scavandu scavandu - Scandale-kr
Transcript
scavandu scavandu - Scandale-kr
SCAVANDU SCAVANDU di NICOLA PAPARO 2 Indice CAZZUNI PATENTATU .........................................................................................................7 UOMINI 'I VINU ........................................................................................................................8 LICCANDU GIURGIULENA E MASTAZZOLA ........................................................................9 U RIMINARI............................................................................................................................10 CUOMU TI RINDUCISTI........................................................................................................11 'U LI DUNARI ........................................................................................................................12 OGNI SETT'ANNI..................................................................................................................13 MI PARANU CENT'ANNI .....................................................................................................14 STAJIU ASPITTAND' 'U SGARRI .......................................................................................15 DINAR''HANU A RA BANCA...............................................................................................16 SUOR ENZA..........................................................................................................................17 LESTOFANTE........................................................................................................................18 I FAMAZZA ...........................................................................................................................19 'A COSA CCHIU' PREZIUSA...............................................................................................21 MANCIUNI DI CUNNU ..........................................................................................................22 DAVIERU MI PIENTU............................................................................................................23 S’ AVISSAD’AVUTU ..............................................................................................................24 U PANAZZU E CACIANNA .....................................................................................................25 L’HA CHIAMATU DUNATU ..................................................................................................26 U ‘I L’UORU CCHIU’ FINU ......................................................................................................36 3 TICCHIEDDRA 'I TIMIENZA .................................................................................................37 'NTRA LA GENTI STIMATA .................................................................................................38 TIFIERCHIU............................................................................................................................40 U DICIVA TIDUORU .................................................................................................................41 ’NA DUPPIA CAZZATA .......................................................................................................42 SI S'I DECISU.......................................................................................................................44 'U JIRI CUNTRAVIENTU......................................................................................................45 GIUBILEO 2000 ....................................................................................................................46 NICOL’I ROCCHEDDRA.......................................................................................................49 PEPPINA CUNTA E NICOLA CANTA ...............................................................................51 II ..............................................................................................................................................................................................55 III ............................................................................................................................................................................................59 IV.............................................................................................................................................................................................62 V ..............................................................................................................................................................................................66 VI.............................................................................................................................................................................................70 VII ...........................................................................................................................................................................................73 PO' JIRI DICIENDU..............................................................................................................76 VERM’I CULU .......................................................................................................................77 SI ‘ NDI PO' JIRI...................................................................................................................78 E’ CHIRA GATTAREDDRA PRESSAROLA..........................................................................79 CUOMU NA PRUPPETTA’ ..................................................................................................80 CCHIU’ BRUTT’I ‘NA BEFANA .........................................................................................81 E’ MASCARA ........................................................................................................................82 4 SENTA 'SA CARNA..............................................................................................................83 ALL’AMMUCCIUNI E ALL’AMPALISI’ ...............................................................................84 CACCHIATIMENTI .................................................................................................................85 CCHIU’ FURTUNATU ? .......................................................................................................86 NU CIUCCIU CARRICATU’ ..................................................................................................87 ALL’ANIMA NU ‘ GIOVA .......................................................................................................88 CCHI VUTU VA' FACIENDU ...............................................................................................89 FALLA QUANDU CCI VO’ ...................................................................................................90 CHI PERDA RA VINTURA ....................................................................................................91 S'E' GENTI CA NU' VENA DI CAPIZZA ...........................................................................92 SCAVANDU SCAVANDU ......................................................................................................93 NA’ PAPARROTTATA ...........................................................................................................94 PRIEST'O TARDI SI LITA .....................................................................................................95 SUTTA MATAFFA .................................................................................................................96 'I FORA FORA........................................................................................................................98 SI BONA LA ‘NGARRI ...........................................................................................................99 CUOMU MIENDULA’AMARA .............................................................................................100 5 6 CAZZUNI PATENTATU Dicia 'ncazzatu nu viecchiu sciancatu: - Cchi faccia tosta tenan' i 'mpamuni, chiri ca l'han'à faccia i buffittuni linchiutu ppi tant'anni e cchiù dijiuna l'hanu lassata di 'na gran puttana, ammunziddrata 'ntra 'na fridda tana dopu ca l'hanu ruttu pedi e manu. - Avia ragiuni lu nannu Gatanu rispunda Bastianu u sacristanu - ca minta ra pignata a mali 'ncini chi scarda ri parenti e ri vicini. Citruolu simintinu caminanti, sienti d'u culu e nu' capisci nenti ; stajiu parrandu 'i chira mala genti ch'ha divacatu 'a vutta ppi ri santi ed a chi zappa 'a paga d'u sergenti ha sempri fattu ccu sordi 'ntinnanti. - Chi viva d'a ra vutta ccu l'amanti zappa nù tocca nè 'ndi prega santi; arrittatizzu tena ru futtenti e 'ndi cuntenta fimmine galanti. - Và pijialu a ru culu, ad anta ad anta, cazzuni patentatu petulanti; l'Italia è chira povara pizzenti ca n'ha dunatu l'acqua 'i centu fonti e riparatu n'ha quand'u punenti ha digaddratu timpe, scioddre e ponti. Affritta l'hanu fatta 'si saccenti ca fanu vave standu sull'attenti e paganu a ru 'ntinnu sulu amanti. 7 UOMINI 'I VINU Rosa addurusa, fimmina di casa, 'u l'ha vulutu tu 'su zinzulusu ca linu e lana 'ud'ha filatu a fusu nè stama ha mà tissutu a ru tilaru ppi si fari cammisa ccu cuddraru? U patre nu trividdru di ciddraru ppi dote l'ha lassatu e tabacchera truvata a Santianni 'ntra la fera. Ti l'haiu 'ntinnatu quand'eri quatrara chi uomin' ì vinu quattru a nu carrinu e quand'ha di suttari a ru trajinu ned'a ru mmienzu ned'a vilanzinu tira ru carru all'irtu o a ru pindinu. 8 LICCANDU GIURGIULENA E MASTAZZOLA Si mammata ch'è stata sventajiola t'avissa datu 'na ticchieddr' ì scola nè a culi tisi nè a 'mbucca vrasciola cuntierri mò prudizze di pistola, liccandu giurgiulena e mastazzola. -Palu ppi 'su vitignu 'ud'eri natu e patrima t'averra curramatu s'u pani d'a cannizza spalamatu a chiru cacajiuni cannarutu i Jefalu 'ud'avissi rigalatu ccu jiascu i vinu viecchiu e na parita i supprissati all'uojiu già curata. Jivi puttaniandu a ra scurata ccu fimmineddra sula e abbandunata, ma quand'a Rosineddra l'abbragata ù fiatu di lu micciu ed'arrivatu t'ha scumbujiat'è cronte d'a nuttata e trobbisia e malanni ccu nu catu ti 'nd'ha mandatu cchiù di 'na carrata. S'ì statu nu gilusu strafuttenti e corna mò ti spuntan'a ra frunti ì certe zaccurafe cchiù puncenti. Tieni nipute ca puru a ri santi fanu sutta lu mantu lu futtenti 'ntustari, arrassusia, cuom'i giganti quandu le chiappe nude, culapponti, paranu 'mpocatizze a cientu amanti. T'ha piji cu su jiennaru saccenti, mienzu parenti di tajiarasenti, chiru ca persa ferrajuolu e mantu e l'è ristata la lingua tajienti ppi s'annittari sulu ancunu denti. I vizi centu ed uni 'li 'ndi cunti, 'a trippa, quando pò si l'accuntenta 'ì pasta, vinu e carna i scrufa lenta. A tia ha dunatu la lingua tajienti e pest'e corna dici ad anta ad anta 'i di mariti ca nù sanu nenti o fincian'è sapiri, spranti spranti, cazzate cumbujiate d'i parenti. Mò dunatilla 'na cacchiatamenti e cuomu, 'nvita dissa Vicilanti, " FATTI LI CAZZI TUA CA VIVI SANTU E 'U JIRI APPRIESSU A FIMMINA SACCENTI". 9 U RIMINARI -A palumbeddra jianca senza feli 'u le dunare buffa 'ntra scajola ca dojie le procura viscirali o quantumenu la pod'affucari diciva 'zza Tiresa d'a Spagnola a 'na niputa menza puttagnola ca jia friculiandu a viola e a mammasa vutava ra parola. 10 CUOMU TI RINDUCISTI A Spuntunera 'ì vecchia sacristia duvi don Brunu centu e cchiù gulie s'era cacciatu ppi 'na malatia, s'arribba, langurandu, Geremia assiemi a nu strangajiu di marranu malat' i cori e fijiu di puttana. - Cuomu ti rinducisti, scannaserpi, dijiunu, mort'i fami e senza scarpi ! Assecutatu t'ha ra puttanuna diciandu a ri vicini ca dijiuna l'ha' già tinuta ppi 'na settimana. A spierti, a citrolazzi ed a minchiuni - si dicia all'ampalisi e all'ammucciuni'u tiempu, i fiji e fimmina patruna 'su mundu mundu fanu cuomu vuonu. 11 'U LI DUNARI - A puorcu ch'è 'mparatu a ra canijia 'u 'li dunari simul'a manciari; dojia di trippa 'li pò procurari e cacareddra a musica e stijiole 'u si sa quantu 'li 'ndi fa j'ittari diciva 'zu Panazzu a ra mujiera s'i 'ntra 'na limb'i crita spizzutata nu ruotul'i farina spolamatu vidia squajiari, jiuornu ricurdatu, ppi fari cunnimuoddri a ri niputi 'ntra 'na ticchieddr'ì zuccaru litati 'Na corch'ì casu o 'na sarda salata eran'ù calaturu d'a jiurnata a chi zappava fundu 'ncroticatu e a chi mitiva granu 'ntra l'estati Oj nè zappa nè favuci all'anta trovanu li quatrari a nu stravientu; 'a manciatura 'a linchianu li santi e ciucci 'nu 'ndi pisanu simenta A viecchi scudiddrati la misata fricanu li niputi cannaruti; 'a purvireddra ca l'ha 'ncitrolati l'hanu pagari mamma ccu ru tata s'u vuonu assapurari le lignate. Si ragiunari sienti li saputi ti dicianu ch'i giuvini sù nati ppi fari a ri parenti le pompate s'ancuna vota l'hanu curramati . 12 OGNI SETT'ANNI Ogni sett'anni la furtuna gira e sajìa susu e scinda jiusu ancora cuomu 'na navetteddra di tilaru. -Ti vuojiu beni e nù mi 'ntirissari ed a ra casa mia nù cci veniri ppi cunditura d'uojiu e ppi dinari ca simu 'i sangu e mi li pua fricari diciva 'na massara furtunata a 'na canata menza jiumburuta ca scialacquava tutta la misata ccu cierti sonaturi cujiunuti ca zagareddre ccu re sonajiere jianu vindiendu sempre fere fere. 13 MI PARANU CENT'ANNI Mi paranu cent'anni 'i quand'è muort'ù nannu ! Mitiri 'nginucchiuni o stari culapponti zappandu ad anta ad anta mi lu ricuordu e cuntu a 'sa fitus'è genti ca nu cridad' a nenti. Ccu pala, ccu tridenti e viertula vacanta si ricujia, scuntientu, ed a Madonna e Santi 'u prumintiva cientu centesimi 'ntinnanti si puru la simenta ristavad'a ru cuntu ì fimmineddra santa ca 'nd'ha fricatu tanti. 'Ud'era casciottaru e si canciava cera 'u curramava nora ca ccu ra cap'è fora sent'a re tiritere ca cierti zappaturi facianu a re mujiere. A sira, a ra 'mbrunata, sculava 'na pignata 'i cicir'o patate 'ntra 'na coppa cupata 'i lignu già siccatu e feddre sapurite 'i pani spolamatu tajava catu catu ch'all'urtimu minutu 'na murra di niputi arrivad'affamata. Lu guardanu 'ncialati e coddranu 'mbacantu vuccuni senza cuntu, ch'è povar'ù cummiantu e ognunu s'accuntenta s'ù nannu , cuom'all'anta risparmia pocu o nenti ppi l'errami pizzenti, ccu ra trippa vacanta. 14 STAJIU ASPITTAND' 'U SGARRI Ca duci 'ì mussu natu 'ud'era ru maritu ti l'avia ditt'ù tata; ma ch'era sbuccazzatu, tamarru 'ncrotacatu, 'ì caccia cannarutu, nuddru ti l'ha 'ntinnatu ? Mò chi lu vijia sbampatu, 'ì chiumbu cariccatu ppicchì 'u ru vò capiri ch'è statu furtunatu ? L'avissa curramatu, d'à casa assecutatu quandu s'è prisintatu...... Fatt'ha pirdire l'erre a tutt'u parintatu ca l'ha mienzu sarvatu e cacciat' à ra serra. -Oi uomini di murra, animalazz'ì terra vua chiudiri ccu varra 'sa vucca mia di verri ? Stajiu aspittandu 'u sgarri u ti dichiaru guerra. 15 DINAR''HANU A RA BANCA Zù Micu era 'na spanna Giuvanni pal'ì 'ntinna. 'U prim'avia 'na mazza ccu cuoppula di cazzu cchiù grossa ì na cucuzza e 'ndi linchietta vozze; Giuvanni n'aceddruzzu ch'u cunnu 'mpizzu 'mpizzu tuccava ccu ru pizzu e a ra capu li vozza due randi puttanune 'li misaru di razza. A 'na spaddrer' ì puzzu passat'u misi i marzu, guardavanu la vizza, d'a suddra li jiurazzi e cuomu cani cruozzi jittavanu sputazza. - Dumì, cuomu sù pazzi 'si fiji i puttanazza ca venan'ì capizza tirati i ‘se ciotazze appena 'mpinnatizze ch'à lingua affritta cazzi mancianu cuomu tozza 'ì pani tuost'e rizzu. - Guarda 'sa manu monca, 'a coscia sutta l'anca, sugnu d'u tuttu ciuncu ca zappa, pala e runca 'u und'han'azatu chianca duvi c'eranu granchi. Pani bruniettu o jiancu, quandu pascia ri jienchi, 'u 'ndi ristava francu né a diestru ned'a mancu. Mò d'ogni ben'ì Dio si linchianu li franchi e surdi, musci, ciunchi, cicati, senza granca dinar'hanu a ra banca. 16 SUOR ENZA 'A faccia lenze lenze si ficia 'za Custanza quand'ha saputu ch'Enza, a fijia sua melenza, è jiuta a ra Brianza 'ntru stessu monasteru d'a monica di Monza. Ddra lacrime 'ncridenza e duluri di panza, ppi santa penitenza, 'ndi camuffò Suor Enza ! 'U juorn' ì Santu Ruonzu le ficia 'na mattanza 'ntru liettu fra Lorenzu e, persa la spiranza 'ì divacar'à panza se ne tornò a Cosenza. 17 LESTOFANTE 'N’ astutu firmajiulu lestofante si ficia zitu ccu na deficiente fijia di gran puttana dilinguente ca ‘na certa ricchizza ‘ntestamientu aviad’ereditat’ì nanna Assunta. Lu ficia ppi dispiett’ì na poppante quatrara, di nu patri intelligente ppicchi ‘li dissa ccu parole Sante ch’à capu di miduddra avia vacante. Ciancetta ‘na simana la fravetta, ma quandu lè passata chira cotta e ha vistu ù lestofante tant’affrittu, ch’u testament’era ‘na miss’ì muortu had’abbrazzat’u patri strittu strittu e mentri lu vasava ccud’affiettu ‘li dissa : - Patri mia, cuomu s’ì spiertu- 18 I FAMAZZA - 'Ntra lu strippiggnu mia centu vitigni han'annistatu ch'è 'na randi vigna: Pasqual'ì Pignasicca, l'uom'ì lignu, Rafel'ì Giuvannina, ì fiji i Gesa, l'orfani ch'ha crisciutu Giuvannazzu e tutt'a strippignata d'ì Famazza. Bone jiurnate e 'ncuna cuntintizza, ppi ditt'ì 'zu Gustin'ì Rafelazzu, apparentatu ccu 'sa mala razza, 'nd'ha patrima passutu ed alligrizza ch'era nu corazzuni e di capizza 'u si facia tirar'ì Rosa e Juzza ch'acqua 'nd'hanu vivut'ì chiru puzzu. 'I nu mulu ciuccinu avia ra forza, ma 'na paddrata pazza a ra liverza a ra gran guerra l'ha stindutu 'nterra. 'A scheggia li curria ra peddra peddra e 'ncuorpu l'è ristata n'animeddra cchiù duci di 'na povar'anijieddra. 'Li s'era 'ndebulita la cudiddra e saccu 'u 'ndi ragavad'a ra spaddra, quandu chira focusa quatrareddra voza spusari, ch'a mienzu 'na scioddra l'ha, pua, lassatu senza zagareddre 'na cucchia d'orfanieddri spinnatieddri. 'A randi si chiamava Micuzzeddra e 'Ntoni nu squazuni senza caddri. 'Ntra casa di la socra schettuliddra c'era ristata sulu Rosineddra e pp'u fari patiri l'orfanieddri Franciscu s'è spusatu puru ad iddra. 'Na famijia 'i povari dijiuni curaggiu 'l'hanu dat'i nu liuni e ccu nu mulu 'nd'ha ragatu granu i d'a vaddra d'a vecchia e d'u pantanu. Ha fatt'ù contadin'e l'ortulanu, pagandu tuminat'i terragera. I puorci l'accattavad'a ra fera e mà vacanta avia ra tabacchera. Si mbriacava cuomu nu magaru e cuntu 'u ndi dunavad'a mujiera. Ha mamma parturitu quattru ancora, tre masculi e 'na fimmina d'onori. N'ha patrim'addrivatu ccud'amuri e l'arti n'ha 'mparatu di massaru, ma la cicata morte pressarola 19 dopu tred'anni di la cinquantina orfani n'ha lassatu e signorina. Avia sgarratu Mica, casu stranu, e 'Ntoni 'ntra l'America luntanu si 'nd'era jiutu ccu ru cori 'nmanu, lassandu pinserusa la Rosina ca dopu n'annu o menu s'avvicina ccu Francu ch'è ra prima livatina. L'had'ajiutatu la bona furtuna e largu sind'è fattu chianu chianu. Dopu fijiu e mujiera, foramanu, l'att'ì richiamu ha fattu all'ammucciuni a Giuvannieddru, lu spilaficuni. Nud'era duci i mussu nè smargiassu e carn'u 'ndi ligava supra l'ossa s'ha, pua, spusatu ccù na saracheddra ca puru l'acqua frisca d'a lanceddra ha risparmiatu si facia grispeddre e sordi canadesi nù munzieddru 'nd'ha fattu 'ntra poch'anni Giuvannieddru. I tutti li Famazza ha cchiù miduddra e duvi passa e guarda porti sbuddra; vinda palazzi ed aggiusta carrozze, 'ì dollari linchiri 'ndi pò puzzu. Tumasi 'u l'ha siguitu passu passu ch'è statu cannarutu ì minn'e fissa e ppi nu pil'ì cunnu biond'o russu s'avissa corvicatu 'ntra 'na fossa. Ia ccu simenta e sorma ccu ra menti avimu siminatu a fuga 'i vientu. 'U simu stati dua nullafacienti e di ricota 'nd'amu fatta tanta: i setti fiji, sia, tutti cuntianti, hajiu sistimatu ccu si vrazza lenti. Maria a Milanu, duv'è morta all'anta ad ogni fijiu ha datu appartamentu. Vi paranu miraculi di Santi ? Sù frutti di suduri e patimienti. Quant'hajiu cca scrittu 'nu 'ndi linchia panza, ma Carmin'ì Famazza ad unza ad unza mi l'ha cuntatu ccu tanta crianza. 20 'A COSA CCHIU' PREZIUSA Pasquali d'a Bardisa cridiva ch'u pilusu era d'u paradisu 'a cosa cchiu preziusa e 'ncerca di turnisi girava casa casa d'a vecchia 'za Tiresa pp'ì dar'a 'na marchesa. Girandu 'na capasa truvatu ha ru merdusu cuviert'ì 'na cammisa e zinzulu di rasu. Si cca l'had'ammucciati 'sa vecchia rimbambita i surici affamati si l'hanu già fricati. 'A pijia catu catu ma a tiemp'u fà 'u ra vota ca mmanu 'l'è ristata 'a crita sculacchiata. 'Na tabacchera usata, 'na fuorficia arruzzata, due spingule francesi e..... mancu nu turnisi l'amaru cci ha truvatu. Si pur'ù paradisu è chin'e zinzulusi, davieru preziusu é l'erramu pilusu ! 21 MANCIUNI DI CUNNU 'Na Santamarisa matrigna fitusa 'i buonu quatraru ch'u cazzu pilusu tiniva focusu, nu juornu di viernu filandu a ru fusu, 'na randa vattana di vera puttana facid'all'amaru ccu l'anima 'mpena. Don Cicciu Parisi, lu Sansugrinisi, vidindula affritta, 'ncazzatu le dicia: - Manciuni di cunnu 'u mora di tisi, ma campa cent'anni, parola 'i Parisi. A muortu di suonnu 'u piacia ru cunnu e sutt'a fadeddra aciedd'ud'ha tisu; 'u tena di banda, nè grubu di culu, nè fissa dolenti lu fan'arrittari si stimul''u senta. Tu, gran puttanuni, nd'ha' fattu millanta pompini e pugnette a 'su stincu di santu ca tieni davanti. 22 DAVIERU MI PIENTU 'Na beddra jiumenta ca sutta nu ponti curriad'a ra munta ccu genti paganti, nu jiuornu d' i tanti, passati li cientu pirdetta ru cuntu d'i botte 'mbacanti e dissa 'ncazzata: -Si cuomu cavaddra di razza pagata 'sa fissa spinnata nù senta cchiù nenti, davieru mi pientu e ra puortu malata a ru santu d'a notti ca l'ha svirginata. 23 S’ AVISSAD’AVUTU 'Oì pezz'ì carogna ch'usura facisti e fricatu 'nd'hai pigni ppi fari guadagnu, mò tieni vrigogn' e d'a morti ti spagni ? S'avissad'avutu à forza ca tiegnu quand'era quatrar'e pp'u santu bisugnu zappava ra vigna e mancu l'adduru d'a pezza d'u casu facisti sintir'a 'sa nasca di nasu, t'averra re spaddre ccu mazza di lignu cuntientu 'nchiagatu o tajiata la 'mpigna ccu l'arm'affilata ca tiegnu 'ntru pugnu. 24 PANAZZU E CACIANNA Zu Micu 'ì Panazzu 'ntra vaddr'ì da crozza, vicinu lu puzzu, 'nd'ha sempri chiantatu citrol'e cucuzza e sutta 'na cerza saccuni d'ajiandra 'nd'ha tanti cujiuti, arrubandu arrubandu, ppi scrufa 'ngrassari, cumpani di n'annu. Battist'ì Cacianna carvun'a re Gorna 'nd'ha fattu cavandu zippun'ì literna, e paru di corn'i muntuni a cchiu giri l'ha Cicca, mintut'a ra casa d'a serra, a lustr'ì linterna. Chi porta re corna ppi l'erramu pizzu 'u campa cent'anni, ma mora d'infartu, che chiunu d'affanni. 'U survul'amaru ch'u passa d'a canna 'nd'ha genti affucatu 'ntra scioddre e capanne! 'A morte cicata, appena malatu l'ha vistu allittatu si l'had'allampatu e Cicca 'ngrugnata nu bieddru tavutu di zingu doratu (l'aviva ppi vutu) l'ha puru accattatu. 'Na missa cantata pagat'ha salata e quandu l'ha datu l'estremu salutu ha dittu gridandu: - Chi perl'i maritu ch'è statu Cacianna. 25 L’HA CHIAMATU DUNATU -A ra fin’ì di cunti nè baruni, nè conti, nè marchese galanti, ma nu nullafacenti e luntanu parenti ì nu prievit’ì munta, donnu Pantu chiamatu ì d’a povera gente ch’è vivuta di stenti, fù ‘su stincu di Santu ch’à livanti e a punenti mise tante nd’ha ‘ncinta fimmineddre di nenti ch’ù pagavad’all’anta. S’è partutu attindente e ‘na murr’ì tamarri l’hanu fattu sergenti casciottaru di fera, carcagnutu nud’era, ma nu spiertu furnutu ed a Santu Dunatu avìa fattu nu vutu ca s’avissa ‘ngarratu ‘na quatrara ‘ndotata si l’averra spusata e chiamatu Dunatu ‘u sicund’arrivatu. A ‘na casa d’uscieri dopu jiuornu di fera è ‘mbitatu a manciari. ‘Na quatrara ammucciata, fravetteddra minuta, vida stari siduta a ‘na seggia ‘mbudata. L’ha dunatu n’occhiata, ‘u l’ha beddra truvata; ma putiva passari. Pua, manciandu ha vivutu quattru o cinqui biccheri e parrandu d’onuri, di ‘ntinnanti dinari, di cavaddre e sumere le dichiara l’amuri. ‘U passò primavera e si voza spusari. 26 Frischiettieddru di fera, si ristava di fora, si scurdava mujiera e ri quattru quatrari e tajiandu pisera ccu ‘na cucchia ì magare trottiavad’ancora. Ma ‘na scheggia ‘ì granata, ‘ntra nu grubu di serra, pua, l’ha zuoppu lassatu quandu ficia ra guerra. Fu di curta durata la sua vita malata e ra morte cicata si l’ha priestu allampatu e mujiera e quatrari ha lassatu acciaccati. Tutti i quattru ha mandatu a ra scola privata. Unu sulu, Dunatu, all’ataru è arrivatu duvi Cristu ‘nchiuvatu ‘ntra lu pani ha lassatu la sua faccia sudata e prumisu n’ha vita, dop’a morte, biata. ‘I d’a mamma chiagata, d’a canata e d’i frati i dinar’u sù stati a ru vientu jittati. Sua eccellenza a ru lampu ti l’avia distinatu a jiri a curari ccu ‘nguient’e pumate le chiaghe e re cronte ca certe jiumente lassaru a ra frunti ì mariti e parenti ca nu randi cazzutu di prieviti Santu scijiru pp’amanti quand’eran’assenti. ‘A genti squadata ‘i l’acqua vuddrenti fiducia ‘u dunva a Madonna d’u munti, ma cuom’ha vulutu lu Spiritu Santu, d’a Vergin’Assunta 27 ha dat’a Dunatu e prim’i ‘li fari quatrari li cunti, no ‘i sordi ‘ntinnanti ‘li dezad’accuntu, ma ‘i chira spiranza ca linchia ra panza. Ed all’ammucciuni di Vostra Eccellenza ficia n’adunanza ccu poche presenze: due vecchie spinnate, ‘na mamma arraggiata, Maria l’abbragata, ‘na vedova manza, tre o quattru bardasce di beddra presenza; sidut’a ‘na seggia di quattru piruni c’era Mastru Brunu ch’aviad’ara manu la Santa curuna e nu muorz’i curduni; all’atra minzina su scannu di pinu ccu Rosa ‘i Pedona sidiva Giginu........ Miei cari bambini, sorelle ed affini, vi parlo in sordina. Son prete piccino, ma ho il cuore d’Abele e sono fedele alla mamma del cielo. Tra voi m’ha mandato quel Dio che ha patito soprusi ed inganni per darci la vita. Da quando ho sposato la Chiesa ho sognato di dare un aiuto all’infanzia malata. La guerra ha lasciato tanti orfani nati, nel corpo tarati e prima del tempo nel fango finiti; se voi mi darete l’aiuto sperato 28 faremo in parrocchia una casa onorata che dedicheremo all’Addolorata, gran madre del cielo che ha il cuore piagato per ciò che ha patito il figlio suo amato, cui vide forati i piedi gentili, le mani e il costato.E diciendu, faciendu e dinari cujiendu ‘ntru paisi si spanda, cuomu suonu di banda, chira beddra lijienda. -Si cci resta e u si guasta cuomu l’uva di mustu ca ‘ntru misi d’agustu fu cujiuta ‘ntra cista e rimasad’agresta e ni passa ra guasta ‘i l’amaru antipastu ca n’ha fattu scurdari pur’i jiuorni di festa, ppid’amuri di Cristu e ra paci d’i giusti, aiutamulu e....basta – riminandu la pasta ed azandu la crista dicia Rosa la casta ad Arcangiul’u tustu‘Na maniata a ‘sa serra ‘i quatrare di murra si sciujietta d’amuri cuomu pasta di burru -Damuccilla, mariti, ‘na valenti spaddrata a ‘sa randi miduddra ch’ha prumi’i ni fari ‘sa borgata cchiù beddraEd a rutta di cuoddru, sutta ‘mbastu ed a seddra, cuomu forti cavaddre, ‘nd’arrivar’orfaneddre. ‘Nd’had’avutu succuoddri chira santa miduddra ! Pani tuost’e pisiddra, luppineddra di scioddra, 29 pave monaci ammuoddru si manciava l’amaru dop’u santu rusaru, ca la carn’era cara ned’aviva dinari. Nu zianu cicatu l’avia datu ‘na cota duvi c’era chiantata puru l’erva cazzuddra. S’’a vindettad’à fuddra e ccu ì sordi arranciati nu terrien’ha accattatu. E passandu nuttate a nu scannu sidutu ‘u proggett’ha stindutu ‘i d’a casa sunnata. l’ha varatu. Ha luttatu. Cambiali scaduti ‘nd’had’arriedi vutatu. Spisa fatta ‘ncridenza ppi vurdari la panza a re tante presenze nd’ha ccu tanta custanza, pua, pagat’a ri strunzi putigar’ì Cosenza. E girandu e vutandu chira rota dintata ca gira e rigira si venad’untata, ‘a furtuna ha canciatu a ‘su patri Dunatu. ‘U cadut’aceddruzzu, divintatu nu struzzu, di verm’e di granu s’inchietta ra vozza, minatu ‘nd’ha botte ccu cugn’e ccu mazza a chi lu cridiva ‘na capu di cazzu. ‘I sordi contanti ‘nd’inchietta ‘na vruzza, ì pan’e cumpani nu fundu di puzzu. Usaru lu carru l’astute vizzarre: di pasta di burru, di grana padanu, di carna vaccina a parenti vicini 30 e luntani cugini ‘ndi, pua, carriaru vagoni di trenu. Nè dintra nè fora ci furu parole, timpeste e bufere ca Santu Dunatu, da veru magaru, ‘nd’ha sempre ammantatu timugne e muntagne di merda di fogna. S’è fatta la casa ‘na vera cuccagna: si mancia cundutu carnaggiu e lasagna; noleggia carrozze ppi Francia e ppi Spagna, ppi duvi cacciari pò grassu di sugna a genti ca strincia d’a trippa la cigna. ‘A rand’abbundanza ‘l’ha fattu pirdiri la bona crianza. ‘Ud’usa clemenza a genti melenza, rifiutad’udienza a chi menu ti pienzi. Ppi l’erramu pizzu ha fattu pirdir’a simenta di razza a puru a ‘za Juzza linchiut’ha ra panza di pana ‘ntustatu squadatu ecundutu ccu n’ugna di ‘nzunza. Nod’una truvata, ma cientu ‘nd’avanza: ‘a strata n’ha fattu n’orrenda mattanza ‘i giuvinottieddri di beddra presenza? A mamma ed a patri ca sempri li pensa, ‘na missa cantata, no certu ‘ncridenza, ‘li dunad’ancora ticchieddr’i spiranza. ‘Na certa Ginuzza 31 ca tena ra crozza i na papara pazza si pijia ra cista di sordi vacanta e stendu ru vrazzu ‘ntra povera genti ch’è sempri presenti ‘ntru Campusantu ch’ù resta vacantu ogni sabatu Santu. Cchi mille, chi deci, chi ancun’ì cinquanta bigliettu di carta vi jietta e.....si penta. Pijiat’ha ru vizzu, ‘ndi linchia nu puzzu ma ì sordi ‘ntinnanti ù vò sentir’à puzza. Ccu a genti si ncazza e caccia ra lingua tajienti di fora e a male parole fa certe vattane a fimmin’oneste ed a randi puttane. ‘Ud’è natu gaddruoffu di razza padana ‘su fijiu ì ganguni. D’azzaru ha ru cazzu du mulu ciuccinu e s’ancuna coppetta, a culu scuviertu, ha minatu di notte a Rosa ed a Betta, a Gianna ed a Cetta, à trippa l’ha sempre lassata vacanta ch’usava ru guantu. Piccati di munta ‘ndi ficiaru tanti patiss’’i cummientu, mujier’i rignanti, e ‘ntra su mundu mò chin’è fitenti li fanu cuntienti a livanti e a punenti, spuntuni spuntuni, ‘na murr’ì pizzenti e cierti potenti 32 u modu elegante ‘a ‘na fauda di munti s’ù suli è cucenti ed a ru focuni s’à nive l’ammanta. D’ì cose private ch’ù cuntanu nenti nè parru, ne scrivu parole vruscenti. M’ha fattu ‘ncazzari nu jiuornu di festa ca ‘ngiru purtava ra mamma celeste. Avia ‘mpapazzata di sordi ‘na cista e a mia ca guardava, assieme a mujierama, appuggiati a ‘na trave, la Vergine beddra, mi disse e sbuffava: -‘U vò cuverteddra ‘sa randi Madonna, ma vò zagareddre ‘mpindut’a sa coddra, ca tu, caputuostu, ccu pocu miduddra, nigasti diciendu: -Va fall’accattari a ‘se fimmine ‘ngnave ca cazzi ‘mpinduti ‘u tenan’a trave e a chiri cunnieddri ca curran’a lava a dari dinar’e pua, fanu la vava a vucca fitusa ca l’acqua ca chiova dumani nu’ lava.‘A banda sudata sunandu girava e appena lassava la genti cantava: -Mira il tuo popolo, bella Signora, che pien di giubilo oggi ti onora. Anch’io festaiolo ricorro a te, o Santa Vergine 33 prega per me.Ammantali, mamma, ‘si fiji ‘nnocenti ed a Dunatu ca sala re cronte ricordali puru ch’è statu pizzenti ha ricchie ‘mbuddrate e nu’ tantu ci senta, u’ cori malatu e ‘ntasata la menti ed a ra jiurnata fa sempri cummenti ‘ì tutt’e cazzate ch’’a povera gente ha sempre patutu e jittatu ‘nd’ha chianti. Rammenta, carogna, le tante magagne ca puru facisti ccu genti maligna ca tajia ra ‘mpigna, pp’aviri guardata ‘sa cota d’a vigna ! Futtisti lu Statu, mbrigliasti la tigna a genti quatrata ca varva a vitignu tajiava, vutandu chir’erramu signu, ch’è muort’a tant’anni di freve maligna. Ad ogni bufera canciasti bandera e cuomu ‘na ciuccia purtata a ra fera t’ha camuffatu di cientu culuri. Ppi fari progressu cci vuonu dinari nè si ‘ndi fanu diciendu prighiere; si fanu tinciendu cummare e magare, diciendu minzogne, turciendu lighere. A ra bon’ura, ppi matre ‘mpostura, ‘u viscuvu ch’era 34 nu viecchiu cumpari lassat’ù t’ha fora: ‘u titulu datu t’ha di Bonsignuri e quandu ti firmi ti dunad’onuri, ma t’alluntana di Nostru Signori. Si l’assu haiu pijiatu mò ppi figura hajiu l’uocchi ‘mbuddrati di pessima fura. Ricojiati, patri, ricojiati allura e pijiati priestu ‘na purga di sali e si la merd’u ti nescia di fora ti fad’arranciari ticchieddr’i decoru. Madonna ca tieni la cota a punenti difendili tu ‘si quatrari sbafanti, ca chira ch’’a tena ‘mpaccent’u livanti asciuca ri chianti e l’amari lamenti ca va faciend’a ra povera genti. S’amara vi para ‘sa cazz’’i lijienda ‘u circat’ammenda ppi mia ch’hajiu putatu ‘su gruossu vitignu ch’ha fattu ‘mbicchiari d’u tuttu la vigna; ma si sutta sutta pinsati ch’è degna ‘i genti malata ca sempri si lagna e ‘u tena ra forza ‘u si gratta ra rugna, stimatila menu ‘i ‘na frevi maligna.- 35 ‘I L’UORU CCHIU’ FINU ‘Na ciagula sparat’i pecuraru avia ‘ngarratu ‘na beddra mujiera, fijia di ‘na randissima magara ch’a lustr’ì luna ‘ntra la Privitera ‘nd’aviad’azzariatu di furgiaru, ‘ntra la focusa e grassa tabacchera, stanghe di fierru e di lucent’azzaru. Jiuccat’ì puricini padovani, deci gaddrine vecchie reggitane, ricotte affumicate ‘na trentina e ra pruvista ì casu pecurinu avia purtatu ‘ndot’a ra sposina. ‘Ntra, coppa ì Salacuni Filomena squajiavad’ogni tant’à livatina ppi fari pani friscu la matina e quattru cunnimuaddri di farina e liccatur’i meli a ru focuni frijia ccu n’ugna d’uojiu di Santina. Era davieru nu ‘mbarracafuni ‘u fijiu ì ‘zu Pasquali d’u Luppanu; paria ‘na runcatina di pantanu, ‘na zonga ì ficarazza o nu zippuni ì ‘na literna vecchia di mancuni, ma n’anima cchiù rand’ì nu timpuni ppi cani cruozzu ca l’avia dunatu Nicol’ì Santu, lu mastrufricuni, massaru di fiducia d’u baruni‘Ntru liettu a ra mujiera nu vasuni all’avia ‘u le dunava, ma a ru cani l’accarizzava puru a ru trappuni e ‘li dunava centu cucchie ed unu ì pani sapuritu muzzicuni‘A socra ca ‘li dissa foramanu s’amava ra mujiera cchiù d’ù cani rispusa, scatturandu la catina: -Chir’ì mujiera è beni di lettinu e chir’ì cani è di l’uoru cchiù finu. 36 TICCHIEDDRA 'I TIMIENZA 'A fijia 'i Custanza chiamata Vicenza murivad'a sita ca l'acqua d'u ruonzu si l'era vivuta 'u ciucciu 'ì zu Fruonzu. S'aviva manciatu 'na beddra pitanza 'ì fave 'mbajiana cundute ccu 'zunza. S'avissad'avutu ticchieddr'i timienza d'a casa 'u nisciva, linchiuta la panza, e 'za Filomena nod'acqua di ruonzu ma 'na lanceddra 'ì crita i Cosenza, ì d'acqua d'a Lenza l'averra dunatu 'u s'astuta ru fuocu ì l'errama panza. 37 'NTRA LA GENTI STIMATA ''Ntra la genti stimata 'u ndi truovi arrutati zuoppi, musci, cicati e cacaji futtuti ccu ra lingua manciata. Si li vidi arribati a nu friscu d'estati o a ru suli siduti ‘ntra nu mantu lanutu quand’u viernu ni sputa supr’a frunt’arrappata ‘na valenti jialata, c’è chir’erramu ciuotu ‘i d’a Tilia vinutu ch’a niputi e canata sala cronte a jiurnata e ricorda sentenze già da tiempu scadute a ri tanti sfruttati fiji masculi avuti. ‘Na piducchia ‘ngrassata è su puorcu fricatu. Duvi mancia ci sputa, ‘ntra la merda cci nata; corna ‘ ncapu ‘mpinciuti ‘nd’had’avutu a carrate. - ‘Sa maniat’i pizzenti Scandalisi emigrati mi l’hajiu sempri ligati a nu pedi cacatu – va diciandu ‘ncazzatu ‘su ramajiu ca cronte ‘nd’ha millant’a ra frunte. -Supra l’anima Santa ì d’a vergin’Assunta si c’è riccu sfundatu ‘ntra ‘su gran marchesatu è ‘sa carna vaccina ca s’accatta salata. Ha ‘na lingua affilata ch’a’ vulerra spuntata. Ppi nu sordu bucatu puru a mamma ed a tata ccu dua dent’ì furcatu ntra lu ‘mpiernu dannatu 38 iddr’averra jittatu. Cazzottuni e palate ‘nd’ha quintali pijiati e si l’ha ricevuti ‘i n’a man’educata l’ha vuluti pagati; si l’ha ‘nveci ajiuttuti si zaccagnu affilatu cci ha ra capu sagnatu. Cuomu zuoccula nata va cuntand’è cazzate ‘ì mujiere onorate e si perda misura ‘mprattad’erva e lavuru. 39 TIFIERCHIU Pasqual’ì Sardavecchia pignate di cicerchia e pani di majiorca ‘ndi deza formanu a fimmine puttane. Facia ru Capurale ccu Ciccu d’u massaru e corna ‘ncapu ‘mpanne mintiad’a donna degna arriedi ‘na timugna di balle, ‘mpacci ‘a vigna ccu Rosa d’a Galera d’ottobri a Santijianni. Purtavad’a ra fera l’agnieddri la mujiera, ‘u fijiu cchiù cazzuni pasciva ri muntuni e ru tifierchiu Albinu, ancora signurinu ‘a ruotulu lavava e fimmen’ù guardava - Si cuom’a Sardavecchia ‘li piacia tant’ù sticchiu, e cchiu tardi lu ‘ncapicchiu e botte di cunocchia ‘ndi mina ra capocchia. ‘Sa fimmineddra sperta facia ra manu morta, Pasquali la vidett’e: -Lassalu ch’ud’arritta, mintaci nu cuvierchiu ch’Albinu è nu tifierchiu. 40 DICIVA TIDUORU -Chi cazzu 'nd'ha fattu a ru mundu dinari tajiandu lighere, scupandu limore, cusiendu zarojie di centu culuri?diciva Tiduoru lu vecchiu scarparu all'errama nora. -S'avissi ticchieddra tu fattu d'usura, a mia l'arzura ch'a lingua siccata mi caccia di fora e a chira magara di mamma Cuncetta ca sempri 'ntru liettu si vatta ru piettu, facierra canciari 'sa brutta muntura.-U ti la vattiri 'sa capu a ru muru, chi povuru nascia e pagad'usura 'ndi muzzica chiovi tirati a nu muru o a tavula rutta di vecchia vittura.Ammuta ra nora, s'à rida Tiduoru ch'ù chiumb'ù si cancia 'ntra casa ccu l'uoru. 41 ’NA DUPPIA CAZZATA Fu re Giuvanni ‘na menza taccagna. Scarparu nud’era nisciutu di scola, ma ‘ncunu taccuni ‘nchiuvava di sola. ‘Ncirandu lu spacu faciva parole e ‘ndi jistimava Madonne d’a Scala. Aviva nu pedi di marca ciuccina, ‘na capu di puorcu, ‘na lingua vovina. ‘Na vit’ì pizzente l’amaru ha passatu ‘nchiuvandu simicce e, girandu e vutandu, ccu sujia grubandu zarojie e scarpuni purtati di banda da fimmine prene, da tata dijiuni, da giuvinettieddri eterni squazuni ppi tuttu lu tiempu ca furu guagliuni. A prima matina ‘ncirava quattr’azze ì spacu ì linazza. Facia murzeddrata ccu quartu di vinu, ‘na sarda salata, nu poch’ì vrazzata à sira ristata s’avianu pagatu le scarpe cunzateNu juornu di festa quand’era ‘ mbitatu, manciava cundutu ed era beatu. Na frissurata ì pipi e patate, ‘na cuvateddrata ccu casu grattatu, 42 s’à Suoru Finita avia macinatu ‘u granu pulitu a ra casa purtatu d’u buonu maritu. ‘A morte ‘ntra notte si l’had’allampatu e s’a ru ‘mpiernu ppi tutti i piccati ‘u patri celesti l’ha, pua, cundannatu, ha re Giuvanni ‘na duppia cazzata patuta ‘mbivianza e mmienz’ì dannati. 43 SI S'I DECISU Si s'i decisu ca ti vua accasari cutrise schette 'nu 'ndi scandajiari, ca petti liscia la pua capitari cuomu 'na cuta tunda di jiumara e si cci 'nciampi ti fa 'ncafunari. 'A donna quand'è beddra di natura cchiù sciocculiddra và cchiù beddra para; chira cutrisa s'è beddra quatrara tena tinciuta à faccia di mascara, i labbra di rossettu e i pinnulari s'i minta finti cuomu 'na magara. Si beddra' e faccia e brutticeddra i cori, puà, tu la ngarri è 'na cazzata rara: si n'u rè cuntintizza ti rigala, nu misi ti fa russu piritari. Nè t'azzardari u le minti pastura ca di malanni cientu 'ndi scuvera ed ogni juournu va d'à ru spitali. E si focusa tena tabacchera nu juornu o l'atru pur' a pecuraru fa sbuttunari a propria giarrettera. Si t'ha spusari e s’i sanizzi i cori mancu cutrisa guddra 'ntirissari; pulicastrisa, puru zoppareddra ccu l'uocchi vasci e ra facciuzza beddra spusati ca ti sciali di grispeddra. 44 'U JIRI CUNTRAVIENTU S' à tasca ù tieni china di dinari 'u jiri cuntravientu a navicari, specie si sienti puzza di bufera e sù stancati i viecchi marinari. Nè luci tremolanti i 'na candila, nè longa ì mamma affritta tiritera hanu sarvatu 'nmari rematuri nè misse benpagate a bonsignuri. Sì - cuomu tata dissa - a ra bonura finiri tu vua priestu l'aratura lassa 'u vò viecchiu liber'a pasciri e 'mpajiaci nu jienc'a ra virzura. 45 GIUBILEO 2000 Si nostru Signuri ch’u pagad’all’anta nè sabatu sira nè juornu d’ì cunti e ud’è casciottaru, ppi cuomu ni dicia ra sacra Scrittura, ppi quant’hanu fattu su Papa galanti si gran bonsignur’e ‘si predicaturi averramu dari nu puzz’ì dinari ppi n’annittari ‘sa grossa limora ca l’anima lorda ni tenad’ancoraTre quarti di mundu, girandu e vutandu, sù sempri vivuti strisciandu strisciandu; chir’urtimu quartu chiamat’Occidenti è chinu di Santi, d’artisti eccellenti, di ricchi potenti e.... di povara genti. Ha Cristu lu mundu d’a morte sarvatu, cuomu nu latruni a ‘na cruci ‘nchiuvatuL’ha fattu no, certu, ppi Santu chiuritu, ma ppi ni fari biata la vita‘Nd’ha piccat’ì genti lavat’a ‘na fonte s’è re ‘ncurunatu di ricchi e pizzenti, a Cesar’ha datu la parte spettante ed iddru s’è sulu tinuta la menti. Cchi cazz’ha prumisu 46 a frati affamati, a mamme dolenti e amici fidati? Nè ricchi cummienti, nè sordi ‘ntinnanti, nè Santa potenza ppi fari mattanza di quanti patiru duluri di panza; nè titul’ha datu di grand’Eminenza, di Santa presenza a papi chiù manziHa dittu a ra massa di schiavi malati: runpit’e catine ca vanu ligatu i ped’e ri manu ch’aviti ammusciati ppi chira fatiga ch’ù vanu pagatu. Amatevi sempre, tinitiv’uniti e sordi sudati dunatil’a mamma ed a tata malati. Faciti cuntientu lu patri beatu ch’à vita v’ha datu nè voza pagatu. E’ giubil’eternu ch’u vo’ ricurdatu ccu suoni e ccu canti, ccu pranzi sirvuti ì genti vizzarra ca currad’a murra duvi si pò fari ticchieddra di sgarru. Ddra duvi fu Cefa. a cruci ‘mpindutu e Paulu di Tarsu ebbe capu muzzatu si sù ricujiuti ccu genti di statu diversi mijiare di Re ‘ncurunati. Si ccu ri dinari ca s’hanu spinduti avissaru, pan’e 47 cumpani accattatu ‘nd’averranu tanti quatrar’affamati pp’ancuna misata di certu, accitatiDi stincu di santu ù tiegnu la menti, ma tennaru cori di povera genti . S’avissad’avutu putir’ascendente sù sua Santità, ca cert’ù mi senta, d’u Gran Giubileu ch’ù resta cchiu nenti ì sordi l’averra dunati cuntanti a chi ancora marciscia di pene e di stenti. 48 NICOL’I ROCCHEDDRA Nicol’ì Roccheddra è curt’e cupatu e tena ‘na capu ch’a vorra smarrata; ha tutta la peddra d’a faccia arrappata ed a gangularu tre o quattru patate li sunu nisciuti di carn’avanzata. ‘U pensad’a rata, attentu ti scruta e d’ì Scandalisi sad’ogni patuta: Ciccillu cazzate ‘ndi mina sudatu, Filippu lu nciala e si fa na risata. Sia o setti cornuti, pochissimi spierti e tantissimi ciuoti..... Scimort’ì mujiera ch’ù dola ne feta nu fijiu ù l’ha datu ed iddr’ù fatiga ccu pala e furcatu; è Re divintatu d’i cot’ì du Diestru e d’u VunculatuE ppi centinari di piecuri ciote arrobba Nicola limora siccata, gramigna rinata ed ancuna sarma di vena carrata. A Gigi De Biasi ch’ù fu mai forisi ppicchi ‘li piacettaru i cavuzi tisi e assà cannarutu di vinu di casa, Nicola l’ha fattu pisciari di risi: -U fijiu ì zu Pantu, 49 cuginanuma Santu m’ha stannu canciatu ‘na beddra jiumenta ccu cucch’ì muntuni davieru valenti.-Ppi fari la razza o ppi lana di mantu? -T’u dicu ‘ntra ricchia pp’u senta ra genti: a sira li muncio e -----‘ndovina, ‘ndovina? ‘U dunanu latti, ma culanu vinu. 50 PEPPINA CUNTA E NICOLA CANTA Amici e parenti luntani e vicini sbuddrativ’ì ricchi ca parra Peppina. No tutt’a ‘na vota ma a rate, a puntate scuvera cazzate e carvuni vagnati ì genti malata, d’amanti traditi, di fimmine sperte, di ciuoti mariti. -‘Na vota, ‘na vota (a ditta d’u tata) sia o setti casati, cchiù o men’onurati a ‘na trempa arribati, vivianu, arranciandu, ‘na vita biata. Pua quand’a ‘sa serra criscetta ra murra, ppi Santu bisuognu, su navi di lignu, passandu d’ a Spagna, l’Ocean’arrancaru vaccari e purcari ch’u furu chiagati di rugna e di tigna e ‘ud’eranu muorti di frevi maligna. Ccu pezze prigiate ‘ntra tasca cusute turnaru canciati. Tre termin’i terra d’u vuoscu Ferratu, nu ciucciu, nu mulu, nu ragu e n’aratu, chi siensi had’avutu s’è priestu accattatu. L’had’a scippa vutata, ‘a vigna ha chiantatu e mmienzu la vigna martieddr’arrubati d’alivi roccuti; ajiastri servaggi 51 a cujiuni di gaddru ‘nd’ha puru annistatu. Si gira, si vota: -S’u sugnu spiata, vi ‘ncign’a cuntari, smargiassi fricati, d’a vecchia Francisca a bona ed amara furtuna cicata. Ppicchi fu Papina d’a genti ‘ngnurata ‘a fonti ca citu ‘u mi l’ha rifilatu ‘u tiempu l’h pierzu ‘u le cunta cazzate ‘ntru liettu curcata a pajiara arribata. A cazz’arrittat’i civili e tamarri ‘nd’ha sculu dunatu, di viernu e d’estati. Tre fiji ha purtatu ‘ntra trippa ‘mprinata: dua fimmine beddr’e nu ciutu fricatu. ‘A prim’era fijia a ‘Nton’i Sciubinu, ‘a ninna a Gatanu d’annura Cristina, l’affrittu squazun’a massaru Giuvanni, ch’a dittu d’a nanna d’a suoru matrigna, ì tutt’e puttane ‘ndi ficia ‘na gregna. Nè i casa, nè d’uortu, nè i cota, nè i vigna s’è mà ‘ntirissat’u maritu taccagnu, ch’è muortu di tigna. ‘U viern’a ra rasa cchiu fridda d’a casa ‘u fuoc’addrumava ccu pocu lucisi, ‘ntra cicculatera vuddria, pua la posa, ticchieddra ‘ndi stipa (pp’u perdiri l’usu) a Santamarisa 52 ch’u pijia ripuosu ch’u fijiu Franciscu vò fari già zitu ch’u Tiresineddra, ch’è fatta ‘na rosa. E l’atra quatrara, appena l’estati ‘i nott’è arrivatu, ppi post’i pajiera, ppi lira sudata, ppi muorz’ì salatu o di casu quajiatu l’ha puru mandat’a tajiari lighere ccu Micu ‘u massaru, sua viecchiu cumpari o a cojiri spica massate massate ccu chira calura ch’i pila spuntati ‘l’ha fatt’arrizzari. Si ficia ferrigna: a ru piettu criscetta nu paru di minne cchiù tuost’e scattigne; le cosce ‘nquartate parianu dua ntinne.... E ‘nd’ebbad’occhiate ed iddra vrazziate ‘nd’ha fatt’a cazzuni ed a fiji i ganguni. Pua prim’i vintanni fujietta ccu ‘Ntoni ca pp’u ra pirdiri la voza sirciri. ‘A vucca Papina ha d’ape regina: dunatu ‘nd’ha meli ad amici fidili e muozzicu e feli a chini lu pilu ha fatt’a ru cori quand’ebba putiri. ‘Ud’era ‘na fissa e a Pepp’u gradassu ch’aviva di merda ‘nciratu lu mussu, pacata ‘li dissa: -Oi vucca di culu 53 cchiù lord’i nu cessu, sapiri vua tu le puttane ca l’ossa rumpiru a Scandale ad uomini gruossi ppi sord’o scommesse? A numeru unu cci mint’a Papina ed a ru dua la mamma Rosina, la gran puttanuna ch’ha datu la fissa a puorci ed a cani ppi casa d’a jiazza ccu tanti scaluni e nu bieddru purtuni. Va’ pijialu ‘nculu, gran fijiu di mulu, si merda quajiata ‘ndi vua riminari và sutta lu liettu di mamma magara, ‘ndi truovi cuviertu nu bieddru munziejju. 54 II L’appriessu jiuornu a ru siettu d’u chianu arriva Peppina acchiappata d’a manu ‘ì Berticieddr’ì Maria ‘ì Muscuni ca s’era scerriatu ccu mastru Gustinu ppi ‘na puntura dolent’ì chininu. -Vi ciercu pirdunu, vi vasu la manu, chi simina spine ‘u ricojia granu. Stasira vi cuntu ‘a fini d’ì cani ca ficia Viatrici ch’u cientu ppi cientu pijiava d’usura tiniendu li Santi di notti a ru scuru. Era giarra cupata di morga litata, ‘ì spaddre ‘nd’avia ‘na menzalurata; zaro’ie purtavad’a’ pedi malati, ‘ntra vucca tiniva ri dienti mucati. Quand’era ‘ncazzata parìa ‘na dannata, lumuosin’u dava nè a mamma nè a tata. Cuntava ri fili d’a pasta squadata e liccatura di casu grattatu mintiad’a piattu d’u buonu maritu s’avia fatigatu; si fora chiuviva e trasiva bagnatu lu cazziava, nè spojia asciucata, pua, li dunava, 55 si s’era scurdatu l’umbrella a ra casa ch’aviad’accattatu nu juorn’a ra fera di Santu Dunatu. Tre fijie had’avutu a ru crivu cirnute: ‘a prima cacajia, l’appriessu sciuffata e l’urtimeddra era menza cicata. Aviva ‘na vucca davieru malata ccu chini l’usura pagava salata: ppi litra a rasera dua litre a cannata, ppi tumin’ì granu a ra simintata dua tumin’a tuppu vuliad’a ricota; i sordi ‘ntinnanti a genti fidata e chi ‘u ri rindia vinia subissatu Pua ‘ì trobisia, d’à sempri auguratu, muriva nu jiuornu ‘mpucatu d’estati lu Santu maritu ca vinna ‘nchiuvatu ‘ntra nu tavutu di fagu siccatu. Una dopu l’atra videtta spicari le tre fijiceddre l’ingrata magara Nu mienzu parenti, ch’aviva ‘na fami di sordi cuntanti ppi ra cacajia si ficiad’avanti. Era fauz’e ‘mpotenti nè cridivad’a Santi. Pp’a gargia fricata d’aviri n’amanti s’éd’iddra spusata ‘su pezz’ì fitenti. Lu jiuornu d’appriessu 56 ca ficia ru passu tamburru, grancassa, baritun’e bassu sunarun’adagiu ‘sa marcia a ra festa: -Zum, zum, papazum cchi cazzu vua tu ? Passat’i cinquanta nemmenu Gesù ad aceddrazzu fa fari cù cù s’ud’aza ra capu, mia cara Lulù. ‘A fijia cacajia cuntenta e gabbata ‘u fu nè spusata, nè vergini zita, nè veduva jianca lassata a ‘na manca. ‘Ntru liettu ‘u putiva stindiri la ciunca ca sempri pindiendu truvava ‘ntra l’anche l’acieddru spinnatu ch’ud’ha mà cantatu. ‘A vruzza d’a mamma vinia divacata ca tante cambiali da tiempu scadute duvetta pagari lu jiennar’astutu. Pirdetta re staffe ‘su pedipinnatu ‘u jiuornu ch’a socra ‘li dissa ‘ncazzata: -Zippuni di vruca, tamarru fricatu, ppi far’u maritu ‘nud’eri tu natu; và fatti ammazzari d’ancunu cicatu, và for’ì ‘sa casa ch’ha tant’allurdata. S’user’era murutu..... (e ru num’u ru sputa) ‘na cucch’ì paddrate a ‘sa capu malata, chir’anima Santa t’averra sparatu. 57 L’ha pur’a mujiera a nu muru ‘mbuttatu, ma deza di manu a nu fierr’arruzzatu e si nu vicinu di casa forzutu ‘ud’era currutu a re forti gridate pp’i jiuorni di festa avissa cunzatu, ‘a mamm’e ra fijia, tant’era ‘ncazzatu. Ma l’had’aiutat’a furtuna cicata ch’infartu malignu si l’ha pulizzata lassandula ‘nterra ccu l’uocchi sbarrati. 58 III Faciti, faciti, si buonu faciti, ‘u faciti nenti si passa ‘sa genti: s’è nu muort’ì fami o nu nullafacenti vuccuni vi cunta e coddra ‘mbacantu, si riccu e potenti e vi vida cuntientu d’u grubu d’u culu vi vorra tirari ‘a lingua e ri dienti. Si casa ha’ vacanta ‘u ndi jir’affittandu ad amici e parenti, ma linchiatilla di spine puncenti. Curriti, curriti curriti fijiuoli ca Peppa ch’u ficia nu juornu di scola stasira vi spiega si sante parola. Giuvanni Carne’ fu n’uomu di ciò e ccu’ na cucchia ‘ì mazzuni majiati ‘nd’ha pani e cumpani a ra casa ragatu. ‘U tata muriandu l’avia strummintatu nu bieddru paricchiu, ‘na casa e ‘na cota. Due vote a ra chiesa c’è jiutu ‘njuccatu, ccu Marafrancisca, ‘na ciota fricata e ccu Tiresa ‘na sperta furnuta. Nè masculiddrì nè fimmine guddre had’iddr’arrazzatu ch’ud’ha mà ‘mprinatu. Aviva ‘na vucca 59 ca meli a cannata ‘nd’ha dat’a niputi ‘ntra vicul’e vote e quandu passav’i ‘na randa massata diciva gridandu: faciti, faciti, ca buonu faciti ch’u vuostru patruni vi paga misata; ‘u faciti nenti s’ancunu vi senta salari li cronte ‘a Madonna ed a Santi. ‘Li ficia fari na passa di chianti a ra testat’ì l’acqua d’a crozza nu jiurnu d’estati l’amica Petruzza ch’avia lassatu ppi cugnu di vozza. -Ppicchi ti spusasti ccu chira ciotazza? Ia fijia sciamina nud’era di razza, nè manu ciunca, nè debul’ì vrazza, ma cugnicieddru tiniva di vozza ca ccu ticchieddra di feli di rizzu mi l’ha curatu la nanna Micuzza. Ti dava ru nuzzu quand’eri gaddruzzu, mò ch’a ru culu ti vijiu le pezze ed’ a ra facci ‘su bieddru mustazzu no Giuvannuzzu, ma s’ì Giuvannazzu. Chi lassa via vecchia e cerca ra nova sa chiru ca lassa no chiru ca trova. Affittu ca trasa è dinar’ì travasu, è rosa addurusa 60 ch’adorna ra casa, diciva Tumasi d’Annuzza a Tiresa ch’a fini di misi ‘ud’avia nu turnisi nè n’ugna di vrasci ‘ud’appiccia lucisi. -Ne chista nè l’atra scaduta misata d’u fittu d’a casa..... ch’ù tena fatiga l’amicu Cirasu, cugin’ì Tumasi, pinsava Tiresa. Amici fidati, luntani parenti, cugini ed affini nd’hanu jiffule vecchie di lana caprina e mazz’ì linazza ccu tutte le spine dunat’a cardar’a patruni struzzini. Si puru la casa d’u mari o d’u munti ancun’estati vi resta vacanta ‘u ndi jiati fittandu a gran lestofanti si tutti li sord’u vi dunan’avanti; linchitila puru di spine puncenti ca quandu la tasca ‘ud’è tanta pisanti armen’u vi resta ra capu vacanta. 61 IV Mò duvi t’ammuoji, mia cara Peppina, ‘u pani ‘ntustatu ca tieni ‘ntru sinu? -A ra canneddra d’a vutt’ì Vracuni duv’han’addrattatu Carmela e Dilina e Carru ‘u fricuni vi misa di pinu trividdru puntutu ‘u si cancia distinu. Guagliuni era statu squazuni e dijiunu; ccu Ciccu ‘u piparu jittatu ‘nd’ha cira ‘u jiuornu ca furu trvat’a ra fera jiucar’a re carte ccu certe magare. ‘I briscula, scupa, tressette e primera era divintatu nu mastru di Scola; cazziava cumpagni cchiù piejiu ‘ì mujiera chiamandu bastuni, scartandu dinari, faciendu capiri chì spata e di coppa era jiutu già fora. Parrava sbuffandu di l’Africa nera, scardandu lu Duci, lu re e l’imperu. Faciva ra scuma a ri labbri l’amaru e jia jistimandu lu Santu rusaru ‘si ppi ra salute nù c’era riparu. ‘Na purmuniteddra no bona curata ppi poch’ì ‘su mundu l’avia curramatu: 62 ‘na beddra pleurita ‘c’avia procuratu e sordi ‘ndi spisa davieru a palate. A chira spartogna d’e terre fu astutu; chiamata riforma ca ficia ru Statu: ‘ntri spierti vizzarri s’èd’iddru mpizzatu ch’avia ‘ncinciuliat’u tamarru fricatu ca ficia pompate a sperti ed a ciuti durant’u Ventenniu ‘ì l’odiatu Benitu. ‘Na mastra filata di terra ‘ncasciata senza acqua forzata a sorteggiu ha pijiatu. Cci ficia, pua, l’uortu, ‘a casa e ra vigna e sè, ‘li riscetta u buonu disignu. I tre masculuni da schietti e spusati l’ha fatti pisciari’e ogni tantu cacari ‘ntri cavuzinieddri ligati a gambali. Lassamu fricari ‘su buonu vitignu ca vinu assà forti ‘ndi ficia ra vigna. Si, pua ‘ncuna cosa tu sà, foramanu, ‘ì fimmina bona o ì randa puttana.... Vi parru ‘ì Richetta, à menza sciamorta, ch’à gamb’ud’aviva nè longa nè curta, ma ca ‘mbivienz’ha purtatu cuverta. Na pitta quatrata di pani bruniettu e tise e ‘ntustate tiniad’a ru piettu nu paru di minne, 63 quand’era ‘na schetta. Nu jiurnu d’estati a Menzaricotta ‘ì spiche di granu ‘na mastra sacchetta aviva cujiutu la bona Richetta. L’ha, pua, culiandu viduta Pasquali d’ì Granateddre arrancar’u crinali. ‘Na punciuturat’a garresi chiagatu a ciucciu sudatu ha dat’a ‘na vota e a quattru e quattr’otto l’ha priest’agguantata. -Poriam’à sacchetta, pompusa quatrara e jiettati ‘ngrupp’a ‘su fort’animali, ca prim’i scurari arrivam’a Scandale. U voza prigata due vote Richetta: a mienzu cacagn’ì scarpata sajietta; ha dop’arribatu a ra spaddra o cchiu sutta moddrura di minne ch’ha fattu l’effettu. Pasquali sintetta. -Aviva ragiuni ‘u tata Fiorenza ca minne di schetta trappate ‘ncridenza ‘ndi fanu passari duluri di panza e si la quatrar’ha ticchieddr’ì custanza diventa cchiù manza e ‘u resta di senza. Strinciutu l’ha manu e a ricchia arribata ‘le dissa ‘mpacciatu: -Ppicchi ‘u ni spusamu si vò mamma e tata ?..... -Stasira lu ‘ntinnu a mamma malata 64 e a Menzaricotta ti puort’à ‘mbasciata. -Duminica, caru, t’aspiattu parata. E’ liscia ogni cosa filata e a ricota Pasquali di banda avia trenta ducati. Richetta ppi dote due o tre cassarole di rame stagnate, nu tiestu di crita, ‘na limba smartata e ‘na casciceddra di cose stirate, nu masciunieddru di pajia di vena ‘na cucchia ì cuscini di stuppa di linu, dua pedistaddricchi ‘ì fierru battutu, nu quadarunieddru ppi far’a vucata, ‘na casa di crita ch’avia ru chiancatu e s’è d’a ra ‘mpressa Richetta, spusata. Pua ebba ‘na murra di fiji ‘mprattati e nè furu certu, d’u stessu casatu, picchi mancanzeddra -a Scandale si dicia – vidimu si ngaji ccu chi cci la ficia ? Ccu chiru baruni ca perza ra paci e Cristu ‘nchiuvatu prigavad’a vuci ppi muorzu di ciutu cchiù luord’i nu catu duv’hanu purtatu a ri puorci scifata. 65 V Avia sutta l’arcu d’u chianu vidutu ‘u fijiu Peppina a nu scannu sidutu. ‘Ntru strittu, cchiù sutta, all’addrirta ‘Ntonetta, a fijia ì Franciscu e di donna Marietta. -Fammicci appucciari ccu ‘n’anca a su siettu, i dua quatrari di jieri ci aspiettu, ca vuonu sapiri d’u supra e d’u sutta chi ‘u cul’ebba ruttu, chi vissad’abbuttu, chi pan’ha ‘mpristatu, rindut’o nigatu a genti pizzenti ch’ha sempri cujiutu e tante e tant’atre cazzate patute ‘ì ‘su vicinatu ca nd’ha ncunocchiatu filatu sciundut’ì matasse lavate. Vicinu Carmela, Cuncetta, Rusaru.... unu dopu l’atru puntual’arrivaru. Peppina siduta parrava pacata: -Guardati, guagliani, a tajiu ì cafuni nè supra e nè sutta cci fu fravicatu ‘ì mastru Tumasi chù voza guardatu s’à sira a ru scuru o a nott’avanzata l’amuri facia ccu ‘na maritata. Di Giacumu casa fu, dopu chiamata picchi Japiccieddru 66 d’a ‘za Mmaculata si c’era ‘ntanatu ccu ‘n’errama ciota ca fu assecutata d’a casa d’u tata. Cci ha, dopu, alluggiatu bardascia ‘ì faveddra ca ‘ngruppa purtava ccu ‘mbastu e ccu seddra e ppi ‘na minestra di fave e pisiddra dunava ru culu e focusa grispeddra. Si ficiad’amanti di n’uomu Valenti ch’à sira purtava ccu ciuccia o jiumenta ‘u granu pagatu d’a povera gente, ‘na gumbula d’uojiu, ‘na cucchia ì cuniji, ‘u casu curatu pijiatu d’u quajiu e quand’a ra trippa tiniva re dojiè ì l’erva cazzuddra le dava re fojie. ‘Npaccenti ‘sa casa, ‘nu poc’a punenti, Tires’a Studenta salatu ‘nd’ha cronte e datu ‘nd’ha cuntu a stritta parente d’u ‘zu Vicilante ca s’era spusata nu fijiu ‘ì Briganti. Ed a ‘su barcuni ch’avimu davanti Maria ‘ì Francineddra passava ppi Santa ch’affascinu a genti ‘ndi coza ccu chianti, ccud’uojiu, ccu sali, ccud’acqua ‘ì sorgenti e tanti alazzuni di vucca fitente. All’atra minzina Martin’ì Jacinu cacciava puttane 67 luntane e vicine. Ros’ì Venincasa ‘a port’ì d’a casa ‘ud’ha ma’ varcatu ‘u cerca lucisi; patetta ru friddu, ‘a fami e ra siti, nè ì ‘mparu , nè ì scioddra scansat’ah vrigheddra. Peppinu rimanda facia nivicandu, ma quandu finiva ra poca mulenda, a capu e ru cu........bru jittava di banda e lijia ru ritiliu di patre Basiliu. Nè a Pietru, nè a Turu nè a Cicciu nè a Micu ha vistu ‘mpasciari o cadiri viddricu. Somtrava dubruni, faciva piruni e brocche e cucchiare ppi randi quadare ‘nd’ha fattu di lignu ppi chilu di pani ca pua ‘li dunava Carmel’ì Gatanu. Massara Chicchina d’a ‘za Cuncettina ccu l’uomin’ì lignu ‘na gran cuvarina ‘ndi ficia di fiji di razza ciuccina. ‘U papa Vicienzu ‘nd’had’acqua di ruonzu vivut’a ra Lenza, s’ì ciciri crudi ‘na beddra pitanza manciava scundut’u si linchia ra panza. ‘Nd’ha nanna cardatu e ccu fusu filatu manneddre di linu ch’ù tata ha curatu ‘ntra Vurga ì Mandatu e canne di filu tissut’à tilaru 68 ppi dote ‘ncasciari a re quattru quatrare. Nu mutu tamarru, nu mulu vizzarru, nu spiertu culutu, dua frati stunati, nu mastri assitatu di vin’annacquatu e pecurarazzu d’a Sila vinutu ch’ha friculiatu ‘na fimmina ciota ch’à roba ‘l’ha data e mà l’ha spusata cca fur’accasati e ppi nu piezzu di pani ‘mpristatu e ‘na cunditura di grassu quajiatu la genti d’a ruga ‘nd’ha tante sintute gridate di nore ca furu accusate da socre ‘ncazzate e pur’ogni tantu vulari seggiate, tirari capiddr’e minari lignate. 69 VI Anda, camina e tocca..... cchi caccia mò da vucca Peppa, ca cuomu jiocca a puricini ‘mbucca scajiari di majiorca ? A manu manca arranca ed a ‘na randi chianca vida pisari jiancu sali ccu manu munca a Luiseddra Stanca. - C’è chi sù mancia francu, chi ù vinda sutta bancu, e chi l’adduru mancu senta d’u pani jiancu, s’u si cunsuma l’anche. Jiuzza e Rusar’ì Ferra e di fiji ‘ na murra meriaran’à ‘sa serra in pace e ccu ra guerra e ntra nu futtituru durmivan’a ru scuru cunzati cuomu sarde su tre pajiuni mpisi a pedistaddri tisi. Cchiù sutta a nu mancuni c’era Brun’ì Piruni; duv’è chir’aceddrazzu Carmin’ì Carcarazzu, vicin’a runcatina Rafel’ì Giuvannina a all’angalu suttanu chiru mastru fricuni ca ficia cavettuni a frati ed a cugini, a jiennari minchiuni e ad Anciul’ì Martinu le ficia n’abitinu di zinzuli di lana cacciandula puttana. A ru vecchiu cafuni, carissimi guagliuni si sù crisciuti tutti l’eredi di Bastuni: Peppina, Catirina, Rosina, Tiresina, 70 Franciscu e ù frati Ntoni. Razza di Corazzuni e di randi puttane si ‘nd’ha manciatu pani di granu spolamatu e vinu profumatu vivut’a ra cannata e ‘ud’hanu suggittatu tamarru ‘ncrotacatu. D’e suoru, à cchiù graziusa l’amatu sua pilusu ‘u deza senza posa ad uomini focusi ed a cavuzi tisi ch’u le purtaru rose ma spisa pe ra casa. ‘Nntra staddra, arried’a porta, a lustru di lanterna si c’è scialata à perna ‘u fijiu di Salernu ccu a suor’ì Mmaculata appena l’ha viduta ‘a fissa già ‘mpinnata e botte a ra scurata tante li ‘nd’ha minate finu ch’ù l’ha mprinata. Dopu, l’had’arringata e ppi ‘na pitticeddra e muorzu di salat’o ‘i ciciri pignata ‘nd’ha tante ricevute valenti marteddrate nè s’è cchiù maritata a suor’ì Mmaculata. Dop’arrancat’u fuossu, duvi Frittulagrassa, si rinfrancava l’ossa, Cuncett’i Crucifissu a ra casa d’u tata è miejiu ‘i ‘na patissa e si Ciccu d’u Russu, chira vucca di cessu ‘u lavad’a ru spissu ccud’acqua ‘i rosa russa, si pò scavar’a fossa. Quatrara povareddra ccu quattru zagareddre, ‘na cucchia ‘i gaddrineddre, nu scupulu di scioddra, 71 i‘ crita ‘na pignata, nu tiestu e ‘na cannata s’è sempri maritata prima d’a simentata o dopu la ricota. 72 VII A festa finita, passatu lu Santu, Peppina stancata cchid’atru ni cunta? - M’è ‘ncanna ristata ‘na bona vrancata di gran cujiunuti ca quandu di fora la lingua ha cacciatu ‘nd’ha sempri jittatu di vuombicu catu e pisciaturata di merda quajiata a socra ‘ncazzata, a nora, a canta...... si s’hanu ‘mbrigatu. Vi parr’i ‘na razza ‘i luntan’arrivata ca s’è mparentata ccu n’atru casatu ca chiamanu “ Gatti” e hanu puru rascatu a mamma ed a tata, a suore ed a frati ‘a faccia e re manu si l’hanu tuccati. ‘U sugnu stunata: vi paranu cose d’u cielu calate? Stasira, a ra casa appena arrivati, parrati ccu mamma si l’ha canusciuta, ccu ancunu vicinu ch’ha sempri assistutu a certe sunate..... -Scalise e Rizzuti v’ha Peppa citatu, vi dicia ra mamma, ‘u nann’e ru tata. ‘Mpaccenti a ra porta d’u mastru forgiaru ci stava di casa.... -Na randa magara ? – No, cara quatrara, 73 ma chini lu pilu avia fattu a ru cori e dintra la vucca lu denti cchiu’ amaru: li Cruozzi dannati ch’a Santu sipurcr’u purtaru lavuru quand’iddri orfaniddri ristaru a ru scuru e si la pijiaru ccu Nostru Signuri. Ancora cchiù avanti, ‘ntra chira caseddra di crita vacanta cci vissa cuntenta ‘a fijia i Punenti, a za Nastasia ch’a Dominidio prumisa di fari ‘na randa pazzia s’ù tata l’avissa tinutu luntanu l’amatu scrivanu ca piat’avia manu. Sajiendu, sajiendu si strincia ru circhiu e cuomu li funci arrutat’a na mucchia truvamu Pinocchiu, Nicol’i d’u Cruacchiu, Giuvanni Funaru e ru Vipiraru, i Simbari scuri, l’abbutti Coriali, ‘u nannu Nicola, ‘zu Pepp’i Jiujiuni lu ‘mbuccavrasciola, ‘i fili d’a Gana, Vittor’i Ciociò, la randi puttana, Franciscu ‘i Paddruni, ‘ngnuratu Liona e ‘zu Pizzichinu, marit’i Rosina i d’a Castagna niputa sciamina. ‘I l’atri jiurazzi ‘ndi fazzu nu mazzu, ‘i ligu a nu lazzu 74 ed a bucc’aperta, cunsat’a ra ‘mberza ancunu mi trova ccà, sutta ‘sa cerza. 75 PO' JIRI DICIENDU ‘A gnura Tiresa, massara di casa, diciad’a Mafarda, la pulicastrisa: -Puttana fricata ‘u far’à sturduta e ‘u dir’a ra genti ca s’ì sfortunata. Si ‘Ntoni ‘u ti raga marrama a ra casa, cchi pua tu ligari dumani ‘ntra spisa? Chi rosa addurusa ‘ud’ha ppi ru nasu, ‘ncridenz’u’nd’accatta ppi culu fitusu e né all’ammucciuni, né all’ampalisi po’ jiri diciendu ch’ù pijia ripuosu. 76 VERM’I CULU ‘Nsipida fimmineddra senza sale cci ndi sù state e cci ndi sù a Scandale, ma cuomu ‘sa limerta fricarola, ch’a vuvutat’è trasuta a ra scola ‘ndadi girare jiazze e spuntunere u truav’à guali ‘ntra centu mujiere. Mammasa l’ha ‘ngnurata verm’ì culu e faccia tosta tena cchiù di mulu; ccu zagareddre cuvera limora e all’apparenza nè feta nè dola. ‘I brutta zagarogna di latrina tenadi, arrassusia, ‘na serpentina ch’a parenti cchiù stritti ed a vicini ì tajia cuomu carn’ì jialatinaPiducchia ì mantu viecchiu fa vattana ppi centu liri puru a ‘na puttana e a chin’ì sordi chinu ‘nd’ha vrujili pruminta mari, mundu mazza e tila. Si , pua, s’adduna ch’à frittula è grassa ccu ‘na canneddra pur’ù grass’ì l’ossa si vò tirar’u si cunda ru mussu. 77 SI ‘ NDI PO' JIRI ‘A n’angul’ì caseddra, foramanu, na socra scarminava linu e lana : -‘Mpacchiari ti puterra, zagarogna ‘na purmunita ccu frevi maligna. Hai, cuomu la tignola ‘ntra la vigna, fattu, siccari lu miejiu vitignu ch’hajiu addrivatu ccu pen’ e suspiri e ‘ì crepacori mi lu fai muriri-Zippuni ì ficarazza chin’i rugna è diventatu tuttu fietu e grigna e, pezziata cuomu ‘na milogna, tena ra capu ciota chien’ì tigna. S’ù mi lassa fricari lu taccagnu, ccu cacafuocu o lama di zaccagnu l’assiecutu d’a casa e a ra muntagna si ‘ndi pojiri u sona ra zampogna. 78 E’ CHIRA GATTAREDDRA PRESSAROLA Quandu ‘na fadeddruzz’ì tilamara ha riparat’u culu d’a nivera ì ciucciu scronticatu o di sumera chi va faciend’u rajiu ‘ntra la fera? E’ chira fimmineddra pressarola ca dintra n’ann’e mienzu mastr’ì scola è divintata e ccu tappu di sola vò bucca, mò, ‘mbuddrar’o ccu stagnola a chi manciat’ha sempri mastazzolaCcu Salingrisi ed uojiu di trattori, mastra Fricuna, annetta ra limora, chira ‘ntustata ‘ntra la cassarola; inveci l’ammucciata a cumpissuoru lavata vò ccud’acqua di jiumara ch’ì tutti li purgant’è ra cchiù amara. 79 CUOMU NA PRUPPETTA’ -Tissutu ‘nd’ha linazza ‘sa navetta a ru tilaru d’a mastra Cuncettadiciva don Rusar’a ra za Betta, quandu l’ha vista ccu ‘na gamba rutta sidut’a nu seggiuni, quatta quatta. Curriendu susu e jiusu ‘sa navetta massar’u und’ha lassatu senza vittu: ccu ra jialata frittule stracotte, cicerchia, occhiunureddra e pitta schetta d’estati ì spich’ì granu sacchi chini, cujiuti ‘ntra massata di Crispinu, nd’ha carriatu,’ ncapu , ‘za Cuncetta e i viernu, si curria ra canaletta, ì sira e di matina la navetta ‘nd’had’ammappatu linu ‘ntra stametta. Spinnata l’hanu dat’a Lisabetta, vizzarra proniput’ì ‘za Cuncetta. Ppid’uocchi s’iddra aviva dua scupette l’averra paddriat’e dissossata. manciata cotta cuomu ‘na pruppetta. 80 CCHIU’ BRUTT’I ‘NA BEFANA A lustr’ì luna t’hajiu vistu ‘nsuttana ed eri brutta cchiù di ‘na befana. A pigula cantava chianu chianu ed anijieddra janca, foramanu, ù merijiavi cchiù ‘mmienzu lu granu. -Cucina dissapita, senza sali, mi ‘ngolamasti ccu parole strane; à mamma mi mandavad’a ra scola e tu m’ha’ datu priestu la vrasciola. Cuomu nu cani cruozzu mbirrocatu ti lu cacciasti lu Santu chiuritu; ‘ntra ‘na pajiara, pua, m’ha cunduciuta, m’ha’ scettulata e menza rimbambita. Dopu ogni fijiazzuni m’ha lassatu trippa vacanta e ra vucca sdintata. Sgangareddrata nù ci sugnu nata. Befana, mò mi chiami arriggittata, ma s’à Madonna mi vò cunsulata...... ‘na, manu ciunca, nu ped’ammusciatu e l’uocchi, tutt’ì dua ti vijia cicati. 81 E’ MASCARA Timida palumbeddra senza feli s’era mustrata fimmina crudeli prim’ì vutari natich’a sidili duvi si fa cuntrattu notarili. Pariva ‘na Madonna, sia lodata, ccu vucca chin’ì zuccaru filatu, ma ù verm’ha, sutta sutta, lavuratu e a ru cittu a ru cittu ha muzzicatu. E’ na tamarra tutta ‘mbellettata ch’a chiamanu mammina ‘ntrisorata, ma amar’è cchiù di l’erva di cicuta e si la tuocchi riesti ‘mbilinatu. Ancor’a scienza arcana ‘ud’ha truvatu pinnuli ppi curari li malati ca litanu la capu di pumata ed ogni setti jiorni , ‘se fissate, a parrucchieri portan’a palate dinari ca nù su tanti sudati. Sù scatule vacanti cuviruti ì zinzuli dorati ritajiati ì mastri custurieri diplomati. Mò puru ancuna vurpa spilacchiata assiemi a ri niputi e a re canate vanu diciendu, quandu sù ‘ncazzate: - E’ màscara ca puorti di facciata ca pil’ì cori e ra peddr’arrappata t’ammuccia, fitusissima cacata. 82 SENTA 'SA CARNA E' curtu , brutt'ì faccia e jiumburutu su fijiu di massaru 'ndinaratu ch'à nanna Filomena ppi maritu vò dari a 'na niputa cannaruta 'ì picciunieddri frischi di jiurnata. - Senta 'sa carna ca t'had'addrivata e ca l'addur'ì l'ajiu profumatu ha sempr'a ru luntanu canusciutu. Ccu ri dinari ca tena 'ncasciati cacciari ti pua tutti li chiuriti e nù ti 'ndi fricari s'è malatu e' na ticchieddr'ì guaddrar'ha calatu. 83 ALL’AMMUCCIUNI E ALL’AMPALISI’ All’ammucciuni mi dicia ru tataà fimmina si vò ti fa curnutuAll’ampalisi, pua , a ra riscurdata cuntava pest’e corna ì nu maritu ca ‘na mujiera bona avia ‘ngarratu ed iddru, mala razza, l’ha ‘mpajiata cuomu ‘na ciuccia fimmina all’aratu. ‘A ndolirata avia fattu ppi vutu a ra Madonna di la Cunsulata ca sì canciava capu all’uom’amatu a lingua strascinun’e ‘nginucchiata averra fattu ‘na missa pizzuta. All’annu e novi misi già passati ‘na trobbisia maligna l’ha ‘nchiagatu e ‘ntra nu fund’ì liettu stindicchiatu. Mara Tiresa ‘ i pezze s’ha cacciatu ì di jinocchia mienzi digaddrati e a ra Madonna ca l’ha cunsulata ha dittu: - Ti ringrazzu , mamm’amata. 84 CACCHIATIMENTI -Cacchiatimenti, vacca cannaruta, ch'ancunu jiuornu muori 'ncafunatadiciva socra vecchia a nora 'ngrata ch'appriessu jiad'a mammasa malata. - 'Ndi tena mille ed una la mammmina jiffule vecchie 'i lana pecurina 'i scarminari ccu ra serpentina ch'ammula notte e jiourn'a n'arrotinu. 'U mi jiri pijiandu li carcagna ch'ì fierr'azzariatu hajiu la 'mpigna e nè mi spagnu di lu tua strippignu. Tiegnu 'na menza capu catalogna e si la friculii, priestu, si sagna -'U cci 'a facimu, fijie, la sumbegna ch' hamu 'ngarratu nu tuostu vitignu: cciuccia n'ud'è ca vena di capizza e paci 'u ni ndi porta 'ntra la razza.- 85 CCHIU’ FURTUNATU ? Timugna ì cinquicientu e passa gregne ù si ‘ndi vida cchiù mancu ppi si signu chì metituri, razza assà sanguigna, fujiuti sù, squadati, d’a campagna a fatigari duvi si guadagna. Ppi fatt’ì pani ‘nd’ha mitutu tata granu cappellu ‘ntra la Cannavata, uoriu ‘nciratu e vena campanuta ppi menzalur’ì ciciri camputi. Cchiù furtunatu è forsi, lu niputi ca porta ‘na bustazza ‘mpapazzata ì sordi ad ogni fini di misata? ‘U pan’u si lu mancia sapuritu cuomu chira bon’anima d’u tata ca s’ù manciava ccu n’ugn’ì salatu, ch’è fattu di farina riminata ccud’ossa d’animali macinati. ‘A sira ‘u si ricojia strafarcatu ccu ra cammis’ì suduri vagnata e ri scarpuni tutti ncrotacati. Arrivad’a ra casa ‘ncravattatu nè si cuntent’ì ‘na paparrottata: primu, sicundu, frutta, cioccolata...... ma a menzanotte torna sdraguisatu s’ha vistu giuvinieddri ‘ncitrolati o ‘ncun’amicu sutta ‘na scarpata. 86 NU CIUCCIU CARRICATU’ Nu ciucci carricatu di vrasciole è divintatu nu mastru di scola. E’ dissapitu e tena ra mania ì friculiari à genti ppi ra via. Nu jiuorn’ ra scansat’i Santuliu affrunta ‘na quatrara ‘mbilinata ca d’a casa era stata assecutata, ‘Na sarda si liccava, cata cata, assà salata e beddra ‘mparinata ì piparieddr’uschente, cuom’u tata. - Chi fattu t’ha ‘sa sarda, cannaruta s’à licchi cuomi cani e pua la sputi ? -Fatti li cazzi tua, ciutu fricatu, e lassimi scurdari l’accadutu. Si nuddru mà t’ha dittu, scudiddratu, ca piejiu ì nu purganti s’ì sguaiatu, ha’ forse, stamatina tu truvatu, chi ti pò trividdrari ccu nu spitu. 87 ALL’ANIMA NU ‘ GIOVA Picun’ì fierru certi tamarruni ‘nd’han’ammulatu e cavatu zippuni quandu le spaddre a duchi ed a baruni guardavanu ppi tuminu di granu. Bastava ‘u ‘li strincivanu ‘na manu o ‘na ‘ngriddrata d’uocchi, a ru luntanu, pp’assecurar’ u pani e ru cumpani a mamma, fiji, puorci ed a ri cani. Alivi ‘ndi cujianu ‘nginucchiuni ed uojiu stari stari, senza fini; farina spolamata di mulinu ‘nd’hanu ragat’a patri Gelsominu ch’a pani, pua, scanava e ru dunava a chi ammutava e nu faciva vave; a chi d’a mala sorti si lagnava na purga ‘i Salingrisi, si prigava, ‘na turciuteddr’ì mussu si parrava, e... ‘na stivaliata si fujia. Appartinivad’a ra pagania chi s’à pijiava ccu Gesù e Maria; chi u fez, pua, a ra capu si mpindia e ‘na cammisa nigura spandia, era ru camerata ca gudia. Manciava carn’ì pinna e piritava e ru populu tuostu curramava. Dopu vint’anni ì chira porcheria n’hanu dunatu ‘na democrazia ca mamma e tata ancor’u canuscia. E’ divintata mò ‘na futtimea: fricamu tutti, lu statu ni paga, finu ca l’acqua lorda nù n’annega. Na botta ni la duna ccu ra Lega chi ntru Nord-Est va faciendu vava e ra romana cancia ccu ra slava. U’ capitanu ca guida ‘sa nave l’acqua ni la vò dari quandu chiova ù pani quand’a vucca cchiù ù si mova e ru ripuosu ? All’anima nù giova. 88 CCHI VUTU VA' FACIENDU Ccchi vutu và faciendu a Santu Pantu ppi ti fari crisciri la simenta ? 'Ntru paradisu duvi stan'ì Santi 'u cci trasiru mà ricchi e rignanti ch'ud'hanu datu a povaru pizzenti vippita d'acqua frisca di sorgenti. 89 FALLA QUANDU CCI VO’ Falla quandu ci vò ‘na jistimata e ù jir’appriessu a ‘sa faccia ammucciata ch’è piejiu ‘i ‘na diavula pinnuta ca va purtandu l’ostia cunsacrata a viecchi ed a malati arriggittati ed a parenti stritti ed a canati facerra di vilienu ‘na pompata. All’ampalisi ù para n’arraggiata ma all’ammucciuni quand’ud’è viduta tena nu dent’amaru ‘mbilinatu ppi muzzicari sempri lu sciancatu. Ppi l’anima dannata accaparratu s’è cumpissuoru, chi la via sbampata, ch’a cientu ed a millanta li piccati l’assorva, quand’à vida tribulata. ‘A cattivanza ù l’ha lassata senza pan’e cumpan’u si linchia ra panza e s’a vicina ‘a faccia lenze lenze s’ha fattu ch’ù le fanu cchiù cridenza le va diciendu ca la pruvidienza arriva priestu o tardi da Cosenza, cacciandusi d’u cori l’incombenza e ù duna mancu chiru ca l’avanza- 90 CHI PERDA RA VINTURA -Chi perda ra vintura e si lamenta a Cinquifrunti po’ truvari amanti – jiva diciendu ‘u fijiu d’a Studenta a nu quatraru curticiaddr’i menti ca s’à pijiava puru ccu ri Santi quando tiniva ra casa vacanti. -T’ha mammata lassatu sulu all’anta e tata ca facia ru vicilanti t’had’affidatu a mienzu tanta genti a ra bonanim’i Tajiarasenti. D’ajiastru t’ha dunatu nu vriganti_ assiemi a dua purcin’i scrufe lente ed anijieddre, piecure’ e muntuni fattu pasciri ppi timpe e cafuni – Va’ a Cinquifrunti e ‘nzurati cazzuni, ca luc’ì paradisu ‘u ti ndi duna chi sempri t’ha stimatu nu minchiuni. 91 S'E' GENTI CA NU' VENA DI CAPIZZA Ad aceddruzz’ì fera ‘mpumatatu ca j’i pizzuliandu la niputi nu jiuornu don Gatanu ‘mbilinatu ‘lì ficia ‘na valenti cazziata: -S’ù vua ruttu lu culu, sciaguratu ‘u friculiari ‘sa niput’amataL’had’orfaneddra mammasa addrivata e nè dicuttu d’erva nè pappata l’ha tu dunatu quand’era malata. ‘U le guardare cosce ch’ha ‘nquartatu nè ‘su paru di minne arrivulateE’ ancora ‘n’animeddra spruviduta e chiru ca l’ha dittu s’è cuddratuI d’a gabbeddra ‘u num’è ‘na cirtizza, d’u parintatu si guarda ra razza: s’è genti ca nu vena di capizza è piejiu ì ‘na majiatica cucuzza. 92 SCAVANDU SCAVANDU A diestru ed a mancu scavandu a ‘sa serra ‘nd’hajiu spaparrottatu tifuni di terra, circandu la paci, fujiendu la guerra ntra chira suburra ca curra, pua, a murra si senta sunari grancassa e tamburru. ‘Nd’hajiu tantu truvata limora siccata ì socr’arrappata, ì nor’arraggiata, ì fijiu malatu, ì tata ‘ncialatu, ì nannu curnutu, ‘ì mamma dolenti vicin’a tavutu, ‘ì genti vizzarra ch’ancora a ‘sa serra ppi pocu o ppi nenti dichiara ra guerra e a tutta la murra fa perdiri l’erreScavandu scavandu carvuni vruscenti ‘ndi truovi a livanti e pur’a punenti. Mò sugn’arrivatu filice e cuntientu duv’atri hanu fattu nu mari di chianti. A jiri cchiu’ avanti ù tantu m’à sientu ch’è stanca la menti. Salutu vicini, luntani e parenti e a chi va scavandu vaddruni e timpuni ricuordu ca simu ‘na mass’ì cazzuni. 93 NA’ PAPARROTTATA Tires’à furnara ‘ngnurata Paddruni nè fiji e niputi lassat’ha dijiuni. ‘Nd’ha fatte di pani cirnute, ‘mpastate, ccu manu scanate, di jiuorn’e di notti ‘ntru furnu ‘mpurnate. E muorzi di pitta cunduti e ‘mpipati manciavan’all’anta ì fiji e ru tata. N’acieddru vrusciatu, nu Sant’Alò mutu dunava cuntenta all’amati niputi‘A sira scurciava sia o setti patate ccu jiuri di taddri, cucuzza, carote, nu pipi vruscenti e ri tozza ristati e ‘ntra ‘na coppa di fierru smartatu la ministrava ‘sa paparrottata. Manciavanu tutti a ra banda d’u tata e quand’à lustrera vinia sistemata. ì cap’è pidizzi ‘ntru liettu curcatu ognunu passava ‘na beddra nuttata. 94 PRIEST'O TARDI SI LITA 'Gatan’i Scilaficu, Pastafina s’era ‘ngargiatu di ‘na signorina fiji di na randissima puttana ca ‘nd’avia digaddratu bacchettuni ad uomi spusati e ferracchiuni a botte di grispeddre e pugnettuni‘L’ha mammasa truvati ‘na matina, ammucciatizzi sutta lu cuscinu, ‘na zagareddr’ì fera e n’abitinu ccu nu bigliettu scrittu ‘ndirizzatu a chira giuvineddra intirissatu. -Carissima e amatissima Titina, t’averrd’accattatu ‘na curuna ì d’uoru timpistata di rubini ppi ti vidiri, stiddra matutina, ‘a capu beddra cuomu ‘na riginaTi mandu zagareddre ed abitinu ccu ‘na carrata di beni nostranu-Tieni ‘na capu grossa, cucuzzuni, ca corna ‘nceddrarati di muntuni ‘ndi pò purtari a nu lustru di luna. Chi sacch’ì granu portad’a mulinu ti lu ricuord’ancora, Pastafina, si lita priestu o tardi di farina. 95 SUTTA MATAFFA Sutta mataff’u parru a ru tamarru ch’u sgarru l’ha chiamatu e chiama sgarru e ù si camuffa mà cuomu ‘na mpurra. Parru ccu tia ca ventulii a ‘sa serra ‘u granu ca, pua, stipi ‘ntra la giarra e cacci fora ppi fari la guerra. Piducchia ì mantu viecchiu arriggittata dopu tant’anni ti s’ì rivijiata ca nu sapuni j’iancu e profumatu ì da capa a ri piedi t’ha lavatu. Dopu ca s’augurieddru t’ha spusatu ti l’ha scurdatu lu tiempu passatu. S’ì fimmina di rangu e di casatu e a re puddrastreddre straviate, cuvate da ‘su tata sminchialatu ca pendanu d’u pizzu tuo smarratu fatt’ha capiri ca sù abilitate a diri peste e corna, sia lodata, ì d’a Madonna affritta e ‘ndolirata. ‘Na vucca ì lavandara ha ra spusata e ccu ra socra ch’è cchiù vaccinata ì d’iddra ch’è ‘na randa laureata si l’è pijiata e ‘u sa ca d’i paddrate iddr’ù si spagna nè di curteddrate. ‘Sa cucchia ì puddrastreddre arriggittate sù n’api ì mele ccu mamm’e ccu tata ma vorranu la lingua feddriata se le scuvieri le cronte ammucciate. S’u v’offenditi ‘na menza ‘ntrunata v’à dugnu ì l’unu e l’atru parintatu ch’a ra mammina ha datu lu casatu: ‘U fijiu i Cicciantoni ricujiutu, dopu tant’anni, s’era ‘ndinaratu d’a Merica luntana e ‘nnamuratu s’era di nanna Elvira ‘nciannancata ì cierti cacacarte cujiunuti ch’all’ammucciuni l’hanu maniata. L’uomu pilusu l’had’arrietinata e ccu dinari assà ‘nciunciuliata e dopu pocu tiempu l’ha spusata. Nu mascul’e ‘na fimmineddra beddra han’arranciatu ccu l’erva cazzuddra. Finu ch’had’accattatu zagareddre, carna vaccina, vinu e ricotteddre, l’uomu pilusu ‘u nd’ha ‘ntra vaddri e scioddre 96 j’ittatu tuminat’ì cacareddra. Ma tantè jiuta l’acqua a ra lanceddra........... Cuomu nu gambaruni dissossatu è statu d’a mujiera e d’e canate; pazzu furiusu dopu è divintatu e ‘na sira di viernu s’è sparatu nu corpu di fucili ed è squajiatu. Se cose, vecchie la mammina amata cuom’à limora tenad’ammucciata; vò, ‘mpasturari i pedi delicati a sa cucchia ì quatrare addottorate ccu cordi di sazizzi affumicati e l’uocchi ‘mpurteddrari a ru maritu ccu feddre di prisuttu sapuritu. Mammasa ch’era tutta chin’ì caddri ‘nd’ha ricivutu botte di marteddri ì cacciaturi ca cafuni e vaddri ‘nd’han’arrancatu ppi ‘na vurpiceddra o repulicchiu ancora tennarieddru. Quand’a mammina ca nud’era beddra criscettar’a ru piett’ì minniceddre l’ha ‘mpinnacchiata e maritata a fuddra ppid’evitari ì fari a tutti i Santi vuti gravusi e misse di pizzenti si le ristava ‘ncasa ppi simenta. ‘A stessa cosa ha fatt’iddra ccu Tina, niputa jioculan’ì ‘za Festina ch’ancuna pomiciata e toccatina had’arranciat’ì sira o di matina e pua lassatu fu cuomu ‘na spina. ‘A nanna l’ha lassatu n’abitinu chinu di merda grassa pecurina, cujiuta sutta n’arvulu di pinu duvi lizata s’era ra suttana ccu Sarvaturi, fijiu ì puttana. Furtuna ‘nd’ha ragatu a ‘sa sbampuna ch’ì vuombicu jittatu ‘nd’ha nu catu a chi lustru ed onuri l’ha dunatu. Ricojiati ed ammuta, sciagurata, ca quantu longa hà fattu la sajiatu pua fari tantu curta la calata. 97 'I FORA FORA L'hanu saputu tutti , 'i fora fora, ca m'ha chiagatu tre quarti di cori. 'A mamma nù mi mandad'a ra scola ca vajiu friculiandu la viola. L'acieddru quandu 'mpinna aza ru vulu apira l'ale e s'ù sbattad'a muru, senza cumpagna nù cci resta sulu. D'estati quandu 'mpoca la calura, matina priest' o la sira d'agura trovad'aceddru ca 'nud'ha paura e ca di mamma e tata nù s i cura. Simenta 'u 'nd'ha jittatu a ra virzura, ma ccu ru pizzu maceddrat'ha granu e carriatu jiffule di lana. Bisuognu mo nù tena di mammana e nuddr' a chiama zoccul' o puttana. 98 SI BONA LA ‘NGARRI 'I piecure sciarre muntuni pujisi parrava nu tat’à nu Santamarisi ca jia assecutandu ‘na Sansugrinisi ch’aviva di dote trecentu turnisi. L’amaru forisi l’aviad’a Tiresa, massara di casa, a ru cittu prumisu. Manneddre di lin’e saccuni di lana ‘nd’avia ‘ncunocchiatu Tiresa e filatu ppi dote ‘ncasciri a ra fijia sciabarra, ch’ud’era di murra, nè faccia ammucciata. Lavatu lu lin’ e ra lana cardata ù pani bruniettu ccu n’ugn’ì salatu manciava ‘mpipatu. ‘Na sira d’agura l’ha mamma njiuccata. Nu mienzu sicarru s’è Ciccu appicciatu, ù fijiu tocchetta s’è misu stirata e jiru cuntient’a purtar’a ‘mbasciata a chira cacajia ch’ù voza prigata. -Oi, tata, mi ‘njiorna, oppuru mi scura.-Si bona la ‘ngarri ti dunad’onuri, s’è menza liverza, ti minta pastura- 99 CUOMU MIENDULA’AMARA ‘U fijiu ì Vulantinu, 'mi cuntava ru tata, à tasca ‘mpapazzata avia di nu cicatu: nu tridici doratu, nu cuornu spizzutatu, Stelletta di surdatu, ‘na cruci timpestata di petre colorate, ‘na ficu assulicchiata, dua ciciri arrustuti, ‘na fava abbrustulita, ‘na corchia di salatu, nu zinzulu cundutu, nu curtieddruzz’ì fera e ‘ntra ‘na tabacchera muzzuni di sicarru e pippa di tamarru. Nu jiuornu ‘nciciorfatu si ficia fidanzatu ccu ‘na menza sciuffata ca ccu ra mala sorti si l’era già pijiata. -Madonna mia d’u Ritu nu carru di saluti e pani sapuritu ti ciercu ppi ‘su zitu. A chi ù t’ha ma’ prigatu dinari ccu ru catu ‘nd’ha’ tantu tu dunatu ed iddr’ù s’è fricatu nè ì suoru nè i canatu, nè ì jiennaru tignusu o ì fijiu verminusu. Santi di paradisu a ri muri d’a casa cci ‘ndi sù tanti ‘mpisi; a Cristu culerciusu d’a nonna Filomena fatt’hajiu già la novena. S’u fijiu i Vulantinu ì dà capizza ‘u vena, Madonna mia d’u Ritu nè pani sapuritu nè carru di saluti 100 ti ciercu ppi su zitu, n’a malatia di cori lu pozza ntossicari cuomu miendul’amara. 101