pdf

La Quotidiana 3-2-2015, p. 2
Privel da lavinas en costas da tut las exposiziuns
Far turas pretenda actualmain blera experientscha
DA FLURIN ANDRY / ANR
„ Ils accidents cun lavinas sco ultimamain al Vilan tiran endament
mintg’enviern puspè che far turas po
esser fitg privlus. I na basta betg d’avair
in bun equipament, i dovra er experientscha sin ils auts, dador las pistas.
Tschintg persunas dad ina gruppa da nov
alpinists èn mortas sonda en ina lavina
sut il Piz Vilan. Il team da salvament ha
gì il sustegn da tschintg elicopters per sal­
var ils disgraziads. «Actualmain è il privel
da lavinas en grondas parts dal Grischun
relativamain critic», di Gian Darms, ex­
pert per lavinas ed emploià da l’Institut
per la perscrutaziun da naiv e lavinas SLF
a Tavau. Per il mument dovri, sco ch’el
punctuescha, simplamain experientscha
per far turas en muntogna. «Sch’ins na
posseda betg quell’experientscha neces­
saria èsi bun dad ir cun insatgi che enco­
nuscha la cuntrada e che sa co sa cunte­
gnair d’enviern en quella, p. ex. cun ina
guida da muntogna», cusseglia Darms.
Ina da quellas guidas è Andri Poo da Sent.
«Giasts fan mintgatant
in tschert squitsch»
Avant che declerar la situaziun da lavinas
en sia regiun, l’Engiadina Bassa, manzu­
na la guida l’uschenumnà «kick» ch’ina
part dals giasts tschertgan cun far d’en­
viern turas: «Surtut ils ‘freeriders’ èn en
tschertga dad aventuras en muntogna, las
qualas als dattan quest sentiment ch’els
numnan il kick», di Andri Poo. Ils pli
gronds «kick’s» han els en situaziuns pri­
vlusas. «Nus guidas qua en nossa regiun
avain l’avantatg che nus nun avain ils ti­
pics giasts che fan freeride, quels van pli­
tost en Engiadin’Ota, Tavau u er ad An­
dermatt», menziuna’l, «noss collegas là
badan schon savens che tscherts giasts
avessan gugent da far turas che als dessan
il kick. Las guidas èn alura en la situaziun
ch’ellas vulessan dad ina vart baingea
avair il giast, da tschella vart vulessan el­
las però era avair la segirezza.» Ch’els ha­
jan pauca veglia da sa render en privel mo
per satisfar als giavischs dals giasts, decle­
ra la guida da muntogna da Sent, «sco
guida as pensa er adina a sai, quai è la mo­
tivaziun da na sa laschar metter sut
squitsch dal giast e dir simplamain na,
questa tura na faschain nus betg.»
«Per tschertgar il kick èsi
uss propi il fauss mument»
Sco che Poo di è uss en Engiadina Bassa
il problem fundamental ch’il vent ferm
ha suflà la pauca naiv en costas da tut las
exposiziuns: «Perquai na pon ins dir uss,
las costas dal nord èn privlusas, ma quel­
las dal sid per la paja betg. Actualmain po
esser la cuverta da naiv da tut las costas
pauc stabila ed uschia privlusa.» Quai
conferma era il perit Gian Darms: «Quai
Tar la disgrazia sin il Piz Vilan eran en acziun tschintg elicopters da salvament.
vala en tut il chantun, causa il vent che
ha chargià las costas pon esser tut las ex­
posiziuns potenzialmain privlusas.» Tant
el sco era Andri Poo din ch’i dovria per
MAD
far actualmain turas propi bler’expe­
rientscha. Ultra da quai duessan ins avair
cun sai er il dretg equipament cun il de­
tectur per tschertgar en lavinas e la pala
da naiv. «Uss è la situaziun uschè privlu­
sa ch’ins po be dir che per tschertgar il
kick èsi uss propi il fauss mument», men­
ziuna la guida da muntogna Andri Poo.
Regenza vul centralisar il «scanning fiscal»
La regenza pren posiziun davart l’incumbensa da deputau Aurelio Casanova (pcd Foppa)
DA MARTIN CABALZAR
„ La regenza insista sin si’intenziun
da centralisar il «scannig» dallas declaronzas da taglia a Cuera. Ella recamonda perquei da refusar in’incumbensa da deputau Aurelio Casanova
(pcd Foppa) che pretenda che quella
lavur vegni fatga a moda decentrala
els centers regiunals. Sia incumbensa
ei vegnida suttascretta da 51 parlamentaris. Sco quei ch’il parsura dalla
vischnaunca da Ilanz/Glion Aurelio Casanova constatescha cun raschun seferma
il svilup tecnologic era buc avon las taxa­
ziuns da taglia. Aschia seigi previu da rea­
lisar el decuors dils proxims onns da
scannar las taxaziuns da taglia, archivar
ellas electronicamein e d’automatisar ils
cass. Il moziunari ei cunscients che l’au­
tomatisaziun dils cass ei in svilup logic el
rom dall’elavuraziun electronic da datas.
Quella automatisaziun vegni s’entelli era
ad haver consequenzas per la collavura­
ziun cullas vischnauncas. Dad ina vart
vegni il diember dils cass che ston vegnir
taxai a sereducir, quei che hagi conse­
quentamein era in effect sil volumen da
lavur e silla dotaziun dallas plazzas dils
emploiai da taglia. Dall’autra vart vegni
era l’indemnisaziun allas vischnauncas a
vegnir reglada da niev. «Igl ei da prever
che quei vegn a caschunar sperditas mas­
sivas per las vischnaunas», ei il capo com­
munal da Ilanz/Glion perschuadius.
Regenza metta en damonda ils cuosts
Dapi 2001 ei la collavuraziun dallas
vischnauncas tier l’imposiziun da taglia e
l’indemnisaziun per lur lavur vegnida
reglada da niev. Denter 2002 e 2014 ein
quellas indemnisaziuns carschidas da 6,1
milliuns sin varga otg milliuns ad onn.
«Quei augment da cuosts da passa 35
pertschien sto vegnir mess en damonda»,
constatescha la ministra da finanzas Barbara Janom Steiner. Tenor ella duein
quels cuosts vegnir reduci cun agid da
process automatisai, aschia che certas ex­
pensas da persunal crodien naven. Entras
scannar ed archivar electronicamein las
datas da taglia crodien naven per las
vischnauncas differentas incumbensas
tier la controlla dallas entradas sco era
tiegl archivadi d’actas fiscalas.
Treis quartas dallas declaronzas
succedan en fuorma electronica
Gia oz vegnien rodund 75 pertschien
dallas declaronzas da taglia per entradas
e facultad inoltradas en fuorma electro­
nica ni registradas cun agid dil barcode
D, constatescha la regenza. Suenter la
colligiaziun cugl archiv electronic succe­
dida igl atun vargau seigi quei process
vegnius sviluppaus vinavon. En in pro­
xim pass duein las declaronzas da taglia
inoltradas sin pupi sco era tuttas agiun­
tas vegnir registradas electronicamein,
vul dir scannadas. Era l’archivadi actual
sin pupi duei vegnir remplazzaus pass per
pass a moda electronica.
Il scanning duei vegnir introducius igl
onn 2016 perquei che la soluziun da ta­
xaziun vegn remplazzada per la perioda
fiscala 2018 e perquei che l’investiziun
seigi era mo lu giustificabla sche l’appli­
caziun vegni nezegiada sur plirs onns.
La regenza ei digl avis ch’ei drovi scannar
ed archivar quantitads da datas da taglia
aschi grondas, infrastructuras caras che
stoppien disponer d’ina gronda capaci­
tad. «Quellas installaziuns ston perquei
vegnir tratgas a nez optimalmein e vegnir
applicadas da persunas versadas», mane­
gia la regenza. Damai che la lavur depen­
di grondamein dalla disponibilitad da
quels sistems stoppi era il support tecnic
ademplir aultas pretensiuns e porscher la
garanzia ch’ei detti neginas interrup­
ziuns. Ultra da quei concerni il scannadi
ed igl archivadi dallas declaronzas da ta­
Deputau Aurelio Casanova ed ulteriurs 51 consignonts vulan impedir in’ulteriura centralisaziun dils uffecis da taglia.
FOTO O. ITEM
glia buca mo las taglias sin entradas e fa­
cultad, anzi era tut ils auters geners da tag­
lia sco taglia sin gudogn ord la vendita da
beins immobiliars, la taglia sin ierta, la
taglia alla fontauna etc. nua che las vi­
schnauncas hagien neginas funcziuns
d’incasso. La finala stoppi era vegnir ri­
sguardau il fatg ch’il volumen da datas
scannadas vegni a sereducir marcanta­
mein ils proxims onns damai che adina
dapli declaronzas da taglia sco era agiun­
tas vegnien inoltradas en fuorma electro­
nica.
Regenza refusa
ina soluziun decentrala
Sin fundament da quels arguments refu­
sa la regenza ina soluziun decentrala che
seigi «cumprovadamein pli cara, meins
efficienta, meins ecologica e – riguar­
dond ils svilups futurs – era meins flexi­
bla». Tier ina soluziun decentrala stues­
sien las vischnauncas acquistar e finan­
ziar las infrastructuras per il scannadi els
centers regiunals, installar organisaziuns
corrispundentas da menaschi e purtar la
resca en cass ch’il volumen da lavur sere­
ducess ed ils cuosts fussen aschia buca
curclai pli entras l’indemnisaziun dil can­
tun.
Corrispunda buc alla strategia
da rinforzar ils centers regiunals
Tenor igl incumbensader Aurelio Casa­
nova corrispunda quei concept insumma
buc alla stategia dalla confederaziun e dil
cantun da rinforzar ils centers regiunals.
Tenor el eis ei numnadamein dil tuttafatg
urgentamein necessari da matener ils
posts da lavur ellas regiuns. Las presta­
ziuns actualas dallas vischnauncas el rom
dalla taxaziun da taglia seigien secumpro­
vadas ed ei detti insumma negins motivs
stringents da centralisar questas incum­
bensas. Cun las pusseivladads tecnicas
dad ozilgi dependi ei buca nua che las
controllas d’entrada ed il scannadi ve­
gnien fatgs. Ed ultra da quei caschuni ina
soluziun decentrala negins cuosts supple­
mentars, puntuescha Aurelio Casanova.