m R. GINNASIO SUPERIORE £et/mbib!bibrf
Transcript
m R. GINNASIO SUPERIORE £et/mbib!bibrf
m ■n ANNUARIO D ELLO R. GINNASIO SUPERIORE DI CAPODI STRIA Anno scolastico 1911-1912 Quid Cicero de aetatis suae imitatoribus Alexandrinorum poetarum censuerit, scripsit E u g e n in s S irn zig . Notizie scolastiche. £et/mbib!bibrf K. k. I, äaatsgynjnasiujQi TR I ESTE Stab- tip. L. Herrmanstorfor i* * : * fc -vrv-':, I fe ll P iff »sä® m »m kmmmm S Ä M Ä » s « ANNUARIO DELLO I. R. GINNASIO SUPERIORE Dl CAPODISTR1A Anno scolastico 1 9 1 1 - 1 9 1 2 S Q uid Cicero de a eta tis su ae im itatorib u s A lexandrinorum poetarum scrip sit E u g en iu s S im zig . N otizie scolastich e. TRI ESTE Stab. tip. L. H errm anstorfer 1912 cen suerit, E dit. la Direzione deli’ i. r. Ginnasio. E U G E NI O SIMZIG Quid Cicero de aetatis suae imitatoribus Alexandrinorum poetarum censuerit. \ Si Ciceronis scripta, quae vocantur rhetorica, atque in iis praecipue Brutum, Oratorem libellumque De optimo genere dicendi vel minus diligenter legeris, aliquid insoliti, quod in aliis Ciceronis libris frustra quaesieris, anim um tuum percutiefc statim que manife stum tibi erit M. Tullium quos supra diximus libros non tarn docendi causa quam eo consilio conscripsisse, u t viros quosdam aetatis suae, qui in scribendo au t inanem verborum strepitum doctrinam que nimium affectabant aut de iis quae veteres poetae Romani ad Graecorum exempla finxerant operibus secus existim abant, apertis vel reconditis verbis nonnunquam reprehenderet atque corriperet. lam vero reprehensiones illas modo ad poetas modo ad oratores aetatis Ciceronianae spectare ex compluribus locis facile colligitur. E ra n t enim ea tem pestate inter cives Romanos nonnulli. qui u t mores et instituta, quae tum vigebant, sic poesin quoque et eloquentiam funditus renovandam esse censebant, quique Caesarem et Augustum, penes quos tune opes et potentia erant, iusto vehementius adversabantur et insectabantur. Hi eloquentiam Asiaticam, id est dicendi genus tum idum nimisque exornatum , valde reprobantes Atticos oratores, in hisque maxime Lysiam velut unicum ad im itandum exemplar proponebant, unde Attici m utuato nomine a Cicerone appellantur. Hos oratores Pseudo-Atticos Tullius in iis quae supra memoravimus scriptis rhetoricis saepius quam poetas nimirum perstringit, quod verebatur, ne illorum praeceptis gloria, quam sibi in opera forensi paraverat, obscuraretur. Poetas vero aetatis suae, quorum famae eo magis Cicero invidebat, quo minus ipse carminibus fingendis inclaruerat, quam quam placidius tra c ta t quam Atticos, nihilo setius tarnen, quod a poetis priscae L atinitatis eorumque principe Ennio deflectere et nova petere exempla audeant, passim exagitat. Sed taiitum abest, u t de omnibus quas Cicero cura aetatis suae viris doctis habuit controversiis disseram, u t dissensionem illani fusius retractem , quae fuit Arpinati cum eiusdem aetatis poetis, qui poesi novandae operam dabant. Priusquam autem controversiam haue explanare incipiam, haud inopportunum videtur paullo altius rem repetere prim um que de poesi L atina pauca referre, tum ipsos poetas eorumque carm ina ad Graecorum exempla efficta, quatenus ad nos pervenerunt, enumerare, locos denique Ciceronianos, in quibus poetae novi m em orantur, attentius considerare. Item de Rom an orum poesi lvrica, sum m atim exponam, u t manifeste apparea.t, quanti momenti fuerint poetae, qui novi a Cicerone vocantur, iis qui postea fuerunt carminum auctoribus. Ac primum quidem poesis L atina non pari ac Graeca ponderanda est statera. Graeci enim poetae quasi e terra nati naturae diligentissima observatione ad carm ina condenda velut divino quodam afflatu im pellebantur eorumque carm ina in ludorumque sollemnium coetu cupidissime audiebantur. Ab antiquissimis inde temporibus cantores ad regum convivia, ad deorum sacra adhibebantur auresque audientium deorumque hominumque laudibus permulcebant. Quo factum est, u t poesis Graeca ad sensum populärem vulgaremque accommodaretur et a cunctis intellegeretur. Apud Romanos contra antiquissimis temporibus ars poetica a civibus in rerum publicarum varietate versantibus ad nugas referebatur vel prae forensi armorumque strepitu plane neglecta Graeculorum maxime curis dem andabatur. Ceterum haec ta n ta Romanorum gravitas atque severitas non impediit, quominus carm ina popularia, carm ina religiosa quaeque sunt rudim enta poesis lyricae, sympotica, am atoria, nuptialia, navalia, militaria, rustica apud gentes Italicas haud secus atque alibi increbrescerent. Quorum canticorum quam quam nihil fere ad nostra tem pora manavit, tarnen vestigia aliqua supersunt. In funeribus celebrandis nenias laudandi gratia ad tibiam cantabant; in epulis convivalia, in castris castrensia, in trium phis obscoena vel probrosa concinebant. A t cum Italici congressionum celebritate carerent, cantica ista non non latius innotuerunt neque per totam Italiam , u t Graecorum per Graeciam, vulgata sunt. O bstabat praeterea Italicae lyrae incremento, quod Graecorum poetarum gloria aures Rom anorum obstreperentur cantoresque Italici peregrina imitari quam domestica excolere mallent. In carminibus vero religiosis Italici, quo erant rigore in deorum cultu, nullam patiebantur m utationem vel varietatem , unde evenit, u t verbi gratia Carmen Arvale vel Augusti quidem aetate, etiamsi a nullo comprehenderetur, obsoleto illo et ab ultim is iam obliteratis tem poribus repetito tenore recitaretur. Cum igitur Romani vetustas canticorum formas mordicus retinerent, quid mirum poesin lyricam apud eos tardo gradu se evolvisse neque, sicuti folliculo se exserit špica, flores suos expandis.se ? Quin etiam cum litterae Graecae pei' Italiam diffunderentur, poema epieum et dram aticum prae melico principatum obtinuit. In tragoediis vero Romani choros, quae est dram atis pars lyrica, omnino omisisse viden t u r ; denique ne longus fiam, paucissima aetatis praeciceronianae ad lyricam referri possunt. Septimo denique ineunte saeculo melicum genus adhuc neglectum radices agere co e p it: grave initio et ad moreš formandos compositum, velut in Lucilii satirarum libro, qui Collyra ab amicae nomine inscribebatur; malitiosum et procax in epigram m atibus; artificiosum denique et efiem inatum in iis carminibus, quorum n atu ra e paucis fragm entis vix discerni potest quaeque in Laevii Erotopaegniis occurrunt. Sed prim ordia poesis lyricae u t initio saeculi septim i statu an tu r, tarnen negari non potest poem ata Lucilii et Laevii paucaque Porcii Licinii Catuli Graecorum melicorum exemplis longe inferiora fuisse. Poesis vero lyrica cum iis demum poetis exstitit, qui Ciceronis aetate floruerunt, quique melopoeam e Graeco fonte m anantem pleno ore hauserunt. lam vero quaerenti, utrius aetatis specim ina poetica secuti sint Italici, eiusne, qua civitates Graece plena libertate, an illius, qua in Macedonum vel Rom anorum ditione ac servitute tenebantur, sim pliciter respondebimus Italicos paucis modo exceptis non vetustorum sed Alexandrinorum , qui dicuntur, vestigia pressisse. Sed quo magis in aperto sit, quantum utriusque aetatis poetae inter se differant, n atu ram atque indolem poeseos Alexandrinorum explan ari oportet, quod quam brevissime potero absolvam. Alexandro igitur m ortuo Graecorum terram p atriam incolentium principatus, quem cum in rebus civilibus tum in literis atque artibus obtinuerant, tra n siit ad colonias in orientem deductas. Alexandrea m axime in urbe Ptolem aeorum munificentia literis et artibus splendida domus p a ra ta est, in quam doctissimi atque eruditissimi viri universae Graeciae ad literas tractan d as conveniebant. Eo arcessiti sunt hom ines docti, qui indices scriptorum Graecorum conscriberent et collatis codicibus m anuscriptis verba eorum a corruptelarum sordibus purgarent. Qui simulac ad ta n ta e moliš operam accesserunt, facere non poterant, quin in veterum scriptorum m onum enta altius descenderent eaque accuratissim is enarrationibus atque interpretationibus illustrarent, unde cem endi et recensendi ratio adhuc neglecta mirum in modum increvit. P raeter hos •homines eruditos, quorum doctrinae ex aerariio satisfiebat, non deerant, qui colligendorum et explanandorum carininum cura ad alios delata ipsi versus facerent et in carminibus condendis sibi laudein quaererent. Horum poem ata in um braculis regiae sub regum auspiciis pullulantia quantuni discederent a priscorum melicorum p raestan tia non est quod moneam. P oeta Alexandrinus versatur potissimum in exprimendis sensibus, quibus quisque rnaxime afficitur; abhorret a negotiis publicis, fugit exercitationem forensem, neglectis quae extra sunt, in semet ipsum descendit, quae in animo suo la tita n t velut divina ope in lucera profert, reruiuque inanitatem saepe doctrinae copia occultat. L ibertate nim irum amissa quid tandem supererat, quo poetarum anim i incenderentur ? Itaque nova cum quisque argum enta exquireret, in putidam elegantiam affectationemque delapsi earm ina miro im aginarum flore consperserunt. In ta n ta ingeniorum exilitate complura poeseos genera, quae olim diligentissime reculta erant, poema epieum, hercicum, tragicum obsolescere et prorsus exstingui neees.se erat. F abula localis ab uno R hiano tra c ta ta est. Ad eruditionem Alexandrinam carmen certe didacticum aptius conveniebat, nisi quod hoc quoque genus vi carebat poetica. Quamobrem recte censuit Alexandrinorum quisquis antiquorum poetarum molem horrescens versiculos pro versibus fundere in stituit. Etenim melius erat tune et sanius in ineptiarum curriculo ineptire quam tu b a epica vel cothurno tragico ex horreis deprompto cachinnum movere, praesertim cum hoc nugarum poeticarum genere, quod ad m otus animorum expriniendos pertinebat, aliquid novi et inusitati procreari posset. Sic ex Alexandrinorum officina m ulta illa prodieru n t epigram m ata, fabulae poeticae, epithalam ia, naeniae, elogia, am atoria, praeterque choliambos et mim!ambos pastoralia seu bucolica, in quibus Theocritus super ceteros praestisse lippis notum est atque tonsoribus. P raeterea in deliciis eran t elegi, quod earm inum genus antea nunquam altius provectum diversissimis argumentis, co11siderationibus, narratinnibus inserendis accomodatum Alexan drinorum opera laetissim um tu lit proventum. Innotuerunt inter elegiarios Philetas, Herm esianax, Phanocles maximeque Callimachus et post longum tem poris intervallum exeunte iam Alexandrinorum aetate Parthenius. Hi omnes in condendis elegeis secuti sunt exemplum Mimnermi, praeclari N annüs cantoris, qui puellae illius nomine elegos suos inscripserat, unde consuetudo ad Alexandrinos m anavit. Nee solum propria incendia a poetis Alexandrinis versibus celebrata sunt, verum etiarn quae de prioris aetatis amoribus saepe incundissimis et facetis minus innotuerant, ex obscuritate in lucem proferebantur et narratione poetica recolebantur. Quae earm ina — ö — erotica, quam quam neque omnibus numeris absoluta neque ab omni vitio vacua erant, tarnen a poetis posterioribus im itatione digna h ab ita sunt. Virorum maxime in mulieres arnor, qui hucusque to ta Graecia paene neglectus erat, ab Alexandrinis poetis primum summa teneritate et prope dixi p ietate cantari coeptus est. Nec defuerunt in ta n ta versificum copia, qui im par cum Homero certam en abnuentes Antim achi Thebaidem vel Scutum Herculis aliaque eiusmodi recalcanda susciperent et ad invkfou conscribenda incum berent, in quibus Homeri sim plicitatem , ingenuitatem , sinceritatem frustra quaesieris. Quodsi carminis vere epici congruentiam , convenientiam , aequitatem , commoditatem affectassent, eruditionis mole obruti Icario m ari nomen dedissent. Idcirco tenuiori versiculorum generi et dictionis elegantia et doctrinae illecebris nitenti operam dederunt. H orrebat oratio verbis obsoletis, sententiis obscuris, m ythis reconditis adeo, ut legentes am pullarum novitate perculsi frustra, quid auctor sibi vellet, quaererent. Eo m aior scilicet auctoritas, eo plenior adm iratio. Neque aliter evenire poterat, cum idem esset versuum artifex atque carm inum interpres sive grammaticus. Huic igitur poeseos generi erudito et perpolito P indari sera progenies indulserat paullo ante quam Rom anorum ditionis facta e s t ; hoc elegantiae sensu Graeculorum quotquot p atria relicta in Italiam dem igrarunt, animos rüdes Italicorum imbuerunt. Quo factum est, u t sim ulatque Romae Alexandrinorum poesis innotuit, omnium m entes et aures peregrino sonu obsiderentur, res m etrica, quae eo usque viguerat, funditus everteretur, Andronicorum Enniorum ve auctoritas teste H oratio collaberetur. Iam paucis igitur ante Ciceronis consulatum annis iuvenes aliquot studiosi et am icitia inter se coniuncti consilium inierunt de poesi L atin a renovanda et situ sordibusque purganda. In hac opera navanda Alexandrinorum m axime exemplum sectari, grandia interm ittere, elegos, epigram m ata, in v h h n factitare instituerunt. Sed cum ex auctoritate Alexandrinorum penderent et tam quam magistrorum dictata recinerent, fieri non potuit, quin in ipsa quae supra memoravimus exemplarium v itia incidentes mira, exsoleta, peregrina, obscura, absona atque absurda affectarent et nonnunquam risum M artialis1) elicerent. Princeps huius ordinis Cato fuit Valerius, qui Suetonio teste „docuit multos et nobiles visusque est peridoneus praeceptor maxime ad poeticam tendentibus ut quidem apparet vel ex his versibus: ’) Mart.. E p ig r. X . 21. — 10 — C ato g ra m m aticu s, L a tin a Siren, q u i solus leg it ac fa c it p o e ta s.“ 1) Suetonius eum libertum e Gallia Cisalpina ortum esse dicit, ipse Cato in libello qui „Indignatio“ inscribitur ingenuum se profitetur. Proscriptione Sullana anno octogesimo primo a. Chr. n. patrim onio spoliatus Rom am se contulit, ubi a Vettio Philocomo gram m atica institutus tantaque doctrina im butus est, u t iuvenis nonduin viginti quinque annorum dignus haberetur, qui scholae poetarum novorum praeesset. Ceterum ta n ta fuit eius paupertas, u t villam, quam a patre hereditate aeceperat, creditoribus cederet. Scripsit cum alia tum carm ina epica, Lydiam et D ianam , quae ab amieis admodum lau d ata s u n t : L y d ia d o e to ru m m a x im a c u ra l i b e r .2) D ianam au t D ictynnam Helvius Cinna his versibus ap p ro v ab it: S accula p erm an eat, n o stri D ic ty n n a C atonis. 3) „In d ig n atio “ utrum versibus a,n oratione soluta scripta fuerit, parum liquet. Si verum est, quod m onet H oratius in libro do Arte jioetica, indignationem nonnunquam facere versum, liaud ita ab surdum videtur Valerium hilem, quam, qui manumissionem ipsi exprobrabant, movissent, in versus effudisse. Peritissim us linguae Graeeae Romanos, quod rem m etricam neglegerent, vituperabat. Idem versus Lucilianos emenclandos suscepit, u t apparet e versiculis, qui in codicibus quilmsdam decimae libri prim i satirae H oratianae p ra e m ittu n tu r: L ueili, qiiam sis m endosus, te x te C atone D afensore tu o , p e rv in c a m , q u i m ale fa cto s E m e n d a re p a r a t v ersus, hoc lenius ille, Quo m elior v ir e t e s t longe s u p tilio r ille, Q ui m u ltu m p u e r e s t loris e t fu n ib u s udis E x o ra tu s, u t e sse t o pem q u i fe rre po etis A n tiq u is p o sse t c o n tra fa stid ia n o s tra G ra m m a tie o ru m e q u itu m doetissim us. Cum carm inibus L atinis limam deesse anim advertisset, amicorum animos in carm ina Apollonii Rhodii, Euphorionis, Callimachi aliorumque poetarum aetatis A lexandrinae convertit hosque im itandos praedicavit. Nec solum poeseos novandae auctor fuit Valerius Cato, verum ’) S u et. de g ra m m . 11. 2) T este S u etonio de g ra m m . 11. T ic id as v e rsu m illu m eo m p o siu t. 3) ibidem . — 11 — etiam artis oratoriae, qua prae iis excellebat oratoribus, qui A ttici a Cicerone appellantur et persaepe vellicantur. Idem sentiebat de em endanda arte poetica et rhetorica C. Licinius Macer Calvus. Licinii Macri rerum scriptoris a. d. V. K al. Iunias anno a. Chr. n. octogesimo secundo1) Romae natus „parvolus sta tu ra e ra t“ u t S eneca2) ait, „propter quod etiam Catullus in hendecasyllabis3) vocat illum „salaputtium disertum “ itemque ab O vidio4) exiguus appellatur. P a te r eius a Cicerone repetundaruni accusatus, priusquam filius nasceretur, šibi mortem consciverat. Admodum puer Catullum carm inibus suis ita inflamm averat, u t exinde pro amico haberetur et carmen Catullianum L ei dedicaretur. Uxor eius Quintilia, quacum feliciter vixit, praem a tu ra morte absum pta est. De calam itate consolatur amicum Catullus teneris illis elegis qui XCV prim i libri carmen efficiunt. Idem Calvus secundum praecepta novae scholae carm ina ero tica5) scripsit, quae a S eneca6) iocosa quidem, sed ingentis anim i plena fuisse dicit. P raeterea epigram m ata in Caesarem composuit, quibus tan tu m abest, u t Caesaris iram moveret, ut hic ad Macrum de reconciliatione per amicos agentem ultro ac prior scripserit.7) Idem mordacissimis hendecasyllabis M.’ Curium, choliambis Tigellium perstrinxit. Priscian u s8) epithalam ium quoque scripsisse tra d id it; P ro p ertiu s9) autem cum dicit haec e tia m d o o ti confessa est. p a g in a Calvi, cum e a n e re t m iserae fu n e ra Q u in tiliae nihil aliud in animo habuisse videtur nisi Calvi poem ata elegiaca. Praeterea epyllio Ionis casus intexuit. Ingenio fuit hilari et lepido, nisi quod tristi exitu patris afflictus est. Sermo cum aculeo aliquo elegans, modo suavis modo acerbus. A t maiorem laudem Calvus collegit causis in foro dicendis duxque habitus est A tticorum illorum, qui non Asianas tan tu m ampullas condem nabant, sed Ciceronis tem peratiorem quidem eloquentiam u t inflatam et redudantem im probabant. ' ) P lin . H . N . V II. 49. 165. 2) 3) 4) 6) 6) 7) 8) ") Sen. c o n tro v . V II. 17 C at. c arm . L I I I . 5. O v. T rist. I I . 432. ibidem . Seneca, c o n tr. V II. 17. S u et. Caes. 70. P rise. V I. pag. 658 P. P ro p . I I I . 25. 4. — 12 — P raeter Catonem et Calvum e Gallia T ranspadana Romam venerat Cornelius Nepos clarissimus rerum scriptor, u t procul a negotiis publicis totum literis se dederet. Mox captus est admiratione Catulli et vicissim a Catullo in carm inibus laudatus. Idem fuit amicus A ttici et Ciceronis et, u t fere omnes illius aetatis viri docti, teste Plinio *) occasione oblata versus faciebat, quibus Catulli nugas im itatus esse videtur. E tiam M . Purium Bibaculum Cremonensem inpoetarum novorum numero referre licet, qui auctore H ieronym o2) anno centesimo tertio a. Chr. 11. ortus est. Eius carm inum nobis q u attu o r fragm enta supersunt, quorum tria in laudem Catonis facta sunt. In primo quidem fragmento Catonem ut supra diximus solum facere poetas existim at, in secundo eum villam creditoribus cessisse n arrat, in tertio modestam Catonis vitam laudat, in quarto denique fragmento Orbilii oblivionem deridet. lam vero si Furius anno, quo H ierony mus tradidit, natus esset, illos versus in Catonem et Orbilium non fecisset cum illo tempore, quo memoriam labantem Orbilii in ludibrium vertit, ipse senescens in idem vitium memoriae delapsurus esset. Unde Hieronymum Furium Cremonensem ab A11tia te 11011 distinxisse verisimile est. Poem ata epica usque fastidiens cum iocosos est mordaces iambos et heiulecasyllabos composuit, tum m axim e epigram m atibus, cui generi perquam indulgebat, ut Calvus et Catullus.Caesarem et Augustum persecutus est, qui, u t T a c iti2) u ta r verbis, „et tulere ista et reliquere.“ Dum vixit, voluptati obsequens fuit ideoque „Bibaculus erat et vocabatur.“ 4) Praeter carm ina „L ucubratio“ Furio a ttrib u itu r prorsa oratione exarata, quae Ciceronis facete dicta continet. Apud Catullum cum nulla fiat m entis Bibaculi, quam quam et is Alexandrinorum sectam aem ulabatur, m ulto iuniorem fuisse et post m ortem Catulli aut paullo ante floruisse consentaneum est, unde Hieronymi error eo manifestius apparet, cum anno centesimo tertio eum natum esse dicit. Q. Cornificius nobili loco natus filius Cornificii, qui anno sexagesimo sexto praetor urbanus fuerat, Caesari m ortuo a senatu in Africa missus cum de provincia decedere recusaret, a m ilitibns desertus, quos saepe fugientes galeatos lepores liaud infacete appellaverat, in teriit anno a. Chr. n. sexagesimo primo 6). P raeter hende- ») J) 3) •) ‘) P lin . H . V. 3. 6. H ie r. 2 pag. 133 Sch. T ao. A gric. 4. 34. P lin . H . N . 24. H ie r. 2 pag. 139 Sch. — 13 — casyllabos poema quoddam de Glauco, quem etiam Cicero adulescens versibus cantaverat, eomposuit, ex quo fragm entum aliquod ad nos pervenit. Cum de hendecasyllabis unus supersit, de Cornificii sermone ac dicendi ratione perdifficile ac tem erarium est iudicare. Bello civili partes senatus capessivit et pro Sex. Pompeio pugnavit. In ter amicos Catulli eum fuisse vel inde colligitur, quod a Catullo in carm ine X X X X II solacium rogatur. E tiam C. Helvius Cinna usus est Catullo fam iliariter, natione u t videtur Transpadanus, nam u t ex carm inibus cogi potest, certe aliquid tem poris in Cenomanibus commoratus est, ubi gens Helvia notissim a fuit. Cum Catullo amico in B ithynia fuit ac paullo post in Gallia Cisalpina, ubi hendecasyllabis voluptates vitae rusticae celebravit. P raeterea carm ina am atoria, quae ab obtrectatoribus in lepida1) vocata sunt, et choliambos et epigram m ata scripsit, quorum uno D ictynna Catonis, u t iam supra diximus, celebratur. Sed multo maiorem gloriam assecutus est, postquam Propem pticon ad Asinium Pollionem adulescentem, qui tune in Graeciam profecturus erat, m isit, quo iter a Brundisio in insulam Corcyram ac deinde Actium litoraque Graeciae haud sine doctrinae ostentatione perseribebantur. Iam an tea P arthenius Propem pticon com posuerat, quod sine dubio Cinna im itatus est. Summ a vero diligentia in epyllio „Sm yrna“ inscripto usus est, ubi amorem Smyrnae in patrem regem Cypri et. puellae com m utationem in arborem, ex qua Adonis natus, narravit. Quo in poem ate condendo novem annos consum psit fabulam que a P anyasi n arratam , ab Alexandrinis recoctam ta n ta doctrinae caligine occaecavit, u t aequalibus perobscurum esset et Cinna nondum m ortuo a L. Crassitio gram m atico enarratione non magis prolixa quam necessaria instrueretur. Quid quod M artialis in epigrammatibus 2) salse r i d e t : S cribere te q uae v ix in te lle g a t ipse M odestus E t v ix C laranus, q u id rogo, S exte iu v a t ? N on lec to re tu is opus e st, sed A polline lib ris ; Iu d ic e te m a io r C inna M arone fu it. Sic tu a la u d e n tu r sa n e ; m ea c arm in a , S exte, G ra m m a tic is p la c e a n t, u t sine g ra m m aticis. S uetonius3) vero L. Crassitium Sm yrnae enarratione ita inolaruisse prodit, u t haec de magno eius ingenio scrib e ren tu r: ' ) G ell. 19. 9. 7s) M a rt. E p ig r. 5. 21. seqq. 3) S uet. de g ra m m . 18. — 14 — U n i C rassitio se cred e re S m y rn a p ro b a b it, D e sin ite in d o cti coningio h an c petero. Soli se C rassitio se d ix it n u b e re veile, In tim a eui soli n o ta su a e x s tite rin t. A t quam vis inlepida atque obscura fuissent earm ina Cinnae, ta rnen a Vergilio adulescente im itatione digna habita sunt. Sed longe amabilissimus et ingeniosissimus inter poetas novos C. Valerius C atullus1) fuit. Catulli fam a reliquos omnes obscuravit, Catulli earm ina e ta n ta ineptiarum colluvie sola duorum milium annorum vetustatem probe tulerunt. Veronae anno a. Chr. n. octogesimo septimo natus in lacus Benaci ora villam splendidissimam a p atre habuit. Literarum elementis domi institutus iuvenis admodum Romam venit, ubi Valerium Catonem cognovisse videtur et cum Licinio Calvo fam iliaritatem contraxit, nec dubium, quin u t Transpadanus Cornelium Nepotem saepissime viseret. Romae coetui poetarum , qui domum Valerii Catonis in Aventino frequentabant, mox accessit et a Catone, qui iuvenis praecox ingenium sibi suisque o rn am en to fore praesentiebat, benigne exceptus est. R om ae Catullus Lesbiam illam cognovit ardentissim eque adam avit, quo ex amore m ulta illa m anarunt earm ina, quibus venustiora literae L atinae eo usque non protulerant. Clodia soror Clodii Pulchri Lesbiae nomine celebrata est, quae Q. Caecilio Metello Celeri nupserat. Anno undesexagesimo a. Chr. n. m ortuo m arito vitae luxuriosae et liberae se dedit eiusque consuetudo cum fra tre 2) notissim a est. Amore Lesbiae exstincto C. Memmium propraetorem cum Helvio Cinna amico in B ithyniam secutus est, u t rem nim irum familiarem ex Clodiae consuetudine perturbatam ordinaret. Quid in provincia fecerit, nusquam traditum e s t ; anno absunto domum rediens in Troade cineribus fratris vale dixit rursusque in Italiam profectus Veronae et Sirmione in villa paterna paulisper commoratus est. Inde Rom am rediit, ubi Cinna interea Sm ym am e d id e ra t; hanc carm in e3) magnis laudibus extulit. Reliquum vitae tem pus partim Rom ae partim Veronae transegit et acerbissima epigram m ata in Caesarem inque M amurram fam iliarem eius composuit, etiam si ille patris hospes Veronae fuisset. Anno circiter quarto et quinquagesimo Romae m orte praem atura absum ptus est.4) Ceterum Catullus plus iambis valuit qam elegis, unde a *) *) 3) *) P ra e n o m e n Cic. Caelio C at. c arm . Ov. a m . m Q u in tu s in codicibus P lin ii H . N . 37. 6. 81 m odo in v e m tu r . 20. 48. X CV . . 9. 61. — 15 — Q uintiliano iam bographis adnum eratur et laudatur, in lyricis cum silentio praeterm ittitur.1) Ab H oratio in levi habetur, siquidem quod Demetrio Simiae obicitur, nil doctum illum fuisse praeter Calvum canta re et Catullum , in m alam partem aceipere fas est. Im itatione utique dignum aestim avit nec Catulli futuram gloriam apud posteros imminuit. P raeter hos quos memoravimus poetas novos alii ad circulum C atullianum accesserunt, quorum carm ina exceptis perpaucis fragm entis deperdita sunt, nom ina man ent, in quibus L. Manlius Torquatus, filius consulis anni quinquagesimi quinti, cuius nuptias Catullus celebravit. Eundem Manlium Cicero in libris „de finibus bonorum et m alorum “ doctrinam Epicuri explanantem ac defendentem facit et per occasionem in te rro g a t: „ Quid tibi, Torquate, litterae, quid historiae cognitioque rerum, quid poetarum evolutio, quid ta n ta to t versuum memoria voluptatis adfert ? 2) Item C. Memmius, qui praetor et Catullum et Cinnam secum in B ithyniam duxerat, erotopaegnium auctor fuit et ab O vidio3) in ter erotieos num eratur. At carm inum eius unus versus reliquus est. Cicero eum Graecarum maxime literarum studiosissimum fuisse d ic it; L atin a fastidiebat, sed non adeo, ut carmen a Lucretio ipsi dedicatum aspernaretur. Exul in Graecia sua anno circiter duodequinquagesimo a. Chr. n. decessit. Apud Ovidium loco citato cum Memmio Ticidae cuiusquam fit mentio, a quo Lvdiam Catonis eelebratam esse supra memoravixnus. Is Perillam , quae vero nomine Metella v o ca b atu r4), versibus cantavit. P raeter versum illam in Lydiam compositum versus glyconaeus ad nos pervenit. C atulli in carm ine X X X V Caecilius quidam e Novo Como poeta nobis occurrit, qui epyllium in Cybelem scriptitare coeperat. Nihil notum est de carm inibus L. Iunii Calidi, qui Lucretio et Catullo exstinctis a P. Volumnio Augusti amico in proscriptorum num erum relatus et A ttici ope exemptus e s t 5), praeterquam quod sermonis nitore excellebat. Quid quod mulieres quoque poetičen attingere g estieb an t! H arum duae innotuerunt eaeque poetarum novorum sorores, altera Cornificii, altera Memmii. Cornificiae epigram m ata lepidissima Hieronym i aetate nondum obliterata erant. *) 2) ’) *) 5) Quint,. X . 10. 1. a t ly rie o ru m id em H o ra tiu s fere solus d ig n u s legi. Cic. d e fin . I . 7. 25. O v. T ris t, I I . 433. A pul. apol.' 10. C orn. N ep . 26. 12. 4. — 16 — Horum carm inum omnium reliquiae exstant paucissim ae; supersunt quidem iambi aliquot, qui etsi non omnes a poetis novis compositi, certe iniecti esse videntur, u t choliambi in illum Plotium Plancum Rufum, de quo Porphyrio 2) haec re fe rt: „Rufus praetorius instituisse trad itu r, u t ciconiarum pulli m anducarentur isque cum repulsain praeturae tulisset, tale epigram m a m e ru it: C iconiarum R u fu s iste c o n d ito r, L ic e t d u o b u s e le g a n tio r P lan cis, S uffragiorum p u n c ta non t u l i t se p te m : C iconiarum p o p u lu s u ltu s e s t m o rte m .“ au t quae a m ilitibus in trium phis Caesaris c a n tita ta sunt, velut B ru tu s, q u ia reges e ie cit, consul prim u9 fa c tu s e s t ; H ic, q u ia consules eiecit, re x p o stre m o fa c tu s e s t.3) au t G allos C aesar in triu m p h u m d u c it, id em in c u r ia m : G a lli b ra ca s d e p o su e ru n t, la tu m c la v u m su m p so ru n t.4) au t vulgatissim a illa, quae milites Gallico trium pho currum prosequentes cecinerant.6) Omnes hos versus potius in um braculis quam sub sole itinerum au t inter ignes castrorum progerm inasse crediderim. Neque Octaviano pepercerunt maligni. Semel eum lectisternii causa vellicant, quod heroibus utriusque sexus apparandum curaverat: Cum p rim u m isto ru m c o n d u x it m en sa ch o ru m om nem Sexque deos v id it M allia sex q u e deas, Im p ia d u m P h o e b i C aesar m en d a cia lu d it, D u m n o v a d iv o ru m c e n a t a d u lte ria , O m n ia se a te rr is tu n e n u m in a d e clin aru n t, F u g it e t a u r a tu s I u p ite r ip se to ro s.8) au t P o s tq u a m bis classe v ic tu s n av es p e rd id it, A liq u a n d o u t v in c a t, lu d it as3idue aleam . Unde elucet iram novorum etiam in Caesaris filium adoptivum saevisse, quam qam ex eo numero clarissimi Caesarianis postmodo rebus favebant et erant ab initio C aesariani Cornificius et Quintilius Varus T ra n sp a d a n i; tem pore interiecto Helvius quoque ») -) *) *) s) •) a d H ö r. S a t. I I . 2. 50. S u et. Caes. 80. ibidem . S u et. Caes. 49 e t 61. S u et. A ug. 70. ibidem . — 17 — Cinna et Bibaculus in partes illius dueti sunt. Ipso C atul lu s , qu vebementissime Caesarem, quem m agnum vocabat, iambis incessiverat, eontumeliis postea retraetatis in gratiam cum illo rediit. Is „Valerium Catullum, a quo sibi versiculis de M am urra perpetua Stigm ata im posita non dissimulaverat,, satisfacientem eadem die adhibuit coenae, hospitioque patris eius, sicut consuerat, uti persev erav it.“ 1) Idem, u t sujira diximus, „C. Calvo — qui Magnum vilipenderat -— post famosa epigram m ata de reconliliatione agenti ultro ac prior scripsit.2)“ Hi omnes, cum m ultis virtutibus. sagacitate, urbani täte, m agnitudine anim i, tum ipsa causa C aesariana et m axim e beneficiis, quae in Transpadanos contulerat, ad eum trac ti sunt. Scilicet non defuerunt in ta n ta aemulorum eopia, qui poeseos novandae negotium in ludibrium verterent et ipsis collegis despectui essent. lam vero quaeritur, quid tandem de ipsis poetis novis senserint aequales. Quis enim tam simplex, u t hanc poetarum novorum concitationem latuisse p u tet ? Immo vero bina quodammodo castra posuerunt, eorum, qui novandi studiis favebant, et eorum, qui m otus et turbas adversabantur. Ab illorum partibus stab an t C. Asinius Pollio, C. Memmius, Q. Hortensius H ortalus, optimus quidem orator, pessimus versifex; bos cum alii tum m axim e fovebat M. Tullius Cicero, oratoruin princeps, versificator mediocris. Im (juamdiu totus versatus est in republica, u t erat veterum laudator, sic uovorum im m anitatem tacite im probavit, aperte 11011 oppugnavit. 8ed ex quo remotus a negotii» ad rhetoricae ac philosophiae studia accessit, nimiam confidentiam eorum m oderandam ratus, quotiescuinque mordendi opportunitas ei d ata est, cantores Euphorionis, quos vocabat, vel vtenipovg eavillatus est, praesertim cum novandi prurigine ars quoque dicendi corriperetur, in qua ipse atl summum fastigium proveetus locupletissima exempla edidisse sibi videbatur. At ne tune quidem Cicero poetarum novorum conatus infesti.s ut dieam armis opprimere ausus est, immo vero vocis libertate perstrinxit. Quod si eos ad internecionem redigere statuisset, libro aliquo, ut in Atticos, invectus esset. Quae cum ita sint, locos deinceps considerabimus, quibus Cicero poetas novos eorumque carm ina cum aliquo aculeo significat. Tribus igitur locis Tullium scholae novae certo meminisse viri docti opinantur quotiens nim irum ad eam designandam cantores S u et. Caes. 73. 2) ibidem . 2 — 18 — Euphorionis vel poetas novos vel vtenigovg commemorat. H actenus quidem recte, sed alibi voce „quidam“ vel „nonnulli“ ad eosdem eum spectasse verisimile est. Ac prim a quidem mentio fit in epistula ad A tticum missa. E tcnim e Cilicia profectus cum Cicero mense Novembri exeunte anni quinquagesim i a. Chr. n. in Italiam reverteretur, Brundisii e nave egressus ad A tticum literas misit, quarum in ipso initio, cum de itinere suo ex Epiro in Italiam facto amico n arrat, iocose a d i t : „ ita bello nobis fla v it a b E p iro len issim u s O n ch esm ites ; hunc (iTtovbiiu^ovra si cui voles rä v vecortgcov pro tuo vendito," ') id e s t : Si cui poetarum novorum gratum facere et adm irationi esse cupis, pro tuo spondaicum hunc v en d e! T ria m ea quidem sententia ex hoc loco Ciceroniano efficiuntur, prim um u t Atticus poetarum novarum lusui indulserit eorumque gratiam aucupatus s i t ; deinde u t poetae novi versus spondaicos in deliciis lia b u e rin t; tertium idque ad nostrum propositum gravissimum, u t Cicero novorum studia irriserit. R isum nempe m ovebant vtcßTi-oot, cum a rei m etricae praeceptis discedentes in quinto exam etri pede spondaeum pro dactylo interponebant. A t quid, quaeso, isto spondaeo interposito proficiebant ? U t Alexandrinorum nim irum tem eritatem im itando exsuperarent. Hi enim nim ia novandi cupiditate adducti num erum hexam etri heroici fastidientes in ta n ta syllabarum brevium ab u n d an tia binas in quinto pede longas artificiose coniiciebant, dummodo ne Homerum sequerentur. Ad horum exemplum im itatores R om ani versus spondaicos consulto iterabant, nisi quod ad spondaicos Latinos condendos syllabarum brevium penuria mirum in modum conveniebat. In his Catullus in elegis spondaeum pro dactylo in quinto versus pede duodecies exhibet., in epithalam io Pelei et Thetidis tricies ibidemque tres continuos. Num reliqui poetae novi spondaicis abstinuerint, e fragm entorum paucitate colligi nequit, d ubitare licet. Ciceronis certe quae supra citavim us verba spondaeomaniam, quam vocaverim, testificantur. Quae quam quam Catullum non tangunt, quippe qui anno quinquagesimo iam m ortuus sit, tarnen et in eum conveniunt, At praeterm issa quidem re m etrica in ipsa voce „Onchesmites“, q ua Tullius in hexam etri prioris catalexi haud inconsulto utitur, cacliinnatio aliqua latet. Ventus enim, qui ab Onchesmo E piri portu *) ofr. Cic. a d A tt. V II. 2. 1. — 19 — flat, a n a t illo ltyo[iEvcp pro vulgari austro Onchesmites nuncupatur, vocabulum mehercle abstrusum pro comuni usurpatur. N onne ista est Alexandrinorum et im itatoruni eavillatio ? Quid quod eundem ventum idein scriptor in epistula paullo post vel paullo ante vel eodem forte die ‘) ad Tironem d a ta lenissimum appellat A u stru m ! Sed ad ßjtovdsi,cc^ovtas u t redeam, non iniuste Cicero poetas suae aetatis reprehendit, quod tarn frequenter spondaico u tu n tu r; nam in hexam etro Latino, u t E nnius recte eognoverat, cum multo crebriores quam in Graeco sint syllabae productae, necesse est quintum saltem pedem spondaeo carere, ne versus dactylici numerus nimio spondaeorum pondere omnino opprim atur. Ae profeeto etiam aetate Augusti quam quam plurimi poetae spondaeum quinto versus pede p o s tu m v itab an t, tarnen nonnulli eum de industria adhibebant, velut qui Cirim composuit, neque contra defuerunt, qui eos, u t Persius, vituperarent. A tqui si Cicero in iudicandis poetis novis aequior fuisset, illam m endam pro incremento rei metricae L atinae condonasset; nam hexam etrum illi diligentius tractav eru n t quam E nnius caesurasque naturae sermonis L atini accomodatiores statu e ru n t; elegorum maxime in brevibus epigram m atibus peritissimos se p ra e stite ru n t; in senariis aut septenariis componendis severiores leges quam poetae scaenici priscae L atin itatis sibi im posuerunt trim etrisque iambicis continuatis primi usi sunt, in quibus ne Graecorum quidem poetae periclitati erant, u t ex m etris Sapphüs, Alcaei, Archilochi ea receperunt, quae linguae Latinae naturae magis convenientia p u ta v e ru n t: stropham Sapphicam, Asclepiadaeum maiorem, Glyconeos, Pherecrataeos, in primis autem hendecasyllabos, denique contenderunt cum Graecis in scribendis galliambis, qui aspero sermoni Latino aegre accommodari possunt. Quae om nia si aequo animo consideraverimus, non dubito, quin futurum sit, u t quisque nostrum poetis novis ignoscat, quod cum bonis etiam mala quaedam ex Alexandrinis receperint. lam vero ad alterum locum Ciceronianum procedamus, qui est in Oratoris capitulo X L V III.1) Ib i noster postquam hiatum et dieendi asperitatem sum m a cum diligentia et nimia anxietate vitare scriptorem aurium que volutati morigerari debere m onuit, „quin etiam — inquit — quod iam subrusticum videtur, olim autem politius, eorum verborum, quorum postrem ae duae literae, quae sunt in „optumus“ postrem am litteram detrahebant, nisi vocalis insequebatur; ') cfr. O. E . S chm id, D er B riefw echsel des Cicero. L eipzig 1860. p a g . 93. a) Cie. O ra t. 48. 161. — 20 — ita non erat ea offensio in versibus, quam non fugiunt poetae novi I t a enim lo q u e b a n tu r: „qui est omnibu’ princeps“ non „omnibus princeps“ et „vita ille dignu’ locoque“ non “dignus.“ Cicero igitur hoc loco monuisse mihi videtur et Ennium — nam verba „qui est omnibu’ princeps“ e versu E nniano deprom pta su n t — et alios Rom anorum poetas veteres, cum postrem as literas consonantes servarent, tarnen literam s extrem am obscurasse, si vocalis brevis antecederet et consonans sequeretur, et adiungit poe tas suae aetatis a litera om ittenda abhorrcre, quod ipsis “subrusticum“ i. e. inelegans videatur. Speciminis gratia exemplum ex Ennio et alio quodam ,poeta adfert. Saepius vero quam s litera m detrahebatur, unde antiqui „dictust“ pro „dictum est“ dicere soliti eran t; sed extrem is reipublicae annis haee synaloephe obsolevit. Iam de exitus m utilatione ideo poetas novos reprehendisse mihi videtur Cicero, quod ipse in scriptis iuvenilibus non solum literam m sed etiam literam s extrem am detraxerat, u t in ter alios eiusdem aetatis poetas facere consuerat P. Terentius Varro in saturis Menippeis, Lucretius Carus in libris de rerum natura. At postea recessum est a decurtandi consuetudine cum ab aliis tum ab eodem illo Cicerone, qui cetera antiquorum praecepta in ta n ta novorum contum acia reli giöse servavit. Nee solum a verborum m utilatione sed ab aliis priscae Latinitatis scoriis vsarcegoi sermonem L atinum purgarunt. Ac prim um quidem concisum pressumque rc d d id e ru n t; sed ne ieiunus aridusve fieret, verbis lectis et prope absonis orationem exornarunt, unde scribendi ratio nonnunquam mollis aut obscura facta est. “Interdum — u t B aehrentis u ta r verbis — parum agiles et insuetiore habitu tam quam tard ati incedunt, nihilominus dignissimi hercle, quibus ei. gratiae hab eantur m axim ae ob studia indefessa neque de merit is summis quidquam d e tra lia tu r: facilius multo posthao Vergilio et üvidio coaevis addere limam ultim am , quam illis viam aperire, praem unire, solidare. Sed sic, duce arte, verba componentes anxie solliciteque haud pauca novabant, quae m ollitiae specie offendebant necessario priscorum sectatores.“ E x versibus novorum , qui ad nos pervenerunt, unus literam s sublatam exhibet, in ultiino scilicet Catulli carmine postrem us : a t fix u s n o stris t u d a b i’ su p p lic iu m . F orsitan dixerit quispiam cum H o ra tio : “A liquando bonus dorm itat C atullus !“ Equidem nego. E tenim carmine, quod verso citato finitur; per lusum respondetur Gellio, qui Catullum pluries perstinxerat, psequo versus ex Gellii epigram mate in Catullum couscripto — 2i — facete repetitur. An tam inconstantem sibi Catullum putaveris, ut quae praecepta cum novorum consensu dedisset, ipsemet per ludibrium infringeret ? -— Sed qui fit, u t idem illo Cicero, qui aetate virili in versibus scribendis consonantium plenitudini parum consuluerat, senex factus poetas novos de literarum furto accusaverit ? —• „At repudiavit Cicero iuvenilia“: respondebo nequo ideo incon•stantia purgabo. E t erat infirmus et varius tam in literis quam in vita publica. Quotusquisque enim, cum Caesar Rubiconem transgressus ad urbem adventaret, in castra Pompei se conferre tan tu m d u b itavit quantum Cicero, qui usque ad illum diem a senatu et Pompeio stetera t ? Quis senatorum, postquam Pompeius apud Pharsalum victus est, prior Cicerone rem Pom peianam deseru it Bom anum que rediit ? Quis denique bello civili defuncto paceque restitu ta non solum tacite Caesaris partes capessivit, sed ab iisdem rostris, de quibus identidem pro Pompeio dixerat, familiares acerrimi inimici patrocinatus est ? P ari mehercle, inconstantia et m utabilitate mentis Cicero usus est in literis. Nunc tironem ac rüdem se simulat, )iunc universae seientiae principatum sibi v in d ic a t; modo primordia Romanae eloquentiae, modo suam ipsius operam forensem c e le b ra t; alias vulgus profanum arcet a Musarum palaestra, rursus Ennium laudat res gestas populari sermone n a rra n te m ; interdum Graeoas literas a semet ipso Romam tran slatas prae Romanis e x to llit; tum Homerum Ennio non anteferendum censet. Hom inem ergo varium et m utabilem in iudicandis novorum vitiis sibi parum constitisse non est quod miremur. Tertius est de ncort goig locus in tertio Tusculanarum disputationum , ubi compluribus Ennii versibus memoratis : „o poetam — inquit — egregium, quam quam ab his cantoribus Euphorionis contem nitur.“ x) Praeclara, medius fidius, vox et longiore digna medita tio n e ! Ergone contem nebatur E nnius et quidem contem nebatur a cantoribus E uphorionis! Quid porro cantores hic sibi volunt ? Quis tandem Euphorio ? Haec et alia quaerentibus prim um quidem cum lexicographorum au cto ritate respondebimus verbum „can to r" proprie usurpari pro eo, qui clara voce praeditus sonos gratos edit, unde cantor Apollo pro citbaroedo; tum improprie pro eo, qui quid cum socordia recitat, velut leguleius cantor formularum , a u t laudandi au t vituperandi causa repetit. Quod vero ad Euphorionem attin et, paucis absolvere licet: l ) (Jic. T u še. I I I . 19. 45. — 22 — Euphorio Chalcidensis, Polym nesti filius, anno a. Chr. n. ducentesimo septuagesimo sexto natus, poeta haud obscurae famae fuit; ab Antiocho accitus bibliothecarius factus est et in illius domo usque ad m ortem m ansit. Carm inum epicorum haud spernendum num erum reliquit, in quibus carminibus remotissimas fabulas obscuro sermone ac duro et obsoletis verbis horrente tractav it. Amores in carminibus eius epicis frequentissim i sunt. In „H esiodo" m ortem poetae Ascraei variasque historias A tticas in M o ip o n la a u t ’A tccxtols narravit: „Chiliades“ in eos composuit, a quibus patrim onio spoliatus est; haud dissimile carm en ’A gaL sive IIm)]QLoyJd%Ttjg inscribitur, quod Dirarum scriptores R om ani im itati sunt. P raeterea A io v v ö o g , 'lvu% os, Ä iv o s , ' I n n o ( u d o i , S tv io g , <X>üo%rr]ri]s Euphorioni adnum erantur, nonnulla ei supponuntur. Scripsit praeterea] epigramm ata erotica, quorum duo etiam nunc exstant. Idem sermone soluto nBQl t o v ’A k e v a ö ä v , m g i ’l ö t f i u a v , jti-pt ji s lo ilo iä v , v n o iiv rju a ru [ötoQ ixd edidit. Quo anno m ortuus sit, ineompertum. Is ta igitur sermonis Euphorionei obscuritate atque im m anitate factum est, u t Cicero poetas novos pari vitio affectos cantores id est im itatores seu pedisequos Euphorionis facete appellaret. Ceterum innotuisse carm ina Euphorionea cum aliunde tum ex hoc colligi potest, quod Catullus versum ex carm ine aliquo Euphorioneo in ipsius carmen L X IV tan to verborum consensu transtulit, u t exemplar ante oculos eum habuisse putandum sit, quodque Valerius Cato in Diris Euphorionis ’A qixs secutus est. Sed quo, quaeso, argum ento cantores isti Euphorionis ad contem nendum Ennium , poetam nobilem atque insignem perducti sunt teste Cicerone ? Eodem videlicet, quo nostris quidem tem poribus „realism i“ vel „sym bolismi" sectatores seeedunt a priscorum semita. Catullum certe antiquos contempsisse nemo nisi stultus affirm averit, utpote qui vetenun carm inum dulcedine se captum fa . te a tu r; Cornelii vero Nepotis verbum illud inclaruit, quo Catoni maiori gloriae tributum esse dicit secum duxisse Ennium „quam quem libet Sardiniensem trium phum .“ Sed quantacum que fuit novorum erga veteres veneratio, fieri non potuit, quin in scribendo ab eorum ratione discederent et novam quasi ad suum institutum viam sibi m unirent. Nonne u t in artium sic in literarum vicissitudine a a veterrimo quoque praeceptore gradus fit ad eum, qui proximus est aetate ? Anne tu hodie Italice scripturum ad Buccatii stylum vel potius pennam anserinam , qua ille fabulas iocosas exaravit, tractandam dam navens ? Sua cuiusque aetatis est lex et norm a scribendi. Itaq u e suorum tem porum necessitatibus obtem perantes poetae novi Euphorionis Alexandrinorumque copiam et doctrinam quam — 23 — Ennii vel Lucilii austeritatem male' a n t et sermonein Latinum Neograeeorum floseulis locupletandum esse arbitrabantur. Qua in re ta n ta usi su n t diligentia quanta antehac nulli. Iidem poesi Latinam compluribus carm inum generibus, velut elegia, epigrammate, epithalamio, aliis ditaverunt, rem m etricam et phoneticam em endaverunt, orationem denique L atinam poliendam susceperunt. Quae cum ita sint, Ciceronis de Ennio contemnendo crimen cum grano salis, u t dicitur, accipiemus. Ac profecto ita antiquos non despexerunt poetae novi, u t in im itandis Graecorum exemplis ab Alexandrino delectu profecti ad vetustissimos, Sappho, Archilochum, Mimnermum, alios escenderint et aureae L atinitati Pam asum aperuerint. Recte illi in exemplaribus seligendis Doriorum genus erectum et elatum ad poesin L atinam minus convenire rati Aeolios p ra e tu le ru n t; neque perperam iudicaverunt, cum quantum interesset inter Alexandrinorum carm ina epica et carm ina Aeolia a d v e rte ru n t; etenim in illis studiorum et cogitationum fructus collectos, in liis contra motus anim orum libere expressos esse intellexerunt. Quare cum utrum que genus carminum inter se admodum differre cognovissent, utrum que in literis Latinis subtiliter distingui et in utroque cum Graecis contendere voluerunt. A t erraverunt iidem, cum eruditionis ope sempiternam sibi gloriam parare posse speraverunt. Nam sicuti Petrarcha, cum ex Africa poemate L atine composito famam immortalem sibi portenderat, falsus fuit vates, ita poetae novi, si quam adepti sunt gloriam, non epicis carminibus acquisiverunt, sed ipsis illis erotieis, quae a Catullo pro nugis habita sunt. In p arte huius scriptiunculae liceat mihi a proposito paulisper egredienti Ttcortficov motus et contentiones cum aliarum gentium historia quae dicitur literaria conferre et similia similibus, contraria eontrariis quodammodo opponere. Atque u t a similibus incipiam, nonne quid simile patrum nostrorum memoria in Italicarum literarum progressione, quam „A rcadiam " nuncupant, evenit? O rta est Arcadum academia Romae exeunte saeculo X V II eo nimirum consilio, u t literas saeculo praecedente delirantes a crescente depravatione redimeret, et mox tam numerosas egit radices, u t per cunctas Italiae provmcias mire pullularet. Ioannes Marius Crescimbenius supremus factus est dux et Ioannes Vineentius Gravina duodecim tabularum sermonis leges prom ulgavit, quarum sum m a: ..In coetu et rebus Arcadicis pastoritius mos perpetuo, in carminibus autem et orationibus quantum res fert, adhibetor.-' In luco, cui nomen dederunt Parrhasio, plurim arum cantiuncularum prosiliebat herbescens viriditas neque erat in Italia vel urbs vel pagus vel vicus, in quo non Arcadum pastorum sibilarent — 24 — fistulae. Quid horum instar Anacreon, Theocrifcus, Catullus, Vergilius? A t homines graves taedebat bucolicorum perpetui belatus et Arcadia male rediviva m aturam m ortem oppetiit. lam ad contraria u t transeam , quantum valeat im itandi Studium quam que aegre homines ab im itandi vitio abstrahantur, docet magnum illud cum im itatoribus servilibus certamen, quod extrem o saeculo X V III incohatum et saeculo sequente sub „romanticorum ’' imperio prosecutum totam Europam paenitus permiscuit. H i sempiternam veterum classicorum et antiquitatis im itationem stom achati ad suae quisque gentis res gestas spectare et suos moreš, in stituta, opiniones, fidem legemque Christianam versibus exom are in stituerunt et de arte scribendi optime m eruerunt. Sie animi hom inum perpetua voluntatum reciprocatione ut. maris fluctus huc illuc feruntur neque unquam requiescunt. Sed nunc ad inceptum redeamus et tribus loois Cicerionianis, quibus poetae novi una cum eorum principe Catullo a Tullio aperte vellicantur, locos aliquot adiungamus, quibus cantores nimirum Euphorionis velato nomine destringuntur. E st enim hominis politiore hum anitate praediti peccatum , non peccatorem arguere. Ac prim um quidem in Oratore, ubi, quo differant poetae ab oratoribus exposuit, „Nee tarnen — inquit — id est poetae maxum um , etsi est eo laudabilior, quod virtutes oratoris persequitur, cum versu sit astrictior. Ego autem , etiamsi quorundam grandis et ornata vox est poetarum , tarnen in ea cum licentiam statuo maiorem esse quam in nobis faciendorum iungendorumque verborum tum etiam nonnullorum voluntatc vocibus magis quam rebus inserviunt.“ *) Nonnullorum ergo voluntate poetae aliqui vocibus magis quam rebus inserviebant. In vecortyuvs eadere probrum a Iahnio, viro doctissimo, iure monemur, nempe in putidam eorum sermonis elegantiam, rerum tenuitatem in quaeque menda iis a Cicerone, acerbo quidem censore, assuuntur. Ego quidem haud scio, an idcirco laudandi sint. E t laudati sunt a ceteris scriptoribus multo magis quam reprehensi.2) In hendecasyllabis certe Catulli -— u t de hoc uno loquam ur, cuius docum enta exstant plurim a —• Plinii minoris quidem sententia ioeamur ludimus, amamus dolemus, quaerim ur irascimur, describimus aliquid modo pressius modo elatius. Nonne istud est hominis eruditissimi praeeonium nobilissimum ? Quid quod pro to t affectuum enuntiatione m ira quaedam suppetit verborum suppellex, quae ') Cic. Or. 20. l>8. *) Veil. P a t. I I . 36. — 25 — quam quam ex vulgi interdum suburbani ore repet.itur, tarnen bellifcsima m icat varietate soloecismorum J) et deminutiv orum 2) et anaphoris, 3) alliterationibus, 4) hom oeoteleutis6) mire est exornata. Hunc scilicet fucum orationis, haec certo lenocinia verborum et pigm enta togata M. Tullii Ciceronis eloquentia superbe aspernabatur. At quid faciam homini consulari ? An, quia Dantes et P etrarcha omnium Italicorum consensu principes sunt proclam ati, locus aliis dabitur nullus? Immo amplissimus datur locus Catullo neque pallescet fam a Lesbiae, donec m anebit Roma nomenque Latinum . Alter est locus in Oratore, ubi poetae novi cum ironia quadam ac dissimulatione petuntur. Docet enim Cicero in capitulo undequinquagesimo sonuin quidem num erum que sententiarum respiciendum, sed non ita, u t verba poetae ad sonum exquisita videantur. „Q uare bonitate potius verborum utam ur quam splendore Graecorum nisi forte sic loqui poenitet „qua tem pestate Helenam P aris“ et quae sequuntur. 6) Quorsum haec ? Eodem nempe, quo priora. Eadem illa contemptio antiquorum , Graecorum affectatio crim ini datur novis. Sed de hoc satis. Postrem um Ciceronis de viontQoig iudicium occurrit in libro De optimo genere oratorum, cum ad dicendi rationem m ultum interesse censet, utrum de hominibus aliquid dicamus an de re. „In re enim — inquit — quod optum um sit quaeritur, in homine dicitur, quod est. Itaque licet dicere et Ennium summum epicum poetam, si cui ila videlur, et Pacuvium tragicum et Caecilium fortasse comicum /- 7) Hoc quoque loco Ciceroni cum „si cui videtur“ scriberet, poetas novos obversatos esse apparet, quippe qui Ennio palmam epici carminis inviti concederent. At quanta ingenii varietate ipse Cicero in Annalium auctore iudicando usus sit, iam supra monuimus neque ideo poetis novis externa intuentibus suscensebimus. U tcum que res se habet, hoc saltem certum est Ciceronem novorum ineiem entis pueriliter invidisse neque lacessendi occasionem *) u t L X I, 63; X I I , 13; X X V , 2. 2) u t X X , 3; X X I X , 9; X X X . 2; L X IV ; 137, X X V , 11; X V I, 4, 8; X IX , 8. а) u t I I I , 10-17; V. 7-10; V I I I . 10; X I. 5-9; X X . 1-2; X X I I I . 9-11; X X V , 2-3; X L 1 I. 11-12; X L I I I . 2-4; L I. 12-14. 4) u t I. 8-9; V II. 2; V III. 15-18; X X V I I I . 14; X X V 1IT. 15; X X IX . 7; X X X IV . 15. б) u t I . J; II.- 1 e t 4; X I I . 17; X IV 10; X V . 10; X X IX ö; X X X IV . 9-12. ») Cib. O r. 49. 164. 7) Cic. de o p t. gen. ov. 4. — 26 — praetermisisse. Quamobrem Catullus oratorum principi gratias agit ironice his versibus: D ise rtissu m e R o m u li n e p o tu m , q u o t s u n t q u o tq u e fuere, M arce T ulli, q u o tq u e p o s t aliis e r u n t in a n n is, g ra tia s tib i m a x im a s C atullus a g it pessim us o m n iu m p o e ta , ta n t o p essim u s o m n iu m poeta, q u a n to t u o p tim u s o m n iu m p a tro n u s . 1) lam accuratius indagare oportet in ta n ta opinionum discrepantia, utrum Cicero locis citatis ad unum omnes poetas novos, an singulos an te oculos habuerit. Itaq u e cum aliis quidem locis universos corripi vtcart-Qovg viri docti consentiant, illum modo Tusculanarum disputationum locum considerabo, quo oratorem nostrum a u t unum au t duos m axim e respexisse arb itra n tu r, quibuscum illi fuisset controversia, a u t Cornelium Gallum a u t cum Gallo Publium Vergilium. Atque, u t ab eo incipiam , qui prim us hanc quaestionem attigit, Meineke in 'Analectis Ä lexandrinis 2) praecipue Gallum per antonom asiam cantorem Euphorionis a Cicerone appellari censet; eiusdem sententiae est H auptius; 3) utrum que secuti sunt H arneckerus 4) et cum aliqua haesitatione Kubikius, qui initio quidem dissertationis suae ,,Prim o — a it — oculorum obtutu colligitur Ciceronem poetas aequales m inus respexisse vel potius omnino neglexisse. In his autem in prim is su n t illi, quos „cantores E uphorionis" contem ptim vocat Tusc. III. 19. 45 tam quam , u t B aehrentis u ta r verbis, serviles im itatores nim is eruditorum et prae doctrina saepe obscueorum, in verbis m etrisque mollium et iusto exquisitiorum Alexandrinorum , idque respectu E n n ii masculo robore et sana sim plicitate em inentis“ , 5) paullo autem infra ultim o scrupulo exempto opinioni eorum accedit, qui Ciceronem Gallum praesertim in m ente habuisse contendunt, cum cantorum Euphorionis m entionem fecisset.6) H ac fretus coniectura S kutschius7) Gallum eo quo Tusculanae disputationes editae sunt anno iam gloriolam poeticam adeptum esse ') C at. IL . 2) A . M eineke, A n al. A lex. B e ro lin i 1843, p. 25. 3) M. H a u p t, Ü b e r ein e c h ristlic h e In s c h rift in O pusculis IIT. p. I L ipsiae 1876 p. 206 in n o ta . *) O. H a rn e c k e r, C ibero u. C atu llu s. P liilo lo g u s 1882 p. 468. £) K u b ik , D iss e rt. p h il. V in d o b o n a e. vol. I. 1887, p. 243. 6) ib id em , p. 344. ’) F r . S k u tsc h , R ealen c y c l. d e r klass. A lte rtu m sw . v. P au lly -W isso w a, V II. 1900 p. 1349. — 27 — suspicatur. Horum virorum doctorum sententiam post trium annoram dubitationem nuper assensione com probavit C. M archesius,x) nisi quod Gallo adiunxit Vergilium, quippe qui non m inus quam Gallus Euphorionem im itando innotuisset invidiam que Ciceronis movisset Ceterum num erus eorum, qui singulariter Gallum Ciceronis aculeo com punctum volunt, prae iis, qui quoslibet cantores id est Jm itatores Euphorionis comprehendi existim ant, 2) tam exiguus est, u t res ab opinionis arbitrio seiuncta et diiudieata videatur. R estat igitur, u t quae Gandilius confutandi causa contra Marchesium protulit, sum m atim referam. Ac prim um quidem inter vi ros doctos satis constat carm ina, quae in Appendice Vergiliana collecta sunt, Vergili o abiudicanda esse. Quod si aliqua Vergiliana vi den tur, ea tarnen non ex Euphorioneis, sed ex aliorum Alexandrinorum hortis deprom pta sunt. Ipso in Culice, non eo, qui ad nos pervenit, sed quem Vergilius X X V I annos n a t u s 3) composuit, quam quam vestigia Alexandrinorum reperiri possunt, tam en nulla E u p h o rio n is; praeterea carmen, u t videtur, solis amicis notum erat. Eclogis demum emissis Vergilius in claritudinem v e n it; usque ad X X V I aetatis annum in studiis defixus raro versus fecit, neque praecoci fuit ingenio. E versibus autem eclogae decimae Ib o e t C halcidico q u a e s u n t m ilii c o n d ita v e rsu C a rm in a p a sto ris Siculi m o d u la b o r a v e n a 4) vix colligi potest Vergilium propter id ipsum, quod Galli fuisset familiarissimus, Euphorionem , Galli nim irum exemplar, im itatum *) C. M archesi, I „ c a n to re s E u p h o rio n is “ A te n e e R o m a IV (1901) p.jl83-191. 2) E . Sange, Q u id c u m de ingen io e t litte ris tu m de po etis G ra ec o ru m C icero se n se rit. D iss. p h il. H alenses. vol. IV . 1880, p . 287. E . Schollm eyer, Q uid C icero de p o e tis R o m a n o ru m iu d ic a v e rit. Diss. in au g . H a lis S a x o n u m 1884, p. 24. E . B a eh ren s, C atu lli V er. lib. vol. I I . L ip sia e 1885, p roleg. p. 10. G. S chultze, E u p h o rio n e a . D iss. in au g . A rg e n to ra ti 1888, p. 53. O. R ib b e c k , G esch. d e r rö m . D ic h tk u n s t. S tu t tg a r t 1887, p. 315. M. S chanz, G esch. d e r röm . L ite ra tu r . I I . Aufl. 1898, p . 174. S. P ia z z a , L ’e p ig ra m m a la tin o . P a d o v a 1898, p. 141 segg. G. V itelli-M azzoni, M anuale della le tt. la t. F ire n z e 1898, p. 155. G. P a sc o li, L y ra I I e d . 1899, p. 38. A. C ollignon, L a c ritiq u e e t los q u erelies lit.tžraires ä R o m e. N a n cy , p. 21. A. G andiglio, C an to res E u p h o rio n is. B ologna 1904. 3) O. R ib b e c k , P ro le g . A p p . V erg. L ipsiae 1868. p. 29. 4) V erg. E ci. X . 50-51. 1900-01, — 28 — esse. Unde Gandilius recte concludit Vergili um anno XLV, quo Tusculanae foras datae sunt, nondum fam am poetae nedum im itatoris Euphorionis acquisivisse. Quod ad Gallum pertinet, Gandilius quaestionem ponit, num Gallus iam a XLV abhinc anno in ta n ta im itatoris fam a creverit, u t Ciceroni spem daret fore, u t qui legerent Gallum illum cantorem Euphorionis putandum esse divinarentur, et cum Cartaldo *) universitatis Parisiensis professore, qui quo ordine Galli opera edita sint, docuit, fieri non posse ostendit, u t Galli Euphorionea iam XL1V vel XLV anno vulgata fu e rin t: immo anno demum X L prim am laudem Gallum meruisse invkkito, in quo nulla exstent im itatoris v e s tig ia ; Euphorionem vero recalcasse in iis ta n tu m carm inibus, <{uae inter XL et X X X V II a Chr. n. annum composuerit. Cartaldum utique in hac controversia versus LX IC —L X X III eclogae sextae perperam interpretatum et eclogam X cum Porbigero aliisque in X X X V II annum transtulisse. Id C artaldi arbitrium a m ultis ideo exprobratum esse, quod et versuum illorum explanatio controversa, sit et triennium , in quo Bucolica conscripta esse c o n ste t,2) ultro neglegatur. Sed priusquam ex his virorum doctorum turbis me expediam, pauca de Galli v ita praem ittere iuvat, ut, qui f'uerit tenerorum ille lusor amorum, ex tantulo ore accipiat posteritas. N atus est Cornelius Gallus Eori Iulii, in urbe Galliae Narbonensis, anno undeseptuagesim o humili loco et Augusti benevolentia conciliata mox ad summos honores ascendit. In pugna ad Actium commissa p arti exercitus pedestris praefuerat, dein contra A ntonium in Aegypto tarn bene pugnavit, u t ab Augusto Aegypto provinciae praeponeretur. Sed, u t sunt homines in rebus secundis insolentes, per omnes provinciae partes statuas sibi poni resque a se gestas pyram idibus insculpi iussit neque fam ae Augusti tem peravit. U tinam ne fecisset! Ab amico perfido apud principem , deinde apud senatum , quod rem fam iliarem omni ratione exaggerasset, postulatus bonis publicatis exilio aflectus est. Anno vigesimo sexto a. Chr. n. ipse necem sibi conscivit. Carminum eius paucissim a fragm enta snpersunt. Scripsit car inili a epica et elegiaca : nam P arthenius cum suo quondam discipulo rijv aitgoiöiv z m ’ tg a tix a v jiaüi]{idxav dicaret, Galli tny et t/.tytiug l ) C a rta u lt, iStudo s u r les B uco liq u es de V irgile, P a ris 1897, p. 42-48. J) cfr. V ita D o n a ti p . 60 e t S ervii p . 2. — 29 — com m em orat.1) Elegorum quattu o r in libris amorem Lycoridis cant a v i t ; 2) unus modo versus reliquus est. 8) Quod autem epicum carmen in anim o habuerit P arthenius etsi in incerto est, tarnen ex sextae Vergilii eclogae his versibus coniectare licet: T u m c a n it, e rra n te m P e rm essi a d flu m in a G allum A onas in m o n tis u t d u x e r it n n a so ro ru m , U tq u e v iro P h o e b i ehorus a d s u rre x e rit om nis ; U t L in a s haec illi, d iv in o carm in e p a sto r, F lo rib u s a tq u e ap io crin is o m a tu s ama.ro, D i x e r i t : H o s tib i d a n t calam os, en accipe, M usae, A scraeo quoa a n te seni, q u ib u s il!e so le b a t C a n ta n d o rig id a s deducero m o n tib u s ornos, H is tib i G ry n e i n em oriä d ic a tu r origo, N e q u is s it L ucus, quo se plu s ia c te t A pollo. 4) A pparet ex his versibus Gallum quo tem pore a Vergilio amico in ecloga sexta m em oratur, in epyllio quodam fabulari incohando vel perficiendo occupatum fuisse, in quo Servio te s te 5) agebatur de certam ine, quod Calchanti fuit cum Mopso quondam in luco Gryniensi Apollini sacro de divinandi p eritia et ex quo Mopsus num erum pomorum arboris alicuius divinatus superior diseedit,, Chalchas dolore succumbit. F abula est Euphorionis in quinto Chiliadum n a r ra ta .8) Alii contra, in his S chanzius7) et Ribbekius, 8) cum in versibus Vergilii senem Ascraeum h . e. Hesiodum commem orari et Euphorionis quoddam carm en ,,Hesiodus“ inscriptum fuisse meminissent, Gallum versionem L atinam Hesiodi Euphorionei tu n e ipsum finivisse et ad translationem fabulae de origine oraculi Grynei aggressum esse putaverunt. Alii d en iq u e9) testim onio Serviano im pugnato carmen illud Galli nec im itationem nec tra n sla tionem fuisse Euphorionis contendunt. U tu t est, ex versibus Vergilianis certo elucet, Gallum anno XL — nam ecloga Alfeno Varo dedicata est, Asinio Pollioni in Gallia prosequenti — epicum quodpiatn carmen in m anibus liabuisse. 1) а) 3) *) б) G. T h ilo ") 7) s) 9) E ro tic i se rip to re s, P a risiis , D id e ro t 1856 p. 3. Sorvius a d eel. X . 1. B a e h re n s F . P . R . p. 336. v. 64-73. S e rv ii g ra m m a tic i q u i fe ru n tu r in V ergiiii earm in a c o m m e n ta rii rec. et. H . H a g en , vol. I I I . fase. I. L ipsiae 1887, p. 78 a d ecl. V I. 72. H e y n e, P . V ergilii o p era, to m . I. Lipsia.» 1788 p. 171. S ehanz, R ö ra. L it. H a n d b u c h M üller. I I . p. 213. R ib b ec k , A n a lec ta A le x a n d rin a p. 79. C a rla u lt p. 42. — 30 — Ros ta t, u t quaeram us, hocne demum Gallus carm ine epico de Apolline Gryneo Rom ae in fam am im itatoris Euphorionis venerit, an an tea aliis carm inibus praesertim eroticis inclaruerit, ut inde a XLV anno pro cantore Euphorionis haberetur. Plerique igitur viri d o c ti1) Gallum a Vergilio in VI ecloga idcirco celebratum esse volunt, quod elegis relictis ad epopaeam incum beret; Cartaldus unus usque ad X L a. Chr. n. annum eum perpauca scriptitasse earm ina arb itratu r, unde a Vergilio primum, quod laude vere dignum esset, carm en Galli „Chalcidico versu“ compactum pronuntiat. Gandilius denique Gallum ad nugas am atorias, dum epicum genus trac taret, paulisper neglectas, rediisse opinatur. Si res ita se habet, Gallum carm inibus in Lycoridem inclaruisse necesse e s t ; a t quo tem pore am ori operam dedit? Certe non ante annum quadragesim um quintum , cum Cicero in epistula q u a d a m 2) illius anni Antonium „C ytherium “ vocat, Cytheris autem nihil aliud quam verum nomen libertae equitis R om ani Volumnii E utrapeli est, quae non solum ab Antonio et M. Bruto, sed etiam a Cornelio Gallo m utato nomine am ata e s t.3) His ex omnibus rebus facile colligitur et Galli amores et carm ina erotica nullo pacto ante annum quadragesim um quintum statu en d a esse, immo ne ante secundum quidem et quadragesim um , q uia Gallus, prius quam a trium viro pecuniam ex agrorum assignatione redeuntem exigere iussus est, nequaquam tarn m agnas facultates habebat, u t sum ptibus Cytheriduni vel Lycoridum mimarum sufficere posset. His aliisque argum entis Gandilius Ciceronem cum in aliis scriptis tu m in Tusculanis 1 1 0 1 1 unum alterum ve ex poetis novis, sed omnes generaliter destrinxisse ta n ta grav itate dem onstravit, n t ipse M archesius4) a priore sententia paullum recederet Gandilioque replicans cum eo conveniret, illo Tusculanarum disputationum loco Ciceronem neutiquam Vergilium in animo habuisse, ceteroquin in hoc perseveraret, quod Gallo im primis a Cicerone nomen cantatoris E uphorionis inditum esse diceret, praesertim cum sibi persuadere non posset Cornelium Gallum vigesimo septimo demum aetatis anno prim am laudem poeticam meruisse. ') W . H . K o lste r, V ergils E k lo g e n . L eipzig 1882, p . 98 e t 129. M. R o th s te in , P ro p e rz u. V ergil. H e rm e s 1898, p. 21 seq q . M. R o th s te in , D ie E le g ie des Sex tu,s P ro p e rtiu s e r k l ä r t ; I. 898, p. 213. S chanz, o. e. I I . p . 145. s) a d A tt. X V . 22. 3) A urelius V ic to r, d e v ir. ill. 82. 4) A te n e e R o m a V I I. 70. p . 312-10. B e rlin — 31 — Sed ne nim is in exagitando illo epitheto Ciceroniano comm orari et rixam de lana, u t dicunt, caprina renovare videamur, sententiam G andilii cum Marchesii opinione ita conciliabimus, ut Ciceronem, quotiescumque VEattQOvg reprehendit, universos scholae C atullianae poetas aeque arguisse statuam us, simulque cum Marehesio unum alterum ve ex iis cantoris Euphorionis appellationem ironicam pro obscuritatis et verborum :m m anitatis ratione singillatim provocasse putem us. Carmina igitur Alexandrinorum , u t vidimus, vecar eqols exemplum elegorum praebuerunt ad carm ina erotica fingenda iisque epyllii genus narrativum aperuerunt, quod statim in eorum gratiam ac favorem venit, quia in epyllio amplior quam in epopoea relinq u eb atu r locus ad sermonem im aginum copia et venustate locupletandum . Quo factum est, u t A lexandrina inhaeresceret poetis novis forma, etiam si non Alexandrinos tan tu m , sed melicos Aeolicos ipsumque Archilochum im itati essent. M anent etiam nunc Calvi choliam borum vestigia et carm inum nuptialium , quae Sapphüs epithalam ia assim ilant. ]) Idem de Ticida dici potest, qui in fragm ento quodam eodem metro usus est, quo Catullus carmine X L I. 2) la m cum prae novandi cupiditate poetae novi priscam illam dicendi et sentiendi m oderationem et gravitatem , qua veteres excellebant, de industria exuerent totam que curam in leviora insumerent, fieri non p otuit, quin R om anis priscae fidei stom achum moverent, qui etsi Graecorum politiorem hum anitatem non detestabantur, tarnen L atin itatem Graeca luxuria op pri mi nolebant. Hos taedebat Catulli ineptiarum , quae quidem ingeniosae et facetae scurrilitate nonnunquam sermonis scatebant aut rerum ten u itate squalebant. H orum videlicet fastum irridens Valerius s c rib it: Si q u i fo rte m e a ru m in e p tia ru m L eotores e ritis, m a n u s q u e v e stra s N o n h o rre b itis a d m o v e re o h artis, *) Nec Catulli solum nugae au t Calvi, sed universa poesis am atoria, in qua lasciviae et proterviae lues velut in lupanarium serpebat pergulis; offensionem a ttu lit tarn aequalibus quam p o steris.4) *) B a e h re n s, F ra g m e n ta p o et. ro m . C. L ic. C alvus fr. s) B a eh re n s, ibidem , T ieid as fr. 1. s) H i v»rsicu)i e a rm in i X V I a d A u re liu m f?t F u riu m m a n u s c rip to ru m e t lib ro ru m v e te ru m fidem . V ersus q u a rtu s , q u iq u e a b e s t in lib ris v e te rib u s, d o b e tu r ingenio V ossii. *) L afay e, C a tu lle e t ses m o d d le s ; P a r is 1894, p. 104 3 seqq. a tte x u n tu r c o n tra q u i hic o m ittitu r seq q . — 32 — Quid mirum, si Ciceroni, homini quidem honesto et verecundo, qui Graeca non adeo adam abat, u t morum licentiam toleraret? E t E nnii aetatem auream tarn cupide exoptabat, u t libenter, si potuisset, illa tem pestate vixisset. Tune e Graecorum hum anitate cum v irtu te R om ana coniuncta m iram quandam exstitisse civium Rom anorum in te g rita te m .J) At etiam tunc Graecitas quam vis m oderata a nonnullis im pugnata est, quod oblitus esse Cicero videtur, cum exprobrantibus sibi nim ium Graecorum favorem responderet ne maiores quidem studia illa inutilia vel perniciosa existimasse. Aliis rursus locis in literarum studiis se versatum esse praedicat eo dum taxat consilio, u t n o titiam sibi p arare t rerum earum , quae cuilibet homini rerum civilium perito m axim e essent necessariae. Qua erat erga p atriam pietate Ennium , Pacuvium , Caecilium, Accium cum Homero, Aeschylo, Sophocle, Euripide exaequabat. Mox sapientiae doctrinam R om anum non dedecere ratu s philosophiae Studium a Rom anis nullo tem pore praeterm issum esse c o n te n d it2) literasque Graecas iam prim ordiis reipublicae ipsaque Anci Marci et Tullii Hostilii aetate in Latio increbuisse asseverat. 3) Ad baue certe Graecorum curiositaten i sp ec ta t, quod viros illustres, quos in dialogis disputantes inducit, eruditiores facit quam fuerunt, nem pe u t semet ipsum a Graecorum inimicis defendat. Rursus aegre ferebat, si quis eum obiurgaverat „quod acrius u ltraque quam concessum R om ano“ doctrinae Graecae incuniberet. Inde m ulta illa Ciceronis et inter se co n traria de se ipso iudicia. Nunc se im peritiorem literarum sim ulat quam e r a t ; 4) nunc qualibet liberali disciplina se im butum gloriatur. 5) Modo principia eloquentiae R om anae et oratorum , qui ipsum praecesserant, p raestantiam e x to llit; modo palm am ar tis oratoriae sibi vindicat. Nunc vulgus ab arte poetica alienum c e n se t; 6) alias Ennio summae gloriae a ttrib u it, quod rerum R om anarum historiam ad populi rom ani iudicium et gustum, quem dicunt, in fo rm av e rat.7) Mira est denique discrepantia laudum , quas E nnio trib u it, et sententiae, quae in B ruto occurrit, ubi citatis Ennii versibus : „ se rip se re a lii rem v e rs ib u ,“ q u o s olim F a u n i v a te s q u e c a n e b a n t q u u m n e q u e M u saru m scopulo s q u isq u a m s u p e r a r a t“ l) s) 3) *) «) •) ’) Cic. d e re p . V. 1. 2. T usc. IV . 1. 1. D e rep . I I . 19. 34. O r. 38, 108. D e uff. I. ]. 3. B r u t. 15. 1 9 1 ; d e o r. I. 3. 12. O r. 11. 3 6 ; 31. 109. — 33 — et adiectis verbis „nec m entitur in gloriando: sic enim sese res h a b e t,x) brevissimo nim irum intervallo Naevium quaeque ante Enni1 aetatem c a n tita ta erant, plena m anu in astra tollit, E nnii laudibus o b tre c ta t.2) Idem poesin L atinam identidem inferiorem Graeca confessus, 3) Etni en tia peifracte m u tata Ennium non solum cum Graecis coryphaeis com parat; sed prope praeponit.4) Quae cum ita sint, quonam iure postulandum erat, u t qui si revivisceret, ne subsicivi quidem temporis horam in lyricis legendis consum pturum fuisse dictitabat, quique poetarum nugas flocci aestim abat, obscoenitatem repudiabat, Ennium antiquosque adm iratione vere dignos censebat, idem novorum carm ina probaret praeter Lucretium et Varronem? Quid quod ab ineptis im itatoribus Catulli ta lia in lucem praeferebantur, quae Ciceronis vel cuiuslibet facetias non provocare non possent ? „N am Hortensius invenusta et Cinna inlepida et Memmius dura ac deinceps om nia dura fecerunt atque obsona.“ 5) Quo quidem tem pore Tusculanae disputationes editae sunt, principes scilicet novorum iam decesserant; nec defuerunt tarnen, qui eorum vestigia premerent. E tenim Bibaculus Augusti usque ad aetatem versus fa c ie b a t6) neque Cinna a Vergilio laudatus esset, si iam pridem a rti poeticae vale d ix isse t; 7) Valerius Cato pergrandis n a tu sub Augusto vivere desiit, Ticidas Augustum aequalem habuit. 8) Caecilium vero et Calidum et Quintilium Varum inter vivos adhuc fuisse verisimile est. U tcum que res se habet, hoc pro certo affirmari potest, Tusculanarum tem pore poesin novorum praecipitem isse ipsumque Ciceronem inuTigcov ruinam per nonnullorum annorum spatium suis oculis spectasse; unde iusto iure tam in Tusculanis quam in Oratore et in eloquentiam Rom ano-Atticam aeque delapsam et in poetas Neo-Romanos invectus est. Ceterum Tullii de poetis iudicia, etsi non magis Latinorum quam Graecorum n o titia et usu nitebatur, haud sine aliqua dubitatione, quod pluries monuimus, accipienda sunt. Qua fuit ingenii versatilitate, om nia solutae orationis genera cum summa laude degustavit nec quin versus faceret sibi tem peravit. Iuvenis admodum !) 2) 3) *) 6) 6) 7) s) B r u t. 18. 71. ib . 18. 74. 76. T usc. I I . 11. 26. ib . I . 1 -2 ; 3 -4 ; IV . 2. 5 ; d e o ra t. I . 3. 11. G ellius, N o c t. A tt. X IX . 9. 7. T ac. A n n . IV . 34. S u e t d e g ra m m . 4. V erg. ecl. I X . 35. S u et. de g ra m m . 4. 3 — 84 — Alcyonis fabulam , Nilum, Thaliam , Leimonemque composuit. Leimonis aliquot hexam etri de Terentio p erm a n seru n t: T u q u o q u e , q u i solus lecto serm one, T ere n ti, C o nversum e x p re ssu m q u e L a tin a voce M en an d ru m , I n m e d iu m no b is se d a tis v o cib u s afiers Q u id d a m eom e lo q u en s a tq u e o m n ia d u lc ia dicens. l ) Quos si cum Caesaris de Terentio versibus comparaverimus : T u q u o q u e , t u in su m m is, o d im id ia te M enander, P o n e ris, e t m e rito , p u ri se rm o n is a m a to r. L en ib u s a tq u e u tin a m sc rip tis a d iu n c ta fo re t vis Com ica u t a e q u a to v irtu s p o lie re t h o n o re C um G raecis ; n e q u e in h a c p a r te d e sp e c tu s ia c e r e s ! U n u m hoc m ae reo r, e t doleo tib i deesse, T e r e n ti ! 2) Caesarianis necessario postponem us et Tullium iuvenem pro versificatore potius quam pro poeta habebimus. Sed ne m aturioribus quidem annis ei obtigit, u t carmen laude dignum com poneret; etenim non impulsu naturae, sed sola vanitate ad versus faciendos incitabatur. Is posteaquam consulatum suum duabus scriptiunculis prorsa oratione eompositis celebravit, cum laudationem ab amicis frustra expoposcisset, vere aut aestate anni sexagesimi rem., heu quam poeticam, versibus componere in stitu it et mense decembri eiusdem anni cum magno ipsius gaudio tres de consulatu libros ad finem perduxit. In his libri s cum alia tum haec m ira n arran tu r: Ciceronis educationi puerili ipsam Minervam praefuisse; mox cum urbs terrarum que orbis universus in maxim um periculum et extrem um paene discrimen adduceretur, ab Iove optimo maximo ad deorum concilium sese adhibitum , u t quam m alorum medelam ipse excogitasset praeponeret deorumque m andata in terris exsequeretur. Postremo libro Calliope m usa Ciceronem consulem m onet atque hortatur, u t optim atium voluntati satisfacere persev eret: inde ab Iove dim ittitur. Quam tum ida et gestis fabulas im iexuerit quibus ab U rania m usa rationis Catilinariae visa inelegans fuerit oratio, quam avide rebus ex versibus superstitibus intellegi pote,st, in enum erantur prodigia, qua« tem pore coniusunt. 3) *) S u et. v ita T er. 34. 2. 2) ib id e m , 34. 7. 3) Cic. d e div. I . 17-22. — 3ß — lloXv^QvhjxoL denique versus illi inani superbia tu m e n te s: C e d an t a rm a togae, c o n c e d a t la u re a lau d i e t: O f o r tu n a ta m n a ta m m e cousule R o m a m ! quorum alter Iuvenalem tantopere irritavit, u t non posset non exclam are : ,,Antoni gladios potuit contem nere si sic omnia dixisset.“ x) Anno quinquagesimo sexto, postquam Lucceium adiit, u t de se in historia scriberet, alterum poema, quod „De tem poribus suis“ inscripsit, componere coepit. Sed ne hoc quidem carmen, quo do lorem exsilii gaudium que reditus in p atri am narravit, m agni pretii fuit, quam quam ad Quintum fratrem in B ritanniam missum a Caesare laudatum est cum desiderio, u t etiam de se aliquid scriberet. Unde Cicero se bellum B ritannicum celebraturum prom isit. Mense decembre anni quinquagesim i q u arti carm en ad finem perductum e r a t ; „M arius“ aequalibus minus displicuisse videtur. Sequitur, u t Cicero carm inibus fingendis fam ae suae male consuluerit et risum potius quam plausum m o v erit.2) Conversiones co ntra ex Graecis magis placuerunt nec „Phaenom ena et Prognostica“ vituperanda erant, nisi prodigio Aulico et cantu Sirenarum nitorem et venustatem poeseos Hom ericae dissipasset. Q uapropter non valde errabim us, si iudioia Ciceronis de poetis paullum ponderis habere censebimus. Eo magis m irandum est Ciceronem de poetis novis, qui Alexandrinos poetas im itati sunt, iniquum iudicium fecisse, cum ipse carm inibus illis iuvenilibus, quae supra m emoravimus, Alcyone, Nilo, Uxorio, Glauco ad Alexandrinorum poesin prope accesserit prim usque fortasse Rom anorum carmen elegiacum „T haliam m aestam “ et epigram m ata cum iocosa tum lasciva scripserit. In libris suis autem Cicero illorum carm inum nusquam m entionem facit, unde colligi potest eum aetate provecta ipsius nugas rep u d iasse; inde demum poetis novis se minus propensum ostendit. Quam ob rem n o n n u lli3) cum anim advertissent Ciceronem poetas novos praecipue in iis libris, quibus oratores Atticos reprehendit, cavillatum esse, causam huius in viuTtgoig asperitatis in eo positam fuisse suspicati sunt, quod Tullium Pseudoatticorum potius forensis iactan tiae pertaesum esset. P erp e ram ! Nam controversia *) lu v . s a t. 10. 124. s) l u v . sa t. 10. 2 4 ; Seneca exo. c o n ti. 3 p ra ef. 8 ; T ac. d ial. 2 1 ; Seneca, de ira 3 .3 7 .5 ; P lu t. Cie. 4 0 ; S chenkl, D e Cie. p o e ta , Ja h re s b e ric h t des V ereines M ittelsch u le, W ie n 1866. a) H a rn e c k e r, P h ilo lo g u s 1882 p. 240. — 36 — cum poetis novis au t ex certam ine studiorum et literarum orta aut a privatis offensicnibus, quae Ciceroni cum illis intercesserint, repetenda est. Quae quidem sim ultas etiam si a Cicerone cum Calvo aperte non esset exercitata, hunc tarnen occultum adversus Ciceronem odium gessisse p ar est, ex quo Tullius Licinium Macrum, Calvi patrem , in ius vocatum repetundarum exarguerat ta n ta pervicacia, u t sibi m ortem conscisceret. Catulli cum a Cicerone nunquam fiat m cntio, in ambiguo est, quatenus bene inter eos convenerit. Catullus certe in carm ine, quod supra citavim us X L IX , non infitiatur se pessimum omnium poctam, Tullium optim um omnium patronum esse. A t quorsum haec ? E stne anim i benigni sic loqui an infesti ? Gandilius quidem benevolentiam odoratur, ego nim ia mord acitate percellor. Neque consentaneum est Ciceronem, si Catullum in ter caros habuisset nusquam illius m entionem facturum fuisse. Sane quidem ii, qui opinione praeiudicata sim ultates Ciceroni cum poetarum novorum choro fuisse negant, quanto am ore Cornelium Nepotem vel C. Memmium amplexus sit, m onebunt. Sed quid de reliquorum consuetudine dicamus? Num illos pro amicis habebimus, qui in tertio Tusculanarum „cantores Euphorionis“ pronom ine „h i“ contem ptim adiecto significantur ? Nonne, si res illi erat cum amicis, benevolentiam suam erga Euphorionis sectatores interiecto potius possessivo sic ferme loco lato expressisset: „ 0 poetam egregium (seil. E n n iu m )! quam quam a cantoribus nostris Euphorionis contem n itu r.“ ? Equidem censeo, sed locupletiora documenta u t in re dubia afferre neque o. Cicero cum poetarum novorum contentionibus obtrectare coepisset, in eo errasse videtur, quod posterum tempus viotiqcov conatus ad irritum redacturum esse arbitrabatur, praesertim cum in Calvi et Catulli alveario fucorum genus grassaretur. E t delapsa est tan tisp er poesis Alexandrina, u t ne Varronis au t Vari quidem opera — si cum Schanzio auctoritatem Hieronymi secuto crediderimus, Varronem A ttacinum anno u. c. C X X IX iam ad Alexandrinos imitandos se vertisse au t Quintilium Varum iam ex eo tem pore famam poetae consecutum esse — ad pristinum fastigium escenderit, neque vero ad imum demersa. Immo emersit extremo reipublicae ac primo principatus tem pore complurium poetarum ope, qui Alexandrinos maximeque Euphorionem probe im itandos suscepere. E x eo numero Cornelius Gallus Euphorionem in elegis recalca v it; Euphorionem te s te 1) Diomede secuti sunt Tibullus, Propertius, Ovidius, qui ») D iom . I I I . 484. 17 K eil. — 37 — quidem in Metamorphoseon libris et in Fastis Euphorionis passim reminiscitur. Ipse nim irum Tiberius princeps et Euphorionem et Parthenium Nicaeensem, cuius potissim um opera carm ina Euphorionea inclaruerant, im itatus est tant.ique aestim avit, u t utriusque clipeos in bibliothecis collocandos curaverit. Interim gliscente fama Catul lus omnium oculos in se converterat. Maecenas eum in deliciis habuit et ipse im itatus esse videtur, siquidem Catullianum stylum resipiunt quae infra: L u ce n te s, m oa v ita , noc sm aragdos, B o ry llo s n e q u e, F lacce m i, n ite n te s, N ec p e rc a n d id a m a r g a r ita quaoro, N ec q uos th u n ic a lim a p e rp o liv it A nulos, n e q a e i&spios lapillos. au t N i t© viscerib u s m eis, H o ra ti, P lu s ia m diligo, t u tu u m sodalem H in n u lo v id ea s strig o sio rem . *) Neque inter turbas civiles obm utuerunt carm ina Catulli aliorum que et pace restitu ta reviruerunt cum Priapeiorum lasciviis. Stabat plerumque in hortulis inter olera et cucurbitarum pampinos Priapi ligneum simulacrum nonnusquam sacello conditum, sacelli parietes, pomorum quae circa eran t trunci nugonibus copiam sui facientes mox salacibus dictis operiebantur, quorum aliqua ex plurimorum strage mire servata et ad Catullianorum epigram m atum exemplar confecta hoc disputatiunculae loco conferantur : Q u id f ru s tra q u ereris, colone, m ecum , Q uod, q u o n d a m b ene fru c tu o s a m alu^, A u tu m n is ste rilib u s d u o b u s a d ste m ? N on m e p ra e g ra v a t, u t p u ta s, senectus, N ec su m g ra n d in e v e rb e ra ta d u ra , N ec g em m as m odo g erm in e ex eu n tes Seri frig o ris u s tu la v it a u ra ; N ec v e n ti p lu v ia e q n e siccitasve Q uod d e se q u e rere r, m a lu m d e d e ru n t. Nec s tu rn u s m ih i g ra cu lu sv e ra p to r A u t c o rn ix a n u s a u t a q u o su s a n se r A u t co rv u s n o c u it siticulosus : Sod q u o d c a rm in a pessim i p oetae R a m is su stin e o laboriosis. P ascoli. L y r a ; L ivorno 1903; p. 19. — 38 — au t Si q u o t h a b e s v ersu s, t o t h a b e re s pom a, P ria p e , E sses a n tiq u o d itio r A lcinoo. au t S ecuri d o rm ite canes ; o u sto d ie t h o rtu m C um sibi d ile c ta S irius E rigone. au t denique haec Vergiliana : V ere rosa, a u tu m n o pom is, a e s ta te fre q u e n to r Spicis : u n a m ih i esfc h o rrid a p e stis h iem s. N am frig u s m e tu o e t v e re o r ne ligneus ignem H ie deus ig n av is p ra e b e a t agrieolis. 1) Sequitur u t poetarum quotquot v s o t s q o v s successerunt, nemo eos superbe ignoraret vel aperte vituperaret, nisi quod ab Horatio eadem fortasse de causa, qua oratores Pseudoattiei a Cicerone, contem pti sunt, quorum uterque Graecorum insignem antiquitatem , non Alexandrinorum postum am tem eritatem im itatione digna censebant. Sed utcum que ea res se habuit, Catulli certe eiusque sectatorum poesis Neoatticorum famam valde im minuit et cum antesignanorum morte ita non exstincta est, u t nostrorum paene tem porum nugatoribus non fuerit exemplo. Etenim quis est, quaeso, inter viros doctos aetatis nostrae, quiquid „Pasquillum “ sit ignoret ? A t m ulti quidem erunt, qui nesciant, unde vox deprom pta sit. Jam u t vocis, quae cum vt-coTtgav lascivia arte cohaeret, originem aperiam, liceat mihi extrem a huius quaestiunculae parte ad exhilarandum lectoris animum de Pasquino et Marphorio personis pauca addere. In media Romae urbis parte prope aedes Orsinianas statu a est quae m utilata naso, brachiis, cruribus singulari tarnen artificio exculpta perfectissimis antiquitatis m onumentis adnum eratur et Aiacem fortasse repraesentabat. Dicunt Romae argutissim um fuisse sartorem, qui m agister Pasquinus vulgo vocabatur, cuius in tabernam aulici, legati, episcopi, cardinales lasciviendi causa conveniebant. Sales et facetiae, quae illic iactabantur, totam mox urbem pervolabant et aliorum quoque salse dieta m agistro Pasquino tribuebantur. Paullo post quam m ortuus est, haud longe a Pasquini taberna signum illud truncatum effoderunt, quod pro Aiace Aehillis s u t pro Menelao Patrolis corpus sustinente habitum est. Alii contra Pasquinum esse ab inferis revocatum iocose susurrabant. Quae vox sim ulatque increbuit, miro vulgi favore accepta est. Praefecti autem Urbi magistratuum edicta, pontifices maximi indulgentias, maligni carm ina l ) P a sc o li o. c. p. 10— 20. — 39 — probrosa statu a utpote in foro frequentissimo eollocata suspendere coeperunt. Ex carminibus famosis, quorum licentia a v ta r ig a v non est superata exstant haec in Alexandrum VI, cum corpus filii Tiberis aquis submersi extractum esse t: P ise a to re m h o m in u m n o n te non, Sexte, putem us, P is c a ris n a tu m re tib u s ecce tu u m . au t in Iulium II, qui Petri claves abiecisse dicebatur, u t Pauli gladium capesseret: O b tu le ra t, J u li, tib i q u a e sor3 J u lia claves, C lavas, e rra v it credo, d a tu ra fu it. Altera statua, ad eundem quo Pasquinus usum adhibita, ingentis dei marini fuit, qui in tra forum et templum Martis effossus est quique Marphorius voeabatur. M arphorium istum iuxta positum vulgus cum Pasquino saepius colloquentem fingebat. Itaque sub Sixto V pontifice Pasquinus cum sordidis vestibus indutus a Marphorio interrogaretur, cur sic squaleret, respondebat : „Quod mulier, quae rneas vestes lavat, soror pontificis facta e s t“. Sed Sixtus ioco in serium converso auctores libellorum patibulo affixit, u t Pasquinus postridie perculsus exclam aret, Sixtum pontificem ne Christo quidem quid ignoscere. Haec Rom anorum XV et X V I saeculi convicia et iurgia dum refero, nonne legenti ultro subeunt libelli illi famosi, qui totidem fere saeculis ante e vecotsq(ov prodierunt officina ? Ergo non aliquo iure in conclunsione disceptatiunculae nostrae pro certo affirmemus vieattQcov studia, quibus Ciceronis aetate praefuerit Catullus, ad universam quae post fuit poesin melicam pertinuisse eamque mire promovisse, neque Ciceronem, si poetarum novorum in posterum adium enta providere potuisset, despecturum, sed iusta existimatione eos iudicaturum fuisse ? ■ ■ .... NOTIZIE SCOLASTICHE — 43 — N OTI Z I E S C O L A S T I C H E 1 2 P ro p e d e u tic a filosof ica in V I I e V I I I . 4 Arturo Bondi, N e l I se m estre sto ria e geografia in I V - V I I I ; N el I I sem estre sto ria e g eografia in IV , V, V II, V III. 20 R eligione in I - V I II. 16 P re la to d o m e stico di S u a S a n titä . M a te m a tic a in IV — V I I I , fisica i n V I I e V III. 22 V II (2 1 ) C u s to d e del g ab in e tto di f is ic a ; dire s s e i g iu o c h i al1’ a p e rto . Don Giov. Buttignoni, C u s to d e d e lla collezione g eo g rafico sto ric a. 15 i. r. professore 4 Orlando In w in k l, i. r. professore. 5 C u s to d e del g ab inetto di sto ria n a tu ra le e d e li’ orto b o ta n ic o ; m em bro d e lla C o m m . e s a m in a tric e per c a n d id ati al m a g istero n e lle sc u o le p o p . e citta d in e . M a te m a tic a in I - I J I , scienze n a t. in I- I V , g in n a stic a in I o I I . 28, Ita lia n o in I , V, V II, la tin o in I. 18 I i. r. professore. Celso Osti, i. r. p ro fessore nell V I I I el. di rango. Ita lia n o in I I I , V I e V I I I , la tin o in I I I . 15 III Ugo P ellis, i. r. p rofes T edesco in I-IV , V II, V III. 18 I ta lia n o e la tin o in I I , geografia in I, I I , I I I , sto ria in I I I . 19 II plente. Pietro Savoi, i. r. p ro fessore del G innasio di P o la. L a tin o in V e V II, ted esco in V , sto ria in I I . 16 v Dr. Vittorio Largaiolli, i. r. professore. 1----6 7 8 Don G iovanni Musner, sore. 9 10 O sservazioni Dr- Giuseppe V idossich, i. r. d ire tto re i. r. professore. 3 M A T E R IE C ap o c la s s e in NOME i Ore J Corpo iiisegnantc alla fine dell’anno scolastico 1911-12. Luigi Piffer, i. r. su p - C u sto d e d ella bib lio tec a degli sco lari; m em b ro della C o m m . e s a m in a trice p e r ca n d id ali al m a g iste ro nelle sc u o le citta d in e. B ib lio te cario . C u sto d e d ella bib lio tec a degli sco lari, sez. te d esca. 1 D ire sse i g iu o c h i a li’ ap e rto . — 44 — Ore ! C ap o [classe in 1 Sim zlg, L a tin o in IV , greco in IV e V, te d e sc o in V I. 18 IV i. r. professore G iuseppe Vatovaz, i. r. professore n ella V I I classe di rango. L a tin o in V I I I , greco i n I I I e V II, calligrafia in I. 15 V III Iginio Zucali, i. r. p ro L a tin o in V I, greco in V I e V I I I , ita lia n o in IV . 19 VI NOME N» U 12 13 Dr. M A T E R IE E u gen io fessore. 14 Ranieri Cossar, i. r. m a e stro su p p le n te di disegno n e ll’ I s t i tu t o m ag istra le . D isegno in I e I I . 9 15 Dr. M elchiorreC urellich, S to ria o g eografia in V I (seeondo sem estre). 5 c a n d id a to d i p ro v a e i. r. su p p le n te nel 1’ I s titu to m ag istra le . O sservazioni D ire s s e n au tico . lo C u s to d e del arch e o lo g ic o . šp o rt g ab . C u sto d e d ella collez io n e di m ezzi d id a ttic i p e r il d is e gno. Docenti delle materie libere. 16 Matteo K rištofič, i. r. m a e stro presso la (Jasa d i p en a. L in g u a c ro a ta . 6 17 Ranieri Cossar, i. r. m a e stro su p p le n te di d isegno n e ll’I s t i tu t o m ag istrale. D isegno. 2 Dr. S tenografia. 2 Vi p re n d o n o p arte sco la ri d elle c la ssi IV -V III. G in n a stic a. 2 Vi p re n d o n o p a rte sc o la ri d elle c la ssi V-V1II. 18 E u gen lo Sim zlg, Vi p re n d o n o p a rte sco lari d elle classi m -v in , i. r. professore. Dr. G iuseppe V idossich, L ’ in s e g n a m e n to fu im p a rtito in 3 corsi. i. r. d ire tto re . Civica deputazione ginnasiale: S ig n o r avv. Nico 16 dott. Belli avv. Fellce d o tt. Bennatl Ing. Gregorio Calogiorgio Francesco Zetto, i. r. bidello. Carlo Zucca, bid ello a u siliario . — 45 — CRONACA DELL’ISTITUTO L’ anno scolastico 1911—12 ebbe principio il giorno 16 settem bre. L ’ nfficio divino si celebrö il giorno 19 settem b re; il giorno dopo cominciarono le lezioni regolari. Alla fine deli’ anno scolastico precedente il direttore Giovanni Bisiac, com piuti „trentag u attro anni di servizio, aveva chiesto di essere collocato nello stato di quiescenza. S. M. 1’ imperatore, con So vran a risoluzione dd. 2 agosto 1911, ne accoglieva graziosissimamente 1’ istanza e gli concedeva il pensionam ento col 1. agosto 1911; in pari tem po il Ministero gli esprimeva i propri ringraziam enti e riconoscimento per il servizio prest ato. Della dirigenza interinale fu incaricato il professore anziano Francesco Majer, ehe la terme fino al 18 novembre, nel quäle giorno fu fa tta la consegna allo serivente, nom inato direttore con Sovrana risoluzione del 6 ottobre 1911. Pochi giorni dopo al prof. M ajer veniva accordato il chiesto pensionam ento (decreto m inisteriale dd. 22 novembre 1911); in quell’ occasione S. M. 1' im peratore gli conferiva, con Sovrana riso luzione dd. 21 dicembre 1911, il titolo di Consigliere scolastico. II Ginnasio, per effetto di questi pensionam enti, perde due docenti provetti e affezionati all’ istituto, nel quäle s’ era comp iu ta quasi tu tta la loro carriera scolastica. II direttore Bisiac apparteneva al nostro Ginnasio dal febbraio 1878 e ne aveva dirette le sorti dali’ agosto 1P04; il prof. Majer vi aveva insegnato, con una breve interruzione, fin dal 1874. D urante questo lungo spazio di tempo e 1’ uno e 1’ altro s’ erano accaparrata la fiducia dei superiori, la stim a dei colleghi, 1’ affetto degli scolari. Possa essere loro concesso di godere a lungo del ben m eritato riposo, e restar loro sempre grato il ricordo del nostro Ginnasio. Due altri docenti abbandonano il Ginnasio : il prof. Antonio Caldini, nom inato, con decreto m inisteriale dd. 10 luglio 1911 N. 18.895, direttore deli’ Istitu to M agistrale di G radišča; era stato a C apodistria dal 1900 al 1909, nel quäle anno assunse la dirigenza — 4(> — provvisoria deli’Istitnf o gradiscano. E il prof. Ugo Pellis, chiamato alla cattedra di tedesco del Ginnasio Comunale di Trieste. Nei nuovi posti H accompagnano i nostri auguri. A rim piazzare i m ancanti fu rieonferm ato 1’ i. r. professore supplente Luigi Piffer (decreto del Cons. scol. pro v. dd. 18 o tt. 11) 11 N. I. S. 1642-11) e applicato al nostro istitu to 1’ i. r. professore del Ginnasio dello S tato di Pola Pietro Savoi (decreto m inisteriale dd. 23 ott. 1911 N. 43.604). II 20 ottobre l’i. r. medico distrettuale superiore dottor Vittorio Gram aticopolo visitö gli occhi degli scolari. II 4 ottobre la scolaresca ed il corpo docente assistettero a nn solenne ufficio divino nella ricorrenza deli’ onomastico di S. M. 1’ irnperatore. II 20 novembre la scolaresca e il corpo docente assistettero alla inessa celebrata a suffragio deli’ anim a della com pianta im peratrice E lisabetta. II 10 febbraio l i l i 2 si chiuse il 1° semestre. L a sera stessa, nella sala della Filarm onica gentilm ente concessa, si tenne im a festa di ballo o rdinata dalle famiglie di alcuni študenti del Ginnasio su periore a vantaggio del fondo di beneficenza deli’ istituto. La festa, alla quäle intervennero, oltre ai docenti, il signor capitano distret tuale, il signor podesta, la Deputazione ginnasiale, il signor direttore deli’ Istitu to M agistrale e uno stuolo di altri signori, di signore e signorine, riusci sim patica come s’ addieeva allo scopo, e viva e gioconda per l’animazione delle giovani coppie. Dell’esito finanziario e detto in a ltra parte deli’ A nnuario. A quanti contribuirono al miglior suceesso della festa la Direzione rinnova qui vivissimi ringraziam enti. 11 14 febbraio si aggregö al corpo docente il candidato di prova d o tto r Melchiorre Curellich (disp. deli’ i. r. Consiglio scolastico prov. dd. 8-2 1012 N. I. S. 204/2-12), al quäle, per alleggerire il prof. Bondi, sempre sofferente, fu affidato coi prim i di maržo 1’ insegnam ento della storia e geografia in VI cl. (decreto m inist, dd. 11 apr. l i t i 2 N. 15.125). II 20 febbraio s’ iniziö il prim o ciclo delle Conferenze ginnasiali, di cui e detto in altra parte. II 1. e 2 maržo lo serivente intervenne alle conferenze dei direttori delle scuole medie ehe si tennero presso la i. r. Luogote. nenza di Trieste. II 21 di maržo, in occasione del varo della dreadnouglit „T e getthoff“ , il Ginnasio, per concessione di S. Serenita il signor Luogotenente, fece vacanza. I docenti colle famiglie e la scolaresca as sistettero sul piroscafo „C apodistria", noleggiato appositam ent e — 47 — coli’ importo generosamente messo a disposizione dal »ig. Luogotenente, alla p atriottica solennita. Alla g ita parteciparono anche alcuni in v itati. Sia lecito allo scrivente di esprimere ancora una volta a S. Serenitä, a nome del Ginnasio, i piii vivi e devoti ringraziamenti. Nei giorni 15, 16, 19, 20 aprile il R.mo Commissario vescovile Mons. Giovanni K avalich assistette ali’ istruzione religiosa in tu tte le classi; addi 21 alla S. Messa e alle esortazioni. L a scolaresca accedette ai SS. Sacram enti della Comunione nei giorni 17 ottobre, 4 maržo e 11 giugno. Le prove scritte per 1’esame di m atu rita si tennero nei giorni 12-14 giugno. Gli esami orali si terranno nei giorni 6-8 luglio sotto la presidenza del signor prof. Giovanni Larcher, direttore deli’ i. r. Jstitu to Magistralo di Capodistria. L ’ anno scolastico si chiude il 5 luglio col solenne ufficio divino e colla distribuzione degli attestati. R 1 A S S U N T 0 DEI D E C R E T I PIL) I M P O R T A N T I . Nota del Municipio di Capodistria dd. 11 agosto 1011 N. 3517, colla quäle comunica aver la Deputazione Comunale deliberato il trasporto dellc lapidi gia m urate nei vestibolo deli’ edificio ginnasiale, o di proprieta del Comune, nei neoistituito Museo Civico. Dispaccio deli’ i. r. Consiglio scolastico provinciale dd. 22-V11-1911 N. I. S. 857-2—11, concernente la conferma definitiva deli’ i. r. prof. Ugo Pellis. Dispaccio deli’ i. r. Ministero del Culto e deli’ Istruzione dd. 29 luglio 1911 N. 24590 (I. S. 908—11 dd. ll-V III-1911), col quäle il prof. Celso Osti viene promosso ali’ V lil classe di rango. Col decreto I. S. 969-11 dd. 29 agosto 1911 viene assegnata al prof. Osti la II aggiunta quinquennale per eta di servizio. Dispaccio deli’ i. r. Consiglio scol. prov. dd. 19 nov. 1911 N. I. 8. 1628-2—11, concernente la conferma definitiva deli’ i. r. professore dott. Eugenio Simzig. Decreto deli’ i. r. Consiglio scolastico provinciale dd. 17-XI-1911 N. I. S. 397-2—11, concernente 1’ assunzione deli’ i. r. maestro della Casa di pena Mattep Krištofič per 1’ insegnamento del croato nei corso libero. Dispaccio deli’ i. r. Consiglio scolastico provinciale dd. 18-XI-I912 N. I. S. 1749—11, col quäle approva 1 'assunzione deli'i. r. maestro — 4S — supplente di disegno Ranieri Cossar per 1’insegnamento obbligatorio del disegno in I e II. Dispaccio deli’ i. r. Ministero del Culto e deli’ Istruzione dd. 13-XI-1911 N. 32630, col quäle si comunica dovere gli scolari ehe vogliano godere di prezzi ridotti sulle ferrovie, munirsi di tessera di legittimazione (fotografia). Dispaccio deli’ i. r. Consiglio scolastico provinciale deli’ Istria dd. 2!) novembre 1911, N. I. S. 2035-11, concernente il procediinento penale contro i giovanili. Dispaccio deli’ i. r. Consiglio scolastico provinciale dd. 7-12-1911 N. I. S. 1744-1—11, col quäle approva 1’ introduzione della ginnastiea eome m ateria obbligatoria in I e II. N ota del Municipio di Capodistria dd. 20-XII-1911 N. 2432-10, colla quäle concede la chiesta riduzione sul prezzo di tariffa per il consumo d ’ acqua. Dispaccio deli’ i. r. Consiglio scolastico provinciale dd. 28-XII-1911 N. I. S. 1771-1—11. rispett. deli’ i. r. Ministero del Culto e deli’ istruzione dd. 2-12-1911 N. 49793, col quäle concede 1’ apertura di corsi li ber i di disegno e di stenografia. Dispaccio dell’i. r. Consiglio scolastico provinciale dd. 31-X II-1911 N. I. S. 2206 — 11, col quäle si autorizza il Collegio dei professori a dispensare dalla ginnastiea (se 1’istruzione viene im partita nel pomoriggio), gli scolari domiciliati fuori del luogo scolastico. Dispaccio deli’ i. r. Consiglio scolastico provinc, dd. 31-1-1912 N. I. S. 2057— 11, col quäle si da facolta alla Direzione di ordinäre l)revi escursioni scolastiche senza chiedere 1’ autorizzazione del Con siglio provinciale. Dispaccio deli’ i. r. Luogotenenza di Trieste dd. 16-11-1912 N. VII-376-12, col quäle partecipa la nomina del dott. Giuseppe To minšek a ispettore per la ginnastiea. Nota del Municipio di Capodistria dd. 29-11-1912 N. 964, colla quäle comunica essere stati eletti a deputati ginnasiali gli onorevoli signori avv. Felice Bennati, avv. Nicolö Belli, ing. Gregorio Calogiorgio. Nota del Municipio di Capodistria dd. 9-V-1912 N. 1836, colla quäle comunica aver concesso al Ginnasio il minimo prezzo di tariffa per il consumo di energia elettrica. Dispaccio deli’ i. r. Ministero del Culto e deli’ Istruzione dd. 1-5-1912 N. 18604, col quäle il prof. Ugo Pellis, nominato docente al Ginnasio Comunale di Trieste, vien sollevato dal suo pošto col 31 agosto. — 40 — L I B R I Dl T E S T O * ) da usarsi nell’ anno scolastico venturo 1. Religione. Catechismo grande della religione cattolica, coli’ approvazione della curia vescovile di Trieste-Capodistria. Trento, G. B. Monauni 1900 : in cl. I e II. — Mons. V. Monti, Compendio di liturgia cattolica ; in cl. I I -III (salvo 1’ approvazione ministeriale). — Panholzer, Storia sacra del vecchio e del nuovo Testam ento, Vienna ; in cl. II I e IV. — R. Endrizzi, Breve studio scientifico della religione cattolica, P arte I, Apologia, Rovereto 1906; in cl. V. — Parte II, D om m atica; in cl. VI. — P arte III, Morale ; in cl. V II (salvo 1’ approvazione mi nisteriale). — S. Zieger, Compendio di storia ecclesiastica, Trento 1908; in cl. V III. 2. Latino. Scheindler-Iiilg, Grammatica latina, 2. ed. Trento. Monauni 1!'00; in cl. I-V III. — Steiner-Scheindler, Esercizi latini, Trento, Monauni 1900 ; in cl. I e II. — Itilg, Esercizi di sintassi latina, parte I e I I ; in cl. I I I e IV. — Gandino, Esercizi di sintassi la tin a ; in cl. V-VI11. — Cornelio Nepote e A. Curzio Rufo di Schmidt-Vettach, Vienna Tempsky "07 ; in cl. III. — Caesar, Bell. Gali., ed. Defant, Praga, Tempsky ’92 ; in cl. IV. — Ovidius, Carm. sel., ed. Sedlmayer-Casagrande, Vienna, Tempsky '90 ; in cl. V. — Livius a. u. c. lib. I, II, X X I e X X II, ed. Zingerle, Praga, Tempsky '96 ; in cl. V. — Sallustius, Bellum Catilinae, Praga, Tempsky '91 ; Cicero, In Catilinam 1 : in cl. V I.— Vergilius, Aen., ed. Klouöek-Szombathely, Praga, Tempsky ’91 ; in cl. V I e V ll. — Cicero Pro Sulla, De Amicitia, Epistulae, Pro Archia; in cl. V II. — Tacitus, Ann. Hist. ed. Müller, Praga, Tempsky ’90 ; in cl. V III. — Horatius, Carm. sel., Petschnigg, Praga, Tempsky 1900 ; in cl. V III. 3. Greco. Curtius-Hartel, Grammatica greca, 2.a ed. 1892, Trento, Mo nauni ; in cl. III-V III. — Schenkl, Esercizi greci, Trento, Monauni '89 ; in cl. II I, IV e V. — Casagrande, Esercizi greci, I I parte, Capodistria, Priora ; in cl. V I-V III. — Schenkl, Crestomazia di Senofonte, Torino, Loescher '80 ; in cl. V. — Homeri Ilias, ed. Christ-Defant, Vienna, Tempsky '90 ; in cl. V e VI. — Herodoti Epitome, ed. Hintner, Vienna, Holder '98 ; Plutarchi, V itae; in cl. VI. — Demosthenis Orationes, ed. Defant, Praga, Tempsky '89 ; in cl. V II. — Odissea di Omero, Christ-Leveghi, Vienna, Tempsky '06 ; in cl. V II e V III. — Platone, Apologia di Socrate, di C. Cristofolini ; in cl. V II. — Platone, Fedone, Critone, Praga, Tempsky ; Sofocle, Edipo re ; in cl. V III. *) Si ra c c o m a n d a agli sco lari d i n o n a c q u ista re lib ri di te s to che non re ch in o sul fro n tisp iz io la c la u so la p re s c r itta d i ap p ro v az io n e m in iste ria le. — 50 — 4. Italiano. Curto, Gramm, ital., Capodistria, Priora, 2. ed. ’03 ; in cl. I-IV. — Nuovo libro di letture italiane, parte I-IV, Trieste. Schimpft’ '98 ; in cl. I-IV. — G. Vidossich, Compendio di storia della letteratura italiana, Trieste, Quidde 1910 ; in V e VI. — O. Chizzola, Prose e Poesie dei sec. X III e XIV, Trieste, Quidde 1911 ; in V. — Briani-Bertagnolli, Prose e Poesie dei sec. XV e X V II, Trento, Monauni 1912 (salvo approv.); in cl. VI. - Hassek, Antologia di poesie e prose italiane, p arte 111 -IV, Trieste, Chiopris ’91 ; in cl. V II-V III. — Manzoni, 1 Promessi Sposi, Hoepli ’00 ; in cl. II I , TV e V. — L. Polacco, D ante la D ivina Commedia, ed. Hoepli, Milano ; in cl. V I-V III. 5. Tedesco. Tmnlirz, Deutsches Sprach!meh für nichtdeutsche Volksschulen I e I I ; in cl. I e IT.. — D efant, Lingua tedesca II. — Nawrocki, Aus der K in d erw elt; in cl. I I I e IV. — Reinelt Lesebuch für 5 klass. Volksschulen III ; in cl. V e VI. — Jacobi-Mehl, D t. Lesebuch für Bürgerschulen 111 ; in cl. V II. — Noe; Antologia tedesca II, Vienna, Manz ’98 ; in cl. V III. — Ham ann, Echo der dt. Um gangssprache; in el. V-VTII. — Willomitzer, Deutsche Gram m atik, 9. Aufl. Vienna, Manz '02 ; in cl. V -V III. 6. Storia e Geografia. Gratzer, Geografia, I-II, Monauni ; in el. I. I I e ITT. — Gratzer, Geografia, p arte I I I in cl. IV (salvo 1’ approv. minist.). — Mayer, Ma nuale di storia univers. per le classi inf. delle scuole medie, p arte 1, I I e II I, Praga Tempsky ’97: in cl. II, I I I e IV. — Bondi, Evo antico ; in cl. V e V I (salvo approv.) ; — Bondi, Evo medio ; in cl. V I (salvo l’approv. minist.). — Gindely, Storia universale per il ginnasio sup., parte l i l , Praga, T em psky; in cl. V II. — H annak, Geografia e Storia deH'Austria-Ungheria,Vienna, Holder '09 : in cl. V III. — Kozenn, geogr. Atlas, Vienna, Hölzl 1909; in cl. I-VIIT. — Putzger, Hist. Schulatlas, Vienna, Pichler ’92 : in cl. II-V II. 7. Matematica. Jacob-M arussig,Libro d ’ aritm etica per la I cl., Trieste, Q uidde; in cl. I (salvo approv.), — W allentin, Manuale di Aritm ., parte 1. Trento, Monauni, ’96 ; in cl. II. — Hočevar, Geometria per le cl. inf., I’raga, Tempsky ’81 ; in cl. I-IV. — W allentin, Man. di Aritm . parte II, Trento, Monauni 1909; cl. I I I e IV. — Močnik-Menegazzi, Alg. per le classi superiori, Trieste, Dase ’84 ; in cl. V -V III. — MočnikMenegazzi, Geometria per le classi sup., Trieste, Dase ’84 ; in cl. V e V III. — Dr. O. Schlömilch, Fünfstellige logarithmische und trig o nometrische Tafeln, 19. Auflage; in cl. V I-V III. 8. Scienze naturaü. Schmeil-Largaiolli, Storia naturale con speciale riguardo alle relazioni fra stru ttu ra e vita degli organismi. Regno animale in cl. — 5] — I e I I ; Regno vegetale in el. I e II, Trieste, Quidde, — Christ-Postet, Elem enti di fisica, Trento, Monauni ; in el. III. — G. Fiumi, Elementi di Chimica e Mineralogia, Trento, Monauni : in cl. IV. — ScharitzerValentini, Manuale di Mineralogia e Geologia ad uso delle classi superiori dei ginnasi, Trento, Monauni, 1901 ; in cl. V. — Schmeil-Largaiolli, T ra tta to di botanica (s. a.) per le classi superiori, Trieste, Quidde: in cl. V. — Schmeil-Largaiolli, T ra tta to di zoologia per le classi supe riori delle scuole medie, Trieste, Quidde, 1912 (salvo approvazione); in cl. VT. — Miinch-Job, Fisica, Vienna, Holder ’96; in cl. VI le Vl i l . 9. Propedeutica filosofica. Lindner, Compendio di Logica formale, trad. da Erber, Zara '82 ; in cl. V II. — Lindner-Visintainer, Psicologia ; in cl. V III. Di questi testi scolastici sono permesse, oltre alle edizioni recentissime, anche le anteriori ; sono eccettuati i seguenti libri : i quattro volumi della Antologia italiana per il ginnasio superiore ; Wallentin, Manuale di A ritm etica per la cl. I I ; H annak, Geografia e statistica deli’ A u s tria ; Münch, T ra tta to di Fisica per le classi superiori dei ginnasi. Gli scolari quindi avranno cura di acquistarne soltanto 1’ ultima edizione, essendo vietato, per ragioni didattiche, 1’ uso delle edizioni piu vecchie. PIANO DIDATTICO. II piano didattico di questo i. r. ginnasio corrispose anche ques t’ anno scolastico pienam ente alle vigenti ordinanze ed istruzioni; si pubblica quindi soltanto 1’ elenco delle opere lette e eommentato nell’ insegnamento delle lingue elassiche e delle lingue italiana e tedesca. A. Lalinn. Cl. Til : Cornelio Nipote, Milziade, Temistocle, Aristide, Cimone, Trasibulo, Epam inoada e Pelopida. Curzio Hujn, Alessandro a Gordio, Alessandro si bagna nel fiume Cidno, B attaglia d ’ Isso. Cl. IV : Cesar e, De bello gallico I, II e IV. Cl. V : Cesarc, De bello gallico IV, 8-20 ; VJI-1-10. Ovidio, Metamorfosi. 1. Esordio. 2. Le q uattro etä del mondo. 3. II Consiglio degli dei: 4. 11 diluvio. 5. Deucalione e Pirra. 8. Penteo. 30. Apoteosi di Enea. 34. Apoteosi di Cesare. 35. Epilogo. Fasti: 1. Dediča a Cesare Germanico. 2. II 1. di gennaio (tema lat.-it.). 4. 11 30 gennaio. F esta della pace. 11. II 24 di febbraio. II Regifugio. Tristia: 1. P artenza da Roma. 8. Autobiografia. 9. Al la Consorte. E r Ponto: 4. Ineostanza della fortuna. Livio, I cap. 1, 2, 7, 9, 10, 12, Ki, 24, 26, 34. 39, 40, 41, 42, 43, 44. 48, 57, 58, 59, (50. XXI , cap. 30-38 (Annibalo valica le Alpi). CI. VI : Cicerone, I e I I Catilinaria. Virgilio, En. I ; Egloghe I, V, V II, IX ; Georgiche I, 1-42, I. 118-159, II, 109-176, I I , 319-345, IV, 149-227. CI. V II : Cicerone, Pro Archia poeta ; Cato maior de S enectutej Vir gilio, Eneide VI, Bucol. I, V, Georg. I I 319-345 (deseriptio veris). CI. V III : Orazio, Sermoni I 1, 5, 6, 9 ; I I 1, 2, 6, 8 ; Epistole I 1, 2, 16 ; I I 1 ; Odi I 1, 2, 3, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 15, 18, 19 ; I I 18 ; II I 9, 12, 30 ; IV 7 ; Carmen saeculare ; Epodi 1, 2, 10. Tacito, Storie II. B. Greco. CI. V : Senofonte, Crestom. Anabasi I, II, II I, V ; Cirop. I ; Mem. III. CI. VI : Omero, Iliade II I, IV, V. VI, X. Erodoto I I I 34-43, 120-125 ; I 23-24; V 100-102 ; 105 ; V I 43-45 ; 48-49 ; 94-101 ; 109-117 ; 119-120; V II 1-4, 5-7; 20; 36: 138-144; 205-209 ; 219-228. CI. V II : Omero, Odissea I, II, I I I ; Demostene, Filippica I I I ; Platone, Apologia di Socrate. CI. V III : Platone, Apologia, Critone, Eutifrone, Fedone (quattro Ul tim i capitoli). Omero. Odissea X. Sofocle, Antigone. C. Italiano. Gl. V : Prose e poesie dei secoli X III e XIV, scelte ed annotate da Orazio Chizzola. — M anzoni, I promessi sposi, cap. X III-X X X . — L etture domestiche : R . Fucini, Le veglie di Neri. CI. VI : II Cinquecento. L ettu re dall' antologia. — Dante, Inferno e. I-X X X . L etture domestiche : La Gerusalemme liberata ; l ’Orlando furioso (i prim i 20 canti e gli episodi piü noti e piü am m irati). CI. V II : L etture dall’Antologia prescritta. Inoltre da „Primavera e fiore della liriea italiana“ di G. Carducci. — G. Metastasio : Temistocle. — C. Goldoni : 11 bugiardo. I Rusteghi. — Dante, Inferno, contin. fino al c. X X X IV . — L etture domestiche : Gerusalemme liberata V I-X I. CI. V III : L etture dall’Antologia prescritta. Dante, Purgatorio, Canti 1-XX. L etture domestiche : 1 canti e 1’ epistolario del Leopardi. — Le odi del Parini. — L ’ A m inta del Tasso. — II P astor fido del Tasso. — La secchia rapita del Tassoni. — Odi e sonetti del Foscolo. — Saul, Don Garzia e Merope dell’ A lfieri. — Didone abbandonata e Temistocle del Metastasio. I). Tedesco. CI. V I : Goethe, Herm ann und Dorothea. CI. V II : Kleist, Der zerbrochene Krug. CI. V I I I : Grillparzer, Die Ahnfrau. — 53 — TEMI D' I T A LI A N O Classe V. — La pioggia dopo i calori deli' estate. — Riflessioni d ’ uno študente giunto a m eta de' suoi studi. — „I pensieri di Renzo erano un guazzabuglio di pentim enti, d ’ inquietudini, di rabbie, di tenerezze“ (Manzoni, I promessi sposi, cap. XVI). — Gli osti nei Promessi sposi. — La nobilta del lavoro. — L ’ inverno della povera gente. — Le prime viole. — L a prim a barca. — Si dimostri come Federigo Borromeo conformasse la sua vita al concetto ehe, secondo il Manzoni, se n ’ era fatto : „La vita non e destinata ad essere un peso per molti e una festa per aleuni, m a per tu tti un impiego del quäle ognuno rendera conto“. — Dell' am or patrio del Petrarca. G. Musner. Classe VI. — a) D ali' alto d ’ una montagna. b) V ita di cittä e v ita di campagna. — II canto VI deli’ Eneide. — Francesca da Rimini. — La piazzetta del duomo di Capodistria. •— Come e perche Giugurta pote lanciare a Rom a questo mordace rim provero : „Cittä venale e destinata a rovina appena trovi chi ti compri“ ? — Pietro Kandier come storico. — La congiura di Catilina. — P ier della Vigna. — Cara tte re di E tto re nell'„Iliade.“ — Necessitä sociale e politica delle imposte. C. Osti. Classe VII. — I sogni. — Cicerone oratore ed uomo politico. — Degli abbellimenti poetici della Gerusalemme liberata. — La lingua m aterna e le lingue straniere. — Esser celeb ri! oh Dio ehe seccatura ! — La leggenda di Ulisse. — La macchina, le sue ragioni, i suoi torti. — L ’ abitazione um ana nello svolgimento della civiltä. — Chi s’ infama colle opere sarä infam ato dalla storia. — Quali cose possano render bella la vita. — 11 Rinnovam ento delle lettere e delle arti in Italia nel secolo X V III. — Gli episodi danteschi di Francesca da R i mini e del conte Ugolino. G. Musner. Classe VIII. — a) L’ uomo non e arbitro del suo destino ; esso non e ehe 1' indice, il sintomo delle forze naturali e sociali ehe lo determ inano in un modo o nell' altro. b) Ogni etä ha opinioni e sentim ent tu tti suoi particolari di cui, ordinariam ente, sono interpreti i grandi serittori. — II culto della lingua propria e il culto stesso della patria ; non le ciance e le smargiassate. — La milizia dura deli’ opificio e pivi stim olatrice di energie e di fede, ehe non la milizia blanda deli’ impiego. — L a cattedrale di Capodistria. — a.) Mens sana in corpore sano. b) La lingua e 1’ organo um ano piü benefico e piü pernieioso. — Mareo Lombardo. — «) Dali' alma origin solo — H an le lodevol opre. — Mal giova illustre sangue — Ad animo ehe langue. b) Vantaggi della pace. c) Arte italiana ed arte nordica. — La vita e una battaglia dove non si salva chi fugge, ma chi affronta eoraggiosamente il nemico. . C. Osti. — 54 — E S E R CI Z I O R A T O R I C'].VI F. L ’ umanesimo e le corti italiane (G. Delcaro). — Andrea Mantegna e 1’ arte sua (R. Ceol). — II poema cavalleresco dalie origini al Boiardo (F. Camus). — 11 Barocco (G. Bilucaglia). -— L ’ Ariosto e il Tasso (S. Babudri). — L ’ arte ncll' Istria (G. Candussi). CI. V I 11 : Nicold Caluzzi, 11 palio di Siena. — Francesco Gerin, L ’ Ulisse dantesco. Precursori di Dante. — Carlo Bussi, L ’ Orlando Furioso. — Giuseppe Lusina, Francesco I e Carlo V. •— Alessandro Tassoni. TEMI DI LINGUA TEDESCA Classe V. — * Schwert und Pflug. — Die Rache (Erweiterung). Ein Telegramm ! . . . - r - * Das Pferd. — Prinz Eugen. — Die kleine W ohltäterin. — * Die lebendige Mauer. — Triest. — K arl der Große. * K aiser Wilhelms I Herzensgüte. — Der Dachs und sein Bau. — Andreas Hofer. P. Savoj. Classe VI. — a) D er Blitz, b) Ankunft eines Freundes am B ahn hof in Triest. *D ie Tabakpfeife. — a) Die H unnen unter Attila. b) E in Novembertag. — * Das menschliche Leben gleicht einer Reise. — a) Heinrich der Vogelsteller, b) W eihnachten! — Ein Amtsschreiber erzählt seiner F rau seine seltsame Ernennung zum Amtmann. — * Odoaker und der heilige Severin. — a) Im Theater, b) Die V ertrie benen. -— a) Ein Tischgespräch, b) Das Schulwesen unter K arl dem Großen. — * „O, wie glücklich ist der, dem V ater und M utter das Haus schon — W ohlbestellt übergeben und der m it Gedeihen es ausziert (Herm ann u. Dorothea). — a) Der R itterschlag im M ittelalter, b) Ein alter Zylinderhut, der als Vogelscheuche aufgestülpt ist, erzählt seine Lebensgeschichte. — a) D er Kom paß, b) Freie Wahl. Doti. E. Simzig. Classe VII. — * „Auf ferner, frem der Aue — D a liegt ein to ter Soldat“. — Gunilde schildert dem blinden V ater den Zweikampf zwi schen ihrem Bruder und dem Riesen. — Die Grenadiere. — * K arl V vor St. Ju st. Ein Gemälde. — „Wenn was auf Erden heilig ist, so ist es eines Helden W ort“. — Gudrun. Charakteristik. — * Gudruns Selbst gespräch am Strande des Meeres. — Besuch eines Schlosses. Gespräch — „In die H eim at m öcht’ ich ziehen, — In das L and voll Sonnenschein!“ Mignons Selbstgespräch. — * „Erlkönigs Tochter“ und „Erlkönig“. Vergleich. — „Nichtswürdig ist die Nation, die nicht ihr alles freudig setzt an ihre Ehre !“. — „Nach Golde drängt, — Am Golde hängt — Doch alles. Ach, wir Armen !“ V . Pellis. *) L ’ a sterisc o in d ic a i te m i di caaa. — 55 — Classe VIII. — * Die Elfen. — „Saure Wochen - frohe Feste !“ — Der wilde Jäger. — * „Der Mensch versuche die Götter nicht!“ (Im Anschluß an Schillers „Taucher“). — Mignon. Charakteristik. — a) Die Kraniche des Ibykus. b) Teils Selbstgespräch (IV. Aufzug). ■ — * Gedankengang in Schillers „Glocke“ . — Mut verloren — alles ver loren ! — Die Elem ente hassen | das Gebild der Menschenhand. •— * Es bildet ein T alent sich in der Stille, | sich ein C harakter in d e m Strom der W elt. — a) Die Vorgeschichte in Grillparzers „A hnfrau“ . b) Wie in einen Lostopf greifst du in die dunkle Zukunft. — a) Wissen ist Macht, b) Is t das Leben doch so schön, | aller Güter erstes, höchstes, | und wer alles setzt daran, | wahrlich, der hat recht getan ! U . Pellis. MATERIE LIBERE Lingua croata : Corso completo di lingua croata o serba (secondo il metodo empirico-analitico) del professore ginnasiale M. Kušar. P arte I e II. Studi di brani scelti dai libri di lettura di M. Divkovič e di M. K ušar : I. razgred gimnazijski. Esercizi pratici a voce ed in iscritto. M. Krištofič. Disegno : I. Esercizi di disegno geometrico a mano libera : foglie simmetriche sem plici; ornamenti piani e semplici a m atita e colorati. II. Disegno d' ornato policromo, disegno dal vero e figurale. R. Cosmr. Stenografia : Sistema Gabelsberger-Is oe. Alfabeto stenografico ; vocali finali, medie e iniziali ; dittonghi e polittonghi ; vocali isolate ; consonanti apostrofate e nomi propri ; abbreviazione degli aggettivi comparativi e superlativi e dei verbi ; sigle dei pronomi e dei verbi essere, avere, volere, potere, dovere, fare, lasciare, conoscere. D. E. Sirnzig. *) L ’a sterisc o indica i tem i d i casa. — 56 — AUMENTO DELLE COLLEZIONI SCIENTIFICHE A. Biblioteca dei professori. Bibliotecario : Prof. Gelso Osti. Doni Dali’ i. r. Luogotenenza: Fünfundsiebzig Jah re österr. Lloyd 1836-1911. — DaU’ i. r. M in. del Culto e dell’ Istr.: Zeitschrift für österr. Volkskunde. — E . Gerosa : Gl’ im pianti idroelettrici della societa generale elettrica deli’ Adamello. Conferenza. — L’ impianto idroelettrico del Cellina. Conferenza. ■— Soleime commemorazione del prof. Dr. Antonio Pacinotti Trieste 1912 (doni dell’ autore). — E. Paulin : Angelo Mosso. — La riforma della civica scuola di ginnastica (doni dell’ autore). — F. B abudri: Cronologia dei vescovi di Capodistria. — L ’ attiv itä scientifica della soeieta istriana d ’ archeologia e di storia patria. — Rime e ritm i del popolo istriano. — Ancora rime e ritm i del popolo istriano. — II polittieo di Antonio da Murano a Parenzo. — I vescovi di Parenzo e la loro cronologia. — Elencus episcoporum polensium critice emandatus. — De gestis et scriptis Georgii Mariae Albertini (doni dell’ autore). — F. Sala ta : Parenzo neir ultimo secolo (dono dell’ autore). — Vossler-Vidossich-TrabalzaRossi-Gentile : II concetto della gram m atica (dono del sig. direttore G. Vidossich). — Dal M unicipio di Trieste : Pietro Kandier. — G. Valle : Beiträge zur K enntnis der diskontinuierlichen Entladungen in gasver dünnten Raüm en (dono dell’ autore). — Dalla Curia vescovile di Pa renzo : S tatus personalis et localis unitarum dioceseon Parentinae et Polensis 1912. — Dalla Curia vesc. di Veglia: Status personalis et localis diocesis Veglensis 1912. — Dalla Curia vesc. di Trieste : Prosprctus beneficiorum ecclesiasticorum et status personalis cleri unita rum dioceseon Tergestinae et Justinopolitanae 1912. Acquisti F. Sacchetti, Le novelle. — C. Emery, Compendio di zoologia. — I. Sanesi, La commedia. — 0. Bacci, La critica letteraria. — 0. Mazzoni, Prose edite e inedite di M. Cesarotti. — F. Garlanda, La filosofia delle parole. — P. Amaducci, La fonte della Divina Commedia. — F. Valletti, Manuale di ginnastica. — E. Baumann, Manuale di ginnastica. —- L. Gelli, Ginnastica da camera. — A . De Marchi, Gli Elleni. — I. Vitlorelli, Poesie. — M. Bandello, Le novelle (vol. IV e V). — M . Cocai, Le maccheronee (v. II). — C. Gozzi, La Marfisa bizzarra. — Commedie del 500 (vol. I). — F. Gioberti, Del rinnovamento civile. — E. Baumann, Manuale di ginnastica (II parte). — S. Belotti, L’ igiene della scuola. — A . Mosso, Le origini della civiltä m editerranea. — A . Griffini, I pešci, gli anfibi e i rettili. — G. Vallon, II libro degli uccelli. — 57 — — Handbuch d. klass. Altertumwissenschaft, Halbband 33-34. — Halma-Schilling, Die Mittelschulen Oesterreichs. — E. Stettner, Wozu studiert man noch heutzutage Latein u. Griechisch ? — H . Rauchberg, Oesterreichische Bürgerkunde. — H. Heller, Erzherzog Franz Ferdi nand. — E. Meyer, Geschichte des Altertums. — N . Menge, R epeti torium der lat. Syntax u. Stilistik. — Weinhold, Physikalische Demon strationen. — Höjler, Physik. — Monatshefte für M athematik und Physik 1912. — Zeitschrift für den Physikalischen u. Chemischen U nterricht 1912. — Anzeiger der kaiserlichen Akademie der Wissen schaften (Philosophisch-Historische Klasse, Matematisch-Naturwissenschaftliche Klasse). — Zeidler, Deutsch-oesterreichische L iteratur geschichte. — Roscher, Lexikon der griech. u. röm. Mytologie (continua). — Verordnungsblatt für den Dienstbereich des k. k. Min. für Kultus und U nterricht 1912. — Zeitschrift für die oesterr. Gymnasien 1912. — Berichte über den mathematischen U nterricht in Oesterreich (11. Heft). — Mitteilungen der k. k. geogr. Gesellschaft in Wien 1912. — Jahrbuch des höheren Unterrichtswesens in Oesterreich, 1912. — Nuova Antologia 1912. — R ivista di filologia e d ’ istruzione classica 1912. — Giornale storico della letteratura italiana 1912. — Bollettino delle pubblicazioni italiane 1912. — P. Premoli, Vocabolario nomenclatore illustrato. B. Biblioteca degli študenti. Bibliotecario il prof. Giov. Musner. Acquisti Chiarini G., Vita di Giacomo Leopardi, Firenze, G. Barbera 1905. — Ricci C., Rinascita, leggende e fantasie, Milano, F.lli Treves 1911. — De Amicis E., L ’ idioma gentile, Milano, F.lli Treves 1910. — Hourticq L., L’ arte in Francia, Bergamo, Istituto ital. d ’ arti grafiche 1911. — Ricci C., L ’ arte nell’ Italia settentrionale, Bergamo, Istituto ital. d ’ arti grafiche 1911. C. Gabinetto di geografia e storia. Custode : Prof. Arluro Bondi. I. Doni Dal direttore Dr. Vidossich : 12 cartoline illustrate ; dallo štu dente Antonio Zetto : 30 incisioni della Grecia, una ricostruzione del1’ acropoli di Tirinto (disegno) e la pianta degli scavi di Troia ; dallo študente Angelo Della Santa: 10 cartoline illustranti la grotta di Adelsberg; da Ferruccio Fiorentü : 20 cartoline della D alm azia; altre dagli študenti Antonio Hartmann, Domenico Muiesan, Mario Mihalich e da Cesare Pauletig che regalö anche una moneta veneta ; dalla Federazione per il promovimento del concorso di forestieri a Trieste e nell’ Istria : varie riproduzioni di paesaggi e monumenti della nostra regione ; dal fondo conferenze del ginnasio : 39 diapositive per 1’ insegnamento intuitivo doll’ arte (capolavori d ’ arte italiana e tedesca). 5 — 58 — I I . Acquisti liamberg K ., Deutschland 1:700.000 . Bamberg, Asien 1:6,700.000 ; 38 diapositive illustranti capolavori dell’arte veneta. — Spezialkarte von Oesterreich-Ungarn 1:75.000, Bleiberg und Tarvis. — idem. Klagenfurt und Villach. D. Gabinetto archeologico C ustode: Prof. Q. Vatovaz. Doni Dali’ i- r- Ministern del Culto e dell’ Istruzim ie: „Jahreshefte des Österreich, archäologischen Institutes in Wien, XIV, 1. — Dal Signor Benedetto Lonzar, libraio editore in Capodistria : Italia Artistica, monografie illustrate. V II. La Campagna Rom ana di U. Fleres. 1910; V III. Le Isole della Laguna Veneta di P. Molmenti. 1910. — Medaglia d ’ argento patinato, premio del Ministero del culto e dell’ istruzione conferito a questo ginnasio per quanto ebbe ad esporre nella Mostra didattica della „Prima esposizione provinciale istriana“ Capodistria 1910. Acquisti Figura vestita del yy.ut't corto da uomo (di cartapesta, alta, senza lo zoccolo, 1 m., braccia movibili alle giunture delle spalle). r.£~/.o; semplice con due fibbio secondo modello antico e una cintura. iresXo? con rovescia (detto X’T0)V ionico) con due fibbie e una cintura. xtT“ v ionico lungo, da donna, con sei bottoni e una cintura. /itwv ionico lungo, da uomo, cucito sulle spalle. Iputiov con quattro pesi cuciti nei pizzi. con guarnizione a colori, quattro pesi cuciti nei pizzi e una fibbia. jrXatva semplice con una fibbia. Tunicu laticlavia. Toga del tempo imperiale. Sagurn con quattro pesi cuciti nei pizzi e una fibbia. Paludamentum con quattro pesi cuciti nei pizzi e una fibbia. Paenula con cappuccio (cucullus). E. Gabinetto di chimica e fisica. Custode : Prof. O. Inwinkl. Doni Bollettino meteorologico, dali’ I. R. Osservatorio m arittim o di Trieste. Acquisti Trasform atore di Tesla. F. Gabinetto di storia naturale. Custode : Prof. V. Larguiolli. A cquisli Scatola d ’ insetti (mimismo). — 59 — G. Orto botanico. Custode : Prof. V. Largaiolli. Eu iniziato in quest’ anno con la piantagione di fanerogame donate dall’ orto botanico civico di Trieste e colla seminagione di molte specie formte dallo stesso. G. Gabinetto di psicologia sperimentale. Fu riordinata la piccola collezione di apparati e acquistati vari fogli di carta colorata per gli esperimenti di contrasto successivo e simultaneo. E S A M I DI M A T U R I T A . Anno scolastico 1910-1911. d ’ord.j Le p ro v e o ra li si ten noro nei giorni 6 e 7 luglio s o tto la d irezione del sig. d ire tto r e G iuseppe VettacbF u ro n o d ic liia ra ti m a t u r i : N om e e oognom e L uogo D a ta M aturo a S tu d i scelti d e lla n a sc ita Ž 1 Lino Bo nat 2 A ndrea Cossovel 3 Francesco Dam jani 4 P io G am bini 5 V a len tin o Gavardo 6 Luigi Luches 25 n o v e m b re m ag g io ran za 1891 10 agosto R ovig n o 1891 23 d icem b re u n a n im itä Grisignana 1891 4 n o v em b re >■ Capodistria 1893 10 luglio „ .. 1891 16 giugno ,, B uie 1892 M ezzeno T ren tin o 7 A rturo L uxa T rie ste 8 C ostantino Muggia R ovig n o 9 G iorgio Negri P o la 10 G ioachino P iccoli M om iano 11 F rancesco Poli P o la 12 G iacom o P ontevivo R o v ig n o 13 R om ano T on etti F ia n o n a 14 V ittorio Janchi D rag u cli 15 Ignazio B rezina L u b ia n a 10 G iorgio R avasini T rie ste legge eom m ercio teologia leggo filologia mod. leggo 24 agosto (eologia m ag g io ran za 1891 25 ag o sto im pieg. d istin z io n e 1892 5 gennaio filosofia „ 1893 27 dicem bre m ag g io ran z a seienze e sa tte 1892 28 s e tte m b re a g ro n o m ia u n a n im itä 1892 16 se tte m b re filosofia ,, 1892 9 febbraio m ed icin a » 1891 10 agosto filosofia d istinzione 1892 31 luglio m ag g io ran z a — 1892 12 ag o sto — » 1891 U n c a n d id a to fu rim a n d a to a u n a n n o , due a sei m esi. L e p ro v e s e ritte n e lla sezione e stiv a 1912 si te n n e ro nei g io rn i 12-14 giugno. T em a d i l a t i n o : L i v i o , a b u rb e c o n d ita X X I I , 50. T em a di greco : E r o d o to I I I , 120-125. T em i d ’ita lia n o , a sc e lta : 1) II c a n d id a to scelga u n a v v en im e n to d e lia s to ria a n tic a o m edievale, ehe gli p a r piü d ra m m a tic o e im p o rta n te ; ne faccia u n a b re v e n a rra z io n e e, a d d o tte le rag io n i p e r cui lo h a scelto, esponga s o p ra di esso le p ro p rie con sid erazio n i. — 2) Le eondizioni sto rie h e n a zicn a li h a n n o in sp ira to la piti a lta poesia (O m ero, V irg ilio. D a n te ). — 3) L e o pere degli » e ritto ri 3ono u n a e h ia ra e sp le n d id a m an ife sta z io n e d e lla loro eoscienza. — 61 — C O N F E R E N Z E POPOLARI Ly conferenze popolari presso le scuole medie sono raccom andata dal dispaccio ministeriale dd. 10 maggio 1901, N. 13964, ehe vi riconosce un mezzo atto a promuovere i contatti necessari fra la casa e la scuola. A noi il tentativo parve tanto piü consigliabile quanto piti, in una cittä piccola ne soverchiamente ricca di risorse, gli scolari traggono 1’ unico nutrim ento intellettuale dalla scuola. 11 tentativo rusci al di la d ’ ogni speranza ; lo scopo delle conferenze, tracciato da chi scrive nella prim a adunanza, fu pienamente raggiunto merce 1’ encomiabile zelo del collegio dei professori, 1’ appoggio intelligente del Comune e della cittadinanza tu tta , il concorso entusiastico degli scolari. La conferenza inaugurale fu tenuta addi 29 febbraio dal prof. Giovanni Musner, sul Palazzo ducale di Venezia (con proiezioni). Seguirono applaudite — tu tti i giovedi — le conferenze del prof. Attilio Gentille, del Ginnasio Comunale di Trieste, su La nascita deli’ opera ; del dott. Mario Stenta, libero docente nell’ Universitä di Padova, sui Protozoi e la loro dignita biologica (con proiezioni) ; del prof. Celso Osti su Arte nordica e arte italiana (con proiezioni) ; del prof. Giovanni Quarantotto, deli’ i. r. Accademia di Conimercio di Trieste, su Uno scolaro Mustre del Ginnasio di Capodistria (Pietro Kandier — nel cinquantenario della inorte) ; del prof. Ugo Pellis su Canti d’ arte e di popolo nel Friuli (con audizioni al fonografo) ; del dott. Pietro Sticotti del Museo di Trieste su Capolavori della■ scultura greca (con proiezioni) ; del prof. Orlando Inwinkl suW E dissi solare (solo per gli scolari ; con proiezioni). Chiuse e corono il ciclo delle conferenze un' audizione di mušica da camera, ehe si tenne giovedi 25 aprile, col seguente prograinma : 1. E. Grieg : Sonata in La. minore. 2. Joh. Seb. Bach : a) Gavotte e Musette. b) Preludio (TI. Suite inglese). 3. Beethoven : Sonata op. 90 (Non troppo vivo e cantabile assai). 4. Arcangelo Corelli (1653-1713) : Sonata in Re minore. 5. Chopin : Notturno in Fa diesis maggiore. 6. a) Gastone Zuccoli : Piccolo scherzo. b) Debussy : Deux Arabesques. Furono esecutori i signori maestri Gastone Zuccoli di Trieste e Guidone Smareglia di Pola, e gli scolari e il pubblico, intervenuto in folla, rim eritarono di ripetuti entusiastici applausi i due esimi artisti. La Direzione rinnova qui i piü vivi ringraziamenti a tu tti i cortesi che salirono alla cattedra del Ginnasio; al prof. Inwinkl, che fu, coadiuvato dallo scolaro Rodolfo Ceol della V II, infaticabile allo sciottico ; ai molti allievi delle classi superiori che, guidati dagli scolari — 62 — Caluzzi c Bussi di V III, fecero impeccabilmente gli onori di casa; alla cittadinanza la quäle, con a capo 1’illustrissimo signor podesta, fu assidua alle conferenze; al Municipio ehe concesse una riduzione sul prezzo di eonsumo deli’ energia elettrica ; alla Societä Filarmonica che per il eoncerto mige a disposizione il pianoforte sociale; alla Giunta provinciale deli’ Istria ehe diede in prestito le sedie; al dottor Gramaticopulo che per la conferenza Pellis concesse 1’ uso del suo grammofono. 11 conto del fondo conferenze si chiuse con un saldo cassa a vantaggio (vi e compresa un’ elargizione del signor ispettore distrettuale G. Parentin di cor. 4), che perm etterä di riprendere il ciclo a novembre. — 6 ,"! — IGIENE ED EDUCAZIONE FISICA Le condizioni di salute della scolaresca o del collegio dei professori furono complessivamente buone, non ostante le deficienze deli’ edificio e deli’ arredam ento scolastico. 11 vecchio Collegio dei padri delle Scuole Pie, col suo quadrato massiccio, il cortile a portici e in mezzo il tiglio semisecolare, e monumento rispettabile e documento della cultura capodistriana. Che corrisponda del tu tto ali’ esigenze moderne, nessuno vorrebbe affermare. La disposizione dei locali presenta gravi incouvenienti e potrebbe, in caso d ’ incendio, aumentare considerevolmente il pericolo. Le finestre, piceole e mal distribuite, non pennettono la necessaria abbondante illuminazione ne offrono, d’ inverno, tu tto il riparo desiderato contro i rigori del freddo e la violenza della bora. II sistem a di calefazione e deficiente. I pavimenti, di legno dolce, assorbono 1’ olio eome spugne, si sfibrano e sfaldano sotto le scarpe. Al pianterreno 1’um idita impregna 1’ aria d ’ un odore di muffa. I cessi e i banchi ricordano tempi molto passati. T u tta via non giova illudersi ne pensare a un nuovo edificio. E, franoamente, il Ginnasio e affezionato alla casa delle sue gioie e dei suoi dolori, dove a ogni passo s’ incontra una memoria ; anche se la smania di riunire tu tto nei musai ha fatto togliere dal vestibolo e dai portici le lapidi antiche che li decoravano. Ma e doveroso che il no vrano erario sovvenzioni in misura conveniente il Comune, sempre volonteroso, affinche col massimo rispetto dovuto alla tradizione sieno conciliati i nuovi bisogni. Intanto, ]>er supplire alla deficienza della luce, s’ e introdotta quest’ anno in tu tte le classi 1’ illuminazione elettrica ; e si sono chiesti i crediti necessari per rinnovare 1’ arredo sco lastico. Gli scolari furono sottoposti alla consueta visita degli occhi e alla rivacoinazione. E sperabile che il Ministero aceetti le proposte della Direzione a riguardo 1’istituzione del medico scolastico e 1’introduzione di un corso d’ igiene per gli scolari delle classi superiori. Per fare il primo passo, si chiesero alla spett. Societä d’ igiene di Trieste, che gentilmente le mando in dono, le tabelle colle norme igieniche e col decalogo della strada. Agli scolari il Ginnasio offre almeno, a inturgidire le vene, aria in abbondanza. Aria e moto. Durante tu tti i riposi di ricreazione, fosse caldo o freddo, gli scolari scesero in cortile. Tutti i mercoledi, quando il tempo lo concesse, andarono al campo dei giuochi ali’ aperto fuori porta alla Muda, e vi giocarono diretti dai professori Inwinkl e Piffer. Purtroppo il campo dei giuochi e spesso allagato dalla pioggia o dalle alte maree. Sarebbe cosa opportuna se, chi puo, cercasse di por rimedio costruendo, con poca spesa, un argine. Durante la buona stagione gli scolari si dedicarono anche al nuoto, al giuoco del tamburello, diretto dal prof. Largaiolli, e allo šport nautico. Al quäle s’inscrissero cinquanta — 04 — scolari delle classi IV -V III che, divisi in armi secondo 1’ etä e 1’ abilita loro, si esercitarono a vogare ogni giorno dalle 18 alle 20. Eurono istruiti dal prof. Eugenio Simzig, coadiuvato dai professori Bondi, Largaiolli, Savoj e dagli scolari G. ßiondi di V II e A. Parovel di VI. La ginnastica fu introdotta per la prim a volta (dal dicembre in poi) come m ateria obbligatoria, ineominciando Jalla I e II. Cogli alunni delle classi superiori chi scrive formö una squadra libera che si esercito due volte la settimana. Al tiro a segno s’ inscrissero 19 scolari di V il e VIII e vi furono istruili con molta perizia e con zelo dal sig. prim otenente Emilio Simetzberger della compagnia di bosniaci di guarnigione a Capodistria. Alle esercitazioni assistette il prof. Largaiolli. Due volte -— il 17 febbraio e il 15 marzo — i tiratori, accompagnati da chi scrive e dal loro istruttore, andarono in gita al bersaglio di Decani. Delle altre gite segue qui 1’ elenco. 9 marzo : 18 študenti delle classi inferiori salgono sul S. Marco insieme col prof. Bondi e vi s’ intrattengono per circa un' ora, giocando alle bandiere. 15 maggio : 24 študenti delle classi IV, V e VI, accompagnati dai professori Curellich e Simzig si recano a C ernical; il dopopranzo 6 di loro, guidati dal prof. Curellich, visitano la s rotta di S. Servolo e ritornano a Capodistria col treno della sera ; gli altri prendono la via del ritorno per Antignano e Scoffie e giungono a casa poco prim a deli’ altro gruppo. E. Simzig. 15 maggio : Venti scolari della III, accompagnati dai professori U. Pellis e C. Osti, partirono da Capodistria alle 6 ant. e arrivarono a M atavun verso le 10. Di qui scesero subito a visi tare le grotte di S. Canziano, ammirando e godendo. R ipartiti alle 3 pom. da M atavun arrivarono a Capodistria col vaporino delle 8. C. Onti. 15 maggio : II prof. G. Musner con 21 scolari della I si reco alle sorgenti del Risano; in ferrovia fino a Villa Decani, poi a piedi. Dopo un conveniente riposo ritornarono a piedi a Decani, dove pranzarono ; verso le 15 s’ avviarono alla volta di s. Caterina in Valle d' Oltra. Dopo aver goduto di tu tte le distrazioni che offre quella amenissima spiaggia ritornarono a Capodistria in punto alle 19. G. Musner. Vel longius in singulos annos, vel excelsior! L ' anno scorso non piü lontano che ad Assling e a Rosenbach, non piü alto che a metri 1836 : sulla Golizza delle Caravanche ; in <|uesto fino a Villaco e fino a Noetsch e fin sull’ Alpe di Villaco — detta anehe Dobratsch — delle Carnicho, a metri ben 2167, sur un monte alto tanto, quanto di sciagurata memoria. Che il tristo gigante ai 25 febbraio del 1879 arrovescid sulla ridente cittadina di Bleiberg, sita a mezzo della sua costa settentrionale — la dove ci sono le miniere di — fi5 — piombo e di zinco — una immane valanga e seppelli sott’ essa 7 case e 29 uomini. E volle forse sfogare cosi la gran bile, ehe lo rodeva dentro fin dal 25 gennaio 1348, quando per il tremendo terrem oto, che allora funestö gli abitatori di quelle regioni, tu tto erasi discosceso il suo fianco meridionale e la immensa ruina precipitando nella valle della Gail aveva per sempre subissato 7 fiorenti villaggi con 9 chiese. A questa gita presero parte 33 scolari del ginnasio superiore, la niaggior parte ancora pervasi dal fascino, ehe sul loro animo aveva esercitato 1' alta montagna 1' anno passato : 2 della classe V III, 14 della V II, 8 della VI e 9 della V. Erano accompagnati dai professori 0. Inwinkl, P. Savoj e sottoseritto. I quali avevano il loro compito spartito cosi : il primo, siccome il piü giovane e forte e matematico per giunta — gli altri due son filologi — doveva guidare la comitiva per le vie diritte ; 1’altro, „nel mezzo del camrnin di nostra vita“, camminare nel mezzo di lei a mantenerne, come ora usa dire, elevatissimo il morale ed anche il fisico; in coda il terzo, il decano de’ professori, il piü vecchio di tu tti e perö piü esperto e piü cauto, a incorare i timidi e a sospingere i tardigradi col buono esempio e la rapida parola. Ma perche in quest’ orto ci furono allori pochi da cogliere, gli e stato poi affibbiato anche il gradito inearico di stendere un po’ di cronaca delle gioconde giomate. E perö, tanto per non dimenticarsene, nota subito che i due colleghi il compito loro eseguirono a puntino ; egli, come nell’ altra, cosi cerchera di fare del suo meglio anche in questa bisogna. Si parte dunque da Capodistria ai 14 di maggio, eh' e martedi, sul vaporino delle 15 ; verso le 16 si e a Trieste, si corre alla stazione di Campomarzio, si m onta in treno e alle 16.15 via — chilometri 206 — per Villaco, dove si arriva alle 22.15. Nell’ „Albergo all’ agno d’ oro" ci attende la buona cena, ch’ e divorata in breve. E si va a sorbire un gelato al nuovo e splendido „Albergo del parco". l)i qui si torna all’altro e si va a letto e si dormono sette ore di dolce sonno, balsamo alla fatica del di seguente. II 15, mercoledi, ci leviamo alle 7 e, bevuto il caffe, dalle 8 alle 10.30, per allenarci un poco, andiamo a zonzo per la bella e pulita cittä dalle ampie vie : si vede da vicino scorrere sott o al ponte rapida e torbida la D rava ; si am m ira la mole im ponente deli’ edificio di quel gin nasio e se ne fa confronto, a dir vero poco lusinghiero, col patrio e giustinopolitano; si visita quel gotico duoino ; si gira per la im mensa stazione ferroviaria centrale, incrociamento di ben sette linee, alle quali si va e dalle quali si viene scendendo e salendo per infinite scale e passando per un labirinto di portici sotterranei ; si passeggia attraverso i giardini e i parchi, tu tti accuratam ente tenuti e quanto mai graziosi. Ma fa caldo come a Trieste — + 26° C—. II pranzo dura breve come la cena : u n ’ ora. E alle 11.30 siamo in marcia verso la meta. Appena fuor di cittä, dalla via, ehe mena per i villaggi di San Gior gio e di Pogoeriach e šale dolcemente, il paesaggio intorno intorno appare molto ameno e in vita a intonare liete canzoni ; poi la šalita si fa alquanto piü erta ; ma e ombrosa sempre. Cosi alle 13.45 siamo giä al villaggio di Heiligengeist, šaliti da 508 a metri 891. A quest'ora il caldo — 66 — si fa sentire per bene : il term om etro segna + 150° C. Pero faceiamo ijni una sosta di mezz’ ora a rinfrescar le vene e i polsi a im a pura fonte e a rifocillar lo stomaco con una tazza di gustoso latte. Poi ci riponiamo in cammino. II sentiero diventa sempre piü ripido ; ma, in compenso, šale per boschi e prati, ehe porgono refrigerio di frescura e mandano soavi profumi di erbe e di fiori. Alle 15.30 c' im battiam o in un’altra fonte e anche qui ci fermiamo mezz’ ora a ristorarci a quell’ acqua, che p ar nettare, e a riem pirne le borracce. Dopo un’ altra mezz’ ora di cammino raggiungiamo la capanna Otto. Dove accade 1’ avventura pili interessante di tu tta la gita e m erita come tale di essere narrata particolarm ente. Giace la capanna, per chi sale, a manca. E, quando la stagione e piü inoltrata, ogni stanco passeggero vi entra liberamente e vi trova pagando di ehe rinfrancarsi. Con tale speranza in cuore anche noi sospingiamo la porta, ehe si apre senza difficoltä, e ci precipitiam o dentro. Ma ehe visione e questa ? Tre uomini di verde vestiti, tranquilli e silenti, siedono su d ’una panca lungo una tavola. Un quarto, zitto anche egli, muovesi a m ala pena e spilla birra da un barile pošto in un canto e in ampi calici la depone dinanzi ai tre, che, quieti e taeiti sempre, se la cioncano beatam ente. Ne per quanto chiasso facciamo noi nell’ entrare ne per (pianto salutiamo, quei tre si scompongono ne dieon verbo e men ehe meno ci offrono da bere, m entre il quarto fa lo stesso. Pare questo un autom a e i tre piuttosto mummie am nnitolite nei secoli, meditabonde deli’ aurea sentenza : il silenzio e d ’ oro. Noi si rim ane come intontiti : non so, se piii per lo strano spettacolo, ehe ci sta dinanzi, o per la bizzarria della sorte, ehe la fresca pallida cervogia ci mostra si vicina senza ehe vi possiamo accostare le sitibonde avide labbra e c’ infligge un vero supplizio di Tantalo. Ma poi facciamo di necessitä virtü : usciamo e ci rim ettiam o in cammino. Ne ci e dato quindi d ’ imaginare chi possano essere i quattro enti stravaganti, donde vengano c a ehe nazione appartengano, se di questo mondo o deli’ altro. II bosco comincia a diradarsi. Poco dopo appaiono in alto le magnifiche conehe verdi delle pasture. Poi la via si fa piü erta ancora o, per lo sfasciume, ehe la ricopre, piü aspra ; ma in compenso di pari passo la tem peratura si rinfresca. Sebbene soffi, violento abbastanza e molesto, il vento umido da mezzogiorno, ehe gli alpigiani tedeschi cliiamano foehn: ed e il fauonius — tra ponente e m aestro per altro — dei latini, il favonio o coro o zefi.ro nostro. Dopo un po’ ancora la via e le adiacenze cominciano a essere coperte a tra tti da larghi e spessi strati di neve, in cui qua e la le gambe si affondano anche fin sopra i ginocchi, e in certi punti, sulle chine, camminarvi su riesce, per non dir pericoloso, assai malagevole. Ma qui il capo della spedizione precede tu tti e stam pa 1’ orm'j. che gli altri debbono cauti seguire 1’ un dopo 1’ altro. Finalm ente si fanno vedere alquanto sotto alla cima del monte i due rifugi della Societa alpina tedesca-austriaca. E ci si arriva — ma dopo lunga illusione di arrivarci di inomento in momento — chi prim a chi poi, intorno alle 18.30. Deposti in fretta sacchi e borracce, corriamo sulla vetta a riguardire il panoram a, quando il sole tram onta. II panoram a, che di qui si presenta — 67 — per amplissimo giro agli sguardi am m irati, e de’ piü grandiosi e de’ piü pittoreschi, che sappiano offrire le Alpi, indimenticabile, ineffahile. Alla eui contemplazione si deve abbandonarsi in tan to maggior estasi rapiti, in quanto avviene fra le due veechie chiese, ehe si ergono sulle due cime del m o n te : l’una, tedesca, ad O rie n te , piü in a lto , sopra il burrone eagionato dal terrem oto ; 29 metri piü basso 1’ altra, slava, e piü a, occidente. Oh, le innumerevoli cime gigantesche, indorate dagli ultim i raggi del sole, che a noi d ’ intorno si adergono ! Eceo il Grande Obir, il Grintouz, il Mittagskogel, il Tricorno, il Razor, il Jaluz, il Manliart, il Rombon, il Canin, il Montasio, il Cimone, il Mittagskofel, la M armolata, il Kollinkofel, il Gran Veneziano, il Gran Campanaio, il D achstein e va pur lä discorrendo. Ecco in fondo alle ridenti valli, che da loro anno nome, la D rava e la Gail, che si svolgono come nastri d ’ argento, e i loro affluenti. Ecco i laghi azzurri : di F aak, di W oerth, di Ossiak ed altri minori ; ecco, per non dire che le piü grosse, le c ittä di K lagenfurt e di Villaco. E mille borghi e mille villaggi. O spettacolo, che la p:ü fervida fantasia trascende ! R allegrato cosi lo spirito, si cala all’ albergo maggiore. £ un edificio tu tto di pietra, grazioso di fuori, comodo e pulito di dentro, finito di costm ire, come dice 1’ iscrizione, nel 1910, che sarebbe arcidegno di figuraxe anche fra i migliori di Capodistria. L ’ altro e una fabbrica piü piccola e piü vecchia, in legno, dove si dorme soltanto : sulle materasse, a buon mercato. F ra 1’ uno e 1’ altro i giacigli sono cinquanta. L ’ imbandigione va, a dir vero, un po’ per le lunghe, sia per la poca pratica degli albergatori, che son novellini. sia perehe sono in due soli a cuocere e a servire ; ma, in compenso, sono molto appetitose le pietanze. E negi' intermezzi fra una p o rtata e 1’ altra si ciarla o si canta. Cosi il tempo passa in allegria, finche battono le 22, ch’ e l’ora fissata per ire a riposare. La tem peratura nell’ albergo e di + 6° C, di fuori d ’ un grado piü bassa, e nella notte fischia piü forte il foehn. Ma sui letti morbidi, sotto alle morbide e calde coperte, a ta n ta altitudine raggiuuta faticando — ed e novita quasi a tu tti dormire in un rifugio alpino, m entre di fuori la neve sgela e fischia il vento, a ta n ta altitudine — si dorme saporitam ente. 11 giomo di giovedi, 16, i piü sono in piedi prim a delle 5, a riamm irare dalla cima il panoram a : nella luce rosea del sol che sorge, anche piü magnifico, s’ e possibile, che al tram onto della sera. Poi si fa colazione e il fotografo della compagnia, ch’ e lo stesso dell’ anno passato, ne prende il gruppo in mezzo alla neve. E via alle 7.15 giü per la ripida discesa meridionale, che comincia accanto alla chiesa slava: un sentiero che va a serpentina, prim a su terreno brullo, poi fra il verde del bosco pien di fragranze primaverili. Anche qui ampie distese di neve ricoprono a tra tti il dorso del monte e bisogna qualche volta muovere i piedi piü guardinghi ancora che nella salita. La tem peratura, ch’ era nelle ore prime di + 5° C, si fa man mano piü calda. Con u n ’ unica ferm ata di mezz' ora all’ unica fonte, che s’ incontri per via e il fotografo ne approfitta per prendere im altro gruppo — si arriva a Noetsch, nella valle della Gail — metri 559 — a ore 9.45. P ur nella discesa non succede, come nella salita, che un solo fatto notevole. Le scarpe di uno seolaro, sia che il lungo andare di su — r>8 — di giii le abbia stanche, sia che sian preše da irresistibile sim patia per la molle e candida ne ve, abbandonano in essa il ferrato tacco. Stupido rimane il giovane, ehe si vede fatto piü eorto, e i eompagni ne ridono di euore. Ma ei non si dispera ; anzi par contento di poter proseguire il eammino d ’ alquanto alleggerito. Alla stazione si fa uno spuntino e poi si parte sul treno, ehe — chilometri 26 — arriva a Villaco alle 11.35. All’ „Albergo della stazione“ pranziamo bene. E alle 12.41 novamente in treno per il ritorno. Appena fuori di stazione, quando il caldo e giä ricomineiato, Giove, pluvio e propizio, ci manda giü una pioggerella fine fine, che ci aceonipagna fin quasi a Gorizia e rinfresca deliziosamente aria e vagoni. Alle 19.30 siarrlo a Trieste e alle 20.15 felicemente di ritorno a Capodistria. Dove gli seolari, sentendo strapotente 1’ impulso di sfogare aneo una volta la piena del loro contento per tante e cosi elette emozioni provate e di esprimeme la loro viva gratitudine ai sapienti accompagnatori, li accompagnano un per uno alle loro case e li salutano con tre cordialissimi unanimi : „evviva ’l professor !“ Quantunque giä durante tu tta la gita avessero gli seolari manifestata la loro gioia, allegramente cantando senza tregua : sul vaporino e in treno, seduti e camminando, salendo e scendendo, nella locanda e nel rifugio e sempre, fino a diventarne rochi. Del resto, a prescindere dall’ avventura Otto e dai tacchi perduti nella neve, tu tto era andato per lo meglio. E 1’ arm adietto farmaceutieo, se non fosse che le precauzioni non sono mai troppe, non m eritava quasi di esser trascinato dietro. Che non vi si ricorse che una unica volta : per medicare la feritina cagionata da un insetto vendicativo a uno scolaro dispettoso. Ma vero e che al par di tu tti gli altri gitanti neanche quest ’nltimo non mancö alle lezioni del di seguente. Ben si pnö dire dunque che la gita e stata delle piü felici, piü emozionanti e piü memorabili fra quante ne abbiano intraprese gli seolari da che esiste il ginnasio. Che se delle tre giornate ci poniamo in fine a fare, a mo' degli avveduti m ercadanti, un po’ di bilancio, troviam o : A ll’ attivo: aria purissima immagazzinata nei polmoni, quäle antidoto a quella men pura delle aule scolastiche — a parte le ore, che furono 13.22, impiegate a percorrere i 438 chilometri di ferrovia, „pigiandoci alla bella le budella“, canterebbe, se fosse vivo, un professore abate, igienico esercizio anche questo, se altro mai, e le 7.38 consumate ne’ lieti pasti e le 14 donate al dolce sonno — ore 18.15. Delle quali : seduti in coperta del piroscafo 1.35; a Trieste e a Villaco camminando 3.55 ; salendo — metri 1659 -— 5.50, scendendo — metri 1608 — 2.15 ; sulla v etta del monte 3.15 ; qua e lä sostando 1.25. A l passivo : non piü di corone 17.40 a testa. Perche, bisogna dirlo, tu tti, e direzioni ferroviarie e locandieri, tedeschi o slavi che fossero, andarono a gara nel concederci ogni sorta di facilitazioni e di ribassi e ci accolsero bene dovunque. Anche la Societä di navigazione capodistriana ci accordö di transitare da Capodistria a Trieste e viceversa a m etä prezzo, facendo risparmiare a ognuno 40 centesimi. Ne sieno qui tu tti ringraziati. — 69 — Utile netto : ore 53.15 di svariato svago, vigorosa scossa a tu tto 1’ organismo, purgagione radicale di tu tti i mali umori, calmante efficacissimo d' ogni nervosismo, affinamento di t u t t ’ e cinquc i sensi, elevazione non effimera deli’ animo, educazione e istruzione della mente, s’e vero — e non puö non essere — che Ogni pianta, ogni fiore, ogni arbusto a sull’ Alpe una dotta favella, eome in cielo ogni raggio di stella manda un riso di arcana beltä. Pro f. d. Vntovnz — 70 — ELENCO DEGLI SCOLARI alla fine deli’ anno scolastico 1911-12 Classe I. B aselli P ie tro d a P a re n zo B assanese P ie tro d a B uie Belci G iuseppe d a D ig n a n o B ensich G io v a n n i d a C a p o d istria B e n v en u to A ttilio d a Iso la B ereich. P ie tro d a D ig n a n o B e rto c h T o m m a so d a B erto ch i Calogiorgio L u cian o d a C a p o d istria C aluzzi G uido d a P a re n zo * C hiades U go d a M onfalcone C um in G io v a n n i d a T rie ste D olise M auro d a Iso la D e p a n g h e r A n to n io d a C a p o d istiia D esto F ra n c esc o d a M onfalcone D evescovi G io v an n i d a Iso la D u d in e E m ilio d a Iso la F ra n c o V itto rio d a P o rto le H o rv a tic h A n to n io d a C a p o d istria — Leiss d e L a im b u rg C esare d a T rie ste * L ongo V itto rio d a C a p o d istria L ull ich G io v a n n i d a P o la * M a itissa B ru n o d a P o rto le M illia A n to n io d a R o v ig n o M in u tti Q uirino d a C a p o d istria M orello A nto n io d a C a p o d istria O livieri V itto rio d a G risig n an a P a sq u a lis A n to n io d a C a podistria l’e lla sch ia r V itto rio d a C ap o d istria P e tris S te fa n o d a V eglia Piccoli P io d a M om iano P ie ri R e n a to d a C a p o d istria P olley O tto n e d a T rie ste P o n te v iv o L u ig i d a R ovig n o — Q .uadranti U go d a U m ago Q u a ra n to tto E m ilio d a Iso la R e n d ic h M ario d a C a p o d istria de R icci M assim o M ario d a G radišča S buelz G iuseppe d a C a p o d istria S ch er N a za rio d a C a p o d istria Signori G iu sto d a R o v ig n o N O TA . — u sc ito d u r a n te l’ a n n o . * idoneo oon distinziono. T onco F ra n c esc o d a O rsera V a sc o tto S e b a stia n o d a Iso la V a to v a z A n te n o re da C a p o d istria V ecchi A scenzo d a M assa F e rm a n a V illa to r a P ie tro d a R ovig n o V issich G io v an n i d a C a podistria 36 Classe II B ern o b ich G iuseppe d a V isignano B ru n io h G iorgio d a P ira n o — C ernobori G iorgio d a P ro m o n to ro D a lla V ia G io v an n i d a C itta n o v a D a lm istro E zio d a Iso la D a n d ri L u ig i d a Iso la D e p a n g h e r A n to n io d a C a p o d istria * D ep ase Silvio d a Iso la D e ste A n to n io d a C a p o d istria D u d in e D o ro te o d a Iso la F e rian c ic h G iuseppe d a C a p o d istria F o n d a E g id io d a C a p o d istria — F o n ta n o t G io v a n n i d a C a p o d istria G ra m atic o p o lo M arino d a P o la L ucas E m ilio d a A lbona M am olo P ie tro d a C a p o d istria * M arini N o rb e rto d a V isinada * M artincich M ario d a B uie M artissa M ario d a C a p o d istria M artissa N icolo d a C a p o d istria * P a v ic h G io v a n n i d a P ro m o n to ro P e r to t M assim iliano d a P o la P izzarello V itto rio d a C ap o d istria P o ro p a t C o rra d o d a P in g u e n te S a n tin S ilvio d a P o la S te n n e r S e b a stia n o d a C a p o d istria U p la z n ik F e rd in a n d o d a P o la — V e n tu rin i F ra n c e sc o d a Iso la — W u rm b ra n d B ru n o d a R o v ig n o Z ad a ric c h io P ie tro d a R ovigno 30 71 — Classe n i . A litik E m ilio d a W indiscli F e is tr it/ B e ltra m i G iov. H a t t . d a Ümö-go Cool Oarlo d a C a p o d istria C im ad o r C arlo d a P isino — D ’ A m brosi A rtu ro d a T rie ste D a n d ri G io v an n i d a Iso la D el T o rre G iu sep p e d a R o m an s D e p an g h e r A n to n io d a C a p o d istria D u d in e L in o d a Iso la * F io re n tti M ichelangelo d a T re n to G a m b el R a im o n d o d a P o la G ra m atic o p o lo B ru n o d a P o la * G rassi M ario d a U m ago * G rignaschi G iuseppe d a M uggia G ulin L uigi d a Sieciole H erceg R o b e rto d a C a p o d istria K rištofič G uglielm o d a C a podistria L ongo P ie tro d a C a p o d istria M icatovich G io v an n i d a T orre * M uggia F ran cesco d a U m ago P a u lin R icc ard o d a C astelnuovo P e sa ro G iovanni d a C a p o d istria P e ta rin D o n a to d a S d ra u ssin a P e tris d e P e trisso d a C herso R a d in G iuseppe d a C itta n o v a — S buelz B asso d a C a p o d istria S ig n o ri P ie tro d a R o v ig n o T assini G u a ltie ro d a V eglia T ra v a n V irgil io d a V isignano T u ia ch A lfredo d a P o la V a sc o tto G iuseppe d a Iso la V e n tre lla L u ig i d a P ira n o X illo v ic h D om enico d a V alle Z an ella F e rru c c io d a T rie st« Classe IV. P a lia g a G allian o d a O rsera P a sq u a lis V itto rio d a B uie P a u le tig C esare d a S ag rad o P e tris d e S te fan o d a C herso * R icco b o n C arlo d a C a p o d istria S a n tin M ario d a A lbona T oncovich G iuseppe d a F o n ta n e V e n trella G iuseppe d a P ira n o V isin tin i A n to n io d a P in g u e n te V olpi d e N icolö d a T rie ste Z e tto P ie tro d a C a p o d istria R icci de B ian c a d a P o la (stra o rd .) .-{4 Classe V. B e n e d e tti A n d re a d a P ira n o B e n v e n u ti V irgilio d a Iso la C ostanzo N icolö d a T rie ste C ovrich S igifredo d a V erteneglio * D eg rassi A m a to re d a Iso la M arcolini A ttilio d a C a p o d istria M ftrocco N icolö d a R ovig n o N a d o v ich N icolö d a R o v ig n o N o v ao h M ario d a T rie ste P a c o v ic h E m a n u ele d a R a cc o to le P o ld ru g o A n to n io d a A lbona P o n to n O rtensio d a C ervignano S a n tin A nto n io d a R ovigno S a n v in ce n ti D om enico d a D ig n a n o S bisä B ru n o d a P o la V alcich D om enico d a A lbona — V alussi M a rian o d a S. P olo (Monfalcone) V a to v a z D om enico d a C a p o d istria V enier F ran cesco d a R ovig n o Z e tto A nto n io d a C a p o d istria Z u sto v ich O n o ra to d a A lbona 21 B enussi F e d e ric o d a T rie ste * B ratt.i A ttilio d a C ap o d istra Ca ta n i A m edeo d a R o m a C ernobori M ichele d a B agnole C lsva D om enico d a P aren zo D e ila S a n ta A ngelo d a C a podistria D e m a rtin i U m b e rto d a C a stag n a D e p a n g h e r M ario d a C a p o d istria D e ste M ario d a Iso la F io re n tü F e rru cc io d a T re n to F ra u s in M ario d a M uggia H a rtm a n n A n to n io d a C a p o d istria K o ssier A n to n io d a T rie ste K re b s A lb e rto d a V eglia L az za ri P a o lo d a T rie ste Li us G iacom o d a M ontona L o re n z u tti D om enico d a Iso la L u cas A rrigo d a A lbona * M iancicli M ichele d a S b a n d a ti M ihalich M ario d a T rie ste M oscheni F ran cesco d a D ig n a n o M uiesan D om enico d a P ira n o Classe VI. B e rn a rd i A ntonio d a P ira n o B r a tti A n d re a d a C a p o d istria B razzan o v ich G regorio d a T rie ste C hierego N icolö d a P ira n o D e p ase P ie tro d a Iso la * D erin G iovanni d a C ap o d istria D riu s F ra n c esc o d a T rie ste * F o rn a sa ro F o r tu n a to da P ira n o G h e rb az G iuseppe d a H o b o k en (A m erica) * G ropuzzo D om enico d a D ig n a n o M arin az V itto rio d a P o rto le P a ro v e l A n to n io d a C a podistria P a r u ta A nto n io d a C a p o d istria S a n d rin G iuseppe d a C a p o d istria S a n tin G io v an n i d a A lbona S usani G uido d a M ontona Ui — 72 — Classe VII. d ’ A m brosi G uido d a liuie A pollon io A lfonso d a O rsera * B a b u d ri S te fa n o d a P a re n zo B acich G iorgio d a C a p o d istria B a n e h e r V itto rio d a V alle B ilu cag lia G io v a n n i d a D ig n an o B iondi G iacom o d a B o v ig n o C am us F e rru cc io d a P isino C andussi G iu sep p e d a R o m an s Ceol R o d o lfo d a C a p o d istria Č ern u ti E n ric o d a C ervignano C ociancich F ran cesco d a Iso la D an elo n F ra n c esc o d a P a re n zo D e fian c esch i L uigi d a D ig n an o * D e lca ro G iuseppe d a D ig n an o D e p ase P ie tro d a Iso la D olenz G iuseppe d a R ovig n o F o n d a B a rto lo m eo d a P ira n o L ucas G iuseppe d a F ium icello P a ro v e l V itto rio d a C ap o d istria Pesel N icolö d a R o v ig n o R u b in i V irgilio d a T rie ste R u z zier L uigi d a P ira n o S b isä F ran cesq o d a P a re n zo T assin i F e rru cc io d a V eglia V ern ier M ario da D ig n an o Zeleo M arco d a V isignano 27 Glasse VIII. B o n ifacio V itto rio d a T rie ste B ussi C arlo d a T rie ste C aluzzi N icolö d a O rsera F ra n o lic h P ie tro d a Gallesa.no G erin F ra n c esc o d a C a p o d istria L u sin a G iuseppe d a V eglia O tto c h ia n G iuseppe d a G im ino I’aliaga G iovanni d a R ovig n o P a u lu zz i O tto n e d a V erteneglio 9 — 73 — STATISTICA DEGLI SCOLARI. C L A S S E 1 I s c r i tt i a lla fine d e ll’a n n o scolastico 1910-11.................................................. Is c ritti al p rin cip io d e ll’a n n o scola stico 1911-12 ................................... A c c e tta ti d u ra n te 1’a n n o ................ A ssiem e 11 1,1 IV VII Vlil 14 27 9 16 194’ 1?' 31’ ?,1 IB 9,3 1 2 l1 7 2 2043 6' 9 210* 1 3 — ____ — 1 1 ____ 1 1 1 — O1 — 1 — 01 1 40 8 4 33 4 5 ' 29 331 33' 21 A c c e tta ti la p rim a v o lta : l. d a lla sc u o la p o p o lare ............ 2. p r o m o s s i ....................................... 3. rip e te n ti ..................................... 4. d allo s tu d io p riv a to ................ 40 — 3 — — O1 1 A llievi che giä fre q u e n ta ro n o 1’ is titu to : 1. p r o m o s s i ........................................ 2. r i p e t e n t i ........................................ — 5 20 5 U scirono d u r a n te 1 'a n n o scolastico 2 4 Assieme V, 28 40 37’ 23 451 V 26 28' 20 1 — 6 2 — 16 24' 14 22 7 1 1 — 1 — — 137' 18 — 9 liiin a s e ro a lla fine d e ll’a n n o sco lastic o : 1. p u bblici ....................................... 2. p riv a ti e s tra o r d in a ri ............ 44 23 31 33 20 o 1 1* — 16 24 9 1** — 200 5 A ssiem e 44 23- 31' 33' 20 16 24' 9 2005 6 5 1 71 6 3 3 16’ 20 19* 14 8 18 (i — 2 0‘ 2 1 5 2 — 3 — 1> J 1 — 1 — — — — — 3 1 — 1 — — — — 471 123* 14* 9' 4 3 D a C a p o d is tria ................................... D a li’ I s tr ia (esclusa C ap o d istria) . . D a T rie ste ............................................ D al F r i u l i ................................................. D a a ltre p ro v in ce .............................. D a li’ e ste ro ............................................. 16 22 2 3 — 1 C a tto lic i 44 232 311 33’ 20 ................................................. 16 241 I t a l i a n i ...................................................... S l a v i ........................................................... 43 2 12 281 33> 20 i6 1 2 3 — — D om icilio d ei g e n ito r i: a C a p o d istria ................................... a l t r o v e ................................................. 21 23 121 15 12i 3 16* 21 17 n1 24* 9 2006 9 1^>46 — 76 G 4 1 10 2 0 1 8 742 126® 1 ■ 1 * A llieva stra o rd in a ria . ** Soolaro stra o rd in a rio . 6 C L A S S E II | III E t a degli s c o l a r i : D ’ a n n i 1 1 .......... 12............ 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. IV V VI VI! YIII 1 22 23 36* 23> 5 3 10* 41 22' 23 17 11 191 4 31 21. A ssiem e ! 44 232 31 C lassificazione d e fin itiv a d e ll’anno sco lastico 1910-11: id o n ei con e m i n e n z a ..................... i id o n e i........................................ c o m p le ssiv a m e n te idonei n o n id o n e i.............................. A 83i e m e C lassificazione finale d o ll’a n n o sco lastic o 1911-12: idonei con e m i n e n z a ..................... id o n e i............................................... c o m p le ssiv a m e n te idonei ............ a tt e s t a t i in te rin a li .......................... n o n id o n ei ........................................ n o n classificati................................... A ssiem e P a g a ro n o il d id a ttro E ra n o ese n ti Im p o rto to ta lo Assieme I II I II 1 II sem . sem . sem . tem . sem . tem . Assiem e Im p o rto d elle t a s s e : d ’am m issio n e ................................... p e r m ezzi d id a ttic i.......................... p e r i g iuochi a li’ a p e rto ............ p e r d u p lio a ti ................................... 33* 20 o 1 16 ! 241 3 3 — 1 11 20 7 i 13 200 r' 19 4 1 — 1261 15 28 2(5 3 8 3 7 ' 23 I 15 27 ! 8 14 188' 181 7 6 1 3 4 4 3 1 24 j 12 i 16 20 | 15 6 1' 3 5 — 2 21 1 8 5 1 I1' 1>| 1 44 7 4'! 3 — 232 31’ 33* 20 01 16 24' 20 129 15' 5 27' 43 2005 76 8 13 8 4 6 6 2 29 95 4 8 7 23 13 18 17 5 131 5 17 19 21 25 17 10 17 113 22 13 15 17 13 12 17 4 870 240 390 240 120 180 180 60 2280 690:390 540 510 210 120 240 150 2850 1560 630 930 750 330 300 420 210 210 ♦•20 5130 0-40 4’20 226-80 856 214«) 22 *) Si a g g iu n g a il c o n trib u to dello S ta to d i oor. 100 e il c o n trib u to de lla G iu n ta p ro v in eiale doH’ I s t r i a (a lla q u ä le la D irezione p orge v iv i rin g raziam en ti) p u re d i cor. 100. — 75 CL A S S E ' S co lari s t i p e n d i a t i ............................... 2 11 111 1 2 1» 3 VII V — 2 3 VIII ____ Assieme 13 ir a p o rto ........................................ 260 320 388 570 — 268 — 536 2342 S eolari s u s s id ia ti: d a l G overno ................................... im p o rto ........................................ 2 1 2 2 4 4 2 3 50 100 120 230 240 120 220 120 20 1200 d a lla G iu n ta p ro v in cialp ............ im p o rto ........................................ 1 1 1 1 1 2 3 2 40 40 40 40 80 120 90 50 12 500 F re q u e n ta ro n o i corsi l ib e r i : d is e g n o ........................................ lingua c ro a ta .......................... ste n o g rafia .............................. g in n a s tic a ................................... — — 4 7 — — 9 3 — 5 1 12 3 — 3 3 3 2 1 6 — — 4 1 1 — 2 2 17 20 18 11 mgmmrmmsmm — 77 — F O N D O DI B E N E F I C E N Z A Gestione dal 1. luglio 1911 al 30 giugno 1912: Cor. Cor. c. ENTRATE c. U S C IT E C ivanzo 1911.......................... C o n trib u to degli sco lari p e r le g a tu re .............................. In te re ssi m a tu r a ti a d d i 1/2/1912 . . In e a sso n e tto fe sta d i ballo E la rg izio n e del S ignor d o tto r L u ig i e S ig n o ra L en a L ongo ................................... d e lla G iu n ta p r o v in c ia le .. del R .m o O rd in a ria to v e scovile d i P a re n zo m ed ia n te la D irezione del C o n v itto D iocesano . . . . Aasiem e 173 13 P e r lib ri n u o v i ..................... p e r sc a rp e d i g in n a s tic a .. 110 30 p e r s u s s i d i .............................. Špese v a rio .......................... 135 80 «05 92* 20 300 Assiem e 489 72 23 30 1(>0 25 673 27 — B IL A N C IO : I n tr o ito ................................... E s ito ........................................ 120 1405 V )l 15 f? C ivanzo 1405 15 673 27 791 88 II fondo di beneficenza possiede un capitale in obbligazioni di S tato vincolate nell’importo nominale di Corone 3300 ed una ricca 33^ collezione di testi scolastici, ehe vengono prestati, durante 1’ anno ' w si scolastico, a scolari diligenti e bisognosi. 'Kjf-rJ Ali' inelita G iunta provinciale deli’ Istria, alla reverendissima Curia vescovile di Parenzo e a tu tte le persone ehe con oblazioni in denaro o in a ltra m aniera benefiearono gli scolari di questo istituto, la Direzione, in nome dei beneficati, porge vivi e sentiti ringraziamenti. L ’ a r a m in is tr a to r e : Dir. G. V 1D O SSIC H I r e v is o r i: Prof. G. V A T T O V A Z Prof. C . O S T I *) C om prese le obblazioni d i Cor. 20 d el Signor A lberto V issich, d i Cor. 10 del S ignor d o tt. G ram m atico p o lo , d i Cor. 5 del Signor D av o rin o W eingerl, conse g n a te d ire tta m e n te a lla D irezione. \ AVVISO P E R L’ A N N O S C O L A S T I C O 1912-13 L ’anno scolastico 1912-13 incomincerä il 16 settem bre a. c. L ’iscrizione principierä il giorno 12 settembre. T u tti i ragazzi ehe vorranno entrare nella J elas.se, e quell i, i quali da un altro ginnasio entreranno in una delle altre classi di questo istituto, dovranno presentarsi in Direzione accompagnati dai genitori o dal rappresentante dei medesimi, e m uniti della fede di nascitä, deli’ attestato dimissorio della seuola eventualm ente frequentata e di un eertificato medico. I genitori sono ten u ti a dar avviso alla serivente presso quäle famiglia intendano collocare a dozzina i loro figli. T u tti gli scolari ehe debbono assoggettarsi ad un esame di ammissione, dovranno esser presenti addi 16 settem bre alle ore 8 ant. Gli scolari ehe frequentavano nell’anno scol. decorso una delle elassi di questo ginnasio, sono obbligati a presentarsi per 1’iscrizione nei giorni suindicati e ad esibire alla serivente il loro ultim o a tte sta to sem estrale. Coloro ehe trascureranno di farsi regolarmente iserivere, passato il 18 settem bre, verranno senz’ altro respinti. All’a tto deli’ iserizione ogni scolaro nuovo pagherä le tasse preseritte nell’ im porto di eorone 9.20 ; tu tti gli altri, senza eccezione, la tassa di eorone 5.—, elie servira per 1’aum ento dei mezzi didattici, per rin erem en to della biblioteca giovanile, per la m anutenzione dei canotti ginnasiali e per i giuochi giovanili. Per gli esami d ’ ammissione sono fissati i giorni 16 e 17 settem bre; per gli esami suppletori e di riparazione i giorni 16, 17 e 18 settem bre. L ’ufficio divino di inaugurazione si celebrerä addi 18 settem bre alle 8 ant.; 1’ istruži one regolare principierä il 19 settem bre. Quegli scolari ehe vorranno chiedere 1’ esenzione dal pagamento del d id attro o 1’ aggiornamento del medesimo, si procurino a tempo 1’ atte sta to di povertä, esteso in tu tta regola. Alla loro istanza aggiungeranno anche 1’ ultim o ordine di pagamento deli’ im posta sulla rendita personale dei genitori, qualora questi abbianö una rendita annua superiore ali’ im porto di 1200 eorone. Dalla Direzione deli’ i. r. Ginnasio superiore. II D i r e tt o r e : D ott. G ius. V idossid) .n - c*i . ■ : :.rv. r ! i • j ■■ :. ■ .> ' ■ c ■: : . . :v •' ■ ,: ) : • ’■[:::: • 0 ; : '■ . . .. 7 - : 't ■ • •; ': . ■ -v’ •') , .. : . ; :J ; •' . i ■ ’ •> . •. ■ . ' * • / : >■■■ v r ■ '• . •••’ ■ : ' ■>: . . - ; [■>; ■ . : ' i vt ; !'i " '' .. . ■. : '1 ■ - ■ -: Y ’ ... : ■ ' 1 . '! ' i ’ ■ < ■ * : ■ :1 : . ' Ascensione degli scolari sul Monte Dobrach — M aggio 1912. V K v . ■ < 0K ^: ms m äW iw ffl M?y : V;( M 5^4^^. : v’ '% < # ' ? s- gÄ ägpä p p Ü T C ;-m SP# ; # # i .« t : #. v : 4 ■'■/*$■, ¥S*3ž$i ŽS&:; ?!W-> IQjrikr-ŽiiAš’ 2 ;l: *'*?- ■ m fM m i m o črn im ? kS . S S P S ® -v r. ; ^ M v r \ - v V,c v •5 Ä S. > rw v • * I fflP 3fc*CTi \ ;v •• '-» A ' : ^ - ‘ ,-v, ^ V. ^ \ * ^ iEi5Cfc‘• • r$' m M m • & js£ m '->^v-'