Comunu de Xrèxei si Ufìtziu de sa Lìngua e de

Transcript

Comunu de Xrèxei si Ufìtziu de sa Lìngua e de
Comunu de Xrèxei si
Ufìtziu de sa Lìngua e de sa cultura sarda
S'Ufitziu de sa Lìngua sarda de Xrèxei propònit a sa scola de
s'Infàntzia de sa bidda custu Progetu, cun s'obietivu de sensìbilizai is
maistas a fai acòstiai is pipius a sa Lìngua sarda, sa Lìngua de is
mamas e de is aiaius, chi in custu percorsu point donai un agiudu
mannu.
Po imparai a contai de unu fintz’a dexi (per imparare a contare, da uno a
dieci)
Unu, dus, tres, cuàturu, cincui, ses, seti, otu, noi, dexi. Uno, due, tre, quattro, cinque, sei, sette,
otto, nove, dieci.
GIOGUS DE PIPIUS
Tzaca manedda (batti le manine): Si pigant is manus de su pipiu e si faint bati, nendu custus
versus.
Si prendono le mani del bambino e le si fanno battere, palmo su palmo, pronunciando questi versi.
Tzaca manedda ca benit babai
unu pilloneddu t’at a portai
unu pilloneddu prontu a bollai
tzaca manedda ca benit babai
Tzaca manedda ca benit babai
unu pitiollu t’at a portai
unu pitiollu po sonai
tzaca manedda ca benit babai
Tzaca manedda ca benit babai
unu tzurrundeddu t’at a portai
unu tzurrundeddu po ti spassiai
tzaca manedda ca benit babai
Batti le manine che viene babbo (bis)
un uccellino ti porterà
un uccellino pronto a volare
batti le manine che viene babbo.
Batti le manine che viene babbo (bis)
un campanello ti porterà
un campanello per suonare
batti le manine che viene babbo.
Batti le manine che viene babbo
un pipistrello ti porterà
un pipistrello per divertirti
batti le manine che viene babbo.
Custu est su procu: (questo è il maiale)
Cumetzendu (cominciando dal pollice della mano sinistra, il bambino stira le dita e per ogni dito
recita una strofa).
Custu est su procu (tocat su didu mannu)
Custu dd’at mortu
custu dd’at abruschiau (su didu de mesu)
custu si dd’at papau
a pitiededdu no nde dd’ant allogau.
poita at scoviau
Questo è il maiale (pollice)
questo l’ha amazzato (indice)
questo l’ha abbrustolito (medio)
questo l’ha mangiato (anulare)
al piccolino non gliene hanno conservato (mignolo).
Perché l’ha raccontato
Brullas poi is nòminis de is pipius (Scherzi sui nomi dei bambini:
Giuanni Giuanni, origas de cani
Origas de procu, Giuanni pistocu
Pepi pepi, origas de lepuri
Origas de sriboni
Pepi pistilloni.
Gianni Gianni, orecchie di cane
orecchie di maiale, Gianni biscotto.
Pepe Pepe, orecchie di lepre
orecchie di cinghiale
Pepe pipistrello.
Pepeddu Pepeddu
bruncu de tzurrundeddu
tenis unu fillu, dentis de cunillu
de cunillu aresti
cun su tzugu de espi
de animali de mola
ca non bandat a iscola.
Pepinello Pepinello
broncio di pipistrello
hai un figlio, denti di coniglio
di coniglio selvatico
con il collo di vespa
di animale da macina
perché non va a scuola.
Antoni Antoneddu
Antonio Antonino
Antoni Antoneddu
ti pongiu cantzoni
brent’e culirgioni
ti dd’as scampada
trempas de pingiada
Antoni Antoneddu
nasu de imbudeddu
de imbudeddu nasu
paris bremi de casu.
Antonio Antonino
ti metto canzone
pancia di raviolo
te la sei scampata
guance di pentola
Antonio Antonino
naso di imbuto
di imbuto naso
Sembri un verme di formaggio.
Filastrocas (Filastrocche):
Custa filastroca si podit nai candu su pipiu bidi una maiolla (questa filastrocca può recitarsi alla
vista di una cocinella)
Maiolla, maiolla
bai a Casteddu sola
Coccinella coccinella
vai sola a Cagliari
bai sola a Casteddu
e compramì un aneddu
un aneddu po sposai
ca mi depu coiai
cun su fillu de Marrocu
ca portat dentis de procu
ca portat dentis de cani
bai in bon’ora bai
e coida a furriai
vai sola a Cagliari
e comprami un anello
un anello per sposarmi
perché mi devo sposare
col figlio di Marrocu
che ha denti di maiale
che ha denti di cane
vai in buon’ora vai
e torna in fretta.
Mentris si fait su chillighilli a su pipiu, po ddu fait arriri, si poit nai custa cantìlena: (mentre si
faceva il solletico al bambino, si recitavano queste poche strofe:
Babilloti babilloti
chi andas a de noti
chi andas a de dia
babilloti fuìdia.
Insetto insetto
che vai di notte
che vai di giorno
insetto fuggi.
Po su tzurrundeddu si narat: (per il pipistrello si dice)
Tzurrundeddu tzurrundeddu
mama tua est a Casteddu
mamma tua est a Geroni
tzurrundeddu benit a innoi.
Pipistrello pipistrello
tua mamma è andata a Cagliari
tua mamma è andata a Genoni
pipistrello vieni qui.
Candu su pipiu tenit frius depit nai custa cantìlena:
Tìtia tìtia, su frius de cudda tzia
Che freddo che freddo, il freddo di quella donna
de cudda tzia strangia, chi bendiat castàngia di quella donna che vendeva castagne
castàngia e nuxedda
castagne e noccioline
sonat sa campanedda
suona la campanella
sonadda a forti a forti
suonala forte forte
chi s'intendat a monti
che si senta al monte
a monti de Ortueri
al monte di Ortueri
mama mia mi ferìdi
mia mamma
Contus po pipius piticus
Is duas puddas
Una fèmina teniat duas puddas, una bianca e una niedda. Sa pudda bianca fuat una pudda
bona meda, poita dònnia dì fiat un'ou po su pipiu de cussa fèmina. Invecis, sa pudda niedda,
ca fut ingurtònaxa, si papàt totu su trigu e non ddi lassàt a s'atra. Perou no iat mai criau.
Tandu sa meri iat detzìdiu de ddi tirai su tzugu e de si ddda coi. Aici iat fatu.
Sa craba e su mrexani
Una craba fut pascendu in su sartu, assola assola, e non si ndi fut acatada ca unu mrexani
tzopu, mortu de su famini, fut fàcias a issa, castiendidda e pentzendu de si dda papai. Candu
sa craba sind'acatat, luegu ddi benit a conca dde si fuiri po sa timoria, poita su mrexani est
un'animali perigulosu po is crabas e is brebeis. Ma issa meda prus lestra de su mraxani,
cumentzat a curri, e curri curri c'intrai a sa domu de unu pastori e aici su mrexani fuat
abarrau sentza de nudda.
Su gatu e su calleddu
Unu piciocheddu teniat unu gatu nieddu e unu calleddu biancu, sempri alligrus e
ingiogatzaus. Fuant sempri impari e su pipiu fuat cuntentu meda de ddus tenni comenti de
amigus. Ma una dì, su calleddu iat connotu una calledda e iat cumentzau a dda ponni in fatu.
De cussa dì, su gatu fut abarrau a solu cun su pipiu, poita su calleddu, sighendu su calledda,
iat cambiau meri. Dopu tempus fuant nascius dus callelleddus.
Xrèxei (Gergei)
Atrativas
A Xrexei, su 3 de friaxu si fait sa festa in onori de Santu Brai, su protètori de is maladias
de su gùturu e de sa boxi. Is pipius de sa bidda portànt a cresia, po ddu fai benedixi, su
sessineddu (pigat su nòmini de su juncu, su sessini, un'ebra chi crescit in is logus ùmidus), una
cumpositzioni de fruta, arangiu, arenada, mela e mandarinu, acapiada cun is follas de su
sessini.
Sa bidda est connota po sa calidadi de s'ollu, po sa produtzioni de is drucis traditzionalis e
e po su pani bonu. A Xrèxei funt abertus diversus forrus de pani e laboratorius artigiànalis.
D-onnia annu, su 14 e su 15 de su mesi de austu si fait sa festa in onori de Santa Maria
Assunta. Sa vigìlia, totu sa popolatzioni, grupus folk e cavalieris a cuaddu, acumpàngiant sa
stàtua de sa Madonna in processioni po is bias de sa bidda, fintzas a sa cresia de Santa Maria.
Sèmpiri sa vigìlia, totus is bisitadoris point atobiai a s'apuntamentu gastronomicu,
cuncordau de sa PRO LOCO. Sa piètantza tìpica est su sucu de Santa Maria, fatu cun is
findeus cotus in su brodu, insaboriu cun su tzafaranu, poi cundius cun su casu axedu.
Po Natali, unu momentu importanti est cussu de sa Nascimenta, su presèpiu viventi, in
Lìngua sarda campidanesa, fatu po is bias de sa bidda. In custa circostantzia si podit abisitai
sa Parrochia de Santu Vitu, amirai is bias e is domus de su Centru storicu. Is presèpius in is
bixinaus de sa bidda funt un’atra atrativa de no perdi.
Gergei
ATTRATTIVE
A Gergei, il 3 di febbraio si fa la festa in onore di San Biagio, il protettore delle malattie
della gola e della voce. I bambini del paese portano in chiesa, per farlo benedire, su sessineddu
(prende il nome dal giunco, su sessini, un’erba che cresce nei luoghi umidi), una composizione
di frutta, arance, mele, melagrane e mandarini, legati con le foglie de su sessini.
Il paese è conosciuto per la buona qualità dell’olio, per la produzione di dolci tradizionali e
per il pane buono. Operano a Gergei diversi forni e laboratori artigianali.
Ogni anno, il 14 e il 15 di agosto si festeggia Santa Maria Assunta. La vigilia, tutti i
visitatori partecipano all’appuntamento gastronomico, organizzato dalla PRO LOCO. Il
piatto tipico è su Sucu de Santa Maria, una sorta di zuppa, preparata con is findeus, cotti nel
brodo, insaporito con lo zafferano, poi conditi col formaggio fresco, appena acido.
Per Natale, un momento importante è quello de sa Nascimenta, il presepe vivente, in
Lingua sarda campidanese, itinerante per le vie del paese. In questa circostanza si può visitare
la chiesa parrocchiale, ammirare le case e le vie del Centro storico. I presepi nei diversi
vicinati del paese sono un’altra attrattiva da non perdere.