Liceo scientifico “Farnesina”

Transcript

Liceo scientifico “Farnesina”
CLASSI SECONDE - UNITA’ 7
 Argomenti: aggettivi e pronomi indefiniti
coniugazione dei principali verbi anomali
 Ripassa con l’aiuto dell’insegnante le principali coppie di pronomi e aggettivi indefiniti latini,
classificati in base al loro diverso significato:
1. QUIS, QUID = qualcuno, qualcosa. E’ il pronome indefinito di base, perché indica a) il grado generico di
indefinitezza (“Qualcuno ha visto la mia penna?”)
e perché
b) tutti gli altri pronomi
indefiniti, con l’aggiunta di prefissi e/o suffissi, sono suoi composti
 QUI, QUAE (QUA), QUOD = qualche . E’ l’aggettivo corrispondente al pronome quis, quid
2. ALIQUIS, ALIQUID = qualcuno, qualcosa (pronome).
 ALIQUI, ALIQUA, ALIQUOD = qualche (aggettivo)
3. QUISQUAM, QUIDQUAM = qualcuno, qualcosa (pronome). Si usa nelle frasi negative.
 ULLUS, ULLLA, ULLUM = alcuno (aggettivo). Si usa nelle frasi negative.
4. QUIDAM, QUAEDAM, QUIDDAM = un certo (pronome)
 QUIDAM, QUAEDAM, QUODDAM = un certo (aggettivo)
5. QUIVIS, QUAEVIS, QUIDVIS = qualsiasi (pronome)
 QUIVIS, QUAEVIS, QUODVIS = qualsiasi (aggettivo)
6. QUISQUE, QUIDQUE = ciascuno, ognuno (pronome)
 QUISQUE, QUAEQUE, QUODQUE = ciascuno, ogni (aggettivo)
OSSERVAZIONI:
In realtà, dopo la prima sensazione di sconforto di fronte a parole tutte simili e astruse, è facile cogliere la
semplice logica presente dietro al pronome / aggettivo indefinito latino:
a. noterai che si tratta di 7 coppie di pronomi seguiti dal rispettivo aggettivo
corrispondente
b. noterai anche che, mentre il pronome al nom. neutro è sempre un composto di QUID
(talvolta QUIC), l’aggettivo al nom. neutro è sempre un composto di QUOD
c. in realtà si tratta di tutti composti del pronome indef. di base QUIS (m. e. f.), QUID
(neutro) = qualcuno, qualcosa / e dell’ aggettivo indefinito di base QUI, QUAE,
QUOD ( = qualche, qualche cosa), a cui sono aggiunti prefissi e suffissi indeclinabili.
 Ripassa, ad esempio, la decl. di ALIQUIS, ALIQUID /ALIQUI, ALIQUA (questa è
l’unica “stranezza”), ALIQUOD:
ALIQUIS, ALIQUID (pronome: qualcuno, qualcosa)
CASO
SINGOLARE
MASCH. / FEMM.
NOM.
ALĬQUIS
GEN.
ALĬCUIUS
DAT
PLURALE
NEUTRO
ALĬQUID
MASCH. / FEMM.
NEUTRO
ALĬQUI
ALĬQUA
ALĬCUIUS
ALĬQUORUM
ALĬQUARUM rerum
ALĬCUI
ALĬCUI
ALĬQUIBUS
ALĬQUIBUS
ACC.
ALĬQUEM
ALĬQUID
ALĬQUOS
ALĬQUA
ABL.
ALĬQUO
ALĬQUA re
ALĬQUIBUS
ALĬQUIBUS
 Ecco infine la decl. del principale pronome indefinito NEGATIVO:
CASI
MASCH.
NEUTRO
N.
NEMO nessuno
NIHIL niente
G.
NULLĪUS di nessuno
NULLĪUS REI di nessuna cosa
D.
NEMINI a nessuno
NULLI REI a nessuna cosa
ACC.
NEMINEM nessuno
NIHIL niente
ABL.
NULLO con nessuno
NULLA RE con nessuna cosa
COMPITI PER CASA
Traduci, possibilmente senza ricorrere al dizionario (attento ai comparativi e al secondo termine di
paragone):
Nemo est qui parentes suos non amet; nulla fera, quae natos suos ab insidiis non defendat. Nec quicquam
nobis dulcius est domo nostra, in qua pueritiam et adulescentiam degĭmus; nullius vultum prius aspexĭmus
quam matris, nulla res prius nos infantes delectavit quam cantus eius, neminem prius salutavimus incerta
voce quam patre; nemĭni prius respondĭmus balbis verbis quam matri et patri. Neutrius ex mente nostra
discedent imagĭnes nec quisquam potĕrit eorum memoriam delēre. Nihil enim nobis tam carum esse potest
quam memoria parentium nostrorum, quibus nullus labor, nulla cura, nullum incommodum graviora fuerunt
ut nos alĕrent et educarent. Neque ullum domum magis amamus quam domum in qua educati sumus, in qua
suavia gaudia domesticae dulcedĭnis gustavimus.
 Dopo aver ripassato sul libro di grammatica latina la coniugazione dei verbi eo ( = vado); volo ( =
voglio) / nolo ( = non voglio) / malo (= preferisco); fero ( = porto, sopporto), traduci le seguenti
forme verbali:
EAT: ......................................
DI COLUI CHE VA: ...............................................
IS: ..........................................
ANDASTE: ............................................................
IVERO: ..................................
AFFINCHE’ ANDIATE: .............................................
IISSE: .....................................
ERO ANDATO: ............................................................
EUNTIS: .................................
CHE FOSSERO ANDATI: ..........................................
IBIS: ......................................
CHE EGLI VADA: ......................................................
IVERAMUS: .........................................
ANDATE! : ..................................................................
ITURI SUNT: .........................................
VANNO: ....................................................................
IISSENT: ..................................
ABII (da abĕo = vado via) : ....................................................
UT IREMUS: .................................
OBISSET (da obĕo = vado incontro): .....................................
EATUR: ........................................
ABIBUNT : .............................................................................
ITUM EST: ..........................................
OBISSE : ..............................................................................
IBUNT: ................................................
DI COLORO CHE ANDRANNO : .....................................
EUNT: ...............................................
CHE ANDASSERO : ..........................................................
FERRIS: ..............................................
FERRERIS: .........................................................................
FERAS: ...............................................
FERES: ...............................................................................
LATURI: ............................................
FERENTIUM: ....................................................................
LATA SIS: ..........................................
FERAMINI: .......................................................................
TULERANT: .........................................
LATUM IRI: ....................................................................
FERRER: ...............................................
FERTE: .............................................................................
TULISSEMUS: ......................................
FEREBATIS: .....................................................................
TULISTIS: .............................................
FERUNTUR: ...................................................................
VOLUNT: ..............................................
VOLENT: ........................................................................
VELLENT: .............................................
VOLUISSEMUS: ..........................................................
VELLE: ..................................................
VELIMUS: ....................................................................
VOLEMUS: ...........................................
VOLUMUS: ..................................................................
VELLEMUS : ....................................
VOLUISSE: ..........................................................
NOLUERAMUS: ...............................
NOLUERINT: .....................................................
MALUIMUS: ....................................
MAVULTIS: .......................................................
NOLES: .............................................
NOLLEM: ..........................................................
NOLUISSEM: ...................................
NOLI: .................................................................
MALUERIMUS: ...............................
NOLEBANT: .....................................................
ORSO DI RECUPERO ESTIVO - CLASSI SECONDE
Esercizi di ricapitolazione
Traduci le seguenti versioni, dopo aver compiuto le consuete operzioni di analisi, che sono state già
avviate:
Alcuni aneddoti
Diogenesphilosophus ( = sogg.) cuidam, / qui trabem ei impegerat / et postea dixerat : / «Cave», / «Num –
inquit – iterum vis me ferire?». Idem Diogenes, cum videret Megarensium liberos nullis bonis artibus
instrui, iis contra maximam esse pecorum curam, ait malle se Megarensis alicuius arietem esse quam filium.
Stultusquidam ( = sogg.) / natare cum vellet, / undis paene obrutus est. Tum, cum ab iis, qui aderant, ex
aqua elatus esset, «Aquam - inquit numquam attingam priusquam natare didicĕro».
Diogenes cuidam interroganti qua hora hominem prandere oporteret: «Si quis – inquit – dives est, esto tum
cum vult; si pauper, tum cum potest ».
Ferunt Zeuxim, clarissimum pictorem, puerum uvam manibus ferentem pinxisse. Cum autem advolavisset
avis ut uvam esset 1, maxime iratus operi suo ait : «Melius uvam pinxi quam pueru ; nam avis uvam veram
credidit et eam comesse voluit, puerum non timuit»!
La battaglia delle Termopili
Recte quidem Lacedaemonii ( = sogg.) gloriantur virtute illorummilitum, / qui cumduce Leonida
omnes apudThermopylas, fortiter pugnantes inPersas, conciderunt, / et Graeciam cunctam abarbaris
salvam fecerunt. /Xerses enim, qui Atticam invadere statuerat, confisus 2 multitudine suorum militum, pro
nihilo duxit 3 eam Lacedaemoniorum manum, quae adĭtum ad Graeciam occupabat et, cum certior factus
esset Thermopylas a ducentis Lacedaemoniis tenēri, legatos misit qui a Leonida, eorum duce, peterent ut
arma traderent. At Leonidas, magis fortitudine quam numero suorum confisus, respondit se arma nullo pacto
traditurum esse et ad pugnam cum suis paratum esse. Quae verba iram Persarum regis excitaverunt, qui
delectos milites ut occuparent Thermopylas misit. Quadriduum ibi acriter ab utriusque pugnatum est, nec
Lacedaemonii superati sunt multitudine hostium, sed proditione cuiusdam Trachinii hominis, qui, peritus
deviorum itinerum, eos a tergo oppressit.
1
Attento: non è una voce del verbo esse. Si tratta di un verbo anomalo: edo.
Il part. perf. dei verbi semideponenti ha valore di part. pres.
3
Duco significa qui “considero”
2
Cincinnato libera l’esercito romano dall’assedio
Cum in urbem allatus esset nuntius ( = sogg.) / Aequos exercitumRomanum obsessum incastris tenēre
cumconsuleMinucio, / Romae magna trepidatio ( = sogg.) facta est / et dictator creatus est Quintus
Cincinnatus, / qui tum privatuscivis erat / et praediolum transTiberim colebat. / Ad eum legati missi sunt
qui ferrent senatus mandata. Qui, novis copiis conscriptis, ad castra consulis prodiit ut Aequos obsidentes
circumveniret et opem obsessis ferret. Inde magnus clamor hostium factus est, qui in castris a Romanis
auditus est. Primo autem consul haud certe sciebat unde clamor fieret, sed, ubi intellexit adesse exercitum
Romanorum et sibi auxilium ferri, suis imperavit ut arma caperent et ex vallo contra hostem exirent.
Extemplo undique proelium initum est. Post multas horas Aequi dictatorem imploraverunt ut se inermes
abire sinĕret. Eis abire licuit, sed prius sub iugum ire debebant. Tribus hastis iugum fieri solet, quarum duae
humi fixae sunt, tertia super eas transversa collocatur.
Generosità di Alessandro verso i nobili persiani prigionieri 4
Alexander, Darēo, Persarum rege, apud Arbela superato, cum tempestivis conviviis dies pariter
noctesque consumeret, satietatem epularum ludis interpellabat. Quodam tempore captivas Persas suo ritu
canere carmen iussit. Inter quas unam rex ipse conspexit maestiorem quam ceteras et producentibus eam
verecunde reluctantem. Excellens erat forma, et formam pudor honestabat: deiectis in terram oculis et
ore velato suspicionem praebuit regi eam nobilissimo genere natam esse. Ergo interrogata quaenam
esset, neptim se Ochi5, qui ante Darēum regnavisset6 in Persis, filio 7 eius genitam esse respondit,
uxorem Hystaspis8 fuisse. E propinquis hic Darēi fuerat, magni et ipse exercitus dux. Itaque Alexander,
fortunam regia stirpe genitae et tam celebre nomen Ochi reverĭtus, non dimitti modo captivam, sed
etiam restitui ei suas opes iussit, virum quoque requiri, ut ei reperto coniugem redderet. Postero die
praecepit Hephaestioni9 ut omnes captivos in regiam iuberet10 adduci. Ibi, singulorum nobilitate
spectata, secrevit a vulgo eos, quorum eminebat genus. Mille hi fuerunt: inter quos repertus est Oxathres
(= Ossatre), Darei frater, non illius fortuna quam indole animi sui clarior. Oxydates (= Ossidate) erat
nobilis Perses, qui, a Dareo capitali supplicio destinatus, cohibebatur in vinculis; huic liberato satrapēam
Mediae attribuit, fratremque Darēi recepit in cohortem amicorum, omni vetustae claritati honore servato.
4
Le parole in grassetto indicano una difficoltà da affrontare con attenzione.
Artaserse III Oco, re di Persia dal 359 al 338 a.C.
6
Regnavisset: traduci con l’indicativo.
7
Gignere al passivo regge d, ab, ex b ablativo o abl. semplice (= essere generato da ..)
8
Istape, satrapo dell’impero persiano, passato poi con Alessandro.
9
Efestione, uno dei generali di Alessandro.
10
Iubeo: vedi dizionario: si costruisce con l’accusativo della persona cui si comanda.
5
CLASSI SECONDE - CORSO DI RECUPERO ESTIVO
SIMULAZIONE DELLA VERIFICA FINALE
Traduci la versione dopo aver compiuto le solite operazioni di analisi del periodo, già avviate:
PROVA A
Attico escluso dalle proscrizioni
Ubi Antonius ( = sogg.) rediit inItaliam, / cives ( = sogg.) / magnoinpericulo Atticum futurum esse / putabant
propterfamiliaritatem Ciceronis et Bruti. / Itaque, / cum triumviri (=sogg.)victores ingressuri essent,/ ille ( = sogg.)
deforo decesserat, / timens proscriptionem, / latebatque apudPubliumVolumnium, / cui paulo antea opem tulerat. /
Antonius autem, etsi tanto odio ferebatur in Ciceronem ut non solum ei sed omnibus eius amicis esset inimicus eosque
proscripturus esset, tamen Attici officii memor fuit et ei sua manu scripsit ne timeret statimque ad se veniret. Nam
eum et, illius causā, Canum de proscriptorum numero eximendos esse statuerat. Sic Atticus non solum sibi sed etiam
ei, quem carissimum habebat, praesidio fuit ita ut appareret utriusque fortunam fatum coniuncturum esse. Ut ergo ille
gubernator praecipua laude fertur, qui navem ex procella servat, sic cur non singularis eius putatur prudentiă, qui ex
tot procellis civilibus ad incolumitatem pervēnit ?
Verifica finale
Traduci la versione dopo aver compiuto le solite operazioni di analisi del periodo, già avviate:
PROVA B
Prontezza d’animo di Anassimene
Narrant / Anaximĕnemphilosophum (= sogg.) excertaeversione Lampsăcumoppidum servavisse. /
Alexander ( = sogg.), (Macedŏnum rex), / cum illamurbem fundĭtus delēre vellet, / ad eam
cumomnibussuiscopiis hostilĭter accedebat. / Tum Anaximĕnes ( = sogg.), / qui Alexandri praeceptor
fuĕrat, /ut ad regem accederet, extra moenia Lampsăci processit. Manifesta erat philosophi voluntas: haud
dubie desiderabat suis precibus Alexandrum perturbari et eius animum ab eversione oppĭdi amoveri. Sed rex
magna et clara voce iuravit se numquam Anaximĕnis desiderium expleturum esse. Tum philosophus: «Ego
hoc solum desidero: dirŭe Lampsăcum». Idĕo Alexander, qui iuravĕrat se non expleturum esse praeceptoris
desiderium, Lampsăcum delere non potuit.