Lu il proxim, vers 7
Transcript
Lu il proxim, vers 7
SP 10 S-23 Nus vein entschiet la davosa gada a dar in'egliada sils mieds auxiliars che stattan a disposiziun pil text dil Niev Testament da Bifrun. Quei ei buca la massa. Ei dat negin index cumplet da quella ovra, denton tuttina in detg bien 'register da plaids' ella ediziun da Gartner, ch'indichescha era las differentas scripziuns e las fuormas documentadas dils plaids, denton per ordinari senza indicaziun dil liug, nua ch'ellas ein d'anflar. Ei dat secapescha era negina grammatica specifica per quei text. La morfologia, vul dir las differentas fuormas dils plaids che san vegnir flectai, ein denton era gia tschentadas ensemen silmeins rudimentarmein tier Gartner. Il pli bia davart la scripziun e la morfologia da Bifrun anfl'ins denton el cudisch da G. de Poerk e L.Mourin, 'Introduction à la morfologie comparée des langues romanes', ch'jeu hai presentau la davosa gada. Oz aunc cuort tier ils artechels scientifics che tractan Bifrun. Il meglier access a quella litteratura secundara per tut quei che pertucca il romontsch, buc mo Bifrun, ein ils 'Studis romontschs 19501977', ina bibliografia da tut quei ch'ei cumpariu sur dil romontsch denter 1950 e 1977. Vus vesis ch'ella ei vegnida duvrada pruamein; l'ediziun da Bifrun da Garnter hai jeu buc gest duvrau ton. Quella bibliografia ha sco secund tom fetg buns registers. El register da persunas, buca d'auturs, anfl'ins era 'Bifrun', cun ina indicaziun dallas cefras, tgei artechels ni cudischs digl emprem tom che tractan dad el. Cun quei han ins, sch'ins ha empau cletg, silmeins ina buna entschatta, mo ch'ella ei deplorablamein fetg restrenschida, numnadmaein sils onns 1950-77. Ei ha bein aunc dau in pign supplement tier ils 'Studis romontschs' per la litteratura secundara cul tetel 'Bündnerromanisch 1977-1982', mo gliez ei lu mo ina broschuretta, ch'ha negin register tenor tema pli. Per la litteratura secundara pli nova ei la caussa lu pli stentusa. Naven digl onn 1981 cumpara la bibliografia digl onn vargau mintgamai ellas 'Annalas da la societad retorumantscha'; ellas AnSR 94 (1981), p.239-244 pia la bibliografia da quei ch'ei cumpariu 1980. Naven da 1980 ston ins lu pia mirar atras tut las Annalas cumparidas naven da 1981 per vegnir tier la litteratura secundara. Ins sa lu secapescha mirar atras relativamein biaras Annalas, sch'ins encuera litteratura secundara tier Bifrun, e las biaras da quellas segir per nuot. Mo ins vegn en scadin cass da rimnar la litteratura secundara naven da 1950 tochen sil di dad oz, sch'ei fa da basegns, era sche quei drova empau temps per la litteratura naven da 1980. Per la litteratura secundara avon 1950 dat ei lu pauc auter che da sperar, ch'ins anfli els artechels pli novs las indicaziuns necessarias. Ins sa secapescha consultar bibliografias pli grondas, che tractan tut ils lungatgs, sco p.ex. la 'Bibliographie linguistique'. Sche quellas han ina rubrica pil romontsch, sco lezza, ei quei buc aschi nausch; leu anfl'ins lu per ordinari buc la massa, aschia ch'ins ha gleiti mirau atras quei. Quellas dattan lu denton secapescha buc tut quei ch'ei vegniu publicau en revistas romontschas, sco ils calenders e da quei. Bibliografias ch'han buc ina rubrica romontscha san ins gest schar star; quei fuss sco dad encurir ina guila en in ponn fein. Per Bifrun dun jeu mo ils resultats d'ina retscherca superficiala; per dapli ha ei culla megliera veglia buc tunschiun. Ils 'Studis romontschs' numnan el register da persunas sut Bifrun 10 artechels ed in cudisch per il temps denter 1950 e 1977. Dils 10 artechels numnai han mo treis pli che 5 paginas; il rest ein pigns artechels da ga- SP 10 S-24 setta ni en revistas nunscientificas, denter quels denton era aunc in ni l'auter detg interessant. Dils treis artechels pli liungs ei in ina biografia da Bifrun, ed il secund va era en quella direcziun. Quels dus artechel ein lu era citai sut 'Leben und Werk einzelner Autoren' sin p.113 dils 'Studis romontschs'. Il pli impurtont da quels dus ei la biografia da Bifrun da Men Gaudenz, en Bedeutende Bünder aus fünf Jahrhunderten, scursaniu BB. Quei ei ina scartira festiva dalla Banca cantunala grischuna en dus toms, cumparida 1970, che cuntegn biografias da Grischuns pli enconuschents, per part detg bunas. Quella da Bifrun ei d'anflar el tom I, p.84-94. Leu anfl'ins alla fin lu era aunc ulteriura litteratura secundara sur da Bifrun, denton empau da tuttas sorts. Ils dus toms ein era ella Bibliothèque des Langues et Littératures a Beauregard. Mo il tierz artechel pli liung citaus sut Bifrun els Studis romontschs tracta il lungatg da Bifrun ed ei perquei citaus sut 'Ältere Schriftsprachen' sin p.25, e leu ei Bifrun aunc gnanc il tema principal digl artechel, mobein la schinumnada 'vorreformatorische Predigtsprache'. En quei interval ei pia buca vegniu scret la massa sur da Bifrun, malgrad il giubileum da 400 onns Niev Testament ils 1960. Suenter 1977 hai jeu aunc anflau dus ulteriurs artechels che sefatschentan cun Bifrun, schegie mo cun aspects fetg parzials. In da quels tracta il pronom aque(l) tier Bifrun (A.Widmer, Annalas 98 (1985) p.109-126), l'auter ils texts ch'han surviu sco basa per sia translaziun dil Niev Testament (B.Bauske, VRom. 47 (1988) 109-124). Jeu hai denton mirau mo tochen 1990, e suenter dat ei lu era aunc ina caussa ni l'autra. Sur ils 'Studis romontschs' e las Annalas vegn ins pia segir tier ina emprema survesta dalla litteratura secundara davart Bifrun dils davos 50 onns. La caussa ha denton in crutsch: ins vegn mo tier quella litteratura, tier la quala ei resorta gia dil tetel, ch'ella tracta Bifrun. In'ovra sco quella da Mourin, ch'jeu hai numnau, segir quella che sefatschenta aunc il pli intensiv cul lungatg da Bifrun, metscha numnadamein aschia. Ella ei cumparida 1964, duess pia esser numnada els 'Studis romontschs'. Quei eis ella era effectivamein; ins anfla era beinspert ella sur igl index dils auturs, ton sut de Poerk sco sut Mourin. Cunquei ch'ei resorta denton buca dil tetel, tgei translaziuns dils Acts dils Apostels ch'ein vegnidas tractadas, anfl'ins denton ni sut Bifrun ni sut Gabriel in renviament a quella lavur. Cunquei ch'il tetel principal da quei cudisch ei 'Introduction à la morphologie comparée des langues romanes' vegn el era buca citaus ella gruppa 'Ältere Schriftsprachen', nua ch'ins anfla schiglioc ils biars artechels linguistics pertuccont Bifrun, mobein sut 'Morphologie und Syntax'. Tiel tractat il pli exhaustiv dil lungatg da Bifrun vegn ins pia mo casualmein e mo cun cletg sur las bibliografias currentas. La cuolpa da quei ein buca mo ils bibliografs, ch'han buca controllau, tgei che quei cudisch cuntegn atgnamein, mobein maneivel ton era igl autur dil cudisch, ch'ha buca saviu dar ad el in tetel ch'indichescha, tgei che vegn effectivamein tractau leu. Patertgei lu vidlunder, cu vus veis da dar in tetel a vossas lavurs. Igl ei pia, aunc cun buns mieds bibliografics, sco ils 'Studis romontschs' e las indicaziuns ellas Annalas, buc aschi sempel da vegnir tier quei pauc material ch'ei dat insumma per ordinari tier in tema romontsch. Aschi lunsch pia la litteratura secundara principala davart Bifrun naven da 1950-1990. Secapescha che Bifrun vegn era tractaus en tuttas historias dalla litteratura romontscha, e lezzas dattan lu magari era puspei enzatgei litteratura. Bifrun vegn secapescha era SP 10 S-25 tractaus en artechels sur da l'entschatta dalla scriptualisaziun dil romontsch, mo secapescha era senza esser numnaus el tetel. Dus da quels artechels ein numnai els 'Studis romontschs' sut 'Ältere Schriftsprachen', ei dattan denton buca gest neu la massa. Bia eis ei aunc adina buc. Tier tut ils auters auturs vegls stat la caussa lu denton aunc bia mender, aschia che nus savein lu spargnar leu quei exercezi bibliografic. Jeu sai buca s'imaginar ch'ei detti aunc in auter pievel sil mund che lauda aschi fetg sia tradiziun e fa aschi pauc per ella sco il pievel romontsch. Tier in seminari s'audan lu cul temps era in pensum ni l'auter. Nus duessen vegnir alla fin l'autra gada cul text da Bifrun. Uss stuess ins secapescha saver, tgei translaziun dil Niev Testament che vegn publicada sco proxima per ladin. Quei ei uss il pensum per l'autra gada. Mo gest il proxim text fuss empau memia sempel, mirei inaga, sche vus vegnis d'eruir, tgei translaziuns cumpletas dil Niev Testament ch'ei dat aunc ell'Engiadina tochen 1800 inaga; suenter san ins lu aunc mirar vinavon. Nua encuris quei? – Annetta? Ella Bibliografia retorumantscha. Quella cuntegn tut las publicaziuns romontschas ch'ein cumparidas separadamein, pia buc artechels en revistas, calenders e gasettas. Ella ei segir d'anflar en mintga biblioteca scientifica, ed en scadin cass en quella dil seminari, mo la Biblioteca cantunala da Friburg ha buc in secund exemplar. Emblidei buc, che las Biblas che cuntegnan il Vegl Testament, cuntegnan bunamein adina era il Niev! Scrivi or ils texts che vegnan en damonda sin in fegl; jeu mirel lu, co vus essas vegni a riva cun quei pensum. Ei tonscha las indicaziuns che lubeschan da determinar il text e drova buc igl entir text; il bia ei il text silla pagina da tetel fetg liungs. Lu cuntinuein nus cul text. Nus eran tuttina schon vegni tier vers 5. Legi inaga. 'dsieva' ei mo puter e surmiran; el surmiran ha la fuorma num 'siva'. Quei ei in plaid dil Grischun central oriund, che cumpigliava il puter ed il surmiran. Il vallader ha 'davo', pia in auter plaid, che va lu puspei ensemen cun las fuormas 'do' dalla Val Müstair e dil ladin dallas Dolomitas. Il sursilvan ha "suenter". Quei ei pia puspei in plaid che reflectescha la situaziun dialectala oriunda dil romontsch: In territori central cul puter, surmiran e per part il sutsilvan, e dus territoris agl ur: il vallader d'ina vart, che va ensemen cul ladin dallas Dolomitas, ed in territori isolau da l'autra vart, il sursilvan. [Il sutsilvan va cheu cul sursilvan]. <ouua> ei da leger [ouva]; Bifrun enconuscha aunc buc la differenziaziun dad <u> e <v>, ch'ei deva buc el latin. Lu ei la significaziun clara, ozildi "ova". 'baschilg' ei 'batschigl' ozildi. Enconuschis il plaid? – Il PEER indichescha el en la significaziun "Waschbecken". Il plaid corrispundent sursilvan fuss "butschida", mo che quels plaids ein vegni denton empau ord moda, perquei ch'ins drova buc pli quels stgierps, dapi ch'ins ha 'Schüttsteins' ni 'derschenteras'. En spitals e casas da vegls dat ei denton aunc da quei, mo ozildi din ins 'lavabo' a quei. 'cumenzo' ei tgei fuorma? – 3.sg. passo definieu da 'cumenzêr'. 'terscher' ei lu puspei in plaid mo ladin. Ozildi eis ei terdscher. Enconuschis il plaid? - "abwischen", surs. "furschar giu ". Sch'ins 'terdscha' enzatgei ch'ei bletsch, sa ei secapescha era esser "süjantar", sco la versiun actuala dalla Bibla ladina ha, mo gliez ei mo in effect secundar dil "terdscher". La translaziun dil text fuss pia: SP 10 S-26 "Suenter ha el lu mess aua en ina butschida ed ha entschiet a lavar ils peis da ses giuvnals, e da furschar giu [els] cun il scussal, cul qual el era tschintaus" resp. "ch'el veva entuorn veta". Lu vers 6. Legi. Ils plaids ein enconuschents, mo las fuormas ein tscheu e leu empau specialas. Empruei inaga da translatar: "Ed el vegn/ei vegnius tier Simon Pieder. E Pieder di/ha detg ad el: Segner, lavas ti a mi ils peis?" Cheu vein nus lu fuormas dil 'passo definieu' da verbs irregulars, sco 'vegnir' e 'dir', ch'ins enconuscha lu buc senz'auter. 'uen'1 sto esser la 3.sg. pft. sempel da 'gnir'. Co ha la 3.sg.prs. num ozildi? 'el vain'. Era tier Bifrun ha quella fuorma num 'vain', ei pia identica cun la fuorma actuala. El sistem da Bifrun sa 'uen' pia mo esser la fuorma dil pft. sempel. Ozildi fuss la fuorma dil 'passo definieu' co? – gnit, ina fuorma ch'ei dat era tier Bifrun. Gartner indichescha schizun ella sco emprema, aschia ch'ella savess esser pli frequenta che la fuorma veglia 'ven' (vēnit). Mourin (260) indichescha era 'gnit' sco emprema fuorma, dat denton dapli exempels per 'uen'. Quei che pertucca las fuormas dil preteritum sun jeu leds dallas grammaticas da Ganzoni. Lez indichescha aunc ellas sistematicamein, ferton ch'ils paradigmas el PEER numnan insumma buc ellas pli, ed ils 'Verbs puters' da Chatrina Urech era mo las finiziuns. Tier 'Simonem Petrum' veis vus puspei in bi accusativ latin, sco usitau da quei temps tier nums biblics. La tilda sur igl 'e' da 'Simone' stat cheu per in 'm'. Ella sa star ton per 'n' sco per 'm'. 'dis' ei puspei la fuorma veglia dil preteritum, ina fuorma che vegn directamein dil pft. lat. dīxit. [ks] latin dat [s] el romontsch, sco p.ex. taxum > tass el ladin, 'tais' el sursilvan, dat pia 'dis'. Igl ind.prs. ha num dīcit el latin, e tgei dat lu gliez el ladin? – Tgei dat lat. decem el ladin? – desch, pia sto 'dīcit' dar disch, quei ch'ei lu era ton la fuorma actuala sco quella da Bifrun, mo che lez scriva quei lu cun <s-t-h>, pia disth. La fuorma dil preteritum ei ozildi co? - 'dschet', ina fuorma ch'ins anfla era tier Bifrun, schizun scretta tuttina sco el ladin actual. Gartner numna era la fuorma 'dschet' sco emprema, e Mourin era, mo lez dat puspei dapli exempels per 'dis'. Cheu stuess ins pia puspei ver in index da Bifrun a disposiziun ni silmeins in Bifrun electronic, lu savess ins controllar spert, tgei fuorma ch'ei la pli frequenta da quellas duas. Sin 'agli' hai jeu fatg attent cuortamein en connex culla fuorma 'a si' en vers 3; igl ei puspei la fuorma veglia che deriva directamein da lat illī, che dat 'gli'. Cun la preposiziun 'ad' davontier dat quei lu a gli, e quei lu 'agli'. 'ad el' dat ei era gia tier Bifrun; quella fuorma ei secapescha formada da niev culs plaids che stevan a disposiziun el romontsch da quei temps: 'ad' ed 'el'. Ins vesa vi da talas fuormas dublas, ch'il puter ei en scadin cass gia dil temps da Bifrun sin via da semidar ualti radicalmein. Bifrun ha savens schon domisduas fuormas, ton la veglia sco la nova, sco nus vein uss tuttina schon viu pliras gadas. 'læuas' ei cheu la fuorma accentuada da 'lavêr', buc da 'alvêr'. Quellas duas fussen identicas tier Bifrun, mo el puter actual ein ellas sedifferenziadas, sco nus vein viu. 'a mi' ei la fuorma che stat el sistem cun 'a si' en vers 3, 'agli', che nus vein gest tractau, e deriva dalla colligiaziun analoga ad 'agli', numnadamein da ad mihī. 'a mai' ei lu puspei la fuorma formada cun ils plaids ladins che stattan a disposiziun, sco 'ad el'. Schebein Bifrun ha era schon 'a mè', hai jeu buc saviu eruir. Da re- SP 10 S-27 marcar ei aunc, ch'ei vegn buc duvrau cheu la fuorma nunaccentuada, pia buc 'am læuas tü l's pês'. La fuorma 'am' sco tala dat ei era tier Bifrun, mo il diever dils pronoms nunaccentuai ei bia pli rars tier Bifrun che ozildi, silmeins el lungatg da scartira. Quei che pertucca la successiun digl object direct e digl object preposiziunal, fuss ella buc tenor la norma actuala, che fuss 'lavas ti ils peis a mi', mo el mender cass savess ins giustificar la successiun da Bifrun, mo gliez lasch jeu cheu. Aunc damondas tier quei vers? – Lu il proxim, vers 7. Legi inaga. In tec pli difficultus pervia dil diever da 'savair' en in senn nunusitau. Plaid per plaid fuss ei inaga: Jesus ha rispundiu ad el ed ha detg ad el: Quei che jeu fetg, sas ti buc uss, mo cheu suenter vegns [ti] a saver. La versiun actuala dalla Bibla ladina, fatga da Rudolf Filli e Jachen Ulrich Gaudenz, translatescha lu era auter, numnadamein: 'Gesu al deschet: Uossa amo nun inclegiast tü quai ch'eu fetsch; ma tü inclegiarast quai plü tard.' quei ch'ei effectivamein il senn da quei vers2. Cheu ha Bifrun seschau influenzar dil text latin, ch'ha 'nēscīs' e 'sciēs', pia effectivamein il verb 'scīre' "saver", mo che lez ha el latin in spectrum semantic bia pli vast che quei ch'el ha el romontsch. Cheu vein nus lu in liug, nua ch'ins sa mirar, co ch'ils auters translaturs dalla Bibla stallegian. 'arespundet' ei puspei il prt., cheu dil tuttafatg regular. Igl a- a l'entschatta da plaids ch'entscheivan els auters idioms cun r- ei ina specialitad dil puter vegl, che jeu sai buc propi, co declarar. Bifrun ha usualmein la fuorma cun ar-, mo ei dat era tier el u aunc ni lu schon puspei fuormas ch'entscheivan directamein cun r-. Ei dat era in pèr plaids che paran da vegnir avon mo cun r-, sco 'regiment, regina, regla', mo quei para dad esser plaids ch'ein vegni secundarmein el romontsch, buc directamein dil latin. 'Aque' ei la fuorma usuala da Bifrun per 'que' "quei"; la fuorma 'que' para buc da vegnir avon tier Bifrun aunc. Ils pronoms ein per ordinari 'aquel' ed 'aquaist', cun a-, mo ei dat tier domisdus singulas fuormas senza a-. Persuenter ha ei lu num praticamein adina quæl, che corrispunda a 'qual'. Era cheu sai jeu buc, pertgei che quei ei aschia, mo jeu hai era mai intercurretg quei pli da rudien. 'fatsch' ei la fuorma putera tochen sil di dad oz ed ei lu era senza concurrenza tier Bifrun. La fuorma 'sæst' ei tuttina sco el puter actual, mo ch'ella vegn scretta leu cun <e>. Tier Bifrun croda ella denton en egl; la fuorma normala para plitost dad esser mo sæs, silmeins tenor Gartner. Il –t final deriva segir dil pronom 'tü' en fuorma enclitica. sæs-t ei oriundamein ina fuorma scursanida da sæs tü. Ei para denton, ch'il – t ei gia vegnius fixs en certas fuormas tier Bifrun, cunzun tier ils verbs irregulars, meins tiels regulars. Cheu suonda era aunc 'tü', aschia ch'il –t final fuss gie buc necessaris. Schebein quellas fuormas vegnevan lu gia pronunziadas cun [št] da Bifrun sco ozildi ni aunc sco [st], hai jeu era aunc buc saviu eruir. 'mu' ei la fuorma da Bifrun per ladin actual 'ma', surs. 'mo'. 'aqui' corrispunda a ladin actual 'quia', che para dad esser ina varianta da vall. 'qua', puter 'co'. Il PEER indichescha era 'qui', mo renviescha a 'qua'. La repartiziun da quellas differentas fuormas el ladin actual hai jeu buc saviu eruir. Sa enzatgi da vus, cura ch'ins drova 'qui' e 'quia' e cura 'qua' resp. 'co'? - SP 10 S-28 Bifrun ha era la fuorma 'aco' en pli u meins la medema funcziun sco 'aqui', mo la repartiziun hai jeu buc saviu eruir. Gartner indichescha mo las fuormas, denton negins exempels. 'uainst' ei puspei identic culla fuorma actuala ladina. Tier Bifrun croda quella fuorma, sco gia detg tier 'sæst', denton en egl. Tier 'vainst' para denton il –t gia dad esser fixs; en scadin cass ha ei lu era num el proxim vers 'Tü nu vainst', nua ch'il –t- sa lu buc esser enclitic pli. 'vainst à savair' ei secapescha la fuorma dil futur, surs. 'vegns ti a capir' Ella Bibla actuala ha quei lu num 'inclegiarast', culla fuorma sintetica. Il futur 'gnir + 'a' ei il futur normal tier Bifrun. Il futur sintetic dil tip 'inclegiarast' ei tier Bifrun aunc fetg fetg rars. Gartner indichescha 9 exempels, ed el para da ver rimnau els sistematicamein. El scriva numnadamein leutier, suenter ver descret il futur 'gnir + a': "Es ist nun merkwürdig, dass schon Bifrun den heimischen Brauch an einzelnen Stellen durch die Nachahmung des italienischen Futurums zu verdrängen scheint" e numna lu ils 9 exempels per quella 'Merkwürdigkeit'. Ils biars exempels ha il verb 'esser', nua ch'ins vegn ensemen cul paradigma dil singular, ch'ei tier Bifrun: 'sarhæ, sarrês, saro'. Vitier vegn lu aunc la 2.pl. 'sarês. L'emprema plural para buc dad esser documentada, ed ella 3.pl. dat ei mo la fuorma haveraun. Sin basa dallas fuormas 'saræ, sarês, saro' sa quella lu schon bunamein vegnir pronunziada mo [averēm], aschia che quella fuorma savess esser in mussament che la pronuzia dad –aun era gia -[ēm] dil temps da Bifrun. Mo quei ston ins lu aunc intercurir pli exact. Pia in vers cun ualti bia fuormas specialas. Aunc damondas tier quei vers? Lu tier il proxim, vers 8. Legi inaga. Il senn ei quella gada pli clars: "Pieder ha detg ad el: Ti vegns buc a lavar mes peis en perpeten." Lez serebaulza pia. Effectivamein era quei la lavur dils sclavs da lavar il peis als envidai. Mo: "Jesus ha rispundiu ad el: sche jeu vegn buc a lavar tei, has ti buc part cun mei." La Bibla ladina actuala ha alla fin "schi nun hast tü ingüna part vi da mai!", e la Bibla sursilvana ecumena: "has ti buc cuminonza cun mei". Il text latin ha 'non habes partem mecum', e Bifrun ei staus aschi datier dil text latin sco pusseivel. Las biaras fuormas vein nus giu denton. 'uainst à lauêr' ei secapescha puspei la fuorma analitica dil futur. 'in æterna' ei ina fuorma fixa, che jeu sai buc propi declarar; el latin eis ei 'in æternum'. Il DRG indichescha litteratura tier quella formulaziun, mo jeu hai buc giu quella a disposiziun. Da remarcar ei puspei 'hæst', che sa denton puspei esser 'hæs tü'. 'cun mè part' fuss ozildi puspei falliu sintacticamein; 'part cun mè' stuess ei esser. 'mè' ei la fuorma putera che corrispunda a vall. 'mai', surs. 'mei', ina differenza denter puter e vallader ch'ins anfla pia gia el 16avel tschentaner. Chiampell ha effectivamein la fuorma 'mai', buc 'mè'. Aunc damondas tier quei vers? – Lu tier vers 9. Legi inaga. Quel fa buc problems da capientscha: "Simon Pieder ha detg ad el: Segner, buc mo ils peis, mo[bein] era ils mauns ed il tgau". 'brichia' ei la fuorma ladina che corrispunda en principi a surm. 'betg', surs. 'buc'. La fuorma 'buc' ei relativamein giuvna; ella ei buc vegnida da penetrar igl entir territori sursilvan; Medel e Tu- SP 10 S-29 jetsch han 'betg' ni 'betga'. Ozildi ei la fuorma 'bricha' ualti rara el ladin; en scadin cass ha la Bibla actuala buc pli quei plaid en quei liug. 'cho' ei la fuorma putera per 'tgau', vall. [ċē] (<cheu>). Aunc damondas tier quei vers? Lu tier proxim, vers 10. Saveis translatar el? "Jesus ha detg ad el: Quel ch'ei lavaus ha buc da basegns, auter che da lavar ils peis, mobein el ei dil tuttafatg schubers. Era vus essas schubers, denton buc tuts."