VAPUAL TLANGAU Vol 3. No.16

VAPUAL TLANGAU
Chronic Hepatitis B a tam zet nak ih um
pawl, eg. Southeast Asia
• Hep B nei nu sung ih suak fa le pawl
• Hep B neitu nupi/pasal
pasal nei pawl
• Thi le serum zohfel nak hmun ih hnaṭuantu
pawl ( laboratory workers)
Vaccines(khamawknak si) na dawt hlan ah
immune status (nat khamtu) zohfelnak nei
hmaisa ta aw. Hep B nathrik
hrik kham the
thei mi
immune system le Hep B nathrik
hrik na nei cia lo a
si lawng ah vaccines dawt aw.
•
Hep B na nei asile ralrinawk dan
• Thi, taksaṭhen le bua(sperm) hlu hlah aw
• Sizung lole clinic na feh tikah
kah Doctor le
nurse kha ralringnak
nak pek hngai cia aw
• Na insang le rualpi pawl theiter hngai aw. A
ṭul le Vaccines an dawtawk
awk cia thei ding
ding.
• Personal items pawl haṭhuahnak
nak le razor
tivek midang thawn hmangtlang
tlang hlah aw
• Nau no nei pek nu in nau nei ve ten
Vaccines dawtter ding
• Hep B hrik nei pekte na si le harhdamnak
hrang a bawmtu
tu rawl ziangkhal na ei the
thei.
Sinan nat nei rei zo ih thincar
car le ccancer na
nei si le cite le ti tamtuk na in lo pei.
• Si na lei tikah doctor hnen ṭhaten sutfiang
hnu ah ei aw. Zu(alcohol) in mi na si le a
cang thei
hei tawkin na hrial thei le a ṭha.
Singhealth.
Reference: Hepatitis B. (n.d.). In Singhealth
Retrieved February 4, 2014, from
http://www.singhealth.com.sg/PatientCare/Conditio
nsAndTreatments/Pages/Hepatitis-B.aspx
B.aspx
VT Hnihsuak thufimpawl
Bike dil in thla ka cam. Asinan awlten mi a
pe lo ding ti ka theih ruangah bike ka fir ih
cu ṭheh
heh le ngaidam dil in thla ka camsal.
Pathian in mi a zoh ringring a si le cu... kan
ti thei umsun cu amah awih hi a si ko.
Hnaṭuan ka duh hmang ka ti laiah ka rak
duh ngaingai sawn mi cu lahhkha a rak si
cuteh!
A ṭhazawng
hazawng hlirih thu ruat ringringtu
hnenah paisa cawi ṭheu
heu aw. Rulh leh a beisei
nawn lo men thei sokhaw.
Palai ti mi cu an thu tluang zetih na thlun
vivo len hell ram tiang hmanih lo hruai
thleng theitu khi an si.
Hminsin: Internet ta lawrkhawm mi a si.
4
VAPUAL
Page 1 column 2 ih peh
Page 2 column 2 ih peh
2. Hna ka ṭuan tukih ruangah ka insungsang hrang
j
can ka nei dah lo
Kan dam sung ah, paisa a thupi tuk. Mi tampi cu lian duh
tuknak in an thinlung a luahkhat ih atcilh ko in sumpai
hawl in hna an ṭuan ciamco. Cutikah an insang
in
hrang can
malte lawng an neiih an can
c tamsawn cu hnaṭuannak
hmunah
ah a cemliam. Na nu le na pa na ngai lo hman ah,
na nu le na pa in an lo ngai tuk a si ti ziangtik hmanah
theihhngilh hlah. Na fa le pawl in ziang tikah ka nu ka pa
hnaṭuannak
uannak in an rung tlung ding ti nan inn sangka ihsin
an lo thlir ringring a si. Na insang thawn can na hmang
tam a si le na nunnak
nak cu lungawinak
lungaw
in a khat ding.
Ziangahtile
le family hi leitlun kan dam sungih a thupibik a
si.
TLANGAU
"Mipi in zin an hmuh theinak dingah tleunak
tleu
kha pe aw"
February 2014
Vol.3, No.16
Zohfeltui thu....
Vapual Tlangau khal kum thar ah thazang thar thawn a ra zam puangpo theisal. A colhlangtupawl
hrangah thazang thar, theihnak thar le ṭhathnempinak pakhat te tal a thlen thei ding hi a saduhthah
mi cu a si. Cazual fate a si nan a can te ih zam thei dingih tawlrel hi thil awlai cu a si ve lo nasa.
Cangantu, zohfeltu le carialtu
ca
tiin cabu
abu pitling suah vek ih buaipi ṭul mi a si ve tho
hotho. Cuhleiah a
3. Ka rualpipawl thawn can kan hmangtlang man
dah lo
amnak le cahnak cu pangpar bangin
bang an ziam vivo
Harhdamnak
ih cutikah mi tampi in kan khawl mi thlahhlawh le kan
tuahsuak mi thil ropipawl
pawl hnakin
hnak a thupi le man a nei
ngaingai
mi cu rualpi
pi an si sawn ti an hmusuak. Can
C
MH
reilote lawng an neih thlang tikah anmah rak duhdawt
zettu an rualpipawl
pawl an ngai ciamco ṭheu. Vei tampi can
ah mah le tawk ciauin kan buai thei nasa. Sihmansehla
rualpipawl thawn kan pehzawmawknak a cat lonak
lo
ding
ah biakawk le lengawk ih can
c hmantlang ṭheu ding a si.
Culole kum a rei tikah
ah nelawknak a ziam ih rualpi sinak
a hlo thei.
tawlreltupawl hi mah pumcawmnak hna ṭuan phahih buaipi an si cio tikah canlawng
ca
hawl
ha ih tawlrel mi
a si ih a can te ih a hung zam theilo pang khallen thinsau ten hngak ṭenṭo hram uh. Thapetu
T
nan um
sung cu Vapual in tlang a au
au ding ti thu kum thar cibai buk phahin a lo sim duh...
KA LO DUHNAK
Maremte Lay
Duhnak lungthin, ngainak lungtur
thiknak mithma, Hnohnak cetcang
Ngaihsaknak pawl, ruattui' nunzia!
Lungmu ril ih, kekkuai mitthli.
4.“Ka lo duh” ti mi ṭawngkam
ngkam hi hmang tam ding ka
rak si nan
Upat hnu ah duhdawtnak ih thupitnak a lang sinsin. Miih
hnawng(reject) ding kan phang tuk ruangah “ Ka lo duh”
kan ti ngam lo ṭheu. Mi ih in rak hnawng hnakih tuar a
har sawn mi cu "ka lo duh” kan rak ti ngamlonak ih
rahsuah mi sawn khi a si. Kan
K duhdawtnak thu kan sim
ngam
lo
tikah
hmai
lamih
kan
pehtlaiawkdan(relationship) tiang a thleng danglam
ṭheh. Hnawng
ng ding na ṭih pang a si le na
Cerhti put hluan, ciahtui' zuunah
Ruh leh thliktiang, zur thluh khop in,
Zep rual si lo, cui' duhnak pawl
Ni khat hnu ni khat, a zual sinsin.
I herh kawi cui' duhnak in
Molh aa ka tuar, cui' duhdawtnak ah,
Rinumnak thawn ka ngerhcia mi!
Na hrang kumkhua hngetsin dingin.
duhdawtnak midang na va theihter lo ih kumkhua na
can na hmang liamral ding kha a har sawn a si ti
hngilh hlah.
peh lai ding......
Lo hngilh ding khal phang hlah
Rinum lo khal ruat siang hlah
Ka lo duhnak mal dingkhal zum hlah,
Duhdawtnak ah ka pil hlo zo!!.
Zohfeltu: Salai Ram Ngai
Zohfel bawmtu:
1)Salai
Salai Siang Lian Thawng@Pa Thawng
2)Mai
Mai Zi Tlen Thiang@Mai Daidim
Sungtel:
1) Salai Thang Ling
2) Salai Van Lal Rem@Henry
Rem
Vante
3) Mai Sui Cer Chin@Cerkuk
4) Mai Ngun Rem Par@Maremte Lay
Kum Upapawl Ih An Sirawkzet Mii le An
A Hnen Ihsin
Kan Zir Ding Mi I
Henry Vante
di nasa. Zokhal in
Mifamkim kan um lo an ti ṭheu hi a dik
thil tuah sual mi kan nei ih sirawknak kan nei ṭheh ti mi
cu elawk a ṭul zik lo. Kan nunnak kan
an zohsal tikah, kan
thleng danglam duh mi tampi a um ding.
Tahṭhimnakah, zingpit tlaitak ah kan tho ringring, zu in le
kuakfawp in kan nung, hna ṭuannak ah mi rinsan ding in
ṭhaten hna kan ṭuan lo, tlawng kai lai ah ca ṭhaten kan rak
zir lo, kan nu lee pa an dam lai ah nuamzet in can
c kan rak
hmanpi man lo, kan duhzet mi le kan uarzet
uar
mi duhthu
kan sim ngam lo ruangah kan co ngah
h lo
l tivek tete tampi
rel ding a um. A fai theibik dingih khawlh
kh
rero khallen
kan rak pal dahnak lamzin cu fai thei
th nawn lo ding
khawpih
pih in baltertu palhnak tampi kan nei ciau.
Sihmansehla a thupibik mi cu cum
umi kan palhnak ih
thang sungah tang lo in kan palhnak pawl cu in ti caktu le
nunnak in zirhtu ih hman sawn ding a si.
A hnuaiah kum upapawl ih an sirawkzet
zet mi pawl ka run
tarlang ding. Kannih minopawl in kan pu le pi pawl hnen
ihsin zir ding tampi kan nei a si.
1. Ka tumtah mi le ka hmuitin mi ka thleng lo
A pakhatnak ih an sirawkbik mi cu an
n no
n laiih an tumtah
mi le an hmuitin mi an tuah ngam lo hi a si. Tumtahnak
sangzet
zet an rak nei ko nan, an tumtahmi ngah thei ding an
rak zuam loih an co tawkte ah an rak
k lungkim men. An
upat hnuih an nun an thlirsal tikah an tuahsuak
tua
lo mi le an
ṭhehsuak lo mi tuah ding le ti ding tam
ampi an nei lai ti an
hmusal. Nang mino, na no laiih can tampi
tam na neih lai ah
na hmuitin mi le na tumtahmi hngetkhoh zetin
zet kai aw la
na tumtahnak dinhmun thleng thei ding
ing in thazang le can
na neih lai ah zuam aw. A tlai tuk hlanah thawk
thaw aw.
Thazang le caan na neih nawn lo caa
aan a rak thlengleh
ding a si.
Page 4 column 2 ah peh
1
VAPUAL TLANGAU
MYANMAR RAMPUM MIPUM SIARNAK NEI DING
Myanmar ram pumpi mipum siarnak cu tui kum 2014 ah March 30
isin April 10 tiang tuah ding a si. 1983 kum ah ram pumhuap mipum
siarnak neih a rak si dah zo. Tui ṭum mipum siarnak ih Chin code cu
4 in a thawk ih hrinhnam code pawl cu a tanglamvek hin a si:
01. Chin =401;02.Meitei=402;03.Saline=403;04.Kulinkaw=404; 05.
Khumi=405;06.Awa-Khami=406;07.Khuano=407;08 .Khawsu=408
;09.Khuangsai=409;10.Khualsim=410;11.Khuangli=411; 12.Gunte
=412;13.Guite=413;14.Ngawn=414;15.Sizang=415; 16.Senthang=
416;17.Saizang=417;18.Zahau=418;19.Zotung=419;20.Zophei =420
;21.Zo=421;22.Zanniat=422;23.Tapong=423;24.Tedim=424;25.Teiz
ang=425;26.Taisun=426;27.Thado=427;28.Tawr=428;29.Dim=42;30
.Dai-yindi=430;31.Naga=431;32.Thangkhul=432;
33.Malin=433;
34.Panum=434;35.Magun=435;36.Matu=436; 37.Mara=437;38.MiEr=438;39.M-Gan=439;40.Lushai=440;41.Lemro=441;
42.Lente
=442;43.Lautu=443;44.Lai=444;45.Laizo=445;46.Mro=446;
47.Hualngo=447;48.Anu=448;49.Anun=449;50.OoPu=450;51.Lhinb
u=451;52.Asho=452; 53.Rongtu= 453
Leitlun ram kipah mipum siarnak hi neih ṭheu a si ih, hi mi mipum
siarnak ihsin Acozah in a ram sungih um mipum zat lawng si loin
mipi pawl ih umtudan le pursumleilawn tuah dan tiangin a theih
phah ih mipi uk dan le Acozah feh dan ding ruahhmandan a
thiamnak ding hrang khalah thil ṭhahnem zet a si ve a si.
Laknak: FB group pawl
MAI Airline le Malaysia Airline Komaw Ding
Salai Pa Thawng
Kawlram ihsin Ram dang ih a zam mi MAI Airline le
Malaysia Airline cu Febuary thla hrek hrawngin komaw
(Code Share) ih zam an tum thu MAI Airline ih hotu
Daw Ayema Yahta in a sim.
Cuti ih (Code Share) zam ding an si ruangah Code Share
ticket leitupawl hrangah cun MAI khal siseh Malaysia
Airline khal siseh an duh mi hrilin an to thei. Malaysia
Airline hi fehlam tlunlam in tu ah US dollar 179 a si ih,
Code Share hrangah cun malte a khungdeuh
ding ti a si.
Malaysia ram ih khualtlawngpawl tla an ra feh ding
tumtahnak neih a si ih, Visit Malaysia Year 2014 ah
mikhual/khualtlawng tamsin ding khal kan tumtah tiah
Malaysia Airline ṭuanvo neitu pakhat in a sim.
VAPUAL TLANGAU
Hepatitis B
Cer Kuk
Hepatitis B virus (HBV) hi Singapore ram ahcun hmuh
tambik mi Hepatitis nathrik pakhat a si. Leilung tlun
huap ah HBV neitu 300 million lai an um ih cu lakah
Singapore mipum ih zatek paruk(6%) an tel ve. Cui
nathrik neitu 25-50% cu liver cancer (thin cancer),
chronic liver inflammation (thin thling nat) le liver
cirrhosis an nei ih no lai ah an nunnak a liam ṭheu.
Hepatitis B cu ziang a si?
Hepatitis B cu thinthlingnat ngahtertu nathrik pakhat a
si.
Ziangtin nat a suan awk?
• Minung sungsuak thisen, mipa bua le cil
• Hep B neitu nu in nau a nei tikah
• Personal items hmangtlang tikah, eg.
Haṭhuahnak( toothbrushes) le razors
• Thi hlutu a nei sile thi thantu mina hnen ah
• Tattoo tuah, hna awng, acupuncture le ha
tuahnak ih an hmang mi thilri a fai lo tikah
• Sizung lam hnaṭuantu Doctor le nurse pawl
sidawtnak ṭhim thawn dawtawk sual pang tikah
• Mah le mah khamawknak um lo mi mipat
nunaunak hman tikah HBV nat ngah thei a si.
Ziangtin nat kan nei ti kan thei thei ding?
• Taksa le mitmu ( sclera) cu aire color ah a
thleng,eg. jaundice
• Ruh pehawknak na( joint pain)
• Rash ( tak a thak ih a senbial (red dot) tete
hmuh theih)
• Tak sa
• Vawrhlam pum tlunlam na ( right upper
abdomen pain)
• Zun rawng thleng ( dark tea-colored)
• Lungmit, luaksuak le rawl ei duhnak hlo
A tlun ih symptoms pawl na nei sile sizung ah feh
zangzang aw.
Nat ngah lo ding ih fingkhawiawk daan le
Vaccination
Hepatitis B cu Vaccination (ka-kway-see) dawtnak in a
kham thei bik. Vaccines dawt a ṭul bik pawl tla cu:
• Thi than ṭul ringringtu mina pawl
• HIV le cancer nat nei pawl
• Kal ṭhalo mina pawl ( kidney failure)
• Sizung lam hnatuan pawl
• Hlawhhlangpawl, homosexual le si tamapawl
Samhrisih Hngaktui’ Duhdawtnak Tondan I
Mai Daidim
“Hey…….. Leng-U pawl mawsi cei-awk phah ih tlok
nohno. Khuiha nan hmursen si kha in rak pe ve hnik
uh”. City Hall Penisula Plaza dot hnihnak ih
washroom sungah a si. ‘Vancung Thaihlio’ cun a
rualpi ṭhazet ‘Lasi Iang’ cu melh phahin a hei dil.
Lasi khal cun duh ve ce lo’n, “Dai men! Leng-U ka si
ruangah hin i zohnau hlah uh maw! ‘Kaw Ni’ in ‘A
thet Kyi Pay meh ma piatsi te bu’ a ti kha.” A rak ti
ve. Hmel Ṭha Mawi cun, “Singapore um falapawl
hrangah pasal pam a tlung si hmang ee… Leng-U
hlir an khat. Cuhman ah Lasi hi Senior Leng-U” a
rak tiih “Ha haaa….” an pathum ih hnih aw cun
Penisula Plaza inn sawng zaten a khuh thluh thei.
Hmursen si an von hnih ih an sam pawl khal ṭhaten
an von hriat. Mawi le tawk an ti an lungkim tiang
thlalang hmai ih an din hnu ah “Feh kung uh” an von
ti aw.
Washroom ihsi an suahin Thaihlio cun, “Hey!
Khuitawk feh ha nan tum?” tiin a sut. Lasi Iang cu
ningzak phahin a hong hni zuamzo ih, “Hii……
Kumli Singapore ah ka um thlangih ka tlun hlan talah
FCFS biakinn ka thlen ve lo ah ka ti. Fang-er puai le
X’mas tivek ah ka tel ṭheu nan khavek cu outdoor ah
an tuah ringring si. A Biakinn taktak ka thleng dah lo
pi” a hon ti cun Thaihlio cu “Khik khik khikkkk…”
tiin a hong hni khekkho. Thaihlio khal biakinn a
thleng dah ve lo. An rualpi rak khawm ringring Hmel
Ṭha Mawi in khawmnak an rat ding phot cun lamzin
man a tumsak ding thu a rak sim ringring nan thla
khat veikhat lawng suak an si thawn feh duhnak an
nei tam tukih FCFS biakinn a kelkawi ih betah a
khawm can a laklawh tuk tiin biakinn an thleng man
dah lo.
MAI le Malaysia Airline komaw ih an zam theinak ding
hrang January ni 23 ah lungkimnak an sign tiah MAI
Airline ih an Manager Daw Ayema Yahta in a sim.
MAI Airline cu 2013 ah Korea Airline le Asiana Airline
pawl thawn komaw (Code Share) in an rak zam rero zo
ih a tu ah a zaten Code Share pathum lai a neitu Airline
a si tiah MAI Airline ṭuanvo neitu hnen in theih a si.
Thulaknak: The Voice Weekly
2
Page 4 column 1 ah peh
Tuisun cu Hmel Ṭha Mawi hrangih a lungawibik
ni a si. An rualvahza cun khawmnak hmun pan in
an feh. Thaihlio cun, “Ziangti ruairi’n saw
khawm na paih thiam Lasi?”
“Aih, nang khalle khawm cu ka paih ringring si.
Ka remcang dah lo men na”
“Hii… Singai”
“Nang lawng fate pathum ih nu na si zo ih…..”
“Cucu ziang saing?”
“Saing ee.. Kei cu pasal neih ka duh lai sisi. Nan
thei lo sawm! Laimi Christian cun pasal ṭha ton a
duh ahcun Biakinn ah hawl seh an ti kha”
“Haaa….. Lengtar si cu na phang nawn a bang”
“Ka hrangih Pathian samhrihsih thawn kan
tongaw hrih lo men mi si. Ngaingai te cun Ka
hrang Samhrisih ka hngak rero lai si”
“Si e, nan tong tuk lai ding hokhaw”. An ṭong
rero laiah biakinn an rak thleng.
Biakinn sangka hram ihsin Usher pawl cun a pan
theibik mithmai thawn kutza san phahin an rak
hmuak. Lasi le Thaihlio hrangah FCFS minung
pawlih hmel cu hmel thar pakhat hman an hmu
lo. City Hall ih an ton ringring mi minung
lawnglawng an si ko. Hmel Ṭha Mawi cun a hruai
vivoih hmailam ah a va topi. Khawm can cu an
hon thok. Thangṭhatnak hla an hon sak ih nuam hi
an ti tuk. Mai’ ṭong rori ih thangṭhathla sak hi an
thihri khalin a rak ngai in a halzet ziar. Nuam ti
zetin can an hmang.
Mi thar hmuah can a si thlangih veikhat
khawmnak pawl ding ih Lasi cun theihterawknak
a hon tuah. “Kei ka hmin cu Lasi Iang ka si. Atu
hi FCFS ka veikhat khawmnak. Umm….
Singapore ka thlennak cu kum li a rei zo” a von
ti. Mi thar hmuaktu khalle “Aw, kan lo hmuak” ti
men niakno lo’n “Kum li sungah atu na veikhat
suahnak maw?” tiin a von sut. Lasi cu ningzak
nawn in a hong hni ih, “Ka suak ṭheu nan ka
khawm dah lo men” a hon ti cun biakinn puak
thluh zik ko mipi hnih thawm a thang. Mi thar an
hmuah thluh zawngah mi thar hmuaktu cun mipi
zate hnenah, “Mi mawi, Pathian thangṭhat dingih
na kiang ka to ngah ruangah ka lungawi” tiin nan
kiangsangih to minung pathum tal nan ti ding”
tiin a ti. Pakhat le pakhat herhaw in an tiaw cio.
Lasi cu a dung lam ihsin tokthaitu a nei. A hei
herih tlangval piang zikte, mi ngo tuk lo dum lo,
sen lampang deuh, kum 30 naih lam cun hni
phahin a kut a rak san. An mit le mit a tongaw
dukdi! “Mi mawi, na kiang ka to ngah…..” an
ṭong awsuah lawng a si nawn lo. An mitin thu a
rak rel hnu an thinlung khal a rak tongaw zo.
Peh lai ding….
VAPUAL TLANGAU THUTHANG CA A NEITU; FALAM CHRISTIAN FELLOWSHIP SINGAPORE
3