Scoulas medias dal chantun Grischun
Transcript
Scoulas medias dal chantun Grischun
Scoulas medias dal chantun Grischun Examen d’admischiun 2006 3. gimnasi ram: rumauntsch puter (lingua estra / livel ot) nom: ______________________________________ lö d'examen: ______________________________________ gruppa: ______________________________________ puncts: ______________________________________ 1 Part linguistica sainza dicziunari 45 min Legia attentamaing il text seguaint e prouva da l'incleger in tuot ils detagls! Prievel da lavinas es prievel da vita Da: La Quotidiana dals 13 da december 2005 Üna vouta in lavina sun las schanzas da surviver pü pitschnas cu que cha s'ho cret fin uossa. Dürant l'inviern 2004/2005 ho que do 29 morts da lavina, la granda part da quels accidaints es capiteda cur cha'l prievel d'eira considerabel, sün spuondas cun dapü cu 35 gros pendenza, in exposiziuns sumbrivaintas e düraunt la descensiun. Il ris-ch da gnir blesso greivamaing in üna lavina u perfin da perder la vita es pü grand cu que cha s'ho cret infin uossa. Scha qualchün vain sepulieu d'üna lavina, s'augmainta il ris-ch da murir a 57 pertschient. Eir persunas chi nu vegnan sepulidas cumplettamaing da la naiv vegnan suvenz blessedas greivamaing. Scha buocha e nes vegnan stuppos, staindschan 80 pertschient da las victimas. Scha'ls sepulieus haun ün spazi d'ajer davaunt la fatscha, imnatschan bain las fraidüras, però gratagia que listess vaira suvenz da reanimer a telas persunas. La statistica dals mortoris in lavina da l'inviern 2004/2005 da l'Institut federel per la perscrutaziun da naiv e lavinas muossa cleras tendenzas. Dals 29 morts sun stos: 3 skiunzs da variantas, 3 boarders da variantas, 17 skiunzs da turas, 1 gianellist, 2 rampigneders da glatsch e 3 alpinists. Ils accidaints mortels sun capitos praticamaing tuots cun ir ingiò. Bod tuot ils accidaints sun capitos sün spuondas vers nordvest e nordost e tar la granda part d'eira il prievel considerabel (s-chelin 3). Cun pochas excepziuns sun gnieus chattos ils morts pür zieva üna mezz'ura ed in üna profundited dad 1,2 -1,8 meters. Tals cas cun mortoris sun per regla gnidas clappedas da la lavina be üna u duos persunas da la gruppa. Tar duos accidaints ho que do trais mortoris e dapü. In be duos cas da l'inviern passo d'eiran ils disgrazchos sulets. Lo, inua cha la statistica ho indicho la pendenza dals lös d'accidaint, do que in ögl cha quella es praticamaing adüna sur 35°. La granda part dals disgrazchos es gnida chatteda cun agüd d'ün detectuor, però in divers cas sun gnidas chattedas las persunas sepulidas d'ün chaun da lavinas. Scha qualchün vain in üna lavina quinta mincha minut. Ils prüms 15 minuts survivan nempe 92 pertschient dals sepulieus. Traunter 15 e 35 minuts standschaintan 62 pertschient. Traunter 35 e 90 minuts paun surviver sepulieus chi haun ün tschert spazi per respirer. 2 Traunter 90 e 130 minuts as diminueschan las schanzas per surviver considerabelmaing causa fradüras e manchaunza d'oxigen. Be pü 3 pertschient dals disgrazchos survivan in üna lavina zieva 130 minuts. Traunter il 15evel ed il 45evel minut as redüa dimena la schanza da surviver marcantamaing per persunas sepulidas suot la naiv. Ils experts cussaglian d'alarmer (per telefonin u per func) in mincha cas aunz cu cumanzer a tschercher. Nouvas perscrutaziuns demuossan cha la schanza da surviver es megldra scha'ls cumpagns reageschan svelt cu scha equipas da salvamaint, chi douvran ün tschert temp, vegnan sül lö. Detectuors sun buns apparats per chatter svelt a las persunas in lavina, meglder auncha il sach d'ajer (airbag), chi po tuot tenor impedir da gnir sepulieu cumplettamaing da la naiv, e/u l'indriz per respirer (avalung). I'l meglder cas po güder la tecnica a chatter ad ün sepulieu, ma neir quella nu po proteger da gnir in lavina. La megldra prevenziun es da desister d'üna tura in cas da dubi, perque cha «prievel da lavina voul dir prievel da vita». Ils resultats da las perscrutaziuns fattas düraunt püs decennis demuossan cha bod duos terzs dals accidaints capitan, scha duos factuors sun cumbinos: pü cu 20 cm naiv fras-cha in trais dis e ferms vents. L'ulteriur terz dals accidaints vain chaschuno d'ün mantun naiv fras-cha in cuort temp, d'ün augmaint da temperatura i'l decuors d'ün di u da vettas instabilas aint illa cuverta da naiv. Las lavinas sun e restan incalculablas, eir scha's cugnuoscha hozindi fich bain ils factuors decisivs. La granda part dals accidaints da lavina nu capita pü sün via, in edifizis u düraunt la lavur, ma sün turas da skis e cun ir variantas, dimena esa da's dumander: As stu auncha augmanter ils sforzs per prevgnir ad accidaints da lavina? La regiun da Mustér es ün bun exaimpel per ir culs skis u cull'assa sper la pista. Il directur da las pendiculeras Martin Kreiliger disch cha'l cumportamaint da quels chi bandunan las pistas s'hegia amegldro per bainquaunt. «Impustüt ils giuvens as scoulan e sun equipos cun detectuors, sondas e pelas.» Eir sachs d'ajer ed apparats da respirer vegnan druvos viepü. «Tar las equipas da las pendiculeras sun tels mezs obligatorics già daspö ans.» Schabain cha la quantited da quels chi tscherchan l'aventüra totela dvainta viepü pitschna, do que auncha adüna memma bgers chi acceptan grands ris-chs. Tenor Martin Kreiliger as basa la prevenziun d'accidaints da lavina a Mustér sün quatter püttas. Prüma l'infurmaziun chi cumpiglia la signalisaziun da l'inter territori da skis, seguonda l'avertimaint tres bullettins da lavina, e terza vegna do grand pais a la prevenzuin cun instruir a la glieud chi voul ir sün naiv lamma; ultra da que stettan a dispusiziun las equipas da salvamaint versedas. «Impü vainsa als magisters da skis chi muossan cun bun exaimpel cu as cumporter.» 3 1. Incletta dal text 1.1 Dumandas davart il text Respuonda uschè exact scu pussibel a las seguaintas dumandas chi staun in connex cul text cha tü hest let. 1. ‘Skiunzs da variantas vivan plü melsgür cu persunas chi faun turas da skis.’ Tuorna quella pretaisa? Argumainta a basa dal text! (1p) ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ 2. Perche nu vegnan per regla tuot ils commembers d'üna gruppa aint illa lavina? Fo egnas ponderaziuns? (1p) ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ 3. Da standschanter in lavina es ün dals plü grands prievels. Che as po piglier a maun per impedir eventuelmaing da staindscher? (2p) ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ 4. Cu organisescha la regiun da skis da Mustér la prevenziun d'accidaints da lavina? (3p) ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ 4 5. Mettains il cas cha ün pêr commembers da tia gruppa da variantas sajan gnieus aint in üna lavina: a) Cu stust tü reagir per cha las victimas hegian las megldras schanzas da surviver? (2p) ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ b) Suot che circumstanzas haun las victimas üna schanza da surviver da dapü cu 50%? (1p) ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ 10p 5 2. Grammatica 2.1 Discuors direct – discuors indirect Transfuorma ils seguaints discuors directs in discuors indirects. 1. A s'ho adüna pretais: “Scha qualchün vain in üna lavina quinta mincha minut.“ (1p) ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ 2. Ils experts ans haun dit: “Vossas schanzas da surviver sun megldras scha voss cumpagns reageschan svelt.“ (1p) ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ 3. L'expert l'ho dit: “Scha tü cugnuoschast las reglas schi poust lascher tieu cour in pêsch.“ (1p) ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ 4. Ella m'ho dumando: “Fest a savair quista saira scha nus pudains fer quella gita?“ (1p) ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ 5. Il mneder ho dit: “Pigliè cun vus ils detectuors, las sondas e las pelas!“ (½ p) ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ 6. La glieud s'ho dumandeda: “As stu auncha augmanter ils sforzs per prevgnir ad accidaints?“ (½ p) ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ 5p 6 2.2 Metta al passo! Transpuona il seguaint text i'l passo cun metter la fuorma correcta dals verbs in parantesa: Ün bel di (cumainza Gion Barlac) ____________________ a scriver istorgias per scapper dal serragl. El (scriva) ____________________ l'istorgia da la liangia chi (vain) ___________________ adüna pü lungia, pü cha’s (taglia) ____________________ giò. La liangia (vain) __________________ uschè lungia ch’ella (taindscha) ___________________ fin a la fin dal muond, e l'istorgia (es) ____________________ uschè lungia ch’ella nun (ho) ____________________ lö in tuot ils cudeschs dal muond. Perque (stu Gion Barlac) _________________ cumanzer ün’otra istorgia. […] El (scriva) ____________________ l'istorgia da l'hom chi’d (es) ____________________ sul sulet sül muond. El (posseda) ____________________ tuot las chesas e tuot ils autos dal muond. Ma cur cha las chesas (vegnan) ____________________ veglias e falambras, üngün nu las (renovescha) __________________. Ed ils autos (restan) __________________ pichos per via. La racolta chi’d (es) __________________ aint ils graners (vo) _________________ in malura, e las mangiativas (schmarscheschan) ____________________ aint ils magazins. L'hom chi (ho) ___________________ tuot las chesas e tuot ils autos, (moura) ____________________ da la fam. T.Candinas; Gion Barlac, p.7-8 10p 7 Traducziun cun dicziunari 45 min Tradüa! Ein König war schwer krank. Niemand konnte ihm helfen. Eines schönen Tages sagte er: „Die Hälfte meines Reiches will ich demjenigen geben, der mich wieder gesund macht.“ Da versammelten sich alle Weisen des Landes. Sie fragten sich, wie man den König heilen könnte. Doch kein einziger war fähig einen vernünftigen Vorschlag zu machen. Doch plötzlich stand einer der Weisen auf und erklärte folgendes: „Wir müssen einen glücklichen Menschen suchen und finden. Dann ziehen wir ihm sein Hemd aus und geben es dem König. Nur so wird er wieder gesund.“ Daraufhin sandte der König seine Kuriere aus, um einen glücklichen Menschen zu suchen. Doch es gab keinen einzigen Menschen, der völlig zufrieden und somit glücklich gewesen wäre. Alle hatten einen Grund sich über etwas zu beschweren. Eines Abends ging der Sohn des Königs an einer elenden Hütte vorbei. Aus dem Innern hörte er etwas wie: „Gott sei Dank, jetzt habe ich meine Arbeit getan! Ich habe gut verdient und genug gegessen. Ich bin ja so glücklich!“ Der Sohn wollte das Hemd kaufen, aber der Glückliche war so arm, dass er nicht einmal ein Hemd besass. ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ 25p 8