Il sistem grischun ei exemplarics

Transcript

Il sistem grischun ei exemplarics
Pretsch Fr. 1.60 11. annada, numer 158
GA 7007 Cuira Venderdi, ils 17 d’avust 2007
Oz ediziun gronda Surselva cun
K ä l t e -
u n d
7031 Laax
Telefon 081 921 48 47
K l i m a t e c h n i k
Steckerfertige Geräte vom Profi:
www.camathias-kaelte.ch
regiun surselva
LA VOUSCH DA SURMEIR
Redacziun: Via centrala 4, 7130 Ilanz/Glion, tel. 081 920 07 10, fax 081 920 07 15
Scolars fetg talentai S’infuormar adura
vegnan ussa promovi per prevgnir a temp
■ (sib) Cun in project da pilot
promova la Regiun Surselva affons e giuvenils fetg talentai.
Quella promoziun succeda
aschibein sin ils roms «classics»
da scola sco era ella musica, el
sport ni el teater. Per quei intent
ha la Regiun Surselva formau ina
gruppa accumpignonta ch’organisescha l’instrucziun dils fetg
talentai. Cun l’entschatta digl
onn da scola 2007/2008 visetan
ils emprems sis affons dalla regiun in miez di ad jamna in’instrucziun speciala a Glion. Els
tuts han in quozient d’intelligenza da silmeins 130.
■ (anr/map) Il cumün da Sent
voul realisar seis concept directiv.
Perquai ha gnü lö d’incuort üna
prüma sairada cul titel «Muossavia
per l’avegnir dal cumün da Sent».
Experienzas dad oters cumüns
dessan güdar a chattar la via chi’s
voul inchaminar. Bler da discuter
ha dat l’actività i’l sectur da fabrica. Il capo da Segl, Attilio Bivetti,
ha quintà da las experienzas fattas
in seis cumün. El nun ha vuglü dar
buns cussagls als da Sent. Per Bivetti esa cler: «Pür cur chi’s ha inchaminà la via as cugnuoscha la
direcziun. Mincha cumün sto decider svess sur da seis avegnir.»
➢ PAGINA 5
➢ PAGINA 9
Turitg ha gleiti
in niev stadion
Il sistem grischun ei exemplarics
Gion Caviezel ei il niev directur dalla pli gronda scola dil Grischun
DAD AUGUSTIN BEELI
■ Igl emprem d’uost ha el entschiet sia plazza nova: Gliendisgis proxim vegn il niev directur Gion Caviezel a salidar
3119 scolars e 323 scolasts ellas 12 scolas da Cuera. El ei il
successur da Franz Tscholl. Ad
el hagi ei plaschiu fetg bein a
Schaffusa. Quei marcau vegni
savens sutvaletaus ed el porschi
bia qualitad da viver. Tuttina ha
Gion Caviezel seschau carmalar
anavos ella patria. Gliez ei Cuera, mo gliez ei era Luven. En
omisdus loghens ha il niev directur dallas scolas dil marcau da
Cuera fermas ragischs. Cull’entschatta digl onn da scola
2007/2008 daventa el successur
da Franz Tscholl che entra en
pensiun. Il niev schef operativ
dallas scolas dil marcau ei staus
ils davos quater onns inspectur
da scola el cantun Schaffusa. Egl
avegnir ha el da far culs organs
dalla scola grischuna. Ord sia
optica d’ordeifer ha Gion Caviezel saviu constatar ch’il sistem
grischun ei exemplarics en Svizra. Ei drovi buca certificats dad
ISO per qualificar ils menaschis,
Gion Caviezel selegra da sia nova sfida: El ei staus ils davos quater onns inspectur da scola dil cantun Schaffusa, avon duront diesch onns scolast e directur dalla Scola svizra a Singapur.
FOTO A. BEELI
quei pensum adempleschien ils
inspectorats da scola bia meglier
ed era cun success. En ina intervesta cun LQ renda il directur
niev attent ch’ei seigi fatg entiert
alla scola cun tschaffar si adina
mo ils sinonims negativs. Enviers la lavur ch’ils educaturs
prestan ha Gion Caviezel grond
respect.
➢ PAGINA 3
Crap Gries ei
Tgi profitescha dalla
promoziun economica? il center da ballapei
■ (sib) Cuort avon il meeting d’atletica leva «Weltklasse Zürich» van las
lavurs vid il niev stadion Letzigrund a fin. Il niev «Letzi» sepresenta sco
baghetg elegant e porscha plaz a 27 000 visitaders. A caschun dall’Euro
08 vegn il stadion d’events e ballapei era a giugar ina rolla principala: Lu
vegnan schizun varga 30 000 aspectaturs a saver veser live giugs da campiunadi el Lezigrund niev. Gion Simeon da Trun lavura dapi gleiti in onn
vid quei edifeci. El ei in dils treis menaders da construcziun che survigileschan las lavurs sil plazzal.
FOTO S. BUNDI
➢ PAGINA 6
Sorbantüm da chamuotsch
ed otras malatias
■ (anr/mfo) Las malatias da la
sulvaschina occupan a scienziats, chatschaders, guardgiachatschas e persunas privatas.
Survagliar las malatias, tillas identifichar, güdichar ed annunzchar,
es indispensabel e da grond’imServetsch d’abunents e da
distribuziun: tel. 0844 226 226
50033
9 771424 749004
portanza per bes-chas ed umans.
Marie-Pierre Ryser ha referi in
marcurdi saira i’l rom da la seria da
referats dal Naturama a Zernez a
reguard las malatias da la sulvaschina. La veterinaria e manadra
dal Center per medicina da la sulvaschina e peschs a l’Università da
Berna (Fiwi) ha eir declerà che chi
capita schi vain tramiss al Fiwi ün
cadaver frappant ed ha muossà da
tuotta sort fotografias
➢ PAGINA 11
■ (mc) Suenter che negin ha
priu il referendum encunter la
nova lescha per promover
l’economia va quella en vigur
cun l’entschatta settember.
Sco quei che Michael Caflisch
digl uffeci d’economia e turissem ha sincerau enviers La
Quotidiana ha la regenza era relaschau en sia emprema sesida
suenter las vacanzas ina ordina-
ziun executorica che concretisescha las pusseivladads da profitar dallas contribuziuns cantunalas per la promoziun dall’economia. Previ ein sustegns per
studias e concepts, perscrutaziun e svilup, transfer tecnologic, marketing dil liug, turissem
ed indrezs da sport ed auter.
➢ PAGINA 2
DA GIUSEP VENZIN
■ Crap Gries stat era uonn el
center dil ballapei sursilvan.
Omisduas equipas dalla Uniun
sportiva Schluein Glion giogan
leu ils giugs da campiunadi. Remo Cavelti, in giugadur da 25
onns, ha surpriu il trenament dalla emprema equipa. En sia emprema sesiun sco trenader tschenta el meins ault la latta. El fa era
trenar sia equipa meins che siu
antecessur Roland Casutt. L’emprema finamira ei da setener en
tiarza ligia. Las preparativas ein
succedidas senza incaps. Meins
ault sto Marco Lechmann da Vella tschentar la latta. El sto remplazzar la mesadad dalla emprema da Lumnezia/Vella. Questa
fin d’jamna entscheiva il campiunadi regiunal. Schluein Glion
retscheiva Domat.
➢ PAGINA 7
Cumbat pils cudischs da scola:
Sigisbert en Rezia stagl Robinson
■ (mc) Duront il tschentaner
vargau han generaziuns da scolars sursilvans legiu cun grond
ardiment ella secunda primara
la historia da «Sigisbert en Rezia». Igl onn 1896 ha la conferenza scolastica dalla Cadi giu decidiu da buc introducir ils dus novs
cudischs da scola ufficials en lur
scolas. Ils scolasts e differents politichers – denter quels era Caspar
Decurtins – ein sedustai encunter tematicas jastras sco praulas
tudestgas che germaniseschien la
scola. Suenter che la regenza ha
renviau l’instanza dils opponents
ha la conferenza dalla Surselva
decidiu da scaffir in agen cudisch
da scola che risguardi la «materia
indigena e la tradiziun cristiana».
1900 ha in cumin grond cun
3000 persunas confirmau a
Glion quella tenuta. Il «Sigisbert
en Rezia» da Maurus Carnot ei la
finala vegnius introducius senza
consentiment dalla regenza.
➢ FEGLIET PAGINA 15
Remo Cavelti (sen.) diregia l’emprema equipa da Crap Gries.
FOTO G. VENZIN
2
SURSELVA
VENDERDI, ILS 17 D’AVUST 2007
■ SALMIRA
Murgnac
Christoph Casetti digl uestgiu da Cuera
drova adina in filter. In «Spamfilter».
Quei sa Murgnac, perquei ch’el ha survegniu posta electronica da Casetti. Lez
ha supplicau Murgnac dad era duvrar in
tal filter e da metter el (Casetti) silla gliesta alva, sinaquei ch’ins sappi seconversar a moda pli segira. Schebein ins applichescha enteifer igl uestgiu da Cuera
aunc auters mieds per augmentar la segirtad cura ch’ins secommunichescha ei
buca stau d’eruir ord quei mail.
***
Seigi sco ei vegli. Murgnac ei en scadin
cass dall’idea ch’ins vess astgau duvrar
tier l’elecziun dil niev uestg in filter
meins grob che vess buca gest schau ir
atras tut.
***
Renzo Blumenthal ha era buca schau ir
atras tut. Da sias nozzas a Pleif ein dus
bodyguards stai avon porta-baselgia e
schau entrar mo ils envidai ch’eran seteni
vid il dress-code. Quels e quellas che van
schiglioc magari pli stedi a messa che Renzo han stuiu star avon porta. Ch’el hagi gudignau bia novs amitgs a Vella cun quella
acziun dubeta Murgnac. In bien barometer da sia simpatia vegn ad esser cura ch’el
metta en funcziun sia nova stalla da pors
e siu niev implont da producir electricitad
che funcziunescha cun biomassa. Sch’ils
vischins pon lu gnanc quir ad el las lavadiras, lu san ins, con tard ch’igl ei.
***
Renzo ei buc il sulet Grischun che sa senumnar mister Svizra. En in curtin a Rabius pasculescha pil mument in cavagl
ch’ei campiun svizzer da bellezia. In Renzo sin quater combas per schidadir.
***
Faustin Carigiet da Breil renfatscha als
jasters che han baghegiau casa ils davos
decennis a Breil da posseder negin sentiment per estetica. Murgnac sedamonda
nua che l’estetica dallas nundumbreivlas
casas che Faustin Carigiet ha planisau e
construiu a Breil e contuorn sezuppa?
***
Il president communal da Schluein,
Adrian Maissen, giavischa in mudest svilup per sia vischnaunca arisguard habitaziuns secundaras. Murgnac ei buca dil
tuttafatg perschuadius ch’il medem
Adrian Maissen, en funcziun sco directur dalla UBS a Glion, ei dalla medema opiniun?
***
Adrian Maissen ei era president dalla Golf
Sagogn Schluein SA. Sco Murgnac ha
udiu ha el denton dau vinavon l’jamna
vargada ina reclamaziun a siu consuprastont, il president communal da Sagogn
Flurin Panier. Quel ha suau saung, pertgei
il bischel dall’aua schubra che curreva el
lag da Musalet cunteneva spaghettis, pupi da tualetta ed auter pli. Sco Murgnac
ha intervegniu savev’ins dapi tschun onns
che pliras casas dil vitg fuvan buca colligiadas culla canalisaziun, mobein mo
cull’aua schubra. Aschia ha il Lag da Musalet giu in impurtont pensum. El ha buca mo tschaffau si il pupi da hisli ed ils spaghettis, mobein tradiu il misteri.
***
Duront la stad – cu biars ein en vacanzas
– han ils schurnalists magari munconza da
temas actuals ed interessants. Tut auter il
Radio Romontsch. Ferton che tut la
glieud suava pruamein quels gis da calira
ha il corrispundent da Mustér Gieri Albin
rapportau extendidamein en ina entira seria davart las lavinas ella Val Medel. U
Murgnac ni Albin han sbagliau stagiun ni
actualitad cun antiquitad.
Promoziun dall’economia vegn concretisada
La regenza ha relaschau l’ordinaziun executorica per promover il svilup economic
DA MARTIN CABALZAR
■ Suenter che negin ha priu il renferendum encunter la lescha per promover il svilup economic deliberada igl
avrel vargau entra quella en vigur cugl
1. da settember. La Quotidiana ei s’informada tier Michael Caflisch digl uffeci per economia e turissem davart las
mesiras concretas. Sebasond silla constituziun cantunala e silla nova lescha per
promover il svilup economic el Grischun
ha la regenza grischuna era relaschau en
sia emprema sesida suenter las vacanzas
l’ordinaziun executorica che regla ils detagls. La regenza ha destinau il departament dall’economia publica e dil socialesser che vegn tgamunaus da cusseglier
guvernativ Hansjörg Hassler sco departament responsabel per la promoziun
dall’economia. Enteifer quei departament sefatschenta igl uffeci per economia
e turissem dirigius da Eugen Arpagaus da
quels fatgs. Sco quei ch’il responsabel per
la politica regiunala Michael Caflisch ei
s’exprimius enviers La Quotidiana sa il
cantun conceder sin fundament dalla nova basa legala contribuziuns finanzialas
ed emprests per la promoziun dall’economia. Las prestaziuns sedrezzien tenor ils
mieds disponibels che vegnan decidi dil
cussegl grond el rom dil preventiv annual. Las damondas da sustegn ein
d’inoltrar avon ch’entscheiver cullas investiziuns directamein agl uffeci per economia e turissem. Damai ch’ils mieds ein
denton restrenschi cusseglia Michael
Caflisch ils petents da semetter en contact gia avon cugl uffeci che cussegli bugen davart las pusseivladads da sustegn,
puntuescha Caflisch enviers LQ.
Tgi survegn contribuziuns?
Tenor Michael Caflisch han projects
ch’empermettan impuls e resultats impurtonts per l’economia publica prioritad. Sper contribuziuns per studias e
concepts dat ei era contribuziuns per
products e survetschs sche quels ein specialmein innovativs ni sch’els ein da
gronda relevanza per l’economia regiunala. Contribuziuns detti ei era per la
scolaziun e formaziun supplementara
colligiada cun in project sche quel promova il transfer da savida e da tecnologia denter scola ed economia, facilitescha
da sviluppar ed etablir branschas innovativas sco era da realisar novas purschidas
economicas. Instituziuns san profitar
d’in sustegn finanzial sche ellas san cumprovar ch’ellas ein hablas da fructificar
l’economia regiunala ni singuls menaschis cun novas strategias e novs concepts
e ch’ellas sappien la finala documentar
periodicamein che las cunvegnas da pre-
Michael Caflisch: «La lescha per promover il svilup economic vegn messa en vigur cugl emprem da settember.»
staziun vegnan risguardadas. Plinavon
san vegnir sustenidas cooperaziuns denter differentas interpresas sche quellas
ein innovativas e la cooperaziun gida a
carschentar lur cumpetitivitad silla fiera.
Il cantun survegn schizun la pusseivladad da remunerar prestaziuns extraordinarias sin palancau economic cun in premi.
Migliurar il marketing dil liug
Per rinforzar l’attractivitad dil Grischun
sco liug da lavur e da habitar realisescha
il cantun era sez activitads da marketing
corrispundentas. Il cantun vul era segidar cullas regiuns e cullas vischnauncas
en lur stentas per carmalar neutier novas
interpreas e tgirar las interpresas existentas cun metter a disposiziun cussegliaziuns. Contribuziuns per augmentar l’attractivitad dil liug vegnan dadas culla
cundiziun ch’ei reusseschi d’augmentar
aschia la cumpetitivitad dallas vischnauncas, regiuns ni branschas pertuccadas scaffend aschia plazs da lavur. Plinavon sa il cantun lantschar sez ni sustener
activitads e preojects d’instituziuns che
sestentan da promover la marca Grischun e respectan las cunvegnas che vegnan actualisadas periodicamein.
Turissem ed indrezs da sport
La nova ordinaziun regla era la collabo-
raziun cun Grischun vacanzas. Cun l’organisaziun turistica Grischun vacanzas
fa il departament ina cunvegna da prestaziuns da silmeins treis onns.
Mintg’onn duein las prestaziuns vegnir
examinadas. Ella suprastonza da Grischun vacanzas ei il cantun representaus
cun in mandat, medemamein el post da
revisiun. Il cantun sa conceder contribuziuns ad arranschaments sche quels gidan ad augmentar la reputaziun dil Grischun sco regiun turistica e gidan ad
augmentar il recav economic. Tals arranschaments ston esser da muntada surregiunala, risguardar la marca Grischun e
pretendan ch’igl organistur ed ulteriurs
partenaris nezegian igl emprem tut las
atgnas pusseivladads. Era menaschis da
pernottada san profitar dil sustegn cantunal, presupponiu ch’els seigien innovativs, da relevanza regiunala e sappien
documentar in’andanta basa d’agen capital. Era la construcziun e renovaziun
d’implonts turistics sco telefericas e neiveras san vegnir sustenidas sch’ellas
adempleschan certs criteris.
Industria, mistregn, survetschs
Plinavon san vegnir susteni menaschis
pigns e mediochers sil sectur d’industria,
mistregn e survetsch sch’els scaffeschan
novs posts da lavur sin secturs innovativs
ni gidan a conquistar novas fieras. Plina-
FOTO J. MENOLFI
von profiteschan era survetschs d’informaziun e communicaziun dalla promoziun economica sch’ils projects ein da relevanza regiunala e la rentabilitad dil
project ei documentada entras in plan da
business.
Mesiras federalas
ed organisaziuns regiunalas
Il cantun sustegn las organisaziuns regiunalas en lur lavurs per surluvrar e realisar
ils concepts da svilup regiunal e l’elaboraziun da programs da plirs onns per
saver ch’ein la premissa per retrer credits
d’investiziun senza tscheins. Plinavon sa
il cantun sustener projects el rom dalla
Nova politica regiunala. Per garantir in
management efficient ellas regiuns sustegn il cantun las organisaziun regiunalas cun ina contribuziun da basa e cun
contribuziuns a basa da cunvegnas da
prestaziun che vegnan controlladas periodicamein. L’altezia dallas contribuziuns cantunalas dependi denton essenzialmein dalla efficienzia e dallas prestaziuns dils biros regiunals en favur dalla
promoziun economica.
La finala metta il cantun a disposiziun 18 milliuns per la restructuraziun
dallas organisaziuns turisticas. Finanziai
vegnan cunzun concepts e projects per
concentrar mieds e forzas e e render pli
efficientas las structuras.
■ NOS LECTURS RAPPORTAN
La Pleiv reformada Cadi ha ina nova organista e dirigenta
Maria Regina Wilms, organista diplomada, daventa sin I’entschatta settember 2007 la nova organista e dirigenta
dalla Pleiv reformada Cadi. Ses studis
d’orgla e musica sacrala ha ella fatg ils
onns 1982 tochen 1985. Tut specialmein
incantada eis ella dalla musica da J. S.
Bach. Si’ovra preferida ei la Passiun da
s. Mattiu. Da buoba ha ella semiau da sunar in di l’emprema gegia en in grond orchester. Cuort avon la maturitad ha ella
denton midau meini ed ha entschiet a sunar l’orgla, la regina da tut ils instruments.
Sco emprem instrument, la gegia
Maria Regina Wilms ei naschida e carschida si a Düsseldorf en Tiaratudestga. Da
pintga ensi ha ella sunau duront varga 10
onns gegia. Siu bab ha susteniu ella fetg,
vesend siu talent musical. Ella vegliadetgna da 22 onns ha ella entschiet cul
studi da musica sacrala ed orgla ella Casa
s. Gregori ad Aachen, nua ch’ella ha ter-
Dapi I’entschatta
settember 2007
daventa Maria
Regina Wilms, organista diplomada,
la nova organista e
dirigenta dalla
Pleiv reformada
Cadi. FOTO B. PETSCHEN
minau siu studi cul diplom d’organista da
musica sacrala B.
Dapi siat onns lavura ella parzialmein
sco pedagoga curativa diplomada (siu secund studi) ella partiziun dallas soras attempadas ella claustra dallas mungias do-
minicanas a Glion. Ultra da quei eis ella
emploiada leu sco organista. Quei schazegia ella zun fetg, sa ella tuttina accumpignar musicalmein messas, viaspras, laudes ni era ina gronda fiasta. Dapi enzacons onns segida ella magari e quei tenor
pusseivladad cun sunar l’orgla ella baselgia S. Gions a Mustér.
Dapi varga 10 onns viva ella a Mustér,
ha empriu dètg bein romontsch e gauda
igl ambient, la natira, ils cuolms e secapescha era ils contacts socials cun la populaziun indigena. Sco emprema dirigenta
dil chor da dunnas Cantalegra ha ella dirigiu tal ils emprems onns da si’existenza.
Cun l’entschatta settember 2007 entscheiva ella ufficialmein siu niev engaschi sco organista dalla Pleiv reformada
Cadi e vegn a porscher a mintga persuna
interessada la pusseivladad da vegnir a
cantar libramein duront ina sera ad jamna. Segir vegnan egl avegnir buca mo
commembers e commembras dalla pleiv
reformada a guder cant e musica da nossa convischina Maria Regina Wilms.
In’emprema sentupada per tuts interessai ha
liug mesjamna, ils 19 da settember 2007 allas
20.00 el center Aua viva.
Bernhard Petschen
SURSELVA
VENDERDI, ILS 17 D’AVUST 2007
3
«La lavur dil scolast vegn savens sutvaletada»
Discuors cun Gion Caviezel, il niev directur dalla scola dil marcau da Cuera
buca connex culla scola, mobein culla
famiglia e cul temps ordeifer la scola.
Leu ein ils geniturs responsabels. La
scola ei e resta educatura, quei denton
ensemen culs geniturs. E nus savein buca sligiar ils problems che derivan da
casa ed ella gruppa.
CUN GION CAVIEZEL
HA AUGUSTIN BEELI DISCURRIU
■ Gliendisgis proxim entscheivan
mellis scolars puspei la scola. La pli
gronda scola populara el Grischun ei
quella dil marcau da Cuera. Cul niev
onn da scola entra Franz Tscholl, il directur dalla scola dil marcau, en pensiun. El surdat siu uffeci a Gion Caviezel. A Cuera vegnan 3119 scolaras e scolars ad entrar en 12 scolas ellas partiziuns
scoletta tochen scola secundara. Ina
squadra da 323 pedagogas e pedagogs instruescha ed introducescha els els pli differents roms dalla scola. La Quotidiana
ha discurriu cul niev directur e successur
da Franz Tscholl.
Tgei quenta dapli tenor Vus, prestaziun ni integraziun sociala?
Omisdus cavazzins san ins buca veser
tut persuls, omisdus ston secumpletar.
Ei dat era ina prestaziun sociala. Per
exempel cun integrar in affon che ha
difficultads d’emprender ni in affon
impediu en sutga da rodas. Integraziun
ei ina prestaziun gronda d’ina scola. Ei
constat ch’ins risguarda oz plitost la
prestaziun dil rom, seigi lu matematica
ni lungatgs. Musica, sport e roms creativs restan impurtontas petgas dalla
scola. Ei dat buca mo ina prestaziun dil
tgau, mobein era dall’olma, dil cor e
digl agir responsabel. Cheu presta il
persunal da scola dapli che quei ch’ins
crei.
Nua vegnis vus ad esser gliendisgis
proxim, allas 08.00 e co vesa vies
program digl emprem gi ora?
Gion Caviezel: Allas otg essan Franz
Tscholl ed jeu ellas scolas. Nus mein
d’ina scola tier l’autra per giavischar tut
bien pigl onn da scola. Nus vegnin a far
la tura atras tuttas 12 scolas. Allas
10.30 havein nus in conferenza da medias nua che la midada da direcziun
vegn presentada. Leu vegnin nus era a
presentar la nova broschura per ils geniturs. Suentermiezgi haiel jeu ina sesida
da direcziun culs vicedirecturs Reto
Thöny e Thomas Willi e la sera dat ei il
tradiziunal apero da beinvegni.
Dat ei ina pusseivladad da certificar
la qualitad d’ina scola, per exempel
cun in certificat ISO sco ell’economia
privata ni en spitals?
Certificats dad ISO ein cheu per l’economia privata e per l’administraziun e
buca per la scola. Ei va pil mussar che
tut funcziunescha. Per la scola stat la
controlla finala tier il cantun, igl inspectorat da scola. Cheu havein nus ina
evaluaziun, cussegliaziun ed assistenza
cun in controlla fetg effectiva. Tenor
miu meini ei igl inspectorat da scola dil
Grischun exemplarics era per la Svizra.
La fuorma actuala digl inspectorat grischun gida fetg bein dad accentuar las
fermezias e d’optimar ils menaschis da
scola.
Avon che turnar a Cuera eras Vus
quater onns inspectur da scola a
Schaffusa. Haveis Vus schau encrescher per Cuera, ni tgei ei stau il motiv da Vossa midada?
Cuera, Luven ed il cantun Grischun
ein adina stai per mei il dacasa cu jeu
erel naven. Era da Schaffusa essan nus
savens stai cheu. Schaffusa surves’ins dil
reminent savens. Quei marcau e cantun
ha ina gronda qualitad da viver. Jeu fuss
bugen restaus leu, denton il motiv per
la midada ei stada quella plazza. Quella
Editur: Hanspeter Lebrument
Directur: Andrea Masüger
Schefredacziun:
Martin Cabalzar, schefredactur (mc)
Gieri Antoni Caviezel, substitut/producent (gac)
Redacziun:
Augustin Beeli (abc), Andreas Cadonau (ac),
Erwin Caduff (ec), Giusep Venzin (gv).
Collavuraturas redacziunalas:
Susi Bearth (sb), Gabi Degonda (gd), anr.
Adressas:
redacziun centrala:
La Quotidiana, Via centrala 4, 7130 Glion,
tel. 081 920 07 10, fax 081 920 07 15.
E-mail: [email protected]
caschun han ins inagada ella veta. Sco
menader d’in tal menaschi han ins las
cumpetenzas e las claras structuras.
Quei ha caztgau mei.
Fagess ei buca gust a Vus da dar scola, da star avon ad ina classa ed instruir?
Jeu sun adina staus fetg bugen scolast.
Mia biografia ha semplamein mussau
en in’autra direcziun naven dil mument
ch’jeu sundel vegnius eligius scolast a
Singapur. Leu hai jeu empriu da tgamunar in menaschi da scola. La professiun da scolast ei tenor miu manegiar
aunc adina fetg ideala ed attractiva.
Mintgaton maunca tenor miu avis il respect necessari enviers la lavur dils scolasts. Jeu perinagada vai grond respect
da lur prestaziun.
Sutselva/Renania: La Pùnt, 7433 Donat,
tel. 081 630 70 53, fax 081 630 70 51.
Editura Südostschweiz Presse AG,
Via dalla caserna 1, 7007 Cuira;
tel. 081 255 50 50, fax 081 255 51 00
Manader da l’editura: Beat Ravaioli
Servetsch d’abunents e da distribuziun:
tel. 0844 226 226, E-Mail [email protected]
Inserats
Südostschweiz Publicitas AG,
Via centrala 4, 7130 Glion
tel. 081 920 07 17, fax 081 920 07 18,
E-mail: [email protected]
La Quotidiana cumpara tschintg giadas ad emna
Ediziun: «Die Südostschweiz»: 139 568 exemplars.
Communicaziun da participaziuns considerablas
sin fundament da art. 322 CP:
Südostschweiz Radio/TV AG, Südostschweiz
Pressevertrieb AG, Südostschweiz Grischacom AG.
Dretgs d’editur
Igl è scumandà a terzas persunas betg
autorisadas da reutilisar en ina moda u maniera ils inserats stampads en quest titel u parts da quels, surtut cun
endatar els en in servetsch d’online. Mintga cuntravenziun vegn persecutada giudizialmain da la societad da
propaganda, suenter avair consultà la editura.
Südostschweiz Presse AG
Persuls san ins buca
sviluppar strategias
Vus essas schef operativ dallas scolas
da Cuera. Saveis Vus prender influenza strategica ni essas Vus mo administratur?
Il bia vuless ins haver claras structuras e
directivas tgei ch’ei operativ e tgei ch’ei
strategic. El mintgagi semischeida quei.
Ina scola ei ina instituziun publica,
quei vul gir ch’ella ei fetg democratica.
Ord quei motiv eis ei aschia che buc
ina persuna persula sa sviluppar strategias. Quei process san ins mo far ensemen cul cussegl scola. Ina da mias incumbensas eis ei da mirar anavon e da
percepir tematicas per la discussiun
strategica. In exempel ei la demografia
regressiva cul manco dad affons en scola. Ina tematica actuala ei el Grischun il
concept directiv «Scolas grischunas
2010» e medemamein la harmonisaziun dallas scolas publicas en Svizra.
Gliez ei denton ina tematica gronda
che vegn aunc a caschunar certas midadas. Quei denton buca mo el Grischun,
mobein ell’entira Svizra. Sin talas damondas stuein nus anflar rispostas e veramein ideas co ir entuorn cun tut. Mia
finamira per l’entschatta da miu uffeci
eis ei denton da seluvrar en bein aschia
ch’jeu saiel en in onn co la scola dil
marcau da Cuera funcziunescha.
Vandalissem, violenza, nicotin ed alcohol ein problematicas che taccan
pli e pli vid il bien num d’ina scola.
Veseis Vus ina metoda da sligiar quels
problems?
Jeu saiel buca dar ina risposta che sereferescha sil plaz da Cuera. Quei ei bia
memia baul. En general san ins gir ch’il
problem ha da far bia co las tematicas
vegnan tractadas ellas medias. Sch’ins
legia, auda e recepescha adina mo negativ, vegn il maletg negativ rinforzaus.
Dall’autra vart sto ins relativar. Sch’jeu
hai per exempel da far culs giuvenils,
seigi lu a Schaffusa ni a Singapur, stos
jeu gir ch’ins sa esser loschs silla pli
gronda part dalla giuventetgna. Sche
nus mirein anavos tier nossa atgna giuventetgna, nus sezs, babs, tats e basats,
eis ei stau pauc auter. Oz ha tut semplamein in’autra dimensiun e las medias ein era vegnidas pli spertas. Ins sto
dar in tec adatg cun semplamein generalisar e cumbinar la giuventetgna culs
sinonims negativs.
Ins duess dar adatg
cun generalisar
sinonims negativs
En tgei senn gidan ils diesch onns a
Singapur Vus en Vossa lavur cheu a
Cuera?
En mia via professiunala hai jeu viu entochen oz co ei funcziunescha en differents menaschis. La Scola svizra a Singapur ei ina scola privata che sto seposiziunar e seprofilar sper las statalas.
Leu regeva tut in’autra dinamica cun
decisiuns e cussegl da scola. Ei mava pil
surviver finanzial. Quell’experientscha
ha gidau mei sco inspectur a Schaffusa
e vegn a gidar ussa sco directur dallas
scolas da Cuera.
Oz han ils affons da Cuera era la caschun da frequentar la scola bilingua. Tgei schanzas deis Vus a quella
partiziun?
Jeu vesel quella caussa sco persuna che
tuorna puspei ella patria. La scola da
Cuera fa bia a moda exemplarica. Quei
ei era il cass tier la partiziun bilingua.
Jeu sun surstaus ch’ins auda buca dapli
da quei model ch’ei probabel unics en
Svizra. Quella scola bilingua ha connex
cun nossa tradiziun trilinguala dil Grischun. Jeu sperel fetg che nus saveien ir
el definitivum cun quella partiziun.
Ei la scola ina educatura indifferenta?
Il trend negativ dalla demografia va
denton buca gest a favur da quella
partiziun?
Biars disturbis dil cumportament han
Igl ei ina purschida facultativa per geni-
turs interessai. Jeu mez lessel era inagada saver tarmetter miu affon en quella
partiziun. Aschigitg sco igl interess per
ina scolaziun bilingua ei cheu creiel
jeu che nus saveien mantener la partiziun bilingua. Nus duvrein denton segir il support cantunal e dallas organisaziuns da lungatg sco la Lia Rumantscha.
La scola da Cuera
accentuescha la
trilinguitad
Tenor Vus ei la trilinguitad pia veramein ina specialitad grischuna che
porscha grondas schanzas als affons?
El Grischun sez vegn quella specialitad
sutvaletada. Che Cuera sevenda turisticamein sco «Die Alpenstadt» accentuescha mai quella originalitad culturala.
Ei maunca l’emoziun. Marcaus ellas
Alps dat ei biars. Ina capitala trilingua
ei denton unica ellas Alps e quei maunca tier la reclama per Cuera. Ei maunca
il sensori per quella specialitad dils treis
lungatgs. Quei fuss enzatgei interessant,
numnau el lungatg da marketing «unique selling position». Nus dalla scola
essan cunscients da quei scazi unic e
nus empruein era da promover il sensori pil talian ed il romontsch. Entscheiver cul talian e cuntinuar pér lu cugl
engles ei exact la dretga direcziun. Sco
directur dallas scolas da Cuera sundel
jeu perschuadius che quei avantatg ei
da gronda valeta.
Mo tgi che tschontscha romontsch a
Cuera vegn savens discreditaus sco
«Oberländer», il tschintschar «electrisch» ella publicitad a Cuera ei buca schi beinvesiu. Ei quei buca pli
aschia?
Quei sai jeu buca gir damai ch’jeu sundel staus naven memia gitg. La percepziun sco affon fuva propi aschia ch’in
Oberländer vegneva buca gest stimaus
dils collegas. Sch’jeu mondel oz a Singapur ni a Schaffusa ei quei denton in
grond plus. Jeu astgel esser loschs da
posseder quei scazi cumbinau dallas ragischs romontschas e tudestgas. Jeu hai
profitau fetg dad esser bilings e da haver retschiert omisdus lungatgs en miu
sacados.
Anteriur directur
a Singapur
Il niev directur dalla scola dil
marcau da Cuera ei naschius
1964 e carschius si a Cuera. Siu
bab Flurin e sia mumma Emmi
naschida Padrutt fuvan culs treis
buobs Peter, Gion e Flurin savens
a Luven, il liug nativ dil bab.
Suenter las scolas obligatorias ha
Gion Caviezel fatg il seminari
scolastic e finiu quel culla patenta da scolast primar. Suenter ha el
instruiu a Veulden, a Trin ed Andeer. Da 1993 tochen 2003 eis el
staus engaschaus sco scolast e directur dalla Scola svizra a Singapur, ina instituziun privata. Igl
onn 2003 eis el turnaus e secasaus
a Schaffusa nua ch’el ei staus ils
davos quater onns inspectur da
scola. Gion Caviezel ei maridaus
e bab da Marius, in buob da 15
meins.
Leben
in
Chur
Enzatgi
Gioni Capaul, menader dalla vendita
che cala
Im Herzen von Chur bieten wir
einen wunderbaren Wohnort für Familien.
3,5
4,5
«Essas Vus in tip aviert? Enzatgi ch’ei segirs da
sesez e che vegn spert en contact?»
Zimmer-Wohnung
90 m2 BGF, ab CHF 380‘000
Zimmer-Wohnung
105 m2 BGF, ab CHF 420‘000
Im Mehrfamilienhaus Scalettastrasse 109 entstehen 19 attraktive Eigentumswohnungen. Die
herrliche Fernsicht in die Berge und die nahe
gelegenen Einkaufsmöglichkeiten, Schulen und
Sportanlagen bieten einen idealen Ort für Familien. Mit viel Liebe zum Detail werden sämtliche
Wohnräume, Küche und Bad modern und luxuriös gestaltet.
www.soleil-immobilien.ch/scalettastrasse
Jeu enquerel per in pensum da 100% in engaschau/ina engaschada
si da far
cussegliader/-dra da clientella (100%)
en survetsch extern
recl ama
per la regiun Surselva
Nossas spetgas:
emprendissadi terminau, experientscha professiunala da plirs onns ed
enconuschientschas dil PC
domicil ella regiun da vendita ni prompts da midar domizil
enconuschientschas dalla branscha da segiradas ein d’avantatg
per spargnar
da ners,
Nossas purschidas:
scolaziun cun diplom sco cussegliader persunal da nossa clientella
cundiziuns da lavur modernas
pusseivladads da svilup interessantas ed ina collaboraziun a liunga vesta
sa era
schar star
Haveis Vus interess? Jeu selegrass da Vies telefon sin la numera 058 280 3872.
RH Verwaltungen
eri s ia ura
Frau Romy Haller, Postfach 92, 9327 Tübach
T 071 845 54 38, E of"[email protected]
Laax-Dorf: Zu verkaufen
51⁄2-Zimmer-Einfamilienhaus
Tarmettei per plascher ils documents usitai a:
[email protected] Helvetia Assicuranzas, Silvia Hungerbühler,
Human Resources & Dienste, Postfach, 9001 St. Gallen
per sp argnar
Helvetia Assicuranzas
Agentura generala Cuera
Via dalla staziun 7, 7001 Cuera
www.helvetia.ch
te mps!
Ideale Lage in der Dorfkernzone. WF 162 m2 +
Nebenräume 72 m2. Baujahr 2003. Moderner,
heller Innenausbau für anspruchsvolles
Wohnen. Wärmepumpenheizung, Steuerfuss
Laax nur 68%!
Sandra, 41-j., Betriebswirtschafterin, mit schulterlangen braunen Haaren und faszinierenden
Augen sehnt sich nach Liebe, Leidenschaft
und einer starken Schulter zum Anlehnen. Lass
Dich von dieser attraktiven Frau verzaubern!
Tel. 079 363 68 57
www.vip-life.ch
IMMOBILIEN-TREUHAND FURRER, LAAX
Telefon 081 921 55 45
www.furrer-immo.ch
Gardasee:
F-Whg. und Villen
Nachsaison ab Fr. 352.–/Wo.
Prospekt anfordern unter
Tel. 044 886 82 50 • www.italsol.ch
Landquart, Bahnhofplatz
«Abitais Vus gia en in’abitaziun
cun loggia, cun palantschieus
da crap natiral, cun ina curt interna sco in parc e cun ulteriur
confort?»
Infurmaziuns davart il confort d’abitar surprendent en la surbajegiada «Im Eichhof»
ad Igis survegnis Vus sur www.imeichhof.ch
u directamain da:
MATA servetschs fiduziars e revisiuns SA,
telefon 081 254 14 14 u www.mata.ch
Zu verkaufen, ev. zu vermieten
Ihr Lieferant im ganzen Kanton
in neuem Wohn- und Geschäftshaus
HEIZÖL-DIESEL
∞ 4$
Zimmer-Whg. (nur Verkauf)
∞ Parkplätze in Tiefgarage
∞ Ladenflächen von 60 bis 140 m2
(Ohne Wissen des Partners) Diplomierter
Schweizer Parapsychologe hilft sofort
und zuverlässig seit über 25 Jahren.
G033-851906
Tel. 044 491 11 31
!!! Gesucht !!!
Autos und Busse für Export
Alle Marken, km und Zustand egal,
auch Unfallautos. 079 584 55 55
(7-22 Uhr auch Sa u. So)
Kaufe Autos für Export
079 423 28 54 (auch sonntags)
km und Zustand egal, auch Unfallwagen und
Toyota-Bus + Lieferwagen; gegen Barzahlung.
Chur:
Tel. 081 284 11 15
Pontresina: Tel. 081 837 37 77
Chur · Pontresina · St.Moritz · Ilanz
www.conrad-storz.ch
L'institut d'assicuranza sociala dal chantun Grischun è il center da cumpetenza per l'entir
sectur da las assicuranzas socialas e garantescha che las incumbensas vegnian ademplidas en
moda cumpetenta. Per realisar nossas activitads interessantas e pretensiusas tschertgain nus
collavuraturas e collavuraturs activs sco Vus, che lavuran gugent independentamain e ch'èn
prontas u pronts da surpigliar responsabladad.
Nus tschertgain
ina tecnicista u in tecnicist per ICT
per la partiziun d'informatica (100%)
Vossas incumbensas
En il team d'informatica da l'institut d'assicuranza sociala dal chantun Grischun essas Vus la
persuna ch'è responsabla per l'evaluaziun, per il provediment, per l'installaziun e per il
mantegniment da hardware e software en noss ambient da microsoft. Vus essas la persuna ch'è
responsabla ch'ils posts da lavur da client, ch'ils stampaders e che las plattafurmas dal server
funcziunian senza incaps. Tar Vossas activitads tutgi er d'actualisar regularmain ils programs e da
far ils updates currents da windows cun agid da la repartiziun da software moderna (SLD). En
Voss champ d'incumbensas coordinais Vus la collavuraziun cun furnituras e cun furniturs sco er
cun partenarias e cun partenaris externs. Vus dais il sustegn necessari a las utilisadras ed als
utilisaders da l'assicuranza sociala dal chantun Grischun e scolais nossas novas collavuraturas e
noss novs collavuraturs en l'applicaziun da noss sistems. Ultra d'ulteriuras activitads surpigliais
Vus en il team er incumbensas da substituziun e collavurais en projects d'informatica currents.
Voss profil
Ina premissa optimala è ina scolaziun d'informatica en il sectur spezial da la tecnica da sistem u in
emprendissadi terminà cun ina furmaziun supplementara en il sectur d'informatica. Vus
enconuschais fitg bain ils products da microsoft (client, server ed office) ed avais – en il cas ideal –
gia experientschas professiunalas en il champ d'incumbensas. Plinavant avais Vus la
chapientscha necessaria per las autas pretensiuns d'ina interpresa da servetsch vers l'informatica.
Cumpetenza sociala, l'abilitad da lavurar en in team, l'abilitad da supportar squitsch e la flexibilitad
sco er la prontezza da lavurar ordaifer il temp da lavur usità cumpletteschan Voss profil.
Nossa purschida
Nus As purschain in'activitad multifara e pretensiusa en ina plazza da lavur cun ina infrastructura
moderna. Vus profitais dal temp da lavur flexibel ed avais la pussaivladad interna ed externa d'As
perfecziunar. Las cundiziuns d'engaschament sa drizzan tenor l'ordinaziun dal persunal dal
chantun Grischun.
Cuira
Cumenzament da la lavur tenor cunvegna
Persunas da contact
UNSERE
WELT
Die Südostschweiz Print AG sucht für den Ausrüstereibetrieb
in Disentis / Mustér ( Bündner Oberland ) eine /n
Druckausrüster/in
Ihr Auftrag: Sie bedienen nach Einarbeitung verschiedene Falz- und Heftmaschinen und helfen in der Druckweiterverarbeitung mit.
Ihr Profil: Sie haben eine abgeschlossene Ausbildung in einem technischen
Beruf oder bringen bereits Erfahrung beim Ausrüsten von Druckerzeugnissen
mit. Sie sind sich gewohnt selbständig, exakt und sauber zu arbeiten. Handwerkliches Geschick ist von Vorteil.
Und wir? Wir bieten eine abwechslungsreiche und interessante Stelle in
einem modernen Umfeld mit guten Sozialleistungen und einer den Anforderungen entsprechenden Entlöhnung.
Ottostrasse 24
Chascha postala
7001 Cuira
tel. 081 257 41 11
fax 081 257 42 22
www.sva.gr.ch
Lieu da lavur
IST
La reclama
procura che Vus
munchentias nagut.
Raths Management GmbH
Erfolgreiche Fernbehandlung bei
Partnerwiederzusammenführung!
DAS
Sonja, 51-j., eine erfolgreiche und charismatische Unternehmerin, humorvoll und weltoffen.
Sie sehnt sich nach einer harmonischen Partnerschaft. Neugierig? Ich freue mich auf deinen
Anruf. Tel. 079 363 68 57
www.vip-life.ch
Auskunft erteilt gerne:
Personal- und Unternehmensberatung
Leeweidstrasse 7, 8330 Pfäffikon ZH
Tel. 044 950 10 74
[email protected]
KOMMUNIKATION –
Daniel Calörtscher, manader da la partiziun d'informatica,
tel. 081 257 41 10, e-mail: [email protected]
Joachim Cadonau, manader da la secziun "administraziun",
tel. 081 257 41 01, e-mail: [email protected]
Vossa annunzia cun ils documents usitads pudais Vus trametter fin il prim da settember 2007 a
l'institut d'assicuranza sociala dal chantun Grischun, servetsch da persunal, Ottostrasse 24, 7000
Cuira.
Sind Sie daran interessiert? Auskünfte erteilt Ihnen gerne Herr A. Deflorin,
Telefon 081 929 53 70 oder E-Mail [email protected]
Ihre Bewerbungsunterlagen richten Sie bitte an:
Südostschweiz Mediengruppe AG
Personaldienst
Kasernenstrasse 1
7000 Chur
www.suedostschweiz.ch
Ein Unternehmen der Südostschweiz Mediengruppe
Lecturas e lecturs da gasettas èn bain infurmads!
EROTIK-ANZEIGEN
Neu!!
In der Südost-CH
Neu!!
Befriedige deine & meine LUST!
044 711 60 10 (Tag & Nacht)
Geile und ungebundene Luder möchten
mit dir all ihre Sexgeheimnisse teilen ...
Flirten – Plaudern – Kennen lernen
Anruf: CHF 4.– + CHF 3.50/Min.
Brunette sexy Transsex, hübsch, schlank,
gr. Busen, 175 cm, 63 kg, verw. Herren auf
süsse Art. Fr–So. 078 810 90 59
ER/33 für die Frau
verwöhnt die gepfl. SIE
Mobile 076 505 73 60
Nähe Chur – Abwechslung?! Selina, 20,
gerne griech. Vanessa, 26, H&H-Besuche.
Deby, 32, exot. Temp. 076 470 22 12
ANONYM LAUSCHEN.
0906 345 790. FR. 2.95/MIN.
50 Rappen/Min. 0906 60 60 66.
Befriedige deine Lust! Live!
Hausfrau sucht Sexabenteuer.
0906 201 015, CHF 4.90/Min.
inserar – profitar
SURSELVA
VENDERDI, ILS 17 D’AVUST 2007
5
Buca mo promover ils fleivels
La Regiun Surselva promova sin differents secturs affons e giuvenils fetg talentai
■ (sib) Per promover affons e giuvenils
special talentai ha la Regiun Surselva
realisau in project da pilot. Naven dil
proxim onn da scola vegnan sis affons
cun intelligenza speciala promovi in
miez di ad jamna. Purschidas per affons
e giuvenils cun difficultads d’emprender
ein gia dapi onns integradas el sistem da
scola. Niev ei che la Regiun Surselva vul
promover scolaras e scolars ch’ein fetg talentai. Per quei motiv ha la Regiun Surselva lantschau in project da pilot che
cuoza treis onns. Il project ch’ina gruppa
da lavur ha elaborau cumpeglia aschibein
la promoziun sil sectur cognitiv (leger,
scriver, matematica eav.) sco era sil sectur
musical, sportiv e creativ. La fin matg han
ins allura publicau la purschida sur ils
meinascola. Ina dallas premissas per vegnir recepi el project da promoziun ei in
quozient d’intelligenza da silmeins 130.
Quel han ella media in tochen dus pertschien dalla populaziun. «Sch’ei dat pia
en Surselva dudisch affons fetg talentai ei
quei in’aulta cefra», di Claudio Simonet.
El ei president dalla gruppa accumpignonta che ha surpriu il tgamun dil project. Quella gruppa nominescha era
mintgamai ina persuna dil fatg pil sectur
cognitiv, musical, sportiv e creativ.
Affons dall’entira regiun
Dallas annunzias retschevidas hagien els
e la pusseivladad da separticipar da cuors
jamnils ni era concurrenzas da musica.
Bistgaun Capaul,
Claudia Carigiet e
Claudio Simonet
(da seniester) dalla
gruppa accumpignonta han il tgamun dil project che
promova affons e
giuvenils fetg talentai. Silla foto
mauncan Adeline
Pfister e Marietta
Jemmi. FOTO S. BUNDI
saviu risguardar siat pil sectur cognitiv,
ha Claudio Simonet detg. Sis da quels
han naven dils 28 d’uost mintga jamna
in miez di instrucziun da promoziun a
Glion ellas localitads dalla scola da musica. Ils affons che han habilitads specialas en lungatgs ni matematica han otg tochen 12 onns e derivan da Glion, Rueun,
Val S. Pieder, Sumvitg e Medel. L’instrucziun individuala dat Regina Berni da
Val S. Pieder. Ei seigi denton da quintar
cun enqual midada enteifer ils emprems
treis onns ch’il project cuoza, ha Claudio
Simonet fatg da saver. Tenor Claudia Ca-
rigiet dalla gruppa accumpignonta han
affons fetg talentai savens il basegns
d’entscheiver enzatgei, vegnan lu denton
unfis avon ch’igl ei a fin. «In affon special talentau ha gie mai stuiu sestentar en
scola. Perquei han els era mai empriu da
tener la dira.»
Potenzial sil sectur da sport
Che la gruppa accumpignonta ha buc anflau talents sil sectur da sport seigi guess
remarcabel, ha il suprastont dalla Regiun
Surselva Bistgaun Capaul concediu.
«Quei potenzial ei segir gronds en Sursel-
va e sa vegnir sustenius el futur cun pagar
ils cuosts d’in camp da trenament ni surdar in premi da promoziun.» Claudio Simonet smina che l’emprema publicaziun
seigi forsa stada empau restrictiva, els veglien aunc lantschar ina damonda allas
uniuns sportivas. Perencunter ha la gruppa accumpignonta anflau in affon special
talentau sil sectur da musica en Val Stussavgia. «Quei affon sa transponer ina melodia en in’autra tonalitad, improvisar silla flauta ed empren sez da sunar harmonica», ha Claudio Simonet declarau. Igl affon retscheiva dapli instrucziun da musica
Finanziar cun ina ierta
«Igl ei necessari da promover affons special talentai. Tals crodan buca mo si cun
prestaziuns extraordinarias, ei dat era daquels che refuseschan insumma las prestaziuns ni muossan prestaziuns bassas»,
giustifichescha Claudio Simonet. Aschia
hagi in dils scolars in lungatg fetg sviluppau ch’el hagi denton buca duvrau en scola. Tut ils cuosts dil project sa la Regiun
Surselva cuvierer cun ina donaziun
ch’ina dunna dalla Bassa ha fatg avon dus
onns. Ils daners astga la Regiun duvrar
mo per la promoziun da fetg talentai e
donns da malauras. Ei seigi stau quella
ierta che hagi insumma dau igl impuls da
promover ils affons e giuvenils, ha il meinagestiun dalla Regiun Surselva Duri
Blumenthal concediu. Suenter la fasa da
project fetschien els ina evaluaziun e decidien davart ina cuntinuaziun, ha Duri
Blumenthal detg: «Lu vegnin nus a
tschentar la promoziun da talentai sin
ina nova basa. Sin fundament da nossas
statutas vul quei dir che nus vegnin ad
elaborar la finanziaziun ed il concept cun
las vischnauncas.» Sco quei che Bistgaun
Capaul ha schau sentir seigi ei buc exclaus ch’ins sappi el futur puspei quintar
cun daners da promoziun dil cantun.
Ils emprems candidats ein nominai
Martin Mathiuet e Silvio Capeder ein nominai per l’elecziun ella suprastonza dalla Regiun
DAD ANDREAS CADONAU
■ Las vacanzas da stad ein beinprest
terminadas e la veta politica en Surselva seregheglia plaunsiu. Ils emprems
candidats per la suprastonza dalla regiun ein tscherni. L’elecziun dil tgamun,
dalla suprastonza e dil parlament sursilvan
ha liug il november proxim. Precautamein entscheiva la nominaziun da candidatas e da candidats a rotar. Sco emprem
ha la Formaziun e scolaziun Surselva nominau siu candidat per l’elecziun ella suprastonza dalla regiun. Ina suprastonza
che vegn per l’emprema gada eligida dil
pievel e che ha da surprender incaricas departamentalas. La Formaziun e scolaziun
Surselva ha nominau ufficialmein Martin
Mathiuet per candidat ella suprastonza
dalla regiun. Hans Telli, il president communal da Trin che vala per vischnaunca
da domicil dil candidat, ha fatg a saver che
reclama
la suprastonza hagi priu notizia dalla candidatura da Martin Mathiuet e sappi
senz’auter s’accordar cun quei fatg. Nuot
en caussa ha ei dau d’entellir dalla vischnaunca da Flem che ha entochen ussa
tschentau il vicepresident dalla regiun. Il
president communal da Flem, Thomas
Ragettli: «Jeu vi buca communicar enzatgei substanzial en caussa.»
La pcd dalla Lumnezia
ha nominau Silvio Capeder
En Lumnezia ha la pcd surpriu l’incumbensa da nominar ils candidats ton per la
suprastonza sco per il parlament. Marcus
Caduff che presidiescha la partida circuitala ha dau d’entellir che la nominaziun
succedi en stretga collaboraziun cun las
vischnauncas ed il cussegl da cumin. El
ha era confirmau che sia partida seigi sedecidida da tarmetter Silvio Capeder,
denter auter meinafatschenta dalla Pro
Lumnezia, ella lutga electorala per recaltgar in sez ella regenza sursilvana. Domiciliaus en Lumnezia ei era il president dalla Partida socialdemocrata sursilvana,
Beat Deplazes. El ha fatg a saver che sia
partida vegni a sefatschentar l’entschatta
settember cun las elecziuns sursilvanas. El
sez aspireschi denton buca da candidar
per la suprastonza dalla regiun, plitost per
in sez el parlament. Ella Cadi coordinescha il cussegl da cumin las candidaturas
per suprastonza e parlament regiunal. Il
mistral Martin Quinter ha communicau
che las vischnauncas seigien envidadas da
nominar candidats entochen ils 20 da settember.» Ufficial haiel udiu nuot en caussa candidats ed inufficial era buc.» Nuota meins curseschan nums da persunas en
la Cadi che vegnan qualificadas per hablas da tarmetter ell’elecziun per in sez en
suprastonza. Sper quel da Mathias Bundi
era Martin Candinas che ha tradiu dad
insumma buc esser sefatschentaus cun
quella elecziun. Sch’ina tala vegni en damonda stuessi el inaga contactar siu patrun actual, pertgei in tal post pretendi in
cert engaschi supplementar.
Dapli partidas ella Foppa
A Glion ei la colur politica empau pli gaglia ch’el rest dalla Surselva aschia che las
partidas vegnan a seconferir en caussa
elecziun regiunala. Quei ha il president
dil marcau da Glion, Martin Montalta,
fatg a saver. Ei seigi senz’auter la finamira da posiziunar in candidat da Glion e
contuorn ell’elecziun per la suprastonza
regiunala. Ch’el sez savessi esser quella
persuna dubeta el fetg. «Jeu creigiel buca ch’enzatgi vesa mei en quei post.» In
auter che ha signalisau dapli promtadad
dad eventual separticipar dalla lutga
electorala per in sez ella suprastonza regiunala ei il president dalla vischnaunca
da Sursaissa, Ernst Sax. Quei malgrad
ch’el ei buca sefatschentaus detagliadamein cun la caussa ed era buca vegnius
plidentaus per ina candidatura. El vesess
ina eventuala candidatura sco president
dalla vischnauca da Sursaissa, deputau
dil cumin Rueun ni er sco representant
dallas vischnauncas gualsras.
Enconuschents perfranc ei il candidat
per il presidi dalla Regiun Surselva. Igl
actual president e cusseglier naziunal Sep
Cathomas stat a disposiziun e sco ei para
ha negin gust da concurrenzar il president en uffeci el cumbat electoral dil november proxim. Enteifer las retschercas
intersursilvanas croda buc in num dad
ina dunna. Buca che las dunnas possedessen neginas representantas hablas dad
exequir igl uffeci. Sco ei descha en Surselva vegnan ellas denton sezzas a stuer ir
sillas barricadas per insumma vegnir nominadas.
6
SURSELVA
VENDERDI, ILS 17 D’AVUST 2007
In sulet da quels tancs tschaffa 1000 liters gervosa.
Gion Simeon da Trun ei staus bunamein in onn menader da construcziun pil stadion Letzigrund niev.
Per biara glieud drova ei massa pissoirs.
Il «Letzi» niev ei ton sco finius
Gion Simeon da Trun ei in dils menaders da construcziun dil niev stadion Letzigrund a Turitg
DA SIMON BUNDI
■ Suenter prest dus onns da construcziun survegn Turitg in niev stadion d’events e da ballapei. En biebein
in’jamna surdat l’interpresa generala
Implenia SA il niev stadion Letzigrund
al marcau da Turitg. Pil mument ein
pressapauc 500 luvrers
aunc vidlunder en ed
entuorn il stadion cun
catramar, installar, trer
lingias e schubergiar.
«Nus havein buc in’ura
reserva, essan denton el
plan da termin sco previu. Quei era grazia agl
unviern migeivel», di
Gion Simeon. Il menader da construcziun aulta da Trun lavura dapi igl october
digl onn vargau sil plazzal gigantic el vest
dil marcau da Turitg. El ei in da treis menaders da construcziun pil niev stadion
Letzigrund e responsabels per las lavurs
internas dil stabiliment. Clar ch’ei seigi
per in amatur dil ballapei specialmein
motivont d’astgar menar las lavurs dil
niev stadion Letzigrund, conceda Gion
Simeon. «Igl ei denton in engaschament
ch’ei cumbinaus cun entginas sururas,
specialmein ussa cuort avon la fin.»
Otg meters pli a bass
Entschiet han las lavurs pil niev stadion
Letzigrund avon prest dus onns. Oriundamein havevan ins quintau d’entscheiver pér uonn cun las lavurs. Damai che
Turitg ha vuliu giugs dall’Euro 08 el marcau han ils responsabels decidiu da spustar anavon quei termin. En in’emprema
fasa han ins eregiu la construcziun da betun dalla nova tribuna dil vest. Quei duront ch’il stadion vegl era aunc en funcziun. Cuort suenter il meeting d’atletica
leva «Weltklasse Zürich» la fin d’uost
2006 ei il stadion vegl vegnius spazzaus
e la secunda fasa da baghegiar ha entschiet. Ils luvrers ein oravontut i ella
profunditad. Il plaz da ballapei niev schai
otg meters pli afuns che quel dil «Letzi»
vegl. Stau pusseivel ei quei entras in scavament da 300 000 m3. Ina gronda part
da quella glera hagien els saviu duvrar el
liug per far betun e gest construir cun
quel las ulteriuras tribunas, di Gion Simeon. «Aschia havein nus saviu spargnar
circa 15 000 viadis da camiuns.»
«Il pli bi stadion insumma»
Il punct caracteristic dil niev Letzigrund
ei il tetg. Quel ei tschentaus sin 31 petgas dublas, quei che dat agl entir stadion ina cumparsa fetg eleganta e leva. Il
medem mument seigi il tetg staus la part
la pli difficila da construir, conceda Marcel Meier ch’ei medemamein menader da
construcziun sil plazzal. Las petgas dil
tetg hagien els stuiu tschentar cun ina
exactadad da tschun millimeters tenor
las coordinatas da GPS. Marcel Meier:
«Probabel lavuran ins mo inagada ella veta vid in tal baghetg.» Biala ei la construcziun da tetg era sch’ins mira sutsi cu
ins sesa sin tribuna: Cheu hagien 45 lennaris strubegiau sutsi 220 kilometers
gliestas enteifer tschun meins, sa Gion
Simeon da dir ed aschunta: «In bien lennari dumignava 2000 strubas a di».
Sco sin ina tuorta da natalezi
En biebein in’jamna surdat l’interpresa
Sut il tetg enconuschan cameras da survigilonza schizun la marca da cigarettas ch’ils aspectaturs feman.
Ordeifer il stadion ha ei plirs posts per da
magliar e da beiber. Cheu sesanfla era la
pli liunga bar da Turitg. Ella mesira 230 meters.
generala il stadion niev al marcau.
Cuort suenter, ils 7 da settember, eis ei
gia puspei uras pil meeting d’atletica leva «Weltklasse Zürich». La davosa occurrenza el stadion vegl daventa pia era
l’emprema occurrenza gronda el stadion niev. Ei seigi stau impurtont che
quella concurrenza hagi saviu vegnir
mantenida senza interrupziun a Turitg,
di Marcel Meier. La pista da cuorer da
400 meters entuorn il plaz da ballapei
seigi numnadamein per l’atletica leva la
pli impurtonta dil mund. La fin finala
«setracta ei dall’occurenza mundiala
d’atletica leva ch’ei dotada il pli ault», sa
Marcel Meier. Ils 22 da settember ha ei
lu num FCZ encunter GC. Tochen lu
fan ins era aunc differents tests el stadion. Leutier s’auda da mirar che tut las
31 lontschas da cazzolas ardien. Quellas ein tschentadas sil tetg dil stadion e
vesan ora sco candeilas sin ina tuorta da
natalezi. Per Marcel Meier van quellas a
prau fetg bein cun la siluetta dil baghetg: «Jeu ughegiel da pretender ch’il
Letzigrund seigi il pli bi stadion insumma.»
En in tschaler da cuorer sutterran cun indrez da mesirar temps san ils atlets trenar.
FOTOS S. BUNDI
SPORT
VENDERDI, ILS 17 D’AVUST 2007
7
Las finamiras ein pli pintgas
Questa fin d’jamna entscheiva il campiunadi da ballapei regiunal
a Mutteins encunter Danis-Tavanasa. Il
goli Flavio Candinas: «Nus sperein da
saver cuntinuar sco ella runda da primavera.» Quella runda ha l’emprema equipa da Trun/Rabius terminau senza ina
suletta terrada.
DA GIUSEP VENZIN
■ Pli u meins la medema equipa sco ella sesiun vargada sa il niev trenader da
Schluein Glion direger dumengia proxima egl emprem giug dil campiunadi
2007/08. Sulettamein il trenader/giugadur Roland Casutt ei buca pli commember dalla emprema da Crap Gries. Persuenter ha Remo Cavelti integrau dus juniors en sia squadra. Il giugadur/trenader
da 25 onns ha surpriu l’equipa suenter
l’abdicaziun da Roland Casutt e dapi in
meins trenescha el ils giugadurs che han
per part gia dau cun el sco juniors: «Igl ei
ina pulita sfida», conceda el. Sper il ballapei vonzi pauc temps liber. Remo Cavelti ha gia las empremas indicaziuns dallas habilitads da sia equipa e quellas ein
tuttavia empermettentas. El giug dil cup
svizzer ha sia equipa spiars encunter la
squadra da secunda ligia St. Margrethen
0:3 ed encunter la secunda da Cuera ha
Schluein Glion spiars el cup grischun
suenter sittar penaltis. Els dus giugs encunter ferms adversaris ha il giuven trenader era viu entginas munconzas, ina da
quellas ei la segirtad cul bal. Corporalmein hagi sia equipa teniu petg encunter
omisduas equipas. Sco niev trenader vul
Remo Cavelti buca tschentar la latta memia ault, sia emprema finamira ei da setener en tiarza ligia. L’equipa da Crap
Gries trenescha uonn duas gadas ad jamna. Ina gada dapli trenava l’equipa cun
Roland Casutt.
Ina nova equipa a Bual
Ferton che Remo Cavelti sa luvrar a Crap
Gries cun ina equipa che ha gia giugau
ina sesiun ensemen, sto Marco Lechmann
Medegau las plagas
Muort blessuras ha Edvin Cathomas
stuiu desister ella sesiun vargada savens
da giugadurs da tschep: «Las plagas ein
medegadas», informescha il trenader da
Danis-Tavanasa ed el di vinavon: «Jeu
haiel ina flotta equipa.» Quei astga igl
um che trenescha dapi dus decennis ina
ni l’autra equipa dalla US Danis-Tavanasa era pretender suenter las duas davosas
partidas. El cup svizzer han ses giugadurs
dumignau l’equipa da 3. ligia Walenstadt/Riva 4:0. L’entschatta dil campiunadi cun in giug da derbi ei gest quei che
Edvin Cathomas giavischa: «Il giug encunter Trun/Rabius ei gest la dretga motivaziun per mia equipa.»
Damaun entscheiva il campiunadi regiunal da ballapei ed Albert Caviezel da Schluein Glion (seniester) va puspei alla catscha da gols
e puncts.
FOTO G. VENZIN
da Vella formar ina nova equipa. L’emprema equipa lumneziana ha piars dabia
substanza. Denter auter sto il niev trenader ed anteriur goli da Vella/Lumnezia
remplazzar ils dus frars Daniel e Beat Solèr, Rui Duque, Marco Blumenthal e Corsin Cavegn. Remplazzar quels giugadurs
da tschep cun experientscha da varga in
decenni cun giugadurs da medema posa
ei denton strusch pusseivel. Aschia
tschenta il trenader da 29 onns era negi-
na prognosa, el spera da vegnir «sur las
rundas» els giugs d’atun. Silmeins sa el sefidar d’in goli versau. El sez sto desister
digl engaschi pervia d’ina operaziun dil
dies. La primavera vargada ha igl anteriur goli da Tavau Sven Oberau vuliu pertgirar il gol da Lumnezia/Vella, ei denton
seblessaus. Ussa tuorna el ella equipa.
Ina megliera entschatta en vesta
La sesiun vargada ha Trun/Rabius en-
Runda d’atun 3. ligia, gruppa 1, equipas grischunas
Sonda, ils 18 d’uost 2007
Tusaun/Cazas – Weesen
Dumengia, ils 19 d’uost, 2007
Valposchiavo – Bogn Ragaz
Schluein Glion – Domat
Mardis, ils 21 d’uost 2007
Cuera 97 a – Walenstadt
Flums – Mladost
Sonda, ils 25 d’uost 2007
Bogn Ragaz – Domat a
Tusaun/Cazas – Flums
Dumengia, ils 26 d’uost
Rapperswil-Jona – Schluein Glion
Valposchiavo – Weesen
Mladost – Cuera 97 a
Sonda, ils 1 da settember 2007
Domat a – Rapperswil-Jona
Sargans – Mladost
Dumengia, ils 2 da settember 2007
Flums – Valposchiavo
Cuera 97 a – Tusaun/Cazas
Schluein Glion – Walenstadt
Sonda, ils 8 da settember 2007
Tusaun/Cazas – Sargans
Walenstadt – Domat a
Dumengia, ils 9 da settember 2007
Mladost – Schluein Glion
Valposchiavo – Cuera 97 a
Sonda, ils 22 da settember 2007
Domat a – Mladost
Sargans – Valposchiavo
Dumengia, ils 23 da settember 2007
Cuera 97 a – Weesen
Schluein Glion – Tusaun/Cazas
Sonda, ils 29 da settember 2007
Tusaun/Cazas – Domat a
Dumengia, ils 30 da settember 2007
Mladost – Rapperswil-Jona
Valposchiavo – Schluein Glion
Flums – Cuera 97 a
Sonda, ils 6 d’october 2007
Domat a – Valposchiavo
Walenstadt – Mladost
Dumengia, ils 7 d’october 2007
Rapperswil-Jona – Tusaun/Cazas
Cuera 97 a – Bogn Ragaz
Schluein Glion – Weesen
Sonda, ils 13 d’october 2007
Bogn Ragaz – Mladost
Tusaun/Cazas – Walenstadt
Weesen – Domat a
Dumengia, ils 14 d’october 2007
Valposchiavo – Rapperswil-Jona
Flums – Schluein Glion
Cuera 97 a – Sargans
Sonda, ils 20 d’october 2007
Domat a – Flums
Walenstadt – Valposchiavo
Dumengia, ils 21 d’october 2007
Mladost – Tusaun/Cazas
Schluein Glion – Cuera 97 a
Mesjamna, ils 24 d’october 2007
Bogn Ragaz – Tusaun/Cazas
Sonda, ils 27 d’october 2007
Sargans – Schluein Glion
Dumengia, ils 28 d’october 2007
Valposchiavo – Mladost
Cuera 97 a – Domat a
Sonda, ils 3 da november 2007
Domat a – Sargans
Tusaun/Cazas – Valposchiavo
Dumengia, ils 4 da november 2007
Rapperswil-Jona – Cuera 97 a
Mladost – Weesen
Schluein Glion – Bogn Ragaz
Sonda, ils 10 da november 2007
Bogn Ragaz – Valposchiavo
Domat a – Schluein Glion
Weesen – Tusaun/Cazas
Walenstadt – Cuera 97 a
Dumengia, ils 11 da november 2007
Mladost – Flums
tschiet malamein e terminau la runda
d’atun cun nov puncts da diesch giugs.
Quei vul l’equipa trenada da Paulin Candinas evitar uonn. Dil cader dil campiunadi vargau mauncan Ervin Albin e
Gion Antieni Maissen. Ervin Albin – el ei
in giugadur da tschep – pren in «timeout» per motivs da sanadad ed il student
da sport Gion Antieni Maissen ha rut ina
comba enten reiver. L’equipa da Pustget
gioga igl emprem giug dalla nova sesiun
Da niev a Crap Gries
La secunda equipa da Schluein Glion ha
terminau la sesiun vargada sil secund
plaz da gruppa 1 da 4. ligia, ei pia stada
la secund ferma equipa sursilvana. Da
niev gioga l’equipa trenada da Daniel
Rossow a Crap Gries. La dumengia ei Domat, il victur da gruppa dil campiunadi
vargau, hosp a Schluein.
Da niev ei era Sedrun/Mustér en
quarta ligia. L’equipa trenada da Toni
Cathomen e da Franz Epp ei la medema
sco la sesiun vargada en 5. ligia. «Setener
en 4. ligia ei emprema finamira», di Toni Cathomen. Sia equipa ha la media da
vegliadetgna da 22 onns.
Runda d’atun 4. ligia, gruppa 1
Sonda, ils 18 d’uost 2007
Schluein Glion – Panaduz
Valposchiavo – Lusitanos
Tusaun/Cazas – Sedrun/Mustér
Dumengia, ils 19 d’uost 2007
Schlarigna – Surses
Danis-Tavanasa – Trun/Rabius
Sonda, ils 25 d’uost 2007
Panaduz – Danis-Tavanasa
Lumnezia – Schluein Glion
Sedrun/Mustér – Valposchiavo
Dumengia, ils 26 d’uost 2007
Trun/Rabius – Tusaun/Cazas
Lusitanos – Schlarigna
Sonda, ils 1 da settember 2007
Tusaun/Cazas – Panaduz
Valposchiavo – Trun/Rabius
Schlarigna – Sedrun/Mustér
Dumengia, ils 2 da settember 2007
Surses – Lusitanos
Danis-Tavanasa – Lumnezia
Sonda, ils 8 da settember 2007
Panaduz – Valposchiavo
Schluein Glion – Danis-Tavanasa
Sedrun/Mustér – Surses
Dumengia, ils 9 da settember 2007
Trun/Rabius – Schlarigna
Lumnezia – Tusaun/Cazas
Sonda, ils 15 da settember 2007
Surses – Valposchiavo
Lusitanos – Tusaun/Cazas
Trun/Rabius – Schluein Glion
Panaduz – Lumnezia
Sedrun/Mustér – Danis-Tavanasa
Sonda, ils 22 da settember 2007
Tusaun/Cazas – Schluein Glion
Valposchiavo – Lumnezia
Dumengia, ils 23 da settember 2007
Surses – Trun/Rabius
Schlarigna – Panaduz
Lusitanos – Sedrun/Mustér
Sonda, ils 29 da settember 2007
Panaduz – Surses
Schluein Glion – Valposchiavo
Dumengia, ils 30 da settember 2007
Danis-Tavanasa – Tusaun/Cazas
Trun/Rabius – Lusitanos
Lumnezia – Schlarigna
Sonda, ils 6 d’october 2007
Valposchiavo – Danis-Tavanasa
Sedrun/Mustér – Trun/Rabius
Dumengia, ils 7 d’october 2007
Surses – Lumnezia
Schlarigna – Schluein Glion
Lusitanos – Panaduz
Sonda, ils 13 d’october 2007
Panaduz – Sedrun/Mustér
Schluein Glion – Surses
Tusaun/Cazas – Valposchiavo
Dumengia, 14 d’october 2007
Danis-Tavanasa – Schlarigna
Lumnezia – Lusitanos
Sonda, ils 20 d’october 2007
Sedrun/Mustér – Lumnezia
Dumengia, ils 21 d’october 2007
Surses – Danis-Tavanasa
Schlarigna – Tusaun/Cazas
Trun/Rabius – Panaduz
Lusitanos – Schluein Glion
Sonda, ils 27 d’october 2007
Schluein Glion – Sedrun/Mustér
Tusaun/Cazas – Surses
Valposchiavo – Schlarigna
Dumengia, ils 28 d’october 2007
Danis-Tavanasa – Lusitanos
Lumnezia – Trun/Rabius
Sonda, ils 3 da november 2007
Panaduz – Schluein Glion
Sedrun/Mustér – Tusaun/Cazas
Dumengia, ils 4 da november 2007
Surses – Schlarigna
Trun/Rabius – Danis-Tavanasa
Lusitanos – Valposchiavo
Il pendant tier «la gazzetta dello sport»
Uniun Sportiva Schluein Glion cun emprema gasetta dil club
■ (cp) Puntual sin l’entschatta dalla
sesiun da ballapei 2007/08 publichescha l’Uniun sportiva Schluein Glion
sia emprema gasetta dil club. La gasetta en format A4 cumpeglia rodund
50 paginas en colur. Ils organisaturs
quentan cun ina ediziun da 4000 exemplars. La fin d’jamna proxima entscheiva la nova sesiun da ballapei en Surselva.
Era la radunonza generala dil Club da
ballapei US Schluein Glion ha liug la dumengia ils 19 d’uost a Schluein ella casa
communala. Ord quels motivs cumpara
la dumengia l’emprema gasetta ella historia dall’uniun.
Tschun giuvens commembers activs
dil club da Schluein Glion han unfriu lur
temps liber per realisar la gasetta. Tier il
team da redacziun s’audan Stefan Jörg,
Gian Marco Menzli, Jan Berni, Flurin
Bundi, Maurus Candrian e Ronny Panier.
Els davos meins han els rimnau ina massa informaziuns sur da lur uniun preferida e formau entuorn quellas en artechels, intervestas e reportaschas.
La gasetta cuntegn historias ed
anecdotas da temps vargai, purtrets da
commembers, rapports annuals da tut
las equipas ed intervestas cun persunalitads orginalas dil club. Ei dat denton era
ina ni l’autra surpresa che fa franc selegrar pign e grond. Secrets ei era aunc il
num dalla gasetta.
Cun questa gasetta vul l’Uniun sportiva Schluein Glion presentar il club da
ballapei ad in lad spectrum da lecturs. La
publicitad duei saver prender investa en
las activitads e la veta interna dall’uniun.
Ina finamira ei era dad animar novs giuvenils d’entscheiver a giugar ballapei. Ils
commembers dad oz e pli baul duein retscheiver in document da regurdientscha. La gasetta duei era rinforzar l’identificaziun dils commembers tier lur
uniun. La gasetta ei denter auter era in
niev mied interessant per ils sponsurs
dall’uniun sportiva. La gronda ediziun
porscha ad els ina buna plattafuorma per
sepresentar ella regiun.
La gasetta ei gratuita e sa vegnir retratga
a Glion en l’interpresa Menzli Sport el center
Mundaun, sil kiosc dil plaz da ballapei Crap
Gries a Schluein ed ell’ustria Posta veglia a
Schluein.
L’Uniun sportiva Schluein Glion ha ediu sia emprema gasetta dil club.
MAD
8
SURMEIR
VENDERDI, ILS 17 D’AVUST 2007
La serpentina scu curiositad
Tinizong: «Festa dalla veia» per la sanaziun tras vischnanca
■ (pb) Dumengia passada ò la vischnanca da Tinizong fatg ena degna festa per la fegn dalla sanaziun dalla
veia da transit. Siva en sarvetsch divin
festiv èn igls responsabels da cumegn
e cantun sa drizzos alla raspada da
festa cun divers aspects tar la veia e la
sanaziun. Pinavant è nia musso ainten
l’istorgia cun maletgs an furma da til.
Pader Marco Baltermi, igl plevant da Tinizong, monsignore Stephan Stocker, diplomat digl Vatican a Berlin, en amei da
Tinizong tgi è gist rivo an vacanzas gist
dretg per la festa, igl Chor cecilian Tinizong ed igl antier cumegn cun divers
giasts dad orsoura on antschet igl de da
festa cun en sarvetsch divin. Aint igl sies
preda ò monsignore Stephan Stocker
mess igl de da festa e la sanaziun dalla
veia an chel connex: Scu tg’ins renovescha ena veia ed igl plaz-baselgia, uscheia
ins stoptga adegna puspe renovar la carezza tigl Stgaffeider. Ord spira indifferenza vigna chegl fatg adegna pi pac.
Igls plaz-baselgia scu centrum
An connex cun la sanaziun dalla veia tras
vischnanca on er privats nizigia l’occasiun da far renovaziuns ved lour tgesas.
Ena renovaziun pi gronda ègl er do davant baselgia. Graztga ad ena donaziun
generousa dad ena persunga privata è igl
plaz nia mess an en nova vistgia, surtratg
cun sulada, la viglia truasch è neida spustada e plazzada an en migler li. Digl plazbaselgia tgi era gio avant en li d’antupada è oz davanto igl centrum da vischnanca. Betg angal per avant e siva igl sarvetsch
divin dalla dumengia, mabagn er per igl
mintgade ed an spezial per occurrenzas
spezialas scu dumengia passada. Lò è el
davanto igl plaz da festa. La populaziun
ed igls giasts èn igl amprem nias sarvias
cun en stupent apéro, noua tgi la famiglia Luzio veva s’angaschea spezial-
maintg. Anromo è chest aperitif nia musicalmaintg dalla Musica instrumentala
Savognin. La furmaziun dirigeida dad
Adrian Farrér è sa mussada dalla miglra
vart. Per star tar las producziuns musicalas: Er igl Chor cecilian Tinizong cun scolast Corsin Caglia cun la batgetta ò siva
digl bel accumpagnamaint digl sarvetsch
divin er canto treis canzungs durant igl
act da festa.
Gronda muntada da transit
An la madema direcziun culturala vo er
la producziun preschentada da Mario
Jegher cun scolars da scoligna, dalla scola primara, digl scalem superiour, amprendists e students. Er schi la veia tras
Tinizong cun igl traffic da transit è oz ena
gravezza per la vischnanca, schi n’è chegl
betg adegna sto uscheia. La veia ò er purto agl li impurtanza, lavour e gudogn. E
chella veia è gio 2000 onns ena veia da
transit. Igl nom digl li è gio menziuno
per l’amprema geda 280 s. Cr. sen ena
carta stradala digls Romans. Igl nom
uriund digl li era colliia cun igl pled lategn «tendere», tgi vot deir er an rumantsch tender. Ins veva da tender en
tgaval supplementar ve davant agls quatter tgavals per saveir dominar igl toc pi
strantg orase. Dei è la versiun romana
digl nom da Tinizong stada «Tinetio. Pero er siva ò Tinizong gia impurtanza scu
li da transit. Zont siva tgi Jacob von Castelmur è alla fegn digl 18avel tschentaner nia incumbenso da biagier or la veia
da Set. Cò da chella vart davigl quatter
«portas» (Lantsch, Tinizong, Mulegns e
Stalla (Beiva), noua tgi niva mido tgavals, pero vevan igls lis er igl dretg dad
incassar dazis. Chegl zont durant igl
taimp digls berniers, noua tgi niva transpurto magliaretsch, marcanzeia e vegn.
Per part da nord vers sid e per part igl
cuntrari. Siva ena introducziun istorica
An sies pled ò igl mastral da Tinizong,
Gian Jegher, bagn stimo la sanaziun tras
vischnanca scu ovra gartageda, pero fatg
attent tgi igl traffic resta. E tg’ins duess gio
oz far igls pass basignevels per a lunga vista pansar ve dad en sviamaint, schi las
frequenzas sen veia creschan uscheia
anavant.
PDS
antras Mario Jegher on igls giuvenils
musso an divers maletgs impressiunonts
an furma da til scu tgi pudess esser sto
durant las differentas fasas istoricas.
Veia, passape, plazs e lengias
Las lavours da sanaziun dalla veia da
transit tgi on cuzzo quatter onns cumpeglian igl suandont: Sanaziun dalla veia
sen ena lunghezza dad 1,4 km davent
digl plaz da farmada da posta agl sid dalla vischnanca anfignen tar la punt a Mulegn. La largezza dalla veia è tranter 6 e
7 meters. Aint igl corpus dalla veia èn
neidas integradas las lengias dad ava e canalisaziun, tgi on per part ramplazzo lengias existentas tgi eran 100 onns viglias.
Eneda tgi igl cantun ò gio davert la veia
sa redutgeschan cò fermamaintg igls
costs per igl cumegn. Er cumpiglia ainten la sanaziun è igl passape da vart dretga sen l’antiera lunghezza dalla vischnanca e cun 1,5 anfignen 2 m larghezza.
Treis tgesas ed ena clavadeira on stuia
untgier alla veia. Alloura igls divers plazs
da farmada, igl plaz da posta ed igl plazbaselgia. Igl costs antiers per la sanaziun
e la correctura dalla veia montan a radond 11 miu., da chels ò igl cumegn da
surpiglier 3,2 miu.
An sies pled da festa ò igl mastral,
Gian Jegher, angraztgea a tots pertutgias
e responsabels davent digls votants anfignen tar igls planisaders ed igls collaboratours dallas interpresas per l’ovra gartageda. «Scu pitschen mattatsch vaia ligia eneda en codesch cun igl tetel ‘Tinizong – ein typisches Strassendorf ’», ò
detg igl mastral. Chegl vegia disturbo el.
Ainten l’istorgia vegia el alloura savia liger, tgi gist perveia dalla veia da transit
vegia la vischnanca gia impurtanza. Siva
taimps cun pi paca muntada seia chella
carscheida puspe igls davos decennis, e
chegl massiv. Ins vegia stuia adattar la
veia allas novas relaziuns. E la bilantscha
dalla sanaziun realisada è per Gian Jegher: «La vischnanca cun igl sies passape
è davantada pi sieira. Chegl tgi è rasto è
igl traffic tgi vo tras anc pi impedia. Per
a lunga vista ma schinegia betg da far la
dumonda digl sviamaint. Vign el u vign
el betg e cura? La discussiun dad en sviamaint stò neir fatga ossa, pero betg angal
ainten las singulas vischnancas, mabagn
sen l’antiera ruta digl Gelgia. Angal schi
tot igls cumegns alla veia sa fon fermas
per en sviamaint, angal alloura savainsa
ans far santour, uscheia tgi la politica fe-
tscha igls pass basignevels per ena buna
schliaziun an 15, 20 u forsa 25 onns.»
Stefan Engler e Heinz Dicht
Cunsiglier guvernativ Stefan Engler veva
betg mantganto da neir sez a Tinizong tar
la «festa dalla veia». An sia adressa alla raspada ò el menziuno, tgi ins sa deisa magari spert ve digl nov, ambleida pero igl
vigl. Avant ins bavrava la biestga ve dalla
truasch sur veia ve. Ins cargeva la benna
grascha gist dasperas veia. Oz seia la situaziun tot otra. E tar la sanaziun seigl ia an
amprema lengia per augmentar la siertad
e migliurar la qualitad da veiver per la populaziun da Tinizong. Per igls abitants
ainten las tgesas dasperas veia seia igl
taimp da sanaziun sto difficil cun canera,
polvra ed oters impedimaints. Alla fegn
seia chegl succedia per bagn dad ena
maioritad. Cun chella schliaziun seia igl
cumegn sa decidia per igl pasler ainta
mang anpe dalla columba sen igl tetg. «E
chegl è tenor mies manager prudent»,
concluda igl cunsiglier guvernativ.
Igl capoinschignier digl cantun, Heinz
Dicht, ò menziuno diversas difficultads
durant la fasa da sanaziun. Egna seia franc
stada tgi durant igl antier taimp da sanaziun ins vegia gia da tigneir se dretg igl
traffic tras vischnanca. E cun integrar las
lengias ainten veia seigl magari er capito,
tgi chels attatgs eran betg an en li ideal ord
vista digl traffic. Heinz Dicht ò er raspundia la dumonda dad en sviamaint: «Gio
igl 1985 davigl ena varianta per ena untgeida sur vischnanca. Ins vess gia da tagler la sponda e francar la veia cun meirs
etc. Chegl fiss sto tger e vess betg purto
ena massa. Pi tard ins ò cartia da saveir sviier la vischnanca sot vischnanca.» Cun igl
tratg dalla veia nova ins vegia er gia da risguardar aspects ord vista dalla tgira da
monumaints. Pinavant er pansar alla siertad. Alla fegn seigl sto en cumpromiss.
Radons è la capitala dalla Val Nandro
Las fracziuns dad aclas an Surmeir: Oz Riom
■ (anr/pd) Siva dalla vischnanca da Tinizong ins dastga deir tgi la vischnanca da Riom vegia las pi bleras aclas an
Surmeir, chegl bagn vurdo sen igl territori e sen igls travagls purils existents.
La Val Nandro cun aclas davent da Tigignas anfignen Bargias resta dantant
ena val fitg interessanta er an chegl tgi
pertotga las aclas cun per part proprietad er da Cunter e da Savognin. Chegl è
per part er d’attribueir a dretgs dad alps
dallas vischnancas numnadas. Igl taragn agricol segl territori digl cumegn da
Riom, oz Riom-Parsonz, è an possess da
var 300 proprietaris. Igl spazi da taragn
agricol dallas aclas è considerabel pi grond
tg’igl taragn digl fons a tgesa. Sch’ins canoscha igl spazi da taragn extendia an Val
Nandro, schi è chegl er tgapibel. Igl taimp
da lavour sen las aclas era fitg lung avant
la migliuraziun digl fons pigls pours ed
aclans.
Anfignen igl onn 1960 existivan an
Val Nandro 130 aclas (clavadeiras) tgi nivan duvradas per adiever agricol. Oz
existan an Val Nandro angal ple pacas
aclas nizigeidas per adiever agricol. Igl
mument vign angal pavlo or an ena acla
a Radons ed an ena a Mottign. Tot l’oter
fagn, chel dallas aclas scu er tal da colm
vign mano durant igl fanar sivamang a
tgesa an igl travagl principal. Igl mument
dombra la vischnanca da Riom anc set
travagls purils. Igl onn 1976 on igls proprietaris da taragn pudia cultivar e sfreir
las parcellas novas segl areal da tgesa, vot
deir anfignen Tigignas e Talvangas, ed en
onn sessour chellas dallas aclas e digls
colms. La surdada uffiziala è neida decretada dalla regenza grischuna igls 5 da fa-
Radons ins dastga chintar scu la capitala dalla Val Nandro. Las aclas èn belabagn tottas biageidas or per scopo da vacanzas da stad e d’anviern.
nadour 1982. Igl conclus per ena migliuraziun generala on tant igl cumegn
da Riom scu chel da Parsonz piglia igls 5
da schaner 1958. Ena grond’ovra communabla è neida cumplaneida siva d’en
taimp da realisaziun da var 30 onns.
Aclas tranter 1500 e 1930 meters s m
La Val Nandro, territori digl cumegn da
Riom, oz Riom-Parsonz, è egna dallas pi
grondas vals lateralas digl Grischun tgi
n’è betg abitada sur onn. Uriund, vot
deir anfignen igl onn 1850, appartigniva ella alla pleiv da Riom-Cunter, egna
dallas 5 pleivs tgi furmavan la dertgira
ota da Surses, cun la sedia agl casti da
Riom. Cun la constituziun federala digl
1848 e la cantunala digl 1850 èn nias
furmos igl circuits e cumegns politics er
ainten igl noss cantun. Igl territori cun
dretg da giudicatura tranter igls cumegns
da Riom e Cunter è pero nia zavro pir igl
onn 1902 tras en lung process tranter igls
dus cumegns.
Scu dapertot ò l’agricultura fatg en
svilup immens. Curt siva dalla davosa
ghera mundiala dumbrava Riom anc
passa 40 travagls purils cun en domber
da biestga da manevel 500 tocs cun an
media 8 ha per travagl. Da lez taimp davigl grondas famiglias e tots tgi vevan da
luvrar ve digl travagl puril durant la stad.
Cura veir fitto fanar a tgesa niva fatg igl
pentel e l’antiera famiglia geva ad acla.
Lò stavigl alloura aglmanc egn anfignen
en meis e mez. Igl fagn dallas aclas laschevigl gist lò e niva pavlo alloura igl aton u
la premaveira. Igl fagn da colm mattevigl
aint igls tgamons ed igl manavan alloura
siva fanar, igl aton, a tgesa.
Igl scopo è mido –
las aclas èn rastadas
Cun la realisaziun dalla migliuraziun èn
igls travagls agricols automaticamaintg
sa grondanias ed a madem mument ò
scumanzo la mecanisaziun moderna. A
chel mument ò mintga travagl sa concentro cun igl fanar, vot deir or da
puncts raziunals, clavadeiras novas, niva
igl fagn veadaple mano a tgesa e las aclas
on a chel mument mido sies scopo. En
mument davigl leschas tgi aglmanc gravagevan da mantigneir las aclas perchegl
tgi ins dastgeva betg midar igl scopo. Vot
deir da midar dad en scopo agricol an en
scopo turistic. Pero tgi l’agricultura veva sa mido da radagn an sias structuras
e tgi las aclas on pers lour muntada, glez
era en fatg. Cun igl svilup turistic an la
Val Nandro tgi ò scumanzo l’antschatta
digls onns sessanta cun l’erecziun dalla
pendiculara e pi tard cun la gondla a Radons è er nia do en tschert squitsch per
antschever a biagier or las aclas per igl
adiever turistic. Dantant è da constatar
tgi la proprietad dalla pluralitad dallas
aclas è rastada an mangs indigens. Las
aclas èn rasadas tranter Tigignas e Bargias sen en fitg grond territori da vart sanestra digl ragn da Schmorras e l’ava da
Nandro. Cun aveir prescripziuns superiouras ègl betg sto pussebel da zonar igl
antier territori. Zono èn neidas las aclas
da Radons, exclus Pro Tecs, Tigia e
Fotgs.
Tgi tgi vot biagier or en’acla an egna
dallas otras fracziuns sto tigneir aint las
prescripziuns superiouras. Gl’è da sperar
tgi chegl seia er angal ena dumonda da
taimp.
La gronda part dallas aclas da Manziel èn biageidas dasper la veia principala e vignan
mademamaintg duvradas per far vacanzas.
FOTOS P. DOSCH
ENGIADINA
VENDERDI, ILS 17 D’AVUST 2007
9
Po profitar Sent da las experienzas da Segl?
DA MARIO PULT / ANR
■ Ils cumüns sun dependents d’activitats da fabrica. La dumonda da la
masüra dà andit a discussiuns. Sent
ha tut cogniziun da las experienzas
fattas a Segl. Avant duos ons han ils
abitants da Sent elavurà ün concept directiv per l’avegnir da lur cumün. D’incuort ha gnü lö illa Grotta da cultura
üna sairada da discussiun cul böt da’s laschar infuormar sur da las experienzas
fattas in oters lös. Il capo da Segl, Attilio Bivetti, ha quintà sur dal svilup da
seis cumün. Chasper Pult ha surtut la
moderaziun.
La valur turistica da la cuntrada
dvainta consciainta
Davo la seguonda guerra mundiala han
cumanzà a Segl las discussiuns sur da la
necessità da proteger il Lai da Segl o da
sfrüttar l’aua per prodüer forza electrica. Cun sustegn chantunal e naziunal es
gnüda missa i’ls ons 1960 la planüra da
Segl suot protecziun. «Üna gronda surfatscha da terrain per surfabrichar chi
vess dat üna cità da 10 000 abitants ha
intimà la regenza grischuna da decretar
ün scumond da fabrichar pro’l lai», ha
dit Attilio Bivetti, «ils proprietaris dal
terrain sun gnüts indemnisats.» Al cumün da Segl es restada üna zona da fabrica chi’d es gnüda impitschnida successivmaing tras decisiuns da la radunanza cumünala. Quistas reducziuns
sun gnüdas realisadas our da la persvasiun dals Segliuots (abitants da Segl)
cha’l cumün dependa plainamaing dal
turissem. Bivetti ha declerà: «Ils giasts
chi vegnan a Segl sun glieud contemplativa chi predscha quietezza e natüra.
Perquai ans staja a cour cha nossa planüra resta intacta.» Cha las reservas da
terrain dal cumün sajan modestas, ha’l
intunà.
Üna planisaziun
bainponderada güda a confruntar las
sfidas da l’avegnir.
FOTO M. PULT
Sgürar la qualità da viver
e sustgnair l’hotellaria
A man dal plan da fuormaziun da terrain ha declerà il capo da Segl co chi sun
partidas aint las differentas zonas dal cumün. Ils quartiers cun chasas nouvas as
rechattan lung la via principala. «Segl ha
700 abitants dürant la stagiun morta e
5000 abitants illa stagiun ota», ha explichà Bivetti, «nus vain 1450 lets d’hotel,
1000 abitaziuns chi vegnan dattas a fit
e 400 aignas abitaziuns.» La retschercha
per terrain da fabrica es gronda. La ledscha da fabrica prevezza cha 25 per-
tschient da las abitaziuns fabrichadas
stopchan esser abitadas dad indigens. «I
nu dà la pussibiltà da tillas cumprar liber. Nus vain 104 abitaziuns ingio chi
sta glieud cun domicil a Segl», ha dit Bivetti. El agiundscha cha’l cumün nu vess
pudü metter a disposiziun terrain per
tanta glieud. Il capo da Segl intuna
cha’ls Segliuots hajan svess vuglü pisserar per üna buna qualità da viver. Ün
exaimpel per quella es sgür la chasa da
parcar fabrichada a l’entrada dal cumün
vegl. Id es cuntschaint cha l’hotellaria da
Segl ha üna gronda tradiziun. Bivetti ha
Nomenclatura da Zernez
Las serps da l’Alp Sarsura
■ Nus d’eiran mattatschs e d’eiran rivats
giò l’Alp Sarsura, faquint cun muvel süt.
Schi che, be là sper la teja ingio chi d’eira muschnas e suloms vaina scuviert ün
cuv da serpinas giuvnas, viprinas gnüdas
our da l’öv avant alch eivnas, chi’s vess
forsa eir pudü tour sül man e glischar. Ma
na! Nus pasters vain tut noss bastuns e
vain cumanzà a dar lasura cha las povras
bes-chinas siglivan per ajer e giaivan in
tocs, e fin cha tuot nu d’eira mort mortitsch, nu vaina schmiss. – Quai nun haja mâ invlidà ed eu am n’ha bler turpià.
Sülla quarta pagina da nossa Bibla leg eu:
«Eu vögl metter dischamicizcha tanter
tai (serp) e la duonna… Teis descendent
vain a sputar teis cheu, e tü vainst a ferir
seis chalchogn». Var 60 ons plü tard ha
giavüschà mia figlia Ladina ch’eu vegna
cun ella aint illa Val Sarsura. Nus vain laschà l’auto giò la Güstizia ed eschan rivats sül bain da Crastatscha. Schi che, as
stordscha üna vipruna grossa bod sco ün
bratsch tras l’erba da la’via. Ün mumaintin eschna stats tuots duos sco petrifichats. D’eira quai la mamma da quellas
serpinas chi reclomaiva per seis cuv?
D’eira quai ün tschögn chi d’eira dad incleger. Nus eschan lura passats aint da la
val sainza oters inconveniaints ed eschan
rivats bod fin pro’l vadret. Mo eu vezzaiva dapertuot amo quella serpuna co
ch’ella dozaiva seis cheu per verer che cha
nus fessan ed ingio cha nus füssan.
Noms chi nun as laschan declerar
Sch’eu sfögl in la nomenclatura da Zernez, schi vezza cha’ls blers noms sun declerats. A la fin d’ün chapitelin as legia «ragisch dal pled» e lura sieua l’etimologia.
Mo na dapertuot. Eu intiv qua e là sün
noms ch’ingün scienzià fin hoz nun es
stat bun da dir che ch’el significha. Quai
sun noms chi paran dalasjà da gnir dad
otras varts. Faquint sun quai noms preromans, retics, d’üna lingua chi nun es
amo scifrada. – Il «Crischoul» es be vidvart il cumün, giosom l’Ova da Lavinar.
Mo che voul dir Crischoul? Andrea
Schorta nu sa. – La prada da «Pransan»
aint in Brail. Nus d’eiran quaint ün pêr
dis a far cun fain. Quist nom plaschaiva
a mai agià d’uffant, forsa pervia ch’el vain
da dalöntsch nanpro. Lura Mungiarangia, quel nun am plaschaiva pervia dal
cling, mo pervia ch’el es ün bloc erratic
in üna val rumantscha. – Dal rest esa bun
cha l’uman nu sa tuot, nu sa amo tuot e
nun ha per tuot üna decleranza. Blers reginoms nu cugnuoschaina, ne els a nus.
Quel chi sa tuot moura da lungurella.
Suvent ils etimologs han lur brav schaschin: Els provan da chattar la ragisch, els
crajan da tilla avair chattada, ed i sun listess tremend malsgürs ed indecis. Eu’m
regord dal vegl magister Andris Filli chi
vaiva amo güdà oura a seis figl Gion al
principi da la guerra. Cun el eschna its ün
di sü Vallatscha e passats sü suraint e rivats sün üna sort plan malaguliv. «Quist
es il Plan da las Sblanzchaduoiras» ha dit
il vegl magister ed el ha articulà uschè cler
ed uschè bain quist nom, cha quist nom
es stat impress per nossa vita. Mo es l’etimologia chi spordscha il cudesch la dretta o è’la be populara? Quella dals «pasterets chi’s divertan a «sbaluonzchar» vi dals
roms dad ün bös-ch!»
Ils ers da Plei
Plei eira da nos temp ün dals cuntegns
dad ers, impustüt dad ers da mailinterra.
Da Scheschna fin bod sü Muottas Chastè d’eira üna saglia sur l’otra. Eir nus vaivan casü ün eret. Ün paur araiva güsta tuot la lunghezza, dad ourasom fin aintasom. Lura mettaivna mailinterra, lura
giaivna sü cun mamma a far terra naira,
lura d’eira da zerclar, lura da far sü e lura,
cur cha’ls gods eiran bels sgiagliats dals
larschs, gniva la racolta. Ün di cha d’eiran a fin cun la lavur eschna rivats giò pro
Margarita Buol. Quella d’eira sula suletta a zerclar ün erun, mo ella d’eira leigra
e cuntainta e faiva spass. Ella dschaiva:
Scha nu vegn a fin quist’eivna, schi
tschella, ma üna vouta vain tuot a fin.
Ün’ otra vouta sün Plei suna rivà plü
inanint vers la Serra pro Lüzi Sarardi chi
nu gniva da tgnair sia manadüra culla
charretta. Che esa, sar Lüzi, cha Sia vacha es uschè spavantada?» «L’ha clappà
ün pizch d’üna veispra in ün ögl chi tilla fa ferm mal». Uossa pür n’haja badà
chi’d es ün mus-chunöz da veispras aint
il ajer. Mo sar Lüzi Sarardi, l’ultim anè
masculin d’üna schlatta veidra e remarchabla, m’ha calmà: «Nu stoust avair
temma, Duri, da las veispras, cur cha la
chäsa es ruotta, nu pizchni pü».
Ün on d’eira stat in gün üna noscha
süttina, güsta cur cha la mailinterra vess
gnü da crescher e gnir in flur. Quella süttina ha dürà uschè lönch, cha’ls da Zernez
han decis dad ir sün Plei e bognar las mailinterras. E uossa tils vezzaivat sü casü cun
lur squitta co chi dozan e sbassan la bratscha e cun lur uders co chi fan tuot lur
pussibel. Be chi’d es dintuorn bler massa
pac’aua. Ün dals partecipants es il giardinier Keller. Quel muossaiva cun duos
daints quants millimeters cha l’aua füsss
penetrada in la terra. El daiva dal cheu e
maniaiva cha quistas fadias sajan pel giat.
A mai m’haja fat impreschiun quel di sün
Plei: Propcha, scha l’aua nu vain da tschêl,
nu tuorness a gnir da tschêl, bod o tard,
schi füssan nus umans mal a la via. Uossa
ch’eu sun vegl nu vegna plü sün Plei a far
sü mailinterra; uossa vegna sü a salüdar
fluors nöblas e raras chi flureschan casü:
üna androsacea, ün cheu dragun, gilgias,
felschins cul nom d’ün specialist inglais,
Woodsia ilvensis.
Duri Gaudenz
tradi: «Nus ponderain co chi’s pudess
gnir incunter ad ella, saja quai pro ingrondimaints o mantegnimaints, e nus
stuvaran far tscherts compromiss.»
Testardezza o perseveranza?
Eir scha Attilio Bivetti nun ha vuglü dar
ingüns cussagls als Sentiners, pudaran
quists listess profitar da sias explicaziuns.
«Mincha cumün sto svess decider sur da
seis avegnir», ha’l dit repetidamaing, «e pür
cur chi’s ha inchaminà la via as cugnuoscha
la direcziun.» Il capo da Segl es da l’avis cha
la premissa principala per chattar bunas so-
luziuns saja da tour temp per la discussiun.
Bivetti ha manzunà cha’l stadi actual da
Segl saja eir il resultat d’üna tscherta testardezza dals Segliuots. Ma Chasper Pult tils
ha lodà: «Il success da la politica cumünala da Segl es d’attribuir in prüma lingia ad
üna perseveranza persvasa ch’ün svilup
controllà es d’avantag per tuots.» Chi saja
difficil da congualar ün cumün cun tschel,
ha manajà eir il capo da Sent, Jon Carl
Rauch. «Ma i vala dal sgür la paina da s’infuormar a temp da las experienzas fattas
utrò e Sent ha fat in quist sen ün prüm pass
important», ha declerà Rauch.
As nudrir da möd san ill’età
■ (anr/mfo) Persunas plü veglias douvran damain energia co persunas giuvnas. Il bsögn da vitamins ed otras substanzas necessarias, resta però il listess. Co as dess perquai nudrir üna persuna plü veglia per ch’ella resta sana, vitala ed ha plaschair eir vi dal mangiar?
Persunas plü veglias sun bain eir activas,
lur corp douvra però damain energia co
quel da persunas giuvnas. Il bsögn dad albumin e vitamins, substanzas mineralas
ed oligoelement (Spurenelement) resta
però eir ill’età listess grond. Da tschertas
substanzas vitalas sco per exaimpel vitamin D o calzium bsögnan ils seniors perfin ün zich daplü co persunas giuvnas.
Da’s nudrir san ill’età nun es adüna simpel. Sco chi vain declerà in ün preavis sül
referat «As nudrir da möd san ill’età», esa
gnond plü vegl eir greiv da mas-char bain
la nudritüra. Eir pro la digestiun possa lura dar problems. «Manca la vöglia da
cuschinar? Nu san ils pasts plü da nögia
e nun han Els/Ellas plü ingün appetit?»,
dumondan ils respunsabels dal referat chi
ha lö als 22 avuost i’l local da cultura dal
Bogn Engiadina a Scuol. Karin Häusler,
cusgliadra da nudritüra diplomada, declera in quell’occasiun cha la qualità da
viver po gnir augmantada cun as nudrir
san e cun varietà. Ella declera pasts chi
pon gnir preparats sainza gronda lavur,
pasts chi pisseran però da mantegner l’appetit ed il plaschair vi dal mangiar.
Il referat: «As nudrir da möd san ill’età» ha lö
als 22 avuost a las 16.00, i’l local da cultura dal
Bogn Engiadina a Scuol.
TALUN D ’ EMPUSTAZIUN
Jau abunesch La Quotidiana
❏ 2 mais frs 25.– (abunament d’emprova d’ina gia) ❏ 6 mais frs 86.–
❏ 12 mais frs 163.–
❏ 24 mais frs 293.–
Num
Prenum
Adressa
NP/Lieu
Data
Suttascripziun
Tel.-nr.
P. pl. trametter a:
Südostschweiz Presse AG, servetsch d’abunaments, Via da la Caserna 1,
7007 Cuira
Empustaziun telefonica: 081 255 55 00
ei
b
e
v
i
l
n
e
t
a
Die Kandid ischa
Radio Gr
st
e
f
r
e
r
u
h
C
m
Grischa a
48-Stunden-Marathon:
Härdöpfel schälen
– Die Entscheidung ist gefallen, die Kandidaten stehen fest
– Vom 13. - 17. August täglich ein Kandidat live bei Radio Grischa
– Startschuss am Freitag, 17. August um 16.00 Uhr auf dem Arcasplatz
– Grischa ist täglich live vor Ort und berichtet
– Preisverleihung am Sonntag kurz nach 16.00 Uhr
Weitere Infos und Bilder der Kandidaten auf www.radiogrischa.ch
I L A N Z
T H U S I S
LANDQUART
W W W. K A R T O F F E L . C H
Hauptsponsoren des Events sind:
ENGIADINA
VENDERDI, ILS 17 D’AVUST 2007
11
Marie-Pierre Ryser es la
manadra dal Center per
medicina da la sulvaschina e peschs a l’Università da Berna (FIWI)
ed ha referi a reguard las
malatias da la sulvaschina i’l Naturama a Zernez.
FOTO M. FONTANA
La ruogna es üna malatia
da la pel chi’d es
cuntschainta impustüt
pro la vuolp. In Svizra
nun es la ruogna da chamuotschs amo derasada,
in oters pajas chaschuna
quista malatia però
gronds problems.
FOTO FIWI
Malatias da la sulvaschina i’l visier
Be cun cugnuoscher las malatias as poja reagir
■ (anr/mfo) In occasiun da la seria da
referats «Naturama», organisats dal
Parc Naziunal Svizzer, sun las audituras ed ils auditurs gnüts a savair in
marcurdi saira detagls a reguard las
differentas malatias da la sulvaschina.
Da la sorbantüm dal chamuotsch o dal
capricorn, la ruogna o il verm solitari
da la vuolp, pon gnir amaladas eir las
bes-chas chasanas e dafatta umans.
La veterinaria Marie-Pierre Ryser, manadra dal Center per medicina da la sulvaschina e peschs a l’Università da Berna
(FIWI), ha referi davant ün vast public a
reguard las differentas malatias da la sulvaschina. Güsta il tema «sorbantüm da
chamuotsch» es fich actual e pissera per
bleras dumondas. Malatias sco quella, o
eir la ruogna (Räude), pon redüer fermamaing il nomer da la populaziun da la
sulvaschina. «Tschertas da quellas malatias nu sun però be ün privel per las bes-chas», ha declerà la referenta, «las infecziuns pon gnir surdattas e sun perquai
ün privel eir per las bes-chas chasanas o
dafatta pels umans.»
contact cun l’infecziun e tilla portan
inavant, cun magliar al listess lö sco la
bes-cha amalada, ect. Per la derasaziun
da l’orbantüm dal chamuotsch es per 90
pertschient respunsabel il besch chasan.
«El es per uschè dir il reservoir da quista
malatia», ha declerà Marie-Pierre Ryser
ils resultats da plüssas perscrutaziuns
fattas. La sorbantüm dal chamuotsch saja però üna malatia cumplexa chi nu
possa amo gnir declerada in detagl. «I dà
sulvaschina e bescha chi fa l’impreschiun d’esser sana, schi’s fa però examinaziuns in detagl, as vezza cha la bes-cha
es infectada», ha quintà l’experta.
Tschertas fuormas dal virus nu paran da
far grond don a las bes-chas, otras invezza, redüan fermamaing il nomer da las
populaziuns da chamuotschs o capricorns. Intant cha tschertas bes-chas infectadas as remettan e dvaintan darcheu
sanas, mouran otras relativmaing svelt.
Insomma: La sorbantüm dal chamuotsch occuperà a scienziats, a chatschaders, a paurs da bescha ed otras persunas fermamaing eir in avegnir.
Üna malatia cumplexa
chi nu po gnir declerada in detagl
L’infecziun da la sorbantüm dal chamuotsch succeda cul contact direct da la
bes-cha infectada. Direct voul dir cun
s’inscuntrar, muos-chas chi vegnan in
Na avair panica, mo esser precaut
La vuolp, la leivra ed otra sulvaschina
pon surdar lur malatias als umans.
Tschertas da quistas malatias sun cuntschaintas: La frenesia o il verm solitari.
Daspö l’on 1998 nu sun in Svizra però
Da la trichinella vegnan nempe amalats
in Svizra minch’on in media ot fin desch
persunas.
La sorbantüm dal chamuotsch es amo adüna ün misteri chi occupa a scienziats, a chatschaders, paurs da bescha ed otras persunas.
FOTO FIWI
plü cuntschaints ingüns cas da frenesia,
uschè chi’s po dir cha quella malatia nun
es plü preschainta in pajais. Sco cha Marie-Pierre Ryser ha declerà sun oters parasits, sco per exaimpel la tichinella (ün
pitschen vermin solitari), pac donnagiaivel per las bes-chas. «Pels umans sun però güsta quels parasits fich privlus. «Scha
la charn d’üna bes-cha chi ha trichinellas nu vain cotta propcha ferm bain, esa
bain pussibel ch’eir l’uman survain la
malatia», ha’la suottastichà. L’importanza da «savair ir intuorn» cun quist fat e
da reagir in möd adequat saja perquai
fich important. «Mangiar charn da sulvaschina as dessa be scha la bes-cha fa
ün’impreschiun sana», ha cusglià l’experta. Davo esser stat in god, saja quai a cleger pomma o bulais, as dessa lavar bain
tant ils prodots ramassats sco eir ils mans.
La collavuraziun es importanta
«In Svizra nu daja displaschaivelmaing
ingün program centralisà per survagliar
las malatias da las bes-chas», ha dit Marie-Pierre Ryser. Il Fiwi survaglia però il
stadi da sandà da tuot la sulvaschina in
Svizra e lavura in incumbenza dal Bafu
(Bundesamt für Umwelt). «La preschentscha, il möd da viver ed il stadi da
sandà da la sulvaschina es ün indicatur
da la qualità da l’ambiaint», ha’la declerà. Cha perquai saja important da gnir a
savair scha la situaziun «natürala e buna»
as müda. «Nus dal Fiwi eschan cuntaints
scha survgnin agüd», ha accentuà l’experta. «Scha gnin a savair da cas specials
tils pudaina perscrutar ed a la fin reagir
in möd adequat.» Ils cadavers da bes-chas chattadas da guardgiachatschas,
mo eir da chatschaders o persunas privatas vegnan controllats ed ils resultats vegnan documentats consciaintamaing.
L’examinaziun nu cuosta nöglia, ils
cuosts dal transport da la bes-cha ston las
persunas chi vöglian l’expertisa però surtour svess.
Ulteriurs detagls as survain sülla pagina
d’internet www.itpa.vetsuisse.unibe.ch
reclama
DELL™ EMPFIEHLT WINDOWS VISTA® HOME PREMIUM.
DER KLASSENBESTE.
JETZT AUF WWW.DELL.CH
INSPIRON™ 6400 PEARL
BEIM ONLINEKAUF ERHALTEN SIE
EINEN SPARVORTEIL VON 100.-!
(Im Preis inbegriffen)
JETZT KAUFEN,
FEBRUAR 2008
BEZAHLEN!2
BEIM
ONLINEKAUF
ERHALTEN
SIE EINEN
SPARVORTEIL
VON 100.-!
(Im Preis inbegriffen)
Gültig auf alle Dell™
Inspiron™ Systeme
INSPIRON™ 530 SILVER
PREIS BEI
INTERNET
BESTELLUNG
1049.-
PREIS BEI TELEFON
BESTELLUNG
1149.-
50.- RABATT! (Im Preis inbegriffen)
BEIM ONLINEKAUF ERHALTEN SIE
EINEN SPARVORTEIL VON 100.-!
(Im Preis inbegriffen)
PREIS BEI
INTERNET
BESTELLUNG
999.-
PREIS BEI TELEFON
BESTELLUNG
1099.-
MOBILITÄT UND LEISTUNG ALLES FÜR EINEN KLEINEN PREIS!
HERVORRAGENDE LEISTUNG!
• Intel Centrino Duo Prozessor Technologie mit Intel Core
Duo Prozessor T2130 (1.86GHz, 1MB L2 Cache, 533MHz FSB)
• Original Windows Vista® Home Premium
• 2048MB DDR2 SDRAM, 533MHz
• 15.4” Wide WXGA Display
• 160GB SATA Festplatte
• Intel® Viiv™ Prozessor Technologie mit Intel® Core™2 Duo
Prozessor E4400 (2GHz, 2MB L2 Cache, 800MHz FSB)
• Original Windows Vista® Home Premium
• 320GB SATA Festplatte, 7.200UpM
• Dell™ 19” Breitbild-Flachbildschirm SE198WFP
• 256MB ATI® Radeon® X1300 PRO Grafikkarte
E-Value Code: NPCH6-N08646B. Oder CHF 39.30.- x 36 Monate. = 1414.80.- 1
Optional: Bluewin ADSL bereits ab CHF 9.-/Monat3
E-Value Code: NPCH6-D08505B. Oder CHF 34.60.- x 36 Monate. = CHF 1353.60.- 1
Optional: Bluewin ADSL bereits ab CHF 9.-/Monat3
®
®
®
™
UPGRADE-EMPFEHLUNG:
Hauptakku 6 Zellen statt 4 Zellen für eine längere Batterielebenszeit
22.-
UPGRADE-EMPFEHLUNG:
199.-
3 Jahre Hardware Support At-Home
(Notebook nicht in verschiedenen Farben verfügbar)
MEHR SPAREN, GEHEN SIE ONLINE
MICROSOFT® OFFICE BASIC EDITION 2007 219.-
WWW.DELL.CH/SUEDOST
0848 33 38 58
Werktags 8:30 - 17:30 Uhr, Samstags 9:00 - 16:00 Uhr
McAfee® SCHÜTZEN SIE IHREN PC MIT McAFEE
®
SECURITYCENTER™ SOFTWARE.
Dell SA, Route de l’Aéroport 29, C.P. 216, 1215 Genève 15. Angebote gültig bis zum 22. August 2007. Angebote nur gültig bei aufgelisteten PCs. Alle Preise verstehen sich in CHF, Preise inkl. Versand, Bearbeitung, vRG und MwSt 7.6%. Dimension™ Desktop PC und Inspiron™ Notebooks enthalten standardmäßig Microsoft® Works 8.5, wenn nicht anders spezifiziert oder dargestellt. Druckfehler, Irrtümer und Änderungen vorbehalten.
Dell™, die Dell™ und E-Value™ Logos, Presto™ und das Presto™ Logo, Dimension™, Inspiron™ und Latitude™ sind Marken der Dell™ Corporation. Celeron, Celeron Inside, Centrino, Centrino logo, Core Inside, Intel, Intel logo, Intel Core, Intel Inside, Intel Inside logo, Intel SpeedStep, Intel Viiv, Intel Xeon, Xeon Inside, Itanium, Itanium Inside, Pentium und Pentium Inside sind Marken der Intel Corporation oder ihrer Tochtergesellschaften
in den USA oder anderen Ländern. Microsoft, Windows, Windows Vista und das Windows Vista-Logo sind eingetragene Marken oder Marken der Microsoft Corporation in den USA und/oder in anderen Ländern. Laufwerken nicht kompatibel. Andere Marken oder Produktnamen sind Eigentum der jeweiligen Inhaber. Microsoft® OEM Software wird von Dell™ ab Werk vorinstalliert und optimiert. Promotionen sind auf maximal
5 Systeme pro Kunde begrenzt. Die Bezeichnung GB bedeutet bei Festplatten 1 Milliarde Bytes; die nutzbare Kapazität kann je nach eingesetzter Software leicht differieren. 1Die Gesamtzinskosten für eine Finanzierung von CHF 2’500.- betragen bei einem effektiven Jahreszinssatz von 14.99% für 36 Monate CHF 578.- oder CHF 16.06 monatlich, und somit ein Gesamtkaufpreis von CHF 3’078.- (36x 85.50). Die Kreditvergabe
ist verboten, falls Sie zur Überschuldung des Konsumenten führt. Finanzierungspartner GE Money Bank. 2Sie bezahlen gar nichts bis Ende Januar, und erst dann entscheiden Sie: entweder Sie bezahlen alles auf einmal (ohne Zinsen, Bearbeitungsgebühr: CHF 25.-) oder Sie fangen an, in Monatsraten zurückzuzahlen! 3Bluewin Angebot optional: Infos und Anmeldung unter www.dell.ch/bluewin
12
RADIO / TV
VENDERDI, ILS 17 D’AVUST 2007
La «tschintgavla Svizra»
Cuminanzas emblidadas che creschan ad in crescher
DA GUIU SOBIELA-CAANITZ
■ Dals 17 als 19 d’avust 2007 a Genevra sa rimnan represchentants
dals 650 000 Svizzers a l’exteriur. Lur
uniun arranscha la dieta sut la devisa: «Solidaris ed engaschads – ils
Svizzers en l’acziun umanitara» cun
referats da pres. fed. Micheline Calmy-Rey e Jakob Kellenberger, president dal Comité internaziunal da la
crusch cotschna (1). 1980 davi mo var
350 000 Svizzers ord pajais. Oz cuntanscha lur numer prest la populaziun
dal chantun Vad (653 000 olmas). Lur
augment als renda adina pli interessants per nossas partidas politicas; ins
emprova da metter ad ir ina midada da
la constituziun federala che segiria ina
represchentaziun da la «tschintgavla
Svizra» en il cussegl dals chantuns. Il
magazin «L’Hebdo» (Losanna) ha deditgà ina part da ses numer dals 2
d’avust (pp. 14–25) a quellas cuminanzas ch’ins enconuscha qua memia pauc.
Lezza retschertga palesa fatgs remartgabels che resultan da la globalisaziun
dals davos decennis.
Immigrads efficazis
e bainvesids
Ils dudesch pajais suandants han mintgin passa 10 000 avdants svizzers:
Frantscha
(171 732),
Germania
(72 384), Stadis unids (71 984), Italia
(47 012), Canada (36 374), Gronda
Britannia (27 326), Spagna (22 680),
Australia
(21 291),
Argentina
(15 061), Brasilia (13 956), Austria
SF 1
6.05 Morgenprogramm
9.40 Dr. Stefan Frank. Arzt-Serie
10.25 Nano extra
10.55 Planet Erde (W)
11.40 Die feine Küche der Schweiz. Reihe
11.55 Wege zum Glück. Telenovela
12.40 Glanz & Gloria
12.55 Meteo
13.00 Tagesschau
13.15 Donnschtig-Jass. Reihe (W)
14.20 Aeschbachers Sommerjob (W)
14.50 Mehr Schein als Sein. Comedy-Serie
15.40 Glanz & Gloria (W)
15.55 Golden Girls
16.20 Rote Rosen. Telenovela. Mit Angela Roy
17.10 Wege zum Glück. Telenovela
18.00 Tagesschau/Meteo
18.15 Fertig lustig. Comedy-Serie
18.40 Glanz & Gloria
19.00 Schweiz aktuell
19.05 Pfahlbauer von Pfyn – Steinzeit live
19.25 SF Börse
19.30 Tagesschau/Meteo
19.55 Gäld wie Heu
Komödie von Ray Cooney
Mit Jörg Schneider, Irène Fritschi,
Albert Tanner, Karin Moser u. a.
21.50 10 vor 10 / Meteo
22.20 Pfahlbauer – Die letzten Tage
22.50 Höhenfeuer. Familiendrama (CH 1985)
Mit Thomas Nock, Johanna Lier u. a.
0.50 Siska. Krimi-Serie. Liebe vor dem Tod
1.50 Robert Altman’s Tanner on Tanner
Politsatire (USA 2004). Mit Michael
Murphy, Cynthia Nixon, Pamela Reed
SF 2
5.40 Morgenprogramm
12.20 Die Gameshow
12.50 Disneys Kim Possible. Der Geistermeister
13.15 Typisch Andy! Zeichentrick-Serie
13.35 Jackie Chan. Der fabelhafte T-Trupp
14.00 Die Simpsons. Auf den Hund gekommen
14.25 King of the Hill. Dale rastet aus
14.45 Chaos City. Wo die Liebe hinfährt
15.10 Arrested Development. Comedy-Serie
15.45 Neues aus Entenhausen
16.05 Lilo & Stitch. Phantasmo
16.30 Briefe von Felix. Trollige Gefahrenzone
16.40 De chli rot Traktor. Puppentrick-Serie
16.55 Live: Springreiten: EM
Nationenpreis: 2. Umgang. Kommentar:
Hans Jucker und Paul Weier
18.45 O. C., California. Endlich erwachsen
19.25 Friends. Das Baby kommt!
19.55 Der Pferdeflüsterer
Melodram (USA 1998). Mit Robert
Redford, Kristin Scott Thomas, Scarlett
Johansson u. a. Regie: Robert Redford
22.45 Sport aktuell
23.05 Passagier 57. Actionthriller (USA 1992)
Mit Wesley Snipes, Bruce Payne, Tom
Sizemore u. a. Regie: Kevin Hooks
0.20 Lost. Einer von ihnen
1.05 Twin Peaks. Lauras geheimes Tagebuch
(13 381) ed Israel (12 011). La preschientscha svizra è creschida dapi
1980 en bunamain tuts pajais, na be en
quels surmenziunads (Israel + 407%,
Spagna + 253%), mabain er en auters,
saja quai regiuns liberadas dal communissem (Tschechia + 1140%), paradis
tropicals (Republica dominicana
+ 1659%, Tailanda + 655%) u territoris en svilup (China + 2723%, Tirchia
+ 634%, Emirats arabs unids + 449%).
«Il manader da la pussanta Deutsche
Bank, Josef Ackermann, naschì a
Mels/SG, simbolisescha il success dals
Svizzers a l’exteriur. In auter patrun
svizzer sa distingua en la domena economica: Bob Lutz, vicepresident da
General Motors» (p. 16). Il cas da Lutz,
naschì 1932 a Turitg, mussa la flexibladad da l’economia en ils Stadis unids
areguard la vegliadetgna; quants perscrutaders svizzers che ston smetter qua
cun 65 senza misericordia chattan là
ina sfida commensurada! «L’Hebdo»
citescha Marc Demierre, pledader da
l’Uniun dals Svizzers a l’exteriur, che
distingua «l’emigraziun economica u
professiunala vers la China u l’India,
l’emigraziun da pensiunads vers pajais
pli suleglivs (Spagna, Portugal u Tailanda) e finalmain ina maschaida creschenta tranter Svizzers e partenaris
esters» (p. 16). Il Canada ha elavurà
2006 in «plan strategic per stimular
l’immigraziun vers las cuminanzas
francofonas en situaziun da minoritad;
(…) lur chombras da commerzi
tschertgan immigrads schizunt en
Svizra» (p. 23). Lezzas cuminanzas èn
ARD
5.30 Morgenprogramm
9.00 Heute
9.05 Rote Rosen. Telenovela. Mit Angela Roy
9.55 Wetterschau
10.03 Brisant
10.15 Ein Sommer in Florida. Musikkomödie
(USA 1961). Mit Elvis Presley u. a.
12.00 Heute mittag
12.15 ARD-Buffet. Ratgeber für Leib und Seele
13.00 ZDF-Mittagsmagazin
14.00 Tagesschau
14.10 Rote Rosen. Telenovela. Mit Angela Roy
15.00 Tagesschau
15.10 Sturm der Liebe. Telenovela
16.00 Live: Radsport: Deutschland Tour. 8.
Etappe: Fürth – Fürth, Einzelzeitfahren
17.00 Tagesschau
17.15 Brisant
17.47 Tagesschau
17.55 Verbotene Liebe. Serie
18.20 Marienhof. Serie
18.50 Abenteuer 1900 – Leben im Gutshaus
Wiederholung der Doku-Serie
19.20 Das Quiz mit Jörg Pilawa
19.50 Das Wetter/Börse im Ersten
20.00 Tagesschau
20.15 Alles Glück dieser Erde
Melodram (D/A 2003). Mit Uschi Glas,
Maximilian Schell, Peter Simonischek
21.45 Tatort. Krimi (D 2005). Scheherazade
Mit Sabine Postel, Oliver Mommsen
23.15 Tagesthemen
23.30 Delfinsommer. Gesellschaftsdrama
(D 2004). Mit Anna Maria Mühe u. a.
0.55 Nachtmagazin
3sat
3 SAT
6.15 Morgenprogramm
12.30 Service: gesundheit
13.00 ZIB
13.15 Mauritius – Schatzinsel
im Indischen Ozean. Reportage
14.00 Sudan – die nubischen Karawanen
14.45 Libysche Sahara – Wasser aus der Wüste
15.30 Vietnam – Vom Mekong-Delta
zur alten Kaiserstadt Hué. Reportage
16.15 Im Land der Sandsteintürme
17.00 Kulinarische Spurensuche: Ägypten. Reihe
17.15 Kunst & Krempel. Familienschätze
17.45 Schweizweit
18.00 Anfänger in Weiss. Doku-Soap
18.30 Z wie Zukunft: Beherzte Bürger (W)
19.00 Heute. Anschl. Wetter
19.20 Kulturzeit
20.00 Tagesschau
20.15 Rommel
Rommels Schatz. Dokumentation
21.00 Auslandsjournal extra
21.30 3satbörse spezial: Venezuela
22.05 Das erzwungene Glück
22.25 Der verborgene Fluss der Maya
23.10 Amores Perros – Von Hunden und
Menschen. Episodenfilm (MEX 2000)
Mit Emilio Echevarría u. a.
1.35 Das grosse Kleinkunstfestival 2006
naschidas en il 18avel tschientaner, pia
avant il stadi federal da Canada; i sa
tracta da l’Ontario (12%) e cunzunt da
trais provinzas atlanticas: New Brunswick/Nouveau-Brunswick (43%), Insla dal prinzi Eduard (12%) e Nova Scotia/Nouvelle-Ecosse (4%). L’autur da
questas lingias ha fatg visitas là 1975 en
pliras scolas ed in’universitad per perscrutar las enconuschientschas da franzos tar la giuventetgna. «La plurilinguitad è oz in factur da progress per las
provinzas atlanticas» (p. 23).
Per ina represchentanza
parlamentara da l’emigraziun
Co vuschan ils Svizzers a l’exteriur? «En
ils davos onns han passa 110 000 Svizzers a l’exteriur fatg part dals scrutinis»
(p. 20). 2003 ha il politolog Claude
Longchamp manà ina retschertga en
lez reguard: «Ils Svizzers a l’exteriur èn
generalmain pli averts davart la politica exteriura; cun gronda maioritad hana approvà l’adesiun a l’Uniun europeana, ils patgs bilaterals, l’adesiun a
l’ONU, la Fundaziun Svizra solidara u
la milliarda per ils pajais da l’Ost» (p.
20). Tuttas partidas grondas han elavurà ina strategia per gudagnar lur
vuschs. «Quest onn para la pps la pli
activa; ella prevesa trais glistas cun
Svizzers a l’exteriur a Turitg (var 20
candidats), Genevra (5) e Schaffusa
(2)» (p. 21). Ma a pli lunga vista datti
ina via pli segira: «Ils 17 da fanadur
2007 ha cuss. naz. Carlo Sommaruga
[Genevra] inoltrà ina proposta (…). La
Frantscha reserva dudesch mandats al
ZDF
5.30 Morgenprogramm
9.00 Heute
9.05 Volle Kanne – Service täglich
10.30 Wege zum Glück
11.15 Reich und schön. Familien-Serie
12.00 Heute mittag
12.15 Drehscheibe Deutschland
13.00 ZDF-Mittagsmagazin
14.00 Heute – in Deutschland
14.15 Camper & Co. Doku-Soap
15.00 Heute/Sport
15.15 Ostsee-Schnauzen. Doku-Soap
16.00 Heute – in Europa
16.15 Wege zum Glück. Telenovela
17.00 Heute/Wetter
17.15 Live: Springreiten: EM.
Mannschaftsentscheidung. Moderation:
Kristin Otto. Reporter: Gert Herrmann
19.00 Heute/Wetter
19.25 Wildes Herz Afrika. Der Vertrag
20.15 Der Ermittler
Krimi-Serie. Gnadenlos. Mit Oliver
Stokowski, Rainer Luxem, Patrick Rapold
21.15 Der letzte Zeuge. Krimi-Serie. Anatomie
des Herzens. Mit Ulrich Mühe u. a.
22.00 Heute-journal
22.25 Politbarometer
22.35 Aspekte
U. a.: Die Mörderbanden von Neapel:
Wie die Camorra eine Stadt ruiniert
23.05 Kerner kocht
0.10 Heute nacht
0.20 Veronica Mars. Ich bin Gott
1.00 Horoskop mit Hindernissen. Komödie
(F 1978). Mit Evelyne Buyle u. a.
SWR
6.00 Morgenprogramm
11.10 Elefant, Tiger & Co. Doku-Soap
12.00 Landesschau
13.00 WunschBox. Stargast: Mara Kayser
14.00 Kinderquatsch mit Michael
14.30 Brisant
15.00 Planet Wissen. Pferde
16.00 Aktuell
16.05 Kaffee oder Tee? Dazw. 17.00 Aktuell
18.00 Aktuell
18.15 Essgeschichten
18.45 Landesschau
19.45 Aktuell
20.00 Tagesschau
20.15 Fröhlicher Feierabend
In der Stuttgarter Wilhelma. Mit Norbert
Rier, Markus Wohlfahrt, Gottfried
Würcher, Monika Martin u. a.
21.45 Aktuell
22.00 Nachtcafé. Talk-Show. Gäste:
Claus Wilcke, Manfred Hassebrauck,
Ruth Vahle-Haruna u.a.
23.30 Liebe weiss schwarz. Dokumentarfilm
(D 2003). Regie: Britta Wandaogo
0.15 Sexsucht? – Wenn Lust zur Qual wird
1.00 Secretary – Womit kann ich dienen?
Erotikkomödie (USA 2002)
2.45 Rote Rosen. Telenovela. Mit Angela Roy
ORF 1
6.00 Morgenprogramm
10.25 Vater mit kleinen Fehlern. Road-Movie
(USA 1993). Mit Patrick Swayze u. a.
11.50 Full House. Wird Jesse ein Star?
12.15 Eine himmlische Familie. Familien-Serie
13.00 Kinderprogramm
14.20 Meine Eltern, die Aliens
14.45 SpongeBob Schwammkopf
15.10 Meine wilden Töchter. Comedy-Serie
15.30 Reba. Der falsche Kartoffelsalat
15.50 ZIB Flash
15.55 Eine schrecklich nette Familie
16.20 Mein cooler Onkel Charlie. Comedy-Serie
16.40 Charmed. San Francisco träumt (W)
17.25 Scrubs – Die Anfänger. Mein Katalysator
17.45 ZIB Flash
17.50 Die Simpsons. Zeichentrick-Serie
18.40 Gilmore Girls. Letzte Rettung
19.25 Malcolm mittendrin. Midlife Crisis
19.50 Szene. Jugendmagazin
20.00 ZIB 20/Wetter
20.15 Finanzbeamte küsst man nicht
Liebeskomödie (D 2005). Mit Rebecca
Immanuel, Heio von Stetten u. a.
21.40 ZIB Flash
21.50 Österreichs schlechtester Autofahrer
22.40 Sommerkabarett. Die Hektiker –
Ausschnitte aus 25 Jahren
0.00 ZIB 24
0.20 Fussball: 1. Liga. 5. Runde
0.40 Alarm für Cobra 11 – Die
Autobahnpolizei. Action-Serie. Treibstoff
Mit Mark Keller, Erdogan Atalay u. a.
1.25 Finanzbeamte küsst man nicht
Liebeskomödie (D 2005) (W)
ORF 2
6.05 Morgenprogramm
13.00 ZIB
13.15 Frisch gekocht
13.40 Rote Rosen. Telenovela. Mit Angela Roy
14.25 Wege zum Glück. Telenovela
15.10 Sturm der Liebe. Telenovela
16.00 Die Barbara Karlich Show
Talk-Show. Ungewollt schwanger:
Wie geht es weiter?
17.00 ZIB
17.05 Heute in Österreich
17.40 Sommerzeit. U. a.: Gewusst wie: Pilates
18.30 Konkret: Das Servicemagazin
18.50 Infos und Tipps
19.00 Bundesland heute
19.22 Money Maker
19.30 Zeit im Bild/Wetter
19.55 Sport
20.05 Seitenblicke
20.15 Der Alte
Krimi-Serie. Sein letzter Wille
Mit Rolf Schimpf, Michael Andeu. a.
21.20 Sommergespräche
22.15 ZIB 2
22.45 Der Bockerer III – Die Brücke von Andau
Tragikomödie (A 2000). Mit Karl
Merkatz u. a. Regie: Franz Antel
0.15 Euromillionen
senat per ils Franzos a l’exteriur. L’Italia, anc pli generusa, dat dudesch mandats da ‘deputati’ e sis da senaturs [als
Talians da l’exteriur]. En quest senn
propona Sommaruga da midar nossa
constituziun federala. L’emprim vuschass il pievel davart il princip (…).
Lura duess ins dar dus mandats dal cussegl dals chantuns [als Svizzers en l’exteriur] e pir suenter chattar ina schliaziun per il cussegl naziunal (…). Oz
duai in Svizzer a l’exteriur star sin ina
glista chantunala; uschia ha’l strusch
vistas da vegnir elegì. Sommaruga:
‘Mintga candidatura sa perda en quellas da las persunalitads cun ragischs localas’» (p. 22). Igl è nairas uras da renconuscher che l’emigraziun è in factur
fundamental da la societad svizra dapi
tschientaners. Ins sto mo leger l’essai
che Reto Caratsch (1901–1978), naschì a Turin, ha deditgà 1943 als «Grischuns a l’ester» (2). En tut il mund enconusch’ins il num dal fabricant d’autos Louis Joseph Chevrolet (*1878 La
Chaux-de-Fonds/NE – †1941 Detroit/Michigan). Oz po mintga persuna emigrada da la Svizra mantegnair
senza fadia ses lioms cun la patria
oriunda. «Ins po esser in bun Svizzer,
nizzaivel per la patria, er ordaifer la
Svizra» (p. 23).
1) Lieu: Centre International de Conférences
(CICG), Genevr pa. Website da l’Uniun dals
Svizzers a l’exteriur: www.aso.ch
2) En: Reto Caratsch, Ouvras. Zernez (ediziuns
dal Chardun) 1983, pp. 183–217. Cun commentari da Dolf Kaiser.
RTL
6.00 Morgenprogramm
8.00 Unter uns. Familien-Serie
8.30 Gute Zeiten, schlechte Zeiten
9.00 Punkt 9
9.30 Einsatz in 4 Wänden
10.00 Mein Baby. Doku-Soap
10.30 Die Kinderärzte von St. Marien
11.00 Unsere erste gemeinsame Wohnung
11.30 Mein Garten. Vorher-Nachher-Show
12.00 Punkt 12. Mit Katja Burkard
13.00 Die Oliver Geissen Show
Talk-Show. Glamourgirl:
Ohne Luxus kann ich nicht leben!
14.00 Das Strafgericht
15.00 Das Familiengericht
16.00 Staatsanwalt Posch ermittelt. Reihe
17.00 Mein Leben & ich. Afrika
17.30 Unter uns. Familien-Serie
18.00 Explosiv – Das Magazin
18.30 Exclusiv – Das Star-Magazin
18.45 RTL aktuell
19.05 Alles, was zählt. Familien-Serie
19.40 Gute Zeiten, schlechte Zeiten
20.15 Entern oder Kentern
Action-Game-Show. Paten: Dariusz
Michalczewski, Jana Ina, Sandy u. a.
21.45 Die 70er Show. Menschen, Ereignisse
und Skurrilitäten eines Jahrzehnts
23.00 Frei Schnauze. 2 neue Folgen der
Comedy-Improvisations-Show
23.30 Alles Atze. Comedy-Serie
0.00 Nachtjournal
0.27 Nachtjournal – Das Wetter
0.35 Die 10 beliebtesten Doku-Soaps (W)
1.30 Frei Schnauze. Folge 7 (W)
RTL 2
5.10 Frühprogramm
8.20 Infomercials
9.00 Frauentausch. Doku-Soap
11.00 Die Superhausfrau. Doku-Soap
11.30 Wir ziehen um! –
Tutti & Rita packen’s an. Doku-Soap
12.35 Detektiv Conan. Anime-Serie
13.05 Pokémon
14.15 Team Galaxy. Wer einmal lügt …
14.45 Yu-Gi-Oh! Joey gegen Kaiba
15.05 Pokito TV. Kindermagazin
15.15 Super Kickers 2006. Anime-Serie
15.40 Naruto. Einmal Sensei, immer Sensei!
16.05 Takeshi’s Castle. Spielshow
16.30 Immer wieder Jim. Comedy-Serie
17.30 Hör mal, wer da hämmert! Comedy-Serie
19.00 MythBusters – Die Wissensjäger
20.00 News
20.15 Ein Elvis kommt selten allein
Komödie (USA 2004). Mit Kim Basinger,
John Corbett, Sean Astin u. a.
Dazw. 21.05 Kino-Tipp
22.05 Universal Soldier. Science-Fiction-Film
(USA 1991). Mit Jean-Claude Van
Damme u. a. Regie: Roland Emmerich
23.55 Universal Soldier
Science-Fiction-Film (USA 1991) (W)
1.35 Forbidden TV
Gudagnà il velo da
Radio Engiadina
■ (lq) Ruedi Müller da Susch ha dumignà
en il final da la concurrenza da bike da Radio Engiadina sia contrahenta Sira Bott da
Zuoz e ha pudì retschaiver in velo da muntogna en la valita da 1000 francs. Sin la foto èn Roger Sendelhofer, possessur dal
Cross Country Sport a Silvaplana (sanester), il victur Ruedi Müller cun ses figl David ed il moderatur da Radio Engiadina, Michael Brüngger.
MAD
■ PCD GIUVNA GRISCHUNA
En acziun a Cuira
(cp) Mardi, ils 21 d’avust 2007 vegnan
ils candidats da la Partida cristiandemocratica (pcd) dals giuvens dal Grischun
per il cussegl naziunal – cun anc insaquants auters commembers da la partida
giuvna – a servir davent da las 18.00 en
la «Höflibeiz» a Cuira. Quest restaurant
romantic, en l’ambient da la citad veglia,
viva principalmain da la lavur da numerus voluntaris. El sa chatta en la proxima
vischinanza da la baselgia da s. Martin.
SAT 1
5.30 Morgenprogramm
11.00 Richterin Barbara Salesch. Gerichtsshow
12.00 Richter Alexander Hold. Gerichtsshow
13.20 Britt. Talk-Show. Peinlich!
Meine Kinder haben keinen Bock auf
Arbeit. Moderation: Britt Hagedorn
14.15 Zwei bei Kallwass. Psychologie und
Lebensberatung mit Angelika Kallwass
16.00 Richter Alexander Hold. Gerichtsshow
17.00 Niedrig und Kuhnt –
Kommissare ermitteln. Reihe
Familienbande / 90–60–90
18.00 Lenssen & Partner
Privatdetektive ermitteln. Reihe
Heute: Nachwuchs bei Ingo Lenssen
18.30 Sat.1 News
18.45 Live: Blitz. Mit Bettina Cramer
19.15 Verliebt in Berlin. Telenovela. Mit Tim
Sander, Laura Osswald, Igor Jeftic u. a.
19.45 K 11 – Kommissare im Einsatz
Reihe. Explosive Verbindung
20.15 Das weiss doch jedes Kind!
Wissens-Show mit Cordula Stratmann
21.15 Die Hit-Giganten. Die 70er Jahre
Musikshow. Gast: Til Schweiger u. a.
23.15 Hausmeister Krause – Ordnung muss
sein. Comedy-Serie. Der falsche Krause /
Geiseln ohne Gnade. Mit Tom Gerhardt,
Irene Schwarz, Janine Kunze u. a.
0.15 Sat.1 News – Die Nacht
0.30 LiebesLeben. Comedy-Serie
Heul doch! Mit Florian David Fitz,
Michael Lott, Julia Stinshoff u. a.
1.00 Live: Quiz Night
3.30 Richter Alexander Hold (W)
TSR 1
7.00 Programme du matin
8.50 Top Models. Feuilleton sentimental
9.10 Croc-Blanc. Film d’aventures
(USA 1991). Avec Klaus Maria
Brandauer, Ethan Hawke u. a.
10.55 EuroNews
11.10 Les feux de l’amour
11.55 Alerte à Malibu. Série d’aventures
12.45 Live: Le journal/Météo
13.05 Toute une histoire
13.55 Arabesque
15.30 Le caméléon. Que la lumière soit
16.15 Magnum. L’enlèvement
17.05 Le destin de Lisa. Série sentimentale
18.20 Top Models. Feuilleton sentimental
18.45 Le petit Silvant illustré. Divertissement
19.00 Live: Météo régionale / le journal
19.20 Live: Météo/Le journal
20.05 Georgette et ses potes
20.30 Joséphine, ange gardien
Téléfilm sentimental (F 2005). La
couleur de l’amour. Avec Mimie Mathy,
Philippe Caroit, Esse Lawson u. a.
22.05 Columbo. Téléfilm policier (USA 1975)
Eaux troubles. Avec Peter Falk u. a.
23.45 Le journal/Météo
0.00 24 heures chrono. Série de suspense
1.25 Le journal. Informations
PRO 7
5.00 Morgenprogramm
9.00 Das Geständnis. Liebestoll
10.00 Talk talk talk. Highlights der Woche
11.00 Avenzio – Schöner leben! U. a.: Ramsch
& Reibach; Reportage: Familie HardersJanssen; Service-Report: Tag der Küche;
Schlüsselreiz: Die Entscheidung
12.00 Deine Chance! 3 Bewerber – 1 Job
13.00 SAM. U. a.:
Die Anfängerinnen bei der Bundeswehr
14.00 We Are Family! So lebt Deutschland
15.00 Frank – der Weddingplaner
16.00 Charmed. Mystery-Serie. Die Krönung
Mit Alyssa Milano, Holly Marie Combs
17.00 Taff. U. a.: Mit Hightech den Dränglern
auf der Spur; Das Freibad ; Mit HipHop
gegen Vorurteile. Moderation: Stefan
Gödde und Annemarie Warnkross
18.00 Newstime
18.10 Die Simpsons. Zeichentrick-Serie
19.05 Galileo. U. a.: Das perfekte Picknick;
CO2NTRA Energiespar-Coach. Moderation: Daniel Aminati. Anschl. Wetter
20.15 I Spy
Actionkomödie (USA 2002)
Mit Eddie Murphy, Owen Wilson, Famke
Janssen u. a. Regie: Betty Thomas
22.15 Die sieben Todsünden – Der
Abgrund in uns. Doku-Reihe. Trägheit
23.05 Focus TV. U. a.:
Tritt dich fit: die Faszination Fahrrad
0.05 City of Crime. Thriller (USA 1997)
Mit Harvey Keitel, Stephen Dorff,
Famke Janssen u. a. Regie: John Irvin
1.50 CineTipp: Beim ersten Mal
TSI 1
5.00 Programma del mattino
10.10 La signora in giallo. Telefilm
11.00 Moonlighting. Matrimonio lampo
11.40 I Cucinatori
12.30 Telegiornale
12.45 Ultime dal cielo. Chicago anni 20
13.30 Magnum P.I. L’ultimo capitolo
14.20 La tata. Guardia e ladro
14.45 Il segreto del mio successo
Film commedia (USA 1987)
16.30 Everwood. Il faro di Everwood
17.15 Una mamma per amica. Tradimento
18.00 Telegiornale flash
18.10 Il commissario Rex. Ambizioni pericolose
19.05 National Geographic
19.35 Il Quotidiano
20.00 Telegiornale
20.30 Meteo
20.40 Due uomini e mezzo. Telefilm
21.00 Criminal Minds Telefilm poliziesco
Machismo / Il prezzo dell’infedeltà
22.25 Orange County. Film commedia
(USA 2002). Con Colin Hanks,
Jack Black, Catherine O’Hara u. a.
23.40 Telegiornale notte
0.00 Ragazzi da sogno. Film thriller
(D 2000). Con Matthias Schloo u. a.
1.35 Programmazione notturna
RADIO / TV
VENDERDI, ILS 17 D’AVUST 2007
13
■ RADIO
■ RADIO
10:30 EN CUSCHINA
Recept «Flurs d’atun»
En cuschina cun Egmont Heisch da
Cumbel, controllader da bulais da la Val
Lumnezia.
11:15 CULTURA
Kirgistan scuntra Andeer
Ad Andeer sper
il bogn avert stat
anc fin questa fin
d’emna ina tenda tut speziala.
Igl è ina jurta. Il
dachasa dals Kirgis. Umens e dunnas dal Kirgistan stattan
en la jurta d’Andeer e mussan lur tarpuns
da fieuter. Sco la tradiziun dal Kirgistan pretenda vegn mintga giast beneventà cun té e
spaisas. Il RR ha visità la jurta ad Andeer ed
er discurrì cun il manader dal project.
11:45 ECONOMIA
Adina dapli golfists independents
En la scena da golf datti il mument gronds
moviments. Adina dapli golfists sa decidan
da restar independents, pia da betg entrar
sco commember en in club. La ASGI porscha ina tala pussaivladad da vegnir commember independent. En ils clubs da Golf
dal
chantun
Grischun persequitesch’ins
quels
moviments or da differentas vistas.
mund. Ils pli
enconuschents
ed er ils pli
gronds èn «Rotary», «Lions»
e «Kiwanis».
Questa sonda va nossa seria da preschentar tals clubs a fin. Per finir vegn in club
pli pitschen a pled, il club Ambassador.
Noss giast è Jürg Oswald da Glion. El è
dapi curt temp president dal Club Ambassador Surselva. In giuven club, ch’è
vegni fundà avant 10 onns. L’emprim
club Ambassador è vegni fundà l’onn
1956 en Svizra. Oz èn tals clubs s’organisads en 22 pajais. Ambassador International dumbra actualmain 4200 commembers.
12:30 FORUM
Forum cun Iso Camartin –
Il paradis anticipà
Ierts e curtins èn
lieus ideals per
giudair
noss
bainesser.
In
curtin porscha
recreaziun en il
dubel senn dal pled: per sa liberar da truschas e fatschentas e per recrear insatge en
atgna moda e maniera. Bleras religiuns han
vis en l’iert il parvis terrester. Ils curtins islamics èn lieus per meditar sur da la bellezza da la stgaffiziun. Auters – sco quel da
Boccaccio en ses Decamerone – èn reservats da ventira per quels che scumparan da
tribulaziuns e malsognas. Il curtin è il lieu
predestinà per far sentir nus ventiraivels.
DUMENGIA, 19 D’AVUST
16:15 DA CAMIFO
12:30 LA MARELLA
Dessous e lumpas
En nossa seria visitain nus duas dunnas
che vendan products per ina firma. Ina
dad ellas è Manuela Decurtins da Trun
che venda lumpas da microfibra, e l’autra è Regula Wolf da Seewis che venda
dessous. Tuttas duas
han dus uffants ch’èn
pli u main creschids e
tuttas duas lavuran parzialmain sin biro. Las
sairas van ellas a preschentar lur products. Il Da Camifo vul savair co ch’ellas s’organiseschan e tge che motivescha
ellas da vender dessous u bain lumpas.
Oz: Manuela Decurtins e sias lumpas
da microfibra
In di cun Christian Jacomet, policist
Sis dis lavurar e
trais dis liber.
Quai è il ritmus
da Christian Jacomet da Mustér che lavura
dapi 17 onns sco policist a la plazza aviatica a Kloten. El è sergent cun incaricas
spezialas. Questas cumpiglian cunzunt
servetschs da translaziun. Ed en ses servetsch ordinari ha el da patrugliar sin
l’areal da l’eroport e da far controllas da
passaports. Propi en ses element è el cura
ch’el beneventa ils passagiers a l’arrivada e
po discurrer ils set linguatgs ch’el sa.
SONDA, 18 D’AVUST
9:03 PROFIL
Discurs cun Annetta Spinatsch (39),
Savognin/Blois (Frantscha)
Las fins d’emna
dal matg fin
october fa Annetta Spinatsch,
oriunda da Savognin, maridada
Oudin,
amogna vin da
la
Tourraine
(Frantscha) a turists ed auters visitaders
da lingua tudestga en ils tschalers da vin
da ses um Philippe. El cultivescha sez 13
da las 20 hectaras vignas che tutgan ad
el. Ses tschaler era ina mina da crap per
ils chastels da la Loire. En quels spazis
sutterans porschan ils Oudins retschaviments per da tuttas sorts festas. Ils lavurdis maina dunna Annetta ina fabrica da
buttiglias da pet (p. ex. da quellas per aua
da Razén, per schampo, per ieli etc.).
11:03 / 20:03 LA DISCUSSIUN
Ils clubs da service –
il club Ambassador
In club da service è in’uniun ch’è vegnida
fundada per stgaffir e tgirar contacts persunals e per rimnar donaziuns per projects
caritativs e per realisar projects socials. Ils
gronds clubs èn organisads sin l’entir
14:03 ARTG MUSICAL
Au bord du lac –
Casigliano (Tessin) (part 1)
In project da
stad da la SSR
SRG idée suisse sa numna
«AU BORD
DU LAC – al
lago, a la riva dal lag – Volksmusik an
Schweizer Seen». Quatter giadas fan ils
radios DRS 1, RSR – la première, RSI –
rete due e Radio Rumantsch communablamain emissiuns da chant e musica.
L’Artg musical porta in tagl da l’emissiun dals 08 da fanadur 2007 a Cavigliano (TI). Da la partida: Vox Blenii, Nina
Dimitri, Trio Fregüi, Trio Prisi-StumpMettler, Quartet Kasaxtrophe Lausanne
e Quartet 4 for you Ardez.
■ TELEVISIUN
12:00 TELESGUARD DA L’EMNA
SIN TSI 2 (REP.)
Repetiziun da l’emissiun dals 11-08-07.
Ils temas:
– energia solara dal bain puril a Degen
– 100 onns funiculara Muottas Muragl
– sanaziun dal viaduct dal Lochtobel
– novitads curtas da las regiuns
– premiera dal film «Chicken Americaine»
– champ da musica a Landquart
– la nozza da l’onn – Renzo marida sia
Ladina
– Giovanni Netzer obtegn il rintg da
Hans Reinhart
SONDA, 18 D’AVUST
17:25 TELESGUARD DA L’EMNA
In’istorgia da success:
la reintroducziun dal tschess barbet
El è in dals pli fascinants animals da las
Alps. Però enfin avant 20
onns era el svanì en l’Europa
centrala. A partir dals onns 80
han ins alura cumenzà a reintroducir il
tschess barbet. Uss è l’acziun da reintroducziun pli u main finida. Temp per trair
ina bilantscha.
Ils ulteriurs temas:
– la Surselva ha preschentà in concept per
promover uffants talentads
– Cuira fa festa questa fin d’emna, ins
spetga pli che 80 000 visitaders
– il project da lavineras Crap Stagias sur
Curaglia vegn terminà
– Radio e Televisiun Rumantscha tschertgan l’emna proxima las chasas cun las pli
bellas flurs
DUMENGIA, 19 D’AVUST
7:30 TELESGUARD DA L’EMNA
SIN TSI 1 (REP.)
Repetiziun da l’emissiun dals 11-08-07.
17:15 ISTORGINA SIN SF 1
Il Toni sa stgomia
Il Toni è in mat tut ordinari che viva ensemen cun ses geniturs e ses chaun Tim.
El ama da giugar cun ses album magic da
tatgaders che sia mamma ha regalà ad el.
Ses viadis èn plain interessantas aventuras. El entaupa novs amis sco per exempel l’eskimo, il prinzi e la diala u ils pors
ed emprenda ina massa chaussas novas.
Natiralmain che Tim, ses chaun, accumpogna el sin tut ils viadis.
17:25 TELESGUARD DA L’EMNA
SIN SF 1 (REP.)
Repetiziun da l’emissiun dals 18-08-07.
20:00 CUNTRASTS SIN TSR 2 (REP.)
Sgrafits
Sgrafit vegn dal verb sgriflar. Cun ir tras
l’Engiadina è mintgina e mintgin sa fermà ina gia davant ina chasa per admirar
in sgrafit. Ils sgrafits decoreschan, augmentan la valur, embelleschan u sfigureschan las fatschadas da chasas. Insumma,
la fatschada è er in pau la fatscha da quellas e da quels che vivan en la chasa. L’autura dal film Susanna Fanzun è ida a la
tschertga d’istorgias sgrifladas en maulta
e chaltschina.
Concurrenza: Tgi ha las pli
bellas flurs?
Il Radio e la Televisiun Rumantscha
e schutzfilisur.ch tschertgan la chasa
cun las pli bellas fluras en la Rumantschia.
Dals 20 enfin ils 24 d’avust 2007 èn
Cla Schur e Flurina Badel sin viadi
en las differentas regiuns e tschertgan mintga di la chasa cun ina decoraziun da fluras extraordinaria.
Las decoraziuns e natiralmain er las
persunas responsablas per quellas
vegnan preschentadas mintga di en
il Radio Rumantsch a las 16:15 ed
en il Telesguard a las 17:40 sin
SF 1.
07:30 Novitads
07:40 Las gasettas
08:00 Oz: Il magazin d’infurmaziun
08:15 Quarta lingua
08:30 Novitads
08:45 Gratulaziun spontana
09:00 Novitads
09:03 Vita e Cretta
10:00 Novitads
10:15 Gieu: Tge chaussas
10:30 Preziosa litterara
10:45 Occurrenzas
11:00 Novitads
11:03 Concert sin giavisch
11:30 Prevista info
11:32 Meteo / Vias
12:00 Oz: Il magazin d’infurmaziun
12:30 La marella
13:00 Gratulaziuns
14:00 Novitads
14:03 Artg musical
15:00 Novitads
15:03 Musica da qua e da là
16:15 Quarta lingua (rep.)
16:00 Novitads
16:30 Occurrenzas / kino
17:00 Oz: Il magazin d’infurmaziun
17:15 Sport
17:30 Novitads
17:45 Gieu: La hitada
18:00 Oz: Il magazin d’infurmaziun
18:10 Sportissimo
18:30 DRS 1 Echo der Zeit
19:00 La classica
20:00 Novitads
20:03 Vita e Cretta (rep.)
20:45 Preziosa litterara (rep.)
21:00 Novitads
21:15 Contribuziun dal di (rep.)
21:30 Contact
21:45 Disc da l’emna
22:00 Novitads
22:03 Grischun sonor
23:00 Novitads
23:03 Grischun sonor
00:00 Musica da battaporta.ch
02:00 DRS 1 sin las undas dal RR
05:03 Musica populara
06:00 Novitads
06:15 Agenda
06:30 Novitads
06:40 Istorgia ed istorgias
06:50 Impuls
07:00 Oz: Il magazin d’infurmaziun
07:17 Gieu: 7 e 17
07:30 Novitads
07:40 Las gasettas
07:50 Vualà
08:00 Oz: Il magazin d’infurmaziun
08:15 Resun
08:30 Novitads
08:45 Gratulaziun spontana
09:00 Novitads
09:15 Impuls (rep.)
09:30 Istorgia ed istorgias (rep.)
10:00 Novitads
10:15 Gieu: Tge chaussas
10:30 En cuschina
10:45 Occurrenzas
11:00 Novitads
11:15 Cultura
11:30 Prevista info
11:32 Meteo / Vias
11:45 Economia
12:00 Oz: Il magazin d’infurmaziun
12:30 DRS 1 Rendez-vous
13:00 Gratulaziuns
14:00 Novitads
14:03 Musica senza fin
15:00 Novitads
15:15 La truvaglia
15:30 Giavisch musical
15:45 Occurrenzas / kino
16:00 Novitads
16:15 Da camifo
17:00 Oz: Il magazin d’infurmaziun
17:15 Sport
17:30 Novitads
17:45 Gieu: La hitada
18:00 Oz: Il magazin d’infurmaziun
18:30 DRS 1 Echo der Zeit
19:00 Perlas musicalas
20:00 Novitads
20:03 Forum (rep.)
21:00 Novitads
21:15 Contribuziun dal di (rep.)
21:30 Contact
21:45 Disc da l’emna
22:00 Novitads
22:03 Grischun sonor
23:00 Novitads
23:03 Grischun sonor
10:00 «Dr Mittag» mit Regionalnachrichten,
Service und Unterhaltung (Tourismusspezial «Land und Lüüt»).
S
15:00 «Dr Obed» mit Regionalnachrichten,
Sport und Wunschkonzert «Saluti».
SONDA, 18 D’AVUST
00:00 Musica da battaporta.ch
02:00 DRS 1 sin las undas dal RR
05:03 Musica populara
06:00 Novitads
06:15 Agenda
06:30 Novitads
06:40 Istorgia ed istorgias
06:50 Impuls
07:00 Oz: Il magazin d’infurmaziun
07:17 Gieu: 7 e 17
07:30 Novitads
07:40 Las gasettas
08:00 Oz: Il magazin d’infurmaziun
08:15 Tranter stailas
08:30 Novitads
08:45 Gratulaziun spontana
09:00 Novitads
09:03 Profil
10:00 Novitads
10:15 Gieu: Tge chaussas
10:30 En cuschina
10:45 Occurrenzas
11:00 Novitads
11:03 La discussiun
11:30 Prevista info
11:32 Meteo / Vias
12:00 Oz: Il magazin d’infurmaziun
12:30 Forum
13:00 Gratulaziuns
14:00 Novitads
14:03 Parada da hits
15:00 Novitads
15:03 Parada da hits
16:00 Novitads
16:15 Tranter stailas (rep.)
16:30 Occurrenzas / kino
16:45 Prevista Telesguard
17:00 Oz: Il magazin d’infurmaziun
17:15 Sport
17:30 Novitads
17:45 Gieu: La hitada
18:00 Oz: Il magazin d’infurmaziun
18:10 Sportissimo
18:30 DRS 1 Echo der Zeit
19:00 Musica da film/musical/Operettas
20:00 Novitads
20:03 La discussiun (rep.)
21:00 Novitads
21:15 Contribuziun dal di (rep.)
21:30 Contact
21:45 Disc da l’emna
22:00 Novitads
22:03 Grischun sonor
23:00 Novitads
23:03 Grischun sonor
DUMENGIA, 19 D’AVUST
00:00 Musica da battaporta.ch
02:00 DRS 1 sin las undas dal RR
05:03 Musica populara
06:00 Novitads
06:15 Agenda
06:30 Novitads
06:40 Istorgia ed istorgias
06:50 Impuls
07:00 Oz: Il magazin d’infurmaziun
07:17 Gieu: 7 e 17
06:00 «Dr Morga» mit Regionalnachrichten,
Sport, Service und Unterhaltung.
19:00 Spezialsendungen und Abendprogramm.
News: Immer zur vollen Stunde regionale,
nationale und internationale Nachrichten. Um 19:00 Uhr regionale Tageszusammenfassung. 6:00 - 9:00 Uhr halbstündlich und um 17:30 Uhr Regionews.
06:00
09:00
11:00
13:30
14:00
16:00
18:00
19:00
22:00
Bun di
Musica pel Grischun dal süd
Allegra Engiadina
Conzert sün giavüsch
Musica pel Grischun dal süd
Buna saira
Saluti
Redline
Glüna e stailas
NOVITEDS: Minch’ura plaina traunter las 06:00
e las 19:00 h
Das Heimpublikum
trägt Sie zum Sieg...
Erfolgreich inserieren, wo Sie für gute Geschäfte
Heimvorteil geniessen:
...in Ihrer Lokal- oder Regionalzeitung.
www.so-publicitas.ch
Morgen wie heute. Erfolg mit Inseraten in Presse und Internet.
Südostschweiz
Centrala 4, 7130
Glion,
081Tel.
920
07255
17, fax
081Fax
920081
07 18,
[email protected]
83 84, [email protected]
255e-mail:
83 83,
081
Chur,
7001 tel.
24,
Alexanderstrasse
AG,Via
PublicitasAG,
SüdostschweizPublicitas
QUAI E TSCHAI
VENDERDI, ILS 17 D’AVUST 2007
15
■ PLAID PER LA DUMENGIA
La buna odur da la nouva da Cristus
DA GION GAUDENZ, SCHLARIGNA
L
’apostel Paulus ho gieu bgera fantasia. A’s vezza cha sia
cretta vivainta e fich activa, l’ho
fat chatter eir da tuotta sortas
sumaglias.
U
schè scriva el illa seguonda
charta als Corinters (2,
14–17): «Eau ingrazch a Dieu
ch’el am piglia adüna cun se
aint i’l cortegi da triumf da
Cristus. In quista maniera fo el
cuntschainta tres me sia vardet
in tuot ils lös scu üna buna
odur chi sfleda da tuot las varts.
Davent da me vo our quella buna odur da la nouva da Cristus.
Quella riva fin tar quels chi vegnan salvos, ma eir fin tar quels
chi vaun a perder. Per quels chi
vaun a perder, es que ün’odur
chi maina a la mort. Per quels
chi vegnan salvos, es que ün
parfüm chi maina a la vita…
Que ch’eau di vain da Dieu, al
quêl eau am saint respunsabel.»
va fin tar nus ed ho la pussaunza da’ns allegrer. Per Paulus nun
es que be ün pled vöd, sch’el
constatescha cha la vardet vo
our da tuot las varts (tres la predicaziun da la Buna nouva), e
cha que saja apunta scu üna buna odur chi sfleda da tuot las
varts.
U
F
ossa cha nus vains gieu
üna sted müravgliusa cun
üna quantited insolita da fluors
savurusas, am plescha quist
pled da Paulus specielaming
bain. El piglia il parfüm da
buna odur per declarer püs
aspets da la cretta, impustüt dal
pled misterius dal Segner chi ri-
orsa cha nus avains digià refletto quaunt misterius cha
que es cun las oduors. Cun nos
ösen ans inaccordschains nus
cha’d es intuorn qualchosa allegraivel, ma vzair nu vzains nus
ünguotta. A do fluors chi fledan
lur bun parfün be da not (e chi
attiran cun quel ils insects da la
not). Per bgera glieud haun las
rösas las oduos pü finas e disferenzchedas.
P
ruvain d’incler a Paulus
auncha pü bain. Per el es la
buna nova da nos salvamaint
tres Cristus qualchosa misterius, qualchosa da nu pudair
declarer da fin e dafatta, ma a
tuotta via quachosa zuond dalettaivel. Bainschi precisescha el
cha saja pussibel – scha nus ans
tgnains il nes – cha nus nu’ns
inaccordschans da la buna odur,
e cha quella dvainta per nu tuot
qualchos’oter: ün’odur chi maina a la mort, nus dschessans
üna spüzza noscha.
E
l as dvainta consciaint da
che granda respunsabilted
ch’el ho piglio sün se: da purter
a la glieud quelchosa chi po
mner ad umauns sün üna via
tuot nouva, ma chi’ls po eir fer
indürir, da möd ch’els as serran
per l’effet cha la Buna nouva.
Uschè «las rösas» da la nouva da
Cristus nu paun flader lur odur
incongualabla e resta bod incuntschainta. Eir scha Paulus
ho piglio cò üna sumaglia
risageda, es la chosa per el tuottafat seriusa ed impropettanta:
«Que ch’eau di vain da Dieu,
al quêl eau am saint respunsabel.» Eir nus dvantains respunsabels.
■ FEGLIET
1. In viandont jester
vegn en nossa tiara
1. Mes cars pigns! Jeu raquentel oz a vus
enzatgei ch’ei daventau avon varga in
tozzel tschien onns. Lu fageva nossa tiara tut autra tschera che oz. Tendas e tendas uaul sin las spundas ed en las vals.
Negliu vesev’ins ina largia cultivada en
Sigisbert en Rezia (1)
Cudisch da leger
per la secunda classa
da P. Maurus Carnot
nos aults. Il stgir manti d’uauls, che cuvreva las plauncas, tunscheva bunamein
si tier ils urs dils glatschers. Perfin il lag,
nua che nies Rein nescha, haveva pegns
rasai e barbus sin sias rivas.
2. Igl ei ina bellezia sera de stad. La
glina ei levada. Ella va sco buna pastura
cun sias tschuttas. Quellas ein las steilas,
che van sur pastira blaua dil tschiel. Las
bunas steilas san ordadora lur via. La glina ha biala veta e fa bucca de rir. Vonzei
fa ella sco de sefermar. Ella mira cun egls
gross sur igl uaul e teidla. Sa pertgei?
3. In viandont vegn tras il stgir uaul.
Audas, co il fest enferrau tuna sin la crappa? Audas pass? Il viandont camina.
Beinduras scarpetscha el la bostga. El ha
prescha e tema. Ils avdonts della vallada
leugiu han smanatschau la, mort agli. Ed
el leva tonaton far mo dil bien ad els. Il
viandont arriva sper in bufatg lag alpin.
La glina ha spons siu aur sur l’aua. Ils
pegns sebintgunan e ramuran, vesend igl
jester. Ils utschals che cupidan vegnan
cul tgauet orasut las alas e fan smarvegls
in si per l’auter. La carpuna sin las rivas
dil lag fan sco de sezuppar ell’umbriva dil
cuolm. Mo il viandont varga frestgamein. Denter la bostga seregheglia enzatgei. L’anguoscha siara siu pèz. Dieus seigi ludaus! Igl ei mo in cavriel che beiba
aua dil lag. Staunchels arriva il viandont
sin igl ault dil cuolm. El seferma in amen
e mira giu sin la val e sin ils stgirs uauls
de nossa tiara.
2. L’emprema damaun en Rezia
1. Mira leuora encunter damaun! Il bien
sulegl ei levaus. El ha cumandau a ses radis de destadar il mund. Quels van sur
las pezzas e sur ils glatschers, fagend tarlischar els sco burnida. Els vegnan giu en
las vals e fan clar els uauls. Il di ei allerta. Il viandont po buca mirar avunda
quella splendur. El stat sco ina statua el
clar dell’aurora. Igl ei Sigisbert. La glisch
dil sulegl tarlischa sur sia migeivla fatscha. Perfin las fauldas de sia liunga rassa paran sularadas. Tgei nausch pievel sto
quei esser che ha persequitau el!
2. Sigisbert ei in um grond. Ni capetscha ni capiala cuviera siu tgau. Ina lada barba grischalva va sur la rassa tochen
giu amiez il pèz. Ina tschenta de curom
siara las fauldas de siu vestgiu. Da maun
dretg penda ina cadeina cun in cunti vid
la tschenta. In fest de pelegrin, enferraus
cun vera e bintgun, ei siu cumpogn de
viadi. Sisum ha quel in lenn a traviers e
semeglia ina crusch. Gie, sche quei fest
havess era ina lieunga! Con savess el lu
bein raquintar a nus de vitgs e marcaus e
tiaras e della liunga e stentusa via ch’il
bien missionari ha fatg.
3. Denton sesaulza la rudiala tarlischonta dil sulegl vid il tschiel. Sia clarezia va dallas spundas giu en la vallada. Sigisbert va cun ella. Mira, leu sut il grep
nescha ina fontauna! El va vitier, frestgenta il frunt, sligia las solas-curom da
ses peis, lava giu il saung e beiba aua. Allura stat el en schanuglias, pusa siu fest
encunter la schuviala ed ura:
Uss el mument, ch’ei par’il clar,
Jeu vi il Segner implorar,
Ch’el oz pertgiri ses affons
De tuts ils prighels arrivonts.
O Segner, nus en pasch mantegn
Entochen che la sera vegn,
Che nus tuts libers de puccaus,
Pudeien ir a dultsch ruaus!
3. Tras igl uaul
1. Finida l’oraziun, tuorna Sigisbert a
prender siu fest enta maun. El camina vinavon. Igl uaul ei stgirs e spess. Tgei pegnuns! Dus umens pudessen strusch
brancar els cun la bratscha. La romatscha
grossa serasa sco in tetg. Mo tscheu e leu
po il sulegl penetrar sil plaun. Mira, las
bialas striaunas aschi viv cotschnas, co las
sestendan enviers il cauld sulegl! E plinenvi flurs de tuttas colurs, blauas, melnas ed alvas. Tgei bi mirar amiez quei selvadi uaul! E suravi il bi tschiel blau. E sur
tut igl egl dil Tutpussent.
2. Senza tema va Sigisbert vinavon.
Da maun dretg sburfla il Rein tras cavorgias e stretgas. Suandond la cuorsa
dell’aua, arriva Sigisbert prest el liber. Il
flum sederscha sur grugns e greppa. L’aua
fa spema, bugnond las striaunas e la
draussa, che creschan sin las rivas. Sigisbert seferma in mument. El contempla
las spundas ed ils uauls. Uarda leu sil rieven in cavriel brin-mellen sco la ruina! El
va vi sper il flum e beiba aua: Lu mira el
entuorn spuretgamein. El sto haver ferdau enzatgei. Il bufatg animal aulza il
tgau. In ssegi sur igl ual, ed el svanescha
ella spessaglia. Stai! Tgei fraccass ei quei?
In uors, in uors, in patagner! El ha fer-
dau il cavriel e persequitescha el. Sigisbert peglia tema e trembla sco in fegl. El
tschessa dus pass e sezuppa davos in
cusch. Igl uors va suenter fastitgs, tschaghegna sin tuts mauns, sgnufla, stat sin
las combas davos e seglia sur l’aua. Sigisbert cloma tremblond: «Fai combas, fai
combas, cavriel, ni che ti das la veta!»
3. Vargaus il prighel, tuorna Sigisbert
ad ir. En ina largia digl uaul anfla el farbuns. El marenda. Farbuns, ina buccada
paun sec ed aua frestga, quei ei sia tschavera. Mo Sigisbert ei bein cuntents e di:
«Dieus spisgenti e benedeschi!
Cuntinuaziun suonda
Fin da redacziun per annunzias da mort
Pusseivladads da tarmetter annunzias da mort dumengias e firaus:
La Quotidiana (fin da redacziun allas 16.00)
Per e-mail:
Per telefax:
[email protected]
nr. 081 920 07 15
Verifichei per pl. per tel. 081 920 07 10 schebein Vossa annunzia da mort ei arrivada
Die Südostschweiz/Bündner Tagblatt (fin da redacziun 16.00)
Per e-mail:
Per fax:
[email protected]
nr. 081 255 51 03
Indichei per pl. mintgamai il speditur resp. l'adressa pil quen e Vossa numera da telefon per
eventualas damondas
Pusseivladads da tarmetter annunzias da mort dal gliendisgis al vendergis:
Südostschweiz Publicitas SA, Via Centrala 4, 7130 Ilanz,
Tel. 081 920 07 17, Fax 081 920 07 18, E-mail: [email protected]
ni en ina dallas ulteriuras filialas dalla Südostschweiz Publicitas AG
FOTO A. BEELI
16
A FIN Z
VENDERDI, ILS 17 D’AVUST 2006
■ TRIBUNA POLITICA
L’agricultura sco produzenta
d’energeia regenerabla
egna fetg pintga part da
6% da l’energeia produtgeada an Svizra. Mo quegl
savess samidar subit. Agl
parlamaint da la confederaziùn vagn nus dezidieu dad
ir novas veias an la politica
d’energeia. Nus vagn dezidieu da sustaner las novas
energeias regenerablas cun
egna contribuziùn ca e fetg
atractiva par mintga produzent.
DA HANSJÖRG HASSLER,
CUSSEGLIER NAZIUNAL
L
’epoca digl ieli va anzacuras a fegn. La nova
epoca e quella da las energeias regenerablas. La svizra â cun la forza idraulica
gea egna impurtanta energeia regenerabla. Mo quella
sa betg vagnir biageada or
ple an grànda furma. Mo
nus duvragn agl avagnir
daple energeia. Natiral egl
impurtant da spargnear
energeia cun biagear ple
solid a cun isolar ple bagn
igls bietgs. Ear an la tecnica dad autos, da l’industria
a da stgoldamaints ston
vagnir fatg progress par
spargnear energeias fossilas.
Mo malgro tuts quels progress tecnics vagnainsa a
duvrar agl avagnir daple
energeia. Igl svilup mundial da l’economeia e
imens. Avànttut las tearas
digl est da l’Europa ad ear
quellas an l’Asia en per a
l’antscheata d’egn imens
svilup economic.
I
gl drova peia daple energeia agl avagnir. Mo tge
L
energeia de quegl easser.
L’energeia idraulica e limitada. Las energeias fossilas
van anzacuras a fegn. Igl
resta peia igl atom a las novas energeias regenerablas.
Jou sund sceptic anviers las
ovras electricas atomaras.
Avànttut e igl problem da la
dischmessa digl rumient radioactiv betg schlieu. Ad
aschi gitg sco quest problem e betg schlieu, astgagn
nus betg biagear novas
ovras electricas atomaras.
as miglras premissas
par produtgear energeias regenerablas vagn
nus purs. Nus vagn la
pussevladad da produtgear energeia da massa da
bio sco nign oter. Nus
vagn grànds tetgs sen noss
clavos par plazar indrez
par energeia solara. Ad
anqual da nus a forza
schizund la pussevladad
da plazar egna roda da
vent par produtgear energeia cun igl vent. Sper
quegl ca nus produtgagn
latg a tgarn savagn nus agl
avagnir ear produtgear
energeia. Quegl dat a nus
famiglias purilas tut novas
perspectivas pigl avagnir.
I
gl restan las novas energeias regenerablas sco
energeia solara, sco massa
da bio near energeia da
vent. Òz fan ellas anc or
Prestaziuns socialas èn impurtantas
■ (lq) Las entradas dals tegnairchasa privats èn stadas l’onn 2004
circa 400 milliardas francs. Tenor
l’uffizi da statistica derivan 27%
da las entradas da prestaziuns socialas. L’onn 1990 eran quai anc
18%. L’augment saja ina consequenza che la glieud vegnia pli e
pli veglia. Las rentas da la AVS e
da la cassa da pensiun èn stadas lu
23% respect. 18% da las entradas
da transfer, las prestaziuns da la
cassa da malsauns 17% e quellas
da la cassa da dischoccupaziun ed
invaliditad 11%. Circa 60% da
las entradas derivan da lavurs dependentas dad auters. In quart da
las entradas bruttas ha la glieud
stuì impunder tranter 1998 e
2004 per taglias e segiradas socialas.
FOTO A. BEELI
Quest onn perfin per rumantsch
■ (abc) Glindesdi entschaiva
puspè la scola. Cun in’acziun
temporara rendan las organisaziuns per il traffic e la preven-
Mudest gudogn per
il spital chantunal
Partida dals giuvens
liberals engiadinais
Las premias s’auzan
per 2,5 pertschient
(lq) Il Spital chantunal grischun
ha fatg l’onn 2006 in mudest gudogn da 34 000 francs. Las cifras
èn quasi equilibradas, quai tar ina
svieuta da 192 milliuns francs.
Dapi l’entschatta dal 2005 vala
en il Grischun in nov sistem da finanziar ils ospitals. Quel saja sa
cumprovà, scriva il directur Arnold Bachmann en ses rapport da
gestiun. En quel san ins leger ch’il
dumber da cas è s’augmentà l’onn
2006 per 2,3 pertschient sin
15 888. Er il dumber da tractaments ambulants è s’augmentà e
cuntanschì la cifra da 45 572 cas.
Tenor il rapport annual han ins
dumbrà l’onn passà 1253 plazzas
cumplainas, l’onn 2005 eri anc
1191. Ensemen cun las plazzas
parzialas occupeschan ils trais
ospitals da Cuira, l’ospital chantunal, l’ospital Fontana e l’ospital
da la Crusch, 1631 persunas, 73
dapli che l’onn 2005.
(lq) Politichers giuvens èn per il
mument pulit activs en il Grischun. A Puntraschigna è vegnì
fundà stersas la partida dals giuvens liberals Engiadina/Grischun
dal sid. Ils inziants han appellà als
giuvenils da s’exprimer pli savens
e da prender la vita sez enta maun.
(lq) L’institut Comparis ha evaluà
la nova situaziun pertutgand il
svilup da las premias da las cassas
da malsauns. Per il chantun Grischun vesa quest institut in augment da radund 2,5 pertschient.
En trais chantuns da la Svizra dal
vest sa reduceschan las premias.
Alpinisten bringen
sich meist
selbst in Gefahr
KEYSTONE
■ L’AURA
Fin d’emna anc detg sulegliv
Situaziun generala: Suenter la
zona da pressiun bassa sa fa valair
venderdi pli e pli puspè il sulegl.
Oz: En il Grischun dal nord e
central chala la plievgia. Il suentermezdi plaunet sitg e nà dal vest
scleridas. Temperatura fin 22
16°
grads. Engiadina: Lung
9°
las Alps anc surtratg, ma
Mustér
pli e pli sulegliv.
Prognosa: Nord: Sonda
detg sulegliv, singuls
uradis en las Alps. Dumengia
detg sulegliv, vers saira temporals.
Glindesdi alternant surtratg cun
intgins uradis u temporals. Sid:
Sonda e dumengia detg sulegliv,
vers saira pli surtratg e singuls
uradis. Glindesdi e mardi surtratg e plievgia. Pli frestg.
18°
11°
Glion
20°
13°
Landquart
Cuira
19°
11°
14°
7°
Spligia
24°
16°
Mesocco
11°
7°
Arosa
Zwölfjähriger
Bündner startet
mit Velo in Madrid
SO e BT pon ins cumprar al kiosk
19°
12°
19°
9°
12°
7°
17°
8°
Tavau
Zernez
Tusaun
Scuol
Sta. Maria
20°
10°
15°
7°
San Murezzan
20°
11°
Poschiavo
Uschia han ellas laschà distribuir e montar ils placats en tuttas vischnancas rumantschas,
perfin a Glion.
■ GRISCHUN / SVIZRA
OZ
Blers daners dals tegnairchasa privats derivan dal maun public.
ziun d’accidents mintg’onn attent a quest fatg. Finalmain han
ellas encurschì ch’i dat en Svizra in quart linguatg naziunal.
La proposta
Leuenberger
da la nova taxa per il clima
vegn a dar
bler da discutar quest atun.
KEYSTONE
Leuenberger admonischa
(lq) Ier ha cusseglier federal
Moritz Leuenberger preschentà
novas propostas per ina taxa a
favur dal clima. Quella duai valair davent dal 2012. Sa basond
sin las finamiras da la Uniun europeica vul il minister da l’ambient reducir mintg’onn per 1,5
pertschient las svapurs da gas en
Svizra. Finamira èsi dad incassar
ina nova taxa sin tuts carburants
e combustibels che chaschunan
gas da serra. Tenor la proposta da
Moritz Leuenberger duai la taxa
vegnir introducida davent dal
2012. Anc quest onn vul el pretender da ses collegas en il cussegl
federal in decret per questa taxa
sin il clima. I sa tracta d’ina taxa
cumplementara tar l’existenta e
duai vegnir utilisada aposta per
mesiras da meglierar il clima.

Documenti analoghi

La Quotidiana, 7.7.2015

La Quotidiana, 7.7.2015 „ (anr/gv) Il trenader Urs Casutt da Schluein Glion numna il giug amicabel encunter ils profis da Hamburg ina biala experientscha. «Da quella vegnin nus segir a seregurdar mirond ils giugs dil club...

Dettagli

A Degen ei tut semtgau

A Degen ei tut semtgau appartegnent il sistem da proporz en ils chantuns. A blers n’ha quai betg plaschì. Forsa giogan era las iniziativas chantunalas dad Uri e Zug ina rolla. Lezzas pretendan ch’ils chantuns sappian con...

Dettagli