A: CONCEPT (taimp: 90 minutas)

A: CONCEPT (taimp: 90 minutas)
Screiva en concept tar egn digls suandonts temas. Fò adatg digls suandonts puncts: Varda da
suandar en feil cotschen e da betg saltar d'ena idea a l’otra. Fò en sboz/plan scu tgi te lessas
structurar/organisar igl ties concept!
1. Fò en sboz cun tgavazzigns cun tot las ideas tg'at vignan andamaint an connex cun igl tema!
2. Amprova d’ordinar chellas ideas!
3. Unescha las ideas ad ena structura digl concept, p.ex
a) Introducziun aint igl tema
b) Part principala (partratgs generals e persunals)
c) Part finala (conclusiun dallas parts I e II)
… u en’otra structura, la quala stò dantant esser cleramaintg ancligiantevla.
Temas:
1. An pacas emdas vign igl parlamaint federal a Berna a discussiunar davart ena nova lescha.
Chella vot dulzar la vigliadetna minimala dad eir cun auto da 18 sen
23 onns. Uscheia saptgigl neir fatg ensatge per igl ambiaint (pi pacs teissas ainten l'aria, pi
paca canera). La lescha planisada è fitg dispitevla. Adherents ed adversaris amprovan
d'influenzar igl parlamaint an lour senn. Cunchegl tgi te fissas er pertutgia/pertutgeida d'en
dulzamaint da vigliadetna, vot er te ta participar alla discussiun.
• Screiva ena brev da lectour, tgi vign publitgeida igls proxims deis ainten la
Quotidiana!
• Daclera an chella igl ties punct da vista ed argumentescha chel!
2. Sagleir tras ena cumbinaziun da trams, balantscher segl tetg d'en tren, canyoning an
dargungs furibunds, far tgatscha sen tornedos e bandunar la pista survigilada per amour
d'ena sponda cun neiv nova.
La nossa societad ed igl sies davos kick!
3. Contaimpla cun
attenziun la
caricatura ve cò!
Screiva ossa en text
surdlonder, tgi
cuntigna dus parts:
a) Descreiva chella
istorgia da maletgs
e dò en tetel!
b) Prubabel ist er te
gio sto/stada an
ena tala situaziun.
B: PART LINGUISTICA (taimp: 75 minutas)
Ligia igl suandont text e prova d'igl tgapeir an tot igls detagls!
Jon Semadeni: “La Jürada”*
5
10
15
20
25
30
35
40
Cura tg’ia (ia=selvicultour, remartga redacziunala) sung nia a Patval, la Jürada era viglia e
maltractada scu la vischnanchetta, tg’ella veva da proteger. Sen la sponda da Val da Biö igls
pegns sburtgias tignivan guardia scu tants omens greischs, ed igls tievs tanschevan lour bratscha
crutscha giu vers las tgesas.
Ma i mantgeva la giuventetna, la forza, la vigour.
Igl gôt ò da neir cultivo e tgiro scu en iert, sch’el duess prosperar. El stò pudeir sa regiuvinar.
Mabagn, ia va antschet cun zarclar la Jürada. Igl amprem tagl, tg’ia va bulo, è sto en clom da
ghera. L‘antiera vischnanca è sa viouta ed è sa messa ancunter, scu sch’ia fiss igl inimei, tgi
smanatscha da romper aint e devastar igls paeis. Els na levan betg ancleir raschung.
Chegl era egn da chels maladesters sculos, tgi veva la garmaschiea da zappar sot igls peis chegl,
tg’els vevan tgiro scu sontga ierta, snivond la Jürada e mattond els e lour tgesas an prievel.
Ed alloura onigl stuia neir fatgas las novas amplantaziuns. Tge cumbattas, tgi chegl ò lia per
survagneir igl credit basignevel, pertge els tignivan igl pled „spargner“ scu amprem e sontg
cumondamaint.
Avant dus onns, en anviern cun navaglias, ò ena bova ruino per part las amplantaziuns. Chegl è
sto scu do fi agl strom.
Tiers tot è neida anc la dumonda dall‘ arrundaziun da fons ainten chella radunanza
burasclousa. Ena fladada da tubac e da fem am è neida ancunter, cura tg’ia va davert igl isch.
La saletta era gio plagna, fulanada. Ia sung nia aint scu egn tgi è condemno. Cura tg’ia va saro
igl isch davos me, am ògl paria da santeir en pêr remartgas sdegnousas. Ed alloura tots on
taschia tgimung. Ma davos las fimaglias igleidas tiztgantadas tradivan, tg'en temporal sa
preparava. Igl mastral ò alloura davert la radunanza, ma betg orma vess fatg tscheira da piglier
igl pled. Cò sung ia sto se.
„Undrevels vaschigns!
Avant tgi mintgign fetscha paleis la sia voluntad cun igl cedel da votar, lasche’m, scu iniziant
dalla tgossa, deir anc en davos pled.“ Ve ainten igl cantung sesa Chasper Taverna. La moda, scu
tg’el ò do ena sviouta anetga, dond a me igl dies, e scu tg’el ò anvido la sia pipa, buffond dalla
vart or, am è dada an îgl.
„Igls taimps èn sa midos. Vous vasez vusezs, scu tgi voss unfants bandungan la nossa vischnanca
per eir a gudagner lour pang agl ester! – Igl è gronda stgertezza da forzas. Vous vez mengia pac
ageid per cultivar igl voss fons. Chegl na sa lascha betg midar. Ma midar sa lascha la moda da
far igl pour.“
En pêr remartgas impertinentas am catschan igl sang ainten igl tgea. Am para da santeir
tranteraint la vousch gizza da Gion Gèr, tg’ia carteva dalla mia vart.
„Signour mastral, tg’el fetscha igl bagn e varda, tg’ia na vigna betg interrot. Mintgign varo igl
dretg da deir igl sies pareir.“
„Nous n’ans laschagn betg rantar la glianga da tè e dalla tia Tudestga“, tungigl no digl cantung.
La lavegna è scadanada.
La mia vousch sa stanscha ainten igl ramadam e sbrigem. Ainten la rabgia dunga dus sfratgs cun
igl pugn sen meisa ed am volv vers igl mastral. Ma an chel mument am ègl, scu sch’ena zanga
am stranschess igl pèz. Davant me stat Chasper Taverna, chel colm d’en om.
45
„Nous lagn at mussar, tgi tgi cumonda las festas“, dei el, laschond crudar la pipa or da bucca. La
sia fatscha è angal ple ena grimassa. Igls îgls paran da rudlar dafora giu e la bucca sbava. Ia
saint, scu tgi las mias musclas teiran, scu tg’igls mies pugns sa seran.
Ma an chest mument omens ponderos e quiets s’intermettan e salvan la situaziun.
Da chel de davent è Chasper Taverna sto igl mies inimei. Ma ansasez igl ancleia fitg bagn, pertge
an noss esser ischans dus frars, ed an mia famiglia vaia cumbattia la cumbatta da Chasper
Taverna. Ena cumbatta sainza perdung!
* Jürada: gôt saro, savens davanto nom per igl gôt sur vischnanca
1: Tgapientscha da text
Rasponda allas suandontas damondas an connex cun igl text tgi te ast ligia!
1.
Igl autour cumpareglia la "Jürada" cun la vischnanchetta. Tge deiel an chesta
cumparegliaziun?
Angal ple gliout viglia è cò, i mantga la giuventetna, tgi dat forza:
Alla "Jürada" mantgan las plantas giovnas, alla vischnanca igls abitants giovens.
3 puncts
2.
"Ma davos las fimaglias igleidas tiztgintadas tradivan, tg'en temporal sa
preparava." (lengia 21)Tge temporal manegia'l?
L'opposiziun cunter las sias propostas; igl antier cumegn è sa mess cunter el.
3 puncts
3.
Scu argumentescha'l igl selvicultour la sia proposta dad arrundar igl fons?
Igls taimps èn sa midos. Igls giovens von davent. Igl è da midar la moda e
maniera da far igl pour.
3 puncts
4.
"La lavegna è scadanada." (lengia 38) Tge lavegna manegia'l?
La lavegna dall'opposiziun an sala, la canera ed igl sbrigem cunter las sias
propostas.
3 puncts
5.
"Ma an chest mument omens ponderos e quiets s'intermettan e salvan la
situaziun." (lengia 45) Tge fonigl chels omens?
Els impedeschan tg'igl selvicultour e Chasper Taverna sa dettan freidas.
3 puncts
Tgapientscha da text: total 15 puncts
2: Scazi da pleds
2.1 Sinonims
Inditgescha mintgamai en sinonim (pled dalla madema muntada) per igls suandonts pleds!
(Exaimpel: buteia – negozi,: maier – stigl: betg lubia: grond – betg grond! )
proteger (2)
basignevel (13)
stgertezza (30)
impertinentas (33)
gizza (34)
defender, tgirar
necessari
mancanza, manglousadad
malzipladas, arrogantas
penetranta
5 puncts
2.2 Antonims
Inditgescha mintgamai en antonim (pled da muntada cuntraria) per igls suandonts pleds!
(Exaimpel: grond – pitschen, tera - martgea; betg lubia: grond – betg grond!)
regiuvinar (6)
devastar (9)
burasclousa (18)
fetscha paleis (25)
maladesters (10)
neir vigl
proteger, biagier se
quieta, calma
zuppainta
anschignevel, adester, verso
5 puncts
2.3 Explicaziun da pleds
Amprova da declarar cun agens pleds las suandontas expressiuns tgi cumparan aint igl text!
zarclar (7)
garmascheia (10)
do fi agl strom (16)
l'arrundaziun da fons (17)
iniziant (25)
eliminar plantas tgi fon donn
sa depurtar a moda e maniera impertinenta e sainza retignientschas
far neir mender ensatge tgi è gio nosch avonda
metter ansemen taragn
persugna tgi dat impuls per ena tgossa, peglia a mangs ena tgossa
5 puncts
Scazi da pleds: total 15 puncts
3: Grammatica
3.1 Furmas digl verb (morfologia)
Inditgescha las furmas digl verb tgi mantgan ainten la suandonta tabella!
infinitiv
1. sg. preschaint
1 pl. preschaint
3. pl. perfect feminin
cundiziunal
conjunctiv preschaint
proteger
ia protetg
nous protegiagn
ellas èn protegeidas
ia protegess
tg'ia protegia
tigneir
ia tign
nous tignagn
ellas on tignia
te tignessas
tgi te tignas
sa volver
ia ma volv
nous ans vulvagn
ellas èn sa vioutas
el(la) sa vulvess
tg'el(la) sa volva
(vu)leir
ia vi
nous lagn
ellas on lia
nous lessan
tgi nous viglian
s’intermetter
ia m'intermet
nous ans intermattagn ellas èn s’intermess(as)
vous s’intermattessas
tgi vous s’intermattez
bular
ia bol
nous bulagn
el(la)s bulessan
tgi el(la)s bolan
ellas on bulo
Las furmas sottastritgeidas èn inditgeidas sen igl figl digl scolar/ dalla scolara!
Mintga furma scretga correctamaintg survign 1/2 punct
15 puncts
3.2 Transfurmaziun da pleds
Transfurmescha igls suandonts pleds ainten la speztga da pleds dumandada. Inditgescha mintgamai
angal ena furma !
Exaimpel:
dessignierr
(substantiv)
igl dessegn
1.
bular (verb) (7)
=> substantiv:
igl bol
2.
smanatscha (verb) (9)
=> adjectiv:
smanatschont
3.
darveir (verb) (18)
=> substantiv:
l’avertura
4.
paria (verb) (20)
=> substantiv:
l'apparientscha, la pareta
5.
forzas (30)
=> verb:
rinforzar, sfurzar
5 puncts
3.3 Sintaxa
Suandontamaintg cattas te "ena salata da pleds". Schi Te mettas igls singuls pleds an dretga successiun,
furmigl ena construcziun correcta. Sen fundamaint digl segn d'interpuncziun alla fegn dalla salata veist te,
schi sa tracta d'ena dumonda, d'ena exclamaziun u d'ena construcziun "normala".
Te na dastgas ni midar pleds, ni lascher davent, ni agiuntar ensatge.
Exaimpel: adegna peis am ist ainta te!
- Te am ist adegna ainta peis
1. pegn surd sia lascha tgergia cun la tung crudar igl en.
1.Cun en tung surd igl pegn lascha crudar la sia tgergia.
2. tgommas dadei betg las na ple portan gio am.
2. Las tgommas na am portan gio dadei betg ple.
3. scu crod an ia tgi schanuglias ia anetgamaintg saint.
3. Ia saint scu tgi ia crod anetgamaintg an schanuglias
4. navaglia a bratsch igl scumainza cun travatger pitschen sen tras la!
4.Scumainza a travatger tras la navaglia cun igl pitschen sen bratsch!
5. me gigant tottanegna pertge davant stat chest?
5. Pertge stat tottanegna chest gigant davant me?
10 puncts
Grammatica: total 30 puncts
4: Ortografia
Dictat da pleds
Cò sot ast da screiver pleds u curtas expressiuns. Per tgi te las ancleias migler, las saintas mintgamai an
ena construcziun. Igl pled u l'expressiun, tgi te ast da screiver, vign repetia siva dalla construcziun
Exaimpel: Ia va tgapia igl misteri dalla sia preschientscha =>la preschientscha
Chest text è da dictar!
Ia deliberesch igls mies mangs smurtia (1).
Ia sa tge tg'igl è (2) capito .
Ensatgi am ò tschif (3) pigl bratsch.
Ia litg (4) las gasettas dall'associaziun (5) tetgala.
Tgi so schliier (6) chel nouf (7)?
La litteratura (8) rumantscha è pac ancunaschainta an Svizra (9).
Oz an dumang vainsa via en bel artg (10) Son Martegn.
1.
____________________________________________________
2.
____________________________________________________
3.
____________________________________________________
4.
____________________________________________________
5.
____________________________________________________
6.
____________________________________________________
7.
____________________________________________________
8.
____________________________________________________
9.
____________________________________________________
10.
____________________________________________________
Ortografia : total 10 puncts