Artikel als

VENDERDI, ILS 16 DA FANADUR 2004
16 000 ragischs schubregian l’aua
Ad Uors/Suraua s’avonzan las lavurs dalla serenera nova
DAD AUGUSTIN BEELI
■ Igl ei in project spectacular, e tuttina vegn el realisaus senza canera e
brimbori. Dacuort han ils hortulans
plantau ora las «ragischs» el foss dalla
serenera nova da Suraua. Quei implont situaus sut il Plaun d’Uors ei igl
emprem da tal gener el Grischun. Tgi
che va dil Plaun d’Uors ora seferma tuttenina avon ina teissa spunda. Ina via da
funs traversa quella e meina giuaden
ell’acla dalla caplania dad Uors. Leu construescha la corporaziun da serenera Suraua actualmein il stabiliment da schubergiar l’aua dallas quater fracziuns Camuns, Tersnaus, Surcasti ed Uors. Aunc
ussa sorteschan tutta auas tschuffas dallas
casas ora el Rein. La lescha federala e cantunala dad auas camonda che mintga singul vitg stoppi esser colligiaus vid ina serenera. Numerusas vischnauncas pintgas
han aschia stuiu adattar ils davos onns lur
infrastructura. En Surselva per exempel
Riein, Pitasch, Duin, Degen e Vignogn.
En quellas vischnauncas han ins elegiu sistems convenziunals e biologics.
Gronda experientscha
cun tals implonts
A Suraua ha ina gruppa d’interess dau igl
impuls da ponderar ina alternativa. En
mira han ins oravontut giu da spargnar
cuosts da menaschi e da manteniment.
L’aua da canalisaziun arriva el niev implont senza pumpadi e senza agid artificial, sulet culla pendenza denter ils loghens e la serenera nova. «Igl october vegn
quei ad esser il cass, lu vegn l’emprema
aua menada ellas eras», declara il president
dalla corporaziun da serenera Suraua,
Alexi Derungs, viers LQ. Entschatta avrel
2004 ha la vischnaunca da Suraua entschiet a baghegiar la serenera. Sil plazzal
ves’ins ina tschaghegna e luvrers ch’ein
vidlunder da betunar ils mirs d’in implont. Ei seigi ils caums per deponer e
schigientar igl gliet, explichescha Alexi
Derungs. Ier ha el menau LQ atras il plazzal da baghegiar.
Quei pervia d’in motiv special: L’emprema jamna da fenadur han ils hortulans
plantau la garda el foss da schubergiar. En
tut hagien ins mess ella tiara 16 000 plon-
Els dus foss gronds han ins plantau 16 000 plontinas da canna. Quellas creschan, vegnan pli e pli robustas e fan lur néz per l’emprema
FOTO A. BEELI
serenera da ragischs dil Grischun.
tinas. Naven da quest atun vegnan quellas
a schubergiar l’aua da canalisaziun dalla
vischnaunca da Suraua.
Ina serenera da ragischs ei enzatgei
niev. Quei sistem ei derasaus ella Tiaratudestga, en Scandinavia ed el Canada. En
Svizra ha il biro d’inschignier WRA AG a
Raron el Valleis gronda experientscha cun
quel. Signur Peter Tscherrig cusseglia cuntinuadamein ils responsabels dil cantun e
dalla vischnaunca da Suraua. Ils cuosts da
construcziun da rodund dus milliuns
francs gidan cantun e confederaziun lu era
da purtar. Igl ei cuosts cumparegliabels
cun quels d’ina serenera convenziunala.
Cun mecanica ed electronica minimala
Avon diesch onns, cu las quater
vischnauncas eran aunc independentas,
han ellas entschiet a sondar tgei variantas
ch’ei detti per construir lur serenera. Igl
onn 1997 han ellas fundau la corporaziun
ed entschiet a planisar l’alternativa. Ins ha
Musica baroca per
violoncello e cembalo
■ (cp) Gievgia, ils 22 da fenadur 2004
allas 20 uras ha liug ella baselgia
claustrala dallas soras Dominicanas
a Glion (via dalla claustra 16) in conzert baroc per violoncello e cembalo.
(mira inserat) Sil program stattan ovras
da Marin Marais, Domenico Gabrielli,
Christopher Simpson, Domenico Zipoli ed August Kühnel. Per part ein las
notas da quellas ovras buca da survegnir
pli, biaras ein vegnidas reconstruidas
ord il manuscret. – Il medem concert ha
liug sonda, ils 24 da fenadur allas 20.30
uras ella baselgia reformada a Flem.
Eva Pedrazzi, Violoncello
ed Oskar Birchmeier, Cembalo.
Eva Pedrazzi ha fatg il diplom da scolasta da violoncello a Turitg tier Frédéric
Mottier, a Praga all’academia d’arts ha
ella fatg ulteriurs studis tier Milos Sadlo
e Carel Pravoslov Sadlo e concludiu tier
Franz Walter a Genevra cul diplom da
solista. Ella ha studegiau a Turitg tier
Paul Müller contrapunct e composiziun, lu continuau quei studi a Praga
tier Carel Janacek e Dr. Vaclav Felix. A
Genevra studi da «musica da dudisch
tuns». A Turitg ha ella lu contonschiu
tier Robert Blum il diplom da scolasta
per contrapunct e composiziun.
Eva Pedrazzi ei stada solista allas jamnas
internazionalas da Bach a Schaffusa cun
tuttas treis sonatas da gamba da J.S.Bach
(cun Henriette Barbe, cembalo) e concertau sco solista cun orchester, clavazin ni
cembalo, e sco solista en serenades da trio,
quartet e celli. La BBC London a recepiu
in triep ovras dad ella en special tuttas treis
sonatas per gamba da J.S. Bach (cun Henriette Barbe) u tuttas sis suitas da cello da
J.S. Bach. Plirs onns eis ella stada solista da
cello alla scala di Milano.
Oskar Birchmeier
Sia scolaziun: clavazin – cant da scola –
diplom da concert all’orgla (cun distincziun). Oravontut eis el interessaus vid il
sunar sin instruments vegls: orgla, cembalo, clavichord e „hammerklavier“.
Oskar Birchmeier sa buca sedecider da
preferir mo in da quels instruments. Enten perscrutar la moda da sunar e la natira da quels instruments contonscha el
ideas fetg impurtontas per far musica els
differents stils e colorits.
Sco organist ed accumpignader da
canzuns cul «hammerklavier» ei el activs
in pliras tiaras. Oskar Birchmeier ei staus
biars onns cembalist tier in quintet baroc
da Winterthur, cul qual el ha recepiu
biaras ovras sin plattas fonograficas.
elegiu ina varianta cun capacitad per 500
persunas. Actualmein dumbra Suraua 320
habitonts.
Schubergiar l’aua dalla canalisaziun
cun plontinas da canna tuna interessant.
Sin ina surfatscha da 50 aras han ins construiu sil funs dall’acla treis foss da sedimentaziun, dus gronds ed in pli pign. La
serenera da ragischs funcziunescha diltut
biologicamein e senza agid mecanic. Ils
planisaders garanteschan ch’il sistem secumprova mintgagi en numerus loghens.
Ils cundrezs electronics els bischels surveschan alla controlla e mesiraziun dall’aua.
La monocultura dalla canna ha effect da
risti. Las robustas ragischs tegnan si e filtreschan il tschuff ell’aua. Quel resta leu,
smarschescha e nutrescha el medem mument las plontas. La serenera da Suraua
vegn a funcziunar tenor il sistem dalla sedimentaziun.
«Cu l’aua sortescha puspei ora el
Glogn, eis ella silmeins schi schubra sco
quella dil flum», gi il president dalla corporaziun. Avon che l’aua cuntinuescha il
viadi «ora ella libertad», vegn ella controllada e mesirada, secapescha cun electronica moderna. E secapescha che gliet pli
grop, grass e gera, vegnan rimnai aunc
avon che l’aua entra el foss culla canna.
All’entschatta dalla procedura da schubergiar meinan bischels l’aua els caums da
gliet. «Quei gliet setschenta e resta leu per
silmeins 20 onns», declara Alexi Derungs.
Suenter ils cuosts d’investiziun da dus
milliuns francs vegn la serenera a custar egl
avegnir mo rodund 15 000 francs ad onn.
Ils cuosts da menaschi e da manteniment
ein minimals en cumparegliaziun cun sistems convenziunals. Ils emprems dus onns
ston ils construiders aunc sustener la monocultura dalla canna. Quei vul gir ch’ins
stoppi zerclar las eras e liquidar plontas da
concurrenza. Cuvridas specialas sut il humus dils foss garanteschan che l’aua resta
serrada ella circulaziun da schubergiar.
Orlando Caduff e Fabio Linder
gudognan Cup Crestas
■ (vn) Sco usitau ils davos onns ha giu
liug la davosa fin dalla jamna a Trun il
turnier da tennis Cup Crestas. Igl ei in
turnier per umens che ein classai naven dad R5–R9. Damai ch’il Club da tennis Trun disposna ussa d’in tierz plaz eis
ei stau pusseivel da far ina categoria dubel
mix per giugaduras e giugadurs classai
naven dad R4–R9. Pils turniers singuls
fuvan buca meins che 51 giugadurs s’annunziai e pil turnier dubel mix ha ei giu
dudisch annunzias.
Paucas surpresas
Ella secunda runda eis ei reussiu a Simon
Lechmann, classaus R7 da batter Flavio
Monn ch’ei classaus R5. En quella runda
ha era Orlando Caduff da Tavanasa battiu
Marco Salis, la numera in dil turnier. Ella
part sut han las numeras dus e treis contonschiu il miezfinal. En quel ha
Remo Cavegn battiu Christian Janki en
dus sets cun in clar resultat. Pli fetg ha
Orlando Caduff stuiu batter el miezfinal
per gudignar en treis sets encunter Niggi
Vonzun. El final quintavan biars cun ina
victoria da Remo Cavegn. Lez ha lu era
gudignau igl emprem set 2:6. Tgi che ha
quintau che quei mondi vinavon aschia
ei secuglienaus. Orlando Caduff ei vegnius meglier e meglier el giug ed ha la finala
gudignau ils ulteriurs.
Duas claras caussas ein ils mezfinals
stai en categlria R7–R9. En in gudogna
Fabio Linder encunter Luis Caduff en
dus sets en en l’auter batta Urs Pfister la
numera dus dil turnier, Martin Hosang,
medemamein en dus sets. El final eis ei
reussiu a Fabio Linder, in giugadur dad
unihoc che gioga ella ligia naziunala A,
da batter Urs Pfister en dus sets 6:4 e 6:2
Ella categoria dubel mix ein ils favorits
sequalificai pils mezfinals. Martina Nay e
Rafael Rensch battan Paula Nay e Philippe
Vincenz 6:2 e 6:3 e Marianne Tamagni ed
Erich Decurtins battan Laura Derungs e
Carlo Venzin. Il final vegn gudignaus da
Nay/Rensch en dus sets 6:3 e 6:1
Resultats
R5–R7 : Quartfinals: Orlando Caduff
batta
Marco Salis 6:1/7:5; Niggi Vonzun batta Daniel
Schindler 6:2/6:3; Christian Janki batta Simon
Lechmann 6:4/3:6/wo; Remo Cavegn batta Rainer
Blumenthal 4:6/6:2/6:2.
Mezfinals: Orlando Caduff batta Niggi Vonzun
7:5/4:6/6:2; Remo Cavegn batta Christian Janki 6
2/6:1.
Final: Orlando Caduff batta Remo Cavegn
2:6/6:3/7:5.
R7–R9: Quartinals: Fabio Linder batta Thomas
Davatz 6:4/6:0; Caduff Luis batta Remo Heisch
6:4/6:4; Urs Pfister batta Umberto Zanin 6:1/6:1;
Martin Hosang batta Guido Derungs 6:0/6:1.
Mezfinals: Fabio Linder batta Luis Caduff 6:3/6:4;
Urs Pfister batta Martin Hosang 6:3/6:4.
Final: Fabio Linder batta Urs Pfister 6:4/6:2.
5
■ GREINA
Regurdientschas dil
fest coller
(gv) El rom dalla «Stad culturala Greina
2004» muossa igl artist Luis Coray da
Laax questa fin d’jamna silla Greina il
teater da performance. Tenor la descripziun digl artist setracta ei d’in teater da
performance da pasturs. En quei teater
gioga il fest coller la rolla principala. Per
Coray ei Greina buca mo in num: «Da
mia tatta da Rumein – ella derivava da
Vrin – haiel jeu udiu bia historias e legendas dalla Greina». Ulteriuras historias dalla Greina ha Coray legiu el cudisch «Regurdientschas d’in buob da
Puzatsch», screts dil frar da sia tatta Valentin Anton Pelican.
Era il fest coller enconuscha Luis
Coray bein. Da buob ha el empriu d’enconuscher quel cun pertgirar vaccas. Il
«fest da pertgirar» seigi stau igl uaffen
principal duront il pertgirar la vacca da
casa. Luis Coray: «Cul cunti da sac vegneva il fest coller pinaus e duront il
pertgirar las vaccas vegneva el entagliaus
cun ornaments.» Il fest vegneva buca
mo duvraus per pertgirar, el vegneva era
duvraus per far termagls e giugs.
Las regurdientschas che Luis Coray
ha dil fest coller e las regurdientschas dil
buob da Puzatsch ein il tema dil teater
da performance. Il venderdis entuorn
las 16.00 e la sonda denter las 9.00 e las
10.00, presenta igl artist ella vischinonza dalla camona dil Terri il teater. Denter auter reparta el festa coller e cuntials
allas aspectaturas ed aspectaturs per
schar entagliar quels il fest tenor gust. Ils
fests vegnan catschai ella tiara e fuorman
ina part dalla exposiziun «Greina 2004».
Prelecziun, tun e giug cul fest ein ulteriuras parts dil teater da Luis Coray.
■ ARRANSCHAMENTS
Venderdis, 16-7-2004
Breil: 20.00 concert da finiziun dalla
jamna da chor en sala polivalenta.
Falera: 14.00 program d’affons: Crear
maletgs dalla natira. 14.30 excursiun da
megalitas parc La Mutta. Liug da sentupada: Biro d’informaziun Alpenarena.ch.
Laax: 21.30 kino Raiffeisen da notg da
stad spel Lag Grond.
Lumbrein: 17.30–20.00 tir popular da
caliber pign per mintgin a Surin.
Mustér: 14.00 viseta dil vitg e dalla
claustra. Annunzias tier Sedrun Mustér
Turissem. 17.00–18.00 English Conversation el hotel Rhätia.
Sedrun: 10.00 viseta dil luvratori da
pegnas scalegl.
Sonda, 17-7-2004
Degen: Turnier da beachvolleyball sper
il lag da far bogn a Davos Munts.
Flem: Di dallas portas aviartas dall’untgida da Flem, A19.
Glion: 08.30–12.00 fiera jamnila da
Glion cun products frestgs ord la Surselva sin plazza fiera en direcziun Sursaissa.
Laax: 21.30 kino Raiffeisen da notg da
stad spel Lag Grond: Findet Nemo.
Lumbrein: 09.00–12.00/14.00–18.00
tir popular da caliber pign per mintgin a
Surin.
Mustér: 15.00 vernissascha dall’exposiziun «Von der Blume zum Honig» el restaurant da muntogna a Caischavedra.
Sagogn: The Fitzwilliam String Quartet, concert (evt. ils 18). Cultura el Casti
Aspermont.
Schnaus: 13.30–17.00 luvratori historic
Mulin.
Vattiz: Turnier da gaudi 4x4 da beachvolleyball a Davos Munts.
Dumengia, 18-7-2004
Breil: 13.00 Paintball Games silla plazza
SupAir spel lag.
Lumbrein: 09.00–12.00/14.00–18.00
tir popular da caliber pign per mintgin a
Surin.
Mustér: Brunch dalla dumengia el restaurant da montogna a Caischavedra.
Vattiz: Turnier 2x2 da beachvolleyball a
Davos Munts. Uniun da traffic Val
Lumnezia.