95 (425.63 KiB)

Transcript

95 (425.63 KiB)
dad Ursin Lutz
UORDEN? DENUORDIS?
weg 16,
95
50 Scuol,
nis,
de l'industrie
Uorden
Tgei ei uorden? Tgei ei disuorden? Quellas duas noziuns ein
buca aschi semplas da definir, cunquei ch'ellas ein ualti subjectivas. Quei ch'ei per in uorden, ei per tschel disuorden ed il cuntrari. Mintga individi ha determinau per el tgei ch'ei uorden e
tgei ch'el numna disuorden. In viva stregn tenor siu uorden, sa
adina nua che tut ei ed ha sut controlla tut, ed il sistem da l'auter ei ch'el ha negin sistem, el ha adina in disuorden. La differenza denter quels dus ei ch' igl emprem numna siu uorden
uorden ed il secund numna siu disuorden uorden.
Denuordis
Tgei uorden ei? Ei disuorden tgei? Buca quellas noziuns duas
aschi ein da semplas definir, ch'ellas cunquei ualti ein subjectivas. Per quei uorden ch'ei in, per ei tschel ed disuorden cuntrari il. Individi mintga ha per disuorden determinau tgei el e uorden ch'ei ch'el tgei numna. Tenor in viva ei siu stregn uorden,
adina controlla sa che nua ei tut ed sut ha tut sistem negin da
ed l'auter il ch'el sistem ha, adina in ha el disuorden. Numna la
denter differenza dus quels emprem ei ch' igl siu uorden ed il
numna uorden siu disuorden secund uorden.
l Camenisch /
Maier / Jonas
/ Pia Valär
5 Turitg,
550 Scuol,
4 45
sa Svizra dals
nr. 95
annada 8, glion, avrigl 02
pretsch frs. 40.–/onn
il proxim puntissimo è:
mellen
fin da redacziun per il nr. 96:
16 avrigl 02
punts 96 cumpara
entschatta matg 02
Buca mintga sort dad uorden ei individuala. Nossa veta ei fixada en ina rama, en normas, ella vegn cumandada d'in uorden
che surmunta la singula persuna. Sch'ins scriva in text e vul
ch'enzatgi capeschi quel, ston ins suandar in uorden cumineivel. Las reglas grammaticalas, la successiun e l'elecziun dils
plaids ein elements da quei uorden che ston vegnir respectai
per ch'il text sappi vegnir legius e capius era dad autras persunas che digl autur sez.
Era sche nus lein far termagls cun cefras stuein nus tener en in
uorden, numnadamein igl uorden matematic.
Pertuccont caussas pli praticas ei nossa veta era ligiada vid in
uorden. Sche nus lein ir cul tren, stuein nus suandar igl uorden
dil tren. Quei vul dir, nus stuein tener en igl urari dil tren per far
diever dad el. Prendin nus denton igl auto, stuein nus suandar
las reglas dalla via. Sche talas vegnan ignoradas, va ei buca ditg
ch'in quen salau setschenta ella scaffa da brevs.
Quei ein mo paucs exempels ord la veta da mintgadi dad in e
scadin. Per caussas individualas ha mintgin la libertad da definir uorden e disuorden sco el vul. En ina communitad ein las
valurs uorden e disuorden definidas fermamein. Tgi pretenda
aunc ch'el seigi in liber individi?
da Fadrina Hofmann
dal team da Punts
URDEN È LA MESA VITA,
TSCHELLA MESADAD
CONSISTA DA DISCHURDEN
INFOS INTERNS
Editorial
Il snowboardist Therry Brunner da Zuoz ha sa participà a l'olimpiada da Salt Lake City. Cnapischem aveva el manchentà il final
en la mesapipa. Nossa redactura Pia Valär vuleva gia intervistar
Therry avant ils gieus olimpics – ma il sportist era gia en il
stress da preparaziun. Damai ha Pia halt discurrì cun Therry
Brunner suenter l'olimpiada, e quai per e-mail.
Igl è puspè uschia vinavant: la primavaira è qua. E quai vul dir
en il medem mument – sgarschur – temp per far puspè ina giada urden en stanza. Però far urden enendretg, e betg mo stumplar ils mantuns sut letg en per zuppar il caos che s'ha sviluppà
grondiusamain durant l'enviern.
Prest cun malavita schlian ils caots lur ovra da dischurden ch'i
han cultivà gia uschè ditg. Tgi pretenda atgnamain ch'umans
che sa sentan bain en lur dischurden nun hajan nagin sistem
areguard lur uscheditg "puf"? Mintga object ha ses lieu amez
quest mund senza fund visibel (pratic per glieud che odiescha
da far cun il tschitschapulvra) e suenter l'orgia da far urden
passent'ins uras tschertgond ses cudesch da poesias, ses pullover preferì u il nov dc da Jovanotti. Tge senn fa en quest cas da
rumir?
Il dischurden nun è estetic, din ils amants dal urden. Da tschella vart sa esser caos insatge extrem creativ, quai mussan maschaidas da differents objets, differents materials e differentas
culurs che furman mintga giada in purtret tuttafatg nov.
Il dischurden simbolisescha pultrunezza e mancanza da disciplina, aud'ins da pitschen ensi. Tar questa pretaisa pudess ins
però er repeter la frasa che mes ami – caot or da passiun –
m'ha respundì cur che jau hai puspè ina giada reclamà da ses
"regiment" da dischurden: "La glieud che ha adina urden è be
memia marscha per tschertgar sia rauba". Aha! Er sche quest
statement ha insatge per sai, preferesch jau da betg stuair rampignar sur muntognas da cudeschs, da vestgadira ed anc da
bler'autra rauba (per part prest indefinibla) per arrivar la saira
en mes letg.
Facit: mintgin duess viver cun ses urden u ses dischurden, basta ch'ins saja fortunà, u betg? Cun questa conclusiun armonica
(stil Woodstock '68) vuless jau finir l'editorial e forsa vais Vus,
charas lecturas e chars lecturs, survegnì in pau veglia da leger
er quai che mes conredacturs e mias conredacturas han
reflectà tar ils terms "urden e dischurden". – Bun divertiment!
Il rumantsch grischun (rg) po festivar ses anniversari da 20
onns. Questa stad vegn organisada en Val Müstair ina festa da
giubileum per nossa lingua da scrittira. Quel di en avust pudain
er nus giuvenils dar in impuls a favur da l'avegnir dal rg e sviluppar in project. Nus lain esser "impulsivs" – dapli dal "thinktank rumantsch grischun" en questa gasetta.
Ils 5 -6 avrigl eran nus preschents a l'exposiziun "Ed ussa?" a
Cuira – l'exposiziun speciala per mintga giuvenil rumantsch.
Questa gasetta è ida en stampa avant il cumenzament d'avrigl.
Nus rapportain perquai la proxima giada (en la gasetta dal mais
matg) da quella occurrenza.
da Clotilda e Hildegard
URDEN AN CUSCHIGNA – EN
VEIR DELETG?
Hildegard versus Clotilda
Clotilda:
Davent da chegl tgi Hildegard ed ia vagn ansemen l'abitaziun,
tge tgi è schon passa en onn, vainsa la regla: tgitgi cuschigna,
na stò betg lavar giu – vot deir chella tgi cuschigna betg, stò rumager davent igl urden respectiv igl disurden da l'otra. Ia, per
la mia vart, mett la peisa sen igl pled disurden, pertge uscheia
ins so numnar la situaziun an cuschigna, siva da chegl tgi Hildegard ò cuschino. Cò ins catta anc igl pantg tatgond ve da tot las
surfatschas, lò ins catta anc igl latg e la gromma tgi gotta or
digls pachets averts ed amblidos da metter anavos an la frestgera, tscho ins catta tschavola ... Da rumager la cuschigna, siva
da chegl tgi Hildegard ò cuschino, è ena lavour da passa en
sivamezde! Er schi vagn ena maschina da lavar, ins stat ve dei
e lung, anfignen tgi la cuschigna glischa puspe. A propos maschina da lavar: sch'ia va eneda cuschino e laschea rumager
davent chellas pacas utensilias tg'ia dovr per cuschinar; painsa
mintg'eda, sch'ia dung en tgit an la maschina da lavar, tgi ena
pitschna bomba seia explodada! La vaschela, cun chella tg'ia
veva cuschino igl gratin e tar chella tgi è ars aint la gromma, è
simplamaintg neida messa dalla mia conabitanta Hildegard ainten la maschina da lavar – sainza aveir survagnia en piz ava
freida, per tgi la vaschela vigna propi sobra. Na, la vaschela
vign simplamaintg surlascheda alla sia deira schort! Ed igl ple
stò la vaschela piteir sainza davantar propi sobra!
U igl sistem d'amplaneir la maschina, chel am fò enqualtgi
gedas mal alla testa!
Hildegard metta soura en plat e sot en bitger e dalla vart en
sdom, ed uscheia lascha ella eir ena maschina anc mez veida,
er schi vess anc plaz avonda per 10 plats, 10 bitgers ed ena
buna tozza furtgettas.
Hildegard:
Clotilda scu conabitanta, en veir deletg!
Ast te gugent speisas picantas (ed ia manetg propi picant, betg
angal en zichel pi picant, na las larmas ston correr!), ist en
grond amatour da pasta talianga cun sosa da tomata, cun sosa
da tomata cun âgl , cun sosa da tomata cun tschavolas, cun sosa da tomata cun differentas speztgareias, ast te gugent peperonis, por, jogurt da moca (la marca prefereida è lc 1) ed odieschas te caschiel (gorgonzola, n’exista betg aint igl ties scazi da
pleds), ravas,giboets ed olivas, bevas te igl ties té neir angal e
propi angal cun gromma e dus quadrigns da setger? Ast gugent en tal rughel ainten la maschina da lavar, tg’ins ò enqualtgi geda l’impressiun da sa cattar ainten igl militer u tg’igl senn
pigl urden dall' amplanadra dalla maschina ò gio cuntanschia
en stadium neurotic, lavas te giu plagn entusiassem mintga
vaschel avant d‘igl metter ainten la maschina da lavar (sa tgapescha cun ava freida), spargnas te er plagn passiun igl metel
da lavar giu (en pitschen gottign tanscha suror e suraint!)? Stò
tar te adegna eir tot razdi-pazdi, sfratgas te gugent cun igls
ischs u simplamaintg cun tot tg’ins so sfratger (er gio la
dumang bod), laschas te mureir dalla seid sainza scrupels
mintga flouretta, sei'la anc schi pitschna? Cantas te gugent
canzungs dad unfants ed ist mademamaintg en grond admiratour digl lungatg infantil?
Schi te ast durant la lecutura tott'urela do digl tgea ed ist cun
mintga punct perancletg? Alloura at dastga gratular! TATATA, te
ist igl u la conabitant/a perfetg/a per Clotilda!!!!!! U te ist en
clon da Clotilda!!!!
Digl reminent ia, Hildegard va betg zichel schanza da rivar ainten la schelta pi stretga ...
da Clotilda Maier
IGL CODESCH Z 251
Codeschs sur codeschs an retscha sen ena massada carungas e
chegl sen antiers plangs. Mancumal, nous ans cattagn an ena
biblioteca. Pansagn tgi chegl seia la biblioteca cantunala digl
cantun ... Grischun.
Cun bler sistem èn chels codeschs mess an retscha. Igls codeschs d'art, codeschs religious, discs cumpacts e videos cattainsa
segl amprem plang. Igls codeschs da belletristica, lexicons e
gasettas cattainsa all'antrada ed aint igl schler cattainsa la sala
da liger, codeschs spezifics per la giurisprudenza e per l'economia e naturalmaintg igl magazin. La biblioteca duess esser en li
per retrer infurmaziuns – via or dalla vista d'en student. E cunzont scu student è igl taimp ena tgossa rara. Uscheia spetga igl
student d'ena biblioteca tg'igls codeschs seian ordinos logicamaintg, uscheia tgi el possa simplamaintg sa tschantar davant
igl computer, dar aint las infurmaziuns necessarias, spitgier
anfignen tg'igl computer patta or las infurmaziuns tschartgedas, notar chellas sen en palpieri e cattar uscheia speditivmaintg e sainza incaps igls dretgs codeschs.
Igl student, tgi vot an terma dad enqualtgi minuta aveir igl dretg
codesch, cunchegl tgi el ò absolutamaintg nign taimp, sa
tschainta ve da chest computeret e tippescha aint igl tgavazzign
tschartgea. Ma igl computer na patta or navot. Igl student
stresso vot curriger la sia andataziun, ma chest gaffen quader
na lascha betg midar l'infurmaziun. Navot vo ple. Igl pc è blocco.
Cunchegl tg'igl student na canoscha betg igl dretg cumond per
debloccar igl computer, antscheva el a struclar mintga battung,
anfignen tgi ensatge sa mova. Voilà, igl computeret mossa tgi
en codesch è avantmang. Tge plascheir tg'igl noss student ò.
Spert screiva el sen en palpieri la signatura digl codesch, pertge ins so mai, quant dei tgi chel object veiva anc e quant dei tgi
chel mossa anc la dretg'infurmaziun, painsa igl student.
Ossa angal ple eir pigl codesch. Piglier a tschains e davent dalla
biblioteca! Simpel e spert! Igl student na vot betg perder ple
taimp e vot eir pigl sies codesch. Ma noua catta el chest codesch?
Sen igl sies palpieri stat Z251. Aha, chegl è per franc sen igl
amprem plang! – painsa el ed uscheia corra el se da stgella e vo
tras mintga carunga. Signatura Fa, Frau, Fe, ..., na, cò catta igl
student nign Z 251 ed uscheia turna el angiu tar l'antrada. Er lò
vo el tras mintga carunga, ma navot, nign Z 251. Betg perder
taimp – painsa igl student, ed uscheia corra el an schler. Ma er
co catta el nign codesch cun la signatura Z 251. Schmalad ...
tgossa! Tge far, chel codesch è betg da cattar?
Igl student sa drezza anetgamaintg agl luvrant digl magazin.
"Hmmm. Chegl è en codesch digl magazin. Per survagneir igl
codesch vez d'amplaneir or chest palpieri." Igl student peglia
igl palpieri e screiva spertamaintg se las infurmaziuns necessarias e returna tar igl luvrant ed igl surdat igl palpieri. Chel
luvrant svanescha tras en isch e turna siva ca. 5 min. Igl student
branca igl codesch e less eir tar l'antrada per piglier a tschains
chel. Igl luvrant digl magazin, tgi lavoura relativmaintg plang,
s'accorscha perancunter spert, tg'igl student vot svaneir cun igl
codesch Z 251. "Chest codesch na pudez betg piglier a tschains.
Chel codesch è pi vigl tgi 150 onns e da chels codeschs na dainsa betg ad affit. Igl codesch vez da liger a cò!" Ma bravo! Chegl
er anc! – Essend tg'igl student n'ò nign taimp ple d'anvanz per
eventualmaintg liger igl codesch Z 251, renda el igl codesch e
manegia: "Bung urden vez a cò, an la biblioteca! Amprem ins na
catta betg igl codesch, siva ins na dastga betg piglier igl codesch an affit e scu finiziun ins vess d'investar taimp per liger igl
codesch e taimp na vaia scu student betg!!!"
da Conradin Klaiss
FOM DA PRIMAVERA
Va in tec pli spert, ti planori. Quella draussa smacca era bunamein afuns ins. Ed ussa? Aha, leu. Cu ei il tat propi morts? Donn
che jeu sai buca seregurdar dad el. El hagi mussau a mi da
rumper tagliors, di la mumma adina puspei, els havessien er
munglau far da quei. Tgei ei quei stau? Sai buc. Coga freid questa sera. E tuttina bi. Cool, quei freid ellas vestas, pachetaus en
tochen sum ed ina capetscha sin tgau, sco quels Russ. Fuss
segir aunc staus in bien schuldau. Mo buca dir quei alla mumma. Lu fagess ella segir puspei endamen a mi che jeu hagi bargiu inaga tut persuls e singluttau ord il nuot che jeu vegli buca
far militer. Propi aschia esser diraus giu, lavaus cun tuttas
auas, cun buis enzanua en in liug zuppau. Ed en cass d'uiara?
Jeu crei buca che jeu mass. Sco vivonda pils canuns? Na, engraziel. E sche tut tschels patratgan sco ti? Tgisà sche tschels
massen? Lu mass jeu probabel era. Aber far da Winkelried, per
gliez vivel jeu memia bugen. E la cunscienzia tochen alla fin
dalla veta? Tgei sai jeu. Speronza vegn ei mai a dar quella situaziun. Atgnamein schon aunc cool che jeu vivel cheu ed oz. Sche
jeu patratgel vidad auters. Ussa vegn ei schon stria stgir. Sche
la glina sclaress silmeins in tec. "Glina! Hallo!? Savesses midar
il pér e metter en in cun empau dapli Watts." Fa ella cura ni
pren ella tier. D, also carschen. Da tgi hai jeu atgnamein quei
tric? Sai gnanc pli. "Miss Moon, maglia in tec, era sch'igl ei
cureisma!" Ussa pos jeu calar da grir entuorn. Cheu egl uaul
vegn matei era ad esser ruaus da notg. Probabel schon cu igl ei
stgir e buca pér dallas diesch. Ha, ha, ti eis risadas. Va in tec pli
spert enstagl da trer panaglia. Miarda. Ed ussa? Ah, cheu. Nua
vas insumma? Emporti? Si cheu duei ei dar enzanua ina ruina.
Fuss aunc legher sche jeu anflass quella. Sche jeu patratgel
ch'ei deva aunc castellans avon gnanc aschi in liung temps.
Macaber. In tizun fuss ussa flot dad haver. Aber lu vesess jeu
era mo il trutg e nuot schiglioc. Tà-tà! In englar. Tgei super bi
tschiel. Mirar sche jeu anflel il planet dil prenci pignet. Forsa
entaupel jeu era l'uolp cheu egl uaul. Ina flur strusch. La neiv ei
gnanc luada dapertut. Aber ti s'empos halt era sez. Cu ti has
negina flur vul ti ina, e cu ti has ina vul ti neginas. Ni in'autra.
Has zatgei da dir tier quei? Tschontscha, met! Super. El
tschontscha semplamein buca cun mei. Schon bien. Gie, gie,
viver cun sesez ei buca lev. So, fai buc aschi tup. Tgei sentiment!
Sco in pelegrin ord il cudisch. E tgei ei mia missiun? Scaden...
Stai eri! Tei hai jeu buca dumandau! Quei stierl crei schon era
ch'el stoppi dar siu senf tier tut. Also, tgei ei mia missiun? Damdam dada damdam dada damdam dada damdam dada "Mission
impossible". Schon in tec impossible. Jee, sas aunc che ti vulevas esser missiunari? Midar il mund. Tochen che jeu hai legiu
inaga, mo spetga, co mava quei: "Ti sas buca midar il mund,
aber sche ti semidas, lu semida tiu ambient entuorn tei", ni
aschia enzaco. Cheu freda ei da fem. Curios. In Indian che ha
fatg in fiug enzanua: S.O.S., ils Americans vulan aunc prender a
nus il davos tec che nus havein. Gie, gie, e suenter vegnir a far
la tgagia a nus da far giu quen culs Gedius. Aber far uorden
tiels auters va adina meglier che da far uorden tier sesez. Quei
ei segir il Winnetouch. "Das habt ihr jetzt von dieser Raserei!"
Gailira film. Quel stoi jeu exnum aunc mirar inaga. Ni Ritter der
Kokosnuss. Tac-tuc, tac-tuc, tac-tuc, tac-tuc. Quel ha gie alas. Il
cavagl alv da Blengias. Buah, tgei snavur! Quella detga va aunc
uss tras pial ed ossa a mi. Aha, so läuft der Hase. Da leu vegn
quei fem also. Tgisà tgi che habitescha cheu aschi lunsch naven
dalla societad? Sc'in misès vesa quei buca ora. Jeu sai! Nevana
ed ils siat nanins. Ussa bein, mia missiun: Anflar la Nevana! E
lu? Cu ti has anflau ella? Entscheiva quei puspei? Fai semplamein inaga uorden sil pult, e lu vesas vinavon.
da Fadrina Hofmann
O SOLO MIO …
Oura cul tip e serrar la porta culla clav ! A la fin daja darcheu
uorden in tia vita. O listess na ? Lura fast ün sbagl.
Pling! Il simbol dad e-mail da meis computer glüscha. Message
from Tina. A la fin üna distracziun. Daspö uras suna vi da mias
lezchas e patisch suot la "teoria da l'identità sociala" – ün tema
interessant our da mincha masüra. Vairamaing giran meis impissamaints fingià tuotta pezza be intuorn üna roba : mi'ultima
discussiun cun Steivan. Quai d'eira avant trais eivnas. Daspö la
suna solo.
"Chau Betti gnocla, sü cul cheu! Per tai cumainza uossa il plü
bel temp da tia vita", scriva Tina. A schi? Tina es insembel daspö 5 ons cul listess e survain fingià be attachas da suldüm scha
seis tip maina üna jada il sach d'immundizchas pro'l container.
"Uossa nu varast plü ingün pos da tuot ils attractivs tips chi
spassegieschan pella regiun suot", profetisescha ella. "Tü poust
ir in sortida, flirtar, far festa e nu stoust güstifichar quai davant
ningün. A tai vaja bain grondius?! Schi dai!"
Cler, i dà jo eir be quist problemin microscopic chi's nomna lezchas. E sch'eu vess x-üna jada da rivar a fin cun quellas, schi
saraja dadourvart grisch e pirantüms. Suot talas circumstanzas
nun haja absolutamaing ingüna vöglia da flirtar. Steivan s'ha intant fingià reservà ün löin pachific e quai suot la plüma da sia
nouva. Merda, eu m'ha tantüna gürà da na pensar plü vi dad el!
Pling! Fingià darcheu ün e-mail. Pling! Pling! Dafatta duos. I
para bod cha uossa sapchan fingià tuot meis paraints e cuntschaints ch'eu fetscha üna turnea da solo. E tuots as fan pissers
per meis program. Be dals drets amis as poja fidar, hai! Il prossem e-mail es da Tim. Tipic! El s'ha fingià adüna occupà jent da
duonnas abandunadas, nos vegl psicolog. Mobain, almain as cugnuoscha'l oura cun talas situaziuns. Sco single cun lung'experienza – e sco ch'el soula intunar, sco single paschiunà – am trametta'l sia persunala pro-single-t'allegra-a-la-fin-da-quai-glista. Eu citesch : 1. Ingün nu'm fa üna scena sch'eu vegn massa
tard a giantar. – Haha, Tim. – 2. A propos giantar: Eu poss cuschinar las plü perversas chosas da las qualas eu, e be eu, n'ha
güsta gust. Per exaimpel filet bordeschnaise (o co chi ha nom)
cun bleeer ketchup e majo. 3. Eu poss admirar ad ün'otra duonna daplü co be üna millisecunda sainza tschüffer üna pajadina.
E 4. es il franc amo ün franc e nu vaglia be plü 50 raps. Cha Tim
sa far bain quint muossa eir seis ps: "D'avair üna chasarina impè d'ün'amia cuosta be 200 francs al mais." Bain cler cha quist
pitschen chauvi gira amo adüna sulet pel muond intuorn.
Il seguond e-mail es da Lena. "E, co vaja? Las sairas solitarias
sun chaja, che?" A la fin üna jada inchün chi inclegia mia situaziun e nu vain cun frasas sco: "Quel nu t'ha inamöd na merità."
Avant ün mez on as rechattaiva Lena ill'istessa situaziun sco eu
uossa. Quella jada vaiva malavita cun ella. Intant suna invilgiusa sü per ella. Ella es nempe schmaladi furtünada cun sia vita
da single. Chi sa sch'eu riv eir üna jada uschè inavant? Tenor
studias vessan da gnir singles plü svelt amalats e depressivs.
Quai nun es da's dar da buonder. Daspö ch'eu sun single suna
dapertuot be amo la 5.avla rouda vi dal char. Il plü stantus esa a
parties cur cha tuots pendan ün vi da tschel barattond spüda.
"E lura?!" dschess uossa Lena. Quai chi vala per ella es l'independenza. "Eu nu stögl tour resguard sün ningün. E sch'eu n'ha
üna crisina, schi guarda ouramai pella 10avla jada 'My best
friend's wedding'. Basta. Ingün nu recloma sch'eu cumpr il terz
pêra sandalas o sch'eu tagl cuort meis chavels." Buns argumaints, Lena. Impustüt üna da sias experienzas am fa curaschi.
Cha "tuot quai chi s'ha fat in duos as poja far eir sulet o cun
inchün oter. E schi s'ha supportà la crisa schi vaglia tuot dafatta
il dubel da quai chi vagliaiva avant."
Bun, lura sun eir eu da la partida. Eu nu sun l'unica. Julia
Roberts es adüna darcheu suletta. Nicole Kidman es suletta.
Mia cusdrina Sara es suletta. Eu sun suletta … . E nos club es
fich dumandà. No eschan nempe giuvnas e da bun credit, n'ha-
da Gian Sgier
LA BATTAGLIA
DAR FUORMA
ja dudi. Per cha no possan cultivar in uorden nos hobi "dar oura
raps" daja per no uossa viadis da single, parties da single e
dafatta paquets da verdüra da singles (pro Iglo). Ma no singles,
homens e duonnas, no eschan eir adüna plü numerus, disch la
statistica da singles. I'ls ultims 50 ons s'ha la cifra da singles in
Svizra dublifichada. Per cha no sajan circundats di e not da
conumans ans ramassaina in citads grondas. Indizs particulars:
activ da not, spontan, dependent da giodimaint, ögliada da chatschader. I para cha 59 pertschient dals singles sajan feminins.
Ün oter pling!! am stira our da meis impissamaints. "Chau sorella. A la fin est libra da quista püppa d'ün Steivan. Gratulaziuns! Uossa at poust a la fin darcheu cunfuonder culla roba
chi'd es propi importanta illa vita. Cura est statta l'ultima jada a
ballar? E nu laivan no duos ir üna jada darcheu insembel a kino?" Oha, uossa m'ha'la toc al dret lö. Sch'eu sun sincera stöglia
dar pro ch'eu n'ha neglet tschertas robas. Per exaimpel a mia
famiglia e meis amis! Ün miracul cha quells as fan amo dudir.
Pür uossa bada che important ch'ün ambiaint intact es. Co as discha darcheu: tips vegnan e van, drets amis restan. Ma be schi
s'occupa dad els. Perche n'haja adüna be fat quai cha Steivan
laiva far? Eu sun ida cun el a verer ballapè, n'ha cumanzà a
taidlar seis stil da musica e faiva finta dad amar films da
Schwarzenegger. "Saja üna jada egoista", scriva meis frar e
manaja quai in ün sen positiv.
Radschun ch'el ha. I'm farà bain dad esser ün tempet suletta e
da'm concentrar sün mai svessa avant co cumanzar üna nouva
relaziun. Eu nu sun tantüna na nada sco schumblim siamesic.
Cun mias amias sgirunaraja tras las nots, eu giarà spontanamaing in viadi las fins d'eivna, volverà la testa a tschients da
giuvens, o eir na … . Güst sco chi'm va per staila.
Alch n'haja bain invlidà? A hai, mias lezchas. Mobain, quellas
pon spettar. Coura pulsescha la vita ed ella sbragia davo mai.
Pling! Darcheu posta. Na, gente, uossa basta. Eu stögl ir.
La battaglia
Canerusa ei la tristezia dil victur, ferms il suspir che fenda sia
flomma. Ord las fossas en retscha sesaulzan fleivlamein davosas vuschs e semischeidan cul vent en ina melodia harmonica.
Ti has negin pli da sponder larmas, buc giuvna pli cun egls da
carezia. Jeu seregordel da sia mort, ella ei curdada els dis da
giuventetgna.
Paupra ei mia figura, e buc pintga la raschun da siu esser. Mets
ei tiu sien en fossa – cu sededestas cun tiu cant, cun tia vusch
melodica? Sesalzei vus vents, si, buffei sul camp da battaglia.
Naven cun las fatschas pallidas ch'ein semurdidas egl uorden
dalla veta. Bialas eran las speronzas dil cletg, denton mo cuort
han ellas saviu resister. Urezis pon curdar suls cuolms, tempiastas scarpar la val dapart, mo ruasseivel vegn a spitgar cun
egl spannegiau enviers il tschiel tiu spért. Ensemen prendin
cumiau en tresta concordia.
Dar fuorma
Puspei sin viadi, in liung viadi, mo el ei daventaus rutina ed ins
s'endisa. La fin finala ein ins gie buc diltut persuls. Mintgin ha
in tec uorden cun el. Tgi pli bia, tgi pli pauc, tgi insumma nuot,
tgi da quei e tgi da tschei. Ord mintga cantun serimna la tocca.
Spert vegn tut rimnau e mischedau. Tut secund tgi ch'ei sedaus
promts da zambergiar zatgei ord il disuorden cuoza l'entira
caussa pli ditg. Cheu s'annunzian gleiti ils tugns e fan remarcas. Mo il principal ei bein ch'ei vesi ora suenter enzatgei, co ins
ha mess ensemen l'entira caussa emporta pauc. La runda ei
aviarta, e mintgin vegn vidlunder. Cheu ei tut en uorden. Ideas
crodan, raschienis entscheivan e sesligian si en fem. Negin ha il
sentiment da stuer far disuorden ed empruar dad ir cun las
arbagias. Tgi che ha bugen il peterschin els capuns fa ei aschia,
tschels san schar ir la bumbascha pils plauns. Naturalmein dat
ei muments nua ch'ei vegn scart ed ins sedamonda sch'ei tonschi, cunzun sche la punt ei occupada. Mo lezza ei spert fatga
ed il schnoz dosta ferton la seit. Uorden ei avunda avon maun.
In tec pupi, in pult e puspei sa la collecta entscheiver. Tgi vegn
cun tocca nera e tgi cun historias verdas da far flucs el mulin, ei
emporta buc. El disuorden exista aunc adina uorden, e sil pupi
vegns da dar ad ei in tec fuorma. Sche ti prendas lu cun enzatgei ord la caussa ni sche ti laias puppergnar tei sc'in pascha,
schai quei tier tei. Tut igl impurtont ei avon tiu nas, ti stos mo
esser sperts avunda e reagar. Autruisa van tschels cun ei e quei
che resta a ti ein las davosas restonzas petras e barschadas. Fai
enzatgei pil federal e mira viaden.
da Rafael Müller
URDEN E DISURDEN AINTEN
LA DEMOCRAZEIA
Ina reportascha
Punts: Stefano Gallo, vous ischas pir da curt alla testa digl departamaint dad urden e pulizeia. Igl voss antecessour ò stuia eir
perveia da corrupziun. El s'ò laschea unscher cun en mantel da
plemas d'or per la sia donna. Capeta chegl mintgatant?
Stefano Gallo: Na. An la nossa confederaziun è chegl l'exepziun.
I sa tracta cò d'en fallamaint persunal da Petro Galliesch. El è
en schlet cot, ma igl sistem è bung.
È la democrazeia ena bunga furma da veiver ansemen? U è ella
angal en'ulterioura ingisteia ainten la eterna repetivitad digls
sbagls fatgs digls carstgangs? Tot an urden u igl disurden complet? Chegl vaia ampruo da cattar or, e va passanto en de cun la
confederaziun democratica dallas gaglignas da tatta. Igl avantmezde cugl cot Stefano Gallo, cunsiglieder guvernativ e responsabel pigl departement dad urden e pulizeia. Igl sivamezde cun
Rosa Gallina, represchentanta dall'oposiziun communista.
Gio da bunura sa mettan igls cumpatriots dalla confederaziun
digl galliner da tatta alla lour lavour. Cun grond angaschamaint
corran els or digl galliner an la seiv, per sa pattar segl magliaretsch. Alla fegn corran las ocas, an mez igl battibogl possa
tscherner Stefano Gallo.
Punts: Stefano Gallo, pigls mies îgls, è chel currem pigl magler
en detg disurden. È chegl democratic?
Stefano Gallo: E quant democratic. Tot funcziuna tenor la sia
regla gista: igl pi spert survign igl pi bler. E mintgign sa dastga
participar agl currem.
Gugent dumandessa a Stefano Gallo anc, schi las ocas seian
betg disavantagedas, via tgi ellas on las tgommas bler pi curtas. Ma Stefano Gallo è gio puspe curria davent. Siva tgi tot igl
pang vigl e las crostas èn frassladas, vo la lavour anavant.
Tscherts confederos sgaran ainten la tera per verms, oters von
anturn, tschartgond rests digl ansolver u enqualtgi ervetta. Stefano Gallo survigilescha dantant igls sies cumpatriots cun
culiez standia. Ia fatsch adiever dalla pussebladad digl pusar
en'otra dumonda.
Punts: Signour Gallo, vous vez numno la democrazeia scu furma, tgi porscha urden e gisteia. Pertge è chegl uscheia?
Stefano Gallo: Ena fitg bunga dumonda! Sa pusar dumondas criticas, furma la basa dalla democrazeia. Ia az vi declarar, pertge
tgi ella è gista e bunga: ia, Stefano Gallo cumond e survigilesch
betg simplamaintg, scu tg'ia less. Ia sung la vousch ed igl
bratsch digl mies pievel. Igl pievel è chel, tgi decida e cummonda. La mia funcziun dantant è angal da interpretar e realisar
igls giaveischs digl pievel.
Punts: Signour Gallo, nous ans ragurdagn bagn digl giuven cot,
tgi ò an furia d'amoc sagiatto sen tot tge tgi sa muantava. Sen
cumond digl chef da pulizeia è chel cot irrito nia elemino antras
en schoz. Igl chef da pulizeia è nia mess davant dertgira e nia
declaro per innocent. È tot chegl capito an nom digl pievel? È
chegl capito an nom digls genitours digl giuven cot irrito?
Stefano Gallo ( rabgianto): La vossa dumonda è subversiva. Vez
vous ansomma nigna maniera? – Ia az vi tuttegna dar rasposta.
Igl cumandant e la dertgira èn giustifitgias antras l'elecziun
tras igl pievel. Ischas tgutgs oder tge? Hä! Tge tgi pertotga igls
genitours: schi els on fatg ed educo en cot schlet, stò igl rest
digl pievel, represchento antras me, igl cumandant e la dertgira, gidar agls genitours or dalla lour sbagleda amour per igl
fegl. E chegl è capito. – Quant bunga tgi la nossa democrazeia è!
Stefano Gallo am para en cot perdert. Ia angraztg ad el e passaint igl rest digl avantmezde cun far en pêr fotografias. Aint igl
galliner antopa Maria Gallinaccia.
Punts: Maria Gallinaccia, pertge gez vous betg or digl galliner
per luvrar cugls oters? E pertge ischas schi tresta?
Maria Gallinaccia: Oh, ia va nigna lavour. Perchegl sunga betg
acceptada digls oters confederos. Ia survign sustign social, ma
chegl tanscha strousch per veiver. Ed ia sunga schi suletta e
tresta.
Maria Gallianccia, la gagligna viglia, tgi ò pers la lavour am fò
veira cumpassiun. Ia la schintgetg anc en reir, ma ella am varda angal cugls sies îgls trests. Cura tg‘ia turn an la seiv, antopa
la gruppa d'ocas. Ellas èn adegna en po distanztgedas digls
confederos e teman da rasponder alla mia dumonda.
Punts: Vous ocas ischas visiblamaintg d'en'otra razza. Tge az
magna cò tigls confederos?
Las ocas (balbegian an igl cor): ... n-n-n-noss p-patria esser
ghera. privel per v-v-veta. nous futgias ... d-dastger luvrar-r co,
chegl b-b-bung. (da bass) ma c-c-confed-deros noschs, peclan
n-nous.
Er las ocas am fon cumpassiun. Ed ia ma dumond, schi dat forsa tuttegna en tschert disurden an la democrazeia digls confederos digl galliner da tatta. Cò vign Rosa Gallina, la represchentanta dall'oposiziun communista. Ella am benevainta cordialmaintg.
Rosa Gallina: Ueila, signour Müller, plascheir da pudeir discorrer cun vous. Ma ni cò en po dalla vart ... Chest cantung è adato.
Punts: Bunde, signoura Rosa Gallina. Bel tgi vez peda per me.
Ia va numnadamaintg dumondas, tgi am fon chitos. Ma pertge
stuagn eir an chest cantung?
Rosa Gallina: Oho, igls spiuns dalla siertad democratica ed igls
pulizists da Stefano Gallo èn dapertot. Nous stuagn dar adatg.
Chels dalla regenza tolereschan nigna veira opposiziun, er schi
fon finta d'igl far. ( Rosa antscheva a rachintar.) La democrazeia
fiss bagn ena bunga furma da veiver ansemen. Ma tot igls cunsiglieders èn corrupts. E la corrupziun è ena malsogna. Giuvnas
gaglignas e giuvens cots antschevan a surpiglier incaricas guvernativas scu idealists. E gio siva en pêr onns èn els scu midos,
èn els corrupts ed intolerants. Chegl declara la povra situaziun
dalla nossa democrazeia. Creaturas, tgi èn otras e deblas, vignan stumpladas agl our dalla societad ... ed igls esters vignan
maltractos ... (Rosa Gallina am rachinta an en cuntign.) ... Perchegl duvrainsa en'otra furma da convivenza, ena furma tgi è
veiramaintg egna digl pievel, igl communissem ...
Durant diversas ouras am rachinta Rosa Gallina digl disurden
ainten la democrazeia digls confederos digl galliner da tatta. E
chegl sa mettond an prievel da veta. – Ia sung impressiuno da
chella gagligna curaschousa, gista ed intelligenta. Dantant ò la
mia tatta purto igl pic, giantar e tschagna digls confederos an
egna. Ia less betg impedeir Rosa Gallina da correr per tschiffer
en po pic, perchegl lessa angraztger e deir adia a Rosa Gallina.
Rosa strocla en îgl ed am dei: Pssst, betg rachinte anavant, ma
ia va en contract cugl vaschign da vossa tatta: ia igl dung igls
mies ovs, persiva survigna dad el rests da turtas e spaghettis.
Per me stuez betg tameir ... – Ed ella vo pacificamaintg a magler en po pic.
Ha, am deia, gl'è scu ainten la veta: ins vign plagn marveglias,
ins s'accorscha tgi gl'è betg gist, ins metta las sias speranzas
ainten ena midada e siva – la gronda disillusiun! Anc egna daple: mianc tar la confederaziun dallas gaglignas da tatta dattigl
ena furma gista da veiver ansemen. E tge tgi pertotga la democrazeia: urden è la sia fatscheda, ingisteia la sia substanza.
da Pia Valär
EAU AM LA VITA E'L PLANET
TERRA!!!
Ün'intervista per e-mail cun Therry Brunner,
snowboarder da professiun
Insè vess l'intervista gieu d'avair lö aunz ils Gös Olimpics e que
pachific in ün cafè, ma a la fin d'eira sieu aviun partieu per
l'America e mieu registratur aunch'adüna müt. Uschè vains
ouramai stuvieu baderler sur mer, per e-mail.
Therry Brunner ho cumanzo aunz 11 ans ad ir cull'assa, dal 1997
ho'l fat our da sieu hobby sia professiun. Uschè es que gnieu
adaquella: "L'inviern d'eir eau adüna sün pista, mincha minut
liber. Illas vacanzas d'heja alura cumanzo a fer il magister da
snowboard. Zieva ün pô d'heja guadagno mieus prüms cups
regiunels e d'he pudieu ster a pêr ed a pass davauntvart i'ls
swiss cups. Per finir suni sto bun da chatter sponsuors: ed
ecco!"
Il "giuven e knackig" (que es si'eted precisa!) Zuozingher abita
per part eir a Tavo e trena impustüt lo, siand cha la pipa saja
bger megldra per trener sün nivel da coppa mundiela cu quella
da San Murezzan. El es però suvenz in Engiadina ed a Zuoz per
fer freeriding.
Insè es mincha di da lavur da Therry different. "Eau nun he
üngün program ch'eau fatsch tres mincha di. Eau vegn natürelmaing bger cull'assa e fatsch eir uschiglö bger sport, stretching
ed uschè inavaunt."
Sieu paun guadagna'l impustüt tres sponsuors. Siand cha'ls
cuosts per viedis, hotels, svouls, abunamaints e per taunt oter
pü sun enorm ots nun es que però fich simpel da gnir our cun
quels raps.
Quist inviern s'ho Therry qualificho pels Gös Olimpics a Saltlake
City. Sieus prüms sentimaints d'eiran "plaschair, simplamaing
grand plaschair", böts nu s'ho'l miss üngüns, el vulaiva fer üna
show uschè buna e sagls uschè spectaculers scu pussibel.
Sias impreschiuns cur ch'el d'eira alura finelmaing lo d'eiran
"mega coolas! La festa d'avertüra gigantesca, la super atmosfera illa vschinauncha olimpica, l'enorma organisaziun perfetta,
il super contest, la bgera glieud interessanta e simpatica e la
bun'atmosfera in generel: Eau d'eira simplamaing fascino. Que
d'eiran propi duos eivnas super interessantas e spectaculeras!"
Displaschaivelmaing ho il Zuozingher manchanto per üna plazza il finel. El d'eira tuottüna cuntaint cun sia prestaziun e s'ho
allegro sur da quella. Ch'el s'hegia propi badanto cun ir cull'assa davaunt üna tela culissa e cha'l rest nu's possa simplamaing
na influenzer.
La dumanda scha nu's as sainta ün pò piglio pel chül cun üna
giuria telmaing parziela respuonda'l cun ün sech "schi".
Düraunt ils Gös nu's ho be pudieu vzair dimpersè eir udir a
Therry Brunner illa televisiun. "Que m'ho divertieu da commenter il finel illa mezzapipa e la cuorsa paralella d'ir cull'assa.
Que es eir qualchosa chi'm fasciness da fer zieva mia carriera
da sport, ma guardains üna vouta. In mincha cas vulessi eir zieva fer qualchosa chi ho da chefer cun sport."
Cur cha'ls Gös Olimpics a Saltlake City d'eiran a fin es Therry sto
i'l Giapun e pel mumaint as rechatta'l darcho i'ls Stedis Unieus.
Eau d'he vulieu savair dad el sch'el nun hegia chatto sün tuot
sieus viedis ün lö chi l'ho plaschieu meglder cu'l Grischun.
"Na, il Grischun es il pü bel lö sün quista terra! Cò suni creschieu sü, cò am sainti da chesa, la qualited da viver es super e
la glieud eir. Dal rest sun las megldras regiuns e muntagnas
per ir cull'assa i'l Grischun."
Adonta da las concurrenzas nu's sainta Therry suot squitsch da
prestaziun. "Ir cull'assa es simplamaing il meglder e fo enormamaing plaschair. Eau sun telmaing motivo da continuer e da
fer progress."
Punts / GiuRu
THINK-TANK RUMANTSCH GRISCHUN
Es Ti er fan dal rumantsch grischun? Vuls Ti er mussar colur? – Il rg ha anniversari. 20 onns. La festa ha lieu ils 24 e 25 d’avust 2002 en
Val Müstair. Quai è precis Tes termin. Nus giuvenils avain a disposiziun in bloc da program (50 min) – inua che nus pudain infurmar, giavischar, dumandar, motivar, protestar, s’engaschar, inscenar, s’allegrar, siemiar ... Tut il rest stuain nus anc discussiunar ensemen.
Fas era part al "think-tank rumantsch grischun"? – T’annunzia tar David Truttmann, Schwarzenbachweg 16, 8049 Turitg, 01 340 08 95,
[email protected].
Chavazzins e che chi vain adimmaint lotiers a Therry:
Sömmis: Eau am dun fadia da viver mieus sömmis. Sömmis
düraunt la not sun pel solit agreabels, eau isömg d'inrer mel.
Rumauntsch: Bella lingua! Eau sun cuntaint ch'eau la se discuorrer. Displaschaivelmaing nu do que pü uschè bgera glieud
chi discuorra rumauntsch.
Temma: D'heja fich d'inrer.
Drogas: Nu m'interessan absolutamaing na.
USA: Eau viag fich gugent i'ls Stedis Unieus. Que es scu ün
grand pajais fich interessant ed in tschertas regiuns da quist
grand pajais esa bunas regiuns per ir cull'assa. Pussibilteds
incrediblas.
Amicizcha/famiglia: Qualchosa chi'd es fich important per me,
insè il pü important. Que as drouva simplamaing per viver e per
esser cuntaint.
Uorden u dischuorden?: Insè suni püchöntsch üna persuna chi
ho uorden, almain aint il cho, ma que nu fo neir ünguotta scha
regna üna vouta il caos.
Che ch'el as giavüschess per l'umanited e quist muond es: "Cha
la glieud as respetta e dvainta uschè pü toleranta, liberted,
pêsch ed uschè inavaunt. Schi, insè es que il grand problem, la
manchaunza da toleranza e da cumpaschiun. Uschiglö suni fich
cuntaint ed am la vita e'l planet terra!!!
Sieus success:
Vice champiun mundiel ISF mezzapipa 2000 e 2001
Winner North American ISF Championships 2001 mp
Winner Yoz Games Sölden 1999
Champiun Svizzer 1998 e 1999
Winner ISF Laax 2001
da Mr. Proper
da Rafael Camenisch
WHO IS WHO?
EGLS
Engiavinera dal mais
1
2
3
4
5
6
Has Ti er adina in super puf cun tut tia rauba? Sumeglia er tia
stanza mintgatant in champ da battaglia? – Nus vain in tric per
tai. Dentant mo sche Ti enconuschas las persunas e professiuns
en questa pitschna engiavinera. Forsa gudognas Ti ina scua.
Ella Svizra nocturna, in utschi, persuls.
El stgir dall'Africa, ina plonta amiez in uaul sut in tschiel stelliu.
Sut la glina egl Afghanistan, in dutg sutterran che percuora il
ner.
1. Ina carambolascha dad autos. La … metta puspè en urden las
bottas.
El seglia sc'in maldisperau per sia combra entuorn, siua e
sgiavla. El radio vegn legiu las novitads. Las bumbas seigien
mortas. Il davos cunfin denter tiaras seigi svanius. El enquera.
Ils affons da via habiteschien ussa tuts en casas. Ils deivets da
daners hagien capitulau. Nua ha el viu ei la davosa gada?
2. El u ella (per il solit esi in um) pissera per urden en il guaud.
Na, betg il Son Niclau!
3. Ella pissera per urden en vischnanca e citad. E da sia unifurma ha ella grond plaschair.
4. Che quai saja crappa u naiv – en sia mondura oranscha spala
el tutti quanti davent da las vias. E savens vegn el er anc ris or
pervi da ses tempo da lavur. Da tscherts/as Rumantschs/as
vegn el numnà "vier".
Ha la flur tema? Sesenta la plonta persula? Ei il dutg libers?
Stellas da suadetsch cuoran da sias vestas giu, emprovan d'anflar lur via atras la fatscha barbusa. Il Giachen Maissen hagi
survegniu il premi Nobel per la pasch per sias stentas da colligiar ils Engiadines e Sursilvans sin ina moda e maniera pacifica. Ils natels hagien empermess da buca pli scalinar. El stuess
gia daditg esser ius.
5. Rut la chomma u in bratsch? – Ella metta puspè en urden tut.
6. Sin in plazzal da bajegiar sto per il solit nettegiar il … tut las
palas e tut las sadellas. Ils miradurs fan entant la pausa!
Trametta il pled da soluziun fin il pli tard ils 15 d’avrigl 2002 a:
David Truttmann, Schwarzenbachweg 16, 8049 Turitg
u per e-mail: [email protected].
Vegnan els in gi a s'entupar enzanua? Vegn gl'utschi a setschentar sin ina plonta che crescha sper in flumet?
La tema cava plaunsiu via atras siu tschurvi, vegn pli e pli datier
da sia schientscha. SIDA hagi priu la veta. Il cancer seigi morts
dus gis pli tard en aulta vegliadetgna. Gl'accident seigi fetg grev
malsauns. El sclauda il radio per saver seconcentrar meglier.
Fok! Nua ha el tratg ei?
da David Spinnler
da Men Caduff
M.C.R.
MODENA CITY RAMBLERS –
"RADIO REBELDE"
TUNNELS
Brev da lectur or da la California
Disc dal mais – proponì dal Battaporta dal Radio Rumantsch
Danunder ch'els vegnan è cler. La provinza emiliana è forsa in
lieu special per far musica à la Pogues. Ma ils Modena City
Ramblers cumenzan dal 1991 sco banda dal folk irlandais. Els
sunan en pubs ed ustarias e pir dal 1993 sveglia la veglia da
far in album. In onn suenter è qua "Riportando tutto a casa" e la
musica cumenza da sa sviluppar en diversas direcziuns. Punk –
rock, e sin la schibetta la pli nova ch'è gist cumparida – sin
Radio Rebelde – aud'ins musica à la Manu Chao. Ils Modena City
Ramblers han tadlà fitg bain tge che Manu fa. Ma che il disc
Radio Rebelde tuna à la Manu Chao ha in motiv vivent: Enzo
"Soulfingers" Rizzo è stà il producent. E quel ha era gia lavurà
per la Mano Negra e per Manu Chao. E voilà – quest è musica cun
in schuss Manu Chao – lura vegn Shane Mc Gowan dals Pogues
a far la visita e lura tira in vi da las cordas da la ghitarra...
In mix simpatic ed a travers che fa sguzias agreablas en las
ureglias. Grazia Italia – puspè insatge che vala la paina ed arriva si tar nus!
Disc: M.C.R. Modena City Ramblers – "Radio Rebelde”
Universal Italia
Chara glieud, nus duvrain tunnels. Tunnels en tut las direcziuns. E quai or da dus motivs. 1. Perquai che jau less che la
gasetta PUNTS na sa numna en avegnir betg pli PUNTS, mabain
TUNNELS. 2. Perquai che jau era avant pauc temp en vacanzas
en Grischun. A Trin ed a Rona.
Basta, pli baud fascheva la glieud vias largias sur ils pass da
muntogna ed autostradas tras mintga val dad ina largezza da
silmain 10 meters. Consequenzas: bler traffic, tuffien, canera,
la mort dal guaud, demonstraziuns da Greenpeace, naginas
turistas, nagins flirts cun magisters da skis, naginas maridaglias, nagins uffants. Quot erat demonstrandum. Vulais vus propi savair quants uffants che stattan a Rona? Okay, laschain quai.
A Trin è quai tut auter. Trin ha in tunnel. E Trin ha ina scola. Alles
klar? Damai, vias avertas na vegnan betg pli en dumonda. Nus
duvrain tunnels sco a Trin, mo pli lungs. Da Castrisch a Stierva,
da Tschierv a Ladir, da Sent ad Alvaschagn ed enavos. Nus dain
a quels lura nums sco Vereina, Sereina, Madleina e Gion Giachen. Traversar quels tunnels pon lura be persunas che han gia
suttascrit il "Manifest Rumantsch" e che san tragutter trais tocs
turta da nusch en ina minuta. Forsa che in u tschella da Vus di
ussa: "Gea, gea, noss char Men Caduff abita en California ed ha
bunas ideas. Però quellas na sa laschan betg realisar." Però
oho. Las ideas da Men Caduff da la California stuais vus prender a cor. In exempel: Tschel di hai jau ditg a mia dunna: "Penda si la laschiva e la biancaria cur ch'i plova. Lura n'has betg pli
da lavar." Mia dunna m'ha guardà e dà in bitsch sin il frunt. Vus
vesais, las ideas da Men Caduff sa laschan realisar tip-top.
Per turnar tar ils tunnels ed en America – nus stuessan er fabritgar in tunnel davent dals Stadis Unids, davent dal biro da Gieri
dubel w Bush enfin en Sibiria. Alles klar? En mes tschaler hai
jau er gia chavà ina fora, però la serrada il medem di. Pertge?
Suenter ca. 5 meters hai jau chattà in um cun barba e turban.
Cun chars salids Voss [email protected].
da Jonas Meyer
da Silvio Defuns
E.T., ALIEN E DANTE
HARDWAREDOME
Links dal mais
SURVETSCHS DAD E-MAIL
Dad A enfin B ed enavos
www.shellgeostar.com (–Journey Planning)
In vaira bun planisader internaziunal da rutas. Tgi che vul ir dad
in lieu a tschel, però na sa betg tge via prender, quel/la po sa
laschar far qua sia descripziun da viadi. Natiralmain po la charta er vegnir stampada – per la pudair pender en l'auto vi dal
parasulegl.
* * * * * : simpel, la funcziunalitad stat en il center
Relax en il hotel
www.habbo.ch
Il hotel Habbo è in hotel virtual. Suenter avair creà tia figura
persunala (Habbo), pos ti siglir en la vita da l'hotel Habbo. En il
hotel pon ins surtut "chattar". Ti pos però er ta trair en las
chautschas da bogn e ta ristgar giu da la tur da siglir, per
pudair imponar ils giasts che sesan a l'ur dal bogn. U lura pon
ins er giudair vi da la bar in coolira drink ed empruvar da discussiunar cun il camerier.
* * * * * * : gail'idea, realisà en moda e maniera fitg attractiva
Tenor Dante
http://www.aphorismen.de/
"Nus essan mo verms, ..." – Aforissems tar temas infinits.
Uschia daventa mintga e-mail in'ovra litterara. E cun mintga
citat ch'ins scriva, vegn'ins stimà dapli tar ils enconuschents e
tar las enconuschentas.
* * * * * : collecziun voluminusa, senza grond schnic-schnac
E.T.
http://setiathome.ssl.berkeley.edu/
SETI vul dir "Search for Extraterrestrial Intelligence". I va surtut per analisar da tuttas sorts signals or dal univers, per
pudair scuvrir tschertas infurmaziuns. La quantitad da datas
che resulta è immensa. Tar SETI@home pon ins sa participar a
l'analisa, laschond lavurar ses computer per SETI. Ins sto perquai chargiar giu in pachet da datas SETI ed installar ina pitschna software. Sche il computer n'ha ussa da far nagut da special,
lura cumenza el ad elavurar datas da SETI, fin che l'entir pachet
è finì. Lura pon ins ir per in proxim pachet da datas e tgi sa, forsa cuntegna quel il Alien…
* * * * : il cuntegn è cool, la creaziun è però in zichel "old-school"
www.hardwaredome.de
Levas schon adina ina survesta dalla purschida da "Hardware"?
Lu eis cheu el dretg liug: www.hardwaredome.de. Cheu anflan
ins tut tgei ch'il cor da computers enquera!
Hardwaredome presenta ina pagina bein structurada. En quella
vegn fatg tests cun differenta hardware e declarau detagls.
Denter auter han ins la pusseivladad da scriver en in forum e
schizun da far il chatten. Ina pagina che jeu saiel mo cussegliar.
******
Survetschs dad e-mail @@@:
Ozildi ha bunamein mintga persuna che posseda in computer ed
internet ina adressa dad e-mail ni perfin pliras. Mo tgi porscha
il meglier survetsch, pauca reclama ed ils pli biars "feautures"?
Web.de
http://freemail.web.de
web.de porscha in survetsch gratuit cun bia funcziuns: E-Mail
gratuit, schizun contonschibel cul natel (http://wap.web.de),
segirtad per SSL, signatura digitala, 8MB spazi, POP3, antivirus,
cudisch d'adressas, calender ed auter.
*****
GMX
www.gmx.ch
GMX ei in dils survetschs ils pli duvrai. Quei schai denter auter
vid il fatg che l'adressa ei fetg cuorta, p.ex: [email protected] , ni
perquei ch'ins sa eleger la finiziun .ch, .de, .li, .net. Plinavon
han ins la pusseivladad da scriver nunlimitau SMS.
Ins survegn reclamas ch'interesseschan negin!
****
Hotmail
www.hotmail.com
Hotmail ha fatg in grond pass anavon. Cun in niev design e bia
novas ideas sco Windows Messenger ei Hotmail fetg attractiv.
Hotmail porscha sco auters gratuitamein adressas dad e-mail,
ha denton era carmalau glieud cun in Messenger, cun il qual ins
sa direct far il chatten cun la glieud ch'ein online.
Bia spam-mails. Q.v.d. reclama per miardas! Adatg: Cun brevs
da cadeina ei la resca da virus ualti gronda!
***
Punts
OCCURRENZAS E RECLAMA
Disco a Susch
Disco organisada da la Società da giuventüna Susch.
Cura: ils 25 da mai 2002 a partir da las 21.00h fin …
Cun: DJ Pip
Lö: Center cumünal in Muglinas.
Special: Diversas attracziuns (quist on ingüna s-chima)
Pledpierla – scriva eir Tü!
Concurrenza da scriver da l'Uniun dals Grischs
La cumischiun litterara da l'Uniun dals Grischs publichescha
per la terza vouta la concurrenza da scriver Pledpierla. As partecipar pon scolaras e scolars da la quarta fin nouvavla classa
e persunas fin e cun trenta ons. Las prümas desch lavuors da
mincha categoria (4.-6. classa; 7.-9. classa; 16/17-20 ons; 2130 ons) vegnan premiadas cun bels premis in munaida. Il tema
es liber. Las lavuors – fin duos paginas A4 prosa o lirica in
rumantsch vallader o puter – han da gnir inoltradas fin als
15 gün 2002 a la seguainta adressa: Pledpierla, Gion Peider
Mischol, Plaz 111, 7530 Zernez.
L'intent da l'Uniun dals Grischs es d'intimar cun "Pledpierla" a
glieud giuvna da scriver texts in rumantsch ladin, intimar eir da
mantegner il plaschair da scriver a lunga vista e da pisserar
cha la litteratura rumantscha haja ün avegnir. Il success da las
prümas duos concurrenzas, cun adüna passa 400 contribuziuns
inoltradas, es stat fich grond, la qualità dals texts per part
excellenta.
Tscherchà: ün crimi!
E güsta amo üna jada infos da l'Uniun dals Grischs
La cumischiun litterara da l'Uniun dals Grischs less eir realisar
ün'ediziun da la Chasa Paterna cun crimis cuorts. Chi chi ha
interess da scriver ün crimi cuort (max. 20 paginas A4) in
rumantsch ladin es giavüschà da tramtter il text fin la fin da
december ad Elvira Pünchera Bott, Chesa Falambra, 7525 Schanf.
Ulteriuras infuormaziuns: Gion Peider Mischol, collavuratur
regiunal LR/UdG, Plaz 111, 7530 Zernez, tel 081 856 13 23, fax
081 856 13 26.
Movie Encarden
In project malign
Movie Encarden lantschescha in project malign per quei onn. A
quei project sa mintgin che ha interess prender part. Ei setracta
dad ina concurrenza da scriver scenaris. Ord il pli "geil" scenari fa la gruppa da film Movie Encarden lu in "cool" film. Giavischai ein buca temas per "gruftis", mobein plitost per glieud pli
giuvna. Aschiditg che Movie Encarden po aunc buca concurrenzar cun Hollywood, munglassen ils scenaris saver vegnir realisai cun meins expensas. Impurtont ei era ch'il scenari seigi
screts per gronda part per romontsch.
La gruppa da Movie Encarden vul far in film cun acturs, ei vegn
pia dau peisa sin la descripziun e caracterisaziun da persunas.
Tgi che inoltrescha in scenari cun ina buna tematica e cun tensiun ha bunas schanzas da gudignar quella concurrenza.
Ulteriurs criteris e dapli informaziuns tier quei project anflan
ins sin la homepage: www.movie-encarden.ch.
Il film che vegn realisaus sin fundament dil scenari elegiu
muossa Movie Encarden al proxim festival da film che vegn ad
haver liug igl onn 2003.
Weekend da film:
In ulteriur project da Movie Encarden ei in weekend da film a
Mustér aunc quei onn. A quella occurrenza vegnan films naven
da Hollywood, sur tals da reschissuras grischunas e reschissurs grischuns entochen tier quels da Movie Encarden presentai alla publicitad.
AZB
7130 Glion
Has in caos?
abunescha PUNTS
( ) Jau abunesch PUNTS per mo 40 francs ad onn
( ) Jau regal in abunament da PUNTS – la gasetta giuvna
num e prenum:
adressa:
lieu:
Trametta il talun a noss secretariat: PUNTS, Curdin Fliri, Avant
Muglins, 7550 Scuol, [email protected], 081 864 92 62 u 076
380 44 45
Realisescha Tia idea!
la GiuRu gida
La GiuRu sustegna Tai a finanziar, communitgar e realisar Tes
project rumantsch e giuvenil. Ti survegnas sco commember da
la GiuRu regularmain infurmaziuns dals projects actuals e la
pussaivladad da Ta partecipar ad inscunters internaziunals ed
ad autras activitads.
Jau vuless daventar commember/bra da la GiuRu:
( ) Jau vuless las infurmaziuns per e – mail e na paj uschia betg
la contribuziun da 10 francs
( ) Jau vuless las infurmaziuns per posta e paj en 10 francs sin il
conto: GKB GiuRu 70-216-5
num e prenum:
adressa:
lieu:
tel:
e-mail:
Trametta il talun a la suandanta adressa: GiuRu, Chascha postala, 7000 Cuira, u T'annunzia sut www.GiuRu.ch.
Impressum
chauredactur: David Truttmann, Schwarzenbachw
8049 Turitg, [email protected], 01 340 08 9
caporedactur/as: Fadrina Hofmann, Bagnera, 755
[email protected] / Conradin Klaiss, 7163 Dan
[email protected], Rafael Müller, Rue
2, 1700 Fribourg, [email protected]
redactur/as en quest numer: Men Caduff / Rafae
Silvio Defuns / Hildegard / Ursin Lutz / Clotilda M
Meyer / Mr. Proper / David Spinnler / Gian Sgier /
layout: Theres Jörger, Üetlibergstrasse 143, 804
[email protected]
secretariat: Punts, Curdin Fliri, Avant Muglins, 75
[email protected], 081 864 92 62 u 076 380 44
stampa: Spescha&Grünenfelder, Glion
spediziun: Argo SA, Glion
pretsch d'abunament: 40 francs ad onn,
Raiffeisen Laax 70-6699-9
editura: GiuRu, Chascha postala 312, 7002 Cuira
internet: www.punts.ch, www.giuru.ch
Punts è commembra da l'Associaziun da la Press
Giuvens