Liceo scientifico “Farnesina”
Transcript
Liceo scientifico “Farnesina”
CLASSI SECONDE - UNITA’ 7 Argomenti: aggettivi e pronomi indefiniti coniugazione dei principali verbi anomali Ripassa con l’aiuto dell’insegnante le principali coppie di pronomi e aggettivi indefiniti latini, classificati in base al loro diverso significato: 1. QUIS, QUID = qualcuno, qualcosa. E’ il pronome indefinito di base, perché indica a) il grado generico di indefinitezza (“Qualcuno ha visto la mia penna?”) e perché b) tutti gli altri pronomi indefiniti, con l’aggiunta di prefissi e/o suffissi, sono suoi composti QUI, QUAE (QUA), QUOD = qualche . E’ l’aggettivo corrispondente al pronome quis, quid 2. ALIQUIS, ALIQUID = qualcuno, qualcosa (pronome). ALIQUI, ALIQUA, ALIQUOD = qualche (aggettivo) 3. QUISQUAM, QUIDQUAM = qualcuno, qualcosa (pronome). Si usa nelle frasi negative. ULLUS, ULLLA, ULLUM = alcuno (aggettivo). Si usa nelle frasi negative. 4. QUIDAM, QUAEDAM, QUIDDAM = un certo (pronome) QUIDAM, QUAEDAM, QUODDAM = un certo (aggettivo) 5. QUIVIS, QUAEVIS, QUIDVIS = qualsiasi (pronome) QUIVIS, QUAEVIS, QUODVIS = qualsiasi (aggettivo) 6. QUISQUE, QUIDQUE = ciascuno, ognuno (pronome) QUISQUE, QUAEQUE, QUODQUE = ciascuno, ogni (aggettivo) OSSERVAZIONI: In realtà, dopo la prima sensazione di sconforto di fronte a parole tutte simili e astruse, è facile cogliere la semplice logica presente dietro al pronome / aggettivo indefinito latino: a. noterai che si tratta di 7 coppie di pronomi seguiti dal rispettivo aggettivo corrispondente b. noterai anche che, mentre il pronome al nom. neutro è sempre un composto di QUID (talvolta QUIC), l’aggettivo al nom. neutro è sempre un composto di QUOD c. in realtà si tratta di tutti composti del pronome indef. di base QUIS (m. e. f.), QUID (neutro) = qualcuno, qualcosa / e dell’ aggettivo indefinito di base QUI, QUAE, QUOD ( = qualche, qualche cosa), a cui sono aggiunti prefissi e suffissi indeclinabili. Ripassa, ad esempio, la decl. di ALIQUIS, ALIQUID /ALIQUI, ALIQUA (questa è l’unica “stranezza”), ALIQUOD: ALIQUIS, ALIQUID (pronome: qualcuno, qualcosa) CASO SINGOLARE MASCH. / FEMM. NOM. ALĬQUIS GEN. ALĬCUIUS DAT PLURALE NEUTRO ALĬQUID MASCH. / FEMM. NEUTRO ALĬQUI ALĬQUA ALĬCUIUS ALĬQUORUM ALĬQUARUM rerum ALĬCUI ALĬCUI ALĬQUIBUS ALĬQUIBUS ACC. ALĬQUEM ALĬQUID ALĬQUOS ALĬQUA ABL. ALĬQUO ALĬQUA re ALĬQUIBUS ALĬQUIBUS Ecco infine la decl. del principale pronome indefinito NEGATIVO: CASI MASCH. NEUTRO N. NEMO nessuno NIHIL niente G. NULLĪUS di nessuno NULLĪUS REI di nessuna cosa D. NEMINI a nessuno NULLI REI a nessuna cosa ACC. NEMINEM nessuno NIHIL niente ABL. NULLO con nessuno NULLA RE con nessuna cosa COMPITI PER CASA Traduci, possibilmente senza ricorrere al dizionario (attento ai comparativi e al secondo termine di paragone): Nemo est qui parentes suos non amet; nulla fera, quae natos suos ab insidiis non defendat. Nec quicquam nobis dulcius est domo nostra, in qua pueritiam et adulescentiam degĭmus; nullius vultum prius aspexĭmus quam matris, nulla res prius nos infantes delectavit quam cantus eius, neminem prius salutavimus incerta voce quam patre; nemĭni prius respondĭmus balbis verbis quam matri et patri. Neutrius ex mente nostra discedent imagĭnes nec quisquam potĕrit eorum memoriam delēre. Nihil enim nobis tam carum esse potest quam memoria parentium nostrorum, quibus nullus labor, nulla cura, nullum incommodum graviora fuerunt ut nos alĕrent et educarent. Neque ullum domum magis amamus quam domum in qua educati sumus, in qua suavia gaudia domesticae dulcedĭnis gustavimus. Dopo aver ripassato sul libro di grammatica latina la coniugazione dei verbi eo ( = vado); volo ( = voglio) / nolo ( = non voglio) / malo (= preferisco); fero ( = porto, sopporto), traduci le seguenti forme verbali: EAT: ...................................... DI COLUI CHE VA: ............................................... IS: .......................................... ANDASTE: ............................................................ IVERO: .................................. AFFINCHE’ ANDIATE: ............................................. IISSE: ..................................... ERO ANDATO: ............................................................ EUNTIS: ................................. CHE FOSSERO ANDATI: .......................................... IBIS: ...................................... CHE EGLI VADA: ...................................................... IVERAMUS: ......................................... ANDATE! : .................................................................. ITURI SUNT: ......................................... VANNO: .................................................................... IISSENT: .................................. ABII (da abĕo = vado via) : .................................................... UT IREMUS: ................................. OBISSET (da obĕo = vado incontro): ..................................... EATUR: ........................................ ABIBUNT : ............................................................................. ITUM EST: .......................................... OBISSE : .............................................................................. IBUNT: ................................................ DI COLORO CHE ANDRANNO : ..................................... EUNT: ............................................... CHE ANDASSERO : .......................................................... FERRIS: .............................................. FERRERIS: ......................................................................... FERAS: ............................................... FERES: ............................................................................... LATURI: ............................................ FERENTIUM: .................................................................... LATA SIS: .......................................... FERAMINI: ....................................................................... TULERANT: ......................................... LATUM IRI: .................................................................... FERRER: ............................................... FERTE: ............................................................................. TULISSEMUS: ...................................... FEREBATIS: ..................................................................... TULISTIS: ............................................. FERUNTUR: ................................................................... VOLUNT: .............................................. VOLENT: ........................................................................ VELLENT: ............................................. VOLUISSEMUS: .......................................................... VELLE: .................................................. VELIMUS: .................................................................... VOLEMUS: ........................................... VOLUMUS: .................................................................. VELLEMUS : .................................... VOLUISSE: .......................................................... NOLUERAMUS: ............................... NOLUERINT: ..................................................... MALUIMUS: .................................... MAVULTIS: ....................................................... NOLES: ............................................. NOLLEM: .......................................................... NOLUISSEM: ................................... NOLI: ................................................................. MALUERIMUS: ............................... NOLEBANT: ..................................................... ORSO DI RECUPERO ESTIVO - CLASSI SECONDE Esercizi di ricapitolazione Traduci le seguenti versioni, dopo aver compiuto le consuete operzioni di analisi, che sono state già avviate: Alcuni aneddoti Diogenesphilosophus ( = sogg.) cuidam, / qui trabem ei impegerat / et postea dixerat : / «Cave», / «Num – inquit – iterum vis me ferire?». Idem Diogenes, cum videret Megarensium liberos nullis bonis artibus instrui, iis contra maximam esse pecorum curam, ait malle se Megarensis alicuius arietem esse quam filium. Stultusquidam ( = sogg.) / natare cum vellet, / undis paene obrutus est. Tum, cum ab iis, qui aderant, ex aqua elatus esset, «Aquam - inquit numquam attingam priusquam natare didicĕro». Diogenes cuidam interroganti qua hora hominem prandere oporteret: «Si quis – inquit – dives est, esto tum cum vult; si pauper, tum cum potest ». Ferunt Zeuxim, clarissimum pictorem, puerum uvam manibus ferentem pinxisse. Cum autem advolavisset avis ut uvam esset 1, maxime iratus operi suo ait : «Melius uvam pinxi quam pueru ; nam avis uvam veram credidit et eam comesse voluit, puerum non timuit»! La battaglia delle Termopili Recte quidem Lacedaemonii ( = sogg.) gloriantur virtute illorummilitum, / qui cumduce Leonida omnes apudThermopylas, fortiter pugnantes inPersas, conciderunt, / et Graeciam cunctam abarbaris salvam fecerunt. /Xerses enim, qui Atticam invadere statuerat, confisus 2 multitudine suorum militum, pro nihilo duxit 3 eam Lacedaemoniorum manum, quae adĭtum ad Graeciam occupabat et, cum certior factus esset Thermopylas a ducentis Lacedaemoniis tenēri, legatos misit qui a Leonida, eorum duce, peterent ut arma traderent. At Leonidas, magis fortitudine quam numero suorum confisus, respondit se arma nullo pacto traditurum esse et ad pugnam cum suis paratum esse. Quae verba iram Persarum regis excitaverunt, qui delectos milites ut occuparent Thermopylas misit. Quadriduum ibi acriter ab utriusque pugnatum est, nec Lacedaemonii superati sunt multitudine hostium, sed proditione cuiusdam Trachinii hominis, qui, peritus deviorum itinerum, eos a tergo oppressit. 1 Attento: non è una voce del verbo esse. Si tratta di un verbo anomalo: edo. Il part. perf. dei verbi semideponenti ha valore di part. pres. 3 Duco significa qui “considero” 2 Cincinnato libera l’esercito romano dall’assedio Cum in urbem allatus esset nuntius ( = sogg.) / Aequos exercitumRomanum obsessum incastris tenēre cumconsuleMinucio, / Romae magna trepidatio ( = sogg.) facta est / et dictator creatus est Quintus Cincinnatus, / qui tum privatuscivis erat / et praediolum transTiberim colebat. / Ad eum legati missi sunt qui ferrent senatus mandata. Qui, novis copiis conscriptis, ad castra consulis prodiit ut Aequos obsidentes circumveniret et opem obsessis ferret. Inde magnus clamor hostium factus est, qui in castris a Romanis auditus est. Primo autem consul haud certe sciebat unde clamor fieret, sed, ubi intellexit adesse exercitum Romanorum et sibi auxilium ferri, suis imperavit ut arma caperent et ex vallo contra hostem exirent. Extemplo undique proelium initum est. Post multas horas Aequi dictatorem imploraverunt ut se inermes abire sinĕret. Eis abire licuit, sed prius sub iugum ire debebant. Tribus hastis iugum fieri solet, quarum duae humi fixae sunt, tertia super eas transversa collocatur. Generosità di Alessandro verso i nobili persiani prigionieri 4 Alexander, Darēo, Persarum rege, apud Arbela superato, cum tempestivis conviviis dies pariter noctesque consumeret, satietatem epularum ludis interpellabat. Quodam tempore captivas Persas suo ritu canere carmen iussit. Inter quas unam rex ipse conspexit maestiorem quam ceteras et producentibus eam verecunde reluctantem. Excellens erat forma, et formam pudor honestabat: deiectis in terram oculis et ore velato suspicionem praebuit regi eam nobilissimo genere natam esse. Ergo interrogata quaenam esset, neptim se Ochi5, qui ante Darēum regnavisset6 in Persis, filio 7 eius genitam esse respondit, uxorem Hystaspis8 fuisse. E propinquis hic Darēi fuerat, magni et ipse exercitus dux. Itaque Alexander, fortunam regia stirpe genitae et tam celebre nomen Ochi reverĭtus, non dimitti modo captivam, sed etiam restitui ei suas opes iussit, virum quoque requiri, ut ei reperto coniugem redderet. Postero die praecepit Hephaestioni9 ut omnes captivos in regiam iuberet10 adduci. Ibi, singulorum nobilitate spectata, secrevit a vulgo eos, quorum eminebat genus. Mille hi fuerunt: inter quos repertus est Oxathres (= Ossatre), Darei frater, non illius fortuna quam indole animi sui clarior. Oxydates (= Ossidate) erat nobilis Perses, qui, a Dareo capitali supplicio destinatus, cohibebatur in vinculis; huic liberato satrapēam Mediae attribuit, fratremque Darēi recepit in cohortem amicorum, omni vetustae claritati honore servato. 4 Le parole in grassetto indicano una difficoltà da affrontare con attenzione. Artaserse III Oco, re di Persia dal 359 al 338 a.C. 6 Regnavisset: traduci con l’indicativo. 7 Gignere al passivo regge d, ab, ex b ablativo o abl. semplice (= essere generato da ..) 8 Istape, satrapo dell’impero persiano, passato poi con Alessandro. 9 Efestione, uno dei generali di Alessandro. 10 Iubeo: vedi dizionario: si costruisce con l’accusativo della persona cui si comanda. 5 CLASSI SECONDE - CORSO DI RECUPERO ESTIVO SIMULAZIONE DELLA VERIFICA FINALE Traduci la versione dopo aver compiuto le solite operazioni di analisi del periodo, già avviate: PROVA A Attico escluso dalle proscrizioni Ubi Antonius ( = sogg.) rediit inItaliam, / cives ( = sogg.) / magnoinpericulo Atticum futurum esse / putabant propterfamiliaritatem Ciceronis et Bruti. / Itaque, / cum triumviri (=sogg.)victores ingressuri essent,/ ille ( = sogg.) deforo decesserat, / timens proscriptionem, / latebatque apudPubliumVolumnium, / cui paulo antea opem tulerat. / Antonius autem, etsi tanto odio ferebatur in Ciceronem ut non solum ei sed omnibus eius amicis esset inimicus eosque proscripturus esset, tamen Attici officii memor fuit et ei sua manu scripsit ne timeret statimque ad se veniret. Nam eum et, illius causā, Canum de proscriptorum numero eximendos esse statuerat. Sic Atticus non solum sibi sed etiam ei, quem carissimum habebat, praesidio fuit ita ut appareret utriusque fortunam fatum coniuncturum esse. Ut ergo ille gubernator praecipua laude fertur, qui navem ex procella servat, sic cur non singularis eius putatur prudentiă, qui ex tot procellis civilibus ad incolumitatem pervēnit ? Verifica finale Traduci la versione dopo aver compiuto le solite operazioni di analisi del periodo, già avviate: PROVA B Prontezza d’animo di Anassimene Narrant / Anaximĕnemphilosophum (= sogg.) excertaeversione Lampsăcumoppidum servavisse. / Alexander ( = sogg.), (Macedŏnum rex), / cum illamurbem fundĭtus delēre vellet, / ad eam cumomnibussuiscopiis hostilĭter accedebat. / Tum Anaximĕnes ( = sogg.), / qui Alexandri praeceptor fuĕrat, /ut ad regem accederet, extra moenia Lampsăci processit. Manifesta erat philosophi voluntas: haud dubie desiderabat suis precibus Alexandrum perturbari et eius animum ab eversione oppĭdi amoveri. Sed rex magna et clara voce iuravit se numquam Anaximĕnis desiderium expleturum esse. Tum philosophus: «Ego hoc solum desidero: dirŭe Lampsăcum». Idĕo Alexander, qui iuravĕrat se non expleturum esse praeceptoris desiderium, Lampsăcum delere non potuit.