m R. GINNASIO SUPERIORE £et/mbib!bibrf

Transcript

m R. GINNASIO SUPERIORE £et/mbib!bibrf
m
■n
ANNUARIO
D ELLO
R. GINNASIO SUPERIORE
DI
CAPODI STRIA
Anno scolastico 1911-1912
Quid Cicero de aetatis suae imitatoribus
Alexandrinorum poetarum censuerit,
scripsit E u g e n in s S irn zig .
Notizie scolastiche.
£et/mbib!bibrf
K. k. I, äaatsgynjnasiujQi
TR I ESTE
Stab- tip. L. Herrmanstorfor
i* * : *
fc
-vrv-':,
I fe ll
P iff
»sä®
m
»m
kmmmm
S Ä
M Ä
» s «
ANNUARIO
DELLO
I. R. GINNASIO SUPERIORE
Dl
CAPODISTR1A
Anno scolastico 1 9 1 1 - 1 9 1 2
S
Q uid Cicero de a eta tis su ae im itatorib u s
A lexandrinorum
poetarum
scrip sit E u g en iu s S im zig .
N otizie scolastich e.
TRI ESTE
Stab. tip. L. H errm anstorfer
1912
cen suerit,
E dit. la Direzione deli’ i. r. Ginnasio.
E U G E NI O
SIMZIG
Quid Cicero de aetatis suae imitatoribus
Alexandrinorum poetarum censuerit.
\
Si Ciceronis scripta, quae vocantur rhetorica, atque in iis
praecipue Brutum, Oratorem libellumque De optimo genere dicendi
vel minus diligenter legeris, aliquid insoliti, quod in aliis Ciceronis
libris frustra quaesieris, anim um tuum percutiefc statim que manife­
stum tibi erit M. Tullium quos supra diximus libros non tarn docendi
causa quam eo consilio conscripsisse, u t viros quosdam aetatis suae,
qui in scribendo au t inanem verborum strepitum doctrinam que nimium affectabant aut de iis quae veteres poetae Romani ad Graecorum
exempla finxerant operibus secus existim abant, apertis vel reconditis
verbis nonnunquam reprehenderet atque corriperet. lam vero reprehensiones illas modo ad poetas modo ad oratores aetatis Ciceronianae spectare ex compluribus locis facile colligitur. E ra n t enim ea
tem pestate inter cives Romanos nonnulli. qui u t mores et instituta,
quae tum vigebant, sic poesin quoque et eloquentiam funditus
renovandam esse censebant, quique Caesarem et Augustum, penes
quos tune opes et potentia erant, iusto vehementius adversabantur
et insectabantur. Hi eloquentiam Asiaticam, id est dicendi genus
tum idum nimisque exornatum , valde reprobantes Atticos oratores,
in hisque maxime Lysiam velut unicum ad im itandum exemplar
proponebant, unde Attici m utuato nomine a Cicerone appellantur. Hos
oratores Pseudo-Atticos Tullius in iis quae supra memoravimus scriptis
rhetoricis saepius quam poetas nimirum perstringit, quod verebatur,
ne illorum praeceptis gloria, quam sibi in opera forensi paraverat,
obscuraretur. Poetas vero aetatis suae, quorum famae eo magis
Cicero invidebat, quo minus ipse carminibus fingendis inclaruerat,
quam quam placidius tra c ta t quam Atticos, nihilo setius tarnen, quod
a poetis priscae L atinitatis eorumque principe Ennio deflectere et
nova petere exempla audeant, passim exagitat.
Sed taiitum abest, u t de omnibus quas Cicero cura aetatis
suae viris doctis habuit controversiis disseram, u t dissensionem illani
fusius retractem , quae fuit Arpinati cum eiusdem aetatis poetis, qui
poesi novandae operam dabant. Priusquam autem controversiam
haue explanare incipiam, haud inopportunum videtur paullo altius
rem repetere prim um que de poesi L atina pauca referre, tum ipsos
poetas eorumque carm ina ad Graecorum exempla efficta, quatenus
ad nos pervenerunt, enumerare, locos denique Ciceronianos, in quibus
poetae novi m em orantur, attentius considerare. Item de Rom an orum poesi lvrica, sum m atim exponam, u t manifeste apparea.t, quanti
momenti fuerint poetae, qui novi a Cicerone vocantur, iis qui
postea fuerunt carminum auctoribus.
Ac primum quidem poesis L atina non pari ac Graeca ponderanda est statera. Graeci enim poetae quasi e terra nati naturae
diligentissima observatione ad carm ina condenda velut divino quodam
afflatu im pellebantur eorumque carm ina in ludorumque sollemnium
coetu cupidissime audiebantur. Ab antiquissimis inde temporibus
cantores ad regum convivia, ad deorum sacra adhibebantur auresque audientium deorumque hominumque laudibus permulcebant. Quo factum
est, u t poesis Graeca ad sensum populärem vulgaremque accommodaretur et a cunctis intellegeretur. Apud Romanos contra antiquissimis
temporibus ars poetica a civibus in rerum publicarum varietate versantibus ad nugas referebatur vel prae forensi armorumque strepitu
plane neglecta Graeculorum maxime curis dem andabatur. Ceterum
haec ta n ta Romanorum gravitas atque severitas non impediit, quominus carm ina popularia, carm ina religiosa quaeque sunt rudim enta
poesis lyricae, sympotica, am atoria, nuptialia, navalia, militaria,
rustica apud gentes Italicas haud secus atque alibi increbrescerent.
Quorum canticorum quam quam nihil fere ad nostra tem pora manavit, tarnen vestigia aliqua supersunt. In funeribus celebrandis
nenias laudandi gratia ad tibiam cantabant; in epulis convivalia, in
castris castrensia, in trium phis obscoena vel probrosa concinebant.
A t cum Italici congressionum celebritate carerent, cantica ista non
non latius innotuerunt neque per totam Italiam , u t Graecorum per
Graeciam, vulgata sunt. O bstabat praeterea Italicae lyrae incremento,
quod Graecorum poetarum gloria aures Rom anorum obstreperentur
cantoresque Italici peregrina imitari quam domestica excolere mallent.
In carminibus vero religiosis Italici, quo erant rigore in deorum cultu,
nullam patiebantur m utationem vel varietatem , unde evenit, u t verbi
gratia Carmen Arvale vel Augusti quidem aetate, etiamsi a nullo
comprehenderetur, obsoleto illo et ab ultim is iam obliteratis tem ­
poribus repetito tenore recitaretur. Cum igitur Romani vetustas
canticorum formas mordicus retinerent, quid mirum poesin lyricam
apud eos tardo gradu se evolvisse neque, sicuti folliculo se exserit
špica, flores suos expandis.se ? Quin etiam cum litterae Graecae pei'
Italiam diffunderentur, poema epieum et dram aticum prae melico
principatum obtinuit. In tragoediis vero Romani choros, quae est
dram atis pars lyrica, omnino omisisse viden t u r ; denique ne longus
fiam, paucissima aetatis praeciceronianae ad lyricam referri possunt.
Septimo denique ineunte saeculo melicum genus adhuc neglectum
radices agere co e p it: grave initio et ad moreš formandos compositum,
velut in Lucilii satirarum libro, qui Collyra ab amicae nomine
inscribebatur; malitiosum et procax in epigram m atibus; artificiosum
denique et efiem inatum in iis carminibus, quorum n atu ra e paucis
fragm entis vix discerni potest quaeque in Laevii Erotopaegniis
occurrunt. Sed prim ordia poesis lyricae u t initio saeculi septim i
statu an tu r, tarnen negari non potest poem ata Lucilii et Laevii
paucaque Porcii Licinii Catuli Graecorum melicorum exemplis longe
inferiora fuisse. Poesis vero lyrica cum iis demum poetis exstitit,
qui Ciceronis aetate floruerunt, quique melopoeam e Graeco fonte
m anantem pleno ore hauserunt.
lam vero quaerenti, utrius aetatis specim ina poetica secuti
sint Italici, eiusne, qua civitates Graece plena libertate, an illius,
qua in Macedonum vel Rom anorum ditione ac servitute tenebantur,
sim pliciter respondebimus Italicos paucis modo exceptis non vetustorum sed Alexandrinorum , qui dicuntur, vestigia pressisse. Sed
quo magis in aperto sit, quantum utriusque aetatis poetae inter se
differant, n atu ram atque indolem poeseos Alexandrinorum explan ari
oportet, quod quam brevissime potero absolvam.
Alexandro igitur m ortuo Graecorum terram p atriam incolentium
principatus, quem cum in rebus civilibus tum in literis atque artibus
obtinuerant, tra n siit ad colonias in orientem deductas. Alexandrea
m axime in urbe Ptolem aeorum munificentia literis et artibus splendida domus p a ra ta est, in quam doctissimi atque eruditissimi viri
universae Graeciae ad literas tractan d as conveniebant. Eo arcessiti
sunt hom ines docti, qui indices scriptorum Graecorum conscriberent
et collatis codicibus m anuscriptis verba eorum a corruptelarum
sordibus purgarent. Qui simulac ad ta n ta e moliš operam accesserunt,
facere non poterant, quin in veterum scriptorum m onum enta altius
descenderent eaque accuratissim is enarrationibus atque interpretationibus illustrarent, unde cem endi et recensendi ratio adhuc neglecta mirum in modum increvit.
P raeter hos •homines eruditos, quorum doctrinae ex aerariio
satisfiebat, non deerant, qui colligendorum et explanandorum
carininum cura ad alios delata ipsi versus facerent et in carminibus condendis sibi laudein quaererent. Horum poem ata in
um braculis regiae sub regum auspiciis pullulantia quantuni
discederent a priscorum melicorum p raestan tia non est quod
moneam. P oeta Alexandrinus versatur potissimum in exprimendis
sensibus, quibus quisque rnaxime afficitur; abhorret a negotiis
publicis, fugit exercitationem forensem, neglectis quae extra
sunt, in semet ipsum descendit, quae in animo suo la tita n t velut
divina ope in lucera profert, reruiuque inanitatem saepe doctrinae
copia occultat. L ibertate nim irum amissa quid tandem supererat,
quo poetarum anim i incenderentur ? Itaque nova cum quisque
argum enta exquireret, in putidam elegantiam affectationemque
delapsi earm ina miro im aginarum flore consperserunt. In ta n ta ingeniorum exilitate complura poeseos genera, quae olim diligentissime
reculta erant, poema epieum, hercicum, tragicum obsolescere et
prorsus exstingui neees.se erat. F abula localis ab uno R hiano tra c ta ta
est. Ad eruditionem Alexandrinam carmen certe didacticum aptius
conveniebat, nisi quod hoc quoque genus vi carebat poetica. Quamobrem recte censuit Alexandrinorum quisquis antiquorum poetarum
molem horrescens versiculos pro versibus fundere in stituit. Etenim
melius erat tune et sanius in ineptiarum curriculo ineptire quam
tu b a epica vel cothurno tragico ex horreis deprompto cachinnum
movere, praesertim cum hoc nugarum poeticarum genere, quod ad
m otus animorum expriniendos pertinebat, aliquid novi et inusitati
procreari posset. Sic ex Alexandrinorum officina m ulta illa prodieru n t epigram m ata, fabulae poeticae, epithalam ia, naeniae, elogia,
am atoria, praeterque choliambos et mim!ambos pastoralia seu bucolica, in quibus Theocritus super ceteros praestisse lippis notum est
atque tonsoribus. P raeterea in deliciis eran t elegi, quod earm inum
genus antea nunquam altius provectum diversissimis argumentis,
co11siderationibus, narratinnibus inserendis accomodatum Alexan­
drinorum opera laetissim um tu lit proventum. Innotuerunt inter
elegiarios Philetas, Herm esianax, Phanocles maximeque Callimachus
et post longum tem poris intervallum exeunte iam Alexandrinorum
aetate Parthenius. Hi omnes in condendis elegeis secuti sunt
exemplum Mimnermi, praeclari N annüs cantoris, qui puellae illius
nomine elegos suos inscripserat, unde consuetudo ad Alexandrinos
m anavit.
Nee solum propria incendia a poetis Alexandrinis versibus
celebrata sunt, verum etiarn quae de prioris aetatis amoribus saepe
incundissimis et facetis minus innotuerant, ex obscuritate in lucem
proferebantur et narratione poetica recolebantur. Quae earm ina
—
ö
—
erotica, quam quam neque omnibus numeris absoluta neque ab omni
vitio vacua erant, tarnen a poetis posterioribus im itatione digna
h ab ita sunt. Virorum maxime in mulieres arnor, qui hucusque to ta
Graecia paene neglectus erat, ab Alexandrinis poetis primum summa
teneritate et prope dixi p ietate cantari coeptus est.
Nec defuerunt in ta n ta versificum copia, qui im par cum
Homero certam en abnuentes Antim achi Thebaidem vel Scutum
Herculis aliaque eiusmodi recalcanda susciperent et ad invkfou
conscribenda incum berent, in quibus Homeri sim plicitatem , ingenuitatem , sinceritatem frustra quaesieris. Quodsi carminis vere epici
congruentiam , convenientiam , aequitatem , commoditatem affectassent,
eruditionis mole obruti Icario m ari nomen dedissent. Idcirco tenuiori
versiculorum generi et dictionis elegantia et doctrinae illecebris nitenti
operam dederunt. H orrebat oratio verbis obsoletis, sententiis obscuris,
m ythis reconditis adeo, ut legentes am pullarum novitate perculsi
frustra, quid auctor sibi vellet, quaererent. Eo m aior scilicet auctoritas, eo plenior adm iratio. Neque aliter evenire poterat, cum idem
esset versuum artifex atque carm inum interpres sive grammaticus.
Huic igitur poeseos generi erudito et perpolito P indari sera
progenies indulserat paullo ante quam Rom anorum ditionis facta
e s t ; hoc elegantiae sensu Graeculorum quotquot p atria relicta in
Italiam dem igrarunt, animos rüdes Italicorum imbuerunt. Quo factum
est, u t sim ulatque Romae Alexandrinorum poesis innotuit, omnium
m entes et aures peregrino sonu obsiderentur, res m etrica, quae eo
usque viguerat, funditus everteretur, Andronicorum Enniorum ve
auctoritas teste H oratio collaberetur.
Iam paucis igitur ante Ciceronis consulatum annis iuvenes
aliquot studiosi et am icitia inter se coniuncti consilium inierunt de
poesi L atin a renovanda et situ sordibusque purganda. In hac opera
navanda Alexandrinorum m axime exemplum sectari, grandia interm ittere, elegos, epigram m ata, in v h h n factitare instituerunt. Sed
cum ex auctoritate Alexandrinorum penderent et tam quam magistrorum dictata recinerent, fieri non potuit, quin in ipsa quae supra
memoravimus exemplarium v itia incidentes mira, exsoleta, peregrina,
obscura, absona atque absurda affectarent et nonnunquam risum
M artialis1) elicerent.
Princeps huius ordinis Cato fuit Valerius, qui Suetonio teste
„docuit multos et nobiles visusque est peridoneus praeceptor maxime
ad poeticam tendentibus ut quidem apparet vel ex his versibus:
’) Mart.. E p ig r. X . 21.
— 10 —
C ato g ra m m aticu s, L a tin a Siren,
q u i solus leg it ac fa c it p o e ta s.“ 1)
Suetonius eum libertum e Gallia Cisalpina ortum esse dicit, ipse
Cato in libello qui „Indignatio“ inscribitur ingenuum se profitetur.
Proscriptione Sullana anno octogesimo primo a. Chr. n. patrim onio
spoliatus Rom am se contulit, ubi a Vettio Philocomo gram m atica
institutus tantaque doctrina im butus est, u t iuvenis nonduin viginti
quinque annorum dignus haberetur, qui scholae poetarum novorum
praeesset. Ceterum ta n ta fuit eius paupertas, u t villam, quam a
patre hereditate aeceperat, creditoribus cederet. Scripsit cum alia
tum carm ina epica, Lydiam et D ianam , quae ab amieis admodum
lau d ata s u n t :
L y d ia d o e to ru m m a x im a c u ra l i b e r .2)
D ianam au t D ictynnam Helvius Cinna his versibus ap p ro v ab it:
S accula p erm an eat, n o stri D ic ty n n a C atonis. 3)
„In d ig n atio “ utrum versibus a,n oratione soluta scripta fuerit, parum liquet. Si verum est, quod m onet H oratius in libro do Arte
jioetica, indignationem nonnunquam facere versum, liaud ita ab ­
surdum videtur Valerium hilem, quam, qui manumissionem ipsi
exprobrabant, movissent, in versus effudisse. Peritissim us linguae
Graeeae Romanos, quod rem m etricam neglegerent, vituperabat.
Idem versus Lucilianos emenclandos suscepit, u t apparet e versiculis,
qui in codicibus quilmsdam decimae libri prim i satirae H oratianae
p ra e m ittu n tu r:
L ueili, qiiam sis m endosus, te x te C atone
D afensore tu o , p e rv in c a m , q u i m ale fa cto s
E m e n d a re p a r a t v ersus, hoc lenius ille,
Quo m elior v ir e t e s t longe s u p tilio r ille,
Q ui m u ltu m p u e r e s t loris e t fu n ib u s udis
E x o ra tu s, u t e sse t o pem q u i fe rre po etis
A n tiq u is p o sse t c o n tra fa stid ia n o s tra
G ra m m a tie o ru m e q u itu m doetissim us.
Cum carm inibus L atinis limam deesse anim advertisset, amicorum
animos in carm ina Apollonii Rhodii, Euphorionis, Callimachi aliorumque poetarum aetatis A lexandrinae convertit hosque im itandos
praedicavit.
Nec solum poeseos novandae auctor fuit Valerius Cato, verum
’) S u et. de g ra m m . 11.
2) T este S u etonio de g ra m m . 11. T ic id as v e rsu m illu m eo m p o siu t.
3) ibidem .
— 11 —
etiam artis oratoriae, qua prae iis excellebat oratoribus, qui A ttici
a Cicerone appellantur et persaepe vellicantur.
Idem sentiebat de em endanda arte poetica et rhetorica
C. Licinius Macer Calvus. Licinii Macri rerum scriptoris a. d. V.
K al. Iunias anno a. Chr. n. octogesimo secundo1) Romae natus
„parvolus sta tu ra e ra t“ u t S eneca2) ait, „propter quod etiam Catullus in hendecasyllabis3) vocat illum „salaputtium disertum “
itemque ab O vidio4) exiguus appellatur. P a te r eius a Cicerone repetundaruni accusatus, priusquam filius nasceretur, šibi mortem
consciverat. Admodum puer Catullum carm inibus suis ita inflamm averat, u t exinde pro amico haberetur et carmen Catullianum L
ei dedicaretur. Uxor eius Quintilia, quacum feliciter vixit, praem a­
tu ra morte absum pta est. De calam itate consolatur amicum Catullus
teneris illis elegis qui XCV prim i libri carmen efficiunt. Idem Calvus
secundum praecepta novae scholae carm ina ero tica5) scripsit, quae
a S eneca6) iocosa quidem, sed ingentis anim i plena fuisse dicit.
P raeterea epigram m ata in Caesarem composuit, quibus tan tu m abest,
u t Caesaris iram moveret, ut hic ad Macrum de reconciliatione
per amicos agentem ultro ac prior scripserit.7) Idem mordacissimis
hendecasyllabis M.’ Curium, choliambis Tigellium perstrinxit. Priscian u s8) epithalam ium quoque scripsisse tra d id it; P ro p ertiu s9)
autem cum dicit
haec e tia m d o o ti confessa est. p a g in a Calvi,
cum e a n e re t m iserae fu n e ra Q u in tiliae
nihil aliud in animo habuisse videtur nisi Calvi poem ata elegiaca.
Praeterea epyllio Ionis casus intexuit. Ingenio fuit hilari et lepido,
nisi quod tristi exitu patris afflictus est. Sermo cum aculeo aliquo
elegans, modo suavis modo acerbus.
A t maiorem laudem Calvus collegit causis in foro dicendis
duxque habitus est A tticorum illorum, qui non Asianas tan tu m
ampullas condem nabant, sed Ciceronis tem peratiorem quidem eloquentiam u t inflatam et redudantem im probabant.
' ) P lin . H . N . V II. 49. 165.
2)
3)
4)
6)
6)
7)
8)
")
Sen. c o n tro v . V II. 17
C at. c arm . L I I I . 5.
O v. T rist. I I . 432.
ibidem .
Seneca, c o n tr. V II. 17.
S u et. Caes. 70.
P rise. V I. pag. 658 P.
P ro p . I I I . 25. 4.
— 12 —
P raeter Catonem et Calvum e Gallia T ranspadana Romam
venerat Cornelius Nepos clarissimus rerum scriptor, u t procul a
negotiis publicis totum literis se dederet. Mox captus est admiratione Catulli et vicissim a Catullo in carm inibus laudatus. Idem
fuit amicus A ttici et Ciceronis et, u t fere omnes illius aetatis viri
docti, teste Plinio *) occasione oblata versus faciebat, quibus Catulli
nugas im itatus esse videtur.
E tiam M . Purium Bibaculum Cremonensem inpoetarum novorum
numero referre licet, qui auctore H ieronym o2) anno centesimo tertio
a. Chr. 11. ortus est. Eius carm inum nobis q u attu o r fragm enta supersunt, quorum tria in laudem Catonis facta sunt. In primo quidem fragmento Catonem ut supra diximus solum facere poetas
existim at, in secundo eum villam creditoribus cessisse n arrat, in
tertio modestam Catonis vitam laudat, in quarto denique fragmento
Orbilii oblivionem deridet. lam vero si Furius anno, quo H ierony­
mus tradidit, natus esset, illos versus in Catonem et Orbilium
non fecisset cum illo tempore, quo memoriam labantem Orbilii in
ludibrium vertit, ipse senescens in idem vitium memoriae delapsurus esset. Unde Hieronymum Furium Cremonensem ab A11tia te 11011 distinxisse verisimile est. Poem ata epica usque fastidiens
cum iocosos est mordaces iambos et heiulecasyllabos composuit,
tum m axim e epigram m atibus, cui generi perquam indulgebat, ut
Calvus et Catullus.Caesarem et Augustum persecutus est, qui,
u t T a c iti2) u ta r verbis, „et tulere ista et reliquere.“ Dum vixit,
voluptati obsequens fuit ideoque „Bibaculus erat et vocabatur.“ 4)
Praeter carm ina „L ucubratio“ Furio a ttrib u itu r prorsa oratione
exarata, quae Ciceronis facete dicta continet. Apud Catullum cum
nulla fiat m entis Bibaculi, quam quam et is Alexandrinorum sectam
aem ulabatur, m ulto iuniorem fuisse et post m ortem Catulli aut
paullo ante floruisse consentaneum est, unde Hieronymi error eo manifestius apparet, cum anno centesimo tertio eum natum esse dicit.
Q. Cornificius nobili loco natus filius Cornificii, qui anno
sexagesimo sexto praetor urbanus fuerat, Caesari m ortuo a senatu
in Africa missus cum de provincia decedere recusaret, a m ilitibns
desertus, quos saepe fugientes galeatos lepores liaud infacete appellaverat, in teriit anno a. Chr. n. sexagesimo primo 6). P raeter hende-
»)
J)
3)
•)
‘)
P lin . H . V. 3. 6.
H ie r. 2 pag. 133 Sch.
T ao. A gric. 4. 34.
P lin . H . N . 24.
H ie r. 2 pag. 139 Sch.
— 13 —
casyllabos poema quoddam de Glauco, quem etiam Cicero adulescens
versibus cantaverat, eomposuit, ex quo fragm entum aliquod ad nos
pervenit. Cum de hendecasyllabis unus supersit, de Cornificii sermone
ac dicendi ratione perdifficile ac tem erarium est iudicare. Bello
civili partes senatus capessivit et pro Sex. Pompeio pugnavit. In ter
amicos Catulli eum fuisse vel inde colligitur, quod a Catullo in
carm ine X X X X II solacium rogatur.
E tiam C. Helvius Cinna usus est Catullo fam iliariter, natione
u t videtur Transpadanus, nam u t ex carm inibus cogi potest, certe
aliquid tem poris in Cenomanibus commoratus est, ubi gens Helvia
notissim a fuit. Cum Catullo amico in B ithynia fuit ac paullo post
in Gallia Cisalpina, ubi hendecasyllabis voluptates vitae rusticae
celebravit. P raeterea carm ina am atoria, quae ab obtrectatoribus
in lepida1) vocata sunt, et choliambos et epigram m ata scripsit, quorum
uno D ictynna Catonis, u t iam supra diximus, celebratur. Sed multo
maiorem gloriam assecutus est, postquam Propem pticon ad Asinium
Pollionem adulescentem, qui tune in Graeciam profecturus erat,
m isit, quo iter a Brundisio in insulam Corcyram ac deinde Actium
litoraque Graeciae haud sine doctrinae ostentatione perseribebantur.
Iam an tea P arthenius Propem pticon com posuerat, quod sine dubio
Cinna im itatus est. Summ a vero diligentia in epyllio „Sm yrna“
inscripto usus est, ubi amorem Smyrnae in patrem regem Cypri et.
puellae com m utationem in arborem, ex qua Adonis natus, narravit.
Quo in poem ate condendo novem annos consum psit fabulam que a
P anyasi n arratam , ab Alexandrinis recoctam ta n ta doctrinae caligine occaecavit, u t aequalibus perobscurum esset et Cinna nondum
m ortuo a L. Crassitio gram m atico enarratione non magis prolixa
quam necessaria instrueretur. Quid quod M artialis in epigrammatibus 2) salse r i d e t :
S cribere te q uae v ix in te lle g a t ipse M odestus
E t v ix C laranus, q u id rogo, S exte iu v a t ?
N on lec to re tu is opus e st, sed A polline lib ris ;
Iu d ic e te m a io r C inna M arone fu it.
Sic tu a la u d e n tu r sa n e ; m ea c arm in a , S exte,
G ra m m a tic is p la c e a n t, u t sine g ra m m aticis.
S uetonius3) vero L. Crassitium Sm yrnae enarratione ita inolaruisse
prodit, u t haec de magno eius ingenio scrib e ren tu r:
' ) G ell. 19. 9. 7s) M a rt. E p ig r. 5. 21. seqq.
3) S uet. de g ra m m . 18.
— 14 —
U n i C rassitio se cred e re S m y rn a p ro b a b it,
D e sin ite in d o cti coningio h an c petero.
Soli se C rassitio se d ix it n u b e re veile,
In tim a eui soli n o ta su a e x s tite rin t.
A t quam vis inlepida atque obscura fuissent earm ina Cinnae, ta ­
rnen a Vergilio adulescente im itatione digna habita sunt.
Sed longe amabilissimus et ingeniosissimus inter poetas novos
C. Valerius C atullus1) fuit. Catulli fam a reliquos omnes obscuravit,
Catulli earm ina e ta n ta ineptiarum colluvie sola duorum milium
annorum vetustatem probe tulerunt. Veronae anno a. Chr. n. octogesimo septimo natus in lacus Benaci ora villam splendidissimam
a p atre habuit. Literarum elementis domi institutus iuvenis admodum Romam venit, ubi Valerium Catonem cognovisse videtur
et cum Licinio Calvo fam iliaritatem contraxit, nec dubium, quin
u t Transpadanus Cornelium Nepotem saepissime viseret. Romae
coetui poetarum , qui domum Valerii Catonis in Aventino frequentabant, mox accessit et a Catone, qui iuvenis praecox ingenium
sibi suisque o rn am en to fore praesentiebat, benigne exceptus est.
R om ae Catullus Lesbiam illam cognovit ardentissim eque adam avit,
quo ex amore m ulta illa m anarunt earm ina, quibus venustiora
literae L atinae eo usque non protulerant. Clodia soror Clodii Pulchri
Lesbiae nomine celebrata est, quae Q. Caecilio Metello Celeri nupserat. Anno undesexagesimo a. Chr. n. m ortuo m arito vitae luxuriosae
et liberae se dedit eiusque consuetudo cum fra tre 2) notissim a est.
Amore Lesbiae exstincto C. Memmium propraetorem cum Helvio
Cinna amico in B ithyniam secutus est, u t rem nim irum familiarem
ex Clodiae consuetudine perturbatam ordinaret. Quid in provincia
fecerit, nusquam traditum e s t ; anno absunto domum rediens in
Troade cineribus fratris vale dixit rursusque in Italiam profectus
Veronae et Sirmione in villa paterna paulisper commoratus est.
Inde Rom am rediit, ubi Cinna interea Sm ym am e d id e ra t; hanc
carm in e3) magnis laudibus extulit. Reliquum vitae tem pus partim
Rom ae partim Veronae transegit et acerbissima epigram m ata in
Caesarem inque M amurram fam iliarem eius composuit, etiam si ille
patris hospes Veronae fuisset. Anno circiter quarto et quinquagesimo
Romae m orte praem atura absum ptus est.4)
Ceterum Catullus plus iambis valuit qam elegis, unde a
*)
*)
3)
*)
P ra e n o m e n
Cic. Caelio
C at. c arm .
Ov. a m . m
Q u in tu s in codicibus P lin ii H . N . 37. 6. 81 m odo in v e m tu r .
20. 48.
X CV .
. 9. 61.
— 15 —
Q uintiliano iam bographis adnum eratur et laudatur, in lyricis cum
silentio praeterm ittitur.1) Ab H oratio in levi habetur, siquidem quod
Demetrio Simiae obicitur, nil doctum illum fuisse praeter Calvum canta re et Catullum , in m alam partem aceipere fas est. Im itatione utique
dignum aestim avit nec Catulli futuram gloriam apud posteros imminuit.
P raeter hos quos memoravimus poetas novos alii ad circulum
C atullianum accesserunt, quorum carm ina exceptis perpaucis fragm entis deperdita sunt, nom ina man ent, in quibus L. Manlius Torquatus, filius consulis anni quinquagesimi quinti, cuius nuptias
Catullus celebravit. Eundem Manlium Cicero in libris „de finibus
bonorum et m alorum “ doctrinam Epicuri explanantem ac defendentem
facit et per occasionem in te rro g a t: „ Quid tibi, Torquate, litterae,
quid historiae cognitioque rerum, quid poetarum evolutio, quid ta n ta
to t versuum memoria voluptatis adfert ? 2)
Item C. Memmius, qui praetor et Catullum et Cinnam secum
in B ithyniam duxerat, erotopaegnium auctor fuit et ab O vidio3)
in ter erotieos num eratur. At carm inum eius unus versus reliquus
est. Cicero eum Graecarum maxime literarum studiosissimum fuisse
d ic it; L atin a fastidiebat, sed non adeo, ut carmen a Lucretio ipsi
dedicatum aspernaretur. Exul in Graecia sua anno circiter duodequinquagesimo a. Chr. n. decessit.
Apud Ovidium loco citato cum Memmio Ticidae cuiusquam
fit mentio, a quo Lvdiam Catonis eelebratam esse supra memoravixnus. Is Perillam , quae vero nomine Metella v o ca b atu r4), versibus
cantavit. P raeter versum illam in Lydiam compositum versus glyconaeus ad nos pervenit.
C atulli in carm ine X X X V Caecilius quidam e Novo Como
poeta nobis occurrit, qui epyllium in Cybelem scriptitare coeperat.
Nihil notum est de carm inibus L. Iunii Calidi, qui Lucretio
et Catullo exstinctis a P. Volumnio Augusti amico in proscriptorum
num erum relatus et A ttici ope exemptus e s t 5), praeterquam quod
sermonis nitore excellebat.
Quid quod mulieres quoque poetičen attingere g estieb an t!
H arum duae innotuerunt eaeque poetarum novorum sorores, altera
Cornificii, altera Memmii. Cornificiae epigram m ata lepidissima Hieronym i aetate nondum obliterata erant.
*)
2)
’)
*)
5)
Quint,. X . 10. 1. a t ly rie o ru m id em H o ra tiu s fere solus d ig n u s legi.
Cic. d e fin . I . 7. 25.
O v. T ris t, I I . 433.
A pul. apol.' 10.
C orn. N ep . 26. 12. 4.
— 16 —
Horum carm inum omnium reliquiae exstant paucissim ae; supersunt quidem iambi aliquot, qui etsi non omnes a poetis novis
compositi, certe iniecti esse videntur, u t choliambi in illum Plotium
Plancum Rufum, de quo Porphyrio 2) haec re fe rt: „Rufus praetorius
instituisse trad itu r, u t ciconiarum pulli m anducarentur isque cum
repulsain praeturae tulisset, tale epigram m a m e ru it:
C iconiarum R u fu s iste c o n d ito r,
L ic e t d u o b u s e le g a n tio r P lan cis,
S uffragiorum p u n c ta non t u l i t se p te m :
C iconiarum p o p u lu s u ltu s e s t m o rte m .“
au t quae a m ilitibus in trium phis Caesaris c a n tita ta sunt, velut
B ru tu s, q u ia reges e ie cit, consul prim u9 fa c tu s e s t ;
H ic, q u ia consules eiecit, re x p o stre m o fa c tu s e s t.3)
au t
G allos C aesar in triu m p h u m d u c it, id em in c u r ia m :
G a lli b ra ca s d e p o su e ru n t, la tu m c la v u m su m p so ru n t.4)
au t vulgatissim a illa, quae milites Gallico trium pho currum prosequentes cecinerant.6)
Omnes hos versus potius in um braculis quam sub sole itinerum au t inter ignes castrorum progerm inasse crediderim.
Neque Octaviano pepercerunt maligni. Semel eum lectisternii
causa vellicant, quod heroibus utriusque sexus apparandum curaverat:
Cum p rim u m isto ru m c o n d u x it m en sa ch o ru m om nem
Sexque deos v id it M allia sex q u e deas,
Im p ia d u m P h o e b i C aesar m en d a cia lu d it,
D u m n o v a d iv o ru m c e n a t a d u lte ria ,
O m n ia se a te rr is tu n e n u m in a d e clin aru n t,
F u g it e t a u r a tu s I u p ite r ip se to ro s.8)
au t
P o s tq u a m bis classe v ic tu s n av es p e rd id it,
A liq u a n d o u t v in c a t, lu d it as3idue aleam .
Unde elucet iram novorum etiam in Caesaris filium adoptivum
saevisse, quam qam ex eo numero clarissimi Caesarianis postmodo
rebus favebant et erant ab initio C aesariani Cornificius et Quintilius Varus T ra n sp a d a n i; tem pore interiecto Helvius quoque
»)
-)
*)
*)
s)
•)
a d H ö r. S a t. I I . 2. 50.
S u et. Caes. 80.
ibidem .
S u et. Caes. 49 e t 61.
S u et. A ug. 70.
ibidem .
— 17 —
Cinna et Bibaculus in partes illius dueti sunt. Ipso C atul lu s , qu
vebementissime Caesarem, quem m agnum vocabat, iambis incessiverat, eontumeliis postea retraetatis in gratiam cum illo rediit. Is
„Valerium Catullum, a quo sibi versiculis de M am urra perpetua
Stigm ata im posita non dissimulaverat,, satisfacientem eadem die
adhibuit coenae, hospitioque patris eius, sicut consuerat, uti persev erav it.“ 1) Idem, u t sujira diximus, „C. Calvo — qui Magnum
vilipenderat -— post famosa epigram m ata de reconliliatione agenti
ultro ac prior scripsit.2)“ Hi omnes, cum m ultis virtutibus. sagacitate,
urbani täte, m agnitudine anim i, tum ipsa causa C aesariana et m axim e
beneficiis, quae in Transpadanos contulerat, ad eum trac ti sunt.
Scilicet non defuerunt in ta n ta aemulorum eopia, qui poeseos
novandae negotium in ludibrium verterent et ipsis collegis despectui
essent.
lam vero quaeritur, quid tandem de ipsis poetis novis senserint
aequales. Quis enim tam simplex, u t hanc poetarum novorum concitationem latuisse p u tet ? Immo vero bina quodammodo castra
posuerunt, eorum, qui novandi studiis favebant, et eorum, qui
m otus et turbas adversabantur. Ab illorum partibus stab an t C.
Asinius Pollio, C. Memmius, Q. Hortensius H ortalus, optimus quidem orator, pessimus versifex; bos cum alii tum m axim e fovebat
M. Tullius Cicero, oratoruin princeps, versificator mediocris. Im (juamdiu
totus versatus est in republica, u t erat veterum laudator, sic uovorum im m anitatem tacite im probavit, aperte 11011 oppugnavit. 8ed ex
quo remotus a negotii» ad rhetoricae ac philosophiae studia accessit,
nimiam confidentiam eorum m oderandam ratus, quotiescuinque mordendi opportunitas ei d ata est, cantores Euphorionis, quos vocabat,
vel vtenipovg eavillatus est, praesertim cum novandi prurigine ars
quoque dicendi corriperetur, in qua ipse atl summum fastigium
proveetus locupletissima exempla edidisse sibi videbatur. At ne
tune quidem Cicero poetarum novorum conatus infesti.s ut dieam
armis opprimere ausus est, immo vero vocis libertate perstrinxit.
Quod si eos ad internecionem redigere statuisset, libro aliquo, ut
in Atticos, invectus esset.
Quae cum ita sint, locos deinceps considerabimus, quibus Cicero
poetas novos eorumque carm ina cum aliquo aculeo significat.
Tribus igitur locis Tullium scholae novae certo meminisse viri
docti opinantur quotiens nim irum ad eam designandam cantores
S u et. Caes. 73.
2) ibidem .
2
— 18 —
Euphorionis vel poetas novos vel vtenigovg commemorat. H actenus
quidem recte, sed alibi voce „quidam“ vel „nonnulli“ ad eosdem eum
spectasse verisimile est.
Ac prim a quidem mentio fit in epistula ad A tticum missa.
E tcnim e Cilicia profectus cum Cicero mense Novembri exeunte anni
quinquagesim i a. Chr. n. in Italiam reverteretur, Brundisii e nave
egressus ad A tticum literas misit, quarum in ipso initio, cum de
itinere suo ex Epiro in Italiam facto amico n arrat, iocose a d i t :
„ ita bello nobis
fla v it a b E p iro len issim u s O n ch esm ites ;
hunc (iTtovbiiu^ovra si cui voles rä v vecortgcov pro tuo vendito," ')
id e s t : Si cui poetarum novorum gratum facere et adm irationi esse
cupis, pro tuo spondaicum hunc v en d e!
T ria m ea quidem sententia ex hoc loco Ciceroniano efficiuntur,
prim um u t Atticus poetarum novarum lusui indulserit eorumque gratiam aucupatus s i t ; deinde u t poetae novi versus spondaicos in deliciis
lia b u e rin t; tertium idque ad nostrum propositum gravissimum, u t
Cicero novorum studia irriserit.
R isum nempe m ovebant vtcßTi-oot, cum a rei m etricae praeceptis
discedentes in quinto exam etri pede spondaeum pro dactylo interponebant. A t quid, quaeso, isto spondaeo interposito proficiebant ?
U t Alexandrinorum nim irum tem eritatem im itando exsuperarent.
Hi enim nim ia novandi cupiditate adducti num erum hexam etri
heroici fastidientes in ta n ta syllabarum brevium ab u n d an tia binas
in quinto pede longas artificiose coniiciebant, dummodo ne Homerum
sequerentur. Ad horum exemplum im itatores R om ani versus spondaicos
consulto iterabant, nisi quod ad spondaicos Latinos condendos
syllabarum brevium penuria mirum in modum conveniebat. In his
Catullus in elegis spondaeum pro dactylo in quinto versus pede
duodecies exhibet., in epithalam io Pelei et Thetidis tricies ibidemque
tres continuos. Num reliqui poetae novi spondaicis abstinuerint, e
fragm entorum paucitate colligi nequit, d ubitare licet. Ciceronis certe
quae supra citavim us verba spondaeomaniam, quam vocaverim,
testificantur. Quae quam quam Catullum non tangunt, quippe qui
anno quinquagesimo iam m ortuus sit, tarnen et in eum conveniunt,
At praeterm issa quidem re m etrica in ipsa voce „Onchesmites“,
q ua Tullius in hexam etri prioris catalexi haud inconsulto utitur,
cacliinnatio aliqua latet. Ventus enim, qui ab Onchesmo E piri portu
*) ofr. Cic. a d A tt. V II. 2. 1.
— 19 —
flat, a n a t illo ltyo[iEvcp pro vulgari austro Onchesmites nuncupatur,
vocabulum mehercle abstrusum pro comuni usurpatur. N onne ista
est Alexandrinorum et im itatoruni eavillatio ? Quid quod eundem
ventum idein scriptor in epistula paullo post vel paullo ante vel
eodem forte die ‘) ad Tironem d a ta lenissimum appellat A u stru m !
Sed ad ßjtovdsi,cc^ovtas u t redeam, non iniuste Cicero poetas
suae aetatis reprehendit, quod tarn frequenter spondaico u tu n tu r;
nam in hexam etro Latino, u t E nnius recte eognoverat, cum multo
crebriores quam in Graeco sint syllabae productae, necesse est
quintum saltem pedem spondaeo carere, ne versus dactylici numerus
nimio spondaeorum pondere omnino opprim atur. Ae profeeto etiam
aetate Augusti quam quam plurimi poetae spondaeum quinto versus
pede p o s tu m v itab an t, tarnen nonnulli eum de industria adhibebant,
velut qui Cirim composuit, neque contra defuerunt, qui eos, u t
Persius, vituperarent. A tqui si Cicero in iudicandis poetis novis
aequior fuisset, illam m endam pro incremento rei metricae L atinae
condonasset; nam hexam etrum illi diligentius tractav eru n t quam
E nnius caesurasque naturae sermonis L atini accomodatiores statu e ru n t; elegorum maxime in brevibus epigram m atibus peritissimos
se p ra e stite ru n t; in senariis aut septenariis componendis severiores
leges quam poetae scaenici priscae L atin itatis sibi im posuerunt trim etrisque iambicis continuatis primi usi sunt, in quibus ne Graecorum quidem poetae periclitati erant, u t ex m etris Sapphüs, Alcaei,
Archilochi ea receperunt, quae linguae Latinae naturae magis convenientia p u ta v e ru n t: stropham Sapphicam, Asclepiadaeum maiorem,
Glyconeos, Pherecrataeos, in primis autem hendecasyllabos, denique
contenderunt cum Graecis in scribendis galliambis, qui aspero sermoni Latino aegre accommodari possunt. Quae om nia si aequo
animo consideraverimus, non dubito, quin futurum sit, u t quisque
nostrum poetis novis ignoscat, quod cum bonis etiam mala quaedam
ex Alexandrinis receperint.
lam vero ad alterum locum Ciceronianum procedamus, qui est
in Oratoris capitulo X L V III.1) Ib i noster postquam hiatum et dieendi asperitatem sum m a cum diligentia et nimia anxietate vitare
scriptorem aurium que volutati morigerari debere m onuit, „quin
etiam — inquit — quod iam subrusticum videtur, olim autem politius, eorum verborum, quorum postrem ae duae literae, quae sunt in
„optumus“ postrem am litteram detrahebant, nisi vocalis insequebatur;
') cfr. O. E . S chm id, D er B riefw echsel des Cicero. L eipzig 1860. p a g . 93.
a) Cie. O ra t. 48. 161.
— 20 —
ita non erat ea offensio in versibus, quam non fugiunt poetae novi
I t a enim lo q u e b a n tu r: „qui est omnibu’ princeps“ non „omnibus
princeps“ et „vita ille dignu’ locoque“ non “dignus.“
Cicero igitur hoc loco monuisse mihi videtur et Ennium —
nam verba „qui est omnibu’ princeps“ e versu E nniano deprom pta
su n t — et alios Rom anorum poetas veteres, cum postrem as literas
consonantes servarent, tarnen literam s extrem am obscurasse, si
vocalis brevis antecederet et consonans sequeretur, et adiungit poe­
tas suae aetatis a litera om ittenda abhorrcre, quod ipsis “subrusticum“ i. e. inelegans videatur. Speciminis gratia exemplum ex Ennio
et alio quodam ,poeta adfert. Saepius vero quam s litera m detrahebatur, unde antiqui „dictust“ pro „dictum est“ dicere soliti eran t;
sed extrem is reipublicae annis haee synaloephe obsolevit. Iam de
exitus m utilatione ideo poetas novos reprehendisse mihi videtur
Cicero, quod ipse in scriptis iuvenilibus non solum literam m sed
etiam literam s extrem am detraxerat, u t in ter alios eiusdem aetatis
poetas facere consuerat P. Terentius Varro in saturis Menippeis,
Lucretius Carus in libris de rerum natura. At postea recessum est
a decurtandi consuetudine cum ab aliis tum ab eodem illo Cicerone,
qui cetera antiquorum praecepta in ta n ta novorum contum acia reli­
giöse servavit.
Nee solum a verborum m utilatione sed ab aliis priscae Latinitatis scoriis vsarcegoi sermonem L atinum purgarunt. Ac prim um quidem concisum pressumque rc d d id e ru n t; sed ne ieiunus aridusve
fieret, verbis lectis et prope absonis orationem exornarunt, unde scribendi ratio nonnunquam mollis aut obscura facta est. “Interdum —
u t B aehrentis u ta r verbis — parum agiles et insuetiore habitu tam quam tard ati incedunt, nihilominus dignissimi hercle, quibus ei.
gratiae hab eantur m axim ae ob studia indefessa neque de merit is
summis quidquam d e tra lia tu r: facilius multo posthao Vergilio et
üvidio coaevis addere limam ultim am , quam illis viam aperire,
praem unire, solidare. Sed sic, duce arte, verba componentes anxie
solliciteque haud pauca novabant, quae m ollitiae specie offendebant
necessario priscorum sectatores.“
E x versibus novorum , qui ad nos pervenerunt, unus literam s
sublatam exhibet, in ultiino scilicet Catulli carmine postrem us :
a t fix u s n o stris t u d a b i’ su p p lic iu m .
F orsitan dixerit quispiam cum H o ra tio : “A liquando bonus dorm itat
C atullus !“ Equidem nego. E tenim carmine, quod verso citato finitur;
per lusum respondetur Gellio, qui Catullum pluries perstinxerat,
psequo versus ex Gellii epigram mate in Catullum couscripto
— 2i —
facete repetitur. An tam inconstantem sibi Catullum putaveris, ut
quae praecepta cum novorum consensu dedisset, ipsemet per ludibrium infringeret ? -— Sed qui fit, u t idem illo Cicero, qui aetate
virili in versibus scribendis consonantium plenitudini parum consuluerat, senex factus poetas novos de literarum furto accusaverit ? —•
„At repudiavit Cicero iuvenilia“: respondebo nequo ideo incon•stantia purgabo. E t erat infirmus et varius tam in literis quam
in vita publica. Quotusquisque enim, cum Caesar Rubiconem
transgressus ad urbem adventaret, in castra Pompei se conferre
tan tu m d u b itavit quantum Cicero, qui usque ad illum diem a
senatu et Pompeio stetera t ? Quis senatorum, postquam Pompeius
apud Pharsalum victus est, prior Cicerone rem Pom peianam deseru it Bom anum que rediit ? Quis denique bello civili defuncto paceque
restitu ta non solum tacite Caesaris partes capessivit, sed ab iisdem
rostris, de quibus identidem pro Pompeio dixerat, familiares acerrimi
inimici patrocinatus est ? P ari mehercle, inconstantia et m utabilitate
mentis Cicero usus est in literis. Nunc tironem ac rüdem se simulat,
)iunc universae seientiae principatum sibi v in d ic a t; modo primordia
Romanae eloquentiae, modo suam ipsius operam forensem c e le b ra t;
alias vulgus profanum arcet a Musarum palaestra, rursus Ennium
laudat res gestas populari sermone n a rra n te m ; interdum Graeoas
literas a semet ipso Romam tran slatas prae Romanis e x to llit; tum
Homerum Ennio non anteferendum censet. Hom inem ergo varium
et m utabilem in iudicandis novorum vitiis sibi parum constitisse
non est quod miremur.
Tertius est de ncort goig locus in tertio Tusculanarum disputationum , ubi compluribus Ennii versibus memoratis : „o poetam —
inquit — egregium, quam quam ab his cantoribus Euphorionis contem nitur.“ x) Praeclara, medius fidius, vox et longiore digna medita tio n e ! Ergone contem nebatur E nnius et quidem contem nebatur
a cantoribus E uphorionis! Quid porro cantores hic sibi volunt ?
Quis tandem Euphorio ?
Haec et alia quaerentibus prim um quidem cum lexicographorum au cto ritate respondebimus verbum „can to r" proprie usurpari
pro eo, qui clara voce praeditus sonos gratos edit, unde cantor
Apollo pro citbaroedo; tum improprie pro eo, qui quid cum socordia
recitat, velut leguleius cantor formularum , a u t laudandi au t vituperandi causa repetit.
Quod vero ad Euphorionem attin et, paucis absolvere licet:
l ) (Jic. T u še. I I I . 19. 45.
— 22 —
Euphorio Chalcidensis, Polym nesti filius, anno a. Chr. n. ducentesimo septuagesimo sexto natus, poeta haud obscurae famae
fuit; ab Antiocho accitus bibliothecarius factus est et in illius domo
usque ad m ortem m ansit. Carm inum epicorum haud spernendum
num erum reliquit, in quibus carminibus remotissimas fabulas obscuro
sermone ac duro et obsoletis verbis horrente tractav it. Amores in
carminibus eius epicis frequentissim i sunt. In „H esiodo" m ortem
poetae Ascraei variasque historias A tticas in M o ip o n la a u t ’A tccxtols
narravit: „Chiliades“ in eos composuit, a quibus patrim onio spoliatus
est; haud dissimile carm en ’A gaL sive IIm)]QLoyJd%Ttjg inscribitur,
quod Dirarum scriptores R om ani im itati sunt. P raeterea A io v v ö o g ,
'lvu% os,
Ä iv o s , ' I n n o ( u d o i , S tv io g , <X>üo%rr]ri]s Euphorioni
adnum erantur, nonnulla ei supponuntur. Scripsit praeterea] epigramm ata erotica, quorum duo etiam nunc exstant. Idem sermone soluto
nBQl t o v ’A k e v a ö ä v , m g i ’l ö t f i u a v , jti-pt ji s lo ilo iä v , v n o iiv rju a ru [ötoQ ixd
edidit. Quo anno m ortuus sit, ineompertum.
Is ta igitur sermonis Euphorionei obscuritate atque im m anitate
factum est, u t Cicero poetas novos pari vitio affectos cantores id est
im itatores seu pedisequos Euphorionis facete appellaret. Ceterum innotuisse carm ina Euphorionea cum aliunde tum ex hoc colligi potest,
quod Catullus versum ex carm ine aliquo Euphorioneo in ipsius
carmen L X IV tan to verborum consensu transtulit, u t exemplar ante
oculos eum habuisse putandum sit, quodque Valerius Cato in Diris
Euphorionis ’A qixs secutus est.
Sed quo, quaeso, argum ento cantores isti Euphorionis ad contem nendum Ennium , poetam nobilem atque insignem perducti sunt
teste Cicerone ? Eodem videlicet, quo nostris quidem tem poribus
„realism i“ vel „sym bolismi" sectatores seeedunt a priscorum semita.
Catullum certe antiquos contempsisse nemo nisi stultus affirm averit, utpote qui vetenun carm inum dulcedine se captum fa .
te a tu r; Cornelii vero Nepotis verbum illud inclaruit, quo Catoni
maiori gloriae tributum esse dicit secum duxisse Ennium „quam
quem libet Sardiniensem trium phum .“ Sed quantacum que fuit novorum erga veteres veneratio, fieri non potuit, quin in scribendo ab
eorum ratione discederent et novam quasi ad suum institutum viam
sibi m unirent. Nonne u t in artium sic in literarum vicissitudine a
a veterrimo quoque praeceptore gradus fit ad eum, qui proximus
est aetate ? Anne tu hodie Italice scripturum ad Buccatii stylum
vel potius pennam anserinam , qua ille fabulas iocosas exaravit,
tractandam dam navens ? Sua cuiusque aetatis est lex et norm a scribendi. Itaq u e suorum tem porum necessitatibus obtem perantes poetae
novi Euphorionis Alexandrinorumque copiam et doctrinam quam
— 23 —
Ennii vel Lucilii austeritatem male' a n t et sermonein Latinum Neograeeorum floseulis locupletandum esse arbitrabantur. Qua in re
ta n ta usi su n t diligentia quanta antehac nulli. Iidem poesi Latinam
compluribus carm inum generibus, velut elegia, epigrammate, epithalamio, aliis ditaverunt, rem m etricam et phoneticam em endaverunt,
orationem denique L atinam poliendam susceperunt.
Quae cum ita sint, Ciceronis de Ennio contemnendo crimen
cum grano salis, u t dicitur, accipiemus. Ac profecto ita antiquos
non despexerunt poetae novi, u t in im itandis Graecorum exemplis
ab Alexandrino delectu profecti ad vetustissimos, Sappho, Archilochum, Mimnermum, alios escenderint et aureae L atinitati Pam asum
aperuerint. Recte illi in exemplaribus seligendis Doriorum genus
erectum et elatum ad poesin L atinam minus convenire rati Aeolios
p ra e tu le ru n t; neque perperam iudicaverunt, cum quantum interesset
inter Alexandrinorum carm ina epica et carm ina Aeolia a d v e rte ru n t;
etenim in illis studiorum et cogitationum fructus collectos, in liis
contra motus anim orum libere expressos esse intellexerunt. Quare
cum utrum que genus carminum inter se admodum differre cognovissent, utrum que in literis Latinis subtiliter distingui et in utroque
cum Graecis contendere voluerunt. A t erraverunt iidem, cum eruditionis ope sempiternam sibi gloriam parare posse speraverunt. Nam
sicuti Petrarcha, cum ex Africa poemate L atine composito famam
immortalem sibi portenderat, falsus fuit vates, ita poetae novi, si
quam adepti sunt gloriam, non epicis carminibus acquisiverunt, sed
ipsis illis erotieis, quae a Catullo pro nugis habita sunt.
In p arte huius scriptiunculae liceat mihi a proposito paulisper
egredienti Ttcortficov motus et contentiones cum aliarum gentium
historia quae dicitur literaria conferre et similia similibus, contraria
eontrariis quodammodo opponere.
Atque u t a similibus incipiam, nonne quid simile patrum
nostrorum memoria in Italicarum literarum progressione, quam
„A rcadiam " nuncupant, evenit? O rta est Arcadum academia Romae
exeunte saeculo X V II eo nimirum consilio, u t literas saeculo praecedente delirantes a crescente depravatione redimeret, et mox tam
numerosas egit radices, u t per cunctas Italiae provmcias mire pullularet. Ioannes Marius Crescimbenius supremus factus est dux et
Ioannes Vineentius Gravina duodecim tabularum sermonis leges prom ulgavit, quarum sum m a: ..In coetu et rebus Arcadicis pastoritius
mos perpetuo, in carminibus autem et orationibus quantum res fert,
adhibetor.-' In luco, cui nomen dederunt Parrhasio, plurim arum cantiuncularum prosiliebat herbescens viriditas neque erat in Italia vel
urbs vel pagus vel vicus, in quo non Arcadum pastorum sibilarent
— 24 —
fistulae. Quid horum instar Anacreon, Theocrifcus, Catullus, Vergilius?
A t homines graves taedebat bucolicorum perpetui belatus et Arcadia
male rediviva m aturam m ortem oppetiit.
lam ad contraria u t transeam , quantum valeat im itandi
Studium quam que aegre homines ab im itandi vitio abstrahantur,
docet magnum illud cum im itatoribus servilibus certamen, quod
extrem o saeculo X V III incohatum et saeculo sequente sub „romanticorum ’' imperio prosecutum totam Europam paenitus permiscuit.
H i sempiternam veterum classicorum et antiquitatis im itationem
stom achati ad suae quisque gentis res gestas spectare et suos moreš,
in stituta, opiniones, fidem legemque Christianam versibus exom are
in stituerunt et de arte scribendi optime m eruerunt.
Sie animi hom inum perpetua voluntatum reciprocatione ut.
maris fluctus huc illuc feruntur neque unquam requiescunt.
Sed nunc ad inceptum redeamus et tribus loois Cicerionianis,
quibus poetae novi una cum eorum principe Catullo a Tullio aperte
vellicantur, locos aliquot adiungamus, quibus cantores nimirum
Euphorionis velato nomine destringuntur. E st enim hominis politiore
hum anitate praediti peccatum , non peccatorem arguere.
Ac prim um quidem in Oratore, ubi, quo differant poetae ab
oratoribus exposuit, „Nee tarnen — inquit — id est poetae maxum um , etsi est eo laudabilior, quod virtutes oratoris persequitur,
cum versu sit astrictior. Ego autem , etiamsi quorundam grandis et
ornata vox est poetarum , tarnen in ea cum licentiam statuo maiorem
esse quam in nobis faciendorum iungendorumque verborum tum
etiam nonnullorum voluntatc vocibus magis quam rebus inserviunt.“ *)
Nonnullorum ergo voluntate poetae aliqui vocibus magis quam
rebus inserviebant. In vecortyuvs eadere probrum a Iahnio, viro doctissimo, iure monemur, nempe in putidam eorum sermonis elegantiam,
rerum tenuitatem in quaeque menda iis a Cicerone, acerbo quidem
censore, assuuntur. Ego quidem haud scio, an idcirco laudandi sint.
E t laudati sunt a ceteris scriptoribus multo magis quam reprehensi.2)
In hendecasyllabis certe Catulli -— u t de hoc uno loquam ur, cuius
docum enta exstant plurim a —• Plinii minoris quidem sententia
ioeamur ludimus, amamus dolemus, quaerim ur irascimur, describimus
aliquid modo pressius modo elatius. Nonne istud est hominis eruditissimi praeeonium nobilissimum ? Quid quod pro to t affectuum
enuntiatione m ira quaedam suppetit verborum suppellex, quae
') Cic. Or. 20. l>8.
*) Veil. P a t. I I . 36.
— 25 —
quam quam ex vulgi interdum suburbani ore repet.itur, tarnen bellifcsima m icat varietate soloecismorum J) et deminutiv orum 2) et anaphoris, 3) alliterationibus, 4) hom oeoteleutis6) mire est exornata.
Hunc scilicet fucum orationis, haec certo lenocinia verborum et
pigm enta togata M. Tullii Ciceronis eloquentia superbe aspernabatur.
At quid faciam homini consulari ? An, quia Dantes et P etrarcha
omnium Italicorum consensu principes sunt proclam ati, locus aliis
dabitur nullus? Immo amplissimus datur locus Catullo neque pallescet fam a Lesbiae, donec m anebit Roma nomenque Latinum .
Alter est locus in Oratore, ubi poetae novi cum ironia quadam
ac dissimulatione petuntur. Docet enim Cicero in capitulo undequinquagesimo sonuin quidem num erum que sententiarum respiciendum,
sed non ita, u t verba poetae ad sonum exquisita videantur. „Q uare
bonitate potius verborum utam ur quam splendore Graecorum nisi
forte sic loqui poenitet „qua tem pestate Helenam P aris“ et quae
sequuntur. 6) Quorsum haec ? Eodem nempe, quo priora. Eadem
illa contemptio antiquorum , Graecorum affectatio crim ini datur novis.
Sed de hoc satis.
Postrem um Ciceronis de viontQoig iudicium occurrit in libro
De optimo genere oratorum, cum ad dicendi rationem m ultum interesse censet, utrum de hominibus aliquid dicamus an de re. „In
re enim — inquit — quod optum um sit quaeritur, in homine dicitur,
quod est. Itaque licet dicere et Ennium summum epicum poetam,
si cui ila videlur, et Pacuvium tragicum et Caecilium fortasse comicum /- 7) Hoc quoque loco Ciceroni cum „si cui videtur“ scriberet,
poetas novos obversatos esse apparet, quippe qui Ennio palmam
epici carminis inviti concederent. At quanta ingenii varietate ipse
Cicero in Annalium auctore iudicando usus sit, iam supra monuimus
neque ideo poetis novis externa intuentibus suscensebimus.
U tcum que res se habet, hoc saltem certum est Ciceronem
novorum ineiem entis pueriliter invidisse neque lacessendi occasionem
*) u t L X I, 63; X I I , 13; X X V , 2.
2) u t X X , 3; X X I X , 9; X X X . 2; L X IV ; 137, X X V , 11; X V I, 4, 8;
X IX , 8.
а) u t I I I , 10-17; V. 7-10; V I I I . 10; X I. 5-9; X X . 1-2; X X I I I . 9-11;
X X V , 2-3; X L 1 I. 11-12; X L I I I . 2-4; L I. 12-14.
4) u t I. 8-9; V II. 2; V III. 15-18; X X V I I I . 14; X X V 1IT. 15; X X IX . 7;
X X X IV . 15.
б) u t I . J; II.- 1 e t 4; X I I . 17; X IV 10; X V . 10; X X IX ö; X X X IV . 9-12.
») Cib. O r. 49. 164.
7) Cic. de o p t. gen. ov. 4.
— 26 —
praetermisisse. Quamobrem Catullus oratorum principi gratias agit ironice his versibus:
D ise rtissu m e R o m u li n e p o tu m ,
q u o t s u n t q u o tq u e fuere, M arce T ulli,
q u o tq u e p o s t aliis e r u n t in a n n is,
g ra tia s tib i m a x im a s C atullus
a g it pessim us o m n iu m p o e ta ,
ta n t o p essim u s o m n iu m poeta,
q u a n to t u o p tim u s o m n iu m p a tro n u s . 1)
lam accuratius indagare oportet in ta n ta opinionum discrepantia, utrum Cicero locis citatis ad unum omnes poetas novos, an
singulos an te oculos habuerit. Itaq u e cum aliis quidem locis universos
corripi vtcart-Qovg viri docti consentiant, illum modo Tusculanarum
disputationum locum considerabo, quo oratorem nostrum a u t unum
au t duos m axim e respexisse arb itra n tu r, quibuscum illi fuisset controversia, a u t Cornelium Gallum a u t cum Gallo Publium Vergilium.
Atque, u t ab eo incipiam , qui prim us hanc quaestionem attigit,
Meineke in 'Analectis Ä lexandrinis 2) praecipue Gallum per antonom asiam cantorem Euphorionis a Cicerone appellari censet; eiusdem
sententiae est H auptius; 3) utrum que secuti sunt H arneckerus 4) et
cum aliqua haesitatione Kubikius, qui initio quidem dissertationis
suae ,,Prim o — a it — oculorum obtutu colligitur Ciceronem
poetas aequales m inus respexisse vel potius omnino neglexisse. In
his autem in prim is su n t illi, quos „cantores E uphorionis" contem ptim vocat Tusc. III. 19. 45 tam quam , u t B aehrentis u ta r verbis,
serviles im itatores nim is eruditorum et prae doctrina saepe obscueorum, in verbis m etrisque mollium et iusto exquisitiorum Alexandrinorum , idque respectu E n n ii masculo robore et sana sim plicitate
em inentis“ , 5) paullo autem infra ultim o scrupulo exempto opinioni
eorum accedit, qui Ciceronem Gallum praesertim in m ente habuisse
contendunt, cum cantorum Euphorionis m entionem fecisset.6) H ac
fretus coniectura S kutschius7) Gallum eo quo Tusculanae disputationes editae sunt anno iam gloriolam poeticam adeptum esse
') C at. IL .
2) A . M eineke, A n al. A lex. B e ro lin i 1843, p. 25.
3) M. H a u p t, Ü b e r ein e c h ristlic h e In s c h rift in O pusculis IIT. p. I L ipsiae 1876 p. 206 in n o ta .
*) O. H a rn e c k e r, C ibero u. C atu llu s. P liilo lo g u s 1882 p. 468.
£) K u b ik , D iss e rt. p h il. V in d o b o n a e. vol. I. 1887, p. 243.
6) ib id em , p. 344.
’) F r . S k u tsc h , R ealen c y c l. d e r klass. A lte rtu m sw . v. P au lly -W isso w a,
V II. 1900 p. 1349.
— 27 —
suspicatur. Horum virorum doctorum sententiam post trium annoram
dubitationem nuper assensione com probavit C. M archesius,x) nisi
quod Gallo adiunxit Vergilium, quippe qui non m inus quam Gallus
Euphorionem im itando innotuisset invidiam que Ciceronis movisset
Ceterum num erus eorum, qui singulariter Gallum Ciceronis
aculeo com punctum volunt, prae iis, qui quoslibet cantores id est
Jm itatores Euphorionis comprehendi existim ant, 2) tam exiguus est,
u t res ab opinionis arbitrio seiuncta et diiudieata videatur. R estat
igitur, u t quae Gandilius confutandi causa contra Marchesium protulit, sum m atim referam.
Ac prim um quidem inter vi ros doctos satis constat carm ina,
quae in Appendice Vergiliana collecta sunt, Vergili o abiudicanda
esse. Quod si aliqua Vergiliana vi den tur, ea tarnen non ex Euphorioneis, sed ex aliorum Alexandrinorum hortis deprom pta sunt. Ipso
in Culice, non eo, qui ad nos pervenit, sed quem Vergilius X X V I
annos n a t u s 3) composuit, quam quam vestigia Alexandrinorum reperiri possunt, tam en nulla E u p h o rio n is; praeterea carmen, u t
videtur, solis amicis notum erat. Eclogis demum emissis Vergilius
in claritudinem v e n it; usque ad X X V I aetatis annum in studiis
defixus raro versus fecit, neque praecoci fuit ingenio. E versibus
autem eclogae decimae
Ib o e t C halcidico q u a e s u n t m ilii c o n d ita v e rsu
C a rm in a p a sto ris Siculi m o d u la b o r a v e n a 4)
vix colligi potest Vergilium propter id ipsum, quod Galli fuisset
familiarissimus, Euphorionem , Galli nim irum exemplar, im itatum
*) C. M archesi, I „ c a n to re s E u p h o rio n is “ A te n e e R o m a IV (1901) p.jl83-191.
2) E . Sange, Q u id c u m de ingen io e t litte ris tu m de po etis G ra ec o ru m
C icero se n se rit. D iss. p h il. H alenses. vol. IV . 1880, p . 287.
E . Schollm eyer, Q uid C icero de p o e tis R o m a n o ru m iu d ic a v e rit. Diss.
in au g . H a lis S a x o n u m 1884, p. 24.
E . B a eh ren s, C atu lli V er. lib. vol. I I . L ip sia e 1885, p roleg. p. 10.
G. S chultze, E u p h o rio n e a . D iss. in au g . A rg e n to ra ti 1888, p. 53.
O. R ib b e c k , G esch. d e r rö m . D ic h tk u n s t. S tu t tg a r t 1887, p. 315.
M. S chanz, G esch. d e r röm . L ite ra tu r . I I . Aufl. 1898, p . 174.
S. P ia z z a , L ’e p ig ra m m a la tin o . P a d o v a 1898, p. 141 segg.
G. V itelli-M azzoni, M anuale della le tt. la t. F ire n z e 1898, p. 155.
G. P a sc o li, L y ra I I e d . 1899, p. 38.
A. C ollignon,
L a c ritiq u e e t los q u erelies lit.tžraires
ä R o m e.
N a n cy , p. 21.
A. G andiglio, C an to res E u p h o rio n is. B ologna 1904.
3) O. R ib b e c k , P ro le g . A p p . V erg. L ipsiae 1868. p. 29.
4) V erg. E ci. X . 50-51.
1900-01,
— 28 —
esse. Unde Gandilius recte concludit Vergili um anno XLV, quo
Tusculanae foras datae sunt, nondum fam am poetae nedum im itatoris Euphorionis acquisivisse.
Quod ad Gallum pertinet, Gandilius quaestionem ponit, num
Gallus iam a XLV abhinc anno in ta n ta im itatoris fam a creverit,
u t Ciceroni spem daret fore, u t qui legerent Gallum illum cantorem
Euphorionis putandum esse divinarentur, et cum Cartaldo *) universitatis Parisiensis professore, qui quo ordine Galli opera edita sint,
docuit, fieri non posse ostendit, u t Galli Euphorionea iam XL1V
vel XLV anno vulgata fu e rin t: immo anno demum X L prim am
laudem Gallum meruisse invkkito, in quo nulla exstent im itatoris
v e s tig ia ; Euphorionem vero recalcasse in iis ta n tu m carm inibus,
<{uae inter XL et X X X V II a Chr. n. annum composuerit. Cartaldum
utique in hac controversia versus LX IC —L X X III eclogae sextae
perperam interpretatum et eclogam X cum Porbigero aliisque in
X X X V II annum transtulisse. Id C artaldi arbitrium a m ultis ideo
exprobratum esse, quod et versuum illorum explanatio controversa,
sit et triennium , in quo Bucolica conscripta esse c o n ste t,2) ultro
neglegatur.
Sed priusquam ex his virorum doctorum turbis me expediam,
pauca de Galli v ita praem ittere iuvat, ut, qui f'uerit tenerorum
ille lusor amorum, ex tantulo ore accipiat posteritas.
N atus est Cornelius Gallus Eori Iulii, in urbe Galliae Narbonensis, anno undeseptuagesim o humili loco et Augusti benevolentia
conciliata mox ad summos honores ascendit. In pugna ad Actium
commissa p arti exercitus pedestris praefuerat, dein contra A ntonium
in Aegypto tarn bene pugnavit, u t ab Augusto Aegypto provinciae
praeponeretur. Sed, u t sunt homines in rebus secundis insolentes, per
omnes provinciae partes statuas sibi poni resque a se gestas pyram idibus insculpi iussit neque fam ae Augusti tem peravit. U tinam ne
fecisset! Ab amico perfido apud principem , deinde apud senatum ,
quod rem fam iliarem omni ratione exaggerasset, postulatus bonis
publicatis exilio aflectus est. Anno vigesimo sexto a. Chr. n. ipse
necem sibi conscivit.
Carminum eius paucissim a fragm enta snpersunt. Scripsit car­
inili a epica et elegiaca : nam P arthenius cum suo quondam discipulo
rijv aitgoiöiv z m ’ tg a tix a v jiaüi]{idxav dicaret, Galli tny et t/.tytiug
l ) C a rta u lt, iStudo s u r les B uco liq u es de V irgile, P a ris 1897, p. 42-48.
J) cfr. V ita D o n a ti p . 60 e t S ervii p . 2.
— 29 —
com m em orat.1) Elegorum quattu o r in libris amorem Lycoridis cant a v i t ; 2) unus modo versus reliquus est. 8) Quod autem epicum
carmen in anim o habuerit P arthenius etsi in incerto est, tarnen ex
sextae Vergilii eclogae his versibus coniectare licet:
T u m c a n it, e rra n te m P e rm essi a d flu m in a G allum
A onas in m o n tis u t d u x e r it n n a so ro ru m ,
U tq u e v iro P h o e b i ehorus a d s u rre x e rit om nis ;
U t L in a s haec illi, d iv in o carm in e p a sto r,
F lo rib u s a tq u e ap io crin is o m a tu s ama.ro,
D i x e r i t : H o s tib i d a n t calam os, en accipe, M usae,
A scraeo quoa a n te seni, q u ib u s il!e so le b a t
C a n ta n d o rig id a s deducero m o n tib u s ornos,
H is tib i G ry n e i n em oriä d ic a tu r origo,
N e q u is s it L ucus, quo se plu s ia c te t A pollo. 4)
A pparet ex his versibus Gallum quo tem pore a Vergilio amico
in ecloga sexta m em oratur, in epyllio quodam fabulari incohando
vel perficiendo occupatum fuisse, in quo Servio te s te 5) agebatur
de certam ine, quod Calchanti fuit cum Mopso quondam in luco
Gryniensi Apollini sacro de divinandi p eritia et ex quo Mopsus
num erum pomorum arboris alicuius divinatus superior diseedit,,
Chalchas dolore succumbit. F abula est Euphorionis in quinto Chiliadum n a r ra ta .8) Alii contra, in his S chanzius7) et Ribbekius, 8)
cum in versibus Vergilii senem Ascraeum h . e. Hesiodum commem orari et Euphorionis quoddam carm en ,,Hesiodus“ inscriptum
fuisse meminissent, Gallum versionem L atinam Hesiodi Euphorionei
tu n e ipsum finivisse et ad translationem fabulae de origine oraculi
Grynei aggressum esse putaverunt. Alii d en iq u e9) testim onio Serviano im pugnato carmen illud Galli nec im itationem nec tra n sla ­
tionem fuisse Euphorionis contendunt. U tu t est, ex versibus Vergilianis certo elucet, Gallum anno XL — nam ecloga Alfeno Varo
dedicata est, Asinio Pollioni in Gallia prosequenti — epicum quodpiatn carmen in m anibus liabuisse.
1)
а)
3)
*)
б)
G. T h ilo
")
7)
s)
9)
E ro tic i se rip to re s, P a risiis , D id e ro t 1856 p. 3.
Sorvius a d eel. X . 1.
B a e h re n s F . P . R .
p. 336.
v. 64-73.
S e rv ii g ra m m a tic i q u i fe ru n tu r in V ergiiii earm in a c o m m e n ta rii rec.
et. H . H a g en , vol. I I I . fase. I. L ipsiae 1887, p. 78 a d ecl. V I. 72.
H e y n e, P . V ergilii
o p era, to m .
I. Lipsia.» 1788 p. 171.
S ehanz, R ö ra. L it.
H a n d b u c h M üller. I I . p. 213.
R ib b ec k , A n a lec ta A le x a n d rin a p. 79.
C a rla u lt p. 42.
— 30 —
Ros ta t, u t quaeram us, hocne demum Gallus carm ine epico de
Apolline Gryneo Rom ae in fam am im itatoris Euphorionis venerit,
an an tea aliis carm inibus praesertim eroticis inclaruerit, ut inde a
XLV anno pro cantore Euphorionis haberetur. Plerique igitur viri
d o c ti1) Gallum a Vergilio in VI ecloga idcirco celebratum esse
volunt, quod elegis relictis ad epopaeam incum beret; Cartaldus
unus usque ad X L a. Chr. n. annum eum perpauca scriptitasse
earm ina arb itratu r, unde a Vergilio primum, quod laude vere dignum
esset, carm en Galli „Chalcidico versu“ compactum pronuntiat. Gandilius denique Gallum ad nugas am atorias, dum epicum genus
trac taret, paulisper neglectas, rediisse opinatur. Si res ita se habet,
Gallum carm inibus in Lycoridem inclaruisse necesse e s t ; a t quo
tem pore am ori operam dedit? Certe non ante annum quadragesim um
quintum , cum Cicero in epistula q u a d a m 2) illius anni Antonium
„C ytherium “ vocat, Cytheris autem nihil aliud quam verum nomen
libertae equitis R om ani Volumnii E utrapeli est, quae non solum ab
Antonio et M. Bruto, sed etiam a Cornelio Gallo m utato nomine
am ata e s t.3) His ex omnibus rebus facile colligitur et Galli amores
et carm ina erotica nullo pacto ante annum quadragesim um quintum
statu en d a esse, immo ne ante secundum quidem et quadragesim um ,
q uia Gallus, prius quam a trium viro pecuniam ex agrorum assignatione redeuntem exigere iussus est, nequaquam tarn m agnas facultates habebat, u t sum ptibus Cytheriduni vel Lycoridum mimarum
sufficere posset.
His aliisque argum entis Gandilius Ciceronem cum in aliis
scriptis tu m in Tusculanis 1 1 0 1 1 unum alterum ve ex poetis novis,
sed omnes generaliter destrinxisse ta n ta grav itate dem onstravit, n t
ipse M archesius4) a priore sententia paullum recederet Gandilioque
replicans cum eo conveniret, illo Tusculanarum disputationum loco
Ciceronem neutiquam Vergilium in animo habuisse, ceteroquin in
hoc perseveraret, quod Gallo im primis a Cicerone nomen cantatoris
E uphorionis inditum esse diceret, praesertim cum sibi persuadere
non posset Cornelium Gallum vigesimo septimo demum aetatis anno
prim am laudem poeticam meruisse.
') W . H . K o lste r, V ergils E k lo g e n . L eipzig 1882, p . 98 e t 129.
M. R o th s te in , P ro p e rz u. V ergil. H e rm e s 1898, p. 21 seq q .
M. R o th s te in , D ie E le g ie des Sex tu,s P ro p e rtiu s e r k l ä r t ; I.
898, p. 213.
S chanz, o. e. I I . p . 145.
s) a d A tt. X V . 22.
3) A urelius V ic to r, d e v ir. ill. 82.
4) A te n e e R o m a V I I. 70. p . 312-10.
B e rlin
— 31 —
Sed ne nim is in exagitando illo epitheto Ciceroniano comm orari et rixam de lana, u t dicunt, caprina renovare videamur,
sententiam G andilii cum Marchesii opinione ita conciliabimus, ut
Ciceronem, quotiescumque VEattQOvg reprehendit, universos scholae
C atullianae poetas aeque arguisse statuam us, simulque cum Marehesio unum alterum ve ex iis cantoris Euphorionis appellationem
ironicam pro obscuritatis et verborum :m m anitatis ratione singillatim provocasse putem us.
Carmina igitur Alexandrinorum , u t vidimus, vecar eqols exemplum elegorum praebuerunt ad carm ina erotica fingenda iisque
epyllii genus narrativum aperuerunt, quod statim in eorum gratiam
ac favorem venit, quia in epyllio amplior quam in epopoea relinq u eb atu r locus ad sermonem im aginum copia et venustate locupletandum . Quo factum est, u t A lexandrina inhaeresceret poetis novis
forma, etiam si non Alexandrinos tan tu m , sed melicos Aeolicos
ipsumque Archilochum im itati essent. M anent etiam nunc Calvi choliam borum vestigia et carm inum nuptialium , quae Sapphüs epithalam ia assim ilant. ]) Idem de Ticida dici potest, qui in fragm ento
quodam eodem metro usus est, quo Catullus carmine X L I. 2)
la m cum prae novandi cupiditate poetae novi priscam illam
dicendi et sentiendi m oderationem et gravitatem , qua veteres excellebant, de industria exuerent totam que curam in leviora insumerent,
fieri non p otuit, quin R om anis priscae fidei stom achum moverent,
qui etsi Graecorum politiorem hum anitatem non detestabantur,
tarnen L atin itatem Graeca luxuria op pri mi nolebant. Hos taedebat
Catulli ineptiarum , quae quidem ingeniosae et facetae scurrilitate
nonnunquam sermonis scatebant aut rerum ten u itate squalebant.
H orum videlicet fastum irridens Valerius s c rib it:
Si q u i fo rte m e a ru m in e p tia ru m
L eotores e ritis, m a n u s q u e v e stra s
N o n h o rre b itis a d m o v e re o h artis,
*)
Nec Catulli solum nugae au t Calvi, sed universa poesis am atoria, in qua lasciviae et proterviae lues velut in lupanarium serpebat pergulis; offensionem a ttu lit tarn aequalibus quam p o steris.4)
*) B a e h re n s, F ra g m e n ta p o et. ro m . C. L ic. C alvus fr.
s) B a eh re n s, ibidem , T ieid as fr. 1.
s) H i v»rsicu)i e a rm in i X V I a d A u re liu m f?t F u riu m
m a n u s c rip to ru m e t lib ro ru m v e te ru m fidem . V ersus q u a rtu s ,
q u iq u e a b e s t in lib ris v e te rib u s, d o b e tu r ingenio V ossii.
*) L afay e, C a tu lle e t ses m o d d le s ; P a r is 1894, p. 104
3 seqq.
a tte x u n tu r c o n tra
q u i hic o m ittitu r
seq q .
— 32 —
Quid mirum, si Ciceroni, homini quidem honesto et verecundo, qui
Graeca non adeo adam abat, u t morum licentiam toleraret? E t E nnii
aetatem auream tarn cupide exoptabat, u t libenter, si potuisset,
illa tem pestate vixisset. Tune e Graecorum hum anitate cum v irtu te
R om ana coniuncta m iram quandam exstitisse civium Rom anorum
in te g rita te m .J) At etiam tunc Graecitas quam vis m oderata a nonnullis im pugnata est, quod oblitus esse Cicero videtur, cum exprobrantibus sibi nim ium Graecorum favorem responderet ne maiores
quidem studia illa inutilia vel perniciosa existimasse. Aliis rursus
locis in literarum studiis se versatum esse praedicat eo dum taxat
consilio, u t n o titiam sibi p arare t rerum earum , quae cuilibet homini
rerum civilium perito m axim e essent necessariae. Qua erat erga
p atriam pietate Ennium , Pacuvium , Caecilium, Accium cum Homero,
Aeschylo, Sophocle, Euripide exaequabat. Mox sapientiae doctrinam
R om anum non dedecere ratu s philosophiae Studium a Rom anis
nullo tem pore praeterm issum esse c o n te n d it2) literasque Graecas iam
prim ordiis reipublicae ipsaque Anci Marci et Tullii Hostilii aetate
in Latio increbuisse asseverat. 3) Ad baue certe Graecorum curiositaten i sp ec ta t, quod viros illustres, quos in dialogis disputantes
inducit, eruditiores facit quam fuerunt, nem pe u t semet ipsum a
Graecorum inimicis defendat. Rursus aegre ferebat, si quis eum
obiurgaverat „quod acrius u ltraque quam concessum R om ano“
doctrinae Graecae incuniberet. Inde m ulta illa Ciceronis et inter se
co n traria de se ipso iudicia. Nunc se im peritiorem literarum sim ulat
quam e r a t ; 4) nunc qualibet liberali disciplina se im butum gloriatur. 5)
Modo principia eloquentiae R om anae et oratorum , qui ipsum praecesserant, p raestantiam e x to llit; modo palm am ar tis oratoriae sibi
vindicat. Nunc vulgus ab arte poetica alienum c e n se t; 6) alias Ennio
summae gloriae a ttrib u it, quod rerum R om anarum historiam ad
populi rom ani iudicium et gustum, quem dicunt, in fo rm av e rat.7)
Mira est denique discrepantia laudum , quas E nnio trib u it, et sententiae, quae in B ruto occurrit, ubi citatis Ennii versibus :
„ se rip se re a lii rem
v e rs ib u ,“ q u o s olim F a u n i v a te s q u e c a n e b a n t
q u u m n e q u e M u saru m scopulo s q u isq u a m s u p e r a r a t“
l)
s)
3)
*)
«)
•)
’)
Cic. d e re p . V. 1. 2.
T usc. IV . 1. 1.
D e rep . I I . 19. 34.
O r. 38, 108.
D e uff. I. ]. 3.
B r u t. 15. 1 9 1 ; d e o r. I. 3. 12.
O r. 11. 3 6 ; 31. 109.
— 33 —
et adiectis verbis „nec m entitur in gloriando: sic enim sese res
h a b e t,x) brevissimo nim irum intervallo Naevium quaeque ante Enni1
aetatem c a n tita ta erant, plena m anu in astra tollit, E nnii laudibus
o b tre c ta t.2) Idem poesin L atinam identidem inferiorem Graeca confessus, 3) Etni en tia peifracte m u tata Ennium non solum cum Graecis
coryphaeis com parat; sed prope praeponit.4)
Quae cum ita sint, quonam iure postulandum erat, u t qui si
revivisceret, ne subsicivi quidem temporis horam in lyricis legendis
consum pturum fuisse dictitabat, quique poetarum nugas flocci aestim abat, obscoenitatem repudiabat, Ennium antiquosque adm iratione vere dignos censebat, idem novorum carm ina probaret praeter
Lucretium et Varronem? Quid quod ab ineptis im itatoribus Catulli
ta lia in lucem praeferebantur, quae Ciceronis vel cuiuslibet facetias
non provocare non possent ? „N am Hortensius invenusta et Cinna
inlepida et Memmius dura ac deinceps om nia dura fecerunt atque
obsona.“ 5) Quo quidem tem pore Tusculanae disputationes editae
sunt, principes scilicet novorum iam decesserant; nec defuerunt
tarnen, qui eorum vestigia premerent. E tenim Bibaculus Augusti
usque ad aetatem versus fa c ie b a t6) neque Cinna a Vergilio laudatus
esset, si iam pridem a rti poeticae vale d ix isse t; 7) Valerius Cato
pergrandis n a tu sub Augusto vivere desiit, Ticidas Augustum aequalem habuit. 8) Caecilium vero et Calidum et Quintilium Varum
inter vivos adhuc fuisse verisimile est. U tcum que res se habet, hoc
pro certo affirmari potest, Tusculanarum tem pore poesin novorum
praecipitem isse ipsumque Ciceronem inuTigcov ruinam per nonnullorum annorum spatium suis oculis spectasse; unde iusto iure tam
in Tusculanis quam in Oratore et in eloquentiam Rom ano-Atticam
aeque delapsam et in poetas Neo-Romanos invectus est.
Ceterum Tullii de poetis iudicia, etsi non magis Latinorum
quam Graecorum n o titia et usu nitebatur, haud sine aliqua dubitatione, quod pluries monuimus, accipienda sunt. Qua fuit ingenii
versatilitate, om nia solutae orationis genera cum summa laude
degustavit nec quin versus faceret sibi tem peravit. Iuvenis admodum
!)
2)
3)
*)
6)
6)
7)
s)
B r u t. 18. 71.
ib . 18. 74. 76.
T usc. I I . 11. 26.
ib . I . 1 -2 ; 3 -4 ; IV . 2. 5 ; d e o ra t. I . 3. 11.
G ellius, N o c t. A tt. X IX . 9. 7.
T ac. A n n . IV . 34. S u e t d e g ra m m . 4.
V erg. ecl. I X . 35.
S u et. de g ra m m . 4.
3
— 84 —
Alcyonis fabulam , Nilum, Thaliam , Leimonemque composuit. Leimonis aliquot hexam etri de Terentio p erm a n seru n t:
T u q u o q u e , q u i solus lecto serm one, T ere n ti,
C o nversum e x p re ssu m q u e L a tin a voce M en an d ru m ,
I n m e d iu m no b is se d a tis v o cib u s afiers
Q u id d a m eom e lo q u en s a tq u e o m n ia d u lc ia dicens. l )
Quos si cum Caesaris de Terentio versibus comparaverimus :
T u q u o q u e , t u in su m m is, o d im id ia te M enander,
P o n e ris, e t m e rito , p u ri se rm o n is a m a to r.
L en ib u s a tq u e u tin a m sc rip tis a d iu n c ta fo re t vis
Com ica u t a e q u a to v irtu s p o lie re t h o n o re
C um G raecis ; n e q u e in h a c p a r te d e sp e c tu s ia c e r e s !
U n u m hoc m ae reo r, e t doleo tib i deesse, T e r e n ti ! 2)
Caesarianis necessario postponem us et Tullium iuvenem pro versificatore potius quam pro poeta habebimus. Sed ne m aturioribus
quidem annis ei obtigit, u t carmen laude dignum com poneret;
etenim non impulsu naturae, sed sola vanitate ad versus faciendos
incitabatur.
Is posteaquam consulatum suum duabus scriptiunculis prorsa
oratione eompositis celebravit, cum laudationem ab amicis frustra
expoposcisset, vere aut aestate anni sexagesimi rem., heu quam
poeticam, versibus componere in stitu it et mense decembri eiusdem
anni cum magno ipsius gaudio tres de consulatu libros ad finem
perduxit. In his libri s cum alia tum haec m ira n arran tu r: Ciceronis
educationi puerili ipsam Minervam praefuisse; mox cum urbs terrarum que orbis universus in maxim um periculum et extrem um paene
discrimen adduceretur, ab Iove optimo maximo ad deorum concilium
sese adhibitum , u t quam m alorum medelam ipse excogitasset
praeponeret deorumque m andata in terris exsequeretur. Postremo
libro Calliope m usa Ciceronem consulem m onet atque hortatur,
u t optim atium voluntati satisfacere persev eret: inde ab Iove dim ittitur.
Quam tum ida et
gestis fabulas im iexuerit
quibus ab U rania m usa
rationis Catilinariae visa
inelegans fuerit oratio, quam avide rebus
ex versibus superstitibus intellegi pote,st, in
enum erantur prodigia, qua« tem pore coniusunt. 3)
*) S u et. v ita T er. 34. 2.
2) ib id e m , 34. 7.
3) Cic. d e div. I . 17-22.
—
3ß —
lloXv^QvhjxoL denique versus illi inani superbia tu m e n te s:
C e d an t a rm a togae, c o n c e d a t la u re a lau d i
e t:
O f o r tu n a ta m n a ta m m e cousule R o m a m !
quorum alter Iuvenalem tantopere irritavit, u t non posset non exclam are : ,,Antoni gladios potuit contem nere si sic omnia dixisset.“ x)
Anno quinquagesimo sexto, postquam Lucceium adiit, u t de
se in historia scriberet, alterum poema, quod „De tem poribus suis“
inscripsit, componere coepit. Sed ne hoc quidem carmen, quo do­
lorem exsilii gaudium que reditus in p atri am narravit, m agni pretii
fuit, quam quam ad Quintum fratrem in B ritanniam missum a Caesare laudatum est cum desiderio, u t etiam de se aliquid scriberet.
Unde Cicero se bellum B ritannicum celebraturum prom isit. Mense
decembre anni quinquagesim i q u arti carm en ad finem perductum
e r a t ; „M arius“ aequalibus minus displicuisse videtur.
Sequitur, u t Cicero carm inibus fingendis fam ae suae male consuluerit et risum potius quam plausum m o v erit.2) Conversiones
co ntra ex Graecis magis placuerunt nec „Phaenom ena et Prognostica“ vituperanda erant, nisi prodigio Aulico et cantu Sirenarum
nitorem et venustatem poeseos Hom ericae dissipasset.
Q uapropter non valde errabim us, si iudioia Ciceronis de poetis
paullum ponderis habere censebimus. Eo magis m irandum est Ciceronem de poetis novis, qui Alexandrinos poetas im itati sunt, iniquum
iudicium fecisse, cum ipse carm inibus illis iuvenilibus, quae supra
m emoravimus, Alcyone, Nilo, Uxorio, Glauco ad Alexandrinorum
poesin prope accesserit prim usque fortasse Rom anorum carmen elegiacum „T haliam m aestam “ et epigram m ata cum iocosa tum lasciva
scripserit. In libris suis autem Cicero illorum carm inum nusquam
m entionem facit, unde colligi potest eum aetate provecta ipsius
nugas rep u d iasse; inde demum poetis novis se minus propensum
ostendit. Quam ob rem n o n n u lli3) cum anim advertissent Ciceronem
poetas novos praecipue in iis libris, quibus oratores Atticos reprehendit, cavillatum esse, causam huius in viuTtgoig asperitatis in eo
positam fuisse suspicati sunt, quod Tullium Pseudoatticorum potius
forensis iactan tiae pertaesum esset. P erp e ram ! Nam controversia
*) lu v . s a t. 10. 124.
s) l u v . sa t. 10. 2 4 ; Seneca exo. c o n ti. 3 p ra ef. 8 ; T ac. d ial. 2 1 ; Seneca,
de ira 3 .3 7 .5 ; P lu t. Cie. 4 0 ; S chenkl, D e Cie. p o e ta , Ja h re s b e ric h t des V ereines
M ittelsch u le, W ie n 1866.
a) H a rn e c k e r, P h ilo lo g u s 1882 p. 240.
— 36 —
cum poetis novis au t ex certam ine studiorum et literarum orta aut
a privatis offensicnibus, quae Ciceroni cum illis intercesserint, repetenda est. Quae quidem sim ultas etiam si a Cicerone cum Calvo
aperte non esset exercitata, hunc tarnen occultum adversus Ciceronem odium gessisse p ar est, ex quo Tullius Licinium Macrum,
Calvi patrem , in ius vocatum repetundarum exarguerat ta n ta pervicacia, u t sibi m ortem conscisceret. Catulli cum a Cicerone nunquam fiat m cntio, in ambiguo est, quatenus bene inter eos convenerit. Catullus certe in carm ine, quod supra citavim us X L IX , non
infitiatur se pessimum omnium poctam, Tullium optim um omnium
patronum esse. A t quorsum haec ? E stne anim i benigni sic loqui an
infesti ? Gandilius quidem benevolentiam odoratur, ego nim ia mord acitate percellor. Neque consentaneum est Ciceronem, si Catullum
in ter caros habuisset nusquam illius m entionem facturum fuisse.
Sane quidem ii, qui opinione praeiudicata sim ultates Ciceroni cum
poetarum novorum choro fuisse negant, quanto am ore Cornelium
Nepotem vel C. Memmium amplexus sit, m onebunt. Sed quid de
reliquorum consuetudine dicamus? Num illos pro amicis habebimus,
qui in tertio Tusculanarum „cantores Euphorionis“ pronom ine „h i“
contem ptim adiecto significantur ? Nonne, si res illi erat cum amicis,
benevolentiam suam erga Euphorionis sectatores interiecto potius
possessivo sic ferme loco lato expressisset: „ 0 poetam egregium
(seil. E n n iu m )! quam quam a cantoribus nostris Euphorionis contem n itu r.“ ? Equidem censeo, sed locupletiora documenta u t in re
dubia afferre neque o.
Cicero cum poetarum novorum contentionibus obtrectare
coepisset, in eo errasse videtur, quod posterum tempus viotiqcov
conatus ad irritum redacturum esse arbitrabatur, praesertim cum in
Calvi et Catulli alveario fucorum genus grassaretur. E t delapsa est
tan tisp er poesis Alexandrina, u t ne Varronis au t Vari quidem opera
— si cum Schanzio auctoritatem Hieronymi secuto crediderimus,
Varronem A ttacinum anno u. c. C X X IX iam ad Alexandrinos imitandos se vertisse au t Quintilium Varum iam ex eo tem pore famam
poetae consecutum esse — ad pristinum fastigium escenderit, neque
vero ad imum demersa. Immo emersit extremo reipublicae ac primo
principatus tem pore complurium poetarum ope, qui Alexandrinos
maximeque Euphorionem probe im itandos suscepere. E x eo numero
Cornelius Gallus Euphorionem in elegis recalca v it; Euphorionem
te s te 1) Diomede secuti sunt Tibullus, Propertius, Ovidius, qui
») D iom . I I I . 484. 17 K eil.
—
37
—
quidem in Metamorphoseon libris et in Fastis Euphorionis passim
reminiscitur. Ipse nim irum Tiberius princeps et Euphorionem et
Parthenium Nicaeensem, cuius potissim um opera carm ina Euphorionea inclaruerant, im itatus est tant.ique aestim avit, u t utriusque
clipeos in bibliothecis collocandos curaverit.
Interim gliscente fama Catul lus omnium oculos in se converterat. Maecenas eum in deliciis habuit et ipse im itatus esse videtur,
siquidem Catullianum stylum resipiunt quae infra:
L u ce n te s, m oa v ita , noc sm aragdos,
B o ry llo s n e q u e, F lacce m i, n ite n te s,
N ec p e rc a n d id a m a r g a r ita quaoro,
N ec q uos th u n ic a lim a p e rp o liv it
A nulos, n e q a e i&spios lapillos.
au t
N i t© viscerib u s m eis, H o ra ti,
P lu s ia m diligo, t u tu u m sodalem
H in n u lo v id ea s strig o sio rem . *)
Neque inter turbas civiles obm utuerunt carm ina Catulli aliorum que et pace restitu ta reviruerunt cum Priapeiorum lasciviis. Stabat
plerumque in hortulis inter olera et cucurbitarum pampinos Priapi
ligneum simulacrum nonnusquam sacello conditum, sacelli parietes,
pomorum quae circa eran t trunci nugonibus copiam sui facientes mox
salacibus dictis operiebantur, quorum aliqua ex plurimorum strage
mire servata et ad Catullianorum epigram m atum exemplar confecta
hoc disputatiunculae loco conferantur :
Q u id f ru s tra q u ereris, colone, m ecum ,
Q uod, q u o n d a m b ene fru c tu o s a m alu^,
A u tu m n is ste rilib u s d u o b u s a d ste m ?
N on m e p ra e g ra v a t, u t p u ta s, senectus,
N ec su m g ra n d in e v e rb e ra ta d u ra ,
N ec g em m as m odo g erm in e ex eu n tes
Seri frig o ris u s tu la v it a u ra ;
N ec v e n ti p lu v ia e q n e siccitasve
Q uod d e se q u e rere r, m a lu m d e d e ru n t.
Nec s tu rn u s m ih i g ra cu lu sv e ra p to r
A u t c o rn ix a n u s a u t a q u o su s a n se r
A u t co rv u s n o c u it siticulosus :
Sod q u o d c a rm in a pessim i p oetae
R a m is su stin e o laboriosis.
P ascoli. L y r a ; L ivorno 1903; p. 19.
— 38 —
au t
Si q u o t h a b e s v ersu s, t o t h a b e re s pom a, P ria p e ,
E sses a n tiq u o d itio r A lcinoo.
au t
S ecuri d o rm ite canes ; o u sto d ie t h o rtu m
C um sibi d ile c ta S irius E rigone.
au t denique haec Vergiliana :
V ere rosa, a u tu m n o pom is, a e s ta te fre q u e n to r
Spicis : u n a m ih i esfc h o rrid a p e stis h iem s.
N am frig u s m e tu o e t v e re o r ne ligneus ignem
H ie deus ig n av is p ra e b e a t agrieolis. 1)
Sequitur u t poetarum quotquot v s o t s q o v s successerunt, nemo
eos superbe ignoraret vel aperte vituperaret, nisi quod ab Horatio
eadem fortasse de causa, qua oratores Pseudoattiei a Cicerone, contem pti sunt, quorum uterque Graecorum insignem antiquitatem , non
Alexandrinorum postum am tem eritatem im itatione digna censebant.
Sed utcum que ea res se habuit, Catulli certe eiusque sectatorum poesis
Neoatticorum famam valde im minuit et cum antesignanorum morte
ita non exstincta est, u t nostrorum paene tem porum nugatoribus non
fuerit exemplo. Etenim quis est, quaeso, inter viros doctos aetatis
nostrae, quiquid „Pasquillum “ sit ignoret ? A t m ulti quidem erunt,
qui nesciant, unde vox deprom pta sit. Jam u t vocis, quae cum
vt-coTtgav lascivia arte cohaeret, originem aperiam, liceat mihi extrem a
huius quaestiunculae parte ad exhilarandum lectoris animum de
Pasquino et Marphorio personis pauca addere.
In media Romae urbis parte prope aedes Orsinianas statu a est
quae m utilata naso, brachiis, cruribus singulari tarnen artificio exculpta perfectissimis antiquitatis m onumentis adnum eratur et Aiacem
fortasse repraesentabat. Dicunt Romae argutissim um fuisse sartorem,
qui m agister Pasquinus vulgo vocabatur, cuius in tabernam aulici,
legati, episcopi, cardinales lasciviendi causa conveniebant. Sales et
facetiae, quae illic iactabantur, totam mox urbem pervolabant et
aliorum quoque salse dieta m agistro Pasquino tribuebantur. Paullo
post quam m ortuus est, haud longe a Pasquini taberna signum illud
truncatum effoderunt, quod pro Aiace Aehillis s u t pro Menelao
Patrolis corpus sustinente habitum est. Alii contra Pasquinum esse
ab inferis revocatum iocose susurrabant. Quae vox sim ulatque increbuit, miro vulgi favore accepta est. Praefecti autem Urbi magistratuum edicta, pontifices maximi indulgentias, maligni carm ina
l ) P a sc o li o. c. p. 10— 20.
— 39 —
probrosa statu a utpote in foro frequentissimo eollocata suspendere
coeperunt. Ex carminibus famosis, quorum licentia a v ta r ig a v non est
superata exstant haec in Alexandrum VI, cum corpus filii Tiberis
aquis submersi extractum esse t:
P ise a to re m h o m in u m n o n te non, Sexte, putem us,
P is c a ris n a tu m re tib u s ecce tu u m .
au t in Iulium II, qui Petri claves abiecisse dicebatur, u t Pauli gladium capesseret:
O b tu le ra t, J u li, tib i q u a e sor3 J u lia claves,
C lavas, e rra v it credo, d a tu ra fu it.
Altera statua, ad eundem quo Pasquinus usum adhibita, ingentis
dei marini fuit, qui in tra forum et templum Martis effossus est quique Marphorius voeabatur. M arphorium istum iuxta positum vulgus
cum Pasquino saepius colloquentem fingebat. Itaque sub Sixto V
pontifice Pasquinus cum sordidis vestibus indutus a Marphorio interrogaretur, cur sic squaleret, respondebat : „Quod mulier, quae rneas
vestes lavat, soror pontificis facta e s t“. Sed Sixtus ioco in serium converso auctores libellorum patibulo affixit, u t Pasquinus postridie perculsus exclam aret, Sixtum pontificem ne Christo quidem quid ignoscere.
Haec Rom anorum XV et X V I saeculi convicia et iurgia dum
refero, nonne legenti ultro subeunt libelli illi famosi, qui totidem fere
saeculis ante e vecotsq(ov prodierunt officina ? Ergo non aliquo iure
in conclunsione disceptatiunculae nostrae pro certo affirmemus vieattQcov
studia, quibus Ciceronis aetate praefuerit Catullus, ad universam
quae post fuit poesin melicam pertinuisse eamque mire promovisse,
neque Ciceronem, si poetarum novorum in posterum adium enta providere potuisset, despecturum, sed iusta existimatione eos iudicaturum fuisse ?
■
■
....
NOTIZIE SCOLASTICHE
— 43 —
N OTI Z I E S C O L A S T I C H E
1
2
P ro p e d e u tic a filosof ica
in V I I e V I I I .
4
Arturo Bondi,
N e l I se m estre sto ria e
geografia in I V - V I I I ;
N el I I sem estre sto ria
e g eografia in IV , V,
V II, V III.
20
R eligione in I - V I II.
16
P re la to d o m e stico
di S u a S a n titä .
M a te m a tic a in IV —
V I I I , fisica i n V I I e
V III.
22 V II
(2 1 )
C u s to d e del g ab in e tto di f is ic a ; dire s s e i g iu o c h i al1’ a p e rto .
Don Giov. Buttignoni,
C u s to d e d e lla collezione g eo g rafico sto ric a.
15
i. r. professore
4
Orlando In w in k l, i. r.
professore.
5
C u s to d e del g ab inetto di sto ria n a ­
tu ra le e d e li’ orto
b o ta n ic o ; m em bro
d e lla C o m m . e s a m in a tric e per c a n d id ati al m a g istero
n e lle sc u o le p o p .
e citta d in e .
M a te m a tic a in I - I J I ,
scienze n a t. in I- I V ,
g in n a stic a in I o I I .
28,
Ita lia n o in I , V, V II,
la tin o in I.
18
I
i. r. professore.
Celso Osti, i. r. p ro ­
fessore nell V I I I el. di
rango.
Ita lia n o in I I I , V I e
V I I I , la tin o in I I I .
15
III
Ugo P ellis, i. r. p rofes­
T edesco in I-IV , V II,
V III.
18
I ta lia n o e la tin o in I I ,
geografia in I, I I , I I I ,
sto ria in I I I .
19
II
plente.
Pietro Savoi, i. r. p ro ­
fessore del G innasio di
P o la.
L a tin o in V e V II,
ted esco in V , sto ria
in I I .
16
v
Dr. Vittorio Largaiolli,
i. r. professore.
1----6
7
8
Don G iovanni Musner,
sore.
9
10
O sservazioni
Dr- Giuseppe V idossich,
i. r. d ire tto re
i. r. professore.
3
M A T E R IE
C ap o c la s s e in
NOME
i Ore
J
Corpo iiisegnantc alla fine dell’anno scolastico 1911-12.
Luigi Piffer, i. r. su p -
C u sto d e d ella bib lio tec a degli sco lari; m em b ro della
C o m m . e s a m in a trice p e r ca n d id ali
al m a g iste ro nelle
sc u o le citta d in e.
B ib lio te cario .
C u sto d e d ella bib lio tec a degli sco lari, sez. te d esca.
1
D ire sse i g iu o c h i
a li’ ap e rto .
— 44 —
Ore
! C ap o [classe in
1
Sim zlg,
L a tin o in IV , greco in
IV e V, te d e sc o in V I.
18
IV
i. r. professore
G iuseppe Vatovaz, i. r.
professore n ella V I I
classe di rango.
L a tin o in V I I I , greco
i n I I I e V II, calligrafia
in I.
15
V III
Iginio Zucali, i. r. p ro ­
L a tin o in V I, greco
in V I e V I I I , ita lia n o
in IV .
19
VI
NOME
N»
U
12
13
Dr.
M A T E R IE
E u gen io
fessore.
14
Ranieri Cossar, i. r.
m a e stro su p p le n te di
disegno n e ll’ I s t i tu t o
m ag istra le .
D isegno in I e I I .
9
15
Dr. M elchiorreC urellich,
S to ria o g eografia in
V I (seeondo sem estre).
5
c a n d id a to d i p ro v a e
i. r. su p p le n te nel
1’ I s titu to m ag istra le .
O sservazioni
D ire s s e
n au tico .
lo
C u s to d e del
arch e o lo g ic o .
šp o rt
g ab .
C u sto d e d ella collez io n e di m ezzi d id a ttic i p e r il d is e ­
gno.
Docenti delle materie libere.
16
Matteo K rištofič, i. r.
m a e stro presso la (Jasa
d i p en a.
L in g u a c ro a ta .
6
17
Ranieri Cossar, i. r.
m a e stro su p p le n te di
d isegno n e ll’I s t i tu t o
m ag istrale.
D isegno.
2
Dr.
S tenografia.
2
Vi p re n d o n o p arte
sco la ri d elle c la ssi
IV -V III.
G in n a stic a.
2
Vi p re n d o n o p a rte
sc o la ri d elle c la ssi
V-V1II.
18
E u gen lo
Sim zlg,
Vi p re n d o n o p a rte
sco lari d elle classi
m -v in ,
i. r. professore.
Dr. G iuseppe V idossich,
L ’ in s e g n a m e n to fu
im p a rtito in 3 corsi.
i. r. d ire tto re .
Civica deputazione ginnasiale:
S ig n o r avv. Nico 16 dott. Belli
avv. Fellce d o tt. Bennatl
Ing. Gregorio Calogiorgio
Francesco Zetto, i. r. bidello.
Carlo Zucca, bid ello a u siliario .
— 45 —
CRONACA DELL’ISTITUTO
L’ anno scolastico 1911—12 ebbe principio il giorno 16 settem bre. L ’ nfficio divino si celebrö il giorno 19 settem b re; il giorno
dopo cominciarono le lezioni regolari.
Alla fine deli’ anno scolastico precedente il direttore Giovanni
Bisiac, com piuti „trentag u attro anni di servizio, aveva chiesto di
essere collocato nello stato di quiescenza. S. M. 1’ imperatore, con
So vran a risoluzione dd. 2 agosto 1911, ne accoglieva graziosissimamente
1’ istanza e gli concedeva il pensionam ento col 1. agosto 1911; in
pari tem po il Ministero gli esprimeva i propri ringraziam enti e
riconoscimento per il servizio prest ato. Della dirigenza interinale fu
incaricato il professore anziano Francesco Majer, ehe la terme
fino al 18 novembre, nel quäle giorno fu fa tta la consegna allo serivente, nom inato direttore con Sovrana risoluzione del 6 ottobre
1911. Pochi giorni dopo al prof. M ajer veniva accordato il chiesto
pensionam ento (decreto m inisteriale dd. 22 novembre 1911); in
quell’ occasione S. M. 1' im peratore gli conferiva, con Sovrana riso­
luzione dd. 21 dicembre 1911, il titolo di Consigliere scolastico.
II Ginnasio, per effetto di questi pensionam enti, perde due
docenti provetti e affezionati all’ istituto, nel quäle s’ era comp iu ta quasi tu tta la loro carriera scolastica. II direttore Bisiac
apparteneva al nostro Ginnasio dal febbraio 1878 e ne aveva dirette
le sorti dali’ agosto 1P04; il prof. Majer vi aveva insegnato, con
una breve interruzione, fin dal 1874. D urante questo lungo spazio
di tempo e 1’ uno e 1’ altro s’ erano accaparrata la fiducia dei superiori, la stim a dei colleghi, 1’ affetto degli scolari. Possa essere
loro concesso di godere a lungo del ben m eritato riposo, e restar
loro sempre grato il ricordo del nostro Ginnasio.
Due altri docenti abbandonano il Ginnasio : il prof. Antonio
Caldini, nom inato, con decreto m inisteriale dd. 10 luglio 1911
N. 18.895, direttore deli’ Istitu to M agistrale di G radišča; era stato
a C apodistria dal 1900 al 1909, nel quäle anno assunse la dirigenza
— 4(> —
provvisoria deli’Istitnf o gradiscano. E il prof. Ugo Pellis, chiamato
alla cattedra di tedesco del Ginnasio Comunale di Trieste. Nei nuovi
posti H accompagnano i nostri auguri.
A rim piazzare i m ancanti fu rieonferm ato 1’ i. r. professore
supplente Luigi Piffer (decreto del Cons. scol. pro v. dd. 18 o tt. 11) 11
N. I. S. 1642-11) e applicato al nostro istitu to 1’ i. r. professore
del Ginnasio dello S tato di Pola Pietro Savoi (decreto m inisteriale
dd. 23 ott. 1911 N. 43.604).
II 20 ottobre l’i. r. medico distrettuale superiore dottor Vittorio
Gram aticopolo visitö gli occhi degli scolari.
II 4 ottobre la scolaresca ed il corpo docente assistettero a nn
solenne ufficio divino nella ricorrenza deli’ onomastico di S. M. 1’ irnperatore.
II 20 novembre la scolaresca e il corpo docente assistettero alla
inessa celebrata a suffragio deli’ anim a della com pianta im peratrice
E lisabetta.
II 10 febbraio l i l i 2 si chiuse il 1° semestre. L a sera stessa,
nella sala della Filarm onica gentilm ente concessa, si tenne im a festa
di ballo o rdinata dalle famiglie di alcuni študenti del Ginnasio su­
periore a vantaggio del fondo di beneficenza deli’ istituto. La festa,
alla quäle intervennero, oltre ai docenti, il signor capitano distret­
tuale, il signor podesta, la Deputazione ginnasiale, il signor direttore
deli’ Istitu to M agistrale e uno stuolo di altri signori, di signore e
signorine, riusci sim patica come s’ addieeva allo scopo, e viva e
gioconda per l’animazione delle giovani coppie. Dell’esito finanziario
e detto in a ltra parte deli’ A nnuario. A quanti contribuirono al miglior
suceesso della festa la Direzione rinnova qui vivissimi ringraziam enti.
11 14 febbraio si aggregö al corpo docente il candidato di prova
d o tto r Melchiorre Curellich (disp. deli’ i. r. Consiglio scolastico prov.
dd. 8-2 1012 N. I. S. 204/2-12), al quäle, per alleggerire il prof. Bondi,
sempre sofferente, fu affidato coi prim i di maržo 1’ insegnam ento
della storia e geografia in VI cl. (decreto m inist, dd. 11 apr. l i t i 2
N. 15.125).
II 20 febbraio s’ iniziö il prim o ciclo delle Conferenze ginnasiali, di cui e detto in altra parte.
II 1. e 2 maržo lo serivente intervenne alle conferenze dei
direttori delle scuole medie ehe si tennero presso la i. r. Luogote.
nenza di Trieste.
II 21 di maržo, in occasione del varo della dreadnouglit „T e­
getthoff“ , il Ginnasio, per concessione di S. Serenita il signor Luogotenente, fece vacanza. I docenti colle famiglie e la scolaresca as­
sistettero sul piroscafo „C apodistria", noleggiato appositam ent e
— 47 —
coli’ importo generosamente messo a disposizione dal »ig. Luogotenente, alla p atriottica solennita. Alla g ita parteciparono anche alcuni
in v itati. Sia lecito allo scrivente di esprimere ancora una volta a
S. Serenitä, a nome del Ginnasio, i piii vivi e devoti ringraziamenti.
Nei giorni 15, 16, 19, 20 aprile il R.mo Commissario vescovile
Mons. Giovanni K avalich assistette ali’ istruzione religiosa in tu tte
le classi; addi 21 alla S. Messa e alle esortazioni.
L a scolaresca accedette ai SS. Sacram enti della Comunione nei
giorni 17 ottobre, 4 maržo e 11 giugno.
Le prove scritte per 1’esame di m atu rita si tennero nei giorni
12-14 giugno. Gli esami orali si terranno nei giorni 6-8 luglio sotto la
presidenza del signor prof. Giovanni Larcher, direttore deli’ i. r. Jstitu to Magistralo di Capodistria.
L ’ anno scolastico si chiude il 5 luglio col solenne ufficio divino
e colla distribuzione degli attestati.
R 1 A S S U N T 0 DEI D E C R E T I PIL) I M P O R T A N T I .
Nota del Municipio di Capodistria dd. 11 agosto 1011 N. 3517,
colla quäle comunica aver la Deputazione Comunale deliberato il trasporto dellc lapidi gia m urate nei vestibolo deli’ edificio ginnasiale, o
di proprieta del Comune, nei neoistituito Museo Civico.
Dispaccio deli’ i. r. Consiglio scolastico provinciale dd. 22-V11-1911
N. I. S. 857-2—11, concernente la conferma definitiva deli’ i. r. prof.
Ugo Pellis.
Dispaccio deli’ i. r. Ministero del Culto e deli’ Istruzione dd. 29
luglio 1911 N. 24590 (I. S. 908—11 dd. ll-V III-1911), col quäle il
prof. Celso Osti viene promosso ali’ V lil classe di rango. Col decreto
I. S. 969-11 dd. 29 agosto 1911 viene assegnata al prof. Osti la II aggiunta quinquennale per eta di servizio.
Dispaccio deli’ i. r. Consiglio scol. prov. dd. 19 nov. 1911 N. I. 8.
1628-2—11, concernente la conferma definitiva deli’ i. r. professore
dott. Eugenio Simzig.
Decreto deli’ i. r. Consiglio scolastico provinciale dd. 17-XI-1911
N. I. S. 397-2—11, concernente 1’ assunzione deli’ i. r. maestro della
Casa di pena Mattep Krištofič per 1’ insegnamento del croato nei corso
libero.
Dispaccio deli’ i. r. Consiglio scolastico provinciale dd. 18-XI-I912
N. I. S. 1749—11, col quäle approva 1 'assunzione deli'i. r. maestro
— 4S —
supplente di disegno Ranieri Cossar per 1’insegnamento obbligatorio
del disegno in I e II.
Dispaccio deli’ i. r. Ministero del Culto e deli’ Istruzione dd.
13-XI-1911 N. 32630, col quäle si comunica dovere gli scolari ehe vogliano godere di prezzi ridotti sulle ferrovie, munirsi di tessera di legittimazione (fotografia).
Dispaccio deli’ i. r. Consiglio scolastico provinciale deli’ Istria
dd. 2!) novembre 1911, N. I. S. 2035-11, concernente il procediinento
penale contro i giovanili.
Dispaccio deli’ i. r. Consiglio scolastico provinciale dd. 7-12-1911
N. I. S. 1744-1—11, col quäle approva 1’ introduzione della ginnastiea
eome m ateria obbligatoria in I e II.
N ota del Municipio di Capodistria dd. 20-XII-1911 N. 2432-10,
colla quäle concede la chiesta riduzione sul prezzo di tariffa per il consumo d ’ acqua.
Dispaccio deli’ i. r. Consiglio scolastico provinciale dd. 28-XII-1911
N. I. S. 1771-1—11. rispett. deli’ i. r. Ministero del Culto e deli’ istruzione dd. 2-12-1911 N. 49793, col quäle concede 1’ apertura di corsi li­
ber i di disegno e di stenografia.
Dispaccio dell’i. r. Consiglio scolastico provinciale dd. 31-X II-1911
N. I. S. 2206 — 11, col quäle si autorizza il Collegio dei professori a
dispensare dalla ginnastiea (se 1’istruzione viene im partita nel pomoriggio), gli scolari domiciliati fuori del luogo scolastico.
Dispaccio deli’ i. r. Consiglio scolastico provinc, dd. 31-1-1912
N. I. S. 2057— 11, col quäle si da facolta alla Direzione di ordinäre
l)revi escursioni scolastiche senza chiedere 1’ autorizzazione del Con­
siglio provinciale.
Dispaccio deli’ i. r. Luogotenenza di Trieste dd. 16-11-1912 N.
VII-376-12, col quäle partecipa la nomina del dott. Giuseppe To­
minšek a ispettore per la ginnastiea.
Nota del Municipio di Capodistria dd. 29-11-1912 N. 964, colla
quäle comunica essere stati eletti a deputati ginnasiali gli onorevoli
signori avv. Felice Bennati, avv. Nicolö Belli, ing. Gregorio Calogiorgio.
Nota del Municipio di Capodistria dd. 9-V-1912 N. 1836, colla
quäle comunica aver concesso al Ginnasio il minimo prezzo di tariffa
per il consumo di energia elettrica.
Dispaccio deli’ i. r. Ministero del Culto e deli’ Istruzione dd.
1-5-1912 N. 18604, col quäle il prof. Ugo Pellis, nominato docente al
Ginnasio Comunale di Trieste, vien sollevato dal suo pošto col 31 agosto.
— 40 —
L I B R I Dl T E S T O * )
da usarsi nell’ anno scolastico venturo
1. Religione.
Catechismo grande della religione cattolica, coli’ approvazione
della curia vescovile di Trieste-Capodistria. Trento, G. B. Monauni
1900 : in cl. I e II. — Mons. V. Monti, Compendio di liturgia cattolica ;
in cl. I I -III (salvo 1’ approvazione ministeriale). — Panholzer, Storia sacra del vecchio e del nuovo Testam ento, Vienna ; in cl. II I e
IV. — R. Endrizzi, Breve studio scientifico della religione cattolica,
P arte I, Apologia, Rovereto 1906; in cl. V. — Parte II, D om m atica;
in cl. VI. — P arte III, Morale ; in cl. V II (salvo 1’ approvazione mi­
nisteriale). — S. Zieger, Compendio di storia ecclesiastica, Trento 1908;
in cl. V III.
2. Latino.
Scheindler-Iiilg, Grammatica latina, 2. ed. Trento. Monauni 1!'00;
in cl. I-V III. — Steiner-Scheindler, Esercizi latini, Trento, Monauni
1900 ; in cl. I e II. — Itilg, Esercizi di sintassi latina, parte I e I I ; in
cl. I I I e IV. — Gandino, Esercizi di sintassi la tin a ; in cl. V-VI11.
— Cornelio Nepote e A. Curzio Rufo di Schmidt-Vettach, Vienna
Tempsky "07 ; in cl. III. — Caesar, Bell. Gali., ed. Defant, Praga,
Tempsky ’92 ; in cl. IV. — Ovidius, Carm. sel., ed. Sedlmayer-Casagrande, Vienna, Tempsky '90 ; in cl. V. — Livius a. u. c. lib. I, II,
X X I e X X II, ed. Zingerle, Praga, Tempsky '96 ; in cl. V. — Sallustius, Bellum Catilinae, Praga, Tempsky '91 ; Cicero, In Catilinam 1 :
in cl. V I.— Vergilius, Aen., ed. Klouöek-Szombathely, Praga, Tempsky
’91 ; in cl. V I e V ll. — Cicero Pro Sulla, De Amicitia, Epistulae, Pro
Archia; in cl. V II. — Tacitus, Ann. Hist. ed. Müller, Praga, Tempsky
’90 ; in cl. V III. — Horatius, Carm. sel., Petschnigg, Praga, Tempsky
1900 ; in cl. V III.
3. Greco.
Curtius-Hartel, Grammatica greca, 2.a ed. 1892, Trento, Mo­
nauni ; in cl. III-V III. — Schenkl, Esercizi greci, Trento, Monauni
'89 ; in cl. II I, IV e V. — Casagrande, Esercizi greci, I I parte, Capodistria, Priora ; in cl. V I-V III. — Schenkl, Crestomazia di Senofonte,
Torino, Loescher '80 ; in cl. V. — Homeri Ilias, ed. Christ-Defant,
Vienna, Tempsky '90 ; in cl. V e VI. — Herodoti Epitome, ed. Hintner,
Vienna, Holder '98 ; Plutarchi, V itae; in cl. VI. — Demosthenis Orationes, ed. Defant, Praga, Tempsky '89 ; in cl. V II. — Odissea di
Omero, Christ-Leveghi, Vienna, Tempsky '06 ; in cl. V II e V III. —
Platone, Apologia di Socrate, di C. Cristofolini ; in cl. V II. — Platone,
Fedone, Critone, Praga, Tempsky ; Sofocle, Edipo re ; in cl. V III.
*) Si ra c c o m a n d a agli sco lari d i n o n a c q u ista re lib ri di te s to che non
re ch in o sul fro n tisp iz io la c la u so la p re s c r itta d i ap p ro v az io n e m in iste ria le.
— 50 —
4. Italiano.
Curto, Gramm, ital., Capodistria, Priora, 2. ed. ’03 ; in cl. I-IV.
— Nuovo libro di letture italiane, parte I-IV, Trieste. Schimpft’ '98 ;
in cl. I-IV. — G. Vidossich, Compendio di storia della letteratura italiana, Trieste, Quidde 1910 ; in V e VI. — O. Chizzola, Prose e Poesie
dei sec. X III e XIV, Trieste, Quidde 1911 ; in V. — Briani-Bertagnolli, Prose e Poesie dei sec. XV e X V II, Trento, Monauni 1912 (salvo
approv.); in cl. VI. - Hassek, Antologia di poesie e prose italiane,
p arte 111 -IV, Trieste, Chiopris ’91 ; in cl. V II-V III. — Manzoni, 1
Promessi Sposi, Hoepli ’00 ; in cl. II I , TV e V. — L. Polacco, D ante
la D ivina Commedia, ed. Hoepli, Milano ; in cl. V I-V III.
5. Tedesco.
Tmnlirz, Deutsches Sprach!meh für nichtdeutsche Volksschulen
I e I I ; in cl. I e IT.. — D efant, Lingua tedesca II. — Nawrocki, Aus
der K in d erw elt; in cl. I I I e IV. — Reinelt Lesebuch für 5 klass.
Volksschulen III ; in cl. V e VI. — Jacobi-Mehl, D t. Lesebuch für
Bürgerschulen 111 ; in cl. V II. — Noe; Antologia tedesca II, Vienna,
Manz ’98 ; in cl. V III. — Ham ann, Echo der dt. Um gangssprache;
in el. V-VTII. — Willomitzer, Deutsche Gram m atik, 9. Aufl. Vienna,
Manz '02 ; in cl. V -V III.
6. Storia e Geografia.
Gratzer, Geografia, I-II, Monauni ; in el. I. I I e ITT. — Gratzer,
Geografia, p arte I I I in cl. IV (salvo 1’ approv. minist.). — Mayer, Ma­
nuale di storia univers. per le classi inf. delle scuole medie, p arte 1,
I I e II I, Praga Tempsky ’97: in cl. II, I I I e IV. — Bondi, Evo antico ;
in cl. V e V I (salvo approv.) ; — Bondi, Evo medio ; in cl. V I (salvo
l’approv. minist.). — Gindely, Storia universale per il ginnasio sup.,
parte l i l , Praga, T em psky; in cl. V II. — H annak, Geografia e
Storia deH'Austria-Ungheria,Vienna, Holder '09 : in cl. V III. — Kozenn,
geogr. Atlas, Vienna, Hölzl 1909; in cl. I-VIIT. — Putzger, Hist.
Schulatlas, Vienna, Pichler ’92 : in cl. II-V II.
7.
Matematica.
Jacob-M arussig,Libro d ’ aritm etica per la I cl., Trieste, Q uidde;
in cl. I (salvo approv.), — W allentin, Manuale di Aritm ., parte 1.
Trento, Monauni, ’96 ; in cl. II. — Hočevar, Geometria per le cl. inf.,
I’raga, Tempsky ’81 ; in cl. I-IV. — W allentin, Man. di Aritm . parte
II, Trento, Monauni 1909; cl. I I I e IV. — Močnik-Menegazzi, Alg.
per le classi superiori, Trieste, Dase ’84 ; in cl. V -V III. — MočnikMenegazzi, Geometria per le classi sup., Trieste, Dase ’84 ; in cl. V
e V III. — Dr. O. Schlömilch, Fünfstellige logarithmische und trig o ­
nometrische Tafeln, 19. Auflage; in cl. V I-V III.
8. Scienze naturaü.
Schmeil-Largaiolli, Storia naturale con speciale riguardo alle
relazioni fra stru ttu ra e vita degli organismi. Regno animale in cl.
— 5] —
I e I I ; Regno vegetale in el. I e II, Trieste, Quidde, — Christ-Postet,
Elem enti di fisica, Trento, Monauni ; in el. III. — G. Fiumi, Elementi
di Chimica e Mineralogia, Trento, Monauni : in cl. IV. — ScharitzerValentini, Manuale di Mineralogia e Geologia ad uso delle classi superiori dei ginnasi, Trento, Monauni, 1901 ; in cl. V. — Schmeil-Largaiolli, T ra tta to di botanica (s. a.) per le classi superiori, Trieste, Quidde:
in cl. V. — Schmeil-Largaiolli, T ra tta to di zoologia per le classi supe­
riori delle scuole medie, Trieste, Quidde, 1912 (salvo approvazione);
in cl. VT. — Miinch-Job, Fisica, Vienna, Holder ’96; in cl. VI le Vl i l .
9. Propedeutica filosofica.
Lindner, Compendio di Logica formale, trad. da Erber, Zara
'82 ; in cl. V II. — Lindner-Visintainer, Psicologia ; in cl. V III.
Di questi testi scolastici sono permesse, oltre alle edizioni recentissime, anche le anteriori ; sono eccettuati i seguenti libri : i quattro
volumi della Antologia italiana per il ginnasio superiore ; Wallentin,
Manuale di A ritm etica per la cl. I I ; H annak, Geografia e statistica
deli’ A u s tria ; Münch, T ra tta to di Fisica per le classi superiori dei
ginnasi. Gli scolari quindi avranno cura di acquistarne soltanto 1’ ultima
edizione, essendo vietato, per ragioni didattiche, 1’ uso delle edizioni
piu vecchie.
PIANO
DIDATTICO.
II
piano didattico di questo i. r. ginnasio corrispose anche ques t’ anno scolastico pienam ente alle vigenti ordinanze ed istruzioni;
si pubblica quindi soltanto 1’ elenco delle opere lette e eommentato
nell’ insegnamento delle lingue elassiche e delle lingue italiana e tedesca.
A. Lalinn.
Cl. Til : Cornelio Nipote, Milziade, Temistocle, Aristide, Cimone,
Trasibulo, Epam inoada e Pelopida. Curzio Hujn, Alessandro a
Gordio, Alessandro si bagna nel fiume Cidno, B attaglia d ’ Isso.
Cl. IV : Cesar e, De bello gallico I, II e IV.
Cl. V : Cesarc, De bello gallico IV, 8-20 ; VJI-1-10. Ovidio, Metamorfosi.
1. Esordio. 2. Le q uattro etä del mondo. 3. II Consiglio degli dei:
4. 11 diluvio. 5. Deucalione e Pirra. 8. Penteo. 30. Apoteosi di
Enea. 34. Apoteosi di Cesare. 35. Epilogo. Fasti: 1. Dediča a Cesare Germanico. 2. II 1. di gennaio (tema lat.-it.). 4. 11 30 gennaio.
F esta della pace. 11. II 24 di febbraio. II Regifugio. Tristia: 1.
P artenza da Roma. 8. Autobiografia. 9. Al la Consorte. E r Ponto:
4. Ineostanza della fortuna. Livio, I cap. 1, 2, 7, 9, 10, 12, Ki,
24, 26, 34. 39, 40, 41, 42, 43, 44. 48, 57, 58, 59, (50. XXI , cap.
30-38 (Annibalo valica le Alpi).
CI. VI : Cicerone, I e I I Catilinaria. Virgilio, En. I ; Egloghe I, V,
V II, IX ; Georgiche I, 1-42, I. 118-159, II, 109-176, I I , 319-345,
IV, 149-227.
CI. V II : Cicerone, Pro Archia poeta ; Cato maior de S enectutej Vir­
gilio, Eneide VI, Bucol. I, V, Georg. I I 319-345 (deseriptio veris).
CI. V III : Orazio, Sermoni I 1, 5, 6, 9 ; I I 1, 2, 6, 8 ; Epistole I 1, 2,
16 ; I I 1 ; Odi I 1, 2, 3, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 15, 18, 19 ; I I 18 ; II I
9, 12, 30 ; IV 7 ; Carmen saeculare ; Epodi 1, 2, 10. Tacito,
Storie II.
B. Greco.
CI. V : Senofonte, Crestom. Anabasi I, II, II I, V ; Cirop. I ; Mem. III.
CI. VI : Omero, Iliade II I, IV, V. VI, X. Erodoto I I I 34-43, 120-125 ;
I 23-24; V 100-102 ; 105 ; V I 43-45 ; 48-49 ; 94-101 ; 109-117 ;
119-120; V II 1-4, 5-7; 20; 36: 138-144; 205-209 ; 219-228.
CI. V II : Omero, Odissea I, II, I I I ; Demostene, Filippica I I I ; Platone,
Apologia di Socrate.
CI. V III : Platone, Apologia, Critone, Eutifrone, Fedone (quattro Ul­
tim i capitoli). Omero. Odissea X. Sofocle, Antigone.
C. Italiano.
Gl. V : Prose e poesie dei secoli X III e XIV, scelte ed annotate da
Orazio Chizzola. — M anzoni, I promessi sposi, cap. X III-X X X .
— L etture domestiche : R . Fucini, Le veglie di Neri.
CI. VI : II Cinquecento. L ettu re dall' antologia. — Dante, Inferno
e. I-X X X . L etture domestiche : La Gerusalemme liberata ; l ’Orlando furioso (i prim i 20 canti e gli episodi piü noti e piü
am m irati).
CI. V II : L etture dall’Antologia prescritta. Inoltre da „Primavera e
fiore della liriea italiana“ di G. Carducci. — G. Metastasio : Temistocle. — C. Goldoni : 11 bugiardo. I Rusteghi. — Dante, Inferno,
contin. fino al c. X X X IV . — L etture domestiche : Gerusalemme
liberata V I-X I.
CI. V III : L etture dall’Antologia prescritta. Dante, Purgatorio, Canti
1-XX. L etture domestiche : 1 canti e 1’ epistolario del Leopardi. —
Le odi del Parini. — L ’ A m inta del Tasso. — II P astor fido del
Tasso. — La secchia rapita del Tassoni. — Odi e sonetti del Foscolo. — Saul, Don Garzia e Merope dell’ A lfieri. — Didone abbandonata e Temistocle del Metastasio.
I). Tedesco.
CI.
V I : Goethe,
Herm ann und Dorothea.
CI. V II : Kleist, Der zerbrochene Krug.
CI. V I I I : Grillparzer, Die Ahnfrau.
— 53 —
TEMI
D' I T A LI A N O
Classe V. — La pioggia dopo i calori deli' estate. — Riflessioni
d ’ uno študente giunto a m eta de' suoi studi. — „I pensieri di Renzo
erano un guazzabuglio di pentim enti, d ’ inquietudini, di rabbie, di tenerezze“ (Manzoni, I promessi sposi, cap. XVI). — Gli osti nei Promessi sposi. — La nobilta del lavoro. — L ’ inverno della povera gente.
— Le prime viole. — L a prim a barca. — Si dimostri come Federigo
Borromeo conformasse la sua vita al concetto ehe, secondo il Manzoni,
se n ’ era fatto : „La vita non e destinata ad essere un peso per molti
e una festa per aleuni, m a per tu tti un impiego del quäle ognuno rendera
conto“. — Dell' am or patrio del Petrarca.
G. Musner.
Classe VI. — a) D ali' alto d ’ una montagna. b) V ita di cittä e
v ita di campagna. — II canto VI deli’ Eneide. — Francesca da Rimini.
— La piazzetta del duomo di Capodistria. •— Come e perche Giugurta
pote lanciare a Rom a questo mordace rim provero : „Cittä venale e
destinata a rovina appena trovi chi ti compri“ ? — Pietro Kandier
come storico. — La congiura di Catilina. — P ier della Vigna. — Cara tte re di E tto re nell'„Iliade.“ — Necessitä sociale e politica delle
imposte.
C. Osti.
Classe VII. — I sogni. — Cicerone oratore ed uomo politico. —
Degli abbellimenti poetici della Gerusalemme liberata. — La lingua
m aterna e le lingue straniere. — Esser celeb ri! oh Dio ehe seccatura !
— La leggenda di Ulisse. — La macchina, le sue ragioni, i suoi torti.
— L ’ abitazione um ana nello svolgimento della civiltä. — Chi s’ infama colle opere sarä infam ato dalla storia. — Quali cose possano
render bella la vita. — 11 Rinnovam ento delle lettere e delle arti in
Italia nel secolo X V III. — Gli episodi danteschi di Francesca da R i­
mini e del conte Ugolino.
G. Musner.
Classe VIII. — a) L’ uomo non e arbitro del suo destino ; esso
non e ehe 1' indice, il sintomo delle forze naturali e sociali ehe lo determ inano in un modo o nell' altro. b) Ogni etä ha opinioni e sentim ent
tu tti suoi particolari di cui, ordinariam ente, sono interpreti i grandi
serittori. — II culto della lingua propria e il culto stesso della patria ;
non le ciance e le smargiassate. — La milizia dura deli’ opificio e pivi
stim olatrice di energie e di fede, ehe non la milizia blanda deli’ impiego.
— L a cattedrale di Capodistria. — a.) Mens sana in corpore sano.
b) La lingua e 1’ organo um ano piü benefico e piü pernieioso. — Mareo
Lombardo. — «) Dali' alma origin solo — H an le lodevol opre. —
Mal giova illustre sangue — Ad animo ehe langue. b) Vantaggi della
pace. c) Arte italiana ed arte nordica. — La vita e una battaglia
dove non si salva chi fugge, ma chi affronta eoraggiosamente il
nemico.
.
C. Osti.
— 54 —
E S E R CI Z I O R A T O R I
C'].VI F. L ’ umanesimo e le corti italiane (G. Delcaro). — Andrea Mantegna e 1’ arte sua (R. Ceol). — II poema cavalleresco dalie origini
al Boiardo (F. Camus). — 11 Barocco (G. Bilucaglia). -— L ’ Ariosto e il Tasso (S. Babudri). — L ’ arte ncll' Istria (G. Candussi).
CI. V I 11 : Nicold Caluzzi, 11 palio di Siena. — Francesco Gerin, L ’ Ulisse
dantesco.
Precursori di Dante. — Carlo Bussi, L ’ Orlando
Furioso. — Giuseppe Lusina, Francesco I e Carlo V. •— Alessandro
Tassoni.
TEMI
DI
LINGUA TEDESCA
Classe V. — * Schwert und Pflug. — Die Rache (Erweiterung).
Ein Telegramm ! . . . - r - * Das Pferd. — Prinz Eugen. — Die kleine
W ohltäterin. — * Die lebendige Mauer. — Triest. — K arl der Große.
*
K aiser Wilhelms I Herzensgüte. — Der Dachs und sein Bau. —
Andreas Hofer.
P. Savoj.
Classe VI. — a) D er Blitz, b) Ankunft eines Freundes am B ahn­
hof in Triest.
*D ie Tabakpfeife. — a) Die H unnen unter Attila.
b) E in Novembertag. — * Das menschliche Leben gleicht einer Reise.
— a) Heinrich der Vogelsteller, b) W eihnachten! — Ein Amtsschreiber
erzählt seiner F rau seine seltsame Ernennung zum Amtmann. —
* Odoaker und der heilige Severin. — a) Im Theater, b) Die V ertrie­
benen. -— a) Ein Tischgespräch, b) Das Schulwesen unter K arl dem
Großen. — * „O, wie glücklich ist der, dem V ater und M utter das Haus
schon — W ohlbestellt übergeben und der m it Gedeihen es ausziert
(Herm ann u. Dorothea). — a) Der R itterschlag im M ittelalter, b) Ein
alter Zylinderhut, der als Vogelscheuche aufgestülpt ist, erzählt seine
Lebensgeschichte. — a) D er Kom paß, b) Freie Wahl.
Doti. E. Simzig.
Classe VII. — * „Auf ferner, frem der Aue — D a liegt ein to ter
Soldat“. — Gunilde schildert dem blinden V ater den Zweikampf zwi­
schen ihrem Bruder und dem Riesen. — Die Grenadiere. — * K arl V
vor St. Ju st. Ein Gemälde. — „Wenn was auf Erden heilig ist, so ist
es eines Helden W ort“. — Gudrun. Charakteristik. — * Gudruns Selbst­
gespräch am Strande des Meeres. — Besuch eines Schlosses. Gespräch
— „In die H eim at m öcht’ ich ziehen, — In das L and voll Sonnenschein!“
Mignons Selbstgespräch. — * „Erlkönigs Tochter“ und „Erlkönig“.
Vergleich. — „Nichtswürdig ist die Nation, die nicht ihr alles freudig
setzt an ihre Ehre !“. — „Nach Golde drängt, — Am Golde hängt —
Doch alles. Ach, wir Armen !“
V . Pellis.
*) L ’ a sterisc o in d ic a i te m i di caaa.
— 55 —
Classe VIII. — * Die Elfen. — „Saure Wochen - frohe Feste !“
— Der wilde Jäger. — * „Der Mensch versuche die Götter nicht!“
(Im Anschluß an Schillers „Taucher“). — Mignon. Charakteristik. —
a) Die Kraniche des Ibykus. b) Teils Selbstgespräch (IV. Aufzug). ■
—
* Gedankengang in Schillers „Glocke“ . — Mut verloren — alles ver­
loren ! — Die Elem ente hassen | das Gebild der Menschenhand. •—
* Es bildet ein T alent sich in der Stille, | sich ein C harakter in d e m
Strom der W elt. — a) Die Vorgeschichte in Grillparzers „A hnfrau“ .
b) Wie in einen Lostopf greifst du in die dunkle Zukunft. — a)
Wissen ist Macht, b) Is t das Leben doch so schön, | aller Güter
erstes, höchstes, | und wer alles setzt daran, | wahrlich, der hat
recht getan !
U . Pellis.
MATERIE
LIBERE
Lingua croata : Corso completo di lingua croata o serba (secondo il metodo empirico-analitico) del professore ginnasiale M. Kušar.
P arte I e II.
Studi di brani scelti dai libri di lettura di M. Divkovič e di
M. K ušar : I. razgred gimnazijski.
Esercizi pratici a voce ed in iscritto.
M. Krištofič.
Disegno : I. Esercizi di disegno geometrico a mano libera : foglie
simmetriche sem plici; ornamenti piani e semplici a m atita e colorati.
II. Disegno d' ornato policromo, disegno dal vero e figurale.
R. Cosmr.
Stenografia : Sistema Gabelsberger-Is oe.
Alfabeto stenografico ; vocali finali, medie e iniziali ; dittonghi
e polittonghi ; vocali isolate ; consonanti apostrofate e nomi propri ;
abbreviazione degli aggettivi comparativi e superlativi e dei verbi ;
sigle dei pronomi e dei verbi essere, avere, volere, potere, dovere, fare,
lasciare, conoscere.
D. E. Sirnzig.
*) L ’a sterisc o indica i tem i d i casa.
— 56 —
AUMENTO DELLE COLLEZIONI SCIENTIFICHE
A. Biblioteca dei professori.
Bibliotecario : Prof. Gelso Osti.
Doni
Dali’ i. r. Luogotenenza: Fünfundsiebzig Jah re österr. Lloyd
1836-1911. — DaU’ i. r. M in. del Culto e dell’ Istr.: Zeitschrift für
österr. Volkskunde. — E . Gerosa : Gl’ im pianti idroelettrici della societa generale elettrica deli’ Adamello. Conferenza. — L’ impianto
idroelettrico del Cellina. Conferenza. ■— Soleime commemorazione
del prof. Dr. Antonio Pacinotti Trieste 1912 (doni dell’ autore).
— E. Paulin : Angelo Mosso. — La riforma della civica scuola di ginnastica (doni dell’ autore). — F. B abudri: Cronologia dei vescovi
di Capodistria. — L ’ attiv itä scientifica della soeieta istriana d ’ archeologia e di storia patria. — Rime e ritm i del popolo istriano. — Ancora
rime e ritm i del popolo istriano. — II polittieo di Antonio da Murano
a Parenzo. — I vescovi di Parenzo e la loro cronologia. — Elencus
episcoporum polensium critice emandatus. — De gestis et scriptis
Georgii Mariae Albertini (doni dell’ autore). — F. Sala ta : Parenzo
neir ultimo secolo (dono dell’ autore). — Vossler-Vidossich-TrabalzaRossi-Gentile : II concetto della gram m atica (dono del sig. direttore
G. Vidossich). — Dal M unicipio di Trieste : Pietro Kandier. — G. Valle :
Beiträge zur K enntnis der diskontinuierlichen Entladungen in gasver­
dünnten Raüm en (dono dell’ autore). — Dalla Curia vescovile di Pa­
renzo : S tatus personalis et localis unitarum dioceseon Parentinae
et Polensis 1912. — Dalla Curia vesc. di Veglia: Status personalis
et localis diocesis Veglensis 1912. — Dalla Curia vesc. di Trieste : Prosprctus beneficiorum ecclesiasticorum et status personalis cleri unita­
rum dioceseon Tergestinae et Justinopolitanae 1912.
Acquisti
F. Sacchetti, Le novelle. — C. Emery, Compendio di zoologia. —
I. Sanesi, La commedia. — 0. Bacci, La critica letteraria. — 0. Mazzoni, Prose edite e inedite di M. Cesarotti. — F. Garlanda, La filosofia
delle parole. — P. Amaducci, La fonte della Divina Commedia. —
F. Valletti, Manuale di ginnastica. — E. Baumann, Manuale di ginnastica. —- L. Gelli, Ginnastica da camera. — A . De Marchi, Gli Elleni.
— I. Vitlorelli, Poesie. — M. Bandello, Le novelle (vol. IV e V). — M .
Cocai, Le maccheronee (v. II). — C. Gozzi, La Marfisa bizzarra. —
Commedie del 500 (vol. I). — F. Gioberti, Del rinnovamento civile. —
E. Baumann, Manuale di ginnastica (II parte). — S. Belotti, L’ igiene
della scuola. — A . Mosso, Le origini della civiltä m editerranea. — A .
Griffini, I pešci, gli anfibi e i rettili. — G. Vallon, II libro degli uccelli.
— 57 —
— Handbuch d. klass. Altertumwissenschaft, Halbband 33-34. —
Halma-Schilling, Die Mittelschulen Oesterreichs. — E. Stettner, Wozu
studiert man noch heutzutage Latein u. Griechisch ? — H . Rauchberg,
Oesterreichische Bürgerkunde. — H. Heller, Erzherzog Franz Ferdi­
nand. — E. Meyer, Geschichte des Altertums. — N . Menge, R epeti­
torium der lat. Syntax u. Stilistik. — Weinhold, Physikalische Demon­
strationen. — Höjler, Physik. — Monatshefte für M athematik und
Physik 1912. — Zeitschrift für den Physikalischen u. Chemischen
U nterricht 1912. — Anzeiger der kaiserlichen Akademie der Wissen­
schaften (Philosophisch-Historische Klasse, Matematisch-Naturwissenschaftliche Klasse). — Zeidler, Deutsch-oesterreichische L iteratur­
geschichte. — Roscher, Lexikon der griech. u. röm. Mytologie (continua).
— Verordnungsblatt für den Dienstbereich des k. k. Min. für Kultus
und U nterricht 1912. — Zeitschrift für die oesterr. Gymnasien 1912.
— Berichte über den mathematischen U nterricht in Oesterreich (11.
Heft). — Mitteilungen der k. k. geogr. Gesellschaft in Wien 1912. —
Jahrbuch des höheren Unterrichtswesens in Oesterreich, 1912. — Nuova
Antologia 1912. — R ivista di filologia e d ’ istruzione classica 1912. —
Giornale storico della letteratura italiana 1912. — Bollettino delle pubblicazioni italiane 1912. — P. Premoli, Vocabolario nomenclatore
illustrato.
B. Biblioteca degli študenti.
Bibliotecario il prof. Giov. Musner.
Acquisti
Chiarini G., Vita di Giacomo Leopardi, Firenze, G. Barbera 1905.
— Ricci C., Rinascita, leggende e fantasie, Milano, F.lli Treves 1911.
— De Amicis E., L ’ idioma gentile, Milano, F.lli Treves 1910. —
Hourticq L., L’ arte in Francia, Bergamo, Istituto ital. d ’ arti grafiche
1911. — Ricci C., L ’ arte nell’ Italia settentrionale, Bergamo, Istituto
ital. d ’ arti grafiche 1911.
C. Gabinetto di geografia e storia.
Custode : Prof. Arluro Bondi.
I. Doni
Dal direttore Dr. Vidossich : 12 cartoline illustrate ; dallo štu­
dente Antonio Zetto : 30 incisioni della Grecia, una ricostruzione del1’ acropoli di Tirinto (disegno) e la pianta degli scavi di Troia ; dallo
študente Angelo Della Santa: 10 cartoline illustranti la grotta di Adelsberg;
da Ferruccio Fiorentü : 20 cartoline della D alm azia; altre dagli študenti
Antonio Hartmann, Domenico Muiesan, Mario Mihalich e da Cesare
Pauletig che regalö anche una moneta veneta ; dalla Federazione per
il promovimento del concorso di forestieri a Trieste e nell’ Istria : varie
riproduzioni di paesaggi e monumenti della nostra regione ; dal fondo
conferenze del ginnasio : 39 diapositive per 1’ insegnamento intuitivo
doll’ arte (capolavori d ’ arte italiana e tedesca).
5
— 58 —
I I . Acquisti
liamberg K ., Deutschland 1:700.000 . Bamberg, Asien 1:6,700.000 ;
38 diapositive illustranti capolavori dell’arte veneta. — Spezialkarte
von Oesterreich-Ungarn 1:75.000, Bleiberg und Tarvis. — idem. Klagenfurt und Villach.
D. Gabinetto archeologico
C ustode: Prof. Q. Vatovaz.
Doni
Dali’ i- r- Ministern del Culto e dell’ Istruzim ie: „Jahreshefte
des Österreich, archäologischen Institutes in Wien, XIV, 1. — Dal
Signor Benedetto Lonzar, libraio editore in Capodistria : Italia Artistica, monografie illustrate. V II. La Campagna Rom ana di U. Fleres.
1910; V III. Le Isole della Laguna Veneta di P. Molmenti. 1910. —
Medaglia d ’ argento patinato, premio del Ministero del culto e dell’ istruzione conferito a questo ginnasio per quanto ebbe ad esporre
nella Mostra didattica della „Prima esposizione provinciale istriana“
Capodistria 1910.
Acquisti
Figura vestita del yy.ut't corto da uomo (di cartapesta, alta,
senza lo zoccolo, 1 m., braccia movibili alle giunture delle spalle). r.£~/.o;
semplice con due fibbio secondo modello antico e una cintura. iresXo?
con rovescia (detto X’T0)V ionico) con due fibbie e una cintura. xtT“ v
ionico lungo, da donna, con sei bottoni e una cintura. /itwv ionico
lungo, da uomo, cucito sulle spalle. Iputiov con quattro pesi cuciti nei
pizzi.
con guarnizione a colori, quattro pesi cuciti nei pizzi e
una fibbia. jrXatva semplice con una fibbia. Tunicu laticlavia. Toga del
tempo imperiale. Sagurn con quattro pesi cuciti nei pizzi e una fibbia.
Paludamentum con quattro pesi cuciti nei pizzi e una fibbia. Paenula
con cappuccio (cucullus).
E. Gabinetto di chimica e fisica.
Custode : Prof. O. Inwinkl.
Doni
Bollettino meteorologico, dali’ I. R. Osservatorio m arittim o di
Trieste.
Acquisti
Trasform atore di Tesla.
F. Gabinetto di storia naturale.
Custode : Prof. V. Larguiolli.
A cquisli
Scatola d ’ insetti (mimismo).
— 59 —
G. Orto botanico.
Custode : Prof. V. Largaiolli.
Eu iniziato in quest’ anno con la piantagione di fanerogame
donate dall’ orto botanico civico di Trieste e colla seminagione di molte
specie formte dallo stesso.
G. Gabinetto di psicologia sperimentale.
Fu riordinata la piccola collezione di apparati e acquistati vari
fogli di carta colorata per gli esperimenti di contrasto successivo e simultaneo.
E S A M I DI M A T U R I T A .
Anno scolastico 1910-1911.
d ’ord.j
Le p ro v e o ra li si ten noro nei giorni 6 e 7 luglio s o tto la d irezione del
sig. d ire tto r e G iuseppe VettacbF u ro n o d ic liia ra ti m a t u r i :
N om e e oognom e
L uogo
D a ta
M aturo
a
S tu d i scelti
d e lla n a sc ita
Ž
1 Lino Bo nat
2 A ndrea Cossovel
3 Francesco Dam jani
4
P io G am bini
5 V a len tin o Gavardo
6 Luigi Luches
25 n o v e m b re
m ag g io ran za
1891
10 agosto
R ovig n o
1891
23 d icem b re
u n a n im itä
Grisignana
1891
4 n o v em b re
>■
Capodistria
1893
10 luglio
„
..
1891
16 giugno
,,
B uie
1892
M ezzeno
T ren tin o
7 A rturo L uxa
T rie ste
8 C ostantino Muggia
R ovig n o
9
G iorgio Negri
P o la
10 G ioachino P iccoli
M om iano
11
F rancesco Poli
P o la
12 G iacom o P ontevivo
R o v ig n o
13 R om ano T on etti
F ia n o n a
14 V ittorio Janchi
D rag u cli
15 Ignazio B rezina
L u b ia n a
10 G iorgio R avasini
T rie ste
legge
eom m ercio
teologia
leggo
filologia mod.
leggo
24 agosto
(eologia
m ag g io ran za
1891
25 ag o sto
im pieg.
d istin z io n e
1892
5 gennaio
filosofia
„
1893
27 dicem bre
m ag g io ran z a seienze e sa tte
1892
28 s e tte m b re
a g ro n o m ia
u n a n im itä
1892
16 se tte m b re
filosofia
,,
1892
9 febbraio
m ed icin a
»
1891
10 agosto
filosofia
d istinzione
1892
31 luglio
m ag g io ran z a
—
1892
12 ag o sto
—
»
1891
U n c a n d id a to fu rim a n d a to a u n a n n o , due a sei m esi.
L e p ro v e s e ritte n e lla sezione e stiv a 1912 si te n n e ro nei g io rn i 12-14
giugno.
T em a d i l a t i n o : L i v i o , a b u rb e c o n d ita X X I I , 50. T em a di greco :
E r o d o to I I I , 120-125. T em i d ’ita lia n o , a sc e lta : 1) II c a n d id a to scelga u n a v v en im e n to d e lia s to ria a n tic a o m edievale, ehe gli p a r piü d ra m m a tic o e im p o rta n te ;
ne faccia u n a b re v e n a rra z io n e e, a d d o tte le rag io n i p e r cui lo h a scelto, esponga
s o p ra di esso le p ro p rie con sid erazio n i. — 2) Le eondizioni sto rie h e n a zicn a li
h a n n o in sp ira to la piti a lta poesia (O m ero, V irg ilio. D a n te ). — 3) L e o pere degli
» e ritto ri 3ono u n a e h ia ra e sp le n d id a m an ife sta z io n e d e lla loro eoscienza.
—
61
—
C O N F E R E N Z E POPOLARI
Ly conferenze popolari presso le scuole medie sono raccom andata dal dispaccio ministeriale dd. 10 maggio 1901, N. 13964,
ehe vi riconosce un mezzo atto a promuovere i contatti necessari fra la
casa e la scuola. A noi il tentativo parve tanto piü consigliabile quanto
piti, in una cittä piccola ne soverchiamente ricca di risorse, gli scolari
traggono 1’ unico nutrim ento intellettuale dalla scuola. 11 tentativo
rusci al di la d ’ ogni speranza ; lo scopo delle conferenze, tracciato da
chi scrive nella prim a adunanza, fu pienamente raggiunto merce 1’ encomiabile zelo del collegio dei professori, 1’ appoggio intelligente del
Comune e della cittadinanza tu tta , il concorso entusiastico degli scolari.
La conferenza inaugurale fu tenuta addi 29 febbraio dal prof. Giovanni
Musner, sul Palazzo ducale di Venezia (con proiezioni). Seguirono applaudite — tu tti i giovedi — le conferenze del prof. Attilio Gentille,
del Ginnasio Comunale di Trieste, su La nascita deli’ opera ; del dott.
Mario Stenta, libero docente nell’ Universitä di Padova, sui Protozoi
e la loro dignita biologica (con proiezioni) ; del prof. Celso Osti su Arte
nordica e arte italiana (con proiezioni) ; del prof. Giovanni Quarantotto,
deli’ i. r. Accademia di Conimercio di Trieste, su Uno scolaro Mustre
del Ginnasio di Capodistria (Pietro Kandier — nel cinquantenario della
inorte) ; del prof. Ugo Pellis su Canti d’ arte e di popolo nel Friuli (con
audizioni al fonografo) ; del dott. Pietro Sticotti del Museo di Trieste
su Capolavori della■ scultura greca (con proiezioni) ; del prof. Orlando
Inwinkl suW E dissi solare (solo per gli scolari ; con proiezioni). Chiuse
e corono il ciclo delle conferenze un' audizione di mušica da camera,
ehe si tenne giovedi 25 aprile, col seguente prograinma :
1. E. Grieg : Sonata in La. minore.
2. Joh. Seb. Bach : a) Gavotte e Musette.
b) Preludio (TI. Suite inglese).
3. Beethoven : Sonata op. 90 (Non troppo vivo e cantabile assai).
4. Arcangelo Corelli (1653-1713) : Sonata in Re minore.
5. Chopin : Notturno in Fa diesis maggiore.
6. a) Gastone Zuccoli : Piccolo scherzo.
b) Debussy : Deux Arabesques.
Furono esecutori i signori maestri Gastone Zuccoli di Trieste
e Guidone Smareglia di Pola, e gli scolari e il pubblico, intervenuto in
folla, rim eritarono di ripetuti entusiastici applausi i due esimi artisti.
La Direzione rinnova qui i piü vivi ringraziamenti a tu tti
i cortesi che salirono alla cattedra del Ginnasio; al prof. Inwinkl, che
fu, coadiuvato dallo scolaro Rodolfo Ceol della V II, infaticabile allo
sciottico ; ai molti allievi delle classi superiori che, guidati dagli scolari
— 62 —
Caluzzi c Bussi di V III, fecero impeccabilmente gli onori di casa; alla
cittadinanza la quäle, con a capo 1’illustrissimo signor podesta, fu assidua
alle conferenze; al Municipio ehe concesse una riduzione sul prezzo di
eonsumo deli’ energia elettrica ; alla Societä Filarmonica che per il
eoncerto mige a disposizione il pianoforte sociale; alla Giunta provinciale deli’ Istria ehe diede in prestito le sedie; al dottor Gramaticopulo
che per la conferenza Pellis concesse 1’ uso del suo grammofono. 11
conto del fondo conferenze si chiuse con un saldo cassa a vantaggio (vi
e compresa un’ elargizione del signor ispettore distrettuale G. Parentin di cor. 4), che perm etterä di riprendere il ciclo a novembre.
—
6 ,"! —
IGIENE ED EDUCAZIONE FISICA
Le condizioni di salute della scolaresca o del collegio dei professori furono complessivamente buone, non ostante le deficienze deli’ edificio e deli’ arredam ento scolastico. 11 vecchio Collegio dei padri delle
Scuole Pie, col suo quadrato massiccio, il cortile a portici e in mezzo
il tiglio semisecolare, e monumento rispettabile e documento della
cultura capodistriana. Che corrisponda del tu tto ali’ esigenze moderne,
nessuno vorrebbe affermare. La disposizione dei locali presenta gravi
incouvenienti e potrebbe, in caso d ’ incendio, aumentare considerevolmente il pericolo. Le finestre, piceole e mal distribuite, non pennettono
la necessaria abbondante illuminazione ne offrono, d’ inverno, tu tto
il riparo desiderato contro i rigori del freddo e la violenza della bora.
II sistem a di calefazione e deficiente. I pavimenti, di legno dolce, assorbono 1’ olio eome spugne, si sfibrano e sfaldano sotto le scarpe. Al pianterreno 1’um idita impregna 1’ aria d ’ un odore di muffa. I cessi e i banchi
ricordano tempi molto passati.
T u tta via non giova illudersi ne pensare a un nuovo edificio. E,
franoamente, il Ginnasio e affezionato alla casa delle sue gioie e dei
suoi dolori, dove a ogni passo s’ incontra una memoria ; anche se la
smania di riunire tu tto nei musai ha fatto togliere dal vestibolo e
dai portici le lapidi antiche che li decoravano. Ma e doveroso che il
no vrano erario sovvenzioni in misura conveniente il Comune, sempre
volonteroso, affinche col massimo rispetto dovuto alla tradizione sieno
conciliati i nuovi bisogni. Intanto, ]>er supplire alla deficienza della
luce, s’ e introdotta quest’ anno in tu tte le classi 1’ illuminazione elettrica ; e si sono chiesti i crediti necessari per rinnovare 1’ arredo sco­
lastico. Gli scolari furono sottoposti alla consueta visita degli occhi
e alla rivacoinazione. E sperabile che il Ministero aceetti le proposte
della Direzione a riguardo 1’istituzione del medico scolastico e 1’introduzione di un corso d’ igiene per gli scolari delle classi superiori. Per
fare il primo passo, si chiesero alla spett. Societä d’ igiene di Trieste,
che gentilmente le mando in dono, le tabelle colle norme igieniche e
col decalogo della strada.
Agli scolari il Ginnasio offre almeno, a inturgidire le vene, aria
in abbondanza. Aria e moto. Durante tu tti i riposi di ricreazione, fosse
caldo o freddo, gli scolari scesero in cortile. Tutti i mercoledi, quando
il tempo lo concesse, andarono al campo dei giuochi ali’ aperto fuori
porta alla Muda, e vi giocarono diretti dai professori Inwinkl e Piffer.
Purtroppo il campo dei giuochi e spesso allagato dalla pioggia o dalle
alte maree. Sarebbe cosa opportuna se, chi puo, cercasse di por rimedio
costruendo, con poca spesa, un argine. Durante la buona stagione gli
scolari si dedicarono anche al nuoto, al giuoco del tamburello, diretto
dal prof. Largaiolli, e allo šport nautico. Al quäle s’inscrissero cinquanta
— 04 —
scolari delle classi IV -V III che, divisi in armi secondo 1’ etä e 1’ abilita
loro, si esercitarono a vogare ogni giorno dalle 18 alle 20. Eurono istruiti
dal prof. Eugenio Simzig, coadiuvato dai professori Bondi, Largaiolli,
Savoj e dagli scolari G. ßiondi di V II e A. Parovel di VI.
La ginnastica fu introdotta per la prim a volta (dal dicembre in
poi) come m ateria obbligatoria, ineominciando Jalla I e II. Cogli alunni
delle classi superiori chi scrive formö una squadra libera che si esercito
due volte la settimana.
Al tiro a segno s’ inscrissero 19 scolari di V il e VIII e vi furono
istruili con molta perizia e con zelo dal sig. prim otenente Emilio Simetzberger della compagnia di bosniaci di guarnigione a Capodistria. Alle
esercitazioni assistette il prof. Largaiolli. Due volte -— il 17 febbraio e
il 15 marzo — i tiratori, accompagnati da chi scrive e dal loro istruttore,
andarono in gita al bersaglio di Decani.
Delle altre gite segue qui 1’ elenco.
9 marzo : 18 študenti delle classi inferiori salgono sul S. Marco insieme
col prof. Bondi e vi s’ intrattengono per circa un' ora, giocando
alle bandiere.
15 maggio : 24 študenti delle classi IV, V e VI, accompagnati dai
professori Curellich e Simzig si recano a C ernical; il dopopranzo
6 di loro, guidati dal prof. Curellich, visitano la s rotta di
S. Servolo e ritornano a Capodistria col treno della sera ; gli altri
prendono la via del ritorno per Antignano e Scoffie e giungono
a casa poco prim a deli’ altro gruppo.
E. Simzig.
15 maggio : Venti scolari della III, accompagnati dai professori U.
Pellis e C. Osti, partirono da Capodistria alle 6 ant. e arrivarono a
M atavun verso le 10. Di qui scesero subito a visi tare le grotte di
S. Canziano, ammirando e godendo. R ipartiti alle 3 pom. da
M atavun arrivarono a Capodistria col vaporino delle 8.
C. Onti.
15 maggio : II prof. G. Musner con 21 scolari della I si reco alle sorgenti del Risano; in ferrovia fino a Villa Decani, poi a piedi. Dopo
un conveniente riposo ritornarono a piedi a Decani, dove pranzarono ; verso le 15 s’ avviarono alla volta di s. Caterina in Valle
d' Oltra. Dopo aver goduto di tu tte le distrazioni che offre quella
amenissima spiaggia ritornarono a Capodistria in punto alle 19.
G. Musner.
Vel longius in singulos annos, vel excelsior!
L ' anno scorso non piü lontano che ad Assling e a Rosenbach,
non piü alto che a metri 1836 : sulla Golizza delle Caravanche ; in
<|uesto fino a Villaco e fino a Noetsch e fin sull’ Alpe di Villaco — detta
anehe Dobratsch — delle Carnicho, a metri ben 2167, sur un monte
alto tanto, quanto di sciagurata memoria. Che il tristo gigante ai 25
febbraio del 1879 arrovescid sulla ridente cittadina di Bleiberg, sita a
mezzo della sua costa settentrionale — la dove ci sono le miniere di
— fi5 —
piombo e di zinco — una immane valanga e seppelli sott’ essa 7 case e
29 uomini. E volle forse sfogare cosi la gran bile, ehe lo rodeva dentro
fin dal 25 gennaio 1348, quando per il tremendo terrem oto, che allora
funestö gli abitatori di quelle regioni, tu tto erasi discosceso il suo fianco
meridionale e la immensa ruina precipitando nella valle della Gail
aveva per sempre subissato 7 fiorenti villaggi con 9 chiese.
A questa gita presero parte 33 scolari del ginnasio superiore, la
niaggior parte ancora pervasi dal fascino, ehe sul loro animo aveva esercitato 1' alta montagna 1' anno passato : 2 della classe V III, 14 della
V II, 8 della VI e 9 della V. Erano accompagnati dai professori 0.
Inwinkl, P. Savoj e sottoseritto. I quali avevano il loro compito spartito
cosi : il primo, siccome il piü giovane e forte e matematico per giunta —
gli altri due son filologi — doveva guidare la comitiva per le vie diritte ;
1’altro, „nel mezzo del camrnin di nostra vita“, camminare nel
mezzo di lei a mantenerne, come ora usa dire, elevatissimo il morale
ed anche il fisico; in coda il terzo, il decano de’ professori, il
piü vecchio di tu tti e perö piü esperto e piü cauto, a incorare i timidi e a sospingere i tardigradi col buono esempio
e la rapida parola. Ma perche in quest’ orto ci furono allori pochi da
cogliere, gli e stato poi affibbiato anche il gradito inearico di stendere
un po’ di cronaca delle gioconde giomate. E perö, tanto per non dimenticarsene, nota subito che i due colleghi il compito loro eseguirono a
puntino ; egli, come nell’ altra, cosi cerchera di fare del suo meglio
anche in questa bisogna.
Si parte dunque da Capodistria ai 14 di maggio, eh' e martedi, sul
vaporino delle 15 ; verso le 16 si e a Trieste, si corre alla stazione di
Campomarzio, si m onta in treno e alle 16.15 via — chilometri 206 —
per Villaco, dove si arriva alle 22.15. Nell’ „Albergo all’ agno d’ oro"
ci attende la buona cena, ch’ e divorata in breve. E si va a sorbire un
gelato al nuovo e splendido „Albergo del parco". l)i qui si torna all’altro
e si va a letto e si dormono sette ore di dolce sonno, balsamo alla fatica
del di seguente.
II 15, mercoledi, ci leviamo alle 7 e, bevuto il caffe, dalle 8 alle
10.30, per allenarci un poco, andiamo a zonzo per la bella e pulita cittä
dalle ampie vie : si vede da vicino scorrere sott o al ponte rapida e torbida la D rava ; si am m ira la mole im ponente deli’ edificio di quel gin­
nasio e se ne fa confronto, a dir vero poco lusinghiero, col patrio e
giustinopolitano; si visita quel gotico duoino ; si gira per la im­
mensa stazione ferroviaria centrale, incrociamento di ben sette linee,
alle quali si va e dalle quali si viene scendendo e salendo per infinite scale
e passando per un labirinto di portici sotterranei ; si passeggia attraverso i giardini e i parchi, tu tti accuratam ente tenuti e quanto mai
graziosi. Ma fa caldo come a Trieste — + 26° C—.
II pranzo dura breve come la cena : u n ’ ora. E alle 11.30 siamo
in marcia verso la meta.
Appena fuor di cittä, dalla via, ehe mena per i villaggi di San Gior­
gio e di Pogoeriach e šale dolcemente, il paesaggio intorno intorno appare molto ameno e in vita a intonare liete canzoni ; poi la šalita si fa
alquanto piü erta ; ma e ombrosa sempre. Cosi alle 13.45 siamo giä al
villaggio di Heiligengeist, šaliti da 508 a metri 891. A quest'ora il caldo
— 66 —
si fa sentire per bene : il term om etro segna + 150° C. Pero faceiamo ijni
una sosta di mezz’ ora a rinfrescar le vene e i polsi a im a pura fonte
e a rifocillar lo stomaco con una tazza di gustoso latte. Poi ci riponiamo
in cammino. II sentiero diventa sempre piü ripido ; ma, in compenso,
šale per boschi e prati, ehe porgono refrigerio di frescura e mandano
soavi profumi di erbe e di fiori. Alle 15.30 c' im battiam o in un’altra
fonte e anche qui ci fermiamo mezz’ ora a ristorarci a quell’ acqua,
che p ar nettare, e a riem pirne le borracce. Dopo un’ altra mezz’ ora
di cammino raggiungiamo la capanna Otto. Dove accade 1’ avventura
pili interessante di tu tta la gita e m erita come tale di essere narrata
particolarm ente.
Giace la capanna, per chi sale, a manca. E, quando la stagione
e piü inoltrata, ogni stanco passeggero vi entra liberamente e vi trova
pagando di ehe rinfrancarsi. Con tale speranza in cuore anche noi sospingiamo la porta, ehe si apre senza difficoltä, e ci precipitiam o dentro.
Ma ehe visione e questa ? Tre uomini di verde vestiti, tranquilli e silenti, siedono su d ’una panca lungo una tavola. Un quarto, zitto anche
egli, muovesi a m ala pena e spilla birra da un barile pošto in un canto
e in ampi calici la depone dinanzi ai tre, che, quieti e taeiti sempre,
se la cioncano beatam ente. Ne per quanto chiasso facciamo noi nell’ entrare ne per (pianto salutiamo, quei tre si scompongono ne dieon verbo
e men ehe meno ci offrono da bere, m entre il quarto fa lo stesso. Pare
questo un autom a e i tre piuttosto mummie am nnitolite nei secoli, meditabonde deli’ aurea sentenza : il silenzio e d ’ oro. Noi si rim ane come
intontiti : non so, se piii per lo strano spettacolo, ehe ci sta dinanzi,
o per la bizzarria della sorte, ehe la fresca pallida cervogia ci mostra
si vicina senza ehe vi possiamo accostare le sitibonde avide labbra e
c’ infligge un vero supplizio di Tantalo. Ma poi facciamo di necessitä
virtü : usciamo e ci rim ettiam o in cammino. Ne ci e dato quindi d ’ imaginare chi possano essere i quattro enti stravaganti, donde vengano
c a ehe nazione appartengano, se di questo mondo o deli’ altro.
II bosco comincia a diradarsi. Poco dopo appaiono in alto le magnifiche conehe verdi delle pasture. Poi la via si fa piü erta ancora o,
per lo sfasciume, ehe la ricopre, piü aspra ; ma in compenso di pari
passo la tem peratura si rinfresca. Sebbene soffi, violento abbastanza
e molesto, il vento umido da mezzogiorno, ehe gli alpigiani tedeschi
cliiamano foehn: ed e il fauonius — tra ponente e m aestro per altro
— dei latini, il favonio o coro o zefi.ro nostro. Dopo un po’ ancora la
via e le adiacenze cominciano a essere coperte a tra tti da
larghi e spessi strati di neve, in cui qua e la le gambe si
affondano anche fin sopra i ginocchi, e in certi punti, sulle chine,
camminarvi su riesce, per non dir pericoloso, assai malagevole.
Ma qui il capo della spedizione precede tu tti e stam pa 1’ orm'j.
che gli altri debbono cauti seguire 1’ un dopo 1’ altro. Finalm ente si
fanno vedere alquanto sotto alla cima del monte i due rifugi della Societa alpina tedesca-austriaca. E ci si arriva — ma dopo lunga illusione
di arrivarci di inomento in momento — chi prim a chi poi, intorno alle
18.30.
Deposti in fretta sacchi e borracce, corriamo sulla vetta a riguardire
il panoram a, quando il sole tram onta. II panoram a, che di qui si presenta
— 67 —
per amplissimo giro agli sguardi am m irati, e de’ piü grandiosi e de’ piü
pittoreschi, che sappiano offrire le Alpi, indimenticabile, ineffahile.
Alla eui contemplazione si deve abbandonarsi in tan to maggior estasi
rapiti, in quanto avviene fra le due veechie chiese, ehe si ergono sulle
due cime del m o n te : l’una, tedesca, ad O rie n te , piü in a lto , sopra il
burrone eagionato dal terrem oto ; 29 metri piü basso 1’ altra, slava,
e piü a, occidente. Oh, le innumerevoli cime gigantesche, indorate dagli
ultim i raggi del sole, che a noi d ’ intorno si adergono ! Eceo il Grande
Obir, il Grintouz, il Mittagskogel, il Tricorno, il Razor, il Jaluz, il Manliart, il Rombon, il Canin, il Montasio, il Cimone, il Mittagskofel, la
M armolata, il Kollinkofel, il Gran Veneziano, il Gran Campanaio, il
D achstein e va pur lä discorrendo. Ecco in fondo alle ridenti valli, che
da loro anno nome, la D rava e la Gail, che si svolgono come nastri
d ’ argento, e i loro affluenti. Ecco i laghi azzurri : di F aak, di
W oerth, di Ossiak ed altri minori ; ecco, per non dire che le piü
grosse, le c ittä di K lagenfurt e di Villaco. E mille borghi e mille
villaggi. O spettacolo, che la p:ü fervida fantasia trascende !
R allegrato cosi lo spirito, si cala all’ albergo maggiore. £ un
edificio tu tto di pietra, grazioso di fuori, comodo e pulito di dentro,
finito di costm ire, come dice 1’ iscrizione, nel 1910, che sarebbe arcidegno
di figuraxe anche fra i migliori di Capodistria. L ’ altro e una fabbrica
piü piccola e piü vecchia, in legno, dove si dorme soltanto : sulle materasse, a buon mercato. F ra 1’ uno e 1’ altro i giacigli sono cinquanta.
L ’ imbandigione va, a dir vero, un po’ per le lunghe, sia per la
poca pratica degli albergatori, che son novellini. sia perehe sono in due
soli a cuocere e a servire ; ma, in compenso, sono molto appetitose le
pietanze. E negi' intermezzi fra una p o rtata e 1’ altra si ciarla o si canta.
Cosi il tempo passa in allegria, finche battono le 22, ch’ e l’ora fissata
per ire a riposare. La tem peratura nell’ albergo e di + 6° C, di fuori
d ’ un grado piü bassa, e nella notte fischia piü forte il foehn. Ma sui letti
morbidi, sotto alle morbide e calde coperte, a ta n ta altitudine raggiuuta
faticando — ed e novita quasi a tu tti dormire in un rifugio alpino,
m entre di fuori la neve sgela e fischia il vento, a ta n ta altitudine — si
dorme saporitam ente.
11 giomo di giovedi, 16, i piü sono in piedi prim a delle 5, a riamm irare dalla cima il panoram a : nella luce rosea del sol che sorge, anche
piü magnifico, s’ e possibile, che al tram onto della sera. Poi si fa colazione e il fotografo della compagnia, ch’ e lo stesso dell’ anno passato,
ne prende il gruppo in mezzo alla neve. E via alle 7.15 giü per la ripida
discesa meridionale, che comincia accanto alla chiesa slava: un sentiero
che va a serpentina, prim a su terreno brullo, poi fra il verde del bosco
pien di fragranze primaverili. Anche qui ampie distese di neve ricoprono
a tra tti il dorso del monte e bisogna qualche volta muovere i piedi piü
guardinghi ancora che nella salita. La tem peratura, ch’ era nelle ore
prime di + 5° C, si fa man mano piü calda.
Con u n ’ unica ferm ata di mezz' ora all’ unica fonte, che s’ incontri
per via
e il fotografo ne approfitta per prendere im altro gruppo —
si arriva a Noetsch, nella valle della Gail — metri 559 — a ore 9.45.
P ur nella discesa non succede, come nella salita, che un solo
fatto notevole. Le scarpe di uno seolaro, sia che il lungo andare di su
— r>8 —
di giii le abbia stanche, sia che sian preše da irresistibile sim patia per
la molle e candida ne ve, abbandonano in essa il ferrato tacco. Stupido
rimane il giovane, ehe si vede fatto piü eorto, e i eompagni ne ridono
di euore. Ma ei non si dispera ; anzi par contento di poter proseguire
il eammino d ’ alquanto alleggerito.
Alla stazione si fa uno spuntino e poi si parte sul treno, ehe —
chilometri 26 — arriva a Villaco alle 11.35. All’ „Albergo della stazione“
pranziamo bene. E alle 12.41 novamente in treno per il ritorno. Appena
fuori di stazione, quando il caldo e giä ricomineiato, Giove, pluvio e
propizio, ci manda giü una pioggerella fine fine, che ci aceonipagna fin
quasi a Gorizia e rinfresca deliziosamente aria e vagoni. Alle 19.30
siarrlo a Trieste e alle 20.15 felicemente di ritorno a Capodistria.
Dove gli seolari, sentendo strapotente 1’ impulso di sfogare aneo
una volta la piena del loro contento per tante e cosi elette emozioni
provate e di esprimeme la loro viva gratitudine ai sapienti accompagnatori, li accompagnano un per uno alle loro case e li salutano con tre
cordialissimi unanimi : „evviva ’l professor !“
Quantunque giä durante tu tta la gita avessero gli seolari manifestata la loro gioia, allegramente cantando senza tregua : sul vaporino
e in treno, seduti e camminando, salendo e scendendo, nella locanda
e nel rifugio e sempre, fino a diventarne rochi.
Del resto, a prescindere dall’ avventura Otto e dai tacchi
perduti nella neve, tu tto era andato per lo meglio. E 1’ arm adietto farmaceutieo, se non fosse che le precauzioni non sono mai troppe, non
m eritava quasi di esser trascinato dietro. Che non vi si ricorse che una
unica volta : per medicare la feritina cagionata da un insetto vendicativo a uno scolaro dispettoso. Ma vero e che al par di tu tti gli altri
gitanti neanche quest ’nltimo non mancö alle lezioni del di seguente.
Ben si pnö dire dunque che la gita e stata delle piü felici, piü emozionanti e piü memorabili fra quante ne abbiano intraprese gli seolari
da che esiste il ginnasio.
Che se delle tre giornate ci poniamo in fine a fare, a mo' degli
avveduti m ercadanti, un po’ di bilancio, troviam o :
A ll’ attivo: aria purissima immagazzinata nei polmoni, quäle
antidoto a quella men pura delle aule scolastiche — a parte le ore, che
furono 13.22, impiegate a percorrere i 438 chilometri di ferrovia, „pigiandoci alla bella le budella“, canterebbe, se fosse vivo, un
professore abate, igienico esercizio anche questo, se altro mai, e
le 7.38 consumate ne’ lieti pasti e le 14 donate al dolce sonno — ore
18.15. Delle quali : seduti in coperta del piroscafo 1.35; a Trieste e
a Villaco camminando 3.55 ; salendo — metri 1659 -— 5.50, scendendo
— metri 1608 — 2.15 ; sulla v etta del monte 3.15 ; qua e lä sostando 1.25.
A l passivo : non piü di corone 17.40 a testa. Perche, bisogna dirlo,
tu tti, e direzioni ferroviarie e locandieri, tedeschi o slavi che fossero,
andarono a gara nel concederci ogni sorta di facilitazioni e di ribassi
e ci accolsero bene dovunque. Anche la Societä di navigazione capodistriana ci accordö di transitare da Capodistria a Trieste e viceversa
a m etä prezzo, facendo risparmiare a ognuno 40 centesimi. Ne sieno
qui tu tti ringraziati.
— 69 —
Utile netto : ore 53.15 di svariato svago, vigorosa scossa a tu tto
1’ organismo, purgagione radicale di tu tti i mali umori, calmante efficacissimo d' ogni nervosismo, affinamento di t u t t ’ e cinquc i sensi,
elevazione non effimera deli’ animo, educazione e istruzione della
mente, s’e vero — e non puö non essere — che
Ogni pianta, ogni fiore, ogni arbusto
a sull’ Alpe una dotta favella,
eome in cielo ogni raggio di stella
manda un riso di arcana beltä.
Pro f. d. Vntovnz
— 70 —
ELENCO DEGLI SCOLARI
alla fine deli’ anno scolastico 1911-12
Classe I.
B aselli P ie tro d a P a re n zo
B assanese P ie tro d a B uie
Belci G iuseppe d a D ig n a n o
B ensich G io v a n n i d a C a p o d istria
B e n v en u to A ttilio d a Iso la
B ereich. P ie tro d a D ig n a n o
B e rto c h T o m m a so d a B erto ch i
Calogiorgio L u cian o d a C a p o d istria
C aluzzi G uido d a P a re n zo
* C hiades U go d a M onfalcone
C um in G io v a n n i d a T rie ste
D olise M auro d a Iso la
D e p a n g h e r A n to n io d a C a p o d istiia
D esto F ra n c esc o d a M onfalcone
D evescovi G io v an n i d a Iso la
D u d in e E m ilio d a Iso la
F ra n c o V itto rio d a P o rto le
H o rv a tic h A n to n io d a C a p o d istria
— Leiss d e L a im b u rg C esare d a T rie ste
* L ongo V itto rio d a C a p o d istria
L ull ich G io v a n n i d a P o la
* M a itissa B ru n o d a P o rto le
M illia A n to n io d a R o v ig n o
M in u tti Q uirino d a C a p o d istria
M orello A nto n io d a C a p o d istria
O livieri V itto rio d a G risig n an a
P a sq u a lis A n to n io d a C a podistria
l’e lla sch ia r V itto rio d a C ap o d istria
P e tris S te fa n o d a V eglia
Piccoli P io d a M om iano
P ie ri R e n a to d a C a p o d istria
P olley O tto n e d a T rie ste
P o n te v iv o L u ig i d a R ovig n o
— Q .uadranti U go d a U m ago
Q u a ra n to tto E m ilio d a Iso la
R e n d ic h M ario d a C a p o d istria
de R icci M assim o M ario d a G radišča
S buelz G iuseppe d a C a p o d istria
S ch er N a za rio d a C a p o d istria
Signori G iu sto d a R o v ig n o
N O TA . — u sc ito d u r a n te l’ a n n o .
* idoneo oon distinziono.
T onco F ra n c esc o d a O rsera
V a sc o tto S e b a stia n o d a Iso la
V a to v a z A n te n o re da C a p o d istria
V ecchi A scenzo d a M assa F e rm a n a
V illa to r a P ie tro d a R ovig n o
V issich G io v an n i d a C a podistria
36
Classe II
B ern o b ich G iuseppe d a V isignano
B ru n io h G iorgio d a P ira n o
— C ernobori G iorgio d a P ro m o n to ro
D a lla V ia G io v an n i d a C itta n o v a
D a lm istro E zio d a Iso la
D a n d ri L u ig i d a Iso la
D e p a n g h e r A n to n io d a C a p o d istria
* D ep ase Silvio d a Iso la
D e ste A n to n io d a C a p o d istria
D u d in e D o ro te o d a Iso la
F e rian c ic h G iuseppe d a C a p o d istria
F o n d a E g id io d a C a p o d istria
— F o n ta n o t G io v a n n i d a C a p o d istria
G ra m atic o p o lo M arino d a P o la
L ucas E m ilio d a A lbona
M am olo P ie tro d a C a p o d istria
* M arini N o rb e rto d a V isinada
* M artincich M ario d a B uie
M artissa M ario d a C a p o d istria
M artissa N icolo d a C a p o d istria
* P a v ic h G io v a n n i d a P ro m o n to ro
P e r to t M assim iliano d a P o la
P izzarello V itto rio d a C ap o d istria
P o ro p a t C o rra d o d a P in g u e n te
S a n tin S ilvio d a P o la
S te n n e r S e b a stia n o d a C a p o d istria
U p la z n ik F e rd in a n d o d a P o la
— V e n tu rin i F ra n c e sc o d a Iso la
— W u rm b ra n d B ru n o d a R o v ig n o
Z ad a ric c h io P ie tro d a R ovigno
30
71 —
Classe n i .
A litik E m ilio d a W indiscli F e is tr it/
B e ltra m i G iov. H a t t . d a Ümö-go
Cool Oarlo d a C a p o d istria
C im ad o r C arlo d a P isino
— D ’ A m brosi A rtu ro d a T rie ste
D a n d ri G io v an n i d a Iso la
D el T o rre G iu sep p e d a R o m an s
D e p an g h e r A n to n io d a C a p o d istria
D u d in e L in o d a Iso la
* F io re n tti M ichelangelo d a T re n to
G a m b el R a im o n d o d a P o la
G ra m atic o p o lo B ru n o d a P o la
* G rassi M ario d a U m ago
* G rignaschi G iuseppe d a M uggia
G ulin L uigi d a Sieciole
H erceg R o b e rto d a C a p o d istria
K rištofič G uglielm o d a C a podistria
L ongo P ie tro d a C a p o d istria
M icatovich G io v an n i d a T orre
* M uggia F ran cesco d a U m ago
P a u lin R icc ard o d a C astelnuovo
P e sa ro G iovanni d a C a p o d istria
P e ta rin D o n a to d a S d ra u ssin a
P e tris d e P e trisso d a C herso
R a d in G iuseppe d a C itta n o v a
— S buelz B asso d a C a p o d istria
S ig n o ri P ie tro d a R o v ig n o
T assini G u a ltie ro d a V eglia
T ra v a n V irgil io d a V isignano
T u ia ch A lfredo d a P o la
V a sc o tto G iuseppe d a Iso la
V e n tre lla L u ig i d a P ira n o
X illo v ic h D om enico d a V alle
Z an ella F e rru c c io d a T rie st«
Classe IV.
P a lia g a G allian o d a O rsera
P a sq u a lis V itto rio d a B uie
P a u le tig C esare d a S ag rad o
P e tris d e S te fan o d a C herso
* R icco b o n C arlo d a C a p o d istria
S a n tin M ario d a A lbona
T oncovich G iuseppe d a F o n ta n e
V e n trella G iuseppe d a P ira n o
V isin tin i A n to n io d a P in g u e n te
V olpi d e N icolö d a T rie ste
Z e tto P ie tro d a C a p o d istria
R icci de B ian c a d a P o la (stra o rd .)
.-{4
Classe V.
B e n e d e tti A n d re a d a P ira n o
B e n v e n u ti V irgilio d a Iso la
C ostanzo N icolö d a T rie ste
C ovrich S igifredo d a V erteneglio
* D eg rassi A m a to re d a Iso la
M arcolini A ttilio d a C a p o d istria
M ftrocco N icolö d a R ovig n o
N a d o v ich N icolö d a R o v ig n o
N o v ao h M ario d a T rie ste
P a c o v ic h E m a n u ele d a R a cc o to le
P o ld ru g o A n to n io d a A lbona
P o n to n O rtensio d a C ervignano
S a n tin A nto n io d a R ovigno
S a n v in ce n ti D om enico d a D ig n a n o
S bisä B ru n o d a P o la
V alcich D om enico d a A lbona
— V alussi M a rian o d a S. P olo (Monfalcone)
V a to v a z D om enico d a C a p o d istria
V enier F ran cesco d a R ovig n o
Z e tto A nto n io d a C a p o d istria
Z u sto v ich O n o ra to d a A lbona
21
B enussi F e d e ric o d a T rie ste
* B ratt.i A ttilio d a C ap o d istra
Ca ta n i A m edeo d a R o m a
C ernobori M ichele d a B agnole
C lsva D om enico d a P aren zo
D e ila S a n ta A ngelo d a C a podistria
D e m a rtin i U m b e rto d a C a stag n a
D e p a n g h e r M ario d a C a p o d istria
D e ste M ario d a Iso la
F io re n tü F e rru cc io d a T re n to
F ra u s in M ario d a M uggia
H a rtm a n n A n to n io d a C a p o d istria
K o ssier A n to n io d a T rie ste
K re b s A lb e rto d a V eglia
L az za ri P a o lo d a T rie ste
Li us G iacom o d a M ontona
L o re n z u tti D om enico d a Iso la
L u cas A rrigo d a A lbona
* M iancicli M ichele d a S b a n d a ti
M ihalich M ario d a T rie ste
M oscheni F ran cesco d a D ig n a n o
M uiesan D om enico d a P ira n o
Classe VI.
B e rn a rd i A ntonio d a P ira n o
B r a tti A n d re a d a C a p o d istria
B razzan o v ich G regorio d a T rie ste
C hierego N icolö d a P ira n o
D e p ase P ie tro d a Iso la
* D erin G iovanni d a C ap o d istria
D riu s F ra n c esc o d a T rie ste
* F o rn a sa ro F o r tu n a to da P ira n o
G h e rb az G iuseppe d a H o b o k en
(A m erica)
* G ropuzzo D om enico d a D ig n a n o
M arin az V itto rio d a P o rto le
P a ro v e l A n to n io d a C a podistria
P a r u ta A nto n io d a C a p o d istria
S a n d rin G iuseppe d a C a p o d istria
S a n tin G io v an n i d a A lbona
S usani G uido d a M ontona
Ui
— 72 —
Classe VII.
d ’ A m brosi G uido d a liuie
A pollon io A lfonso d a O rsera
* B a b u d ri S te fa n o d a P a re n zo
B acich G iorgio d a C a p o d istria
B a n e h e r V itto rio d a V alle
B ilu cag lia G io v a n n i d a D ig n an o
B iondi G iacom o d a B o v ig n o
C am us F e rru cc io d a P isino
C andussi G iu sep p e d a R o m an s
Ceol R o d o lfo d a C a p o d istria
Č ern u ti E n ric o d a C ervignano
C ociancich F ran cesco d a Iso la
D an elo n F ra n c esc o d a P a re n zo
D e fian c esch i L uigi d a D ig n an o
* D e lca ro G iuseppe d a D ig n an o
D e p ase P ie tro d a Iso la
D olenz G iuseppe d a R ovig n o
F o n d a B a rto lo m eo d a P ira n o
L ucas G iuseppe d a F ium icello
P a ro v e l V itto rio d a C ap o d istria
Pesel N icolö d a R o v ig n o
R u b in i V irgilio d a T rie ste
R u z zier L uigi d a P ira n o
S b isä F ran cesq o d a P a re n zo
T assin i F e rru cc io d a V eglia
V ern ier M ario da D ig n an o
Zeleo M arco d a V isignano
27
Glasse VIII.
B o n ifacio V itto rio d a T rie ste
B ussi C arlo d a T rie ste
C aluzzi N icolö d a O rsera
F ra n o lic h P ie tro d a Gallesa.no
G erin F ra n c esc o d a C a p o d istria
L u sin a G iuseppe d a V eglia
O tto c h ia n G iuseppe d a G im ino
I’aliaga G iovanni d a R ovig n o
P a u lu zz i O tto n e d a V erteneglio
9
— 73 —
STATISTICA DEGLI SCOLARI.
C L A S S E
1
I s c r i tt i a lla fine d e ll’a n n o scolastico
1910-11..................................................
Is c ritti al p rin cip io d e ll’a n n o scola­
stico 1911-12 ...................................
A c c e tta ti d u ra n te 1’a n n o ................
A ssiem e
11
1,1
IV
VII
Vlil
14 27
9
16
194’
1?' 31’ ?,1 IB 9,3
1 2
l1
7
2
2043
6'
9
210*
1 3 — ____ —
1
1 ____
1
1 1 —
O1 —
1 —
01 1
40
8
4
33
4 5 ' 29 331 33' 21
A c c e tta ti la p rim a v o lta :
l. d a lla sc u o la p o p o lare ............
2. p r o m o s s i .......................................
3. rip e te n ti .....................................
4. d allo s tu d io p riv a to ................
40
—
3
— —
O1
1
A llievi che giä fre q u e n ta ro n o 1’ is titu to :
1. p r o m o s s i ........................................
2. r i p e t e n t i ........................................
—
5
20
5
U scirono d u r a n te 1 'a n n o scolastico
2
4
Assieme
V,
28 40 37’ 23
451
V
26 28' 20
1 —
6
2 —
16 24'
14 22
7
1
1 —
1 —
—
137'
18
—
9
liiin a s e ro a lla fine d e ll’a n n o sco­
lastic o :
1. p u bblici .......................................
2. p riv a ti e s tra o r d in a ri ............
44 23 31 33 20
o
1 1* —
16 24
9
1** —
200
5
A ssiem e
44 23- 31' 33' 20
16 24'
9
2005
6
5
1
71 6
3
3
16’ 20 19* 14
8 18 (i
—
2 0‘ 2
1 5
2
—
3 —
1> J
1 —
1 — — — —
—
3
1 —
1 — —
— —
471
123*
14*
9'
4
3
D a C a p o d is tria ...................................
D a li’ I s tr ia (esclusa C ap o d istria) . .
D a T rie ste ............................................
D al F r i u l i .................................................
D a a ltre p ro v in ce ..............................
D a li’ e ste ro .............................................
16
22
2
3
—
1
C a tto lic i
44 232 311 33’ 20
.................................................
16 241
I t a l i a n i ......................................................
S l a v i ...........................................................
43 2 12 281 33> 20 i6
1 2
3 —
—
D om icilio d ei g e n ito r i:
a C a p o d istria ...................................
a l t r o v e .................................................
21
23
121 15 12i 3
16* 21 17
n1
24*
9
2006
9 1^>46
— 76
G 4
1
10 2 0 1 8
742
126®
1
■ 1
* A llieva stra o rd in a ria .
** Soolaro stra o rd in a rio .
6
C L A S S E
II | III
E t a degli s c o l a r i :
D ’ a n n i 1 1 ..........
12............
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
IV
V
VI
VI!
YIII
1
22
23
36*
23>
5
3
10*
41
22'
23
17
11
191
4
31
21.
A ssiem e ! 44 232 31
C lassificazione d e fin itiv a d e ll’anno
sco lastico 1910-11:
id o n ei con e m i n e n z a ..................... i
id o n e i........................................
c o m p le ssiv a m e n te idonei
n o n id o n e i..............................
A 83i e m e
C lassificazione finale d o ll’a n n o sco­
lastic o 1911-12:
idonei con e m i n e n z a .....................
id o n e i...............................................
c o m p le ssiv a m e n te idonei ............
a tt e s t a t i in te rin a li ..........................
n o n id o n ei ........................................
n o n classificati...................................
A ssiem e
P a g a ro n o il d id a ttro
E ra n o ese n ti
Im p o rto to ta lo
Assieme
I
II
I
II
1
II
sem .
sem .
sem .
tem .
sem .
tem .
Assiem e
Im p o rto d elle t a s s e :
d ’am m issio n e ...................................
p e r m ezzi d id a ttic i..........................
p e r i g iuochi a li’ a p e rto ............
p e r d u p lio a ti ...................................
33* 20
o
1
16 ! 241
3
3 —
1
11 20
7 i 13
200 r'
19
4 1 —
1261
15
28
2(5 3 8 3 7 ' 23 I 15 27 ! 8 14
188'
181
7
6
1
3
4 4
3
1
24 j 12 i 16 20 | 15
6 1' 3
5 —
2
21
1
8
5
1
I1' 1>| 1
44
7
4'!
3
—
232 31’ 33* 20
01
16 24'
20
129
15'
5
27'
43
2005
76
8 13 8 4 6 6 2
29
95
4
8
7
23 13 18 17
5
131
5
17 19 21 25 17 10 17
113
22 13 15 17 13 12 17
4
870 240 390 240 120 180 180 60 2280
690:390 540 510 210 120 240 150 2850
1560 630 930 750 330 300 420 210
210
♦•20
5130
0-40 4’20 226-80
856
214«)
22
*) Si a g g iu n g a il c o n trib u to dello S ta to d i oor. 100 e il c o n trib u to
de lla G iu n ta p ro v in eiale doH’ I s t r i a (a lla q u ä le la D irezione p orge v iv i rin g raziam en ti) p u re d i cor. 100.
— 75
CL A S S E
'
S co lari s t i p e n d i a t i ...............................
2
11
111
1
2
1»
3
VII
V
—
2
3
VIII
____
Assieme
13
ir a p o rto ........................................
260 320 388 570 — 268 — 536
2342
S eolari s u s s id ia ti:
d a l G overno ...................................
im p o rto ........................................
2
1 2
2
4 4 2
3
50 100 120 230 240 120 220 120
20
1200
d a lla G iu n ta p ro v in cialp ............
im p o rto ........................................
1
1
1
1
1 2 3 2
40 40 40 40 80 120 90 50
12
500
F re q u e n ta ro n o i corsi l ib e r i :
d is e g n o ........................................
lingua c ro a ta ..........................
ste n o g rafia ..............................
g in n a s tic a ...................................
— —
4
7
— —
9
3
—
5
1
12
3 —
3
3
3 2
1 6
—
—
4
1
1 —
2 2
17
20
18
11
mgmmrmmsmm
—
77 —
F O N D O DI B E N E F I C E N Z A
Gestione dal 1. luglio 1911 al 30 giugno 1912:
Cor.
Cor.
c.
ENTRATE
c.
U S C IT E
C ivanzo 1911..........................
C o n trib u to degli sco lari p e r
le g a tu re ..............................
In te re ssi m a tu r a ti a d d i
1/2/1912 . .
In e a sso n e tto fe sta d i ballo
E la rg izio n e del S ignor d o tto r L u ig i e S ig n o ra L en a
L ongo ...................................
d e lla G iu n ta p r o v in c ia le ..
del R .m o O rd in a ria to v e ­
scovile d i P a re n zo m ed ia n te la D irezione del
C o n v itto D iocesano . . . .
Aasiem e
173
13
P e r lib ri n u o v i .....................
p e r sc a rp e d i g in n a s tic a ..
110 30
p e r s u s s i d i ..............................
Špese v a rio ..........................
135 80
«05 92*
20
300
Assiem e
489 72
23 30
1(>0
25
673
27
—
B IL A N C IO :
I n tr o ito ...................................
E s ito ........................................
120
1405
V )l
15
f?
C ivanzo
1405 15
673 27
791
88
II
fondo di beneficenza possiede un capitale in obbligazioni di
S tato vincolate nell’importo nominale di Corone 3300 ed una ricca
33^
collezione di testi scolastici, ehe vengono prestati, durante 1’ anno
'
w si
scolastico, a scolari diligenti e bisognosi.
'Kjf-rJ
Ali' inelita G iunta provinciale deli’ Istria, alla reverendissima
Curia vescovile di Parenzo e a tu tte le persone ehe con oblazioni
in denaro o in a ltra m aniera benefiearono gli scolari di questo
istituto, la Direzione, in nome dei beneficati, porge vivi e sentiti
ringraziamenti.
L ’ a r a m in is tr a to r e :
Dir. G. V 1D O SSIC H
I
r e v is o r i:
Prof. G. V A T T O V A Z
Prof. C . O S T I
*) C om prese le obblazioni d i Cor. 20 d el Signor A lberto V issich, d i Cor. 10 del
S ignor d o tt. G ram m atico p o lo , d i Cor. 5 del Signor D av o rin o W eingerl, conse g n a te d ire tta m e n te a lla D irezione.
\
AVVISO
P E R L’ A N N O S C O L A S T I C O 1912-13
L ’anno scolastico 1912-13 incomincerä il 16 settem bre a. c.
L ’iscrizione principierä il giorno 12 settembre.
T u tti i ragazzi ehe vorranno entrare nella J elas.se, e quell i, i
quali da un altro ginnasio entreranno in una delle altre classi di questo
istituto, dovranno presentarsi in Direzione accompagnati dai genitori
o dal rappresentante dei medesimi, e m uniti della fede di nascitä,
deli’ attestato dimissorio della seuola eventualm ente frequentata e
di un eertificato medico.
I
genitori sono ten u ti a dar avviso alla serivente presso quäle
famiglia intendano collocare a dozzina i loro figli. T u tti gli scolari
ehe debbono assoggettarsi ad un esame di ammissione, dovranno
esser presenti addi 16 settem bre alle ore 8 ant.
Gli scolari ehe frequentavano nell’anno scol. decorso una delle
elassi di questo ginnasio, sono obbligati a presentarsi per 1’iscrizione nei giorni suindicati e ad esibire alla serivente il loro ultim o
a tte sta to sem estrale. Coloro ehe trascureranno di farsi regolarmente
iserivere, passato il 18 settem bre, verranno senz’ altro respinti.
All’a tto deli’ iserizione ogni scolaro nuovo pagherä le tasse
preseritte nell’ im porto di eorone 9.20 ; tu tti gli altri, senza eccezione,
la tassa di eorone 5.—, elie servira per 1’aum ento dei mezzi didattici, per rin erem en to della biblioteca giovanile, per la m anutenzione dei canotti ginnasiali e per i giuochi giovanili.
Per gli esami d ’ ammissione sono fissati i giorni 16 e 17 settem bre;
per gli esami suppletori e di riparazione i giorni 16, 17 e 18 settem bre.
L ’ufficio divino di inaugurazione si celebrerä addi 18 settem bre
alle 8 ant.; 1’ istruži one regolare principierä il 19 settem bre.
Quegli scolari ehe vorranno chiedere 1’ esenzione dal pagamento
del d id attro o 1’ aggiornamento del medesimo, si procurino a tempo
1’ atte sta to di povertä, esteso in tu tta regola. Alla loro istanza
aggiungeranno anche 1’ ultim o ordine di pagamento deli’ im posta sulla
rendita personale dei genitori, qualora questi abbianö una rendita
annua superiore ali’ im porto di 1200 eorone.
Dalla Direzione deli’ i. r. Ginnasio superiore.
II
D i r e tt o r e :
D ott. G ius. V idossid)
.n -
c*i
. ■ : :.rv. r
!
i
•
j
■■ :. ■
.>
'
■ c ■:
:
.
.
:v
•' ■
,:
)
:
•
’■[:::: •
0
;
: '■
.
. ..
7 -
: 't
■
•
•;
': .
■
-v’
•') , ..
:
.
; :J ;
•' . i ■
’ •>
.
•. ■
.
' *
• / : >■■■ v r ■ '•
.
•••’ ■
:
'
■>:
.
.
-
;
[■>;
■
. : ' i vt
; !'i
"
''
..
.
■.
:
'1
■
-
■
-: Y
’ ...
:
■
'
1
. '! '
i
’
■
<
■
*
:
■ :1 :
. '
Ascensione degli scolari sul Monte Dobrach — M aggio 1912.
V
K
v
.
■
< 0K ^:
ms
m äW
iw ffl
M?y
: V;(
M
5^4^^. :
v’
'% < # ' ? s-
gÄ ägpä
p p
Ü T
C ;-m
SP#
; # #
i .«
t : #. v : 4 ■'■/*$■,
¥S*3ž$i
ŽS&:;
?!W->
IQjrikr-ŽiiAš’
2 ;l: *'*?-
■
m
fM
m
i
m
o črn im ?
kS
.
S S P S ®
-v r. ; ^ M v r \ - v V,c v
•5 Ä S. > rw v
• *
I fflP
3fc*CTi \
;v •• '-»
A ' : ^ - ‘
,-v,
^
V. ^ \ * ^ iEi5Cfc‘• •
r$'
m
M
m
•
& js£ m
'->^v-'