La Quotidiana, 8.10.2015
Transcript
La Quotidiana, 8.10.2015
Pretsch Fr. 1.90 19. annada, numer 195 GA 7007 Cuira Quatter fotografas, in’exposiziun Gievgia, ils 8 d’october 2015 Ina bella chasa cun 800 maletgs Quatter fotografas indigenas pon exponer ovras or da lur collecziuns en la Sala Segantini. 10 Ad Alvagni vegn preschentà maletgs or dal relasch dal pictur artist Reto Beer. 11 Redacziun: Via Sommerau 32, 7007 Cuira, tel. 081 255 57 10, [email protected] Plontera a Roggwil «Marca» Arosa-Lai (anr / abc) Dacuort ha l’Uniun da pomicultura Surselva organisau ina viseta el cantun Turgovia. Quei cantun vegn era numnaus savens «India dil must» pervia da sia cun trada cun bia pumera. Avon 20 onns han idealists saviu scaffir a Roggwil, in liug sur il Lag Bodan ed Arbon, in curtgin da pumera aulta. Oz creschan leu 320 plontas da 320 sorts meila, péra, zuescas e tschereschas. Era il cuntrast leutier han ils Sursilvans viu: Ad Altnau, silla morena fritgeivla dil Lag Bo dan, han els visitau in pur da pu ma. Cheu creschan sin 14 hectaras 15 000 plontas cun strusch diesch sorts puma. (anr/gns) Siva dad en onn s’oc cuppan 45 persungas cun la mar ca ArosaLai e cugl avigneir com munabel da chella «marca». Ossa ins ò gio igls amprems resultats. Ainten la fasa iniziala ins vegia vurdo noua tgi Arosa e Lai figure schan oz scu destinaziuns da va canzas. Communabel ins vegia tschartgea dad cattar las deblezzas e las fermezzas da chels dus lis tu ristics. L’incumbensa principala dalla gruppa da project è dad ele borar e sviluppar la «marca» Aro saLai. I seia bler daple tgi da cre ar angal en logo ò detg Dominic Largo, igl vicedirectour e schef da marketing da Lai Turissem. ¾ PAGINA 6 ¾ PAGINA 11 Plans per in niev edifeci plurivalent a Vella (mc) A Vella sigl areal da Palius denter la casa commu nala e la stizun Vival Lumnezia duei vegnir realisau in niev edifeci public. Quel duei cum pigliar localitads da stizun, ina pratica da miedi e duas habita ziuns. L’iniziativa per quei pro ject deriva dalla vischnaunca Lumnezia e dalla Cooperativa ViVal Lumnezia che basegna ur gentamein localitads pli spaziu sas e che pon satisfar als basegns dalla clientella. Per segirar a liunga vesta il provediment me dicinal cun in agen miedi da ca sa en Lumnezia setschenta la ne cessitad da realisar ina nova pra tica che lubescha dapli flexibili tad e fuorma ina premissa im purtonta pigl operar d’in miedi ella Val. La concurrenza da pro ject ha igl architect indigen Gion A. Caminada gudignau. Il proxim temps duei il conflict denter catschadurs e parasguladers vegnir sligiaus DA HANS HUONDER / ANR Il cussegl da cumin dalla Ca di ei sefatschentaus dil conflict denter ils parasguladers, la sur vigilonza da catscha ed ils ca tschadurs. Ina meisa rodunda cun tut ils pertuccai duei purtar ina soluziun. Dapi biars onns han liug sisum la Surselva pratica mein mintga stad concurrenzas da parasgular. Quei ei era stau il cass uonn en rama d’in cup mundial. 120 parasguladras e pa rasguladers digl entir mund ein separticipai. Quell’activitad va te nor la survigilonza da catscha ed ils catschadurs per part sin donn e cuost dalla natira. Entras sgols memia datier dalla tiara vegn la selvaschina spuentada e cheutras sedattan schizun accidents da sin guls animals. Il mardis suenter miezdi ei il cussegl da cumin dal la Cadi sefatschentaus dall’in stanza dalla survigilonza da ca tscha e dils catschadurs. Sco quei ch’il mistral Donat Nay ha detg sin damonda dall’Agentura da novitads rumantscha vegn il con Ils organisaturs dallas concurrenzas da parasgular a Mustér han fixau zonas cun scamonds da sgular. Tonaton KEYSTONE capeta ei ina ga ni l’autra ch’ina tala vegn penetrada. flict persequitaus vinavon ussa dalla vischnaunca da Mustér: «La finamira ei ina meisa rodunda cun representants da tut ils cer chels pertuccai. Quella duess ha ver liug ton pli spert.» Quei ha il president communal Francestg Cajacob confirmau: «Sche zaco pusseivel lein nus sligiar il pro blem aunc uonn.» ¾ PAGINA 3 Igl element niev a Laax-Staderas ¾ PAGINA 3 Vacanzas particularas Grond interess pels a Sent cuors da rumantsch (anr/fa) Ils üns fan vacanzas in cità, ils oters van al mar. A Sent fa actualmaing üna gruppa dad ündesch persunas amo ün’otra sort da vacanzas. Chi less refar mürs morts in Engiadina Bassa? A quist inserat da la Pro Natura s’han annunzchadas ün desch persunas da tuot la Svizra, da Genevra fin Vnà. Quist’eivna abitan ellas in ün’abitaziun da vacanzas. Dürant il di refana ün mür mort chi d’eira periclità da crodar in muschna. La gruppa vain instruida e manada da Michael Gosteli chi’d es specialist per da quista sort mürs. L’eivna vain organisada da la Pro Terra Engia dina insembel culla SUS (Stif tung UmweltEinsatz Schweiz) e la Pro Natura. In marcurdi ha la gruppa survgni visita. Ina soluziun aunc uonn DAD AUGUSTIN BEELI / ANR (lr/mp) Ils cuors intensivs da rumantsch vallader in Val Müs tair han lö dals 12 als 16 october. Eir ingon s’han annunzchadas passa 40 persunas. La Lia Ru mantscha e l’Uniun dals Grischs organiseschan cun success quists cuors a Sta. Maria. In tschinch differents nivels vegna instrui, implü daja amo ün seminar litte rar sur da Tista Murk. Il program accumpagnant varià procura cha las partecipantas ed ils parteci pants nun hajan lungurus e nu stettan tuotta saira be cul nas aint il mez d’instrucziun. La notg da margis sin mes jamna ha la Lennaria Cama thias montau a Laax igl ele ment principal dalla passarel la nova sur la via principala. Igl uffeci da construcziun bassa ha veva avisau ils automobilists agl obstachel. Senza plievgia e senza impediments han las duas firmas participadas saviu montar igl ele ment principal dalla nova pas sarella a LaaxStaderas. La pas sarella che survescha al traffic plaun vegn ad esser finida en paucas jamnas. Da lu naven ston pedunzs e ciclists buca pli temer da traversar il fetg frequentau tschancun denter il tunnel da Flem e l’entrada da Laax. ¾ PAGINA 9 ¾ PAGINA 2 Niev element ella cuntrada: Dapi la notg da margis sin mesjamna ha la Surselva ina «porta d’entrada» sur il stra FOTO A. BEELI dun digl Alpsu. RECLAMA ¾ PAGINA 9 Übernehmen Sie Verantwortung für das Erfolgsmodell Schweiz. Wählen Sie FDP! Servetsch d’abunents e da distribuziun: tel. 0844 226 226 mail: [email protected] 40041 9 771424 749004 www.fdp.ch Freiheit, Gemeinsinn und Fortschritt - aus Liebe zur Schweiz. 2 SURSELVA GIEVGIA, ILS 8 DA OCTOBER 2015 Persunas impurtontas sil plaz: Rest Martin Camathias, Walter Bieler e siu collaboratur Stephan Berni. Mument decisiv: Igl element da 15 tonnas ha stuiu vegnir montaus sils darschuns dallas 16 petgas. La «Porta dalla Surselva» ei tschentada A Laax-Staderas ha in’acziun da notg giu liug DAD AUGUSTIN BEELI / ANR Malgrad tuts obstachels vegn la passarella ad esser finida silla fin d’october 2015. Ch’il project s’avonza veramein han ins saviu perschuader la notg da margis sin mesjamna. La Len naria Camathias ha montau a Laax la punt sur il stradun digl Alpsu. L’acziun da notg haveva igl Uffeci da construcziun bassa dil Grischun preannunziau cun tablas e publicaziuns. Tgi che ha survesiu las differentas communicaziuns ed ei carraus suenter mesanotg da Flem a Laax ni direcziun cuntraria ha stuiu sevolver e carrar sur Versomi. Tras Staderas carreschan per ordinari mintga gi 15 000 vehichels, Staderas ei l’entrada dalla Surselva. Mirar giu sil traffic Leu ha in’acziun unica ch’ei dat buca pli ils proxims tschien onns giu liug. Schi gitg vegn la passarella nova a Staderas segir a semantener. La notg da margis sin mesjamna ha la Lennaria Camathias saviu montar la part centrala da quella, numnadamein la punt sur il stradun digl Alpsu. D’ina vart dalla via ei il parcadi, cheu entscheiva igl Uaul Grond. Dall’autra schaian ils cuolms da Staderas, leu cuntinua ina via da funs encunter il Lag Tiert e Murschetg. Entochen ussa stuevan pedunzs e ciclists adina dar fetg adatg da traversar la via. Quei obstachel vegn ad esser eliminaus, pertgei Lavur da precisiun: Il bratsch dalla tschaghegna ha gest tschentau igl element central dalla passarella sillas petgas. en paucas jamnas stat la passarella a disposiziun pil traffic plaun. Ciclists e pedunzs, era persunas impedidas, ston buca pli temer, els san ir sur la «Porta dalla Surselva» e mirar giu sin camiuns, autos e töffs. Duront l’acziun da notg han cunzun Rest Martin Camathias e ses collaboraturs stuiu esser attents. Igl ei stau lavur da precisiun da metter igl element da 15 tonnas sillas 16 petgas purtontas da mintga vart dil stradun. Igl element da 24 meters ha la Lennaria Camathias buca saviu baghegiar ensemen ell’atgna halla. Lezza fuva memia pintga per quella lavur. Enten organisar il transport ei la pusseivladad sepurschida da transferir la montascha ella halla nova da Vital FOTOS A. BEELI Cavigelli a Tavanasa. Lez ha gest saviu transportar margis sera la construcziun prefabricada sil plaz a Laax. Leu ei il stradun principal viers la Surselva staus serraus duront tschun uras. Ovra digl inschignier Walter Bieler Schi gitg ha l’acziun buca cuzzau. L’aura ei stada ideala per l’acziun. Cuort avon ha ei pluviu intensiv e viers mesanotg eis ei stau – sco smaccau sil nuv – schetg aschia ch’ils lennaris ein vegni bletschs silpli dil suadetsch. Punct culminont dalla lavur da millimeters ei stau cu la punt ha stuiu vegnir pendida els darschuns dallas 16 petgas. Il bratsch dalla tschaghegna haveva alzau igl element da 15 tonnas sillas petgas e cun paucas stuschadas han ils luvrers saviu posiziunar las parts. Walter Bieler e ses collaboraturs dil biro da construcziun ein era stai presents sil plaz dall’acziun. Igl inschignier da Panaduz ei enconuschents ell’entira Svizra sco specialist per construcziuns da lenn. Cun 32 onns ha el dessignau la halla da glatsch a Tavau. Pli tard ha el construiu il pli liung piogn dalla Svizra. Quel meina da Hurden a Rapperswil ed ei 800 meters liungs. Denter auter porta era la punt pendenta da Trin Staziun encunter Panaduz la noda-casa da Walter Bieler. L’ovra a Laax, la «Porta dalla Surselva», hagi fetg gronda muntada per el, ha igl inschignier concediu el discuors cull’anr. La passarella nova a Laax-Staderas ha ina lunghezia da 115 meters ed ina ladezia da 2,50 meters. Sco quei ch’il menader digl Uffeci da baghegiar da Laax, Toni Cadruvi, ha declarau all’anr vegnan ils ulteriurs elements montai el decuors da quest’jamna. Gia vendergis proxim duei il vial vegnir catramaus. In mister per Pitasch ed ina miss per Sevgein RECLAMA Grond success pils allevaturs da cauras sursilvans Burnout Depression Psychosomatik « Ich habe keine Lebensfreude mehr.» <wm>10CAsNsjY0MDQx0TW2MLY0NAUAE4SK-g8AAAA=</wm> <wm>10CFXKIQ7DQAxE0RN5NeOxt5saVmFRQVW-JArO_VHasoIvffC2rbLh12N9vtdXEYwwDS3MYqrhxnJnI7wwPBzMO6XOvqT_eaMQAubXGIZ5TMr0-T7Dezv34wKf5N68cgAAAA==</wm> Wir helfen Ihnen, die Depression zu überwinden. 8706 Meilen am Zürichsee Telefon +41 (0)44 925 12 12 www.hohenegg.ch Member of The Swiss Leading Hospitals (anr/sr) Alla fiera d’animals mane dels che ha giu liug la dumengia a Ca zas han ils allevaturs dalla Surselva giu grond success cun lur cauras. L’occurrenza che ha liug mintg’onn a Cazas ei stada visitada bein. Per l’emprema ga ein las cauras vegnidas presentadas sulet la dumengia. 120 animals dallas razzas caura da Saanen, caura strala grischuna, caura miez alva, caura alpina da colur-camutsch e caura bura da 21 differents expositurs han pudiu vegnir admiradas. Ils allevaturs dalla Surselva ein i culla plema: Andreas Keller da Sevgein ha gudignau cun sias cauras alpinas da colur-camutsch Darinka, Daisy e Maria il cup da menaschi. Cun Mirta e Maria ha il pur da Sevgein plinavon contonschiu igl emprem rang ella concurrenza da mumma e feglia e la caura Maria ei daventada victura dalla razza. Il tetel da «mister» ha Martina Casanova da Pitasch gudignau cul botsch Pino. Differents buns plazs han era las cauras da Martin Keller da Pitasch fatg. Ellas categorias 21 (2013) e 23 (2010 e pli veglias) dallas cauras stralas han las cauras da Marcel Heini da Siat dominau. La rangaziun detagliada ed ulteriuras fotogra fias dall’occurrenza ein d’anflar silla pagina d’internet: http://pfauenziege.blogspot.ch/ Ils victurs dalla razza caura alpina da colurcamutsch: Andreas Keller da Sevgein culla caura Maria e Martina Casanova cul botsch Pino. FOTO E. HARTMANN SURSELVA GIEVGIA, ILS 8 DA OCTOBER 2015 3 «Nus lein empruar d’intermediar» Il cussegl da cumin dalla Cadi ei sefatschentaus dil conflict dils catschadurs e parasguladers DA HANS HUONDER / ANR Dapi entgins onns han liug a Mustér regularmein concurrenzas da para sgular duront la stad. D’ina vart fructi ficheschan quels arranschaments la branscha turistica e sportiva, dall’au tra vart procuran ellas per conflicts. Tenor survigilonza da catscha e ca tschadurs ei il disturbi per la selva schina memia gronds. Dapi biars onns organisescha l’Uniun Disentis Open concurrenzas da parasgular sisum la Sur selva. Las relaziuns che regian el con tuorn da Mustér ein idealas pil sport da parasgular e vegnan era ludadas trasatras dallas participontas e dils participonts. Las concurrenzas procuran denton adina puspei era per conflicts cun la fauna. Pro blematicas ein oravontut situaziuns cura ch’ils parasguladers surprendan la selva schina e spuentan quella. Quei ei vegniu constatau era questa stad el rom d’ina concurrenza dil Cup mundial da para sgular cun rodund 120 participontas e participonts digl entir mund. En mu ments che la selvaschina vegn surprida dils parisols e lur ramurs tscherca ella re fugis egl uaul enstagl da puder restar en siu spazi da viver ordinari, sco per exem pel ils camutschs ella greppa. Davart dils organisaturs dallas concurrenzas da pa rasgular ei vegniu fatg dabia per impedir tals incaps. Cun zonas specialas han ins vuliu impedir che tals loghens exponi sei gien pertuccai dallas concurrenzas. Mal grad quellas zonas ha ei denton dau in caps. Schau orientar La survigilonza da catscha ed il district dils catschadurs dalla Cadi ein sedrizzai al cussegl da cumin cun ina instanza per cattar ina soluziun el conflict cun ils pa rasguladers. Il cussegl da cumin ensiara Il sport da parasgular ei era ina part dalla fatschenta turistica sisum la Surselva. Tenor las instanzas da catscha ed ils catschadurs KEYSTONE duessen las activitads tonaton star en ina rama supportabla era per la selvaschina. tuttas vischnauncas dalla Cadi e las pli biaras ein pertuccadas da quella damon da. Il mardis sera ei quel sescuntraus cun ils representants digl Uffeci da catscha e pesca dil cantun Grischun ed ina delega ziun dil district dils catschadurs. Sco quei ch’il mistral dalla Cadi, Donat Nay, ha detg sin damonda dall’Agentura da novi tads rumantscha ei il cussegl da cumin vegnius orientaus ord vesta dalla survigi lonza da catscha e dils catschadurs, den ter auter en fuorma d’ina documentaziun davart schabetgs en connex cun las con currenzas da parasgular. «Igl ei stau ina buna orientaziun e la fin finala era ina discussiun fritgeivla.» Tenor Donat Nay ha la vischnaunca da Mustér surpriu us sa la bitgetta en quei conflict, pil cussegl da cumin che vegn sligiaus la fin digl onn ei la caussa liquidada: «Mustér ei il liug d’organisaziun da quellas concurrenzas. Nus sperein ch’ei reusseschi alla vi schnaunca da sligiar il problem ton pli spert. La finamira ei da saver menar in discuors constructiv denter ils pertuccai ed aschia da cattar ina soluziun cunten teivla per tuttas varts. Il basegns persuen ter ei segiramein avon maun.» Ina meisa rodunda Sco quei ch’il president communal Francestg Cajacob ha detg enviers l’Agentura da novitads rumantscha ei la vischnaun ca da Mustér promta da surprender il scepter en quei conflict: «La finamira ei da clamar ils pertuccai aunc uonn ad ina meisa rodunda aschia che nus duessen haver ina soluziun per l’auter onn. Nos sa incumbensa ei oravontut quella d’in termediar denter las differentas parti das.» Alla discussiun duein ton ils ca tschadurs e la survigilonza da catscha se participar sco era representants dils orga nisaturs dallas concurrenzas da parasgu lar. Medemamein duein representants dallas pendicularas e dil turissem separti cipar alla discussiun sco era autoritads dallas vischnauncas pertuccadas. In dils problems che Francestg Cajacob vul empruar da sligiar ei quel dils parasgula ders che vegnan disqualificai damai ch’els ein penetrai en ina zona protegida: «Quels parasguladers san silsuenter sgu lar vinavon ord concurrenza ed il prighel ch’els sgolan lu nua ch’ei vulan ei sempla mein daus. Sch’ei setracta mo dad in, lu ei il problem meins gronds che sche 20 senezegian da quella caschun.» Francestg Cajacob constatescha che las vischnaun cas han praticamein neginas pusseivla dads d’agir. Il spazi d’aria seigi caussa digl uffeci federal corrispundent. «Il scopo dalla sentupada previda ei da promover la convivenza. Ei duess esser pusseivel d’anflar cumpromiss e da dumignar la si tuaziun sut controlla», accentuescha Francestg Cajacob. El ei medemamein dil meini ch’ins duei far l’emprova da scaffir ina app per las zonas scumandadas pils parasguladers: «El temps dalla tecni ca dad oz duess quei esser realisabel. Cheutras stuess buca mintgin che sgola tier nus aunc ir ditg alla tscherca da car tas.» In dils problems ch’ei aunc buca se presentaus sisum la Surselva ei quel dalla musica. En autras regiuns ein ils parasgu laders sin viadi ell’aria cun musica. «Quei ei secapescha in ulteriur disturbi che duess buc esser. Nus lein empruar d’agir avon che quei problem sepresenti era tier nus», di il president communal. Plans per in baghetg plurivalent niev a Vella Orientaziun davart il project per in edifeci public niev Palius a Vella Il niev edifeci plurivalent cun stizun e pratica da miedi duei vegnir realisaus sil sulom MAD denter la casa communala e la stizun existenta da ViVal Lumnezia. ziun da Degen ha stuiu vegnir serrada igl onn vargau. Ferton che la stizun da Cum bel stetti sin ballontscha muort la reduc ziun dalla sviulta marschi la stizun a Mu rissen bein e quella da Vella schizun fetg bein. A Vella meina la ViVal Lumnezia era ina pasternaria che survescha tuttas treis stizuns cun products fretgs. Las lo calitads a Cumbel e Vella ein en possess dalla vischnaunca. Era suenter la realisa ziun dalla stizun nova a Vella veglien ins mantener sche pusseivel vinavon las sti zuns da Cumbel e Murissen, ha Daniel Blumenthal sincerau. Rodund 72 pertschien dalla sviulta vegni fatga a Vella, il liug central cun da bia hosps da vacanzas. Las localitads exi stentas seigien denton memia pintgas e la cooperativa basegni urgentamein dapli spazi. Cun il niev edifeci sappien ins ga rantir ina pli vasta purschida ed ina me gliera cumparsa dalla stizun. Schebein la cooperativa realisescha sezza la stizun ni sch’ella affittescha quella dalla vischnaunca ei aunc buca sclariu definitivamein. vesta al fatg che adina dapli valladas late ralas e loghens perifers han difficultads da survegnir in miedi da casa ha Gian Bundi tschercau ad uras in successur pus seivel. Ella persuna dil giuven miedi Mario Venzin, oriunds da Trun che ha gia substituiu pliras gadas Gian Bundi a Vel la ed actualmein assistent al Spital cantu nal a Cuera ha el anflau in successur che ei promts da surprender en in pèr onns sia pratica a Vella. Il fatg ch’il publicum ha retschiert el cun applaus documente scha ch’el ei zun beinvegnius en Val Lum Project da Gion A. Caminada Cugl intent da recaltgar ideas per quei niev edifeci public, previus sil sulom den ter la nova casa communala e la stizun Vi Val existenta, ha la suprastonza commu nala instradau ina concurrenza denter treis architects. Culla plema ei igl architect da Vrin e professer al Politecnicum federal Gion A. Caminada ius. El sesenti hono raus d’astgar realisar in baghetg public a Vella. Sco basa per siu project ha el stude giau da rudien la tipologia dallas casas dil vitg da Vella cun ses edifecis marcants sco DA MARTIN CABALZAR La Lumnezia vul realisar a Vella in edifeci public niev che cumpeglia ina stizun, novas localitads per la pratica da miedi da vallada ed habitaziuns. La concurrenza da projects ha igl archi tect indigen Gion A. Caminada gudi gnau. La suprastonza communala ha envidau dacuort la populaziun ad in’in formaziun publica. Tenor il president communal Duri Blumenthal duei il niev edifeci plurivalent vegnir realisaus a Pa lius sin terren communal ed ella vischi nonza dalla nova casa communala. Cun quei project prospectiv vul la Lumnezia segirar il provediment medicinal a liun ga vesta e la Cooperativa ViVal Lumne zia realisar a Vella localitads da stizun conformas al temps. Duas habitaziuns duein arrundar il program da spazi dil niev edifeci. La casa culla stizun existen ta duei restar e la stizun actuala survir sco magasin. La buna frequenza alla sera d’infor maziun, las informaziuns retschartas sco era ils votums curdai han schau percor scher la necessitad ed urgenza da quei project pigl avegnir dalla vallada. Segirar il miedi da vallada pigl avegnir Sco quei ch’il miedi da vallada Gian Bundi ha informau po la pratica da miedi ac tuala buca satisfar pli allas pretensiuns dalla medischina moderna ed allas novas structuras dil miedi da casa. Plinavon ei la pratica mal accessibla per pazients han dicapai e per tals ella sutga da rodas. En nezia. Entras metter a disposiziun ina pratica moderna e bein endrizzada era per dus miedis en temps parzial vul la Lumnezia crear premissas da lavur favo reivlas ed aschia segirar il provediment medicinal a liunga vesta. Cooperativa ViVal Lumnezia La Cooperativa ViVal Lumnezia ei ve gnida fundada – sco quei ch’il parsura Daniel Blumenthal ha detg – per salvar aschi ditg sco pusseivel las stizuns dils vitgs da Cumbel, Murissen e Vella. La sti il Casti de Mont, la casa dalla posta, la Ca sa Blumenthal e la Casa Grischa. Tut casas da crap che resplendan ina certa noblezia dalla capitala enviers las casaslenn dils vitgs purils dil contuorn. Quei hagi lu era inspirau el da crear in cubus da betun cun claras structuras, in’entrada envidonta e fi niastras encarnadas. Persuenter vul el ap plicar dapli lenn egl intern. Las localitads duein esser disponidas aschia ch’ellas lube schan ina gronda flexibilitad. Igl object stoppi formar in ensemble e star en discurs culs edifecis dil contuorn. Tenor ina analisa dil gerau responsa bel per las localitads communalas, Primus Cavegn, cunvegn ei buca da renovar la pratica existenta. Persuenter duei ve gnir creau leu tenor pusseivladads habi taziuns favoreivlas per indigens. Sco quei ch’igl ei resortiu dalla discus siun sto aunc vegnir dau duida attenziun al concept da parcadi ed alla funcziuna litad dalla stizun el decuors dil project preliminar e dalla planisaziun da detagl. RECLAMA GLISTA 13 Elecziuns dal Cussegl naziunal «Gasser è energia» 2x sin mintga glista JOSIAS GASSER H C S I R F T K MAR 3.25 statt 4.10 40% 1.30 statt 1.75 MSC Kabeljau-Rückenfilets Wildfang aus dem Nordostatlantik, per 100 g, 20% günstiger 33% 2.15 statt 3.60 Eisbergsalat, «Aus der Region.» pro Stück, 25% günstiger 4.80 statt 7.20 TerraSuisse Schweins-Cordon-bleu per 100 g M-Classic Landjäger Schweiz, 4 x 2 Stück <wm>10CAsNsjY0sDQ30jUwMLUwMAEA9vzu6g8AAAA=</wm> <wm>10CFWLKQ4DMRAEXzRWd89hJ4bRslVAtNxkFZz_oxwsoFBV7fvMhh-37X5sj0lcugzIgZjsjqbumlRUIz8aEphXeqaqRvwdRkc4an0bIwxapGWY56IGqke21_l8A62dAMx5AAAA</wm> 2.30 statt 2.90 Anna’s Best und Bio Randenwürfel 20% günstiger, z.B. Anna’s Best Randenwürfel, 400 g 50% 3.20 statt 6.40 Knöpfli im Duo-Pack 2 x 500 g 30% 2.90 4.95 statt 7.20 Nüsslisalat, «Aus der Region.» per 100 g 20% 4.– statt 5.– Alle Rouladen ungekühlt z.B. Schwarzwälder-Roulade, 350 g Genossenschaft Migros Ostschweiz Bei allen Angeboten sind M-Budget und bereits reduzierte Artikel ausgenommen. ANGEBOTE GELTEN NUR VOM 6.10. BIS 12.10.2015, SOLANGE VORRAT Hirschentrecôte Tschechien, per 100 g 2.30 statt 2.90 Alle M-Classic und Léger Becher 20% günstiger, z.B. M-Classic Schwedenbecher, 100 g 30% 9.80 statt 14.– Schweinshaxen Schweiz, per kg 50% 1.30 statt 2.60 TerraSuisse Rindssiedfleisch mager per 100 g 30% 7.70 statt 11.– Malbuner Käsewürstli im Duo-Pack Schweiz, 2 x 220 g 30% 2.50 statt 3.60 Gewürzschinken, «Aus der Region.» per 100 g 6 SURSELVA GIEVGIA, ILS 8 DA OCTOBER 2015 Ell’arca da Noah dalla puma Viseta a Roggwil ella collecziun da sorts da puma Il curtgin a Roggwil cun 320 sorts e 320 plontas vegn purtaus d’ina uniun cun 360 commembers. (anr/abc) L’Uniun da pomicultura Surselva ha organisau dacuort in’excursiun ella Turgovia. In tozzel interessai ha priu la caschun da visitar dus curtgins da pumera cumplet divers. En in dils curtgins ei buc in pumer sco tschel. En tut han ins saviu ir tras las re tschas cun en tut 320 sorts da pumera aulta, malers, pirers, tscherschers e zues chers. All’emprema egliada parevan tuts tuttina. L’Uniun da pomicultura Sursel va haveva envidau ad ina excursiun ellas «Indias dil must» sco quei ch’ins numna la Turgovia. Finamira eis ei stau da visi tar la collecziun da pumera aulta a Rogg wil. Cuort avon Arbon, empau sur il Lag Bodan, ei la gruppa da viadi sefermada l’emprema gada. Cheu han ils Sursilvans entupau glieud alla raccolta. Uniun cun 360 commembers Il guid che ha menau els tras igl areal ha in num da famiglia d’in prominent sviz zer. Hansjakob Zwingli ei inschignier agronom e collaboratur digl Uffeci d’agricultura dil cantun Sogn Gagl. El ha menau la gruppa ellas differentas zonas dil curtgin. El ha raquintau co l’idea d’ina collecziun da sorts da puma ha se schau realisar. La via naziunala ch’ins ha baghegiau sur il marcau d’Arbon ha ca schunau ina arrundaziun da funs. Las parcellas che fuvan danvonz ha il cantun Turgovia cumprau cull’intenziun da rea lisar il project d’in curtgin special. En tgins idealists han fundau igl onn 1994 per quei intent ina uniun purtadra. 20 onns pli tard dumbra quella 360 com members, da quels ein 170 activs raccol taders. La gruppa dalla Surselva ha en tupau ina partida da quels che fuvan fa tschentai da prender giu meila. Ils activs ein obligai da luvrar dus mezs gis ad onn el curtgin, cunzun cun tagliar e tgirar las plontas. Els astgan persuenter era raccol tar tgei ch’els vulan. El decuors dils onns ein ils 320 pu mers aults carschi e portan las pli diffe rentas sorts. Il curtgin a Roggwil ei liug d’instrucziun e d’inspiraziun per tgi che ha bugen variaziun en cuschina. In meil cul num «Usterapfel» ei fetg dultschs, el cuntegn absolut negin acid. Persuenter ei in’autra sort cun num «Ananas Reinette» fetg ascha e gusta sco ina ananas frestga. Ils viandonts sursilvans ein i tras retschas da pumera cun nums originals, en tut datti 320 pumers e 320 sorts, pia da mintga sort in pumer. 15 000 plontas – sis sorts Suenter il gentar ad Egnach, amiez la cuntrada da puma, haveva il president Sep Benedetg Candinas organisau in pro gram cuntrastont. La gruppa sursilvana ei carrada cul bus pign vinavon ellas «In dias dil must». Ad Altnau han els strusch anflau la via tras il labirint da culturas da (anr/abc) Igl onn 1965 ha la Foppa festivau il giubileum da 1200 onns. Lezza gada ein las festivitads stadas concentradas sin Glion. Ils 22 da november 2015 commemorescha la vischnaunca da Sagogn persula il giubileum da 1250 onns dall’entira Foppa. L’annada 765 tochen l’annada 2015 dat in millenni ed in quart. Aschi gitg exista la vischnaunca da Sagogn. El la ei menziunada sco emprema el docu ment ch’igl uestg Tello haveva schau scriver. «Hoc est curtem meam in Seca nio» ei il text latin che circumscriva il bein da Sagogn che s’udeva tiel possess digl uestg. Siu antenat Victor haveva schau scavazzar sogn Placi e sco recum pensa ha il descendent ord la famiglia dils Zaccons testamentau alla claustra da Mustér tut sias proprietads. Quei te stament da Tello ei il document pli im purtont dil Grischun e Sagogn vegn numnaus en quel sco emprem. Nums locals da Sagogn sco per exempel Sars, Signina, Canginas, Lavanuz, vinavon la cuort da Breil e contuorn, Ruschein, Luven ed auters vitgs descriva il testa ment digl onn 765. Il testament da Tello ei staus 1965 il motiv dalla commemoraziun. Avon 50 onns fuvan tuttas vischnauncas dil cu SETZEN SIE EIN ZEICHEN GEGEN MASSLOSE ZUWANDERUNG! min separticipadas alla fiasta. Exact 50 onns suenter la «Foppa giubilonta» cala il cumin d’exister. Naven digl 1. da scha ner 2016 valan las novas structuras re giunalas. La vischnaunca da Sagogn vul buca schar vargar quei onn 2015 senza com memorar il giubileum da 1250 onns. Ils da Sagogn organiseschan ina sempla fe stivitad en fuorma d’ina sera culturala. L’occurrenza ha liug la dumengia dils 22 da november. Aposta per quei intent se fuorma in chor mischedau ad hoc cun commembers da tuts treis chors dil vitg. L’Uniun da musica Sagogn separticipe scha, ella vegn a sunar tocs che s’accor dan culla tematica. La musica ed il chor vegnan ad enramar il referat da Martin Bundi. Il historiograf vegn a regurdar al renomau testament e sia impurtonza. In fatg ei che biars convischins han piars igl interess per la historia locala. Gest pil giubileum da 1250 onns eis ei impur tont da tschentar in accent. Cu Hans de Jochberg ha cumprau el 16avel tschen taner il Casti Aspermont existeva Sag ogn gia plirs tschentaners e fuva in cen ter regiunal. La sera culturala comme morativa duei sensibilisar pil vargau dal la vischnaunca e render attent allas va lurs socioculturalas. FOTO A. BEELI puma. Il pur Peter Widmer ha transfor mau gia igl onn 1976 siu menaschi da vaccas da latg cumplet sin pomicultura. Sin 14 hectaras creschan 15 000 pumers bass cun sorts ch’ein gest tschercadas sil la fiera. Sco in viticultur ei era in pomi cultur fatschentaus gi per gi da tgirar e raccoltar sias plontas. Rodund 15 onns ei ina surfatscha cun plontas bassas ren tabla, lu sto ella vegnir remplazzada cun novas sorts ch’il grossist giavischa. Da present raccolta Peter Widmer ad Altnau péra dalla sort Conférence e meila dallas sorts Jonagold, Golden, ina sort meila cun carn cotschna cul num Red Love e Cox Orange. Duront la viseta ellas plantaschas ha il pur mussau plontas emplenidas cun bel lezia fretgs carschi uliv. Il pur suonda la damonda dalla fiera, el sto s’adattar cun tinuadamein cun siu sortiment. Duront il temps dalla raccolta va il pur cun trac turs pigns e gidonters tras las retschas, empleina harass gigants ch’il camiun dal la cooperativa agricolaTobi vegn per tut. Alla gruppa dall’Uniun da pomicultura Surselva ha quella cultivaziun professiu nalindustriala fatg impressiun. Igl ei denton in fatg ch’ils consuments cum pran lur vivonda mo pli tiels grossists. La viseta ella Turgovia ha saviu motivar ils participonts da tgirar vinavon l’atgna pu mera cul medem idealissem sco tochen dacheu. RECLAMA Sagogn commemorescha 1250 onns Il testament da Tello ei vegnius screts en lungatg latin. «Secanio», sia cuort principala en FOTO A. BEELI Surselva, testamentescha igl uestg alla claustra da Mustér. 54 tiradurs ein semesirai Final dil sté Surselva da 300 meters a Laax (anr) La fin d’jamna passada ha il final dil sté Surselva sin la distanza da 300 meters giu liug a Laax el stan da sittar Giratsch. Ella categoria da sport ein 26 tiradur(a)s semesirai, ella categoria cun buis d’ordonnanza 28 tiradur(a)s. Muort la glisch fetg variabla ein las relaziuns da concurrenza stadas ord vart difficilas. Tiraduras e tiradurs han stuiu batter per mintga singul punct. Suenter las prerundas eran las differenzas denter ils resultats fetg pintgas, aschia ch’il diember da dieschs ni muschas sit tadas ha la fin finala stuiu decider tgei ti radurs che contonschien la proxima run da. La fin finala ein Toni Caduff da De gen e Tarcisi Cadruvi da Ruschein i cun la plema ellas categorias. Rangaziun Categoria sport: 1. Toni Caduff, Rofna /Degen; 2. Walter Caviezel, Laax-Falera; 3. Rinaldo Pelican, Laax-Falera; 4. Ignaz Caduff, Ruschein. Categoria ordonnanza: 1. Tarcisi Cadruvi, Ruschein; 2. Gion Paul Camenisch, Duin; 3. Felix Kehl, Versomi; 4. Livio Cajochen (tiradur giuven), Vial Sumvitg. t z t Je SVP wählen. <wm>10CAsNsjY0MDQx0TW2sDA0MgAA5vXfeA8AAAA=</wm> <wm>10CFXKoQ7DMAxF0S9y9J5jx-4Cp7CoYBoPqYr7_6jb2MBF98zZveDXc-zv8eoEzaRmUtEtWXLrGlFi88-DKugPNk1zzfrHhRVWgfU1Qgh0sYk28bYivFzHeQMAxCjmcQAAAA==</wm> n? le ah W e: n n de tli 44 zu Ho 2 4 en atis 00 Gr 800 0 ag Fr Sin peis da seniester Walter Caviezel, Toni Caduff, Tarcisi Cadruvi e Rinaldo Pelican. En schanuglias da seniester Felix Kehl, Livio Cajochen, Ignaz Cadruvi e Gion Paul CameMAD nisch. SURSELVA GIEVGIA, ILS 8 DA OCTOBER 2015 7 Sandra Capaul ed Alexi e Marcus ella Casa d’Angel Ciclus d’arranschaments accumpignonts tier l’exposiziun «Val Lumnezia – aspects» ella Casa d’Angel a Lumbrein DA MARTIN CABALZR El rom dils arranschaments ac cumpignonts tier l’exposiziun «Val Lumnezia – aspects» han plirs artists purtau atgnas ovras e risdau da lur vesta persunala sill’exposiziun e da lur relaziun specifica culla Val Lum nezia. Dacuort ein quei stai la foto grafa Sandra Capaul ed ils cantau turs Alexi Nay e Marcus Hobi. Era al la sisavla intervenziun artistica previda el ciclus dils arranschaments accum pignonts dall’exposiziun actuala «Val Lumnezia – aspects» ha la gestiunaria dalla Fundaziun da cultura Lumnezia Anne-Louise Joel saviu beneventar in bi diember d’audituras ed auditurs ella Casa d’Angel, la casa da cultura dalla Lumnezia a Lumbrein. La fotografa ed artista Sandra Capaul L’artista Sandra Capaul ei oriunda da Lumbrein, ei carschida si a Cuera e viva oz a Turitg. Grazia a sia residenza da va canzas sil cuolm da Curtginatsch a Lumbrein hagi ella manteniu stretgas relaziuns culla patria nativa da siu bab. Sco mattascha hagi ella salvau en me moria la Lumnezia, cunzun pervia dal las numerusas stortas che fagevien faste di ad ella sil viadi cugl auto dalla Lum nezia viaden. Pli tard hagi ella dessignau cun gronda predilecziun pil detagl la gruppa dil Terri ed uras en ed uras ora hagi ella observau quella siluetta im pressiunonta. Cun las duas fotografias «plonta 2007» e «Bova blaua» ha Sandra Capaul illustrau sia relaziun persunala cull’ex posiziun e culla vallada. Sill’emprema fotografia squitschada sin pupi da pla cat vesan ins ina plonta munida cun ina construcziun da lenn che surveva sco te gia da laghetg pils catschadurs e che se sanflava a S. Martin sper la via lumne ziana. Quella hetta da catscha construi La fotografa ed artista Sandra Capaul flancada dils cantauturs Alexi Nay (dretg) e Marcus Hobi (seniester). da silla plonta ed il portal da Porclas er ien per ella in clar indezi d’arrivar en Val Lumnezia. La fotografia seigi dil remi nent vegnida realisada 2007 en connex culla formaziun d’in placat pil Museum d’art grischun. La construcziun ella plonta hagi fascinau ella talmein muort la sintesa naturala denter architectura e sculptura. Las aissas exponidas a sulegl e plievgia hagien survegniu cul temps la colur dalla plonta, aschia che la cons trucziun funcziunala dalla hetta da la ghetg seigi la finala setransformada en ina sculptura. Damai che la hetta seigi ussa svanida seigi la fotografia daventa da ina perdetga dil temps, manegia la fo tografa. Las duas ulteriuras fotografias muos san ina bova en ina spunda surcarschida cun pastg, caglias e plontas a Tschasseuls Excursiun tier la ruina da Frauenberg (anr/sr) Sonda proxima, ils 10 d’oc tober dallas 14.00–16.00 organisescha il Museum Regiunal Surselva (MRS) ina excursiun per famiglias tier la rui na dalla tuor Frauenberg. El cudisch da vart la historia dil marcau da Glion – ch’ei cumparius dacuort – stat ei scret ch’ils da Glion erien suttamess alla fin dil 13avel tschentaner al signur feudal Hein rich von Frauenberg. El temps da Hein rich croda la construcziun da fortezias dil marcau e d’ina nova baselgia, aschia ch’ei vegn supponiu ch’il signur da Frauen berg seigi il fundatur dil marcau. Il MRS organisescha sco program da rama tier l’exposiziun actuala «Glion – anavos el futur» ina excursiun tier la ruina dalla tuor da Frauenberg a Ruschein. Las la vurs da sanaziun – ch’ein vegnidas exe quidas vid la miraglia medievala entras la fundaziun Pro Frundsberg – ein vegnidas terminadas questa stad. L’excursiun vegn guidada da Rosmarie Bartholet. Davart las canzuns d’amur da Heinrich von Frau enberg vegn Markus Burgmeier da Bal zers a referir. Duront il referat vegnan ils affons survigilai e Jürg Hassler e Marius Hublard dall’Uniun per tecnicas da ca tscha prehistoricas instrueschan els da far ballesters e paliats e co ins setta cun quels. L’excursiun tier la ruina da Frauenberg ha liug ils 10 d’october 2015, 14.00–16.00. Liug da sentu pada ei a Ruschein, parcadi ustria Alpina. Ina annunzia tochen la sera avon allas 18.00 ei gia vischada. Tel. 081 925 41 81, info@museumre giunal.ch, www.museumregiunal.ch FOTO M. CABALZAR silla costa settentriunala dil Péz da Vrin. Las duas fotografias bunamein identicas animeschan igl observader d’urentar bein las differenzas ch’ein relativamein minimas. Sulet pintgas midadas dalla perspectiva, dil temps e dallas relaziuns da glisch fan ora la differenza. La fina mira seigi buca stada da presentar la cuntrada, anzi da reflectar sia percep ziun. Success dubel per Helvetia Nostra (rtr) A Mustér vegn ina surbaje giada franada ed a Breil sto anc ina giada vegnir ì sur ils cudeschs per vi d’in project da segundas abita ziuns. A Mustér fa il project per la sur bajegiada d’abitaziuns da vacanzas ad Acletta naufragi. Il tribunal federal ha abolì la lubientscha da bajegiar ed ha uschia dà raschun a l’organisaziun Helvetia Nostra. Il patrun da la par cella èn las pendicularas da Mustér. El las levan bajegiar chasas d’ina e pliras famiglias sin in areal ad Acletta. La dretgira administrativa dal chantun Dus da trais chors han dirigent Sonda proxima envida il Museum Regiunal Surselva ad ina excursiun da famiglia tier la ruina dil casti da Frauenberg a Ruschein. FOTO M. HUBLARD Ils cantauturs Alexi e Marcus Vuler presentar ils cantauturs Alexi e Marcus als lecturs romontschs fuss bein purtau aua el Glogn. Lur canzuns accumpignadas da ghitara, flauta, keyboard ni clavazin ein daditg da ventadas cult ed ein oz pegliasis musi cals lunsch sur ils cunfins romontschs e grischuns ora. A Lumbrein han ils dus cantauturs capiu da tschaffar il publicum cun canzuns che han in stretg connex culla vallada ed ein aschia idas sut la pial el publicum in digen ed als hosps da vacanzas atta schai a nossa vallada muntagnarda plein suegl. Alexi Nay ha risdau da sias empre mas enconuschientschas culla Lumne zia e cul(a)s Lumnezian(a)s sin in via di da scola, duront las treis stads sco pastur silla Greina e pli tard sco scolast secundar a Vella. Dapi prest treis de cennis viva el cun sia famiglia a Pleif/ Vella ed ei aschia daventaus in verita bel Lumnezian. Marcus Hobi, da clamada medema mein scolast secundar, ei s’entupaus per l’emprema gada cun Alexi Nay du ront il studi a Friburg. Els hagien fatg bia musica ensemen ed ordlunder sei gi carschida ina ferma amicezia. Tras sia dunna oriunda da Rabius e cun sias treis feglias hagi el manteniu in ferm li giom culla Surselva romontscha, ha Marcus Hobi sincerau. Per deletg dil publicum han ils dus cantauturs schau resunar differentas canzuns fetg liricas sco «Ti esi ius», «Mes antenats», «Da brentina», «Sas aunc», «Salischina» e «Praula d’atun» ni era satiricas sco «Politica» ni «Vina von anavon». S’entelli che era il «Clom dalla Greina» che ei staus a sias uras il fanal per la protecziun dallas cuntradas naturalas che terminescha cugl appel «Quei ei er nossa patria, Perquei salvei la Greina» ha buc astgau muncar cun quella occasiun. (rtr) Enfin il cumenzament da la stad vegnivan ils trais chors da Tujetsch diri gids dal medem dirigent. Suenter sia de missiun èsi stà da tschertgar in nov, quai ch’è reussì be a dus chors. Il Chor mische dau Sedrun ed il Chorbaselgia Sedrun han gì cletg. Els han chattà cun Claudio Simonet in dirigent. Al Chor mischedau Rueras n’èsi betg reussì da chattar in di rigent. Tenor la presidenta dal chor Ruth Giossi hajan ils commembers decidì da tschertgar vinavant e da betg dar si il chor che chanta en baselgia sco era tar occur renzas profanas. Chantar en in dals dus auters chors en vischnanca na vul la gron da part da las chantaduras e dals chanta durs betg. Grischun aveva gia acceptà il recurs da Helvetia Nostra. Er en la vischnanca da Breil ha Helve tia Nostra gì success cun in recurs. La dretgira administrativa dal chantun Gri schun sto anc ina giada ir sur ils cudeschs pervi dal project per abitaziuns secunda ras a Tgariel. Quai ha decis la dretgira fe derala a Losanna. In problem è tranter auter la lubientscha da bajegiar ch’era scadida, cunquai ch’i n’è betg vegnì con struì las abitaziuns aifer in onn. La dre tgira fa uschia allusiun a l’iniziativa da se gundas abitaziuns. RECLAMA Heinz Brand e Magdalena Martullo-Blocher cun in ulteriur candidat da la PPS sin glista 5 u 7 Überparteiliches Komitee «Wirtschaftsvertreter nach Bern» Postfach 381 7001 Chur Unternehmerinnen und Unternehmer wählen profilierte Vertreter der Wirtschaft Wahlen 2015 nach Bern Angela Magdalena Casanova-Maron E ST I L Franz Sepp Martullo-Blocher 1 E ST I L Andreas Caluori Felix 7 LI E ST 11 E ST LI 12 ER L G ID EdN HM AN un SCnderat F E IN Stä ST RTin den A M Vom Leben zum Leben Danke, dass Sie Fastenopfer in Ihrem Testament berücksichtigen. Ihr TV Südostschweiz Bleiben Sie regional «up to date»! <wm>10CAsNsjY0MLQw0DU0NDUytQQAlYPInA8AAAA=</wm> Wohneigentum finden: remax.ch <wm>10CFXKrQ6AMAxF4Sfqcm-3jo5KgiMIgp8haN5f8eMQR5zkW5awhK9pXvd5C4IOIU2tBc3TUELpSasHGl1BG1mzFWXjjwszSgb6awTPe2eVTDF2R03Xcd7FLIS0cQAAAA==</wm> tv.suedostschweiz.ch remax.ch ANDREA FANZUN, GESCHÄFTSFÜHRENDER PARTNER, FANZUN AG, DIPL. ARCHITEKTEN + INGENIEURE www.landi.ch aktuell Bauernmarkt ab 9. 17. 90 10 kg –.99/kg 90 16. 90 6 kg 2.98/kg 10 kg Im Sack, gebürstet. Festund mehligkochend, und rote Sorte. 10 kg 25 kg 9.90 / –.99/kg 23.75 / –.95/kg Zwiebeln Im Sack. 32749 32750 9. 90 6 kg 1.69/kg Kartoffeln ab 1.65/kg Birnen Kl. I Im Karton. Sorten: Conference, Kaiser Alexander und Williams. Äpfel Im Karton. Sorten: Gala, Golden, Topaz, Pinova, Boskoop und Jonagold. Klasse II 9.90 / 1.65/kg Klasse I ab 15.– / 2.50/kg Preise in CHF. Artikel- und Preisänderungen vorbehalten LS – 41/2015. (in der LANDI mit Sortiment Frücht und Gemüse. Preise gültig pro Verkaufseinheit) Gültig: 5.10.15 – 17.10.15 «KOMPETENZ, IN ALLEN DISZIPLINEN» Feiern Sie auch ein Jubiläum? Ob privat, als Verein oder als Firma – wir begleiten und beraten Sie kompetent in allen Diszi plinen, von der Idee bis zum gedruckten Jubiläumsbuch. www.somedia-buchverlag.ch ENGIADINA GIEVGIA, ILS 8 DA OCTOBER 2015 9 Ingaschamaint per ün spazi vital prezius Voluntaris refan a Sent ün mür mort (anr/fa) 11 persunas passaintan quists dis a Sent ün’eivna da vacanzas cun refar ün mür mort in vicinanza dal cumün. Da lur lavur profitan tant il pur tret da la cuntrada sco eir la natüra. Per pussibiltar la cultivaziun da chomps sun gnüts terrassats in Engiadina Bassa grondas parts dal terrain agricul. Quai han fat ils paurs cun agüd dad uschedits mürs morts, voul dir sainza molta. (Cunquai chi’s sa cha quels mürs dan ün dachasa a da tuotta sorts bes-chinas e plantas as douvra hozindi eir l’expressiun mürs sechs.) «Cun l’ir dals ons as diminuischa la stabilità da quels mürs», ha declerà Angelika Abderhalden da la fundaziun Pro Terra Engiadina (PTE) in marcurdi in occasiun d’üna visita a las 11 persunas chi lavuran quist’eivna a Von, ün cuntegn in vicinanza dal cumün da Sent, «per evitar cha quists mürs croudan in muschna organisaina daspö ün pêr ons acziuns per refar mürs sechs.» Gnüda a far la visita es eir Regula Ott dal Fond svizzer pella cuntrada (FSP), il qual güda a finanziar quistas eivnas. In collavuraziun cun SUS e Pro Natura La PTE es üna fundaziun chi’d es gnüda constituida da l’on 2009 dal cumün da Ramosch e da la Fundaziun pella protecziun da la cuntrada svizra. Il böt da la fundaziun engiadinaisa es da realisar progets a favur da la natüra in profitond da las sinergias cun l’agricultura, la silvicultura, la protecziun da la natüra ed eir cul turissem. «Per realisar il proget da refar ils mürs sechs vaina il sustegn da la SUS (Stiftung Umwelt-Einsatz Schweiz) e da la Pro Natura», ha cuntinuà la biologa Abderhalden. Cun seis passa 110 000 commembers es la Pro Natura la plü grond’organisaziun pella protecziun da la natüra in Svizra. La SUS planisescha, intermediescha e maina daspö l’on 1976 in tuot la Svizra lavuors per gruppas da giuvenils e creschüts ed eir per homens chi praistan servezzan civil. Las gruppas da voluntarias e voluntaris da la SUS lavuran tuottas a favur da la protecziun e la chüra da la natüra e la cuntrada cultivada. Sarah Siegrist coordinescha ils progets da la SUS. La gruppa chi’d es quist’eivna in acziun a Sent, quatter homens ed ot duonnas da Genevra fin Vnà, vain instruida e manada da Michael Gosteli. El es specialist per da quists mürs. «Cun üna metoda veglischma» Ils mürs sechs, resp. morts vegnan construits tenor el cun craps chi’s chatta illa natüra. «Quels craps as pruna sü sainza molta o betun, quista metoda ha ün’età venerabla da plüs tschientiners», ha’l explichà, «ils mürs morts sun spazis vitals prezius per bes-chas e plantas ed han uschea survgni üna funcziun importanta illa cuntrada cultivada sco qua a Sent.» A la visita a Sent d’eiran preschaints in marcurdi eir ils proprietaris da las parcellas sur e suot il mür chi vain refat, ils paurs Aita e Jachen Zanetti. Els mainan mincha di la marenda e l’aua choda pel tè o cafè fin a Von. «No eschan fich cuntaints culla lavur da quist team, id es bel chi dà glieud chi vain pro no a far quista lavur», ha dit Jachen Zanetti, «id es nempe da verer da mantgnair quists mürs morts.» Profità da l’experienza dals partecipants Sco cha Gosteli ha dit pona lavurar da maniera speditiva quist’eivna a Sent: «Per ün pêr da no es quist fingià la sesavla jada chi’s partecipeschan ad ün’eivna da far mürs morts. Els han dimena fingià bler’experienza cun far quista lavur.» El svess es independent e lavura suvent pella SUS. Per l’expert da mürs morts esa la prüma jada ch’el lavura in Engiadina: «I’m plascha bain qua in quista cuntrada terrassada e’ls proprietaris dals prads sur e suot il mür cha no refain sun fich cordials. Els predschan nossa lavur, quai chi nun es adüna il cas», ha Michael Gosteli accentuà. Cha quist mür in vicinanza da Sent haja aint crappuns fich pesants, ha’l agiunt, «id ha vuglü l’agüd da tuots per tils plazzar. Quista lavur cumünaivla es eir statta üna bell’experienza.» Minchün da la gruppa sa che ch’el ha da far. FOTOS F. ANDRY/S. SIEGRIST Angelika Abderhalden, il pêr Aita e Jachen Zanetti e Regula Ott piglian suot ögl il resultat da la lavur. Sarah Siegrist chi coordinescha ils progets da la SUS e Michael Gosteli chi maina il lavur a Sent. Simpatia pel rumantsch e pella Val Müstair (lr/mp) Sco üsità han darcheu lö a Sta. Maria ils cuors intensivs da ru mantsch, organisats da Lia Ruman tscha ed Uniun dals Grischs. Dürant l’eivna chi vain as sfadian bundant 40 persunas dad imprender e da dovrar nossa lingua. Ils cuors intensivs da vallader han lö daspö bod trenta ons a Scuol ed a Sta. Maria, in Engiadina Bassa adüna d’instà ed in Val Müstair adüna d’utuon. Intant cha a Scuol haja dat ingon ün nouv record da partecipants es il nomer in Val ün zich plü bass co l’on passà, però amo adüna remarchabel. Ils differents nivels van dals principiants chi nun han ingün’idea da rumantsch sur quels chi ris-chan üna seguonda jada, ed oters chi frequaintan ils cuors per la terza o quarta jada fin pro quellas persunas chi inclegian e discuorran bainischem la quarta lingua naziunala. Quists ultims as partecipeschan obain al cuors da conversaziun e rinfrais-ch, obain ad ün seminar litterar sur da Tista Murk. Üna fideltà impreschiunanta Il promotur regiunal da la LR, Mario Pult, es satisfat cha tantas persunas s’han annunzchadas: «Ingon han lö ils cuors ün’eivna plü tard co’l solit. Il motiv da quist spostamaint es cha las vacanzas da stà da la scoula han dürà ün’eivna plü lönch.» El es cuntaint cha’l spostamaint nun ha gnü consequenzas negativas sülla partecipaziun, eir schi nu’s possa registrar quista jada ün record da partecipa- ziun. Quai chi til fa impreschiun es cha duos terzs da las persunas vegnan daspö ons: «Implü am faja grond plaschair cha quasi tuot ils partecipants van cuntaints, schi furtünats, a chasa. Quai es in prüma lingia il merit da las persunas d’instrucziun chi sun eir ellas fich fidelas.» Il program accumpagnant cuntegna ingon, sper il chant cumünaivel da la daman: la visita al muglin Mall, la preschantaziun da la Biblioteca Jaura cun Hans-Peter Schreich, üna guida tras Üna tala brajada sco dal 2012 es eir ingon da la partida. il cumün da Müstair cun Valentin Pitsch, üna prelecziun cun Mevina Puorger i’l Chastè da cultura a Fuldera ed üna sairada da tarablas e dittas cun Bigna Mirjam Rösch-Schreich illa Chasa Jaura a Valchava. «Per promouver la cumpagnia organisaina adüna üna tschaina cumünaivla e daspö duos ons spordschaina la pussibiltà d’imprender a cuschinar ün trat indigen», agiundscha Mario Pult. El tradischa cha’ls interessats pudaran imprender a far canedels. FOTO ARCHIV LR 10 SURMEIR GIEVGIA, ILS 8 DA OCTOBER 2015 Las quatter fotografas Savognin: Exposiziun da fotografias an Sala Segantini (pb) Davent da sonda passada per las proximas dus emdas exponan quatter fotografas indigenas mintgamai set fotografias ord lour collecziun. Igl tema è adegna nateira, davent dalla cuntrada alpina sur muments dad ena atmosfera, speziala anfignen tar animals e flours. E chegl anfignen an vista macro. Avant en onn è stada ainten la Sala Segantini a Savognin ena exposiziun da fotografias an furma da concurrenza. Tot tgi dastgeva sa participar cun treis fotos tar treis temas or dalla nateira. La parti cipaziun è stada bunga ed igl resung digl publicum er. Inizianta da chella concur renza è stada Heidi Wenig (78). La don na sesenta a Salouf e tgi magna lò la Ga lareia Toissa è er sez fotografa. Essend tgi ella lavoura er anc scu survigiladra dalla Sala Segantini ò ella dumando alla Pro Segantini per dretg da hospitalitad ain ten la Sala: «Ia va er panso tgi seia bung schi la Sala Segantini vegia durant igl taimp mort er otras occurrenzas», dei la donna iniziativa. Siva igl bung resung digl onn passo vegia ella lia piglier chel schlantsch ed organisar er chest onn en satge. Uscheia vegia ella dumando anc treis donnas tgi ella canoscha e tgi sa fa tschaintan er dalla fotografia da leir col laborar: Silvia Capeder (45) da Cunter, Seraina Giovanoli (41) da Savognin ed Edith Schmid (65) da Riom. I dat las quatter staschungs, igls quat ter musketiers, igls quatter tenors ed os sa damais er las quatter fotografas. Ed el las mossan ossa mintgamai ena collec ziun da lour ovras. Mintgigna las sias spe zialitads. La nateira e las sias diversas facettas «Siva tgi ia sung stada malsanga avant quatter onns vaia tschartgea ena occupa ziun per me suletta. Uscheia sunga neida tar la fotografia. Per me ègl sto atgna Chellas on per ella ena expressiun bler pi ferma. Exponan actualmaintg lour fotografias alla Sala Segantini a Savognin: (davos da san.) Silvia Capeder e Heidi Wenig; (davant da san.) PDS Seraina Giovanoli ed Edith Schmid. maintg cler da tschartger igls motivs ain ten la nateira. Ensatge tgi stat er salda e tgi ins pò contemplar bagn er cun la ca mera», dei Silvia Capeder. Uscheia ò ella antschet a fotografar la nateira an gene ral, cuntradas, flours, plantas. Ella è er davantada pertscherta digl avantatg dal la fotografia digitala. Ins possa far fitg bleras ed alloura veiramaintg piglier or la pi bela. Schi ella geia ensanouas vegia el la adegna la camera cun ella. Per saveir reager, schi ins veia ensatge spezial. Per l’exposiziun vegia ella ossa piglia flours en po spezialas tgi creschan tar nous. Flours tgi ins veia betg mintga de. Per exaimpel la pantofla da Nossadonna. E magari geia ella er schi manevel cun la camera tgi davaintan fotos macro. La fe gnameira seia pero stada da mussar chel las flours spezialas agl observader ainten lour belezza cumplagna. Ella vegia fatg massa fotografias e seia ossa vedlonder da sorteir ed ordinar ellas. Digl reminent è Silvia Capeder er stada avant en onn alla concurrenza da fotografias. E chegl cun fitg bung success. Igl davos vala er per Seraina Giovano li. «Avant l’exposiziun vainsa discurria tranter las quatter donnas per vurdar tgi betg mintgigna fetscha igl madem. Ia sung pitost chella tgi tschertga igl de tagl.» Ella ò avant en taimp gia ena expo siziun da fotografias agl Center da sana dad a Savognin. Lò cun blers detagls da flours e plantas e per part er animals, sa vens segl camp da macro. Ed er ossa vo Seraina Giovanoli puspe an chella direc ziun. Cun oters maletgs. E la decisiun finala tge fotografias tgi vignan exponei das seia adegna ansemen cun sia sora Tamara. Ella vot pero betg star fixada an ena direcziun dalla fotografia. Per igl avi gneir ò ella gio cleras fegnameiras. Uscheia è en proxim project tgi ins pu dess titular «vatgas e pizzas». Ed a media vista less Seraina Giovanoli sa deditgier adegna daple alla fotografia neir/alv. Atmosfera speziala Davent digl detagl e tigneir ferm cun la ca mera ena situaziun u ena atmosfera spe ziala è la devisa fotografica dallas dus otras expositouras. Edith Schmid ò adegna fatg fotografias. Igls davos onns pi intensiv. El la vo bler a muntogna e la camera duess gi dar ad ella da mantigneir las belas regur dientschas. Ella peglia er savens cun ella igl satg da durmeir e pernottescha sot tschiel avert. «Uscheia sunga er lò dad ouras tgi ins è normalmaintg betg sen las pizzas. Chegl lubescha er da tschiffer aint cun la camera muments spezials, gist la dumang tar la levada digl suglegl u la seira tar la da randeida. Ia vi pero betg aveir alla fegn maletgs per las cartas postalas, mabagn muments dad ena atmosfera speziala tgi dat angal mintgatant.» Chels maletgs tgi ella vegia exponia seian ena selecziun da muments spezials, ma er dad evenimaints spezials tgi ella vegia gia ainten las mun tognas. Heidi Wenig ò piglia ainten la sia tscherna en masdetg da cuntradas spezia las an ena situaziun speziala ed igl ele maint ava gioia er ena rolla. Ella ò er foto grafo animals e flours anfignen tigl detagl. Tenor ella duess l’exposiziun actuala da fotografias betg esser la davosa. Gio igl onn proxim duess esser ena cuntinuaziun. Alloura puspe an furma da concurrenza, noua tgi mintign pò sa participar cun en maletg. Igl tema è er gio tscharnia «vi schnancas grischunas». «Chegl pò esser en’antiera vischnanca, pero er angal en quartier u en cantung dad ena vischnanca or dad en’optica speziala.» Digl reminent è ossa l’exposiziun ac tuala alla Sala Segantini averta scu usito mintga de cun excepziun dalla dumengia dallas 15.30–17.30. Tots on gia schi bler da rachintar Sur: Scuntrada dallas annadas 1930–1950 (anr/gns) Ena legra cumpagneia e da buna luna è s’inscuntrada l’emda passada all’Alp Flex e passanto en pêr belas ouras an cuminanza. Laschea repassar ins ò igl taimp da scola, d’unfanza ed er sa regurdo a tots chels tgi on betg ple pudia sa participar agl antop. Da preschaint on li inscunters d’an nadas an Surses ed er an Val Alvra ed igl ple èn chegl scuntradas d’annadas da chels tgi festiveschan en anniversari ra dond. Uscheia on er gist fatg festa chels da Surses dall’annada 1965, avant treis emdas chels digl onn 1945 e sonda tgi vign chels tgi en naschias avant 60 onns. Ple tgi 60 onns vevan las donnas ed er igls omens da Sur tgi èn s’inscuntros vender de passo all’Alp Flex. Anvido alla festa d’annadas vevan Emma Spinas-Signorell, Baba Poltera-Cotti e Sabina Poltera-Jäger. Ellas treis segnan gio pi dadei per l’orga nisaziun digl antop d’annadas da Sur e chegl cun donnas ed omens digl 1920 anfignen igl 1950. La davosa geda on las treis donnas organiso igl inscunter avant tschintg onns ed ossa damai puspe. Pas sa 50 invitaziuns on ellas tarmess a Sur, an Surses, aint igl Grischun ed er ordvart chel. Da 65 onns anfignen 80 onns vevan las participantas ed igls participants dalla scuntrada d’annadas da chels da Sur. 17 èn morts siva digl davos antop Igl 2010 cura tgi chels da Sur dallas an nadas 1920 anfignen 1950 èn s’antupos vevan las organisatouras anc tarmess l’invitaziun a 69 persungas. Actual maintg èn chegl anc stadas 52 donnas ed omens, chegl tgi vot deir tgi siva digl 2010 anfignen all’antschatta da settem ber 2015 on gist 17 persungas da Sur, u uriundas da Sur, gia da piglier per ade gna cumgea da chest mond ed er digls convaschigns. Venderde passo tar igl an top agl hotel da muntogna Piz Platta all’Alp Flex èn tots sa regurdos an en mu ment da silenzi agls trepassos tgi èn ias per adegna ainten la perpetnadad cele stiala. Blers vegian bagn mantgea, on singuls detg, ma uscheia seia la veta ed i resta pac oter tgi d’acceptar la sperdita da tants ancunaschaints. onns Gion Jäger e dallas donnas era Beatrix Grisch la pi (giovna). Angal fatschas cuntaintas Gio durant igl aperitif, dantant digl gi antar e siva da chel è nia discussiuno e chegl an en cuntign. Mintgign ò gia schi bler da rachintar cun divers betg aveir schi savens contact cun igls conscolars u cun igls ancunaschaints. Igl era en bel vurdar cun tge plascheir tgi mintga sin gul ò rachinto dallas aventuras da scola, digl bel taimp cura tgi mintgign era anc ensatge pi gioven ed er digl taimp pas santo an cuminanza all’Alp Flex. Belas regurdientschas tgi restan pi prubabel anfignen alla fegn dalla veta. Risadas ògl cunzont er do cura tgi Meltger Poltera, Robert Poltera e Fazi Mark on rachinto da l’egn u l’oter stragi fatg da mattatschs. Chegl eran anc taimps noua tg’ins pude va far en stragi, pero sainza sa lascher tgappar. Varsaquants cun 80 onns Suando all’invitaziun dallas treis orga nisatouras on radond 30 donnas ed omens. Nous vagn propi grond pla scheir tgi schi blers èn sa decidias da neir agl antop, manegian Emma SpinasSi gnorell, Baba PolteraCotti e Sabina PolteraJäger. Da s’inscuntrar da mezde e betg la seira, chegl seia stada ena buna ideia, ò managea la gronda part digls 30 FOTO G. N. STGIER preschaints. Cun neir pi vigl seia pi am pernevel da far ena festa da mezde cun en giantar tgi la seira cun ena tschagna. Dallas donnas, era Eugenia ArbeiterCotti cun 80 onns la pi viglia e digls omens era chegl Gion Fluregn Cotti tgi stat alla Bassa ed è nia aposta pigl antop an sies li nateiv. El seia nia gugent per vaseir puspe chels da Sur, ò detg igl om dad 80 onns. Igl pi (gioven) era cun 65 Favetta dad Emma e cant da Gion Las treis organisatouras Emma Spinas Signorell, Baba PolteraCotti e Sabina PolteraJäger vevan panso a mintga de tagl. Ena bela decoraziun da meisa, en corign per mintgign e schizont agls figls cun igls texts dallas canzungs tg’ins can tava anc ainten scola. Scu adegna pigl antop veva Emma SpinasSignorell er puspe fatg favetta e tots on laschea gus tar la buna favetta. Anromo la festa cun bel cant ò alloura Gion Jäger, igl bari ton tgi è er gio pensiuno. Totpiglia è igl inscunter sto fitg ampernevel e schi Dia vot vignigl an treis onns puspe a dar egn. SURMEIR GIEVGIA, ILS 8 DA OCTOBER 2015 11 Texts perfetgs an rumantsch grischun Concurrenza da screiver «Plima d’aur»: Contribuziuns surmiranas nor divers criteris e gudagnea on allou ra las scolaras u igls scolars tgi on re tschet igls pi blers puncts per lour texts. Igl è ansomma betg sto simpel da giu ditgier igls texts cun esser tranter igls 45 texts divers fitg bungs. DA GION NUTEGN STGIER / ANR Da total nov premis èn gist quatter ias a scolaras ed ad en scolar da Surses. Gudagnea la concurrenza dalla categoria scola superioura ò Ursina Cola da Riom. An preschientscha da 130 persungas èn nias surdos igls premis a Donat. La concurrenza da screiver la «Plima d’aur» dalla Lia Rumantscha ò ena tradiziun da prest 20 onns. Ella sa drezza a scolaras, scolars ed a giuvenils tgi screivan gugent e cun plascheir. Er an Surmeir è chella concurrenza fitg po pulara, cunzont tar igls scolars e las sco laras dalla scola secundara e reala Surses. Igl davos decenni è cunzont en om sto tar nous igl «motor» dalla «Plima d’aur» e chegl è igl anteriour scolast Bartolome Tscharner. El ò animo e fatg curasch al las mattas ed agls mats da sa participar alla concurrenza da screiver. Cun sies scolars è el alloura er ia da success a suc cess tar la concurrenza «Plima d’aur», cun adegna puspe screiver els igls mi glers ed igls pi interessants texts. Cugl scolast Daniel Dedual ò Bartolome Tscharner catto en successour tgi ò cun tinuo cugl maden angaschamaint ed ena persunga tgi ò er savia persvader scola ras e scolars da screiver en text per la «Plima d’aur». Da nov an tottas treis regiuns Anfignen ossa davigl pigl Grischun cen tral e per la Surselva ena concurrenza dalla «Plima d’aur». Chest onn ò la Lia Rumantscha fatg la concurrenza da screiver da nov ainten tottas treis re giuns rumantschas digl Grischun. Ena On domino la categoria dalla scola superioura, igl mat e las treis mattas da Surses. Silvio Bellini, Natalie Jäger, Rilana Demarmels ed FOTO G. N. STGIER Ursina Cola (da san.). concurrenza è stada an Nagiadegna, egna an Surselva ed alloura aint igl Gri schun central cun Surmeir e la Val Schons. Inoltros èn nias an tot passa 180 texts e digl Grischun central 45 texts. Per l’organisaziun è stada responsabla Carmen Dedual tgi è stada fitg activa e cunzont er incantada dall’antiera con currenza. Alla giuria digl Grischun cen tral on appartignia Bartolome Tscharner, Dorathe Dolf ed igl autour da chellas lengias. Els treis on valeto igls texts te Bungs texts an rumantsch grischun La giuria ò ludo fitg las treis mattas ed igl mat tgi on gudagnea igls premis ain ten la categoria scola secundara e reala. Igls texts scretgs an rumantsch grischun conferman tgi nossas scolaras e noss sco lars èn bungs da screiver fitg bagn e sen en nivel pulit ot texts an rumantsch gri schun. Chegl tgi pertotga igl scazi da pleds, la schelta ed igl cuntign eran igls texts scretgs an rumantsch grischun considerabel miglers tgi igls texts scretgs an surmiran. Gudagnea tar igls scolars pi «vigls» ò Ursina Cola da Riom tgi ò scretg ena bela istorgia d’amour. Silvio Bellini da Parsonz ò contanschia ainten chella categoria igl sagond post ed igl terz post on partia Rilana Demarmels da Salouf e Natalie Jäger da Sur. Ainten la categoria 5. e 6. classa ò Flurina Carisch da Savognin obtignia igl sagond post cun screiver en text scu tgi la gasetta gri schuna cumpara an diesch onns. Ainten las proximas Paginas da Surmeir publi tgainsa igls miglers texts dallas scolaras e digls scolars da Surses tgi on retschet a Donat en premi. Surdos èn chels nias an en ambiaint ampernevel a Donat, cun cant dalla scola, cun musica da Casper Nicca e cun 130 gratulants e gratulantas per las mattas ed igls mats tgi on scretg bunas istorgias graza alla gronda fanta scheia. Betg il logo è decisiv Ena bela tgesa cun 800 maletgs Lai: Infurmaziun dalla «marca» ArosaLai Alvagni: Exposiziun digl relasch da Reto Beer DA GION NUTEGN STGIER / ANR Siva dad en onn s’occuppan 45 persungas cun la marca Arosa-Lai e cugl avigneir communabel da chella «marca». Ossa ins ò gio igls amprems resultats. Chels èn nias preschentos alla publicitad. Igls davos onn è nia in vesto bler taimp e blera lavour digls participants e dallas participantas digl project «marca» ArosaLai. 45 persun gas da tots dus lis turistics e da tottas branschas appartignan a chellas grup pas da project. Uscheia fon part repre schentants dalla politica, dalla hotella reia, dalla gastronomia, dalla paraho tellareia, dallas organisaziuns turisticas, dallas pendicularas, dall’economia, dalla cultura e dall’agricultura. L’in cumbensa principala dalla gruppa da project è dad eleborar e sviluppar la «marca» ArosaLai. I seia bler daple tgi da crear angal en logo, chegl tgi seia an somma betg igl pi decisiv per ena col laboraziun ed en marketing communa bel, ò detg Dominic Largo, igl vicedi rectour e schef da marketing da Lai Tu rissem. Dar en profil per eir communabel sen la fiera Ainten la fasa iniziala ins vegia vurdo noua tgi Arosa e Lai figureschan oz scu destinaziuns da vacanzas. Communa bel ins vegia tschartgea da cattar las de blezzas e las fermezzas da chels dus lis turistics. Da dar en profil pigl marke ting communabel seia naturalmaintg la gronda fegnameira dallas gruppas da project. Chegl seia schinavant gartagea pulit er graztga agl expert da turissem Stefan Pirchmoser tg’ins ò scu cunsiglie der e scu persunga neutrala ainten la gruppa cun 45 donnas ed omens da tot las vigliadetnas. El ò alloura er pre schento igls resultats tgi duessan esser la basa per cuntinuar cugl svilup dalla «marca» ArosaLai. Tant Arosa scu er Lai, tottas dus destinaziuns seian lis predestinos per esser en refugi. Ultra da chegl seian tots dus lis bagn contan schibels cugl traffic public, chegl tgi seia da gronda impurtanza per en giast. Igl giast tschertga oz er en li per sa re vigneir digl stress, el viglia er betg turis sem da massa ed i dovra betg adegna en Ischgl, ò menziuno Stefan Pirchmoser. Sa cattar datgesa En criteri impurtant pigl success dad ena destinaziun seia tgi igl giast sa cat ta datgesa cura tgi el reiva per far sias vacanzas. Esser en bung hospitant, chegl vala per mintgign tgi seia involvo aint igl turissem. Mintga giast duess aveir l’impressiun tgi el totga tar igls in digens. Tant Arosa scu er Lai, tots dus lis vegian en avantatg cun aveir giasts fidevels e da chels blers giasts svizzers. Da dar a chels igl sentimaint dad esser bagnnias, chegl stema mintgign. L’aventura dalla nateira, cò vegian Aro sa e Lai en avantatg anvers oters lis tu ristics e chel seia da nizigier. En bung concept culinaric, chegl seia per ena de stinaziun da gronda impurtanza e tiers la buna gastronomia vei Stefan Pirch moser per Aroas e Lai anc en tschert potenzial da neir anc pi activ. Bunas oc currenzas da sport, pero er da cultura, e chegl ena cultura da nivel pi ot, tschertga igl giast adegna pi savens. En grond plus tgi Arosa e Lai vegian e tgi seia gio da mantigneir seia l’anonimi tad digls giasts prominents. Gio oz vi gnan chels gugent ainten tottas dus re giuns cun saveir tgi els on ensascu lour pôss da medias, cameras e paparazzis. Fatg impressiun agl expert ò cunzont la voluntad digls participants da chel pro ject tgi manegian tots bagn, seia chegl cun Arosa u cun Lai. (pb) Igl settember digl onn passo è mort igl pictour artist dad Alvagni, Reto Beer. El rimnava er bleras tgossas ed er igls sies maletgs tgi el ò stgaffia digl 1970 anfignen 2014 vandeva el angal rarissim ed uscheia èn sa rimnos ainten sia bela tgesa viglia passa 800 maletgs. Dumengia passada on igls irtavels davert las portas alla publicitad. Igl interess è sto grond. Reto Beer è na schia igl 1936 ad Alvagni. Siva la scola ò el fatg en amprendissadi scu conditer confiseur ed alloura luvro blers onns giu la Bassa tar la furnareia dalla Migros. El era da nateira en carstgang creativ. Chel la creativitad ò el gio savia veiver an sia professiun cun stgaffeir bleras creaziuns novas. Chegl n’è pero betg tanschia. All’antschatta digls onns 1970 ò el an tschet cun la pictura tgi el ò amprendia da maniera autodidacta ed alloura svi luppo an diversas direcziuns stilisticas cun diversas tecnicas. Gl’è suando en taimp fitg productiv e chel è davanto anc pi intensiv siva tgi el è sto pensiuno ed era ple u manc adegna ainten la sia tgesa pa terna ad Alvagni. E chella creativitad ò cuzzo quasi anfignen tar la sia mort avant bung en onn. En rimnader dat davent navot Reto Beer era betg angal pictour artist, mabagn er en rimnader. Da tot las tgos sas pusseblas. Da menziunar è cò franc la sia gronda collecziun dad isaglia da pours tgi el ò exponia ainten la clavadeira sper tgesa. Ed er fitg spezial è sto tgi el ò rim no pangs da tot igl mond e fatg ordlon der en museum, mademamaintg ainten la sia clavadeira. En rimnader dat davent navot. Uscheia ò Reto Beer er strousch vandia digls sies maletgs tgi naschivan sivamang an grond domber. Els pandevan u eran deponias ainten las diversas stanzas da sia tgesa. Er sen exposiziuns geva igl pictour angal rar. Reto Beer è sto nubil. Ossa, siva la sia mort èn igl sies frar ed igls sies nevs e ne zas stos confrontos cun en grond relasch. An chegl tgi pertotga la pictura èn chegl passa 800 maletgs. Els on lia survagneir ena survista ed antschet a cataloghisar tot igls maletgs dond a mintgign ena nomra, en tetel tematic, inditgond la grondezza, la tecnica duvrada ed otras infurmaziuns. Dumengia passada ins ò fatg accessibel la tgesa cugls maletgs alla publicitad. Blers on gia interess per igls maletgs. Durant igl sies taimp activ scu pictour ò Reto Beer adegna puspe gia te mas preferias. Temas tgi ins catta adegna puspe sen igls sies maletgs. Uscheia fa nestras, magiers, mascras ed îgls. Tar chels temas naschivan alloura antieras serias da maletgs an las pi diversas varia ziuns. Igls maletgs èn tots venals ed igl interess dumengia passada è sto dètg grond. Dad indigens e giasts dad Alva gni e dalla regiun. Gliout tgi cunascheva igl pictour e veva ena relaziun cun el. Digl reminent è er la belezza tgesa viglia venala. Digls nevs e las nezas ò nign in teress, essend tgi els on gio sez tgesa. «Bel fiss, schi p. ex. igl cumegn u en’otra in stituziun cumpress la tgesa cun maletgs e tot e faschess ordlonder ena galareia u en museum», ò managea Patrick Ulber, egn digls nevs. Ena part digls maletgs ins ò savia vender gio avant ed ossa dumen gia passada. Pero restan tuttegna anc blers. E tge tgi capeta cun la tgesa inclu siv la clavadeira cun la rimnada dad isa glia da pours è igl mument er anc int schert. Ins spera da cattar ena buna schliaziun, uscheia tgi igl relasch da Re to Beer resta an buna memorgia. En tipic maletg da Reto Beer cun gronda variaziun ainten las calours e las furmas. Agl center è en îgl. Dasperas ena fotografia da Reto Beer scu giuvinot aint igl travagl puril PDS dalla famiglia. Die Wahl-Bar im Medienhaus Donnerstag, 8. Oktober, ab 18 Uhr nha e i d e M ar im us ahl-B W e t u e H ssen … a p r e 0 50 v 5 t 5 5 2 nich 1 8 : Tel. 0 g n u d l e Anm Das «Südostschweiz»-Gespräch zu den Wahlen: Spitzenkandidierende für den Nationalrat treffen sich bei Somedia zu einem letzten Schlagabtausch vor Publikum. Gesamtmoderation Pesche Lebrument Themen, Moderatoren und Talk-Gäste Flüchtlingskrise Alexander Tobisch, Moderator TV Südostschweiz Heinz Brand, SVP Elisabeth Mani-Heldstab, BDP Silva Semadeni, SP Wirtschaft Reto Furter, Leiter Region «Südostschweiz» Duri Campell, BDP Josias Gasser, GLP Angela Casanova-Maron, FDP Europa Sandro Möhr, Redaktor Radio Südostschweiz Hans Peter Michel, FDP Jon Pult, SP Franz Sepp Caluori, CVP Altersvorsorge 2020 Martina Fehr, Chefredaktorin «Südostschweiz» Jan Koch, SVP Christian Stricker, GLP Martin Candinas, CVP Ablauf 18.00 Uhr 18.30 Uhr 20.00 Uhr Datum Ort Parkplatz Türöffnung Opening durch Andrea Masüger, CEO Beginn der Talk-Runden Ausklang in der Wahl-Bar mit Drinks und Häppchen 8. Oktober 2015 Medienhaus, Sommeraustrasse 32, 7000 Chur Es stehen nur wenige Parkplätze zur Verfügung. Wir empfehlen die Anreise mit den ÖV. Eintritt frei suedostschweiz.ch/wahlbar LA QUOTIDIANA GIEVGIA, ILS 8 DA OCTOBER 2015 13 Sin via tras l’Europa Dal Balticum a son Giachen e Ghevghelija DA GUIU SOBIELA-CAANITZ «Nel mezzo del cammin di nostra vita mi ritrovai in una selva oscura chè la diritta via era smarrita.» Uschia entschaiva la «Divina Comme dia» da Dante Alighieri (1265–1321), ina da las pli famusas ovras poeticas da l’Europa medievala. Questa introduc ziun cuntegna dus sinonims ch’ins na po betg adina distinguer, numnada main «cammin(o)» e «via». Il ru mantsch grischun dovra «via», ma en conuscha l’autra ragisch mo sco verb («chaminar»). Lezza ragisch viva per cunter en autras linguas neolatinas sco «camí», «caminho», «chemin» euv. La «via da latg» ha num per catalan «camí de Sant Jaume» e per spagnol «camino de Santiago», allusiuns al pelegrinadi a son Giachen. La noziun da «via» u «strada» è colliada cun la tradiziun re ligiusa, betg mo tar il pled da Jesus: «Jau sun la via», ma era per exempel en l’islam, nua che l’emprim chapitel dal Coran supplitgescha: «Mussa a nus la dretga via!». «Renovabis», ovra d’agid catolica per l’Europa centrala ed orien tala, ha deditgà l’on passà in numer da sia revista al tema «Unterwegs: Wege und Straßen»*. Il «Prospect» da Lemberg L’editorial declera: «Ils straduns che mainan tras l’Europa e collian ils pajais tranter pèr han in’impurtanza simbo lica ed èn ritgs da schabetgs istorics. Lur ragischs van enavos fin en la pro funditad da l’istorgia, per exempel la Via regia dal temp dals Romans, la via da l’ambra u il legendar ‘Autoput’» (p. 161). L’emprima via preschentada dal ■ RADIO 10.15 RADIONOVELA Vita capita - episoda 754 Massa blera schelta Jöri survegn posta. Blera posta. Posta feminina. Blera posta feminina. Pover Jöri. Tgi gida? Reschia: Michel Decurtins carnet è il «Prospect Svobodi» («Bou levard da la Libertad») a Lemberg (oz Lviv en Ucraina), chapitala dal «Kron land» austriac da Galizia enfin a 1918; la contribuziun ha scrit l’istoricra e so ciologa Victoria Sereda (Universitad da Lemberg). Il 1890 dumbrava Lem berg (per polac Lwów) 127 943 olmas, numnadamain 103 999 da lingua po laca, 12 162 germanofons e 9067 da lingua ucranaisa. Dals tschintg gimna sis eran trais da lingua polaca, in ger manofon ed in da lingua ucranaisa; il polac era il linguatg d’instrucziun a l’universitad. Il 1869 han ins bajegià in monument da la vart nord dal boule vard a Stanislaw Jablonowski (1634– 1702), in general dals retgs da Polo gna; il 1898 è vegnì in monument al retg polac Jan III Sobieski (1629– 1696) ed il 1904 in auter al scriptur polac Adam Mickiewicz (1778–1855). Pir cun l’annexiun sovietica 1939 è il boulevard vegnì la via principala da la citad; il 1940 ha’l survegnì en russ il num «Via da l’Emprim da matg». Il 1941 ha la Germania nazista occupà la citad; 1942 è il «Prospect» vegnì «AdolfHitlerRing». Suenter l’armi stizi da 1945 ha l’URSS stgatschà vers la Pologna ils blers Polacs da l’Ucraina da l’ost; ins ha rimplazzà il num da Hitler (1889–1945) cun quel da Vla dimir Ilitsch Ulianov «Lenin» (1870– 1924). Era lez ha survegnì in monu ment… ch’ins ha demolì il 1990, en tant ch’il boulevard ha survegnì ses num actual. Il 1992 han ins per la pa ja inaugurà solennamain in monu ment al poet, pictur ed umanist ucra nais Taras Schevtschenco (1814– 1861). L’autostrada da Tito Il scriptur croat Edi Matic (Split) fa en dament la construcziun dals 1100 km d’autostrada jugoslava che collian Ghevghelija (Macedonia), al cunfin cun la Grezia, cun Jesenice (Slovenia), al cunfin cun l’Austria: «Autoput bratst va i jedinstva» («Autostrada da la frater nitad e da l’unitad»). L’autur rapporta: «Tar lezza via èn sa sfadiads passa 332 000 giuvens, inschigners, lavurers da construcziun e schuldads (…). Mes barba è ì a Macedonia la stad 1960 ed ha gidà a bajegiar il trassé da l’autostra da (…). L’appel da Josip Broz Tito ils 27 da schaner 1958 per cumplettar la construcziun ha inizià ina fasa nova dals engaschaments da lavur. Cun paucas maschinas u tuttafatg senza, (…) ma cun in schlantsch colossal avain nus entschavì (…) a render charrabla la strada (…) sin in toc da 382 km tranter Zagreb e Beograd» (p. 185). Ma ils onns novanta han manà tancs sin la via «da la fraternitad e da l’unitad». L’avust e set tember 2015, pia bler pli tard, è la sta ziun da Ghevghelija vegnida enconu schenta pervi dals millis fugitivs arabs che spetgavan trens vers la Serbia e l’in tschess da l’Uniun europeica. Brodt sunà da la Ländlerkapelle Grischuna. Quel ed anc auters bels sauts avain nus elegì per La populara. Ma vus vegnis a vesair: contagius è il schottisch «Grischunitis» sche vus tadlais quel, fai È la critica giustifitgada, tgi decida e tenor tgenins criteris? Il manader da la KESB Grischun dal nord, Peter Dörflinger, piglia posiziun e dat invista en la lavur dal mintgadi da l'autoritad da protecziun d'uffants e da creschids. Redacziun: Pia Plaz ■ TELEVISIUN 14.03 L’INSTRUMENTALA (REP.) Swiss Open Contest 2015 En il rom dal 17avel World Band Festival Luzern ha gì lieu la sonda dals 26 da settember la concurrenza per musicas da sturs, il 26avel Swiss Open Contest. 10 brass bands svizras da classa superiura han sunà per il titel «Besson Swiss Open Champion 2015». L'instrumentala porta musica da la La via da l’ambra La culauna d’ambras è in element dal costum engiadinais. Peider Lansel (1863–1943) ha intitulà ina racolta da poesias: «La cullana d’ambras». La via da l’ambra colliava il Mar baltic cun l’Adria. L’archeolog Michael Erdrich (Universi tad da Lublin en Pologna) ha deditgà a lezza via ina contribuziun en «Wege und Straßen». El scriva: «Ella era ina da las pli anticas e relevantas vias europeicas da 10.50 CUNTRASTS SIN SRF INFO (REP.) per franc gust da tadlar era las autras chapellas grischunas. Per exempel la Chapella Tasna, Engadiner Ländlerfründa, ils Fränzlis da Tschlin u grauBÜNDIG. Redacziun: Josefina Gaudenz «Up in the sky» – 3 uffants ad alp La vita ad alp è ina vita sco en in auter mund, in mund pli datiers al tschiel. Braida (8), Marchet (6) e Jon (3) 20.03 MARELLA (REP.) furmaziun grischuna, la Wallberg Band, il toc da test interpretà dals victurs, la Brass Band 13 Etoiles ed il toc da patg ed il marsch sunà da la Brass Band Berner Oberland sut la batgetta da Corsin Tuor. Redacziun: Giusep G. Decurtins La KESB sut squitsch – in‘invista La KESB, l'autoritad da protecziun d'uffants e da creschids è pir a partir dal 2013 en funcziun e gia sut critica massiva. Cas sco quel d'ina mamma a Flaach che ha mazzà ses dus uffants, 19.00 LA POPULARA Grischunitis? Na, «Grischunitis» n'è betg in mal il venter u uschiglio ina malsogna! Grischunitis è in schottisch da Bruno passentan cun lur geniturs Anna Mathis e Riccardo Nesa la stad sin l’alp Gün en Stussavgia. L’autura Susanna Fanzun ha accumpagnà Braida, Marchet e Jon durant la stad 2012 e mussa lur mintgadi sin l’alp Gün. En il film è il pitschen mund da l’alp l’entir mund. 17.40 TELESGUARD SIN SRF 1 perquai che la KESB ha decidì da tegnair els separà da la mamma, han manà ad in image negativ. L’emissiun d’infurmaziun sin SRF 1 cun suttitels tudestgs sin TXT 777 (repetiziun sin SRF info tranter las 18.00 e las 22.00) commerzi a lunga distanza. Cunzunt Grecs, Etruscs e Romans da l’antica te gnevan auta l’ambra da las rivas balticas (…) nua ch’ils avdants la racoglievan; ins la transportava da là en l’Italia dal nord (…). Blers auturs grecs e romans han rapportà adina puspè da lezza rascha fos sila (…). Almain aifer ils cunfins da l’Im peri roman datti relicts palpabels d’ina via da l’ambra (…). In fasch da collia ziuns vegliandras (…) manava da la riva dal Balticum al Golf da Gdansk tras la Porta da Moravia a l’Austria bassa ed al flum March enfin a Bratislava (…). Da là giev’ins sur vias romanas schlargiadas a Scarabantia (Sopron), Savaria (Szom bathely), Poetovio (Ptuj), Emona (Lju bljana) (…) ed a la citad romana d’Aqui leia [en Friul] sin la riva nord da l’Adria (…). Gaius Plinius [Secundus (23–79)] rapporta ch’ins traguttava ambra sco medicament tar malsognas da la via re spiratorica u da las ureglias, tar disturbis digestivs e diarreas (…). Ma gia en il 13avel e 12avel tschientaner a. Cr. chatt’ins cliniezs tar tut las culturas da l’Italia. Il pli tard davent dal 9avel ston ins quintar cun bleras manufacturas bain organisadas che segiravan ils ba segns creschents d’ambra en l’Italia pre romana (…). Dal temp d’Augustus [† 14 s. Cr.], cunzunt ad Aquileia, èn na schidas bleras ufficinas d’elavuraziun da l’ambra (…). Romans sa regalavan tran ter pèr fegls pitschens d’ambra stgalpra da cun giavischs da Bumaun: A N N F F (‘annum novum faustum felicem’)» (pp. 199–202 e 204). truras en Silesia, oz en Saxonia). Ella ha intitulà sia contribuziun: «Die Via re gia: Eine Reise durch Europa» (p. 223). Ella scriva: «Lezza via da traffic colliava l’Europa da l’ost cun l’Occident. En il temp medieval avev’la num ‘Strada roiala’, a l’entschatta dal temp modern ‘Strada auta’. La ruta principala mana va da Lipsia sur Breslau [oz Wroclaw] a Cracovia e fin Lemberg. Ella era la pit ga principala da la spessa rait stradala europeica, a nord dal crest da las mun tognas mesaunas, lunsch davent da flums navigabels (…). L’existenza eco nomica ed il bainstar duraivel da bleras citads sa fundavan sin l’axa da traffic ost–vest. Quai pon ins admirar anc oz per exempel en la citad veglia da Gör litz, da la punt sur il flum (…) a l’‘Unter markt’ (…) enfin a l’‘Obermarkt’ (…). Raubas indispensablas da lezza giada eran il ponn e la taila da (…) Silesia, Po logna e Boemia, e la planta ‘Isatis tinc toria’ da Turinga per tenscher il ponn (…). Il sal provegniva da Wieliczka sper Cracovia u da las salinas da Halle [oz en SaxoniaAnhalt] (…). La prosperitad economica dals vischins sa mussa per exempel en la chasa municipala da Breslau (…). Maisters constructurs da Silesia han bajegià il dom da Lemberg en il 14avel e 15avel tschientaner. Pli tard è la Silesia vegnida la punt per ar tists, motivs ed inspiraziuns tranter il reginam polac ed ils pajais da Habs burg» (pp. 223 e 225–227). La Silesia n’era lezza giada betg polaca, mabain in ducadi da la curuna da Boemia. Architects da Silesia Katarzyna Zinnow, da Legnica en Sile sia, istoricra da l’art, viva a Görlitz (an * OST-WEST. Europäische Perspektiven. Nr. 3/2014. Regensburg (Friedrich Pustet, ISSN 1439-2089). ■ RADIO RUMANTSCH 06.00 06.30 06.40 06.50 07.00 07.30 07.40 07.50 08.00 08.30 08.40 09.00 09.05 09.15 09.30 09.45 10.00 10.15 10.30 10.55 11.00 11.03 11.15 11.30 11.45 Novitads ed Actual la damaun Novitads Impuls dal di cun Men Steiner Revista da medias/Meteo Novitads ed Actual la damaun Novitads Kikeri6 Revista da medias/Meteo Novitads ed Actual la damaun Novitads Il chavazzin dal di Novitads La cuppina Chalender La truvaglia Tge chaussas Novitads Radionovela Famus e glorius Rep. Impuls dal di Novitads Actual da mezdi Co e cum Novitads Total local 12.00 12.06 12.25 12.30 13.00 14.00 14.03 15.00 15.03 16.00 16.03 16.30 16.50 17.00 17.06 17.50 18.00 18.06 18.15 19.00 20.00 20.03 21.00 21.03 22.00 22.03 23.00 23.03 Novitads Actual da mezdi e RTR cumpact a mezdi Prevista Telesguard SRF Rendez–vous Las gratulaziuns Novitads Rep. L’instrumentala Novitads Musica Novitads Semperverds / Top 3 Program da kino Prevista Telesguard Novitads Actual la saira Meteo Novitads RTR cumpact – survista dal di SRF Echo der Zeit La populara Novitads Rep. Marella Novitads Musica Novitads Musica Novitads Grischun sonor 14 TELEVISIUN GIEVGIA, ILS 8 DA OCTOBER 2015 SRF 1 SRF ZWEI ARD ORF 1 SAT 1 6.30 News mit Wetterkanal 9.00 Kleine Hände im grossen Krieg (5-6) 9.45 Zeitreise 10.00 nano 10.30 Kulturplatz 11.10 Rundschau 11.50 Mini Beiz, dini Beiz 12.25 Schweiz am Mittag 12.45 Tagesschau mit Meteo 13.15 Glanz & Gloria 13.30 Der Landarzt 14.25 Dornen im Tal der Blumen. TV-Drama (D 1998) 16.05 ManneZimmer16.30 Dance Academy 16.55 Tschanz mit allem 17.30 Guetnachtgschichtli 17.40 Telesguard 18.00 Tagesschau mit Meteo 18.15 Mini Beiz, dini Beiz 18.40 Glanz & Gloria 19.00 Schweiz aktuell 19.30 Tagesschau 5.40 Roboclip 6.00 Drei auf zwei 9.00 Dance Academy 9.25 myZambo 9.50 Immer wieder Jim 10.10 Der Landarzt 11.00 Wege zum Glück 11.45 Bianca – Wege zum Glück 12.30 Immer wieder Jim 12.55 Magnum 13.45 Emergency Room – Die Notaufnahme. Innere Verletzungen 14.35 Monk 15.25 SOKO Leipzig 17.05 Vergangene Welten 18.00 Science oder Fiction? Dein Freund, der Roboter 18.30 Urban Gardening (4). Grünes Paradies: Wie mit kleinem Budget Grosses wächst 19.05 Matt Rogers fette Maschinen 5.30 Morgenmagazin 9.00 Tagesschau 9.05 Rote Rosen 9.55 Sturm der Liebe 10.45 Um Himmels Willen. Teuflisches Spiel 11.35 Elefant, Tiger und Co. 12.00 Tagesschau 12.15 ARD-Buffet. U.a.: Wanderkarte Thüringen 13.00 Mittagsmagazin 14.00 Tagesschau 14.10 Rote Rosen 15.00 Tagesschau 15.10 Sturm der Liebe 16.00 Tagesschau 16.10 Seehund, Puma & Co. 17.00 Tagesschau 17.15 Brisant 18.00 Live: Quizduell 18.50 In aller Freundschaft – Die jungen Ärzte 19.45 Wissen vor acht – Natur 19.50 Wetter vor acht 19.55 Börse vor acht 8.25 Bezaubernde Jeannie 8.50 Die Nanny 9.15 Gilmore Girls 10.00 Drop Dead Diva 10.45 Kochen ist Chefsache. Komödie (F/E 2012) 12.00 Gilmore Girls 12.45 Drop Dead Diva 13.25 Die Nanny 13.50 Raising Hope 14.10 Mike & Molly. Das H-Wort 14.35 Malcolm 15.00 How I Met Your Mother 15.40 The Big Bang Theory 16.20 ZIB Flash 16.25 Malcolm. Der Meisterkoch 16.50 How I Met Your Mother 17.35 Two and a Half Men 17.55 ZIB Flash 18.00 Die Simpsons 18.55 The Big Bang Theory 19.45 ZIB Magazin 19.54 Wetter mit ZIB 20 5.30 Live: Sat.1-Frühstücksfernsehen. Bitte melde Dich / The Voice of Germany – Making of 10.00 Teletip Shop 11.00 move2fit 12.00 Richter Alexander Hold 14.00 Auf Streife 15.00 Auf Streife – Die Spezialisten 16.00 Anwälte im Einsatz. Doku-Soap 17.00 Mein dunkles Geheimnis. Der Kaufhausdetektiv. Doku-Soap 17.30 Schicksale. Doku-Soap Hebamme Anna – Stummer Hilfeschrei 18.00 In Gefahr – Ein verhängnisvoller Moment. Martha – Ein Star in Gefahr / David – K.o.tische Hochzeit. Doku-Soap 19.55 Sat.1 Nachrichten 20.05 Wenn der Schlaf ausbleibt. Szenen einer unruhigen Gesellschaft 21.00 Einstein. U.a.: Beschleunigung: Wie viel erträgt der Mensch? / Büro Stengel: Die Nervenkitzel-Designer / Temporausch: Mit 200 km/h den Berg hoch 21.50 10vor10 mit Meteo 22.25 Aeschbacher. Bleib dir treu! 23.20 NZZ Format 23.55 Tagesschau Nacht 0.15 Welcome – Grenze der Hoffnung. Drama (F 2009). Mit Vincent Lindon, Firat Ayverdi 1.55 Wenn der Schlaf ausbleibt 2.45 Einstein 3.20 ECO Das Wirtschaftsmagazin 20.00 Portugal, mon amour. Komödie (F 2013). Mit Rita Blanco, Joaquim de Almeida, Roland Giraud. Regie: Ruben Alves 21.30 Keine 3 Minuten – Die Kinokritik für Eilige. Magazin. Filmstart diese Woche: «Pan» 21.40 Little Britain. Comedyserie 22.20 sportaktuell 22.45 Trance – Gefährliche Erinnerung. Thriller (GB/F 2013) Mit James McAvoy, Rosario Dawson, Vincent Cassel 0.30 Clueso. Konzert vom Open Air St. Gallen 2015 1.45 Eldorado FM. Konzert vom Open Air St. Gallen 2015 2.50 Best of 8x15. Tanzen 20.00 Tagesschau. Mit Wetter 20.15 Dampfnudelblues. Ein Eberhoferkrimi. TV-Krimikomödie (D 2013). Mit Sebastian Bezzel 21.45 Panorama. U.a.: «Falsche Syrer»: Wie der Innenminister Gerüchte schürt / Selbstversuch: Allein unter Nazis 22.15 Tagesthemen. Mit Wetter 22.45 Nuhr daheim. Dokumentation 23.30 Sedwitz. Comedyserie 0.00 Nachtmagazin 0.20 Dampfnudelblues. Ein Eberhoferkrimi. TVKrimikomödie (D 2013) 1.55 Die Schuldigen. Drama (I/F 1957). Mit Isa Miranda 20.15 Dickste Freunde. Komödie (USA 2011). Mit Vince Vaughn, Kevin James, Jennifer Connelly 22.00 ZIB Flash 22.10 The Blacklist. Krimiserie. Ruslan Denisov (Nr. 67) / Die Kenyon Familie (Nr. 71) 23.40 ZIB 24 0.00 Festival Diaries goes Waves Mit Ebony Bones, Little Boots, Coasts, Gasmac Gilmore 0.30 Wie das Leben so spielt. Tragikomödie (USA 2009) Mit Adam Sandler 2.45 Hawaii Five-0. Krimiserie Zwei Männer, ein Boot / Der kopflose Reiter 20.15 Criminal Minds Krimiserie. Der leere Teller Einige Mitglieder der Kingmans werden ermordet. Von dem Familienoberhaupt und dem Sohn Dillon fehlt zunächst jede Spur. Dann stellt sich Dillon und lässt seine Familie in keinem guten Licht dastehen. 21.15 Criminal Minds. Krimiserie Alles was bleibt 22.15 Criminal Minds. Verdorben 23.10 Profiling Paris. Wahre Lügen 0.15 Criminal Minds. Krimiserie 2.45 Profiling Paris. Krimiserie 3.35 In Gefahr – Ein verhängnisvoller Moment VOX PRO 7 ZDF ORF 2 RTL 6.10 SOKO Familie 7.10 Hilf mir doch! 8.10 Verklag mich doch! 11.10 vox nachrichten 11.15 Monk. Mr. Monk, sein Bruder und drei Kuchen 12.10 CSI: NY. Harte Schule 13.05 Crossing Jordan – Pathologin mit Profil. Haus der Schatten 14.00 CSI: Miami. Die Todesbar 15.00 Shopping Queen 16.00 4 Hochzeiten und eine Traumreise 17.00 Mein himmlisches Hotel 18.00 mieten, kaufen, wohnen 19.00 Das perfekte Dinner 6.15 Two and a Half Men 7.35 2 Broke Girls 8.30 How I Met Your Mother 9.55 Teletip Shop 11.40 Mike & Molly 12.05 Two and a Half Men 13.25 2 Broke Girls 14.20 How I Met Your Mother 15.40 The Big Bang Theory 17.00 taff. Champagne Supernova / Bodypainting New York 18.00 Newstime 18.10 Die Simpsons. Das Kreuz mit den Worträtseln / Bin runterladen 19.05 Live: Galileo. Plötzlich Genie 9.05 Volle Kanne 10.30 RosenheimCops 11.15 SOKO Wismar 12.00 heute 12.10 drehscheibe 13.00 Mittagsmagazin 14.00 heute – in Deutschland 14.15 Die Küchenschlacht 15.00 heute Xpress 15.05 Deutschlands bester Bäcker 16.00 heute – in Europa 16.10 SOKO Wien 17.00 heute 17.10 hallo deutschland 17.45 Leute heute 18.05 SOKO Stuttgart 19.00 heute 19.25 Notruf Hafenkante 11.50 kreuz und quer 12.45 Seitenblicke 12.50 Wetterschau mit ZIB 13.15 heute mittag 14.00 Frisch gekocht 14.25 Tessa – Leben für die Liebe 15.10 Sturm der Liebe 16.00 Die Barbara-Karlich-Show 17.00 ZIB 17.05 heute österreich 17.30 heute leben 18.30 heute konkret 18.51 heute infos und tipps 19.00 Bundesland heute 19.23 Wetter aus dem Bundesland 19.55 Sport aktuell 8.30 Gute Zeiten, schlechte Zeiten 9.00 Unter uns 9.30 Betrugsfälle 10.00 Die Trovatos – Detektive decken auf 12.00 Punkt 12 14.00 Der Blaulicht Report 15.00 Anwälte & Detektive – Sie kämpfen für Dich! 16.00 Verdachtsfälle 17.00 Betrugsfälle 17.30 Unter uns 18.00 Explosiv – Das Magazin 18.30 Exclusiv – Das Star-Magazin 18.45 RTL aktuell 19.05 Alles was zählt 19.40 GZSZ 20.00 Prominent! Magazin 20.15 Dickste Freunde. Komödie (USA 2011). Mit Vince Vaughn, Kevin James, Jennifer Connelly. Regie: Ron Howard 22.35 Kill Bill – Volume 2 Actionfilm (USA 2004) Mit Uma Thurman, David Carradine, Michael Madsen Regie: Quentin Tarantino 1.05 vox nachrichten 1.25 Dickste Freunde. Komödie (USA 2011) Mit Vince Vaughn, Kevin James Regie: Ron Howard 3.15 Kill Bill – Volume 2. Actionfilm (USA 2004) Mit Uma Thurman, David Carradine 20.15 Transformers. Actionfilm (USA 2007). Mit Shia LaBeouf, Tyrese Gibson, Josh Duhamel. Regie: Michael Bay 23.05 TV total. Show. Gäste: Tahnee Schaffarczyk (Comedienne, Schauspielerin und Moderatorin), Ronja (9-jährige Harfenspielerin), ConCrafter (Experte für das Computerspiel «Minecraft») 0.10 Family Guy. Zeichentrickserie Ehe wider Willen / Valentinstag in Quahog 1.05 The 100. ScienceFiction-Serie 3.25 ProSieben Spätnachrichten 3.30 Family Guy. Zeichentrickserie 20.15 Das Traumschiff. Unterhaltungsserie. Kambodscha 21.45 Kreuzfahrt ins Glück Hochzeitsreise nach Kroatien 23.15 heute-journal. Wetter 23.45 Markus Lanz 0.55 heute+. Magazin 1.10 Masters of Sex. Dramaserie Unfreiwillig. Mit Michael Sheen In den 1950er Jahren erforscht der Gynäkologe Dr. William Masters die menschliche Sexualität. Er wird dabei von Virginia Johnson unterstützt, die zunächst seine Sekretärin ist. 2.05 GSI – Spezialeinheit Göteborg Krimireihe (S/D 2009) 20.05 Seitenblicke 20.15 Die Rosenheim-Cops Krimiserie. Der Schlaf des Gerächten 21.05 Am Schauplatz. Reportagereihe. Das verratene Tal 22.00 ZIB 2 22.30 €co. Magazin. U.a.: Mehr Lohn: Hartes Match um Geld und Arbeitszeit 23.05 Stöckl. Mit DJ Ötzi (Pop- & Schlagersänger), Uwe Böschemeyer (Psychotherapeut), Marianne Hengl (Obfrau «RollOn Austria») 0.05 Im Bann der Tiefe. TVPsychothriller (USA 1993) 1.35 Seitenblicke. Magazin 20.15 Live: Fussball. EM-Qualifikation. Moderation: Florian König, TV-Experte: Jens Lehmann 20.45 Live: Fussball. EM-Qualifikation. Gruppe D: Irland – Deutschland (1. Halbzeit) 21.30 Live: Fussball. EM-Qualifikation. Moderation: Florian König, TV-Experte: Jens Lehmann 21.45 Live: Fussball. EM-Qualifikation. Gruppe D: Irland – Deutschland (2. Halbzeit) 22.40 Live: Fussball. EM-Qualifikation. Moderation: Florian König, TV-Experte: Jens Lehmann 0.00 RTL Nachtjournal 0.30 Alarm für Cobra 11. Actionserie 1.25 CSI: Vegas. Krimiserie TSR RSI LA 1 KABEL 1 3 SAT RTL 2 10.10 Euronews 12.10 Plus belle la vie 12.45 Le 12h45 13.15 Météo 13.25 Toute une histoire 14.35 L'histoire continue 15.10 Les enquêtes du Commissaire Laviolette: Les Charbonniers de la mort. Téléfilm policier (F 2014) 16.45 Rex 17.35 Télé la question 18.00 Le court du jour 18.10 Top Models 18.30 La roue de la chance 18.50 Météo régionale 18.55 Couleurs locales 19.20 Météo 19.30 Le 19h30 11.15 Covert Affairs 12.00 Pausa pranzo 12.30 Telegiornale 12.40 Meteo regionale 12.45 Pausa pranzo 13.15 La vita secondo Jim 13.35 Arctic Air 14.20 Numb3rs 15.05 Law & Order – I due volti della giustizia 16.00 Telegiornale Flash 16.05 Guardia costiera 16.55 Cuochi d'artificio 18.00 Telegiornale Flash 18.10 Zerovero 19.00 Il quotidiano 19.45 Il rompiscatole 19.55 Meteo regionale 9.10 The Mentalist 10.05 Teletips Schweiz 12.00 Without a Trace – Spurlos verschwunden 12.05 Numb3rs – Die Logik des Verbrechens 13.00 Cold Case 14.00 Navy CIS 14.55 The Mentalist 15.50 Live: News 16.00 Castle 16.55 Abenteuer Leben – Täglich neu entdecken 17.55 Mein Lokal, dein Lokal – Wo schmeckt's am besten? 18.55 Achtung Kontrolle! Einsatz für die Ordnungshüter 11.45 Der Silberberg. Dokumentation 12.30 ECO 13.00 ZIB 13.20 Die Vogesen 14.05 Der Schwarzwald. Wildnis mit Aussicht 14.50 Die Mosel (1-3/3) Von der Quelle bis nach Metz 17.00 Spreewald – Labyrinth des Wassermanns 17.45 Europas Urwälder. Die letzten grünen Paradiese auf dem KontinentBayerns neue Wildnis 18.30 nano. Die Welt von morgen 19.00 heute 19.20 Kulturzeit 5.10 Grip – Das Motormagazin 5.50 Privatdetektive im Einsatz 7.50 Der Trödeltrupp – Das Geld liegt im Keller 8.50 Frauentausch 10.50 Family Stories 11.50 Köln 50667 12.50 Berlin – Tag & Nacht 13.50 Hilf mir! Jung, pleite, verzweifelt ... 15.55 Die Geissens – Eine schrecklich glamouröse Familie! 16.55 Die Strassencops – Jugend im Visier 18.00 Köln 50667 19.00 Berlin – Tag & Nacht 20.00 Météo 20.15 Temps présent. Magazine d'enquête et de reportage. Escroqueries sentimentales, mode demploi 21.15 Person of Interest. Série d'action. L'honneur des voleurs. John Reese, ex-agent paramilitaire, est engagé par un milliardaire. Grâce à une machine pouvant découvrir les actes de violence future, ils vont tenter de découvrir les «persons of interest». 22.00 Person of Interest. 22.50 La puce à l'oreille 23.45 Daft Punk Unchained 1.15 Couleurs locales 20.00 Telegiornale 20.35 Meteo 20.40 Black Jack. Gioco a premi 21.10 Falò. Settimanale d'informazione Magazine d’informazione 22.30 Il filo della storia. «Traditori della patria», documentario di Hansjürg Zumstein 23.25 Meteo notte 23.35 C.S.I. – Scena del crimine La squadra sta indagando su una serie di omicidi a opera di un serial killer che sembra intento a ricreare una donna con parti dei cadaveri delle sue vittime. 0.20 Cold Case – Delitti irrisolti 20.15 Police Academy II – Jetzt gehts erst richtig los. Komödie (USA 1985). Mit Steve Guttenberg, Bubba Smith, David Graf. Regie: Jerry Paris 22.20 Shameless. Abschuss / Home Sweet Home 0.30 Police Academy II – Jetzt gehts erst richtig los Komödie (USA 1985) 2.05 Late News 2.10 Colors – Farben der Gewalt. Kriminalfilm (USA 1988). Mit Sean Penn, Robert Duvall, Maria Conchita Alonso Regie: Dennis Hopper 4.05 Late News 4.10 The Unit – Eine Frage der Ehre 20.00 Tagesschau 20.15 Wissen aktuell. Dokureihe Schatzkammer Natur 22.00 ZIB 2 22.25 Nell. Drama (USA 1994) Mit Jodie Foster, Liam Neeson, Natasha Richardson 0.15 10vor10 0.40 Rundschau. Das aktuelle Polit- und Wirtschaftsmagazin. VW-Abgas-Skandal: Das Tricksen nimmt kein Ende / Die Gier der Schlepper: Schwimmwesten-Attrappen für Bootsflüchtlinge / Rebell mit Spraydose: Banksy entzweit Palästinenser 1.25 Reporter. Reportagereihe 20.00 RTL II News 20.15 Die Kochprofis – Einsatz am Herd. Doku-Soap. «Cheers» in Hürth 21.15 Frauentausch. Doku-Soap. Heute tauschen Sandra (22) und Laura (21) die Familien 23.20 exklusiv – Die Reportage. Reportagereihe. Rotlicht-Experten im Einsatz – Deutsche Bordelle in Not (16) 0.20 Autopsie – Mysteriöse Todesfälle. Dokumentationsreihe 2.05 Fremdgesteuert – Mein Leben unter Zwang. Katzen ablecken / Benzin trinken / Süchtig nach Po-Aufspritzungen / Allzweckreiniger schnüffeln ARTE B3 SÜDOSTSCHWEIZ 3+ SWR 15.50 Magische Orte in aller Welt 16.20 Badjao. Die Vertreibung der Südsee-Nomaden 17.05 X:enius 17.30 Geheimauftrag Pontifex – Der Vatikan im Kalten Krieg (2/2) 18.25 Im Bann der Jahreszeiten 19.10 ARTE Journal 19.30 Frankreich – Wild und schön 20.15 Der letzte Zeuge 21.00 Gomorrha 22.50 Dein Wille geschehe 1.20 Die Auktionatoren! (1-4/4) 3.10 360° Geo Reportage 4.05 28 Minuten 15.05 Polizeiinspektion 1 15.30 Wir in Bayern 16.45 Rundschau 17.00 Bavaria Blues 17.30 Frankenschau aktuell 18.00 Abendschau 18.45 Rundschau 19.00 Geld und Leben 19.45 Dahoam is Dahoam 20.15 quer 21.00 Asül für Alle 21.45 Rundschau-Magazin 22.00 Capriccio 22.30 Lido 23.15 Rundschau-Nacht 23.25 KlickKlack 23.55 Dahoam is Dahoam 0.25 Planet Erde 17.00 Shop24Direct 17.15 Globe TV 17.30 Homegate TV 18.00 Nachrichten mit Wetter 18.30 Globe TV 19.00 Nachrichten «SO informiert» mit Wetter 19.30 Globe TV 20.00 Nachrichten mit Wetter 20.30 Globe TV 21.00 Nachrichten mit Wetter 21.30 Globe TV 22.00 Nachrichten mit Wetter 22.30 Globe TV 23.00 Nachrichten mit Wetter 23.30 Globe TV 0.00 Nachrichten mit Wetter 9.00 ESO.TV 16.03 How I Met Your Mother 18.09 How I Met Your Mother 18.37 The Big Bang Theory 19.02 The Big Bang Theory 19.25 The Big Bang Theory 19.48 The Big Bang Theory 20.14 Bauer, ledig, sucht... 21.55 Bumann, der Restauranttester. Restaurant Pizzeria da Franco (SZ) 23.25 Bumann, der Restauranttester. Ski- und Golfhütte Selfranga 1.00 Bumann, der Restauranttester. Sancti Bono 17.00 Landesschau aktuell 17.05 Kaffee oder Tee 18.00 Landesschau aktuell 18.15 Lecker aufs Land – eine kulinarische Reise (3/6) 18.45 Landesschau BW 19.30 Landesschau aktuell 20.00 Tagesschau 20.15 Zur Sache BW! 21.00 Romantische Flüsse im Herzen Europas (1/3) 21.45 Landesschau aktuell 22.00 Odysso 22.45 Kunscht! 23.15 lesenswert quartett 0.15 Expedition in die Heimat TV-TIPPS Portugal, mon amour 20.00 | SRF ZWEI KOMÖDIE: Viele Jahre ist es her, seit die Familie Ribeiros Portugal verliess und auf der Suche nach Arbeit nach Paris kam. Maria (Rita Blanco) arbeitet als Concierge in einem herrschaftlichen Haus, ihr Mann José ist Vorarbeiter in einer Baufirma. Die beiden werden von ihren Arbeitgebern gerne ausgenützt. Eines Tages erben die Ribeiros ein Weingut in der Heimat. Um das Erbe antreten zu können, müssen sie zurück nach Portugal ziehen. Aber aus unterschiedlichen Gründen wollen die Nachbarn die Portugiesen nicht gehen lassen. Dampfnudelblues. Ein … 20.15 | ARD TV-KRIMIKOMÖDIE: Der Schulrektor von Niederkaltenkirchen liegt tot auf den Bahngleisen. Er zählte zu den unbeliebten Bewohnern des Ortes. Nicht nur seine Schwester mied jeden Kontakt, auch die Schülerschaft konnte ihn nicht leiden. Das macht die Ermittlungsarbeit des in die Provinz strafversetzten Polizisten Eberhofer (Sebastian Bezzel) nicht leicht. Nell 22.25 | 3SAT DRAMA: Nell (Jodie Foster) lebt ohne jeglichen Kontakt zur Aussenwelt in den Wäldern. Erst nach dem Tod ihrer Mutter nimmt sie unter der Obhut des Arztes Lovell (Liam Neeson) Kontakt mit der Zivilisation auf. Die Kontaktaufnahme ist nicht leicht, denn Nell spricht eine eigene Sprache und lässt niemanden an sich heran. Lovell, der von der jungen Frau fasziniert ist, sucht Rat bei der Psychologin Paula. Kill Bill – Volume 2 22.35 | VOX ACTIONFILM: Der Rachefeldzug der Braut (Uma Thurman) ist erst zu Ende, wenn das Killerkommando, das bei ihrer Hochzeit ein Blutbad anrichtete, ausgelöscht ist. Als nächstes stehen Budd und die einäugige Elle Driver auf ihrer Liste. Die kommt ihr zuvor und tötet Budd. Anschliessend kommt es zum Kampf der ebenbürtigen Blondinen. Der Weg der Braut führt aber weiter: da ist immer noch Bill. Trance – Gefährliche Erinnerung 22.45 | SRF ZWEI THRILLER: Der Kunstexperte Simon (James McAvoy) ist bei einem Auktionshaus angestellt und mit der Sicherheit eines wertvollen Gemäldes beauftragt. Gangster überfallen die Versteigerung, Simon wird niedergeschlagen und leidet danach unter Gedächtnisverlust. Er kann sich nicht mehr an das Versteck des wertvollen Bildes erinnern. Simon sucht eine Therapeutin auf, die ihn unter Hypnose setzen und befragen soll. Welcome – Grenze der Hoffnung 0.15 | SRF 1 DRAMA: Der junge kurdische Flüchtling Bilal hat es bis in die französische Hafenstadt Calais geschafft. Nun plant er, den Ärmelkanal zu durchschwimmen, um nach England zu gelangen, wo seine grosse Liebe lebt. Der Bademeister Simon (Vincent Lindon) will ihm das Vorhaben eigentlich ausreden. Als das nicht gelingt, übernimmt er heimlich Bilals Training und bietet dem Illegalen trotz drohender Gefängnisstrafe ein sicheres Versteck. LA QUOTIDIANA GIEVGIA, ILS 8 DA OCTOBER 2015 15 FORUM ELECTORAL Urs Cadruvi, secretari general LR, Sina-Mara Hassler, promotura regiunala LR, Sutselva, Carmen Dedual, manadra Regiuns LR. FOTO M. NUTT PHOTOGRAPHY La LR ha inaugurà ses nov domicil en Sutselva (cp) Ils 6 d’october 2015 ha la Lia Rumantscha (LR) inaugurà a chaschun d’in apero ses nov domicil en Sutselva en il Center da Capricorns a Vargistagn. Cun la midada da Ziràn a Vargistagn s’intensivescha la collavuraziun cun il Center da Capricorns, il Parc natiral Beverin e la Scola auta turitgaisa per scienzas applitgadas. La LR en Sutselva chatt’ins da nov en il Center da Capricorns a Vargistagn. Pas sa 30 persunas han inaugurà ensemen cun la LR la nova localitad. La midada da Ziràn a Vargistagn ha ina raschun – il Center da Capricorns cun ustaria ed hotel è in lieu d’inscunter ed il domicil da las suandantas organisaziuns: Funda ziun Capricorn, secretariat dal Parc na tiral Beverin, ZHAW (Scola auta turi tgaisa per scienzas applitgadas), il Post da cumpetenza dal Grischun per in tu rissem en accord cun la natira e la cul tura e l’exposiziun da capricorns cun in furmaziuns davart il Parc natiral Beve rin. Tut questas instituziuns permettan a la LR d’organisar e d’intensivar da ma niera simpatica inscunters per indigens e novarrivads. Biro, butia, lieu d’inscunter e da contacts Il nov domicil en il Center da Capricorns n’è betg mo in biro. La nova promotura regiunala da la LR per la Sutselva, SinaMara Hassler, po era preschentar en las novas localitads ils divers products da la LR. Ultra da quai vul ella intensivar ils contacts tranter Rumantschs e naRu mantschs, organisar scuntradas e Cafés Rumantschs en la regiun e tgirar ils con tacts cun la scola ed ils projects surregiu nals sco per exempel l’occurrenza da scri ver «Plima d’aur». Deliberà il rapport davart la finanziaziun da las baselgias (cc) La cumissiun per politica da stadi e strategia dal cussegl grond ha predeliberà la missiva da la regenza pertutgant la finanziaziun da las baselgias en il chantun Grischun. Ella recumonda al cussegl grond d’approvar il rapport. La cumissiun per politica da sta di e strategia dal cussegl grond ha prede liberà la missiva da la regenza pertutgant la finanziaziun da las baselgias en il chan tun Grischun. Quai sut la direcziun dal president da la cumissiun Maurizio Michael (Castasegna) ed en preschientscha dal president da la regenza Martin Jäger sco schef dal departament d’educaziun, cultura e protecziun da l’ambient. Pre schents èn stads plinavant represchen tants da las baselgias chantunalas evange licrefurmada e catolica. Il cussegl grond vegn a tractar il rapport en la sessiun d’october 2015. Il president da la regenza e las persu nas responsablas per las duas baselgias chantunalas han l’emprim infurmà da vart il rapport e davart la prognosa dal svilup finanzial a media ed a lunga vista sco er davart las consequenzas colliadas cun quai, resguardond ina considera ziun da las ristgas. En la discussiun po steriura èn vegnids tractads pli detaglia damain tranter auter temas sco las ta glias da baselgia da las persunas natira Betg senza filter da particlas Urs Cadruvi el cussegl naziunal (Resposta a la charta da lectur da Gian Derungs, LQ) Il cussegl naziunal ha decis dacurt gra zia in lobing intensiv cun 109 encun ter 66 vuschs che tut las maschinas da pistas duain vegnir deliberadas da la taglia sin il carburant e quai era per cas che questas maschinas na disponi an da nagin filter da particlas. Questa mesira na vala betg mo per las maschi nas da pistas da las pendicularas, ma bain per tuttas maschinas da pista sco schlieusas a motor e quads. È quai uss propi stada ina bun’ovra per il chantun turistic Grischun, nua ch’ils giasts ve gnan a far vacanzas per giudair l’aria buna e frestga da la muntogna? Partic las finas en il fulin da diesel èn nu schaivlas per la sanadad. In ambient in tact nizzegia al turissem bler dapli che ils francs che las societads da pendicu laras pon spargnar cun questa libera ziun da taglia. Sco secretari general dalla Lia Ruman tscha perschuada Urs Cadruvi entras sia lavur professiunala ch’ei orientada a sli giaziuns pragmaticas. En connex cul Plan d’instrucziun 21 eis ei reussiu alla Lia – sut l’egida dad Urs Cadruvi – da prender posiziun el senn dil pievel ro montsch e buca mo pigl avantatg d’en tginas persunas singulas. Aschia vegn quella posiziun sustenida dallas impur tontas uniuns romontschas ed ei in grond pass en direcziun dalla pasch linguistica. Jeu sun perschuadida che Urs Cadru vi ei ina persunalitad zun capavla che s’engaschass era a Berna per bunas sligia ziuns el senn dalla populaziun. Entras sia vasta experientscha e savida eis el ina per suna cumpetenta sin ils pli differents camps. Plinavon fuss el ina ferma vusch per nus Romontschs. Ord perschuasiun recamondel jeu da nudar 2x Urs Cadruvi dalla gliesta 8 sin vies cedel da votar. Silva Semadeni, cussegliera naziunala ps/GR Flurina Cantieni, Laax S’engaschei per la pcd! La Svizra elegia en cuort in niev parlament. S’engaschei per quels che vulan concordia ed evitar discordia. Susteni la politica dil center e cun quei era da valurs. Eligi perquei ils 18 d’october la pcd. La Svizra vegn bloccada pli e pli tras ina politica polarisonta da dretg e senie ster. La pcd fa ina politica signada da re sponsabladad e respect. Sia lavur segire scha rentas, plazs da lavur e discarga las famiglias. Cun cuss. fed. Doris Leuthard ha la pcd ina ferma vusch. Sfidas actua las, sco la politica viers ils fugitivs e las re laziuns cun l’Uniun europea (UE), pre tendan sligiaziuns che meinan nus vina von. Quellas porscha la pcd cun proteger ils basignus e vegnir ad ina clausula da schurmetg cun la UE. Per che la Svizra sappi semetter en per nos giavischs drova ella vies agid. Mo sco ferma partida dil center havein nus da dir zatgei e savein far punts. S’engaschei ils 18 d’october per la pcd e mettei perquei sia gliesta nunmidada ell’urna. En vies cantun ei quei la glie sta 11 – pcd Grischun. Motivei vos confamiliars ed enconuschents d’ir a vuschar ed aschia s’engaschar ferma mein per la Svizra. Vossa vusch quenta. Christophe Darbellay, president dalla pcd svizra las e las taglias da cultus, las immobi glias ecclesiasticas e lur mantegniment sco er il dumber da commembras e commembers ed eventualas tendenzas da svilup. La cumissiun è unanimamain da l’avis che las activitads da las basel gias chantunalas sajan d’in interess pu blic considerabel e che las baselgias duajan vegnir mantegnidas sco instan zas socialas. En il giudicament final suonda la cumissiun l’avis da la regenza, tenor il qual il sistem vertent per finan ziar las baselgias duaja restar. La cumissiun propona al cussegl grond da prender enconuschientscha en moda affirmativa dal rapport. Secund al Award Night Ils dus cussegliers naziunals Martin Candinas e Christophe Darbellay a caschun d’in foMAD rum claustral a Mustér. Ils purs drovan defensurs a Berna Il mediamaticher Beda Diggelmann da Domat ha contonschiu il secund plaz agl Award Night da l’uniun ITC per sia lavur pratica. Beda MAD Diggelmann ha fatg siu emprendissadi tier las Ovras da Domat SA. Ils purs svizzers procuran fidadamein per ina gronda part dallas victualias en nos sa tiara ed ein aschia era pil manteni ment dalla cuntrada culturala svizra. Il pievel svizzer ha francau quell’incarica en la constituziun. Biars Svizzers e biaras Svizras san denton buca pli tgei presta ziun che quella incarica pretenda. Ils ha bitonts dils marcaus enconuschan buca la dira lavur dils purs. Ton pli impurtont eisi ch’ei dat ella politica forzas che per schuadan la maioritad che fa buca pli il pur. Ils purs basegnan il necessari su stegn per saver ademplir lur incarica. Las cuntradas naturalas ein la pli im purtonta basa per il turissem en munto gna. Agricultura e turissem contribue schan essenzialmein alla colonisaziun decentrala da nies cantun e gidan aschia d’ademplir nies pensum secund la con stituziun. La pcd eisi che s’engascha per la co lonisaziun decentrala e consequenta mein era per ina ferma agricultura. Il territori da muntogna drova ina vusch vigurusa el parlament naziunal. Ina fer ma pcd ei ina emprema cundiziun per ch’ils interess dall’agricultura vegnien representai a Berna cun l’insistenza ne cessaria e gronda perschuasiun. Perquei mettei ils 18 d’october la gliesta 11 dalla pcd ell’urna. Curdin Capeder, president dall’Uniun purila sursilvana, Cumbel 16 A FIN Z GIEVGIA, ILS 8 DA OCTOBER 2015 COLUMNA Elecziuns – in element central dalla democrazia construcziun dad habita ziuns secundaras ni quella dall’ immigraziun. Silsuen ter ston ils responsabels rumper il tgau per tuttina anflar ina via raschuneivla ed impedir donns fatals per il beinstar general. DA DUMENI COLUMBERG E n diesch dis vegn l’as samblea federala eligida. Quei eveniment semanife stescha di per di, seigi quei cun roschadas da candidatas e candidats che fan biala cumparsa sin placats en tuts loghens pusseivels ni cun fa tschas rientas en inserats, mo era cun numerusas brevs da lecturs ed emissiuns ellas me dias electronicas senza fin. Apparentamein cattan las elecziuns gronda attenziun. Cun buna raschun, pertgei elecziuns ein in element cen tral dalla democrazia. ins evitar ch’il votant vegn stufientaus cun numerusas fatschentas da pintga mun tada. Quei spargna era temps e daners per campa gnas inutilas. E P n biaras tiaras democrati cas serestrenschan las pusseivladads d’ina participa ziun activa dils burgheis sin las elecziuns parlamentaras. Ins elegia ils representants cun la tenuta politica cun vegnenta e quella equipa ha silsuenter l’incarica da direger la tiara tenor meglier saver e puder. Cun quei eis ei fatg. M roblematica ei la situa ziun sin palancau fede ral. Dapi biars onns vegnin nus inundai cun iniziativas da tuttas uisas. Fetg savens va ei per interess particulars d’ina gruppaziun. Novissi mamein surdrovan era parti das politicas quei impurtont dretg politic per campagnas populistas. Savens va ei per in malesser momentan, ut auter en Svizra cun adattaus per battaglias emo sia democrazia directa! ziunalas. Pil pli va ei buca Sper las elecziuns federalas per sligiaziuns raschuneivlas, setracta ei d’eleger ils repre mobein per seprofilar ella sentants per la legislativa ed publicitad. Quei sur e mal executiva cantunala ed ora diever d’in impurtont ins vontut las autoritads com trument democratic daventa munalas. Ultra dallas elec cul temps in prighel per nos ziuns vegnan las votaziuns sa democrazia e per il bein permanentas davart fatschen funcziunar da nies stadi. Au ta da different gener. Sin pa toritads ed instituziuns ston lancau federal vegn il votant impunder enorm bia temps «mulestaus» cuntinuadamein per tractar quellas interven cun iniziativas popularas, per ziuns. Dapresent ein varga ordinari entochen quater ga 30 iniziativas d’in gener ni das ad onn. Leutier vegnan l’auter sin via. Il votant vegn las fatschentas cantunalas e pia buca senza lavur! communalas. as iniziativas pretendan adina ina midada dalla in palancau cantunal ei il diember da votaziuns se constituziun. El fiug dallas reducius marcantamein en emoziuns sa ei capitar ch’ei vegn approbau fatschentas tras l’introducziun dil refe rendum facultativ per mida fetg problematicas sco per semeglia l’iniziativa Weber das da leschas. Quei ei in cun ina bloccada totala dalla grond progress! Aschia san T S L algrad nossas nume rusas pusseivladads da cooperar e d’influenzar igl andament politic ein las elecziuns parlamentaras l’in carica centrala. Cun eleger las dretgas partidas e las per sunas da format han ins la pli gronda influenza sils fatgs politics. Era sch’ins astga buca quintar cun mi raclas dependa ei bia dalla cumposiziun dil parlament. Lez elegia il cussegl federal e decida la politica naziunala. Ei cunvegn d’evitar posi ziuns extremas e da rinforzar ils elements che garante schan ina buna concordanza e sligiaziuns raschuneivlas. I l sistem electoral cun ma jorz e proporz ei empau cumplicaus, tonpli cun l’in undaziun da partidas e glie stas. Ils Grischuns han la schelta denter 15 gruppa ziuns e varga navonta candi datas e candidats per tschun posts. Quei ei empau bia e cumplicau pigl «um cumin». La gronda part dils candidats ha insumma negina schanza, gidan denton a rimnar vuschs per la partida mumma. Per biars candidats eis ei ina spe zia d’emprendissadi politic. M algrad quella cumple xitad e quella cumpli cadadad cunvegn ei da pren der la breigia da studegiar la documentaziun e separtici par allas elecziuns. Far pugn en sac ei negina soluziun. Sche nus havein dretgs poli tics en surabundonza, lu stuein nus era far diever da quei privilegi. L’AURA Pli e pli sulegliv Situaziun generala: Ina zona da pressiun auta en il vest s’effectue scha er en las Alps. Oz: En il nord la damaun sur tratg. En il decurs dal di scleridas, oravant tut en las Alps ed envers vest. En il sid per gronda part 15° sulegliv, en l’Engiadina er le 6° vamain surtratg. Tempe Mustér raturas maximalas du rant il di en il nord en fin 16 grads. Prognosa: Da venderdi enfin dumengia en l’entira Svizra per gronda part sulegliv. En la Bassa mintgamai er tschajera. Davent da sonda en il nord cun bisa pli fraid. Temperaturas maximalas durant il di enturn 14 grads, en il sid la enfin 18 grads. 15° 9° Landquart 18° 9° Glion 13° 4° 16° 5° 17° 9° 18° 8° 12° 4° 10° 3° Cuira Scuol Arosa Zernez Tusaun Spligia 17° 7° Mesocco 15° 4° Tavau 16° 5° 12° 2° San Murezzan Sta. Maria 18° 6° Poschiavo FOTO O. ITEM La citad da Cuira quinta l’auter onn cun in gudogn (rtr) La citad da Cuira quinta l’onn proxim cun in gudogn da set milliuns francs, quai tar en tradas totalas da stgars 242 mil liuns francs. Quai resorta dal preventiv 2016 preschentà da la citad. Las mesiras dal program «examinaziun da las incumben sas e da las prestaziuns 2.0» por tan gia emprims fritgs, scriva la citad da Cuira. Medemamain positiv per la citad è la refurma da la gulivaziun da finanzas cun in saldo da 4,3 milliuns francs a favur da la citad. Plinavant gi dian entradas da taglia pli autas ed amortisaziuns pli bassas da meglierar il preventiv. NOVITADS WWW.RTR.CH Na a credit per nov kiosc a Malögia Cun 21 vuschs gea, 21 na e 22 ab stenziuns è il credit per realisar ina nova purschida da restauraziun tal runal da skis per uffants pitschens vegnì refusà. L’idea era da stgaffir ina purschida adequata, l’actuala è mo ina soluziun provisorica. Pli navant ha la radunanza ditg gea a la revisiun dal plan directiv regiu nal. Quel cuntegn tranter auter la reorganisaziun da las deponias da material en Val. La deponia Cavril vegn sarrada, il flum Orlegna tar la deponia Casaccia duai vegnir revi talisà e duas novas deponias duajan vegnir stgaffidas. Proteger meglier unfrendas da violenza a chasa Il cussegl federal vul proteger meglier las unfrendas da violenza a chasa. Bleras proceduras ve gnian oz sistidas sin giavisch da l’unfrenda. En l’avegnir duain quellas però en mintga cas vegnir prosequidas. Ultra da quai duai la dretgira pudair ordinar in scu mond da contact tar violenza a chasa u cas da «stalking», quai cun ina chadaina electronica vid il pe u il maun. Il cussegl federal ha tra mess la midada da la lescha civila e penala en consultaziun. Swisscom sto pajar 186 milliuns francs La Swisscom ha pers avant dretgi ra en la dispita davart sias prepre staziuns per concurrents tar col liaziuns d’ADSL. Tenor il tribu nal administrativ federal haja la Swisscom nizzegià ora sia posi ziun da monopol. Da princip ha ella dà raschun a la cumissiun da concurrenza Weko. Lezza aveva decretà il 2009 in chastì cunter la Swisscom. La dretgira ha dentant reducì il chastì da 220 sin 186 milliuns francs. La Swisscom ha adina renvià las rinfatschas. Il concern ha annunzià da trair la sentenzia avant tribunal federal. È il servetsch civil memia attractiv? Per il schef da l’armada André Blattmann schon. El ha reagì sin la decisiun dal cussegl dals chantuns e dal cussegl naziunal d’acceptar civilists en scolas publicas. Adina dapli giu vens sa decidan per l’alternativa servetsch civil. Ella porscha dapli libertads e temp liber. Adina da pli giuvens sa decidan per il ser vetsch civil. Perquai mancan a l’armada 5500 persunas ad onn. Quel svilup fa quitads ad André Blattmann. El less mantegnair il dumber actual per garantir in bun servetsch. Perquai vuless el introducir clers criteris per l’ad missiun al servetsch civil. Per An dré Blattmann ston ins resguar dar il princip da fairness ed intro ducir en il futur pli clers criteris per l’admissiun dal servetsch ci vil. Ma è il servetsch civil vaira main pli attractiv? Per Manuel Montalta e Livio Casutt da Glion schon. Els han midà dal militar al servetsch civil. Per els porscha il servetsch civil la pussaivladad da decider sez tge lavur ch’els lessan far e cura ch’els han temp. Els pon eleger instituziuns en la regiun. Manuel Montalta ha fatg ses ser vetschs en la chasa da vegls «da casa Val Lumnezia» e Livio Ca sutt fa ses davos servetsch il mu ment en la Obere Au a Cuira. Els han pudì rimnar novas experien tschas ch’els pon duvrar en futur. Banca naziunala augmenta reservas da devisas Las reservas da devisas da la Ban ca Naziunala Svizra èn creschidas il settember per 1,5 milliardas sin 541,5 milliardas francs. Sco quai che la banca communitgescha sa jan las reservas uschia creschidas il terz mais en seria. Schebain e quant fitg che la banca ha inter vegnì il mais passà sin il martgà da devisas n’è betg da leger ord que stas cifras. Las reservas da la Ban ca naziunala èn surtut investidas en euros e dollars. Omaduas valu tas eran vegnidas pli fermas du rant il settember. Da sanester Manuel Montalta e Livio Casutt. RTR, L. CADONAU Impurtantas votaziuns Ils 28 da favrer da l’onn proxim vegn votà sur dal segund tunnel al Gottard e sur da trais iniziati vas dal pievel: iniziativa popula ra «Per lètg e famiglia – cunter il chasti da maridaglia»; iniziativa populara «Per realisar il repa triament dad esters criminals» e l’iniziativa populara «Naginas speculaziuns cun mangiativas».