152 (4.35 MiB)
Transcript
152 (4.35 MiB)
annada 13 // Glion // pretsch frs. 45.–/onn Punts punts Nr. 152 Favrer 2/2007 Punts Arès-ski cun Angelina Sex cun Bode miller Sport cun Toni Livers tut quai en las Punts Cun il tema skis etc. Cuntegn nr. 152 Editorial: Viva la Skrischa! da Chatrina Josty In simbol da sex sin skis............................3 da Chatrina Josty Après-ski cun Michi, Anton ed Angelina..........................................................4 da Flurina Badel Unviern senza neiv e plontas.................5 da Silvana Derungs Ir cun skis entuorn casa..........................6 da Gion Hosang Intervesta cun Toni Livers......................7 dad Ursin Lutz Las punts politicas.....................................8 da Jon Pult e Roman Liesch magistras.ch: Scolast(a)s sin Pista......9 da B & B ti vuls savair: minutas orgasmicas ...................................9 da Flurina Badel amsterdam: ils viadis...............................10 da Donat Caduff La soap: inscunter.....................................11 da Tinetta Rauch che vita da chans: Meis cordon-bleu .......................................11 Finì cun las larmas da tristezza dals sportists d’enviern svizzers: I va ensi! Noss cumpatriots cun aissas vi dals pes gudognan puspè: Ils ins sgolan uschè lunsch sco mai, ils auters èn sperts sco mai. E saja quai en la halfpipe, sin pista u sin la loipa, era giuvens grischuns dattan gas. Uschia per exempel il giuven passlungist sursilvan Toni Livers; tranter trenament e cursa ha el gì in mument per dar in’intervista al schefredactur da las PUNTS, Ursin Lutz. Tut quels che fan sport d’enviern han insatge cuminaivel: Els fan sport sin aua schelada, pia sin glatsch e naiv. E da glatsch e naiv essan nus tuts dependents insaco. Che nus sajan sportists passiunads u simplamain perquai che la naiv è en il Grischun l’aur alv, il sang en nossas avainas, il sang da nossas muntognas. Ma nus patin, l’aur è stgars e periclità, il midament dal clima stat avant porta. Silvana Derungs ha ils scenaris. E tge faschain nus lura propi, sch’i n’ha in bel di betg naiv pli, betg glatsch en il Grischun? Tge capita cun noss’economia, tge economia duessan nus lura avair? Questa dumonda avain nus fatg a nos politichers Jon Pult e Roman Liesch. Jon Pult propona in midament dal sistem ecologic, quai che pretendia in midament politic. El di: adieu chapitalissem! E Roman Liesch manegia – sche nus na tschiffain betg la curva – da simplamain ir “back to the roots” e viver a moda primitiva, quasi nus en il freiluftmuseum, ed ils turists che pon vegnir a guardar co da Fadrina Hofmann On year in Paris: Ün tschendrin s.v.p....................................12 dad Anna Serarda Campell Mes tracks: Mario Pacchioli.................14 da Chatrina Josty Gieu dal mais: concurrenza..................14 da David Bundi Impressum................................................. ....14 Engiavinera .................................................15 container.......................................................15 Ord la Quotidiana......................................16 Ir cun skis enturn chasa, Rueun 1965 nus faschain quai. Ed insaco gia fatg quai, vivì cun in minimum da luxus ed in maximum da natira ed aria frestga, ha il superskiunz american Bode Miller. El è creschì si en ina chamona lunsch davent da la civilisaziun. Ma el na fiss betg quai ch’el è oz senza l’essenzial – senza la naiv. Ma gist pretender da tuts ch’els fetschian carriera sin naiv, gliez è bunamain pretais memia bler; suenter nauschas experientschas en sia uffanza ha Gion Hosang bittà en in chantun ses skis. Quai era avant 10 onns – ils skis èn anc adina là. Nus savain dentant – far sport d’enviern na sto esser collià adina cun strapatschs corporals. L’après-ski è ina varianta che va quasi adina. Questa funcziuna senza naiv, ma strusch senza glatsch – per tegnair fraid il schampagner. Flurina Badel ha fatg il test. En quest senn “viva” e bun divertiment cun quai e cun bler auter en vossa gasetta giuvna preferida! Illustrada è quest’ediziun da PUNTS tranter auter cun fotografias da skiunzs a la veglia e cun fotografias dals geniturs dals redacturs da PUNTS. Quai gia sco preavis per il proxim PUNTISSIMO: Geniturs. In simbol da sex sin skis Chatrina Josty sur da Bode Miller “Go fast, be good, have fun.” Quai è il titel englais da l’autobiografia dal skiunz american Bode Miller, cumparida il 2005 en la versiun englaisa. Per “have fun”, la terza part da la filosofia da Bode Miller, na datti betg ina buna translaziun rumantscha. “Have fun” na datti betg tar nus, sch’ins vul esser good. Bode Miller, probabel il meglier skiunz dal mund, cumprova il cuntrari. “Go fast, be good, have fun” – l’autobiografia da Bode Miller datescha dal 2005, cur che Bode, uss 29, era sin il zenit. Quai era avant l’olimpiada a Turin, nua che Bode ha procurà per lingias grossas plitost sco grond disco-dancer e main sco erox da skis. Ed el ha fatg a savair ch’el baivia gugent ina u duas buttiglias vin avant las cursas da skis. L’autobiografia è scritta avant quest temp, ma ins po sminar, ch’el era gia avant in pau uschia. “Have fun” è quai per el. Ma “have fun” è era dapli per el che mo ir en sortida. Numnadamain era avair plaschair vi dal trenament dir ch’i dovra per daventar in bun skiunz. Skiunz en terza generaziun En sia autobiografia fa Bode Miller ina curta cronica da famiglia. Quai è er stà in dals motivs per insumma scriver l’autobiografia: Per metter fin a las famas che cursavan sur da sia uffanza. Ma el na vegn betg da cuntradir ina massa. Ch’el saja creschì si en il guaud e ch’el era in uffant fitg selvadi scriva era el sez. Ensemen cun trais fragliuns è el creschì si en ina chamona senza aua e senza electricitad en il guaud tar Franconia a New Hampshire. Ses hobbi sco uffant era dad ir a spass tut blut. E d’enviern era il pitschen Bode en gir cun ils skis. Ils skis, ed ir cun skis, era insatge natiral en la famiglia Miller, gia sia tatta era ina skiunza renumada. Ma l’emprim na saja quai insumma betg stà cler che era Bode daventia skiunz, gist uschè bun u perfin meglier saja el cun giugar golf, tennis u ballapè. In chau dir En moda cronologica descriva Bode sia via, davent da chasa a la scola da sport, en il team naziunal da skis. Quai era ina via cun grondas curvas, ma che al ha manà la finfinala sin ils podests. Bode Miller n’è betg in uman che Bode Miller ha said s’adatta. El scriva da problems cun creschids e trenaders ed adina puspè da turnar en sia patria en il guaud. Cur ch’el ha però dapli success, va el en l’Europa. Là han las bleras cursas lieu, e là parta el l’emprim ina chamona sur Puntina/Innsbruck cun in ami e suenter, cur ch’il success vegn, in’abitaziun e d’ina cursa a l’autra va el cun sia rulotta. El ha success, al cup mundial a San Murezzan fa el diversas medaglias. Il metal sez è però tuttina ad el, ina medaglia croda perfin giu per la tualetta e svanescha per adina. In American europeic Bode Miller n’è betg il tip sportist che faschess tut per il pajais ch’è marcà cun grondas letras sin ses dress da skis. El n’è betg in American patriotic. Sia mesa vita haja el numnadamain passentà en Europa, scriva Miller, ed el saja era vegnì furmà da l’Europa. Da là vegn sia tenuta en connex cun la guerra en l’Irak. Uschia ha el indirectamain crititgà questa guerra e cun quai sia patria – ma el haja ditg quai betg perquai ch’el veglia far politica, ma perquai ch’el saja vegnì dumandà. Bode Miller è in uman che na vul betg s’adattar. En nagin reguard, uschia er betg ad ina opiniun politica, ch’el faschess en sia posiziun forsa meglier da defender. Ina filosofia per tuts Bode Miller fa bain al circus da skis, el dat colur a questa scena, che para dad exister savens da tips ch’èn mo maschinas, senza atgna voluntad. Miller è agen, in rebel cun la devisa “tut ni nagut”, e cun ses chau dir (e cun il rest da ses corp) è el sexy sco nagin auter. “Have fun, be good” – ina filosofia che va si, quant blöd ch’ella tuna. Ed era l’autobiografia persvada, interessant è da vesair tge ch’i drova tut per vegnir uschè lunsch sco Miller. E tut quai ch’è magari in “krampf” tar auters è tar Bode Miller passiun e plaschair. Cler, ch’igl è forsa in pau bunmartgà da vulair surprender ina filosofia dad in tip che lascha era or bler grascha (sch’ins po crair a google), e che ha sco pled preferì “Jau, jau, jau”, ma suenter la lectura da l’autobiografia han ins veglia da dir: Hej, er jau fatsch sco Bode Miller e vom viadora en quest mund e fatsch quai che jau sai far il meglier, ed jau vegn bun, cun avair fun! Après-ski cun Michi, Anton ed Angelina da Flurina Badel Damain naiv - tant meglder l’après-ski (experienza)! Plü otas las bars - daplü chi’s po baiver (chemia)! Paca naiv ed üna pruna meters sur mar, quistas cundiziuns accumplischa vairamaing be San Murezzan (top of the world)! A San Murezzan cumainza l’après-ski immez las pistas. A San Murezzan sun las pistas tanter 1800 e 3300 meters sur mar. A San Murezzan as baiva schampagn pro l’après-ski. Quai nun es üna regla, ma üna dumonda dal stil. Pervi da quai evitescha d’ir illa tenda da Heineken sü Corviglia. Na dalöntsch davent e milli jadas plü “in” es la bar Alpina. Quia s’inscuntra adüna a tuots. Hoz es quia be Michi Albin. Ma quel es adüna quia. E baiva tè. Gähn. Davo cha meis chül s’ha s-chodà sülla pel da bescha e ch’eu n’ha miss sü crema e crema da sulai sainza survgnir agüd masculin e ch’eu n’ha ardschantà il frust cun schampagn e ch’eu n’ha darcheu curaschi, piglia l’assa suot ils peis. Trödeliblödelilailalailaperòperò! In pac mumaint suna sün ün bel giaschaditsch pachific. Che di da bellezza! Che tschêl! Che sulai! Che quietezza! E l’or liquid cula giò pella gula. Sco patinunzinas artisticas ballan las vaschias dal schampagn i’ls magöls da las bellas giuv- Temp da bandunar la bar Salastrains da Sergio Testa. In meis cheu sun uossa eir patinunzas artisticas. Ellas fan piruettas. Multicultituttifruttijudihudifudi! Tuornada giò’n cumün da San Murezzan fetscha “schera-stei-papier” cun mai svessa. La bar sülla terrassa dal Hauser cul super nom Roo guadogna 3:0 cunter il Secondo. Il Roo es dimena mia prosma staziun: la staziun pella cupicha totala. Eir quia vegnan confermats clischès – quels dals ordinars magisters da skis, ils Antons dal Tirol e quels da las servunzas travestidas in ballarinas hawaianas. Eu disch be: « hossa, hossa, hossa! ». Vairamaing esa tuot lustig quia. No pitturain süllas massellas striblas d’indians cun bellet pink e verd, no bavain bira e cafè Luz, dain sagls ans tgnond e minchatant daina uondas, e las lampas da gas s-chodan las bluottas dals Antons e la gronda part da las tettas da las servunzas. Our dal restorant guardan ils clons d’Angelina e s’agitan sur da nos far. Quai fa gnir tuot amo blerischem plü flot. Tuot quai chi segua nu possa plü nomnar après-ski ma après-après-après-peu-de-skiet-beaucoup-de-champagne-et-malheureusement-aussi-de-la-bière nas. Lur assas stan in lingia vi da la saiv sper ellas. Bod cler, cha a quella culs ögliers da sulai da Chanel tocca eir l’assa da Chanel. Ellas han tuottas aint dress d’ir culs skis inters nairs o albs e da quels chapels sco ch’eir Blocher porta d’inviern. Chavels glischs cuccan suot la pelizz’oura. Id es suspettus co cha lur levs sumaglian a quels d’Angelina Jolie. Ed ellas sun adüna daplüssas! Tuot ils clischès sur dals pluogls refats as conferman quia. Unviern senza neiv e plontas da Silvana Derungs Ch‘il scaldament dil clima ei en acziun negin che snega pli – u silmeins mo paucs. Gia la stad da caliras da 2003 haveva mess en moviment quella tematica, ed uss ha igl atun 2006 che vala sco il pli cauld atun dapi quei temps, semplamein ch‘ils disturbis da quels han muncau questa ga. Ins sa ir da quei anora ch‘igl atun 2006 ei staus mo ina luna dalla natira, mo tuttina san ins sedumandar: «Propi?» Oravontut cunquei che gia ils atuns 2004 e 2005 ein stai caulds... 300 onns (ni 500 ni 1300 onns – tut tenor co ins analisescha ils parameters) dau niev slontsch alla discussiun dil scaldament dil clima. Ei dat certs sceptichers dil clima che pretendan ch‘il scaldament dil clima fatgs dil carstgaun seigi buca demussaus ed ina intervenziun perquei fallida e buca necessaria. Il culpont preferiu da quels sceptichers che snegan buca dil tuttafatg in scaldament dil clima, mo che vesan quel sco in‘appariziun naturala, ei il sulegl. Mo igl ei demussau ozildi che l‘activitad solara ei buc aschi ferma ch‘ella savess influenzar nies clima. Ina hipotesa che valeva tochen avon in cert temps ei quella che nus – malgrad ch‘ins discuora d‘in scaldament dil clima – sedirigin viers in niev temps glacial. L‘aua freida dil glatsch polar luau vegn a ralentar il current dil golf, al qual nus vein d‘engraziar nies clima migeivel. In scenari pli actual prevesa denton negin temps glacial per l‘Europa. Il current dil golf ella mar atlantica dil nord vegn bein ad esser pertuccaus dalla midada, denton vegn nies «scaldament central» buc a rumper ensemen. Plinavon seigi l‘influenza dil current sin il clima europeic pli pintga che tertgau tochen dacheu, aschia ils perscrutaders dil program europeic EurOceans. Ina gronda part dil clima migeivel en l‘Europa ei numnadamein d‘engraziar als vents dil vest. Ch‘ei seigi lu in ni l‘auter scenari, igl ei ozildi ton sco segir ch‘il scaldament dil clima ei en andament – nus essan propi miez viaden. La damonda ei mo, con ferma che quella midada vegn ad esser. L‘organisaziun da cooperaziun e svilup economic en Europa OECD ha avertiu l‘entschatta december 2006 dils effects dil scaldament dil clima global. Oravontut ils territoris da skis vegnan a sentir beinspert quels effects. Las Alps reageschan particularmein sensibel sin midadas climaticas. Ils onns 1994, 2000, 2002 e 2003 ein stai ils onns caulds els davos 500 onns. Models da clima annunzian aunc pli grondas midadas els proxims decennis; cun dameins neiv sin bassas altezias e glatschers che seretrain. Gleiti negins territoris da skis? Dallas tiaras intercuridas vegn la Tiaratudestga ad esser periclitada il pli fetg, cun il scenari d‘in scaldament per 1°C sediminueschan ils territoris da skis (cun neiv naturala) per 60%. Sche la temperatura sesaulza gia per 1°C munta quei 10% pli pauc neiv, quei che fuss la fin per biars territoris da skis situai pli bass. En cumparegliaziun cun las autras tiaras dallas Alps ei il turissem d‘unviern svizzer periclitaus il pli pauc. La bilantscha ei denton fetg differenta tut tenor la regiun. La mesadad dils territoris da skis svizzers han negin futur, sche las temperaturas havessen da sesalzar per 4°C. Pertuccai fussen oravontut ils territoris en la Surselva bernesa, la Svizra centrala ed els cantuns Vad e Friburg che san buca pli quintar mintga unviern cun neiv. Tenor ils quens vegnan quellas regiuns ad haver duront pli pauc che 100 dis ad onn sufficientamein neiv per il sport da d‘unviern (vul dir ca. 30 centimeters). Il Valleis ed il Grischun profiteschan da lur altezia e ston consequentamein (aunc) buca temer ton ils effects dalla midada climatica. Emperneivelet, las temperaturas Dallas temperaturas migeivlas da quest atun ei buca mo il scaldament dil clima global responsabels, mobein plirs facturs che han rinforzau in l‘auter: Zonas da pressiun aulta sur las Alps, aria tropica sur l‘Euopa centrala ed il favugn han alzau las temperaturas – tut fenomens ch‘ein en sesez normals duront Encurir alternativas Encunter la midada dil clima san era ils canuns da neiv far nuot. El mument sa ei forsa aunc esser rentabel da far sistematicamein neiv artificiala sin las pistas. Mo sche quei sto vegnir extendiu sin adina pli biaras pistas, creschan ils cuosts considerablamein. Plinavon influenzescha neiv artificiala era la cuntrada ed ei era da surponderar viu d‘in punct da vesta ecologic, cunquei che canuns da neiv consumeschan enormas quantitads dad aua ed energia. Immensas cuvridas da plastic sin ils glatschers vegnan medemamein buc a saver impedir lur process da luar, sch‘il scaldament cuntinuescha. Midadas en la cuntrada, sco p.ex. entras trassaziuns da pista ni midadas vid ils uals donnegian igl ambient e caschunan inundaziuns e bovas. Tenor ils perscrutaders dall‘OECD ein ils territoris da skis fixai memia fetg sin la tecnologia enstagl da prender en vesta novas strategias el marketing da turissem. Per quels 60-80 milliuns turists che vegnan mintg‘unviern en las Alps vegn ins pia a stuer encurir alternativas. En certas regiuns vegn la neiv ad esser in element secundar per il turissem alpin. Certas interpresas prendan en mira da sefocussar sin viandar, attracziuns da wellness e spa e forsa era ina mischeida dad activitads da stad ed unviern. Denton malgrad quei trend evident ad in scaldament vegn empruau da retardar quellas consequenzas cun tecnologia – cun adina dapli tecnologia. Neiv gia tier 5°C? Ina metoda per garantir dapli neiv fuss cun igl agid dalla bacteria «Pseudomonas syringae». Quella vegn cultivada en tancs, mazzada e silsuenter schigentada ad ina puorla che vegn aschuntada all‘aua per ils canuns da neiv. Quellas restonzas dallas bacterias surveschan sco nuschegl da cristallisaziun per las particlas d‘aua – ed ei neiva gia da temperaturas da 3-5°C enstagl da pér tier 0°C – secapescha ord ils canuns. Entginas regiuns el Valleis e la Surselva bernesa han gia discuvretg quella opziun per segirar la neiv per lur hosps d‘unviern, ferton che far neiv cun bacterias ei aunc scumandau en Tiaratudestga. Buc il davos perquei che las consequenzas a liunga vesta da quellas bacterias ein aunc buc eruidas. Ei dat negina garanzia che tut las bacterias vegnien mazzadas e – sprizzadas cun pigns daguots da neiv – san ellas contonscher l‘aua da beiber e las vias respiratorias. Medemamein san quellas bacterias penetrar en la vegetaziun entras il menaschi da skis ni entras quels supplements sezs e donnegiar las plontas cun destruir lur autoprotecziun encunter la scheltira. En scadin cass astgan ins buca mo veser che las interpresas turisticas vegnan a pitir dalla midada dil clima, mobein era la natira. Per ils proxims decennis vegn previu ina sperdita massiva dalla diversitad dallas plontas. Particularmein pertuccada ei la flora en las muntognas europeas. Gia uss – e buca forsa pér els proxims 100 onns – ei d‘observar che las specias serendan viers nord e viers ils aults en zonas cun temperaturas adattadas a lur specia. E senza in ambient intact... il turissem da viandar en las muntognas ch‘ei avisaus sin sias bellezias naturalas vegn bein ad intervegnir. La naiv n’era betg il problem, igl è la dumonda dal stil: Dumeng versus Aita Ir cun skis entuorn casa da Gion Hosang Cul sport d’unviern associeschel jeu oravontut igl ir cun skis. Buca ch’jeu fuss in skiunz incarnau, na igl ei gest il cuntrari. Dapi prest diesch onns hai jeu buca pli montau quellas lattas vid mes peis per filar da las pistas giuadora. E malgrad che quels temps nua che jeu mavel cun skis ein gia vargai daditg, sai jeu seregurdar da mias empremas emprovas da saver star sin quellas lattas. Il bab e la mumma ein stai quels dus che han empruau da mussar quei a mi. Jeu drovel sapientivamein il plaid «empruau». Pertgei mussar enzatgei ad in tgau stinau sco jeu era buca sempel. Suenter duas gadas ruclar fagevel jeu il botsch epi era ei finiu. Era jeu hai empriu Jeu hai buc idea con ditg ch’ei ha duvrau, aber enzacu hai jeu lu era capiu co ins sto sestelegiar per buca trasora schular sil nas. Lu ha era la secunda fasa da mia carriera cun las lattas leischnas sut ils peis entschiet. Naven dils runals dil Sax (dus runals per entscheviders sin in plaun da Mustér) eis ei lu iu a Caischavedra. Mes geniturs havevan era anflau ora, co ei vegnien da catschar mei ord casa e si Caischavedra per ir cun skis. Ins savess dir ch’ei mettevan mei sut squetsch. Onn per onn cumpravan els igl abonnament digl onn per mei. E lu haveva ei num ir tontas gadas cun skis, entochen ch’igl abonnament era sepagaus ora. Tenor mes geniturs era quei quendisch gadas. E ti sas crer: Quella contabilitad havevel jeu sut controlla. Pli che quendisch gadas veseva negin mei sin pista. Era igl ir cun skis gia avon miezdi era tabu, e sche l’aura era buca fina e biala erel jeu bunamein a casa avon ch’ir. Per mia contabilitad valeva quei secapescha tuttina – e gia havevel jeu dad ir ina gada pli pauc cun skis. Mia tatta ri aunc adina ora mei Beinspert havevel jeu era scuvretg ch’ins sappi ir cun skis sin vias e plauncas en nies quartier. Quei era per mei bia pli interessant che quellas pistas beinpreparadas. Sch’ins leva ir dad ina plaunca giu (ei dat era pintgas plauncas), lu stuevan ins igl emprem stignar in tec la neiv e giudem la plaunca duvrava ei pil pli lu era aunc in segl. Aschia passentavel jeu pli stedi ils dis d’unviern en nies quartier. A mia tatta havevel jeu lu sco ei para raquintau ina gada cun tutta perschuasiun: Jeu mon il pli bugen cun skis entuorn casa. Aunc oz, rodund vegn onns pli tard, astgel jeu aunc adina udir quei da mia tatta. Intervesta cun Toni Livers: «Suenter haver fatg cuorsa liunga astgan ins guder la prestaziun cun cuntentientscha» dad Ursin Lutz Toni Livers ei naschius ils 2 da zercladur 1983. A Trun frequenta el la scola primara e secundara e silsuenter va el a Tavau per absolver il gimnasi da sport. Quel terminescha el igl onn 2003 culla matura. Toni ha denton era frequentau la scolaziun per daventar guardia da cunfins. Dapi 2005 eis el commember dil cader A da Swiss Ski. Tier ses pli gronds success s’auda il diplom olimpic culla squadra da 4x10 km all’olimpiada 2006. Actualmein habitescha el a Tavau cun si’amitga. PUNTS: Co descrivesses tetez cun treis plaids? Jeu hai claras finamiras e sai tgei ch’jeu vi, ruasseivels, legreivels Nua ein tias fermezias? Nua tias fleivlezias? Tier mias fermezias s’audan la motivaziun e la veglia absoluta da contonscher las finamiras ch’jeu hai tschentau a memez. Ina da mias fleivlezias ei l’impazienzia. Dapi dus onns eis ti commember dil cader A da Swiss Ski. Tgei has priu avon pil 2007? Mia finamira ei da vegnir pli datier dalla testa internaziunala dil sport da cuorsa liunga. Quei vul dir ch’jeu less contonscher rangaziuns denter ils emprems 20 allas cuorsas dil cup mundial. E propi grondius fuss in exploit, ina rangaziun denter ils emprems 10. Cunzun al cup mundial a Tavau (l’intervesta datescha dils 10 da schaner, ils 3 da fevrer ha Toni gudignau quella cuorsa! - remarca dalla redacziun) speculesch’jeu cun ina buna prestaziun. Vinavon ein ils campiunadis mundials che han liug la fin fevrer a Sapporo ina finamira per mei. Ed il mars ei il maraton dall’Engiadina – adina in’occurrenza speciala ed impurtonta per nus curriders dil Grischun. Per in laic ei cuorsa liunga plitost in sport lungurus. Co empruvasses ti da perschuader enzatgi d’entscheiver ad ir cuorsa liunga? Dad in bi di d’unviern cun neiv e sulegl dat ei nuot pli bi che da semplamein saver trer en ils skis e cuorer sur las loipas vi. Il sport da cuorsa liunga ei in sport ch’ei sempels da far, senza gronds cuosts, indepents dad auters e lai a mintgin la libertad da saver guder la natira. Vegl e giuven sa far quei sport. Suenter haver fatg cuorsa liunga astgan ins guder la prestaziun cun cuntentientscha. Tgei sentiment ei quei per tei da saver separticipar sco giuvenot allas medemas cuorsas sco l’elita mundiala? Las empremas cuorsas e cunzun ils eveniments pli gronds sco campiunadis mundials e giugs olimpics ein zatgei tut special. Quels eveniments hai jeu gudiu fetg. L’entschatta era ei plitost curios dad esser ensemen culs megliers dil mund dil sport da cuorsa liunga. Uss enconusch’jeu la gronda part dils curriders, ins salida e patarla mintgaton schizun in cun l’ auter. Quei ei zatgei che s’auda tier il sport e che colligia era nus curriders da cuorsa liunga. Tia amitga fa medemamein part dil circus da cuorsa liunga. Selai la veta privata cumbinar senza problems culla veta da sportist? Cunquei che nus essan omisdus el cader passentein nus era ensemen la gronda part dils camps da trenament da stad. Aschia essan nus dabia temps ensemen. Nus mirein da sparter il sport empau dalla veta privata e da buc mo discutar da cuorsa liunga duront il temps liber. Cura che nus essan per in meins a Scandinavia eisi segir bi dad esser en dus ed era schiglioc ha ei dabia avantatgs. Duront gl’unviern vein nus buca adina il medem program la fin d’jamna, mo quei ei buc problem. Tochen uss funcziunescha tut dètg bein. Entschiet ha tut cul Team Panda a Trun. Tgei colligia aunc tei cun tia patria? Mia famiglia ei a Trun ed aschia sun jeu adina puspei bugen a casa. Vianvon hai jeu empriu il sport silla loipa Cadi ed hai passentau dabia bialas uras ensemen cul Team Panda. Las loipas a Trun e contuorn s’audan aunc adina tier mias preferidas e bialas ch’jeu enconuschel. Cunquei ch’jeu sun uss bia sin viadi ei il temps ch’ jeu sun a casa buca gronds. Miu ver da casa ei aunc adina a Trun. Tgei rolla gioga il lungatg romontsch en tia veta da sportist? Il romontsch colligia ils sportist dalla Surselva e dall’Engiadina. Denter nus tschintschein nus savens romontsch ed en certas situaziuns gudin nus era che buc tuts capeschan quei che nus schein. Cunquei che nus essan dabiars curriders giuvens che tschontschan romontsch duvrein nus era savens nies lungatg mumma cu nus essan sin viadi. Co vesa in di liber ora tier tei? Jeu gaudel da saver durmir ora, dad haver in auter ritmus dil di e da saver far zatgei special che schai schiglioc buc adina en. Igl unviern mon jeu era bugen inagada ni l’autra cun skis alpin. Las punts politicas: „En 150 onns na datti nagina naiv pli en il Grischun. Cun quai ans va il turissem d‘enviern classic a perder sco funtauna. Il meglier faschain nus da ponderar gia uss novas funtaunas, in‘autra economia. Forsa fabricas da senf empè da lifts da skis.“ Jon Pult Il müdamaint climatic chaschunà da l’uman es ün fat real. Al Gore, l’ex vicepresident dals Stadis Units, dà in seis film actual a reguard il tema ün nom fich toccant a quist fat: Üna vardà incunvgainta (An Inconvenient Truth). Üna vardà incunvgnainta, perquai ch’ella preschainta problems da dimensiun existenziala per tuot l’umanità. Il müdamaint climatic ha consequenzas dramaticas. El desdrüa l’equiliber ecologic, e cun quai vegnan destrüttas eir la prosperità e la sgürezza sociala da las futuras generaziuns. Schi nu s’as müda fich svelt fich bler, saran quists problems existenzials üna realtà in pac temp. Bler plü svelt co ün tschientiner e mez. La naiv grischuna e cun quai eir il turissem d’inviern ans pudessan mancar in pacs decennis. Id es tschinch avant las dudesch… Ün’otra economia sto gnir inventada, quai meglder hoz co daman. Be lura vaina magari amo üna pussibilità d’evitar la catastrofa ecologica cun sias consequenzas devastantas. Il böt sto esser da salvar il clima e na da til dar sü. La vardà es cha schi nu dà plü naiv illas Alps, nu daja neir plü la pussibilità da viver quia. La naiv ed il glatsch nu sun be ün factur importantischem pel turissem, ma impustüt üna part fundamentala dal sistem ecologic alpin. Sainza la naiv ed il glatsch nu daja las Alps. Nöglia nu tgness e nöglia nu pudess viver. Naiv e glatsch sun aua! E cunter quist Jon Pult (22) è student dad istorgia a l’universitad da Turitg. El è cusseglier communal da la citad da Cuira per il PS ed ex-president dals Giuvens Socialists Grischun. El è oriund da Sent e stat a Turitg ed a Cuira. fat eir milla fabricas da senf nu servissan a nöglia. Il böt sto esser ün müdamaint dal uorden economic. L’elavuraziun d’üna alternativa sistematica, la formulaziun dad üna visiun. Üna visiun dad ün uorden economic chi riva l’istess mumaint da garantir l’equiliber ecologic, da crear lavur per tuots e da generar üna prosperità chi possa gnir distribuida güstamaing. Ch’ün sistem exclusivmaing chapitalistic nun es bun da satisfar quists criteris es oramai evidaint. Quist sistem nu po esser la fin da l’istorgia… Tant lifts da skis co eir fabricas da senf van bain. Ma be schi s’as riva da tils far funcziunar uschea che ne l’ambiaint ne l’uman nu vegnan sfrüttats. Roman Liesch Cu vei igl cantun Grischun or an 150 onns? Ègl effectiv danturn nigna neiv ple, tgi randess betg da metter an muvimaint las nossas pendicularas, ni è chegl tot angal scenaris d’orrour? Chegl è sieir la dumonda decisiva per sviluppar scenaris ed antschever a fantisar. A chella dumonda saia dantant betg rasponder. Ia crei tg’igls turistichers seian gio ossa sen bungas veias. Plazzas da golf, oasas da wellness e projects da cultura. La purscheida d’activitads tgi n’on da far navot cun neiv ed eir cun skis è gio ossa fitg gronda. Ia crei bagn tg’igl futur digl cantun seia igl turissem e betg Roman Liesch (20) vegn da Brinzauls. El ha fatg la matura e lavura per il mument. L’onn proxim cumenza el in studi da matematica a l’universitad da Turitg. El è en la suprastanza da la giuvna partida populara dal Grischun. las fabricas. Ma ena ideia tgi n’è betg anc neida numnada vessa anc pront cò, ensatge tot revoluziunari. Forsa tgi l’egn ni l’oter ò er gio santia ensatge digl studi d’Avenir Suisse cun igls gronds centers impurtants e la periferia nunimpurtanta tg’ins sò surlascher a sasezza. Chella ideia è super! Surlascher igl territori digl cantun Grischun a sasez, lascher cò igls abitants e scumandar a chels tottas tgossas pi modernas, tottas tgossas tgi l’industrialisaziun e la globalisaziun ans on purto. Nign computer, nign telefon, nigns natels ed autos. Puspe anavos tigl tgaval e tigls signals da fem. Simplamaintg “back to the roots”! Igls carstgangs moderns dalla Bassa savessan alloura piglier igl Monorail anfignen Landquart e davent da lò midar sen tgavals, per far en tur guido tras igl noss cantun. Eir a vurdar chellas furmas primitivas da veiver, cu tg’ins passainta igl mintgade, an armuneia cun la nateira. Vurdar cu tgi la gliout vo ainten igl gôt, tera las sias plantas e fò segns da fem cun chegl, per saveir communitgier er sur vischnanca or. Chegl fiss sieir anc interessant ed ia sung er persvadia, tgi sa laschess cattar gliout tgi vess igl gaudi dad eir a vurdar e visitar ena cuntrada surlascheda a sasezza. Tot chels tgi èn schi radicals tgi lessan mianc visita da tals marveglious, pon naturalmaintg er far ena seiv anturn tgesa, per esser digl tottafatg nundisturbos! magistras.ch: scolast(a)s sin Pista ti vuls savair: minutas orgasmicas da B & B da Flurina Badel Scolasta B magistra B Il sulegl carsina la pézza splenduronta. Ils cristagls da neiv tarlischan ella glisch sco melli diamants – in’atmosfera aparti magica. Igl ei mesjamna suentermiezdi. Sillas pistas bein preparadas schai ina feffetta puorla. Tgi va da quell’aura buca bugen siadora els aults? Tschentei a vus sezs la damonda da cunscienzia! Suenter gentar pachetescha la scolasta si’aissa el Subaru tschösty tgietschen e carrescha beinspert e da buna luna el territori da skis. Cun gronda spertadad vai sur las pistas, sur segls e perfin silla mesa pipa. Pli tard s’entaupan ins per in sitg ella bar da neiv. „Scolasta stuess ins esser!“, ei il commentari digl installatur sanitar. „Ni enzatgei auter!“, ei la risposta. El mira empau da quei tup. Ella ha el mument pauc gust e queida da seschar provocar. El beiba vinavon sia gervosa. Ella emposta ina runda schümlipflümli per sias con-scolastas. Ellas schain ellas sutgas da scher e siemian d’après-ski e dolce far niente a Sogn Murezi. In caffè holdrio, in vin cauld ed in cüpli pli tard vai vinavon. Ins serabe tscha a val – exemplaricamein culla sutgera. La sera van tuts a magliar fondue, silsuenter vegn saltau sillas meisas entochen ch’ins croda sut meis’en. Scolasts e scolastas rumpan dil reminent buca combas cun ir cun skis. Pil pli croda ina savetscha da fondue giu pil det pign dil pei ni l’entira cazzetta giu pil schanugl. Naturalmein dat ei era aunc ulteriuras pusseivladads per accidents che stattan en connex indirect cul sport d’unviern. Detagls e fotografias ein d’anflar sin www.magistras. ch/apreschi.html Scha nu possans ir culs skis da passlung, haune battlagio, mieus scolars. Skis da passlung! Que es tuottüna out già daspö ans. Outischem. Dschessi dafatta. Ma ouramai. Finelmaing d’he do zieva. Uschigliö ho que auncha nom cha la magistra nu sapcha ir culs skis da passlung! E que nu laschi valair. Finelmaing suni dafatta üna vouta steda ill’IO da passlung. Ok. Zieva la seguonda u terza vouta training m’haune pruvo da declarer cha forsa füss ün sport per il quêl nu’s drouva ne skis ne bastuns pü adatto per me. Item. Nus essans ieus culs skis da passlung. Dal fat m’he svelt arüvleda. Già la spassageda da la chesa da scoula tar la loipa es steda pü cu criminela. Na be pervi da las s-charpinas chi nu tegnan üna merda sülla via glischa ma impustüt eir pervi dal ski- e bastunem! Per pochas cha Leo vess furo our ün ögl ad Elsa cun sieu bastun e Bianca chi purtaiva ils skis sülla spedla s’ho vouta per guarder che chi capita ed ho schlafuno sias assas aint per la fatscha da Rafael. Tuot suot mia respunsabilted, s’inclegia. Eau d’he süjo già aunz cha d’eira süls skis. Ed il pü tard daspö quist zievamezdi seja cha’ls trainers da l’IO da passlung haun gieu radschun avaunt 15 ans. Scu cumprouva vessan da bastair las bottas blovas. Eau pigl a cour il bun cussagl e’m lasch persvader da mieus scolars be pü per sports d’inviern chi vegnan our sainza bastuns e sainza skis. Ün da quels es eir il sport ‚naziunel’ da la magistraglia. Ün sport d’inviern da cumbat per uschè dir. Na. Na carate sül glatsch e neir box illa naiv u trer borlas. Na. Dimperse il cumbat infinit cunter ils virus e’ls bacills chi svoulan per que d’intuorn in staunza da scoula grazcha als scolars e las scolaras chi nun haun imprais a chesa cha’s tegna il maun davaunt la buocha cun tussir e cun starnüder. In quist sport suni però ter buna. Eau nu sun gnida battida auncha gniaunch’ün’unica vouta. Ma per la medaglia d’or nu bastaro que glistess na… Resumond: mesjamnas usitadas, quotidianas per persunas d’instrucziun. E sche quei duess buc esser la verdad – lu savess ei era eventualmein esser stau ina pulacca. E ‘la scolasta’ metta si’aissa el tschösty tgie tschen – questa sera prepara ella ils proxims discuors da geniturs. B & B èn magistras rumantschas. Tü poust subit invlidar darcheu cha Botox güda cunter migrena, cha üna mina da culli basta per far ün strich da 5000 fin 10 000 meters lunghezza e cha’l rumantsch es üna lingua naziunala, ma la lingua materna da 63.7% Svizras e Svizzers – il svizzertütsch - es (be) ün dialect. Ma tü nu sarast bun d’invlidar cha l’orgassem d’üna püercha düra 30 minuts, cha’ls tappets pro Ikea han noms da lös in Danemarc e cha David Beckham guadogna 128 000 euros al di. Forsa cha tü sast daman amo cha’ls gös olimpics d’inviern daja daspö l’on 1924. Ski alpin tocca daspö il 1936 pro’ls gös olimpics d’inviern. Snowboard pür daspö il 1998. Blagar poust sgüra eir cul savair cha James Bond bütscha in media in mincha film trais duonnas e cun duos va’l eir in let. Cha muglins da vent as stordschan cunter il sen dal man da l’ura. Ballarait es il sport predilet in chomps da nudists. Quai sgüra nun hast imprais a scoula. Ma forsa cha la magistra at ha quintà ch’ün chan da schlittra sto trar la schlittra sur 200 kilometers dürant 24 uras e ch’in Svizra as laschan var 5000 duonnas l’on fructifichar artificialmaing. L’ultim plüchöntsch na. E savaivast vairamaing ch’in Svizra sun gnüts realisats be trais lungs films animats da kino dürant ils ultims desch ons? E chi nu sa amo cha schi’s fà il googeln il pled „waschlappen“ vegn il prüm da tuot ün tschegn politic, e schi’s dà aint i’l google da l’Iran il pled “duonna”, cumpara ”access denied”? Ingrondir teis orizont poust eir cull’infuormaziun cha las duonnas plaschan dürant la ovulaziun homens supervirils, i’l rest dal mais preferischan ellas plüchöntsch softies androgins. E be per cha tü sapchast, TIKI es üna da las unicas dutscharias chi vegn prodotta in Svizra, ma es gnüda inventada dal 1907 in Tschechia. In mincha cas voulan tuots savair chi chi ha ils plü blers raps i’l chantun. Quia ün pêr dals plü richs pajaimpostas grischuns: Karl-Heinz Kipp, Robert A. Lutz, Athina Hélène Onassis, Eliette von Karajan, Martin e Christoph Schoeller, Carlo De Benedetti e Thomas Domenig. amsterdam: Ils viadis da Donat Caduff Uss sundel gest en vacanzas en Svizra, tier mes cars da casa, amitgs, collegas, aber gleiti mondel puspei anavos ad Amsterdam. Jeu sgolel. Sgular ei bi. Ella dutyfree-zona saulta la glieud tier la musica dad in ensemble fol cloristic. E cura ch‘igl aviun rumpa suenter paucs tschiens meters d‘altezia atras la cuviarta da neblas, vesas tuttenina quella da surengiu sco mar infinita, surora glischa il sulegl dalla sera, e ti sas schar tut tes quitaus sut quella nebla giuaden ed aunc prender in campari soda. Aber normalmein mon jeu cul tren. Cul tren da notg. Quei spargna temps e raps. Viagiar la notg e buc il gi. Ed el tren dat ei era bials muments. Per exempel sche ti passas da mesanotg – turnond dad Amsterdam – la punt dil Rein a Cologna. Lu tratgas ch‘il locomotivist meini ins directamein ella catedrala illuminada, quei immens monument en honur dil Nies en tschiel. In bi mument el tren da notg ei era quel cura che ti sas durmir. Jeu sun inagada ius cun sessels da durmir enstagl cun quel da treglias. Jeu detgel: Mai pli sessels da durmir. Lu diermas gest aschi bein en carrs convenziunals dallas viasfier federalas. L‘autra gada pia puspei treglias da sis, cavigliadas sco en ina cuppa da sardinas. Leu entscheivas a discuorer empau culs passaschiers. Sur da quei e da tschei, tgei ch‘ins fa e daco ch‘ins ei cheu. In pèrli els tschunconta seigi ius cun velo da Holland tochen giu zanua ell‘Italia e tuorna uss a casa cul tren. Ni la miez Mexicanera-Hollandesa, ella va sin viseta tier parents a Sogn Gagl. Ni turists fagend lur tur dall‘Europa. Ni Svizzers ch’ein stai ad Amsterdam a schar ora il piertg e che laian era sentir quei el tren. Tren da notg: Per ina notg va quei en uorden. Il viadi ei aschia ni aschia la fasa provisoria denter ils dus min tgadis en Svizra ed en Hollandia, aschidadir ina schleusa pauc cumadeivla che ti stos trapassar, in canal denter dus munds. Jeu sun leds cura che jeu hai trapassau quel l‘autra dumengia per turnar anavos en quei toc tiara ch‘ei gia daventaus in tec patria per mei. Plova ni sufl’ei, esser da casa ei era bi en in marcau nua ch‘igl unviern semuossa gest sc‘in atun pli freid tier nus, tschaghera, bletsch, nebliu, trest. Quei che quenta ei la glieud, amitgs ed inimitgs, collegas, enconuschents. Sco en Svizra era. Pia tochen il mars, mes cars. Donat Caduff (24) ei layoutist Amsterdam. El raquenta da siu m 10 La soap: Inscunter che vita da chans: meis cordonbleu da Tinetta Rauch da Fadrina Hofmann Tuot in üna jada d’eir’la quia. “Chau”, vaiv’la dit sco schi füss stat cler cha no’ns cugnuoschaivan. Vairamaing d’eira eir, ma meis cheu dür chi nu laiva dal tuot dar pro quai ha istess dumandà: “Chi est tü?” Ella nun ha dat resposta ed es rampignada sün üna sopcha. Dad üna vart guardaiv’la oura sco üna mattina. Da tschella vart sco üna nona veglia ida insembel. In mincha cas nöa sco üna giuvna da 25 ons. “Bain guardast oura”, ha’la dit davo üna pezza cha no’ns vaivan mustradas ün a tschella sainza dir pled. “Tü eir”, nu pudaiva e nu laiva dir. Anzi, alch rabgina in mai laiva gnir libra da quista persuna, perquai n’haja respus: “Eu sun cuntainta co ch’eu sun!” Daplü nun haja dit, ella neir...., damaja vaina taschü, eu nu sa quant lönch, eu sun statta sü e n’ha fat ün tè, n’ha improvà da pensar a Tim, n’ha improvà dad esser narra sü per el, co ch’eu d’eira amo a bunura, ma meis impissamaints tuornaivan adüna darcheu inavo pro quel curis individum, ne duonna ne uffant. Ella sezzaiva giò sülla sopcha e faiva ir vi e nan ils peisins. A la fin n’haja dat davo. N’ha chatschà üna tazza tè davant ella e tilla sun sezzada visavi. “Damaja, quinta!”, n’haja lura dit cun üna vusch indiferenta. Ella am ha guardada ün pa trista, ha lura però cumanzà ün pa malsgüra... “Sast quella jada cha no eschan tuornadas da l’ospidal...” Quist “no” nu’m plaschiva gnanca zich. Eu nu’m laiva identifichar cun ella. “Ve sül punct scha tü voust”, n’haja lura barbottà ün pa giftig. Sias fatschinas buglivan cotschen fö, e seis ögls vert-grischaint guardaivan sü per mai uschè trist, ch’ella am ha fat ün païn cumpaschiun. “Cuntinuescha, dai!”, n’haja lura a la fin dit ün pa plü amiaivelmaing. Ella ha guardà intuorn tuot la chamonna, a la fin aint per mai. E lura haja cumanzà a sbuorflar... Ti n e t t a R a u c h ( 2 2 ) e s m a g i s t r a a G l i o n e quist’istorgia va inavant illas prossmas PUNTS. E Tinetta va minchatant eir cul snowboard. t da PUNTS e studegia alla scola d’art Rietveld ad mintgadi ella capitala hollandesa. 11 Id es bainschi da nar quants experts da chans chi dà sün quist muond! Spassegiar tras cumün cun Birba dvainta ün’unica lecziun da scienza da chans. Birba es vairamaing üna misculanza cha plü misculanza nu pudess ün chan esser. Per l’hom da la butia es ella però „Ün Border Collie sco our dal cudesch“ e la turista tudais-cha ha manià be tschel di: „Ach, diese Labrador sind einfach die schönsten Hunde“. Ün mumaint da clav n’haja gnü d’incuort cun üna duonna giuvna chi s’ha sgobada sur meis chan, ha dozzà la vusch per trais octavas, ha fat üna bocca agüzza ed ha manià: „Mo jööööö, TÜ est lura ün herzig cordon-bleu!“ Consternaziun totala pro la patruna. Ok, meis chan porta üna tschinta blaua, ma quai füss lura fingià l’unica sumglientscha cha Birba vess cun ün cordon-bleu. Cordonbleu, pfff… Davo ün prüm mumaint spermalà n’haja decis cha quista denominaziun per meis chan füss in fuond amo üna buna resposta a la dumonda permanenta a reguard la derivanza da meis chan. Sün: „Che razza es quist gnocalin?“, respuonda uossa consequaintamaing: „Cordon-bleu“. L’interessant es chi existan propi persunas chi dan dal cheu da schi o manajan: „Ah hai cler, uossa ch’Ella disch.“ Per furtüna es ün o tschel interessà listess irrità o dà üna risada davo avair dudi mia resposta, uschea chi’s po avair amo spranza sün quist muond d’experts da chans. Fadrina Hofmann (24) es schurnalista e viva a Scuol - e patruna da la chogna Birba. One year in Paris: ün tschendrin s.v.p. dad Anna Serarda Campell Cuort dialog tanter mamma ed uffant a Paris: „Chéri, laina ir culs patins?“ „Ouiiiiiii!“ Sport d’inviern es o.k. Schi vain fich mal, lura insembel cun tschient oters sün alch chi pretenda dad esser glatsch ed ha la surfatscha da maximal desch meters quadrat davant l’Hôtel de Ville a Paris. Ma perfin ir culs patins sün glatsch auitsch es o. k. Propcha. I’s tolerescha hoz in di mincha persuna chi fa quai. Ils creschüts in mincha cas. Perchè? Tanter creschüts be sco creschüts. (Toleranza es in, ün trend chi perdüra e perdüra e perdüra e...) Ed ils uffants, quels nu s’impon. (Eir quist ün stadi chi perdüra e perdüra e...) E sch’eu vess darcheu üna jada vöglia da far ün di trash, am mettessa in lingia eir a mai. Ma per pudair viver uschè ün di as stessa esser o inamurà o insembel cun inchün chi ha talmaing gust chi basta per duos o - svessa avair talmaing gust chi basta per duos. E quai vuless darcheu dir chi’s füss inamurà o - mamma... Apunta, i da meglder sport! Sport uschedit alternativ. Sport alternativ spordscha tecnicas sportivas fich interessantas. Tecnicas sportivas chi maximeschan il bainstar – ed eir scha na in prüma lingia il fisic, cun garanzia adüna il psicic. Ed il meglder vi dal sport alternativ es chi nu’s douvra üna mandura speciala o üna carta da commembranza bler massa chara. Per far sport alternativ gnanca nu’s douvra l’inviern. Per far sport alternativ as douvra – be – mumaints, tscherts vizis e minchatant ün païn noschdà. Ed a la fin s’haja ün vis à vis énervé, ma ün païn plü schlanc. C’est tout. Dimena. Cuorta scena tanter üna sportiva alternativa chi nun es ni inamurada, ni mamma ed üna servunza incuntschainta sülla terrassa d’ün café a Paris: Üna giuvna as less tschantar vi d’üna maisina libra davant ün café. Pervi da sias quatter tas-chas imensas da plastic douvr’la agüd da la camariera. „Quistas maisas a Paris sun eir adüna missas sü talmaing clos üna dasper tschella... impussibel“, disch’la avant co avair dit quel quort: „Merci“, chi’s disch automaticamaing in lös publics. Lura bütt’la las quatter tas-chas suot la maisina insè bler massa pitschna. Absolutamaing exausta da quista lavur post’la la carta da bavrondas sülla dumonda da la camariera: „Che vessat vus gugent da baiver.“ La carta es lunga, ed eir scha’l giast sa insè ch’el posterà be ün simpel café ed ün magöl d’aua as piglia’l il temp da stübgiar cun gronda concentraziun absainta tuot la carta. Sülla seguonda dumonda schi’s haja tschernü respuonda’l cun ün tun fich agüz: „Pardon non...“, e pensa, nu vezz’la ch’eu stübg amo la carta? La cameriera surria cun üna buntà maglina, as stordscha abruptamaing. Desch secundas plü tard, natüralmaing cha’l giast ha tschernü. Cun movimaints fich energics prouva’l da clomar inavo la camariera chi’d es güsta preocupada cun üna gruppa da quatter persunas. Il giast nu rafüda da schlavazzar seis bratsch tras l’ajer e da sbragir: „Pardon!“, cun ün tun inozaint. Planet ha tuot la terrassa dat bada cha ün giast vain para servi fich mal. E sco per as s-chüsar pel disturbi guarda il giast pertoc aint per tschels giasts, stordscha ils ögls e surria ün surrier da cumpaschiun culla servunza massa stüpida da servir inandret. Finalmaing riv’la. „Un café - et un verre d’eau...“ Il cafè riva. «E schi nu funcziuna cul sport d’inviern, resta la vista our da faneistra.» „Pardon, ingio es meis magöl d’aua?“ Il verre d’eau riva. „Ed uossa amo ün tschendrin, s. v. p.“ S voul dir: servunza. V voul dir: vaira. P voul dir: povrina. P. s. Eu craj cha’ls respunsabels pel uorden illa metro a Paris legian las Punts. Ils „pousseurs“ sun nempe davent! Mi’imnatscha - in fuorma da scriver publicamaing sur da la prontezza d’entrar i’l comité cunter ils homenins cullas manetschas albas – ha fat effet. Ha! Anna Serarda Campell (23) stübgia scienza da teater a Paris – e scriva mincha mais da sias aventüras illa metropola. Ed ella fa gugent piruettas culs patins sül lai da Segl. Che dovrevan ellas il glatsch da l’Hôtel de Ville a Paris...... 12 xPERMINTGAGUST SPEGRU Vies contact fidau. per la giuventetgna. La giuventetgna ei nies avegnir. Avegnir munta surviver. Per mantener e schurmegiar nies avegnir s'engaschein nus per la segirtad ed il svilup da nossa giuventetgna. aurax tschun interpresas che s'engaschen per la giuventetgna. CUMPOSIZIUNCREAZIUNSQUETSCH SPESCHAEGRàNENFELDER STËDTLISTRASSE\GLION TEL\FAX WWWSPEGRUCH aurax ag | via dil glogn 22 | 7130 glion | tel. 081 926 26 26 | www.aurax.ch | [email protected] GIUVENTETGNAINDD 13 Mes tracks: mario pacchioli Gieu dal mais: Concurrenza da Chatrina Josty da David Bundi Preziadas giugaduras, preziai giugadurs Trest, denton ver, la redacziun dallas PUNTS ha decidiu da schar curdar la seria dil giug dil meins. Aschia prendel la caschun dad engraziar a vus tuts per igl interess per mias recensiuns e siarel quest capetel cun ina concurrenza per il giug digl onn 2006: GEARS OF WAR. En MES TRACKS preschentan las PUNTS mintgamai las tschintg chanzuns preferidas actualmain da giuvnas rumantschas e da giuvens rumantschs. 1) Damien Rice: Tut las chanzuns sin l’album «9» «Quai taidlel jau per il mument tuttadi: Cur ch’jau vom a la lavur, cur ch’jau turn a chasa ed avant ch’ir a letg. Per il mument è quai IL singer/songwriter per mai. El ha fitg bels texts.» 2) Jon McLaughlin: Indiana «Sia musica ha jau emprendì d’enconuscher sur MySpace. El ha ina vusch grondiusa, bellas chanzuns. L’atmosfera è bella e cunzunt las cumposiziuns ma plaschan fitg bain, meglier ch’ils texts. Il stil è insatge tranter pop e jazz.» 3) Gawin deGraw: Follow through «Quai è ina sort poprock. Questa chanzun ma regorda a l’America. A quel mument ch’jau sun arrivà. L’emprima frasa è: ‹Oh, this is the start of something good, don’t you agree?› Ina frasa che ha fatg pel giaglina a mai!» 4) Regina Spektor: Hotel Song «Quai è ina chanzun fitg speziala. La chantadura dovra sia vusch sco element ritmic, ina vusch extraordinaria. Er ils texts en fitg interessants.» „We‘ve always held high hopes for Gears of War, but we never expected such an overwhelmingly positive response from critics and gamers all over the world“, aschia Michael Capps, president da Epic Games, il creatur dil giug. Varga dus milliuns exemplars da quest giug ein gia vendi e varga in milliun giugaduras e giudadurs cumbattan gia in cun ed encunter l’auter ella reit. Malgrad la nuncapientscha en parts da nossa societad per quest passatemps ein ils giugs da computer ni consola daventai cultura, art e part dalla societad globala. Il carstgaun ei libers en sias decisiuns ed aschia schai quei en ses mauns da viver cun sesez e siu contuorn el bien ni el mal. A mi persunalmein han las sesidas da giugs promoviu la creativitad, aviert il horizont per autras vestas e surtut purtau bia legreivlas uras en buna cuminonza. Miu facit per il giug GEARS OF WAR: 10/10 sin tuts scalems – silmeins entochen che il niev giug da Capcom, LOST PLANET, zaccuda vid il tron. impressum Chauredactur: Ursin Lutz, Bankstrasse 6, 7000 Cuira, [email protected], 076 434 10 26 Redacziun: Flurina Badel, Rabengasse 17, 7000 Cuira, [email protected] Martin Cantieni, Encarden 18, 7152 Sagogn, [email protected] Silvana Derungs, Hauptstr. 117, 1715 Alterswil, [email protected] Chatrina Josty, Majorangasse 6, 7000 Cuira, [email protected] Collavuratur/as en quest numer: Gion Hosang, David Bundi, Fadrina Hofmann, Tinetta Rauch, Jon Pult, Roman Liesch, Donat Caduff, Anna Serarda Campell Layout nr. 152: Annatina Dermont, Hauptstr. 37, 6015 Reussbühl [email protected] Secretariat: PUNTS, Aita Pult, 7551 Ftan, [email protected], 079 563 27 32 Editura: GiuRu, Chascha postala 312, 7002 Cuira, [email protected] Abunament: 45 francs per onn, Raiffeisen Surselva, clearing 81073, conto 41742.23,www.punts.ch Stampa: Spescha e Grünenfelder, 7130 Glion Damonda da concurrenza: Internet: Co senumna igl actur principal dil giug GEARS OF WAR cun num entir? Avis: La risposta correcta cun indicaziun da tia annada tarmetta entochen ils 10-03-2007 alla suandonta adressa: [email protected] (Cunquei ch’il giug GEARS OF WAR ei in giug da carschi, sas ti mo far part dalla concurrenza pil giug, sche ti has cumpleniu 18 onns. Sche ti eis pli giuvens, sas ti mo separticipar alla concurrenza dil WIRELESS NETWORKING ADAPTER.) 5) Stephen Fretwell : Bad, bad you bad, bad me “Quai è ina cumposiziun fitg ruassaivla, ina fantastica vusch, sutlingiada cun ina bella lingia da clavazin. Il stil è er influenzà dal jazz. In pau sumegliant a Damien Rice.” 14 www.punts.ch, www.giuru.ch Las opiniuns dals auturs en quest numer na ston betg correspunder a l’opiniun da la redacziun da PUNTS. PUNTS è commembra da l’Associaziun da la Pressa Svizra dals Giuvens. Engiavinera 152 Legia las duas colonnas grassas da surengiu e ti retschaivas il pled da soluziun. Trametta quel per plaschair cun indicaziun da tia adressa a chasa a: Silvana Derungs, Hauptstrasse 117, 1715 Alterswil; scriva in sms a 079 274 48 03 u in e-mail a: [email protected]. container 152 In bun uman I Mument da l’emprima sesida da res- Corina Margadant da Meinisberg è in bun uman. I fa plaschair che Ti existas e che Ti has activà l‘opziun „vegnir menziunà en la proxima ediziun sco bun uman“ cun abunar PUNTS sur la pagina d‘internet PUNTS.ch. tructuraziun In bun uman II ex-chauredactura Nadine Candreia da Stierva è medemamain in bun uman. I fa plaschair che Ti existas e che Ti has activà l‘opziun „vegnir menziunà en la proxima ediziun sco bun uman“ cun abunar PUNTS sur la pagina d‘internet PUNTS.ch. 2.La super-fabrica da patratgar eco- In bun uman III nomica en Svizra Sophie Badel da San Murezzan è medemamain in bun uman. I fa plaschair che Ti existas e che Ti has activà l‘opziun „vegnir menziunà en la proxima ediziun sco bun uman“ cun abunar PUNTS sur la pagina d‘internet PUNTS.ch. 1.Raz culinaric dal chaun da nossa 3.Motto per surlaschar la periferia a sasezza, «Anavos a las ...» 4 . A c t i v i ta d p r e f e r i d a ( l a b u c c a è l‘arma) tranter auter da James Bond _ _ A sanester – Flurina en posiziun da cumbat: La bucca na basta betg per far valair ils agens postulats. Ils mauns – ins fetschia stim da l’arma chargiada en il maun dretg – ston vegnir en agid per dar paisa a ses pleds. Amez – Martin marca l’interessà: L’egliada, la posiziun dal maun e la barba fan l’effect giavischà. A dretga – Silvana storscha ils egls: Senza pleds – u «Jau vi far in cupid!» Curs da troccas Il mars u l’avrigl 2007 ha lieu a Rabius en il hotel Greina in curs da troccas. Tut quels e quellas che han plaschair d’emprender a dar troccas pon sa participar. Annalisa e Renata Cathomas mainan il curs che custa be 30 francs. Ils datums exacts vegnan fixads en cunvegnientscha cun ils participants. Annunzias fin ils 28 da favrer tar: PCD giuvna Surselva, 7172 Rabius; info-surselva@jcvp-gr-ch u tel. 078 / 841 66 86. 1 2 3 4 Chauredactur resta senza agen auto Era suenter retschertgas pli intensivas ha il chauredactur chattà nagins indizis che Robert «Bob» A. Lutz saja parentà sin ina moda u l’autra cun el. Donn, uschia na va il siemi da l‘agen auto anc betg en vigur per oz e damaun. Romania da giuventetgna Gia avant in onn èn la Romania e la Renania s‘unidas a la Surselva Romontscha. Anc uss exista la Romania da giuventetgna - ina uniun che sustegna surtut projects da giuventetgna sursilvana - dentant mo enfin ils 17 da favrer 2007. Lura vul u plitost sto la suprastanza schliar quella uniun e decider co vinavant. La radunanza è a Glion en il restaurant Eden a las 16.30, persunas interessadas che savessan dar inputs per l’avegnir èn bainvegnidas. Ils emprims scolasts da skis da Tujetsch Funtauna: «Tujetsch - Igl andament da sia historia», 1987. 15 AZB 7130 Glion Punts 153 cumpara entschatta Mars 07 cun il puntissimo «Geniturs» q 16 laan d di r o ti uo a