Attached file - Pontificia Università Antonianum

Transcript

Attached file - Pontificia Università Antonianum
La presente miscellanea
contiene 34 studi originali
intorno alla figura
del B. Giovanni Duns Scoto
e allo scotismo
nelle sue varie articolazioni.
I due volumi,
che la compongono,
pubblicati nel VII centenario
della morte del Doctor Subtilis,
vogliono essere un omaggio
alla cara memoria
del prof. César Saco, ofm,
per 40 anni membro
della Commissione Scotista.
In copertina:
Duns Scoto negli affreschi
di Benozzo Gozzoli
a Montefalco
MEDIOEVO
15
© by Pontificio Ateneo Antonianum
Edizioni Antonianum
Via Merulana, 124 – I – 00185 ROMA
Tel. 06/70373461 – Fax 06/70373604
Web: www.antonianum.eu
Email: [email protected]
ISBN 88-7257-075-1
Stampato da: Interstampa srl – Roma
15
MEDIOEVO
GIOVANNI DUNS SCOTO
Studi e ricerche
nel VII Centenario della sua morte
in onore di P. César Saco Alarcón
a cura di
MARTÍN CARBAJO NÚÑEZ
I
Roma 2008
Antonianum
AUTORI
ALLINEY Guido
Prof. associato di filosofia presso l’Università di Macerata.
ARMELLADA (DE) Bernardino, OFMCAP
Prof. presso l’IFS della Pontificia Univ. Antonianum (PUA).
BEER (DE) Francis, OFM
È stato incaricato dei corsi di spiritualità, facoltà di teologia di Lille.
BOULNOIS Olivier
Direttore degli studi presso l’École pratique des Hautes Etudes, Paris.
BRITO MARTINS Maria Manuela
Prof. filosofia presso l’Univ. Cattolica, Porto; membro della SIEPM.
CALVO MORALEJO Gaspar, OFM
Presidente emerito della PAMI.
CARBAJO NÚÑEZ Martín, OFM
Vice-decano e prof. di teologia presso la PUA e l’Acc. Alfonsiana
COGLIANDRO Giovanni
Prof. presso il Pontificio Seminario Pio XI di Reggio Calabria.
CROSS Richard
Prof. di teologia presso l’Oriel College, Univ. di Oxford.
DEMANGE Dominique
Tesi dottorale sulla dottrina della scienza secondo Duns Scoto.
ETZI Priamo, OFM
Decano e prof. ordinario della facoltà di Diritto PUA.
GHISALBERTI Alessandro
Prof. di Filosofia presso l’Univ. Cattolica Sacro Cuore, Milano.
GUERRERO TRONCOSO Hernán
Prof. di Filosofia e Diritto presso l’Univ. Nacional Andrés Bello, Cile.
HECHICH Barnaba, OFM
Presidente della Commissione Scotista Internazionale.
HUCULAK Benedykt, OFM
Socio della Commissione Scotista Internazionale.
LACKNER Mons. Franz
Vescovo ausiliario della Diocesi di Graz-Seckau.
LUNGHI Elvio
Prof. di Storia dell’arte presso l’Univ. per Stranieri di Perugia.
VIII
Autori
MAGRO Pasquale, OFMConv
Prof. di Arte francescana presso la PUA.
MANZANO RODRÍGUEZ Isidoro, OFM
Già prof. di Filosofia presso la PUA, specializzato in Scoto.
MESSA Pietro, OFM
Prof. presso la SSMF della PUA e l’Istituto Teologico di Assisi.
MOONAN Lawrence
Prof. di Filosofia, Argyll, Scozia U.K.
PARISOLI Luca
Prof. presso l’Ùniv. de Paris x Nanterre, UFR de Sciences juridiques.
PERCAN Josip B., OFM
Socio della Commissione Scotista Internazionale
ROCCARO Giuseppe
Prof. di filosofia medievale e araba presso l’Univ. di Palermo.
RODRÍGUEZ CARBALLO M.R.P. José, OFM
Ministro Generale dei Frati Minori
RUIZ DE LOIZAGA Saturnino, OFM
Socio della Commissione Scotista Internazionale
SARANYANA Josep-Ignasi, pbro
Prof. di Storia della teologia presso l’Univ. de Navarra.
SCHNEIDER Herbert, OFM
Direttore della Johannes-Duns-Skotus-Akademie Mönchengladbach.
SERAFINI Marcella
Dottore di Ricerca in Filosofia (della Religione).
SHIBUYA Katsumi
Prof. di filosofia presso l’Aichi University of Education, Japan.
SILEO Leonardo, OFM
Prof. di filosofia presso l’Urbaniana; prof. Invitato presso la PUA.
STAMM Heinz-Meinolf, OFM
Prof. di Diritto Canonico presso la PUA e l’Univ. Lateranense.
TODISCO Orlando, OFMConv
Prof. di filosofia presso l’Univ. di Cassino e al Seraphicum.
VITTORINI Marta
Docente di Storia della filosofia medievale presso l’Univ. dell’Aquila
SOMMARIO
VOLUME I
I. STUDI INTRODUTTIVI
LACKNER Mons. Franz, Johannes Duns Scotus und die Wirklichkeit am
Rande des Denkbaren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3
MESSA Pietro, Il beato Giovanni Duns Scoto tra apologia e storia . .
23
ETZI Priamo, Duns Scoto e lo scotismo nell’antica legislazione dell’Ordine dei Frati Minori . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
41
HECHICH Barnaba, Il problema delle ‘Reportationes’ nell’eredità dottrinale del B. Giovanni Duns Scoto . . . . . . . . . . . . . . . .
59
RUIZ DE LOIZAGA Saturnino, Hitos significativos de la Comisión Escotista durante el período 1964-2004 . . . . . . . . . . . . . . . .
129
SCHNEIDER Herbert, Betende Erhebung zu Gott mit dem Seligen Johannes Duns Scotus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
155
BRITO MARTINS Maria Manuela, La présence de la pensée augustinienne dans le Prologue de l’Ordinatio de Duns Scot . . . . . . . 173
DEMANGE Dominique, Pourquoi Duns Scot a critiqué Avicenne . . . .
195
HUCULAK Benedykt, Quonam in vestigio differat doctrina Scotica a
Thomistica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
SARANYANA Josep-Ignasi, ‘Primo in intellectu cadit ens’. Juan Duns
Escoto frente a Tomás de Aquino . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
II. TEMI FILOSOFICI
SERAFINI Marcella, Il desiderio naturale di Dio nel pensiero di Giovanni Duns Scoto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275
GUERRERO TRONCOSO Hernán, La pregunta por el carácter infinito de
Dios en la Lectura de Duns Scoto . . . . . . . . . . . . . . . . . 307
MANZANO Isidoro, Idea de sobrenatural en el Prólogo de la Ordinatio
de Escoto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335
BOULNOIS Olivier, Les catégories selon Duns Scot . . . . . . . . . . .
357
X
Sommario
SHIBUYA Katsumi, Dun Scotus on ‘ultima realitas formae’ . . . . . . .
379
PARISOLI Luca, Oggetti e norme: ontologia e volontà nella lettura
paraconsistente di Giovanni Duns Scoto . . . . . . . . . . . . . 395
ALLINEY Guido, L’acrasia secondo Duns Scoto: autonomia della
volontà o disordine della passione? . . . . . . . . . . . . . . . . 429
VOLUME II
III. TEMI TEOLOGICI
RODRÍGUEZ CARBALLO José, Cristo ‘summum opus Dei’ en la visión de
Duns Escoto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3
STAMM Heinz-Meinolf, Die Heilige Schrift als Fundament des für die
Erdenwanderung Notwendigen Übernatürlichen Wissens nach
dem Seligen Johannes Duns Scotus . . . . . . . . . . . . . . . .
17
SILEO Leonardo, Filosofia, medicina e teologia. Il concepimento di
Maria nella svolta teoretica di Duns Scoto . . . . . . . . . . . .
GHISALBERTI Alessandro, Verbo umano e verbo divino nell’Ordinatio di
Duns Scoto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
39
91
CROSS Richard, Fitting Reasons in Duns Scotus’s Theological Methodology: Christocentrism and the Immaculate Conception . . . . 109
TODISCO Orlando, Libertà e bontà chiave di lettura del III libro dell’Ordinatio di Duns Scoto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
ARMELLADA (DE) Bernardino, El misterio del dolor y la muerte en la
cristología de Escoto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
IV. INFLUSSI E RAFFRONTI
CON GLI AUTORI POSTERIORI
MOONAN Lawrence, Scotus, Ockham, and an apparent discrepancy on
divine power . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
VITTORINI Marta, La teoria delle idee di Pietro d’Aquila ed i suoi fondamenti ontologici . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
CALVO MORALEJO Gaspar, El escotismo de la Mistica Ciudad de Dios y
su influencia en el proceso de beatificación de la M. Ágreda . . 257
Sommario
XI
COGLIANDRO Giovanni, Duns Scoto e J.G. Fichte. La prospettiva scotista e la dottrina della scienza di fronte al problema della determinazione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
PERCAN Josip B., Teofil Harapin (1883-1944), un illustre rappresentante dello scotismo croato . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319
BEER (DE) Francis, La primauté inconditionnelle du Christ chez Jean
Duns Scot. Convergence avec le Père Teilhard de Chardin . . . . 357
ROCCARO Giuseppe, Il ‘De secundarum intentionum natura tractatus’
del siciliano Carlo Belleo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 405
MAGRO Pasquale, Tra Duns Scoto e Francesco Sansone. I protagonisti
della controversia sull’Immacolata nel coro intarsiato della
chiesa superiore di Assisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 439
LUNGHI Elvio, Il beato Duns Scoto e l’iconografia francescana nella
chiesa di San Francesco a Montefalco . . . . . . . . . . . . . . 455
CARBAJO NÚÑEZ Martín, Actualidad de Duns Scoto en la Sociedad en
la Información . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 471
ABBREVIAZIONI E SIGLE
a.
articulus
a, b
columnas in codicibus vel in editionibus indicant
cfr.
conferatur, confer
De primo Princ. IOANNES DUNS SCOTUS, De primo Principio
d.
distinctio vel distinctiones
ed.
editio vel editiones, edidit vel ediderunt
fol.
folium vel folia
ibid.
ibidem
Lect.
IOANNES DUNS SCOTUS, Lectura
lin.
linea
n.
numerus vel numeri
OPh
IOANNES DUNS SCOTUS, Opera philosophica, The Franciscan Institute, St. Bonaventure, N.Y., 1997 seqq.
Ord.
IOANNES DUNS SCOTUS, Ordinatio, vel Opus Oxoniense
p.
pars, pagina vel paginae
prol.
prologus
q.
quaestio, quaestiones
QQMetaph.
IOANNES DUNS SCOTUS, Quaestiones super libros Metaphysicorum Aristotelis
Corp.
IOANNES DUNS SCOTUS, Super universalia Porphyrii
Quodl.
IOANNES DUNS SCOTUS, Quodlibet
Rep.
IOANNES DUNS SCOTUS, Reportatio Parisiensis
un.
unicus, unica
Vat.
IOANNES DUNS SCOTUS, Opera omnia, cura Commissionis
Scotisticae ad fidem codicum edita, Civitas Vaticana 1950 sq.
Vivès
IOANNES DUNS SCOTUS, Opera omnia, vol. 1-26, ed.
L. Vivès, Parisiis 1891-1895 (riedizione di quella del
Wadding)
Wad.
IOANNES DUNS SCOTUS, Opera omnia, vol. 1-12, ed.
L. Wadding, Lugduni 1639.
PRESENTAZIONE
In occasione del VII centenario della morte del Beato Giovanni
Duns Scoto († 1308), la Commissione Scotista ha promosso questa
miscellanea di studi e ricerche intorno alla figura del Doctor Subtilis
e allo scotismo nelle sue diverse articolazioni. I due volumi vogliono
essere un omaggio di studiosi – colleghi, amici ed estimatori – al
prof. César Saco Alarcón, OFM, per quaranta anni qualificato membro della medesima Commissione. L’opera è pubblicata nella collana
“Medioevo”, curata dalla Scuola Superiore di Studi Medievali e Francescani (PUA), dove il prof. César Saco esercitò il suo insegnamento.
La Commissione Scotista è felice di poter pubblicare questi trentaquattro preziosi articoli, che contribuiranno ad approfondire ulteriormente la dottrina e la figura sempre attuale del Beato Giovanni
Duns Scoto. Tra gli autori, procedenti da tutto il mondo, dal Giappone al Cile, si trovano diversi dei più noti specialisti di Scoto e dello
Scotismo. Ringraziamo tutti loro della partecipazione a questa iniziativa. Sentiamo pure il dovere di ricordare che, per diversi motivi, non
è stato possibile pubblicare in questa miscellanea tutti i contributi che
erano stati proposti. Anche a questi autori esprimiamo il nostro sincero apprezzamento.
La miscellanea è divisa in due volumi, il primo dei quali si apre
con il contributo di Mons. Franz Lackner, vescovo ausiliario della
Diocesi di Graz-Seckau (Austria), il secondo con un articolo del
Ministro Generale OFM. L’intera opera è suddivisa in quattro sezioni.
Dopo una prima parte di studi introduttivi, nelle parti due e tre si analizza la dottrina filosofica e teologica di Duns Scoto, per poi, nella
quarta parte, presentare il suo influsso nel periodo a lui successivo e i
raffronti con altri autori. I criteri di edizione sono stati uniformati in
tutto quanto è stato possibile. Il lavoro si conclude con l’indice dei
nomi, curato dal P. Barnaba Hechich, che si è prodigato anche nella
verifica delle citazioni e nell’impaginazione dei due volumi. Naturalmente lasciamo ai singoli autori la responsabilità delle loro affermazioni e deduzioni.
La personalità e il lavoro scientifico del caro prof. César Saco
sono sufficientemente illustrati nei messaggi con cui si apre questa
miscellanea in suo onore. Il Ministro Generale OFM, Rvmo. P. José
Rodríguez Carballo, esprime la sua gioia nel costatare che “i maggiori studiosi del pensiero del Beato Giovanni Duns Scoto si siano
XIV
Presentazione
riuniti per rendere omaggio al P. César, un uomo di fede, mite e giovale”. Il prof. José García Oro, a nome del Ministro provinciale OFM
di Santiago di Compostela, elogia il buon esempio del frate César in
Provincia e, una volta già in Roma, il suo notevole contributo allo
studio della Scolastica medievale. L’attuale presidente della Commissione Scotista, P. Barnaba Hechich, afferma che “il P. Cesare era preparato in tutti i settori dell’edizione critica: gli si poteva affidare qualsiasi compito; egli lo svolgeva con diligentissima applicazione mentale e con rara competenza e precisione”. Ancora più avanti, il P.
Saturnino Ruiz de Loizaga, nel suo articolo, ricorda con entusiasmo
la figura del prof. César Saco e rievoca il lavoro svolto nella Commissione Scotista durante i molti anni in cui egli offrì il suo prezioso
contributo.
Da parte nostra, vogliamo soltanto accennare che il prof. César
Saco Alarcón (1933-2005), frate minore della Provincia di Santiago
di Compostela, in Spagna, fu socio della Commissione Scotista per
quaranta anni, dal 1964 al 2005; al momento del decesso, svolgeva
l’incarico di vice-presidente. Era dottore in teologia dogmatica. Di lui
sono particolarmente note le pubblicazioni su Nicola di Ockham:
Quaestiones disputatae de dilectione Dei (Spic. Bonav. XXI, 1981) e
Quaestiones disputatae de traductione humanae naturae a primo
parente (Spic. Bonav., XXVII, 1993).
La dottrina e la figura del Beato Duns Scoto, “il rappresentante
più qualificato della Scuola francescana”, è diventata oggi molto più
accessibile grazie al lavoro nascosto dei frati che, come il P. César
Saco, hanno fatto parte o fanno parte della Commissione Scotista. A
tutti loro è doveroso esprimere il più vivo ringraziamento.
Il curatore
Martín Carbajo Núñez
INDICE DEI NOMI
Abaelardus, vedi Petrus Abaelardus
Abraham (patriarcha), 125, 419,
421, 425, 426
Ackrill, 432
Adam (progenitor), 124, 435
Adam de Marisco (Marsh), 178, 250
Adam de Wodeham, 81
Aegidius Romanus, XVI, 62, 178,
249
Aersten J. A., 266, 267, 271
Agaesse P., 188
Ajello A., 37
Alanus de Insulis, 297
Albertus Magnus (S.), 62, 234, 251,
259, 421
Alborghetti P., 250
Alexander VI (papa), 49
Alexander de Hales, 41, 49, 50, 175,
177, 236, 239, 250, 259, 308
Alfonso d’Aragona (re), 45
Algazel (Al-Ghazzali), 427
Allegra G., 141
Alliney G., 429-449
Altaner B., 239
Alypius, 245
Ambrosius (S.), 38, 39, 121, 237,
238
Ameri G., 46
Ando, 432
Andonegui J., 27, 253
Angela da Foligno (B.), 24
Angelus de Chivasso, 45
Anglo-Saxones, 236
Anonymus (de Ebbesen), 376
Anselmus (S.), 104, 115, 125, 193,
241, 398, 401, 404
Antonius Andreas, 42
Antonius Patavinus (S.), 175, 239,
250
Aristoteles, 4, 8, 14, 17, 18, 66, 105,
115, 175, 177, 178, 182, 185,
186, 188, 192, 200-202, 204,
207, 208, 210, 219, 234-236,
239-241, 246, 251, 252, 254256, 277, 278, 288, 289, 309,
310, 313, 314, 316 , 319, 326,
343 , 344, 357-359, 361-365,
368, 369, 375, 377, 397, 400,
402, 403, 405, 407, 408, 429434, 447
Armstrong D. M., 405, 410, 413
Augustinus (S.), 10, 36, 44, 61, 68,
69, 84, 101-104, 106, 107, 115,
122, 124, 125, 127, 130, 177185, 187-193, 234-239, 241,
244-247, 251-253, 255, 256,
259, 285, 287, 288, 291, 296,
434
Auletta G., 27
Averroes 31, 195, 196, 202-210,
221, 225, 259, 328, 344, 373,
390, 427
Avicebron, 259
Avicenna, 4, 36, 37, 115, 177, 182,
183, 190, 195-232, 251, 252,
259, 264, 267, 284, 285, 360,
362, 365, 384, 409
Babbini L, 44
Babić P., 137
Balduinus de Amsterdam, 48
Balić C., XVI, XXII, 27-29, 31, 32,
37, 41, 65, 70, 72, 75, 119,
120, 132, 138, 142, 144, 149,
452
Indice dei nomi
233, 235, 242, 249, 255, 257,
258
Balthasar (von) H. U., 44
Bañez D., 236
Barbarić J. K., 81, 137, 144
Barcan-Marcus R., 417
Barth T., 136
Bartholomaeus de Capua, 62
Basetti-Sani G., 32, 33
Beckmann J. P., 262
Beethoven L., 326, 327
Bélanger D., 257
Bello L. M., 25
Benedetto XV, 57
Benedetto XVI, 39, 40, 253
Benedetto il Cimatore, 65
Benedictus (S.), 250
Benedictus XII, 263
Benveniste É., 359
Berengo Morte A. M., 48
Berkeley G., 427
Bernardinus de Bustis, 45, 47
Bernardinus Senensis (S.), 45, 65
Bernardus Claraevallensis (S.), 61
Bernardus de Rubeis, 63
Berti E., 400
Bertoni A., 43, 49
Bérubé C., 33
Betori G., 24
Bettoni E., 141, 171
Bianchi L. , 65
Bianchi St., 136
Bigelow J., 415
Billot L., 131
Bini G., 149, 151
Binkowski J., 171
Bloch G. , 137, 144
Bodéus, 357
Bodewig M., 132, 136, 137
Boethius, 251, 254, 359, 361-363,
372, 373, 377
Bonaventura (S.), 41, 44, 48-51, 53,
54, 65, 66, 119, 139, 174-177,
233, 242, 243, 250, 252, 254,
256, 257, 259, 265, 285, 308,
396
Bonifatius VIII, 146
Boulnois O., 176-178, 195, 198,
200, 254, 255, 281, 287, 304,
305, 357-377, 448
Brabanti M., 400
Brady I. Ch., 136
Brampton C. K., 250
Brill E. J., 198
Brito Martins M. M., 173-193
Brlek M., 49, 51, 53, 55, 56
Broadie S., 432, 448
Buonarroti Michelangelo 326, 327
Burger M., 170
Bušelić St., 132, 136
Busse A., 359
Caggiano E., 136, 157
Caietanus, vedi Thomas de Vio Caietanus
Caldera F., 24
Caldera R. T., 267
Calufetti A., 131
Cambell J., 136, 137
Camilleri A., 136
Canali L. da Parma, 54
Canetti L., 24
Carbajo Núñez M., XIII-XIV
Carcano M., 45
Cardaropoli G., 32
Cardinale I., 29-31
Cardullo R. L., 400
Carnap R., 401
Carreras Artau J., 140
Cartesio, vedi Descartes R.
Caterina da Bologna (S.), 45
Caylus (de) D., 234
Cayré F., 235, 236, 239, 241, 246,
247, 249, 254
Cecchin S., 41
Indice dei nomi
Charlton W., 429, 430, 434, 448
Chatelain A., 242, 248, 253, 257
Chin S., 24
Chrysostomus, vedi Ioannes Chrysostomus
Ciappi L., 141
Cignelli L., 41
Cleary J. J., 402
Clemens VIII, 140
Clemens XI, 55, 56
Coccia A., 27
Commentator, vedi Averroes
Congar Y., 254
Conti A., 27
Courtenay W. I., 250
Courtine J.-F., 195, 197
Crespi P., 254
Cross I., 27
Cross R., 168, 170, 171, 393
Cruz Hernández M., 141
Čapkun-Delić P., 131, 134-136, 142
Danna C., 240
Demange D., 195-232
Demiurgo, 402
Denifle H., 242, 248, 253, 257
Denzinger H., 263
Derrida J., 362, 366
Descartes (Cartesio) R., 424
Díaz Hurtado E., 24
Di Marino F., 135, 257
Dionysius (Pseudo), 115, 234, 251,
252, 399
Dolera C. da Moneglia, 49
Domenico (S.), 240
Dominicus de Gubernatis, 50
Dondaine A., 60, 249, 253
Doucet V., 136
Dreyer M., 13, 198
Du Cange C., 63
Dumont S., 198, 371, 380, 382, 390,
392, 393
453
Eckhart (Magister), 251
Elamrani-Jamal A., 196
El Greco D. , 254
Emanuele P. 395
Emmen A. , 136
Empedocles, 431
Encarnación (madre di P. Cesare),
XVIII, XIX
Ennius (poeta), 395
Enrique del Sdo. Corazón, 235
Eriugena, vedi Ioannes Scotus Eriugena
Esser D., 131
Etzi P., 41-58
Etzkorn G., 195
Federico II (Svevo), 234, 250
Filippo il Bello (re di Francia), 146
Flaminius (consul), 395
Fliche A., 234, 260
Forcellini Ae., 244
Forest A., 234-237, 239-243, 247,
249-252, 256, 259, 260
Forte B., 38
Francesco d’Assisi (S.), 23, 33, 153,
140, 175, 237, 242, 243, 245,
247, 248, 250, 411
Franciscus Lichetus, 48-50
Franciscus de Mayronis, 44, 49, 403
Franciscus de Varesio, 110
Freundleb M., 167
Frühwirth A., 26, 131
Gandillac (de) M., 140, 176, 234237, 239-243, 247, 249-252,
256, 259, 260
García Oro J. XIV, XVIII-XX
Gardet L., 251
Garella A., 37
Gauthier R. A., 186, 432, 448
Gerardus Odonis, 63
Gieben S., 37
Gillon L. B., 242, 248
454
Indice dei nomi
Gilson E., 140, 162, 173, 175-177,
181-182, 183, 185, 187, 188,
197, 233, 237, 247-249, 252,
255-257, 259
Ginther I. R., 250
Giorgio di Trebisonda, 402
Giovannetto P. de Molina, 53, 56
Giovanni Paolo II, IV, 20, 34, 35,
38-40, 58, 130, 145-147, 149,
152, 257
Glorieux P., 60, 64, 65, 236, 248,
253
Godefridus de Auxerre, 60
Godefridus de Fontibus, XVI, 109,
110, 248, 249
González A., XVIII-XX
Gowans W., 417
Grabmann M., 234, 247
Gracia J. J., 240
Grana N., 421-423, 426
Gregorius de Arimino, 81
Gregorius Magnus (S.), 106
Gregorius Nyssenus (S.), 301
Guerrero Troncoso M., 307-334
Guignoni C., 52
Guilelmus de Alnwick, 74, 75, 7781, 85, 89, 92, 99, 101, 102,
104, 107, 108, 128, 147
Guilelmus de Alvernia, 259
Guilelmus de Nottingham, 81
Guilelmus de Ockham, 178, 234,
407
Guilelmus de Shyreswood (Shirwode), 259
Guilelmus de Tocco, 62
Guilelmus de Ware, 41, 250
Gutwein B., 148
Hamesse J., 60
Hardie W. F. R., 432, 448
Hare R. , 411
Harris C. R., 259, 260
Hartmann N., 20
Hastings C. H., 60
Hebraei, 36, 38
Hechich B., XIII, XIV, XXI-XXII, 24-26,
59-128, 135, 137, 139
Heidegger M., 3, 4, 6, 9, 12, 157,
168
Henricus de Friemar, 64
Henricus Gandavensis, XVI, 81, 84,
109, 114, 117, 119, 176, 178,
232, 249, 265, 307, 308, 431439, 443, 444, 446-448
Hill T. E., 418
Hirschberger I., 236, 242, 260
Hoeres W., 17, 281, 292, 298-303,
306
Hoffmann T., 429-431, 447, 448
Holzapfel H., 42, 49
Honnefelder L., 11, 13, 156-158,
198, 262, 266
Hoyer M., 24
Huculak B., 24, 137, 149, 177, 233260
Hugo Cavellus, 63, 82
Hugo de S. Victore, 254
Hume D., 427
Hurter H., 43
Iacobus de Marchia (S.), 45
Ignatius de Antiochia (S.), 7
Ingegneri G., 37
Ingham B. I., 13
Ingham M. B., 166
Innocentius III, 48
Ioannes (apost.), 238, 252, 244, 245
Ioannes XXI, 257
Ioannes a S. Thoma, 245
Ioannes Chrysostomus (S.), 399
Ioannes Damascenus (S.), 36, 124,
241
Ioannes de Fonte, 62
Ioannes de Gerson, 26, 27, 35, 246
Ioannes de Peckham, 178, 242, 247,
249, 250, 253
Indice dei nomi
Ioannes de Reading, 81, 147
Ioannes Duns Scotus (B.), passim
Ioannes Quidort, 68, 71
Ioannes Scotus Eriugena, 259
Irenaeus (S.), 238
Isaac (patriarcha), 419, 421, 425,
426
Islam, 36, 37
Israel, 36
Iudas (apost.), 426
Iulius III, 50
Jacobs L., 415
Jarry E., 260
Jedin H., 258
Joachim H. H., 432
Jolif J. Y., 432
Jurić I., 134, 136, 145
Kant E., 349, 372
Karger E., 448
Katzenberger K., 233
Kenny A., 432
Kent B., 429, 433 , 448
Kilwardby Robertus, 247, 253, 259
Kim J., 411-413
Klibanski R., 140, 401
Klumper B., XVI
Kluxen W., 3, 5, 156, 163
Knuuttila S., 419
Kolbe Massimiliano (S.), 43
Kolping A., 248
Korošak B., 137
Koser C., 29, 151
Lackner F., XIII, 3-21, 137, 148, 158
Lagger Ch., 20, 21
Laghi P., 34
Lambertus de Auxerre, 259
Lampen W., 257
Langton R., 410
Laurence S., 413
Lauriola G., 30
455
Le Bachelet X. M., 47
Leclerq J., 61
Le Coz R., 36
Legendre P., 416, 423
Le Goff J., 357
Legrand L., 351
Leibniz G. W., 409, 410
Lennie Th., 141
Leo Magnus (S.), 125
Leonardus de Nogarolis, 46-47
Leone XIII, XVI, 25, 26, 174
Lerner R. E., 36
Lewis D., 409, 410
Lewry P. O., 359
Libera (de) A., 359, 362, 368
Lindemann A., 8
Lobrowitz C., 234
Longpré E., XVI, 47, 57, 131, 132,
139
Lubac (de) H., 290, 340
Llano A., 272
MacDonald C., 413
Magro P. M., 41
Malic J., 344
Mandonnet P., 67, 308
Manichaei, 31
Manzano I. G., 27, 31, 167, 355-355
Marabelli C., 254
Marcolino V., 81
Maria Vergine (Madre di Dio), passim
Marius Victorinus, vedi Victorinus
C. Marius
Maritain J., 236
Marrone S. P., 198
Marshal McLuhan, 66
Martin V., 234
Martínez Gómez L., 236
Martini C. M., 38
Martins J. S., 34
Martins M. B., 187
456
Indice dei nomi
Masai F., 135
Mason H. E., 417
Matthaeus de Aquasparta, 178, 250
Mauritius O’Fihely Hibernicus, 252
McEvoy L., 250
Meier L., 64, 69
Melada P., 144
Mellone A., 137
Menozzi D., 38
Meo S., 46
Merino J. A., 41, 57
Messa P., 23-40
Michelangelo, vedi Buonarroti Michelangelo
Migliore P., 41
Migliore S. 23
Milbank I., 251
Miralbell I., 269
Modrić L., 137, 141
Mondin B., 275
Montalverne G., 132, 137
Moyses, 156, 160, 263
Müller G. L., 240
Muller J. P., 69, 71
Muñoz Alonso A., 27
Nanni S., 132, 136, 143
Natalini V., 137
Nicolaus de Cusa (Cusanus), 399,
401, 402
Nicolaus de Hebersdorf, 77
Nicolaus de Ockham, XIV, XIX, XXI,
144
Noone T., 195, 198, 240
O’Brien D., 397
Oviedo L., 27
Pachciarek P., 239
Paolini F. M., 58
Paolo VI, XVI, 25-27, 30, 31, 33-35,
38, 139, 140, 142, 173-175,
233, 243, 257, 258
Pargetter R., 415
Parisoli A., 395
Parisoli F.-F., 395
Parisoli L., 395-427
Parmenides, 401
Pasquale da Varese, 53
Pasquini E., 71
Paulsen H., 8
Paulus (apost.), 37, 121, 128, 141,
244, 245, 252, 253, 263
Pelzer A., 72, 75, 135
Pellegrini L., 37
Pellizzari T., 235
Peña L., 398, 399, 401, 405
Penna C., 27
Perantoni P., 133, 151
Percan J., 137, 146
Pergamo B., 132, 136, 137
Perotto A. L., 27
Petronilla (S.), 126
Petrus (apost.), 426
Petrus (pater S. Petronillae), 126
Petrus Abaelardus, 259
Petrus Aureoli, 44, 236
Petrus de Aquila (Scotellus), 42
Petrus de Atarrabia, 80
Petrus de Gonflans, 253
Petrus de Pulba, 77
Petrus Hispanus, 259
Petrus Ioannis Olivi, 177-178
Petrus Lombardus, 49, 72, 87, 125,
130, 133, 152, 178, 241, 261,
283, 307, 308, 397, 399
Philips G., 133
Piana G., 49, 136, 137
Pini G. , 195, 198, 204
Pio V (S.), 140
Pio IX, 56, 146
Pio X (S.), 54, 174, 242
Pio XII, 133
Pizzo G., 157
Plaoust P., 65
Plato, 233, 252, 397, 399-407, 414
Indice dei nomi
Plebe A., 395
Plotinus, 182, 251, 252
Poláková J., 172
Polycarpus (S.), 238
Pompei A., 44
Porphyrius, 212, 252, 358-360, 362,
368
Porro P., 195
Possevinus Antonius, 245
Prezioso F., 132, 137
Priest G., 397, 399, 419, 420, 426
Proclus, 178, 252, 401
Prümmer D., 62
Przywara E., 20, 21
Ptolomaeus de Lucca, 67
457
Quine W. V. O., 401
Rogerus Bacon, 250
Rogerus de Marston, 236, 251, 256
Romano F., 400, 402
Romanus (frater O.P.), 247
Romeri C., 136
Roscellinus, 404
Roschini G., 44
Rosini R., 27, 137, 148
Rorty A., 432
Ross J. F., 432
Rossitto C., 400
Routley R., 399, 420, 421
Rubens P. P., 255
Ruiz de Loizaga S., XIV, 129-152
Ruocco J., 402
Rupčić B., 136
Ryle G., 429
Rahner K., 342
Raić S., 136, 137
Ramsey M., 258
Raspudić G., 136
Ratzinger J. (Benedetto XVI), 8, 9,
258
Raymond P., 177, 236, 241, 242,
254
Reale G., 236
Rebolledo L., 50
Reinhold J., 132, 136
Renan E., 173
Rescher N., 409
Richardus de Boasoches, 65
Richardus de Mediavilla, 49, 178,
250
Richardus de S. Victore, 254, 324
Robert P., 136
Robertus de Cowton, 70, 80, 147
Robertus Grossatesta, 178, 250, 259
Robertus Kilwardby, 390
Rodler K., 195, 196
Rodríguez V., 138
Rodríguez Carballo J., XIII, XV-XVII,
151
Saarinen R., 429, 432, 433, 449
Saco Alarcón C., XIII-XVI, XVIII-XXII,
129, 130, 134, 137, 141, 144
Saco Justo (genitore di P. Saco Alarcón C.), XVIII, XIX
Saco Juan, Justo, Manuel (fratelli
del medesimo P. Saco), XIX
Sagües P., 80
Sanctorius de Melfi, 54
Santas G., 432
Santinello G., 233
Saraceni, 36
Saraiva Martins J., 33
Saranyana J.-I., 261-272
Scapin P., 141, 276
Scaramuzzi D., 43, 49
Schäfer Odulf, 132, 136, 143
Schalück H., 34, 147, 151
Schmaus M., 141
Schmidt A., 167
Schmitt C., 423, 424
Schmitt F. S., 404
Schneider H., 155-172
Schrimpf G., 262
Schübler W., 11
458
Indice dei nomi
Schuler D., 57
Sciuto I., 404
Scotus (Pseudo), 396
Segonds A. Ph., 359, 362, 368
Sépinski A., 29, 151
Sessa I. Baptista, 82
Sessa I. Bernardus, 82
Serafini M., 275-306
Sericoli Ch., 47
Sertillanges A. D., 345
Sestili, 268
Sheltens G., 158
Sheppard J. A., 173
Shibuya Katsumi, 379-394
Sileo L., 25, 135
Simon de Faversham, 376
Simplicianus, 237, 238, 244
Simplicius, 178
Sinnot-Armstrong W., 417
Sixtus IV, 46-48
Sixtus V, 48
Socrates, 19, 375, 414
Soder J. R., 167
Solère J. L., 448
Sondag G., 178, 405
Spiazzi R., 234
Steel C., 401
Stegmüller F., 72
Stuiber A., 239, 240
Strozzi T., 45
Suárez F., 195, 197
Suber P., 424, 426
Tatakiewicz W., 256, 257, 260
Tecca G. da Capestrano, 53
Teilhard de Chardin P., 141
Teklemariam Y., 37
Tempier Stephanus, 247, 257
Therry G., 70
Thomas (Minister Alemanniae superioris OFM), 66
Thomas de Aquino (S.), XVI, 25, 26,
44, 50, 54, 62, 63, 65, 67, 109,
110, 119, 174, 176, 181, 233260, 261-263, 267-272, 285,
308, 348, 361, 371, 418, 419,
421, 425, 432-434, 436, 439,
444, 447-449
Thomas de Vio Caietanus, 236, 257
Thomas de Wilton, 70
Todisco O., 27, 157, 158, 162, 164,
169, 287, 418, 427
Tognolo A. , 141
Tonna I., 249
Trapé A., 141
Trapp D., 81
Troper M., 422
Urbanus VIII, 51, 140
Vahlen I., 395
Vaiani C., 303
Van Inwagen P., 413
Van Riet S., 4
Van Steenberghen F. , 141,
176, 234-237, 239-243,
249-252, 256, 259, 260
Vásquez Janeiro I., 42, 49, 234
Vaughn J., 151
Veuthey L., 152, 287, 295
Victorinus C. Marius (rhetor),
239, 244
Vignaux P., 141, 237, 239
Vitalis de Furno, 62, 67
Vivès L., 73-75, 77, 111, 120,
136, 150
Vorgrimler H., 160
Vos Jaczn A., 167, 419
174,
247,
238,
134,
Waddel H., 60
Wadding L., 49, 57, 63, 73-75, 77,
82, 111, 120, 134, 136, 150,
195, 406, 412, 431, 448
Wagner E., 42
Walter L., 157
Weisheipl J. A., 236, 242, 253, 257
Indice dei nomi
Welte B., 5, 6
Werner H. J., 18-20
Wieland G., 262
Wilpert P., 140
Wippel J. B., 240
Wittgenstein L., 413
Woity∏a K., vedi Giovanni Paolo II
Wolter A., 14, 156, 170, 449
Wood R., 81, 198
Wulf (de) M., 259
Xiberta B. M., 136
Yokota K., 392
Yves J., 186
Zambelli C., 43
Zappone D. G. , 27
Zavalloni R., 35, 41, 141, 143
Zimmermann A., 195 , 262
Zolli E., 247
459
INDICE GENERALE
Autori . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sommario . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Volume I . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I. Studi introduttivi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
II. Temi filosofici . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Volume II . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
III. Temi teologici . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
IV. Influssi e raffronti con gli autori posteriori . . . . . . . . . . .
Abbreviazioni e sigle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Presentazione, da parte del curatore Martín Carbajo Núñez . . . . . .
Messaggio del Ministro Generale OFM Fr. José Rodríguez Carballo .
Mensaje del Ministro Provincial OFM de Santiago de Compostela
Fr. Amado González . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Messaggio del Presidente della Commissione Scotista P. Barnaba
Hechich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
VII
IX
IX
IX
IX
X
X
X
XII
XIII
XV
XVIII
XXI
I. STUDI INTRODUTTIVI
LACKNER ECC. FRANZ, Johannes Duns Scotus und die Wirklichkeit am Rande des Denbaren . . . . . . . . . . . . . . . .
I. Im Lichte des ‘Nicht’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
II. Fülle in der Begrenzung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
MESSA PIETRO, Il Beato Giovanni Duns Scoto tra apologia e
storia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3
5
17
I. L’apologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
II. La storia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
III. La via di Giovanni Paolo II . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
23
25
35
37
ETZI PRIAMO, Duns Scoto e lo scotismo nell’antica legislazione
dell’Ordine dei Frati Minori . . . . . . . . . . . . . . . . .
41
I. Duns Scoto e la Scuola francescana: ruolo, apporto e vicissitudini . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
A. Il contributo di Duns Scoto e l’appropriazione francescana dell’opinione immacolista . . . . . . . . . . . . .
B. Il sostegno del Magistero ecclesiale alla ‘opinio Minorum’ .
42
43
45
462
Indice generale
II. Duns Scoto nella legislazione dell’Ordine . . . . . .
A. Norme sulla dottrina di Duns Scoto in genere .
B. Riferimenti a Duns Scoto quale Difensore e
dell’Immacolata Concezione . . . . . . . . . .
C. Nomi e titoli attribuiti a Duns Scoto . . . . . .
. . . . .
. . . . .
Dottore
. . . . .
. . . . .
HECHICH BARNABA, Il problema delle ‘Reportationes’ nell’eredità dottrinale del B. Giovanni Duns Scoto, OFM . . . .
I. Nozioni generali sulle Reportationes . . . . . . . . . . . . . .
A. Il fenomeno delle Reportationes . . . . . . . . . . . . .
1. Prassi e significato della reportatio . . . . . . . . . .
2. Metodo e condizioni di lavoro dei riportatori . . . . .
B. Valore delle Reportationes . . . . . . . . . . . . . . . .
C. Edizione delle Reportationes . . . . . . . . . . . . . . .
II. Pluralità e classificazione delle Reportationes nell’eredità dottrinale di Duns Scoto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
III. Diffusione delle Reportationes di Duns Scoto . . . . . . . . .
IV. L’impiego delle Reportationes e delle Additiones magnae per
integrare la Lectura e la Ordinatio di Scoto . . . . . . . . .
A. Nella Lectura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. Interpolazioni minori . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Interpolazioni maggiori . . . . . . . . . . . . . . . .
B. Nella Ordinatio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. Interpolazioni minori . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Interpolazioni maggiori . . . . . . . . . . . . . . . .
V. Esempi concreti di impiego delle Opere di Duns Scoto e delle
Additiones magnae per colmare le lacune dell’Ordinatio . .
VI. Procedura seguita da Guglielmo di Alnwick nel comporre le
sue Additiones magnae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
VII. Il perché delle interpolazieni, ossia perché l’Ordinatio di
Duns Scoto è opera piena di correzioni, annotazioni e interpolazioni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
VIII. Quale contributo possono dare le Reportationes alla conoscenza del pensiero genuino di Giovanni Duns Scoto . . . .
IX. Vie percorribili per l’edizione critica delle Reportationes di
Duns Scoto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
A. Possibilità e proposte concrete . . . . . . . . . . . . . .
B. Saggio dalle Reportationes del libro I . . . . . . . . . .
C. Saggio dalle Reportationes del libro II . . . . . . . . . .
D. Saggio dalle Reportationes del libro III . . . . . . . . .
E. Saggio dalle Reportationes del libro IV . . . . . . . . .
Conclusione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
48
49
54
56
59
59
60
61
64
68
70
72
80
83
83
83
84
86
87
89
94
101
110
116
118
118
121
123
124
127
128
RUIZ
Indice generale
463
LOIZAGA SATURNINO, Hitos significativos de la Comisión Escotista durante el periodo 1964-2004 . . . . . . .
129
DE
I. Breve relación de la edición crítica de las Obras completas de
Juan Duns Escoto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
II. La actividad intelectual. Cuarenta años en un scriptorium
(1964-2004) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
A. Trazos representativos de la década de los Sesenta . . .
B. Aspectos de la década de los años Setenta . . . . . . . .
C. La década de los Ochenta . . . . . . . . . . . . . . . .
D. La década de los Noventa . . . . . . . . . . . . . . . .
E. Sexenio del Nuevo Milenio (2000-2006) . . . . . . . .
Conclusión . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Apéndice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
SCHNEIDER HERBERT, Betende Erhebung zu Gott mit dem seligen
Johannes Duns Scotus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
130
138
138
142
145
146
149
151
153
.
.
.
.
.
155
156
159
161
162
165
BRITO MARTINS MARIA MANUELA, La présence de la pensée augustinienne dans le Prologue de L’Ordinatio de Duns Scot
173
I. Das Sein und das Du . . . . . . . . . . . . .
II. Lob der Vollkommenheiten . . . . . . . . . .
A. Du bist der erste Bewirkende . . . . .
B. Du bist das letze Ziel . . . . . . . . . .
C. Du bist der Höchste an Volkommenheit
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
DEMANGE DOMINIQUE, Pourquoi Duns Scot a critiqué Avicenne .
I. Aristote ou le point de départ de Duns Scot . . . . . . . . .
II. Structure de la question . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
III. La double rédaction . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
IV. La première métaphysique de Duns Scot . . . . . . . . . . .
V. Problèmes épistémologiques . . . . . . . . . . . . . . . . .
VI. Métaphysique du primum ens et métaphysique de l’univocité
VII. La métaphysique des anges voyageurs . . . . . . . . . . . .
Conclusions . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
HUCULAK BENEDYKT, Quonam in vestigio differat doctrina Scotica a Thomistica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I. De ipsa compagine sacrae theologiae . . . . . . . . . . . . . .
II. De Augustiniana structura scientiae christianae . . . . . . . .
Conclusio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
SARANYANA JOSEP-IGNASI, “Primo in intellectu cadit ens”. Juan
Duns Escoto frente a Tomás de Aquino . . . . . . . . . .
I. Preliminares . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
195
199
202
204
208
212
220
224
230
233
234
245
255
261
261
464
Indice generale
II. Si Dios es el primum cognitum a nobis .
A. Duns Escoto . . . . . . . . . . . .
B. Tomás de Aquino . . . . . . . . . .
III. Intellectus ut natura et intellectus ut ratio
A. Acerca del praecognitum . . . . . .
B. El primum cognitum . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
264
264
267
269
269
271
II. TEMI FILOSOFICI
SERAFINI MARCELLA, Il desiderio naturale di Dio nel pensiero di
Duns Scoto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I.
II.
III.
IV.
V.
VI.
VII.
Il fine dell’uomo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Intelletto e volontà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
‘Fruitio’ e desiderio naturale . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Desiderio naturale e soprannaturale . . . . . . . . . . . . . .
Desiderio naturale e beatitudine . . . . . . . . . . . . . . . .
Natura e grazia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dimensione ontologica del desiderio naturale e della ‘beatitudo’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
VIII. Desiderio naturale e perfezione ontologica . . . . . . . . . . .
Nota conclusiva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
GUERRERO TRONCOSO HERNÁN, La pregunta por el carácter infinito de Dios en la ‘Lectura’ de Duns Scoto . . . . . . . .
MANZANO ISIDORO, Idea del sobrenatural en el Prólogo de la
‘Ordenatio’ de Escoto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I. La distinción entre sobrenatural y revelación . . . . . . . . .
II. Los fundamentos de esta asunción y de esta doctrina . . . . .
A. El primer supuesto: la voluntad salvífica de Dios . . . .
B. El segundo supuesto: el hombre como ‘receptivoactivo’ o ‘sujeto potencial’ del sobrenatural . . . . . . .
III. La concreción de esos principios . . . . . . . . . . . . . . . .
BOULNOIS OLIVIER, Les catégories selon Duns Scot . . . . . . . .
I.
II.
III.
IV.
V.
VI.
Logique et grammaire: qu’est-ce qu’une catégorie? . . . . . .
Logique et métaphysique: vox, res, universel . . . . . . . . .
Y a-t-il une catégorie univoque aux catégories . . . . . . . . .
La distinction des catégories: division ou manière de signifier?
La table des catégories est-elle close? . . . . . . . . . . . . .
Le problème de l’univocité . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
275
276
280
283
289
292
294
298
303
305
307
335
338
340
340
343
353
357
358
364
369
371
372
373
465
Indice generale
SHIBUYA KATSUMI, Duns Scotus on ‘ultima realitas formae’ . . .
I. The doctrine of individuation in Scotus’s Ordinatio II d. 3 p. 1
q. 1-6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
II. The doctrine of individuation in Scotus’s Quaestiones super
libros Metaphysicorum VII q. 13 . . . . . . . . . . . . . .
III. Did Scotus abandon the formal distinction? . . . . . . . . . .
IV. Scotus as already abandoned the gradus-theory as an insufficient one in the Ordinatio . . . . . . . . . . . . . . . . . .
V. Conclusion: we should separate Scotus’s doctrinal development
from the chronological order . . . . . . . . . . . . . . . . .
PARISOLI LUCA, Oggetti e norme: ontologia e volontà nella lettura paraconsistente di Giovanni Duns Scoto . . . . . . .
I. La paraconsistenza al servizio della razionalità superiore della
fede . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
II. Un’ontologia iper-realista nella storia della filosofia . . . . . .
III. Confutare Aristotele senza ripetere Platone . . . . . . . . . .
IV. Prendere le proprietà disgiuntive sul serio . . . . . . . . . . .
V. Le norme, oggetti creati dalla volizione divina, e la possibilità
dei dilemmi morali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ALLINEY GUIDO, L’acrasia secondo Duns Scoto: l’autonomia
della volontà o disordine della passione? . . . . . . . . .
379
380
382
385
391
393
395
395
399
405
408
415
.
.
.
.
.
.
429
429
432
434
440
447
448
INDICE DEI NOMI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
451
INDICE GENERALE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
461
I. Una questione storiografica
II. Aristotele e la Scolastica .
III. Enrico di Gand . . . . . .
IV. Duns Scoto . . . . . . . .
Conclusioni . . . . . . . . . .
Bibliografia . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
472
Martín Carbajo Núñez
MEDIOEVO
15
© by Pontificio Ateneo Antonianum
Edizioni Antonianum
Via Merulana, 124 – I – 00185 ROMA
Tel. 06/70373461 – Fax 06/70373604
Web: www.antonianum.eu
Email: [email protected]
ISBN 88-7257-075-1
Stampato da: Interstampa srl – Roma
15
MEDIOEVO
GIOVANNI DUNS SCOTO
Studi e ricerche
nel VII Centenario della sua morte
in onore di P. César Saco Alarcón
a cura di
MARTÍN CARBAJO NÚÑEZ
II
Roma 2008
Antonianum
INDICE DEI NOMI
Abaelardus, vedi Petrus Abaelardus
Abraham (patriarcha), 42, 62, 386,
441, 442, 449,
Accolti V., 412
Adam (progenitor), 13, 39, 40,
44-45, 48-50, 59-63, 65, 66, 68,
70-73, 85, 86, 89, 118-120, 128,
145, 149, 159, 164, 292, 334,
336, 364, 369, 388, 490, 491
Adeodatus (S. Augustini filius), 19,
385
Aegidius Romanus, 50, 51, 76, 77,
95, 242
Agamben G., 133, 142, 143
Agoësse P., 402
Agreda (de) María de Jesús,
257-278
Ahl D. C., 455, 458, 464
Alberti A. da Ferrara, 456
Albertus Magnus (S.), 49, 190, 334,
339
Albrizzi G. B., 412
Alexander III, 198
Alexander V (Pietro Filargo), 447
Alexander V, 461, 463
Alexander VII, 267
Alexander de Alexandria, 51, 360
Alexander de Hales, 49, 114, 204,
307, 334, 339, 447, 461
Alexander Magnus, 25
Alexander Neckham 55, 159
Alfirević A., 341
Alighieri Dante, 382, 461, 463
Allegra G. M., 363, 368, 370-383,
385, 386, 391, 394-396, 398,
400, 402
Ambrosiaster, 74
Ambrosius (S.), 23, 381
Ameri G., 440
Amleto, 192
Amorós L., 261
Anassagora, 476
Angelico (Beato), 459
Anna (mater B. Virginis), 47, 49,
51, 52, 468
Anonimo, 439
Anselmus (S.), 45-47, 49, 50, 55,
59, 63, 68, 69, 71, 72, 81, 83,
86, 110, 111, 126, 127, 150,
161, 162, 339, 361, 362, 376
Anselmus Laudunensis, 46
Antichristus, 34-36
Antisthenes, 25
Antonio da Montefalco, 457, 458
Antonio di Sante, 458
Antonius Patavinus (S.), 462
Aquila, 20
Aristippus, 25
Aristoteles, 25, 32, 41, 42, 53, 66,
72, 76-78, 91, 102, 104, 169,
176, 185, 204, 217, 243, 244,
250, 251, 255, 284, 352, 354,
365, 405, 406, 417, 418, 421423, 425, 426, 435, 476
Armellada (de) B., 153-171
Arnaldus de Villanova, 254
Artola A., 257, 264, 266-276
Augustinus (S.), 19-24, 28-37, 42,
44, 45, 55, 68-70, 74, 88, 92,
93, 96, 100, 102, 104, 105, 107,
109, 115, 118, 144, 146, 162,
163, 239, 288, 342, 381, 382386, 402
508
Indice dei nomi
Averroes, 216, 217, 245, 287, 426,
434
Avicenna, 31, 41, 180, 231, 243,
244, 282, 287, 352
Bacci (famiglia aretina), 456
Baert P., 483
Baillet A., 273
Bakšić S., 333
Baldassin Molli G., 439
Balić C., 43, 44, 56, 136, 157, 160,
261, 319, 320, 322, 324-327,
333, 335, 337, 34l, 344, 345,
445, 446
Balthasar (von) H. U., 153, 167, 283
Bandelli V., 446, 448
Bandera V., 337
Banditie S., 464
Barac F., 323
Barbier J.-F., 395
Barnes J., 176, 185, 204
Barth P., 115
Barth T., 17
Bartholomaeus de Pisa, 213, 214,
253, 461-463
Bartolomeo di Tommaso 459
Basly (de) M.-D. , 335, 400
Bauer, 323
Bauman Z., 473, 482
Baumgartner K., 19
Beck U., 482
Beda Venerabilis (S.), 36
Beer (de) F., 357-403
Belleo C., 405-437
Bello L. M., 319, 326, 337
Benedetto XIV, 275
Benedetto XV, 321
Benedetto XVI, 281, 477
Benigar A., 321
Bentivenga da Todi, 461
Berkeley G., 297
Bernardino de’ Busti, 442, 448
Bernardinus Senensis (S.), 447, 459,
460, 462
Bernards M., 254
Bernardus Claraevallensis (S.), 45,
48, 49, 59, 67, 75, 76, 332, 334
Bertrandus de Turre, 461
Bérubé C., 168
Bettoni E., 402
Bianchi G., 264, 265, 268, 272
Bianconi G., 440
Bicci di Lorenzo. 456
Biel G., 339
Biller P., 42
Blasucci A., 445
Blomme R., 46
Blondel M., 381, 382, 394
Blume D., 456
Boethíus, 417, 418, 430
Boff L., 474
Böhm T., 37
Boland V., 254
Bonaparte Napoleone, 175
Bonaventura (S.), 39-40, 40, 42,
49-51, 57, 72, 80, 80-81, 81,
180, 204, 334, 339, 340, 355,
357, 387, 411, 445, 447, 461
Bonfils F., 273-275
Bonhoeffer D., 480
Bonifatius VIII, 358, 359
Bonnefoy J.-F., 44, 56
Bonnin Th., 51
Bonomelli G., 337
Bonsanti G., 440
Borgia Alfonso, vedi Callisto III
Borgnet A., 334
Bosco U., 25
Bošković G., 341
Boulnois O., 106, 161, 176-178,
203, 204, 255, 288
Braccio Fontebraccio da Montone,
456
Brachtendorf J., 305, 506
Brampton C. K., 55, 213, 254
Indice dei nomi
Brancati de Lauria L., 268, 269, 272
Bravo F., 398, 402
Breidert W., 53-54
Breuil (abbas), 363
Brown D., 110, 111
Brown S. F., 284
Bulgakov S. N., 283
Buonarroti Michelangelo, 441, 442,
451
Buralli Ioannes a Parma, 461
Bush D., 181
Buytaert E. M., 254
Caesar (imperator), 358
Cagliola F. , 406
Caietanus, vedi Thomas de Vio Caietanus
Callisto III (Alfonso Borgia), 458
Calvinisti, 181
Calvino J., 115
Calvo Moralejo G., 257-278
Calza I., 412, 413, 424
Cantelmi T., 481
Cantoni A., 300
Capitelli G., 455
Cappello B., 412
Capreolus Ioannes, 411, 413, 414,
424, 425, 436
Caracciolo Landolfo, 461
Caracciolo Roberto da Lecce, 459
Caramello P., 125
Carbajo Núñez M., 471-506
Cardaropoli G., 397, 402
Caretti P., 476
Carlo III (re di Spagna), 264, 265
Carlo III di Durazzo, 464
Carocci G., 447
Cartesio, vedi Descartes R.
Casadei E., 41
Castells M., 475
Cauchon P., 360
Cavalcaselle G. B., 439
Cavalieri P., 480
509
Cecchin A. M., 48
Cecchin S. M., 261, 441
Cerri A., 479
Ceslao da Haczow, 337
Chalaby J. K., 481
Chiappini A., 213, 214, 254
Chiara d’Assisi (S.), 462
Chiara da Montefalco (S.), 457, 466
Chiriotti E., 239, 254
Chiuini G., 465
Chollet I., 160
Chrysostomus, vedi Ioannes Chrysostomus
Ciganotto L., 402
Cignelli L., 445
Cimabue Giovanni, 449
Cinelli Calvoli G., 412
Cipriani R., 478
Clemens V, 359
Cogliandro G., 279-318
Coleman P., 291
Commentator, vedi Averroes
Confied (de) B., 168
Conti A. D., 228, 230, 231, 240, 254
Corselli M., 405
Cosenza M. E., 412
Costa F., 441
Costantino (imperatore), 37
Courtenay W. J., 55, 213, 254, 307
Cova L., 42
Cristofani A., 439
Cross R., 109-131, 222, 254
Cyprianus Antiochenus, 36
Cyrillus Alexandrinus, (S.), 339
Daniel (propheta), 32
Darwin Ch. R., 479
Dassmann E., 36
David de Dinant, 41
Davies B., 111
Decorte J., 246, 254
De Franciscis F., 405
Deneffe A., 51
510
Indice dei nomi
Denzinger H., 440, 448
De Petri Fiore L., 25
Descartes R., 295, 484
De Vecchi P., 441
Di Fonzo L., 439, 444, 448
Diocleziano (imperatore), 36
Dionysius (Pseudo), 114
Dionysius Alexandrinus, 384
Dionysius Areopagita, 36
Domatala B., 337
Domenico (S.), 271, 462
Domenico di Antonio (di S. Severino Marche), 439
Dorner, 346, 351
Doucet V., 214, 254
Dreyer M., 284
Dumont S. D., 54, 244, 254, 284
Dusing E., 311
Duston A., 459
E. A. (!), 439
Eadmerus Cantuariensis, 47, 48
Eckhart J., 168
Ehrhardt A., 189
Ehrle F., 254
Elias N., 476
Elisabetta d’Ungheria (S.), 462
Elliott C., 481
Enesidemo (filosofo), 289
Enoch (propheta), 29
Enrico VIII, 473
Erdmann J. E., 346, 351
Escartín M., 265, 270
Eterović C., 345
Etzkorn G. J., 121
Eugenio IV, 457, 458
Ezechiel (propheta), 26
Fäh H. L., 17
Felicetti S., 464
Fergusson J., 199
Ferrabino A., 25
Ferrarotti F., 478
Fichte J. G., 279-318
Filippo il Bello (re di Francia), 51,
358-361
Fisichella R., 153
Flaccianus (proconsul), 37
Flew A., 190
Florenskij P., 283
Fonnesu L., 311
Forte B., 283
Fortunato (S.), 457, 458, 460, 466
Fortunato il Costante, 412
Francesco d’Assisi (S.), 3-5, 168,
169, 171, 214, 253, 271, 320,
357, 365, 369, 373, 375, 377,
381, 382, 386-389, 391, 394,
396, 405, 444, 445, 455, 456,
460-465, 467, 469, 495
Francesco de’ Medici, 412
Francesco da Rimini, 462
Francesco della Rovere, vedi Sixtus
IV
Francesco di Sales (S.), 382
Francesco Saverio (S.), 371
Franciscus de Mayronis, 255, 447,
461
François J., 412
Fratini G., 439
Fuchs, 312
Fuhs H. F., 26
Fulgentius Ruspensis, 44, 45, 68,
69, 74
Gabriel (archangelus), 439, 440,
444, 445
Galenus (medicus), 41
Galikowski A. M., 325, 333
Gamaliel (Legis doctor), 33
Garibaldi V., 455
Geerlings W., 19
Genest J. F., 178
Gennadius Massiliensis, 45
Gerardus de Abbeville, 51
Gerardus Odonis, 461
Indice dei nomi
Gessel W. M., 23
Ghisalberti A., 91-107
Giacomo da Montefalco, 457
Gilbertus Porretanus, 46, 168
Ginther J. R., 115
Giotto di Bondone A., 456, 461, 463
Giovanna d’Arco (S.), 360
Giovanni di Brienne, 46l
Giovanni da Fiesole. 459
Giovanni Marino di Nicola, 464
Giovanni Paolo II, 3, 156, 157,
276-278, 372, 472-474, 476,
479, 505
Giuseppe da Copertino (S.), 449
Giussani L., 144
Giustina Martire (S.), 36
Gizburg C., 456
Glorieux P., 51
Godefridus de Fontibus, 51, 54, 76,
77, 358-560
Gozzoli Benozzo, 455-469
Grabić P., 322, 327, 332, 333, 337
Grabmann M., 283
Gratianus, 45
Gregorius IX, 456
Gregorius Magnus (S.), 23, 30
Gregorius Magnus (Pseudo), 74
Grgec P., 333
Griffero T., 308, 309
Gualterus de S. Victore, 47
Guaxardo (Monsignore), 271
Guerricus de S. Quintino, 114,
114-115
Guerrini, 311
Guglielmo il Conquistatore, 47
Guilelmus de Alnwick, 56, 284
Guilelmus de Champeaux, 46
Guilelmus de Ockham, 175-211,
307, 356
Guilelmus de Ware, 51, 54, 55, 57,
95, 126, 358, 461, 463, 468
Guthman J., 346
Guttmann, 351
511
Haacke H., 114
Haffner P., 346, 353
Hanegraaff W. J., 478
Harapin T., 319-356
Hechich B., 56, 154
Hegel G. W. F., 290, 381, 382, 391
Heidegger M., 282, 283
Heinz A., 328
Heitler T., 133
Helias de Duns, 358
Helsinus (abbas), 47
Hendry J., 480
Henninger M. G., 233, 246, 254
Henrich D., 474
Henricus Gandavensis, 51, 52, 54,
57, 58, 69, 76, 78, 97, 113,
214-216, 220, 225, 228-231,
233, 245, 246, 254, 286, 287
Henricus de Harcley, 56
Hervaeus Natalis Brito, 411, 413,
414, 416, 418-425, 437
Heva (progenitrix), 46, 71, 73, 292,
441, 449
Heywoos J. Th., 189
Hieronymus (S.), 23
Hieronymus (Pseudo), 45
Himes K. R., 480
Himes M. J., 480
Hoffmann J., 54
Hoffmann T., 221, 255
Holmes S., 480
Hondl S., 333
Honnefelder L., 284, 306
Honorius 111, 462
Honorius Augustodunensis, 334
Hoško F. E., 320, 321, 323, 326329, 341-343
Hösle V., 474
Huber W., 474
Huculak B., 154
Hugo Cavellus, 355
Hugo de S. Victore, 48
Huguccio Pisanus, 45
512
Indice dei nomi
Hume D., 189
Hunermann P., 440
Huntington S. P., 474
Iacob (patriarcha), 31
Iammarrone L., 261
Iavello C., 405, 408-411, 413, 414,
416-419, 424, 425, 437
Ibn Hazm, 281
Ieremias (propheta), 26, 47
Illich 1., 398
Indivini D., 444, 453
Ingham. M. B., 294
Innocenti B., 445
Innocenti 1., 25, 26
Innocentius III, 445, 462
Innocentius X, 265
Innocentius XI, 270, 272
Ioachim (pater B. Virginis), 49
Ioannes (nome fittizio), 251
Ioannes (apost.), 91, 124, 316, 382,
383
Ioannes Baptista, 45, 47, 442
Ioannes Buridanus, 188
Ioannes a Capestrano (S.), 320
Ioannes Damascenus (S.), 21-22,
22, 41, 44, 45, 47
Ioannes de Gerson, 472
Ioannes de Minio, 360
Ioannes de Polliaco, 360
Ioannes de Rupella, 50
Ioannes Duns Scotus (B.), passim
Ioannes Parisiensis, 51
Ioannes Pontius, 255
Iob, 156
Iosephus Flavius, 37
Islam, 34
Iudaei, 30, 31, 34, 37
Iudas (auctor epist. apost.), 29
Iudas (filius Iacob), 31
Iudas Iscariota, 117, 210, 211
Iulius II, 441-443
Ivaldo M., 295, 311-313, 315, 316,
318
Jacopo Siculo, 466
Janke W., 296
Jaspers K., 474
Jelavić A., 333
Jelenić J., 323, 329
Jeličić V., 324, 325, 333
Joblin S. J., 478
Jonas H., 474, 483
Juchacz, 313
Kahl W., 353
Kant E., 284, 287, 290, 291, 293,
297, 300, 301, 306, 342
Karger E., 176, 178
Kasper W., 19
Kauffmann F.-X., 474
Kȩdzior J., 325, 333
Kleinhans A., 321, 322
Klimkeit H.-J., 32
Klotz C., 291
Klumper B., 323
Knuuttila S., 306
Kolb C., 328
König F., 144
König-Pralog C., 234, 255
Koridze G., 414
Koser C., 471
Koster H. M., 48
Kovel J., 482
Kowalik J., 291
Kretzmann N., 53
Krstić K., 340
Küng H., 474
Kurtscheid B., 321, 324
Kadaría L. F., 480
Ladislao (S.), 320
Lamy M., 126
Lancellotti S., 412
Landgraf A. M., 69
Landry, 346
Lash C., 481
Lauriola G., 253, 261, 294
Indice dei nomi
Lauth R., 280, 289, 292, 295, 311,
314-317
Lavelle L., 378
La Vopa A. J., 291
Leftow B., 111
Legowicz H., 337
Leibniz G. W., 135, 295, 296, 476
Leite de Faria F., 52
Lemaitre H., 403
Leo Magnus (S.), 44, 45
Leonardo da Vinci, 441
Leone X, 413, 466
Leone XIII, 370
Lepáček C., 337
Lévinas E., 474
Lewis D. K., 306
Lewis I., 291
Leys R., 380
Libera (de) A., 178
Lipovetsky G., 481
Lohr C. H., 255
Loisy A., 337
Longpré E., 319, 356
López-Domínguez V., 290
Lottin C., 46
Lubac (de) H., 363, 379, 380, 384,
387, 393, 394, 403
Ludovico IX (S.), 462
Ludovico da Pietralunga, 439, 445,
449
Lunghi E., 455-469
Lutero M. , 177, 181, 413
Llamas E., 257, 276
Macken R., 69
Mackey L. H., 241, 255
“Maestro di Fossa”, 460
Magister, vedi Petrus Lombardus
Magro P., 439-454
Maier A., 53
Maierù A., 283
513
Maimon S., 289, 290
Maimonides, 190
Majetti R., 412
Mancini R., 474
Mandić D., 324, 325
Manichaei, 32, 36
Mansion A., 185
Manzano I. G., 261
Maometto, 22, 31, 389
Marco (vescovo di Sarsina), 464
Marcucci D., 443
Margerie (famiglia), 373
Margerie (de) B., 375
Maria Vergine (Madre di Dio), passim
Mariani E., 157, 445, 446
Marianus a Florentia, 213, 214, 253
Marić J., 323
Marras L., 318
Marras P., 441
Marshall L., 464
Marszalek R., 313
Martellotti G., 25
Martin R. M., 46
Martinelli P., 153, 167
Martínez Díez F., 498
Martinus (nome fittizio), 251
Martorelli R., 41
Marx K., 483
Mastrius Bartholomaeus, 255
Mathieu L., 372, 396
Matthaeus (apost.), 30, 35
Matthaeus de Aquasparta, 461
Mattioli Giacomo da Montefalco,
455, 456, 463, 464
Mauritius O’Fihely Hibernicus, 355
Maywald M., 346
Mazzolari P., 337
Meazza C., 107
Medić M., 328
Méndez da Silva A., 442
Mendía B., 257, 264, 266-276
Merlo G. G., 457
514
Indice dei nomi
Merlo G. M. 25
Meseguer J., 264, 269
Messori V., 156, 157
Michael Caerularius (patriarcha),
350
Michelangelo, vedi Buonarroti Michelangelo
Michnar J., 337
Michon C., 178
Migliore P., 55
Milton I., 181
Minges P., 346, 355, 403
Misilo K, 337
Modugno G., 475
Molina Prieto A., 257
Money Ch. F., 398, 399, 403
Moonan L., 175-211
Moretto, 312
Morin E., 474
Mosca A., 312
Mues A., 311
Müller M., 485, 486
Mura G., 478
Muralt (de) A., 181
Murdok J. E., 54
Narcissus Pistoris (Pfister), 255
Nédoncelle M., 370
Nessi S., 455, 457, 458, 460, 463,
464
Nestorius (haereticus), 339
Newmann J. H., 394
Newton I., 135
Nicolaus (Magister S. Albani), 48
Nicolaus III, 461
Nicolaus V, 458, 459, 464
Nicolaus de Lyra, 461
Nietzsche F. W., 282, 476
Nitković, 329
Nogaret F. F., 360
Nogaroli L., 448
Normanni, 47, 52
Norsa E., 439
North R., 396
Novalis F. L., 301
Nowak E., 313
Oakley F., 198
Oberški J., 327
Oddo N., 405, 411, 412, 436
Odo Rigaldi, 51
Oliger L., 321, 322
Olivetti M. M., 317
Omodei A. F., 412
Oncina Coves F., 280
Origenes, 20, 133
Orlando F., 481
Orsini L., 458
Ortega Carmona A., 495
Ottaviani (filosofo), 375
Ozilou M., 178
Paban C., 413
Paciocco R., 461
Padoa Rizzo A., 455
Padovese L., 482
Palus A., 337
Panikkar R., 474
Paoli E., 458
Paolini C., 213-253
Paolo VI, 3, 16, 277, 472, 484, 505
Paquardi D., 412
Pareyson L., 282, 299
Parmenide, 91
Pastor L., 458
Paulus (apost.), 8, 16, 27, 35, 36,
59-61, 133, 143, 156, 364, 367,
368, 370, 371, 375, 376, 381,
382, 385, 390-394, 397, 398,
401, 402
Paulus Diaconus, 34
Paulus Venetus, 230, 231, 254
Pavone M., 405, 406, 412
Pègues T., 413
Péguy Ch., 394
Peirce Ch., 284, 306
Indice dei nomi
Pelagius, 46
Pellegrini C., 412
Percan J. B., 319-356
Petrarca Francesco, 461, 463
Petrus (nome fittizio), 251
Petrus (apost.), 33, 361, 367, 368
Petrus Abaelardus, 46, 193, 201
Petrus Aureoli, 54, 447, 461
Petrus Cantor (Pseudo), 48
Petrus Cluniacensis, 34
Petrus Comestor (Pseudo), 48
Petrus de Alva y Astorga, 48
Petrus de Aquila (Scotellus), 213255
Petrus de Palude, 51
Petrus de Tarantasia, 50, 218, 245,
254, 339
Petrus Ioannis Olivi, 461
Petrus Lombardus, 41, 44-47, 62,
68, 69, 74, 109, l77, 193, 213,
214, 255, 358, 359, 367, 411
Petrus Ridolfi de Tossignano, 213,
214, 253
Pfeiffer H., 441-443
Philo (iudaeus), 411
Philonenko A., 290
Photius (schismaticus), 330
Piana C., 457, 462
Pierantonio Mezastris, 463, 464
Pieretti A., 476
Piero della Francesca, 456
Pietro Perugino, 452
Pignata P., 25
Pini G., 246-248, 255
Pinturicchio (B. Betti), 452
Pio V (S.), 411, 448
Pio IX, 450, 454
Pio XI, 322
Pisarra P., 476
Pizzi A., 441
Pizzo G., 100, 101, 104-106
Plasger G., 71
Plato, 25, 26, 91, 406, 421, 475, 476
515
Plautus, 496
Plotinus, 386
Pohle J., 332, 333
Pompei A., 446
Pomponazzi P., 405
Ponzio Pilato, 149
Poppi A., 405
Porphyrius, 253, 417, 432, 435
Porro P., 54, 286
Porter W. E., 498
Pou y Martí J., 270, 275
Predragović J., 333
Previtali G., 459
Principe W. H., 42, 115
Rachels J., 479-480
Radić L., 333
Radonić B., 333
Radrizzani 1., 280, 290, 311
Randi E., 176-178, 191, 192, 195,
203, 204
Ravasio R. B., 441, 442
Reczynski V., 325
Reinhold K. L., 289, 290, 298
Reuter H.-R., 474
Ricci M., 271
Richardus (nome di parecchi commentatori di Aristotele), 255
Richardus de Mediavilla, 42, 50, 51,
461
Richardus de S. Victore, 28, 34, 55
Ricoveri G., 483
Riedel C. A., 292
Roberto d’Angiò, 461
Roberto (re d’Inghilterra), 199
Robertus de Cowton, 51, 56
Robertus Grossatesta, 55
Roccaro G., 405-437
Rodríguez Carballo J., 3-16
Rodríguez Herrera I., 495
Rodríguez Zapatero J. L., 474
Rogerus Bacon, 286
Rogerus de Marston, 94
516
Indice dei nomi
Roland-Gosselin M.-D., 288
Roschini G., 446
Rossetti L., 405
Rossi F. M., 447
Rossi Leonardo da Giffoni, 461
Rotolo F., 406
Rudavsky T. M., 241, 255
Ruiz de la Peña J. L., 499
Rupertus Tuitiensis, 114, 334
Ryle G., 190
Ryzinski B., 320
Salazar (de) P., 265
Salizanes A., 265
Salvati G. B., 443
Sancassani D. A., 412
Sansone (biblico), 444
Sansone Francesco, 439-454
Santi F., 465
Santogrossi A. , 218, 222, 225
Santucci F., 466
Sanz de Villarragut J., 270-272
Sapori G., 456
Saraceni, 389
Sarnanus Constantinus Buccafocus,
411
Sarullo P., 447
Sássoni, 47
Scaramuzzi D., 374, 403
Scarpellini P., 439, 445, 449
Schelling F. W. J., 282, 290,
296-298, 301, 307, 308
Schmitt F., 111
Schmitt F. S., 255
Schmutz J., 255
Schniertschauer M., 28
Scholz C., 34
Schonigh F., 305
Schramm W., 498
Schreckenberg H., 37
Schuster A. I., 321
Schwane, 346, 351
Seeberg R., 353
Sericoli C. , 444, 446-448
Severo (S.), 457, 458, 460, 466
Siemek M. J., 313
Sileo L., 39-89, 104, 106
Silvestrelli M., 456
Silvestro (papa) (S.), 37
Simon de Faversham, 245
Singer P., 480
Sixtus IV, 440-444, 446-449, 454
Sixtus V, 405, 412, 413
Slater Th., 47
Smetković, 329
Socrates, 25, 26, 475
Soder J. R., 193
Soellinger A., 106
Solaguren C., 257
Solère J.-L., 176, 178, 255
Sondag G., 161, 176, 242, 255
Spade P. V., 53
Spatari P., 450
Speyr (von) A., 167
Spruit L., 288
Stamm Heinz-Meinolf, 17-38
Stegmüller F., 213-214, 254, 255
Stepinac A., 327
Still C. N., 115
Stipp H.-J., 27
Stolzenberg J., 306
Suárez F., 181, 284, 306, 339
Sundermeier T., 476
Swiezawski S., 409, 433
Sybilla Erythraea, 37, 38
Sylwanowicz M., 306
Symmachus, 20
Šlibar A., 324
Talbot C. H., 48
Talija U., 333
Tasso Torquato, 405, 412
Tatara L., 333
Indice dei nomi
Taylor C., 482
Tea E., 442, 443
Tedone G., 25
Teetaert A., 255
Teilhard de Chardin P., 357-403
Teklak C., 145
Teotisto (martire) (S.), 36
Theodotion, 20
Thomas Aquinas (S.), 12, 39, 42,
46, 49-51, 57, 72, 73, 115, 124,
125, 131, 169, 180, 190,
214-216, 220, 227-230, 233,
234, 237, 238, 240, 241, 243,
245-248, 253, 254, 274, 277,
288, 307, 334, 339, 348, 349,
352, 357, 370, 405, 406,
410-414, 418, 422, 425, 431,
436, 437, 496
Thomas Bradwardinus, 307
Thomas de Sutton, 56
Thomas de Vio Caietanus, 411, 413,
414, 417, 425, 436
Thomas-Fogiel I., 289
Thurston H., 47
Tierney B., 198
Tilliette X., 290
Titus (imperator), 37
Todisco O., 133-151, 486, 503
Tomasini G. F., 412
Tominec R., 337
Torrell J.-P., 114
Toscano B., 455, 459
Touraine A., 476
Tresmontant C., 398, 400, 401, 403
Trinci Paoluccio, 459
Troha M., 322
Trombetta A., 411
Tućan, 328, 320
Unterberger K., 291
Urania (musa), 304
Urbano VIII, 266
Urrutibéhéty Th., 403
517
Van Camerbèke P. , 395
Vander Aa P., 412
Van der Lugt M., 42
Van de Woestyne Z., 321
Van Riet S., 31
Varzi A., 306
Vásquez I., 265, 267, 270, 274
Vásquez G., 339
Vedova G., 412
Vespasianus (imperator), 37
Veuthey L., 367, 403
Vhitaker R., 471
Viano C. A., 26
Vier P., 122
Vignaux P., 403
Vitalis de Furno, 503
Vittorini M., 213-255
Vogt H.-J., 20
Volk R., 22
Vorreux D., 395, 396
Vos A., 55, 121
Vošnjak V., 320, 323, 332
Wadding L., 112, 113, 127, 213,
214, 253, 355, 411, 429, 449
Wald B., 249, 255
Weischedel W., 17
Weisheipl J., 42
Weisweiler H., 46
Weuthey L., 44
Widenfeld A., 273
Wielockx R., 69
Wieviorka M., 476
Wildfeur A. G., 291
Wildiers N. , 398
Williams T., 284, 294
Willman O., 351
Wilson B. R., 478
Wion A., 412
Wish B., 464
Wodehouse P. G., 182
Wolff Ch., 284, 306
518
Indice dei nomi
Wolter A. B., 55, 119, 213, 255,
283, 294
Wood R., 284
Wulf (de) M., 343
Wundt M., 292
Xanthippe (Socratis uxor), 25
Ximénez de Samaniego J., 266, 269,
271, 273
Zaccaria G., 448, 449
Zafarana Z., 459
Zagoda F., 323
Zanin M., 372, 373
Zavaglia G., 443
Zavalloni R., 157, 445, 446
Zenone (stoico), 424
Zeri F., 465
Ziegler J., 42
Zimara M. A., 414
Zimmermann S., 323, 326, 329,
333, 340, 341
Zocca E., 440, 445
Zolakides, 321
Živković A., 329
INDICE GENERALE
III. TEMI TEOLOGICI
Rev.mo P. RODRÍGUEZ CARBALLO JOSÉ, Cristo “summum opus
Dei” en la visión de Duns Escoto . . . . . . . . . . . . . .
3
3
Presentación . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
A. El amor infinito, derramado por Dios en la creación, vuelve a
Él en la misma medida mediante Cristo, primogénito de las
criaturas y “summum opus Dei” . . . . . . . . . . . . . . .
B. En el proyecto de Dios, la encarnación de Cristo no es un
hecho casual, sino antecedente de cualquier otro evento . .
Conclusion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
12
15
STAMM HEINZ-MEINOLF, Die Heilige Schrift als Fundament des
für die Erdenwanderung notwendigen übernatürlichen
Wissens nach dem Seligen Johannes Duns Scotus . . . .
17
Quaestio 1: Die Frage nach der Heiligen Schrift als ausreichender Quelle für das notwendige übernatürliche Wissen des
Menschen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
A. Errores . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
B. Veritates . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
C. Conclutio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Quaestio II: Die Frage nach der Wahrheit der Heiligen Schrift . .
A. Errores . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
B. Veritates . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. Beweis für die Wahrheit der Heiligen Schrift aus der
prophetischen Vorhersage . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Beweis für die Wahrheit der Heiligen Schrift aus deren
Einheitlichkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Beweis für die Wahrheit der Heiligen Schrift aus der
Autorität der Verfasser . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Beweis für die Wahrheit der Heiligen Schrift aus der
aufmerksamen Sorgfalt der Leser . . . . . . . . . . . .
5. Beweis für die Wahrheit der Heiligen Schrift aus der
Vernunftgemäßheit ihrer Lehren . . . . . . . . . . . . .
6. Beweis für die Wahrheit der Heiligen Schrift aus dem
Widerstreit der einzelnen Irrlehren gegen die Vernunft .
4
18
18
19
21
21
22
22
23
23
27
29
30
31
520
Indice generale
7. Beweis für die Wahrheit der Heiligen Schrift aus der
Festigkeit der Kirche . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8. Beweis für die Wahrheit der Heiligen Scrhrift aus der
Klarheit und dem Glanz der Wunder . . . . . . . . . .
9. Beweis für die Wahrheit der Heiligen Schrift aus Zeugnissen von außerhalb der Kirche . . . . . . . . . . . .
10. Beweis für die Wahrheit der Heiligen Schrift aus den
Bekehrungen der Heiden . . . . . . . . . . . . . . . .
C. Conclusto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
SILEO LEONARDO, Filosofia, medicina e teologia. Il concepimento di Maria nella svolta teoretica di Duns Scoto . . .
Introduzione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I. Le interferenze filosofico-mediche e l’‘ordinatissime volens’ .
II. La concezione di Maria prima di Scoto: la ‘libido seminalis’ e
l’infectio carnis’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
III. Dall’ambiguità di Enrico di Gand alla possibilità della preservazione dall’‘infectio carnis’ di Guglielmo di Ware . . . . .
IV. Scoto di fronte all’‘opinio commuris’ . . . . . . . . . . . . .
V. L’autorità biblica e la solidarietà di Adamo . . . . . . . . . .
VI. L’autorità filosofica: la ‘ratio seminalis’ nella procreazione e
il vero ‘prima’ della persona e della filiazione in Adamo . .
VII. “lbi fuit libido”: l’autorità di Bernardo e la teoria dell’infectio
carnis’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
VIII. L’inefficacia della teoria della ‘iustitia originalis’ di Anselmo .
IX. Dall’ordine morale del peccato alle possibilità logiche del
concepimento di Maria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
X. Una seconda possibilità? Enrico di Gand e l’ineguatezza dell’opinione comune . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
XI. Il valore affermativo della possibilità logica . . . . . . . . . .
XII. Il perfetto Mediatore rispetto alla Trinità . . . . . . . . . . . .
XIII. Il perfetto Mediatore rispetto all’immoralità massima del peccato . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
XIV. Il perfetto Mediatore rispetto alla conservazione nell’innocenza e la massima gratitudine creaturale . . . . . . . . . .
Conclusione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
GHISALBERTI ALESSANDRO, Verbo umano e verbo divino nell’Ordinatio di Duns Scoto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I. Il verbo tra intellezione e memoria . . . . . . . . . . . . . . .
II. Intelligenza e intellezione: diverse prospettive sulla definizione del verbo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
III. La generazione del verbo dalla memoria . . . . . . . . . . . .
IV. Il Verbo: ‘cum amore notitia’ . . . . . . . . . . . . . . . . . .
33
34
37
38
38
39
39
40
44
51
55
59
62
67
71
74
76
79
82
85
87
89
91
92
94
97
100
521
Indice generale
V. Oltre Aristotele e Agostino: la memoria come perfezione dell’anima . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
CROSS RICHARD, Fitting reasons in Duns Scotus’s theological
methodology: Christocentrism and the Immaculate Conception . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I. Fitting reasons in theology . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
II. Christocentrism . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
III. The Immaculate Coneeption . . . . . . . . . . . . . . . . . .
TODISCO ORLANDO, Libertà e bontà, chiave di lettura del III libro
dell’Ordinatio di Duns Scoto . . . . . . . . . . . . . . . .
I. Cristo, summum Bonum, modello interpretativo del reale . . .
II. Predestinazione assoluta di Cristo e storicità . . . . . . . . . .
ARMELLADA (DE) BERNARDINO, El misterio del dolor v la muerte
en la cristología de Escoto . . . . . . . . . . . . . . . . . .
A.
B.
C.
D.
E.
F.
G.
H.
Contextualizacíón con la actualidad . . . . . . . . .
Una respuesta teológica insuficiente . . . . . . . . .
La luz del Concilio Vaticano II . . . . . . . . . . . .
Desde el Cristocentrismo de Escoto . . . . . . . . .
El pecado no fue ajeno a los padecimientos de Cristo
¿Un dolor innecesario? . . . . . . . . . . . . . . . .
El dolor y la muerte, expresión del mayor amor . . .
Entre el hacer y el padecer . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
102
109
109
114
125
133
133
140
153
153
155
155
157
160
161
166
169
IV. INFLUSSI E RAFFRONTI
CON GLI AUTORI POSTERIORI
MOONAN LAWRENCE, Scotus, Ockham, and an apparent discrerancy on the divine power . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
175
176
178
191
197
199
205
206
VITTORINI MARTA, La teoria delle idee di Pietro d’Aquila ed i
suoi fondamenti ontologici . . . . . . . . . . . . . . . . . .
213
I. La dottrina della scienza divina: le creature come termine
secondario dell’atto intellettivo divino . . . . . . . . . . . .
216
I. The discrepancy . . . . . . . . . .
II. An inherited framework? . . . . .
III. Beyond a perceived discrepancy?
IV. Scotus’s earthly legislators . . . .
V. Scotus’s replies . . . . . . . . . .
Appendix I . . . . . . . . . . . . . .
Appendix II . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
522
Indice generale
II. Le idee divine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
A. La negazione delle idee come relazioni di ragione . . .
B. Le idee come ‘obiecta cognita’ . . . . . . . . . . . . . .
C. La negazione dell’attribuzione di un ‘esse essentiae’
alle idee . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
D. Conoscenza divina e idee . . . . . . . . . . . . . . . .
III. I fondamenti ontologici della dottrina delle idee . . . . . . . .
A. La materia come entità positiva attuale . . . . . . . . .
B. L’individuazione del singolare . . . . . . . . . . . . . .
C. La relazione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Conclusione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Fonti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Studi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
CALVO MORALEJO GASPAR, El escotismo de la Mística Ciudad de
Dios y su influencia en el proceso de beatificación de la
M. Ágreda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Introducciòn . . . . . . . . . . . . .
I. La M. Ágreda, escritora escotista .
II. La edición y condena de Ia MCD
III. Condenación por la Sorbona . . .
Conclusión . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
COGLIANDRO GIOVANNI, Duns Scoto e J. G. Fichte: la prospettiva
scotista e la dottrina della scienza di fronte al problema
della determinazione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I.
II.
III.
IV.
Contingenza e determinazione . . . . . . . . . . . .
Scoto e Fichte interpreti della intuizione intellettuale
La determinazione della volontà in Scoto e Fichte . .
La possibilità del concetto e le categorie modali . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
PERCAN JOSIP B., Teofil Harapin OFM (1883-1944), un illustre
rappresentante dello scotismo croato . . . . . . . . . . . .
I. Vita di fra Teofilo – tra Zagabria e Roma . . . . . . . . . . .
II. Attività letteraria e scientifica di Harapin . . . . . . . . . . .
III. Considerazioni conclusive . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Appendice: Teofil Harapin, OFM, Doctrina Scoti quoad fidem . .
1. Relatio inter fidem et scientiam, theologiam et philosophiam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Scotus et Kantismus . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Praeambula fidei apud Duns Scotum . . . . . . . . . .
220
220
223
225
226
233
233
240
245
252
253
253
253
257
257
263
265
273
276
279
281
287
293
303
319
320
327
343
345
346
353
355
Indice generale
DE BEER FRANCIS, La primauté incondicionnelle du Christ chez
Jean Duns Scot. Convergence avee Père Teilhard de
Chardin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I. La primauté incondicionnelle du Chríst selon Jean Duns Scot
A. La vie de Jean Duns Scot (1266-1308) . . . . . . . . .
1. L’Ecosse m’a vu naître . . . . . . . . . . . . . . . .
2. L’Engleterre me reçut . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Paris m’a enseigné . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Cologne me garde . . . . . . . . . . . . . . . . . .
B. La pensée de Jean Duns Scot sur la primauté du Christ .
1. le Christ Alpha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Le Christ Omega . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Le ‘Christ passage de l’Alpha à l’Oméga . . . . . .
Conclusion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
II. La rencontre de Pierre Teilhard avec Jean Duns Scot sur la
primauté du Christ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
A. L’aversion première au scotisme . . . . . . . . . . . . .
1. De multiples barrières culturelles opposaient de
prime abord le Père Teilhard à la pensée de Scot . .
2. Mais à ces barrières culturelles risquait de s’ajouter
encore une barrière plus étrange: la personnalité du
Père Gabriele Allegra . . . . . . . . . . . . . . . . .
B. Les rencontres du Père Teilhard avee le Père Allegra . .
1. La découverte de Jean Duns Scot . . . . . . . . . .
2. La réaction du Père Teilhard . . . . . . . . . . . . .
3. Les nuances apportées par le Père Teilhard . . . . .
III. La prirmauté du Christ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
A. Les divergences . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
B. Les convergences . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. Au niveau epistémologique . . . . . . . . . . . . . .
2. Au niveau de la tradition (philosophique et religieuse) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Au niveau du ‘Milieù Teilhardien’ . . . . . . . . . .
Bibliographie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ROCCARO GIUSEPPE, Il ‘De secundarum intentionum natura’, del
siciliano Carlo Belleo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I. Percorso dottrinale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
II. Struttura del Tractatus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
523
357
57
357
357
358
359
360
361
363
366
367
369
370
370
370
372
773
373
374
376
378
378
379
380
381
395
402
405
405
424
MAGRO PASQUALE, Tra Duns Scoto e Francesco Sansone: i protagonisti della controversia sull’Immacolata nel coro
intarsiato della chiesa superiore di Assisi . . . . . . . . . . 439
524
Indice generale
I. Tra formulazione teologica ed espressione estetica . . . . . .
II. Dimensione Mariano-Francescana dell’iconografia del ‘Coro
del Sansone’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
III. Tra lo Scoto e il Sansone un frate teologo e pontefice: Sisto
IV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
LUNGHI ELVIO, Il Beato Duns Scoto e l’iconografia francescana
nella chiesa di San Francesco a Montefalco . . . . . . . .
440
444
447
455
CARBAJO NUÑEZ MARTÍN, Actualidad de De Duns Escoto en la sociedad de la información . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I. Duns Escoto y la necesidad de diálogo hoy . . . . . . . . . .
A. Duns Escoto, modelo de diálogo . . . . . . . . . . . . .
B. El diálogo, necesidad urgente . . . . . . . . . . . . . .
C. Mucha información pero poca comunicación . . . . . .
II. Carencias actuales en la apertura dialogal . . . . . . . . . . .
A. Un dios impersonal: lejano o domesticado . . . . . . .
1. Imposibilidad del diálogo personal, libre y afectuoso
2. Una religiosidad intimista, desencarnada, sin rostro .
B. Dificultades para aceptarse a sí mismo . . . . . . . . .
C. Dificultades para el diálogo con los otros . . . . . . . .
D. Dificultades para sentirse en comunión respectuosa con
la creación . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
III. Bases Escotistas para un diálogo en autenticidad . . . . . . .
A. ‘Deus caritas est’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. Amor en absoluta libertad . . . . . . . . . . . . . .
2. Amor gratuito, que crea diálogo y comunión . . . .
3. Jesucristo, el perfecto interlocutor de Dios . . . . . .
B. Dignos porque amados . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. El valor incondicional de la persona humana . . . .
2. Reconocerse criaturas . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Libres para amar . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. El pecado, rotura del diálogo amistoso . . . . . . . .
C. Relaciones basadas en la libertad y en la gratuidad . . .
1. Todo ser humano es un interlocutor válido . . . . . .
2. Relaciones gratuitas, desinteresadas . . . . . . . . .
D. Dialogando con todos los seres en el jardín del cosmos .
1. El mundo, expresión de bondad . . . . . . . . . . .
2. Dignidad y valor de cada una de las criaturas . . . .
3. Hasta que, en Cristo, todos seamos uno en el Amor .
Conclusión . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
483
484
485
486
487
489
492
492
493
494
495
496
497
499
500
501
502
504
505
Indice dei nomi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
507
Indice generale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
519
471
471
472
473
475
476
477
477
478
479
481
Il P. César Saco Alarcón
(1933-2005), frate minore
della Provincia di Santiago
di Compostela, in Spagna,
fu socio della Commissione
Scotista dal 1964. “Ben
preparato in tutti i settori
dell’edizione critica:
gli si poteva affidare
qualsiasi compito”.
Dottore in teologia dogmatica,
sono particolarmente note
le sue pubblicazioni
su Nicola di Ockham:
Quaestiones disputatae
de dilectione Dei
(Spic. Bonav. XXI, 1981)
e Quaestiones disputatae de
traductione humanae naturae
a primo parente
(Spic. Bonav., XXVII, 1993)
474
Martín Carbajo Núñez