Scoulas medias dal chantun Grischun

Transcript

Scoulas medias dal chantun Grischun
Scoulas medias dal chantun Grischun
Examen d’admischiun 2006
3. gimnasi
ram:
rumauntsch puter (lingua estra / livel ot)
nom:
______________________________________
lö d'examen:
______________________________________
gruppa:
______________________________________
puncts:
______________________________________
1
Part linguistica
sainza dicziunari
45 min
Legia attentamaing il text seguaint e prouva da l'incleger in tuot ils detagls!
Prievel da lavinas es prievel da vita
Da: La Quotidiana dals 13 da december 2005
Üna vouta in lavina sun las schanzas da surviver pü pitschnas cu que cha s'ho cret fin
uossa.
Dürant l'inviern 2004/2005 ho que do 29 morts da lavina, la granda part da quels
accidaints es capiteda cur cha'l prievel d'eira considerabel, sün spuondas cun dapü cu 35 gros
pendenza, in exposiziuns sumbrivaintas e düraunt la descensiun. Il ris-ch da gnir blesso
greivamaing in üna lavina u perfin da perder la vita es pü grand cu que cha s'ho cret infin
uossa. Scha qualchün vain sepulieu d'üna lavina, s'augmainta il ris-ch da murir a 57
pertschient. Eir persunas chi nu vegnan sepulidas cumplettamaing da la naiv vegnan suvenz
blessedas greivamaing. Scha buocha e nes vegnan stuppos, staindschan 80 pertschient da las
victimas. Scha'ls sepulieus haun ün spazi d'ajer davaunt la fatscha, imnatschan bain las
fraidüras, però gratagia que listess vaira suvenz da reanimer a telas persunas.
La statistica dals mortoris in lavina da l'inviern 2004/2005 da l'Institut federel per la
perscrutaziun da naiv e lavinas muossa cleras tendenzas. Dals 29 morts sun stos: 3 skiunzs da
variantas, 3 boarders da variantas, 17 skiunzs da turas, 1 gianellist, 2 rampigneders da glatsch
e 3 alpinists. Ils accidaints mortels sun capitos praticamaing tuots cun ir ingiò. Bod tuot ils
accidaints sun capitos sün spuondas vers nordvest e nordost e tar la granda part d'eira il
prievel considerabel (s-chelin 3). Cun pochas excepziuns sun gnieus chattos ils morts pür
zieva üna mezz'ura ed in üna profundited dad 1,2 -1,8 meters. Tals cas cun mortoris sun per
regla gnidas clappedas da la lavina be üna u duos persunas da la gruppa. Tar duos accidaints
ho que do trais mortoris e dapü. In be duos cas da l'inviern passo d'eiran ils disgrazchos sulets.
Lo, inua cha la statistica ho indicho la pendenza dals lös d'accidaint, do que in ögl cha quella
es praticamaing adüna sur 35°. La granda part dals disgrazchos es gnida chatteda cun agüd
d'ün detectuor, però in divers cas sun gnidas chattedas las persunas sepulidas d'ün chaun da
lavinas.
Scha qualchün vain in üna lavina quinta mincha minut. Ils prüms 15 minuts survivan
nempe 92 pertschient dals sepulieus. Traunter 15 e 35 minuts standschaintan 62 pertschient.
Traunter 35 e 90 minuts paun surviver sepulieus chi haun ün tschert spazi per respirer.
2
Traunter 90 e 130 minuts as diminueschan las schanzas per surviver considerabelmaing causa
fradüras e manchaunza d'oxigen. Be pü 3 pertschient dals disgrazchos survivan in üna lavina
zieva 130 minuts. Traunter il 15evel ed il 45evel minut as redüa dimena la schanza da
surviver marcantamaing per persunas sepulidas suot la naiv. Ils experts cussaglian d'alarmer
(per telefonin u per func) in mincha cas aunz cu cumanzer a tschercher. Nouvas
perscrutaziuns demuossan cha la schanza da surviver es megldra scha'ls cumpagns reageschan
svelt cu scha equipas da salvamaint, chi douvran ün tschert temp, vegnan sül lö. Detectuors
sun buns apparats per chatter svelt a las persunas in lavina, meglder auncha il sach d'ajer
(airbag), chi po tuot tenor impedir da gnir sepulieu cumplettamaing da la naiv, e/u l'indriz per
respirer (avalung). I'l meglder cas po güder la tecnica a chatter ad ün sepulieu, ma neir quella
nu po proteger da gnir in lavina.
La megldra prevenziun es da desister d'üna tura in cas da dubi, perque cha «prievel da
lavina voul dir prievel da vita». Ils resultats da las perscrutaziuns fattas düraunt püs decennis
demuossan cha bod duos terzs dals accidaints capitan, scha duos factuors sun cumbinos: pü cu
20 cm naiv fras-cha in trais dis e ferms vents. L'ulteriur terz dals accidaints vain chaschuno
d'ün mantun naiv fras-cha in cuort temp, d'ün augmaint da temperatura i'l decuors d'ün di u da
vettas instabilas aint illa cuverta da naiv. Las lavinas sun e restan incalculablas, eir scha's
cugnuoscha hozindi fich bain ils factuors decisivs.
La granda part dals accidaints da lavina nu capita pü sün via, in edifizis u düraunt la
lavur, ma sün turas da skis e cun ir variantas, dimena esa da's dumander: As stu auncha
augmanter ils sforzs per prevgnir ad accidaints da lavina?
La regiun da Mustér es ün bun exaimpel per ir culs skis u cull'assa sper la pista. Il
directur da las pendiculeras Martin Kreiliger disch cha'l cumportamaint da quels chi bandunan
las pistas s'hegia amegldro per bainquaunt. «Impustüt ils giuvens as scoulan e sun equipos cun
detectuors, sondas e pelas.» Eir sachs d'ajer ed apparats da respirer vegnan druvos viepü. «Tar
las equipas da las pendiculeras sun tels mezs obligatorics già daspö ans.» Schabain cha la
quantited da quels chi tscherchan l'aventüra totela dvainta viepü pitschna, do que auncha
adüna memma bgers chi acceptan grands ris-chs.
Tenor Martin Kreiliger as basa la prevenziun d'accidaints da lavina a Mustér sün quatter
püttas. Prüma l'infurmaziun chi cumpiglia la signalisaziun da l'inter territori da skis, seguonda
l'avertimaint tres bullettins da lavina, e terza vegna do grand pais a la prevenzuin cun instruir
a la glieud chi voul ir sün naiv lamma; ultra da que stettan a dispusiziun las equipas da
salvamaint versedas. «Impü vainsa als magisters da skis chi muossan cun bun exaimpel cu as
cumporter.»
3
1. Incletta dal text
1.1 Dumandas davart il text
Respuonda uschè exact scu pussibel a las seguaintas dumandas chi staun in connex cul text
cha tü hest let.
1. ‘Skiunzs da variantas vivan plü melsgür cu persunas chi faun turas da skis.’ Tuorna quella
pretaisa? Argumainta a basa dal text! (1p)
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
2. Perche nu vegnan per regla tuot ils commembers d'üna gruppa aint illa lavina? Fo egnas
ponderaziuns? (1p)
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
3. Da standschanter in lavina es ün dals plü grands prievels. Che as po piglier a maun per
impedir eventuelmaing da staindscher? (2p)
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
4. Cu organisescha la regiun da skis da Mustér la prevenziun d'accidaints da lavina? (3p)
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
4
5. Mettains il cas cha ün pêr commembers da tia gruppa da variantas sajan gnieus aint in üna
lavina:
a) Cu stust tü reagir per cha las victimas hegian las megldras schanzas da surviver? (2p)
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
b) Suot che circumstanzas haun las victimas üna schanza da surviver da dapü cu 50%? (1p)
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
10p
5
2. Grammatica
2.1 Discuors direct – discuors indirect
Transfuorma ils seguaints discuors directs in discuors indirects.
1. A s'ho adüna pretais: “Scha qualchün vain in üna lavina quinta mincha minut.“ (1p)
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
2. Ils experts ans haun dit: “Vossas schanzas da surviver sun megldras scha voss cumpagns
reageschan svelt.“ (1p)
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
3. L'expert l'ho dit: “Scha tü cugnuoschast las reglas schi poust lascher tieu cour in pêsch.“
(1p)
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
4. Ella m'ho dumando: “Fest a savair quista saira scha nus pudains fer quella gita?“ (1p)
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
5. Il mneder ho dit: “Pigliè cun vus ils detectuors, las sondas e las pelas!“ (½ p)
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
6. La glieud s'ho dumandeda: “As stu auncha augmanter ils sforzs per prevgnir ad
accidaints?“ (½ p)
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
5p
6
2.2 Metta al passo!
Transpuona il seguaint text i'l passo cun metter la fuorma correcta dals verbs in parantesa:
Ün bel di (cumainza Gion Barlac) ____________________ a scriver istorgias per scapper dal
serragl.
El
(scriva)
____________________
l'istorgia
da
la
liangia
chi
(vain)
___________________ adüna pü lungia, pü cha’s (taglia) ____________________ giò. La
liangia (vain) __________________ uschè lungia ch’ella (taindscha) ___________________
fin a la fin dal muond, e l'istorgia (es) ____________________ uschè lungia ch’ella nun (ho)
____________________ lö in tuot ils cudeschs dal muond. Perque (stu Gion Barlac)
_________________ cumanzer ün’otra istorgia. […]
El (scriva) ____________________ l'istorgia da l'hom chi’d (es) ____________________ sul
sulet sül muond. El (posseda) ____________________ tuot las chesas e tuot ils autos dal
muond. Ma cur cha las chesas (vegnan) ____________________ veglias e falambras, üngün
nu las (renovescha) __________________. Ed ils autos (restan) __________________ pichos
per via. La racolta chi’d (es) __________________ aint ils graners (vo) _________________
in malura, e las mangiativas (schmarscheschan) ____________________ aint ils magazins.
L'hom chi (ho) ___________________ tuot las chesas e tuot ils autos, (moura)
____________________ da la fam.
T.Candinas; Gion Barlac, p.7-8
10p
7
Traducziun
cun dicziunari
45 min
Tradüa!
Ein König war schwer krank. Niemand konnte ihm helfen. Eines schönen Tages sagte er:
„Die Hälfte meines Reiches will ich demjenigen geben, der mich wieder gesund macht.“
Da versammelten sich alle Weisen des Landes. Sie fragten sich, wie man den König
heilen könnte. Doch kein einziger war fähig einen vernünftigen Vorschlag zu machen. Doch
plötzlich stand einer der Weisen auf und erklärte folgendes: „Wir müssen einen glücklichen
Menschen suchen und finden. Dann ziehen wir ihm sein Hemd aus und geben es dem König.
Nur so wird er wieder gesund.“
Daraufhin sandte der König seine Kuriere aus, um einen glücklichen Menschen zu
suchen. Doch es gab keinen einzigen Menschen, der völlig zufrieden und somit glücklich
gewesen wäre. Alle hatten einen Grund sich über etwas zu beschweren.
Eines Abends ging der Sohn des Königs an einer elenden Hütte vorbei. Aus dem Innern
hörte er etwas wie: „Gott sei Dank, jetzt habe ich meine Arbeit getan! Ich habe gut verdient
und genug gegessen. Ich bin ja so glücklich!“
Der Sohn wollte das Hemd kaufen, aber der Glückliche war so arm, dass er nicht einmal
ein Hemd besass.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
25p
8