Il participio - WordPress.com

Transcript

Il participio - WordPress.com
Il participio
I
daremo a Fabio,
5. I suoi occhi
tempi del participio
359.
Prima di tradurre, ripeti
SrNrAssr, pag. 319 e segg.).
il
capitolo Nozioni preliminari sul verbo (vedi
1. Hanníbal ab Druentia campestri maxime itinère ad Alpes cum bona
pace incolentium ea loca Gallorum peruénit. Liv. - 2. Ego Antonium collegam,
multa in rem publicam molientem, patientia mea mitigaui. Cic. - 3. Custos
uirtutum omnium, dedécus fugiens laudemque maxime conséquens, Derecundia
est. Cic. - 4. Soti ratione utentes iure ac lege uiuunt. Cic. - 5. Cognoscíte nunc
populi Romani iudicium multis rebus inlerposítum atque in maximis cctusis re
ipsa atque usu comprobatum. cic. - 6. sabinus, suos hortatus, (iis pugnam)
cupientibus signum dat. Ces. - 7. Profecti ab urbe Sutrium Furius et Valerius
partem oppídi iam captam ab Etruscis inuenère. Liv. - 8. Poètarum more locútus,
hoc intellègi uolui. Cic. - 9. Vitellius suasit senatoribus, ut legatos mittérent
pacem petituros. Svet. - I0. Tunc nemo parcit morituro nec cuiquam moriturus.
Ctrz. - ll. Num in hac cotídiana urbanaque uita operam tuam forensem,
consilium, auctoritatem nobis es antelaturus? Cic. - 12. M. Cato in iisdem
(historiarum librisi) exposuit quae in ltalia Hispaniisque aut fierent aut uiderentur
arlmiranrla. Nep. - 13. Omnia, quae secundum naturam fiunt, sunt habenda in
bonis. Cic.
Apparent rari nantes in gurgíte uasto,
14.
arma uirum labulaeque et Troi'a gaza per undas. Yirg.
dei participi dell'esercizio n. 359 ìndica: l) se ha valore attivo o
passivo; 2) se esprime azione contemporanea, o anteriore, o posteriore relativamente a
360. Di ognuno
quella del verbo reggente.
361.
Traduci con ognuno dei verbi suggeriti fra parentesi, facendo attenzione che
ne sono proposti degli attivi e dei deponenti, dei transitivi e degli intransitivi.
adulo; adulor). - 2.
(plaudo;
gratùlor)
andò incontro
plaudenti
Una grande moltitudine di cittadini
al console che si awicinava (appropinquo; adeo; aggredior) alla città. - 3.
Nessuno mi udirà mai lamentarmi (lugeo; doleo; queror). - 4. Questa lettera la
l. Non ti fidare di quelli che adùlano (assentor;
t66
c
o
cesellate (caelo) o
mani a chi era cac
moneo; excíto) da,
armi usate (adhibe
(ineo; ingredior; ue
presentino tutti aj
procinto di assalirr
dei nemici che sta.
poco, o soldati, v
imbarcheranno e la
(inuídeo; in inuidia
minor) da spietati
habeo) da nessun c<
quelli che erano o
alícuí impingo; uap,
suadeo)
di
sopportz
(redeo; reDertor; rept
generale.
Osservazioni sull,ur
362. 7. Caesar, inr
- 2. Caesar, arbitrqi
adduxit. Ces. - 3. tr4
confrcí, nostros milit
Alexander, secùtus cL
ab s t Ìnuí t, dep opu latus
saepe Denerunt, ut sua
Leuiora sunt quae r(
inferuntur. Cic. _ B. ,
domum celebritate /aet
mari, comitati eos, ex
propter suspícionem pr
tiam pransí, poti, osc
epistùla illa est reddítc
ad Caesarem, iuraÍo r
Iuratum seruandum es
1
l.\
J
t)
daremo a Fabio, che domani partirà (proficiscor; abeo; discédo) per palermo. 5. I suoi occhi osservano infiniti particolari (: cose) nelle figure (/'orma)
cesellate (caelo) o dipinte (coloribus efftnso). - 6. So che hai r.-p.. teso le
mani a chi era caduto (cado; collabor; prosterno). - 7. Esortàti (horior; sua*eo;
moneo; excíto) da voi, ora esporremo tutta la questione. - g. Siano maledette le
armi usate (.adhibeo; utor; .fero) contro la patria. - 9. Sia quelli che entreranno
(ineo; ingredior; uenio) in città, sia quelli che partiranno (abeo; proJiciscor), si
presentino tutti al censore. - 10. Aveva detto queste parole ai soldati in
procinto di assalire (aggredior; peto; incurro; oppugno) quel drapp ello (manus)
dei nemici che stavano depredando Qtraedor; despotio) il villaggio. - ll. Fra
poco, o soldati, vi saranno rivelati i nomi di quelli di voi che domani si
imbarcheranno e lasceranno (linquo; cedo; proJiscor) quest'isola. - 12. Invidiàti
(inuideo; in inuidia sum; inuidia premo) dai più, minacciati di morte (necem
minor) da spietati avversari, non favoriti (faueo; adiùuo; aliquem fautorem
habeo) da nessun concittadino, di qui ce ne andremo via al più presto. - 13. A
quelli che erano o erano stati bastonati (/ustibus aliquem contundo; fustem
alicui impingo; uapulo) da quei facinorosi (scelestus), raccomandasti (iubeo;
suadeo) di sopportare con rassegnazione Qterpetior). - 14. I soldati, ritornati
(redeo; reuertor; repèto) in patria, ebbero l'onore del trionfo insieme con il loro
generale.
i-i
-i.
it
t11
Osservazioni sull'uso del participio passato
o'
:il
o
a
:.
:o
_i,
1a
362. 1. Caesar, inopiamfrumenti uerítus, rcnstituit non progrérÌi longius. Ces"
- 2. caesar, arbitratus bellum celeríter confici posse, exercitum in Morínos
adduxit. Ces. - 3. Massilienses, et celeritate nauium et scíentia gubernatorum
confni, nostros mílites eludebant impetusque eorum decipiebant ces. - 4.
Alexander, secutus consilii auctorem, castra mouit. Curz. - 5. Antiochus urbi
abstinuit, depopulatus agros. Liv. - 6. siculi, populati atque uexati, cuncti a4me
saepe uenerunt, ut suarumfortunarum omnium defensÌonem suscipérem. Cic. _ j.
Leuiora sunt quae repentino aliquo motu accídunt quam ea quae medítata
inferuntur. cic. - 8. Me populus Romanus, a porta in capftotlum atque inde
domum celebritate laetitiaque comitatum, honestauit. Cic. - 9. Propinqui Indutiomari, comitati eos, ex ciuitate excessere. Ces. - 10. Tanta inuiclia sunt consules
propter suspicionem pactorum a candidatis praemiorum. Cic" - ll. Adcle inscitiam pransi, poti, oscitantis ducis. Cic. - 12. Cenato mihi et iam dormitantí
epistùla illa est reddíta, in qua de agro campano scribís. cic. - 13. De epistùla
ad Caesarem, iuraro mihí crede, non possum dicere quid sentiam. cic. - 14.
Iuratum seruandum est. Cic.
t67
1. Labieno, temendo un assalto dei nemici, chiese truppe ausiliarie a
Cesare. - 2. Credendo che fosse inutile ogni resistenza, isoldati si arresero. - 3.
Gli Elvezi persuadono i Tulingi a partire con loro attuando (utor) 1o stesso
loro piano (consilium). - 4. Servendosi di zattere e di tronchi connessi (iungo), t
365. l. De
soldati
segnale stabilito. - 5. 11
in Asia, chiese al senato il trionfo. - 6.
Essi allora decisero di difendere la libertà acquistata (.adipiscor) con tanti
combattimenti. - 7. Si narra che Sifàce, accompagnato da una piccola schiera
Qnanus) di Nrìmidi, fidandosi completamente dei Romani, si recò a colloquio
col console romano. - 8. I Galli, saccheggiata la regione, ben presto se ne
allontanarono, perché i campi devastati non producevano più messi. - 9. Non
fidandosi della pace pattuita con i nemici e pensando che i luoghi non fossero
sicuri, i generali fecero muovele l'accampamento. - 10. Dovete credere a me
che ho giurato. - I l. Ero ritornato a casa tardi e dopo aver pranzato e bevuto
abbondantemente; tuttavia scrissi una lettera al nostro amico. - 12. Alcuni
muoiono per I'ebbrezza;lacolpa pero è da attribuirsi non al vino bevuto, ma
a chi l'ha bevuto. - 13. Dici che le cose giurate solamente dalla lingua non
obbligano il cuore; ma, avendo tu giurato pubblicamente, devi mantenere la
loco, Curio cct
appellatur Bell
sed armali cu'r
monstra, cur11
consularis et
occisi sunl. Ett
torum, praeset
ante Romant t
Urbe dídicérat
Repens alia nr
nio) propraeto
pugnam ad Tr
parola (fident seruo).
Tac.
363.
di notte passarono il fiume e attesero il
generale, ottenuta una grande vittoria
lur Oeconomíc
suam'sím erer
esse Romulunt
r
Liv. - 12. Ct
Occisus dictnt
-
14.
potuerunt
SL
qLtLil
1. I fr
(Laèrttt
Laerte
tempio dipint
uccidere i pril
fervida esorta;
della città, ved
poema intitole
trattaglia a1 grr
nei vizi. - 10. I
366.
Uso nominale del participio
364. 1. Thras-vbùlus sequenti tempóre a barbaris in tahernacùlo interfectus
esl. Nep. - 2. Rem public'um ex faucibus .t'ati ereptam el uobis conserlatant ac
restiltrtctm uidelis. Cic. - 3. E,cl lex recta ratio ímpérans honesta, prohíbens
contraria. Cic. - 4. Iugw1ha, poslquam Rama egressus est, J'ertur saepe eo
tcrcitus respit:iens, poslrémo dixisse: <Urbem uenalem et msture perituram, si
emptorem inuenérit>" Sall. - 5. Domitíanus, cum ob sceléra uniuersis exosus esse
coepisset, ínterJ'ectus est suorum coniuratione in Palatio. Eutr. - 6. Polyphémum
Hornerus cum ariéle c:olloquentem .facit eiusque laudare .fortunas. Cic. - 7.
Signum oliquod Potyctlti le stupidum detínet. Intuentem te, admirantem, clamores Íollentem cum uideo, (.te) seruum esse ineplíarum iudíco. Cic. - 8. Epaminontlos imperantem putriant Lac'edaem.oniis relinquebat, quam accepèrat seruientem.
Cic. - 9. Tiresiam, quem sapientemfingunt, poèlae numqunm inclucunt deplorantem caecitaten't suam. Cic. - 10. Marcum Caíonem tidi in hibliotheca sedentem,
multis circumfusum Stoicorum libris. Cic. - ll.lilotus esÍ nobis Ciceronis liber,
qui Brulus inscríbítur. Tac. - 12. Lrrbem, quam dicunt Romam, putaui ego stultus
huic nostrae similem. Yirg.
Apes liquentia mella
13.
stipant et clulci distentlunt nectòu'e cellas. Yirg.
o sul presente
comanderà (nr
trattenne dali
I'elezione dei
È un grave et
<
Participio
co
367. 1. Ctui
eum ,sedentent
Xenóphon Socratictts scripsíi it: t''
":''' :-'
cotìiiiiiilit'ti.:de
cluo
primutn
in-filio,
Fortuna
2.
Cic.
tur Oeconomícus.
jj:rri:
suam Dim exercuit. Cic" - 3. Procùlus Iulius in contione dixísse l-et'ttti',; -ii' I
esse Romulum in eo colle qui nunc uocatur QuirinaLis. Cic. - 4. Hoc explortii'''
365. l. De re.familiari
loco, Curio castra Vari conspícit muro oppidòc1ue coniuncta, ad portarn qutte
appellatur Bellíca, admórÍum munlfít naturA loci. Ces. - 5. Nort nTuru'\ nec t;allunt'
serl armali armatis oltstant. Liv. - 6. Naufrago tnanum porríge, erranti uiam
'7
monsÍra, cum esuriente panem tuum cliuíde. Sen. - ' A Dacis Oppius Sctbinus
consularis et Cornelius Fuscus, praefectus praetorio, cum magrtis exercilibus
occisi sunt. Eutr. - 8. Seuocatus animtn a contagione corpóris memínit praeteri'
torum, praesentia cernít,.futura praeuídet. cic. - 9. Homerus fuit et Hesiódus
ante Ròmam condítam. Cic. - 10. Maiores nostri regihus pcrére iam a cctndíta
Urbe rliclicèrant, nos post reges exa(:tos seruítutis obliuio cepérat' Cic' - li'
(CenteRepens alia nuntiafur clades; quattuor milia equitum cl4m C. Centenio
post
quo
in
umbria,
consule,
nio) propraetore, missa ad collegam ab seruilio
circumuenta'
Hannibale
pugro* a.d Trasuntennum audttam auertérant iter, ab
Liv. - 12. Curam cliligentiamque in ualetudíne tuenda aclhibui. Nep. - 13'
Occisus diclator Caesar aliis pes,simum, aliis pulcherrimunt .facínus uidebatur'
Tac. - 14. Sulta, Cinna, Cctesar, post ciuítatem a L. Bruto liberalam, plus
potuerunt quant uniuersa res publica. Cic.
1. I frutti dell'albero potato sono migliori. - 2. Omero fa zappate a
Laerte (Laèrtu. ae), plincipe di Itaca, il campo. - 3. Ammirammo la parete dei
tempio dipinta meravigliosamente. - 4. Li ho visti io stesso (nell'atto di)
uccidere i prigionieri. - 5. Nel libro di Cicerone intitolato Ortensio c'è una
lervida esoitazione allo studio della filosofia. - 6. Appena usciti dalla porta
della città, vedemmo tre uomini condotti al supplizio' - 7. Cesare ha scritto un
poema intitolato lter. - 8. Il console, per i motivi suddetti, preferì rinviare la
ùattaglia al giorno dopo. - 9. Pitagora richiamo alla frugalità il popolo caduto
nei viii. - 10. È evidente che ci recammo a consultare l'oracolo non sui passato
o sul presente, ma sul futuro. - 11. Debbono sceglierlo tutti quello che li
comanàerà (.ùnpéroi). - 12. La vrsta (conspicio) delle legioni atterrì i nemici e ii
trattenne dall'assedio (obsideo) della città. - 13. Spero che i comizi per
l'elezione dei consoli saranno giii stati indetti prima della fine dell'anno. - 14.
È un grave errore governare i sudditi (pareo) con la forza.
366.
Participio congiunto o appositiYo
367. l. Cum ad C. Cottam, familiu'em meum, ipsTus rogatu uenissem,
o./fendi
eum serlentent in exétlra et cunl C. Velleio senalore disputantem. Cic. - 2. Pulstts
169
aris,.focis, dis penatibus, distractus a meis, carui patria, quam certe texèram. Cic.
- 3. Ut ocùlus, sic animus, se non uidens, alia cernit. Cic. - 4. Mendaci homini ne
uerum quidem dicenti credére solemus. Cic. - 5. Antéquam consules in Etruriam
peruenirent, Galli multitudine ingenti ad Clusium Denerunt, legionem Romanam
castraque oppugnaturi. Liv. - 6. Consiliis diligentiaque nostra celeríter de
manibus audacissimorum ciuium delapsa arma ipsa ceciderunt. Cic. - J. Pompeius respondit se contra armatum tribunum plebis sine publico consilio (deliberazione) decertare nolle; consulibus ex senatus consulto rem.publicam defendentibus, se arma sumpturum. Cic. - 8. Hanníbal, ad prima ac dubia signa ueris
profectus ex hibernis, in Etruriam ducit, eam quoque gentem, sicut Gallos
Liguresque, aut ui aut uoluntate adiuncturus. Liv. - 9. Mytilénae, quae sola utbs
post uictum regem arma retínebat, expugnatae dirùtae sunt.Liv. - 10. Mithridates .fugiens maximam uim auri et argenti pulcherrimarumque rerum omnium,
quas ipse ex tota Asia direptas in suum regnum congessérat, in Ponlo rellquit.
Cic. - ll . T. Manlium accepimus torquem ex auro, ex hoste, quem occidérat,
detractam, induisse. Gell. - 12. Octauianus Augustus et M. Antonius inJinitam
nobilitatent, quae cum Bruto et Cassio bellum gessérat, uictam interfecerunt.
Eutr. - 13. Persae omnes Eretriae ciues abreptos in Asiam miserunt. Nep.
1. Cesare, (dopo avere) esortati i suoi, attaccò battaglia. - 2. Si narra
che Demòcrito rinunciasse alle sue ricchezze, poiché riteneva (: ritenendo)
368.
che non fossero utili a un uomo saggio. - 3. Ricordate che io, pur non
vedendovi, saprò sempre tutto quello che fate. - 4. I nemici ponevano ogni
speranza nella celerità e confidavano che, (se avessero) ottenuta questa
vittoria, sarebbero stati sempre vincitori. - 5. Si racconta che il re Pirro, per
portare aiuto ai Tarentini contro i Romani, chiedesse delle navi ad Antìgono,
re della Macedonia. - 6. L'ala destra dello schieramento, circondata dai
nemici, era in grande pericolo. - 7. Pompeo, benché fosse nato di umili origini,
conseguì altissime cariche. - B. Vennero ambasciatori a Roma per riferire sulla
guerra contro 1a Macedonia. - 9. Il lupo azzaîîa (corripio) l'agnello e lo
sbrana (lanio). - 10. Il console comandò che si liberassero i prigionieri e si
rimandassero nella loro città. - ll. Cesare, assediata Alesia, I'espugnò. - 12.
Alessandro, re dell'Èpiro, desiderando vendicarsi dell'uccisione del padre
Pirro, occupò e devastò le regioni della Macedonia. - 13. I1 comandante
condusse le truppe fuori dell'accampamento e le schierò in ordine di battaglia.
bellum
in SicilÌo
Cassiique,
ad
etu,
necesse est uohtptt
L.
Torquatus, rtt,
appellatus. Cic. imitata ratio res a
perspicuum est, L'€
Simonídes pugili c
su'ipsit. Quint. consectatis), mag
ciuitctem recépit. (
ab equitibus, dextt
Sall.
- Il.
Scipio,
non agros modo p
12. In nostris con
comitia populi ho
Jines (e non: ingi
improuíso impetu
uenissent (e non:
incolumes redure
hostíbus (costrutt,
uallum. Liv.
370. r. Nihíl d
natura. Cic. - 2.
receptacúlum u-etè
legum omnium ac
gestum est, ante('
magnam uim lign
senatus decreuit,
Thrasyllus (Trasil
serpentibus quant
In quem illud elog
consentientibus gt
Ablativo assoluto
369. l. Mihi L. Gellius, uir clarissimus, patribus audientibus, ciuìcam coronam debéri a re publica dixit. Cic. - 2. Ipsae ferae, nullo insequente, saepe in
plagas incídunt. Cic. - 3. A Sex. Pompeio, Cn. Pompei Magni filio, ingens
170
audlto Q. Marcíu
edicto ut, quicuntt,
hoste haberétur, li
- 10. Romae, noÍl
incusare Tiheriunt
aciem. Liv. - 12.
fines nostros; ant
in Sicilia commótum
est, his, qui superfuèrant ex partibus Bruti
Cassiique, ad eum confluentibus. Eutr. - 4. Maxímas uirtules iacere omnes
necesse est uoluptate dominante. Cic. - 5. Modo uir omni dignitate ornatissimus,
L. Torquatus, magnis rebus gestis, me referente, ab senatu imperator est
appellatus, Cic. - 6. Artes innumerabíles repertae sunt, docenÍe nalura: quom
imitata ratio res ad uitam necessarias sollerter consecuta est. Cic. - 7. In corpóre
perspicuum est, uel extincto animo uel elapsa, nullum residere sensum. Cic. - 8.
bellum
:arra
ndo)
Símonídes pugili coronato carmen, mercede pacta (ma anche: mercedem pactus),
scripsit. Quint. - 9. Labienus equitatu hostes consectatus (e non: hostibus
consectatis), magno numero interfecto, compluribus captis, paucis post diebus
ciuitatem recepit. Ces. - 10. Iugurthd, circumuentzs (e non: Iugurlha circumuento)
ab equitibus, dextra sinistraque omnibus occisis, solus inter tela hostium erumpít.
Sall. - ll. Scipio, cum exercitu profectus, non agris modo populalzs (ma anche:
non agros modo populatusÌ1, sed urbibus etiam expugnatis, in casfra rediit. Liv. 12. In nostris commentariis scriptum habemus: <Ioue tonante, Ioue fulgurante,
comitia populi habére nefas>. Cic. - 13. Ampius (Ampio), ingressus hostium
fines (e non: ingressis hostium finibus) neque stationibus satis Jirmis posítis,
improoiso impetu Gallorum est circumuentus. Liv. - 14. Ii cum ad castra
uenissent (e non: iis uentis), nostri, eruptione Jacta, multis interfectis, suos
incolumes reduxerunt. Ces. - 15. Carthcginienses prima luce, oppugnaturis
hostibus (costrutto raro e postclassico) castra, saxis undíque congestis augent
uallum. Liv.
non
ogni
resta
per
ùno,
dai
gini,
iulia
eio
esi
- )./..
adre
ante
s1ia.
:oro-
rcin
gens
370. l. Nihil decet inulta Minerua, ut aiunt, id est aduersante et repugnante
- 2. Templum Castóris fuit, le consule, arx ciuium perdítorum,
natura. Cic.
receptacùlum uetèrum Catilinae militum, castellum forensis latrocinii, bustum
legum omnium ac religionum. Cic. - 3. Bellum Gallicum C. Caesare imperatore
gestum est, antea tantummòdo repulsum. Cic. - 4. Addítur dolus, missis qui
magnam uim lignorum ardenÍem in flumen conicèrent. Liv. - 5. De me haec
senatus decreuit, Cn. Pompeio auctore et eius sententíae principe. Cic. - 6.
Thrasyllus (Trasillo) auctor esl (e non: auctore Thrasyllo) nihil aeque aduersari
serpentibus cluam cancros. Plin. -7. Quantafuit auctorítas in A. Atilio Calatlno!
In quem illud elogium: < Hunc unum plurímae consentiunt gentes (e non: plurímis
consentientibus gentibus) popùli primarium Juisse uirum>. Cic. - 8. Lucullus,
audlto Q. Marcium in Cilicíam tendère, auxílium ab eo petit. Sall. - 9. Consui
edicto ut, quicumque aduallum tendéret, siue ille Romanus siue Samnis esset, pro
hoste haberétur, haec ipse minítans obstítit eJfuse tendentibus suis in castra.Liv.
- 10. Romae, nondum cogníto qui Juisset bellí exítus in lllyríco, trepida ciuítas
incusare Tiberium. Tac. - 11. Tribuni militum, non auspicato nec litato, instruunÍ
aciem. Liv. - 12. Bini consules cum binis consularibus exercitibus ingrediebantur
fines nostros; anle explorato et subsidíÌs posítis, ad pabulandum ducebant. Liv.
171
371.
1. Esortandolo (.cohortor; moneo; allóquor; suadeo)
gli amici a luggire
dal carcere, Socrate rifiuto. - 2. Per consiglio dei tribuni militari,
trl gerundit
L:rbieno,
dopo aver esoltato (cohortor; tnoneo, ullóquor; suadeo) i soldati a fammentafe
(menroriam retineoi) le tante battaglie vittoriose (secundus), diede il segnale di
combattimento. - 3. I Galli, giunti presso le mura, devastati i campi, incendiati
i villaggi e pattuita la pace, dopo aver indugiato (moror) alcuni giorni, chiesero
che si aprissero le porte della città. - 4. Sotto il consolato di Gneo Pompeo e di
Marco Crasso fu ripristinalo (restituo) il potere dei tribuni della plebe. - 5. Si
dice che gli Ateniesi riedificassero le mura per istigazione (usa: auctor) di
Temìstocle, contro il volere degli Spartani. - 6. Secondo la testimonianza (usa:
auctor) di Tito Livio, molti senatori affermarono che Romolo, oscuratosi
all'improvviso il sole, era stato assunto in cielo. - '7. Per consenso di tutti i
dotti della nostra epoca, Platone fu grandissimo filosofo ed elegantissimo
scrittore. - 8. Gli ambasciatori, avendo ottenuto dal Senato che i consoli
difendessero la loro città, partirono. - 9. Non essendosi ancora conosciuto
quale losse stato 1'esito della battaglia, a Roma c'era una grande trepidazione.
- 10. Cesare era adirato con Cicerone; ma per intercessione di Pompeo si
riconcilio con lui. - 11. Tiberio Gracco partì, dopo aver scritto al collegio degli
àuguri di avere appreso che i consoli erano stati eletti (pur) non (essendo stati)
presi gli auspìci. - 12.I due cavalieri, per ordine del tribuno, avendo cavalcato
fino all'accampamento dei nemici, compiuta l'esplorazione, ritornalono a
spron battuto per lare rapporto (reféro) al comandante il più presto possibile.
Uso del gerun
Si e già
I'espressione cor:
italiano corrisptr
un gerundivo.
r,r
traducendo sia
372. l.
c
.\-oii
opitulandae ret
afffiot,L0Tt €t'01
;
ProJ'ecti slutt c
Antoniu,s; rerttrt
Italium)
Leltii!1,
persequendo) t,i
Gallos us(lLre (td
hominttm intnt,,
uastanclis ctgris
t
7. Legato clatur
dos curern ; .llt
Artaxerxis regi
Orctlor utetur t'
non: in not't'liîi.
diittdicandi (e ';
Aierandrunt f'iti
Quemadmócluri:
anche: sLto
t'tîi!
exequenciunt rni
Tarenli (ma
ara
J/J.
an,
i. ASll
tùnica. - 2. Q-ue
ad e l'accusatit't
delitti. - 4. Ora
112
Il gerundio e il gerundivo
Uso del gerundio e del gerundivo; gerundivo predicativo
Si e già detto (nella Stxressr al $ 93 e al g 168, Oss. 3) che il latino preferisce
I'espressione concreta; ciò è evidente soprattutto quando a un sostantivo astratto
italiano corrisponde in latino una locuzione verbale come, ad esempio. un gerundio,
un gerundivo, un participio, oppure un'intera proposizione. L'allievo, d'ora in poi,
traducendo sia dal latino, sia dall'italiano, si eserciti a fare queste trasformazioni.
372.
1. lvan mihi potestas est ex tempòre opitulandi rei publicae (e non:
opitulandae rei publicae), cluamuis ea prematur periculis. Cic. - 2. [tturl genus
arnlorutn erat aptum tegendis corporibus (e non: tegendo corpòrc). Liv. - 3.
Prúecri sunt contra BruÍum et Cassium Cttesar Octauianus Augustus et M.
Antonius; remansérat enim ad defendendam ltaliam (e non: ad rÌefendenrltnn
Italiam) Lepíclus. Eutr. - 4. In honestate persequenrJa (e non: in honestatetn
persequendo) omnia pericula mortís parui sunt clucentJa. Cic. - 5.
euis ignorat
Gallos usque ad hanc diem retinére illam immanem ac barhcram consueturJinem
hominum ímmolandorunt (ma anche: homínes immolanrli)? cic. - 6. consttl
uastandis agris (ma anche: Dastando agros) hostem ad climicanclum excîuit. Liv. 7. Legato datur media acies tuenda. Liv. - 8. Petis ttt líbellos meos recognoscenclos curem; facimn. Plin. - 9. Diomédon (Diomedónte) cyzicenui rogatu
Artaxerxis regis Epaminontlom pecunia corrumpendunt suscépit. Nep. - 10.
orstor utetur facetiis in narrando aliquid (oppure: in narrancÌa atíquà re,. ma
non: zn narrando aliquo) uenusle. Cic. - ll. Dialectíca est ays uera el
.f'aisa
diiudicandi (e non: t)erorunt et Jalsorum dîiutJicanclorum). cic" - 12. Agebat
Alexcmdrum.furor aliena uastilndi (e non: alienorum uastandarum). sen. -- 13.
Quemaclmódutu oculus conÍtrbatus non esl probe arlfectus arJ suunt munus {tna
anche: suo munére) fungendum, sic conturbatus animus non est aprtts ucl
exequendum mLrnus sltutn. Cic. - 14. Hannihalem ingens cuysîdo inr:es,gérctt
Tarenti (ma anche: Tarento) potiundi {: potiendf. Liv.
373. i. Agli schiavi che dovevano essere frustati (uerbèro) si toglieva ia
tùnica. - 2. Quel luogo era adatto a celare I'insidia (traduci con il dativo e con
ad e I'accusativo). - 3. Il timore della pena trattiene molti dal commettere dei
delitti. - 4. ora ti è data la possibilità. (facutratent clo ad fcrcienclur??, oppure:
17ì
factendi) di aiutare (adiùuo; subuenio; auxilior) gli amici. - 5. Dando la caccia
(consector) ai pirati, Temistocle rese sicuri i mari. - 6. Abbiamo abbandonato
le nostre case o al saccheggio (: da saccheggiare) o agli incendi (: da
incendiare). - 7. Augusto, morendo, lasciò il governo dello Stato (: lo Stato
da reggere) a Tiberio. - 8. Cesare, per raggiungere le altre truppe degli Elvezi,
fa (curo) costruire un ponte sull'Arari. - 9. Sembra che Filippo affidasse (suo)
figlio Alessandro da istruire ad Aristotele. - 10. Gli edìli appaltarono (loco) la
ricostruzione (restituo) del tempio a due cavalieri. - 11. Oggi si presenta a tutti
l',opportunità di fare qualche cosa per la difesa (tueor) della libertà. - 12. C'era
in tutti una grande speranza di impadronirsi della città. - 13. Fruendo di tutti i
piaceri, l'animo si infiacchisce. - 14. Non c'era nessuna possibilità (facultas) di
usare le navi.
sono desideroso
tempo di salvare
di enlrare (ineo:
per disporvi I'ac,
- 9. Dovreste ap
città. - 10. Per
freddo i Romani
grandi somme d
ne (facio) di stra
triumviri per f i
fondazione (ded
tribuni della p1e
per difendere (ri
1
Genitivo e dativo del gerundio e del gerundivo
Accusativo e
374"
7. Tanta uniuersae Galliae consensio fuit libertatis uindicandae, ut omnes
et animo et opibus in id bellum incumbérenl. Ces. - 2. Sulla tribunis plebis sua
lege iniuriae faciendae pofestatem ademit, auxilií J'erendi rellquit. Cic. - 3'
Romulus cum Remo fratre dicítur ab Amulio, rege Albano, ob labefactandi regni
timorem ad Tibèrim exponi iussus esse. Cic. - 4. Interdum uoluptates omittuntur
maiorum uoluptatum adipiscendarum causa, aut dolores suscipiuntur maiorum
dolorum effugiendorum gratia. Cic. - 5. Quae erat ista libîdo crudelitatis
exercendae, quae tot scelérum suscipiendorum causa? Nulla, iudíces, praeler
praedandi noDam singularemque rationem (sistema). Cic. - 6. Stoici Epicuréis
irridendi sui facultatem dederunt. Cic. - 7. Mala et impía consuetudo est contra
deos disputandi. Cic. - 8. Germanorum consuetudo est (: Germani solent),
quicumque bellum inJérant, resistère. Ces. - 9. Opportuna explicandis copiis regio
erat, equitabilis et uasta planities. Ctrz. - 10. Tempus quod gerendis rebus
superesset, ab Hannibale quieti datum; ea neque molli strato neque silentio
arcessTta (erat). Liv. - ll. Claudius Appius, decemuir legibus scribendis, causd
fuit plebi secedendi a patribus. Liv. - 12. Animis natum inuentumque (est)
poèma iuuandis. Or. - 13. Comitiis omnibus perficiendis undècim díes Caesar
tribuit.
Ces.
375. 1. Spero che non vi manchi mai la volontà di aiutare (adiùuo; auxilior;
subuenio; opem fero; auxilium Jèro) i nostri amici. - 2. Nei poveri c'è per natura
la tendenza (inclinatio) di invidiare i ricchi. - 3. Vennero tre ambasciatori per
(: causa) chiedere a Cesare la pace. - 4. Si narra che Cleopatra durante la
battaglia di Azio fuggì con la nave per (causa) salvarsi e che poco dopo anche
Antonio abbandonò la sua flotta per (gratia) raggiungerla. - 5. Figlie mie,
r74
al
376. l.
LIt aa
mollis ac minime
In Hannibale plu
ipsa pericùla erai
arcendum bellun
uiuendum. Ctc. 6. Ad remediunt
ciuítas coffigit.
tradídit. Nep. instituta tueri sa
erat tertia lex
profecto non ext
c,
oportet esse cuiqt
tem. Cic. - 12. (
uirtutem) et in Ìt
13. Temperantid
Cic. - 14. Magis
Iahores mole.stiar
Nemo umquaftî (
temperantior. C,,r
377.
1. In qu
fondazione (cottt
Siamo inclini nc
sono desideroso di vedervi e di parlarvi. - 6. Troppo abbiamo indugiato; è
tempo di salvare la libertà. - 7 . Per noi è questo il momento (tempus) migliore
di entrare (ineo; uenio; ingredior) in città. - 8. Quella pianura era adattissima
per disporvi l'accampamento (traduci sia col dativo, sia con ad el'acc-ssativo).
- 9. Dovreste applicarvr (operam do) al più presto a conoscere le leggi di quella
città. - 10. Per proteggersi (arceo; traduci col dativo, con causa, con ad) dal
freddo i Romani indossavano due o tre tuniche. - 1 1. Ottaviano Augusto spese
grandi somme di denaro per l'erezione (exaedifico) di templi, per la costruzione (facio) di strade e di ponti. - 12. È noto che Tiberio Gracco fece istituire i
triumviri per I'assegnazione (assigno: dat.) dei campi ai cittadini e per la
fondazione (deduco: dat.) di nuove colonie. - 13. A nessuno sfugge che i
tribuni della plebe furono istituiti per limitare (minuo) I'autorità dei consoli e
per difendere (tueor) gli interessi (commódum) del popolo.
Accusativo e ablafivo del gerundio e del gerundiyo
376. l.
)
s
l
i
I
t
Ut ad bella suscipienda Gallorum alàcer ac promptus est animus, sic
mollis ac minime resistens ad calamitates perferendas mens eorum est. Ces. - 2.
In Hannibale plurímum audaciae ad pericùla capessenda, plurímum consilii inter
ipsa pericùla eral. Liv. - 3. Ha:nníbal partiebatur curas simul in inferendum atque
arcendum bellum. Liv. - 4. Breue lempus aetatis satis longum est ad bene
uiuendum. Cic. - 5. Flagitiosum est ob rem iudicandam accipére pecuniam. Cic. 6. Ad remedium iam diu neque desideratum nec adhibítum, diclatorem dicendum,
ciuítas coffigit. Liv. - 7. Antigónus Euménem mortuum propinquis sepeliendum
tradídit. Nep. - 8. Superstitione tollenda religio non tollítur; nam maiorum
instituta tueri sacris caerìmoniisque retinendis sapientis est. Cic" - 9. Cqrbonis
erat tertia lex de iubendis legibus ac uetandis. Cic. - 10. Qui est fidens, is
profecto non extimescit; discrépat enim a timendo confidére. Cic. - Il. Non
oportet esse cuiquam, ne in ulciscenda quidem iniuria, hominis occidendi potestatem. Cic. - 12. Omnis Socràtis oratio in uirtute laudanda (e non: in laudando
uirtutem) et in hominibus ad uirtutis sîudium cohartandis consumebatur. Cic. 13. Temperantia constal (risultare) ex praetermittendis uoluptatibus corporis.
Cic. - 14. Magis est secundum naturam pro omnibus gentibus iuuandis maximos
labores molestiasque suscipère, quam uíuere in maximis uoluptatibus. Cic. - 15.
Nemo umquam Caesare acrior in rebus gerendis fuit, nemo eodem in uictoria
temperantior. Cic.
)
r
I
377.
1. In quell'anno i Galli transalpini occuparono un luogo adatto alla
fondazione (condo) di una città non lontano di là dove ora c'è Aquileia. - 2.
Siamo inclini non solo a imparare, ma anche a insegnare. - 3. Si terranno
175
(habeo) presto
i comizi per I'elezione (creo; dativo, ad e acclsativo) dei consoli.
- +. Si narra che I'imperatore Traiano preponesse Qtraeficio) Plinio il Giovane
(minoì) al governo (rego) della Bitinia. - 5. Irzio, tutto quello che (quidquid)
ebbe di forze, lo rivolse (conféro; dat., in e acc.) alla difesa (tueor) della vostra
libertà. - 6. I cittadini siano pronli Qtaratus) ad aflrontare (subeo) tutti i
pericoli per la salvezza (seruo) di tutti. - 7. I soldati spartani, per dìssimulare o
p., tur"on dere (occulto) il sangue delle loro ferite, indossavano delle tuniche
purpuree. - B. Il console abbandonò il territorio dei nemici al saccheggio
Stati si amminilpopntor; diripio; traduci col gerundivo predicativo). 9. Gli
Jtràrro saggiamente non punendo i cittadini che hanno commesso qualche
colpa, ma"iogliendo le cause che li hanno spinti a commettere delitti' - l0' Il
primo libro delle Tusculane tratta del disprezzo (contemno) della morte, i1
secondo della tolleranza (toléra) del dolore, ll terzo del lenimento (lenio)
(aegrituclo) - ll.Dalla lettura dei grandi poeti non solo potrai
dell'angoscia
-(percipio)
grande diletto, ma anche utili precetti. - 12. Pitàgora,
trarre
Demòcrìto, Anassàgora passarono (me transféro) dal governo (rego) degli Stati
(ciuítas) alla inclagine (inuestlgo) sulla natura (: sulle cose)'
uerbo dicto, oppu
1. Ascoi
senza parlare. temere il rimpro
senza attendere
taluni senza ave
senza esitare. - 7
senza avere vintr
dalla sua attivit
colpisse un nefi
I'eloquenza, sonr
degli ascoltaton.
(congredior) senz
e nel genere vo1
nessuna regione
nulla, senza (qrl
Coniugazione p
<Senza>>
seguito da un verbo
378.
In tutte le proposizioni di questo esercizio c'è almeno una locuzione che si
può tradurre con la preposizione (senza) seguìta da una voce verbale'
1. Dicam sine cunctatione quod sentio. Cic. - 2. Equítes missi nocte iter
conficiunt, imprudentent atque inopinantem hostem aggrediuntur. Ces. - 3.
Romani non rogati Graecis auxilium affèrunl. Cic. - 4. Eumènes, insciente
Antigòno, iugulctus est a custodiózzs. Nep. - 5. Multi probant oratores et poètas
nrqin intellégunt qua re commotí probent. Cic. - 6. Quotiens ego Archíam uídi,
cum litteram scripsisset nullam, magnum numerum optimorum L)ersuum dícère ex
tentpore (improvvisare)/ Cic. - 7. Fecerunt id serti Milonis, nec imperante nec
sciente nec praesente domino. Cic. - 8. Nullum tempus dimittam quin de populi
Romani libertate cogítem. Cic. - 9. Bestiis ipsa terra fundit ex sese pastus nihil
laborantibus. Cic. - 10. Nullum intercedebat tempus, quin extremi cum equitibus
proeliarentur.
Ces. - 11. Qui statuit aliquid parte inaudita altéra, aequum licet
'statuèrit,
haucl aequus fuít. Sen. - 12. Octauíanus numquam filios suos populo
commendauit ut non adicéret: <Si merebuntur>. Svet-
379.
Traduci in latino, in tutti i modi che potrai, le locuzioni costituite da <senza>
e da una voce verbale; esempio: Se ne andarono senza dire nulla: AbÌérunt síne uerbís,
oppure tacíti, oppure silenfes, oppure nihit locuti, oppure nihíl dicentes, oppure nullo
t]6
380. l. Hann,
agenda uidenclotli
ulciscenda non sL
adhihendum,
ut
suhueniendum est
cum (poiché) nto
iucundítas, cutit
5. De hac re Etit
defensor salutis r;
ulendum (e non:
ut íta dicam, riri
historia leges (re'
persuasione ,-it'er
mundus esl. Sen,
uidetur. Nam, pet
ntodo .fbrendunt.
peccat et admortí,
faciendus non sirt
clam hominum ge;
ri. Cic. - 13. trlt
mìnime mihi hac
Sall. - 14. Admoi
L1
.
t
lonsoli.
iiovane
idquÌd)
r vostra
rutti i
rulare o
tuniche
cheggio
Lmminiqualche
-10.n
, il
rorte
(lenio)
) potfai
itàgora,
sU Stati
uerbo dicto, oppure neque ullum uerbum dixerunt, oppure cum nihil dixissent.
1. Ascoltarono quella luttuosa notizia senza piangere; si allontanarono
senza parlare. - 2. Senza saperlo, ci lavoriste molto. - 3. Dico questo senza
temere il rimprovero di nessuno. - 4. Il console ordinò di attaccare battaglia,
senza attendere I'aiuto del collega. - 5. Molti elogiano i poeti senza capirli,
taluni senza averli neppure letti. - 6. Il tribuno si gettò in mezzo ai nemici
senza esitare. - 7. Labieno giuro che non sarebbe ritornato nell'accampamento
senza avere vinto. - 8. Gorgia visse fino a centosette anni, senza mai desistere
dalla sua attività (opusl). - 9. Non lanciarono neppure un dardo senza che
colpisse un nemico. - 10. Molti, senza (cum e cong.) aver mai imparato
I'eloquenza, sono così facondi per natura, che riescono a commuovere l'animo
degli ascoltatori. - I 1. Alessandro Magno con nessun nemico venne a battaglia
(congredior) senza (traduci le tre proposizioni dipendenti con qui non, nel caso
e nel genere voluto) sconfiggerlo, nessuna città assediò senza espugnarla, in
nessuna regione entrò senza conquistarla. - 12. Essi non hanno mai intrapreso
nulla,
senza (quin) essersi
prima consigliati con me (aliquem consùlo).
Coniugazione perifrastica passiva
380. l.
re che si
octe iter
ls. -
3.
irtsciente
,t poètas
'om uidi,
licére ex
únte nec
le
populi
nihil
:tus
zquitíbus
,run licet
s populo
r
((
senza))
ne uerbis,
,ure nullo
Hanníbal triennio sub Hasdrubàle imperatore meruit, nulla re, quae
agenda uidendaque magno.fuÍuro duci esset, praetermissa. Liv. - 2. Haec a te
ulciscenda non sunt, etiamsi non sunt dolenda. Cic. - 3. Tantum cibi et potionis
adhibendum, ut reficiantur uires, non opprimantur; nec uero corpòri solum
subueniendum est, sed menti atque anímo multo magis. Cic. - 4. Nos qui uiuímus,
cum (poiché) moriendum sit, nonne miseri sumus? Quae enim potest esse in uita
iucundítas, cum dies eÍ noctes cogitandum sit iam iamque esse moriendum? Cic. 5. De hac re quia multi dixére, praetereundum puto. Sall. - 6. Plancio, qui fuit
de.fènsor salutis meae, a me referendam gratiam non putem? Cic. - 7. Sententiis
utendum (e non: sententiae utendae) eorum potissimum (est) qui maxíme forti et,
ut ita dicam, uirili utuntur ratione atque sententia. Cic. - B. Intellégo te alias in
historia leges (regole) obseruandas putare, alias in poèmàte. Cic. - 9. Cum hac
persuasione uiuendum est: non sum uni angùlo natus, patrio mea totus hic
mundus esl. Sen. - 70. Nunc illud, quod praeterii, non omnîno relinquendum
uidetur. Nam, per deos immortales, quod isreJècit, quo tandem modo uobis non
modo ferendum, uerum etiam audiendum uidetur? Cic. - 11. Corrigendus est qui
peccat et admonitione et ui, et mollíter et aspère, meliorque tam sibi quam aliis
.faciendus non sìne castigatìone, sed sine ira. Sen. - 12. Esse naturam admirandam hominum genéri pulchritudo mundi ordoque rerum caelestium cogit confitèri. Cic. - 13. Magistrafus et imperia, postrèmo omnis cura rerum publicarum
minime mihi hac tempestate capienda uidentur, quoniam uírtuti honos non datur.
Sall. - 14. Admonendum potius te e me quam rogandum puto. Cic.
l7'7
1. Avreste dovuto seguire (obtempéro; sequor; pareo; utor) i consigli di
chi è più saggio di voi e di chi vi ama. - 2. Mi pare che sia noi, sia i nostri figli
dobbiamo onorafe e venerare sempre gli antenati. - 3. Costoro dovranno
finalmente ammettere che bisogna che essi e gli altri obbediscano all'autorità
del popolo romano. - 4. I vecchi non devono invidiare i giovani, r tagazzi non
devono invidiare gli adulti: ognuno deve godere (fruor) i vantaggi (opportunítas) della sua età, tollerarne gli svantaggi (incommódum). - 5. Nell'affrontare
(adeo) i pericoli, dobbiamo imitare la consuetudine dei medici, i quali curano
blandamente i malati leggeri lleuíter aegroto), ma debbono usare cùîe (curatio)
energiche (uehémens) e pericolose (anceps) in malattie più gravi. - 6. Non
dobbiamo servire un uomo, ma solo Dio. - 7. Dovrete ritenere (habeo) veti
amici quelli che non vi avranno abbandonato (desèro) nelle avversità, e
dovrete perdonarli, qualora (si) abbiano sbagliato Qtecco). - 8. Dobbiamo
seguire (ieneo) la via che ci ha indicato la natura e non allontanarci mai da
.riu. - 9. Il generale arringò i soldati dicendo che, non essendoci nessun'altra
speranza disalvezza, dovevano o vincere e disperdere i nemici, o morire. - 10.
Éirogtru godere della libertà, ma non abusarne. - 11. Si deve vincere, ma poi si
debbono anche perdonare i vinti. - i2. Non dobbiamo cibarci di quegli
alimenti che soddisfano il gusto, ma danneggiano la salute.
381.
Il supino
Supino attivo -
382. l.
Aquoni
castra utrique pab
Numída quidam, ,
Bocchi consilía. Si
ra aut colonia ex
repérit Dumnorrge
casse. Ces. - 6. Lc,
7. In tanta tamqt
omnium .flagitiorut
uisu quatn dictu {ei
Cuiuis facile est s
aspèrum est, cotltl
tristis res est si;te
damque difficilis.
nihil esse turpe di
t
15.
383. l.
Lustu
Siamo
andremo a dormir
(deprècor) la salve.
molto dall'accamp
re, altri per vender
ftglia a costui. - (
Curione, che era
debba scegliere qu
quello (che sia) pir
(due) figlie, una 1'
difficile per molti
Spesso i cibi più pl
- 10. Non tutte le
senza aver potuto
genitori è cosa en
diffìcili a distingur
,
t78
.ig1i di
::i figli
, ianno
:torità
zi non
Il supino
ortuníLrntare
lurano
uratio)
. Non
r)
veri
si!à,
e
biamo
nai da
n'altra
:.
-
10.
poi
si
quegli
Supino attivo
-
Supino passivo
382. l. Aquam J'orte Tarpeia extra moenía petttum iérat. Liv. - 2. Pone
castra utrique pabulatum et lignatum ibant, neutri altèros impedientes. Liv. - 3.
Numída quidam, Aspar (Aspare) nomíne, praemissus est ab lugurtha speculatum
Bocchi consilia. Sall. - 4. lt{eque regio ullafuit, nec municipium, neque praefectura aut colonia ex qua non ad me publíce uenèrinl gratulatum. Cic. - 5. Caesar
repérit Dumnorlgem soróres el propinquas suas nuptum in alias ciuitates collocasse. Ces. - 6. Lacedaemonii consurrexerunt et senem sessum receperunt. Cic. 7. In tanta tamque corrupta ciuitate Catilina, id quod factu facillimum erat,
omnium flagitiorum atque J'acinórum cateruas círcum se habebat. Sall. - 8. Illa
uisu quam dictu (erant) Joediora. Liv. - 9. Pudenda dicîu spectantur. Quint - 10.
Cuiuis facile est scitu (ma anche: scire) quam fuerim miser. Ter. - ll. Dolere
aspèrum est, contra naturam, dfficile perpessu, triste, durum. Cic. - 12. Dolor
tristis res est sine dubio, aspéra, amara, inimica naturae, ad patiendum tolerandumque dfficílis. Cic. - 13. Placet Stoicis suo quamque rem nomíne appellare:
nihil esse turpe dictu. Cic. - 14. Id facére et dicère turpe est. Cic.
15.
Lusum it Maecénas, dormltum ego Vergiliusque. Or.
383. 1. Siamo
venuti ad ammonirti, non a pregarti. - 2. Questa sera
andremo a dormire prestissimo. - 3. Essi si recarono da Cesare per implorare
(deprècor) la salvezza del loro fratello. - 4. Parecchi soldati si erano allontanati
molto dall'accampamento, alcuni per foraggiare (pabùlor), altri per saccheggiare, altri per vendere (uenumdo) le cose predate. - 5. Non darò mai in sposa mia
figlia a costui. - 6. Mi si dice che non hai neppure fatto sedere in casa tua
Curione, che era venuto per ossequiarli (saluto). - 7. Non mi sembra che si
debba scegliere quello (che è) più piacevole (iucundus) a udirsi o a vedersi, ma
quello (che sia) più degno di essere fatto, conosciuto, ricordato. - 8. Delle mie
(due) figlie, una I'ho data in sposa a un plebeo, |'altra a rtn patrizio, e, cosa
dilficile per molti a capirsi, non mi vergogno di nessuno dei (due) generi. - 9.
Spesso i cibi più piacevoli a mangiarsi sono i più difficili a digerirsi (concòquo).
- 10. Non tutte le cose che piacciono sono facili a conseguirsi: alcuni muoiono
senza aver potuto soddisfare il loro desiderio più ardente. - I 1. Uccidere i
genitori è cosa empia anche solo a pensarsi. - 12. Queste cose sono molto
difficili a distinguersi"
t79
ESERCIZI DI RICAPITOLAZIONE
SULL'USO DEL PARTICIPrc, DEL GERUNDIO,
DEL GERUIVDIVO E DEL SAPINO
no consulibus, ult
Plautus et Ìtlaeuiu:
a, um). Grov.
12.
DANES
384. l.
Missi sunt ad M. Antonium persequendum duo consules, Pansu et
Hirtius, et Oclauianus, adulescens annos X e VIII natus, Caesaris nepos' qucm
ille testarnento heredem reliquérat et nomen suum ferre iussérat. Eutr. - 2'
Timoleon cepit Mamercum, Italicum ducem, hominem bellicosum et potentem,
qui tyronnos adiùtuwt in Siciliam uenèrat. Nep.- 3. Hermagòras (Ermàgofa) Dir
irat subttis et in plurímis admiranùts. Quint. - 4. Nullum uitium taetrius e'sÍ
quam auaritia, praesertim in principíbui et rem publicam gubernantibus. Cic' - 5'
Notissimum est Claudios omnes, excepto dumtaxat P. Clodio, optimates adsertoresque uni(:os clignitati,s ac potentiae patriciorum semper .fuisse atque aduersus
plebem uiolentos et contumaces. Svet. - 6. Illum M. Regùlum Carthaginienses
resectis palpébris illigatum in machína uigilando necauerunt' Cic. - 7. Neque me
stante et manente ín urbis uigilia neque resistente Cn. Pompeio, otnnium gentium
uictore, umquatn se illi rem publicam delère posse duxerunt. Cic. - 8. Acriores
morsus sunt interntissae libertatis quam retentae. Cic. - 9. Caesare interfecto,
statim cruentutn alte extollens M. BruÍus pugionem, Ciceronem nominatim
exclamauit atque ei recuperatam libertatem est gratulatus. Cic. - 10. Plebs
incredibile memoratu est quam intenta (accanita) fuerit. Sall. - 11. Turrim
militibus compléuit tuendamque ad omnes repentinos casus tradídir. Ces.
Munèra, crede mihi, capiunt hominesclue deosque:
12.
plac:atur donis luppíter ipse datis. Ov.
385.
1. Sapiens multa sequítur probabilia neque comprehensa neque percepta
neque assenst. Cic. - 2. P. Sextius, diffisus suae atque omnium saluti, inermis ex
tabernacùlo proclit. Ces. - 3. Alexander consilium (consiglio di guerra) adhíbet,
quid optimum /actu esset, exqunens. Cutz. - 4. Ciuítas incredibíle memoratu est,
arlepta libertate, qu(mtum breui creuèrit; tanta cupldo gloriae incessérat. Sall. 5. Aiunt Themistoclem, cum taurum immolauisset, excepísse sanguinem patèra
et, eo poto, mortuum concidisse. Cic. - 6. Sunt permulta quibus est meclendum,
eÍiamsi res publica satis esse uidetur sceleribus hostium liberata. Cic. - 1 '
Nuntiahunt legati Labicanos arma cepisse et cum Aequorum exercitu, depopulatos agrum Tusculanum, castra in Algído posuisse. Liv. - 8. Consul oppídum
oppugùare adortus quadringentos septuaginta ditissimos, pecunia grandi pactos
ut abire inde licéret, dimlsit, cetèram multitudinem ui cepit.I-iv. - 9. C. Marium
Italiú seruató ab illo demersum in Minturnensiunt paludibus, A/îicd deuictà ah
eoclem expulsum et naL{fràgum uidit. Cic. - 10. Annis .fere DC post Romam
conclítem Liuius (Andronlcus).fahúlam dedit C. Claudio, Caeci.filio, M. Tudita180
386.
7. Solonett
tem dicit senem .fi<
nego; multis enint
illud omnia refert.
tumultu ciuitatent
uiuendi, quin alteri
Sullanis, alii Citutc
di suis, Athenus se
fruenda etíam est.
ut, quae statuae (
demoliendas locart
adessent. Cic. - É
conflixit nec incrue
quam laetitia.fitsis
prope iustorum ar,
demersum, deinde t
diam coffigìt, irtdt
- B. (Jnus adhuc
MonrolocrA, S 9
temporibus et mctl'
consilio, .fide, grat
nomínis ipsa praes
10.
Est
tu'ht
deserloe
relígiortt
387. l. Gli Ate
tempo (facultcttent
dae; uaco e i1 dat.)
da lui fatte per l'er
di
opere d'arte
Mummio nel 146
(
desisto; Jinem fctc
r
Terminata la guer
no consulihus, anno ante natum Ennium; qui (Liuius) fuit maior nalu
quam
Ploutus et Naeuius. Cic. - 11. Ploratur lacrimis amissà pecunià ueris (da uerus,
a, um). Giov.
12.
LentescunÍ tempóre curae
uanescitque absens et nol)us intrat ctmor. Ov.
Pansa et
]s, quem
,ttt. -
2.
oîentem,
gora) uir
,trius est
Cic. - 5.
adsertoaduersus
qirtienses
-e(lLte
me
gentium
,lcriores
rterJ'ecto,
tntinatim
ù.
Plebs
Turrim
es.
Percepla
ertnis ex
ttdhíbet,
r1lLr esl,
386. l. Solonem uersibus gloriantem uídemus, qui se cotídíe alíquid oddiscentem dicit senem
fiéri. Cic. - 2. Non nego
indulgendum esse corpóri, serriendunt
nego; multis enim seruiet qui cctrpóri seruit, qui pro illo nimium lintet, clui ad
illud omnia refert. Sen. - 3. T. Pomponius Attícus, postec\qucutt ticlìt Cinnarto
tumultu cíuitatem esse perturbatam neque dari sibi Jactthotent pro c/igttitote
uiuendi, quin alterùtrom partem oJJ'endèret, dissociatis onimis cir:iurtt, cum alii
Sullanis, alii Cinnanis.t'auèrent partibus, idoneum tempus ratus studiis obsequendi suis, Athentts se contùlit. Nep. - 4. Non paranda nobis solum sapientia, sed
.fruenda etiam e,st. Cic. - 5. Centuripinorum senatus decreuit populusque iussít,
ut, quae statuae C. Veruis ipsrus et patris eius et Jilii essent, eas quaestores
demoliendas locorent, dumque ea demolitío Jièret, senatores ne minus XXX
adessent. Cic. - 6. Hic consul primus cum rege Veientium secundo proelio
conflixit nec inc:ruentam uictoriam rettùlit; maior itaque ex ciuibus amissÌs dolor
quam laetitia.fusis hostibus fuit.Liv. -7. C. Marius, summa senectute, cum tim
prope iustorum armorum profugisset, primo senile corpus paludibus occuhat;it
demersum, deinde ad infimorum ac tenuissimorum hominum Minturnis misericordiam coffigit, inde nauìgio pcrparlo in oras Africae desertíssimas peruénit. Cic.
- B. (lnus adhtrc Jitit post Romam condítam di immortales Jaxint (vedi
cuí -res publica totam se tradèret,
MonpoloclA, $ 98, d.), ne sit alter!
- - 9. Animo consulem esse oporÍet,
temporibus et malis coacta domesticis. Cic.
consilio, /ide, grauitate, uigilantia, cura, maximeque, id quod urs (significato)
nomínis ipso praescrîhit, rei puhlicae consulendo. Cic.
10.
Est urbe egressis tumulus templumque uetustum
desertae Cerèris iuxlaque antiqua cupressus
religione patrum multos seruata per annos. Yirg.
t. Sall.
rt patéra
dendum,
'tc. -
7.
epopulaoppídum
li pTctos
,lf uriunt
t'ictòí ab
Romam
l rtdrÍa-
387.
1. Gli Ateniesi, occupati nel condurre una difficile guerra, non ebbero
tempo (facultatem non habeo ad aliquid faciendum, oppure: alicuius rei faciendae; uaco e il dat.) di richiedere (exígo) a Pericle il resoconto (ratio') delle spese
da lui fatte per I'erezione di templi e di statue. - 2. Corinto, città antica e piena
di opere d'arte (opus atque artificium), fu presa e distrutta dal console
Mummio nel 146 a. C. - 3. Al calar delle tenebre i cavalieri cessarono (desíno;
desisto; finem facio) di inseguire (insèquor; consector; insto) i nemici. - 4.
Terminata la guerra contro i Sabini, Tarquinio, ritornato a Roma, dichiaro
181
guerra ai Latini. - 5. Il comandante, (dopo aver) ordinato che i soldati si
tenessero nell'accampamento e non combattessero contro i Galli, partì per
conoscere 1o (stato di) animo delle altre popolazioni (ciuíras). - 6. È noto che
Varrone, a cui era stata affidata da Pompeo la difesa della Spagna ulteriore, si
arrese a Cesare senza combattere. - L L'Africano Maggiore lu di singolare
modestia; nel ricusare gli onori si comportò sempre come si era comportato
nel guadagnarseli (mereo). - 8. (Poiché) i nemici (erano ormai) sterminati, ogni
guerra conclusa, sani e salvi i cittadini, incolume (intéger) l'esercito, salde le
guarnigioni, tranquilla la situazione (res), si propose che fosse chiuso il tempio
di Giano. - 9. Si debbono intraprendere (suscipio) le guerre solo allo scopo che
si possa vivere in pace senza subire ingiustizie; ottenuta poi la vittoria, i
vincitori debbono risparmiare i vinti che hanno combattutto lealmente senza
macchiarsi di delitti inumani (immanis). - 10. Agli Elvezi (non) restava (che)
una sola strada, attraverso cui non avrebbero potuto procedere senza il
consenso dei Sèquani. - 11. Per istigazione (auctòr) di Catone, i tribuni dissero
che Scipione era stato corrotto da Antioco, re di Siria. - 12. Cesare, dopo aver
meditato (medítor) a lungo (: molte cose), passato (transgredior; traicio) tl
Rubicone, occupate (capio; potior) alcune città, saputo che Pompeo stava per
allontanarsi dalla capitale, marciò verso Roma. - 13. Laocoonte stava sacrificando un toro a Nettuno, quando, incredibile a dirsi e orribile a ricordarsi,
due enormi serpenti vennero da1 mare ad assalire lui e i suoi figli.
anno.
389.
Morte
d
Tumultut
sedauit eosqlrc
(
conspectum sulil||
lacrimarent onute
mentis argunlettt(.
dam mandata aci
inuictus animtts.iì
turne similent si
uaticinarique se
sanguínis fusura ,
ra. Ad poslremtlr
390.
TEMI DI RICAPTTOLAZIONE
SULL'USO DEL PARTICIPIO, DEL GERUNDIO,
DEL GERUNDIYO E DEL SAPINO
M. Lepirl
Caesarem facta,
La
guerr
AdD,)
Antonio denuntia
gratia consul sart
tore) cum exercitt
rem publícam Ìihe
388.
La fine di Marco Antonio.
Cum M. Antonius ob amorem Cleopàtrae, ex qua duos Jilios habebat,
Philadelphum et Alexandrum, neque in urbem uenire Dellet neque finito triumuiratus tempòre imperium deponére bellumque molirètur, quod urbi et ltaliae
inferret, ingentibus tam naualibus quam terrestribus copiis ob hoc contractis,
remissoque Octauiae sorori Caesaris repudio, Cctesar (Actuuianus) in Epîrum
cum exercitu traiècit; pugnis deinde naualibus el proelíis equestribus secundis
felicíter decertauit. M. Antonius, ad Actium classe uictus, Alexandréam prffigit
obsessusque a Caesare in ultima rerum desperatione, praecipue occlsae Cleopàtrae falso rumore impulsus, se ipse interftcit. Caesar, Alexandrèa in potestatem
redacta, Cleopàtra, ne in arbitrium uictoris uenirel, uoluntaria morte defuncta, in
urbem reuersus, tres triumphos egit, unum ex Illyríco, altérum ex Actiaca
uictoria, tertium de Cleopàtra, imposíto fine ciuilibus bellis altéro et uigesímo
t82
Brutum liberandi
habendis, pecurtia
nium, nobis cohor
Brutus liberaretut
uoce depoposcit,
anteferret.
391.
Lisandro
Lisandro
che fosse suo dor
sarebbe riuscito
,