Els as pglegvan ancha peda par ster a plaz! - gemeinde
Transcript
Els as pglegvan ancha peda par ster a plaz! - gemeinde
LX. anneda-nr. 6 november/dezember 2011 Giazetta per la famiglia bargunsenra in ed our d’patria. Cumpera minch’oter mais. Abunnamaint fr. 17.- Cumünanza culturela fr. 5.- Schec postel 70-6388-0. Ediziun cumünanza culturela Pro Bravuogn. Redacziun: Gruppa redacziunela: U. Nicolay, 081/4071208 Stampa e spediziun: SO Print AG 7000 Cuira Els as pglegvan ancha peda par ster a plaz! La donna Deta Guidon-Casparis, igl sar Pol Serena (tat digl Gian Clo), igl sar Valanteñ Serena (bap digl Otto Paul) agl sar dr. Nicolo Battaglia, segl banch davant la porta chesa d’la donna Marta Cloetta-Guidon. 1 L’antica Strada Valeriana maina da Pisogne ed da Marone a Zone e zieva sur las Fuorclas in otras valledas. Cò sun passos ils Romans 16 ans aunz Christus cur chi haun aquisto la Rezia. La via maina sur il Passo di Croce di Zone. Eir cò gnivan las sendas inchaminedas da chavallers e pelegrins. Scu tar nus chattains a l’ur da da quistas sendas, baselgias veglias per part our dal XVevel secul. Uschè la baselgia San Giorgio Cislano cun grandiusas frescas eir vi da la fatscheda. Visitas a Zone Italia Davent da la vschinauncha da Marone ans maina üna via sü vers Zone chi gescha 680m sur mer, üna vschinauncha bain situeda, lö da partenza per bellas spassagedas scu per exaimpel sül Monte Guglielmo sün la Corna Trentapasse ed oter pü. Aunz cu river in vschinauncha pudains admirer la reserva natürela da las Piramidas da Zone, aguoglias furmedas da terra e belma tres erusiuns chi’s preschaintan in möd spectaculer. Scu cha Maria, la figlia dad Anna Marchetti, ans quinta sun eir els dependents da sponsurs per pudair mantgnair quist s-chazzis culturels. I’l center da Zone Scu in nossas cuntredgias mainan sendas anticas romanas sur ils munts. 2 sto la baselgia di San Giovanni Battista. La chiesa San Cassiano, üna baselgia imez ils pros, eir quella in vicinanza da l’antica Strada Valeriana cul sench Christopherus (chi es seguond la legenda il protectur dals viandaunts) vi da la fatscheda. La senda chi maina vers la baselgia am tir’adimaint la via cullas chapellas chi maina vers la baselgia da Farrera in Val d’Alvra. Scu mè saro que sto pussibel da construir quistas baselgias da bellezza in ün temp da granda poverted e sainza mez finanziels? La resposta es üna ferma religiusited dals abitants ed üna grand’amur pel lod da Dieu. Las baselgias eiran chesas per tuots, ün lö da silenzi per tadler il pled da Dieu. Cò as raduna la comunited per adurer ed ingrazcher a Dieu. Eir las numerusas persunas da Zone chi haun stuvieu emigrer in tschercha da lavur vaivan ün grand desideri per revair lur baselgias. Las frescas sun fich sumgiantas a quellas in nossas baselgias chi sun eir construidas dad artists da l’Italia dal nord. Anna muossa üna fotografia da Bravuogn, ella cun sieu spus Michele davaunt lur gedem cha nos cuncristiauns da cretta catolica drovaivan per lur cults divins (hoz butia VOLG). La baselgia catolica da Bravuogn es gnida fabricheda pür dal 1958. E cur ch’ella saja riveda a Zone, üna simila belleza da baselgias. Ursula Nicolay 3 schabain ch’eir ella es gnida veglia e chamina cun ün bastun. Tuot inchanteda da nossa visita ans quint’la d’evenemains capitos avaunt passa 60 ans scu chi füssan capitos her. Ell’ans muossa fotagrafias dal temp ch’ella serviva in nossa famiglia e fotografias da Fallo e d’las Funtaunas dal ir a cuolm. Ellas s’algorda dals purs chi giaivan a cuolm impustüt da la famiglia Oberli chi vaiva üna chamanna „hetta“ sün las Funtañas e pernottaivan cò e lò cusü. Ella muossa üna fotografia cun Ernst Oberli e so dafatta auncha scu cha’ls chavagls vaivan nom. Inscunters Ils inscunters sun stos fich cordiels Anna Tempini, sia figlia Caterina cun sieu hom Enrico, Anna Marchetti cun sia figlia Maria haun investo bger temp per ans mner tres lur bella vschinauncha chi s’ho pèra sviluppeda fich ferm il ultims ans. Rivedas i’l hotel „il Centrale“ ans dumanda il possesur d’inuonder cha nus vegnans. Sün nossa resposta quint el cha sieu bap saja sto a Latsch scu „prader“. El ho clamo il „nòno“ uschè cha vains do üna baderlada. El saja sto la sted 1952 sü Latsch tar la famiglia da Josty Ambühl dürant ils mais da sted. El quinta dals iffaunts Ambühl, chi eiran auncha pitschens e s’algordaiva da l’intera famiglia in speciel dal temp passanto aint a Tuors. Il di zieva ans vains inscuntredas cun Anna Marchetti, eau craj ch’eau la vess auncha cugnuschida, Falo/ Funtañas (1946-48) Davant Giovanni, Ernst Oberli, Stefano Marchetti süls chavagls Catherina ed Anna Marchetti 4 Eau m’algord d’ün di cha Anna eira riveda sün acla süls Naz cun üna sadella da mundscher plaina d’uzuns. Ella vaiva eir ün speciel dun per chatter pompaders. Nossa mamma s’allegraiva in gün sün Anna Marchetti, ad eiran da zarcler e fer sü ils ardöffels, da cumader ils linzöls da pro, da guarder dal üert ed oter pü. Tschiguollas, arvaglia e richmelnas vaivans pel solit our in Cox immez l’er dad ardöffels. A maisa eirans da sted cur chi eiran cò ils praders 8 – 10 persunas, la chadafö eira simpla e stretta. Sün mieu giavüsch vains fat üna visita sül sunteri da Zone. Süls craps da fossa vzains las fotografias dals trapassos. Cò inscuntrains a divers chi sun stos a Bravuogn. Uschè eir a Stefano Marchetti, il frer dad Anna, a Giorgio Cagni chi ho eir lavuro tar nus ed a Maddalena Belleri, chi es morta giuvna, insembel cun sieu terz iffauntin, in consequenza da la naschentscha. Nos prader Sina Battista ho miss svess ün term a sia vita, uschè eir cò a Zone dürs destins. Evenimaints chi’m rendan trista. Eau sun cuntainta d’esser steda a Zone e d’avair pudieu resentir lur cordialited e bainvuglientscha. Ursula Nicolay Ils da Zone gnivan insembel las dumengias e chantaivan pel solid in cumpagnia 5 Scu es la famiglia da sar Taddeo Tempini riveda a Bravuogn? Nus, Luisa Cavelti-Tempini ed eau vains fat üna visita ad Anna Tempini-Zatti a Zone. Ella ans quinta: „Mieu bap Taddeo Tempini es naschieu dal 1883 a Toline/Pisogne al Lago d’Iseo. La citedetta Pisogne es situeda a l’entreda da la Valle Camonica sper il lej. L’an 1893 es Taddeo sto la prüma vouta a Bravuogn cun sieus genituors. El vaiva quella vouta 10 ans, Luis Tempini chi es sto bgers ans paster da nuorsas a Bravuogn eira sieu frer. Dunque cun 10 ans es el chamino cun sieus genituors da Toline/Pisogne a Bravuogn, tres la Valle Camonica; sur il Passo Aprica, gio’n Vuclina fin Tirano. Zieva sur il Pass dal Bernina in Engiadina, sur l’Alvra fin a Bravuogn. Il viedi düraiva ün’eivna. Els pernottaivan in aclas sül fain e survgnivan paun e lat dals purs. Da sted staivan els a Bravuogn e sül fer inviern turnaivan els darcho in Italia. Il nòno lavuraiva i’l god e la nonna güdaiva ad implanter pigns e larschs vers Latsch e Stugl. Scu abitaziun vaivan els üna chamanna sper il flüm Alvra. Mieu bap Taddeo giaiva da mat cun üna portantina sün las arains aint in Val Tuors illas aclas per painch frais-ch, quel purtaiva el a Bravuogn e’l surdaiva als postigliuns da las charozzas chi giaivan vers l’Engiadina. Il painch eira destino pels hotels in Engiadina. Per quista lavur surginv’el üna pitschna peja. Cun 37 ans es Taddeo turno a Toline. El nu vaiva fat servezzan militari. Dal 1920 ho el imprais a cugnuoscher mia mamma Caterina Rosetti. Els haun marido a Toline e fat zieva insembel il viedi a Bravuogn, quista vouta cul tren. Cò vaiva sar Guelf Juvalta pissero per ün‘abitaziun. Mia mamma vaiva 22 ans e mieu bap 37. Mieu bap giaiva a god. Mia mamma ho gieu 5 mats e duos mattas, tuots sun naschieus a Bravuogn. 1920 Battista, el es disgrazcho cun 24 ans aint il god. 1922 Giovanni chi ho lavuro a San Murezzan scu muratore. 1923 eau Anna, marida dal 1950 a Michele Zatti da Zone chi eira rivo a Bravuogn scu prader e vo a ster a Zone. 1924 Mario, el ho lavuro aint il god cò a Bravuogn e s’ho marido. El ho gieu trais iffaunts, 6 Rosana, Virgiglio e Caterina. El es mort dal 1975 ed es sepulieu a Cuira. Emilio es naschieu dal 1925 el ho lavuro a Zurigo aint il hotels scu portier. Zieva pensiuno e’l sto ün per ans a Bravuogn ed ieu zieva gio’l Tessin. El es mort a Turich. Mia sour Rina es naschida dal 1927 ell’ho gieu duos iffaunts Rinaldo e Silvia, ell’es steda bger ans a Cuira, ed es morta in favrer 2011. Tomaso (Miggi) es naschieu dal 1929 ed ho lavuro bgers ans illa mitropa (i’l vagun da spaisa da la viafier Retica) el vaiva üna figlia e staiva a Cuira.“ Anna ho survivieu tuot sieus fradgliuns. Ella ho 88 ans e viva bain chüreda da sia figlia Caterina da sted a Zone e d’inviern a Fidenza inua cha la famiglia da sia figlia es da chesa. Sieu figl Battista nu vains vis. La mamma dad Anna, duonna Caterina Tempini-Rosetti es morta dal 1949 cun be 51 ans. Ell’es steda sepulida a Bravuogn. Sieu bap Taddeo es sto a Bravuogn fin dal 1954, zieva e’l ieu a Zone in Italia tar sia figlia Anna. Ella l’ho chüro auncha trais ans fin a sia mort. El es sepulieu a Toline, Anna es integreda tuottafat a Zone ed eir a Fidenza. Sün mia dumanda inua ch’ella as chatta propi da chesa am respuond’la.“Il mes cor e a Brauegn!“. Cher Anna grazcha fich per l’intervista! Ursula Nicolay 7 Prauas Chant da Goita Brauegn: miazevna igls 28 dec. a venderze igls 30 dec., las 20.00 an sela polivalenta dirigent: Chasper Valentin Latsch: venderze, igls 30 dec., las 20.30 an baselgia dirigent: Ueli Schmid-Härtli Gratulaziuns 8 15 19 22 28 2 8 15 15 16 21 23 23 schner schner schner schner schner favrer favrer favrer favrer favrer favrer favrer favrer 2012 2012 2012 2012 2012 2012 2012 2012 2012 2012 2012 2012 2012 a a a a a a a a a a a a a sar Christian Goldmann Bravuogn per 80 ans duonna Lilly Furrer-Feuerstein Schübelbach per 75 ans duonna Cecile Schwarz-Kruse Stugl per 85 ans duonna Mengia Michael-Gregori Domat/Ems per 90 ans duonna Maria Hepp-Stamm Schleitheim/Brav. per 92 ans duonna Barbara Döhrig-Götte D-Lemgo per 80 ans sar Arpen Huder-Hermann Bravuogn per 96 ans duonna Helena Walther-Roedel Champfèr per 85 ans sar Peter Schöb Stugl per 85 ans duonna Marie Allegrucci-Schmid Pfungen per 75 ans sar Johann Battaglia-Stoffel Bravuogn per 85 ans duonna Maria Ursula Tuor-Huder Bravuogn per 92 ans duonna Helena Bernhard-Gustin Cuira per 75 ans Nogs giavegschan a da tots bialas festas da Nadel ad eñ schlass bun dè bun on! E par tots blera peda er sel vos banchet an cumpagneia! 8 9