95 (425.63 KiB)
Transcript
95 (425.63 KiB)
dad Ursin Lutz UORDEN? DENUORDIS? weg 16, 95 50 Scuol, nis, de l'industrie Uorden Tgei ei uorden? Tgei ei disuorden? Quellas duas noziuns ein buca aschi semplas da definir, cunquei ch'ellas ein ualti subjectivas. Quei ch'ei per in uorden, ei per tschel disuorden ed il cuntrari. Mintga individi ha determinau per el tgei ch'ei uorden e tgei ch'el numna disuorden. In viva stregn tenor siu uorden, sa adina nua che tut ei ed ha sut controlla tut, ed il sistem da l'auter ei ch'el ha negin sistem, el ha adina in disuorden. La differenza denter quels dus ei ch' igl emprem numna siu uorden uorden ed il secund numna siu disuorden uorden. Denuordis Tgei uorden ei? Ei disuorden tgei? Buca quellas noziuns duas aschi ein da semplas definir, ch'ellas cunquei ualti ein subjectivas. Per quei uorden ch'ei in, per ei tschel ed disuorden cuntrari il. Individi mintga ha per disuorden determinau tgei el e uorden ch'ei ch'el tgei numna. Tenor in viva ei siu stregn uorden, adina controlla sa che nua ei tut ed sut ha tut sistem negin da ed l'auter il ch'el sistem ha, adina in ha el disuorden. Numna la denter differenza dus quels emprem ei ch' igl siu uorden ed il numna uorden siu disuorden secund uorden. l Camenisch / Maier / Jonas / Pia Valär 5 Turitg, 550 Scuol, 4 45 sa Svizra dals nr. 95 annada 8, glion, avrigl 02 pretsch frs. 40.–/onn il proxim puntissimo è: mellen fin da redacziun per il nr. 96: 16 avrigl 02 punts 96 cumpara entschatta matg 02 Buca mintga sort dad uorden ei individuala. Nossa veta ei fixada en ina rama, en normas, ella vegn cumandada d'in uorden che surmunta la singula persuna. Sch'ins scriva in text e vul ch'enzatgi capeschi quel, ston ins suandar in uorden cumineivel. Las reglas grammaticalas, la successiun e l'elecziun dils plaids ein elements da quei uorden che ston vegnir respectai per ch'il text sappi vegnir legius e capius era dad autras persunas che digl autur sez. Era sche nus lein far termagls cun cefras stuein nus tener en in uorden, numnadamein igl uorden matematic. Pertuccont caussas pli praticas ei nossa veta era ligiada vid in uorden. Sche nus lein ir cul tren, stuein nus suandar igl uorden dil tren. Quei vul dir, nus stuein tener en igl urari dil tren per far diever dad el. Prendin nus denton igl auto, stuein nus suandar las reglas dalla via. Sche talas vegnan ignoradas, va ei buca ditg ch'in quen salau setschenta ella scaffa da brevs. Quei ein mo paucs exempels ord la veta da mintgadi dad in e scadin. Per caussas individualas ha mintgin la libertad da definir uorden e disuorden sco el vul. En ina communitad ein las valurs uorden e disuorden definidas fermamein. Tgi pretenda aunc ch'el seigi in liber individi? da Fadrina Hofmann dal team da Punts URDEN È LA MESA VITA, TSCHELLA MESADAD CONSISTA DA DISCHURDEN INFOS INTERNS Editorial Il snowboardist Therry Brunner da Zuoz ha sa participà a l'olimpiada da Salt Lake City. Cnapischem aveva el manchentà il final en la mesapipa. Nossa redactura Pia Valär vuleva gia intervistar Therry avant ils gieus olimpics – ma il sportist era gia en il stress da preparaziun. Damai ha Pia halt discurrì cun Therry Brunner suenter l'olimpiada, e quai per e-mail. Igl è puspè uschia vinavant: la primavaira è qua. E quai vul dir en il medem mument – sgarschur – temp per far puspè ina giada urden en stanza. Però far urden enendretg, e betg mo stumplar ils mantuns sut letg en per zuppar il caos che s'ha sviluppà grondiusamain durant l'enviern. Prest cun malavita schlian ils caots lur ovra da dischurden ch'i han cultivà gia uschè ditg. Tgi pretenda atgnamain ch'umans che sa sentan bain en lur dischurden nun hajan nagin sistem areguard lur uscheditg "puf"? Mintga object ha ses lieu amez quest mund senza fund visibel (pratic per glieud che odiescha da far cun il tschitschapulvra) e suenter l'orgia da far urden passent'ins uras tschertgond ses cudesch da poesias, ses pullover preferì u il nov dc da Jovanotti. Tge senn fa en quest cas da rumir? Il dischurden nun è estetic, din ils amants dal urden. Da tschella vart sa esser caos insatge extrem creativ, quai mussan maschaidas da differents objets, differents materials e differentas culurs che furman mintga giada in purtret tuttafatg nov. Il dischurden simbolisescha pultrunezza e mancanza da disciplina, aud'ins da pitschen ensi. Tar questa pretaisa pudess ins però er repeter la frasa che mes ami – caot or da passiun – m'ha respundì cur che jau hai puspè ina giada reclamà da ses "regiment" da dischurden: "La glieud che ha adina urden è be memia marscha per tschertgar sia rauba". Aha! Er sche quest statement ha insatge per sai, preferesch jau da betg stuair rampignar sur muntognas da cudeschs, da vestgadira ed anc da bler'autra rauba (per part prest indefinibla) per arrivar la saira en mes letg. Facit: mintgin duess viver cun ses urden u ses dischurden, basta ch'ins saja fortunà, u betg? Cun questa conclusiun armonica (stil Woodstock '68) vuless jau finir l'editorial e forsa vais Vus, charas lecturas e chars lecturs, survegnì in pau veglia da leger er quai che mes conredacturs e mias conredacturas han reflectà tar ils terms "urden e dischurden". – Bun divertiment! Il rumantsch grischun (rg) po festivar ses anniversari da 20 onns. Questa stad vegn organisada en Val Müstair ina festa da giubileum per nossa lingua da scrittira. Quel di en avust pudain er nus giuvenils dar in impuls a favur da l'avegnir dal rg e sviluppar in project. Nus lain esser "impulsivs" – dapli dal "thinktank rumantsch grischun" en questa gasetta. Ils 5 -6 avrigl eran nus preschents a l'exposiziun "Ed ussa?" a Cuira – l'exposiziun speciala per mintga giuvenil rumantsch. Questa gasetta è ida en stampa avant il cumenzament d'avrigl. Nus rapportain perquai la proxima giada (en la gasetta dal mais matg) da quella occurrenza. da Clotilda e Hildegard URDEN AN CUSCHIGNA – EN VEIR DELETG? Hildegard versus Clotilda Clotilda: Davent da chegl tgi Hildegard ed ia vagn ansemen l'abitaziun, tge tgi è schon passa en onn, vainsa la regla: tgitgi cuschigna, na stò betg lavar giu – vot deir chella tgi cuschigna betg, stò rumager davent igl urden respectiv igl disurden da l'otra. Ia, per la mia vart, mett la peisa sen igl pled disurden, pertge uscheia ins so numnar la situaziun an cuschigna, siva da chegl tgi Hildegard ò cuschino. Cò ins catta anc igl pantg tatgond ve da tot las surfatschas, lò ins catta anc igl latg e la gromma tgi gotta or digls pachets averts ed amblidos da metter anavos an la frestgera, tscho ins catta tschavola ... Da rumager la cuschigna, siva da chegl tgi Hildegard ò cuschino, è ena lavour da passa en sivamezde! Er schi vagn ena maschina da lavar, ins stat ve dei e lung, anfignen tgi la cuschigna glischa puspe. A propos maschina da lavar: sch'ia va eneda cuschino e laschea rumager davent chellas pacas utensilias tg'ia dovr per cuschinar; painsa mintg'eda, sch'ia dung en tgit an la maschina da lavar, tgi ena pitschna bomba seia explodada! La vaschela, cun chella tg'ia veva cuschino igl gratin e tar chella tgi è ars aint la gromma, è simplamaintg neida messa dalla mia conabitanta Hildegard ainten la maschina da lavar – sainza aveir survagnia en piz ava freida, per tgi la vaschela vigna propi sobra. Na, la vaschela vign simplamaintg surlascheda alla sia deira schort! Ed igl ple stò la vaschela piteir sainza davantar propi sobra! U igl sistem d'amplaneir la maschina, chel am fò enqualtgi gedas mal alla testa! Hildegard metta soura en plat e sot en bitger e dalla vart en sdom, ed uscheia lascha ella eir ena maschina anc mez veida, er schi vess anc plaz avonda per 10 plats, 10 bitgers ed ena buna tozza furtgettas. Hildegard: Clotilda scu conabitanta, en veir deletg! Ast te gugent speisas picantas (ed ia manetg propi picant, betg angal en zichel pi picant, na las larmas ston correr!), ist en grond amatour da pasta talianga cun sosa da tomata, cun sosa da tomata cun âgl , cun sosa da tomata cun tschavolas, cun sosa da tomata cun differentas speztgareias, ast te gugent peperonis, por, jogurt da moca (la marca prefereida è lc 1) ed odieschas te caschiel (gorgonzola, n’exista betg aint igl ties scazi da pleds), ravas,giboets ed olivas, bevas te igl ties té neir angal e propi angal cun gromma e dus quadrigns da setger? Ast gugent en tal rughel ainten la maschina da lavar, tg’ins ò enqualtgi geda l’impressiun da sa cattar ainten igl militer u tg’igl senn pigl urden dall' amplanadra dalla maschina ò gio cuntanschia en stadium neurotic, lavas te giu plagn entusiassem mintga vaschel avant d‘igl metter ainten la maschina da lavar (sa tgapescha cun ava freida), spargnas te er plagn passiun igl metel da lavar giu (en pitschen gottign tanscha suror e suraint!)? Stò tar te adegna eir tot razdi-pazdi, sfratgas te gugent cun igls ischs u simplamaintg cun tot tg’ins so sfratger (er gio la dumang bod), laschas te mureir dalla seid sainza scrupels mintga flouretta, sei'la anc schi pitschna? Cantas te gugent canzungs dad unfants ed ist mademamaintg en grond admiratour digl lungatg infantil? Schi te ast durant la lecutura tott'urela do digl tgea ed ist cun mintga punct perancletg? Alloura at dastga gratular! TATATA, te ist igl u la conabitant/a perfetg/a per Clotilda!!!!!! U te ist en clon da Clotilda!!!! Digl reminent ia, Hildegard va betg zichel schanza da rivar ainten la schelta pi stretga ... da Clotilda Maier IGL CODESCH Z 251 Codeschs sur codeschs an retscha sen ena massada carungas e chegl sen antiers plangs. Mancumal, nous ans cattagn an ena biblioteca. Pansagn tgi chegl seia la biblioteca cantunala digl cantun ... Grischun. Cun bler sistem èn chels codeschs mess an retscha. Igls codeschs d'art, codeschs religious, discs cumpacts e videos cattainsa segl amprem plang. Igls codeschs da belletristica, lexicons e gasettas cattainsa all'antrada ed aint igl schler cattainsa la sala da liger, codeschs spezifics per la giurisprudenza e per l'economia e naturalmaintg igl magazin. La biblioteca duess esser en li per retrer infurmaziuns – via or dalla vista d'en student. E cunzont scu student è igl taimp ena tgossa rara. Uscheia spetga igl student d'ena biblioteca tg'igls codeschs seian ordinos logicamaintg, uscheia tgi el possa simplamaintg sa tschantar davant igl computer, dar aint las infurmaziuns necessarias, spitgier anfignen tg'igl computer patta or las infurmaziuns tschartgedas, notar chellas sen en palpieri e cattar uscheia speditivmaintg e sainza incaps igls dretgs codeschs. Igl student, tgi vot an terma dad enqualtgi minuta aveir igl dretg codesch, cunchegl tgi el ò absolutamaintg nign taimp, sa tschainta ve da chest computeret e tippescha aint igl tgavazzign tschartgea. Ma igl computer na patta or navot. Igl student stresso vot curriger la sia andataziun, ma chest gaffen quader na lascha betg midar l'infurmaziun. Navot vo ple. Igl pc è blocco. Cunchegl tg'igl student na canoscha betg igl dretg cumond per debloccar igl computer, antscheva el a struclar mintga battung, anfignen tgi ensatge sa mova. Voilà, igl computeret mossa tgi en codesch è avantmang. Tge plascheir tg'igl noss student ò. Spert screiva el sen en palpieri la signatura digl codesch, pertge ins so mai, quant dei tgi chel object veiva anc e quant dei tgi chel mossa anc la dretg'infurmaziun, painsa igl student. Ossa angal ple eir pigl codesch. Piglier a tschains e davent dalla biblioteca! Simpel e spert! Igl student na vot betg perder ple taimp e vot eir pigl sies codesch. Ma noua catta el chest codesch? Sen igl sies palpieri stat Z251. Aha, chegl è per franc sen igl amprem plang! – painsa el ed uscheia corra el se da stgella e vo tras mintga carunga. Signatura Fa, Frau, Fe, ..., na, cò catta igl student nign Z 251 ed uscheia turna el angiu tar l'antrada. Er lò vo el tras mintga carunga, ma navot, nign Z 251. Betg perder taimp – painsa igl student, ed uscheia corra el an schler. Ma er co catta el nign codesch cun la signatura Z 251. Schmalad ... tgossa! Tge far, chel codesch è betg da cattar? Igl student sa drezza anetgamaintg agl luvrant digl magazin. "Hmmm. Chegl è en codesch digl magazin. Per survagneir igl codesch vez d'amplaneir or chest palpieri." Igl student peglia igl palpieri e screiva spertamaintg se las infurmaziuns necessarias e returna tar igl luvrant ed igl surdat igl palpieri. Chel luvrant svanescha tras en isch e turna siva ca. 5 min. Igl student branca igl codesch e less eir tar l'antrada per piglier a tschains chel. Igl luvrant digl magazin, tgi lavoura relativmaintg plang, s'accorscha perancunter spert, tg'igl student vot svaneir cun igl codesch Z 251. "Chest codesch na pudez betg piglier a tschains. Chel codesch è pi vigl tgi 150 onns e da chels codeschs na dainsa betg ad affit. Igl codesch vez da liger a cò!" Ma bravo! Chegl er anc! – Essend tg'igl student n'ò nign taimp ple d'anvanz per eventualmaintg liger igl codesch Z 251, renda el igl codesch e manegia: "Bung urden vez a cò, an la biblioteca! Amprem ins na catta betg igl codesch, siva ins na dastga betg piglier igl codesch an affit e scu finiziun ins vess d'investar taimp per liger igl codesch e taimp na vaia scu student betg!!!" da Conradin Klaiss FOM DA PRIMAVERA Va in tec pli spert, ti planori. Quella draussa smacca era bunamein afuns ins. Ed ussa? Aha, leu. Cu ei il tat propi morts? Donn che jeu sai buca seregurdar dad el. El hagi mussau a mi da rumper tagliors, di la mumma adina puspei, els havessien er munglau far da quei. Tgei ei quei stau? Sai buc. Coga freid questa sera. E tuttina bi. Cool, quei freid ellas vestas, pachetaus en tochen sum ed ina capetscha sin tgau, sco quels Russ. Fuss segir aunc staus in bien schuldau. Mo buca dir quei alla mumma. Lu fagess ella segir puspei endamen a mi che jeu hagi bargiu inaga tut persuls e singluttau ord il nuot che jeu vegli buca far militer. Propi aschia esser diraus giu, lavaus cun tuttas auas, cun buis enzanua en in liug zuppau. Ed en cass d'uiara? Jeu crei buca che jeu mass. Sco vivonda pils canuns? Na, engraziel. E sche tut tschels patratgan sco ti? Tgisà sche tschels massen? Lu mass jeu probabel era. Aber far da Winkelried, per gliez vivel jeu memia bugen. E la cunscienzia tochen alla fin dalla veta? Tgei sai jeu. Speronza vegn ei mai a dar quella situaziun. Atgnamein schon aunc cool che jeu vivel cheu ed oz. Sche jeu patratgel vidad auters. Ussa vegn ei schon stria stgir. Sche la glina sclaress silmeins in tec. "Glina! Hallo!? Savesses midar il pér e metter en in cun empau dapli Watts." Fa ella cura ni pren ella tier. D, also carschen. Da tgi hai jeu atgnamein quei tric? Sai gnanc pli. "Miss Moon, maglia in tec, era sch'igl ei cureisma!" Ussa pos jeu calar da grir entuorn. Cheu egl uaul vegn matei era ad esser ruaus da notg. Probabel schon cu igl ei stgir e buca pér dallas diesch. Ha, ha, ti eis risadas. Va in tec pli spert enstagl da trer panaglia. Miarda. Ed ussa? Ah, cheu. Nua vas insumma? Emporti? Si cheu duei ei dar enzanua ina ruina. Fuss aunc legher sche jeu anflass quella. Sche jeu patratgel ch'ei deva aunc castellans avon gnanc aschi in liung temps. Macaber. In tizun fuss ussa flot dad haver. Aber lu vesess jeu era mo il trutg e nuot schiglioc. Tà-tà! In englar. Tgei super bi tschiel. Mirar sche jeu anflel il planet dil prenci pignet. Forsa entaupel jeu era l'uolp cheu egl uaul. Ina flur strusch. La neiv ei gnanc luada dapertut. Aber ti s'empos halt era sez. Cu ti has negina flur vul ti ina, e cu ti has ina vul ti neginas. Ni in'autra. Has zatgei da dir tier quei? Tschontscha, met! Super. El tschontscha semplamein buca cun mei. Schon bien. Gie, gie, viver cun sesez ei buca lev. So, fai buc aschi tup. Tgei sentiment! Sco in pelegrin ord il cudisch. E tgei ei mia missiun? Scaden... Stai eri! Tei hai jeu buca dumandau! Quei stierl crei schon era ch'el stoppi dar siu senf tier tut. Also, tgei ei mia missiun? Damdam dada damdam dada damdam dada damdam dada "Mission impossible". Schon in tec impossible. Jee, sas aunc che ti vulevas esser missiunari? Midar il mund. Tochen che jeu hai legiu inaga, mo spetga, co mava quei: "Ti sas buca midar il mund, aber sche ti semidas, lu semida tiu ambient entuorn tei", ni aschia enzaco. Cheu freda ei da fem. Curios. In Indian che ha fatg in fiug enzanua: S.O.S., ils Americans vulan aunc prender a nus il davos tec che nus havein. Gie, gie, e suenter vegnir a far la tgagia a nus da far giu quen culs Gedius. Aber far uorden tiels auters va adina meglier che da far uorden tier sesez. Quei ei segir il Winnetouch. "Das habt ihr jetzt von dieser Raserei!" Gailira film. Quel stoi jeu exnum aunc mirar inaga. Ni Ritter der Kokosnuss. Tac-tuc, tac-tuc, tac-tuc, tac-tuc. Quel ha gie alas. Il cavagl alv da Blengias. Buah, tgei snavur! Quella detga va aunc uss tras pial ed ossa a mi. Aha, so läuft der Hase. Da leu vegn quei fem also. Tgisà tgi che habitescha cheu aschi lunsch naven dalla societad? Sc'in misès vesa quei buca ora. Jeu sai! Nevana ed ils siat nanins. Ussa bein, mia missiun: Anflar la Nevana! E lu? Cu ti has anflau ella? Entscheiva quei puspei? Fai semplamein inaga uorden sil pult, e lu vesas vinavon. da Fadrina Hofmann O SOLO MIO … Oura cul tip e serrar la porta culla clav ! A la fin daja darcheu uorden in tia vita. O listess na ? Lura fast ün sbagl. Pling! Il simbol dad e-mail da meis computer glüscha. Message from Tina. A la fin üna distracziun. Daspö uras suna vi da mias lezchas e patisch suot la "teoria da l'identità sociala" – ün tema interessant our da mincha masüra. Vairamaing giran meis impissamaints fingià tuotta pezza be intuorn üna roba : mi'ultima discussiun cun Steivan. Quai d'eira avant trais eivnas. Daspö la suna solo. "Chau Betti gnocla, sü cul cheu! Per tai cumainza uossa il plü bel temp da tia vita", scriva Tina. A schi? Tina es insembel daspö 5 ons cul listess e survain fingià be attachas da suldüm scha seis tip maina üna jada il sach d'immundizchas pro'l container. "Uossa nu varast plü ingün pos da tuot ils attractivs tips chi spassegieschan pella regiun suot", profetisescha ella. "Tü poust ir in sortida, flirtar, far festa e nu stoust güstifichar quai davant ningün. A tai vaja bain grondius?! Schi dai!" Cler, i dà jo eir be quist problemin microscopic chi's nomna lezchas. E sch'eu vess x-üna jada da rivar a fin cun quellas, schi saraja dadourvart grisch e pirantüms. Suot talas circumstanzas nun haja absolutamaing ingüna vöglia da flirtar. Steivan s'ha intant fingià reservà ün löin pachific e quai suot la plüma da sia nouva. Merda, eu m'ha tantüna gürà da na pensar plü vi dad el! Pling! Fingià darcheu ün e-mail. Pling! Pling! Dafatta duos. I para bod cha uossa sapchan fingià tuot meis paraints e cuntschaints ch'eu fetscha üna turnea da solo. E tuots as fan pissers per meis program. Be dals drets amis as poja fidar, hai! Il prossem e-mail es da Tim. Tipic! El s'ha fingià adüna occupà jent da duonnas abandunadas, nos vegl psicolog. Mobain, almain as cugnuoscha'l oura cun talas situaziuns. Sco single cun lung'experienza – e sco ch'el soula intunar, sco single paschiunà – am trametta'l sia persunala pro-single-t'allegra-a-la-fin-da-quai-glista. Eu citesch : 1. Ingün nu'm fa üna scena sch'eu vegn massa tard a giantar. – Haha, Tim. – 2. A propos giantar: Eu poss cuschinar las plü perversas chosas da las qualas eu, e be eu, n'ha güsta gust. Per exaimpel filet bordeschnaise (o co chi ha nom) cun bleeer ketchup e majo. 3. Eu poss admirar ad ün'otra duonna daplü co be üna millisecunda sainza tschüffer üna pajadina. E 4. es il franc amo ün franc e nu vaglia be plü 50 raps. Cha Tim sa far bain quint muossa eir seis ps: "D'avair üna chasarina impè d'ün'amia cuosta be 200 francs al mais." Bain cler cha quist pitschen chauvi gira amo adüna sulet pel muond intuorn. Il seguond e-mail es da Lena. "E, co vaja? Las sairas solitarias sun chaja, che?" A la fin üna jada inchün chi inclegia mia situaziun e nu vain cun frasas sco: "Quel nu t'ha inamöd na merità." Avant ün mez on as rechattaiva Lena ill'istessa situaziun sco eu uossa. Quella jada vaiva malavita cun ella. Intant suna invilgiusa sü per ella. Ella es nempe schmaladi furtünada cun sia vita da single. Chi sa sch'eu riv eir üna jada uschè inavant? Tenor studias vessan da gnir singles plü svelt amalats e depressivs. Quai nun es da's dar da buonder. Daspö ch'eu sun single suna dapertuot be amo la 5.avla rouda vi dal char. Il plü stantus esa a parties cur cha tuots pendan ün vi da tschel barattond spüda. "E lura?!" dschess uossa Lena. Quai chi vala per ella es l'independenza. "Eu nu stögl tour resguard sün ningün. E sch'eu n'ha üna crisina, schi guarda ouramai pella 10avla jada 'My best friend's wedding'. Basta. Ingün nu recloma sch'eu cumpr il terz pêra sandalas o sch'eu tagl cuort meis chavels." Buns argumaints, Lena. Impustüt üna da sias experienzas am fa curaschi. Cha "tuot quai chi s'ha fat in duos as poja far eir sulet o cun inchün oter. E schi s'ha supportà la crisa schi vaglia tuot dafatta il dubel da quai chi vagliaiva avant." Bun, lura sun eir eu da la partida. Eu nu sun l'unica. Julia Roberts es adüna darcheu suletta. Nicole Kidman es suletta. Mia cusdrina Sara es suletta. Eu sun suletta … . E nos club es fich dumandà. No eschan nempe giuvnas e da bun credit, n'ha- da Gian Sgier LA BATTAGLIA DAR FUORMA ja dudi. Per cha no possan cultivar in uorden nos hobi "dar oura raps" daja per no uossa viadis da single, parties da single e dafatta paquets da verdüra da singles (pro Iglo). Ma no singles, homens e duonnas, no eschan eir adüna plü numerus, disch la statistica da singles. I'ls ultims 50 ons s'ha la cifra da singles in Svizra dublifichada. Per cha no sajan circundats di e not da conumans ans ramassaina in citads grondas. Indizs particulars: activ da not, spontan, dependent da giodimaint, ögliada da chatschader. I para cha 59 pertschient dals singles sajan feminins. Ün oter pling!! am stira our da meis impissamaints. "Chau sorella. A la fin est libra da quista püppa d'ün Steivan. Gratulaziuns! Uossa at poust a la fin darcheu cunfuonder culla roba chi'd es propi importanta illa vita. Cura est statta l'ultima jada a ballar? E nu laivan no duos ir üna jada darcheu insembel a kino?" Oha, uossa m'ha'la toc al dret lö. Sch'eu sun sincera stöglia dar pro ch'eu n'ha neglet tschertas robas. Per exaimpel a mia famiglia e meis amis! Ün miracul cha quells as fan amo dudir. Pür uossa bada che important ch'ün ambiaint intact es. Co as discha darcheu: tips vegnan e van, drets amis restan. Ma be schi s'occupa dad els. Perche n'haja adüna be fat quai cha Steivan laiva far? Eu sun ida cun el a verer ballapè, n'ha cumanzà a taidlar seis stil da musica e faiva finta dad amar films da Schwarzenegger. "Saja üna jada egoista", scriva meis frar e manaja quai in ün sen positiv. Radschun ch'el ha. I'm farà bain dad esser ün tempet suletta e da'm concentrar sün mai svessa avant co cumanzar üna nouva relaziun. Eu nu sun tantüna na nada sco schumblim siamesic. Cun mias amias sgirunaraja tras las nots, eu giarà spontanamaing in viadi las fins d'eivna, volverà la testa a tschients da giuvens, o eir na … . Güst sco chi'm va per staila. Alch n'haja bain invlidà? A hai, mias lezchas. Mobain, quellas pon spettar. Coura pulsescha la vita ed ella sbragia davo mai. Pling! Darcheu posta. Na, gente, uossa basta. Eu stögl ir. La battaglia Canerusa ei la tristezia dil victur, ferms il suspir che fenda sia flomma. Ord las fossas en retscha sesaulzan fleivlamein davosas vuschs e semischeidan cul vent en ina melodia harmonica. Ti has negin pli da sponder larmas, buc giuvna pli cun egls da carezia. Jeu seregordel da sia mort, ella ei curdada els dis da giuventetgna. Paupra ei mia figura, e buc pintga la raschun da siu esser. Mets ei tiu sien en fossa – cu sededestas cun tiu cant, cun tia vusch melodica? Sesalzei vus vents, si, buffei sul camp da battaglia. Naven cun las fatschas pallidas ch'ein semurdidas egl uorden dalla veta. Bialas eran las speronzas dil cletg, denton mo cuort han ellas saviu resister. Urezis pon curdar suls cuolms, tempiastas scarpar la val dapart, mo ruasseivel vegn a spitgar cun egl spannegiau enviers il tschiel tiu spért. Ensemen prendin cumiau en tresta concordia. Dar fuorma Puspei sin viadi, in liung viadi, mo el ei daventaus rutina ed ins s'endisa. La fin finala ein ins gie buc diltut persuls. Mintgin ha in tec uorden cun el. Tgi pli bia, tgi pli pauc, tgi insumma nuot, tgi da quei e tgi da tschei. Ord mintga cantun serimna la tocca. Spert vegn tut rimnau e mischedau. Tut secund tgi ch'ei sedaus promts da zambergiar zatgei ord il disuorden cuoza l'entira caussa pli ditg. Cheu s'annunzian gleiti ils tugns e fan remarcas. Mo il principal ei bein ch'ei vesi ora suenter enzatgei, co ins ha mess ensemen l'entira caussa emporta pauc. La runda ei aviarta, e mintgin vegn vidlunder. Cheu ei tut en uorden. Ideas crodan, raschienis entscheivan e sesligian si en fem. Negin ha il sentiment da stuer far disuorden ed empruar dad ir cun las arbagias. Tgi che ha bugen il peterschin els capuns fa ei aschia, tschels san schar ir la bumbascha pils plauns. Naturalmein dat ei muments nua ch'ei vegn scart ed ins sedamonda sch'ei tonschi, cunzun sche la punt ei occupada. Mo lezza ei spert fatga ed il schnoz dosta ferton la seit. Uorden ei avunda avon maun. In tec pupi, in pult e puspei sa la collecta entscheiver. Tgi vegn cun tocca nera e tgi cun historias verdas da far flucs el mulin, ei emporta buc. El disuorden exista aunc adina uorden, e sil pupi vegns da dar ad ei in tec fuorma. Sche ti prendas lu cun enzatgei ord la caussa ni sche ti laias puppergnar tei sc'in pascha, schai quei tier tei. Tut igl impurtont ei avon tiu nas, ti stos mo esser sperts avunda e reagar. Autruisa van tschels cun ei e quei che resta a ti ein las davosas restonzas petras e barschadas. Fai enzatgei pil federal e mira viaden. da Rafael Müller URDEN E DISURDEN AINTEN LA DEMOCRAZEIA Ina reportascha Punts: Stefano Gallo, vous ischas pir da curt alla testa digl departamaint dad urden e pulizeia. Igl voss antecessour ò stuia eir perveia da corrupziun. El s'ò laschea unscher cun en mantel da plemas d'or per la sia donna. Capeta chegl mintgatant? Stefano Gallo: Na. An la nossa confederaziun è chegl l'exepziun. I sa tracta cò d'en fallamaint persunal da Petro Galliesch. El è en schlet cot, ma igl sistem è bung. È la democrazeia ena bunga furma da veiver ansemen? U è ella angal en'ulterioura ingisteia ainten la eterna repetivitad digls sbagls fatgs digls carstgangs? Tot an urden u igl disurden complet? Chegl vaia ampruo da cattar or, e va passanto en de cun la confederaziun democratica dallas gaglignas da tatta. Igl avantmezde cugl cot Stefano Gallo, cunsiglieder guvernativ e responsabel pigl departement dad urden e pulizeia. Igl sivamezde cun Rosa Gallina, represchentanta dall'oposiziun communista. Gio da bunura sa mettan igls cumpatriots dalla confederaziun digl galliner da tatta alla lour lavour. Cun grond angaschamaint corran els or digl galliner an la seiv, per sa pattar segl magliaretsch. Alla fegn corran las ocas, an mez igl battibogl possa tscherner Stefano Gallo. Punts: Stefano Gallo, pigls mies îgls, è chel currem pigl magler en detg disurden. È chegl democratic? Stefano Gallo: E quant democratic. Tot funcziuna tenor la sia regla gista: igl pi spert survign igl pi bler. E mintgign sa dastga participar agl currem. Gugent dumandessa a Stefano Gallo anc, schi las ocas seian betg disavantagedas, via tgi ellas on las tgommas bler pi curtas. Ma Stefano Gallo è gio puspe curria davent. Siva tgi tot igl pang vigl e las crostas èn frassladas, vo la lavour anavant. Tscherts confederos sgaran ainten la tera per verms, oters von anturn, tschartgond rests digl ansolver u enqualtgi ervetta. Stefano Gallo survigilescha dantant igls sies cumpatriots cun culiez standia. Ia fatsch adiever dalla pussebladad digl pusar en'otra dumonda. Punts: Signour Gallo, vous vez numno la democrazeia scu furma, tgi porscha urden e gisteia. Pertge è chegl uscheia? Stefano Gallo: Ena fitg bunga dumonda! Sa pusar dumondas criticas, furma la basa dalla democrazeia. Ia az vi declarar, pertge tgi ella è gista e bunga: ia, Stefano Gallo cumond e survigilesch betg simplamaintg, scu tg'ia less. Ia sung la vousch ed igl bratsch digl mies pievel. Igl pievel è chel, tgi decida e cummonda. La mia funcziun dantant è angal da interpretar e realisar igls giaveischs digl pievel. Punts: Signour Gallo, nous ans ragurdagn bagn digl giuven cot, tgi ò an furia d'amoc sagiatto sen tot tge tgi sa muantava. Sen cumond digl chef da pulizeia è chel cot irrito nia elemino antras en schoz. Igl chef da pulizeia è nia mess davant dertgira e nia declaro per innocent. È tot chegl capito an nom digl pievel? È chegl capito an nom digls genitours digl giuven cot irrito? Stefano Gallo ( rabgianto): La vossa dumonda è subversiva. Vez vous ansomma nigna maniera? – Ia az vi tuttegna dar rasposta. Igl cumandant e la dertgira èn giustifitgias antras l'elecziun tras igl pievel. Ischas tgutgs oder tge? Hä! Tge tgi pertotga igls genitours: schi els on fatg ed educo en cot schlet, stò igl rest digl pievel, represchento antras me, igl cumandant e la dertgira, gidar agls genitours or dalla lour sbagleda amour per igl fegl. E chegl è capito. – Quant bunga tgi la nossa democrazeia è! Stefano Gallo am para en cot perdert. Ia angraztg ad el e passaint igl rest digl avantmezde cun far en pêr fotografias. Aint igl galliner antopa Maria Gallinaccia. Punts: Maria Gallinaccia, pertge gez vous betg or digl galliner per luvrar cugls oters? E pertge ischas schi tresta? Maria Gallinaccia: Oh, ia va nigna lavour. Perchegl sunga betg acceptada digls oters confederos. Ia survign sustign social, ma chegl tanscha strousch per veiver. Ed ia sunga schi suletta e tresta. Maria Gallianccia, la gagligna viglia, tgi ò pers la lavour am fò veira cumpassiun. Ia la schintgetg anc en reir, ma ella am varda angal cugls sies îgls trests. Cura tg‘ia turn an la seiv, antopa la gruppa d'ocas. Ellas èn adegna en po distanztgedas digls confederos e teman da rasponder alla mia dumonda. Punts: Vous ocas ischas visiblamaintg d'en'otra razza. Tge az magna cò tigls confederos? Las ocas (balbegian an igl cor): ... n-n-n-noss p-patria esser ghera. privel per v-v-veta. nous futgias ... d-dastger luvrar-r co, chegl b-b-bung. (da bass) ma c-c-confed-deros noschs, peclan n-nous. Er las ocas am fon cumpassiun. Ed ia ma dumond, schi dat forsa tuttegna en tschert disurden an la democrazeia digls confederos digl galliner da tatta. Cò vign Rosa Gallina, la represchentanta dall'oposiziun communista. Ella am benevainta cordialmaintg. Rosa Gallina: Ueila, signour Müller, plascheir da pudeir discorrer cun vous. Ma ni cò en po dalla vart ... Chest cantung è adato. Punts: Bunde, signoura Rosa Gallina. Bel tgi vez peda per me. Ia va numnadamaintg dumondas, tgi am fon chitos. Ma pertge stuagn eir an chest cantung? Rosa Gallina: Oho, igls spiuns dalla siertad democratica ed igls pulizists da Stefano Gallo èn dapertot. Nous stuagn dar adatg. Chels dalla regenza tolereschan nigna veira opposiziun, er schi fon finta d'igl far. ( Rosa antscheva a rachintar.) La democrazeia fiss bagn ena bunga furma da veiver ansemen. Ma tot igls cunsiglieders èn corrupts. E la corrupziun è ena malsogna. Giuvnas gaglignas e giuvens cots antschevan a surpiglier incaricas guvernativas scu idealists. E gio siva en pêr onns èn els scu midos, èn els corrupts ed intolerants. Chegl declara la povra situaziun dalla nossa democrazeia. Creaturas, tgi èn otras e deblas, vignan stumpladas agl our dalla societad ... ed igls esters vignan maltractos ... (Rosa Gallina am rachinta an en cuntign.) ... Perchegl duvrainsa en'otra furma da convivenza, ena furma tgi è veiramaintg egna digl pievel, igl communissem ... Durant diversas ouras am rachinta Rosa Gallina digl disurden ainten la democrazeia digls confederos digl galliner da tatta. E chegl sa mettond an prievel da veta. – Ia sung impressiuno da chella gagligna curaschousa, gista ed intelligenta. Dantant ò la mia tatta purto igl pic, giantar e tschagna digls confederos an egna. Ia less betg impedeir Rosa Gallina da correr per tschiffer en po pic, perchegl lessa angraztger e deir adia a Rosa Gallina. Rosa strocla en îgl ed am dei: Pssst, betg rachinte anavant, ma ia va en contract cugl vaschign da vossa tatta: ia igl dung igls mies ovs, persiva survigna dad el rests da turtas e spaghettis. Per me stuez betg tameir ... – Ed ella vo pacificamaintg a magler en po pic. Ha, am deia, gl'è scu ainten la veta: ins vign plagn marveglias, ins s'accorscha tgi gl'è betg gist, ins metta las sias speranzas ainten ena midada e siva – la gronda disillusiun! Anc egna daple: mianc tar la confederaziun dallas gaglignas da tatta dattigl ena furma gista da veiver ansemen. E tge tgi pertotga la democrazeia: urden è la sia fatscheda, ingisteia la sia substanza. da Pia Valär EAU AM LA VITA E'L PLANET TERRA!!! Ün'intervista per e-mail cun Therry Brunner, snowboarder da professiun Insè vess l'intervista gieu d'avair lö aunz ils Gös Olimpics e que pachific in ün cafè, ma a la fin d'eira sieu aviun partieu per l'America e mieu registratur aunch'adüna müt. Uschè vains ouramai stuvieu baderler sur mer, per e-mail. Therry Brunner ho cumanzo aunz 11 ans ad ir cull'assa, dal 1997 ho'l fat our da sieu hobby sia professiun. Uschè es que gnieu adaquella: "L'inviern d'eir eau adüna sün pista, mincha minut liber. Illas vacanzas d'heja alura cumanzo a fer il magister da snowboard. Zieva ün pô d'heja guadagno mieus prüms cups regiunels e d'he pudieu ster a pêr ed a pass davauntvart i'ls swiss cups. Per finir suni sto bun da chatter sponsuors: ed ecco!" Il "giuven e knackig" (que es si'eted precisa!) Zuozingher abita per part eir a Tavo e trena impustüt lo, siand cha la pipa saja bger megldra per trener sün nivel da coppa mundiela cu quella da San Murezzan. El es però suvenz in Engiadina ed a Zuoz per fer freeriding. Insè es mincha di da lavur da Therry different. "Eau nun he üngün program ch'eau fatsch tres mincha di. Eau vegn natürelmaing bger cull'assa e fatsch eir uschiglö bger sport, stretching ed uschè inavaunt." Sieu paun guadagna'l impustüt tres sponsuors. Siand cha'ls cuosts per viedis, hotels, svouls, abunamaints e per taunt oter pü sun enorm ots nun es que però fich simpel da gnir our cun quels raps. Quist inviern s'ho Therry qualificho pels Gös Olimpics a Saltlake City. Sieus prüms sentimaints d'eiran "plaschair, simplamaing grand plaschair", böts nu s'ho'l miss üngüns, el vulaiva fer üna show uschè buna e sagls uschè spectaculers scu pussibel. Sias impreschiuns cur ch'el d'eira alura finelmaing lo d'eiran "mega coolas! La festa d'avertüra gigantesca, la super atmosfera illa vschinauncha olimpica, l'enorma organisaziun perfetta, il super contest, la bgera glieud interessanta e simpatica e la bun'atmosfera in generel: Eau d'eira simplamaing fascino. Que d'eiran propi duos eivnas super interessantas e spectaculeras!" Displaschaivelmaing ho il Zuozingher manchanto per üna plazza il finel. El d'eira tuottüna cuntaint cun sia prestaziun e s'ho allegro sur da quella. Ch'el s'hegia propi badanto cun ir cull'assa davaunt üna tela culissa e cha'l rest nu's possa simplamaing na influenzer. La dumanda scha nu's as sainta ün pò piglio pel chül cun üna giuria telmaing parziela respuonda'l cun ün sech "schi". Düraunt ils Gös nu's ho be pudieu vzair dimpersè eir udir a Therry Brunner illa televisiun. "Que m'ho divertieu da commenter il finel illa mezzapipa e la cuorsa paralella d'ir cull'assa. Que es eir qualchosa chi'm fasciness da fer zieva mia carriera da sport, ma guardains üna vouta. In mincha cas vulessi eir zieva fer qualchosa chi ho da chefer cun sport." Cur cha'ls Gös Olimpics a Saltlake City d'eiran a fin es Therry sto i'l Giapun e pel mumaint as rechatta'l darcho i'ls Stedis Unieus. Eau d'he vulieu savair dad el sch'el nun hegia chatto sün tuot sieus viedis ün lö chi l'ho plaschieu meglder cu'l Grischun. "Na, il Grischun es il pü bel lö sün quista terra! Cò suni creschieu sü, cò am sainti da chesa, la qualited da viver es super e la glieud eir. Dal rest sun las megldras regiuns e muntagnas per ir cull'assa i'l Grischun." Adonta da las concurrenzas nu's sainta Therry suot squitsch da prestaziun. "Ir cull'assa es simplamaing il meglder e fo enormamaing plaschair. Eau sun telmaing motivo da continuer e da fer progress." Punts / GiuRu THINK-TANK RUMANTSCH GRISCHUN Es Ti er fan dal rumantsch grischun? Vuls Ti er mussar colur? – Il rg ha anniversari. 20 onns. La festa ha lieu ils 24 e 25 d’avust 2002 en Val Müstair. Quai è precis Tes termin. Nus giuvenils avain a disposiziun in bloc da program (50 min) – inua che nus pudain infurmar, giavischar, dumandar, motivar, protestar, s’engaschar, inscenar, s’allegrar, siemiar ... Tut il rest stuain nus anc discussiunar ensemen. Fas era part al "think-tank rumantsch grischun"? – T’annunzia tar David Truttmann, Schwarzenbachweg 16, 8049 Turitg, 01 340 08 95, [email protected]. Chavazzins e che chi vain adimmaint lotiers a Therry: Sömmis: Eau am dun fadia da viver mieus sömmis. Sömmis düraunt la not sun pel solit agreabels, eau isömg d'inrer mel. Rumauntsch: Bella lingua! Eau sun cuntaint ch'eau la se discuorrer. Displaschaivelmaing nu do que pü uschè bgera glieud chi discuorra rumauntsch. Temma: D'heja fich d'inrer. Drogas: Nu m'interessan absolutamaing na. USA: Eau viag fich gugent i'ls Stedis Unieus. Que es scu ün grand pajais fich interessant ed in tschertas regiuns da quist grand pajais esa bunas regiuns per ir cull'assa. Pussibilteds incrediblas. Amicizcha/famiglia: Qualchosa chi'd es fich important per me, insè il pü important. Que as drouva simplamaing per viver e per esser cuntaint. Uorden u dischuorden?: Insè suni püchöntsch üna persuna chi ho uorden, almain aint il cho, ma que nu fo neir ünguotta scha regna üna vouta il caos. Che ch'el as giavüschess per l'umanited e quist muond es: "Cha la glieud as respetta e dvainta uschè pü toleranta, liberted, pêsch ed uschè inavaunt. Schi, insè es que il grand problem, la manchaunza da toleranza e da cumpaschiun. Uschiglö suni fich cuntaint ed am la vita e'l planet terra!!! Sieus success: Vice champiun mundiel ISF mezzapipa 2000 e 2001 Winner North American ISF Championships 2001 mp Winner Yoz Games Sölden 1999 Champiun Svizzer 1998 e 1999 Winner ISF Laax 2001 da Mr. Proper da Rafael Camenisch WHO IS WHO? EGLS Engiavinera dal mais 1 2 3 4 5 6 Has Ti er adina in super puf cun tut tia rauba? Sumeglia er tia stanza mintgatant in champ da battaglia? – Nus vain in tric per tai. Dentant mo sche Ti enconuschas las persunas e professiuns en questa pitschna engiavinera. Forsa gudognas Ti ina scua. Ella Svizra nocturna, in utschi, persuls. El stgir dall'Africa, ina plonta amiez in uaul sut in tschiel stelliu. Sut la glina egl Afghanistan, in dutg sutterran che percuora il ner. 1. Ina carambolascha dad autos. La … metta puspè en urden las bottas. El seglia sc'in maldisperau per sia combra entuorn, siua e sgiavla. El radio vegn legiu las novitads. Las bumbas seigien mortas. Il davos cunfin denter tiaras seigi svanius. El enquera. Ils affons da via habiteschien ussa tuts en casas. Ils deivets da daners hagien capitulau. Nua ha el viu ei la davosa gada? 2. El u ella (per il solit esi in um) pissera per urden en il guaud. Na, betg il Son Niclau! 3. Ella pissera per urden en vischnanca e citad. E da sia unifurma ha ella grond plaschair. 4. Che quai saja crappa u naiv – en sia mondura oranscha spala el tutti quanti davent da las vias. E savens vegn el er anc ris or pervi da ses tempo da lavur. Da tscherts/as Rumantschs/as vegn el numnà "vier". Ha la flur tema? Sesenta la plonta persula? Ei il dutg libers? Stellas da suadetsch cuoran da sias vestas giu, emprovan d'anflar lur via atras la fatscha barbusa. Il Giachen Maissen hagi survegniu il premi Nobel per la pasch per sias stentas da colligiar ils Engiadines e Sursilvans sin ina moda e maniera pacifica. Ils natels hagien empermess da buca pli scalinar. El stuess gia daditg esser ius. 5. Rut la chomma u in bratsch? – Ella metta puspè en urden tut. 6. Sin in plazzal da bajegiar sto per il solit nettegiar il … tut las palas e tut las sadellas. Ils miradurs fan entant la pausa! Trametta il pled da soluziun fin il pli tard ils 15 d’avrigl 2002 a: David Truttmann, Schwarzenbachweg 16, 8049 Turitg u per e-mail: [email protected]. Vegnan els in gi a s'entupar enzanua? Vegn gl'utschi a setschentar sin ina plonta che crescha sper in flumet? La tema cava plaunsiu via atras siu tschurvi, vegn pli e pli datier da sia schientscha. SIDA hagi priu la veta. Il cancer seigi morts dus gis pli tard en aulta vegliadetgna. Gl'accident seigi fetg grev malsauns. El sclauda il radio per saver seconcentrar meglier. Fok! Nua ha el tratg ei? da David Spinnler da Men Caduff M.C.R. MODENA CITY RAMBLERS – "RADIO REBELDE" TUNNELS Brev da lectur or da la California Disc dal mais – proponì dal Battaporta dal Radio Rumantsch Danunder ch'els vegnan è cler. La provinza emiliana è forsa in lieu special per far musica à la Pogues. Ma ils Modena City Ramblers cumenzan dal 1991 sco banda dal folk irlandais. Els sunan en pubs ed ustarias e pir dal 1993 sveglia la veglia da far in album. In onn suenter è qua "Riportando tutto a casa" e la musica cumenza da sa sviluppar en diversas direcziuns. Punk – rock, e sin la schibetta la pli nova ch'è gist cumparida – sin Radio Rebelde – aud'ins musica à la Manu Chao. Ils Modena City Ramblers han tadlà fitg bain tge che Manu fa. Ma che il disc Radio Rebelde tuna à la Manu Chao ha in motiv vivent: Enzo "Soulfingers" Rizzo è stà il producent. E quel ha era gia lavurà per la Mano Negra e per Manu Chao. E voilà – quest è musica cun in schuss Manu Chao – lura vegn Shane Mc Gowan dals Pogues a far la visita e lura tira in vi da las cordas da la ghitarra... In mix simpatic ed a travers che fa sguzias agreablas en las ureglias. Grazia Italia – puspè insatge che vala la paina ed arriva si tar nus! Disc: M.C.R. Modena City Ramblers – "Radio Rebelde” Universal Italia Chara glieud, nus duvrain tunnels. Tunnels en tut las direcziuns. E quai or da dus motivs. 1. Perquai che jau less che la gasetta PUNTS na sa numna en avegnir betg pli PUNTS, mabain TUNNELS. 2. Perquai che jau era avant pauc temp en vacanzas en Grischun. A Trin ed a Rona. Basta, pli baud fascheva la glieud vias largias sur ils pass da muntogna ed autostradas tras mintga val dad ina largezza da silmain 10 meters. Consequenzas: bler traffic, tuffien, canera, la mort dal guaud, demonstraziuns da Greenpeace, naginas turistas, nagins flirts cun magisters da skis, naginas maridaglias, nagins uffants. Quot erat demonstrandum. Vulais vus propi savair quants uffants che stattan a Rona? Okay, laschain quai. A Trin è quai tut auter. Trin ha in tunnel. E Trin ha ina scola. Alles klar? Damai, vias avertas na vegnan betg pli en dumonda. Nus duvrain tunnels sco a Trin, mo pli lungs. Da Castrisch a Stierva, da Tschierv a Ladir, da Sent ad Alvaschagn ed enavos. Nus dain a quels lura nums sco Vereina, Sereina, Madleina e Gion Giachen. Traversar quels tunnels pon lura be persunas che han gia suttascrit il "Manifest Rumantsch" e che san tragutter trais tocs turta da nusch en ina minuta. Forsa che in u tschella da Vus di ussa: "Gea, gea, noss char Men Caduff abita en California ed ha bunas ideas. Però quellas na sa laschan betg realisar." Però oho. Las ideas da Men Caduff da la California stuais vus prender a cor. In exempel: Tschel di hai jau ditg a mia dunna: "Penda si la laschiva e la biancaria cur ch'i plova. Lura n'has betg pli da lavar." Mia dunna m'ha guardà e dà in bitsch sin il frunt. Vus vesais, las ideas da Men Caduff sa laschan realisar tip-top. Per turnar tar ils tunnels ed en America – nus stuessan er fabritgar in tunnel davent dals Stadis Unids, davent dal biro da Gieri dubel w Bush enfin en Sibiria. Alles klar? En mes tschaler hai jau er gia chavà ina fora, però la serrada il medem di. Pertge? Suenter ca. 5 meters hai jau chattà in um cun barba e turban. Cun chars salids Voss [email protected]. da Jonas Meyer da Silvio Defuns E.T., ALIEN E DANTE HARDWAREDOME Links dal mais SURVETSCHS DAD E-MAIL Dad A enfin B ed enavos www.shellgeostar.com (–Journey Planning) In vaira bun planisader internaziunal da rutas. Tgi che vul ir dad in lieu a tschel, però na sa betg tge via prender, quel/la po sa laschar far qua sia descripziun da viadi. Natiralmain po la charta er vegnir stampada – per la pudair pender en l'auto vi dal parasulegl. * * * * * : simpel, la funcziunalitad stat en il center Relax en il hotel www.habbo.ch Il hotel Habbo è in hotel virtual. Suenter avair creà tia figura persunala (Habbo), pos ti siglir en la vita da l'hotel Habbo. En il hotel pon ins surtut "chattar". Ti pos però er ta trair en las chautschas da bogn e ta ristgar giu da la tur da siglir, per pudair imponar ils giasts che sesan a l'ur dal bogn. U lura pon ins er giudair vi da la bar in coolira drink ed empruvar da discussiunar cun il camerier. * * * * * * : gail'idea, realisà en moda e maniera fitg attractiva Tenor Dante http://www.aphorismen.de/ "Nus essan mo verms, ..." – Aforissems tar temas infinits. Uschia daventa mintga e-mail in'ovra litterara. E cun mintga citat ch'ins scriva, vegn'ins stimà dapli tar ils enconuschents e tar las enconuschentas. * * * * * : collecziun voluminusa, senza grond schnic-schnac E.T. http://setiathome.ssl.berkeley.edu/ SETI vul dir "Search for Extraterrestrial Intelligence". I va surtut per analisar da tuttas sorts signals or dal univers, per pudair scuvrir tschertas infurmaziuns. La quantitad da datas che resulta è immensa. Tar SETI@home pon ins sa participar a l'analisa, laschond lavurar ses computer per SETI. Ins sto perquai chargiar giu in pachet da datas SETI ed installar ina pitschna software. Sche il computer n'ha ussa da far nagut da special, lura cumenza el ad elavurar datas da SETI, fin che l'entir pachet è finì. Lura pon ins ir per in proxim pachet da datas e tgi sa, forsa cuntegna quel il Alien… * * * * : il cuntegn è cool, la creaziun è però in zichel "old-school" www.hardwaredome.de Levas schon adina ina survesta dalla purschida da "Hardware"? Lu eis cheu el dretg liug: www.hardwaredome.de. Cheu anflan ins tut tgei ch'il cor da computers enquera! Hardwaredome presenta ina pagina bein structurada. En quella vegn fatg tests cun differenta hardware e declarau detagls. Denter auter han ins la pusseivladad da scriver en in forum e schizun da far il chatten. Ina pagina che jeu saiel mo cussegliar. ****** Survetschs dad e-mail @@@: Ozildi ha bunamein mintga persuna che posseda in computer ed internet ina adressa dad e-mail ni perfin pliras. Mo tgi porscha il meglier survetsch, pauca reclama ed ils pli biars "feautures"? Web.de http://freemail.web.de web.de porscha in survetsch gratuit cun bia funcziuns: E-Mail gratuit, schizun contonschibel cul natel (http://wap.web.de), segirtad per SSL, signatura digitala, 8MB spazi, POP3, antivirus, cudisch d'adressas, calender ed auter. ***** GMX www.gmx.ch GMX ei in dils survetschs ils pli duvrai. Quei schai denter auter vid il fatg che l'adressa ei fetg cuorta, p.ex: [email protected] , ni perquei ch'ins sa eleger la finiziun .ch, .de, .li, .net. Plinavon han ins la pusseivladad da scriver nunlimitau SMS. Ins survegn reclamas ch'interesseschan negin! **** Hotmail www.hotmail.com Hotmail ha fatg in grond pass anavon. Cun in niev design e bia novas ideas sco Windows Messenger ei Hotmail fetg attractiv. Hotmail porscha sco auters gratuitamein adressas dad e-mail, ha denton era carmalau glieud cun in Messenger, cun il qual ins sa direct far il chatten cun la glieud ch'ein online. Bia spam-mails. Q.v.d. reclama per miardas! Adatg: Cun brevs da cadeina ei la resca da virus ualti gronda! *** Punts OCCURRENZAS E RECLAMA Disco a Susch Disco organisada da la Società da giuventüna Susch. Cura: ils 25 da mai 2002 a partir da las 21.00h fin … Cun: DJ Pip Lö: Center cumünal in Muglinas. Special: Diversas attracziuns (quist on ingüna s-chima) Pledpierla – scriva eir Tü! Concurrenza da scriver da l'Uniun dals Grischs La cumischiun litterara da l'Uniun dals Grischs publichescha per la terza vouta la concurrenza da scriver Pledpierla. As partecipar pon scolaras e scolars da la quarta fin nouvavla classa e persunas fin e cun trenta ons. Las prümas desch lavuors da mincha categoria (4.-6. classa; 7.-9. classa; 16/17-20 ons; 2130 ons) vegnan premiadas cun bels premis in munaida. Il tema es liber. Las lavuors – fin duos paginas A4 prosa o lirica in rumantsch vallader o puter – han da gnir inoltradas fin als 15 gün 2002 a la seguainta adressa: Pledpierla, Gion Peider Mischol, Plaz 111, 7530 Zernez. L'intent da l'Uniun dals Grischs es d'intimar cun "Pledpierla" a glieud giuvna da scriver texts in rumantsch ladin, intimar eir da mantegner il plaschair da scriver a lunga vista e da pisserar cha la litteratura rumantscha haja ün avegnir. Il success da las prümas duos concurrenzas, cun adüna passa 400 contribuziuns inoltradas, es stat fich grond, la qualità dals texts per part excellenta. Tscherchà: ün crimi! E güsta amo üna jada infos da l'Uniun dals Grischs La cumischiun litterara da l'Uniun dals Grischs less eir realisar ün'ediziun da la Chasa Paterna cun crimis cuorts. Chi chi ha interess da scriver ün crimi cuort (max. 20 paginas A4) in rumantsch ladin es giavüschà da tramtter il text fin la fin da december ad Elvira Pünchera Bott, Chesa Falambra, 7525 Schanf. Ulteriuras infuormaziuns: Gion Peider Mischol, collavuratur regiunal LR/UdG, Plaz 111, 7530 Zernez, tel 081 856 13 23, fax 081 856 13 26. Movie Encarden In project malign Movie Encarden lantschescha in project malign per quei onn. A quei project sa mintgin che ha interess prender part. Ei setracta dad ina concurrenza da scriver scenaris. Ord il pli "geil" scenari fa la gruppa da film Movie Encarden lu in "cool" film. Giavischai ein buca temas per "gruftis", mobein plitost per glieud pli giuvna. Aschiditg che Movie Encarden po aunc buca concurrenzar cun Hollywood, munglassen ils scenaris saver vegnir realisai cun meins expensas. Impurtont ei era ch'il scenari seigi screts per gronda part per romontsch. La gruppa da Movie Encarden vul far in film cun acturs, ei vegn pia dau peisa sin la descripziun e caracterisaziun da persunas. Tgi che inoltrescha in scenari cun ina buna tematica e cun tensiun ha bunas schanzas da gudignar quella concurrenza. Ulteriurs criteris e dapli informaziuns tier quei project anflan ins sin la homepage: www.movie-encarden.ch. Il film che vegn realisaus sin fundament dil scenari elegiu muossa Movie Encarden al proxim festival da film che vegn ad haver liug igl onn 2003. Weekend da film: In ulteriur project da Movie Encarden ei in weekend da film a Mustér aunc quei onn. A quella occurrenza vegnan films naven da Hollywood, sur tals da reschissuras grischunas e reschissurs grischuns entochen tier quels da Movie Encarden presentai alla publicitad. AZB 7130 Glion Has in caos? abunescha PUNTS ( ) Jau abunesch PUNTS per mo 40 francs ad onn ( ) Jau regal in abunament da PUNTS – la gasetta giuvna num e prenum: adressa: lieu: Trametta il talun a noss secretariat: PUNTS, Curdin Fliri, Avant Muglins, 7550 Scuol, [email protected], 081 864 92 62 u 076 380 44 45 Realisescha Tia idea! la GiuRu gida La GiuRu sustegna Tai a finanziar, communitgar e realisar Tes project rumantsch e giuvenil. Ti survegnas sco commember da la GiuRu regularmain infurmaziuns dals projects actuals e la pussaivladad da Ta partecipar ad inscunters internaziunals ed ad autras activitads. Jau vuless daventar commember/bra da la GiuRu: ( ) Jau vuless las infurmaziuns per e – mail e na paj uschia betg la contribuziun da 10 francs ( ) Jau vuless las infurmaziuns per posta e paj en 10 francs sin il conto: GKB GiuRu 70-216-5 num e prenum: adressa: lieu: tel: e-mail: Trametta il talun a la suandanta adressa: GiuRu, Chascha postala, 7000 Cuira, u T'annunzia sut www.GiuRu.ch. Impressum chauredactur: David Truttmann, Schwarzenbachw 8049 Turitg, [email protected], 01 340 08 9 caporedactur/as: Fadrina Hofmann, Bagnera, 755 [email protected] / Conradin Klaiss, 7163 Dan [email protected], Rafael Müller, Rue 2, 1700 Fribourg, [email protected] redactur/as en quest numer: Men Caduff / Rafae Silvio Defuns / Hildegard / Ursin Lutz / Clotilda M Meyer / Mr. Proper / David Spinnler / Gian Sgier / layout: Theres Jörger, Üetlibergstrasse 143, 804 [email protected] secretariat: Punts, Curdin Fliri, Avant Muglins, 75 [email protected], 081 864 92 62 u 076 380 44 stampa: Spescha&Grünenfelder, Glion spediziun: Argo SA, Glion pretsch d'abunament: 40 francs ad onn, Raiffeisen Laax 70-6699-9 editura: GiuRu, Chascha postala 312, 7002 Cuira internet: www.punts.ch, www.giuru.ch Punts è commembra da l'Associaziun da la Press Giuvens