Els as pglegvan ancha peda par ster a plaz! - gemeinde

Transcript

Els as pglegvan ancha peda par ster a plaz! - gemeinde
LX. anneda-nr. 6
november/dezember 2011
Giazetta per la famiglia bargunsenra in ed our d’patria. Cumpera minch’oter mais.
Abunnamaint fr. 17.- Cumünanza culturela fr. 5.- Schec postel 70-6388-0.
Ediziun cumünanza culturela Pro Bravuogn.
Redacziun: Gruppa redacziunela: U. Nicolay, 081/4071208
Stampa e spediziun: SO Print AG 7000 Cuira
Els as pglegvan ancha peda par ster a plaz!
La donna Deta Guidon-Casparis, igl sar Pol Serena (tat digl Gian Clo), igl sar Valanteñ
Serena (bap digl Otto Paul) agl sar dr. Nicolo Battaglia, segl banch davant la porta chesa
d’la donna Marta Cloetta-Guidon.
1
L’antica Strada Valeriana
maina da Pisogne ed da
Marone a Zone e zieva sur
las Fuorclas in otras
valledas. Cò sun passos ils
Romans 16 ans aunz
Christus cur chi haun
aquisto la Rezia. La via
maina sur il Passo di Croce
di Zone. Eir cò gnivan las
sendas inchaminedas da
chavallers e pelegrins. Scu
tar nus chattains a l’ur da da
quistas sendas, baselgias
veglias per part our dal XVevel secul. Uschè la baselgia
San Giorgio Cislano cun
grandiusas frescas eir vi da
la fatscheda.
Visitas a Zone Italia
Davent da la vschinauncha
da Marone ans maina üna
via sü vers Zone chi gescha
680m
sur
mer,
üna
vschinauncha bain situeda,
lö da partenza per bellas
spassagedas
scu
per
exaimpel
sül
Monte
Guglielmo sün la Corna
Trentapasse ed oter pü.
Aunz
cu
river
in
vschinauncha
pudains
admirer la reserva natürela
da las Piramidas da Zone,
aguoglias furmedas da terra
e belma tres erusiuns chi’s
preschaintan
in
möd
spectaculer.
Scu cha Maria, la figlia dad
Anna Marchetti, ans quinta
sun eir els dependents da
sponsurs
per
pudair
mantgnair quist s-chazzis
culturels. I’l center da Zone
Scu in nossas cuntredgias
mainan
sendas
anticas
romanas sur ils munts.
2
sto la baselgia di San
Giovanni Battista.
La chiesa San Cassiano, üna
baselgia imez ils pros, eir
quella in vicinanza da
l’antica Strada Valeriana cul
sench Christopherus (chi es
seguond la legenda il
protectur dals viandaunts) vi
da la fatscheda. La senda chi
maina vers la baselgia am
tir’adimaint la via cullas
chapellas chi maina vers la
baselgia da Farrera in Val
d’Alvra.
Scu mè saro que sto pussibel
da
construir
quistas
baselgias da bellezza in ün
temp da granda poverted e
sainza mez finanziels? La
resposta es üna ferma
religiusited dals abitants ed
üna grand’amur pel lod da
Dieu. Las baselgias eiran
chesas per tuots, ün lö da
silenzi per tadler il pled da
Dieu. Cò as raduna la
comunited per adurer ed
ingrazcher a Dieu. Eir las
numerusas persunas da Zone
chi haun stuvieu emigrer in
tschercha da lavur vaivan ün
grand desideri per revair lur
baselgias.
Las frescas sun fich
sumgiantas a quellas in
nossas baselgias chi sun eir
construidas dad artists da
l’Italia dal nord. Anna
muossa üna fotografia da
Bravuogn, ella cun sieu spus
Michele davaunt lur gedem
cha nos cuncristiauns da
cretta catolica drovaivan per
lur cults divins (hoz butia
VOLG). La baselgia catolica
da Bravuogn es gnida
fabricheda pür dal 1958. E
cur ch’ella saja riveda a
Zone, üna simila belleza da
baselgias.
Ursula Nicolay
3
schabain ch’eir ella es gnida
veglia e chamina cun ün
bastun. Tuot inchanteda da
nossa visita ans quint’la
d’evenemains capitos avaunt
passa 60 ans scu chi füssan
capitos her. Ell’ans muossa
fotagrafias dal temp ch’ella
serviva in nossa famiglia e
fotografias da Fallo e d’las
Funtaunas dal ir a cuolm.
Ellas s’algorda dals purs chi
giaivan a cuolm impustüt da
la famiglia Oberli chi vaiva
üna chamanna „hetta“ sün
las Funtañas e pernottaivan
cò e lò cusü. Ella muossa
üna fotografia cun Ernst
Oberli e so dafatta auncha
scu cha’ls chavagls vaivan
nom.
Inscunters
Ils inscunters sun stos fich
cordiels Anna Tempini, sia
figlia Caterina cun sieu hom
Enrico, Anna Marchetti cun
sia figlia Maria haun investo
bger temp per ans mner tres
lur bella vschinauncha chi
s’ho pèra sviluppeda fich
ferm il ultims ans.
Rivedas i’l hotel „il
Centrale“ ans dumanda il
possesur d’inuonder cha nus
vegnans. Sün nossa resposta
quint el cha sieu bap saja sto
a Latsch scu „prader“. El ho
clamo il „nòno“ uschè cha
vains do üna baderlada. El
saja sto la sted 1952 sü
Latsch tar la famiglia da
Josty Ambühl dürant ils
mais da sted. El quinta dals
iffaunts Ambühl, chi eiran
auncha pitschens e
s’algordaiva da l’intera
famiglia in speciel dal temp
passanto aint a Tuors.
Il di zieva ans vains
inscuntredas cun Anna
Marchetti, eau craj ch’eau la
vess auncha cugnuschida,
Falo/ Funtañas (1946-48)
Davant Giovanni, Ernst Oberli,
Stefano Marchetti süls chavagls Catherina
ed Anna Marchetti
4
Eau m’algord d’ün di cha Anna eira riveda sün acla süls Naz
cun üna sadella da mundscher plaina d’uzuns. Ella vaiva eir ün
speciel dun per chatter pompaders.
Nossa mamma s’allegraiva in gün sün Anna Marchetti, ad
eiran da zarcler e fer sü ils ardöffels, da cumader ils linzöls da
pro, da guarder dal üert ed oter pü. Tschiguollas, arvaglia e
richmelnas vaivans pel solit our in Cox immez l’er dad
ardöffels. A maisa eirans da sted cur chi eiran cò ils praders 8
– 10 persunas, la chadafö eira simpla e stretta.
Sün mieu giavüsch vains fat üna visita sül sunteri da Zone.
Süls craps da fossa vzains las fotografias dals trapassos. Cò
inscuntrains a divers chi sun stos a Bravuogn. Uschè eir a
Stefano Marchetti, il frer dad Anna, a Giorgio Cagni chi ho eir
lavuro tar nus ed a Maddalena Belleri, chi es morta giuvna,
insembel cun sieu terz iffauntin, in consequenza da la
naschentscha. Nos prader Sina Battista ho miss svess ün term
a sia vita, uschè eir cò a Zone dürs destins. Evenimaints chi’m
rendan trista.
Eau sun cuntainta d’esser steda a Zone e d’avair pudieu
resentir lur cordialited e bainvuglientscha.
Ursula Nicolay
Ils da Zone gnivan insembel las dumengias e chantaivan pel solid in cumpagnia
5
Scu es la famiglia da sar Taddeo Tempini
riveda a Bravuogn?
Nus, Luisa Cavelti-Tempini ed eau vains fat üna visita ad Anna
Tempini-Zatti a Zone.
Ella ans quinta:
„Mieu bap Taddeo Tempini es naschieu dal 1883 a Toline/Pisogne al
Lago d’Iseo. La citedetta Pisogne es situeda a l’entreda da la Valle
Camonica sper il lej. L’an 1893 es Taddeo sto la prüma vouta a
Bravuogn cun sieus genituors. El vaiva quella vouta 10 ans, Luis
Tempini chi es sto bgers ans paster da nuorsas a Bravuogn eira sieu
frer. Dunque cun 10 ans es el chamino cun sieus genituors da
Toline/Pisogne a Bravuogn, tres la Valle Camonica; sur il Passo
Aprica, gio’n Vuclina fin Tirano. Zieva sur il Pass dal Bernina in
Engiadina, sur l’Alvra fin a Bravuogn. Il viedi düraiva
ün’eivna. Els pernottaivan in aclas sül fain e survgnivan paun e lat
dals purs. Da sted staivan els a Bravuogn e sül fer inviern turnaivan
els darcho in Italia. Il nòno lavuraiva i’l god e la nonna güdaiva ad
implanter pigns e larschs vers Latsch e Stugl.
Scu abitaziun vaivan els üna chamanna sper il flüm Alvra.
Mieu bap Taddeo giaiva da mat cun üna portantina sün las arains aint
in Val Tuors illas aclas per painch frais-ch, quel purtaiva el a
Bravuogn e’l surdaiva als postigliuns da las charozzas chi giaivan vers
l’Engiadina. Il painch eira destino pels hotels in Engiadina. Per quista
lavur surginv’el üna pitschna peja.
Cun 37 ans es Taddeo turno a Toline. El nu vaiva fat servezzan
militari. Dal 1920 ho el imprais a cugnuoscher mia mamma Caterina
Rosetti. Els haun marido a Toline e fat zieva insembel il viedi a
Bravuogn, quista vouta cul tren. Cò vaiva sar Guelf Juvalta pissero per
ün‘abitaziun. Mia mamma vaiva 22 ans e mieu bap 37. Mieu bap
giaiva a god. Mia mamma ho gieu 5 mats e duos mattas, tuots sun
naschieus a Bravuogn. 1920 Battista, el es disgrazcho cun 24 ans aint
il god. 1922 Giovanni chi ho lavuro a San Murezzan scu muratore.
1923 eau Anna, marida dal 1950 a Michele Zatti da Zone chi eira rivo
a Bravuogn scu prader e vo a ster a Zone. 1924 Mario, el ho lavuro
aint il god cò a Bravuogn e s’ho marido. El ho gieu trais iffaunts,
6
Rosana, Virgiglio e Caterina. El es mort dal 1975 ed es sepulieu a
Cuira. Emilio es naschieu dal 1925 el ho lavuro a Zurigo aint il hotels
scu portier. Zieva pensiuno e’l sto ün per ans a Bravuogn ed ieu zieva
gio’l Tessin. El es mort a Turich. Mia sour Rina es naschida dal 1927
ell’ho gieu duos iffaunts Rinaldo e Silvia, ell’es steda bger ans a
Cuira, ed es morta in favrer 2011. Tomaso (Miggi) es naschieu dal
1929 ed ho lavuro bgers ans illa mitropa (i’l vagun da spaisa da la
viafier Retica) el vaiva üna figlia e staiva a Cuira.“
Anna ho survivieu tuot sieus fradgliuns. Ella ho 88 ans e viva bain
chüreda da sia figlia Caterina da sted a Zone e d’inviern a Fidenza
inua cha la famiglia da sia figlia es da chesa. Sieu figl Battista nu
vains vis.
La mamma dad Anna, duonna Caterina Tempini-Rosetti es morta dal
1949 cun be 51 ans. Ell’es steda sepulida a Bravuogn. Sieu bap
Taddeo es sto a Bravuogn fin dal 1954, zieva e’l ieu a Zone in Italia
tar sia figlia Anna. Ella l’ho chüro auncha trais ans fin a sia mort. El
es sepulieu a Toline, Anna es integreda tuottafat a Zone ed eir a
Fidenza. Sün mia dumanda inua ch’ella as chatta propi da chesa am
respuond’la.“Il mes cor e a Brauegn!“. Cher Anna grazcha fich per
l’intervista!
Ursula Nicolay
7
Prauas Chant da Goita
Brauegn: miazevna igls 28 dec. a venderze igls 30 dec.,
las 20.00 an sela polivalenta
dirigent: Chasper Valentin
Latsch: venderze, igls 30 dec., las 20.30 an baselgia
dirigent: Ueli Schmid-Härtli
Gratulaziuns
8
15
19
22
28
2
8
15
15
16
21
23
23
schner
schner
schner
schner
schner
favrer
favrer
favrer
favrer
favrer
favrer
favrer
favrer
2012
2012
2012
2012
2012
2012
2012
2012
2012
2012
2012
2012
2012
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
sar Christian Goldmann Bravuogn per 80 ans
duonna Lilly Furrer-Feuerstein Schübelbach per 75 ans
duonna Cecile Schwarz-Kruse Stugl per 85 ans
duonna Mengia Michael-Gregori Domat/Ems per 90 ans
duonna Maria Hepp-Stamm Schleitheim/Brav. per 92 ans
duonna Barbara Döhrig-Götte D-Lemgo per 80 ans
sar Arpen Huder-Hermann Bravuogn per 96 ans
duonna Helena Walther-Roedel Champfèr per 85 ans
sar Peter Schöb Stugl per 85 ans
duonna Marie Allegrucci-Schmid Pfungen per 75 ans
sar Johann Battaglia-Stoffel Bravuogn per 85 ans
duonna Maria Ursula Tuor-Huder Bravuogn per 92 ans
duonna Helena Bernhard-Gustin Cuira per 75 ans
Nogs giavegschan a da tots bialas festas da
Nadel ad eñ schlass bun dè bun on!
E par tots blera peda er sel vos banchet
an cumpagneia!
8
9