in domo de berenarda la casa de bernarda alba
Transcript
in domo de berenarda la casa de bernarda alba
FEDERICO GARÇIA LORCA *** TONINO MARIO RUBATTU IN DOMO DE BERENARDA LA CASA DE BERNARDA ALBA 1 Pagina bianca 2 LA CASA DE BERNARDA ALBA est s‟ùltima de sas tragèdias iscrittas dae su poeta ispagnolu FEDERICO GARÇIA LORCA (1898-1936). Est bistada cumposta in su mese de Làmpadas de su 1936. Su 19 de Austu de su matessi annu su Poeta beniat assassinadu, a paga distàntzia dae Granada, in s‟‟adde de Viznar, dae sos soldados falangistas. Cust‟òpera, chi crìticos e istudiosos cunsidérana sa mezus de Lorca e sa pius impotante de su teatru ispagnolu de su Noichentos, benzesit rappresentada pro sa prima „olta sa die 8 de martu de su 1945 in su Teatru « Avenida » de Buenos Aires, dae Margarita Xirgu, sa cumediante preferida dae su Poeta. In Itàlia sa tragèdia at connottu maicantas rappresentatziones. Sa prima est bistada sa de Milano, su 17 de Maju de su 1947, in su Teatro Nuovo cun Wanda Capodaglio, curada dae Vito Pandolfi. De sas tradussiones italianas de sa tragedia merìtat particulare cunsideru sa de Vittorio Bodini (Editziones Einaudi). PERSONAJES PERSONAZOS Bernarda (60 años) Berenarda (60 annos) María Josefa (madre de Bernarda) Maria Zuseppa, mama de Berenarda Angustias (hija de Bernarda, 39 años) Angustia (fiza de Berenarda, 39 annos) Magdalena (hija de Bernarda, 30 años) Madalena (fiza de Berenarda, 30 annos) Amelia (hija de Bernarda, 27 años) Amèlia (fiza de Berenarda, 27 annos) Martirio (hija de Bernarda, 24 años) Martina (fiza de Berenarda, 24 anni) Adela (hija de Bernrada, 20 años) Adelina (fiza de Berenarda, 20 annos) La Poncia (criada, 60 años) Póntzia (servidora de Berenarda, 60 annos) Criada (50 años) Toedda (teracca in domo de Berenarda, 50 annos) Prudencia (50 años) Prudèntzia (50 annos) Mendiga Una pedidora Mujer 1^ 1^ Fémina Mujer 2^ 2^ Fémina Mujer 3^ 3^ Fémina Mujer 4^ 4^ Fémina Muchacha Una Pitzinna Mujeres de luto Féminas in corruttu El poeta advierte que estos tres actos tienen intención de un documental fotográfico 3 AC T O PRIMERO Federico Garçia LORCA 4 ¿¿¿¡¡¡ ¿¿¿¡¡¡¡ ATTU PR I M U 5 ACTO PRIMERO CUADRO 1^ (Habitación blanquisima del interior de la casa de Bernarda. Muros gruesos. Puertas en arco con cortinas de yute rematadas con mandroños y volantes. Sillas de anea. Cuadros con paisajes inverosímiles de ninfas o reyes de leyenda. Es verano. Un gran silencio umbroso se extiende por la escena. Al levantarse el telón está la escena sola. Se oyen doblar las campanas. Sale la Criada.) Criada Ya tengo el doble de esas campanas metido entre las sienes. La Poncia (Sale comiendo cherizo y pan.) Llevan ya más de dos horas de gori-gori. Han venido curas de todos los pueblos. La iglesia está hermosa. En el primer responso se desmayó la Magdalena. Criada Es la que se queda más sola. La Poncia poquito! Era la única que quería al padre. Ay! Gracias a Dios que estamos solas un Yo he venido a comer. Criada Se te viera Bernarda!..... La Poncia Mandona! Quisiera que ahora como no come ella, todas nos muriéramos de hambre! Dominanta! Pero se fastidia! Le he abierto la orza de los cherizos. Criada (Con tristeza, ansiosa.) Por qué no me das para mi niña, Poncia‟ 6 ATTU PRIMU ISCENA 1^ (In un’istàntzia illattada ‘e biancu de sa domo de Berenarda. Sos muros sunt massitzos; sas giannas arcadas cun tendas ruzas de linu cun fràngias fattas a uncinette. In sos muros si b’’ident cuadros antigos de res leggendàrios e de ninfas mitológicas. Semus in su mese de trìulas e unu siléntziu umbrosu s’isparghet peri totta s’iscena. S’intendent tocchende sas campanas. Intrat Toedda, teracca in domo de Berenarda.) Toedda Matzocchende sos tzelembros mi sunu cussos toccos! Pòntzia (Intrat mandighende pane e saltitza.) Assiat bolottu! Dae duas oras e piusu est chi sunt repicchende sas campanas! Sos rettores de su „ighinadu sunt recuidos tottu custa „olta e sa cheja paret un‟incantu, de comente l‟ant bene contivizada! Pensa chi Madalena, a „offertóriu, si ch‟est dismajada! Toedda S‟iscura! Sa chi restat pius sola est issa dae como innanti. Pòntzia Infattis fit s‟ùnica chi cheriat bene a sa bon‟ànima de su babbu. (Si setzit.) Ah….. gràscias a Deus mi potto reposare un‟iscuttighedda e finas leàremi unu mossu! Créami chi mi fia falende dae su fàmene! Toedda Si t‟‟iderat Berenarda mandighéndeti sa saltitza! Pòntzia Su caddu in binza mi che ponet, Toe‟! Ca non màndigat issa, diamus dever mòrrere tottu de fàmene in custa domo! Prepotente chi no est àtera….. tirana! S‟issa cheret crebare, chi crebet dae una bona „olta! Deo, intantu, nde l‟apo leadu unu giobu de saltitza dae su cannitzu de su sostre….,e, si mi dat tempus, fint chi mi che lu màndigo tottu a géniu a géniu. Toedda (Illonghende sa manu, che pedende.) O Pòntzia, prite non mi das calchi cosa pro fizighedda mia? 7 La Poncia Entra y llévate también un puñado de garbanzos! Hoy no se dará cuenta! Voz (Dentro.) Bernarda! La viejja. Está bien cerrada.? Criada Con dos vueltas de llave. La Poncia Pero debes poner también la tranca. Tiene unos dedos como cinco ganzúas. Voz Bernarda! La Poncia Ya viene! (A la Criada) Limpia bien todo. Si Bernarda no ve relucientes las cosas me arrancarà los pocos pelos que me quedan. Criada Qué mujer! La Poncia Tirana de todos lo que la rodean. Es capaz de sentarse encima de tu corazón y ver cómo te mueres durante un año sin que se le cierre esa sonrisa fría que lleva en su maldita cara. Limpia, limpia ese vidriado! Criada Sangre en las manos tengo de fregarlo todo. La Poncia Ella, la más aseada,: ella, la más decente; ella, la más alta. Buen descanso ganó su pobre marido. (Cesan las campanas.) Criada Han venido todos sus parientes? La Poncia Los de ella. La gente de él la odia. Vinieron a verlo muerto y le hicieron la cruz. 8 Pòntzia Piga a su sostre…..bae…..e léati una bona „iunta de „asolutundu. De comente est impignada a retzire sas condolèntzias, oe cuss‟istria non si nd‟abbizat de seguru. Boghe (Dae s’ala ‘e intro.) Berenardaaaa…. Pòntzia Bah, Maria Zoseppa est giamende sa fiza! Affrisciada „ene bi l‟as sa gianna de s‟apposentu a cussa iscontriada? Toedda Duas passadas de „iae l‟apo dadu. Ant a bastare? Pòntzia Ponebei finas su passante, ca est mezus! Sas ùngias de cussa, Deus „ardet, sunu puntzurudas che sas de su tilibriu! Boghe Berenardaaaa….. Pòntzia (Gridende.) Già est benzende, aisettade! (A Toedda.) Frobbi „ene donzi cosa….Frobbi. Si Berenarda no agattat tottu lùtzitu 9 che ispiju, finit chi mi nde tostat sos pagos tzuffos canos chi mi rèstana! Toedda A ratza de fémina, oh! Pòntzia Su „entu si la portet! Coro „e cane! Cussa est capatze de si ch‟ausentare subra su coro de chiesisiat e de bi lu cattigare pro un‟annu intreu, finas a lu fagher mòrrere a isténiadura, chena mai pèrdere dae laras cussu risigheddu frittu che s‟astrau, chi calchi tentassione l‟at pintadu in sa cara! Móveti però e sàmuna cuss‟isterzu. Toedda A su frobbi e isfrigatza gitto sas manos in sàmbene „iu, si mi cres! (Bi las mustrat.) Pòntzia Sa sorte nostra est custa, Toe‟! Sàmuna…. frobbi…..servi! Sa padrona est issa. Issa est sa pius garbada, sa pius onesta, sa pius alta in gradu! Sempre! Malaitta chi siat! Reposu mannu su chi s‟at chircadu su maridu, lassèndela „attia! (Sas campanas tzessant de toccare.) Toedda E sos parentes tottu che sunt recuidos? Pòntzia Sos de Berenarda già che fint tottu. Sos de sa famìlia de su maridu, imbetzes, sicomente non la podent a bìdere a issa, sunt bénnidos a si „asare su mortu, b‟ant fattu una rughe susu e si che sunt torrados. 10 Criada Hay bastantes sillas? La Poncia Sobran. Que se sentien en el suelo. Desde que murió el padre de Bernarda no han vuelto a entrar las gentes bajo estos techos. Ella no quiere que la vean en su dominio. Maldita sea! Criada Contigo se portò bien. La Poncia Treinta años llavando sus sábanas; treinta años comiendo sus sobras: noches en vela cuando tose; días enteros mirando por la rendija para espiar a los vecinos y llevarle el cuento; vida sin secretos una con otra, y sin embargo, maldita sea! Mal dolor de clavo le pinche en los ojos! Criada La Poncia que piden Mujer! Pero yo soy buena perra; ladro cuando me lo dicen y muerdo los talones de los limosna cuando ella me azuza; mis hijos trabajan en sus tierras ya están los dos cansados, pero una día me hartaré. Criada La Poncia Y ese día….. Ese día me encerraré con ella en un cuarto y le estaré escupiendo un año entero. “Bernarda, por esto, por aquello, por lo otro”, hasta ponerla como un lagarto machacado por los niños, que es lo que es ella y toda su parentela. Claro es que non le envidio la vida. La quedan cinco mujeres, cinco hijas feas, que quitando Angustias, la mayor, que es la hija del primer marid y tiene dineros, las demás, mucha puntilla bortada, muchas camisas de hilo, pero pan y uvas por toda herencia. 11 Toedda Ant a bastare sas cadreas? Ite naras? Pòntzia Paret de emmo. E si non basterant, si nd‟istat a sa rea sa zente. Dae cando est mortu su babbu de Berenarda non ch‟at pius bintradu un‟ànima anzena in custa domo. Cussa pìbera non cheret chi sa zente li perìssiet sa domo! Toedda Cun tegus però s‟est sempre tenta amore-amore. Pòntzia Su dimóniu! Trint‟annos samunéndeli sos lentolos m‟at tentu….. mandighende s‟avassadura sua….. bizèndela in pes de lettu a donzi intimada de cadarru e….. frobbéndeli su culu! Trint‟annos a oju ficchidu assegus de giannas e ventanas mi at tentu, pro li riferire su chi faghìana sas fulanas de su „ighinadu, ca issa…. issa devet sempre ischire tottu…. tottu! De segretos non nd‟amos pare-pare, cussu est beru, ma chi siat malaitta su matessi! Unu giau de dolore in s‟oju mancu e unu in su destru….. e chi li restent cravados, alluttos de fogu! Toedda Assiat irroccos, o Pòntzia! Pòntzia Non sunu mattennas chi fàlana sas mias, no! Cane maseda so deo, fidele! Appeddo cando mi lu cumàndana e móssigo sos garrones de chie tzoccat sa gianna, pedende 12 sa limósina, bastat ch‟issa mi l‟imponzat! Ambos duos cojuados sunu però fizos mios e sos cunzados insoro si los trabàgliana issos e tottu! Beru, per Deus, però chi calchi die la perdo sa pascièscia…própriu goi…. la perdo! E tando….. tando….. Toedda Ite faghes tando? Pòntzia Berumia si non mi ch‟affrìscio cun issa in un‟istàntzia e li rùspio sa cara pro un‟annu de sighidu! ”O Berena‟, -li naro- custu iscarràsciu est pro su chi m‟as nadu deris….. cust‟àteru pro su chi m‟as fattu sa chida passada….. e cust‟àteru ancora ca ses mala, cara „e cane!” e gai finas a la ider reduida che una de cuddas tilighertas chi sa piseddina ischitzat peri sas muridinas! Una cosa est pius de segura: non bi lis imbìdio mancu appena de comente si càmpana in custa domo! Li rèstana chimbe fizas como, tottu feas che ranas de siccu, chi, foras Angustia, sa pius manna, sa chi l‟est nàschida dae su primu maridu e chi tenet bonos dinaris, si càmpana a pane e ua, solu pensende a recramare lentolos, tiazas e camijas, chen‟afficcu in pius de si los frazare in bona cumpanzia! Criada La Poncia Ya quisiera tener yo que ellas! Nosotras tenemos nuestras manos y un hoyo en la tierra de la verdad! 13 Criada La Poncia Criada Esa es la única tierra que nos dejan a las que no tenemos nada. (En la alacena.) Este cristal tiene unas motas. Ni con jabón ni con bayeta se le quitan. (Suenan las campanas.) La Poncia el En último responso. Me voy a ofrirlo. A má me gusta mucho cómo canta parroco. En el “Pater Noster” subió la voz que parecía un cántaro de agua llenándose poco a poco; claro es que al final dio un gallo; pero da gloria oirlo. Ahora que nadie como el antiguo sacristán Tronchapinos. En la misa de mi madre, que esté en gloria, cantó. Retumbaban las paredes, y cuando decía Amén era como si un lobo hubiese entrado en la iglesia. (Imitándolo) Amééé-èn! (Se echa a toser.) Criada La Poncia Tu vas a hacer el gaznate polvo. Otra cosa hacía polvo yo! (Sale riendo.) (La Criada limpia. Suenan las campanas.) 14 Toedda Lu pottera àere deo su chi possedit cussa zente! Pòntzia Emmo, ma cun coro e cherveddos diversos. Nois, Toe‟, possedimos sas manos pro tribulare e unu palmu de terrinu seguru in campusantu. Toedda Adducas su siddadu nostru est cussu e nos lu tenimos bene affianzadu…. a boltas non tenterant de nos nde lu leare! Pòntzia (Accurtziéndesi a sa cridentza.) Mira cantas mànciareddas de pingu in custos bidros, Toe‟! Toedda No est pingu, no! Ruinzu det èssere e finas bene imprimidu, s‟est chi cussas taccareddas non nde sunt bessidas ne cun abba e sabone e ne cun s‟istratzu asciuttu. (Sas campanas torrant a sonare.) Pòntzia S‟ùltimu avvisu est tocchende. Bessi, ch‟ando a m‟intender sa missa assumancus. Ite tràggiu bellu ch‟at su rettore! Cantende su Babbu Nostru, s‟àteru die, ch‟at pigadu sa „oghe in altu….. in altu, chi pariat una giorra pienzéndesi de abba a ticcu fùrriu; ma tantu l‟at fortzada ch‟in finitia sa canna de sa „ula si l‟est…..iscannitzada! Però est unu gosu a l‟intèndere! E mezus d‟isse cantaiat Truncapinu, sa bon‟ànima de su sagristanu „etzu, zumbosu, chi si ch‟est mortu como battor annos. M‟ammento chi cando cantesit sa missa a pòvera mama, sos muros che cheja manna si nde trinnighesint che cando b‟esseret bintradu unu lupu famidu urulende! (Faghinde sa ‘oghe de Truncapinu:) Ameee-en! (Li ‘enit unu colpu de tùsciu.) Toedda Finit chi como sa canna „e sa „ula ti l‟iscannitzas tue! Pòntzia Sa canna chi ti nd‟essat, Toe‟! Deo so andende. (Ch’’essit riende.) (Sa teracca leat a frobbire. Sas campanas sìghini a sonare a perinsignu.) 15 Criada (Llevando el canto.) Tin, tin, tan…..Tin, tin, tan. Dios lo haya perdonado! Mendiga (Con una niña.) Alabado sea Dios! Criada Tin, tin, tan. Que nos espere muchos años! Tin, tin, tan. Mendiga (Fuerte y con cierta irritación.) Alabado sea Dios! Criada (Irritada.) Por siempre! Mendiga Viengo por las sobras. (Cesan las campanas.) Criada Por la puerta se va a la calle. Las sobras de hoy son para mí. Mendiga Mujer, tú tienes quien te gane. Mi niña y yo estamos solas! Criada También están solos los perros y viven. Mendiga Siempre me las dan. Criada señalados. Fuera de aquí! Quién os dijo que entraseis? Ya me habéis dejado los pies (Se van. Límpia.) Suelos barnizados con aceite, alacenas, pedestales, camas de acero, para que traguemos quina las que vivimos en las chozas de tierra con un plato y una cuchara. Ojalá que un día no quedàramos ni uno para contarlo. (Vuelven a sonar las campanas.) (../..) 16 Toedda Nostra (Accumpagnèndelas cun sa ‘oghe) Din, din, dan, Din, din, dan. Chi Deus e Segnora l‟accansent su perdonu a Antoni Maria! (S’accherat a sa janna una pedidora cun una pisedda a manu tenta.) Pedidora Chi Deus siat laudadu! Toedda Di, din, dan!...e chi aisettet annos medas a nos che leare a su Regnu sou. Din, din, dan! Pedidora (Altzende sa oghe.) Chi siat laudadu su Segnore! Toedda (Cun fastizu.) Oe e sempre. Pedidora So „énnida a bider si mi dades s‟avassadura. (Sas campanas tzèssana de toccare.) Toedda S„avassadura servit a mie. Adducas bae… bae…. bae… su logu pro ch‟‟essire già l‟ischis, s‟est chi l‟as àpidu pro intrare. Pedidora Tue l‟as chie ti dat a mandigare. Deo e fiza mia semus solas imbetzes…solas efamidas! Toedda Finas sos canes sunu solos…..e si càmpana su matessi! Pedidora Ma in custa domo s‟avassadura mi l‟ant sempre dada! Proa a lu narrer a sa padrona. Toedda No est in chirca „e a tie oe sa padrona! A foras, tapo nadu…. a foras! Ma chie bos at fattu intrare? Chie? Finas sas imprentas in su mattone m‟azis lassadu, su diàulu chi bos nd‟at battidas! A foras! (Sa pedidora e sa fizas si ch’àndana. Toedda frobbit su pamentu.) Tottu lùtzitu che ispiju det èssere in custa domo: pamentos, cridentzas, parastàggios,lettos de ferru, orinales…. tottu….. tottu! Tantu pro fàghere tragare „elenu a chie che a mie bivet in pinnettas paza e ludu, cun unu piattu isbiccadu e calchi cocciari de linna unta! Ah!.....non nde diat dever campare manc‟unu de custos canes…. manc‟unu a fentomu! E diat bènnere cussu die…. diat bènnere, s‟est chi Deus b‟est de abberu! (Sas campanas torrant a sonare.) 17 (…/…) Sí, sí, vengan clamores! Venga caja con filos dorados y toalla para llevarla! Que lo mismo estaràs tú que estaré yo! Fastídiate, Antonio Mara Benavides, tieso cun tu traje de pañoy tus botas enterizas. Fastídiate! Ya no volverás a levantarme las enaguas detrás de la puerta de tu corral! (Por el fondo, de dos en dos, empiezaan a entrar Mujeres de luto, con pañuelos grandes, faldas y abanicos negros. Entran lentamente hasta llenar la escena. La Criada, rompiendo a gritar:) Antonio Maria Benavides, que ya no verás estas paredes ni comerás el pan de esta casa! ! Yo fui la que más te quiso de las que te sirvieron. (Tirándose del cabello.) Y he de vivir yo después de haberte marchado? Y he de vivir? (Terminan de entrar las doscientas Mujeres y aparece Bernarda y sus cinco hijas.) Bernarda (A la Criada) Silencio! Criada (Llorando.) Bernarda! Bernarda Menos gritos y más obras. Debías haber procurado que todo esto estuviera más limpio para recibir al duelo. Vete. No es este tu lugar. (La Criada se va llorando.) Los pobres son como si estuvieran hechos de otras sustancias. 18 (../..) Toccade…..toccade….. faghìdende d‟abbulottu! Mi‟ su baule de unu de cussos, lustradu a nou, tucchende a campusantu! E cant‟est lùtzitu, cun sos filettos in colore d‟oro e cun sos lentolos tètteros che immadonados! Bae…bae, Antoni Mari‟, no est ch‟istes mezus de a mie como, sterrijadu in cuss‟inserru a manos a rughe, cun sa „estimenta noa de bullettinu e sos gambales lustrados a rùppiu, chi t‟aias comporadu pro sa festa de Santu Gósamu! Eh, balla! Non mi las altzas como, a furadura, sas munneddas dae s‟ala e segus! No, non mi las altzas! Bae, Antoni Mari‟, coltz‟a tie! (Dae s’ala ‘e fundu comìntzana a intrare, a duas a duas, sas féminas in corruttu, cuguddadas cun bardacores e isciallos nieddos. Ìntrana a passupassu, finas a piènnere s’istàntzia. Toedda giambat arréjonu e abbóghinat che attittende:) Su coltzu Antoni Maria, die mala d‟iscuria ch‟as connottu! E dae como pius mai in custa domo faeddare ti podimos! Ohi, cantu ti sentimos! Ne su pane appena „ogadu da‟ su furru, accogonadu, as a poder assazare, ca sa „ucca a ti tuppare pensadu bi at sa Morte! Ahi, sorte…! Ahi, sorte.! De cantas ti ant servidu pius de tottu aggradessidu su cumandu t‟apo deo! Tue mortu? Non bi creo! Unu sonnu est custu ebbia! Su coltzu Antoni Maria! (Cun una manu si tostat sos pilos e cun s’àteramsi colpit sa nàdiga.) (Berenarda est intantu intrada issa pure, sas maicantas àteras Féminas e a sas chimbe fizas suas e, bidende a Toedda pianghende a boghes, proende fatizu, li narat:) Berenarda Càgliati, Toe‟! Toedda (Imbenujéndesi a pes suos e baséndeli sa manu.) Ite dolore mannu, Berena‟,! Ite dolore! Berenarda Lassa de li fagher su teu a Antoni Maria e pensa, intamen, a trabagliare! Aias dévidu frobbire mezus cust‟istàntzia… ecco it‟aias dévidu fàghere, pro ch‟esserat tottu pius pulidu pro s‟ora de retzire sas condolèntzias! Retìrati como….bae! No est logu pro a tie custu…bae! Sos póveros sunt che sos animales! Parent fattos de un‟àtera pasta! 19 Mujer 1^ Los pobres sienten también sus penas. Bernarda Pero las olvidan delante de un plato de garbanzos. Muchacha (Con timidez.) Comer es necesario para vivir. Bernarda A tu edad no se habla delante de las persones mayores. Mujer 1^ Niña, callate. Bernarda No he dejado que nadie me dé lecciones. Sentarse. (Se sientan. Pausa. Fuerte.) Magdalena, no llores; si quieres llorar te metes debajo de la cama. Me has oído? Mujer 2^ (A Bernarda.) Habéis empezado los trabajos en la era? Bernarda Ayer. Mujer 3^ Cae el sol como plomo. Mujer 1^ Hace años no he conocido calor igual. (Pausa. Se abanican todas.) Bernarda Está hecha la limonada? La Poncia Sí, Bernarda. (Sale con una gran bandeja llena de jarritas blancas, que distribuye.) Bernarda Dale a los hombres. La Poncia Ya están tomando en el patio. Bernarda Que salagan por donde han entrado. No quiero che pasen por aquí. Muchacha (A Angustias.) Pepe el Romano estaba con los hombres del duelo. 20 1^ Fémina Finas sos pòveros tenent sas penas insoro. Berenarda Emmo. Solu chi si las isméntigant cando „ìdene unu piattu de „asolu tundu. Pitzinna (A Berenarda che timende.) Cheret chi mandighemos, si cherimos campare. Berenarda (A un’ira.) Tue muda! Cando faeddant sos mannos, sas muccanosas che a tie non dent abberrer bucca! Ti nd‟ammenta…..bae! 1^ Fémina Càgliati, pitzinna…. càgliati! Berenarda Assiat como! Deo non l‟apo permissu a niunu de mi dare lesciones! Mancu a sa bonànima! Seìdebos tottu….cadreas già nde tenimos! (Sa zente si setzit. Che passat un’iscutta manna chena chi niunu abberzat bucca. Pustis, a boghe piena, Berenarda a una de sas fizas ch’est pianghende a succuttu:) Tzessandela, Madale‟! Si cheres sighire a piànghere ti retira in s‟istàntzia tua. (Madalena sighit a succuttare.) Intesu l‟as su chi t‟apo cumandadu, Madale‟? (Pausa.) 2^ Fémina (A Berenarda) A lu pones, Berena‟, chi aizis comintzadu a triulare in s‟arzola? Berenarda Própriu sa die innanti chi morzerat Antoni Maria. 3^ Fémina Su sole „e trìulas de occannu pesat che piumbu alluttu, Deus „ardet! 1^ Fémina Como fimis medas annos chena connòschere una caldana che custa. (Pausa. Si sulant tottacantas cun su ventàgliu.) Berenarda (A boghe alta.) Pòntzia, battende nos la ses sas limonadas? Pòntzia (Intrende cun un’affuente pienu de tatzas de limonadas.) Emmo, Berena‟, emmo! (Nde dat una a donzi fémina.) Berenarda A sos ómines puru pustis nde lis dae. Pòntzia Sos ómines ant fattu innante „ostru, in su corrale. Berenarda Nàralis chi cand ant de si ch‟andare, ch‟‟essant dae ue sunt intrados. Mezus chi non che passent inoghe. Bae! (Pòntzia ch’’essit.) Pitzinna (Tocchende sas palas a Angustia, a boghe bàscia.) A Peppe Romanu, Angusti‟, apo „idu umpare a sos ómines. 21 Angustias Allí estaba. Bernarda Estaba su madre. Ella ha visto a su madre. A Pepe no lo ha visto ella ni yo. Muchacha Me pareció. Bernarda Quien sí estaba era el viudo de Darajalí. Muy cerca de tu tía. A ese lo vimos todas. Mujer 2^ (A parte, en voz baja.) Mala, más que mala! Mujer 3^ Lengua de cuchillo! Bernarda Las mujeres en la iglesia non deben de mirar más hombre que el oficiante, y ese porquetiene faldas. Volver la cabeza es buscar el calor de la pana. Mujer 1^ (En voz baja.) Vieja lagarta recocida! La Poncia (Entre dentes.) Sarmentosa por calentura de varón! Bernarda Alabado sea Dios! Todas (Santiguándose.) Sea por siempre bendito e alabado. Bernarda Descansa en paz con la santa compaña de cabecera! Todas Descansa en paz! Bernarda Con el ángel San Miguel y su espada justiciera. Todas Descanza en paz! Bernarda Con los bienaventurados y las lucecitas del campo. Todas Descansa en paz! 22 Angustia Infattis be-i fit. Berenarda (Chi las at intesas su matessi.) Sa mama be-i fit! Sa pitzinna det aer leadu su fizu pro sa mama! A Peppe non l‟amos bidu ne deo e ne Angustia. No est gai, pitzinna? Pitzinna (Che timende.) Ah….. mi pariat…..! Berenarda (Cun tonu malignu.) A chie b‟amos bidu, imbetzes, est a Tzitzu „Elogu, su „attiu de sa bonànima „e Peppa Cadone! E si nd‟istaiat sempre accurtz‟a tia tua. Pro cussu ebbia l‟amos notadu! 2^ Fémina (A mesa ‘oghe.) Terpe „elenosa! 3^ Fémina (Su matessi a boghe bàscia.) Limba de dimóniu! Berenarda In cheja sas féminas dent abbaidare „erettu a su rettore, a isse ebbia, ca gighet sa suttana che a nois! Si una si nd‟istat, imbetzes, cun sa conca a s‟anda e torra, a destra e a manca, est ca est chirchende fiagu „e pantalones! 1^ Fémina (A boghe bàscia.) Sa limba ti si càncaret! Pòntzia (Che mastighende ‘elenu.) Tittone de s‟inferru! Berenarda Chi siat laudadu su Segnore! Tott‟umpare(Faghìndesi su signale de sa Santa Rughe.) Oe e sempre e in tottue. Berenarda Cun s‟amparu „e sos Santos e sa ghia reposa in paghe, Antoni Maria! Tottu Reposa in paghe. Berenarda Santu Miali, s‟Ànghelu Mazore, ti mustret de s‟ispada su lugore. Tottu Reposa in paghe. Berenarda Sa giae chi abberit donzi coro Deus ti diat de prata e de oro. Tottu Reposa in paghe. Berenarda Cun sas ànimas giustas ti reposa in sa glòria „e su chelu lumenosa. Tottu Reposa in paghe. 23 Bernarda Con nuestra santa caridad y las almas de tierra y mar. Todas Descanza en paz! Bernarda Concede el reposo a tu siervo Antonio María Benavides y dale la corona de tu santa gloria. Todas Amén. Bernarda “Requiem aeternam donat eis Domine.” Todas “Et lux perpetua luceat eis,” (Se santiguan.) Mujer 1^ Salud para rogar por su alma. (Van desfilando.) Mujer 3^ No te faltará la hogaza de pan caliente. Mujer 2^ Ni el techo para tus hijas. (Van desfilando todas por delante de Bernarda y saliendo.) (Sale Angustias por otra puerta que da al patio.) Mujer 4^ El mismo trigo de tu casamiento los sigas disfrutando. La Poncia (Entrando con una bolsa.) De parte de los hombres esta boslsa de dineros para responsos. Bernarda Dales las gracias y échales una copa de aguardiente. Muchacha (A Magdalena.) Magdalena….. 24 Berenarda Sa caridade „e Cristos e Maria t‟alloghent in s‟eterna biadia. Tottu Reposa in paghe. Berenarda Segnore Nostru, Cristos de sa Rughe, a Antoni Maria peccadore perdónalu e cun Tegus ti lu giughe a sos padros zelestes de s‟Amore. Tottu Asi siat! Berenarda (Peséndesi rea e cantende.) Requiem aeternam dona eis, Domine… Tottu (In pes e cantende)… et lux perpetus luceat eis. Si sinnant tottu. A una a una sas féminas s‟accùrtziant a Berenarda, li faghent sas condolèntzias e si ch‟‟éssini. 1^ Fémina Chi Deus ti diat salude e vida pro sighire a pregare pro sa bonànima sua. (Angustia, approfettende de sa cunfusione, ch’’essit dae sa gianna chi dat a su corrale.) 3^ Fémina Bonu e trabagliadore fit maridu tou….ohi cantu! Faghe…. sa morte lompet pro tottu! Un‟isfurrada „e pane caldu non t‟at a mancare! 2^ Fémina ... e ne s‟affianzu de una domo pro fizas tuas! Fàgheti corazu, Berena‟! 4^ Fémina Deus nos dat sa vida e Deus nos la leat. Siat fatta sa volontade Sua. Non bi podimos nudda nois contr‟a sa Morte! Ti consola de s‟affettu de sa zente, Berena‟, e de su de fizas tuas. Pòntzia (Intrende cun un’imbóligu.) Sos ómines, innanti de si dispidire, m‟ant dadu cust‟imbóligu. Nachi ch‟est su dinari po pagare sa missa e s‟apparatu a Babbai Rettore. Berenarda (Leendebindelu dae manos.) Los ammesseda pro a nois e dalis unu càlighe de abbardente. Pòntzia Già fattu, Berena‟. Unu fiascu intreu si nd‟ant buffadu d‟abbardente! Pitzinna (A Madalena.) Madale‟! 25 Bernarda (A Magdalena, que inicia el llanto.) Chiss. (Salen todas. A las que se han ido.) Andar a vuestras casas a criticar todo lo que habéis visto. Ojalà tardéis muchos años en pasasr el arco de mi puerta! La Poncia No tendrás queja ninguna. Ha venido todo el pueblo. Bernarda Sí, para llenar mi casa con el sudor de sus refajos y el veneno de sus lenguas. Amelia Madre, no hable usted así! Bernarda Es así como se tiene que hablar en este maldito pueblo sin río, pueblo de pozos, donde siempre se bebe el agua con el miedo de que esté envenenada. La Poncia Cómo han puesto la solería? Bernarda Igual que se hubiese pasado por ella uma manada de cabras. (La Poncia limpia el suelo.) Niña, dame el abanico. Adela Tome usted. (Le da un abanico redondo con flores rojas y verdes.) Bernarda (Arrojando el abanico al suelo.) Es éste el abanico que se da a una viuda? Dame uno negro y aprende a respetar el luto de tu padre. Martirio Tome usted el mío. Bernarda Y tú? Martirio Yo no tengo calor. Bernarda Pues busca otro, que te hará falta. En ocho años que dure el luto no ha de entrar en esta casa el viento de la calle. Hacemos cuenta que hemos tapiado con ladrillos puertas y ventanas. Así pasó en casa de mi padre y en casa de mi abuelo. Mientras, podéis empezar a bordar el ajuar. En el arca tengo veinte piezas de hilo con el que podréis cortar sàbanas y embozos. Magdalena puede bordarlas. 26 Berenarda (A Madalena chi comintzat a piangher de nou.) Sss…..bastat como cun sas làgrimas! (Sas féminas intantu che sunt tottas bessidas e Berenarda, faghìndelis sas ficcas:) A su corru mannu de sa furca baziboche a criticare, limbas de fogu! Isperamos chi bistentedas annos medas innanti „e che ficchire ancora pes in domo mia! Pòntzia Non ti podes própriu lamentare, Berena‟.Totta sa „idda ch‟est recuida. Berenarda Emmo, a mi piènnere sa domo de su suore de sas munneddas putzinosas insoro sunt bénnidas….. e a ficchire ojos in sas cosas mias! Bae, già est goi…già las connosco deo… e comente! Amèlia Non faeddes gai, ma‟! Berenarda E imbetzes est própriu gai chi bisonzat a faeddare in custa „idda malaitta e chena riu! Una „idda de puttos e tzittennas est custa…… ue si timet de morrer avvelenados a donzi infusta „e laras! Pòntzia Comente nos l‟ant fattu su pamentu, Deus „ardet! Berenarda Già lu so „idende. Paret chi l‟apat appeuttadu una chedda „e crabas de monte! (Pòntzia comintzat a frobbire su mattone.) E tue, Adeli‟, pórrimi unu ventàgliu. Adelina (Porrendendeli unu, a fiores rujos e birdes, ch’at bidu subr’a unu cascione.) Tezi custu. Berenarda (Furriendechelu in terra.) Ventàgliu de dare a una „attia est cussu? Unu nieddu porriminde..…. e impara a rispettare a babbu tou! Martina Tezi su meu, ma‟. (Li dat su ventàgliu sou.) Berenarda E tue comente ti sulas poi? Martina Non nde suffro de caldu deo. e si m‟abbisonzat bos lu dimando. Berenarda (Leèndelu.) Un‟àteru però ti nde chirca, ca tantu nd‟as aer bisonzu, cre‟ a mie! Pro cantu duramos in corruttu (assiat pro ott‟annos giómpidos) manc‟una frina det intrare in custa domo…..manc‟una! Faghide de comente chi apemos tuppadu a muru giannas e ventanas! Cand‟est mortu babbu meu est goi chi amos fattu….e su matessi pro sa bonànima de donnumannu. Imperistantu podides pensare a bos approntare bonu frunimentu…. a boltas calicuna „e „ois non si cojuet! In su cascione bi tenimos vinti e pius atzolas de lana, lentolos de linu, seda, filu e àteru ancora. Comintzade a bos nd‟ammanizare unu pagu perómine…. tempus già nd‟azis dae como innanti, si bos benit boza de trabagliare. Madalena diat poder recramare su ch sas sorres sèstana e orìzana! Ite nades‟ 27 Magdalena Lo mismo me da. Adela (Agria.) Si no quieres bordarlas, irán sin bordados. Así las tuyas lucirán más. Magdalena Ni las mìas ni las vuestras. Sé que yo no me voy a casar. Prefiero llevar sacos al molino. Todo menos estar sentada dìas y dìas dentro de esta sala oscura. Bernarda Eso tiene ser mujer. Magdalena Malditas sean las mujeres. Bernarda Aquì se hace lo que yo mando. Ya non puedes ir con el cuento a tu padre. Hilo y aguja para las hembras. Làtigo y mula para el varón. Eso tiene la gente que nace con posibles. (Sale Adela) Voz Bernarda! Déjame salir! Bernarda (En voz alta) Dejadla ya! (Sale la Criada.) Criada Me ha costado mucho sujetarla. A pesar de su ochenta años, tu madre es fuerte como un roble. Bernarda Tiene a quién parecerse. Mi abuelo fue igual. Criada Tuve durante el duelo que taparle varias veces la boca con un costal vacìo porque querìa llamarte para que le dieras agua de fregar siquiera para beber, y carne de perro, que es lo que ella dice que tù le das. Martirio Tiene mala intención! 28 Madalena A mie non mi nd‟importst própriu nudda de su chi fàghene sas àteras! Adelina (Aspra.) Si roba nostra non nde cheres recramare, làssala istare. Cheret nàrrere chi sa cosa nostra at a restare chena fiorizada e sa tua, imbetzes, at a cumpàrrere de pius! E gai ses pius cuntenta, no est goi? Madalena No, no! It‟as cumpresu tue? A mie non mi nd‟importat nudda ne de sos mios e ne de sos bostros! Intantu so segura chi non mi cojuo deo…no, no! Prefero de pius a carrare saccos de trigu a molinu…. calesisiat cosa prefero de fagher, bastat de non mi nd‟istare ficchida in custa istàntzia iscurigosa a tèssere e a recramare!..... Ott‟annos, Deus „ardet! Cosighedda „e nudda! Berenarda E chena nde pònnere una die in mesu! Sa fada de chie naschet fémina est custu, si non l‟ischis! Madalena Malaittas sas féminas tando! Berenarda Siat comente, inoghe faghides tottu su chi bos naro deo, bos piagat o no! E tue, Madale‟, dae oe non bi curres pius a pibios dae babbu tou, pro ti nde „ardiare dae calchi fadiga! No, non bi poder currire, ti nd‟ammenta! Agu e filu pro sas féminas…. fittianos!.....ulu e fuette pro chie est màsciu! A chie nascet possedide calchi cosighedda li toccat custa sorte…..custa! (Adeina ch’essit a sa muda.) Boghe Berenarda, fàghemi „essire dae cust‟inserru! Berenarda (Altzende sa „oghe.) Lassàdela „essire…. lassàdala „essire. (Intrat Toedda.) Toedda Poddaredda sa chi m‟at dadu sa „etza a la mantènnere! Mancari tenzat ottant‟annos, mama tua est forte e corriatta che un‟àrvure de suerzu! Berenarda Gai e tottu fit donnumannu meu, in Chelu chi che siat! Toedda Cando che fint sas vìsitas, l‟apo dévidu tuppare sa „ucca cun unu saccu bóidu pius de una „olta! A l‟ischis ite chi cheriat abboghinare? Chi nde li „atteras a bìere s‟abba brutta de s‟ijuccadura e petta „e cane pro mandigare, ca nachi est cussu su chi li das tue donzi die. Martina D‟intraganas malas est….. d‟intragnas malas! 29 Bernarda (A la Criada.) Dejadla que se desahogue en el patio. Criada Ha sacado del cofre sus anillos y los pendientes de amatista; se lo ha puesto, y me ha dicho que se quiere casar. (Las hijas rien.) Bernarda Ve con ella y ten cuidado que no se acerque al pozo. Criada No tengas miedo que se tire. Bernarda No es por eso… Pero desde aquel sitio las vecinas pueden verla desde su ventana. (Sale la Criada.) Martirio Nos vamos a cambiar de ropa. Bernarda Sí, pero no el pañuelo de la cabeza. (Entra Adela.) Y Angustias? Adela (Con intención.) La he visto asomada a las rendijas del portón. Los hombres acaban de ir. Bernarda Y tú a qué fuiste también al portón? Adela Me llegué a ver si habían puesto las gallinas. Bernarda Pero el duelo de los hombres habría salido ya! Adela (Con intención.) Todavía estaba un grupo parado por fuera. Bernarda (Furiosa.) Angustias!..... Angustias! 30 Berenarda (A Toedda.) A sa corte che la „oga, Toe‟. Setzichela in s‟umbra però, a boltas su sole de trìulas non che la tzocchet de su tottu. Póneli s‟ispiglione in manu, gai si pèttenat dae perisse. Toedda Bae a bider de comente s‟est contzada mama tua… bae! Dae unu fortzereddu, chi tenet cuadu che relìchia intro su cantaranu, nd‟at bogadu sos aneddos de oro, sas oriccinas de madreperla, e si ch‟est imbellittada! Nachi si cheret cojuare! (Sas fizas si pònene a rìere.) Berenarda Non la fides a sa sola, Toe‟….. bae, a boltas non s‟accùrtziet a su puttu! Toedda Non b‟istes in suddu. No est fémina chi si che „ettat mama tua, no! Berenarda Non cheria narrer cussu. Dae cuss‟oru la diant poder bìdere sas de affacca e fagheresinde sas beffes. (Toedda ch’’essit.) Martina Nois tuccamos a nos giambare, o ma‟. Berenarda Bazi, ma non bos nde „oghedas su muccaloru nieddu dae conca. Intesas nos semus? (Intrat Adelina.) E Angustia a ue ch‟est tuccada? Adelina (Cun intentzione.) In su passazu l‟apo „ida issara, mirende a parte „e fora, a iscorradura d‟oju, dae su portale serradu a boe. Sos ómines che fint bessende própriu in s‟ora. Berenarda E tue, finas a su portale ite bi ses tuccada a fàghere? Adelina A su puddarzu so andada, che a bolu, a bider si b‟aiant fattu os friscos sas puddas. Berenarda Sos ómines si che fint già aandados in s‟ora, no est goi? Adelina (Cun intentzione.) Non tottu. Unu coddu „e zente bei fit ancora. Berenarda (Arvuriada.) Angustia!.....Angustia! 31 Angustias (Entrando.) Qué manda usted? Bernarda Qué mirabas y a quién? Angustias A nadie. Bernarda Es decente que una mujer de tu clase vaya con el anzuelo detrâs de un hombre el día de la misa de su padre? Contesta! A quién mirabas? Angustias Yo….. Bernarda Tú!(Avanzando y golpeándola.) Suave!.....Dulzarrona! La Poncia (Corriendo.) Bernarda, càlmate. (La sujeta.) (Angustia llora.) Bernarda Fuera de aquí todas! (Salen.) La Poncia Ella lo ha hecho sin dar alcance a lo que hacía, que està francamente mal. Ya me chocó a mi verla escabullirse hacia el patio. Luego estuvo detrás de una ventana oyendo la conversación que traían los hombres, que, como siempre, no se puede oir. Bernarda A eso vienen a los duelos. (Con curiosidad.) De que hablaban? La Poncia Hablaban de Paca la Roseta. Anoche ataron a su marido a u un pesebre y a ella se la llevaron en la grupa del caballo hasta lo alto del olivar. Bernarda Y ella? 32 Angustia (Intrende.) Giamende mi fizis, ma‟? Berenarda Ue che fis mi nara. A chie fis abbaidende? Angustia A niune. Ello proite? Berenarda A una fémina manna che a tie non li deghet pro nudda su de si nd‟istare ispèria-ispèria, o, peus ancora, a su tenta-tenta infattu a un‟ómine, própriu in sa die chi ch‟ant gittu a babbu tou! A chie fis abbaidende? Risponda! Angustia (Cunfusa.) Ma deo….. Berenarda Própriu tue! Risponda! Angustia A niune….. Berenarda (Leèndela a pilos e mazèndela.) Finas lu negas como! Faccitorta chi non ses àtera…. cirusona….. isbirgonzada! Pòntzia (Ponzendesiche in mesu.) Càlmati, Berena‟….. (Angustia ch’’essit pianghende.) Berenarda Tottu a foras da‟ inoghe! A foras! (Sas fizas si retìrana tottas. Berenarda e Pòntzia restant a sas solas.) Pòntzia Si puru at isbagliadu, Berena‟, fiza tua non l‟at fattu pro su malu. Infinis chie l‟at bida a orija parada addaesegus de sa gianna a intender su chi si naraiant sos ómines pare-pare, (e, a boltas, sunu arrèjonos chi non si podent iscultare chena si nde „irgonzare) so deo ebbia…. e, forsis, Adelina. Perunu anzenu s‟est abbizadu de nudda, créami! Berenarda Malaittos chi sìana! Acco‟ prit‟est chi àndana a sos mortòrios! (Cun curiosidade, accurtziéndesi a Pòntzia) Ite fint narende sos ómines, a l‟ischis? Pòntzia De Paccicchedda Murone fint lereddende, sa muzere de Pedristèvene Mura, su chi li nàrana a istivinzu Colabrou! Nachi s‟àteru notte l‟ant presu su maridu a sa mandigadorza de s‟istalla e a issa si che l‟ant giutta in groppera a un‟acchetta mùrtina a un‟oliàriu pagu attesu dae „idda! Berenarda E issa? 33 La Poncia Ella, tan conforme. Dicen que iba con los pechos fuera y Maximiliano la llevaba cogida como si tocara la guitarra. Un horror! Bernarda Y que pasó? La Poncia Lo que tenia que pasar. Volvieron casi de día. Paca la Roseta traía el pelo suelto y una corona de fiores en la cabeza. Bernarda Es la únca mujer mala que tenemos en el pueblo. La Poncia Porque no es de aquí. Es de muy lejos. Y los que fueron con ella son también hijos de forasteros. Los hombres de aquí no son capaces de eso. Bernarda No; pero les gusta verlo y comentarlo y se chupan los dedos de que esto ocurra. La Poncia Contaban muchas cosas más. Bernarda (Mirando a un lado y otro con cierto temor.) Cuales? La Poncia Me da vergüenza referirlas. Berenarda Y mi hija las oyó? La Poncia Claro! Bernarda Ésa sale a sus tías; blancas y untuosas y que ponían los ojos de carnero al piropo de cualquier barberillo. Cuánto hay que sufrir y luchar para hacer que las personas sean decentes y que no tiren al monte demasiado! 34 Pòntzia Cuntenta che a pasca, Berena‟! Nachi fit a tittas foras e chi Massiminu la gighiat in bratzos ben‟istrinta e affianzada che cando esserat sonende sa chiterra! Inte „irgonza, Deus „ardet! Assiat àscamu! Berenarda E pustis it‟est sutzessu? Ponzia Su chi deviat sutzèdere, no! Pensa chi nde sunt recuidos a puddiles cussos porcos, rie-rie e imbreagos! E Paccicchedda nd‟est torrada cun sos pilos fala-fala e cun una corona de fiores campinos in conca! Incoronada la dent àere…., che sa reina de sas brùscias! Berenarda Infattis già est s‟ùnica bagassa chi ch‟amos in bidda! Pòntzia E mancu male ch‟est s‟ùnica! Fémina chi „enit dae fora nd‟‟attit maganza! No est goi, Berena‟? E de foras, a su chi fint narende, fint puru sos chi si l‟ant gitta. Sos ómines nostros non bi sunt bonos a fagher tzertas cosas… no, non lis bastat s‟ànimu! Berenarda E mancu male! Però lis piaghet su matessi a intèndere cussas fainas…e finass sos póddighes si lìnghene che pitzinnos chi los ant infustos in su tùccaru! Pòntzia E finas d‟àteru fint ciarameddende, Berena‟! Berenarda (Bolténdesi a un’ala e a s’àtera a bìdere si b’aiat zente.) E d‟ite? Nara, non timas! Pòntzia Finas mi nde „irgonzo a lu repìtere, Gesus meu! Berenarda E fiza mia s‟est trattesa su matessi a los iscultare! No est goi? Pòntzia Paret de sì. Berenarda Pretzisa a sas tias est cussa…..linta e pinta! Cari biancas che isteàrigas de losa, semper imbellittadas e untas che labias de cuile, sas tias, sende „ajanas, si ch‟ammoddigaiant a donzi cumplimentu d‟ómine anzenu, mancari a bi lis fàghere esserat su „arvereddu pius bottisfundadu de sa „idda! Cantu bisonzat a suffrire e a battagliare, imbetzes, pro si mantènnere onesta in custu mundu de lupos lambridos! 35 La Poncia Es que tu hijas están ya en edad de merecer! Desmasiado poca guerra te dan. Angustia debe tener mucho más de los treinta. Bernarda Treinta y nueve justos. La Poncia Figúrate. <y no ha tenido nunca novio….. Bernarda No he tenido novio ninguna ni le hace falta! Pueden pasarse muy bien. La Poncia No he querido ofenderte. Bernarda No hay en cien leguas a la redonda quien se pueda acercar a ellas. Los hombres de aquí no son de su clase. Es que quieres que las entregue a cualquier gañan? La Poncia Debías hacerte ido a otro pueblo. Bernarda Eso, A venderlas! La Poncia No, Bernarda, a cambiar…..Claro que en otros sitios ellas resultan las pobres. Bernarda Calla esa lengua atormentadora! La Poncia Contigo no se puede hablar. Tenemos o no tenemos confianza? Bernarda No tenemos. Me sirves y te pago. Nada más! Criada (Entrando) Ahí está don Arturo, que viene a arreglar las particiones. 36 Pòntzia Emmo, Berena‟! Des ammittire chi fizas tuas sunu tottas in edade de poder conclùere calchi cosa! E imbetzes si nd‟istant tuppadas intro „e domo bonas e chietas a s‟isetta-isetta! Finas troppu pasciensciosas sunu, cre‟ a mie! E tando Angustias no at pius de trint‟annos? Berenarda Emmo trinta! Trintanoe nd‟ada…. e giómpidos puru! Pòntzia Cosa „e nudda! E iscummitto chi non s‟est mai innamorada de calcunu. Berenarda (Alvuriéndesi.) De cussos pidinos a fizas mias non nde lis at bénnidu mai a conca! Non nd‟ant bisonzu de affianzos anzenos. Gràscias a Deus, non lis mancat nudda intro „e domo…..nudda! E pro cussu est chi d‟ómine non nde chìrcaana e non nde disìzana! Pòntzia Non mi lu ponzas a malu però. Deo non ti cheria ne offèndere e ne provocare. Berenarda E s‟esserat puru de comente pensas tue, nàrami s‟in bidda nostra ch‟at un‟ómine…..unu ebbia, chi pottat andare „ene a fizas mias! Chie che podet èssere, nàralu tue! O dias chèrrere chi las ponzera in manos a calchi tzappatoratzu o a calchi maniale fraigamuru? Pòntzia S‟est gai chi la pensas, ti nde dias dever andare dae custa „idda. <pro su bene insoro assunessi. Issas puru tenent sos dirittod de tottu sas fèminas de custu mundu. Dirittos de natura. Non ti paret? Berenarda Emmo. E tando che las devo frundire che alga….. a su primu chi s‟appresentat lad devo dare?! Pòntzia Non cherzo narrer cussu, Berena‟. Unu pagu pius de libertade la devent àere, peroe! Tue, imbetzes, las tenes die e notte che puddighinos sutt‟a s‟ala tua! Si detzideras, posca, de tuccare a logu anzenu, beh! ti diat poder fintzas capitare chi sas poverittas sìana issas…..própriu fizas tuas! Berenarda Ispittatila calchi „olta cussa limba dannarza! Pòntzia Addaghi ti nàrana sa veridade, tue crebas sempre! Cun tegus est diffìtzile mannu a b‟arrejonare. E poi nachi b0amos cunfidèntzia parepare! Berenarda Sa cunfidèntzia ses tue chi ti la leas! Sa padrona so deo in custa domo, tue sa teracca. <ma non ti nd‟ammentas! Tue mi servis e deo ti pago. Tottu inoghe istat. Toedda (Intrende.) Berena‟, mi‟ ch‟est bénnidu su notàriu a bos regulare sa partimenta. 37 Bernarda Vamos. (A la Criada) Tú empieza a blanquear el patio. (A la Poncia) Y tú ve guardando en el arca grande toda la ropa del muerto. La Poncia Algunas cosas las podíamos dar. Bernarda Nada, ni un botón. Ni el pañuelo con que le hemos tapado la cara. (Sale lentamente y al salir vuelve la cabeza y mira a sus Criadas,) (Las Criadas salen después. Entran Amelia y Martirio.) Amelia Has tomado la medicina? Martirio Para lo que me va a servir? Amelia Has tomado la medicina? Martirio Para lo que me va a servir! Amelia Pero la has tomado. Martirio Yo hago las cosas sin fe, pero como un reloj. Amelia Desde que vino el médico nuevo estás más animada. Martirio Yo me siento lo mismo, Amelia Te fijaste? Adelaida no estuvo en el duelo. 38 Berenarda Nàrali chi so „enzende, bae! E pustis tucca e a infriscare su corrale, ca mi lu devent àere fattu a bisera. (Pustis a Pòntzia.) E tue remùichw in su cascione sa roba de su mortu. Pòntzia Calchi pignu lu dias poder finas regalare. Berenarda Nudda. mancu unu buttone1 E nemmancu su muccaloru chi amos impittadu a covaccare sa cara „e su mortu! A su corru mannu de sa furca chi si nd‟andent tottu! Sas teraccas, malaittas, già sezis tottu de coro „onu…..tantu non bos bessit dae costazos! Corria larga in pedde anzena, no?.....isbarradas! (Ch’’essit a manos in fiancos, poi d’àere bettadu un’ojada imperiosa a sas duas servidoras. Toedda e Pòntzia s’abbàidant pare-pare e ch’’éssini galu issas.) (Intrana Amèlia e Martina.) Amèlia Leada ti ll‟as sa meighina, Marti‟? Martina Pro su chi faghet! Amèlia Male non ti faghet de seguru, s‟est chi l‟at cumandada su duttore. Martina Puntuale che lorozu so deo cando devo fagher calchi cosa, e tue già l‟ischis. A bi crere, peroe, bi creo pius nudda che pagu. Amèlia E puru dae cando ch‟est su méigu nou, mi pares pius animada. Martina At a èssere de comente naras tue, ma deo m‟intendo che pare. Amèlia O Marti‟, abbista ti nde ses chi Adelaide non ch‟est bénnida a nos fagher sas condolèntzias? 39 Martirio Ya lo sabía. Su novio no la deja salir ni al tranco de la calle. Antes era alegre, ahora ni polvos se echa en la cara. Amelia Ya no sabe una si es mejor tener novio o no. Martirio Es lo mismo. Amelia De todo tiene la culpa esta crítica que no nos deja vivir. Martirio Le tiene miedo a nuestra madre. Es la única que conoce la historia de su padrey el origen de sus tierras. Siempre que viene le tira puñaladas en el asunto. Su padre mató en Cubaal marido de su primera mujer para casarse con ella. Luego aquí la abandonó y se fue con otra que tenía una hija y luego tuvo relaciones con esta muchacha, la madre de Adelaida, y se casó con ella después de haber muerto loca la segunda mujer. Amelia Y ese infame por qué no está en la cárcel? 40 Martina L‟ischia da‟ innante chi non che fit póttida „ènnere. S‟innamoradu sou non cheret mancu a s‟accherare a sa gianna, de cantu est gelosu! Sa coltza Adelàide, prima fit gai allegra, cuntenta…. como mancu s‟incìpriat pius sa cara! Amèlia A boltas non s‟ischit de abberu s‟est chi siat mezus a l‟àere a costazu un‟ómine in sa vida o si non cumbenzat, imbetzes, a si nd‟istare „ajana! Martina Pro l‟incosciare che su de Adelàide, mezus sola chentu „oltas! Amèlia A parrer meu, a nois féminas su chi nos luat s‟esistèntzia in custa „idda est su d‟èssere isclavas de sa crìtica malaitta de sa zente! Bessis dae domo e ti narant male….t‟ìdent arrejonende cun calcunu e nachi ses cirusa…. si poi esserat calch‟ómine tando, Deus „ardet, ses una brùscia „etza! Sos ojos e sas limbas in custu logu nostru punghent pius de s‟ispina de su dimóniu! So segura chi l‟est dispiàghidu meda a Adelàide su de non la lassare „ènnere a domo nostra. Martina A narrer sa veridade, mama già la ponet in affogu a donzi „olta chi la „idet, cun s‟iscuja chi –nachi- est sa sola chi connoschet su male chi diat aer fattu su babbu in vida sua pro intrare in possessu de sas terras chi ant oe! Narat mama chi su babbu de Adelàide diat aer mortu su maridu de sa prima muzere pro si la cojuare isse! Pustis si l‟at lassada e si ch‟est fuidu cun un‟àtera fémina chi teniat una fiza „ajana, e, pustis ancora, chi at tentu una relassione cun cust‟ùltima, chi diat èssere sa mama de Adelàide. E custa si l‟at cojuada appoi chi sa segunda muzere est bénnida mancante e si ch‟est morta dae su dispiaghere! Fainas de dimònios, Gesus meu! Amèlia Settesciada chena cumpassione diat dever èssere una fera che cussa o, cantu mancus, giaghì sa vida toccat a Deus a la leare, furriada in una galera iscurigosa e incadenada a unu tzippu, die e notte a pane e abba, finas a si li frazigare sos ossos! Ello in giru l‟aia tentu un‟ómine de cussos! 41 Martirio Porque los hombres tapan unos a otros las cosas de esta indole y nadie es capaz de delatar. Amelia Pero Adelaida no tiene culpa de esto. Martirio No. Pero las cosas se repiten. Y veo que todo es una terrible repetición. Y ella tiene el mismo sino de su madre y de su abuela, mujeres las dos del que la engendró. Amelia Qué cosa más grande! Martirio Es preferible no ver a un hombre nunca. Desde niña les tuve miedo. Los veía en el corral uncir los bueyes y levantar los costales de trigo entre voces y zapatazos y siempre tuve miedo de crecer por temor de encontrarme de pronto abrazada por ellos. Dios me ha hecho débil y fea y los ha apartado definitivamente de mí. Amelia Eso no digas. Enrique Humanas estuvo detrás de ti y le gustabas. Martirio Invenciones de la gente. Una vez estuve en camisa detrás de la ventana hasta que fue de día porque me avisó con la hija de su gañán que iba a venir y no vino. Fue todo cosa de lenguas. Luego se casó con otra que tenía más que yo. Amelia Y fea como un demonio! Maririo Qué les importa a ellos la fealdad! A ellos les importa la tierra, las yuntas, y una perra sumisa que les dé de comer. Amelia Ay! (Entra Magdalena.) 42 Martina E imbetzes l‟at fatta franca, ca sos ómines si las ischint tènnere cuadas sas atzolas che cussas! E comente! Non si nde fàghent d‟ispia pare-pare sos ómines, no! Balla, cussu no! Amèlia Adelàide, però, non nde tenet de culpa. Martina Non nde tenet, no! Sa sorte, peroe, a boltas, paret chi s‟appentet a marturizare sa zente dae rébula in rèbula. E gai Adelàide paret finas issa destinada a malas uras, tales che sa mama e sa donnamanna, sas duas disgrasciadas chi sunt bistadas muzeres de s‟ómine chi l‟at dadu sa vida! Amèlia Ite cosa tremenda, Nostra Segnora de su Remédiu! Martina Mezus a non la „ider mai sa cara de un‟ómine! Deo los apo timidos dae sende pitzinna. Pensa chi cando los bidia „iùnghere sos boes o suppesare sos saccos de su trigu in su corrale „e domo, abboghinende tra issos e cun sas bottes russas imbullittadas tzocca-tzocca in s‟impedradu, finas timia de diventare „ajana, pensende de mi ch‟agattare, prima o poi, istrinta in cussos bratzos d‟attarzu. Det èssere pro cussu chi Deus m‟at fatta débile e fea, pro che tènnere sos ómines attesu dae me! Amèlia Como ses frastimende, non ti nd‟abbizas? Enricu Umanas s‟istaiat die e notte fattu tou; signale chi li piaghias! Martina Abbarola fit cussa e non binu dulche e forte! Pensa chi una notte mi so imbarada addaesegus de sa ventana, in camisa, finas a puddiles, ca m‟aiat mandadu a nàrrere dae sa fiza de su mesappare sou chi deviat bènnere a m‟arrejonare! Non solu non b‟est recuidu, ma pagos meses appustis si ch‟est cojuadu cun una furistera pius ricca de a mie! Amèlia E finas fea che su dimóniu! Martina Non fit chirchende bellesa cussu, no! A sos ómines su chi lis interessat sunu sos terriminzos bonos chi possedit sa pobidda…. cantos giuos at…. cantas domos….. cantos dinaris! E chi sa muzere si nd‟istet suttamissa che cane maseda, sempre pronta a lis approntare bustu e chena, a los illoroddare, a lis assistire sos pensamentos, a lis catzare donzi gana! Chentu rajos chi lis falent! Amèlia Su mezus si lis sicchet! Malaittos! (Intrat Madalena.) 43 Martina E imbetzes l‟at fatta franca, ca sos ómines si las ischint tenner cuadas sas atzolas che‟ cussas! E comente! Non si nde fàghene d‟ispia pare-pare sos ómines, no! Balla, cussu no! Amèlia Adelàide, però, no nde tenet de culpa. Martina Non nde tenet, no! Sa sorte, intames, a boltas paret chi s‟appentet a marturizare sa zente dae zenia in zenia! E gai Adelàide paret issa puru destinada a malas uras, tales che sa mama e sa donnamanna, sas duas disgrasciadas chi sunt bistadas muzeres de s‟ómine chi l‟at dadu sa vida! Amèlia Ite cosa tremenda, Nostra Segnora de su Remédiu! Martina Mezus a non la „ider mai sa cara de s‟ómine! Deo los apo timidos dae sende pitzinna. Pensa chi cando los bidia „iùnghere sos boes o suppesare sos saccos de su trigu in su corrale „e domo, abboghinnende tra issos e cun sas bottes russas imbullittadas tzocca-tzocca in s‟impedradu, finas timia de diventare „ajana, pensende de mi ch‟agattare, prima o poi, istrinta in cussos bratzos d‟attarzu! Det esser pro cussu chi Deus m‟at fattu débile e fea, pro che tènnere sos ómines attesu dae me! Amèlia Como ses frastimende, non ti nd‟abbizas? Enricu Umanas s‟istaiat die e notte fattu tou; signale chi li piaghias. Martina Abbarola fit cussa e non binu dulche e forte! Pensa chi una notte mi so imbarada addaesegus de sa ventana, in camija, finas a puddiles, ca m‟aiat mandadu a nàrrere dae sa fiza de su mesappare sou chi deviat bènnere a m‟arrejonare! Non solu non b‟est recuidu, ma pagos meses appoi si ch‟est cojuadu cun una furistera pius ricca de a mie! Amèlia E finas fea che su dimóniu! Martina Non fit chirchende bellesa cussu, no! A sos ómines su chi lis interessat sunu sos terrinos bonos chi possedit sa pobidda…. cantos giuos ada….. cantas domos….. cantos dinaris! E chi sa muzere si nd‟istet suttamissa che cane maseda, sempre pronta a lis approntare bustu e chena, a los illoroddare, a lis catzare sas ganas chi lis benint a conca e a lis assistire sos pensamentos! Chentu rajos chi lis fàlene! Amèlia Su mezus si li sicchet! Malaittos! (Intrat Madalena) 44 Magdalena Qué hacéis? Martirio Aquí. Amelia Y tú? Magdalena Ven ágo de correr las cámaras. Por andar un poco. De ver los cuadros bordados de cañamazo de nuestra abuela, el perrito de lanas y el negro luchando con el león, que tanto nos gustabade niñas. Aquélla era una época más alegre. Una booda duraba diez dìas y no se usaban las malas lenguas. Hoy hay más finura, las novias se poenen de velo blanco como en las poblaciones y se bebe vino de botella, pero nos pudrimos por el qué dirán. Martirio Sabe Dios lo que entonces pasaría! Amelia (A Magdalena) Llevas desabrochados los cordones de un zapato. Magdalena Qué más da! Amelia Te los vas a pisar y te vas a caer. Magdalena Una menos! Martirio Y Adela? Magdalena Ah! Se ha puesto el traje verde que se hizo para estrenar el día de su cumpleaños, se ha ido al corral y ha comenzado a voces. – Gallinas, gallinas, miradme! – Me he tenido que reír! Amelia Si la hubiera visto madre! Magadalena Pobrecilla! Es la más joven de nosotras y tiene ilusión! Daría algo por verla feliz.. (Pausa. Angustias cruza la escena con unas toallas en la mano.) 45 Madalena Ello ite fizis faghinde a sas solas cue? Martina Faghinde contos de dimónios. Amèlia Nàranos ue che fis tue, imbetzes, Madale‟. Madalena In giru peri sos apposentos…. tantu pro non mi nd‟istare ficchida. M‟apo abbaidadu sos cuadrittos de tela chi donnamanna nostra at recramadu cando fit bajanedda, su cucciucceddu „e lana chi amos contzadu nois como bindigh‟annos e s‟aratzu de s‟africanu ch‟est gherrende cun unu leone in mesu a sa foresta, chi nos piaghiat unu bene cando fimis pitzinnas, si bos l‟ammentades! Cussos sí chi fint tempos de gosu! Un‟affidu tando duraiat deghe dies e ne s‟intendiant a cussos tempos sa limbas malas de como, in giru a su buluza-buluza! Oe però sa zente –nachi- est pius distinta! Sas isposas si ponent su „elu biancu como in conca, tales che sas tzittadinas! Nois solu semus restadas a insegus! E finit chi nos amos a frazigare in custa domo, che melas puntas, timinde de „ogare biccu a foras! Ca tando sa zente…. eh….sa zente diat poder criticare! Martina L‟ischit Deus ebbia ite nos diat poder capitare, si „onzuna „e nois fatterat a bìbbiu sou! Amèlia (A Madalena.) Mira, Madale‟, chi ti s‟est ispresu su cordonittu de s‟iscarpa manca. Madalena Non apo àteru pidinu che a pensare a isse, créami! Amèlia Si tu lu càltzigas però. finit chi ti „ogas su coddu! Madalena Unu fastizu in mancu in custa domo. Martina Chie l‟at bida a Adelina? Madalena S‟ischiazis ite at cumbinadu cussa! S‟at postu su „estire „irde chi s‟aiat cosidu pro sa giómpida „e sos annos, ch‟est tuccada a sa corte e at comintzadu a gridare:-M‟abbaidade, o bonas puddas! coccodè….. coccodè….. mi mirade! Non so bella? Coccodè! Matta „e risu sa chi m‟apo fattu! Amèlia Si l‟aiat bida mama, bi l‟aiat dadu su tantu! Madalena S‟iscuredda! Ancora tenet illusiones in conca! Forsi ca est sa prus minore „e tottu. E puru dia fagher calesisiat cosa deo, bastat de la „ider felitze(Pausa. Angustia attraessat totta s’iscena cun duas tiazas in manu.) 46 Angustias Qué hora es? Magdalena Ya deben ser las doce. Angustias Tanto? Amelia Estarán al caer. (Sale Angustias.) Magdalena (Con intención) Sabéis ya la cosa? (Señalando a Angustia.) Amelia No. Magdalena Vamos! Martirio No sé a qué cosa te refieres….. Magdalena Mejor que yo lo sabéis las dos. Siempre cabeza con cabeza como dos ovejitas, pero sin desahogarse con nadie: Lo de Pepe el Romano. Maririo Ah! Magdalena (Remedándola) Ah! Ya se comenta por el pueblo. Pepe el Romano viene a casarse con Angustias. Anoche estuvo rondando la casa y creo que pronto va a mandar un emisario. Martirio Yo me alegro. Es buen mozo. Amelia Yo también. Angustias tiene buenas condiciones. Magdalena Ninguna de las dos os alegráis. Martirio Magdalena! Mujer! Magdalena Si viniera por el tipo de Angustias, por Angustias como mujer, yo me alegraría; pero viene por el dinero. Aunque Angustias es nuestra hermana, aquí estamos en familia y reconocemos que està vieja, enfermiza, y que siempre ha sido la que ha tenido menos méritos de todas nosotras. Porque si con veinte años parecía un palo vestido, qué será ahora que tiene cuarenta! 47 Angustia Chie mi‟ischit nàrrere it‟oras‟est fatta? Madalena Accurtz‟a mesudie che det èssere. Angustia Foramale! Amèlia No est toccadu ancora, ma ch‟est approbe. (Angustia ch’’essit impressada.) Madalena (Cun intentzione e abbaidende a s’ala da’ ue ch’est bessida Angustia.) Nudda azis intesu! Amèlia E d‟ite? Madalena Fàgheti matzone tue, che sempre! Martina Ite cheres nàrrere non l‟apo cumpresu mancu deo, a esser sintzera. Madalena Imbetzes l‟ischides ambas duas, e mezus de a mie, s‟est ch‟istades die e notte a conca a pare, che duas „arvegheddas meriaghende, chena mai bos cunfidare cun niune! Bos cheria preguntare s‟ischiazis su chi sunt nende de Peppe Romanu. Martina Como sì ch‟apo cumpresu! Madalena (Faghinde su ‘essu de sa sorre.) Como sì ch‟apo cumpresu! In bidda l‟ischint tottu oramai chi Peppe at intentzione de si la cojuare a Angustia! Deris notte l‟apo „idu deo a s‟inghìria-inghìria in custos trettos, e, si lu cherides ischire, penso chi cantu prestu at a bènnee a si la dimandare. Martina Deus cherfat chi siat de comente naras tue! Già est unu bonu gióvanu Peppe. Mi nd‟allegro meda. Amèlia Deo puru nde so cuntenta. Già li carrat doda „ona sorre nostra. Madalena Deo so segura, imbetzes, chi non sezis cuntentas ne una e ne s‟átera! E su proite già l‟ischides. Martina Ite cheres nàrrere, Madale‟! Madalena Già mi cumprendo deo! S‟aimis ischidu chi Peppe si la cheret cojuare ca l‟amat de abberu, ca li piaghet che bona pobidda, tando sì ch‟aimis fattu su caminu a ludu pro lòmpere a cussa die! Su fatt‟istat, peroe, chi semus tottas seguras chi no est cussa sa brama sua! Su chi l‟interessat est su „inari d‟Angustia….. cussa ebbia! E non podet esser che deasie! Adducas faeddamos giaras e francas assumancus tra nois, ca semos in famìlia e ca Angustia nos est sorre. L‟ischimos o non l‟ischimos chi sorre nostra est malesana, antzianedda e finas pagu geniosa? Si cando teniat vint‟annos pariat un‟iscoba ispilutzida, ite diamus nàrrere oe chi d‟annos nde tenet baranta! 48 Martirio No hables así. La suerte viene a quien menos la aguarda. Amelia Después de todo dice la verdad! Angustias tiene todo el dinero de su padre, es la única rica de la casa y por eso ahora que nuestro padre ha muerto y ya sa harán particiones viene por ella! Magdalena Pepe el Romano tiene veinticinco años y es el mejor tipo de todos estos contornos. Lo natural sería que te pretendiera a ti, Amelia, o a nuestra Adela, que tiene veinte años, pero no que venga a buscar lo más oscur de esta casa, a una mujer que, como su padre, hablacon las narices Martirio Puede que a él le guste! Magdalena Nunca he podido resistir tu hipocresía! Martirio Dios me valga! (Entra Adela.) Magdalena Te han visto ya las gallinas? Adela Y qué querías que hiciera? Amelia Si te ve nuestra madre te arrastra del pelo! Adela Tenía mucha illusión con el vestido. Pensaba ponérmelo el día que valos a comer sandías a la noria. No hubiera habido otro igual. Martirio Es un vestido precioso. Adela Y ue me está muy bien. Es lo mejor que ha cortado Magdalena. Magdalena Y las gallinas qué te han dicho? Adela Regalarme unas cuantas pulgas que me han acribillado las piernas. (Ríen.) 49 Martina Non deves faeddare gai, Madale‟! Sa bonasorte, a boltas, t‟accudit cando mancu ti l‟aisettas. Amèlia Emmo, Marti‟, ma in fundu in fundu Madalena est nende sa veridade. Pensabei tue puru. Angustia tenet tottu su boni „nari ch‟at eredadu dae sa bon‟ànima de su babbu. Est s‟ùnica a èssere ricca de abberu in custa domo. E como chi babbu nostru si ch‟est mortu e chi nos devimos partire donzi cosa, mancu a lu fàghere apposta, a chi sunt pensende a si dimandare? Sa chi tenet cabidale pius mannu, no? Madalena A bi pensades chi Peppe tenet vintichimb‟annos ebbia e chi est unu de sos giòvanos pius bellos de sa „idda? E Angustia cantiìu nd‟at? Baranta! Est a nàrrere cuasi bìndighi de piusu! Diat esser pius naturale, a parrer meu, chi pretenderat a tie, o Ame‟, o a Adelina, che d‟annos nde tenet chimbe in mancu d‟isse! Inue ch‟at ficchidu s‟oju, imbetezes? In su de Angustia, sa tzurra pius betza de domo nostra, chi faeddat finas nasina, che su póveru babbu! Martina E si imbetzes li piagherat de abberu? A boltas no est bellu su ch‟est bellu, ma su chi piaghet! Madalena Unu raju! Su chi no bàlio, Marti, est cantu ses frammenga a boltas! Martina E tue, imbetzes, paret chi resessas a lèggere in donzi coro, chena possibilidade peruna de ti faddire mai! (Intrat Adelina.) Madalena Embe‟, Adelì‟, ite t‟ant rispostu sas puddas? Adelina Unu lampu chi t‟assòliet! Acco‟ ite m‟ant rispostu. Amèlia Si t‟aeret bidu mama, però, t‟aiat leadu a tzuffos….. t‟aiat! Adelina A narrer cantu mi piaghiat cussu estire, est cosa de non crere. Sa morte de babbubnon bi cheriat própriu. E deo chi pensaia de mi lu pònnere sa de chi deviamis tuccare a s afesta de santu Gósamu, a mandigare sìndria e melone! So segura chi non bi nd‟aiat accudidu unu che pare! Martina Chi siat bellu meda non lu podet negare niunu! Adelina E finas m‟istat a perfessione! Pro a mie est su mezus ch‟apat sestadu Madalena, assumancus dae calch‟annu a cust‟ala. Madalena Chie ti l‟st nsdu, sas puddas? Adelina Própriu gai! Finas issas si nde sunt abbistas. Solu chi, pro s‟imbìdia, m‟ant regaladu una…..chedda „e pùlighes, chi m‟ant pertuntu sas ancas tales che unu colabrou! (Rient tottu) 50 Martirio Lo que puedes hacer es teñirlo de negro. Magdalena Lo mejor che puedes hacer est regalárselo a Angustias para la boda con Pepe el Romano. Adela (Con emoción contenida.) Pero Pepe el Romano….. Amelia No lo has oído decir? Adela No Magdalena Pues ya lo sabes! Adela Pero si no puede ser! Magdalena El dinero lo puede todo! Adela Por eso ha salido detrás del duelo y estuvo mirando por el portón? (Pausa) Y ese hombre es capaz de…… Magdalena Es capaz de todo. (Pausa) Martirio Qué piensas, Adela? Adela Pienso que este luto me ha cogido en la las carnes como a vosotras; no quiero perder mi blancura en estas habitaciones; mañana me pordré mi vestido verde y me echaré a pasear por la calle. Yìo quiero salir. (Entra la Criada.) Magdalena (Autoritaria.) Adela! Criada La pobre! Cuánto ha sentido a su padre. Martirio Calla! 51 Martina A su chi paret, però, cheret chi ti lu tingas a nieddu. Madalena Sa mezus cosa chi pottas fàghere est de lu regalare a Angustia, e gai si lu ponet sa die de s‟affidu cun Peppe Romanu. Adelina (Cum meraviza manna.) Ma Peppe…. Amèlia E cmente? Non l‟ischias? Adelina Deo no ischia própriu nudda, creide! Madalena Beh, como l‟ischis! Adelina No! No est possìbile una cosa de su gènere! Madalena Sorre cara su „inari faghet cussu e àteru, s‟est beru chi finas Giuda at traittu su mastru sou! Adelina Como l‟apo cumpresu ello proite Angustia si nd‟istaiat in coa in s‟ora de sas imbisitas e proite, poi, ch‟est tuccada a boleu a su portale che cane in tratta! Isbarrada chi siat! (Atzinnat a rìere, pustis seria:) Però bon bi creo chi Peppe siat capatze de fàghere cuss‟attrivu! Madalena S‟‟idet chi tue non los connosches sos ómines! (Pausa.) Martina A ite ses pensende, Adeli‟? Paret chi t‟apat faladu calchi raju! Adelina Non ti l‟isco nàrrere mancu „eo. Solu chi m‟intendo attambainada, che cando m‟aerent luadu sos cherveddos. Sa morte de babbu non mi podiat colpare in unu momentu pius dìligu. Madalena Lèala in calma, ch‟est menzus. B‟as a fàghere su „addu intatu, cre‟ a mie! Adelina (Cun fele, leende a piànghere.) No, balla! No est comente la pensades bois custa „olta! Deo non ch‟isto inserrada in custa losa pro ott‟annos! No, non ch‟isto! Sighide a bos los frazigare sos ossos, s‟est chi la pensades che mama! A l‟ischides it‟est chi fatto deo dae cras manzanu? Bos lu naro deo: mi ponzo su „estire „irde e mi ch‟esso a passizare ...… chena timire a niunu! Própriu goi! E chie non cheret, crebet! Deo cherzo „essire….. respirare a pumones pienos….. foras…. ue b‟at zente! (Intrat Toedda, comente a chircare calchi cosa.) Madalena (Autiritària.) Tzessandela, Adelina! Toedda S‟iscsuredda, canti l‟at sentidu a babbo sou….. Martina Càgliati como, Adeli‟, e ti rassigna a sa volontade „e Deus. 52 Amelia Lo que sea de una será de todas. (Adela se calma.) Magdalena Ha estado a punto de oirte la criada. (Aparece la Criada.) Criada Pepe el Romano viene por lo alto de la calle. (Amelia, Martirio y Magdalena corren presurosas.) Magdalena Vamos a verlo. (Salen rápidas.) Criada (A Adela.) Tú no vas? Adela No me importa. Criada 58 53