cassa raiffeisen val badia

MODEL DE SUZÈS
CUN TRADIZIUN Y DAGNÌ
1972 - 2012
40 AGN DO LA FUJIUN
de Renato Andriolo
1
CASSA RAIFFEISEN
VAL BADIA
2
“CHËL CHE LE
SINGUL N'É NIA
BUN DE FÀ VARA
DA FÀ SCE AN
MËT ADÖM LA
FORZA DE DEPLÜ”
F. W. RAIFFEISEN
Foto a man dërta:
Les autoritês ćiara jö y firma le documënt ofizial dla fujiun.
Da man ciampa: Paul von Guggenberg (diretur Federaziun Raiffeisen),
dr. Rainer (presidënt Federaziun Raiffeisen de Südtirol), dr. Morelli (rapresentant
de ICCREA da Roma), Silvius Magnago (presidënt dla Junta Provinziala),
Nunzio Bombace (capo-departimënt Credit dla Regiun), Alfons Pezzei (presidënt)
y Renato Andriolo (diretur general dla Cassa Raiffeisen nöia)
3
IMPRESSUM
CONZET Y TESĆ
Dr. Renato Andriolo
TRADUZIUN TL BADIOT
Erika Pitscheider
FOTOGRAFIES
Archif Cassa Raiffeisen Val Badia
Istitut Ladin Micurà de Rü
Planinschek Freddy
GRAFICA
misign.it - San Martin de Tor
STAMPARIA
Castaldi Grafica - Agordo
EDITUR
Cassa Raiffeisen Val Badia . Ofize Marketing
FOTO COPERTINA
Les autoritês pëia ia devers dla sënta nöia do avëi sotescrit le documënt ofizial dla fujiun.
Da man dërta: Paul von Guggenberg (Diretur Federaziun Raiffeisen),
Alfons Pezzei (Presidënt dla Cassa), Silvius Magnago (Surastant dla Provinzia),
Erich Müller (Assessur regional al credit) y Pider Emil (Presidënt Ass. Turistica Corvara)
FOTO A MAN DËRTA:
Corvara al tëmp dla fujiun
© Düć i dërć é resservà
2015
CASSA RAIFFEISEN
VAL BADIA
MODEL DE SUZÈS
CUN TRADIZIUN Y DAGNÌ
1972 - 2012
40 AGN DO LA FUJIUN
de Renato Andriolo
5
agn Raiff
eisen
tla ValBadia
Prefaziun .............................................. 8
1. Motivaziuns dles 4 Casses
a fà la fujiun .................................. 9
2. Realisaziun contabla
dla fujiun ....................................... 12
7
INDESC
13. Filiales y sënta ............................... 72
14. Svilup dles filiales ........................... 80
15. Reba ................................................ 85
16. San Ćiascian .................................... 88
17. Assiguraziuns ................................. 92
18. Organisaziun dla contabilité ......... 96
19. Sozi, sostëgn finanziar,
3. Prinzip dla fujiun .......................... 16
4. Inćiaries ti organisms zentrai ..... 19
5. Condiziuns economiches-
20. Situaziun dl personal tles cater
finanziares tl scomenciamënt .... 24
reziprozité y solidarieté ................. 97
6. Organisaziun ................................ 34
7. Governance ................................... 38
8. Al vëgn arjigné ca la fujiun .......... 44
9. Personal ........................................ 46
10. Maduraziun dl proiet
21. Filiales nöies ................................. 110
22. Rapines ......................................... 114
23. Prospetives y svilups
de fujiun ........................................ 56
por le dagnì ................................... 116
11. Panorama economich finanziar tl tëmp dla fujiun ......... 62
12. Inauguraziun dla sënta
a Corvara ....................................... 64
casses y tla sënta al momënt
dla fujiun ....................................... 108
8
PREFAZIUN
Tl 2012 él stè 40 agn da canche al é
Chësc scrit n’ô nia ester ma na
gnü fat la fujiun danter les Casses
cronologia di fać, mo ô presentè
Rurales Ladinia da Calfosch, de Badia
l’avenimënt tl spirit y tl contest sciöche
cun sënta a Pedraces, da La Val y San
al é gnü a s’al dè, portan dant inće
Martin. Plü avisa é la fujiun gnüda
avenimënć che ti agn à fat da cornisc
autorisada dala Banca d’Italia ai 27
ala fujiun.
de mà 1972 y publicada söla Gasëta
Al ne n’ê degügn modei che an ess
Ofiziala ai 17 de jügn dl 1972.
podü surantó, y an ne podô gnanca se
Chëstes dates ne n’à nia na gran
lascè sön na consulënza spezifica dla
importanza, sce an ne tëgn nia cunt
Federaziun Raiffeisen, deache al n’ê
dl gran laûr da pionier fat ti agn
degöna esperiënza de chësc vers. Mëte
da denant. Al é stè n laûr zite, dal
adöm cater Casses cun carateristiches
momënt che chësta é stada la pröma
dassënn desvalies ê na operaziun
fujiun danter Casses Raiffeisen -
scialdi complicada. Gnanca la Banca
Raiffeisenkassen (da śëgn inant ti
d’Italia n’ê buna de pité n model avisa
dijarunse Casses Raiffeisen o BCC)
da podëi ti jì do. Tan che un o dui di
de nosta Provinzia, avisa sciöche la
ispeturs che s’â presentè de jenà dl
Cassa da Rina, metüda sö tl 1889
1973, n’orô atira do les operaziuns de
sön iniziativa de Siur Ujöp Dasser y
fujiun nia lascè avarëi che la prozedöra
lasciada sö tl 1942, é stada la pröma
foss bëgn gnüda fata sciöche al alda.
Cassa Raiffeisen che é gnüda metüda
Dal’atra pert â pö la Banca d’Italia dè
sö te nosta Provinzia. Dër gonot gnô
pro de ne se dè nia jö cun la consulënza
les casses Raiffeisen metüdes sö sön
mo cun le control. Dal momënt che
iniziativa de proi.
la fujiun ê gnüda autorisada tl 1972
dal punt de odüda legal, y che nos
àn l’intenziun dla portè a fin inće
aministrativamënter tl medemo ann,
messâ la contabilité ai 31 de dezëmber
1972 gnì metüda adöm, por podëi se
presentè cun n bilanz su, deache orôn
che les cater Casses deventass ai 31 de
dezëmber 1972 concretamënter la nöia
„Cassa Rurala dla Val Badia“ da vigni
punt d’odüda.
Denant che arjigné ca la fujiun
nos bacans“. Chëstes porsones ne odô
messân ponsè sura co che an ess
pa gnanca de bun edl che ostis metô
podü superè les gröm de dificoltês nia
scioldi tla Cassa deache al ê la tëma
ma d’organisaziun y economiches.
che chisc ultimi ti ess tert o adora tut
Imprömadedöt êl inće da verifiché la
sü scioldi.
desponibilité da pert dles cater Casses.
Cun n bun laûr de coordinaziun ê le
Al ê da ti fà capì che al n’ê nia na
dr. Mussner stè bun da baié sö düć
alternativa ala fujiun.
canć. Le dr. Mussner â tut pert -
Chësta ê stada da impröma insö na
deboriada cun Alfons Pezzei - a
cossa nia tan scëmpla, dal momënt che
vigni sentada dles singoles casses,
ara se tratâ de na iniziativa nöia
te chëres che an â tut les dezijiuns
y che dötes les Casses - a pert Calfosch
fondamentales. Ala fin â les cater
- ê gnüdes gestides cun n spirit
Casses confermè süa desponibilité.
efetivamënter rural. An se impuntâ
Les adejiuns al proiet ê gnüdes
cuntra na te’ iniziativa, tan moderna
formalisades cun deliberes da pert di
y cun conseguënzes tan inovatives
gremium che fej man man na cörta
y al gnô sö dër tler na politica de
descriziun di protagonisć. La Cassa
ćiampanilism.
Rurala Ladinia â ciafè la funziun de
A La Val, Cassa sterscia, gestida
capofila tles operaziuns de fujiun,
relativamënter bun (en proporziun
deache al ê bele odü danfora che la
ai mesi a desposiziun) se temôn che
sënta foss stada a Corvara.
al foss l’Alta Badia che adorass la
A San Martin n’êl degügn dër decuntra.
fujiun por finanzié le turism y che
Bunamënter deache San Martin ê plü
chësc ess podü orëi dì le trasferimënt
dalunc dal’Alta Badia, n’odôn nia prighi
de ressurses devers dla pert alta dla
mo ma vantaji.
valada. An l’odô n pü’ sciöche
n svantaje.
Por la Cassa de Badia varôl n pü’
le medemo, inće sce al ê tl Consëi
d’Aministraziun imprenditurs, porsones
bunes de capì ite le debojëgn, sciöche
al é spo inće gnü desmostrè, dan süa
desponibilité. A Badia êl dan la fujiun tl
Consëi d’Aministraziun porsones che
minâ: „La Cassa messunse se tignì por
9
1. MOTIVAZIUNS DLES 4 CASSES
A FÀ LA FUJIUN
10
LA FUNZIUN DLA CASSA
LADINIA/CALFOSCH
La Cassa Rurala Ladinia/Calfosch â na
L’ultima sentada dl Consëi
portina tl pröm partimënt dl fabricat
d’Aministraziun y l’ultima sentada
che minân che foss dla Cassa, mo che
di Revisurs di Cunć ê gnüda tignida
an é spo gnüs sura che ê tres ćiamò
ai 12 de aurì 1972 y tl Consëi
de proprieté dla Fraziun da Calfosch,
d’Aministraziun êl gnü lité Alois
deache al ê gnü fat sö sön so terac
Declara, Luigi Thaler, Rudi Granruaz,
mo al n’ê mai gnü scrit ala Cassa.
Hubert Pescosta y Alfons Pezzei che
An ê gnüs sura canche an â orü
ê deventè presidënt. Sciöche Revisurs
amortisé la ćiasa y an â messü
di Cunć êl gnü metü Johann Dapunt y
fà la iscriziun tl cataster.
Josef Pizzinini.
La portina ê daverta vigni dé
La contabilité gnô fata a man cun
regolarmënter dales 8:30 ales 12:30 y
le sistem che por todësch dijôn
dales 16:00 ales 16:45. Tratan la sajun
„Durchschreibebuchhaltung“.
podôn la sabeda y la domënia baratè
D’otober êl spo gnü cumprè na mascinn
ite scioldi dales 10:00 ales 12:00.
„Kienzle“, cumprada de secunda man
Calfosch: odüda cuntra Corvara
11
Cun la fujiun devënta Corvara sënta dla Cassa Raiffeisen y ciafa insciö inće na portina.
dala RAIKA de Ćiastel, olache Hans
Te chësta Cassa jô döt inant bindebò
Perathoner ê diretur. Inće ël â fat l’ITC
snel y cun convinziun devers dla
a Urtijëi cun Alfons Pezzei y Renato
fujiun. Bele ai 31 de merz 1969, propi
Andriolo.
en previjiun dla fujiun, â le Consëi
I dependënć de setëmber 1972 ê
d’Aministraziun deliberé de daurì na
Marlene Clara, en proa dal 1. de aurì
portina a Corvara cun la prospetiva
1967 y definitivamënter dal 1. de
de fà chilò la sënta de chëra che foss
messè dl medemo ann y Raimund
deventada la Cassa Rurala dla Val Badia.
Irsara, tut sö ai 20 de messè 1969
sciöche cassier en proa y confermè a
Le presidënt Alfons Pezzei che â la
tëmp indeterminé al 1. de setëmber
suravijiun dl proiet, se rendô cunt che
1969. Laôta ê Raimund pro i soldâs,
por fà la fujiun ne bastâl nia ma les
sorvisc che al ess rové ai 12 de jenà
pratiches burocratiches mo an messâ
1973. Impò êl tres en contat cun la
inće se arjigné ca materialmënter, o dì
Cassa y cun Renato Andriolo, tan che
contabilmënter y aministrativamënter
al â damanè de dezëmber dl 1973 na
y organisé la strotöra.
lizënza por podëi daidé arjigné ca la
fujiun. Mo madër che tl momënt plü
critich àl messü jì a stlüje jö i cunć dla
„Fureria del Battaglione Bolzano“ da
Porsenù.
12
2. REALISAZIUN CONTABLA
DLA FUJIUN
A Corvara dlungia a Renato Andriolo
LA VAL
y Raimund Irsara êl inće gnü tut sö
- Giovanni Moling
Eusebio Sottara, mo impormò dai 13 de
S. MARTIN
jenà 1973 inant, deache denant êl pro
- Oswald Pitscheider
la firma Gatterer a Bornech a laurè. Al
(part- time, trëi dis al’edema)
n’ê ćiamò gnü tut sö dui de nüs: Paul
Feichter y Alessandro Irsara, le pröm ê
Cun chësc organich ala fin dl 1972
a Badia y le secundo a Calfosch. Ala fin
messân ester bugn da portè inant
dl 1972 ćiarâ la situaziun dl personal
l’ativité ordinara de portina, che n’ê
fora insciö:
pa nia tan ordinara, dal momënt che
an messâ daurì tröc cunć nüs, cossa
CORVARA
che da scialdi plü da laûr. Por gauja
- Renato Andriolo
dla fujiun êl inće tres plü domandes
- Raimund Irsara
de credit y al ê inće da stlüje jö la
(danter la fin dl ann y le
contabilité. Da osservè él che laôta gnô
scomenciamënt dl ann nü,
i fić sön i cunć corënć calcolà a man y
periodicamënter a daidé fora)
che por podëi stlüje jö ala fin dl ann
- Eusebio Sottara
messâ i fić ester dan man, registrà
(pro la portina mo sciöche dit,
y tuć ite tla contabilité anter i 31 de
impormò dai 13 de jenà 1973 inant)
dezëmber, inće deache al 1. de jenà
CALFOSCH
messâ i cunć corënć ester ajornà.
- Marlene Clara
Ai 31 de dezëmber 1972 ê la mesanöt
(che laurâ bele denant a Calfosch)
- Alessandro Irsara
gnüda festejada te banca cun na picera
palsa y n gote de spumante. An po
(impormò gnü tut sö, mo cun
propi dì festejada, deache an â fat n
esperiënza sajonala te banca)
vare important devers dl dagnì dla
BADIA
Cassa Raiffeisen Val Badia. I fić gnô
- Paul Feichter
calcolà a man inće ti agn dan la fujiun,
(impormò gnü tut sö; ex dependënt
ćina ch’an n’â nia ćiamò stromënć
dla Scora de Schi da Corvara)
eletronics. Por ejëmpl, inće tla Banca
- Oswald Pitscheider
(part-time, trëi dis al’edema)
de Trënt y Balsan gnô la fin dl ann
passada t’ofize.
Tles filiales (ô dì, vedles Casses)
messâ la formaziun di singui bilanc
gnì coordinada da Raimund Irsara che
saltâ da öna na filiala al’atra.
A Corvara messân mëte averda da ne
proieć de investimënć imobiliars y de
moscedè nia la contabilité dl dé cun
daurida de filiales che ê bele odüdes
chëra che reverdâ la fujiun; cossa nia
danfora dal scomenciamënt incà.
tan saurida sce an conscidra la püćia
Śëgn ciafa l’organn de control atira les
lerch a desposiziun. Tla sostanza ân
informaziuns che reverda la banca.
döes mëses, cumpedan inće chëra dla
Laôta messân fà döt cun la mascinn
„direziun“, y n banco por i tliënć, püch
da scrì y döta la corespondënza gnô
plü lunch co dui metri.
menada y ciafada tres la posta. Por
Ai 31 de dezëmber y ti pröms dis de
s’arjigné na mascinn da scrì aposta,
jenà êl porchël söla mësa dla direziun
scialdi plü leria, por podëi scrì fora
a Corvara n müdl de documënć che
periodicamënter la contabilité che
reverdâ la fujiun, implü, sciöche dit,
rovâ spo tl sistem de segnalaziun
döta la documentaziun dl laûr da
PUMA. Dantadöt jôra dla contabilité
vignidé da contabilisé sambëgn döt
trimestrala, che an messâ scrì fora te
despartì. Por ći che reverda i dui
cin’ copies, adoran formulars dër gragn
ispeturs dla Banca d’Italia, che à danter
de papier bindebò incompri. Sambëgn
l’ater desmostrè gran desponibilité, êl
ê inće le papier por fà les copies dles
stè le capo ispeziun dr. De Matteis che
medemes dimenjiuns. Canche an menâ
s’ê stè mal n valgügn dis do che ai ê
inant le papier cun la mascinn da scrì,
rovà adalerch y le colegh â telefonè a
sbrisciâl, inće por gauja dl papier por
Balsan dijon che al ê tomè ia. Nos se
fà les copies y ara ne jô nia da le fà
cruziân dër, deache i se temôn che chi
stè indërt. Al ê dër rî da fà stè ite i dać
da Balsan se ponsass che al foss tomè
avisa tles caseles de dötes cinch les
ia dala spordüda. Mo ara n’ê nia stada
plates. An messâ tres indô mëte indërt
insciö y al ê defata indô revegnü.
les plates y sce an se falâ, messân
I recordun cun plajëi chësc ispetur che
cancelè y scrì danü sön dötes cin’ les
cun süa buna colaboraziun à daidé
copies. Chësc ê da fà canche an n’â
do dassënn por che i ésson de bun
nia da fà pro portina: daurida de cunć,
raporć cun la Banca d’Italia; raporć
consulënzes, domandes de credit y
che à spo inće doré inant. Chësc ê ma
sambëgn tignon ite i terminns dla
stè le pröm di gröm de contać che ân
Banca d’Italia.
albü cun la Banca d’Italia. Al ê porchël
Chisc ê problems che reverdâ inće les
dër important che al jiss bun, nen jôra
atres Casses mo nos ên tl laûr de fà la
pö dla reputaziun de nosta Cassa.
fujiun de cater Casses sön na spersa
Chisc gröm de contać n’orô nia ma dì
de apëna 50 metri cuadrać y cun dui
ispeziuns periodiches mo inće vijites
dependënć y mez.
a Balsan, de nosta iniziativa o sön
cherdada, por dè cunt söl andamënt de
nosta realté (l’informatica ê laôta bëgn
dalunc da chëra da śëgn) y portè dant
13
la Banca d’Italia unse laôta messü
I ispeturs dla Banca d’Italia che ê
ćina tl mëteman di agn’70. Laôta â n te’
dan dala pröma fujiun danter les
liber na validité de n valgügn dejenars.
singoles Casses Raiffeisen ê tl
La pröma ediziun dl „Goisis“ ê dl 1947.
pröm particolarmënter avisa. Chi
Al dédaincö cun la deregolamentaziun
profescionalmënter n pü’ plü vedli ê
y cun la munt de desposiziuns de
dër competënć y cun na personalité
control che müda tresfora ne fóssel nia
sterscia y porchël valutâi la situaziun,
meso da s’imaginé val’ de te’.
14
iudicâ y tolô dezijiuns zënza ponsè
sura massa. Cun chi che ê impormò
Ći che nos ân imënt cun la fujiun
gnüs tuć sö êl n pü’ n ater raport. De
ê la daurida de filiales nöies, la
düć canć se recordunse ćiamò i inoms.
costruziun de sëntes nöies, la cumpra
Di pröms unse dër n bun record.
de atrezatöres y de sistems de
gestiun adatà. Chësc orô dì fà de gran
Le bilanz messâ ala fin dl ann gnì
investimënć. Nosc comportamëent
„unifiché“ y nia consolidé sciöche un di
ê orientè aladô. Al ê na iniziativa che
ispeturs „jogn“ dla Banca d’Italia minâ.
se damanâ coraje, deache, sciöche
Mo le dr. De Matteis â les idees tleres.
inće la Banca d‘Italia dij dles fujiuns:
Le bilanz consolidé é n documënt
la uniun de deplü forzes debles ne
consuntif dl’ativité cun chël che an ô
fej nia adinfora na potënza. Te nosc
rapresentè la situaziun economica,
caje gnôl metü adöm cater aziëndes
patrimoniala y finanziara de n grup
relativamënter debles, mo adöm ê le
de aziëndes. Chësc vëgn metü
potenzial scialdi maiù. Mo laôta ê les
adöm dala sozieté che é a će, tres
Banches de Credit Cooperatif scialdi
na prozedöra particolara. Por les
avantajades fiscalmënter, cossa che é
cooperatives gnìssel fat ma tl caje che
stada dassënn de ütl por mëte adöm le
na cooperativa controlëia na sozieté
patrimone.
de capitai. Le bilanz unifiché é ma
contabilmënter unifiché deache al vëgn
metü adöm da cunć gestionalmënter
despartis. Ai â n ater significat dal
punt d’odüda aministratif/contabl.
Odü da dopormez, pêl döt dër scëmpl.
Mo les alternatives a desposiziun
ê laôta desvalies y püch tleres y an
messâ atira chirì fora la dërta, y en pert
messân inće s’la inventè.
Öna dles fontanes teoriches che ê
gnüdes adorades dër tröp ê le „Goisis“,
n liber de tecnica bancara che é stè por
la Banca de Trënt y Balsan le Vangele
15
Dr. Renato Andriolo
Rag. Raimund Irsara
16
3. PRINZIP DLA FUJIUN
Les gaujes che à portè ala fujiun é
situaziun; en particolar odôn danfora la
stades deplü. Dantadöt êl la nezescité
licuidaziun dles Casses da San Martin
de salvè y spo razionalisé y modernisé
y Badia sce al ne foss nia atira gnü tut
la vita de cater de piceres aziëndes
mosöres straordinares. Dantadöt do
bancares por les adatè ala nezescité dl
chëstes constataziuns deventades
svilup dl’economia che laôta jô inant
plü stersces tles ultimes ispeziuns,
dassënn.
à Alfons Pezzei y le dr. Ferdinand
Por döes de chëstes cater Casses
Mussner odü le debojëgn de fà val’.
n’êl degöna prospetiva da suravire, y
gnanca les atres döes, scebëgn che plü
stersces y manajades damì, ne foss nia
stades bunes da sores da ti tignì bot
CASSA RURALA LADINIA,
PROMOTURIA
ales esigënzes dl’economia turistica
en espanjiun. An ê dla convinziun
La Cassa Ladinia â tl scomenciamënt
che indere adöm ésson albü chësta
süa sënta tla scora elementara da
poscibilité.
Calfosch basìte y spo plü tert tla
Dales relaziuns fates dala Federaziun
dependance dl Hotel Sport. Alfons
Raiffeisen y dala Banca d’Italia ti ultims
Pezzei à metü man chilò süa ativité.
agn dan la fujiun gnôl fora tler chësta
Tl 1965 s’à Alfons Pezzei y la Cassa
Foto storica da Calfosch, paîsc plü alalt tla Val Badia che à inće albü n gran svilup turistich.
Mariangelo Pezzei ê aministradù dla
ann a Calfosch, chël olache al é śëgn
Cassa y por ne restè nia zënza cassier,
nosta filiala y olache al ê plüdadî inće
dal momënt che Heini Declara messâ
l’ambulatore dl dotur. Sce an se falâ jö
jì pro i soldas, âl damanè Alfons sce al
porta, rovân ite dal dotur.
ess orü to ite so post provisoriamënter.
La Cassa Rurala Ladinia n’à nia albü
Alfons â dit de no, deache al â d’atri
d’atri problems de logistica, ater co chël
proieć.
de lascè scrì la proprieté che resultâ
Mo spo, por ne ti fà nia n tort a so pere
ćiamò dla fraziun.
âl azetè, dijon: „Ne stede pa a ponsè
Laôta podôl sozede che sce le banchier
ch’i stais chilò döta la vita!“.
messâ jì demez por val’ gauja - magari
Le capital ê laôta de 50 miliuns de lires
por jì tla posta - spo metôl n scrit sön
y les deponüdes de sparagn ê la sora
üsc: „i röii defata zoruch“, dal momënt
operaziun che la Cassa fajô. Spo êl
che al ê su. O, val’ iade tacâl sön porta
gnü i cunć corënć, i libri dai sceć y les
domisdé dan na sentada dl Consëi
cambiales finanziares y comerziales
d’Aministraziun „i ne röii nia adalerch, i
y d’atri sorvisc. L’ann 1965 ê inće stè
n’à nia dlaurela“.
l’ann che Alfons Pezzei â tut sö contać
Alfons Pezzei à metü man süa
de colaboraziun cun Renato Andriolo
presënza lungia tl monn Raiffeisen
y la Banca de Trënt y Balsan. Man
tla portina dla dependance dl Hotel
man che la Cassa chersciô, y man
Sport, mo al é da dì che al n’ê pa tl
man che an podô odëi progresc, s’à
pröm daldöt nia entusiast. So pere
Alfons Pezzei afezionè y é restè, tan da
Aiüt finanziar y solidarieté: la Cassa Raiffeisen mët man de sostignì les assoziaziuns
y le monn dl volontariat tla Val Badia
17
Ladinia trasferì tl edifize fat sö en chël
avëi ćiamò śëgn na inćiaria do chësc
d’organisaziun ne va nia bun por les
percurs:
dimenjiuns dl’aziënda“, cossa ch’à
- dal 1965 al 1969 dependënt
sciöche conseguënza inće bindebò de
- dal 1969 al 1972 presidënt dla
gran straufunghes.
Cassa Ladinia
I s’ân metü fins tan ambiziusc y an
- dal 1972 incà (y dötaurela ćiamò)
odô danfora svilups importanć por
presidënt dla Cassa Raiffeisen
le dagnì, che ên dla convinziun che
Val Badia
al ê indespensabl inće corì inćiaries
18
ti organisms di grups de secundo y
Canche Alfons Pezzei ê deventè
de terzo livel por podëi influenzè les
presidënt tl 1969, âl damanè Raimund
politiches y les strategies y daidé pro a
Irsara sc’al ess orü fà le cassier. Te n
cherié n contest general che jiss bun por
pröm momënt â Raimund Irsara capì
nüsc proieć. Al ne bastâ nia ma gestì le
cassier tla conditoria Martagon dl Hotel
miù che ara jô les idees ite ti confins dla
Col Alto de proprieté dla familia Pezzei.
Val Badia, al intern de nosta Cassa.
Mo les cosses ê jüdes atramënter.
Le prinzip de Raiffeisen dl’iniziativa
Efetivamënter se tratara dl post
ê la orentè de renforzè les Casses
da cassier pro la Cassa Ladinia da
tres la fujiun por ester bugn de
Calfosch, post spo inće surantut da
realisé i prinzips de reziprozité, aiüt
Raimund Irsara.
finanziar y solidarieté, che é i elemënć
An ponsâ de ti dè ala fujiun n percurs
fondamentai dl prinzip Raiffeisen;
tla tradiziun de Rina, pröma Cassa dla
prinzips che i ésson desmostrè spo de
Provinzia, valorisan la cooperaziun
mëte en pratica te na manira sterscia,
tl prinzip de Raiffeisen, mo cun n
ma che i tëmps ê mudà respet a dan
spirit imprenditorial, deache le fin
da 150 agn. Nos orôn ti dè forma
concret dl’iniziativa ê chël de sostignì
a chisc prinzips slarian fora nosta
le turism che chersciô tres deplü
rëi söl teritore cun filiales te düć i
y de conseguënza chersciô inće
Comuns por podëi insciö ti pité a döta
l’artejanat. An orô y messâ renovè
la valada sorvisc bancars moderns,
les sëntes che ê bele, se slarié fora
na organisaziun efiziënta che podess
söl teritore cun la daurida de filiales
ti dè chisc sorvisc nia ma al ambiënt
nöies, fà investimënć imobiliars, chirì
rural mo a na strotöra economica che
colaboradus competënć, mëte a jì n
ê tl laûr da se svilupé cun imprenditurs
sistem d’organisaziun adatè ala realté
tres plü competënć, mo che ghirâ inće
nöia cun prozedöres nöies. Porchël jô
tres deplü.
i obietifs bëgn scialdi sura le conzet
Chësta ê por nos la forma concreta
originar dla solidarieté fora.
de solidarieté, mo por fà chësc êl
Al basta ponsè che la Banca
debojëgn de manajè döt cun mentalité
d’Italia à do sües ispeziuns gonot
imprenditoriala, ćiaran sön le davagn y
fat l’osservaziuns che: „le sistem
fajon patrimone.
Ales intenziuns ti él jü do i fać.
particolarmënter important podëi fà
Dai pröms agn do la fujiun incà, y
pert deboriada cun le diretur Palla,
dötaurela ćiamò, unse corì dötes les
deache i ân insciö l’ocajiun de podëi
inćiaries poscibles ti organisms zentrai
confrontè tles sentades nostes vijiuns
de düć i livì:
cun chëres dla Federaziun Raiffeisen
Alfons Pezzei
y dles organisaziuns de suramunt y
ti Consëis d’Aministraziun de
de podëi baié de argomënć desvalis
Federcasse y de Iccrea a Roma,
che nes reverdâ diretamënter. Canche
ti Consëis d’Aministraziun dla Zentrala
ara se tratâ de to sö chëstes inćiaries,
Raiffeisen y dla Federaziun Raiffeisen
ne s’à Alfons Pezzei mai trat zoruch.
a Balsan.
Al é inće sozedü che por to pert ales
Renato Andriolo é stè vizepresidënt
sentades di Consëis d’Aministraziun de
dl RVD por tröc agn alalungia. Ël é
Federcasse y Iccrea jôl a Roma y gnô
atualmënter mëmber dl comitê di
derevers le medemo dé.
esperć dles assiguraziuns tla Holding
Raimund Irsara é stè gonot te comitês
Assimoco a Milan, do ester stè deplü
y te grups de laûr che s’à dè jö
agn vizepresidënt. Dla Holding fejel
dantadöt cun contabilité.
pert les döes compagnies operatives
Le diretur da śëgn Hubert Obwegs é
Assimoco Vita y Assimoco Dagns.
tres tl Consëi d’Aministraziun di RVD y
Renato Andriolo é inće stè mëmber dl
implü fejel inće pert dl comitê de esperć
Consëi d’Aministraziun de IGA (Institut
dles banches dla Federaziun Raiffeisen,
für Genossenschaftsforschung im
y é mëmber dl WIFI, istitut por la
Alpenraum) cun sënta a Desproch. L’IGA
promoziun dla formaziun, che fej pert
é metü adöm da Federaziun Raiffeisen
dla Ćiamena de Comerz.
de Südtirol y Federaziun Raiffeisen
La sora Cassa, che al intern de nosc
dl Tirol. Deboriada cun le diretur
Grup, se porvâ tan co la nosta - inće sce
Palla é Renato Andriolo stè tl CDA en
tl scomenciamënt nia tan dassënn - ê
rapresentanza de Südtirol. Tl Consëi
chëra da Bornech. So impëgn é chersciü
d’Aministraziun él inće rapresentanć de
cun le tëmp y śëgn àra inćiaries
Bayern, dl raiun de Viena y dl’Université
importantes a düć i livì y te düć i
da Desproch. Chësc nes à dè la
organisms. Cun la Cassa da Bornech
poscibilité de slarié fora nüsc orizonć
unse dagnora albü de buniscimi
inće sura i confins fora, tl interès dl
raporć de colaboraziun. Chësc n’é pa
Grup, nia ma de nosta Cassa. Por ći
nia n fat tan normal, deache Bornech
che reverda l’IGA él da dì che al é stè
ne se lasciâ pa nia sciampè l’ocajiun
19
4. INĆIARIES TI
ORGANISMS ZENTRAI
20
de ti to tliënć ales Casses plü dlungia
Raimund Irsara ne la tolô pa nia tan ala
Puster. Le diretur Tony Costa afermëia
lisiera.
te vigni ocajiun che chësc n’é mai
Mo nosc impëgn n’ê pa nia ma chël de
sozedü o che al é sozedü dër dainré
corì inćiaries ti Consëis d’Aministraziun
cun i tliënć dla Cassa Rurala dla Val
desvalis. I sun sta gonot, y i sun
Badia, inće sce tl scomenciamënt ài
ćiamò, (dantadöt le diretur Hubert
porvè. Por ël êl demorvëia da odëi tan
Obwegs), inće ti comitês che se da jö
che i Badioć ê lià a süa tera y a sües
cun l’organisaziun dl Grup. Por ejëmpl
istituziuns. Y chësc varô inće por i
sunse dal scomenciamënt incà tl grup
„Badioć“ che viô a Bornech. Mo nia ma,
de laûr che s’à cruzié de mëte sö n
tl medemo momënt „pretendônse“
Zënter de Elaboraziun Dać (sistems
(cun les bunes) che la Cassa da
informatifs Raiffeisen R.I.S.) incër la
Bornech trates bun nüsc tliënć che
fin di agn ‘70. Le grup de laûr à laurè
â debojëgn de val’ sorvisc te cité, i
deplü agn cun sentades regolares a
manacian de daurì na nosta filiala
Balsan. Chilò me tómel ite n bel record.
a Bornech y dijon che ésson fat jì te
Tl mëteman êl te chësc grup de laûr
n’atra banca i tröc scioldi che jô dala
danter l’ater inće rapresentanć da
Val Badia a Bornech. Tony Kosta ti le
Bornech, dla Valada de Türesc, Sterzing,
dëida recordè a Renato Andriolo vigni
Renato Andriolo y Stroblmair. Chësc
iade che ël l’incunta. I raporć danter
ultimo é spo deventè le diretur mitich,
les döes Casses, danter Kosta (diretur
la mënt dl Zënter de Elaboraziun Dać,
dla Cassa Raiffeisen da Bornech) y
nia da desmentié por sües capazitês,
Andriolo, śëgn Obwegs, Nicolussi
por la sbürla che al ti à dè y le livel sön
(Presidënt dla Federaziun Raiffeisen a
chël che al l’à mantignì, mo inće por
Balsan ćina al scomenciamënt dl 2015)
i cosć che ël s’ess spo dedô cacè sö.
y Pezzei é dagnora sta tan bugn, che
Incër la fin di agn ‘70 à chësc comitê
pro vigni incuntada vëgnel baié de val’
fat n iade te na banca a Bregenz, y inće
avenimënt simpatich. Kosta é inće stè
nosc presidënt Alfons Pezzei ê jü por
revisur pro la Federaziun Raiffeisen
odëi ći sort de Zënter de Elaboraziun
denant co deventè diretur a Porsenù y
Dać che podô ester adatè por nosc
spo a Bornech y cun chësta inćiaria àl
grup. Al ê Carnescè y söl iade da gnì
fat n valgönes revijiuns te nosta Cassa
zoruch ên storć pro a St. Anton am
y porchël se conesciôl dër bun. Val’
Arlberg (al ê tert) te n local olache
picia stritaria dôl ca cun Raimund Irsara
l’atmosfera da Carnescè ê sö pro. Düć ê
che ne soportâ nia che chi da Balsan
tan de buna vëia che n valgügn dl grup
se conscidrass na Cassa de Puster,
n’orô nia plü gnì fora. Defora dal local
deache i fajôn pert dl Raiun de Puster.
êl dui jandarms y deache al gnô tres
Al batô sön le fat che nos sun Val Badia
plü tert, ti â Renato Andriolo splighé a
y nia Puster. Chëstes piceres beghes se
chisc dui che al ê n valgügn elemënć
desfantâ ia simpaticamënter, inće sce
sospetusc tl local, fajon na descriziun
él les sozietês che rapresentëia i colosc
fora y an â podü jì inant.
che conesciun. Les somes reportades
Por desmostrè che la partezipaziun
fej referimënt ales provijiuns trates ite
ti organisms de grup n’ê nia ma na
dales agenzies dles compagnies che
rapresentanza formala, mo che ara
laora a Balsan. Sce i ajuntun ala soma
â fins concreć, n ejëmpl: al sozedô
de nosta agenzia les provijiuns trates
gonot che nos - dal momënt che
ite dales singoles casses, rovunse
nosta licuidité jô sö y jö - se metesson
sciöche Grup Raiffeisen a na soma de
al sigü por la fin dl ann, damanan n
19 miliuns de euro.
credit a Iccrea, olache Alfons Pezzei ê
- Raiffeisen Versicherungsdienst
tl Consëi d’Aministraziun. Le credit nes
gnô conzedü atira, zënza problems.
Datrai bastâl na telefonada al ultimo
momënt y dedô gnôl spo sambëgn
fat na domanda regolara. Tl pröm se
gnôl damanè da Roma na lëtra de
responsabilité, nia na fideiussiun, da
pert di sozi dl Consëi d’Aministraziun.
La Zentrala Raiffeisen de Südtirol ê tla
fasa de costituziun y ne n’â nia ćiamò
le potenzial de Iccrea.
La presënza de Alfons Pezzei tl Consëi
d’Aministraziun dla „Cassa Zentrala“
à daidé do nia püch al fat che al
vëgnes fat na sënta tl zënter a Balsan.
Cumpran öna na partezipaziun unse
inće nos daidé do al finanziamënt,
cossa che nia dötes les Casses à fat.
Mo śëgn ne podess degöna Cassa fà a
manco de na te’ istituziun.
Tl capitul assiguraziuns odarunse
spo ći che al à orü dì ester tl Consëi
d’Aministraziun de Federaziun
Raiffeisen y Assimoco.
Odun n iade ći posiziun che la RVD
à arjunt te ca. 20 agn tla tlassifica
dles prömes 15 agenzies che pîta
assiguraziuns tla Provinzia.
I fajun na lista de dötes les 15 sozietês
por mostrè sö les desfarënzies. Tla lista
4.419.585
- Südtirol Vita & Danni Gmbh
3.313.760
- Assibroker International
3.075.645
- Alps Optmima
1.998.059
- Multilife
1.520.847
-Eisendle
1.441.948
-Assoglobal
1.182.418
- Prima
1.148.948
- Eurobroker
1.017.782
-Assimeran
949.592
- Klapfer e Pattis
914.539
- Plusminus - Brokerservice
908.055
- Südtiroler Versicherungsdienst
777.447
- Itas
742.648
- Assicurazioni Lorenzi
550.682
21
avisa. Insciö êsi spo tla finada gnüs
22
Por gauja de n comportamënt critich
propostes costrutives.
de n valgönes porsones (dagnora les
N valgönes de chëstes porsones che
medemes, direturs y presidënć) ê laôta
rapresentâ val‘ püćes Casses Raiffeisen
le tlima tla Federaziun Raiffeisen y i
che ê contrares ala realisaziun
raporć danter Zentrala y Federaziun
materiala (fabricat), operativa y
Raiffeisen döt ater co bugn. Datrai gnôl
funzionala dla Cassa Raiffeisen
fora n te’ sotissura danter presidënć y
Zentrala, à spo plü tert albü dificoltês
direturs che an n’ê nia bugn da rové ala
cun sües Casses y é spo stades
fin dl ordinn dl dé dles sentades. Odü
contëntes de avëi le sostëgn di dui
da dopormez ne n’ê chësc nia iustifiché,
istituć. Mo nosc comportamënt à inće
inće sce en pert da capì: la „Cassa
albü conseguënzes negatives por nos.
Zentrala“ ê te na fasa de costituziun
Nos ùn desmostrè la fedelté, te chësc
y organisaziun, y tl Grup êl tröp che se
caje ala Zentrala, meton a desposiziun
mudâ. Dan la costituziun dla „Cassa
nosta licuidité y nüsc sorvisc, deache
Zentrala“ metô les Casses i scioldi te
ara â debojëgn de sostëgn por crësce
banches concorëntes, y denant che
y s’afermè. Nosta Cassa fajô porchël
Iccrea deventass operativa daldöt,
püć investimënć te titui che ess portè
scriôres fora sceć zircolars.
deplü de ći che ne foss stè nezesciar
Inće dedô, canche Iccrea ê en funziun,
por la stabilité tecnica. Chi che „ê
à tröpes Casses lascè inant por agn
decuntra“ à indere albü atira vantaji
alalungia i scioldi pro la concorënza,
economics, mo n’à nia contribuì ala
se refodan de scrì fora sceć zircolars
chersciüda dla „Zentrala“ y n’à gnanca
a Iccrea. Pro chësta concorënza êl
daidé fà plü sterscia la Federaziun
inće la Cassa dl Sparagn. Scrì fora
Raiffeisen, organisms nia da ponsè
sceć de d’atres banches concorëntes
demez dantadöt te chësta fasa de
ê val’ dër de negatif y jô cuntra l’imaja
crisa. N valgönes de chëstes porsones
dl Grup che an ê tl laûr da mëte sö.
à spo paié sura instësses por chësc so
Dantadöt al dédaincö fóssel dër negatif
comportamënt.
scrì fora sceć zircolars dla Cassa dl
Sparagn. Che ess pa dit che les cosses
s’ess mudé tan dassënn. Baié sö les
Casses a passè ala „Cassa Zentrala“
é stè dër rî. La Federaziun Raiffeisen
messâ coordiné döt. An po ester braui
che nosta Cassa é dagnora stada n
elemënt de balanza, dan sostëgn a
trami i organisms provinziai mo inće a
chi nazionai, Iccrea y Federcasse, zënza
resserves, cuntra chi che ê dagnora
bele por prinzip decuntra, zënza mai fà
23
Le fabricat dla Federaziun Raiffeisen a Balsan tla strada Raiffeisen.
Le fabricat dla Cassa Raiffeisen Zentrala a Balsan tla strada Laurin.
24
5. CONDIZIUNS
ECONOMICHES-FINANZIARES
TL SCOMENCIAMËNT
Sciöche i ùn bele dit, ê la strotöra
economica/finanziara por che an pois
patrimoniala tl mëteman debla. En
se pormëte chëra che la Banca d’Italia
sostanza, sciöche i dijun tres indô:
dij: „na gestiun sana y prudënta“.
nos orôn investì tröp y le plü debota
Nos ti sun sta bugn, meton averda
che ara jô, mo cun en proporziun n
cun la gestiun finanziara y economica,
pice patrimone a desposiziun. Chësc
mosoran avisa les ressurses,
ô dì che orôn y messân tl medemo
l’esecuziun di proieć, le porcënt di
tëmp investì, avëi n ütl y cöie adöm
fić y le raport danter investiziuns/
patrimone. Al ne basta nia che le
deponüdes.
patrimone corespognes ales balanzes
tecniches odüdes danfora dai organns
de control. Le patrimone dess
dantadöt ester n stromënt de balanza
SVILUP DI CREDIĆ EN MILIUNS DE EURO
350
300
289
300 301 298 296
268
248
250
222 224
200
191
163
150
123
206
174
135
100
50
38
0 0,4 1,1
6,3 8,3
45
53
65
75
18
2014
2013
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1996
1995
1994
1993
1992
1988
1984
1976
1980
1972
demografica de nosc teritore, orô na
determinanta por le resultat dl’ativité,
cuota de marćé di credić sura n cer’
messâ gnì gestì sciöche al alda, deache
livel dì automaticamënter n aumënt
la domanda de credit ê laôta dër grana
dl risch y n smëndrimënt de seletivité
y, sce i credić é da öna na pert na
dles domandes. Na cuantité de scioldi
fontana de davagn por na banca, spo
dassënn instabila, acompagnada da
ési dal’atra pert inće la maiù fontana
massa na gran desfarënzia danter
de risch. Ara ne jô nia ma da valuté
investiziuns y deponüdes, fajô lovè sö
la cuantité dles posiziuns singoles,
n ater fenomenn prigorus: i tliënć metô
mo inće la balanza danter la dorada
tres plü gonot sü scioldi ma plü söi
dles investiziuns y chëra di credić.
cunć corënć.
Nosta economia é caraterisada da na
N’avëi nia tres a desposiziun la
monocultura turistica. Le turism porta
medema cuantité de scioldi orô inće dì
adalerch tratan la sajun alta na gran
avëi problems d’organisaziun y laôta
cuantité de scioldi che n’ê nia na cossa
gnô les aziëndes por le plü menades
tan saurida da gestì.
inant cun na gestiun nia dër calcolada.
De nüsc credić messân inće monitoré
Döt chësc orô dì por nos damanè
la cuota de marćé che aumentâ por
credić a tëmp mesan y a tëmp lunch
gauja dla fujiun. Conscidran la sort de
a Iccrea, Cassa Zentrala Raiffeisen,
strotöra produtiva y la carateristica
Mediocredito y Credito Fondiario.
25
Chësc parameter, che à na funziun
SVILUP DLES DEPONÜDES EN MILIUNS DE EURO
397
400
350
327
300
337
349
361
373
291 291
264
250
213
200
181
226
243
194
150
124
100
50
0
38 45
6,3 8,3
0,6 1,1
53
65
75
17,7
2014
2013
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2003
2004
2002
2001
2000
1996
1995
1994
1993
1992
1988
1984
1980
1976
1972
26
Nos daidân do cun prefinanziamënć
Casses en general n raport scialdi
a tëmp cört, influenzan inće le raport
plü bas. Śëgn é inće pro nos le raport
investiziuns/deponüdes.
investiziuns/deponüdes plü bas, por
Laôta podôn bëgn dì che ên feter
gaujes desvalies: la crisa, nosta ativité
da ćiasa pro le Mediocredito (tla Via
de intermediaziun, na gestiun plü
Paradisi, 1) y pro le Credito Fondiario
programada da pert dles aziëndes (inće
(tla Via Calepina, 1) olache i ân na rëi de
deache al vëgn damanè plü gonot na
contać che ejaminâ les domandes te n
consulënza). Al é stè momënć, olache
cört tëmp.
le raport foss en teoria stè zënza credić
Tla „Zentrala“ jôra ćiamò damì,
tres intermediars dl 130%.
deache Alfons Pezzei ê tl Consëi
d’Aministraziun dal 1972 incà. Alfons
Pezzei se recorda che canche le
Consëi â tratè nosta pröma domanda
d’intermediaziun, s’â i atri aconsiadus
fat demorvëia, damanan ćiodìche
ne dôn nia diretamënter l’imprëst.
An mëss savëi che laôta â les atres
SVILUP DL PATRIMONE EN MILIUNS DE EURO
60 M
56.256.000
49.154.000
45.360.000
40.000.000
37.000.000
31.000.000
16.000.000
13.000.000
7.200.000
2014
2013
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2004
2001
1997
1995
1993
1989
1981
4.500.000
507.160
1978
1987
176.412
1975
2.300.727
64.169
1972
1984
21.687
0
1.235.386
10 M
25.000.000
20 M
34.500.000
30 M
41.800.000
40 M
52.515.000
50 M
27
Corvara tl ann 1969
SVILUP DL ÜTL DLA CASSA RAIFFEISEN VAL BADIA
DAL 1973 AL 2014 EN MILIUNS DE EURO
4,0
3,6
3,4
3,5
3,2
2,9
3,0
2,6
2,6
2,7
2,6
2,4
2,5
2,2
2,1
2,2
2,3
1,9
2,0
1,7
1,5
1,2
1,0
0,8
0,5
0,3
0,4
0,05 0,1
0,0
2014
2013
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2001
1997
1993
1989
1985
1981
1977
1973
SVILUP DLES PRESËNZES TURISTICHES TLA VAL BADIA
DAL 2002 AL 2014
2.900.000
2.692.602
2012
2013
28
2.706.925
2011
2.584.494
2.698.303
2.642.887
2.525.551
2.423.302
2.300.000
2.290.609
2.400.000
2.486.691
2.435.679
2.500.000
2.453.456
2.600.000
2.588.847
2.700.000
2.718.084
2.800.000
2.200.000
2.100.000
2.000.000
2014
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
Le paîsc da San Ćiascian fotografè da Piz La Ila jö.
SVILUP DLES PRESËNZES TURISTICHES A REBA / FODOM
DAL 2002 AL 2014
315.000
319.815
320
29
341.946
339.195
334.470
330
335.045
344.221
350
340
369.263
360
363.741
358.082
370
372.625
370.539
380
377.400
390
310
300
290
280
2014
2013
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
Reba odüda da Ćiaulunch, fraziun dl Comun de La Pli de Fodom che à registré le plü gran svilup.
SVILUP DLES DITES TLA VAL
BADIA DAL 1971 AL 2011
2000
SVILUP DL NUMER DI
LAURAN TLES DITES DLA
VAL BADIA DAL 1971 AL 2011
8000
7179
1592
1440
1229
30
6000
1311
1500
7000
4206
4250
5000
3266
4000
1000
3000
467
2000
1347
500
1000
0
0
2011
2001
1991
1981
1971
2011
2001
1991
1981
1971
Zona artejanala da Pidrô.
SVILUP DL NUMER DE
CHI CHE LAORA TL SETUR
TURISTICH DAL 1971 AL 2011
1000
4500
4107
SVILUP DLES STROTÖRES
TURISTICHES
DAL 1971 AL 2011
4000
3500
31
717
759
803
800
3000
600
2280
2500
2000
400
1355
1500
208
200
1000
0
517
500
0
2011
2001
1981
1971
2011
2001
1981
1971
San Ćiascian cun le Hotel Rosa Alpina y le Sport Franz plüdadî.
SVILUP DI LAURAN RESIDËN
TI COMUNS DAL 1971 AL 2011
6000
5121
5000
4085
4066
1991
2001
4000
32
3184
2776
3000
2000
1000
0
2011
1981
1971
Tres plü jënt dl post ciafa ocupaziun, soradöt te profesciuns liades al turism.
33
Corvara ti agn ’70.
Festa de
inauguraziun dla
ütia Kostner sön
Valun.
Le svilup se lascia inće odëi tl mudamënt dles üties da munt
(a man ciampa la ütia de Boè ti agn ’70 y a man dërta le nü Piz Boè Alpine Lounge).
34
6. ORGANISAZIUN
Döt chësc é sozedü aladô de na
abitanć y teritore nia gnüda a s’al dè
intenziun y de n program avisa, döt
tan te n iade, lascian insciö plü lerch
definì bele dal mëteman insö. Por la
por le svilup dl’agricoltöra y tratan
realisaziun àn messü mëte dër averda
s’à spo inće svilupé d’atres ativitês
ala gestiun, mosoré fora bun les
sciöche l’artejanat y le turism.
dezijiuns de spëises y de davagns. Le
Ćina a n cer’ punt plü co le turism.
savëi de messëi se möie te nüsc limić
Bornech â seturs economics desvalis
geografics y economics caraterisà da
y stersc, dal comerz dl lignan, ala
na monocultura turistica (l’artejanat
mecanica (che fej mecanica de
y le comerz chilò da nos taca adöm
prezijiun por les industries di auti
feter ma cun le turism) y i obietifs
plü importantes d’Europa), al’edilizia,
che s’ân metü dant, se sburlâ a chirì
al’agricoltöra (che n’é nia ma de
ossessivamënter n potenziamënt
sostentamënt sciöche tla Val Badia).
dl patrimone. Por les Casses nostes
Implü à la Cassa da Bornech inće i
vijines ê la situaziun atramënter.
scioldi che vëgn dales valades incërìa
Gherdëna â i medemi limić geografics
por sorvisc che dites da Bornech fej.
mo ara â bele laôta n artejanat dl
Por se fà na idea bàstel odëi ći capital
lëgn che jô zoruch ala fin dl 1600, che
che va dala Val Badia ala Cassa da
esportâ te döt le monn y che contribuî
Bornech. Zoruch vëgnel praticamënter
ala formaziun dl Pil dla valada te na
ma chël dl lat.
manira determinanta.
I dijun ćiamò n iade che chësta realté
Al é da dì che Gherdëna â incër la fin
s’à sforzè a gestì döt cun lezitënza, por
dl 1600 arjunt la saturaziun tl ecuiliber
valorisé le miù che ara va les piceres
danter teritore y abitanć y al ne n’ê
ressurses y limité i risć. Al n’ê nia
porchël plü degöna prospetiva de svilup
ćiamò dan man programs organics
por l’economia agricola. Porchël â i
por le control dla gestiun y por mëte
Gherdënes messü s’inventè de nöies
jö n budget che foss jü bun por nostes
fontanes de davagn, les ciafan tla
esigënzes da laôta y por nosta strotöra.
conesciüda „chiena“ (de te’ pici laûrs
Gnanca la Federaziun Raiffeisen ne i â
de lëgn y jüć), che ai â - sciöche dit
tl scomenciamënt, n’êl pö laôta gnanca
- metü man da esportè bele laôta te
n Zënter de Elaboraziun Dać.
döta l’Europa. Chësc é ći che an po odëi
Informaziuns sura les Casses ne
da na mostra metüda fora a Urtijëi
n’êl porchël nia, scenìa chëres che
(mà 2015). Le numer di abitanć tla
la Federaziun Raiffeisen coiô adöm
Val Badia y te Gherdëna ê feter anfat,
canche al gnô ćiarè jö i bilanc y chëres
mo deache la Val Badia é plü slariada
dles copies canche al gnô fat controi.
fora, n’é la saturaziun tl raport danter
I ùn nos messü se mëte adöm n
sistem, che s’à spo desmostrè efiziënt.
stè i organns de control che à portè
Al ê metü adöm aladô de n model fat
ite limitaziuns de chësc vers. De
da Federcasse y é gnü presentè en
conseguënza ê le risch söi fić scialdi
ocajiun de n seminar tl Hotel Guncina,
mënder.
n’ân tan debojëgn, ara jô de tan tröp
La mudaziun intenzionada dl porcënt
y i ân nüsc limić, che ùn ćiarè che an
di fić â conseguënzes sön döt le capital
capiss dala presentaziun che al ê
y söla maiù pert dles investiziuns y
adatè por nostes esigënzes.
porchël söl cunt economich. Implü ân
Al parô fat aposta por na cassa
pö Raimund Irsara che conesciô a funz
tlermënter definida te sü prinzips
la contabilité y che se porvâ cun pîsc y
sciöche la nosta y ân tan na gran
mans. Sciöche al ê gnü fora i pröms PC
convinziun, che - deboriada cun
söl marćé, n’unse atira cumprè un dala
Federcasse - unse atira
dita Dator da Bornech, cun l’intenziun
metü a jì le proiet.
de reportè döt le sistem dal papier al
Tl scomenciamënt gnôl scrit döt
computer.
sön papier, cossa bindebò da laûr
Renato Andriolo se recorda de ester jü
mo razionala y tlera. Vigni zifra gnô
personalmënter dal ing. Guariello, che
reportada a man dala contabilité che
â metü sö y ê le proprietar dla dita, por
n’ê nia ćiamò tan analitica y complicada
imparè da adorè n pröm program de
sciöche al dédaincö. Al gnô calcolè a
calcolaziun denant che al gniss adorè
man i resultać da arjunje amesa l’ann
Excel.
y inće les previjiuns gnô calcolades
Inće Guariello l’adorâ bele por gestì
a man. La pröma operaziun gnô fata
i proieć de süa aziënda cun gran
cun le scomenciamënt dl ann cun i
entusiasm. Nos instësc ùn reportè
dać verificà ala fin dl ann da denant,
döt dal papier al computer, sambëgn
cun les previjiuns dl porcënt di fić,
cun l’aiüt de n tecnich dla Dator che
dles investiziuns y di credić y porchël
s’à dantadöt mostrè sciöche an adorâ
inće dla cuantité de scioldi, mëis por
les formules dles tröpes tabeles che
mëis, por döt l’ann. Sce an odô tratan
messâ dötes cantes gnì coliades.
l’ann che i resultać n’ê nia sciöche
Inće söl PC messâ döt cant gnì dè ite
odüs danfora dales previjiuns, podôn
a man, mo cun le vantaje che sce an
mudé val’ söl porcënt o söles atres
metô ite n ater dat o sce an fajô val’
condiziuns, ćiarè do ćiamò n iade
variaziun te öna dles tabeles, jô chësc
les previjiuns söi atri dać, sciöche la
automaticamënter a mudé atira le
licuidité che ê rapresentada da püćes
resultat final.
categories de investiziun.
Sciöche dit, an piâ ia cun i dać ajornà
Inće sce le sistem ê bindebò
ala fin dl ann da denant, y cun le
compliché, podôn baratè le porcënt
scomenciamënt dl ann fajôn les
zënza problems. Ultimamënter él
previjiun trimester por trimester dles
35
olache Renato Andriolo à tut pert. I
36
investiziuns, dl porcënt di fić y dles
dla Banca d’Italia. I ân porchël cumprè
atres condiziuns. Spo ia por l’ann
n so program de control che ê bëgn
baratân fora i dać dla previjiun cun chi
sön PC mo olache i dać messâ gnì dà
efetifs y sce al ê debojëgn gnôl mudé
ite a man. Al gnô dè ite en pert i dać
les previjiuns por le rest dl ann. Les
de nosc budget y al gnô danter l’ater
condiziuns y l’investimënt de capital
valorisé le laûr che ân fat ćina śëgn.
dependô da nosta orentè, deperpo che
I ên tres en contat cun le titolar dla
al ê plü rî fà previjiuns söla racoiüda
dita y al ê dantadöt Raimund Irsara
de capital y de licuidité, che dependô
a se dè jö cun chësc laûr. Man man
dassënn da sciöche la sajun foss jüda,
che jôn inant podônse inće portè dant
por gauja dla monocultura turistica.
nostes esigënzes particolares, sciöche
Chësc fenomenn reverdâ por ejëmpl
chëra de despartì sö deplü i resultać.
trö’ demanco les döes Casses
Cun chësta proposta n’unse nia albü
nominades dessura, sciöche Gherdëna
n gran suzès, deache, sciöche dit, le
y Bornech, olache l’economia â d’atres
program ê gnü fat da chësta dita en
fontanes de davagn stabiles tratan döt
colaboraziun cun la Banca d’Italia y tolô
l’ann.
ite sistematicamënter la normativa
Dal momënt che al ê na gran oscilaziun
nöia. Le program analisâ la gestiun,
tla racoiüda de licuidité, podôn cun
dan na valutaziun nia ma di dać ciafà
les informaziuns che an â bele dan
fora ala fin dl ann, mo inće söles
man ma en pert odëi danfora sciöche
proieziuns trimestrales tratan l’ann,
la racoiüda foss stada, deache tl
cun na valutaziun trata adöm te cin
scomenciamënt gnôra influenzada fora
punć, che ê en sostanza la valutaziun
dl normal dala chersciüda (nia da odëi
che la Banca d’Italia do ales banches
danfora) de nostes cuotes de marćé.
cun le sistem Puma. Pro vigni punt
gnôl ćiamò n iade fat osservaziuns
Bunamënter sunse nos sta i susc a
critiches y al gnô inće fat propostes
fà y a adorè n te’ sistem, pian ia cun la
de sciöche an â da se comportè cun
presentaziun tl Hotel Guncina, deache
licuidité, produtivité, reditivité, risch
i ispeturs dla Federaziun Raiffeisen
da conzede credić. Por ći che reverda
ne le conesciô nia. Mo chësc sistem ê
le risch, gnôl por ejëmpl gonot dit:
ma ütl por fà previjiuns economiches/
üsc tliënć é apost, mo sëise sigüsc de
finanziares, y n’ê nia n sistem de
avëi valuté assà i risć, ponsan inće
control de gestiun.
a chi credić che la banca à ćiamò da
Por avëi inće n sistem de control de
sblochè o ai credić ćiamò da incassè?
gestiun organich, dlungia chël de
Al gnô valuté positivamënter inće
budgeting fat da nos, unse laôta metü
nosta produtivité mo deache por fà
man na colaboraziun cun na dita da
la valutaziun gnôl dantadöt tut ca la
Rorëi che laurâ cun le Casses Rurales
proporziun dependënć y conzesciun
dl Trentin y aladô dles prescriziuns
de credić (caraterisada da n gran
ma öna na portina. Atualmënter
fat l’osservaziun: „por podëi gestì le
n’àra trëi, cuntra les nostes nü. Por
credit él feter massa püć dependënć;
na coriosité: chësta Cassa é gnüda
chësc podess ester negatif por na dërta
metüda sö l’ann 1897, d’agost dl 1971
gestiun dl risch“.
él gnü daurì la filiala a Santa Cristina,
Nos s’ùn dè jö tröp cun chësta chestiun
tl 1973 él gnü fat sö la sënta legala
dla gestiun, deache, sciöche bele
che é gnüda ampliada sön trëi alzades
dit, nos ùn tres albü l’ossesciun de
dl 1988; de otober dl 1987 él gnü
n sistem de previjiun y de control
daurì la filiala a Urtijëi, tl 1995 él gnü
de gestiun afidabl che â sciöche fin
metü tl statut che düć trëi i Comuns
chël de cöie adöm capital, tignon
mëss ester rapresentà tl Consëi
dagnora cunt - dal scomenciamënt
d’Aministraziun. De messè dl 2002 él
insö - di limić de nostes poscibilitês
gnü laurè fora la sënta legala y d’aurì
economiches finanziares pormez a
dl 2013 é la Cassa Rurala de Sëlva
nüsc proieć de espanjiun ambiziusc.
deventada „Cassa Raiffeisen
N iade à n diretur de na cassa cun
Gherdëina - Ciastel“.
chël che ân de bugn raporć fat jì en
A Bornech é la „Raiffeisenkasse
depresciun Renato Andriolo. Canche
Bruneck“ d’al dédaincö nasciüda,
le diretur à damanè Renato Andriolo
deache la Cassa da San Laurënz
sce al ê bele gnü fat le budget por le
à ai 19.10.1971 fat na delibera de
proscimo ann, àl dit de scê, ti spligan
fujiun danter les Casses da Falzes y
sciöche al ê gnü fat y le diretur à tut
Rasun-Antholz (che ê en dificolté),
fora de gofa na plata da cadrì, öna
cun la previjiun de daurì na portina a
sciöche chëres de n gran sföi da scora,
Reischach, por ti dè insciö vita a chëra
döt scrit fora a man. …. Al ê le diretur
che do deventè la „Raiffeisenkasse
de na cassa laôta maiù co la nosta, cun
des Mittleren Pustertales“ o
ma öna na filiala, un n edifize che tolô
„Raiffeisenkasse Bruneck“.
inće ite la sënta, restrotorada incër
L’autorisaziun dla Banca d’Italia é de
la fin di agn ‘80 y cun degun program
mà dl 1973 y la delibera dla sentada
d’espanjiun. Al é impò stè dër n bun
Generala dles trëi Casses é de jügn dl
diretur, che à portè cun sü sistems
medemo ann. Chësc ô dì che chësta
süa Cassa a n bun suzès. Inće sce i ne
fujiun é gnüda fata n ann do la nosta.
savun nia canche chël budget che al à
Tles deliberes pon inće chilò lì dla tëma
mostrè é stè anfat sciöche le consuntif.
che les forzes gniss massa azentrades
y che ma les Casses plü stersces ess
Te chël momënt ênse la Cassa cun
la strotöra plü tlermënter definida te
sü prinzips de döta la provinzia y tl
medemo momënt inće bindebo debla.
La Cassa Rurala de Sëlva â por ejëmpl
vantaji.
37
raport investiziuns/deponüdes) gnôl
38
7. GOVERNANCE
La governance s’à svilupé aladô de n
che vëgn fat. Mo por che i dependënć
organigram avisa, che messâ tres indô
se sintiss ćiamò plü trać ite, êl do nosta
gnì adatè al numer dles filiales y al
minunga ćiamò debojëgn de d’atres
numer di dependënć y inće aladô de n
iniziatives y de d’atres ocajiuns por
organich avisa, a chël che al ê debojëgn
s’incuntè. Chësc é gnü realisé dantadöt
da surandè y descrì les funziuns y
cun la costituziun dl Club Raiffeisen,
les mansciuns, tignon cunt che tröc
finanzié diretamënter da sü sozi
compić che ess messü pordërt gnì
(döt le personal), y cun n contribut
fać tla Sënta, messâ gnì dezentrà (la
dla Cassa. So fin ê chël de organisé
maiù pert dl personal ê dales perts
momënć d’incuntada y culturai, cun
fora), por la situaziun teritoriala y por
jites anuales te döta l’Europa y d’atres
le volum d’afars che gnô tres maiù. Mo
manifestaziun fora por döt l’ann.
chësta ê ma la governance operativa
Mo inće fora dl Club êl tröpes ocajiuns
gerarchich-funzionala che ne odô
d’incuntada, sciöche por ejëmpl i
nia ite la nezescité y nosta intenziun
„aćiampamënć da d’isté“, n pü‘ sciöche
de tignì informà düć i organisms
i soldas: dormì te tenda, alzabandira,
aziendai, por i trà ite te nüsc obietifs.
y dedô „arpizada da snait“. Da recordè
Insciö êl gnü metü sö dui organisms
él en chël iade sön Senes y spo sön
interns, paralelamënter a organich
Sas dla Porta. Implü s’incuntânse
y organigram, mo nia organisà te na
inće sön Piz Sorega cun partides de
manira tan stara, che é gnüs metüs
jüch al palê, olache al ê datrai inće i
ite tl’area dla Cualité y plü avisa dla
ispeturs dla Banca d’Italia che, denant
Comunicaziun. A chisc dui organisms
che confermè süa adejiun, dijô: sce le
ti unse metü inom Cdc, Comitê de
resultat dl’ispeziun é positif. Datrai
cualité y Rgc, reuniun generala de
s’incuntânse inće cun i ispeturs dla
cualité. Pro le pröm aldîl, y al alda
Federaziun Raiffeisen.
ćiamò tres laprò i colaboradus che
tol ite inćiaries prinzipales, y pro le
secundo düć i dependënć. Les reuniuns
gnô y vëgn tignides regolarmënter,
almanco n iade al mëis. Le pröm vëgn
coordiné dal diretur, deperpo che por la
coordinaziun dl secundo se barata jö
düć i colaboradus, anfat de ći livel che
ëi é. Te chëstes sentades vëgnel baié
de argomënć desvalis, mo dantadöt
vëgn düć i dependënć informà sön ći
39
Foto storica dl „aćiampamënt da d’isté“ do ester stà sön la piza de Sas dla Porta.
Palsa do na partida de palê cun i revisurs dla Federaziun Raiffeisen sön Piz Sorega.
„Aćiampamënt da d’isté“ sön Senes cun la tenda dla presidënza y dla direziun.
Foto de grup sön Sas dla Porta do le lovè dl sorëdl.
Palsa do ester jüs sön Sas dla Porta (da man ciampa: Leo Crepaz, Hubert Frontull, Gilbert Irsara).
Foto dl „aćiampamënt da d’isté“ do la discesa dl Sas dla Porta.
42
Palsa do na partida de palê cun i revisurs dla Banca d’Italia (dot. Piccoli y colegh) sön Piz Sorega.
Foto de grup cun le Club Raifffeisen söl confin cun l’Ungaria, dlungia le Neusiedlersee.
43
Foto de grup dla “incuntada anuala te ütia 2014” .
Grup de laûr “incuntada anuala te ütia 2014” che s’à dè jö cun le plann strategich.
44
8. AL VËGN ARJIGNÉ
CA LA FUJIUN
A chësta manira messâ döt mëte man
Chësc fat à magari inće daidé renforzè
al 1. de jenà 1973 cun l’aziënda nöia.
i raporć de crëta che ê bele danter
Ara ne jô nia da fà atramënter. N’atra
la Cassa Ladinia y la Federaziun
poscibilité foss stada chëra de stlüje
Raiffeisen, olache Adolf Pezzei é
jö normalmënter i bilanc dles cater
dai 18 de aurì 1970 incà te Consëi
casses ai 31 de dezëmber 1972, jì inant
d’Aministraziun. Inće chësc à daidé do
vignöna cun süa ativité tratan le 1973
che la Federaziun Raiffeisen dais so
y les mëte adöm aministrativamënter
sostëgn ala fujiun dal scomenciamënt
ia por l’ann, deache l’autorisaziun dla
incà. Dantadöt Ferdinand Mussner,
Banca d‘Italia dl 1972 n’odô nia danfora
che â fat l’ITC a Urtijëi deboriada cun
l’oblianza dla fujiun aministrativa
Renato Andriolo y Alfons Pezzei, é stè
anter l’ann. Mo inće chësta prozedöra
de chësc vers na porsona importanta.
ess portè complicaziuns, dantadöt tl
Chisc bugn raporć é ćiamò deventà
ressanamënt dla situaziun economica-
mius tl tëmp „Palla“ che s’à dagnora
finanziara, y spo inće d’imaja y de
sostignì zënza resserves te nostes
credibilité ti confrunć di sozi y di tliënć,
iniziatives, inće sce datrai cun d’atres
do che chisc â ai 13 de mà 1973 tut
minunghes.
pert ala festa en onur dla fujiun che ê
Ferdinand Mussner â na posiziun
gnüda retlamisada dassënn. Te chësc
primara tla direziun dla Federaziun
caje ne n’essi tl 1973 nia salpü avisa
Raiffeisen. L’idea de na fujiun é
cun che ch’ai â da nen fà. Danter l’ater
madurida propi dilan ai contać regolars
êl tratan bele gnü arjigné le material
danter Ferdinand Mussner y Alfons
d’ofize cun l’intestaziun nöia. I ân fat
Pezzei. Ferdinand Mussner é stè n
a na manira che la stlüta dles vedles
sostëgn determinant tl percurs dla
Casses jiss adöm cun le mëteman dla
fujiun. Dlungia ales incuntades cun
nöia. Insciö êl i pröms diesc dis de jenà
Alfons Pezzei tla sënta dla Federaziun
1973 rové adalerch dui ispeturs dla
y a Corvara, àl inće albü incuntades cun
Federaziun Raiffeisen por se „daidé
i esponënć dles atres cater Casses, inće
fà la fujiun“. Do che ai s’â ćiarè jö la
te süa ćiasa a Sëlva.
situaziun âi telefonè a Balsan dijon
leteralmënter: „pu chisc à bele fat
döt cant“.
particolar por la contabilité, sciöche al
impröma da stlüje jö la contabilité ai
à inće desmostrè cun le passè di agn.
31 de dezëmber 1973 y fà i bilanc dles
Al basta ponsè che al gnô inće dant
cater casses singolarmënter.
che al ê ël a interpretè diretamënter
Chësc ô dì che ai 31 de dezëmber él
les desposiziuns dla Banca d‘Italia en
gnü fat 5 bilanc, de chisc un n unifiché.
materia de contabilité, zënza passè
Döt é gnü fat tla sënta nöia a Corvara,
tres le filter dla Federaziun Raiffeisen,
la Villa Edit, sön na spersa de 50 metri
y datrai pretendôl ćinamai che la
cuadrać, arjignada ite alabuna. De
Federaziun se adatass ala forma che ël
chësc vers s’à cruzié dantadöt Renato
aratâ dërta. Le fat che Raimund Irsara
Andriolo deboriada cun Raimund Irsara
s’à dè jö cun competënza y pasciun cun
canche al â dlaurela, dal momënt che
la contabilité ti à dè a Renato Andriolo
chi dis messâl inće se dè jö cun la
la poscibilité de se dè jö cun plü liberté
contabilité dl „Battaglione Bolzano del
cun i proieć che an â tl laûr y chi sön le
6. Reggimento Alpino“ a Porsenù y
program.
messâ porchël inće stlüje jö so bilanz.
Raimund Irsara à dagnora albü n talënt
Corvara tl 1969.
45
Tla soluziun che nos ân chirì fora, êl
46
9. PERSONAL
Tl 1971 â Alfons Pezzei tut sö contat
Ala fin à Renato Andriolo azetè y
cun Renato Andriolo, sön consëi dl
al 1. de merz 1972 (cun delibera di
dr. Ferdinand Mussner, compagn de
29.02.1972) él gnü tut sö por daidé y
scora de tramidui a Urtijëi. Ferdinand
dal 1. de otober 1972 él spo gnü tut
Mussner y Alfons Pezzei ê gnüs al
sö definitivamënter sciöche diretur,
savëi che Renato Andriolo â metü sö tl
propi tla fasa püch dan la fujiun.
1965 la Banca de Trënt y Balsan a La
I colaboradus nüs che s’arjignâ a
Ila, olache al ê diretur. Tl 1970, do indöt
mëte en pratica concretamënter la
10 agn pro la Banca, âl messü dè sö le
pröma fasa dla fujiun ê Paul Feichter,
laûr, do che al ê gnü trasferì a Balsan.
tut sö ai 20 de novëmber 1972 y
Chilò êl stè prësc n ann sciöche diretur
denant dependënt dla Scora de Schi,
de na filiala te cité, cun de bunes
Alessandro Irsara, tut sö ai 18 de
poscibilitês de fà cariera. Tl medemo
dezëmber 1972 y Eusebio Sottara, tut
tëmp êl tl laûr da se fà sö na ćiasa a
sö ai 8 de jenà 1973.
San Ćiascian.
Sides Alfons Pezzei co Renato Andriolo
Por la cronaca: tla Cassa da Calfosch
se recorda tres ćiamò dl’incuntada,
à Giuvani Pescoller laurè dai 29 de
stada incër la fin dl 1970, por odëi sce
novëmber 1971 al 1. de agost 1972
Andriolo foss stè a öna da se dè jö
en sostituziun de Fortunato Flatscher
cun la fujiun. Trami é restà a öna che
che â dè les demisciuns ai 31 de merz
Andriolo ess metü man da to sö contat
dl 1972. Renato Andriolo se recorda
cun la Cassa Ladinia l’ann do, tl 1971,
che Giuvani Pescoller deperpo che al ti
por se fà na idea dla situaziun, dla
mostrâ sciöche an tignî la contabilité a
natöra de na banca de credit cooperatif
man, ti mostrâl da vider fora na via söl
y dl monn Raiffeisen.
parëi sud-est dl Sassongher che ël â
daurì d‘ invern püćes edemes denant.
Renato Andriolo à te chësc tëmp
Giuvani Pescoller ê inće n fotograf y n
dediché buna pert de so tëmp ala
arpizadù apascionè. Tosc dedô àl dè
letöra di verbai d’ispeziun di agn da
les demisciuns por jì a fà le secretêr de
denant, dal scomenciamënt insö,
Comun a La Val.
sides dla Cassa da Calfosch che dles
atres. I verbai dla Banca d‘Italia y dla
La pröma fasa dl’ativité de Renato
Federaziun Raiffeisen pitâ na buna
Andriolo, dal 1971 al 1972, impröma
vijiun söla situaziun dles Casses, mo
a Calfosch y spo a Corvara, é stada
inće n panorama dl’economia dla
caraterisada da na gran colaboraziun
valada de chi tëmps y ti dejenars da
cun Alfons Pezzei por la pert strategica y
denant.
cun Raimund Irsara por chëra operativa.
indespensabl por ti ester ala
aministrativa êl inće da se cruzié dl
concorënza dla Cassa Ladinia. N iade â
aredamënt y di implanć por la sënta,
le diretur general, stüf de gnì tres indô
dles mascinns y dl material da ofize, y
damanè, conzedü n fit straordinar sön
da organisé le laûr di artejans.
na deponüda vincolada cun l’anotaziun
Alfons Pezzei y Renato Andriolo ê bele
(tl dialet trentin, deache chël ê le lingaz
jüs deboriada a scora tl ITC Rezia a
ofizial de chë banca):
Urtijei y la colaboraziun danter i dui â
„Ći orëis pa che i Ves diji, déi mefo
bele metü man denant co s’incuntè
chësc fit, mo recordesse che sce ara va
por baié dla fujiun. Le pröm ê diretur
inant insciö, spo va le cunt economich
dla Cassa Ladinia y le secundo dla
do l’ega fora“. L’ispetorat ê dër rigorus.
filiala dla Banca de Trënt y Balsan a
Canche i ispeturs gnô a fà na ispeziun,
La Ila y ai s’â gonot incuntè por laûr.
êsi bele dales set da doman dan porta
Inće sce an mëss dì che Alfons Pezzei
che ai aspetâ, por odëi sce la tlé de
ti fajô tl medemo momënt na gran
porta y dl armè de segurëza ê bëgn
concorënza (da val’ punt d’odüda
tles dërtes mans y por ćiarè che la
„sleala“) a Renato Andriolo che porvâ
contabilité foss bele apost denant co
de afermè süa banca tla valada.
mëte man le dé. Chësc ma por portè
Dantadöt por ći che reverda la racoiüda
dant les döes sort de casses metüdes a
de capital podô la Cassa Rurala, aladô
confrunt tres Renato Andriolo y Alfons
dla normativa en forza, pité fić plü alć
Pezzei. Da öna na pert êl la Banca
söles investiziuns; laôta êl le „cartello
de Trënt y Balsan de carater privat y
bancario“ (incö conesciü por avëi dër
comerzial, cun le fin de ütl, dal’atra pert
na stleta reputaziun) che scriô dant
la Cassa Ladinia da Calfosch, de carater
les condiziuns che la banca podô fà ai
cooperatif, plü „democratich“.
tliënć.
La Banca de Trënt y Balsan ê na
Laôta êl tla Cassa dl Sparagn a La Ila
banca organisada dër bun, mo cun na
ma n dependënt su y danter la Banca
organisaziun zentralisada; sides le
de Trënt y Balsan y la Cassa dl Sparagn
diretur general da laôta Pallaoro (mort
êl pordërt gnü fat na sort de acordanza
dan da n valgügn agn cun passa 100
de fat, por na sort de „clearing“, y plü
agn), sides le capo dl ispetorat Sartori,
avisa gnôl baratè fora vigni dé i sceć
â laurè (chësc ultimo pro le Credito
paià. N iade êl le dependënt dla Cassa
Fondiario) tl’eté asburgica. Inće ma por
dl Sparagn che jô da misdé tla Banca de
de piceres iniziatives messân damanè
Trënt y Balsan y le dé do le contrar.
l’autorisaziun al diretur general a Trënt.
Sce la desfarënzia n’ê nia grana, spo
Insciö inće por dè val’ fit straordinar,
gnôl paié fora en contanć, y scenò gnôl
47
Al ê döt da arjigné ca; dlungia la fujiun
dè le „bëgnstè bancar“ di sceć che ê le
bunes manires, dagnora vistì de scür.
medemo. Chësc gnô inće por ejëmpl fat
Al â cuntè de na spediziun mo zënza
sön plaza a Balsan.
jì ite ti particolars. Por n valgügn agn
48
alalungia â De Lazzer laurè tla Cassa
Renato Andriolo é stè a La Ila dal
dl Sparagn a La Ila, y inće cun ël êl dër
1965 al 1970. Chësc sozedô incër la
n bun raport. N ater dependënt, che
fin di agn ‘60 (1968 o 1969), canche
scebëgn che al foss scialdi söl banch
le dependënt dla Cassa dl Sparagn ê
dan la Cassa dl Sparagn a lì la Gazzetta
Günther Messner (fre de Reinhold), stè
dello Sport, âl impò dlaurela de fà chisc
impröma a La Ila y spo a Corvara. Te
sorvisc.
chi agn s’arjignâ Günther Messner ca
al’aventöra söl Nanga Parbat y al gnô
cuntè che al dormî datrai defora tla nëi
por s’alenè. Da doman l’incuntân che al
gnô dlun saltan da Pedraces sö, olache
al â na ćiamena. Al ê dër resservè y de
La Ila ala fin di agn ’60 - scomenciamënt di agn ‘70
Le local dla Cassa dl Sparagn ê n fabricat de na sora alzada, sciöche evidenzié tla foto.
49
Gita dl personal dl Club Raiffeisen tl 2014 a Varsavia .
Danter Renato Andriolo (BTB) y
Por scri fora chëstes copies êl iadedô
Alfons Pezzei (Cassa Ladinia) êl na
n gröm de ores de laûr, da fà do che
colaboraziun te seturs desvalis, mo
an â stlüt la portina. Por vigni scech
dantadöt por ći che reverda la valüta
messân dè dant (cun la mascinn da
estera. Le davagn söl ingiamié la
scrì): l’inom dla banca de referimënt, la
valüta ê n fatur important por le cunt
data de emisciun, l’inom dla porsona
economich.
che à dè jö le scech, l’inom dla porsona
ch’à scrit fora le scech y le numer dl
Te n cer’ momënt à la Cassa Rurala
scech. Chësta ê la condiziun fata fora
Ladinia tut la dezijiun da ti surandè
danter Alfons Pezzei y Renato Andriolo,
la valüta estera ala Banca de Trënt y
por avëi en cuntraprestaziun n miù
Balsan impede ala Cassa dl Sparagn.
curs dla valüta. Chëstes listes gnô
La valüta estera ê laôta en gran pert
fates da Raimund Irsara a Calfosch.
rapresentada da sceć, che ti gnô
Canche Renato Andriolo ê rové n iade
surandà ala banca autorisada adöm a
a Calfosch y â odü che Raimund Irsara
na lista de n gromun de copies.
passâ nöts intieres a fà listes, ti àl
50
damanè le porćiodì. Raimund Irsara ti
N iade êl sozedü che chi dla Banca
â respognü che la BTB orô insciö. Mo
Popolara ne podô nia passè por gauja
datrai po les cosses inće se mudé y
de na lovina che ê gnüda jö sura
Andriolo â dit che sce la Banca de Trënt
Calfosch y al n’ê insciö nia meso da
y Balsan orô la valüta estera dla Cassa
rové ćina Corvara. Nos messân s’un
Rurala, spo messâra se fà instëssa les
desgatié por gaujes de assiguraziun
listes. Chësc ti à sambëgn sonè dër
y porchël â Raimund Irsara y Renato
bun a Raimund Irsara. L’ingiamié valüta
Andriolo tut l’auto y ê jüs ćina sö
ê na operaziun che portâ tröp por les
pormez ala lovina a dè jö le cufer cun
Casses Rurales dles zones turistiches,
la valüta laìte. La surandada dl cufer é
mo dal momënt che chëstes n’â nia
gnüda fata söinsom la lovina.
contać direć cun l’estero, messâres jì da
na banca autorisada. Por n strüf, do la
Chi dla Banca Popolara ê ma
fujiun, unse fat n’acordanza de fat por
dependënć dla banca, nia dependënć
la valüta estera cun la Banca Popolara
de na firma che trasporta valurs.
(che ê laôta ćiamò la Banca Popolara
Dan la fujiun se recorda Alfons Pezzei
da Balsan). Chësta banca se cruziâ de
d’ester jü n iade a Badia a marćé
gnì a s’la tó, surantolon les spëises de
da San Francësch y d’avëi incuntè
trasport y d’assiguraziun.
Raimund Irsara, da püch diretur.
NUMER DI DEPENDËNĆ DLA CASSA RAIFFEISEN VAL BADIA
DAL 1973 AL 2014
80
68
70
63
60
66
69
71
69
69
68
68
68
55
50
47
42
40
27
30
19
1985
10
19
1981
20
14
8
0
2014
2013
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2001
1997
1993
1989
1977
1973
manira o l’atra sintîl che döt foss jü
demorvëia canche Raimund Irsara ti
fora positivamëner, inće deache te düć
â dit che por ël êl val’ de normal tignì
i agn passà tla Cassa Raiffeisen êl stè
stlüt en chësc dé de festa. Raimund dij
na buna colaboraziun, zënza de gran
che al ê n dé de festa nazionala. A vigni
stritoc y deache te na certa manira
manira, al ê d’atri tëmps.
sintîl che Hubert n’ess nia tan saurì
Sciöche dit, al 1. de jenà 1973 ân indöt
renunzié ala Val Badia, por la familia
8 dependënć por 5 portines. Śëgn, ala
mo inće por gaujes de comodité y de
fin dl 2014 unse 60 dependënć y 68 sce
logistica. Y belavisa insciö éra stada; do
tignun cunt dles ëres che fej val‘ ora
avëi ćiamò n iade fat na esperiëza da
por puzenè les 9 filiales.
diretur, él gnü zoruch. Renato Andriolo
à dagnora sintì chësc, deache Hubert
Tl 1998, do che Renato Andriolo é jü
Obwegs n’à mai rot ia daldöt i contać ti
en ponsiun, à Raimund Irsara (ćina
agn che al é stè demez. Al tolô pert ales
ilò vizediretur) tut sö l’inćiaria da
sentades generales cun n gran interès.
diretur. Tl 2009 é chësta inćiaria gnüda
Por chësta gauja él stè le Consëi
surantuta da Hubert Obwegs.
d’Aministraziun che à tut la dezijiun
Ël à studié economia aziendala a
da le to indô sö y da ti dè l’inćiaria da
Desproch dal 1982 al 1987 y dal 1987
diretur. Tratan él sozedü na cossa dër
al 1992 àl laurè tla Banca de Trënt y
grave; Bruno Morlang s’à amarè, y
Balsan, tla sënta a Balsan, tles filiales
porchël unse nos pordü na porsona che
de Urtijëi y de Poza de Fascia y sciöche
â dötes les cualitês por deventè diretur.
diretur dla filiala da Lana. Tl 1992 él
Danter düć nüsc funzionars nen
gnü tut sö te nosta Cassa sciöche
fóssel stè laôta plü co un che ess albü
diretur dla filiala da Pedraces ćina al
les cualitês por deventè diretur, mo
2001. Implü êl inće responsabl dla
l’esperiënza de Hubert Obwegs é stada
revijiun, dl’organisaziun y dla formaziun
l’elemënt determinant. Hubert Obwegs
tla sënta a Corvara. Tl 2001 àl dè les
s’à indô laurè ite danü te nosc ambiënt,
demisciuns por deventè diretur dla
che ël instës â daidé mëte impé, zënza
Raika Welschnofen. Chësta inćiaria
fà lovè sö problems interns, inće sce
àl corì dal 2001 al 2006 y dal 2006 al
an à tl scomenciamënt messü stlarì
2009 àl spo fat le diretur dla Raika da
avisa cun le Consëi d’Aministraziun la
Vandoies ćina tl 2009.
sort de politica che an orô fà. A vigni
Tl 2001, canche ël â dè les demisciun,
manira, al n’é nia stè de gran problems
êl stè n bur momënt por nos, deache
y le personal é gnü valorisé te sües
al jô a perde na porsona competënta
posiziuns sciöche i ân bele albü fat
che â fat esperiënza inće fora dl monn
fora. Chëstes é stades les porsones
Raiffeisen. Dantadöt Raimund s’à dër
che à laôta albü inćiaries importantes
cruzié. Renato Andriolo deperpo ne
tl organigram y che é stades laprò da
s’l’à pa nia tan tuta sö, deache te na
impröma insö:
51
Alfons Pezzei s’â bëgn fat dassënn
52
Direturs dla Cassa Raiffeisen
(dr. Hubert Obwegs – rag. Raimund Irsara – dr. Renato Andriolo)
- Agostino Trebo, che é rové adalerch
capësc fora dër bun. I bugn resultać
tl 1978, s’à da imprömainsö
arjunć ti bilanc di ultimi agn (olache
dantadöt dè jö cun le setur di credić
i fić ê scialdi basc) é en gran pert so
da vigni punt d’odüda, tolon sö les
mirit. Deboriada cun Agostino Trebo
domandes y dajon consulënza sön
él un di dui vizedireturs.
credić straordinars. Ël é dagnora stè
- Hansjörg Valentin che à stlüt jö
la porsona che à albü le contat cun
sü stüdi universitars canche ël
Credito Fondiario y Mediocredito
laurâ bele tla banca, é responsabl
y inće cun Allianz, deache tl
dl setur risk-management, revijiun
scomenciamënt venô la Cassa
interna, raporć cun i Revisurs di
Raiffeisen chëstes polizes. Dedô él
Cunć, control (por chël che al à n
gnü potenzié le setur di credić. An à
talënt particolar). Ël é dër lezitënt y
metü sö n ofize de control di credić,
avisa. Chësta é na funziun olache
che an ti à surandè a Manfred Vanzi
ël po adorè deplëgn süa laurea en
y an à inće injuntè n ofize por credić
lege. Al é na cossa fondamentala
straordinars, che an ti à surandè a
y tres plü importanta te n tëmp de
Erwin Clara.
crisa sciöche chël da śëgn, olache
- Franco Bertoldi: vizediretur y
le barizënter dl’ativité dla banca se
responsabl dl setur finanza y titui
sposta tres deplü dala „produziun“
(nüsc y de d’atri), olache al s’un
devers dl control y dl’osservaziun
dl’area marketing y cominicaziun
gnü tut jö dal scomenciamënt di
esterna é impormò rové pormez plü
agn ’90 incà tröpes normes y tröc
tert te nosc organigram. Por passa
regolamënć surpassà y nia adatà
15 agn él stè responsabl dla portina
che reverda l’ativité bancara, spo
da Corvara. Ël n’é nia ma dër n bun
pon dì che al é sozedü le contrar
consulënt, mo ël à da imprömainsö
por l’ativité de control. Chësta é tres
desmostrè n gran talënt por la
plü regolamentada da autoritês
comunicaziun. Śëgn él responsabl
nazionales y europeiches. Deache
por le marketing, la comunicaziun y
l’Autorité de control porta ite tres
les relaziuns esternes dla Cassa.
plü controi, él odü danfora che
- Alessandro Irsara é stè por deplü
l’ativité de control di risć tolarà ite te
agn a će dla Filiala da La Ila y tl
n cört tëmp passa le 50% de döt le
medemo tëmp inće responsabl dl
laûr dl personal.
Setur Assiguraziun y intratan él jü
- Thomas Pescollderungg responsabl
en ponsiun.
Dependënć dla Cassa Raiffeisen Val Badia - 2 de mà 1989
53
dl risch. Sce al é da öna na pert
- A Corvara à Raimund Irsara
Düć é dagnora sta a öna - inće ti
ciafè cun Otto Oberbacher n bun
momënć plü rî - da to sö responsabilité
suzessur, cun la medema pasciun y
y da fà düć i laûrs che ti gnô dà. Por
lezitënza.
gauja dla fujiun êl da fà tres d’atri laûrs.
54
Da alzè fora particolarmënter él düć
Sce la storia dla Cassa Raiffeisen
chi che s’à dè jö cun les assiguraziuns,
Val Badia é na storia de suzesc, spo
sce an pënsa che nos se baratun jö cun
mësson bëgn dì che i pilastri de chisc
Bornech danter le pröm y le secundo
suzesc é dantadöt sta i colaboradus,
post a livel provinzial por ći che reverda
nia ma chi tla sënta, düć canć y de düć i
volum d’afars y provijiuns.
livì dl organigram.
Dependënć dla Cassa Raiffeisen Val Badia - 24 de aurì 2015
Tl setur „dagns“, che é le setur
regolamentè dër bun: le nost.
fondamental dl’assiguraziun, sunse -
Mo canche dijun che düć i colaboradus
tröp dan dai atri - al pröm post, zënza
à azetè atira les mansciuns ciafades,
ofëne nosc compagn Tony Kosta
n’él nia daldöt vëi. Deplü é sta chi che
diretur dla Raika da Bornech. Do da nos
s’à stentè da s’adatè a nosc ambiënt y
vëgnel Casses sciöche Porsenù, Balsan,
à dè les demisciuns.
Renon, Lana. Kosta é dla minunga che
Bornech à trö’ na maiù concorënza. Ma
Badia. Döt chësc sozedô te n ambiënt
55
che süa concorënza laora inće tla Val
10. MADURAZIUN
DL PROIET DE FUJIUN
LADINIA
Ai 24 d’otober 1970 êl gnü fat la delibera
Dles Casses Ladinia unse scrit tröp te
de fujiun en presënza de Ferdinand
döt le liber.
Mussner. Denant ê les porsones
56
nominades dessura jüdes a sciacarè
BADIA
cun Ferdinand Mussner te süa ćiasa ia
Ti agn che an ê tl laûr de fà proieć por la
en Sëlva. Ai 7 de dezëmber 1972 êl gnü
fujiun, êl tla Cassa de Badia n valgönes
lité le comitê de credit dla Cassa Rurala
porsones cun spirit imprenditorial
dla Val Badia.
sciöche Iaco Frenademetz, Franz
Danter le 1971 y la fin dl 1972 êl gnü
Nagler, Giuseppe Thaler y Albert
tut d’atres dezijiun importantes, gonot
Piccolruaz, che â surantut la direziun
deboriada cun Ferdinand Mussner. Mo
(al dédaincö dijésson che â la
nia dötes n’ê passades saurì.
governance), en sostituziun de chëres
La Cassa de Badia â süa portina a San
da denant che ê plü co ater liades al
Linert, tla ćiasa de Oswald Pitscheider
monn da paur.
che ê inće le cassier.
Bele ai 2 de agost 1970 êl gnü ejaminé
Inće chilò â la Cassa do la fujiun messü
chël che foss spo deventè le statut
gnì spostada, mo de chësc baiarunse
definitif dla Cassa Rurala dla Val Badia.
plü inant, tla pert dedicada al frabiché,
Badia cun Pedraces y San Linert
ales filiales y al’organisaziun nöia.
Al ê d’atri tëmps, n ater conzet
L’ultimo Consëi d’Aministraziun ê metü
de marketing y comunicaziun, de
adöm dal presidënt Albert Piccolruaz,
networking y global quality.
y dai aconsiadus Angelo Pitscheider
LA VAL
y Luigi Castlunger. Revisurs di Cunć ê
Por la Cassa da La Val él sozedü plü o
Franz Nagler, Paolo Pizzinini y Felice
manco le medemo. Chësta â la portina
Flatscher. Sciöche bele dit, le cassier
te calonia, sciöche a Rina, olache le
ê Oswald Pitscheider, che laurâ dai
ploan ê instës le cassier. I sozi porchël
dui ai trëi dis al’edema, por n valgönes
se sintî bele por tradiziun lià ala dlijia.
ores al dé. I atri dis laurâl a San Martin,
Chësc ê n fat normal, sce an conscidra
inće ilò sciöche cassier por n valgügn
che tröpes Casses Rurales ê gnüdes
dis al’edema. Implü fajôl inće ćiamò le
metüdes sö sön iniziativa di proi.
sartù.
Cun chisc dui laûrs âl ti ultimi tëmps
So ultimo Consëi d’Aministraziun ê
dan la fujiun dër tröp da fà (al dédaincö
metü adöm da Johann Moling sciöche
dijésson che al ê stressè). N iade che
presidënt, Josef Videsott sciöche
degügn ne respognô al telefonn a San
vizepresidënt, Angelo Frenes, Paolo
Martin, s’â Renato Andriolo cruzié tan
Frenes y Albert Vallazza. Di Revisurs
da pié ia da Calfosch por jì a San Martin
di Cunć fajô pert Peter Tolpeit sciöche
a odëi ći che al ê sozedü, mo al ê döt
presidënt, Peter Pescollderungg y
apost. Al é bëgn da capì; ël ê bel su y
Paolo Complojer sciöche sozi efetifs. Le
implü ma val’ dis al’edema.
contabl-cassier ê Giovanni Moling cun
I locai dla portina dla Cassa Raiffesen a Pedraces
57
dal vizepresidënt Iaco Frenademetz,
58
n contrat a tëmp indeterminé. La Cassa
Sciöche dit ê la portina te na stüa dla
Rurala ê menada inant bun da Giovanni
calonia y al ê ma un n tliënt al iade
Moling, y ara ê inće relativamënter
che podô jì ite. Che che jô ite stlujô la
solida. La portina ê daverta cater iadi
porta, n pü’ sciöche te n confescional
al’edema: lönesc, mercui y vëndres
y i atri aspetâ defora, tl gran porte che
döt le dé y la domënia dales 10:00 ales
condejô inće tla stüa dl prou, plëna de
12:00.
chedri de sanć tacà sö.
Ai 24 d’otober 1970 â le Consëi deliberé
La domënia jô i tliënć diretamënter
la fujiun y ai 7 de otober 1971 êra
dala dlijia ala calonia-banca zënza
gnüda metüda söl ordinn dl dé dla
baratè daldöt ambiënt y porchël se
Sentada Generala. Ai 2 de dezëmber
sintî i tliënć te chël ambiënt inće sigüsc
1972 êl gnü nominé i aconsiadus che
te sü afars finanziars. Implü êl gonot
ess fat pert dl Consëi d’Aministraziun
le ploan che passâ do mëssa fora por
dla Cassa nöia. Mo la sentada di
porte por baié n pü’ cun ëi (na sort
15 de otober 1971 n’â nia arjunt le
de confesciun) y chësc trasmetô na
quorum porchël n’â la fujiun nia podü
sensaziun de segurëza y de garanzia
gnì deliberada te chësta sentada, mo
etica.
impormò plü tert.
La Val zënza lifć à al dedaincö n turism sostenibl y é deventè ofizialmënter tl 2015
le pröm paîsc zertifiché por jì a pé te Südtirol (Wanderdorf 2015)
Ara ne se tratâ nia ma de n prou a caje,
tan püch che i prinzips fondamentai
mo de un cun n carisma sterch, che
se destanziëia dai prinzips de Rina y
à śëgn de bunes probabilitês de gnì
de Raiffeisen, ô dì de 150 agn denant.
beatifiché. Inće nos ân n gran respet.
Al é pa propi chisc valurs che s’à portè
Al dédaincö messass la etica
inće por le suzès tl dagnì, sce savun
gnì garantida da de vigni sort de
da i valorisé cun convinziun y cun
desposiziuns normatives de control
les inovaziuns nezesciares, śëgn che
a livel nazional y europeich y da
sun dan da n gran cambiamënt cun la
provedimënć nazionai y internazionai.
banca telematica, la poscibilité d’anuzé
Laôta gnôl mudé la manira de manajè
zelulars y PC por les operaziuns
les banches y al metô man n’ativité
bancares y cun l’aumënt di sorvisc.
bancara nöia, dër importanta, che foss
Aladô de n valgügn stüdi conesciüs
spo rovada tla deregolamentaziun
(danter l’ater dla Deutsche Bank)
formala dl sistem bancar di agn ‘90 y
vëgnel fora che inće ti tëmps de na
spo de conseguënza tla globalisaziun
gran inovaziun informatica y dla
che à spo mudé döt ći che ê ćiamò
banca telematica, sarà la presënza
restè de vedl. Ćina ilò ê le sistem
söl teritore l’elemënt plü important
bancar tla Talia gnü controlè avisa
por le Credit Cooperatif, sambëgn
dantadöt cun le control dl curs dla
ma sce ara gnarà acompagnada y
valüta.
integrada da na inovaziun tecnologia
che les generaziuns nöies s’aspeta
Dan da tan de gran inovaziuns, pon
tres la reforma dl Sistem Bancar. Le
bëgn veramënter capì che la fujiun
Credit Cooperatif sarà la sora sort de
n’ê nia da ponsè demez. La fujiun â
banca cun chëstes carateristiches.
inće desmostrè, po ester plü cun i
Savëi chësc, nes da ćiamò na maiù
fać che cun nostes intenziuns, che
motivaziun. Dan da n valgügn mëisc
ćiarân plü inant tl tëmp. Inće dal
é le Grup Raiffeisen svizer rové al
punt d’odüda material, aministratif-
cuarto post tla tlassifica dles banches
contabl y d’organisaziun êl stè na
plü importantes dla Svizera, do UBS,
cossa dër ria, mo che s’â dè n gröm
Credite Suisse y Banca Cantonala
de sodesfaziuns. Al basta ponsè che
Svizera. Le Grup Raiffeisen tla Svizera
cun la fujiun êl gnü metü sö la basa
é organisé altramënter co le nost.
por sostignì le svilup economich dla
Chësc à scialdi plü podëi y à na maiù
valada, valorisan tl medemo momënt
importanza söla governance dles
i prinzips de cooperaziun. I statuć é
singoles Casses. Mo impò, le fat che
cun le tëmp gnüs mudà, por i adatè
Raiffeisen sides al cuarto post tl „Paîsc
ales leges bancares che ê mudades,
dles Banches“ nes dà crëta por le
y por i adatè inće al Test unich dles
dagnì.
Casses Rurales. Al fej impresciun odëi
59
al suzès, che sarà punć determinanć
60
SAN MARTIN
se svilupé, ânse arjigné ite nüsc locai
Laôta, canche i ên tl laûr de fà la
a man ciampa, lascian l’ofize a man
fujiun, ê la Cassa Rurala da San
dërta dl’entrada por la Pro Loco. Da na
Martin tla ćiasa de Giuseppe Flöss.
porta rovân dala Pro Loco te nüsc ofizi y
L’orar de daurida fat fora dal Consëi
chësc n’ê nia val’ dër de sigü.
d’Aministraziun ai 5 de setëmber 1971
L’ultimo Consëi d’Aministraziun ê metü
ê de trëi dis al’edema: le mertesc dales
adöm da Giovanni Verginer, Giuseppe
8:00 ales 11:00, la jöbia y la domënia
Tavella, Guglielmo Clara, Albert
dales 13:30 ales 16:00. Inće a San
Conrater, Pietro Rives y i Revisurs di
Martin gnô la contabilité tignida a man,
Cunć ê Richard Prada, Giovanni Vanzi y
cun le sistem american.
Serafino Irsara. Al ê dessigü porsones
Sciöche i ùn bele dit, êl dal 1. de agost
sciöche al alda, mo che n’â nia i mesi
1971 incà Oswald Pitscheider che
d’informaziun, d’organisaziun y gnanca
laorâ sides a San Martin co tla Cassa a
finanziars por ti ester manëcia ala
Badia y implü fajôl inće ćiamò le sartù.
situaziun y podëi mudé val’. Mo al ne
Chëstes döes casses gnô menades
dependô nia döt ma dales porsones,
inant da un n dependënt su. Denant ê
inće le contest economich ê dër limité.
la Cassa da San Martin inće stada te
L’ultima sentada ê stada ai 30 de jügn
n local dla scora. Do la fujiun ê l’ofize
1972.
gnü trasferì tla ćiasa de Giuseppe Flöss,
L’iter dla fujiun é stè sciöche chël dles
basìte, olache al é śëgn la botëga de
atres trëi Casses.
Kassl tl local de proprieté dl Comun.
Dal ultimo control fat tratan l’isté
Bëgn tosc ân odü ite che chësc local
dala Federaziun Raiffeisen êl gnü fora
ê massa pice y an â metü man de
che an ess stlüt jö le bilanz cun na
sciacarè cun le Comun por ciafè i locai
pordüda. Renato Andriolo s’â intenü
tl’alzada dessura (1. alzada cun azès
lion le verbal dla Federaziun Raiffeisen.
sön strada). Mo inće chësc local ê
Insciö âl atira organisé na sentada dl
defata stè massa pice y an â indô metü
Consëi d’Aministraziun. Ël instës â
man de sciacarè cun le Comun (por
inće tut pert. Te chësta ocajiun êl gnü
le plü ê Richard Prada la porsona de
comedé le porcënt di fić por sistemé
contat) por ciafè inće l’alzada dessura.
la situaziun al ultimo momënt. La
Le Comun â dè pro, mo an â messü fà
sentada ê stada tl vedl local basìte.
laûrs de restrotoraziun. Tratan chisc
Al scomenciamënt dla sentada êl rové
laûrs ênse jüs provisoriamënter tla
adalerch n tliënt, s’â sentè jö pro mësa
ćiasa de Franz Zingerle, vis a vis la filiala
y â metü man da se baudié di fić. I ân
da śëgn. Canche i laûrs ê sta rovà sunse
messü fà dles dötes por le fà jì demez
indô jüs zoruch tla ćiasa de proprieté
y podëi mëte man la sentada.
dl Comun, mo deache i ân intratan inće
Laôta podôn cun na mudaziun dl
surantut la gestiun dla Pro Loco por ti
porcënt di fić mirada (śëgn él gnü metü
dè na sbürla al turism che ê tl laûr da
limić), atira avëi na faziun sön n pice
che sozed dainré, mo al é tres na
deponüdes y dles investiziuns ê ma
cossa sceria. Tla situaziun atuala
püćes.
éson baldi tl laûr da s’ausé ite bel
N bilanz negatif por na Cassa Rurala ne
plan a chëstes cosses. Inće tl’Austria,
n’ê laôta nia da s’imaginé, y al ess albü
olache la strotöra dl grup Raiffeisen y
de gran conseguënzes economiches
i raporć istituzionai danter Federaziun
y d’imaja, y porchël inće de stabilité
Raiffeisen y Casses é atramënter,
por döt le Grup. Atualmënter, en
y sciöche inće tla Svizera, ne n’é n
conseguënza dla crisa, él tröpes
bilanz negatif nia na cossa ezezionala.
gestiuns nia „sanes y prudëntes“,
Al é spo la Federaziun Raiffeisen
sciöche ares vëgn definides dala
che salta ite, mo dedô strënjera ite
Banca d‘Italia, y tröpes Casses cun
l’independënza operativa dla Cassa.
„organisaziuns nia sön mosöra por les
dimenjiuns arjuntes“. Al basta ćiarè la
dimenjiun che nosta Cassa à arjunt.
Sce an ćiara la dimenjiun che nosta
Cassa tl scomenciamënt, vëigon che al
é stè na gran organisaziun doìa.
Porchël s’unse nos dè jö dër tröp
cun l’organisaziun. Na Cassa cun n
cunt economich negatif n’é nia val’
Odüda da Jù cuntra San Martin cun la zona artejanala
61
cunt economich. Les categories dles
62
11. PANORAMA ECONOMICH
- FINANZIAR TL TËMP DLA
FUJIUN
Tl 1973, propi tl tëmp incër la fujiun,
debit di debiturs dla Cassa mënder por
él saltè fora, por gauja dla vera
gauja dl’inflaziun. Por chëstes gaujes,
araba-israeliana, la crisa dl petröre.
mo inće por le turism, êl laôta n pü’ la
L’inflaziun che ê ti agn 1970 y 1972
tendënza da fà debić.
stada incër le 5% é rovada tl 1973 al 14%
Tl 1992 êl spo stè n’atra gran crisa:
y tl 1974 sura le 21%, y an é rovà a na
chëra dla valüta di scioldi. Sön la lira
proibiziun da jì cun l’auto.
êl gnü spicolé tan dassënn che ara é
Tl 1976 él stè la plü gran crisa dla lira
ćinamai gnüda sciurada fora dl SME
di agn do la vera y l’inflaziun é stada dl
(Sistema Monetar Europeich). Cun la
17%.
sterlina êl sozedü le medemo. Nos se
La crisa é spo indô stada danü tl 1979
cruziân sambëgn inće n püch, deache
cun la revoluziun tl Iran.
chësc fat se reverdâ pö inće nos.
Al ê i agn olache i fić ê sura le 20% y
Dal 1987 al 1992 ê le curs dla valüta
le valur de marćé dles „carteles de
europeica val’ de fis, cun na oscilaziun
credit“ (na sort de obliaziun) dl Credito
dl 2,25%. Na ezeziun ê sambëgn indô
Fondiario cun n valur nominal de 100
la Talia, cun na oscilaziun dl 6%. Dai
ê jü jö a 70. Chësc fat se fajô n pü’ stè
31 de dezëmber 1989 â inće la Talia
cun fistidi, deache nos dôn pö inant
messü s’adatè al 2,25% y ara â inće
tröc credić dl Credito Fondiario, por ne
messü tignì inant i fić alć, por fà a
messëi nia massa se lascè ite söi credić
na manira che al ne gniss nia portè
a tëmp lunch. Te chëstes condiziuns
capital al èster y inće por defëne la
un s’indebitâ de 100, ciafâ 70 y messâ
parité d’ingiama tl SME. Ćina te chësc
dè zoruch 100. Val’ iade, por daidé le
momënt êra jüda da controlè le risch
tliënt, canche le Fondiario n’ê nia bun
d’ingiamia. Implü ê i fić ti Paîsc Todësc
da mëte les carteles söl marćé o a prisc
plü basc y porchël êl la tendënza da fà
massa basc, les cumpranse nos. Mo al
debić en march. Dan le 1992 ê le valur
ê na conjuntöra che podô inće avëi efeć
dl march fis söles 750 lires. Danter la
positifs, sce an metô n pü’ averda. Les
fin dl 1992 y le 1996 s’â la lira svaluté dl
banches assestâ le porcënt di fić zënza
50% ćina a rové a n valur de prësc 1200
de gran problems. Val’ ostis ê jüs sö
lires por march y an se temô che ara
cun i prisc de trëi iadi tan por la sajun
rovass a 1.400, le dopl co dan le 1992.
da d’invern, deache la lira ê tan debla
Le vëndres, ai 11 de setëmber 1992 ê
ti confrunć dl march. Deperpo gnô le
i fić söl marćé monetar rovà a arjunje
ërta dl garage a Aunejia, àl risćé de se
por nos che ân - en confrunt ales atres
rosedè dofora. Dala corespondënza
banches - relativamënter tröc imprësć
resultëiel che nos dôn inant pert de
en march. Le cuntravalur dl debit en
chësta monëda a d’atres casses.
march jô sö dër debota y an ne savô
Por ti sciampè al problem à ingalin
nia tan insö che al foss rové. Sce al foss
les banches metü man da scrì fora
rové a 1400 lires sciöche an se temô,
sceć zircolars (cossa ofizialmënter
foss i debić en march radoplà, superan
proibida) cun n pice import, dantadöt
le valur dles garanzies y dles capazitês
da 100 Lires y da 50 Lires. I foresć
de retüda. Mo spo, por fortüna, ê le curs
coienâ bëgn dër dassënn. I todësc ti
indô jü jö a 990 lires y la lira revalutada.
dijô „Alpendollar“. N gromun de chisc
Al contrar de ći che se temôn, n’ânse
sceć n’é mai gnüs incassà, cun de gran
nia albü de gran problems cun i tliënć.
vantaji por les banches, sce an pënsa
Canche ai â fat l’imprëst êsi gnüs avisà
che al n’é gnü scrit fora por n valur de
sön le risch, y implü ê pert dla pordüda
200 miliarg de lires. Y spo te n iade, él
söl curs (che ala fin ê stada manco
madër indô gnü a löm monëda de fer.
catastrofica de ći che an se temô)
gnüda compensada dal vantaje söi fić.
N ater problem di agn ‘70, dantadöt tl
1975, canche n foliet costâ 150, n cafè
100 y le benzinn 300 lires, é stè chël dla
manćianza de monëdes de fer. Al ê n
pice problem, mo che an messâ porvè
d’eliminé, deache al tignî sö l’ ativité de
portina, dantadöt chëra cun i tliënć da
foradecà canche ai orô ingiamié scioldi.
Te sü confrunć fajônse na burtiscima
figöra. An n’à mai capì cara che ê la
gauja por chësta ćiarestia. Por rové pro
monëdes messânse s’les lascè tomè
ite dötes. I ùn la copia de na lëtra di 14
de messè 1977, olache ti comunicân
ala Cassa Rurala de S. Elena (PD) che
„tl’ultima spediziun“ manćiâl 116.000
Lires“. Chësc ô dì che jôn tres indô da
chësta banca. A to la monëda jônse
nos instësc, cun nosc auto. Gonot jô
le presidënt. Sce n’ân tröpa, êl inće le
problem dl pëis. Le presidënt sa da
cuntè che n iade, gnon sö por la rampa
63
le 40%. Chësc ê stè n momënt dër zite
64
12. INAUGURAZIUN DLA
SËNTA A CORVARA
Ai 13 de mà 1973 él gnü festejé la
Silvius Magnago (Presidënt dla Junta
fujiun cun n’incuntada tl salamënt
Provinziala), l’Assessur Regional al
dl cinema a Corvara, olache al à tut
credit Müller cun so capo-departimënt
pert dötes les porsones importantes
Bombace, le Presidënt de Federcasse
tl setur dl credit a livel provinzial,
y le diretur dla Banca d‘Italia. Le
regional y inće nazional. Laôta ê le
salamënt ê plëgn de sozi y tliënć.
credit de competënza dla Regiun.
Ala fin dl’incuntada ê düć jüs a pé a ti
Dlungia a nüsc presidënć, al diretur y al
ćiarè ofizialmënter ala sënta nöia che
Consëi d’Aministraziun che ê intratan
ê püch dalunc. Le dr. Silvius Magnago
gnü metü sö y ê operatif (Alfons
s’â conscidré jö avisa i locai, i laldan
Pezzei, Angelo Frenes y Richard Prada
dassënn. An dij locai, tan por dì; chi
sciöche vizepresidënć, Lois Declara,
dui daverć al publich ê tan pici che al
Giovanni Dapunt, Iaco Frenademetz,
â apëna lerch cater porsones laìte. Un
Franz Nagler, Giovanni Verginer,
de chisc dui locai ê la direziun, de zirca
Sepl Videsott) y ai Revisurs di Cunć
9 metri cuadrać, olache al gnô inće
(Albert Piccolruaz presidënt, Albert
lascè ite i tliënć por la consulënza o por
Conrater, Giuseppe Nagler) êl inće
operaziuns particolares.
Corvara incër le 1970 cun le fabricat dla sënta nöia (sciöche evidenzié tla foto)
65
At ufizial dla fujiun dles Casses Raiffeisen: Corvara, ai 13 de mà 1973
Festa de inauguraziun dla fujiun dles Casses Raiffeisen dla Val Badia (1972)
tignida a Corvara tl Salf dl Cinema Ladinia ai 13 de mà 1973.
Franz Kostner (ombolt da Corvara), Robert Rainer (presidënt Federaziun Raiffeisen),
Alfons Pezzei (presidënt Cassa Raiffeisen Val Badia), dr. Silvius Magnago (surastant dla Provinzia)
y Vincenzo Frena (ploan da Calfosch)
Nunzio Bombace (diretur dipartimënt credit dla Regiun), Erich Müller (assessur regional al credit),
Emil Pider (presidënt assoziaziun turistica Corvara), Franz Demez (vizepresidënt provinzial,
rapresentant di Ladins) y Hermann Pescollderungg (ombolt de Badia)
68
An s’â stentè da ciafè la lerch por na
dè, inće tles cosses che pê secondares,
gran mascinn da scrì che an adorâ
l’intusiasm y l’impëgn di colaboradus,
por scrì fora i documënć te n format
che se rendô cunt che propi les cosses
bindebò gran, deache al ê sön öna na
che pê manco importantes, ê en realté
plata düć i dać economics y patrimoniai
les plü importantes por les svilup y le
dla Cassa. Chisc gnô scrić fora te deplü
suzès.
copies y menà periodicamënter ala
An mëss dì che le Presidënt Alfons
Banca d‘Italia.
Pezzei, che â metü man sciöche cassier
Por capì deplëgn le spirit de
a Calfosch, s’à dagnora sintì y s’à
renovamënt dla fujiun ne bàstel nia
comportè sciöche pert integranta dl
ma ejaminé autorisaziuns, dates, listes
grup inće dal punt d’odüda operatif.
de porsones, deliberes, zifres. An mëss
Al n’é porchël dessigü nia por nia, sce i
capì avisa sciöche ara é gnüda a s’al
baiun de de „mëndri“ avenimënć.
Foto storica dla sentada dla fujiun tl 1972 tl salf dl Cinema Ladinia a Corvara
gnü la telescrivënta che ê atira gnüda
Edith, o damì, te mesa la Villa Edith
sostituida dal fax.
(despartida verticalmënter), che ê pö
Mo la sënta â inće na entrada de
bele dër na picia ćiasa. Tla pert a nosta
sorvisc dancà a man dërta dla entrada
desposiziun êl tl’alzada dessura le
prinzipala olache an rovâ ti locai di
salf dl Consëi. Chësta lerch ân abiné
proprietars. Tres n porte y na stiga
fora meton adöm döes ćiamenes che i
podôn jì tl saf dl Consëi. Tl salf dl
proprietars afitâ ia ai sciori. Chilò êl inće
Consëi rovân inće passan dala direziun
chëres per de mascinns che ân, sciöche
tres na porta de metal, olache an rovâ
la mascinn da dupliché, che podô ma
ia tl medemo porte.
gnì adorada da Paul Feichter che ê dër
Chësta picia lerch jödapé de stiga
gelus de chësta mascinn. Al stô por
pon confruntè cun na paladina de n
gnì fora le fax y le fotocopiadù. Tosc êl
teater, olache al sozedô dl döt. Itamez
Sentada generala ai 24 d’aurì 2015
69
I locai dla sënta ê adinfit tla Villa
êl na sort de cuert da daurì sö, olache
picia botëga che venô tesciüs d’ert.
i dui vedli proprietars atempà â la
Chësta botëga â na süa entrada, ca
stiga por jì jö te ćianoa, olache al ê so
dant en linea cun les nostes döes.
70
apartamënt. Te chësc porte incuntân
datrai i dependënć che jô tl’alzada
Mo por fortüna ê la sënta defata gnüda
dessura, tliënć che gnô ite por jì te
massa picera, y, deache ara ne jô nia da
direziun, i vedli proprietars, che inće
se mëte a öna cun les proprietares dla
sce al ê n’atra entrada, jô impò ćiamò
botëga por podëi inće to ite chë lerch,
datrai chilò ite y fora. Sce valgügn ê
êl gnü tut adinfit la Villa Juve, dlungia
sön le cuertl, ne n’êsi nia bugn da gnì
nosta sënta dala pert dl Hotel Italia.
fora. Incër les önesc danmisdé gnôl
Chilò ân tl pröm l’ofize por baratè ite
datrai dales sfësses dl cuertl sö n tof
scioldi, che â laôta na gran importanza.
da tutres, che rovâ ćina sö ti ofizi y tl
Tres n’acordanza cun le Skipass
salf dl Consëi. Implü êl vignitant le će
gnôl inće chilò paié fora i schiadus
dl proprietar che picâ da chël büsc sö,
che s’â fat mè y che â na süa poliza
por damanè do Raimund Irsara. Sce
d’assiguraziun. Le responsabl ê Paul
Raimund Irsara n’ê nia dalunc, spo se
Feichter. Le vëndres y la sabeda êl chilò
stôl saurì. Ia dal’atra pert dla ćiasa, dala
dagnora na coda de porsones cun n
pert dl Piz da Lec êl tl’alzada a tera na
ghips che aspetâ na indenisaziun.
Corvara ti agn ‘70 ai tëmps dla fujiun
71
La fujiun é aprovada dala Banca d’Italia y é gnüda publicada
13. FILIALES Y SËNTA
Do da chësta fasa metôl man chëra
dl’organisaziun y dl svilup: fà de
72
beles sëntes, te posć saurisc da ti
- por cumprè dui frabicać a Pedraces
por trasferì la filiala da San Linert
- por ciafè dal Comun da San Martin
rové pormez, daurì filiales nöies, to sö
n so local sot le Hotel Dasser
personal, ciafè tliënć nüs pitan cualité
- por daurì na filiala a Fodom, cun i
y sorvisc nüs, colaborè cun i organisms
fodomi che damanâ tres indô do,
de secundo y terzo livel, fà funzioné
dantadöt tres Ugo De Battista,
döta la strotöra aziendala por ne fà nia
deache te chël Comun êl bele stè na
pesè la situaziun nöia sön i sozi y sön i
Cassa Rurala dal 1894 al 1942
tliënć. Bele tl statut êl odü danfora che
- por ciafè da Fritz Mutschlechner dl
vigni Comun foss rapresentè da döes
Ostaria Posta a Al Plan le bëgnstè
porsones, a pert Corvara, che â bele
por anuzé le tòch de terac che ân
laôta döes portines y che messâ gnì
cumprè dlungia süa ostaria, por fà
rapresentada da trëi porsones. Porchël
sö na filiala. Chëstes tratatives ê
êl önesc aconsiadus. Daimpröma ne
gnüdes fates plü tert, nia ti agn dla
n’ê la Banca d‘Italia nia a öna cun chësc
fujiun
critêr de rapresentanza teritoriala,
- por podëi trasferì la filiala fora
deache i aconsiadus ess pordërt messü
de Calonia y jì adinfit te n local dl
gnì chiris fora por süa profescionalité
Comun da La Val
y nia aladô dl teritore. Mo ala fin ê
- por cumprè da Loise Rottonara la
impò inće la Banca d‘Italia stada a
Caserma di Carabinieri, olache orôn
öna. Deache i n’orôn nia fà pesè la
spo fà sö la filiala da La Ila che orôn
strotöra teritoriala nöia sön les filiales,
daurì.
dantadöt sön les cater che â formè la
Cassa nöia, é les reuniuns dl Consëi
d’Aministraziun gnüdes tignides n iade
te un y n iade te n ater Comun. Olache
la Cassa n’â nia ćiamò de sü locai, gnô
les reuniuns tignides ti locai publics,
dagnora cun resservatëza. Le medemo
valô por les sentades generales.
Tl medemo tëmp portânse inće inant
deplü tratatives:
- por podëi to adinfit le local dla
botëga y ingrandì i ofizi dla sënta
- por cumprè döta la Villa Edith
- por cumprè la Villa Juve
73
LA VAL: La Cassa Raiffeisen é tla Ćiasa de Comun in afit
AL PLAN: filiala dla Cassa Raiffeisen daurida tl 1976
SAN MARTIN:
74
filiala dla Cassa
Raiffeisen cina le 2006
SAN MARTIN: dal 2006 inant en proprieté tl fabricat nü
LA VAL:
filiala dla Cassa
Raiffeisen dô le
trasferimënt te
i nüs locai bas
ite tla Ćiasa de
Comun tl‘aisciüda
dl 2009
75
PIDRÔ: filiala dla Cassa Raiffeisen daurida tl 1993
PEDRACES:
filiala dla Cassa Raiffeisen
LA ILA:
filiala dla Cassa
Raiffeisen
daurida tl 1992
76
CALFOSCH: filiala dla Cassa Raiffeisen
REBA:
filiala dla Cassa
Raiffeisen daurida
tl 1991
CORVARA:
dal 1972 sënta
dla Cassa
Raiffeisen Val
Badia
77
CORVARA: ai 30 de aurì 1978: inauguraziun dla sënta ingrandida y laurada fora
CORVARA:
portines
CORVARA: l’edifize dla sënta denant che al gniss ingrandì y laurè daite fora
78
CORVARA: sënta do che ara é gnüda ingrandida y laurada daite fora tl 2013
CORVARA:
portines dla Cassa
Raiffeisen
CORVARA:
ofize
dla Direziun
Generala
79
CORVARA: salf dl Consëi d’Aministraziun
CORVARA:
ofize dla Presidënza
Por jì zoruch a Corvara: nosc fin ê,
realisé le proiet messân da öna na pert
dal scomenciamënt insö, chël de fà
ćiarè de to y jì la botëga, dal’atra pert
n frabicat su, meton adöm les döes
messâ i vijins (Villa Linda) ester a öna
ćiases Villa Edith y Villa Juve. Te n pröm
da renunzié a so azès che ê danter la
momënt êra jüda da cumprè la Villa
sënta nöia, ex Villa Juve, y la Villa Edith.
Juve, deache le proprietar ê tl laûr da
Na indenisaziun ê stada la soluziun
se fà sö na ćiasa ia Pescosta. Tl 1978
por le pröm problem. Por le secundo
êl gnü fat sö la pröma verjiun dla sënta
problem êl stè n prozès y i ân metü a
olache an â podü mëte jö düć i ofizi.
desposiziun di proprietars dl garnì n
Deperpo jô les tratatives por cumprè
ater azès, iadô la Villa Edith.
la Villa Edith inant. Inće chëstes ê
Ala fin dl 1984 éra jüda da realisé le
ala fin jüdes a bun fin, do che ân
proiet y fà sö la sënta. I ne podun nia dì
daidé i proprietars da rové pro n tòch
la sënta da śëgn, deache chëra é gnüda
de terac dla fraziun da Corvara, por
fata sö ćiamò dui iadi, tl 1995 y l’ultimo
podëi ingrandì süa pension. Śëgn ân
iade, radicalmënter tl 2013.
les döes ćiases mo denant che podëi
80
14. SVILUP DLES FILIALES
A Badia, sciöche bele recordè, ê la filiala
de cumprè la ćiasa, sciöche la signura
tla ćiasa de Oswald Pitscheider a San
Frenademetz orô.
Linert. La intenziun ê chëra de trasferì
Chësc proiet dependô da trëi
la filiala a Pedraces. L’ocajiun nes ê
condiziuns:
gnüda dada da Loise Frenademetz,
- che la Banca d‘Italia se dess
che s’â metü a desposiziun la ćiasa
l’autorisaziun, daimpröma al
dlungia l’Albergo Posta, a condiziun che
trasferimënt y spo ala cumpra
l’ésson spo cumprada. Ćina ilò ê chësta
- che cumpràsson inće la ćiasa dlungia,
stada la sënta dla Cassa dl Sparagn.
tres cun l’autorisaziun dla Banca
N’atra condiziun ê inće chëra de messëi
d‘Italia,
cumprè le fabricat a öna na alzada che
- che fósson impröma bugn de to y jì la
ê dlungia, dan la ćiasa Dariz y ch’ê gnü
botëga che ê tla ćiasa dlungia.
fat sö sciöche lavandaria y che ê te chël
I ân insciö tut sö contat cun la Banca
momënt n ofize de mini computers
d‘Italia, portan dant nosc proiet: le
adinfit.
trasferimënt dla filiala da San Linert
Porchël podônse śëgn atira trasferì la
a Pedraces, la cumpra dl frabicat
filiala a Pedraces, mo nosc fin ê chël
prinzipal y dl frabicat dlungia.
Badia - ćiasa „Corradini“ che ti à dè alberch ala Cassa Raiffeisen
81
Pedraces, ai 01.08.1982: benedisciun y inauguraziun dla filiala
La cumpra strategica de bëgns imobiliars por fà sö la filiala da Pedraces
82
Bele tratan les tratatives ê la resposta
po o ne po nia, depënd dai dać y dales
al telefonn stada n no por ći che
normes de control varëntes. Al é trö’
reverdâ la cumpra dla lavandaria.
manco poscibilitês por tratatives. Laôta
Mo, dal momënt che i ne podôn nia
gnôl scialdi tut sö contat tres lëtres,
cumprè le frabicat prinzipal zënza la
tres telefonn o cun incuntades y pro
cumpra dla lavandaria, se joman insciö
vigni domanda gnôl metü n gröm de
ia l’ocajiun de podëi se lascè jö te na
injuntes stampades. An ne controlâ
posiziun ezelënta, saurida da rové
nia tan tl menü y an ti lasciâ inće lerch
pormez, söla incrujada danter Pedraces
al’interpretaziun. Les tratatives gnô
y San Linert, cun na plaza da parchè i
fates personalmënter dai interessà y
auti a desposiziun, ânse respognü ala
la reputaziun, la solidité dla Cassa, le
Banca d‘Italia te na manira tlera: „nos la
carater di interlocuturs y süa abilité de
cumprun impò“.
baié sö ê de gran importanza.
Laôta ê la Banca d‘Italia ćiamò plü
Nosta resposta ess podü avëi de burtes
rigorosa co śëgn, ma che śëgn vëgnel
conseguënzes, mo la Banca d‘Italia s’â
scialdi tratè tres via telematica.
comportè te na manira costrutiva. Do
L’Organn de Control conësc al momënt
n valgügn stlarimënć ânse tla finada
la situaziun dles Casses y ći che an
ciafè l’autorisaziun y an â insciö podü
PEDRACES: filiala dla Cassa Raiffeisen
de dezëmber dl 2013 canche al é gnü
programs. Le capo dl Control da Balsan,
restrotoré la sënta nöia a Corvara.
cun chël che ân albü da strité, ê spo
Por l’aredamënt y l’atrezatöra dla filiala
deventè plü tert n sostenidù dla Cassa
da Pedraces êl gnü miné da fà dërt da
Rurala dla Val Badia. Renato Andriolo
damanè dites dl post, ma che chëres ê
à dötaurela ćiamò contat cun chësc
spezialisades tl setur dla hotelaria y nia
ispetur. Ala fin dl ann 2014 à chësc
tl setur bancar. Le proiet ê gnü fat da
ispetur recordè tles audanzes sciöche
dui architëć da Balsan che â apëna fat
al é datrai gnü strité, mo se comportan
le plann urbanistich dl paîsc, ponsan
dagnora te na manira iüsta.
che chisc ess sfruté le miù che ara jô
Por ći che reverda l’aredamënt y
les poscibilitês de costruziun. Al ê gnü
l’atrezatöra da ofize dla sënta a Corvara
fat deplü fai, che ê spo gnüs comedà
êl gnü sciacarè cun le sign. Kirchmair,
fora man man inće cun l’aiüt dla Dreika.
laôta responsabl dl setur venüdes
Atira do la fujiun ânse a Pedraces
dla dita „Amonn Mebli por Ofize“.
n’atra chestiun da mëte apost. Ara
Kirchmaier à spo metü sö tl 1978 la
se tratâ dla ćiasa dlungia l’albergo
Dreika. Cun ël unse dagnora albü na
Cavallino, olache al ê n valgügn
buniscima colaboraziun, da laôta ćina
apartamënć afità ia. La Cassa de Badia
PEDRACES: filiala dla Cassa Raiffeisen
83
se dediché ala realisaziun de nüsc
minâ che chisc apartamënć foss de
tratan messân le fà cun la nöia Cassa
süa proprieté, mo n iade che ên jüs
Raiffeisen Val Badia, desmostran
te Comun por chestiuns che reverdâ
cun n gröm de documënć vedli y
chësta ćiasa, â le secretêr dit: „Ćiarede
nüs che la Cassa Rurala Val Badia
che chësta ćiasa n’é nia osta“.
ê la continuaziun dla Cassa Rurala
de Badia y porchël dla „Spar- und
Y bel avisa, ara ê scrita al inom dla
Darlehenskassenverein“.
„Spar- und Darlehenskassenverein“
84
de dërt austriach y la Cassa de Badia
minâ de ester la suzessuria legitima
y proprietara, mo ara n’ê nia insciö. N
valgügn agn denant â la Cassa fat le tët
danü, che gnô dant dassù tl bilanz y tl
liber dles amortisaziuns. I ân porchël
messü se lascè scrì la ćiasa, ma che
BADIA: ćiasa storica tl zënter de San Linert che ti à dè alberch ala Cassa Raiffeisen
Śëgn ênse sta bugn de invié ia y en
Tl 1992 él stè la Cassa Raiffeisen de
pert realisé na gran pert di proieć. Tl
Nöia Ladina (Welschnofen) che à orü
1973, deperpo che ên tl laûr de se dè
daurì na filiala tla Val de Fascia, mo döt
jö cun düć chisc proieć y porvân da
restâ tl teritore dla Regiun. De jenà dl
renforzè la fujiun organisan l’aziënda
1992 s’à le diretur Neuliched menè na
nöia, ânse, sön domanda de n gröm de
lëtra por damanè consëis de co s’astilé
abitanć de Fodom, particolarmënter
te n te’ caje. Nos ti ùn porater menè
de Ugo Debattista y dl ombolt Bruno
la copia dl’ultima lëtra cun dötes les
Trebo, metü man concretamënter de
injuntes che ùn menè ala Banca d‘Italia
ponsè de daurì na filiala a Fodom.
ai 23 de novëmber 1990.
Do che ân daurì la sënta a Corvara tl
Tl statut dla vedla Cassa da Fodom
1973 êl gnü damanè do tres plü gonot
êl na tlausola che odô danfora che le
y insciö ânse albü tres plü contat cun
patrimone messâ - tl caje che la Cassa
nüsc vijins. A Fodom - sciöche bele
foss gnüda lasciada sö - gnì deposité a
dit - êl bele stè na Cassa Rurala ćina dl
Desproch, pro la Junta Provinziala, tan
1942, metüda sö tl 1894 (porchël püć
dî ćina ch’an ess indô metü sö na te’
agn do chëra da Rina).
sort de sozieté. Chësc é plü o manco
La vedla Cassa da Fodom ê gnüda
ći che é odü danfora dala legislaziun
metüda sö cun n statut cun la data
atuala.
dl 1. de agost 1984, söla basa dla
Por n valgügn agn alalungia,
lege austriaca dl 1873 cun l’inom
bunamënter ćina ite por i agn ‘20,
Cassa Rurala di Prestiti, registrada
ê la Cassa gnüda controlada dala
cun garanzia ilimitada cun sënta a
Federaziun Raiffeisen de Balsan.
La Pli de Fodom. Le statut y döta la
corespondënza cun les autoritês ê por
Cun la pratica por daurì na portina a
talian.
Fodom ânse mëtü man ti pröms mëisc
I prinzips dla Cassa n’ê en sostanza
dl 1973 por jì inant zënza interuziun
nia atramënter co chi ch’é ti statuć
ćina ala daurida che ê stada ai 8 de
da śëgn. Interessant él da odëi che
dezëmber 1991.
la Cassa ê gnüda lasciada sö por
rajuns politiches y nia por dificoltês
Le percurs n’ê nia dagnora stè saurì. Al
finanziares o internes dla Cassa. Ara ê
ê gnü scrit desënes y desënes de lëtres
gnüda stlüta cun n avanz de gestiun.
y de domandes, y al ê gnü porvè plü
Le fat de daurì na filiala fora dla
iadi da ti fà prescia ala Banca d‘Italia
Provinzia y fora dla Regiun ê inće val’
de Balsan y de Belun. Te prësc vint agn
defin de nü. I ên la pröma Cassa Rurala
ânse sides nos che le Comun fat tres
dla Provinzia de Balsan a fà chësc vare.
indô danü deliberes, y an ê jüs n gröm
85
15. REBA
de iadi a Reba y a Andrac tla ćiasa dl
chi agn, é deperpo scrić por todësch.
86
ombolt por chirì n local adatè.
Nosta pröma domanda ala Banca
La Federaziun Raiffeisen che ti ê tres
d‘Italia d’agost dl 1973 ânse motivé
stada do a chësc fat, l’â ingalin minada
insciö:
buna da s’informè che la daurida
„Al reverda: domanda de autorisaziun
de na filiala fora dla Regiun ess orü
de na filiala tl Comun de Fodom“
dì perde la carateristica de banca
I sun motivà a daurì na filiala tl Comun
regionala, cun la conseguënza che al
de Fodom, deache i sun sigüsc che
foss stè complicaziuns tla gestiun che
chësc teritore rapresentëia por nos na
ess por deplü gaujes messü s’adatè
poscibilité unica y naturala d’espanjiun,
ala regolamentaziun nazionala, inće
deperpo ch’i aratun che d’atres
por ći che reverda les agevolaziuns.
banches ôis se lascè jö tla Val Badia,
Datrai êl les agevolaziuns provinziales
olache le raport abitanć/portines é de
y regionales che stlujô fora chëres
ma 700 unitês. Bele al scomenciamënt
statales y le contrar.
dl 1973 à l’Aministraziun de Comun
Cun le tëmp ânse ciafè l’autorisaziun
damanè sce i ésson daurì na portina,
da fà le sorvisc da tesorier por le
o, sce ésson almanco fat le sorvisc da
Comun, che fajôn tla filiala a Pidrô. Düć
baratè ite scioldi, le sorvisc de trà ite les
i sorvisc da tesorier gnô fać a Pidrô da
cutes y chël da tesorier por le Comun
Gilbert Irsara, che ê inće stè le pröm
instës. Les domandes d’autorisaziun
dependënt a Reba, cun Elisabeth
menades ala Banca d‘Italia de Balsan y
Penazzi y Raimund Pescoll.
Belun, mo che é spo gnüdes sciurades
zoruch, ê gnüdes fates sön domanda dl
Tla finada ânse inće ciafè l’autorisaziun
Comun.“
por daurì la filiala a Reba. Ara ne se
A nia n’â jovè les gröm de domandes
tratâ nia de n’autorisaziun spezifica,
fates dedô y te chëres che al gnô baié
mo al ê stè la conseguënza dles
de n spirit patriotich: identité culturala
desposiziuns generales nöies por ći
y storica, medemo lingaz, vijinanza
che reverdâ les banches y i credić,
geografica y de na maiù integraziun
gnüdes fora cun le DL dl 1. de setëmber
turistica dantadöt danter Reba y
1993, y che odô danfora che sce al ne
Corvara por le carossel dai schi dla
gnô nia dit de no por scrit, spo orôl dì
Sella Ronda.
l’aprovaziun. Danter la documentaziun
Ingalin â le Comun da Fodom tut la
che reverda Reba n’unse nos nia n
dezijiun de damanè la Cassa Rurala da
documënt dla Banca d‘Italia che se
Cortina, che n’â nia azetè, deache ara
da l’autorisaziun da daurì na portina.
ê tl laûr de daurì na portina a San Vito
Da recordè él che, söla basa de na
tl Ćiadura. Interessant él da odëi che i
delibera dl CICR, unse nos tl 1984 ciafè
documënć che baia dla fondaziun dla
l’abilitaziun da laurè te chël teritore.
Cassa Rurala da Cortina, metüda sö te
Nos ùn ma n documënt (mod. 137 Vig.
Tla lëtra scrìel danter l’ater:
olache nos ti lasciun al savëi ala Banca
„ .....L’iniziativa che ora si realizza con
d‘Italia, che i ésson daurì la portina tl
l’apertura di questa nuova dipendenza
mëis de dezëmber 1991 y na resposta
si inserisce validamente nel quadro
dl diretur De Grandi, che nos recordun
di una strategia costantemente
cun plajëi. Ël ê inćiaria canche nos ên
imperniata su una attenta stabilitá
tl laûr da fà sö y da daurì la filiala da
delle esigenze del mercato, cui
La Ila. Cun plajëi se recordunse inće dl
si é accompagnato il conforto dei
dr. Enzo Poznasky, le pröm ispetur dla
lusinghieri risultati raggiunti.
Banca d‘Italia che à fat na ispeziun plü
Nella convinzione che le affermazioni
avisa te nosta Cassa. Ël ê dër avisa, mo
sin qui raggiunte dalla Cassa Rurale
iüst.
della Val Badia - testimoniate dalla
Tla lëtra reconësc le dr. De Grandi le
soliditá degli equilibri tecnici e
valur de nostes strategies, nes lalda
dall’apprezzabile opera svolta per
por avëi tut en conscideraziun les
lo sviluppo economico della zona di
esigënzes de marćé por se svilupé
competenza - costituiscano la migliore
teritorialmënter, aprijëia i resultać che
garanzia di successo anche per la
ùn arjunt, dantadöt la solidité dles
Filiale di Arabba.“
balanzes tecniches.
FODOM: tl 1991 ciafa Reba indô na filiala dla Cassa Raiffeisen
87
cun la data di 2 de dezëmber 1991),
88
16. SAN ĆIASCIAN
Dan le 2006, le 2007 y le 2008 ânse
podü se trasferì tl frabicat nü. Porchël
portè a fin na buna pert de nüsc
â nosta Cassa inće bele cumprè n
proieć. I n’ân mai ponsè sceriamënter
post da lascè jö n auto tl Park Center,
de daurì na filiala a San Ćiascian, che
diretamënter sot al museum, che foss
cun 1000 abitanć â bele döes filiales
spo gnü colié cun n lift ćina tla pröma
dla concorënza sön plaza. Mo bele dî
alzada dl museum. An â valuté sce
alalungia gnôl baié a San Ćiascian dla
daurì a San Ćiascian n ofize destachè
costruziun de n museum nü, sciöche
da chël da La Ila. Al foss stè n ofize de
continuaziun dl Pic Museo Ladin,
60 metri cuadrać, tla pröma alzada dl
olache Renato Andriolo ê presidënt.
frabicat nü, da podëi ti rové pormez o
Le frabicat nü ess messü gnì fat sö
cun le lift dal garage sö, o dala porta
tl zënter dl paîsc, danter la Calonia y
prinzipala dl museum. Tla pröma
la furnaria Ploner (olache al ê adinfit
alzada ésson podü mëte le bancomat
la BTB y l’Assoziaziun Turistica) sön
y d’atri aparać a desposiziun dl publich.
terac dla Fraziun da San Ćiascian,
Al foss stè dër n bun post: garage por
cun Thomas Pescollderungg sciöche
i auti sotìte, plaza da lascè jö i auti
presidënt. An se temô che inće un di
atira sot le museum, museum dlungia,
dui ofizi adinfit tla furnaria Ploner ess
assoziaziun turistica nia dalunc.
SAN ĆIASCIAN: „Museum Ladin Ursus Ladinicus“
da lascè jö n auto. Mo le museum é
costruziun é gnüda fata sö atramënter
gnü fat sö cun gran entusiasm dala
de co che an ne minâ, nia dainultima
Fraziun da San Ćiascian, che, cun na
por gaujes finanziares. Tratan êl gnü
convenziun cun la Provinzia de Balsan
la crisa dl 2007-2008 che ne incorajâ
ti à surandè la gestiun dl museum
nia a se slarié fora deplü. An à insciö
„Museum Ladin Ursus Ladinicus“ al
renunzié al proiet y an à venü le post
Museum Ladin Ćiastel de Tor.
SAN ĆIASCIAN: proieć por locai de consulënza bancara
SAN ĆIASCIAN, ai 30 de messè 2011: inauguraziun dl Museum Ladin
89
Mo les cosses é jüdes atramënter. La
90
91
92
17. ASSIGURAZIUNS
Canche i ên tl laûr de chirì fontanes
compagnia ti Paîsc Todësc) tres les
de davagn nöies y orôn pité sorvisc de
agenzies da Bornech y Porsenù.
ütl por i sozi, êl al scomenciamënt di
N iade al’edema gnô n so inćiarié a
agn ‘80 gnü ponsè ales assiguraziuns.
Corvara a se to les ghiranzes di tliënć
Chëstes podô ester na fontana de
y l’edema do portâl spo les polizes.
davagn plü stabila en confrunt ala
Tl mëteman êl Agostino Trebo che
spana di fić che depënd dal andamënt
coordinâ por le Sorvisc d‘Assiguraziuns
dl porcënt di fić, dal raport de
dla Cassa Raiffeisen chësta ativité.
deponüdes/investiziuns, y porchël
Ël ê da püch gnü tut sö, y süa ativité
dala cuantité de imprësć conzedüs,
prinzipala ê chëra di credić, n setur colié
che é danterater le maiù fatur de risch
cun chël dles assiguraziuns.
por na cassa. Implü mësson pro les
Mo nos orôn danterater inće ti pité ai
deponüdes tignì cunt cun les gran
sozi la poscibilité de stüje jö polizes
oscilaziuns danter na sajun turistica y
d’assiguraziuns söla vita, sanitares y
l’atra. A desfararënzia de ći che sozed
de previdënza, te so interès y te chël
pro les deponüdes, ênse dla minunga
dla Cassa. Chësta ativité ê ütla sciöche
che pro les polizes d’assiguraziun
sorvisc ai sozi.
fóssel dër rî che ares cambies le curs
Mo le svilup cun chësc sistem n’ê nia
n iade che an les à cumprè. Da tignì
jü tan debota sciöche nos s’ân imaginé
cunt él che tla Val Badia él 14 portines
y ara ne jô porchël nia da tignì ite i
por zirca 10.000 abitanć, che ô dì zirca
tëmps de realisaziun de nüsc obietifs
700 abitanć por portina. Nos ân a
economics.
desposiziun 9 portines davertes vigni
I ân cherdè ite le rag. Zavarise,
dé, che s’ess adatè a na te’ ativité.
presidënt dla Cassa Zentrala da Trënt
O che les compagnies d’assiguraziun
y referënt dl MOCRA. Deplü iadi s’ânse
che laorâ tla Val Badia n’â nia
incuntè a Corvara por ti splighé nosta
agenzies söl post, o che ares laorâ ma
idea y por baié dla poscibilité de daurì
ocajionalmënter.
- tres nosta Cassa - n’agenzia tla Val
Al ê bele na compagnia che â inom
Badia.
MOCRA (Movimento Casse Rurali ed
Zanvarise foss stè a öna, mo por nos ê
Artigiane), metüda sö tl 1972, mo che
n’agenzia MOCRA val’ nia tan de sigü.
n’â nia ćiamò agenzies chilò incërch
I ésson podü porvè de fà chësc vare
y gnanca tla Provinzia. Ara se do jö
deboriada cun d’atres Casses de nosc
dantadöt cun i risć dles Casses. Nos
raiun, mo inće te chësc caje odônse
orôn mëte man cun les assiguraziuns
problems. Un n problem foss dessigü
pornache ara jô, y ân porchël tut
stè chël dl lingaz: les polizes foss dötes
sö contat cun Allianz (la plü gran
stades ma por talian y i ne savôn nia
y inće chilò ênse nos sta i pioniers.
te nüsc programs d’informatica. I ân
Al ê na soluziun ideala, deache tla
spo porvè da tra ite la Federaziun
sozieté nöia RVD podôn portè ite
Raiffeisen, ti portan dant nosta idea,
les esigënzes dl grup y les Casses
mo zënza suzès. Mo nos ti ân na gran
instësses podô gnì trates ite tla
crëta a nosc proiet y te n cer’ momënt
gestiun y portè dant sües nezescitês.
ânse menè do ite a Balsan de daurì
Śëgn êl ma plü da odëi ći Casses che
n’agenzia al intern de nosc Grup,
ê a öna de fà pert y tan inant che
magari a livel provinzial. Al ess podü
ares ê arjignades da se dè jö cun
ester na compagnia de concorënza
l’organisaziun de chësta ativité. Ara
por le MOCRA, fora de chëra che al
se tratâ sambëgn inće de arjigné ca
se ess spo svilupé l’Assimoco, inće
le personal. Nos ân les idees tleres y
metüda sö tl 1972. Al ê gnü sciacarè
odôn danfora che la orentè da se dè jö
cun le diretur dla Federaziun Raiffeisen
foss stada dër desvalia danter Cassa y
rag. Palla y ân organisé na incuntada
Cassa. Nos piân ia cun l’intenziun de se
te na ütia sön Piz Sorega. Chilò â
dè jö deplëgn bele dal scomenciamënt
inće rapresentanć de d’atres Casses
insö. Te öna dles prömes sentades
interessades tut pert. Canche chisc â
danter Casses interessades â le
odü nosta determinaziun, êl gnü baié
rapresentant dla Federaziun Raiffeisen
de n proiet de mascima y i presënć
dit che nos ne ésson nia podü s’aspetè
s’â desmostrè interessà. Tosc dedô
de partì fora provijiuns por deplü
ê Alfons Pezzei jü ala sentada dl
agn, deache i ésson impröma messü
Consëi d’Aministraziun dla Federaziun
s’organisé y s’afermè. Sön na tara â
Raiffeisen, olache al ê gnü destiné
Renato Andriolo respognü che cun
na bela soma por mëte sö le RVD
chëstes condiziuns n’êl gnanca da
(Raiffeisen Versicherungsdienst -
mëte man. Chësta iniziativa ê dantadöt
Servizi Assicurativi Raiffeisen - Sorvisc
ponsada por avëi na fontana de davagn
d’Assiguraziun Raiffeisen), sciöche
alternativa y stabila. Ël â porchël portè
agenzia dl’Assimoco por la Provinzia
dant n model de strotöra, partin sö les
de Balsan.
Casses aladô de süa desponibilité da se
Dedô à le diretur Palla dit plü iadi de
dè jö, te trëi categories:
ester feter gnü sforzè da fà chësc dala
1. Casses a öna de s’atrezè y
Cassa Raiffeisen Val Badia. De un n
s’organisé de plëgn sciöche nos,
vers êl n lalt, mo an podô capì che le
arjignan ca le personal aladô, fajon
fat ne ti â nia dè püćes preocupaziuns.
söl post döta l’ativité, o dì: to sö
Śëgn dessigü nia plü, sce an vëiga i
contat cun i tliënć, dè consulënza,
resultać.
se limitan da ciafè l’assistënza de
n consulënt dl RVD che foss passè
Chësta ê stada la nasciüda dl’ativité
d’assiguraziun pro les Casses Rurales
regolarmënter.
2. Casses a öna de colaborè, mo ma a
93
sciöche ara foss jüda da les integrè
öna de to sö les domandes di tliënć,
vizepresidënt); śëgn él ma plü Hubert
deperpo che les polizes foss spo
Obwegs da su.
gnüdes fates da n rapresentant
Nos ùn dagnora conscideré le R+V
dl RVD, che ess inće surantut la
n elemënt nia da ponsè demez por
consulënza.
nosc dagnì tles assiguraziuns y i ùn
94
3. Casses che se limitâ da ti lascè al
inće dagnora aratè important spostè
savëi al RVD l’interès da pert de n
le barizënter da Roma (olache tröc
tliënt, zënza fà nia.
ess orü le lascè) a Milan. Intratan à le
Les provijiuns de competënza dles
R+V cumprè la maioranza dles aziuns
Casses ess messü gnì partides fora en
Assimoco Holding.
manira proporzionala aladô de chësc
Te so percurs à l’Assimoco messü
schema.
superè deplü problems, mo i Todësc
An s’â spo metü a öna sön chësc
ne s’à mai trat zoruch. Te vigni ocajiun,
sistem y an â atira metü man, inće
sciöche tles sentades Generales
sce al ê tres indô stè debojëgn de fà
Assimoco Holding, Vita y Dagns, a
adatamënć.
chëres che Renato Andriolo à inće tut
Tla fasa dedô â la Federaziun
pert, à düć i organns plü importanć de
Raiffeisen y les Casses (nia dötes)
R+V presënć sotlinié la intenziuns da
cumprè aziuns dl’Assimoco. N
se tignì les partezipaziuns Assimoco
gran vantaje ê stè le podëi fà pert
y da restè so partner stabil. La R+V é
dl’Assimoco Holding, de chëra che al
na potënza finanziara y à n gran savëi
fej pert Assimoco Dagns e Assimoco
suradöt por ći che reverda n credit
Vita dla R+V, compagnia dles Banches
cooperatif.
Raiffeisen y Banches Popolares di
Le Sorvisc d’Assiguraziun Raiffeisen é
Paîsc Todësc, la maiù compagnia di
val’ che s’à metü apost cun le tëmp, mo
Paîsc Todësc. Tl Consëi d’Aministraziun
al resta tres n „work in progress“:
dl Grup Assimoco êl stè da laôta incà,
1. I messun valuté danü le model de
sciöche vizepresidënt dla Holding n
destribuziun dles provijiuns, deache
esponënt dla Cassa Raiffeisen Val
nosta Cassa y chëra da Bornech por
Badia (Renato Andriolo), śëgn mëmber
ejëmpl, é chëres che à investì tröp
dl Comitê di esperć. Presidënt êl
deplü tles assiguraziuns y se barata
laôta y al é ćiamò, n esponënt R+V.
jö al pröm post sciöche venüda de
Esponënć dla Cassa Raiffeisen da
polizes, volum d’afars y provijiuns
Bornech y dla Federaziun Raiffeisen
trates ite y porchël él dërt che ares
é tl Consëi d’Aministraziun y pro i
sides avantajades tla destribuziun
Revisurs di Cunć ti seturs operatifs dl
dles provijiuns.
Grup. I sun sta da impröma incà inće
2. Śëgn che i bilanc dles sozietês
tl Consëi d’Aministraziun dl Sorvisc
Assimoco mët man da stlüje jö en
d’Assiguraziun Raiffeisen a Balsan.
positif y les balanzes tecniches
Dîalalungia él stè Renato Andriolo
é apost, mësson ciafè na forma
y Hubert Obwegs (Andriolo inće
por partì fora l’ütl por nostes
partezipaziuns.
SVILUP DI CONTRAĆ D’ASSIGURAZIUN DAL
2005 AL 2014
14.000
12.914
13.060
13.175
13.133
13.328
2010
2011
2012
2013
2014
11.606
11.110
10.003
10.593
10.000
12.168
12.000
95
8.000
6.000
4.000
2.000
0
2009
2008
2007
2006
2005
Le sorvisc d’Assiguraziun dla Cassa Raiffeisen se tol dant da assiguré bun düć i valurs
patrimoniai y personai por se stravardè da conseguënzes da inzidënć y desgrazies.
96
18. ORGANISAZIUN
DLA CONTABILITÉ
Denant che al gniss metü sö le Zënter
dal Zënter de Elaboraziun Dać, mo la
de Elaboraziun Dać dla Federaziun
maiù pert di iadi él jü döt bun.
Raiffeisen, orôl ester na organisaziun
Na gran scemplificaziun êl stè tl
particolara por podëi tignì la contabilité
1986, canche vigni portina â ciafè
unificada dles cin Casses. Ćina tl
so computer colié cun la sënta da
1983, canche vigni portina â ciafè n
Corvara, che ê coliada cun le Zënter de
so computer, êl nosc curier che jô da
Elaboraziun Dać. Chësta é stada na
misdé a se fà la roda dles filiales por
gran scemplificaziun. Te chësta ocajiun
cöie adöm le plates de contabilité che
unse inće ponsè da ajuntè le lingaz
messâ rové por tëmp y ora a Corvara
ladin, dlungia a chël todësch y talian,
por gnì batüdes ite söl computer, che
te düć i scrić laorà fora dal Zënter de
n’ê nia colié „online“ cun le Zënter de
Elaboraziun Dać y destinà ai tliënć. Mo
Elaboraziun Dać. La contabilité tolô
al n’é nia stè na buna idea, deache i
porchël ite le domisdé dl dé denant.
tliënć ne l’à nia aprijé y por i dependënć
Döta la contabilité gnô memorisada
él stè na complicaziun en plü. An â
sön na dischëta, de chëra che an fajô
laôta messü s’inventè n lingaz tecnich
na copia, y dedô gnô i dać menà ite
ladin tan artifizial che n estrat cunt n’ê
eletronicamënter tres na conesciun
nia da capì. Döt é spo gnü lascè ester.
telefonica al Zënter de Elaboraziun Dać.
Da chësc capëscion ćiodì che al vëgn
Por na sigüda gnô la dischëta ćiamò n
baié de n laûr da pionier, canche an
iade menada al Zënter de Elaboraziun
baia de nosta fujiun.
Dać cun n curier che gnô a s’la to.
Les Casses che s’à metü adöm do da
An po capì tan avisa y tan debota che
nos, à podü fà referimënt a modei bele
döt messâ jì. Les filiales messâ stlüje
dan man, y implü àres a desposiziun
jö y arjigné ca la contabilité zënza
stromënć y prozedöres nöies.
s’intardié (chësc orô dì che döt messâ
stimené). Le curier messâ fà la roda
dles filiales zënza s’intardié, sides
d’isté co d’invern. A Corvara gnô spo la
contabilité laurada fora digitalmënter.
Impröma êl Marlene Costa che fajô
chësc laûr y dedô Waltraud Ferdigg.
Ëra aspetâ bele dagnora denant che i
ofizi dauriss. N valgügn iadi êl sozedü
che an â messü condüje la dischëta ite
I sozi s’aspeta dantadöt vantaji söi
söles polizes d’assiguraziun, é de
fić o söles atres condiziuns che é i
500.000 Euro. Sce an mët laprò
elemënć plü tlers y saurisc da controlè,
500.000 Euro partis fora por
y che vëgn metüs en relaziun cun l’aiüt
sponsorisaziuns y retlam y 100.000
finanziar. Gonot se fej i sozi ert da
Euro dà en benefiziënza dal Consëi
capì che na strotöra organisada tan tl
d’Aministraziun é le vantaje por i
detail, cun strotöres y sorvisc moderns,
sozi dër evidënt, mo an vëiga inće le
studiada avisa sön mosöra por le
vantaje por la comunité. Tl medemo
teritore, mëss inće gnì finanziada.
momënt unse portè le patrimone de
I ùn por ejëmpl metü deplü bancomać
scioldi a passa 51.000.000 de Euro,
inće ti paîsc olache i n’ùn nia de nostes
soma plü co adeguada por corì düć i
filiales (La Pli de Mareo, La Pli de
parametri odüs danfora dal Control
Fodom, Longiarü, Rina y Antermëia).
(Banca d‘Italia) por les categories
Tl interès di sozi i tignunse en funziun,
de risch desvalies. Mo nia ma; tl
inće sce i ùn vigni ann pordüdes de
medemo momënt unse inće investì
zirca 35.000 Euro.
te bëgns imobiliars cun na valüta
Le vantaje fiscal che ti gnô dè tl
atuala (porchël do la crisa dl 2007-
scomenciamënt ales Casses Rurales
2008) de passa 10 miliuns de Euro.
(y nia ales atres Casses), ê n contribut
Ara se trata de bëgns imobiliars
por sostignì i cosć. Chësc s’â avantajè
te de bunes posiziuns. Chësc röia
nia püch da cöie adöm patrimone.
- inće sce al n’é nia patrimone de
Cun les parores pêl che i sozi se
scioldi da podëi adorè tla gestiun -
stëntes n pü’ da le capì, mo cun i fać ài
tres tl bilanz dala pert positiva.
desmostrè da le capì indortöra, sce an
La continuité tla chersciüda dl numer
tol en conscideraziun che:
di sozi dla Cassa Raiffeisen desmostra
che la politica di sozi é impostada söi
da na inrescida fata dala Federaziun
valurs che ma le monn dla cooperaziun
Raiffeisen en ocajiun dl’ultima ispeziun
po ti dè y garantì a sü sozi.
bienala söl bilanz 2013, resultëia che:
- le vantaje di sozi tla gestiun ma
finanziara, ô dì por ći che reverda
i porcënć di fić, sce an confrontëia
ći che an ess ciafè cun n porcënt
di fić mesan dl rest dl sistem
bancar, tolon ite inće le vantaje
97
19. SOZI, SOSTËGN FINANZIAR,
REZIPROZITÉ Y SOLIDARIETÉ
SVILUP DL NUMER DI SOZI DLA CASSA RAIFFEISEN VAL BADIA
2500
98
2000
1500
1000
500
2014
2013
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
1991
1990
1989
1988
1987
1986
1985
1984
1983
1982
1981
1980
1979
0
Nos ùn dagnora tignì alalt le significat
Te chisc 40 agn unse dagnora porvè de
de cooperaziun, solidarieté y aiüt
promöie iniziatives de chësc vers:
finanziar y nia ma tres vantaji finaziars
fondamentai, sciöche i ùn desmostrè
SOLIDARIETÉ:
avisa dessura. I ùn dagnora porvè
- Iniziatives por daidé diretamënter i
da sostignì i sozi en dificolté y i ùn
sozi tl setur di credić, tres la cumpra
dagnora metü a desposiziun di sozi
de titui de davagn y de credit, por
y dla comunité strotöres y sorvisc
evité la lizita iudiziara (olache al
efiziënć. Al é rî da mëte nostes
foss gnü trat ite tröp demanco en
iniziatives te öna de chëstes döes
confrunt al dër valur) o ćinamai le
categories, deache ares s’intrëcia ite
falimënt y ùn pité assistënza da
öna tl’atra.
reorganisé les aziëndes tocades.
Te tröc caji à chëstes fases de
assestamënt doré deplü agn. Nos
ùn dagnora messü iustifiché te val‘
manira nosc comportamënt dan dal
organn de Control.
- Val’ iade, canche an odô che la
situaziun podô gnì ressanada, él
fin dl 2014 de 72 miliuns de euro.
gnü blochè por n pez (anter i limić
Tl 1997 ê le Credito Fondiario gnü
odüs danfora dala desposiziuns
tut ite tles Casses dl Sparagn de
de control) i fić sön imprësć por i
Trënt y Balsan, y n’ê porchël nia plü a
adebité sön n cunt a pert, aspetan le
desposiziun por nostes operaziuns.
dër momënt por i amortisé.
Tl medemo ann â nosc Grup albü
l’oportunité de to ite na posiziun
locala, sciöche l’istituziun de n fonds
strategica tl Mediocredito, tolon pert
por l’assiguraziun di tiers, olache
a n aumënt de capital, danterater tres
nos dun n contribut.
la cumpra de na sort de obligaziuns
- Archirida te deplü fases de dër
che po gnì paiades zeruch cun titui de
finanziamënć por aziëndes en
n’atra sort mo cun le medemo valur.
dificolté, ćiaran de ciafè la dërta
Nosc Grup ê bele tl Consëi
forma che vais a öna cun le svilup
d’Aministraziun de Mediocredito, mo
dl’aziënda.
aladô de nosta minunga, cun massa
püch podëi por to dezijiuns. Laôta ê
FINANZIAMËNĆ
l’avocat Brandstätter le presidënt.
- Por nos él dagnora stè important
La Federaziun Raiffeisen ê cuntra
abiné capitai nia ma te nosc
chësta iniziativa, deperpo che le
ambiënt, tres l’intermediaziun de
Presidënt dla Junta Provinziala Luis
finanziamënć o tres operaziuns
Durnwalder ê dassënn por. Te na
„en pool“, canche la nezescité de
lëtra di 28 de jenà 1997, menada inće
nosc marćé cun l’edilizia tla fasa
a nos, racomanëiel chësta iniziativa
de espanjiun ê maiù co nostes
por mantignì l’ecuiliber cun les Casses
poscibilitês, o canche la sort de
dl Trentin, bele dassënn atives tl
imprësć damanà n’ê nia danter chi
Mediocredito, che ê la Cassa leader tla
odüs danfora dal Control por nosta
Regiun tl setur dl credit de na dorada
sort de Cassa.
mesana y lungia. A desmostraziun
Ma l’intermediaziun blota y scëmpla
él le fat che la Federaziun Veneta y
n’ê por nos nia assà. Ala fin dl 2000 ê
la Federaziun Raiffeisen da Salzburg
nosc raport deponüdes/investiziuns
ê interessades al’operaziun y la
- ô dì la cuantité di imprësć conzedüs
Federaziun Trentina, nia zite cun ći
respet ales deponüdes – de 113%,
soma. Na cassa da Milan ê a öna de
y al foss stè dl 122% sce i ésson tut
cumprè döt le Mediocredito, pitan na
en conscideraziun i imprësć tres
gran soma. An ess podü slarié fora i
intermediars da Mediocredito, Credito
orizonć: racoiüda fora dla Regiun, tl
Fondiario y nosta „Zentrala“. (Chisc
Veneto (fenomenn bele conesciü laôta),
imprësć muntâ sö ala fin dl 1996 prësc
poscibilité de mëte man sinergies
15 miliarg de Lires). Le debit total di
cun l’ambiënt austriach te seturs
imprësć tres intermediars ê ćiamò ala
particolars sciöche le „Bausparen“,
99
- Iniziatives por sostignì l’economia
100
La Cassa Raiffeisen Val Badia compëda aldédaincö passa 2.000 sozi
che é de dorada lungia. Por ti sciampè
preodüda por i 7 de forà tla sënta dla
al impedimënt Federaziun Raiffeisen
Junta Provinziala. A chësta incuntada â
ânse ponsè de svilupé l’iniziativa te n
inće le Presidënt Durnwalder y l’avocat
grup cun d’atres Casses interessades,
Brandstätter tut pert y al ê gnü baié de
danter chëstes Bornech, Algund,
details dl proiet. Le numer di presënć
Balsan, Lana, Überetsch, Ćiastel. Cun
che ê a öna ê tres deplü. Dan da
chëstes s’unse incuntè deplü iadi. Por
Durnwalder s’â spo i presënć detlarè a
capì damì, portunse dant l’incuntada
öna da s’impegné insciö:
di 5 de forà 1997, stada tla Zentrala
- Bornech 3 miliarg de Lires
Raiffeisen, tres le verbal de Andriolo:
- Lana 2 miliarg de Lires
„Al scomenciamënt dla reuniun êl
- Algund 2,5 miliarg de Lires
minunghes desvalies; ma la Val Badia
- Balsan 1,5 miliarg de Lires
ê deplëgn a öna y â motivaziuns
- Überetsch 2 miliarg de Lires
avisa. Dales 11:00 ê le grup jü dal
- Val Badia 1 miliard de Lires
Presidënt dla Junta Provinziala
Indöt prësc 12 di 20 miliarg a
Durnwalder cun l’avocat Brandstätter
desposiziun. Cun chësta cumpra
presidënt de Mediocredito. Chilò metô
podônse rové pro na partezipaziun dl
les minunghes man de jì te öna na
20% y deventè azionisć de referimënt
direziun, tan che al ê spo gnü tut la
do la Provinzia (50,5%), che lasciâ
dezijiun de jì tla RLB por to na dezijiun“.
alsavëi tres Durnwalder de n’avëi
Mo döt ê gnü sburlé a na sentada
nia l’intenziun d’orëi fà le banchier.
Por podëi splighé tl menü nosc
Credito cooperativo regionale ha dato
comportamënt: tratan â la RLB ciafè
il via libera all’iniziativa. Le „Casse
düć i recuisić por podëi laurè a tëmp
Rurali – Raiffeisenkassen“ saliranno a
lunch, mo nos se temôn che dal
oltre il 50% di Mediocredito attraverso
momënt che süa licuidité depënd
l’acquisizione della quota della
diretamënter da chëra dles Casses,
Regione.“
s’ess la crisa de licuidité de chëstes
Porchël ânse rajun.
RLB y le marćé finanziar svilupé te na
INIZIATIVES PARTICOLARES DE
manira che la RLB à n gröm de bunes
AIÜT FINANZIAR, REZIPROZITÉ Y
poscibilitês por rové pro licuidité y
SOLIDARIETÉ
sorvisc da ti dè inant a sües Casses.
I aratân che cun chësta prospetiva
La Cassa Raiffeisen à dagnora ćiarè y à
(azionist de referimënt cun le 20% y n
ascutè sö i debojëgns y les domandes
ënt publich che n’orô nia fà le banchier),
de aiüt finanziar, reziprozité y
impede intermedié finanziamënć,
solidarieté tla Val Badia y ite a Fodom.
ésson podü i conzede diretamënter
I orun chilò cuntè sö n valgönes
tres le Mediocredito (y chësc varô
iniziatives che à albü nosc sostëgn:
por döt le Grup). Dal momënt che la
- I ùn metü a desposiziun
Federaziun Raiffeisen restâ sön la
dl’Assoziaziun di Artejagn LVH-APA
süa, s’à öna dles Casses interessades
n local, olache n so responsabl da
(Algund) fat la proposta de jì inant
consulënza.
diretamënter, lascian sön na pert
- I ùn metü a desposiziun i locai
la Federaziun Raiffeisen, y de fà la
por l’organisaziun y la gestiun dla
proposta a Mediocredito de mëte n
Maratona dles Dolomites.
aconsiadù che ess messü ester n
- I ùn porvè por deplü agn alalungia
rapresentant dla Val Badia. Mo nos
da sostignì la „stala soziala“ a
por coretëza n’ùn nia orü jì cuntra la
Corvara, deventan sozi y surantolon
Federaziun Raiffeisen y döt é restè
la gestiun. I ùn damanè consulënzes
chit.
por ejëmpl da pert dla Federaziun
L’idea n’é nia jüda a perde; süa validité
Raiffeisen y dl’ex-direturia dla
é gnüda confermada do prësc 20
Senni, signura Giannotti y ùn
agn, canche ara é gnüda trata ca da
porvè da colaborè cun la lataria da
n’operaziun copia de chëra che ùn
Fodom. Sce nos ésson albü na maiù
descrit dessura y che le foliet Alto
convinziun, y sce i sozi dla stala ess
Adige di 23 de dezëmber 2014 à
albü na miù organisaziun, éssera
intitolé: „Nasce la superbanca, 7 miliardi
podü funzioné. Al basta odëi le
gestiti, al via la fusione Mediocredito
suzès di lüsc da paur che laóra sö
– Cassa Centrale. Un vertice tra le
le lat y fej ćiajó y vënn ćern frësca
province di Trento e Bolzano e il
diretamënter. Incër Corvara ne
101
respidlé söla RLB. Mo tratan s’à la
vëigon śëgn gnanca plü dër vaćes
(olache i todësc à śëgn la maioranza)
sön pastüra, cun na faziun negativa
à na faziun dopla. Propi por chësc à
söl imaja turistica.
la direziun de R+V tut pert gonot (te
- A San Martin unse metü a
20 agn), deboriada cun la Federaziun
desposiziun n local por la Pro Loco
Raiffeisen de Südtirol y les Casses
surantolon inće la gestiun.
diretamënter interessades, ales
102
incuntades che nos metôn a jì vigni isté
Öna dles iniziatives plü importantes
sön Piz Sorega cun la presentaziun dl
che ùn daidé realisé y che fej pert
elicoter en dotaziun. Pro les incuntades
sides de aiüt finanziar co de solidarieté
êl dagnora Raffael Kostner y Willy
- dl vers che nos ùn daidé mantignì
Costamoling y Gino Giacomelli che
n sorvisc nia da ponsè demez por
cuntâ di intervënć straordinars y dles
nosta zona en gran pert turistica - é
tecniches adorades. Chësc por motivé
stè le sostëgn che ti ùn dè al Aiüt
la Federaziun Raiffeisen, les Casses
Alpin Dolomites (Aiüt Alpin) por podëi
y dantadöt i todësc che s’à spo metü
suravire incër la fin di agn ’80. L’Aiut
a desposiziun por daidé sponsorisé
Alpin fej n sorvisc de socurs ti confrunć
stabilmënter l’Aiut Alpin.
dla popolaziun. La nasciüda ofiziala dl
Al é certes periodes de tëmp olache
Aiut Alpin é dl 1990, mo l’idea va zoruch
la televijiun mostra feter vigni dé
al 1985.
i intervënć de socurs dl „elicoter
cöce“ cun nüsc loghi bel da odëi
Ara se trata de na istituziun
y che se identifichëia oramai cun
formalmënter onlus, porchël de
„Raiffeisen“. I organisadus dla gara
n’assoziaziun de volontariat zënza fins
de schi dla Copa dl Monn „Sasslong“
de davagn, mo che porta por so ütl y
ia en Gherdëna à calcolè che la faziun
por süa efiziënza na faziun positiva
promozionala dla trasmisciun dla gara
nia da ponsè demez por nosc turism.
söla televijiun (che vëgn mostrada sura
Deache an po l’odëi dër bun, vëgnel a
döt le monn) vêl 700 Euro al secund.
s’al dè por nos, Raiffeisen y Assimoco,
An po porchël fà fora, do avëi fat les
na faziun economica direta. L’elicoter
proporziuns, tan che na sponsorisaziun
che nos sponsorisun à da trames les
regolara y nia ma episodica (sciöche
perts i loghi „Raiffeisen“ y „Assimoco“
la sponsorisaziun de n evënt), l’odëi
bel da odëi. La faziun n’é porchël
l’elicoter dl Aiüt Alpin cun nüsc loghi,
nia ma por la Val Badia, mo por döt
por le plü tles trasmisciun plü ćiarades
le Grup. Implü à „Raiffeisen“ inće n
sciöche i notiziars y söla stampa po
significat por i sciori todësc y porchël
valëi.
él inće indiretamënter na faziun por
la R+V (Raiffeisen und Volksbanken
L’efiziënza y ći che desfarenziëia
Versicherung) ti Paîsc Todësc. Le fat
l’Aiut Alpin da d’atres organisaziun
che al vëgn inće dant le logo Assimoco
de socurs é dantadöt l’esperiënza de
103
Sënta logistica dl Aiüt Alpin Dolomites a Pontives
Raffael Kostner - che é stè l’ideadù
dles scuadres dl C.N.S.A.S., B.R.D.,
– y de Willy Costamoling y Gino
S.A.G.F. (soccorso alpino della Guardia
Giacomelli sü colaboradus, mënacrëp y
di Finanza), dla Polizia de Stat y di
respetivamënter presidënć dl Aiüt Alpin
Carabinieri. Dal mëis de forà 2015 incà
dla Val Badia y dla Val de Fascia. Ëi mët
vëgnel fat i intervënć cun l’elicoter nü,
adöm la pasciun por l’ativité de socurs
model EC 135 T3, ćiamò plü efiziënt y
y l’amur por les munts, y, deboriada cun
saurì da manajè.
i dui piloć Marco y Gabriel (fredesc de
Les cherdades de socurs al Aiüt Alpin
Raffael) conësci vigni picia valada y vigni
gnô plüdadî fates diretamënter ala
canalun dles Dolomites sciöche sües
basa, laôta sö dala Ütia Sanon de
gofes. L’efiziënza é inće dada dilan ala
Raffael sön Munt de Suc. L’elicoter piâ
colaboraziun preziosa y insostituibla
ia diretamënter aladô dles cherdades,
cun les 17 scuadres dl socurs
zënza l’intervënt de mediaturs, da
alpin dl C.N.S.A.S. (corpo nazionale
n’altëza de 1850 m, che ascurtâ
soccorso alpino dl C.A.I.) y dl B.R.D.
dassënn le tëmp de jore. Plü tert, por
(Bergrettungsdienst tl Alpenverein).
rajuns ecologiches y ambientales, é
La sënta logistica dl Aiüt Alpin
la basa gnüda trasferida jö tla valada,
Dolomites a Pontives à n team
a Pontives, nia dalunc da Urtijëi a
d’intervënt metü adöm da: n pilot, n
n’altëza de plü o manco 1.100 metri.
dotur anestesist, un che laora cun la
binda, sciöche inće da n mëmber dl Aiüt
Implü à la Provinzia che à instëssa
Alpin metü a desposiziun da öna dles
dui elicoteri „Pelikan“ ingalin tut la
17 scuadres locales. Implü, d’invern y
dezijiun che les cherdades messâ gnì
tl caje de lovines, vëgnel inće metü a
fates tres le 118 y de conseguënza gnôl
desposiziun – a turnus – ćians da pert
tut a Balsan la dezijiun sön la priorité
104
y ći elicoter che ê da menè. A Balsan êl
Inće chilò sunse sta i promoturs.
scialdi la tendënza de menè i „Pelikan“
Intratan àn spo inće a livel provinzial
y porchël ê i intervënć dl Aiüt Alpin jüs
capì l’importanza da menè le team che
dassënn zoruch, tan da le mëte te na
é le plü dlungia al post dl intervënt,
gran crisa finanziara. N pez alalungia
partin sö le teritore provinzial te trëi
â Raffael y Willi instësc paié cun sü
zones.
mesi. Willy, Alfons, Renato y Raffael
I reportun chësc por desmostrè
ê gonot en contat y canche al ê gnü
l’importanza dl contribut promozional
fora chësta situaziun, êl gnü ponsè da
che l’Aiüt Alpin ti à dè al turism de nosc
se dè da fà cun n sostëgn dles Casses
raiun.
Raiffeisen.
Nia da desmentié n’é le reclam por
Incër la fin di agn ’80 â Renato n
Raiffeisen y Assimoco. Tl 2014 à
iade incuntè Raffael a Balsan che ti
Assimoco paié fora ales Casses dl Grup,
â cuntè de chësta situaziun. Dedô ê
tla Provinzia, por l’ativité d’assiguraziun
Raffael y Willy jüs da Alfons (che ê
fata tres le Sorvisc d’Assiguraziun
inće mëmber dl Aiüt Alpin da Corvara)
Raiffeisen (che sciöche dit dessura é
por fà na reuniun tl Hotel Col Alto. Plü
al pröm post tla lista dles 15 sozietês/
tert êl spo gnü organisé na incuntada
agenzies che laora tla Provinzia):
ofiziala te na ütia sön Piz Sorega
9.250.000 Euro de comisciuns, cun
olache al ê inće rové adalerch sozi dla
n aumënt de 900.000 euro respet al
Federaziun Cassa Raiffeisen y dles
2013.
Casses Raiffeisen dl raiun interessades
Por ći che reverda nosta Cassa,
al’ativité dl Aiut Alpin. Inće Raffael y
sperunse de rové defata a 1.000.000
Willy ê rovà adalerch cun l’elicoter y â
de euro de comisciuns. I se baratun
portè dant la situaziun. Insciö ê spo
jö regolarmënter cun Bornech al
döt pié ia. An â metü a desposiziun
pröm post, tla tlassifica che tol ite les
n contribut che é spo deventè na
comisciuns incassades dales Casses.
sponsorisaziun regolara. Insciö àn
Al é tler ći importanza che nosta
podü salvè la situaziun.
iniziativa (da se dè jö cun les
La desponibilité dla sponsorisaziun da
assiguraziuns y da les promöie) à albü
pert de Assimoco é gnüda a s’al dè tres
tla creaziun de valur por nos y por le
la presënza dl diretur dla Federaziun
Grup.
Raiffeisen signur Konrad Palla, Anton
Kosta diretur dla Cassa Raiffeisen
L’ativité dl Aiüt Alpin y süa faziun
da Bornech y de Renato Andriolo
promozionala é trata adöm ti dać chilò
diretur dla Cassa Raiffeisen Val Badia.
dessot:
Düć à menè do ti organisms a Milan,
- Intervënć tl 2012 indöt 698, de chisc:
deboriada cun i rapresentanć de R+V.
- 196 te Gherdëna
N gran mirit de chësc vers à le diretur
- 118 tl’Alta Badia
Palla.
- 3 a La Val
- 20 a Al Plan
- Intervënć tl 2014 indöt 707, de chisc:
- 116 a Suc y söla Munt de Suc
- 182 te Gherdëna
Total 453 tles zones che s’interessëia
- 93 tl’Alta Badia
te na manira particolara. De düć i
- 4 a La Val
intervënć, 406 é stà cun desfortunà de
- 23 a Al Plan
nazionalité taliana, 165 de nazionalité
- 109 a Suc y söla Munt de Suc
todëscia y 127 de atres naziuns.
- Total 411 tles zones che s’interessëia
- Intervënć tl 2013 indöt 669, de chisc:
intervënć, 449 é stà cun desfortunà de
- 161 te Gherdëna
nazionalité taliana, 167 de nazionalité
- 116 tl’Alta Badia
todëscia y 91 de atres naziuns.
- 7 a La Val
- 11 a Al Plan
Tl 2015 cina mez agost à l‘Aiüt Alpin
- 118 a Suc y söla Munt de Suc
Dolomites fat 628 intervënć.
- Total 414 tles zones che s’interessëia
te na manira particolara. De düć i
intervënć, 415 é stà cun desfortunà de
nazionalité taliana, 162 de nazionalité
todëscia y 92 de atres naziuns.
Aiüt Alpin Dolomites
105
te na manira particolara. De düć i
106
Sponsoring campionat palê VSS „scuadra U13”
Contribut por le ressanamënt
dl tët dla dlijia Lungiarü
Sponsoring ativitês joniles
invernales
Sponsoring gares de Copa Europa
y Copa dl Monn
Contribut por le tru de meditaziun
a San Martin
Contribut por laurs prò la dlijia da La Val
Sponsoring Tennisclub Ladinia
Concurs internazional de dessëgn
Contribut ala Musiga de San Martin de Tor
107
Sponsoring Badiamusica
108
20. SITUAZIUN DL PERSONAL
TLES CATER CASSES Y TLA
SËNTA AL MOMËNT DLA
FUJIUN
Les cater casses, protagonistes tl
svilup teritorial cun la daurida de filiales
arjigné ca la fujiun, â indöt cater
nöies cun döt ći che aldî laprò, ćina ala
dependënć:
daurida dl’ultima filiala. I baiarun inće dl
- Calfosch: dui
Consëi d’Aministraziun y di Revisurs di
- Badia: 1 a mez tëmp
Cunć te chësc tëmp.
- La Val: un
I metun man cun Calfosch y lasciun
- San Martin: 1 a mez tëmp
Corvara por ultima, deache al ê tler
che a Corvara fóssel restè le personal
Le laûr por unifiché les Casses, chël
„de rest“ nia indespensabl por les
por la daurida dla sënta a Corvara,
filiales i ultimi dis dl ann y spo por le
l’intenziun de tignì daverć düć i ofizi
funzionamënt di ofizi.
döta l’edema, la nezescité de tignì
A Calfosch êl ala fin dl ann Marlene
te vigni ofize incër la fin dl 1972 la
Clara, y, dai 19 de dezëmber 1972 inant
contabilité nezesciara por podëi stlüje
Alessandro Irsara, che â laurè pro le
jö la contabilité definitiva, la formaziun
Credito Romagnolo. I se recordun che
di bilanc da mëte adöm te un su, la
Alessandro Irsara â dè jö i documënć
contabilité da vigni dé y l’ativité de
por l’assunziun te na coperta ghela
portina, à orü dì to sö personal (che â
intestada al Credito Romagnolo. Paul
bele laurè tla banca o almanco che â
Feichter, tut sö a Calfosch de setëmber
laurè te n ofize) por ester bugn de pié ia
dl 1972 por fà pratica, ê gnü menè incër
cun na sora aziënda ai 2 de jenà 1973.
la fin de dezëmber a Badia. Giuvani
Canche al gnô arjigné ca la fujiun, â les
Pescoller â dè les demisciuns por jì a fà
cater Casses interessades, indöt cater
le secretêr tl Comun da La Val.
dependënć.
Da d’altonn êl rové a Calfosch na
Ćiarun plü avisa ći personal che
mascinn Kienzle, cumprada de secunda
al ê y olache al laorâ. I tolarun en
man dala Raika de Ćiastel, porchël
conscideraziun le personal che laorâ
ân podü arbandonè le vedl sistem de
tla fasa dan y do la fujiun, sciöche inće
contabilité.
de chël personal che diretamënter
Paul Feichter â porchël ćiamò podü
o indiretamënter â daidé pro la
porvè fora la contabilité a mascinn,
consolidaziun dla fujiun y dedô pro le
por podëi spo adorè la mascinn che ê
daverta al publich ai 2 de jenà 1973.
ćiamò pordejü da insigné jö Alessandro
I ultimi dis dl ann s’â Renato Andriolo,
Irsara che ê gnü tut sö ai 19 de
deboriada cun Raimund Irsara (che â
dezëmber. Sciöche an po odëi:
intratan rové le soldà) dantadöt dè jö
al ê dër püch tëmp.
cun l’organisaziun dl ofize dla sënta y
I ultimi dis dl ann â Paul Feichter
cun la gestiun. I pröms dui dis dl ann,
surantut le laûr a Badia, impede
ai 2 y ai 3 de jenà, â Raimund Irsara
Oswald Pitscheider, che laorâ a mez
messü jì zoruch a stlüje jö la contabilité
tëmp y che ê spo rové a San Martin a
dl Battaglione Bolzano. Chisc dui dis
tëmp plëgn. L’ofize a Badia ê tla ćiasa
ê Renato Andriolo restè su a Corvara,
de Oswald Pitscheider a San Linert.
deache Eusebio Sottara, che ê apëna
Al é da recordè, y chësc vêl por düć i
gnü tut sö, â metü man so sorvisc ai 8
ofizi cun ma un n dependënt su, che
de jenà. Canche Raimund Irsara ê gnü
le tëmp por fà la contabilité dependô
zoruch, y cun Eusebio Sottara t’ofize,
dal’ativité de portina. L’orar da lascè
êson indô rovà ite te n ritm normal,
vëies da sëra ê porchël dër flessibl.
tan por dì.
A La Val ê döt jü inant sciöche denant,
Pié ia cun chëstes condiziuns é stada
cun Giovanni Moling che ê bele da
na gran sfidada.
deplü agn dependënt.
I messun bëgn dì che ùn abiné
A San Martin â Oswald Pitscheider
colaboradus dër orentis, che é sta bugn
ciafè le laûr a tëmp plëgn tla filiala che
da s’adatè, da colaborè y é dagnora
ël conesciô bele dî.
sta a öna da imparè ite y azetè tres
Al ê ma plü da organisé, gestì y fà pié
indô compić nüs. Al é stè meso insciö
ia Corvara te chësc momënt critich.
da mëte adöm n grup che tignî adöm y
Renato Andriolo che s’â dantadöt dè
portâ responsabilité.
jö cun la realté y le funzionamënt
dles Casses Raiffeisen a Calfosch dal
1. de merz 1972, s’â dantadöt cruzié
dl’organisaziun dla sënta, deboriada
cun Alfons Pezzei che ê dagnora
presënt. Gonot êsi jüs deboriada a
Balsan a to mascinns, atrezatöres,
aredamënt, l’armè de segurëza y
ćinamai le material d’ofize. Feter döt
ê gnü tut da Amonn, olache Kirchmair
ê responsabl por les venüdes. Plü
tert àl metü sö la Dreika, cun chëra
che colaborun dötaurela. Sciöche an
po odëi, ne jôra nia ma de contabilité
y aministraziun. La sënta messâ gnì
109
intratan inće tl ofize a Badia. Ël â inće
21. FILIALES NÖIES
110
AL PLAN
De mà dl 1972, tratan la festa por
Carlo Tamers, tl frabicat tl zënter.
l’inauguraziun dla sënta, ê le signur
Chilò â metü man les tratatives che â
Anton Feichter da La Pli de Mareo jü a
acompagné la daurida dles filiales y
baié cun le dr. Silvius Magnago, dijon
spo la costruziun y la restrotoraziun.
de se dejidré la daurida de na Cassa tl
I locai nominà dessura ê en pert tuć ite
Comun de Mareo. Feichter â albü na
dala botëga de na certa signura Walde.
funziun primara tla Raiffeisen de so
Al n’ê nia saurì da sciacarè impara,
paîsc; cassa che ê spo gnüda stlüta por
mo ëra ê tl medemo momënt inće dër
les gaujes storiches che i conesciun.
valënta deache pro vigni incuntada
Le dr. Magnago â reagì positivamënter,
ciafânse ega de vita. Les incuntades
impormeton da se dè jö cun la cossa.
dorâ feter dagnora scialdi dî y ala fin
Nos n’ân aprofité y ite por i agn ‘70
êra jüda da se mëte a öna, mo an ne sa
ânse menè ite la domanda y tl medemo
nia sce por mirit dl’ega de vita o deache
tëmp êl gnü metü man da chirì n local.
ên stà bugn da la baié sö. Nia de
Do avëi tut en conscideraziun deplü
importanza secondara n’ê stè l’import
poscibilitês, ânse chirì fora i locai de
che ân messü paié.
AL PLAN: filiala dla Cassa Raiffeisen Val Badia daurida tl 1976
Do che ara ê jüda bun por n pez sön
chësta plaza de paîsc, inće sce nia düć
s’odô de bun edl, ânse ponsè de chirì
fora n frabicat de proprieté. L’ocajiun ê
gnüda a s’al dè, canche i ân ciafè le toch
de terac dlungia le Hotel Posta.
Deache nos ân interès, s’â le signur
Mutschlechner, proprietar dl Albergo
ciafè la poscibilité de frabiché dlungia
so confin, a condiziun che ël pois fà
sö na ćianoa che é spo deventada
sënta dla Scora de Schi. Mo ara ne jô
nia da ciafè n’acordanza por döt y les
tratatives s’â trat en lunch, ćina che ara
é jüda da fà sö n frabicat tl post olache
al é śëgn la cassa.
I ofizi é gnüs partis sö bun y arjignà ite
cun l’atrezatöra moderna. Al é gnü fat
n salf por les sentades, a desposiziun
dles uniuns dl paîsc.
AL PLAN: festa de inauguraziun por l’amodernamënt di locai dla Cassa tl dezëmber dl 2011
111
Posta ponsè da sfruté la situaziun. I ân
112
LA ILA
A La Ila n’êl mai stè na Cassa
Carabinieri s’un foss jüs. I orôn spo nos
Raiffeisen. I orôn daurì na filiala,
fà sö n frabicat da partì sö te trëi perts:
deache cun la fujiun s’ânse tut dant
öna na pert por nosta filiala, che foss
de corì bun le teritore. La filiala messâ
spo deventada nosta proprieté, öna na
ester te na posiziun strategica, a na
pert por la Caserma di Carabinieri che
manira da abiné inće i tliënć da San
restâ de proprieté dla fam. Rottonara
Ćiascian. Le post ideâl ê la Caserma
y n’atra pert destinada a fins comerziai,
di Carabinieri, söl incrujada por jì
tres de proprieté dla fam. Rottonara.
a San Ćiascian. Mo sciöche an sa,
Fat fora chësc, messânse fà fora avisa
tles Casermes di Carabinieri él inće i
co partì sö le frabicat y i posć por lascè
Carabinieri. I ân impröma tut sö contat
jö i auti, en relaziun ai cosć che nos ân
cun la signura Loise Rottonara, che
por fà sö döt le frabicat y stabilì tan che
ê atira stada a öna, mo che ne savô
le fit nü por na Caserma di Carabinieri
nia dër olâ mëte man. I ân spo tut sö
plü grana y moderna fajô fora. Chësc
contat cun i Carabinieri, y deboriada
problem ê dla fam. Rottonara, mo al
cun Loise Rottonara sunse jüs deplü
pesâ sön le tëmp de realisaziun.
iadi a Balsan dal Colonel dl CC da
Ala fin ê döt jü bun y an â podü fà sö
Balsan. Le frabicat ê en malester
le frabicat.
y porchël ê le Colonel, che sperâ te
Diretur de filiala é deventè Alessandro
na Caserma moderna y funzionala,
Irsara cun Günther Fistill y Elisabeth
interessè. Cun Loise Rottonara ânse
Penazzi.
baié de trà jö la caserma canche i
LA ILA: filiala dla Cassa Raiffeisen Val Badia daurida tl 1992
Tl 1991 êl gnü metü man de fà la zona
2 comerziales. Les atuales 60 dites
artejanala a Pidrô. La dezijiun ê gnüda
artejanales dl Comun ti dà laûr a 260
tuta dal Comun, do che al ê gnü fat n
dependënć sön 1.344 abitanć.
referendum, olache la popolaziun podô
En previjiun dl svilup de Pidrô â
chirì fora danter le svilup turistich che
nosc Consëi d’Aministraziun tut la
ess orü dì fà lifć, bunamënter fóssel
dezijiun de daurì na filiala, che é spo
gnü fat lifć de coliamënt cun Al Plan.
efetivamënter gnüda daverta al publich
De conseguënza fóssel dessigü stè
al 1. de setëmber 1993.
tröp trafich y al foss gnü roviné le
paîsc. Al ê gnü chirì fora de mantignì
Dal 1993 al 1999 êl ma un n dependënt.
l’economia locala da paur/artejanala,
Tl 1999 é spo i dependënć deventà
cun la poscibilité da se slarié fora
dui, dal momënt che chësta filiala â
a Pidrô. Laôta êl 12 dites a Pidrô,
ciafè le compit da fà le tesorier por i
al dédaincö n’él 55 y de chëstes;
ënć publics. En chël ann ê i dependënć
40 é artejanales, 5 turistiches y 10
danter Pidrô y La Val deventà cinch.
comerziales.
Ciafè n local a Pidrô n’ê nia stè ri.
Tl paîsc da La Val êl laôta 20 dites
Le sorvisc da tesorier y le svilup dla
artejanales, 24 turistiches, de chëstes
zona s’à damanè cun le tëmp na
16 „bed&breakfast“ y 20 d’agriturism,
restrotoraziun interna dla filiala.
PIDRÔ: filiala dla Cassa Raiffeisen Val Badia
113
PIDRÔ
114
22. RAPINES
Inće sce an à dagnora ćiarè de tignì
- La Val, otober 1987
alt le livel de segurëza y la cualité di
Ala fin d’otober dl 1987, püch denant
sistems d’alarm y segurëza, unse
co stlüje la Cassa, salta ite na porsona
dagnora ponsè che al ne foss nia dër
cun na ćialza foscia sura le će jö, y,
stè le prigo de na rapina, ma bele
manacian cun na pistola, fejera pone
sce an pënsa ala conformaziun dl
jö sön funz i trëi tliënć presënć, se
teritore, cun les strades por jì ite y fora
fej dè i scioldi te cassa y inće chi te
ti paîsc. Mo i se falân. Inće sce ân a
tresor. Mo le dependënt é bun da ne
desposiziun mesi de prevenziun, unse
ti dè nia les zetoles da 100 y da 50
dal 1987 inant albü rapines, de chëres
mile che ê ascognüdes. Le malvivënt
che baiarun chilò dessot. Por fortüna
sciampa spo cun n auto parchegé dan
é le dann ma stè finanziar, a pert la
l’albergo Rosalpina zënza lascè na
spordüda che i protagonisć s’à dè.
pedia. N valgügn mëisc dedô à döes
porsones che l’â odü tla müsa - dan
- San Martin, ai 13 de jenà 1987:
la Cassa - dan y do la rapina, conesciü
Na porsona mascherada va ite ti locai
sön n foliet sciöche chël responsabl
dla filiala, jon diretamënter devers dl
dla rapina söl Renon. Ara se tratâ de n
titolar Bruno Morlang. Le dependënt
jonn da Kaltern.
Oswald Pitscheider é stè bun da fà
pié ia l’alarm tratan che le rapinadù se
- Calfosch, 28 de aurì 1994:
fajô dè 100 miliuns de lires y stlopetâ
Trëi porsones mascherades se
cun süa pistola daìte tl local. Defora
presënta danmisdé ia, y cun pistoles
êl n complize che tignô sot a control
se feji dè i scioldi, zirca 35 miliuns.
n grup de porsones che tolô pert a
Arjignà da sciampè, vëighi canche ai
na sopoltöra, stlopetan sura sü ćes
é por jì da porta fora, i Carabinieri sön
fora, sö por le mür dl‘ostaria Dasser.
plaza. I leri va zeruch tla filiala y tol na
Dedô ési debota sciampà cun na jeep,
tliënta sciöche ostaje. Le dependënt
resultada arobada, sö cuntra Anvì (Ju
Arnold Alton se pîta cun gran coraje
da Picolin) olache ai é jüs fora de strada
da jì para impede la tliënta. A chësc
y da da olache i dui leri é spo sciampà y
punt comana i dui delincuënć i trëi
n’é nia plü sta da afustié. I dependënć
dependënć da jì para, mo canche ai
arata che un di dui foss n conesciü
s’intënn che t’auto n’él nia lerch por
preiudiché da Porsenù, arestè n gröm
düć, feji ma sentè ite Arnold Alton y
de iadi por rapina.
Ottavio Mussner y pëia ia döt dassënn
devers de Corvara, jon spo cuntra La
Ila y spo ite a San Ćiascian.
- San Martin, ai 27 de otober 2000:
strada ê la strada por rové a La Ila ma
Dales 9:50 da doman va dui ëi cun le
daverta da un n vers por n valgügn
müs corì - impröma un y spo l’ater - ite
cënć metri. Ai é bugn da superè chësc
tla filiala. Le pröm dij val’ de n valia, tira
ostacul (an ne sa nia co), va spo inant
fora n cortel, salta sura le banco ite,
cuntra San Ćiascian y fej gnì fora i
sbürla i dependënć te bagn y se fej dè
ostaji ite dal ćiamp dal sport. L’auto
i scioldi te cassa, zirca 70 miliuns de
va inant y vëgn spo ciafè sön Ju de
lires. La soma ess ćiamò podü ester
Valparola. L’archirida di leri, fata
maiù, sce al ne foss nia te chël momënt
inće cun l’elicoter, n’à portè a degun
gnü ite n tliënt che à insciö sciuré
resultat.
sotissura le plann di dui delincuënć che
à portè a fin la rapina inće sce al ê na
porta dopla blindada. Döt é sozedü te
n cörtiscimo tëmp, por fortüna zënza
Articui dles rapines fora dl foliet “Alto Adige”
violënza.
115
Al é da tignì cunt che por laûrs sön
116
23. PROSPETIVES Y SVILUPS
POR LE DAGNÌ
Mai sciöche śëgn é le monn dl credit
l’efiziënza y la capazité da se
tl laûr da se svilupé dër dassënn, sot
patrimonialisé, n’él nia da podëi ponsè
a vigni punt d’odüda. Al é tl laûr da
che la situaziun por les BCC restes
nasce danter l’ater na assoziaziun
anfat.
bancara europeica, che tolarà sö les
Le sistem dles BCC é aladô de na
desposiziuns dla BCE (Banca Zentrala
inrescida dl’Antitrust le cuarto grup
Europeica), dles banches zentrales
bancar dla Talia y al é en espanjiun.
nazionales, dla Comisciun Europeica,
La inrescida confermëia che les BCC se
di guerns nazionai y regolarà danü
dà jö dantadöt cun l’aiüt finanziar, o
la strotöra dles singoles banches, di
dì che ëres laora dantadöt cun i sozi y
grups y di raporć danter ëi. Sce l’ABI
cun sües partezipaziuns. Chësc o dì che
(Assoziaziun Bancara Taliana) se tol
ëres fej süa ativité aladô de ći che é odü
dant de promöie prinzips ispirà ala
danfora dai statuć y dala lege. Chësc
imprenditorialité y ala realisaziun
é ći che les desfarenziëia en sostanza
de n marćé lëde y de concorënza tl
dala manira de laurè dles banches
sistem bancar a livel nazional, a livel
popolares.
dl’Uniun Europeica, che tl dagnì arà la
Le grup ti da laûr a 37.000 dependënć,
prevalënza, messaràn tignì cunt de
cöi adöm dai tliënć passa 160 miliarg
messëi mudé i statuć por i adatè ales
de Euro y nen investësc 135.000
strotöres nöies sides dles banches che
miliarg dantadöt pro les families, i
di grups, cun le fin dl control di risć,
artejagn y dites piceres y mesanes.
dla governance y dla capazité da se
Le patrimone superëia i 20 miliarg
patrimonialisé.
de Euro y ai 30 de jügn 2014 él gnü
De chësc vers va inće la trasformaziun
registré n „Tier 1“ mesan dl 16%, che é
dles Banches Popolares de na certa
dër bun, respet a na mesaria dl 11-12%
dimenjiun: da sozieté cooperativa te
dl rest dl sistem di credić. Mo la soma
sozieté por aziuns, sciöche odü danfora
di credić da sblochè - che é stada ćina
dal Guern.
püch denant scialdi plü bassa respet a
Les BCC ne toma por le momënt nia ite
chëra dl rest dl sistem de credit - ti röia
sot a chësc provedimënt, mo an sa bele
tres plü pormez. Le „Tier 1“ mosöra la
che inće por ëres éson tl laûr da ponsè
solidité finanziara de na banca, metüda
a na trasformaziun radicala.
adöm dal raport danter patrimone y
Dl ater vers, sce al vëgn odü danfora
atif de bilanz, metü en relaziun al risch
por les Banches Popolares les
de credit. Ćiamò n iade vëigon tan
mudaziuns che i ùn odü, por aumentè
indespensabl che le patrimone é.
117
Consëi d’aministraziun y Revisurs di cunć - 27.04.2012
dr. Fortunato Verginer, raj. Alfons Pezzei, dr. Hubert Obwegs
dr. Paolo Vanzi, p.i. Georg Mutschlechner, raj. Bruno Castlunger, dr. Renato Andriolo,
dr. Artur Conrater, Angelo Frenes, Christian Thaler, raj. Pasquale Verginer
Le grup é organisé te na rëi de 400
Banca d’Italia ai 2 de forà 2014, odô
BCC - Casses Rurales (bele ma te nosta
Carmelo Barbagallo - chef dl Control
regiun n’él 100) cun 4.500 portines,
- la soluziun poscibla tla costituziun
passa n miliun de sozi y 5 miliuns de
de na holding che toless ite dötes les
tliënć. Mo chësc o inće danter l’ater dì
Casses, a livel nazional, lascian to pert
400 Consëis d’Aministraziun y inće tan
inće aziëndes che ne fej nia pert dl
d’aministraziuns.
monn cooperatif, che söla basa de ći
Chësta strotöra despartida sö, é -
che an à aldì, podess ćinamai avëi la
aladô dla Comisciun Europeica -
maioranza de capital dla holding.
n elemënt de deblëza tl contest dl
Chësc por dì püch, desfajess le
sistem bancar. Al é porchël tler che
carater de credit cooperatif.
tl scenar europeich nü, gnaràl tut
Nosc Grup (tres la Federaziun
provedimënć por razionalisé chësta
Raiffeisen) s’impunta cuntra na te’
situaziun. Bunamënter gnaràl fat
operaziun fata a livel nazional, y prô
na restrotoraziun dla rëi dl sistem,
da la realisé a livel provinzial, tolon ite
metüda adöm atualmënter da BCC,
ma les Casses Raiffeisen, tignon cunt
Federaziuns, Iccrea, Casses Zentrales,
dl bun livel de patrimonialisaziun atual,
por n’avëi nia tan na gran despartiziun
tignon cunt che le bilanz consolidé dl
y aumentan insciö l’integraziun
2014 é positif por ca. 90 miliuns de
por superè i limić dla dimenjiun y
Euro y tignon inće cunt dla validité de
razionalisaziun dla „governance“.
süa governance.
Te n convëgn metü a jì a Balsan dala
118
Le fat che le medemo dé, ai 12 de forà,
Chisc elemënć é, aladô de n valgügn
a Milan, à le diretur dla Banca d’Italia
stüdi conesciüs (danter l’ater
dr. Visco dè pro che l’integraziun
dla Deutsche Bank), sce ai vëgn
podess gnì fata por grups, lascia sperè
acompagnà da inovaziun tecnologica
en bun. An podess porchël ponsè a na
sciöche le mobile banking y la
holding a livel provinzial, che te nosc
multicanalisaziun (podëi s’anuzé de
caje podess ester la „Zentrala“.
tecnologies eletroniches/telematiches,
L’art. 45 dla Costituziun reconësc
en particolar cun i „smart phones“,
„la funziun soziala dla cooperaziun a
por les operaziuns y i sorvisc dla
carater de aiüt finanziar zënza fins
banca) na garanzia de suzès. Nosta
de speculaziun privata“, y sce por aiüt
Cassa é organisada dër bun de chësc
finanziar vëgnel miné dantadöt l’ativité
vers, éra pö sostignida da n Zënter
cun i sozi, mësson dè pro che chësc po
de Elaboraziun Dać modern, che se
ma gnì fat sce an é presënć söl teritore
renovëia tres danü.
y sce an é lià al teritore.
N articul gnü fora da püch sön na
revista spezialisada dij:
Consëi d’aministraziun y Revisurs di cunć - 24.04.2015
De chësc vers ti ćiarunse a nosc dagnì
mescolare tradizione, mutualità
cun na certa trancuilité, signüsc de
e innovazione è immortale e ciò è
nos instësc y dër motivà inće sce se
talmente evidente che in un paese
rendun cunt che i messarun afrontè na
notoriamente avanzato come gli
revoluziun.
USA si sta rilanciando il ruolo delle
La presënza sön le teritore dla Val
„banche di prossimità“ (come vengono
Badia y Fodom se darà inće tl dagnì
chiamate le banche locali) perchè
l’oportunité da ti stè dlungia a nüsc
considerate cinghia di trasmissione
tliënć y sozi por n svilup dl’economia
insostituibile per lo sviluppo locale,
locala sann, sterch y balanzè.
tra economia finanziaria ed economia
reale. Ecco perchè qualsiasi modello
di ristrutturazione del credito
cooperativo non potrà prescindere dalla
salvaguardia delle sue caratteristiche
fondamentali.”
119
“Un credito cooperativo, capace di
NOTES SÖN L’ AUTUR
Dr. Renato Andriolo
Nasciü a Urtijëi (Gherdëna) tla
provinzia de Balsan, ai 25 de merz
dl 1940, residënt a San Ćiascian,
120
tla strada Glira, 40.
Do avëi fat la scora elementara,
mesana y alta a Urtijëi, àl ciafè le
diplom da rajonier tl ann 1960, cun
le sistem de stüde paritetich taliantodësch odü danfora por les döes
Tl 1970 làscel l’ativité bancara por
valades Ladines de Südtirol.
se dediché ales ativitês de familia y
Stüde universitar de economia
en particolar dal 1970 al 1972, se dàl
aziendala ti agn ‘60.
jö cun so hotel y cun d’atres ativitês
Laurea de soziologia, direziun de
privates.
stüde antropologia culturala tl 1996
Tl 1972 röiel tla Cassa Rurala Ladinia
tla Université da Urbino, cun na
da Calfosch, cun le fin d’organisé la
dissertaziun söla storia, cultura
fujiun cun les atres trëi casses dla Val
y mîć y usanzes te Südtirol.
Badia. La fujiun vëgn a s’al dè cun gran
Tl 1960 mëtel man l’ativité bancara
suzès y devënta operativa bele en chël
pro la Banca de Trënt y Balsan, inćiaria
ann. Ara se trata dla pröma fujiun tla
che döra ćina tl 1970, tolon ite por na
storia dles Casses Rurales de Südtirol.
buna pert l’inćiaria da diretur de filiala.
Danter l’ater é la pröma Cassa Rurala
Amesaìte él stè na interuziun, dal 1962
de Südtirol gnüda metüda sö tla Val
al 1963 por fà le soldà sciöche ofizier di
Badia tl 1889.
„Alpini“ a Aosta y te Südtirol.
121
122