versione pdf - Sardegna DigitalLibrary

Transcript

versione pdf - Sardegna DigitalLibrary
SALVATORE COLOMO
dal 1800 al 1900
Marmilla, Monreale,
Sarcidano
VOLUME 10
Poesie in limba – Marmilla, Monreale, Sarcidano dal 1800 al 1900
Collana «Sardigna in limba»
Progetto editoriale e testi: Salvatore Colomo
Progetto grafico e impaginazione: Gabriella Tornatore, Essegierre Srl
Ricerca e editing: Roberta Girola, Essegierre Srl
© Copyright 2008 by Editrice Archivio Fotografico Sardo s.a.s.
di S. Colomo, per la Collana «Sardigna in limba»
©
2008 by Editrice Archivio Fotografico Sardo s.a.s - Nuoro,
via Foscolo 45, per «Poesie in limba – Marmilla, Monreale, Sarcidano
dal 1800 al 1900», Volume 10 della Collana «Sardigna in limba»
Tutti i diritti sono riservati. Nessuna parte di questo volume può essere riprodotta,
memorizzata o trasmessa in alcuna forma e con alcun mezzo, elettronico,
meccanico, in fotocopia, in disco o in altro modo, compresi cinema, radio,
televisione, internet, compact disk, senza autorizzazione scritta dell’editore.
L’editore si scusa per un eventuale involontario utilizzo di materiali coperti da copyright
ed è a disposizione degli eventuali aventi diritto che non è stato possibile contattare.
1° edizione - 2008
EDITRICE ARCHIVIO FOTOGRAFICO SARDO
s.a.s. di S. Colomo, via Foscolo 45, 08100 Nuoro
tel. e fax 0784/257121
www.sardegnaweb.it - [email protected]
La collana «Sardigna in limba» nasce dal desiderio di
leggere la vera cultura e la storia delle genti di Sardegna
attraverso il suono ritmato delle loro poesie. Perché i poeti
sardi non sono quasi mai dei veri letterati, ma semplici
cultori della lingua e delle tradizioni locali, provenienti
dal popolo, di cui sono la voce più autentica.
Ascoltare versi che parlano di vita, d’amore, di leggende,
nel dialetto locale in cui sono stati scritti, ci collega istantaneamente all’essenza stessa dei luoghi e dei tempi in cui
sono stati concepiti.
È la forza della limba, legata alle tradizioni e al sapere più
antico, che ci aiuta a rivivere i fatti e gli argomenti narrati
con autenticità e a non dimenticare la potenza culturale
della letteratura poetica, la più tradizionale dell’isola.
Sottili o ironici, beffardi o delicati, i versi qui raccolti nascono dall’animo di poeti sardi che, dal Quattrocento a oggi,
non hanno mai smesso di cantare la vita e i suoi eventi con
naturalezza e spontaneità, ma anche con grande maestria
e raffinatezza.
L’opera è articolata in venti volumi: i primi quindici raccolgono poesie vere e proprie, gli ultimi cinque sono invece
dedicati alle gare poetiche, di cui la Sardegna vanta una
ricca e fantasiosa tradizione, purtroppo a forte rischio di
scomparsa: i poeti improvvisatori ancora in attività risultano
infatti ormai pochissimi.
Gli agili libretti sono classificati per gruppi di subregioni
e per periodo storico; all’interno gli autori sono elencati in
ordine cronologico, in base alla loro data di nascita,
e sono corredati da una breve nota biografica. Per le poesie,
la subregione è relativa al luogo di nascita dell’autore, men-
tre per le gare poetiche al paese in cui sono state disputate.
L’impostazione in base alle antiche subregioni della
Sardegna (piuttosto che alle nuove province, per esempio)
nasce dal pensiero che la poesia dialettale – per quanto
sicuramente ritenuta importante e interessante da una vasta
schiera di ammiratori “contemporanei” – sappia più di antico
che di moderno. È dunque parso naturale collocarla in quelle
che ancora oggi vengono considerate le regioni storiche
per eccellenza, i veri “territori” della Sardegna, tuttora così
identificati da pastori, contadini, gente comune, cioè da quel
popolo sardo che ha costruito nei secoli e che ora custodisce
le tradizioni e i costumi della nostra isola.
La poesia sarda è una sorta di plurisecolare epopea di
dimensioni sterminate, per cui la presente opera non ha
presunzione di completezza, anche se la ricerca è stata
impegnativa e ha consentito di accedere a criteri di scelta
validi sotto tutti i punti di vista: letterario, cronologico,
territoriale.
Per ora vuole essere quasi un assaggio generale, sia pure
piuttosto ampio e omogeneamente riferito ai diversi territori,
destinato a tutti, estimatori, conoscitori, ma anche comunissimi lettori che per la prima volta si avvicinano alla poesia
dialettale. Per ogni autore sono state scelte alcune poesie,
ma l’ambizione è quella di continuare a cercare e raccogliere
materiale con cui proseguire, in altre collane simili, l’arduo
compito di valorizzazione della nostra poesia, uno degli
elementi più rappresentativi, e contemporaneamente poco
conosciuti, della cultura del nostro popolo.
Salvatore Colomo
Luigi Matta
(1851-1913)
Nacque a Nuragus nel 1851. Fu ordinato sacerdote
nel 1884 e, dopo un breve vicariato a San Pietro di
Pula, divenne rettore a Gergei, paese in cui rimase
fi no alla morte.
Scrisse molte composizioni religiose, ma divenne
famoso nel Campidano soprattutto per la
commedia Sa coia ’e Pitanu, del 1910, un singolare
affresco etnografico che riscosse grande successo.
Morì nel 1913.
S’angionedda mia bella
Conchemoru
1.
S’angionedda mia bella Conchemoru
po cantu hapu a bivi m’hat a arregordai,
dda tenemu cara... prus cara de s’oru!
Ma beniu est margiani a mindi dda furai.
2.
De mindi furai s’angionedda mia
non middu aspettamu in s’annada di ocannu,
ia mesudì in puntu e send’essi dormia
basciu s’umbra frisca de s’orroli mannu!
d5 d
Ah... si cussu ingannu chi tui m’has portau
mi dd’essit sulau su topi a s’origa
crei chi senza briga, margiani pudesciu
non fiast arrenesciu mancu a dda toccai.
3.
Non fìast arrenesciu? Ellu!... ita ti creis
di essi prus astutu de tot’is margianis?
Ti ses campaniau candu in is brebeis
su meri mancada impari cun is canis.
Mellus chi t’intanis margiani in sa grutta;
si m’arruis asutta, s’angioni da smarigas,
mancai portis carigas fìnis po s’arrastu,
marigosu pastu ti dongu a tastai.
4.
Ti dongu a tastai su fusti o su lazzu.
Sempiri ti creis chi deu hap’essi attesu?
Si in is pungas m’arruis, iscis ita ti fazzu?
T’atripu a sa schina ei ti dda truncu in mesu.
Sciu chi ses avvesu a bivi in is cresuras,
committendi turas po brafanteria,
là! s’angioni mia dda pagas a caru,
sa di chi t’imparu s’arti de ciappai!...
5.
Sa dì chi t’imparu sa professioni,
marranu! non torras po un’ateru pegus?
dd’has fattu su spantu ch’as bintu un’angioni,
brafanteri torra, ca giogas cun megus,
d6 d
a is lanas di asegus creimi ca ti pigu,
cund’unu sartigu t’infrissu su bruncu,
t’appiccu a unu truncu cun custa scrittura:
culpa de sa fura s’est fattu impiccai.
6.
Culpa de sa fura mortu est in furca.
E fattu dd’hat morri s’offendiu pastori,
si no est chi ti fazza giustizia turca.
Mai prus iscramentas di essi ingannadori
margiani traitori! Pagas fìnzas cuddas
dexi o doxi puddas de signor Fulanu!...
Sinci pongu manu, ti sperdu s’arrazza
e margiani a prazza non ci has a torrai.
7.
E, margiani, a prazza non ci torras prus,
de m’essiri a tretu mira chi t’azzardis!
De ponniri a curri pensu chi ritardis,
no inzurpas prus mardis po tenni is porceddus,
nè prus angioneddus furas de sa corti
e nen prus sa morti ti fi ngis po spassu,
poita non ti lassù senza ti scroxiai.
8.
Senza ti scroxiai?... ti circu in su logu
aundi custa xida t’has fattu sa tana.
De murdegu friscu tinci appuntu fogu
po chi de furai ti passit sa gana
si bessis, s’artana incontras preparada.
d7 d
S’angioni furada, creimì chi dda smartis!
Si no est chi t’appartis de custu cuili,
su mesi de abrili no dd’has a contai.
9.
No dd’has a contai, ma sa morti tua...
ah, cust est sa boxi de s’angioni mia!
Mi parit de biri sa figura sua...
it’ hadessi giogu de sa fantasia?
It’ hadessi bia? Ma no chi est’ingannu!
Filla de s’affannu est cust’illusioni,
chi parit s’angioni cuntenta e plexada,
de floccus mudada e prus bella che mai.
10.
De floccus mudada e cun cudda cannaca
de velludu in seda ei su sonaiolu…
e hai! cantus borta seziu in sa baracca
dd’hapu bista aici sendi solu solu
mi fìat che consolu su dda biri andendi,
e in s’erba gioghendi senza timoria!
Si sa boxi mia po pagu intendiat,
subitu curriat po mi frandigai.
11.
Subitu curriat fendemi frandigu,
si tranzemu is passus, fiat avatu miu
o circhessi s’umbra, o su campu o s’oprigu,
in boscu, in pianura, in sa mizza, in s’arriu.
O scidu, o dormiu, dda portamu in peis:
d8 d
lassada in brebeis po mi benni accanta,
totus mi naranta: Mira chi s’angioni,
margiani ladroni tind’hat a furai.
12.
Tind’hat a furai (poberu de mei)
cust’avvertimentu non bolemu intendi.
Però custu prangiu (gei mi dd’hemu a crei)
su mellus chi stamu in s’arroliu cantendi,
sendi issa dormendi in su riscu fidada,
senza essi billada mancu de su cani.
D’afferrat margiani e in mesu sa corti
dormendi sa morti dd’hat fatta provai.
13.
Dd’hat fattu provai, ma po prus dolori,
a dogna momentu parit chi dda bia
nottesta sighendi un’ateru pastori,
su cali si beffat de sa sorti mia.
Angioni atrevia si cussu m’has fattu,
creimì chi ti trattu comenti merescis
e in forma chi crescis in manus allenas,
doloris e penas non t’hant’a mancai.
d9 d
Tottu in manu mia tengu
duas arrosas
1.
Tottu a manu mi tengu duas arrosas
gentilis, graziosas, dignas de mirai.
Tot’ind’unu ramu friscas odorosas:
penzu solamenti cali ndi segai.
2.
Cali ndi segai penzu cun dolori
dependi essiri una sa prus preferia,
ma, si una m’incantat po s’arrubiori,
s’atera est bianca i appenas coloria;
si custa est bestia cun follas de prata,
s’atera in sa mata est dorada de sei,
mi privat sa lei però sa fortuna,
chi deu prus de una ndi pozza segai.
3.
Chi deu prus de una tenga in possidenzia
mi privat sa lei troppu rigorosa,
e si a una sola dongu preferenzia,
s’atera nd’aturat dolenti e gelosa.
Si spiccu una rosa, s’atera s’intristat,
si custa m’acquistat s’atera ndi morit
custa si scolorit, si ddi fazzu offesa
cudda in sa frischesa benit a mancai.
d 10 d
4.
Benit a mancai repentinamenti
po cali decidu sa sorti immutabili.
Si una est civili, s’atera attraenti,
si una est eleganti s’atera est abili,
custa est ammirabili, s’atera vezzosa
custa est generosa, s’atera innamorat,
e si una dd’onorat su bellu candori,
s’atera s’odori chi non perdit mai.
5.
Chi non perdit mai, poita est naturali
in custas duas rosas profumu e bellesa,
s’affettu po s’una, e s’atera eguali
mantengu in su coru cun totu bivesa.
Oh incantu! oh bellesa! oh gioia, oh cuntentu!
Ma, oh grandu turmentu provat custu coru!
Is duas ddas adoru cun amori ardenti,
ma una solaménti ndi pozzu stimai.
6.
Ndi pozzu stimai ma una solamenti
de custas duas rosas, chi tengu in giardinu.
De coru ddas bramu, però inutilmenti
de ddas podi tenni unias in su sinu.
Non miru germinu, non castiu gravellu,
ne flori prus bellu non nascit po mei
est giusta sa lei; duncas cun rispettu
ddis mantengu affettu senza ddas toccai.
d 11 d
7.
Mantengu s’affettu po custus ddus floris,
chi de su beranu sunt amenidadi.
Ddus miru, m’incantu, ndi circu is odoris
in s’atongiu, in s’ierru, in beranu, in su stadi.
Totu est vanidadi però si ddas miru;
duas ndi suspiru e manc’una ndi gosu,
candu mi riposu in su sonnu ddas biu.
De su coru miu non s’hant’a appartai.
8.
Non s’hanti a appartai po custa rexoni:
ch’innantis de spraxi ddas hapu stimadas
però mi cumbenit chi ddas abbandoni
già chi non ddas pozzu tenni accoppiadas.
Rosas coltivadas po su sinu miu,
si prus non si biu, forzis nd’hapu a morri,
mellus chi non torri prus a su giardinu
ca prangiu e m’affi nu in su bosi mirai.
9.
In su ddas mirai prangendi m’affi nu
poita chi ddas perdu o forzis chi ddas biu
postas a adornai calicunu sinu
ma beni diversu de su sinu miu,
de coru fi ngiu, e forzis senza coru,
crudeli che Moru, perfidu Giudeu.
Chi senza recreu ddas hat a trattai.
d 12 d
10.
Già chi, po sa lei tanti rigorosa,
unidas impari no ddas pozzu ottenni,
disigiu chi s’una e chi s’atera rosa
tengant in su gosu funtana perenni,
chi sa di solenni chi hant essi segadas,
bengat apprezziadas cant’hanti a meresci,
senza s’iscaresci de s’antigu amanti,
chi tempus innanti fattu hanti penai.
d 13 d
Cesare Saragat
(1867-1929)
Nacque a Sanluri nel 1867 da padre avvocato.
Dopo il diploma alla Scuola Agraria di Schio, si
trasferì a Torino presso la facoltà di Agraria, ma
non terminò gli studi.
Tornò quindi a Sanluri, dove sposò Vincenzina
Usai Pittau, che morì molto giovane, e in seguito
celebrò le sue seconde nozze con Giuseppina
Musa. La sua vita trascorse tra Sanluri e Cagliari.
Tra il 1891 e il 1899 scrisse su riviste come Vita
Sarda e La Piccola Rivista di Cagliari. Della sua
produzione stampata molto poco è giunto a noi.
Morì nel 1929.
Amori sardu e torinesu
Un studiu hapu fattu de sa genti,
de su mod’ ’e bivi e modu de trattai,
de s’amori sardu e de su continenti,
su mellus chi pozzu ddu bolu pintai,
si bolu mostrai cantu è differenti
de su continenti s’amor’e su sardu,
ma prima s’azzardu depint’iscusai.
d 15 d
Depint’iscusai si fueddu francu
poita fueddai intendu in generali,
si deu a sa Sarda de rispettu mancu
no lingiu siguru sa Continentali,
aund’è su mali si ddu mostru craru,
francu si declaru, po nisciunus dudu,
si seu lingudu m’hant a perdonai.
M’ant a perdonai si fazzu un cunfrontu,
si bofiu dd’appu poniri in poesia,
zertu no si trattat de nisciunu affrontu,
solu de mostrai sa diversa bia
chi anti sighia Sarda e Torinesa,
totu sa malesa chi tenint in menti,
descrì claramenti sa mod’e stimai.
S’omini in Sardigna serbit de iscrau
sa femina fait totu cantu bolit
no movit un passu poita ch’è ligau
no dda bì cuntenta mancai si scollit,
prezisu chi molit non c’è chistioni
poita s’arrexoni sempri è de issa,
poita mincidissa bolit cumandai.
Bolit cumandai a spada tirada
poita chi si crei sovranaturali;
deu puru arrutu seu in s’imbuscada
e cassau femmu de manera tali
chi bivu in su mali dus annus continus,
d 16 d
spaccendi bottinus senz’e tenni contu,
passendi po tontu senz’ ’e m’accatai.
Senz’ ’e m’accatai custu è beridadi,
deu is malis mius cunfessu e no timu:
a titulu casi de lastimidadi
una borta in s’annu mi narat: «Ti stimu,
deu ti dd’affirmu». Custu mi bastada.
Ma si s’ammurrada, s’imbraxada is ogus
no ci fia giogus po mi consolai.
Po mi consolai circamu su logu
de podi cassai sa serbidoredda,
de su coru miu ddi mostrà su fogu
po chi ddu contessit a sa merixedda,
dogna cositedda a issa confìdamu,
mi raccumandamu cun vivu fervori
a tanti intercessori po mi consolai.
Po mi consolai s’ada parri stranu
poita ch’in Sardigna s’amori è peccau
ddu comprad’e bendid’unu ruffianu
chi serbidit sceti poita ch’è pagau:
un innamorau si balit de sei,
cal’è cussa lei chi donat natura
chi una creatura no depad’amai?
Una creatura, po cantu fiera,
si depit mostrai gentili, educada,
sa picciocca sarda no tenit manera,
d 17 d
frida che sa ni, sempri ammurrada,
sa facci acuada cun su muncadori
creit sabiori su essi incappucciada
in domu è spiridada, fait cundannai.
In domu è spiridada chi fait orrori,
sustenit chi s’omi dd’incutit paura,
è sempri ais peis de su cunfessori
ca creit peccau dogna fridura,
est addirittura un essiri insensibili,
pagu suscetibili po nisciuna cosa,
frida, invidiosa, mala de trattai.
Mala de trattai in dogna suggettu,
poita ch’a s’antiga è stetida pesada:
ritenit chi siat delittu s’affettu,
peccau mortali su essi innamorada;
si è cortigiada, si sentid’amori
a su cunfessori ddu faid’isciri
a issu a dezidiri lassat su de fai.
Lassa dezidiri a unu chi no sciri
it’esti s’affettu, s’amori fogosu,
a unu chi esti pren’e malafìdi
poita sa suttana ddu fai gelosu,
ch’est’arrabbiosu cun chini è cuntentu,
ddi fai turmentu a biri is bagadias
chi appena impinnias podinti bolai.
d 18 d
Ma una borta stettiu seu in continenti,
in domu passamu po essi studiendi,
ma deu scedau non femmu nienti,
avat’e is totinas su tempus perdendi,
sempiri faendi su fastigiadori,
bivendi de amori, de malafattias,
avat’e is bagadias po ddas arrozzai.
Avat’e is bagadias circhendi cunfortu;
basideddus bellus e fotografias,
i a tempus perdiu cun meda trasportu
circà cositeddas de atera genia,
pren’e poesia deu m’ispiramu,
ddi naramu: «T’amu, ti stimu, t’adoru
cun totu su coru» po dda spizzulai.
A dda spizzulai no costà traballu,
bastada un fueddu, un bonu giuramentu,
i a dda portai una notti a su ballu,
ca insandus si bidi s’om’e fundamentu,
su divertimentu ezzità s’amori,
parti su calori, su sartiamentu,
su spizzulamentu si podia fai.
Si podia fai cosas unu mari
poita chi su spassiu no fiat de crei,
a su Valentinu curremus impari,
si no s’indandamus in d’unu caffei,
si fidada a mei, omini ’e sentidu,
d 19 d
poita su partidu ddi fiat onori,
promittem’amori, francu de sposai.
Amori sinzeru ddi giurà continu;
issa s’affidad’ is giuramentus mius
in d’unu boschettu de su Valentinu,
attes’is ogus de is attrivius,
passamus unius momentus de gosu,
in dulci riposu su friscu pigamus,
a domu torramus solu po pappai.
A domu torramus a ora tarda meda,
is faulas mia faiant spantus:
promittemu a issa bistiris de seda
bottineddus nous, capedd’e guantus,
fadendiddì incantaus a forz’e fueddus,
fundendi casteddus cun su penzamentu,
fìn’a su momentu de dda taroccai.
Fin’a su momentu de nd’essiri meri,
ca sa Torinesa, bisongiu a ddu sciri,
assumancu dus tenit in poderi
mascus de dda podi sempiri serbiri,
e bisongiu a biri cument’est attenta,
cument’è cuntenta si s’arrezza è prena
si c’est in cadena genti de scroxai.
Genti de scroxai tenit a duzzinas
poita scioberai podid’in Torinu;
c’è su curs’e leis, cussu de meinas,
d 20 d
c’è sa scol’e gherra, c’è su Valentinu,
is uffizzialis, is accademistas,
bintimila artistas e viaggiadoris,
fi nas professoris c’è de scioberai.
C’è de scioberai a dogna genia,
poita is scolas funti tanti e varias:
c’è veterinaria, curs’e farmacia,
cun d’una trintena ’e scolas segundarias,
c’esti impiegaus mannus e pittius,
[...]
predis travestius, cosa de spantai.
Cosa de spantai biri custa genti
chi currid’avatu a dogna sartina,
s’accostad’a issa tranquillamenti
cumenti si fait cun d’una bixina:
«Cerea totina!» (e una scappeddada);
e issa, avvesada cun custu sistema,
attacat su tema senz’e assumbrai.
Ita bellu tempus cument’è passau,
is amoris mius megh’e si contai,
eccu su cunzettu chi m’anti lassau;
su mellus è sempiri de no fastigiai
ma de s’arrozzai cun d’una sartina,
bivi de rapina fìn’a tardus annus,
fendi beni is dannus po no ddus pagai.
d 21 d
Sa vigilia de Santu Lorenzu
In Seddori su noi de Austu,
in punt’e mesu notti arreppicchendi
is campanas de cresia a tottu gustu,
cument’e in dì solenni, has ’a intendi:
q’esti ca su pixi est’arribau.
Chin’attura dormiu foras piscau!
E non dexi, né binti, né quoranta
sunt is quaddus de pixi chi si binti,
ma sunti centutrinta, cent’ottanta;
e sa genti esti a billa ca ddu scidi
esti nu mari sa dì, su Portaleddu
de lissa, de sparedda, de mugheddu.
Beni insaras ca bis su Seddoresu
din d’unu pixi chi parit unu pipiu,
portendi tira tira cussu pesu
cuntentu in coru su ch’hat accudiu.
E in domu sa mulleri est’aspettendi
e fìnzas is cardigas preparendi.
E un ateru ndi bis po comperai:
in diad’a boli setti libbas solamenti.
«È lastima, su meri, a ddu segai, ddi nara su pisciaiu prontamenti tanti su chi e’ setti fai binti
sa metadi arrustiu, s’atru ddu frinti».
d 22 d
Po cussu in custa dì pozzu affirmai
chi a chini pesa tardu est’obbligau
senz’e duda nisciuna a digiunai,
ca su pixi in mes’ora esti spacciau.
Seddoresu senz’e lissa in custa dì?
dd’oli solu, bardau, mudu e pedì!
d 23 d
De Seddori
(Su Seddoresu)
Una borta un insolenti
de Seddori ìa bistu unu ziu
chi portàda unu molenti
po ddu bendi, a su chi sciu.
E ddi nada: «A logu nostu
eis pensau de ’ndi portai
custa borta a fìllu bostu,
puit’è begnu? Po studiai?»
«La tiau! si conosceis?»
Naa su ziu a borta sua,
già chi amigus beccius seis
presentadd’a mamma tua.
Assumancu bollu bì
si cun issa scidi scrì.
d 24 d
Su Seddoresu
(S’arribu a Casteddu)
Si arribas a Casteddu a primu borta,
is picciocus de crobi in sa stazioni
t’afferranta; ti tirant’in sa porta.
Cument’e can ’e cassa a su sirboni,
e si lestru non sesi a ndi stuppai,
in ci perdis sa conca, o su dinai.
C’est murìgu de manus, de berrittas,
de cascias, de valigias, e cofìnus,
de guardias dazziarias, e cascittas,
de bertulas, de crobis e cadinus,
e prim’e podi nai: «Ndi seu foras»
ti currit su sudori casi a coras.
Candu creis de t’essiri sfranchiu,
t’intendis a s’origa zerriai:
«Po unu soddu andu deu, poltiri, ziu»
E ti sighit talmenti a stontonai
chi, mischinu! ti bis postu a is istrintas
de tindi liberai a forza ’e spintas.
Candu poi ses solu in sa zittadi
ti ponis cun tristesa a calculai
chi po bivi in Casteddu a facultadi
nci bolit unu mundu de dinai:
d 25 d
de casteddu e Seddori tenis contu
solu solu scedau fais su cunfrontu.
In Seddori una tass’e caffelatti
chi ddui nadat pofi nza unu mouenti
cun d’unu mesu civraxiu postu a patti
i si pagat unu soddu solamenti.
E in Casteddu una ciccar ’e caffei
chi piga pagu prus de unu didaui,
una cosa veramenti de no crei,
i si paga dus soddus, fora maui.
In Casteddu de bellu c’est sa scola,
ma ghi nenti ch’est bella sa musicca!...
Balli prusu su sonu de sa mola
chi no custu burdell ’e genti arricca.
In Seddori, domu mala, peus bia,
unu lettu asserr’asserru po corcai,
ma c’est lissa e Aristanis, e fa buddia
e basta pezz’e mesu a mi sazzai.
d 26 d
Senz’e alas seus!!
S’Italia, alas, prestu sta circhendi,
po podi, spiccia, libera, bolai;
e su confi ni su, sacru, difendi,
si c’è chi sonnit de ddu violai.
Ma po no tenni zertas seccaturas,
de ispremi succi a chi podi doli,
si fiat’un giru solu in is preturas,
scarraxiat’alas po annappai su soli.
d 27 d
Ignazio Cogotti
(1868-1946)
Nacque a Villacidro nel 1868 ma compì gli studi
classici a Cagliari, presso il Liceo Dettori, e
sempre nel capoluogo si laureò in Giurisprudenza.
Nel 1903 sposò Vittorina Dore, che gli diede sei
figli.
Divenne un avvocato conosciuto e fu sindaco del
suo paese natale, dove morì nel 1946, a 78 anni.
Molte delle sue poesie in dialetto cagliaritano sono
ancora oggi parzialmente inedite.
In s’aposentu
Castit, su meri, mi’, passit derettu,
fazzamiddu a su mancu po prexeri,
e si olit chi ’dd’acabi ’e fai su lettu,
non mi circhit, si no zerriu a sa mèri.
Hat intendiu? non bollu a mi toccai,
si no ’ddi nau chi bandit in galera;
si est allirgu e si olit spassiai,
circhit giai ci ’nd’hat genti affroddiera.
Ahi, mamma mia, ’ta cosa pizziosa
custu spizzulu... Mi’ chi si ’ddu nau:
d 29 d
non mi tocchit immoi chi portu cosa.
’Dd’intendit? mi’ chi ’ndi ’ddi parit mali.
Ahi, mincidissu! bit hapu segau,
po curpa sua, sa tassa e su buccali...
d 30 d
Po is festas de Sant’Efis
(Tra piscadoris)
Teneru, asculta: su chi nau deu
est ch’in Casteddu c’est dinai mera,
e a su famini, balla, non ci creu
chi seus totus arroba de galera.
Ita ti parit! custu festivali,
custas culsas e fogus de altifìziu
hant a costai dinai, foras mali,
e si cras si schexaus, ddu feus po viziu.
Ma una cosa ti nau: mancai siat bellu
Sant’Efis cun su zugu pren’e oru,
cun is mustazzus fattus a pinzellu,
coment’est Peldu, m’hap’a sbagliai,
ma ti ddu nau, frari de su coru,
coment’est Peldu, non ’nci arribat mai.
d 31 d
Is signoras
Candu gana non c’est de traballai
sa bixina si zerriat sa bixina,
si bestint e si nd’andant a girai
a Casteddu, a Stampaxi, a Sa Marina.
Arziant a tot’is pianus de affittai,
si fìrmant a castiai dogna vetrina,
intrant in is negozius po comprai
calincun’agu o calincuna trina.
E poi torrant a domu. Su maridu
aspettat de mes’ora po pappai,
ma su fogu è studau, su prangiu è fridu...
Piricu no’ndi podit prus sa vida,
e bistu chi est inutili abettai,
si ’ndi torrat andai a brenti sbuida.
d 32 d
Is signoricas
Dogna signorichedda de Casteddu
casi prima chi lessit de giogai,
si fai comprai ’nu bellu bestireddu
e pensa de si ponni a fastiggiai.
E dogna santa dì de mengianeddu
est posta in curridoriu po aspettai
chi passit calincunu giovuneddu
chi si pozat disponni a dda sposai.
E calincunu passat fi nalmenti:
si scrint, si chistionant arriendi,
si promittinti amori eternamenti...
Papà e mammà non tenint ita nai;
passat un annu, dus, sempri aspettendi
ma sa dì de sposai non benit mai.
d 33 d
Deu e Chica
1.
Sa domu mia è una scatul’e luminus,
strinta strinta, non c’è de si girai:
duas cadiras, su lettu po corcai,
su banghittu e duas formas po bottinus!
2.
Seus coiaus de cinc’annus e, mischinus,
a forza de cosiri e arressolai,
una michetta no si manca mai,
e feus invidia fi nzas a is bixinus.
3.
Chica, a dda biri, girat che unu fusu:
cosit e sciaquat e prenciat in biancu
e fai cumandus in Castedd’e susu.
4.
E sempri allirga, cun s’aggiudu miu,
ponit a parti calincunu francu
e giai dogn’annu fait unu pipiu!
d 34 d
Is piccioccus de crobi
Sunt in quattru o cincu, tot’impari
assoziaus po fai ’na picchettara;
unu hiat bolli andaia s’or’e mari,
s’atru hiat a bolli fai sa zipulara;
ma in su mentris chi staint cumbinendi,
eccu unu bellu prat’e culingionis,
beni indorau de bagna e fumiendi,
chi ponit fìnit a tott’is chistionis.
Is piccioccus ddu ’ngiriant, e dognunu
preparat tres arrialis po pagai,
poi si sezzint e pappant in comunu.
Ma unu, mischinu, ha perdiu sa bursitta,
e tristu chi non podit picchettai,
castiat su prattu e lingi sa frochitta.
d 35 d
Su columbu
Oh, bongiornu, bongiornu, ziu Franciscu
fi nalmenti si biu innoi in Casteddu;
ma osservu chi portais unu scarteddu
cun d’una pudda e unu caboniscu.
Po Dottor Leu? Ziu miu già aturais friscu,
si si difendit cussu abogareddu;
seu zertu chi non narat unu fueddu
segundu chini c’est a fai de Fiscu.
Si m’ascurtais si donu unu cunsillu:
’ddu conosceis su Primu Presidenti?
non fait nudda, citei: deu seu su fìllu.
Deu bivu aund’è cudda ventana aberta
portaimì totu a domu occultamenti:
po ziu Franciscu sa sentenzia è zerta.
d 36 d
Sa nott’ e Paschixedda
1.
Sezzius a gir’e gir’e sa forredda,
cun sa famiglia inter’e su bixinu,
dogna domu sa nott’e Paschixedda
billat a onari de Gesus Bambinu.
2.
Accanta accanta, in d’una mesixedda,
si bit un’ampudditta pren’e binu,
e a un’altra parti, prenu de nuxedda
si bit de attesu unu grandu cadinu.
3.
E mentris si consumit in su fogu,
tenendi a pagu a pagu, una cozzina,
chi tot’e fumu hat prenu giai su logu.
4.
Gioghendi acavaliri, totus cuddos
Hant sbuidau cadinu e carafi na
E si’ nci bessint a sa miss’e puddas.
5.
Solu solu, serrau in s’aposentu,
deu contu is oras chi non passant mai,
e m’intendu in su coru unu scuntentu,
una ristesa chi non pozzu nai.
d 37 d
6.
Intantu curgiu cun su pensamentu
A cuddas dis chi prus no hant a torrai,
e’ndi disigiu un’ora, unu momentu,
ma totu invano, e sugu a sospirai.
7.
Suspiru sempri; e mentris chi nottesta
Dogn’omini, siat poburu o signori,
gosat allirgu custa bella festa,
8.
Deu solu mi biu privu de allirghia
e prangiu e m’arregodu cun dolori
ch’oi unu mesi est morta mamma mia…
d 38 d
Unu
fastiggiu
1.
Passa e arrepassa in d’unu propriu logu,
Mischinu, deu non mi canzamu mai,
E cun sa facci arrubia che su fogu,
Castiamu a susu senza mi firmai.
2.
Issa, intanti, cumprendiu hiat giai su giogu,
E sezzia in curridoriu a ricamai,
Mi gastiara, maligna, a suttiogu
E mi lassà sighiri a passillai.
3.
Ma candu, fi nalmente, a unu lantioni
M’accozzu, e facc’è tontu, in su momentu
De ddi scriri ddi fazzu s’azioni,
4.
Issa ’nci fuliat agu e canavacci,
Si n’di pesat a lestru che su bentu,
E mi ’nci serra sa ventana in facci.
d 39 d
Francesco Lai
(XIX-XX secolo)
Contemporaneo del celebre Pietro Caria di
Macomer, era originario di Laconi e visse tra il
1800 e il 1900.
Lai Francesco di Laconi
a Pietro Caria
(ottava lira)
Su tou saludu infustu
In s’umore chi colat in Parnasu,
Rezzid’hapo cun gustu,
E in s’internu meu hat fattu pasu.
De Lai amigu giustu
Rezzi affettuosissimu unu basu;
Sa muzzere tambene
Saluda cun su meu amadu bene.
Scusa sa poesia
Naschid’in testa fragile che ou.
Est sa tristura mia
Chi chircat su consol’in sinu tou;
Tue Pedru Caria
Cumpatimi s’iscrio dae nou
d 41 d
Prite, cando t’iscrio
Mi paret su dolore chi l’isvio.
Ah! Cheria isfogare
S’ira, su fele, chi possedo in pettu!!
M’obbligat a cagliare
Cudd’isposa chi tenzo in s’intellettu.
Non potto frastimare
Custu mundu d’infamias infettu,
Mundu pares gentile,
Ma ses infame, traitor e vile.
Sos tuos abitantes
Dotatos de sos benes de fortuna;
Sunu totu birbantes,
Faccias de fune a la narrer in d’una.
Mi sunt nauseantes,
Amo solu su fiz’e s’isfortuna.
Amo sa poveresa,
Ma sa ricchesa no, cuss’est vilesa!
Pedru tenedi contu,
Deo t’istringo sa manu attettuosu,
Cumanda ca so prontu
A ti servire semper amorosu,
Narami puru tontu,
Ciarlatanu, seccant’e noiosu;
Deo però non cesso
De ti seccare, custu lu cunfesso.
d 42 d
Saludami de coro
A sa cumpanza tua comar’Antonia
A s’idolu ch’adoro:
Ater’ tant’a sa mama dimonia.
Ahi! Cantu m’addoloro
Cuando pens’a sa turr’ ’e Babilonia
Però, si cheret Deu
Calchidas tue puru Falchi meu.
d 43 d
Pietro Mura
(1901-1966)
Nacque a Isili nel 1901, ma nel 1924 si trasferì
a Nuoro, dove trascorse tutto il resto della vita.
Ramaio di professione, la sua istruzione scolastica
si fermò alla quarta elementare; tuttavia la
passione per le lettere lo stimolò a farsi un’ottima
cultura umanista da autodidatta.
Poeta di alta liricità, certamente considerato una
delle figure più rappresentative della poesia sarda
del 1900, si impose per il suo stile originale,
incisivo e moderno. Fu scoperto dal Premio Città
di Ozieri, dove ottenne conclamate affermazioni
e fu chiamato a far parte della giuria. Partecipò
alle più prestigiose competizioni poetiche
della Sardegna, ottenendo grandi e meritati
riconoscimenti.
Morì a Nuoro nel 1966.
Su desertu sardu
Non bides che pedraios
e rubos e pedraios
e suergios e chercos e pedraios
e prunischeddas ruos e pedraios.
Nudd’atera cultura
d 45 d
si no est calchi tula
de trigu isfioridu
nande a sos bentos:
cantu so sididu!
Una oghe pizinna
cantat in mesu a tanta solidade
cun trista melodia:
paret s’eco luntana
d’unu dolore chi no tenet fi ne.
Li rispondet in s’adde
un accoradu piantu d’anzoneddu,
paret pedinde perdonu a su mundu
pro esser nadu.
d 46 d
A sa Barbagia pro sos fizos
mortos de s’odiu
Tristas chei sa notte,
sas umbras de sos fizos de Barbagia
brusiaos de s’odiu,
si pesana, e s’ispricana sa pena
in sa luchente cara de sa luna,
chircande sos sorrisos isvanìos.
Fizos d’unu desertu irmenticau,
arau forzis solu de sa morte,
naschìos d’una sorte fatt’e preda;
isettana chi benzat su lentore
a lis labare sas pragas apertas.
Boches de solidade
su murmuttu tramandan
de edade in edade
ma su tempus est surdu.
Pesatinde Barbagia,
e dae su dolore
de fogu, tinde frabica un’ispada,
chei su coro ’e su sole buddìa,
e brùsia senza pena sa radichin’e su martiriu tuo.
d 47 d
In su muru ’e s’odiu
aperibi una janna
chi siat de artura tantu manna
cant’est artu su sole a mesudie;
chi siat de largura tantu larga
cant’est largu su coro ’e sa natura:
pro chi colet ridende su beranu
chin tottu sos profumos c’hat in sinu;
pro chi colet cantande s’arveschìa
chin tottu sos lentores de manzanu;
pro chi sinde cunfortet su desertu
e ti torret sos fizos fattos frores.
d 48 d
Sos chimbe orfaneddos
Cherimos un arbor’e pache
e un arbor’e sole caente;
noll’imbias un arbor’e luna?
Naran jocande sos chimbe orfaneddos
chin candidas boche de nibe,
sos chimbe orfaneddos jocande.
Cherimos un arbor’e luche
beranile, besti’e lentore,
chin chentu puzzones nidande.
Naran jocande sos chimbe orfaneddos
chin candida boche de nibe,
sos chimbe orfaneddos jocande.
O puru una macchin’e sole
chi vraichet mizas d’isteddos
pro los dare a sa notte nighedda
cand’aperin sa janna sos tronos.
Naran jocande sos chimbe orfaneddos
chin candida boche de nibe,
sos chimbe orfaneddos jocande.
Dego cherjo sa pach’e su pane;
dego cherjo s’amor’e su bentu;
d 49 d
dego cherjo una tanca frorìa;
dego chentu ghitarras sonande;
dego cherjo una lampana d’oro.
Naran jocande sos chimbe orfaneddos
chin candida boche de nibe,
sos chimbe orfaneddos jocande.
d 50 d
L’hana mortu cantande
L’hana mortu cantande
chin sa cantone in bucca.
E mil’han accattau
in s’andala predosa ocros a chelu
chin su fror’e sa morte
ispart’in fronte.
Fit solu chin su frittu
e chin sa malasorte;
chin su bentu mossendeli sos pilos
e in artu sa luna, pompiande.
Non l’hat cubau nemmancu su dolu.
Sos mortores fughios
che umbra mala,
los hat bidos su ribu.
E sos seros de luna
cando dormin sas predas
si sedet a contare in segretesa
a isteddos e nues
comente l’hana mortu.
Est ruttu chen’ischire d’haer viviu;
chen’ischire de morrere;
l’hana mortu cantande
chin sa cantone in bucca.
d 51 d
Fippo operaiu ’e luche soliana
E commo Deus de chelu
a chie canto
cust’urtima cantone cana?
A bentanas apertas
a su tempus nobu promissu
a Sardigna
barandilla de mares e de chelos?
Su bentu ghettat boches.
Commo m’ammento:
unu frore ruiu
una melagranada aperta
una tempesta ’e luche
cussa lapia ’e ramene luchente!
Fippo operaiu ’e luche soliana
commo so’ oscuru artisanu de versos
currende un’odissea ’e rimas nobas
chi mi torret su sonu ’e sas lapias
ramenosas campanas
brundas timballas e concas
e sartaghines grecanas.
Cada corfu ’e marteddu
allughia unu sole
e su drinnire
de una musica ’e framas
m’ingravidabat su coro
e mi prenabat sos ocros
d’unu mare ’e isteddos.
d 52 d
Frailarju ’e cantones friscas
camino a tempus de luche
pudande sos mezus frores
in custa paca die chi m’abbarrat
prontu a intrare
in su nurache ’e s’umbra.
Gai forzis su sole
in custa die de chelu
est benniu a cojubare
frores de neulache
chin fruttos de melalidone.
d 53 d
Vivimus de pane Signore
Custas sun oras de lacrimas.
Offèrinos mannucros de tridicu.
Dànnos sustentamentu!
Dànnos s’abba Signore,
torranos sa pasca ’e frores
e milli muntagnas e montes
de nues d’abba chin bentu.
Custas sun oras de prantu.
Su sole es fachendenos gherra.
Locu ’e mortos
dommo de sardos assidaos
bi creschet unu campu e’ soliacre.
In sos campos de s’abba
creschen frores e erbas
e s’arbore de sa bida.
Chie andat tessende luche
e corbulas d’erba cana
ube creschen sos arbores
chi fachen progher sos chelos?
Chin ossos carchinaos de morte
semeno un ispantu ’e nues friscas
d 54 d
supra nibe assoliau:
de frores d’abba si bestin sas nues.
Ballen sos mamuthones
su ballu de sos armentos
si muden sos tempos tristos
in frumenes assentaos
e su frade ’e cad’abba crara
siat bennidore d’erba.
Su sole est in pampas de gherra.
Custas sun lacrimas zustas.
Est in pampas su sole.
Su sole est in pampas de gherra.
Falau es su Signore
in sos campos de sa morte.
Si sunu siccaos sos frores
chie dat bida a sas erbas?
Dànnos s’abba Signore.
Signore ’e su pane bramau
rende s’abba a su pane sidiu
Signore ’e su sole appampau
rende s’abba a su pane sudàu.
Vivimus de pane Signore
dalli bida chin s’abba ’e s’amore.
d 55 d
S’armentu es morinde, Signore
dalli s’abba s’amore ’e su bentu.
Si su semene non morit morit
pro tottu sa bida,
ma si su tridicu morit
s’abbìbat in campos d’ispica.
E tue abba, luche e sole
Non ses sa forza ispicante?
Dannos s’abba Signore.
Nues da preda in su chelu
filana bentu e siccagna
e frunzas da agonia.
Nues de preda in su chelu
iscurtan de su desertu
su cantu asseliau
ch’intonat su cuccummiau.
d 56 d
Prena sa notte ’e crarore
Notte, sant’Antoni meu
mi biza. Focos nurachicos
de chiniperu e chercos
d’eliches e de sarmentos
s’iscuru ispantan de ruiu.
Massaios e pastores
bardaneris
in cust’ora caente
de sardu iannarju d’istiu
gosos de framas ti pesan.
Frores sas caras alluttas
sutta sa notte isteddada
senza crarore de luna
Prena sa nott’e crarore
de focos nuscantes d’erbas
e de boches campanileras.
Sant’Antoni meu notturnu
tu’ischis, tepidu Santu
sas marranias chi binchet
custu predosu cantu
de su bomborimbò.
A tibi Santu ’e su focu
offertu e sacrificau
a tibi Sardigna affido
a granu e a ispica:
su sidiu si bibat s’abba
su sichizone sa morte.
d 57 d
Iscramenta Murguriò
Luguriò.
Unu cabaddu ’e focu!
d 58 d
Benvenuto Lobina
(1914-1993)
Nato nel 1914 a Villanovatulo, intorno al 1930
fondò a Cagliari un circolo futurista diretto
dall’architetto Enzo Paccagnini. Scrittore in sardo
e italiano, ricevette numerosi riconoscimenti in
ambito regionale, tra cui il primo posto al Premio
Città di Ozieri nel 1964. La sua poesia si distingue
per il linguaggio essenziale ma estremamente
efficace; gli argomenti trattati sono spesso
temi sociali, voce della gente più povera. Vinse
numerosi premi anche nell’ambito della narrativa.
Il suo romanzo Po cantu Biddanoa, bilingue in
campidanese e in italiano, fu particolarmente
apprezzato in tutta l’isola. Inoltre, tradusse in
sardo poeti e romanzieri ispano-americani.
Morì a Sassari nel 1993 e in suo onore il comune
di Villanovatulo ha istituito un premio di poesia
in lingua sarda.
Chini scidi
Chìni sci’ chi deu puru
una dì no happ’a andai
a sa festa chi m’hant’impromittu.
d 59 d
Callincun’had’ abenn’a chizzi: «Scida»
(callincunu chi pru’ no happu biu
diora meda a pei’ de su lettu)
«scida ch’est’or’ ’e movi: funti pròntusu
is cuaddus asutt’ ’e sa ventana.»
E cantu gent’happ’ a biri
annend’a festa cun nosu.
Oh, benéi, enéi. Genti enéi
a i custa festa chi s’hant’impromittu
babbu’, nonnus, antigu’ nostu’, festa
manna, penzad’ ’iora, disigiada,
e bia mai.
I sind’arregodàisi,
genti disisperada, cantu’ bòrtasa
a anant’ ’e unu fili’, ’e unu fradi,
a anant’ ’e unu babbu mort’ ’e balla,
i sind’arregodais cantu’ bòrtas
cun su cor’affriggì’ eus penzau
chi no iaus a biri pru’ festa?
I sind’arregodais su corrìnu
di àccasa scardacillàdasa,
e i domu’ nostas prena’ de pezza
(de pezz’ ’e bassa macelleria)
e mamma nosta piangendu
e babbu nostu citìu
e nosu chi timiàus
su chi babbu fua’ penzendu?
d 60 d
Oh, cantu nd’eis portau
feminas, pan’a presoni,
cun su manteddu ’n is ògus
nieddu che i su coru.
Cant’ei’ disigiau custa festa,
marradori’ mortu’ de fàmini,
in terra de trigu siccau
innant’ ’i essi cumpriu;
pastori’ mortu’ de frius,
cun sa facci segad’ ’e sa straccìa,
annendu, annendu, senz’e mancu sciri
ainnui.
E cand’hasi penzau ma’ a festa,
tui, bandidu, fradi miu? Candu
t’hanti sighìu coment’ una fera?
Candu t’has’agatau, senz’ ’e nimmancu
sciri comenti, i manu’ bruttas? Candu
ha’ disigià’ ’e bir’a mamma tua
manca’ a fura? Oppuru cand’ha biu
in su sonnu ca ’n manus unu piccu
stringìasta ’nvec’ ’e su fosilli? O candu
hasi biu ’n su sonnu ca arriri
sciasta ancora, e prangi?
Ma oi callincunu
è zerriendu: «Andéusu, scidai,
est’or’ ’e movi.»
Andeu’, genti, andeus
a i custa festa chi s’hant’impromittu
d 61 d
cuddus chi mai festa ìanta biu,
Genti disisperada,
senza’ ’e prangi: no nd’eus a birì
pru’ de mortus a balla.
Femina’, fullianci
custus pannu’ nieddus, e tiàllasa
boga’ ’e linu, e pani e binu, e froris,
e cantai muttettu’ di amori.
Andéusu,
marradori’ mortu’ de fàmini,
pastori’ mortu’ de frìusu,
terra’ de trigu eis a biri, angiònisi,
fitellu’ gràssusu.
E tui,
bandidu, fradi miu, beni cun nosu
tui puru, eni, fradi sciurtunau.
Isciaquadì i’ manus, fullianci
e càvun’e fosilli e bessidindi
a sa lusg’ ’e su solli.
No, no est’in su sonnu su chi bisi,
beni, fradi cun nosu,
arrì cun nosu, prangi
cun nosu, fradi. Beni
cun nosu tui puru
a i custa festa chi s’hant’impromittu.
d 62 d
Custu mortu scuminigau
Féminasa, sciaquaiddu
custu mortu scuminigau.
Non bollu chi ddu prangiàisi,
non bollu chi dd’attitéisi.
Non pregontéis innu’ è mortu,
nì cand’é mortu, nì chi dd’ha’ bocìu.
Non pregontéisi manch’ e chin’ei.
Féminasa, sciaquaiddu.
E pigaindedd’ ’e is ògusu
sangun’ e terra, e serraisìddusu :
chi non pozza’ torra’ a fairi
nimmancu ’n fund’ ’e su ’nferru
su chi ha’ biu nottesta
custu mortu scuminigau.
E no ddus eis inténdius,
feminas, totu sa notti
is canis arrulliendu?
E iscuppettàdas, e bòsgisi
de genti verta, de genti connota,
e bestiàmini in trumbullu
idegollau in is cuìllisi,
e genti malla fuendu,
e carabineris cichendu,
i ofruneddus prangendu,
d 63 d
e i custu mortu scuminigau
scudendusì facci a terra
cun d’una balla ’n su coru?
Féminasa, sciaquaiddu.
E no s’essi torrà’ a biri
in pranus e in fórestas
ingenugadas prangendu
cun sa giustizi’ accanta,
anant’ ’e unu mortu che i custu.
No s’essi torrà’ a biri
nottis intreas preghendu
cun is ogus a un’obìllu
accantu ddui vudi e no ddu esti,
unu fosill’appiccau.
Féminasa sciaquaiddu
custu mortu chi no si pédidi
nì prédisi, nì arrosàriusu.
Custu mortu chi pédid’ a Déusu
di essi s’ùrtimu mort’ ’e balla.
d 64 d
Poita, zia Peppa?
Poita, zia’ Peppa? Camminendu
totu sa notti, bi’, seu torrau;
totu coment’e prim’happ’agatau,
pari’ chi totu m’éssidi spettendu.
Coment’e prima a s’or’ ’e mericeddu
è bird’e grogu totu su Stupara,
e fùmia’ su trenu chi s’incrara’
de ’ucch’ ’e galleri’ ’e Su Casteddu.
S’arrìu curri’ sémpir’a su mari
e i’ mòntisi ddu làssanta passai,
coment’ prima sìghint’a cantai
is pillonis a chizzi totu ’mpari.
Però passend’anant’ ’e campusantu
e bir’ in terra frisca cussa ’rusgi
mi pari’ chi s’iscòrighi’ sa lusgi
e non ci sìad’àturu che prantu.
E in cosgin’a ingiri’ ’e sa mesa
non cumpari’ sinnalli ’i alligria:
sa cadir’arta, sa cadir’ ’e zia,
è bùida, e nisciunu ’ndidda pesa’.
O zia Peppa, zia Peppa bella,
chi’ m’affitta’ su pani? «Fillu miu...»
d 65 d
chi’ mi na’ prusu? E candu seu omrìu
chini mi ’ndidda studa’sa candella?
Chi’ m’had’a ispetta’ in s’ecch’ ’e s’ortu
cand’un’àtara ’ort’happ’a torrai?
Innui prus’approd’happ’a cicai
si custu mari mi’ e senz’ ’e portu?
Comenti in is istorias chi contàda
aiàia i’ a boll’ancora crei.
Mancà’essi’ benìu pei pei
un’àngiull’a mi nai ca ses torràda.
d 66 d
Ohi, custa osgi
Ohi, custa osgi chi di aillàgtru
i mi zérria’ trista, a so sighìa.
No é sa osgi
de i’ méndullasa ’n frori accanta’ ’i òmu
e nimmanchu ’e s’arrurndilli chi torra’
donni annu a asuttu ‘e crobetura.
No é sa osgi custa
de s’arrìu chi gioga’ cun su solli.
Terra,
disisperada terra,
non prus cun i sa osg’ ’e s’arregodu
de is annus pru’ bellus,
oi mi zérrias,
ma cun àtara osgi,
cun bosgi trista, siddàda ’e su prantu,
cun bosgi chi oi sceti òmini intendu.
Mi zérrias,
terra, cun i sa osgi serregada,
so osg’ ’e s’aradori verenau
chi ara’ cun dua bàccasa stasias;
sa osgi ’e su pastori cun sa cara
segàda ’e sa straccìa
in is pranus tuus fridus;
d 67 d
cun t sa osgi
de feminas tribulliàdast
totu sa vida estìa’ de nieddu;
cun sa osgi ’e su trenu
chi sìghid’ a ancora a ndi pigai
sa mellu’ gioventudi.
E cun su prantu,
cun su prantu mi zerria’
de pioppus arrutus
arresginis a solli, sconzollaus,
cun i’ folla’ bianca, frima’, fridas
che una car’ ’e mortu.
Mi zérrias: i aìntur’ ’e su coru
m’intend’antigus cropu’ de segùri,
is cropu’ de seguri furistera
in i’ forestas tua’ devastadas.
Terra, su entu
mindi etti’ s’annìgrid’ ’e cuaddus
carriau’, mischinu’, de craboni,
carriau, mischinu’, di egrùngia,
cauddus curridoris chi banderas
pigànta ’n dònnia festa.
Terra, t’intendu,
o fragellàda terra.
Ma osgi no mi éssi
po t’arrespundi,
d 68 d
nì passu pozzu movi po torrai.
E i mi feri che punt’ ’i orteddu
sa osgi tua chi di aillàguru
i mi zérria’ trista, a sa sighìa.
d 69 d
Faustino Onnis
(1925-2001)
Nacque nel 1925 a San Gavino Monreale, ma
visse soprattutto a Cagliari e a Selargius, dove si
interessò di cultura e letteratura sarda.
Le sue poesie, scritte in campidanese della
Marmilla, esprimono una grande vivacità,
modernità e un intenso lirismo.
Partecipò spesso al Premio Città di Ozieri
conseguendo importanti successi, tra cui il
secondo premio nel 1963, la menzione d’onore
nel 1964, di nuovo il secondo premio nel 1965,
la segnalazione nel 1966 e la menzione d’onore
nel 1967.
d 71 d
In ogus de Issa
Duas braxias tenèndu; duas sebèxias,
nieddas cumenti ’e un bisu ’e cogas;
duas pampas chi fainti incàragùa,
che sa luna in d’ua notti ’e xrigumarras;
duas leppas chi trappassanta su croxu,
fadèndu impriuzzài in s’axìu e s’abettu;
funti is ogus de Issa.
A mei m’anti ammàiau custas candèbas,
Andu a sa luxi nsòru, èrridu casi.
Trabbàllu che unu scràu e nò biu s’ora,
in tottu sa santa dì,
chi su sobi si cuidi e su merì
tòrridi, cun sa castiàda sua de ammaiadòra.
d 72 d
Tottu passada!
Is acquas in s’arrìu,
is nuis in celu,
su ’entu, asùba ’e tottu.
Su benàu froriu,
s’istàdi grassa e prena,
s’attòngiu; cun i’ nottis de lugòri.
Tottu passada!
S’affròddiu e sa bellésa,
sa scialla, s’arrìsu cun su giogu,
su prantu, su disprexéi
e tottu cantu paridi, a s’omi,
chi nò passi’ mai.
Passa’ sa vida
Sempri pren’ ’e axìus e passanta,
cun s’edàdi chi fùidi surrungiàda,
i’ bisus bellus mius.
Ma sa stima po tui prenda stimàda,
forzis, nò passa’ mai.
d 73 d
Cras
Cras, o fillus, eis a torrài gratzias.
Cras;
candu sa terra nostra benedìtta
de ì lambrigas e su sudòri nostu,
- de i lambrigas e su sudòri
de ghì primu de nos ha crettiu,
sunfrìu, penàu, prantu po su bellòri
arèsti de custu puinu de pedra sanguingia
chi sa tentu bivèndu che murvòins
me’ i’ medàus spànaus, spedrius
n coddus e canàbi de monti,
n gutturu’ di arrìu, n cuccurus e mitzas,
e abì sa terra fia prus pagu susùnca
po podi campài e bivi ’n s’abètu
chi arrennescèssidi su bisu de is antìgus
chi ianta postu su fromèntu
po sa cotta chi nos oi seus nforrèndu
po fillus e nebòdi’ nostus-adài mudàu facci,
eis a torrai gratzias.
Cras;
candu sa Sardinia nosta
adèssi torràd’ a nasci ad èssi,
a differènzia de immòi, mamma po tottus,
e che angioins de latti tottus ant’a podi
sui a is tittas de issa
e non ci ant essi fillastu’ fastimàus,
e non ci ad essi prus chi cròccada
d 74 d
nsu mbragu a stoia ’e spadua
e chi cròccada a lettu n su callènti
de ua domu diciòsa,
e non ci ad’èssi chi papada e istrusciada
candu atrus ant’èssi a mesu brenti
e atrus ancòra morrènd’a fi ningòins
de su fam’e ierru,
eis a torrài ierru,
Cras;
candu no eus a prangi prus, cumènti fadèus oi,
i fradi’ nostu’ pru’ bellus
spedrìus n tottu su mundu
cumènt’e cains arròppaus,
- pedrullàris andend’e logu n logu
po un pitzicòrru ’e pain a ingugiài scusròxius po is atrus;
nè i sorris nosta’ bonas
antèssi prus allènsa murrungiàdas
in domu ’e meris susùncas,
ne trustullud’ e iogu
de genti millindràda e tòttu vizius.
Ma faiènas che abis e che abis tottu a ua scussùra,
s’ant’a setzi a is trabaxius de ferru
chi seus approntèndu po issas
po chi trabballinti e bivanta,
no prus srebidòras, ma meris
de issas e tottu n logu nostu,
eis a torrài gratzias.
Cras;
candu, tottus, mannus e pittìus
d 75 d
s’ant’accattai ca i’ malis no si sananta
cun mangiùcus di erba proffettòsa
ammesturàda a farra de corru abrabàu,
ne a bre o a chistions tontas,
ma cun arrimèdius chi giuinti,
eis a torrai gratzias.
Cras;
candu no prus avèsu a su chi Deus faidi,
su sardu nòu cun gana e cu sentìdu
ad a fai scendiài sa terra nosta
de su ghi srepi po bivi,
e nci ad èssi abbundànzia e beinstài
e tottus ant èssi biatzus senz’e meris,
eis a torrài gratzias, e s’eis a benedixi.
Is affressadòris insàras
no ant’a cantài prus su fami,
s’abbisòngiu, sa tristùra e su disispèru
de sa terra nosta, ne su prantu po i’ tirria’ grais,
ne is arrevesas istruntzas chi scadrancibanta i
[baccas.
Ma ant’a cantài su spantu
arrenèsciu po gana de i’ sardus tostorrudus
chi anti crettiu e tentu fidi in sa bundàdi,
sa passienzia, sa valentìa de is traballàntis
e su passàu ad a parri ua notti de cogus sudrus.
E ad-èssi barrillòca e prexu omnia dì
po festa’ bellas n paxi.
d 76 d
Intendu ancora
Su tempus passada; de prata
is cuccas omnia dì sì pìntanta, ma eu
intèndu ’ncòra su fragu
de is pius tuus.
Su sabòri de i’ lavras,
su prexèi de i’ basidus
chi mi ’onàsta ammaiàda ’e sa stima.
Intendu ’ncòra su disìgiu de tui!
su disìgiu de su siun tuu
po arrimài sa conca fadiàda
a passiài e bisài.
Intèndu ’ncòra su sbelliu po tui
chi nò mi lassada e intèndu,
intèndu ca ti stimu
e ca t’happ’a stimài sempiri.
coru miu!
d 77 d
A i’ mammas brabaraxinas
Passientzia o mammas;
po cantu bos eis pattìu
’n dabòris de coru;
po cantu ndeis prantu
de arrevèsas e tirrias
chi s’hanti lassau ’n luttu.
Passientzia!
Su mali ha fattu nìu ’nsa terra nosta
I ha criàu, ha fruccìu e smurrabàu
si tragada e appettìgada
’n tottu is carrèras nostas,
sa stima chi bos eis penàu.
E nò tenidi ’n contu
ca nò funti homis fattus
is fillus scicutàus e spoiàus
senz’e piiu ’n braba ancòra.
Passientzia,
po is andàdas chi fadèis a gimitòriu
a potài atrus frois
a is chi funti tudàus:
po is andàdas chi fadèis a presòni
a potài pani impastàu
cun lambrigas e disprexèi.
Passientzia!
Ad a beni sa di,
si bos scieis stimai
e sa stima imparàis a fillus bostus,
d 78 d
chi is homis hant’a pentzài
e pustis hanta isci
cantu siad’ bellu a bivi,
a bivi ’n paxi,
che fradis chi si stimanta.
Ma pa immòu, passientzia!
Passientzia o mammas!
d 79 d
Antonio Pisu
(XX secolo)
Di Barumini, si è sempre interessato di poesia
sarda componendo buone poesie tradizionali e
meritando la segnalazione al decimo Premio Città
di Ozieri, nel 1965.
S’obreschida
Pro su biancu razu ’e prima lughe,
est confusa s’aera in d’ogni istella.
Lentamente s’oscuru plus si giughe’,
prite s’idet bianca e tantu bella
cudda lughe isettada e non sa luna.
Rosu faghet falare ’e sas piantas,
su caldu sole, prite rosa bruna
profumat e dà briu a ’sposas tantas.
A friscu menzanile ’ogni puzone,
sighit notu in su cantu, e triste insettu
chilcat c’hat fame e su coloru hat proa
istrisciende, dà a s’omine resone,
prite s’oju a lughe ’idet perfettu,
bene o male cominzat vida noa.
d 81 d
Zaccaria Tuveri
(XX secolo)
Di Tuili, ha scritto racconti e romanzi in lingua
sarda, oltre a poesie, collaborando periodicamente
a riviste e a giornali fra cui La Nuova Sardegna.
Ha ottenuto la segnalazione alla nona edizione del
Premio Città di Ozieri, nel 1964.
S’innamorau
Cant’ortas, o speranza
de su sentidu miu,
suspiru ca non biu
is bellus ogus tusu!
Bessiu una dì su soli
apposta po ti biri,
s’è deppiu partiri
ca lusciasta prusu.
Una mirada sola
donamì, si nci passas
ma de passai lassas
ca bivis inserrada;
po ti biri, assumancu,
giru de susu a basciu...
d 83 d
ma che mela in cadasciu
ti tent’allogada.
Aici, mentras isperu,
po non mi bolli timu;
poita troppu ti stimu
pass’is oras in pena:
non teninti is amantis,
in mesu de s’amori,
prus acerbu dolori,
prus pesanti cadena.
Ses po mei cunfortu,
speranza e allegria,
ses de sa vida mia
respiru e nobilesa.
Passu is oras penzendu
comenti podi fai,
ca po ti domandai
non tengu sa prontesa.
O bentu, si t’incontras
cun s’oggettu chi adoru,
naraddi, «a mei arricci!»
e tui, arriu chi curris,
naraddi ca ses plantu,
chi su dolori tantu
cresci t’hat fatt’aici.
Naraddi ca in su sonnu
d 84 d
nottesta dd’happu bia,
sezzia accant’mia
tott’alligra e presciada:
e mentras ddi naramu
«ti stimu e t’adoru»,
mostrau m’hat su coru,
e luegu s’è bolàda.
Oh, pozzessi, assumancu,
si perdu cust’amori,
scaresci su dolori
chi m’had’ammacchiau!
Ma candu non ci pensu,
prus accantadda biu,
est’in su coru miu
cus t’amori, fissau.
d 85 d
Ignazio Lecca
(1945)
Nato a Villacidro nel 1945, si è imposto come
poeta soprattutto per il coraggio nella scelta dei
temi trattati: la tragicità della vita con le sue
sofferenze e i suoi drammi, passando attraverso il
sangue, la cattiveria degli uomini, fi no alla morte.
Ha vinto diversi premi e ottenuto numerosi
riconoscimenti.
Nel 1999 ha pubblicato il conosciuto romanzo dal
titolo Sciuliai umbras.
Poita custa stasoni
Poita custa stasoni de luxi arrabiada
chi colat de is murus o intreamesu
a is comas spizzadas de su gesminu?
S’umbra de unu mundu strangiu s’accostat torra
zerriendu is giovinus a una attrazioni macca
e una accordonada de bideas frassas
ddus alliongiat a custu murinadroxu tristu
di eterna eclissi. Is torradas de bentu
non conoscit fradis. Currint a una zurpadura
casi assoluta is tempus nous, si de suncuna
sa piagada lebia de sa Storia s’imbruscat
a una calada chena memoria i appampant
d 87 d
is fragadonis de librus e de bideas.
A gherras noas, a aterus prantus.
Verbus malus ponint arrexini in intragnas,
is fridas costellazionis torrant a incarai
augurius incertus. Araxi de bentuesu colat
asuba de custa generazioni pronta a scaresciri
chena a castiai a sa terra e a is formas suas.
Non contat prus s’esperienzia de is babbus.
Aundi heus sbagliau? S’oghiada sperdia
de is beccius, chi hant abertu is lacanas
de unu mundu nou, poita òi si negat su soli?
In is cittadis unfradas de su mercau
coloris scongiuntaus de is formas
pesant s’umbra de is cosas che amalezus.
Strombat sa Storia, fatta caramazzina di arrimai.
Cali atera beridadi hat a luxiri mai?
S’arrexini forti de sa democrazia non podit
[morriri.
De cali bentu si unfrant custas banderas
nieddas chi òi spaìnant pantasimas in s’asfaltu?
Non depìat cresciri in sa Storia custa generazioni?
Pensamus chi donnia dì noa
depìat nasciri imbriaga de soli,
forti de sa firma virtudi
de is sentidus chi hiant abertu,
in aterus tempus de scurìu e de gelu,
is portas asullas. Chi sa paxi
si fessit aggrumada
totu a ingiriu a nosu.
d 88 d
Testamentu
Candu custu corpus grai
a forza de circai hat essiri slangìu
e in totu arrendiu
a su silenziu de sa grandu luxi,
has essiri in mei secreta mudanza.
Asciutau su misteriu, torrau limpiu,
m’est passau cussu sidi de tui
chi movìt a circai intra is fueddus
un’atera aqua chi donit diversu consolu
de su marigosori di ’onnia dì.
Non prus is boxis de famigliari essenza:
si sfaint in d’una compatta ausenzia
in d’unu fumu chi non lassat arrastu
timoris, dudas. Sciancau,
is manus pabassadas po su troppu frigai,
che truncu sderrexinau de s’ortu
e arrimau a siccai a oru de sa prazzitta
scaresceimì. Hat a essiri comenti
non sia mai esistiu, non si pigheis
strobu ma in memoria de mei
cust’ierru ghettai in sa ziminiera
unu truncu siccau chi faxat braxi
po chi si pozza ancora calentai
e in s’umbra chi crescendu
ci sciuliat un’atera giornata
heus a essiri impari che sa sorti.
Custa sa dispidira innanti de torrai cinixu.
d 89 d
In su merì chi stiddiat òru e fogu
un’araxi lebia de bentu de suncuna.
Hat a tragai di attesu boxis connottas
Chi torrant a preniri sa prazzitta.
Si recumandu feti, corcaimì
asutta de una losa tebida de terra
po is arrexinis cansaus agatint reposu.
Asuba prantaimì una mata
chi fazzat umbra sulena
E mi mantengat ’ntra is cosas
Chi durant in su sentidu
a stesiu de donnia trumbullu de coru.
Aici custu silenziu siat s’unica boxi
Chi m’hat anninniai
Po su tempus de s’eternidadi.
d 90 d
Bentus
Bentu lebiu chi pispisas
intra is brazzus de is palmizius
ita circas in custu desertu,
in cust’unicu paesaggiu
chi non tentat de fueddai?
S’alluint is brotas de is mendularius
a fuiri chissai a cali sorti
a cancellai s’umbra niedda
chi marcat un’assenza,
una manera di essiri.
Oi si spacciat su spantu
de su beranu nou
chi penetrat smarriu intr’ ’e nosu
e movit boxis di attesu.
Fittiana e lada foras de is nius
crescit una bidea de libertadi,
de bolidus chi spibirant
cinciddas de luxi.
In sa lolla de domu,
aundi pannus biancus
gherrigiant che banderas,
una araxi fi ni acciupat
su prantu de is pipius
e is trempas de is mamas
scidendu de suncuna
is frunzas de totu una vida.
Bentu chi giogas cun d’unu froccu
d 91 d
’e pilus in sa fronti
e mi ndi strexis su sudori,
torramì limpia sa cara
e lebiu custu sulidu.
d 92 d
Fonti bibliografiche
Pietro Caria, Corrispondenze Poetiche, Antonio
Cuccu, San Vito.
AA.VV., Premio di Poesia sarda “Città di Ozieri”. Poesia
in Sardegna 1956-1967, a cura di Antonio Sanna e
Tonino Ledda, Editrice Sarda Fossataro, Cagliari,
1969.
AA.VV., Testi campidanesi di poesie popolareggianti,
a cura di Francesco Alziator, Editrice Sarda
Fossataro, Cagliari, 1969.
Benvenuto Lobina, Terra disisperada terra, Jaca
Book, Milano, 1974.
AA.VV., Il meglio della grande poesia campidanese,
a cura di Antonangelo Liori, Edizioni della Torre,
Cagliari, 1991.
d 93 d
Indice
Luigi Matta
5
S’angionedda mia bella Conchemoru
5
Tottu in manu mia tengu duas arrosas
10
Cesare Saragat
15
Amori sardu e torinesu
15
Sa vigilia de Santu Lorenzu
22
De Seddori
24
Su Seddoresu
25
Senz’e alas seus!!
27
Ignazio Cogotti
29
In s’aposentu
29
Po is festas de Sant’Efis
31
Is signoras
32
Is signoricas
33
Deu e Chica
34
Is piccioccus de crobi
35
Su columbu
36
Sa nott’e Paschixedda
37
Unu fastiggiu
39
Francesco Lai
41
Lai Francesco di Laconi a Pietro Caria
41
Pietro Mura
45
Su desertu sardu
45
A sa Barbagia pro sos fizos mortos de s’odiu
47
Sos chimbe orfaneddos
49
L’hana mortu cantande
51
Fippo operaiu ’e luche soliana
52
d 94 d
Vivimus de pane Signore
Prena sa notte ’e crarore
Benvenuto Lobina
Chini scidi
Poita, zia Peppa?
Ohi, custa osgi
Faustino Onnis
In ogus de Issa
Tottu passada!
Cras
Intendu ancora
A i’ mammas brabaraxinas
Antonio Pisu
S’obreschida
Zaccaria Tuveri
S’innamorau
Ignazio Lecca
Poita custa stasoni
Testamentu
Bentus
d 95 d
54
57
59
59
65
67
71
72
73
74
77
78
81
81
83
83
87
87
89
91
Finito di stampare nel mese di Settembre 2008
per conto di:
EDITRICE ARCHIVIO FOTOGRAFICO SARDO
NUORO