Il capricorn (Capra ibex)

Transcript

Il capricorn (Capra ibex)
Examen d’admissiun 1. gim. 2015 Ram: Rumauntsch puter 1
Il capricorn (Capra ibex) 2
3
4
5
6
7
Il capricorn da las Alps es üna da püssas spezchas da capricorns dal gener da las
chevras (Capra). El es strettamaing paraint cul capricorn sibiric (Capra sibirica) e cul
capricorn siric u nubic (Capra nubiana) chi tuchaivan tuots duos pü bod insembel cul
capricorn da las Alps a la medema spezcha. Il capricorn iberic (Capra pyrenaica), il
capricorn da l’Etiopia (Capra walie) ed il capricorn dal Caucasus (Capra caucasica)
sun però pü paraints cun la chevra sulvedgia cu cul capricorn da las Alps.
8
9
10
11
12
13
14
Caracteristicas
La lungezza dal cho plus l’inter corp dal capricorn imsüran in media 150 cm, l’otezza
da la spedla 90 cm. Las chevras paisan circa 40 kg; ils buochs invezza paun pser sur
100 kg. Il buoch ho cornas imposantas chi sun stüertas (lungezza fin ad 1 m). La
chevra ho però be cornas cuortas chi sun melapaina stüertas. Tuots duos sexs haun
üna barbina. Ils buochs haun la sted ün pail brün s-chür; il pail da las chevras es pü
cotschnaint u brün cler. L’inviern dvainta il pail da tuots duos sexs grischaint.
15
16
17
18
19
Spazi da viver
Il capricorn viva illas Alps sün ün’otezza traunter il cunfin dal god ed ils vadrets.
Uschè munta'l fin sün 3500 m sur mer. L’inviern resta’l in regiuns pü bassas cu la
sted, ma eir la sted vain el suvenz ingiò per pasculer süls pasculs alpins. Pel repos
da la not tuorna'l però darcho süllas otezzas.
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
Möd da viver
Ün tröp da capricorns as cumpuona da desch fin vainch chevras ed uzöls. Daspera
do que ils tröps dals buochs giuvens chi nu sun auncha creschieus dal tuot. Ils
buochs vegls vivan sulets. Düraunt il temp da reproducziun (illas Alps in
december/schner) tscherchan ils buochs las chevras e prouvan da controller il tröp.
Traunter buochs rivalisants do que cumbats. Ün buoch stu almain avair ses ans per
avair üna schanza da guadagner ün tel cumbat e da posseder alura ün ‹harem›*.
Düraunt l’inviern resta il buoch tal tröp; la prümavaira il banduna’l darcho.
Zieva avair purto tschinch fin ses mais, parturescha la chevra in meg u in gün ün
uzöl, da rer eir duos. L’uzöl so chaminer dal prüm di davent, el tetta però düraunt ün
an. Ün capricorn po gnir pü vegl cu vainch ans.
In tschertas regiuns da las Alps ho la reintroducziun dals capricorns musso cha
quistas bes-chas haun üna grand’influenza sülla cuntredgia. Pervi dals capricorns
reintrodüts ils ans 1920 s’ho per exaimpel augmanto il process d’erosiun da las
spuondas i’l territori dal Munt da la Bês-cha e dal Piz Albris sper Puntraschigna in
Engiadin’Ota. Que pervi dals dans chaschunos dal traplunöz dals capricorns.
36
37
38
39
Capricorn ed umaun
Pü bod crajaivane cha'l capricorn hegia forzas magicas. Que ho gieu per
consequenza che bod tuot las parts ütilisablas dal capricorn – davent dal saung ed il
pail fin tals excremaints – gnivan druvedas scu masdina cunter tuot las malatias
pagina 1 da 2 Examen d’admissiun 1. gim. 2015 Ram: Rumauntsch puter 40
41
42
43
44
45
46
47
48
pussiblas. Que ho bod desdrüt la spezcha in Europa. Al cumanzamaint dal 19evel
tschientiner as vaiva la populaziun dals capricorns redütta a circa 100 bes-chas aint il
parc naziunel Gran Paradiso in Italia. Il silvicultur Josef Zumstein ed il scienzio da la
natüra Albert Girtanner haun pudieu persvader l’an 1816 a las autoriteds da proteger
ils ultims capricorns dal parc Gran Paradiso. L’an 1854 ho il raig d’Italia Vittorio
Emanuele II miss quellas bes-chas suot sia protecziun persunela. Grazcha al
success da sieu program da recolonisaziun da quistas 100 bes-chas chi sun
restedas, es il capricorn hoz darcho deraso in vastas parts da sieu spazi da viver
oriund. Tuot ils capricorns chi vivan hoz illas Alps derivan da quistas 100 bes-chas.
49
50
51
52
53
54
55
56
57
Ils prüms capricorns sun gnieus reintrodüts illas Alps svizras l’an 1911 tenor ün
program d’elevaziun chi'd es gnieu realiso aint in l’asil da sulvaschina ‹Peter und
Paul› a San Galla. Intaunt s'ho lur numer multiplicho a 30 000 fin 40 000 bes-chas
aint in l’inter territori da las Alps. Hoz s’esa persvas cha la spezcha surviva. In Svizra
vain il numer regulo daspö l’an 1977 tres la chatscha. In Svizra vivan pel mumaint
circa 14 000 capricorns, in Austria circa 4400. La recolonisaziun dals capricorns da
las Alps vain per regla sustgnida fermamaing da la populaziun e da las
vschinaunchas, perque cha'ls capricorns as laschan druver bain per fer reclama
turistica pels lös da vacanzas alpins.
*harem (lingia 26): cò gruppa da chevras
pagina 2 da 2 

Documenti analoghi

Il capricorn (Capra ibex)

Il capricorn (Capra ibex) cotschnaint o brün cler. L’inviern dvainta il pail da tuots duos sexs grischaint.

Dettagli

Il capricorn (Capra ibex)

Il capricorn (Capra ibex) in ansiel, darar er dus. L’ansiel sa chaminar da l’emprim di davent, el tetta dentant durant in onn. In capricorn po vegnir pli vegl che ventg onns.

Dettagli

baderlada - Chasa Puntota

baderlada - Chasa Puntota Bleras da quellas lavuors cha nossas secretarias manzunan in lur rapport, gnivan fattas eir da plü bod. Las pussibiltats d’eiran restrettas. Il pêr manader staiva tour per mans las scrivonias, sco ...

Dettagli