accunti musci - Scandale-kr
Transcript
accunti musci - Scandale-kr
ACCUNTI MUSCI di Nicola Paparo Nicola Paparo 2 ACCUNTI MUSCI Per attestato di stima e collaborazione, dedico la presente raccolta di poesie in vernacolo all’amico prof. Francesco Cosco, presidente del Circolo di dialettologia crotonese. Nicola Paparo 3 Nicola Paparo PPI MIENZU SICARRU Nu viecchiu tamarru ppi mienzu sicarru, ‘mpaccenti la serra, calata la notte, sidut’a ru siettu d’a gnura Cuncetta, vicin’a Villetta, inveci ‘i si diri nu santu rusaru, vattiendus’u piettu, ‘e zanne d’i risi cacciari fa fora a quattru quatrari, ‘mprascand’i limora a faccia d’a socra e di l’errama nora. 4 ACCUNTI MUSCI L’AMURI Ccu tutt’u rispiettu ppi nostru Signuri ch’è muortu d’amuri vi dicu, arribbatu a ‘sa seggia sbudata: l’Amur’è nu fijiu ‘i puttana fricata. Si s’i furtunatu durari pò a vita cuom’amazza di sita, nu jiuornu, nu misi oppuru n’annata s’è corn’ha’ ligati ccu ferrifilatu. 5 Nicola Paparo DUNATILA ‘NDOTE Zza Ros’a sgargiata, chiudiendu la porta, parrava ‘ncazzata a fija stimata d’u tata sciamorta: ‘U nannu purtava ‘na menza pagnotta, tassieddru di casu, salata ricotta e dopu manciatu passava ra notte cuntientu d’a sorte. Pirdut’ ‘u ‘nd’ha tiempu jiucand’a ri carte; ‘mparat’avia l’arte di mastru furgiaru, ‘u zingaru ha fattu vindiend’ a ra fera mulietti ciuccini, ‘mpajiate di vinu, staddruni ‘mbicchiati cui denti limati e puorci ‘ngrassati. Passavan’ ‘u tiempu, ‘ntra casa ‘ngradati ‘a nora, ‘i niputi, ‘a socra e ru tata. ‘A sira di viernu a ru fuocu arrutati ‘a nanna cuntava tre o quattru patute ‘i cierti gradassi ca furu ammazzati da gent’onurata, carente lu statu. Mo’ siti ‘na mass’ ‘e puttane fricate; ‘u jiumb’ ‘u vi cala ppicchì ‘u fatigate; azate la vuci si siti ‘ncazzate; nè fami nè siti cacciat’a surdati cud’acqua chiuvana e pani mucatu. ‘Sa lingua puncenti ca tajia rasenti ‘a faccia ammucciata 6 ACCUNTI MUSCI di mamma dolente dunatila ‘ndote ad ancunu curnutu ch’ ‘u fuocu davant’o d’arriedi v’astuta. 7 Nicola Paparo TINIVAD’A MENTE ‘U zzu Vicilante tinivad’a mente le sante parole ca trippa cuntenta nu jiuornu di majiu ‘li dissad’ all’anta: A jiennar’e nora ‘u dati ma’ nenti s’amar’han’u denti e malata la mente. T’alliffa ed abbrazza si luong’hai lu vrazzu la nora ca tena ‘mpasciata la vozza ccu pezz’ ‘i linazza; ti mina di cuozzu lu jiennaru pazzu s’ ‘a sira ti trova jiettat’a ra ‘mberza ccu trippa ‘mprascata di feli di rizzu, s’asciutt’ha ru pizzu. ‘Sa sort’ ‘i partenti su’ piejiu d’i santi ca grazz’ ‘u ndi fanu s’ ‘u pijianu nenti. 8 ACCUNTI MUSCI MO’ REQUA, TAMARRU Mo’ requa, tamarru. Ud’ieri a ‘sa serra ‘u jiuornu ca tata, passata la guerra s’è zitu prumis’a ‘na beddra forisa ca pan’e cumpan’ ‘u ligava ‘ntra spisa, ca ccu ra misata ca tata purtava ‘a rata pagava di linu filatu ch’ ‘a nann’ha tissutu ppi fari la dot’a ‘na cucchia ‘i nipute ch’aviad’addrivatu. ‘U tata tua Carru, gran mulu vizzarru s’è priestu spusatu ‘na piecur’ ‘i murra. Le ficia cacari sia o sette quatrari, patat’e cicorie l’ha dat’a manciari e priestu d’a tana l’ha fatti sbrittari. Chi tena ra capu litata di grassu - aviva ragiuni Franciscu ‘i Galassu – s’è fijiu ‘i badissa limuosin’ ‘u lassa, s’è fijiu ‘i gradass’è nu ciuotu smargiassu ch’ha sempri pijiatu figura ppid’assu. Tu, gran vrasciulun’ ‘u S’i fijiu sciaminu, ma s’i guvirnat’ ‘i nu malu distinu. 9 Nicola Paparo ‘U CIUCCIU ARRAGATU ‘U sa ru ciucciu quandu duna vota ‘a suddra tennareddra ch’ha manciatu ch’ ‘a fera s’avvicina e Furtunatu ‘li lima ru scajiuni e pua ‘li duna sira e matina catu di vrudata ca vo’ fricari, sempri fora manu, cazzuni patentatu mericanu. Prudizze d’iddru vanta senza fine ccu zzingari latruni e malandrini ca sutt’a cuda, l’urtima matina, ‘na spina di ruviettu sularina ‘li mintad’a ru culu chianu chianu ca rendiri lu fanu jioculanu quandu lu tocca zingaru ccu manu. Chi portad’a ra casa ‘s’arraguni a timp’e ‘mpar’ ‘u ndi simina granu e s’è santamarisa lu gabbatu ‘a merd’ ‘u ra rimina ‘ntru lu catu; a Lecce lu spediscia di filatu duv’a ra ‘mpressa vena macellatu e a murtadella mista ‘mpacchettatu. 10 ACCUNTI MUSCI ‘A GNURA TIRESA Aviva Tiresa ppi cori ‘na cuta ppi socra maligna, fijiastr’e niputi. - Nè casa, nè cota, nè linu tissutu, ne sordi ‘ntinnanti ppi luttu e tavutu ‘u jiri dunandu puttana fricata le dissa ‘ncazzata ‘a mamma malata. - Ti liccan’ ‘u culu si s’ ‘i ‘ndinarata, ma dopu spruppata tifan’ ‘e pompate - Nè a capu nè a cuda mi ‘mbera chiuritu ppi fari cuntienti parent’ ‘i maritu. ‘U fuocu l’appicciu ccu ligna siccati ‘u viernu si scinda ‘na mastra jialata; l’estati m’accattu ‘na squeddr’ ‘i gelatu e no, nu ru ‘ncignu s’ ‘u sugn’assulata. ‘Na lir’ ‘u ra cacciu ppi chiru curnutu ch’ha malepparutu ‘i mamma e di tata. 11 Nicola Paparo CURAGGIU ‘I MARIZZU Zzu Pepp’ ‘i Marizzu nè ‘ncuddru nè ‘mbrazza ‘nd’ha genti ragatu nè ficia surdatu ppicchi a ra misura è statu scartatu. Avia ru curaggiu ‘i nu puorcu servaggiu, ma santu ‘nud ‘era vinutu di Riggiu. Ad ogni gacciata minata di cuozzu ‘nd’ha genti ‘mpamuna jittata ‘ntru puzzu ‘E gargie tiniva d’azzaru ‘ntra vozza, ‘ntr’e manu na mazza e ‘ncapu purtava cappieddru tundizzu. ‘A spisa ligat’u cuntenta ru pizzu faciva vidiri, passandu d’ ‘a jiazza, a Mica, ‘Ntonetta Francisca ed a Juzza. Ma zinzulu viecchiu ‘i ‘n’appagnaturi ‘li ficia canciari di cera culuri e ‘ncuorpu ‘li misa ‘na randi paura. 12 ACCUNTI MUSCI CUMPARI TI ‘MBITU Nu jiuornu di Marzu manciava Peppazzu a casa di Vitu cundutu cumbitu. E dopo ch’ ‘a trippa Si l’ebba linchiuta ha dittu cuntientu all’amicu sidutu: - Dumani, cumpari, si vieni ti ‘mbitu, ma porta la carna ch’ia mintu lu spitu, lu pani cchiù friscu ch’ ‘u mia è micatu, ‘u vinu d’annata ch’u mia èd’acitu, ti puort’ ‘a mujiera ch’ ‘a mia è malata e ‘nsiemi passamu ‘na beddra jiurnata.Peppazzu stimatu nu ciuotu fricatu rispusa ‘ncazzatu: - Nè carna, nè pani, nè vinu d’annata ti puortu, cumpari mi pari stunatu; ‘na vota si frica ra vecchia spinnata, mi dissa, muriendu, ‘a nanna mia amata. 13 Nicola Paparo ‘A FINA D’U NANNU A ottaduanni nu misi e nu jiuornu è muortu lu nannu di frevi maligna. ‘Ud’era ‘na spanna e mancu ‘na ‘ntinna, ma mienz’acciaccatu pariva di minna. Quand’era guagliuni nu’ fu ma’ malutu e giuvinottieddru ‘u ficia surdatu ppicchi a ra misura è statu scartatu. Avia ‘n’ animeddra ‘mpinciut’a ra peddra e ‘ntra la cucuzza sua menza pilata ticchieddr’ ‘i miduddra no’ tantu quadrata. ‘A storta cudiddra di linu fasciata ‘i quandu di n’anca è ristatu sciuffatu. Murguni faciva duranti l’estati duv’era ra ven’o lu granu pisatu; ‘u viernu d’a vruscia d'u Mancuferratu ‘nd’ha sacchi d’alivi a ra casa ragatu ppi fari lu vittu di l’uojiu ‘i n’annata. E quandu scindiva ra niva jialata ‘na cundutureddra mintiad'a pignata di fave squadate, cipuddr’o patate. Nu grubbu di casa, nu ragu, n’aratu, tridenti di lignu, di fierru furcatu, è stata la dote lassata d’u tat’a ri fiji onorati. 14 ACCUNTI MUSCI TI FAZZU LA PEDDRA - A santa Nicola ti fazzu la peddra s’ ‘u lassi fricari ‘sa fijia mia beddra – diciva Linardu ‘u fijiu ‘i Marreddra ‘ntru catu sciacquandu ‘na vecchia fusceddra. - ‘U fari lu fissa, na vota ragiuna s’ ‘u vua ca ti fazzu tuccari ccu manu ‘a fini ch’ha fattu lu viecchiu ‘ncamuni, patruni d’u cani ca tinna dijiunu, nigandul’u pani. 15 Nicola Paparo NE’ ‘NCUODDRU NE’ ‘MBRAZZA Nè ‘ncuoddru, nè ‘mbrazza, ‘i cuozz’o a ra ‘mberza, nè sutta nu pinu, nè sutta ‘na cerza, ‘u viecchiu Tumasi, vinut’ ‘i Pedici, ‘ndi ficia carizzi a fiji ‘mpasciati, nè a mamma Carmela n’aiut’ha dunatu, di viern’o d’estati quand’era malata. Appriessu purtava ‘na cana fijiata e ad iddra dunava ra spisa ristata e ppi ra tiniri sia sciot’o ligata ‘u jiuornu cantava canzuna ‘mparata d’a vucca d’u tata. 16 ACCUNTI MUSCI CACCHIATIVIMENTE Amici e parenti cacchiativimente ch’ ‘i mali vicini d’u grubbu d’u culu vi cuntan’i denti. Cacchiativimente ca nostru Signuri, gran patri d’amuri, ‘ud’è casciottari nè riccu massaru ch’u sabatu sira vi pagad’all’anta, ma ammienzu li santi fa tanti cummenti. Cacchiativimenti puttan'ammucciate ch’aviti le corna ‘mpinciut’a carrate a ciuti marit’ ed amabili tati, da tiempu ammanziti ccu zuccaru duci già caramellatu e d’a majia rutta vi l’hati filata. Cacchiativimenti Ch’ ‘ temp’ ‘i ‘na vota sud'oji canciati. - Tu puorti stupp’a Japica ca Japicheddra fila – dicia mastru Fidili ca ‘nd’ha cacciatu fora timugne di limora e ‘nd’ha sintut’amare sintenze di magare. Cacchiatimente allura, amata mia mujiera, ca po’ canciar’ad’ura la longa tua avventura prima ca s’avvicina l’eterna sepoltura. 17 Nicola Paparo TURNANDU D’A FERA Marit’e mujier’u canciavanu cera si buonu l’affari facian’a ra fera. Di linu cardatu la gnura Dilina nu paccu ‘nd’ha chinu ppi fari la dot’a ra fijia Cristina. ‘U tata ccu corda di jiuta filata e ‘mbastu di fagu di pajia ‘ncasciatu ha fattu la dot’a ru ciucciu accattatu. D’amuri e d’accordu mujier'e maritu cuntienti turnaru d’a fer’ ‘i San Vitu. 18 ACCUNTI MUSCI PRISUTTU CAMPANARU ‘U tiempu ch’ancora la Berta filava don Cesar’ ‘a crista ‘ntra casa di Cristu ‘u tantu lizava: diciva e faciva, gridava, cujia, cantava e prigava ... ‘A sira d’agura sulagnu manciava prisuttu d’a Sila, ca tantu l’amava; si, pua, ‘na ticchieddr’u truvava d’u ranciu diciad’a ra Berta: - ‘I chist’ ‘u ndi manciu A tavula grossa, cchiù dintra ca fora, duv’ ‘a campaneddra si trovad’ancora, ‘nchiuvari fa ganciu a mastru furgiaru ch’ ‘u grassu d’u ranciu lu ficia ‘mpazziri. ‘Na sira d’agustu ‘li vinna l’arrostu ch’ ‘u buonu prisuttu ‘mpindutu nu’ resta ca don Cesarinu vo’ fari ‘na festa. ‘Na copia d’a chiava si ficia e ra vava è sulu ristata ‘mpinciut’a ra trava. 19 Nicola Paparo TRE ‘I TIA NU CARRINU E’ mastru Franciscu nu mienzu scarparu ca taccu di para e piettu di sola nè ‘nchiova nè cusa ‘i dintra e di fora ch’ ‘a tasca l’ha sempri vacant’ ‘i dinari. ‘U tena parola. Nè feta, nè dola. Si ‘mbraca e si loda si tena vicinu ‘na boccia di vinu. - Tre ‘i tìa nu carrinu‘li dissa ‘mbivienza nu spiert’ ‘i Cusenza ‘u jiuornu ch’ ‘u vitta pijiari ‘ncridenza nu jiascu di chiar’ ‘u si vurda ra panza. 20 ACCUNTI MUSCI CUOM’AP’A RU JIURI Cuom’ap’a ru jiuri ti vijiu azziccatu a ru costarizzu di ‘s’erramu tata. ‘U tieni ned’arti, nè vigna, nè cota e robba ‘u ‘ndi puorti a ra casa a ricota. Va’ vind’ ‘a zampogna e ricojia lu pignu, durar’ ‘u po’ sempri ‘sa randi cuccagna. Si menu ti vena d’u tat’ ‘a misata nè pasta, nè pani, nè granu pisatu pua dar’a manciari, mia caru canatu, a sorm’a niputi ed a zzu Furtunatu. 21 Nicola Paparo ‘U TARTIEGNU S’ ‘a nanna Tiresa facia nu bisuognu, ticchieaddr’ ‘i sputazza lassava ppi signu su tavula vecchia, su cippu di lignu ed a ru niputi ch’aviva ra grigna dicica ‘ncazzata: - L’amatu tartiegnu dumani t’ ‘u dugnu, appena lu ‘ncignu – Tant’ann’è durata ‘sa vecchia magagna, ma quandu l’incantu s’è ruttu, ‘ntra vigna truvat’hajiu siccatu lu miejiu vitignu. 22 ACCUNTI MUSCI GIUVANN’ ‘I MARANTONA Giuvann’ ‘i Marantona - cuntava ra Sciubina carnaggiu, pane, vinu e casu pecurinu si l’ha sulu sunnati ‘u tiempu ch’ha rignatu Benitu Mussolinu ‘U vintinovi, frati chiuvut’ha ‘na misata e assiem’a ru canatu Giuvann’ ‘nd’è partutu e ned’ha fatigatu. A ra cannizza pani ‘u cci ‘nd’era ristatu e l’errama Rosina, niputa d’a Sciubina, nè pasta nè pappata ad iddr’ha cucinatu. Quindici jiuorni mutu curcat’è, pua, ristatu e l’urtima matina è jiuta Veniranda, l’amata mammaranda, ccu coppa di patate ccu riganu cunzate e ‘na valent’ojiata. Quandu s’è rijiuncatu ‘a zappad’had’ammulatu ed a ra Cannavata si l’è priestu filata. 23 Nicola Paparo CHI JOCAD’A CARTE Chi jiocad’a sutt’e patruni ogni sira s’ha puru ch’ ‘a capu ogni tantu ‘li gira e sa ca lu frusciu ‘ntra tasca ammucciatu ‘a randi primera ha sempri passatu. S’ ‘u mazz’ ‘i di carte pua, tena ‘ntre manu ‘u fijiu ‘i Piruni, scarparu fricuni, nè sutt’o patruni fa far’a Gatanu, ca coddra ‘mbacant’a l’adduru d’u vinu. All’umbra lu lassa, ‘a ‘ntes’ ‘u ‘li duna, ch’è cchiù cannarutu di fimmina ‘ngrata ch’ha puru ‘ngannat’u marit’e ru tata. - Va’ paga a Martinu ‘u cantu d’u vinu – ‘li dissa ‘ncazzat’ ‘a mujiera Rosina e – sienti a ‘sa carna ca s’ ‘i nu cretinu – 24 ACCUNTI MUSCI PP’AMURI DI DIU Pp’amuri di Diu, ‘u jiri diciend’a ra ‘zza Nastasia ca Cicc’ha parratu ccu donna Sofia. ‘U nann’ ‘a talia, s’ ‘a pizzica zia s’u cazz’i cacari ppi mia e ppi tia. Scurdat’ ‘u s’è mamma ca ficia ra spia e dissa, jiurandu, ‘na grossa bugia, ch’ ‘a nanna ppid’iddra e ppi donna Lucia di notti avia fattu ‘na gran magaria. 25 Nicola Paparo AFFACCIATI Affacciati, beddra, affacciati, amata, affacciati priestu ca sugn’arrivatu. Ti puort’ i saluti di mamma e di tata, ‘i tutt’i parent’e d’ u mia vicinatu. ‘I d’uor’ ‘u ti puortu collan’ed aneddra, ma cori gentil’e nu paru di spaddre ca tat’ha ‘maparatu a ‘mbastu ed a seddra. Hajiu sutta la peddra ‘na forte cudiddra ch’ ‘a mamm’ha curatu ccud’uojiu e murtiddra. ‘U jiri sintiendu a chistu ed a chiddru ch’ ‘u sugnu malatu nè tiegnu gariddri. Ad ogni affacciata mi pari cchiù beddra, ‘na ros’addurusa, d’u cielu ‘na stiddra. Ccu l’uocchi ti mandu di fuocu fajddra e ppi ri labbruzzi ch’ancora nu’ vasu ccu mamma ti mandu ‘na cist’ ‘i cirasi. Mo’, beddra mia, tras’ e a cunocchia ed a fusu ‘u perdiri tiempu, ca sugnu gilusu. 26 ACCUNTI MUSCI TAJIOLA ‘U ‘NDI FRICA ‘A ‘zza Carulina, massara di casa, avia ‘ntr’ u tinieddru ‘na cucchia ‘i capase. ‘Ntra randa stipava ‘a past’e ru risu, ‘ntra l’atra salata ‘na pezza di casu, ca cannarutieddr’ è ru fijiu Tumasi, diavul’ ‘i chiesa e trivul’ ‘i casa quand’era sustusu. ‘A mamma ‘ncazzata ‘u vod’accasari e a santamarisa ‘u vo’ ‘mpirruzzari. Scuntient’e delusu ritorna Tumasi ch’ ‘a mamma di Jola nu muorzu di tripp’e tre o quattru stijiole ‘li misa ‘ntru piatt’e nu’ dissa parola. - M’aviti ppijiatu ppi surici o gatta? Nè trippa cunduta nè grasse stijiole ‘a mamm’ha dunatu a jiennar’e nora. - Tajiola parata – V’ ‘u dicu a paroleTumas’ ‘u ‘ndi frica, ch’ è stat’a ra scola. 27 Nicola Paparo TRE TRENTA NOVANTA Massaru Rusaru nu fu ma’ scolaru, ma cunt’a ra capu, maniandu dinari, ‘nd’ha fattu cchiu lestu ‘i nu randu nutaru. ‘I quandu Nicola è jiut’a ra scola l’ha vistu Rusaru jittari suduri, ch’ ‘u tantu capiscia i numeri ‘mpari. Rincasa d’agura, ogni tantu Rusaru ppi dari ‘na man’a l’amatu scolaru. Tascat’ ‘i buttuni di tanti culuri si fa, pua, purtari nu jiuornu d’a fera. A cinque e a deci l’ha fatti spartir’a l’amata mujiera. - Sia cinque su’ trenta, tre deci su’ ancora la stessa misura e deci e vintina su’ puru trentina. Dua trenta sissanta, tre trenta novanta; s’ancor’a novanta tu accucchi decina su’ cient’a ru ‘mparu, mia cara Rosina. ‘I gira e ri vota ‘na bona menz’ura; ‘i cunta, li jiuncia, i mintad’ in fila, e quand’è sicuru nu tena paura. ‘Ntru liettu dua trenta su’ sempri sissanta, tre trenta novanta e quandu decina accucchia a novanta ‘li pijia ru suonn’e nu penzad’a nenti. 28 ACCUNTI MUSCI NU RICCU SFUNDATU Nu riccu sfundatu, malatu di cor’e fricatu di mente facia ru saccente. ‘I vozza a ru cuoddru ‘ndavia ‘na jiunta. Gran ciucciu di ‘mbastu, no ciucciu di munt’u ‘njurava ra genti. Dua corn’ ‘i muntuni ‘mpinciut’a ra frunta l’averranu dat’a curuna di santu; i ricchi ‘mbuddrati di vecchia jiumenta ‘a ‘ntis’ ‘i ‘na trojia ch’ ‘u tantu cci senta. Ccu chin’ ‘u stimava nu, nullafacenti, facia ru galanti; a chi l’alliffava d’arried’e davanti amaru vilienu di gruossu serpente sputava ‘ntra frunta; a chi ‘li tuccava ticchieddra la tasca ‘i curt’erad’isca e di merda lu ‘mprasca. ‘U voza sputari ‘a resca d’a vozza ca di n’aceddrazzu tiniva ru pizzu. 29 Nicola Paparo PEPPINIEDDR’ ‘U VACABUNDU Peppinieddr’ ‘u vacabundu, capu frisca e pedi tundi, ha giratu menzu mundu e dinar’ ‘nd’ha di banda. E ra socra ‘sa lijienda, ccu ra capu mis’ ‘i banda, ‘li fa sempri quandu sbanda. Iddru, tuostu, nu s’arrenda, li cumbena ra faccenda e nu ris’ ‘i quandu in quandu le fa puru, fissiandu. 30 ACCUNTI MUSCI ‘A FIJIA D’A STOCCA Chi tocca di strisciu ‘a pracchia ‘i ‘sa stacca, nè ‘ncricca nè ‘ncrocca, nè cuomu la vacca ca linchia ru cuoppu e dopu l’abbucca, pò jiri diciendu ch’ ‘a fijia d’a stocca parata s’è jiocca e duv’ha mintutu a punta d’a scarpa va minta ru taccu. Pua, s’erramiandu, ‘u sputa ru cuccu nè culu nè pracchia, nè tocca cchiu ricchia, nè labbra si spacchia s’ ‘u trova ‘na racchia. 31 Nicola Paparo A CAPU DI BANDA - ‘U papa Luigi mò vena di fora e pipi vruscenti e dua pumadori ni porta ‘ntra spis’e ‘na beddra ‘nsalata facimu cunduta ca sim’affamati. S’è storia o lijienda ‘u sa Veniranda ca Mic’ ‘a niputi ccu l’uocchi di fora vod’iddr’accitari ccu sulu parole. Sta papaLuigi ‘ntru liettu curcatu ch’è muortu di fame, no tantu malatu. All’uort’ ‘i Mandat’ u d’ha nenti chiantatu ch’a ru Sapuritu era stat’affittatu. Micuzza faciendu tre o quattru sujiutti, ‘a cap’ha jittatu ntru sinu di banda a ‘zza Veniranda. 32 ACCUNTI MUSCI ‘ZU CICCU DURMIENDU ‘Zu Ciccu durmiendu cuntient’ o cujiendu, ntra vit’ud’è statu nu cunnucianciendu. Manneddre di frasche, di viernu trimandu, d’estat’a ru friscu, ‘nd’ha tante purtat’a ra fijia ‘i Balasca. Ccu n’ugn’ ‘i cumpani, ‘na sarda salata, tre o quattru carduni ‘nd’ha pani bruniettu manciat’a ra Gana. Jalat’e acquatina, di prima matina ‘ud’hanu vagnatu a Ciccu cazuni e nè quazettuni di lin’o di lana. A sira s’ ‘u c’era ra stiddra Diana scaluni di casa ‘zu Cicc’ ‘u nd ‘nchiana. 33 Nicola Paparo MARTINU SI ‘NCAZZA Si quandu fatighi ‘u muovi li vrazza Martinu si ‘ncazza. Ppi linchir’a vozza sta cuomu marvizzu su cima di cerza e ‘u jiuorn’a ru lustr’e ra sir’a ru scuru si rumpa ru culu. - ‘U simu ‘na razza ch’ ‘u chiant’hanu ‘mpizzu; d’u puorcu criscimu panzajia e sazizzi, nè jiamu cuntand’a ra genti prudizze ‘i mamm’e di tata ch’ ‘u n’hanu lassatu nè casa nè cot’a ru vuoscu Ferratu. M’hajiu l’arti ‘mparata manciandu carot’e patate cundute ccu grass’arranciatu a sciddr’ ‘i gaddrine ca su’ cchiù mercate. ‘A mamm’ha lattatu: ‘nd’ha deci fijiati, i mascul’avant’e re fimmin’arrieti. – S’ ‘u muovi li vrazza, nè pasta nè pizza si mancia sidut’a ‘na tavul’ ‘i jiazza e apposta Martinu gridandu si ‘ncazza. 34 ACCUNTI MUSCI VIA VIA DISCURRIENDU Zianima Juzza, ‘na fimmin’ ‘i razza, ccu past’e patat’e ‘na feddr’ ‘i cucuzza ‘nd’ha fam’accitat’a maritu stancatu ca sempr’a nu fusu ‘ntra vita ha filatu. ‘Nd’ha tanti zzu Brunu ‘u prim’ ‘i di frati, tifuni ammaccati. A Giugn’ognid’annu a ra rutta cudiddra ‘a sira tiniva calat’è lumbieddri. Zza Juzz’u ‘mpasciava, ‘u liettu spurchiava e a quattr’e quattr’ottu zzu Brunu russava. All’una di notti l’amaru s’azava; ‘u ciucciu a ra staddra, pua, jia guvirnava e all’arva spuntata chiamava ru frati e fora passava ra nova jiurnata zappandu, mitiendu, carrandu, ‘nzaccandu, via via discurriendu o cantandu cantandu. 35 Nicola Paparo STIDDRA DIANA ‘U tat’ha fatigatu senza pani e mamma ‘nd’ha tissutu linu e lana ppi d’addrivar’a tia, Stiddra Diana. ‘A nanna ti cusetta n’abitinu e longa ti la misa ra suttana di zinzuli di lana pecurina. Mo’ ca t’ha’ fattu zzita ccu Gatanu ‘u ti canusciu cchiù, Stiddra Diana. Va’ caminandu ccu ‘na mascherina e priest’o tardi cierchi la mammina ch’ ‘a trippa t’ha linchiutu ‘su dijiunu ca sord’ed arti nu’ tena di parti. Dua cori, ‘na capann’e nu Gatanu ‘u nd’hanu fattu ma’ bona farina. All’anim’innocenti ch’ha ‘ntru sinu chi cci l’accatta mo’ lu corredinu? A quali fauda vecchia di suttana ti pua aggraffari ccu ped’e ccu manu? Chi ‘u sa smarrar’ ‘u nd’ammaruggia pala e chi ‘ud’ha cira ‘nu ndi cusa sola. 36 ACCUNTI MUSCI ‘NA CUCCHIA ‘I CUMMARE - Cummà, cci vieni all’acqua? - Cummà, cci sugnu stata. - Cummà, si cci vinivi, c’era ru ‘nnamuratu. - Mo’ Cristu sia lodatu, ca ccu ‘su ‘nciannancatu - cuom’ ‘u chiama ru tata ‘u mi cci hajiu affruntata. Chi tena ra cinnanca ‘u ‘ndi cuverna jienca e a diestru ned’a mancu ‘ndi tajia ccu ra runca carduni ed occhitisi ch’allordanu majisi. Li vijia a nu palu ‘mpisi l’errami scandalisi ch’ ‘ud’hanu nu turnisi u si fanu la spisa, nè viernu quandu chiova addrumanu lucisi, ma vanu senza posa, ccu cientu ed una scusa ad accucchiari sposi da fimmin’onurate e puttagnol’amate ca sante su’ di chiesa e diavuli di casa, purtandu mazz’ ‘i rosi e ccu nu pizz’a risu le dicin’a ‘na rasa: - Ccu mia ti trasa ‘ncasa l’eternu paradisu. 37 Nicola Paparo I TIEMPI SU’ CANCIATI S’ ‘a fijia d’a massara ristavad’a ru scuru dicid’a ru maritu: - Ppi l’anima d’i muorti ‘u mi lassari sula ca muoru di paura. Cchi randa fimminuna l’ha mammasa addrivata! Ha l’anima ‘mpinciuta ccu coddr’ ‘i marmellata e no ‘i ferrufilatu. S’avissa fatigatu cuomu nu sgarrosatu puddritu malandatu ccu ragu e ccud’aratu o fussad’appiddrata ‘ntra nu pantan’ ‘i crita, passata la jiurnata durant’ ‘a simentata, ccu mamma nè ccu tata s’avverra langurata e scuru senza luci averra ricircatu ppi stari queta queta duranti la nottata, ‘ntru liett’arrimbujiata. I tiempi su’ canciati e ra mujiera armata s’ ‘è priestu di curaggiu. S’ ‘u povaru maritu ‘u si dà ‘na carmata a natiche di culu li mina ‘na pidata e priestu l’assicuta d’a casa e ru saluta. 38 ACCUNTI MUSCI FACIMUN’ ‘A RASCA Nu jiuornu d’estate sidut’a ru friscu Rosin’ ‘i Balasca e Marafrancisca cacciar’i pantali stipati ‘ntra tasca e dissaru ‘nsiemi: facimun’ ‘a rasca. Cuntandu e jucandu, nu mar’i cummenti si misar’a fari d’amici e parenti. - L’amici fidili su’ i denti mucati e i veri parenti e suor’e ri frati, - S’ ‘u s’hanu spusatu – dicetta ridiendu l’amica fidata. E Marafrancisca ‘ncriccandu la nasca: Fijiuli ‘ndi fazzu, maritu ‘nd’abbrazzu e frat’e suoru duvi ‘ndi truovi? - ‘Ndi truovi ‘ndagandu, diciendu e faciendu, ch’i patri modern’u su’ lign’ ‘i literna ca durad’eternu e si jioculana han’ancora la perna vaun puttaniandu cuntant’o ‘ncridenza e ‘i fiji sciamani ‘ndi linchianu panze. 39 Nicola Paparo SU’ TRE I POTENTI L’ha ditt’ ‘u Signuri ch’ ‘u pagad’all’anta ca tre su’ a ru mundu i veri potenti: ‘u Papa, ‘u re e chin’ ‘nd’ha nenti. ‘U Papa è ru capu d’a chies’e di tanti e quando si ‘ncazza si ‘ncacchia davanti i prievit’ ‘i murra e ri viscuvi spranti. ‘U re d’i rigant’ ‘i ‘na ricchia ‘u cci senta, ‘a casa l’ha china di carni vaccina ppi chin’a ra banda li sta cchiu vicinu e ppi ra marmaglia ca tena luntanu l’ha sempri vacanta di vin’e di granu. L’amaru dijiun’è l’eternu cazzuni ca legge e giustizza ccu liccasapuni vo’ dar’a ‘na murra d ipuorci e di cani. ‘I spat’e curtieddru armat’ ‘ud’ha manu chi sempr’ ‘u cazzun’ha tinutu luntanu. ‘A casa s’è fatt’u stad’a riparu e Santu Dunat’ha chiamatu magaru. 40 ACCUNTI MUSCI S’AVISSA RU CIUOTU - S’avissa ru ciuotu dua dent’ammulati ‘na carneficina d’arrigunizzati facerra di viern’e duranti l’estati dicia nu puddritru da pocu grastatu a ciuccia affamata ca suddra manciava a ‘na scioddra ligata. - Nè denti nè ganghe ammalat’o limate ti fan’ammusciar’o ticchieddra ‘ntustari, ca t’hanu grastatu. 41 Nicola Paparo GATAN’E CATIRINA A metà giugnu, ni cuntava nanna Papa Gatanu, appena le scattigne vidia ‘ngroffari, li viecchi rugagni fa priparar’a chini la sumbegna ‘ncapu ‘li ficia cuom’a ‘na milogna. A mamma Catirina fiet’e grigna ‘ndi ficia trangnjiari a ra canata ca pren’ ‘i l’urtimeddra era ristata, dopu ch’u paparand’era ‘ntustatu. L’amaru ripusava ‘ntra l’estati, quandu li passuluni assulicchiati ‘mpilava Catirina ‘ngurgunata a ra friscura di nu ‘mpergulatu vicin’a ‘na caseddra fravicata ccu petre, ccu savurr’e pocu crita. Gatanu fatigavad’a jiurnata ccu zzappa, ccu facinni, cu furcatu e a sira si manciava ‘na bobbata e priest’ ‘u ‘ndi faciva matinata. ‘Na frissurat’i pipi e di patate ed ogni tantu puru ‘na frittata manciavan’a murzieddr’o ra scurata papa Gatanu e mamma Catirina ch’avianu scarpe grosse e menti fina. 42 ACCUNTI MUSCI ‘NTONI GUADDRETTA ‘A ‘Ntoni cianciendu, guagliuni ‘ntra fascia, ‘na truscia ‘i paposcia calat’è ‘ntre cosce. L’ha mamma a ra serra purtatu ccu zia e quand’ha parratu era puru scialia. Squazuni girava ppi rugh’e ppi via e ‘a gent’ u gnurava “Guaddretta” e ridia. Ha sempri guardat’ ‘i l’amatu canatu ‘u piattu ‘ntuppatu s’ad’iddru a rasera viniva dunatu. ‘Nd’ha ‘Ntoni Guaddretta a Chian’e Villetta sajiuti scaluni ppi quattru vuccuni ‘i pasta ‘ncasat’o minestra ‘mprattata. 43 Nicola Paparo MARCIEDDRU Sintunt’hajiu parrar’ ‘i nu certu Marcieddru ca ‘ncapu miduddra ‘ndavia nu munzieddru. Sidut’a nu siett’ ‘i d’a jiazz’o d’a coddra cunsiji ‘ndi dava a tanti cunnieddri ca ppi ‘na minestra di fav’o pisiddra a guarda facian’a ‘na cucchia ‘i puttane ca ‘ncapu mintianu ‘na mastra curuna a tata malat’o maritu dijiunu. A mastru Jacintu ch’ ‘u tantu cci senta, ‘u jiuorn’ ‘i l’Assunta, vicin’ ‘u cummientu li dissa gridandu: - A carr’e trainu, amicu fricuni, nè viecchiu mazzuni, nè mulu ciuccinu cci ‘mpajiad’ancunu – - Marci, s’i nu sant’o ‘a cap’ha’ vacanta?- Aceddra d’azzaru, carrozze lucenti, amici fidili e luntani parenti ‘ndi vidanu tanti passar’a livanti, punenti, scirnoccu e duv’ogni tantu cantava ru cuccu e piddr’a jinhocchiu tiniva San Ruoccu. 44 ACCUNTI MUSCI S’AVVERRA LICCATU - Ccu tuozzu di pan’e ‘na jietta di ficu ‘nd’ha terra zzappatu lu nannu Divicu. Mo’ piejiu ‘i d’u puorcu ti vijiu allippatu ca cuocciu d’ajiandra si mancia curcat’e dintra lu scifu nu tocca brudata. Zza Rosa d’a ciota dicia ‘mbilinata a Pantu ca voza, ‘na sira ‘ncignata ‘na pezza di casu ch’aviva stipata e piatt’ ‘i ‘nzalata lassata d’u tata ‘u voza manciari, ch’ ‘è vavuliata. S’avissa davieru ‘a fam’assaggiata na sul’ ‘a ‘nzalata ma pur’u piattu s’averra liccatu. 45 Nicola Paparo ‘U MINZUGNARU ‘U minzugnaru - crediti ‘sa parol’ ‘i pecuraru è piejiu d’i parenti d’a mujiero ca ti vuonu fricari li dinari ‘u jiuornu ca t’affruntan’a ra fera. A bonsignori, siduti ‘ntra nu grubbu ‘i cumpissuoru nega ru cannarutu parraturu ch’a nannus’ha fricat’a tabbacchera quandu ‘ud’avia sicarru ppi fumari. A suor’ancora ca prega ra Madonna d’u Rusaru ‘u scansad’a ru fijiu la sciagura fa vindiri lu puorc’o la sumera u pagad’a magara la fattura. A mamm’e tata, ad ogni fin’i misi la misata scippa ppi ru niputi sfurtunatu ch’è statu d’u patruni già sfrattatu chè rate di l’affitt’ud’ha pagatu. E si t’alliffa l’ anima già ‘mpignata ti la scippa e a satana la vinda ppi nu catu ‘i vin’acitu ch’ha mienz’annacquatu ‘u tavernaru ca l’ha ‘mbriacatu. 46 ACCUNTI MUSCI CARAMELLE E ZUCCARU FILATU A ru trappuni chini ‘ndi trova cchiu fimmine prene ‘i quandu ‘si puttan’ ‘i signorine ccu pinnul’accatt’e marijuana hanu fattu siccari l’ovarina e tutt’ ‘a ‘ntramajiata di stintini? Trippa ‘nchiattata e natiche di cul’arrivulate arribban’a vrachetta sminchialata e di vasuni mancu saziate cchiù ‘mbilinate passan’ ‘a nuttata e penzan’all’amanti ‘ndinaratu ch’a ra scurata le caccia ra vampata d’a pignata. Sù ‘mbizzarrite pur’è maritate dopu ch’han’alliccat’a ra misata e s’ ‘u maritu grid’u su’ lignate, cuomu facia ‘na vota ‘u viecchiu tata, nu caramelle e zuccaru filatu. 47 Nicola Paparo MASTRUOCCULA All’ammucciuni ‘a fijia puttagnol’ ‘i Carulina a notti friculiava ccu Giustinu fricand’a zzu Duminic’’u gappuni l’uojiu d’a giarra e d’a vutta lu vinu. Nu ferracchiuni, niput’ ‘i ‘na randissima puttana, dijiunu cchiu d’u can’ ‘i nu ‘ncamuni, le cerca pan’e casu pecurinu s’ ‘u va ch’a Micu ‘ntinna ra campana. Mastra fricuna li dissa: - Si m’arringhi la suttana ca mi è caduta sutta ‘su barcuni ti dugnu puru ‘na cannat’ ‘i vinu i chiru chihajiu pijiatu ppi Giustinu. A ru scaluni s’arriba, jistimandu, lu squazuni, ccu l’uocchi va circando la suttana e ‘u sa ca la mastroccula fricuni ‘l’ha priparatu ‘na cazzata strana. No ‘na pistola, ma di literna ‘na grossa mazzola arma ra man’ ‘i chira masculuna ca ccu ra scusa fissa d’a suttana cunzat’ha ppi ri feste lu ‘mpamuni. Ad unu ad unu ‘ud’ha zumpatu li tanti scaluni ma a tre ed a quattru cuomu lo squadatu cani di mandra ca fu curramatu. 48 ACCUNTI MUSCI ‘U PRUMINTIRI VUTU - A Sant’e Madonna ‘u prumintiri vutu ca s’ ‘u ru mantieni ti fan’e pompate – dicia Marantona a maritu ‘ncialatu ca ventuliava pisera tajiata all’aria d’a cota d’u vuoscu ferratu. - A tuppu va’ linchia dua sacchi di jiuta ‘i quant’hà pisatu e portali, car’ a ru viecchiu curatu ch’had’iddru prigatu u ti duna saluti ‘u santu magaru, chiamatu Dunatu. 49 Nicola Paparo ‘NA CUCUZZA Ch’er’ ‘i na razz’ ‘i pazzi mi lu ‘ntimava Juzza, ma ch’eri na cuccuzza ‘i l’uort’ ‘i Rafelazzu, nè diavulu pinnutu, nè sant’arriggittatu mi l’hanu rifilatu. Mo’ va’ jiucand’ ‘i cuda e tienti l’avventura, randissima zannuta ccu ra capu guastata. T’ha mammata ‘mparata a fare le pompate? Ricojiat’ed ammuta ca quant’è ra sajiuta pua fari la calata. 50 ACCUNTI MUSCI S’AVISSI S’avissi ticchieddr’ ‘i miduddra sanizza ‘na curriggiuteddra dunierr’a ‘sa pazza. T’ha mamma lassata ‘na gumbul’ ‘i crita duv’iddr’ha vivutu chir’acqua marcita ch’ ‘u tat’ogni sira, quand’era ‘ntippata, l’ha sempre ragatu d’u vuoscu ferratu. ‘I merda quajiata ‘nd’inchiva nu catu e ‘a trippa tiniva cuntent’e gabbata e a cientu magari ‘nd’ha datu ducati ppi fari fattura a socr’e canata, ca prim’ ‘i muriri d’a casa ha cacciatu. Ha cul’e papata durant’a cumpari, a gent’ ‘i passaggiu ca jiad’a ra fera. L’ha sempr’u maritu guardat’a ra cera; passava ru tiempu linchiendu di vave nu ciutu fricatu ca manc’ ‘u parrava. Mo’, vecchia carcassa, no frittula grassa, ma carna minuta si manci ccu l’uossu. ‘A gumbula vivi di chira patissa ch’u tat’ha pijiatu cchiù vote ppi fissa e facci azziccari ‘sa fijia smargiassa ca prim’ ‘è l’estati si rumpa ru mussu e perda ra grass’e ra magra ccu l’uossu. 51 Nicola Paparo CCHI NORA ‘NGRADATA Chi nora ‘ngradata ch’ avimu ‘ngarrata! E’ brutta, zannuta, ‘na malemparata, a faccia la tena ticchieddra arrappata e cuomu lu nannu, ha capu malata. ‘Na gatta spirdata ca dopu fijiata cridiva ch’ ‘u mari era tuttu quajiatu. Vo’ far’ ‘a saputa e sputa sintenze d’u tuttu ‘ncridenza. S’ha mali di panza ‘a mamma ‘l’u cura ccu n’ugna di zunza e acqua di ruonzu. Le duna ru nuzzu, le cunta prudizze e tante atre cose ch’u ‘nd’inchianu pizzu. Ma chi sta vicinu a ‘s’arvul’i razza, all’ann’e nu misi, s’u mora di tisi, cumpan’ ‘n’ndi mancia ccu pani pujisi. 52 ACCUNTI MUSCI PIECURA GUDDRA Ohi pappagaddru cchi suttaninu t’hanu misu ‘ncuoddru. S’ ‘i cumbinatu piejiu ‘i ‘na fusceddra E nu’ ‘nd’accatti cchiù a ra picciriddra cumpiettu, mastazzol’e zagareddre. Cuom’a Gustinu ti vad’asseittu miejiu ‘i ‘na curuna ‘su par’i crona gruossi di muntuni ca ‘ncapu t’ha mintutu l’abbrattuni fijiastru d’a massara Carulina. Quand’eri gaddru cantavi all’aria apert’e puddrastreddre ti stavan’a ra banda ed a ra coddra ‘a nanna si facia ‘na scupareddra e ra casa lucia cuomu ‘na stiddra. ‘Ntra chira scioddra duvi pascia ra crapa ‘ntra la suddra t’annamurasti di ‘na fravetteddra ch’ ‘i pil’avia lucent’a ra cudiddra e trottiava cuomu ‘na cavaddra. Piecura guddra, dopu ca s’ha’ lizatu la gunneddra è divintata la spinguletteddra e ‘nd’ha fattu jittari cacareddra a chi li man’avia chini di caddri ca ccu murtiddra curat’hanu carvunchi peddra peddra e mattuli turciut’ ‘i vizza e suddra assiecutandu piecur’e cavaddri ‘mpiddrand’o scigulundu scioddre scioddre. 53 Nicola Paparo ‘U RA CRIDIRI - Centucinquanta duluri i panza a ‘sa fimmina strippa le pazzanu ‘mpacchiari ad anta ad anta ch’ ‘u jiojiu va rimina ‘ntra simenta ch’ ‘u tat’ha ventuliatu culappianti. Maripunenti diciad’a ‘na puttana stravacante ch’arred’a dolirata pizzuliava nu ferracchiun’ ‘i razza ca ‘ncialava ‘na beddra giuvineddra ch’u sbrittava. - ‘U smaniari ca nuddru ti la nega ‘na bandera fijia di mamma bona, no ‘i magara; chira ca ‘ncial’è fijia ‘i marinaru e ti pò procurari la galera – - ‘U ra cridiri, affruntala ccu mia dumanesira dille ca’nd’ha’ parrat’a mamm’e tata, ca su’ cuntiendi si già cunchiuditi e vida ch’a quatrar’u sta ‘ntanata. 54 ACCUNTI MUSCI MADONNA MIA D’U CAPU Madonna mia d’u Capu ‘u sa’ ch’ ‘u sugnu cepa e ‘u mi gira ra capu nu vruocculu di rapa. A ra chiesa cci viegnu si tiegnu nu bisuognu e vut’ ‘u ‘ndi mantiegnu si nieghi lu sustiegnu. ‘A capu ccu ra tigna, ‘a peddra chin’ ‘i rugna, ‘u fuocu senza ligna e ‘na frevi maligna l’ha’ priestu tu mandari a tutt’i vipirari. ‘Sa razz’ ‘i casciottari cucina senza sali; ccud’iddra ‘u pò vulari palumba senza feli. Nu jiuornu senza suli pizzenti pò scarfari ch’ ‘u tena focularu? Madonna mia d’u Capu, si mi fa scumpariri ti fazzu assecutari pieju ‘i ‘na casciottara e l’anima carnali la dugnu ppi riparu a diavulu massaru. 55 Nicola Paparo NICOLA D’A GANA Finit’ ‘a sajiuta di Santusunatu Nicol’ ‘i da Gana è quas’arragatu. Si liga ra scarpa ca tena sciunduta; nu mienzu sicarru, passata la serra, appiccia od astuta si piersud’ha l’erre ccu cierti guagliuni ca jiocan’a murra. Si ‘ncazza Nicol’e ‘na grossa mazzola si pijia ‘ntra granca. - Gran fiji ‘i puttana, vi pijia e v’acciuncu, lassatimi stari, ca ‘ncuorp’hajiu ‘na vampa ca l’anima vruscia e d’a capu la trempa. S’ ‘a mamm’e ru tata v’avissa cusutu ‘sa vucca ‘mprascata ccu ferrufilatu, v’averranu datu nu poch’ ‘i saluti ppi ‘s’anima lorda ca feta di merda. 56 ACCUNTI MUSCI CICCUZZU D’A BRUNARA Ciccuzzu d’a Brunara ‘nd’era nu massaru, ma sutt’a Previtera, all’uort’ ‘i don Nicola, chiantatu ‘nd’ha scalora, troppat’ ‘i pumadori, suraca povareddra... e quand’erad’estati arriedi la caseddra, ‘nd’ha rifriscate tante cummare puttaneddre. Salat’avia re cronte a giuvini valenti, faciendu l’attindenti a Peppi Girimonti ccu Gios’ ‘u Sapuritu pp’amuri di Benitu. Dopu la ritirata nu mari di risate ha fattu fari a Rosa e all’errama canata. ‘I l’urtim’arrivata cuntava re cazzate, lassandu senza jiatu ‘a socra ‘ndolirata ca s’era sbindumata ppi fari la ‘ngradata. Ciccuzzu d’a Brunara taccagnu c’era natu e ‘u ficia ru surdatu ch’è statu riformatu; vistut’ ‘i tilamara l’hajiu vistu ‘ntru tavutu ‘u jiuornu ch’è murutu. 57 Nicola Paparo ‘A NANNA PADDRUNI ‘A nanna Paddruni ha pers’u maritu a trentacinqu’anni nemmenu finiti. ‘Na cota a ru mancu l’aviva lassatu e ‘a casa materna inveci dunata a ra prima fijia ca s’era spusata. ‘Na murr’i quatrari muccus’e affamati e fittu di casa all’amar’è ristatu. Ma Bufulitanu e ra gnura Vicenza, dua viecchi tamarri ‘i di part’ ‘i Cusenza ‘na casa di crita ccu mienzu chiancatu ad iddr’hanu datu pp’ancuna manciata. ‘A nann’ha paratu nu liettu cazzutu di stuppa cordata, linazza chiamata, e a viecchiu sustusu e a gnura Vicenza linchiut’ha ra panza di pani ‘ncridenza. 58 ACCUNTI MUSCI MARI’, TI S’I ‘MBRACATA Marì, ti s’ ‘i ‘mbracata: ‘na ciagula sparata pua aviri ppi maritu, no mastru cujiunutu ca po’ fari pompate a schette e maritate. ‘U nannu ch’hajiu pirdutu ‘nd’ha fimmine tastatu e duvi minne moddre, trappandu cci la truvatu: - C’è statu maniatu diciad’a ra scurata a jiennar’arrittatu. - E duvi c’è lavuru, c’è statu siminatu – rispusa ru ‘ncialatu. ‘U mi fari ‘ncazzari, nè cchiù telefonari – Ancor’ ‘u t’hajiu spusatu e già m’ha’ ‘ncurunatu. Va fatti maritari d’u fijiu d’u magaru, avanzu di galera, ch’ ‘u frusciu ppi primera ha dat’a ra mujiera. 59 Nicola Paparo VICIENZ’ ‘I GATTAREDDRA Vicienz’ ‘i Gattareddra a mul’ed a cavaddru ‘u ‘nd’ha mintutu seddra, ma ‘mbastu supr’a peddra a ciucciu scavarieddru ca persa trott’e rajiu manciandu sulu pajia. Puzali ccu ru pilu, manter’ ‘i tilamara, canneddri dozzinali d’estat’ ‘u ‘nd’ha strudutu ca gran’ ‘u ‘nd’ha mitutu. Ma pedi, man’e spaddre tiniva chin’ ‘i caddri ca petri ‘nd’ha spaccatu e ‘ncuoddru carriatu ppi fari massicciate. Passat’a sissantina i man’avia vacanti: ‘a destra aviad’arriedi ‘a manch’inveci avanti e s’ ‘u tiniva nenti ccu n’ugna ganghe e denti si pulizzava e a genti dicia ca pur’i Santi ‘ntru cielu sù ‘mpotenti e manna nuddru manda a povaru pizzenti. Nu sabatu matina ‘a cuccuveddra canta, ‘u griddru si lamenta, Vicienz’ ‘u senta nenti, ca ‘ncielu tra li Santi l’ha Crist’onnipotenti chiamatu ed arrunchiatu ‘a fijia e ru niputi ‘ntru liettu arrimbujiatu truvat’hanu lu tata. 60 ACCUNTI MUSCI RUSAR’ ‘I MASTRUTURU Rusar’ ‘i mastruturu era nu sgargialupu, ma sutta lu viddricu tiniva nu pircuocu ch’appena lu tuccava jittava vamp’ ‘i fuocu. Mi l’ha dittu Dilina, ‘a mamma d’Agatina, ca jiend’a ru mulinu ccu mienzu saccu ‘i granu l’ha vista ‘su marranu, ‘i parti l’ha chiamata, ‘ntra staddra l’ha purtata e cci l’ha carricatu. - ‘U tat’era partutu e ra mamma malata quandu m’ha svirginata. M’ha mali cunsijiatu ch’erramu canatu e nu spiert’avvucatu m’ha girat’e vutatu ed ia sugnu ristata puttana e mazziata. 61 Nicola Paparo NICOL’ ‘I PISAFIERRU Nicol’ ‘i pisafierru ‘u fu piccinott’ ‘i sgarru nè piecura di murra. Ha fattu tutt’ ‘a guerra e quandu s’è ricuotu nè viertula sciancata nè ciucciu sgarratatu ‘ntra staddra cci ha truvatu. S’è priestu fattu zzitu ccu ‘na fijia ‘i Lucia, ma ‘a mamma l’ha gridatu ch’ ‘u tantu le piacia. Nicola s’è ‘ncazzatu, è jiut’a Cirenzia, paisi d’a ciotia, e ddra, pua, s’è spusatu ccud’Anciulamaria. Nu juorn’had’affruntatu, passand’ ‘i Cirenzia a gnura Carulina, ‘a fijia di Lucia e, pua, cujiuniandu ‘li dissi: - Benimia, si ti pijiavi a mia ‘nd’eri capitatu ‘ntra tutta ‘sa ciotia. 62 ACCUNTI MUSCI GUARD’ ‘A RAZZA Capu grossa di cucuzza, cchi ti dissa ra zza Juzza quandu chira pardinazza t’ha nu risu fatt’a pizzu a chir’angulu d’a jiazza? - Si ti spusi guard’ ‘a razza, no ra doti ‘ncasciatizza, ca si vena d’a mundizza scupa terra e gaddrinazze e cucina ‘ncasatizza ‘u ti cunda ru mustazzu. Tu facisti lu gradassu, t’ha’ liccatu carn’ed ossa e i piccati di lu sessu mo’ li cianci, ninn’e gruossi. 63 Nicola Paparo S’ ‘A MUJIERA LASSA SULA Sciamorteddra di mujiera ch’ha focus’ ‘a tabbacchera sul’ ‘u lassa ru massaru ned’a casa nè a pajiaru ca si passa ru cumpari, ch’è nu fijiu di magara e ra senta langurari, ch’è di jiuorn’o ch’è di sira va e le fa ru sumpustuoru e ccu pocu calaturu ch’ha stipatu, a ra bon’ura, e ‘na boccia ‘i vinu chiaru, rifridduta la calura, pur ‘a fami ccu l’arsura fa passar’e ancora spera ch’è cuntientu lu massaru d’a sciamorta sua mujiera. 64 ACCUNTI MUSCI QUAND’ ‘A CIUCCIA RAJIA. - Quand’a ciuccia rajia ‘u ciucciu zzump’e sajia – Dicia ru zzu Battajia cusiendu, spacu e sujia, nu grubbu a ‘na ‘ngunajia ‘i scarpa chin’ ‘i pajia. Si, pua, tena ra dojia e ‘u ciucciu si la squajia no sulu perda rajiu ma ‘a capu cuom’all’ajiu ammacca ccu nu majiu. 65 Nicola Paparo ‘U CULU ROTT’E RA TASCA GRUBATA - ‘U puorcu ca s’abbutta ‘ntra massata ‘u ‘ngrassa nè panzajia nè salatu, chiru ca ‘ntru zimbun’èd’assistutu si mancia farinazzu macinatu, ciciri ‘ncuocciu e cati di vrudata e cunditura di n’inter’annata ti fa stipari ‘ntra rugagn’i crita o ‘nzalater’ ‘i fierru azzariatu – dicia ‘na vecchiareddra a ru niputi ca jia scartand’u grassu sapuritu ‘i ‘na feddr’ ‘i prisuttu maturatu. Siti malemparati e furtunati ch’a robba mo’ v’arrivad’a carrate e nu jiati diciendu ca manciati chiru ch’ ‘a previdienza v’ha dunatu. Vavuliat’ ‘a carna macinata, past’e patate è ppi ri carcirati, pan’ ‘u tuccati ca si no’ ‘ngrassati, fili d’ajina siti divintati e pur’ ‘i scrench’aviti ‘ncatturate. Fatiga ‘u ‘ndi circati e a ra misata ‘i ‘si povari viecchi digaddrati vi siti già da tiemp’affizionati e ‘u stessu jiuornu ca vi l’allampati lassati a vecchiarieddri ‘mbilinati ‘u culu rutt’e ra tasca grubata. 66 ACCUNTI MUSCI ‘U SA’ CCHI TI DICU ‘A vucca di meli d’a zza Fancineddra dicied’a ru chian’a ‘na fimmina beddra: - ‘U sbandierari vineddre vineddre ch’a chiru pajiaru ch’ ‘u canta ru gaddru a casa si conz’e l’amuri si scioddra. - ‘Nd’hajiu tanti friscuni sintuti di pica, ma nuddru m’ha fattu canciari ‘sa capu. ‘U sa’ cchi ti dicu, mia car’animeddra, ch’u suli s’ ‘i pijia chi cojia ra spica e a chi sta sidut’a nu friscu cca fora duluri di capu nu’ tantu ‘li ‘mbera e a culu scuviertu po’ dormiri ancora si canta ‘ntra casa l’amata mujiera, ‘u jiuornu d’agur’e ra notti a ru scuru. 67 Nicola Paparo MAMMA RACCHIA A FIJIA ‘NGRATA Mamma racchia a fijia ‘ngrata: - Nannu e nanna a ra scurata ‘nd’hanu sempri rimuddratu, ppi ri fiji e ri niputi, tuozz’ ‘i pani già ‘ntustati ccu ru vruodu d’a pignata. – - Ppi mi fari cazziata mi ricuordi ‘se pappate? Scordatillu lu passatu ed a mia, la turturata, fammi viviri ‘sa vita. ‘U progress’ ‘u l’ha vulutu puru tu, vecchia arrappata? Ppi ‘na colica cicata nuddru mora, cuom’u tata pasta, pani e calaturu, ccu ru fijiu ‘i mastruturu manci ancora, jiuornu e sira ed a santi arriggittati va circand’a ra jiurnata nu miracul’arranciatu. La gunneddr’arripizzata, quazettuni di filatu, zagareddre rigamate, nè di viernu nè d’estati, mi li mintu n’atra vota. Mo’ mi guodu la misata ca tu stessa m’ha dunata. 68 ACCUNTI MUSCI ‘U SI VIVA PPI RA PANZA - Si mi parra d’esigenza ti la fazzu lenze lenze – ‘ncazzatizzu don Vicienzu a ‘na gnura di Cusenza fa sapiri ccu Custanza, ch’ud’ha pierzu la spiranza ‘i si linchiri la panza. - ‘U sapia ch’era na strunzu cuomu nannusa Vicienzu ca pirdetta ra crianza ppi ‘na misera pitanza ca circata ‘l’ha ‘ncridenza ‘u fijiastr’ ‘i zzu Lorienzu quandu vinnad’a licenza. Hajiu parratu d’esigenza ppi nu perdiri l’usanza, iddru ‘nveci d’astinenza parra sempri e nu’ cci penza ch’ ‘u si viva ppi ra panza. 69 Nicola Paparo ANCORA DISPERA ‘U viecchiu arrivatu dunava cunsijiu no sul’a ru tata, a ra mamma, a ru fijiu, ma a quanti, gridandu, pirdivan’u rajiu e a chini tiniva ‘na cap’i ramajiu. U mastru furgiaru ch’ ‘u jiad’a ra forgia a fijiu ‘u nigava nè vittu nè alloggiu, l’affrittu scarparu truvava riparu s’ ‘a scarp’u cusiva cchiù piettu di sola... ‘Ntra casa nu’ para l’anticu tilaru la sula masara ch’ancora dispera s’ ‘a fijia ha pirdutu, jiucandu, l’onuri e ‘u tata, ‘ncazzatu, cacciata l’ha fora. 70 ACCUNTI MUSCI PAPAMICU D’i cadetti ‘u cchiù pudicu, cert’è statu Papamicu. Guai a chin’ ‘i nu carcagnu fa vidir’u ped’o l’ugna! Li facia ‘na sort’ ‘i lagna e sintiri la vrigogna cuom’ ‘u conti di Culagna ca ppi l’errama cuccagna è fujiutu d’a campagna. - Chi a ra capu tena tigna ‘u ‘nd’assiecuta milogna e nè a majiu ned’a giugnu spacca ligna senza cugnu. Mi l’ha dittu Papamicu ch’ ‘u pirdette ma’ ‘na ficu ‘ud’assiecuta ‘na pica. 71 Nicola Paparo AMMIENZU SETTE - Ammienzu sette maritu mia, ‘u ‘ndi lizari vetti – dicia, rociniandu donna sperta - ch’ ‘i d’a pignata sempr’a mejia parte si l’ha manciata lu givini forte e ru sciancatu s’è cuntintatu di la restatina, ‘a sira tard’o priestu la matina. - ‘U forti, gioia mia, sir’e matina si la ricojia tutta l’acquatina e nè s’adduna ca tu ‘l’ha’ già ligatu, foramanu, tassieddr’ ‘i casu ccu nu mienzu pani, e l’atru ‘l’ha’ stipat’a ru guagliuni, ‘u cchiù acciaccat’i tutt’u famijiuni. A ra scurata ‘u tata si ricojia sminchialatu e ‘a gnura ch’ha passatu la jiurnata duvi la prima fijia ndolirata, ca nu stincu di sant’ ‘u s’è spusata, tutt’ ‘e patute ‘u po’ cuntar’a ru marit’astutu, ma chire ‘i fora fora capitate ca socra ed a canata ‘mbilinata ch’a mmienzu sett’ ‘u puon’azari vetti cuomu Richetta l’ha sempr’azati ccu tre marionette ca tened’a ra casa ancora schette e ‘a suor’ha maritatu due civette malat’ ‘i capu e ccu re gambe storte. 72 ACCUNTI MUSCI ACCUNTI MUSCI Accunti musci ‘u ‘ndi jiri cuntand’a ra bardascia ca ‘nnanzi a mia t’ha dittu: ‘U ti canusciu nè mi parrari ccu ra vuci vascia. Ccu trin’e ruscia ‘a mamma l’ha tinuta ‘ntra la fascia e mo’ ppi nu cunnieddru ‘sa bardascia s’averra di mintiri sutt’ ‘a coscia ‘na gonna muscia ppichì va già sunandu la grancascia! T’ ‘u giuru supr’ ‘u Santu Crucifissu ca perdiri nu ‘puozzu la scommessa. A mastru d’ascia Brunetta nu ‘ndi porta ‘ntra la cascia dote di lin’e cuverta di lana ch’è già ‘mpignata ccu nu capitanu. 73 Nicola Paparo A FUJIUTINA ‘U fijiu ‘i Vaccareddra stancat’ ‘i du latuornu ch’ ‘i sira, ‘i notti, ‘i jiuornu faciad’a ra caseddra d’a crozza l’animeddra d’u tat’a Micuzzeddra, ‘na sira senza stiddri l’aggraffa d’a cudiddra, ‘a porta ‘ntra la scioddra e pp’u tirar’a corda ccu tata, merda nuddra, le dicia: - Gioia mia, si propriu ‘nd’ha gulia e ‘u vua stari ccu zzia facim’ ‘a fujiutina, ti puortu duvi Pina e cuomu runcatina lassamu ‘su cretinu. 74 ACCUNTI MUSCI DICERIE D’A GENTE ‘U serva nenti parrari cittu cittu a chin’ ‘u senta, amar’a chin’ ‘u t’ama e genti all’anta tiniri, s’a fatiga lu turmenta. S’ ‘u gaddru canta ‘u suli già si levad’a livanti e si la nejia vena d’u punenti ‘u ‘ndi jiri prigandu Crist’e Santi. Allegramente rajia ru ciucciu si nu’ tena cronte e ‘a pigula ch’ ‘a notte si lamenta quatrari ‘ntra la nac’ ‘u ‘ndi spaventa. E a chini tena Nu fijiu di randissima puttana ligat’a ra fadeddr’o a ra suttana ‘u ‘li jiati mpristandu cucch’i pani ch’a muzzicuni si fa pijiar’u culu d’u seggiuni e ‘ntru casciuni ‘u nd’ha stipatu granu nè a vespe, nè ad apuni, nè a tafani. Linzol’i linu ‘u ‘nd’ha mintut’a ru liettu Santina ca s’ha spusatu nu ‘mbarracafuni ch’a ri piedi purtava ri purcini. A Cinquifrunti chi perda ra vintura trova gente ch’ ‘i tuozz’ ‘i pani tuostu s’accuntenta quandu ‘u cummientu resta senza nenti. 75 Nicola Paparo ‘U MALUSANU Oi malusanu, ppicchi camini sempri foramanu e a ra liversa puorti l’abitinu ca t’ha cusut’ ‘a mostra Cuncettina? Eri dijiunu e ‘a mamma ti portava ‘ntra lu sinu na corch’ ‘i cas’e nu bicchier’ ‘i vinu ppi rifriscari l’anim’ ‘i Martinu. Mo’ ch’hai la grana ‘u ti cuntienti cchiù di cas’e pani nè ti ricuordi l’irtu di Grispinu duv’a ri piedi pijiavi le spine. S’i sbaccazzatu e ‘sa lingua tajiente ‘mbilinata mujierta t’ ‘a vulerra ‘nzuccarata ppi ri vicini e ppi ru parentatu. Tutt’ ‘a sajiuta ancora ‘u l’ha’ fu fatta cuom’u tata e quand’ ‘u ti l’aspietti, sciaguratu, cuom’iddru tu pua fari la calata. 76 ACCUNTI MUSCI BRUTTA ZANNUTA Brutta zannuta, con re minzogne ti cci s’è addrivata e ‘u t’ha’ spagnatu mancu d’ ‘i paddrati quandu lu ciuotamalu d’u maritu cuomu nu piru t’ha cotuliatu. T’ha cuvirutu ‘a socra ppid’amuri d’i niputi ed ogni tantu ti l’ha gavitata ‘na passa di lignate meritata d’u fijiu ch’è ristatu menzu ciuotu. ‘U s’è scurdata ‘u si lu pijia ra morte cicata e tu ca s’i ‘na mastra cujiunuta ristata s’i cchiù ricca e ‘nchiniata ed a ri setti caccavi dannatu ‘u ciuot’amatu vulierri d’u Signuri, sia lodatu, cunzatu ‘ntra nu grubbu di pignata duv’ha vulutu, ‘nvita, cucinatu ciciri e fave monaci ‘ntustati. 77 Nicola Paparo TIEMPI PASSATI ‘Na tiriretera facia mastru Pasqual’a ra mujiera quandu si ricujia tardi la sira e nù truvad’a ru focularu ‘a fijia ch’era zzita ccu Rusaru. S’ ‘a pizzicava a ru momentu giustu ch’ ‘a vasava prim’ ‘i trasiri jia e si langurava arried’ ‘a porta, duvi s’arribbava ppi dir’a ra mujiera ch’arrivava. Maracristina, fijiana di ‘na celebre puttana era pijiata tutta d’a parrina: ad ogni toccatina nu vasuni e ad ogni langurata nu ‘mbuttunu. ‘U ferracchiuni pp’ ‘u sentiri d’a socra la vattana quandu Pasquali varca ru scaluni d’a port’u ru saluta ccu ra manu ca’ li mintiva ‘ncapu la curuna, ma all’ammucciuni facia ‘na mastrambota lu guagliuni ed a ra zzita ‘na zingata strana ca vulia diri: ‘u ti dunari pena, chiru ch’ha’ pierzu lu truvi dumani. 78 ACCUNTI MUSCI ‘U MI PARRARI SEMPRI CCU RU STIZZU Pezz’ ‘i ciotazza, ‘u mi parrari sempri ccu ru stizzu ca si mi fa curcari ‘mpizzu ‘mpizzu ‘ntru liettu, sulu largu mi ‘ndi fazzu, diciad’a Pasqualina don Micuzzu. - Cap’ ‘i cucuzza, ‘u jiri tu faciendu lu gaddruzzu ca si lu sa marituma t’ammazza ed a ri cani, fattu morza morza, ti dunad’a manciar’arried’ ‘u puzzu. - Vascia ‘sa vozza, parravanu di tia, jier’a ra jiazza ‘u fijiu ‘i Scilaficu e Catinazzu e corna ‘ndi mintianu, mazza mazza, a ra capu malat’ ‘i Rafelazzu. - ‘U ti cci abbrazzi ccu ‘sa carni gentili, don Micuzzu, nè po’ ‘mprattar’u granu ccu ra vizza chin’è pasciutu sempre ‘ntra mundizza ed a ra casa ‘u tena ‘na ramazza. - ‘Nd’hajiu mustazzi turciuti a cantatur’i mala razza e digaddratu corn’ ‘i viteddrazzi usandu struncaturu, cugn’e mazza e tu mi chiami capu di cucuzza? Si ti ‘nculazzu ‘a capu ti la fazzu vozza vozza e ti fazzu ‘mprattari gran’e vizza e a Rafelazz’u tiru di capizza e ‘u jiettu puddru puddru ‘ntra mundizza. 79 Nicola Paparo CCU L’UOCCHI CHINI E RA TRIPPA VACANTA Mamma Vicenza ‘a faccia si la ficia lenze lenze ca ‘Ntoni avia vendut’u ciucciu manzu a ra fera chiamat’ ‘i Santu Ruonzu. ‘A pruvidenza s’had’abbuscato carriandu sanza ‘i d’u trappitu viecchiu ‘i don Lorienzu a tanti foculari di Cusenza. ‘Ntoni la panza ha sazziatu ccu pisc’ ‘i paranza, sazizzi, alivi e no’d’acqua di ruonzu ma ccu chiarenza d’a pompa di Rizza ca ccu ri cazzi liga facianu ccu ‘na pardinazza ca taliava sempri la mundizza ‘i chi ppid’iddra era nisciuta pazza. Ciccu d’u ponti ch’ha sempri caminatu cuntravientu, a ‘Ntoni ca zzappava sul’ all’anta all’uortu, foramanu, ‘i nu cummientu dissa cuntientu: - Dimmi, ‘Ntonuzzu mia, cuomu ti senti senza lu ciucciu manz’a fuga ‘i vientu? - Cuomu chiesa sciuddrata senza santi, ccu l’uocchi chin’e ra trippa vacanta. 80 ACCUNTI MUSCI QUANDU MI VENA - Quandu mi vena gulia di mi manciari la banana ‘u ru fazzu sapiri a ru ‘mpamuni ch’ ‘a faccia m’ha linchiut’ ‘i buffettuni. Ad Anciulinu, chiru ch’ha fattu sempri l’ortulanu e ca mi ‘nciala quandu m’è vicinu fazzu vidiri n’angul’ ‘i suttana e, senza menu, ccu ‘na zingat’ ‘i fuocu lu ‘mpapinu – dicia Bettina a ra mastra Cristina ch’ ‘a fissiava ccu ra serpentina. - E’ nu grasciuni ‘u vo’ ca vo’ manciari ‘a dua vuccuni; a mejia mejia sempri lu mazzuni s’ ‘u frica e ra rigurna ‘ntru staddruni. - Si ti cumbena - lassatu mi l’ha Filomena quandu la fijia strippa ha vistu prena – mancia cuntient’u frutt’ ‘i l’ortulanu. 81 Nicola Paparo SI LESTU MO’ UD’AMMUTI - Oi surici abbrittatu, a n’annu s’ ‘i spusatu e chini t’ha ‘mparatu ad essiri sirvutu a tavula parata e fari cazziate? Chini t’had’addrivatu - a ditta d’a canata – ccu pani mazzicatu e tutt’ ‘e restatine ‘i tanti cucinati ch’had’iddra ricujiuti ‘ntra tutt’ ‘u vicinatu? T’ha patrima varatu ‘ntra genti assa’ educata e tu, ciuotu fricatu, ‘a capu t’ha’ muntatu. Si lestu mo’ ‘nd’ammuti ‘i dintra t’assicùtu e mancu carricatu ‘i d’uoru già culatu ‘ntra casa mia di dote tu trasi n’atra vota. 82 ACCUNTI MUSCI MASTRU FRUONZU A ra partenza Pariva n’ap’ ‘i meli mastru Fruonzu, ma chianu chian’ha misu n’arroganza cuom’a bon’anima d’a zza Vicenza. Rida ‘ncridenza ma si lu tuocchi ti linchia ra panza ‘i ‘na carrata di lamacrianza e centu cucchi ed una maldicenza. ‘U vo’ punciutu Cuomu nu ciucciu viecchiu a ra sajiuta, ma a ra calata si s’è sguaddraratu diventa mutu cuomu ‘na patata. Cancia sunata quandu s’adduna ca s’è già ‘mbracatu e a ri quatrari ‘ncula ra pappata, scusandusi ccu chi l’ha cuntrattatu. Si t’amminazza e penza ch’hai ‘na capu di cucuzza ‘a fina ti fa far’ ‘i Rafelazzu, ristatu senza cugn’e senza mazza, quand’a Turuzzu spaccava, jistimandu, lign’i cerza e ccu ra gaccia rifilava corchia ch’ ‘u curm’era nu cuovu di culerce. 83 Nicola Paparo SIDUTA ‘A ‘NA RASA - Nè sordi, ned’uoru ligata ‘na truscia mujierma ‘ndi tena stipati ‘ntra cascia – diciva Francisc’a cumpari Tumasi ‘a fini d’u misi sidut’a ‘na rasa d’ ‘u siettu d’a casa. - ‘A mia, cumpari s’è senza dinari, pp’ancunu turnisi, ancora d’aguri, ‘ndi filad’a fusu cunocchie di linu curat’a ra Rusa. ‘I senz’u cci resta e para ‘na pesta: si gira, si vota, alliffa, cuntenta, ‘a socra ch’è ciota e quandu l’adduru ‘u senta d’u casu ‘u cerca ‘ncridenza a ru zzitu di Rosa. 84 ACCUNTI MUSCI RINDINEDDRA FURTUNATA Rindineddra passeggera, messagger’ ‘i primavera tu s’i stata e cci s’i ancora spiranzeddr’ ‘i tanti cori. A ra casa mia ‘i Scandale s’ ‘i arrivat’a prima sira intra marzu, quand’ancora era virda la limora. Stancatizza, coddr’e jiazza, fatigat’ha’ ccu ru pizzu e ccu crita, ccu sputazza e ticchieddra di famazza a nidat’ ‘i d’oviceddra fatt’ha’ nidu tunduliddru. Quandu l’ova su’ scuvati ccu ru pizzu l’ha’ civati ed appena su’ ‘mpinnati lestu lestu su’ vulati. Nid’e mamm’hanu lassatu e cuntient’hanu giratu duv’ ‘u tattu l’ha purtati. A sittembri ‘n’atra vota s’ ‘è partuta a ra scurata e spiranza ‘nd’ha purtatu duvi torna s’è arrivata. 85 Nicola Paparo CICIRI AMMUODDRU - Ciciri ammuoddru ‘u ‘ndi jiri mintiendu, sguaiateddra, ccu l’acqua frisca d’avecchia lanceddra ch’ ‘u tat’ ‘i chira cavud’ ‘u ‘ndi coddra l’estati, quandu suda ra cudiddra – ‘a socr’ ‘i Neddra diciad’a ra niputa schettuliddra ca trottiava cuomu ‘na cavaddra a sira a ra scurata, quand’u gaddru s’ammasunava ccu re puddrastreddre. - Nuci di cuoddru, ‘u mi parrari cchiù di zagareddre ‘i fave frattu e di ciciri ammuoddru ca longa si mi mintu la gunneddra bardasci arriedi mia ‘u ‘ndi vidi a fuddra. 86 ACCUNTI MUSCI E’ L’ABBUNDANZA Sord’e cuscienza chi cchiù chi menu ‘nd’ha chin’ ‘u ti piensi ed acqua frisca ca passa d’a Lenza ‘u ‘nd’ha cacciatu siti d’astinenza s’ ‘u privieti l’ha data ccu ra sponza. Chin’ha spiranza ‘i far’affari dopu Santu Ruonzu ‘nd’è feraru ca vinda ‘ncridenza nè marinaru ca para ra lenza a pisci gruossi ccu ticchieddr’ ‘i nzunza. E’ l’abbundanza - dicia cujiuniandu ‘zza Custanza – ca porta cacareddr’e mal’ ‘i panza e nd’ha ragatu tanta a ra mattanza genti malata di malacrianza. Dulur’ ‘i panza chir’acqua beniditta di Cusenza ‘u ‘nd’ha fattu ‘mbirar’a ‘zza Vicenza e marinar’ ‘u nd’ha jittatu lenza ‘ntra l’acqua ‘nturvulat’ ‘i santu Ruonzu. 87 Nicola Paparo CCU VETT’E SQUIJIA Ccu vett’e squijia quand’eranu ‘na cucchia ‘i squazunieddri i fiji ‘i zzu Franciscu ‘i Fancineddra jiucavanu cuntienti ‘ntra nu vaddru. A ‘mbast’e seddra l’ha, pua, suttati, fatti giuvinieddri e, trottiandu cuomu dua cavaddri, ‘nd’hanu sudatu zinzul’a ri spaddri. Pepp’e Giginu ppid’ordin’ ‘i Benitu Mussolinu partiru, all’aria, priestu ‘na matina purtandusi ‘ntra spisa mienzu pani e ppi cumpani nu muorz’ ‘i casu tuostu pecurinu. ‘A mamm’ha, pua, ‘mpindutu n’abitinu a ru cuoddr’ ‘i di fiji ccu santinu. A Santantuoni l’ha cunsacrati ccu ru cori ‘nmanu; l’ha, pua, linchiut’ ‘a faccia di vasuni e ‘l’ha affidati a ra bona furtuna. 88 ACCUNTI MUSCI SI FUSSI SPERTU Oi beccamuortu, ti s’i ‘ngargiatu di ‘na gran civetta e vua lassari la fimmina sperta? ‘I d’a puttana già canuscia l’arti ppicchi sta sempri ccu ri coscie aperte. Ieri, all’accurtu, sidut’a chiru siettu d’a Villetta c’era ccud’iddr’ ‘u fijiu ‘i Rascaporta ca la tiniva ‘mbrazza stritta stritta e ra maniava ccu ra manu morta. Si fussi spertu ti la tinissi cara la fravetta ch ‘u va girandu ccu ra gonna curta e ca rispetta mamm’e tata e all’irtu a vilanzinu tira ra carretta. 89 Nicola Paparo REQUA ED AMMUTA ‘L’ha’ rimbambiti e rinduciuti piejiu ‘i dua cicati ‘si vecchiarieddri ca t’han’addrivata pijianduti ccud’iddr’ ‘a pizzicata u ri chiami cazzuni patentati. Chi t’ha ‘mparatu a far’a genti spert’ ‘a vrazziata è stata chira ciota sguaddrarata ca pp’ ‘u si scerriari ccu ru frati ha massacratu mamma, suor’e tata? S’eri crisciuta ‘ntra nu palazzu cuomu ‘Mmaculata tu nu facivi nuddra mastrambota ‘ntra la vineddra duvi t’hai truvatu a chi ‘ntra nu pajiaru s’e curcatu. Pur’ ‘u salutu, randissima carogna sbrigugnata, si l’ha’ affruntatu ad iddru ha’ tu nigatu e gabbu si d’i fatta d’u maritu ch’ è capitat’all’atra tua canata. Requa ed ammuta ca quand’ha’ fattu longa la sajiuta pua fari tanta curta la calata e ‘u fissiari cchiù ccu mamm’e tata ca su’ ristati affritti e ‘ndolorati. 90 ACCUNTI MUSCI ‘NA SCETTULATA ‘Na scettulata, Catarineddra mia, s’i diventata ‘i quandu ‘su cattivu t’ha’ spusatu e ‘nd’ha’ sintut’a mamma nè a ru tata ca t’hanu ccud’amuri cunsijiata. Cchiù ‘mbirrocata i ‘na cana ca ‘ncavud’è già jiuta ti s’i mustrat’a tutt’ ‘u parintatu ed ha’ chiudutu l’uocchi e ‘ud’ha’ guardatu ch’era puru ticchieddra jumburutu. Mo’ t’ha’ pintutu ca cuomu cira l’amur’è squajiatu e va’ circand’a chist’e chiddru ajiutu pp’ ‘u dari carn’a cocir’a ru tata ed a ra mammareddra ‘ndolirata. T’hanu ‘ntinnatu i cumurareddre tua no maritate ch’ ‘u pua lassari ccu ‘na scusa ciota o ca t’ha , notti tiempu, curramata chiamanduti puttana cannaruta o malaspina cuomu chira stimata zza Scintina ca l’ha friculiat’a ra cantina quand’ ‘u ‘mbitava nu bicchier’ ‘i vinu ned’a n’amicu ned’a nu cuginu. Si sta’ ntanata e a ‘sa faccia arrappat’ ‘u minti crema ‘a collara ti mancia ri stintini, ‘u ficatu, ‘i purmuni e ‘nginucchi nu ti fanu caminar’o a ru trappuni. 91 Nicola Paparo ‘A FRUSTERA ‘NCAGNATA Ammazzupita cuomu ‘na cana ch’han’assecutatu d’a casa duvi s’erad’addrivata hajiu vistu a n’angulicchiu arriggittata ‘na mamma affritta affritta e ‘ndolirata. Era chiamata Maria cuomu la mamma ch’ha vidutu ‘u fijiu massacr’a ‘na sajiuta ‘i nu timpuni duvi fu ‘mpindutu a ‘na cruci di ligna e, pua, lassatu, dopu spiratu, ‘ntra dua latruni, a morte cundannati. E’ d’arrivata assiem’a ru maritu ‘i nu paisi fridd’e dissanguatu duvi nu sciamortieddru acciaccatieddru, mienzu malatu ‘a mammasa, cianciendu, avia lassatu diciendule nu mari di cazzate ‘i ‘s’Italieddra nostra ‘ndebitata, terra di Paradisu ricircata. Ha ccà truvatu ‘na fimmina di cori già malata ca cuomu ‘na gaddrina straviata l’ha ricujiuta, l’ad’accivittata e bona ‘l’ha pagatu la misata. D’a vucc’ossuta parola avia pirdut’e ra risata e a marzu, appena Pasqua èd’arrivata s’è cota la pannama e si nd’è jiuta lassandu la malata senz’aiutu. 92 ACCUNTI MUSCI FILASTROCCA D’A ROCCA Nè susu nè jiusu, nè a diestru nè a mancu, si nu’ tieni granca e ferm’ ‘nd’ha’ l’anca, sutta ‘na chianca ‘u ‘ndi piji granchi. S’ ‘a manu, ha’, pua ciunca ed a ra cap’ha’ nu poch’ ‘i cinnanca, sia ca s’i scuru, sia ca s’i jiancu, ccu nuddru s’i francu. U viteddrazzu va ‘ncerca d’a jiunca, ‘u ciucciu viecchiu all’irtu ‘nd’arranca nèd’aza ra screnca s’affrunta ‘na chianca. E chin’a ra cota ‘u porta ra runca, nè spin’ ‘i carduni ned’occhi tisi ‘ndi caccia a majisi. ‘Sa filadtrocca ch’è nata a ra Rocca a ‘na vrancata di Scandalisi cuntava Rosa, la tuppitisa. 93 Nicola Paparo DUVI CACCI E NU’ CCI MINTI L’uojiu d’a gumbuliddra, ‘a pasta d’a majiddra, ‘u casu d’a fusceddra e ‘u vinu d’a lanceddra, ‘a fijia ‘i zzu Rusaru (si diciad’a Scandali) davad’a nu parpali fijiastr’ ‘i capurali, quandu lu ‘nciannancatu passava re jiurnate ‘ntra mandr’o ‘ntra massata e s’ ‘a truvava sula ‘ndi ritajiava sola. Nu jiuorn’a ra scurata ‘u ciutu patentatu ‘ntra cas’ ‘u l’ha truvata. Quandu s’è ricujiuta ‘li dissad’assaccata: Mo’ cchi t’ha sbombicatu ‘u magu jimburutu ca t’hanu cunsijiatu? - Chi zzappa vivad’acqua, chi futta vin’i vutt’e duvi cacci e ‘u minti priest’ ‘u culaccchiu para – m’ha dittu lu magaru. 94