139 (732.55 KiB)

Transcript

139 (732.55 KiB)
PUNTS
PUNTS%%%
NR. 139%%%
DECEMBER
12/2005%%%
%%%%%%%
annada 11/ Glion / pretsch frs. 45.–/onn
1
INFOS INTERNS
STATISTICA
DAVART ORGASSEMS DA 16 URAS E SÖNINS
DÜRANT 24 ONS %%%%%%%%%%%%%%%%3
da Fadrina Hofmann
EDITORIAL
da Gianna Sonder
ATUN - LA STAGIUN MELANCOLICA %%%%14
da Carin Caduff
LA PROBLEMATICA CUN STATISTICAS %%%15
DA POPS ED OSNIS %%%%%%%%%%%%%%3
da Silvana Derungs
da Ladina Fliri e Mevina Feuerstein
EX-SCOLARAS E -SCOLARS DA L`ACADEMIA
STRESS %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%4
dad Ursin Lutz
ENGIADINA %%%%%%%%%%%%%%%%%%15
da Flurina Henkel
BETG ADEGNA NECESSARIAS, MA DIVER-
TUPPA SCHNORRA %%%%%%%%%%%%%16
TENTAS: LAS STATISTICAS %%%%%%%%%%4
da Roman Liesch
SESSIUN D`ATUN 2006 A FLEM %%%%%%%16
STATISTICAS - QUANT CREDIBLAS ÈN ELLAS?
SERIA MEINSILA DA FOTOGRAFIAS: GIANNA
%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%5
da Sascha Janutin
SONDER %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%17
TÜ %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%5
da Flurina Prenner
CONTAINER %%%%%%%%%%%%%%%%%%18
ENGIAVINERA %%%%%%%%%%%%%%%%%19
HOMMENS VEGNAN DAL MARS, DUONNAS
DA LA VENUS %%%%%%%%%%%%%%%%%6
da Flurina Prenner
TSCHENT PERTSCHENT RECORDS % % % % % 7
da Gianna Sonder
DAT EI IL SONTGA-CLAU? %%%%%%%%%%8
da Silvana Derungs
SWISSINFO: AH GIE - ILS HELVETS %%%%%8
dad Annatina Nay
PROFIL DAL MAIS %%%%%%%%%%%%%%10
LAS SCHIBETTAS %%%%%%%%%%%%%%11
JEU SUN «VOLL OK» - TI EIS «VOLL OK» - IN
MAIL DA CADEINA RETSCHIERT PER EMAIL
%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%11
dad Annatina Nay
LECTOR %%%%%%%%%%%%%%%%%%%12
IL GIAST DAL MAIS %%%%%%%%%%%%%%12
TRANTER UMENS %%%%%%%%%%%%%%%14
FACTS OF LIFE %%%%%%%%%%%%%%%%14
dad Annatina Nay
2
Dumandar, scriver, formular, dumandar, quintar, guardar, far diagrams, interpretar, formular. Far statisticas è ina lavur stentusa, ma ils
resultats pon esser fitg interessants. Sch’ins
tschenta las dretgas dumondas ins survegn
bunas respostas e resultats che rapportan ina
massa.
Statisticas han ina stretga colliaziun cun cifras, savens cefras da pertschient. Cifras èn in
mund per sasez, in mund fitg logic e vast. En
cumbinaziun cun ina statistica san ellas dir
anc dapli.
Ma represchentan ellas propi la vardad? Ellas
cumpiglian ina pluna persunas e demussan
tge che quellas pensan, tge che quellas fan u
insatge sumegliant. Ma mintga persuna è in
individi cun autras experientschas. Pon ins
tuttina bittar tuts en ina stgadella e trer ina
conclusiun or dallas respostas stretgas? Tgi
sa. En mintga cas vegnan las statisticas tuttina duvradas fitg savens. Uschè avain nus
ina gronda ed interessanta schelta da texts e
temas en questa ediziun. Bun divertiment!
DAVART ORGASSEMS
DA 16 URAS E SÖNINS
DÜRANT 24 ONS
da Fadrina Hofmann
CUN VIAGIAR CUL TREN N’HAJA D’INCUORT
5 ONS E 6 MAIS VERER TELEVISIUN
T S C H Ü F P E R M A N S L A ‘ G A Z E T TA D A L
O dalur, no guardain daplü televisiun co quai
cha no mangiain. Lapro daja uschè blera glieud chi mangia cun verer televisiun. Forsa
han ils scienziats mancantà da valütar la simbiosa da televisiun e food.
PÖVEL’ BLICK. EU N’HA SFÖGLIÀ ÜN ZICH E
DANDETTAMAING AM SUN SIGLIDAS INCUNTER QUISTAS LINGIAS GROSSAS: “USCHEA
PASSANTAINA NOS TEMP – 7 ONS LAVURAR,
5 ONS MANGIAR, 2 EIVNAS BÜTSCHAR”.
3 MAIS ESSER PRO’L MEIDI
L’artichel trattaiva d’üna nouva statistica cha
scienciats preschaintan illa revista “GEO”. Ils
scienziats s’han dedichats a la dumonda quant
temp cha homens e duonnas da la Germania
passaintan cun che activitats dürant lur vita.
In Germania vivan ils umans statisticamaing
78 ons – quai chi para üna lungezza enorma
es in vardà ün temp magari s-chars, a verer
las statisticas.
Il prototip es dimena ün bazegner o üna nona
tudais-cha da bod ottanta ons. Per far tuot plü
simpel tils nomnaina Hans ed Erna.
5 ONS MANGIAR
Quai es bain incredibel? Be tschinch ons mangiaina. Trais jadas al di grond, minchatant
eir be piclar alch pel gust, tuot ils aperos, las
festas da famiglia, minch’on festa da Nadal, e
lura il temp da Pasqua. Tschinch ons...z,z,z...
7 ONS LAVURAR
Hans ha lavurà in sia vita in media 7 ons.
Natüralmaing esa da far quint cun set ons
in lingia, di e not, 24 uras. Erna – quella ha
dal sgüra lavurà amo ün zich daplü. Kindels,
chasada, forsa üna lavur parziala, ün üert.
Item, Hans ed Erna han lavurà 7 ons.
E che faina là? Almain ün da quels trais mais
legiaina la Bunte o la Gala aint illa sala d’aspet.
Hans guarda duos dis sül chül da l’assistenta
dal meidi. Erna implischa dürant quel temp
las loccas dal « pled a crusch ». Il rest dal temp
tegnan els avert la bocca, as laschan cloccar
sülla rain e vegnan orbiantats cun üna glümina. Ün’eivna daja lura amo sgrischaivlas
diagnosas e dürant ün di dudina cha tuot saja
darcheu bun. Tip top.
E listess è’la amo adüna malnetta. Da nar.
6 mais sezzer sün tualetta
Quist es uossa fich interessant. Ed üna manzögnuna da dimensiuns infinitas. 6 mais – quai
nun es nüglia! E che esa cun quel temp chi’s
douvra fingià be per s-chodar il sez? Han ils
signuors scienzats fat quint cha Hans legia eir
amo la gazetta sül trun, e cha Erna ha gnü
trais gravidanzas ed uschea ün desideri enorm
da laschar aua ? Il temp chi’s douvra per pulir
il chül e per trar l’aua, tuot tenor eir per dar
üna barschunadina... Eu sun persvasa cha’l
quint nu va sü pro quist cas. 6 mais – ridicul!
Wow ! Hans es ün fegher. Definitivamaing.
•
•
•
•
•
•
2 ONS E DUOS MAIS CUSCHINAR
•
2 EIVNAS BÜTSCHAR
6 EIVNAS «PRE-GÖ»
da Silvana Derungs
16 MAIS PULIR L’ABITAZIUN
Per mangiar davopro 5 ons. Aha.
Eu m’imagin a Hans ed Erna bocca a bocca,
lengua a lengua, daints a daints, spüda a
spüda, e quai dürant duos eivnas permanent. I’m dà be da buonder co chi’s masüra « bütschar ». Vaglia fingià ün bütsch chi’s
dà a l’uffant ? Co esa cun quels chi’s survain
? Vaglian be ils lungs sülla bocca o eir quels
süll’ureglia, sül umbli o sül man ?
DA POPS ED
OSNIS
•
1 ON E 7 MAIS FAR SPORT
Hans forsa cul militar e tuot quai. Erna cun
dozzar uffants, masdar la schoppa e’s sgobar
cun tour sü mailinterra. Haiai.
•
•
•
24 ONS E QUATTER MAIS DURMIR
Per inchün chi gnanca nun ha amo 24 ons
tuna quista statistica grondius. Hans ed Erna
han durmi 24 ons e quatter mais. A Fadrina
spetta dimena amo üna pruuuuna sön, sömmis dutschs, lets chods ed aventüras sül piz
plümatsch. Che bellezza !
16 URAS ORGASSEM
•
•
60% dils affons ella vegliadetgna da 4 onns han
ina tendenza viers halluzinaziuns. (Dils carschi
vegn quei lu interpretau sco „manzegnas“.)
39% dils buobs da 10 onns indicheschan dad
esser inamurai.
Fobias dad animals (p.ex. da siarps) sesviluppe
schan plitost tier umens che tier dunnas. (Tgi ei
cheu la schlatteina ferma?)
64% dils students e dallas studentas
dall‘universitad creian vid ina veta suenter la
mort.
35% da scolars americans dil college comettes
sen in act da violaziun, sch‘els vessen la garanzia
da buca vegnir pigliai.
60% dils umens che sortan per l‘emprema ga
cun ina dunna pagan era per omisdus.
Las dunnas san ins hipnotisar meglier ch‘ils
umens.
La vegliadetgna da 25-45 vegn indicada sco il
temps il pli ventireivel.
Nus midein rodund 50 ga nossa posiziun duront
durmir.
20% dils Tudestgs crein vid OSNIs (objects sgu
lonts nunidentificai).
Nus semiein ca. 5 ga duront la notg (ca. mintga
90 minutas).
Geniturs pensiunai survegnan pli savens visetas
da lur feglias carschidas (62 ga ad onn)che da
lur fegls (47 ga).
Nus magliein a di ca. 7 tschaduns gronds zucher
(=33 quadrels da zucher) ni 36 kilos zucher ad
onn.
Diversas fontaunas da diversas vegliadetgnas cun
divers livels da verdeivladad.
Hans o Erna? Insembel o minchün per sai?
Eu savess schmaladi jent co cha quista cifra es
gnüda eruida.
3
STRESS
dad Ursin Lutz
dat pli bialas variantas da quell’activitad che
da durmir en in tschaler da schurmetg cun 20
auters en ina stanza. Quels che toffan buc da
peis runcan e quels che runcan buc toffan da
peis. Auters fan omisdus. Fantastic.
statisticas, tgi dattan infurmaziuns davart fatgs
tgi èn ansasez betg exnom necessaris, ma tuttegna ègl divertent da liger er chestas statisticas. En pêr da chellas statisticas lessa citar cò.
CEFRAS
Sch’ins ò en auto argient, è igl risico
d’esser involvo ainten en accident mortal per
50% pi pitschen tgi cun autos d’otras calours
(igl pi periclitos èn autos bregns)
Las persungas tgi mettan regularmaintg setger ainten lour café, diminueschan
igl risico da neir gross per 40%
20% (!) digls spagnols peglian giu igl
natel durant igl sex
pausas da caffè:
beiber gervosa
3 dl:
5 dl:
27
3
9
Survetsch militar munta adina dabia stress.
La sort dil stress duei buc vegnir precisada en
quei liug. Ina statistica tenor in tec auters criteris duei dar investa con gronds ch’il stress ei
propi staus en miu davos survetsch militar da
quater dis
DESCRIPZIUN DILS CRITERIS
Pausas da caffè
Sco student ston ins segir era buca selamentar
da memia paucas caschuns da far pausas caffè.
La situaziun duront il militar damogna denton
tut.
BEIBER GERVOSA
In’activitad fixa duront il militar. La cefra da
mia statistica sa denton buc vegnir considerada sco absoluta. La situaziun geografica ha
caschunau abstinenza totala da nossa Calanda
e dumbrar correct ei era buc adina garantiu
suenter ina certa quantitad consumada – era
sch’igl ei buc Calanda.
LEGER BLICK
Mintga commber dall’armada svizra ei era in
legiablic duront il survetsch militar – senza
excepziuns. Silla sera han ins propi legiu ora
igl entir Blick, schizun quei denter las lingias
– era sch’ei dat nuot da leger denter las lingias
el Blick.
URAS „LUVRAR“
leger Blick:
uras luvrar:
uras nuot
uras durmir:
21
31
35
21
PLI IMPURTONTA ENCONUSCHIENTSCHA:
Zacu vegn adina sera, era sch’ei va ditg.
PLI PERDERTA ACTIVITAD:
Purtar suenter las cefras per questa statistica.
FAZIT:
No comment.
BETG
ADEGNA
NECESSARIAS,
MA DIVERTENTAS: LAS
STATICSTICAS
da Roman Liesch
luvrar ei ina noziun enorm vasta. Quei sai jeu
sil pli tard dapi mes davos survetschs militars.
URAS FAR NUOT
LA activitad. Jeu hai savens l’impressiun
ch’jeu seigi semplamein inagada leu per esser
leu. In exempel per exempel: a duas uras
pausa da miezdi suonda savens in’ura spitgar
entuorn e suenter vegn gest la pausa da caffè.
Lu finalmein savess forscha marschar zatgei e
sco ch’ins sa co tut va eisi lu era gest dad ir a
tscheina.
URAS DURMIR
Sa, sto denton buc adina esser zatgei bi. Ei
Ea, statisticas èn IN. Per tot vign fatg statisticas; seia chegl per demussar quantas persungas tgi dovran mintga de igls meds da transport publics, u simplamaintg per cattar or,
quantas persungas tgi frequaintan ena scola,
tge partiziun tg’ellas absolveschan e danonder
tg’ellas dereivan. Cler, i dat ena massa statisticas tgi èn bungas e statisticas ans geidan er,
perchegl tg’igl è simpel da las ancleir. Ma scu
tg’igls carstgangs èn, dattigl naturalmaintg er
4
Ansasez tgossas tgi nign dovra urgentamaintg
per surveiver. Gl’è dantant legher ed er interessant, scu tg’igls scientists vignan sen las
ideias per talas studias. Ma ossa vaia anc pront
ena pitschna delicatessa. Cun en pêr cefras
concretas az lessa mussar, per tge tgi donnas
dovran lour natel tg’ò integro ena camera per
far fotografias!
15% dallas donnas dovran lour natel
cun camera per fotografar la frisura dallas
varts e da davos per la controllar
10% controlleschan a tala moda igl
belet
4% dovran la foto, fatga cugl natel,
per controllar siva digl magler sch’ellas on anc
rests aint igls daints
e finalmaintg 18% dallas donnas dovran igl natel cun camera scu ageid
pigl shopping; sch’ellas n’èn betg sieiras schi
ensatge las stat bagn u betg, fònigl ena foto,
tarmettan chella ad ena collega e dumondan
per cunsegl(!)
Er sch’ins sa dumonda per part, tgi tgi vign
sen l’ideia da far statisticas davart tals fatgs,
ins stògl propi deir, tg’igls fatgs tgi las statisticas demossan èn daveiras remarcabels. Tgi sò,
forsa dovra l’egna u lotra firma talas studias
per sviluppar novs products, p.ex. en natel
tg’ò integro ena camera ed er gist anc en spievel?!
Rimnar infurmaziuns per far statisticas è stentous. Ia na less betg esser egna da chellas persungas tg’ò da telefunar de per de ad x-ena
persunga e stòn far retschertgas. Chellas persungas, tgi telefuneschan pigl ple adegn igl
fallo mument e dumondan alloura: “Vez vous
forsa gist en po taimp per rasponder ad en pêr
dumondas?” Ea, e chegl precis adegna cura
tg’ins n’ò ni taimp ni gost da far talas tgossas.
Ma tge n’ins fògl betg tot per la scienza?!
STATISTICAS - QUANT
CREDIBLAS
ÈN ELLAS?
lour speisa prefereida è chegl bler pi manevel
alla realitad tgi sch’ins fò la madema dumon-
da Sascha Janutin
TÜ
MINTGA DE ANTUPAINSA STATISTICAS.
SEIGL CHEGL AN GASETTAS, AN MAGASINS,
da Flurina Prenner
AINT IGL INTERNET E.U.A. ELLAS TOTGAN
TAR LA VETA DA MINTGA DE. IA LESS MUSSAR DIFFERENTAS SORTS DA STATISTICAS
E QUANT CREDIBLAS TGI ELLAS ÈN. TIERS
CHEGL LESSA MUSSAR SCU TGI LAS STATISTICAS VIGNAN PRESCHANTADAS AGL PIEVEL, NUMNADAMAINTG CUN DIAGRAMS. ÈN
DIAGRAMS PERFETGS? U INS SO TGAPEIR
FALLO ELS?
Antschever lessa cun differentas statisticas.
Per exaimpel aint igl sport. Tge fiss igl sport
ozande sainza statisticas – nunimaginabel –
mintga cefra vign documentada; tge skiunz è
igl pi spert sen neiv bletscha, tge pilot d’auto è
igl pi spert cura tgi plova u tge giuider da ballape ò fatg igls pi blers fauls. Las statisticas son
tot chegl ed anc bler oter. Pigl sport è chegl
ena anritgeida. Igl aspectatour so cumparagler
cefras e resultats, tge tgi fò pi interessant e pi
tensiunont l’antiera tgossa.
En ulterioura sparta da statisticas èn las retschertgas. Retschertgas vignan fatgas an
mintga moda e maniera. I vign dumando alla
gliout tge tg’è lour speisa prefereida, noua tgi
von igl pi gugent an vacanzas, tge tg’è la lectura prefereida ed anc bler oter. Chellas ancunaschientschas vignan rimnadas ed ainten en
sagond pass vignan fatgas las statisticas. Pero
quant gliunsch ins pò sa fidar da chellas statisticas?
La qualitad da retschertgas èn fitg differentas. Ena regla fundamentala per ena bunga
retschertga è da dumandar a tanta gliout scu
pussebel. Ins baita alloura d’ena retschertga represchentativa u betg represchentativa.
Sch’ins dumonda a 1000 persungas tge tg’è
da a diesch persungas. Or da muteivs finanzials ègl pero bler betg dada la pussebladad da
dumandar a tanta gliout e perchegl enigl las
retschertgas bler betg represchentativas.
Scu gio menziuno lessa er mussar scu tgi las
statisticas vignan preschantadas agl pievel. An
fitg blers cass vignan las statisticas preschantadas an diagrams. Chels diagrams ins so pero
manipular fitg simpel e perchegl ègl adegna da
dar adatg cun diagrams.
Ia less far en exaimpel cun en diagram general:
Chel diagram mossa ena augmentaziun fitg
clera.
Cò anc en sagond diagram:
Chel diagram mossa en’augmentaziun fitg
minima.
Sch’ins varda pero en po pi exact dat an îgl
tgi tots dus diagrams mossan exact igl madem.
Tots dus diagrams mossan ena augmentaziun
da 45 sen 48. La differenza da chels dus diagrams è tgi tigl amprem antscheven las pitgas tar 43,5 e tigl sagond tar 0. Chel “detagl”
meida igl maletg digl antier diagram. Uscheia
sa laschan adattar igls diagrams adegna gist
scu chegl tgi plai agl editour digl diagram.
Scu chegl tgi vagn via son statisticas esser
ena retgezza, scu per exaimpel aint igl sport.
Pero son ellas er esser fitg privlousas scu per
exaimpel retschertgas betg represchentativas.
Er adatg ègl da dar cun liger diagrams, els èn
betg adegna uscheia perfetgs scu chegl tgi para
gl’amprem mument.
Perchegl lessa appellar, d’adegna piglier igl
taimp per analisar las statisticas en po pi profond e betg sa lascher manar pigl nas da mintga statistica.
5
Sco ün di sainza sulai,
sco üna not sainza stailas,
sco ün desert sainza sablun,
sco ün mar sainza uondas,
es la vita sainza tai !
Plain energia,
plain cuntantezza,
plain sgürezza,
plain amur e fiduzcha.
Quai est tü !
Tü, chi’m fast spranza,
tü chi’m fast invlidar.
Tü chi nu’m laschast dormir,
tü in meis cheu.
Tü, meis sömmi.
Dis lungs,
nots fraidas.
Temps d’intschertezza
in ün muond vöd.
Tü, chi s-chodast meis cour.
Cura invlidast il passà,
cura invlidast ils sbagls ?
Cura am dast amo üna schanza,
cura tuornast inavo ?
Cura am pardunast?
HOMMENS VEGNAN DAL
MARS,
DUONNAS DA LA VENUS
da Flurina Prenner
STATISTICAS DAJA TANTAS SCO SABLUN
AL MAR. RETSCHERCHAS, TABELLAS, SKIZZAS, CIFRAS, RESULTATS EUI. MA CHE TEMA
INTERESSA E FASCINESCHA VAIRAMAING A
NUS TUOTS?
BAIN CLER: LAS DIFFERENZAS, ILS CONFLICTS E LAS RELAZIUNS TANTER HOM E
DUONNA.
EU DUN PRO, QUISTAS STATISTICAS NU SUN
100% GÜSTAS. QUA O LA AS CHATTA ADÜNA
DARCHEU QUALCHE DIVERGENZAS. MA
Duonnas dan plü suvent pro lur sbagls pervi
chi crajan ch’ellas sun la cuolpa.
Blers hommens han gugent quai e profitan da
la situaziun.
Quai tils muossa cha la duonna nun es
ingün privel per els. Pro’ls hommens decida la posiziun soziala. Chi es sura e chi suot?
Tras üna s-chüsa vegnan ils hommens miss
automaticamaing in üna posiziun inferiura.
Tschertadünas duonnas voulan as far agreablas cun as s-chüsar.
PER GRONDA PART AS POJA GENERALISAR
QUIST CHAPITEL.
50% da tuot ils pêrins as laschan divorzar. Las
malinclettas chaschunadas tras las differenzas
dal gener sun ün motiv important.
Quistas malinclettas as sviluppan pervi cha’ls
hommens vegnan co chi para d’ün oter planet
co las duonnas.
Co oter as dessa declerar perche cha’ls hommens guradan gugent ballapè e perche cha las
duonnas sun bunas da cuorrer uras a l’inlunga
per butias aint ed ora?
In general as s-chüsan las duonnas daplü co’ls
hommens. Invezza quels as fan damain pissers
co’l gener feminin. Schabain cha las duonnas bajan daplü co’ls hommens interrumpan
quels ad otra glieud plü suvent. E finalmaing
es eir gnü muossà sü cha las duonnas telefonan definitivmaing plü lung co’ls hommens...
A qua ün per differenzas chi dan impustüt in
ögl e chi pudessan interessar als hommens sco
eir a las duonnas!
LAS DUONNAS EXPRIMAN LUR SENTIMAINTS
PLÜ FACIL CO’LS HOMMENS
Fingià in giuvens ons as declera als mats da
nüglia muossar lur sentimaints. Nossa cultura disch als giuvens da’s tegner inavo cun lur
sentimaints. Ün oter punct da vista podess
eir esser quel chi’s chatta la differenza aint il
tscharvè.
Las duonnas sun simplamaing bunas
dad exprimer lur sentimaints plü facil e
s’inacordschan eir svelt co chi va als oters.
Las duonnas cridan ca. 5 jadas daplü co’ls
hommens.
DUONNAS AS S-CHÜSAN DAPLÜ CO HOMMENS
oters hommens listess sco invers duonnas.
Duonnas tscherchan daplü il contact ils ögls
dal partenari.
Scha duonnas ed hommens s’inscuntran sün
via, svian las duonnas oura.
Sch’ün pêrin va man in man a spass, as volvan duonnas daplü vers l’hom sco viceversa.
Duonnas gesticuleschan plü svelta co hommens.
Hommens sclatschan plü plan sco duonnas,
ma ill’otezza nu s’haja constattà ingünas differenzas.
SCHIGLIUSIA
La temma da perder al partenari turmanta als
hommens sco eir a las duonnas. Perscrutaders
han chattà oura cha schigliusia masculina es
ün motiv important cha duonnas vegnan cloccadas. Duonnas expriman lur schigliusia pel
solit verbal, tras larmas, arövs ed imbüttamaints. Duonnas discuorran daplü sur da lur
schigliusia e tras quai as craja ch’ellas sun plü
schigliusas.
TEMA NR. 1: SEX
“Eu sun stangla, eu nu vögl, eu n’ha migrena...”.
Serius duonnas: Chi da vu ha schon üna jada
gnü üna s-chüsa?
Ingün pisser, il sbagl nun es nos...
Ün grond problem dals hommens es il cuntinuant giavüsch d’avair sex.
Duonnas intant tscherchan daplü amur, affecziun e vicinanza.
Pro las duonnas vegn fuormà il testosteron
pür illa pubertà, hommens produzeschan testosteron fingià i‘l stadi dal embrio, dürant e
davo la pubertà. Uschè es il tscharvè da l‘hom
plü dispost per quel ormon ed ha plü’n grond
instinct da sex.
LINGUA CORPORALA
Las expressiuns chaschunadas tras nos corp
sun fich importantas e bleras jadas plü sinceras co tuot ils discuors.
Duonnas s’inclinan invers ils oters. Hommens
fan l’incuntrari.
Duonnas mouvan parts dal corp düran il
discuors, sco per exaimpel il cheu, ils mans
e’ls peis. Hommens invezza mouvan tuot il
bratsch.
Duonnas as chattan plü libras schi discuttan
cun üna duonna e plü serradas schi discuorran cun ün hom. Hommens as deportan invers
6
AMICIZCHAS
Duonnas han plü bleras “megldras amias” sco
hommens. Ellas mainan amicizchas intensivas
e strettas. Duonnas discuorran sur da tuot e’s
quintan mincha piculezza. Ellas sun eir bunas
da discuorrer sur da lur deblezzas.
Uschè üna relaziun tanter hommens nu füss
pussibel. Els vezzan l’oter sco ün concurrent.
Hommens as tegnan eir inavo cun lur sentimains. Els han temma chi vegnan buollats gio
sco homosexuals. Schi’s dumonda als hommens chi chi’d es lur meglder ami indichan
blers a lura agna duonna.
AGRESSIVITÀ
Tuots duos geners sun insè agressivs. Pro las
duonnas però nu vain l’agressività acceptada. Agressività es ün sinonim per hom. Schi’s
guarda hoz televisiun as vezza dapertuot
hommens gronds, ferms ed agressivs sco per
exaimpel Rocky, Rambo eui. Ün hom es verbal e corporal plü agressiv.
STATISTICAS DA LA GAZETTA “TIMES”
Sün üna duonna chi sto ir in praschun vegnan 17 hommens.
Directers da praschuns chi han dachefar cun
praschuners da tuots duos geners, rapportan
cha duonnas chaschunan damain agressività.
Cun 18 ons ha vis ün americaner aint illa televisiun in media 40000 attentats e 250000 acts
da violenza.
Corp e sandà
Las duonnas as fan daplü impissamints sur lur
guardar oura.
Üna duonna controlla sia frisura in media 5
jadas al di, quai düra ca. 36 min. al di.
Duonnas douvran daplü prodots da cultivaziun ed as laschan far daplü operaziuns da chir-
TSCHENT PERTSCHENT
RECORDS
da Gianna Sonder
urgia sco hommens.
Il corp es per üna duonna fich important. Ella
nun invlidess mai ün termin pro’l meidi, va
suvent pro’l cuafför e guarda sül nudrimaint
e sülla sandà.
Hommens nu’s fan uschè gronds pissers per
lur corp.
L’aspettativa da vita es pro las duonnas plü ota
co pro’ls hommens. Hommens füman daplü,
baivan da plü alcohol e van aint sün robas plü
ris-chadas e privlusas.
STATISTICAS ÈN VASTAS. AN STATISTICAS
VIGNAN INTEGRADAS BLERAS PERSUN-
“Baywatch” ò gia 1,1 milliardas aspectatous
per emda, e chegl an 142 differentas teras.
GAS. STATISTICAS SON ESSER MEDIAS. SCU
IGL PI GROND CARSTGANG:
CUNTERPEISA SCREIVA ENSATGE NOUA
Robert Wadlow dad Alton (USA) era igl pi
grond carstgang digl mond. Igl zarcladour
1940 era el 2,72 m grond.
TGI LA PRESTAZIUN DA MINTGIGN CHINTA.
I NA VIGN BETG PRESCHANTO AN CEFRAS
DA PERTSCHENTS. IGLS RECORDS MONDIALS. IGLS PI LEGHERS, CURIOUS, BALURDS,
IGL PI VIGL SNOWBOARDER:
STURNS, ... RECORDS DIGL CODESCH DA
Wong Yui Hoi è igl pi vigl carstgang tgi
vo regularmaintg cun essa. El ò 80 onns.
(Fotografia)
GUINESS 2001:
IGLS PI BLERS CLUPPERS AINTEN FATSCHA:
DIFFERENZAS
El vumpra aint be sch’el douvra alch
Ella gioda l’ir a cumprar aint
El as fida plü pac dad oters
Ella es bler da buna fai
El as fa damain impissamaints sur dad oters
Ella as fa daplü impissamaints sur dad oters
El vegn gugent admirà
Ella admira ad oters
El cumonda
Ella propuona
El quinta daplü stincals
Ella quinta damain stincals
El decida svelt
Ella douvra daplü temp per decider
El disuorra bler sur da “chosas”
Ella discuorra bler sur da persunas
El es privat damain comunicativ
Ella es public damin comunicativ
El es bler distanzià
Ella es bler emoziunal
El douvra damain intimità
Ella douvra daplü intimità
Tuot las infuormaziuns our dal cudesch:
Männer sind vom Mars, Frauen von der
Venus da Cris Evatt.
Kevin Thackwell da Stoke-on-Trent (GB)
ò traclo 116 cluppers ve dalla fatscha ed igl
culiez.
IGL PI BLERS PIERCINGS AN ENA SASEIDA:
Durant ena saseida ò Quille DeSade dalla
Nova Zelandia laschea far 90 novs piercings. E
chegl tots sainza narcosa.
IGLS PI NUMEROUS PIERCINGS:
Elaine Davidson da Edinburgh (GB) ò an tot
462 piercings. Da chels èn 192 ainten fatscha.
LA PI GREVA PEISA TG’È NEIDA PURTADA
CUN EN’UREGLIA:
Igl Chines Li Jian Hua ò purto 50 kg quadrels
cun en’ureglia. La peisa era fermada cun ena
sera ve dall’ureglia.
STO IGL PI DEI SEGL SOTIGLTETG:
Stephan Kowaltschuk ò passanto 57 onns segl
sotigltetg dalla sia tgesa a Montschinzi (UA).
Igl 1942 sa zuppava el digl Nazis tg’on occupo
l’Ucraina. Siva leva el evitar da stueir eir an
l’armada cotschna.
IGL PI LUNG MARATON DA SCREIVER CUN
MASCHINA:
16 onns ò Lee Stewart passanto cun screiver
cun maschina las zefras dad 1 – 1’000’000. Per
chellas ò el duvro 19’990 paginas. (El vess fatg
pi scort a screiver en pêr texts per las Punts...)
LAS PI BLERAS MALAVERVAS AN EN FILM
DA DESSEGNS ANIMOS:
Igl film “South Park: Bigger, Longer & Uncut
(USA, 1999)” cozza 81 minutas e cuntigna
399 malavervas e 128 gests ampermalonts.
C.v.d. bung tschintg malavervas ed egn a mez
gests ampermalonts per minuta(!).
IGL PI GROND PUBLIC DA TELEVISIUN:
7
LAS PI BLERAS BAVROLAS (RÖHRLIS) AINTEN BUCCA:
Lars, Isabel e Torsten Gebhard da Hardthausen
(D) òn gia mintgamai 201 bavrolas ainten
bucca.
DAT EI IL
SONTGACLAU?
da Silvana Derungs
Ina damonda dad ina certa impurtonza.
Scienziaus dalla natira han fatg lur patratgs.
Las retschercas sebasan sin in Sontgaclau che
viagescha sin ina sliusa tratga da rens. (Mo
s‘imaginei, co quei fuss cun in asen!) Plinavon
setracta ei cheu dad in Sontgaclau-bambin.
Pia in che porta regals da Nadal.
Ei dat negina garanzia da mia vart che las
cefras constattan. Hai mo legiu e translatau
(cfr. artechel redacziun PUNTS en cefras).
Fontauna: http://sneaker.cfg-hockenheim.de/
kurios/index.html
1. Negina dallas specias enconuschentas dils
rens sa sgular. MO ei dat 300.000 specias dad
organissems che ston aunc vegnir classificadas, e schegie ch‘ei setracta leu oravontut
dad insects e bacterias, excluda quei buca cun
segirtad rens sgulonts che mo il Sontgaclau ha
viu entochen uss.
2. Ei dat ca. 2 milliardas affons sil mund.
MO cunquei ch‘il Sontgaclau viseta apparentamein negins muslims, gedius, hindus e
budists, sereducescha sia lavur sin ca. 15% dil
total, q.v.d. 378 milliuns affons (tenor biro da
dumbraziun). Tier in tenercasa cun ina media
da 3.5 affons meina quei a 91.8 casas. Nus
supponin che mintga tenercasa posseda silmeins in flot affon.
3. Il Sontgaclau ha in di da 31 uras. Quei
deriva dallas differentas zonas da temps, sch‘el
viagescha dad ost el vest. Quei dat 288.6
visetas per secunda. Aschia ha il Sontgaclau
1/1000 secunda temps per sia lavur en mintga
tenercasa cristian: parcar, siglir giu dalla sliusa, ruschnar dil tgamin giuaden, reparter ils
regals, reiver ensi e sgular vinavon. Supponiu
che quels 91.8 milliuns stops ein repartgi
regularmein sin tiara, survegnin nus ina distanza da casa tier casa dad 1.3 km. Quei dat
ina distanza totala da 120.8 milliuns km, buc
inclusas ein interrupziuns per tut quei che
mintgin da nus sto far silmeins ina ga en 31
uras, magliar etc.
Quei munta che la sliusa da Sontgaclau sgola
cun 1040 km per secunda, pia 3000 ga la
spertadad dil tun. Per cumparegliar: il vehichel il pli spert construius da carstgauns sin
tiara (Ulysses Space Probe) ha ina spertadad
ridicula da 43.8 km/s. In ren normal vegn silpli sin 24 km/h.
4. La carga dalla sliusa meina ad in ulteriur
effect interessant: supponiu che mintga affon
survegni buca dapli ch‘in set da Lego mediocher (ca. 1 kg), lu ha la sliusa ina peisa da
ca. 378‘000 tonnas, buc inclus ei il Sontgaclau
che vegn en general caracterisaus sco um cun
surpeisa.
In ren normal sa buca trer dapli che 175 kg.
Schizun cun la presumziun che in ren sgulont
(cfr. 1.) vegni da trer 10 ga aschi bia, drova
ei per la sliusa buca forsa otg ni nov rens;
ins drova 216‘000 rens. Quei augmenta la
peisa – senza la sliusa – sin 410‘400 tonnas.
Danovamein per cumparegliar: quei ei 4 ga la
peisa dalla Queen Elisabeth
5. 410‘400 t cun ina spertadad da 1040 km/
s caschunana in‘enorma resistenza dall‘aria
– cheutras vegnan ils rens scaldai, gest sco
ina nav spaziala che entra en l‘atmosfera
dalla tiara. Il pèr davon dils rens sto absorbar
16.6 trilliuns joules d‘energia. Per secunda.
Mintgin. Detg auter: els vegnan practicamein
barschai, il proxim pèr da rens vegn exponius
alla resistenza dall‘aria ed in schlop snueivel
vegn caschunaus.
L‘entira gruppa da rens vegn vapurisada enteifer 5 melliavels secunda. Denton vegn il
Sontgaclau exponius ad ina acceleraziun ella
dimensiun da 17‘500 ga l‘acceleraziun dalla
tiara. In Sontgaclau da 120 kg vegness marclaus vid sia sliusa – cun ina forza da 20.6 milliuns newton.
6. Cun quei vegnin nus alla conclusiun:SCHE
il Sontgaclau ha purtau inaga regals,
lu eis el morts oz.
SWISSINFO
AH GIE ILS HELVETS
dad Annatina Nay
Las Svizras contonschan ina vegliadetgna
media dad 83 onns – ils Svizzers perencunter
ina vegliadetgna media da 77.8 onns.
Duront la veta d’in Svizzer e d’ina Svizra vegn
bitschau duront 2 jamnas.
Il Svizzer telefonescha duront 2 onns. En
sia veta tschontscha el 12 onns. La moda e
maniera d’applicar ils plaids ha el empriu principalmein denter siu tierz e tredischavel onn
da naschientscha. Duront quei temps vegn il
8
scazi da plaids enrihius mintga duas uras cun
in niev plaid.
In Svizzer percuora en sia veta 22‘150 km a
pei. Duront ses emprems 150 kilometers drova
el pil pli mauns e peis.
Signur e signura Svizra dedicheschan 9 onns
da lur veta alla lavur e passentan 12 onns
avon la televisiun. Els dorman circa in tierz da
lur veta, pia duront 25 tochen 30 onns.
Dunnas svizras van 5 (totalmein 18 minutas)
gadas a di sin tualetta. Ils umens visetan sulettamein treis (totalmein 15 minutas) gadas il
hisli. Duront l’entira veta passenta ina Svizra
in entir onn sin tualetta – il Svizzer perencunter „mo“ diesch meins.
Ina persuna tresta sponda 65 liters larmas
duront si’existenta. Duront nossa veta arvein e serrein nus 415 milliuns gadas ils egls.
Tut l’aria che nus respirein tunschess, tenor
retschercas dil Universum Science Center da
Brema, da sufflar si 12 milliuns balluns.
La bubronda preferida dils Svizzers ei il caffè.
Mintgin beiba 1460 scadiolas duront in onn.
Per dustar la seit buin nus ulterius 57.5 liters
gervosa e dapli che 100 liters aua minerala.
Svizzers maglian duront treis onns e miez. Il
menu digl onn: 52 kilos carn, 20 kilos caschiel
e 7.4 kilos pasta. Il confederau careza dultscharias. Enteifer 12 meins maglia el 11.3
kilos tschugalata. En ina veta laguota el 7140
tablas – pia 714 tschugalatas a 100 grams.
Record mundial!
Malgrad lur fleivlezia per tschugalata ein ils
affons svizzers buca ils affons cun la pli gronda surpeisa enteifer l’Europa. Quei ei numnadamein ils „bambini italiani“.
Pertuccont il sex sesanflan ils Svizzers e las
Svizras ella media, numnadamein 103 relaziuns intimas enteifer in onn. Il record mundial
tegnan ils Franzos cun „faire l’amour 137 fois
par an“. Ils resultats derivan dil „Global Sex
Survey“, ina retscherca annuala d’in fabricant
da preservativs.
Il Franzos selauda dad haver igl „organ“ il pli
imposant, numnadamein in giongialet cun ina
lunghezia da 16 cm. Il pendant svizzer mesira ella media 14.48 cm. Il giug preliminar dils
Helvets cuoza 21.3 minutas.
aurax + spegru
9
PROFIL DAL MAIS: FINA BLUMENTHAL
dad Ursin Lutz
PUNTS: CO DESCRIVESSES TI TETEZZA CUN
3 PLAIDS?
Fina Blumenthal: „Stadera“ – en omisdus senns. Dad
ina vart sun jeu naschida el segn dil zodiac dalla stadera e da l’autra vart peisel jeu giu bugen las caussas e las persunas. „Positiva“ – sch’enzatgi di zatgei
schliet dad ina persuna emprov’jeu tuttina era da
veser las varts positivas. Jeu sun perschuadida che
mintga carstgaun ha varts positivas. „Gesta“ – jeu hai
adina empruau da tractar tut mes scolars e mias scolaras tuttina, schegie che simpatias ha ei adina dau.
Era schiglioc emprov’jeu da tractar tuts entuorn mei
aschi gest sco pusseivel.
Gie exact. Forsa fagess era ina dunna inagada bein
al tgamun dalla Ligia Rumantscha. Forsa Maria
Cadruvi?
S’imaginescha che ti astgasses reger la Romontschia
per in di, tgei fuss l’emprema caussa che ti midasses?
Jeu empruass da midar la situaziun actuala dil
Rumantsch Grischun. Aschi bia scolasts ed auters ein
encunter ed igl ei semplamein buc pusseivel da metter a disposiziun mieds da scola en tschun idioms. Jeu
vuless saver far zatgei da mussar ch’il RG ei pli datier
dils idioms che biars tratgan. L’acceptanza stuess vegnir pli gronda.
TGEI DIAS TI DALLA GIUVENTETGNA DAD
CO VESA IN DI LIBER ORA PER TEI?
Da bial’aura ina biala spassegiada ni schizun ina tura
sin in péz. Da macort’aura lu plitost ir a far bogn ni
sauna. Leger e sunar clavazin ni flauta ein era adina
alternativas. Jeu teidlel era fetg bugen concerts, il pli
bugen denton ina bial’operetta.
TGEI EI LUXUS PER TEI?
Ir cul tren ell’emprema classa. Jeu mezza hai il GA
da secunda classa e sun dil meini che quei tonschi
detg’avunda. Era in dètg auto cun da tuttas schicanas
ei luxus. Per mei sto in auto purtar mei dad A tochen
B e lu sun jeu cuntenza.
TGEI FA A TI SCHLIATA CUNSCIENZIA?
Sch’jeu dun ina dètga sevilada. Sin miu um, ni era en
scola. Era sch’ei fa magari bein da schar giu aria stun
jeu la adina mal suenter. Pli baul havev’jeu schliata
cunscienzia sch’jeu mavel buc a messa, quei ei denton
vargau. Magari stun jeu era mal sch’jeu hai detg nuot
per l’amur da la pasch. Savens giavisch’jeu lu suenter,
ch’jeu havess tuttina aviert la bucca el dretg liug.
T I U F E G L M A U R U S E I I U S P E R Q U AT E R
MEINS EN JORDANIA. VIAGESCHAS TI ERA
Fina Blumenthal ei naschida ils 28-09-1951 ed ei
carschida si a Ruschein sco giuvna da quater soras.
Suenter ils onns da scola obligatoris a Ruschein ed
a Glion ha Fina frequentau il seminari da scolasts
a Cuera. Ils suandonts onns ein engaschis sco scolasta naven da Tujetsch tochen Cumpadials sebrattai cun differentas scolaziuns, denter auter da
dirigenta e catecheta. Il chor da Ruschein ei staus
duront 15 onns sut la bitgetta da Fina. Oz ei Fina
Blumenthal mumma da treis fegls (24, 22, 19) e
puspei studenta. Ella frequenta il studi da pedagogia curativa a Turitg e dat aunc scola a Vella.
BUGEN?
Pil mument mon jeu inagada ad jamna giu Turitg. Igl
ei interessant dad observar la glieud e la moda, veser
co il marcau pulsescha. Jeu tuornel lu denton adina
fetg bugen ella ruasseivladad che nus havein a casa
a Ruschein.
Igl onn 1977 hai jeu fatg in viadi da tschun jamnas a
Bangkok, Bali, Singapur e las Filippinas. Quei ei stau
grondius e la natira ha fatg gronda impressiun, cunzun ils vulcans e la tiara stgira. Jeu hai zaco saviu sentir il fiug e la forza ed ins sa mai cu in vulcan rumpa
ora. Uss visitass jeu secapescha bugen Maurus sch’jeu
havess gest ils raps.
TGI ELEGESSES SCO PRESIDENT DALLA LIA
RUMANTSCHA?
(ri e scrola il tgau) Jeu hai buc idea ed jeu hai era mai
fatg pli gronds patratgs davart la Lia Rumantscha. Uss
ei Gion Antoni Derungs?
N A , L E Z E I S E C R E TA R I , P R E S I D E N T E I
VINCENT AUGUSTIN.
10
OZILDI?
Jeu hai treis giuvens a casa, aschia sun jeu fetg datier
dalla giuventetgna ed adina en contact. Jeu hai era
adina grond plascher sche l’uniun da giuventetgna
vegn a festivar Daniev tier nus a casa. La giuventetgna representa ina forza frestga ed ei adina en moviment. Jeu hai tschaffen dalla giuventetgna ed igl ei
era bi da veser las fatschas senza fauldas e plein veta.
Quei che plai buc a mi ein frisuras da tuttas colurs,
piercings e tattoos, igl ei donn da midar il tgierp cun
mieds artificials.
La giuventetgna vul adina far auter che tschels. Quei
ei adina stau aschia, era nus havein vuliu empruar
ora tut ed ins haveva tema da nuot.
Quei che plai buc a mi ei sche la giuventgna ei destructiva e ch’ei sto vegnir fatg empaglia uorden e
bess tut giun plaun nua ch’ei croda. Era la via ch’ils
giuvens da Paris han tscherniu sa buc esser la vera. Ils
acts da violenza e da vandalissem hagien giu igl intent
da far tedlar ils carschi. Igl ei trest sch’ins sto dar fiug
a mellis autos per contonscher quei. Cheu san ins buc
tschintschar da communicaziun.
DESCRIVA TIA FILOSOFIA DALLA VETA.
La veta cumparegliel jeu culla natira. La primavera
catscha la plonta, la stad san ins prender giu ils fretgs,
igl atun survegn la feglia da tuttas colurs e dat giu.
Duront igl unviern ei la plonta lu sco morta. Mintga
carstgaun entscheiva da pign e crescha si plaunsiu e
culs fretgs san ins lu cumparegliar ils affons ch’ins ha
ni la lavur ch’ins presta. Avon ch’ir da tschei maun
resplendan aunc inagada tuttas facettas dalla veta.
Sco persuna veglia ein ins puspei empau sco in affon
pign, dalla fisionomia sco dil sedepurtar enneu.
Jeu emprovel adina da schazegiar quei ch’jeu hai e da
prender il destin dad autra glieud sco mussovia per
mei. Igl ei era fetg impurtont da saver ir entuorn culs
bials e culs meins bials muments dalla veta. Per saver
guder il bi ston ins magari gl’emprem surmuntar il
schliet.
CUN TGI DUEI PUNTS FAR IL PROXIM PROFIL
DIL MEINS?
Ei Linard Bardill schon staus hosp tier vus?
NA.
Lu scriva si lez.
LAS SCHIBETTAS DAL MAIS
da P.
DEPECHE MODE „PLAYING THE ANGEL“
Avant 25 onns han DEPECHE MODE revoluziunà la
musica da pop, creà in nov stil sintetic e miss in nov
term en la tradiziun da lur babs da Liverpool. Era sche
Martin More, Dave Gahan ed Andrew Fletcher nun
han mai produzì in “white album”, tutgan DEPECHE
MODE tras dus decennis per musicalitad, constanza e
creativitad sco pauc autras bands.
Il nov album è tipic DEPECHE MODE, pia nagut nov
da quest trio legendar da London! E tuttina, preschenta “playing the angel” ina novitad: per l`emprima
giada ha il chantadur Dave Gahan pudì cuntribuir
sias chanzuns per in nov album, cumponist principal
e chau creativ Martin Gore para finalmain da vulair
partger sias cumpetenzas....
“playing the angel” lascha turnar DM en ils temps
stgirs dals onns 90, finalmain vegn sper ils tuns electronics e las melodias da bellezza era puspè in pau
canera! DM cun in’ovra rucha e curaschusa – dentant
anc betg dal tut in white ni black album....
ROBBIE WILLIAMS “INTENSIVE CARE”
La bella schlattaina ha spitgà vess, ed astga finalmain
puspè sgigiar e sgargnir or dal pass humid! Robbie
Williams è enavos e para dad esser anc pli sexy che
James Bond en quadrat!
Bandunaina la pagina dal “playgirl” en direcziun
musica, RW ha cumponì e producì in nov album,
per l`emprima giada bunamain en atgna reschia! Ses
cumponist e produzent Guy Chambers ha el miss sin
via; per l’amur da la emanzipaziun masculina! RW è
daventà in um, fini è il temp da teenie-idol che chanta musica che auters han scrit, RW è (zitat) “....singer,
songwriter and a born entertainer...”!
Dentant n’è quest pass sin agens pes pel bler betg il
nivel dad in nivel dad in RW!
“intensive care” è senza dubi in 100% RW album,
dentant mancan ils muments magics, las stailas che
fan diamants or da chanzuns da pop! Senza cumponist e produzent Guy Chambers n’è RW nagut
auter che RW – na betg in zic pli sexy che schiglioc
in “....singer, songwriter and a born entertainer...”
– 08/15!!!!!
KING`S X “OGRE TONES”
E puspè ina gia in tip cun ina band che “bucca tgil”
n’enconuscha!
Il trio KING`s X deriva dad Austin/Texas, viva tranter
George W ed in pau vacas, ed è circundà da blues e
country! Dentant fa quella band tut auter che musica
da soundtrack per linedance! KING`s X èn dapli varga
20 onns sin pista, han edì numerus albums ed èn simplamain KING`s X – ina band cun in sound unic, ina
mischaida dals megliers muments da Black Sabbath
e dals Beatles, diras ghitarras ed armonias beatlescas,
ina creativitad che lascha vesair ora vegl la musica da
rock moderna!
Il nov album “ogre tones” lascha turnar il bassist/
chantadur Dough Pinnick, il ghitarrist/chantadur Ty
Tabor ed il battarist/chantadur Jerry Gasskill tar las
entschattas, preschenta il meglier trio american da
tut ils temps da la megliera vart! In album da rock
“sc’in pugn ella fressa”, dentant adina cul dretg argument....!
%%%%%%%
(★★★★★★★)
%%%%%
(★★★★★)
%%%%%%%%%
(★★★★★★★★★)
JEU SUN «VOLL OK» - TI EIS «VOLL OK»
- IN MAIL DA CADEINA RETSCHIERT PER
EMAIL
dad Annatina Nay
Mintgin che retscheiva quei mail da cadeina ei
voll OK, sch‘el ni ella tarmetta il mail ad auters che daventan cheutras era voll OK.
Aschia sun jeu mo voll OK, sche ti eis era voll
OK e viceversa. Lein pia far enzatgei communablamein, aschia che nus daventein tuts
voll OK.
Tarmettei pia quei mail ad amitgs, parents,
collegas per che quels daventien sco vus era
- voll OK!
Tarmettei denton il mail era a persunas che
vus enconuscheis buc aschi bein. Quellas
duein numnadamein era esser voll OK, aschia
che nus tuts savein esser voll OK.
Perquei giavischel jeu a tuts che vus seigies
voll OK.
Emblidei buca. Nus essan BUCA voll OK sche
nus tarmettein buca vinavon il mail. Quei han
gia numerusas persunas confirmau.
Speditur nunenconuschent
11
LECTOR
GIAST DAL MAIS
da [email protected]
Pieder Vincenz, promotur dall’economia tier
la Regiun Surselva
CEFRAS E STATISTICAS - TGI
CAPESCHA
SCHON QUEI?
(Sorry, sentel grad che jeu sun bia memia
tard. Sche las lavurs ein finidas,
laias halt naven quella brev, fa nuot. Salids)
So, Punts. Pér da cuort has fatg il beglücken
mei cun ina schinumnada defaudé, quei era
fett, enstagl da scriver plein miu futur pupi
vegl cun projectlis e drogas e citats da glieud
ch‘ei gia daditg sut tiara en, enstagl da gliez
has per inaga produciu duatschien minutas
volle kanne respectiv honta pleina äggschen.
Zuar vevi bia furzs denteren, aber tuttina
potenzial per ina biala ni era duas seras cun
pier, pontgips ed amitga. Il pli gail vau quetau
il spruch dad a-bu-ne-scha-ve-ve-ve-ponctponz-ponct-ze-ha en quei tonfall sgarscheivel
serius d‘in secta-predigher che prognostifizescha la fin dil mund. Aber, Punts, fai buc
aschia, schi schliats fussan quels filmlis uss era
buca stai, zuar, sil pli forsa quel nua che jeu
vai stuiu mirar tier dil-ornou-dil quater minutas ditg. Aber Niessegner ha giu misericordia,
e Misericorde ei grad il stichwort per midar
tema, aschia ha ei toch num tier vossa uni, ni
bu? Grazia übrigens per tia iladig per vegnir
en tia Hochburg a Friburg!
Tschell‘jamna vau entlich saviu far blau, vai
cumbinau dad ir a Klota per Köbi e sia truppa mislada dils Tercs cun far il heimsuachen
la Schaltzentrala da Punts. Aber mo tochen cu
erel leu! Miu Giöschti ha fatg cun ina! Astgu
dar a ti il quen da pagar il benzin? Quel ei
nemli buc schi bienmarcaus, sas Punts, ti sco
studenta sefas matei buc en quei. Persuenter
rapporteschu cheu in tec sur da tia carezada
„uni“ (ei quei en verdad buca plitost in ganztageshort per glieud che sa buca tgei far?).
Clar mann vau giu il gaudi da seser sper vus
ella mensa! Nunenconuschiu! Il mensa-food
era schi gails, sesentevel grad in tec pli perderts. E logo sundu seschluitaus sco „spiertstudent“ atras quels grusigs zulers dils onn
curonta che toffan da tretels da students e da
professers. Grad in tec malspirtaus sesentevu
sco Otto Normalo denter tonta studentanaglia.
Aber gliez sundu forsa era schiglioc, ni buc,
Punts? Jeu hai il sentiment tia funky uni fa
aschi il sprühen da quei spert interrumantsch
intellectual, cheu ston toch tut ils lecturs da
Punts quitar quei uni-groove schi hip. Also,
cars lecturs, per midar giu zatgei scrivu puspei
zatgei constructiv, s‘annunziei tier la redacziun e schei che vus veglitgies la proxima edi-
ziun speciala da Punts live ed unplugged ord
l‘uni da Friburg. Ni aunc meglier, Punts, vul
buc organisar in viadi da lecturs? Tiu Vorbild,
la Quoti, fa quei schon dapi onns! Quels van
p. ex./sin ex giu ell‘Italia a beiber vin, migliar
salami e cantar canzuns duront il viadi volles Rohr. Ti, Punts, savessas toch far il viadi
da lecturs aifach ell‘uni a Friburg e silsuenter
mussar tgei gheilas beizas da students ch‘ei
dat aschia leu. Aber lu buca cun in car che lai
adina mo ir da quella musica da schlagher per
tattas veglias. Forsa veis aunc buca smenau
naven vies fett puntsauto dil road movie! Quel
tunschess forsa per tut ils lecturs da Punts che
s‘annunziassen per quei viadi, schi bia vegn
quei bein buc ad esser. Ach Punts, quei stos
gie ti saver, jeu vi buca prender a ti il plascher
e schon organisar tut! Aber jeu selegrel schon
uss! Uss stosu aber calar, neve, salidel tei caramein, tiu lectur.
P. S.: Vai tut emblidau, en tia proxima ediziun speciala fas in tec dad astrologa. En filosofar ord las steilas tut il vieti plunder sco negin
auter eis gie ferma, ni buc? Also, en quei senn,
sun spannegiaus! Tochen gleiti!
12
Statisticas duein purtar objecitvitad. Cefras
e statisticas duein era gidar nus a capir fenomens complexs e d‘examinar causalitads.
Cefras e statisticas ein denton era da lur vart
suttamessas a verificaziuns, dubis e scepsis.
En publicaziuns e discussiuns sur
dall‘economia vegn adina puspei indicau
cefras e statisticas. La muntada da quellas
cefras para dad esser clara a mintgin e mintgina. Sch‘ins mira denton pli exact sin las cefras,
vesan ins ch‘ellas ein ralativamein semplas da
manipular e savens era nunsufficientas per
declarar ina caussa ch‘ins vul gest declarar cun
las cefras ni statisticas publicadas. In exempel:
Il product brut social (BIP) para dad esser
ina cefra fetg impurtonta ell‘economia.
L‘augmentaziun dil BIP naven d‘in onn a
l‘auter muossa il svilup economic d‘ina tiara
ni d‘ina regiun. Sch‘ins vul pia contonscher in
svilup economic positiv, sche sto il BIP vegnir
augmentaus. In svilup economic positiv ei ina
regla da basa en nossas societads capitalisticas.
Mo per tgei stat il BIP exact: Il product brut
social (BIP) ei il total dalla rauba e survetschs
produci enteifer in onn en ina tiara (tier prezis da fiera). In’augmentaziun dil BIP contonschan ins pia cun producir dapli rauba ni
survetschs enteifer in onn. Era sche la rauba
producida supplementaramein anfla negin
cumprader, ella augmenta tonaton il BIP ed
entras quei il svilup economic; ei setracta dalla
rauba producida e buca dalla rauba vendida. Rauba producida supplementaramein dat
denton buca dapli daners en buorsa per saver
cumprar la rauba supplementara.
Als biars carstgauns eis ei pli probabel tuttina
sch‘il BIP crescha ni sch‘el croda. E tuttina ein
cefras e statisticas impurtonts instruments per
capir causalitads e constatar trends. Mo interpretar endretg tgei che stat veramein davos las
cefras e statisticas ei magari nuota aschi sempel.
ILS ULTIMATIVS TISCHÖRTS
ORD LA SCHZENA!
NUS AVAIN IL TIFTSCHTPRAIS:
PER COMMEMBERS: 15 FRANCS.
PER NA-COMMEMBERS: 20 FRANCS.
EMPUSTAZIUNS: WWW.GIURU.CH.
13
TRANTER UMENS
da Chatrina Josty
TRANTER
DUNNAS
Enavos a Friburg. Gista per dir sco ch’igl è:
igl n’è betg pli ina WG “2 umens - 1 dunna”.
Ussa esì “1 um e 2 dunnas”. Ed ensasez stuvess ussa forsa il Ralf scriver questa columna.
Ma jau emprov simplamain era da scriver or
da sia perspectiva, da vesair tut era empau
cun ses egls.
Il semester ha cumenzà la fin d’october ed el
ha propi cumenzà bain.
Esser studenta (u student; perspectiva Ralf) è
easy. Mega easy! Ma era “Ausnahmezustand”
da temp en temp – per exempel en nossa WG
a l’entschatta dal semester. La WG è lura creschida da 3 sin 6, äh 7 persunas. Marina era
qua, Ladina, Michel, Nico, Ralf ed jau. Quai
fa 6 persunas ma 8 barschunins da dents en il
bogn! E quatter pastas da dents. Quatter pastas da dents drovi era, per nettegiar ils dents
suenter ils liters vin e las millis da cigarettas.
(Exagerà!) Aber quai è gea betg adina aschia.
Na, propi na. Insumma essan nus daventats
extrem bravs e nossa WG guadagnass mintga concurrenza da las WGs las pli tiptopas en
urden. Nus avain ussa ina cassa cuminaivla,
cuschinain bler ensemen e lavain giu ensemen ed avain insumma ina armonia totala.
Bunamain; oz esì circa escalà, perquai che
jau hai ditg magari direct a Ralf, ch’el na dessia betg adina prender palpiri da tulaetta per
far giu il nas. El n’ha betg vulì chapir. In pau
fadia ha el era cun noss plan da schubergiar
(gea, avain nus era dapi in pêr dis). Ralf : «
Was, ig muess de „bogen“ mache ? Was isch
denn das ?“ De bogen, char Ralf è il “bogn”
per rumantsch. Nos plan da schubergiar è scrit
en dus linguatgs. Ma cun quai hai era jau mes
problems: numnadamain cun il dialect soloturnais da nossa nova cunabitanta Marina:
„Che stögli fer, il “köder”? Voul que dir ch’eau
stögl ir a pes-cher ? » Translaziun : köder =
rument. Ach so !
Ma abstrahà dals problems linguistics e problems palperidatualettistics fucziuni bain. Da
star stut. Quai n’è gnanc pli uschè lustig sco
avant. Ma quai vegn lura forsa anc...
FACTS OF
LIFE
-
dad Annatina Nay
-
-
-
-
-
-
-
-
In da quater Americans ei gia cumparius
inagada ella televisiun.
61% dils clics egl internet meinan sin pagi
nas pornograficas.
Mintga di vegnan 21 affons nievnaschi
surdai als falli geniturs.
In carstgaun laguota ella media 8 falians
en in onn.
Cannabis ei la pli frequenta droga dil
mund.
In carstgaun ri ella media 13 gadas per di.
La media dalla vegliadetgna digl emprem
sex ei 15.3 onns.
Inuits drovan lur frestgeras per evitar che
lur vivonda scheli.
41% dils carstgauns prendan persunas
cun cavels tschuors meins serius che per
sunas cun cavels grads.
20% dallas dunnas han silmeins fatg
in’experientscha homosexuala.
En 22% dils cass arriva ina pizza
ell’Engheltiara pli spert tier ins a casa che
l’ambulanza.
96% dallas dunnas han enzacu simulau in
orgassem.
En in onn mieran treis persunas, perquei
ch’ellas han examinau ina battaria da 9
volt cun lur lieunga.
Il cudisch da records Guinness tegn il
record per „il cudisch che vegn engulaus
il pli savens“ en bibliotecas publicas.
Tschittas gustan culs peis.
Il pli renomau plaid dil mund ei „okay“.
Il secund renomau plaid ei „Coca Cola“.
Charly Chaplin ha inagada gudignau il
tierz premi tier ina concurrenza da dubels
da Chaplin.
1995 ei ina nav japanesa sfundrada, per
quei ch’in aviun russ ha schau curdar ina
vacca viva giu d‘ina altezia da 10‘000
meters.
Mo in cudisch ha dapli exemplars squit
-
schai che la Bibla – il catalog d’Ikea.
74% dils nudists feminins ein nudists per
quei che lur umens ein nudists.
21% dils accidents da traffic vegnan
caschunai, perquei ch’il manischunz
sedurmenta.
Donald Duck ei vegnius bandischaus ella
Finlandia, perquei ch’el purtava neginas
caultschas.
Elvis era oriundamein blonds.
Ina cigaretta scursanescha la veta d’in
carstgaun per 5 minutas.
1950 vivevan 3 milliardas carstgauns sil
mund. Oz vivan bunamein 7 milliardas
carstgauns sin tiara.
Fontauna: Facts of life - Lazyboy
ATUN - LA
STAGIUN
MELANCOLICA
da Carin Caduff
Gagls fegls betschan la tiara endurmida
Utschals che lain purtar cul vent
Encurend – il cauld che schenghegia forza
La notg di bunanotg al gi
Il vel dalla stgiradetgna sereparta dapertut
In fuostg temps entscheiva
Mumma tiara pren cumiau da lur affons
Ella sto pussar –
Scurlar giu las peinas –
Schar medegar las plagas...
Las plontas ein niuas – La roma stauncla
Cu vegn il vent e betscha fin lur ragischs?
Ed emplenescha ellas cun nova energia- cun
nova veta?
Tranter umens - Chatrina Josty è studenta a
Friburg e scriva dal mintgadi en la “WG” – la
cuminanza d’abitar.
14
LA PROBLEEX-SCOLARAS E -SCOLARS
MATICA CUN DA
STATISTICAS L`ACADEMIA ENGIADINA
da Ladina Fliri e Mevina Feuerstein
da Flurina Henkel
«Statistica es scu ün bikini: a›s vezza bger, ma la chosa
essenziela resta zuppeda.» (Aaron Levenstein)
Cuort as vulessi cun ün pêr dumandas der
ün’impreschiun da mia lavur da matura. Eau
d’he dumando als ex-scolars ed allas ex-scolaras da l’Academia Engiadina a Samedan che
ch’els haun fat zieva la matura. Cun agüd d’ün
vast questiunari d’heja chatto oura diversas
robas interessantas.
Eau d’he dumando a sur 200 persunas a partir
da l’anneda da matura 1991.
Bgeras statisticas vegnan interpretedas fos. Sia que
causa manchaunza d›infurmaziuns u d›experienza in
ler ed interpreter statisticas. Nus ans vains infurmedas
tar sar Hansruedi Künsch, professer da matematica a
l›ETH Turich, chi es specialiso sün statistica.
Cun statistica a›s registrescha e rapreschantescha
datas imsüredas cun tests. Bgeras voutas a›s prouva
da generaliser ils resultats e cun que fer prognosas.
Per cha las statisticas sajan correctas, stöglian ils tests
correspuonder a tscherts criteris, scu per exaimpel
objectivited, fidelted e validited. Per chݟn test saja
objectiv stu il resultat esser independent da quellas persunas chi mainan, evalueschan e valüteschan
il test. Per ch›ün test saja degn da confidenza stu›l
imsürer pü precis pussibel il criteri dumando, e per
ch›ün saja valabel stu›l imsürer precis que cha›s craja
ch›el imsüra.
Professer Künsch managia ch›ün grand problem
scha›s vöglia ler ed interpreter statisticas saja cha
nu›s saja capabel da stimer sbagls sistematics (p.
ex. l›apparatura es missa aint fos) e sbagls casuels
(chaschunos da l›observeder).
«Bgeras voutas vain üna correlaziun interpreteda
suotsura, scu cha›s vezza aint il seguaint exaimpel:
In ün test s›ho chatto oura cha que do üna correlaziun traunter il pais e l›intelligenza tar iffaunts. Que nu
voul però dir cha calorias faun gnir scort! Iffaunts creschan e piglian sü da pais, ma a vegnan eir pü vegls e
cun que pü intelligiaints.», disch el.
Dimena, scha›s legia üna statistica in üna giazetta, a›s
stuvess il prüm as dumander: «Perche vain›la publicheda e chi la publicha? Sun eir dedas infurmaziuns
sur da precisiun e quauntas imsüraziuns sun gnidas
fattas?» Bgeras voutas do que eir problems tar la
definiziun. Che voul dir «pover» u «dischoccupo»?
Tuot tenor che persunas chi vegnan resguardedas in
uschè üna categoria (es qualchün pover chi guadagna
1000.- francs al mais, u vain eir resguardo quaunts
iffaunts ch›el ho?) a›s po interpreter üna statistica
tuot oter.
1.
Quaunts pertschients vaun zieva la
matura in ün pajais ester ad imprender üna
lingua estra?
Las respostas sün quista dumanda nu d’eiran
inaspettedas. Già our dad egnas experienzas se
eau cha ün viedi in ün pajais ester es importantischem. A›s dumanda be auncha che lingua ch›a›s dess imprender? Eir co d’eiran las
respostas clears. Logic cha hozindi as stu savair
inglais, ed ils pü bgers scolars e las pü bgeras
scolaras haun verificho quist penser.
Per quels chi vöglian savair dapü: «So lügt man mit
Statistik» da Walter Krämer, Campus Verlag.
Ed inua a›s stüdgia quista materia? Na scu
aspetto adüna a San Galla:
3.
Rumauntsch: Che ho quista lingua
purto als ex-maturands ed allas ex-maturandas?
Sur 70 % dallas persunas chi sun idas I’l
ester haun visito ün pajais inua cha’s discuorra inglais. Illa grafica seguainta as vezza
l’increschamaint u il trend da visiter ün pajais
ester per ün temp pü lung (almain 3 mais).
Sülla dumanda scha que detta firmas u instituziuns
chi tiran a nüz statisticas per interpreter quellas in lur
interess, disch sar Künsch:»Na, que nu›s lascharo fer
a lungia vista. Ils bgers sbagls capitan püchöntsch our
d›ignoranza scu cun fer ils quints.»
Che ch›es da resguarder specielmaing cun interpreter statisticas chi haun da chefer cun umauns es cha
minch›umaun es fich different e reagescha oter sün
influenzas dal muond, saja que oters umauns, medicamaints u evenimaints. Perque esa da fer attenziun
cun generaliser datas.
Pera cha las duonnas auncha aunz 10 ans nu
sun idas a stüdger economia. Eir hozindi ho
que dapü hommens in quella sparta, ma ad es
uossa bod impussibel da’s metter avaunt cha
na üna duonna tscherna quist stüdi.
2. Il stüdi d’economia: Üna tendenza fich interessanta
Cur ch’eau d’he vis la grafica seguainta dal
stüdi d’economia d’eiri propi stuttischma.
15
Quist d’eira üna dumanda fich interessanta.
Mincha di a›s bada cha ill’Engiadin’Ota vain
discurrieu main rumauntsch. Saja que sün via,
illas butias u aint il tren; la lingua dominanta
es il tudas-ch. Bgers scolars e bgeras scolaras
blasteman sur da nossa lingua. Ella nun es pü
“in”. Perque d’heja vulieu savair precis: che
ho il rumauntsch purto a minch’ün zieva la
matura, voul dir düraunt il stüdi, la lavur u in
connex cun otras linguas.
Co suni cuntaintischma da vzair cha eir scha
be pochs discuorran auncha rumauntsch,
almain sun quellas persunas pü u main persvasas cha quista lingua als porta inavaunt!
TUPPA SCHNORRA
dad Arno Camenisch
AMUR.DE
ei fan statisticas.
sin la pagina d’internet era ei da dar en con
bugen ch’ins fetschi il schmusen e detti bunas.
e cu e con ditg. e con fetg. e nua e sch’ins
prendi drogas duront.
si d’alp vegneva scret si con bia latg che las
vaccas devan.
ei era suenter da dar en con ditg ch’ei vegni
mo dau bunas. tgei che seigien indezis per in
pass pli lunsch e tgei per in faux pas. e sch’ei
hagi influenza sch’ei fredi bein, da farbuns,
flurs piertg ni capuns, sch’ei hagi candeilas
ni buca e sche gie, tratgas sez ni cumpradas.
e sche uaffens ed utensils vegnien spert inaga
el giug.
el calaster da cumpras. pagar cun la visa ni la
master. culla ec buca. quellas vegnien lu tarmessas tier cun posta per einschreiben enteifer ils proxims diesch dis.
si d’alp vegneva ei dumbrau mintga sera ils
pors avon che serrar en els.
tochen atun era ei mulsch avunda. ed era
caschiel haveva ei dabia. e la miseriera survegneva in cranz grond sc’in pigniel da nadal.
si d’alp vegnevan ei catschadas vi tiel taur.
ei era da scriver si tgei di che seigi adattaus e
tgei uras. e sche mo in ni gest siat. con ditg
ch’ei mondi intragliauter e sch’ei vegni suenter durmiu, discutau, carsinau ni sescagnau.
si d’alp vegneva ei dumbrau ils ovs dallas gaglinas.
SESSIUN
D’ATUN 2006
A FLEM
dad Ursin Lutz
tgi che leva saveva indicar persunalias e e tarmetter fotografias e separticipar alla tscherca
virtuala dil partenari adattau. en cass da negin
success, vegnien ils daners enteifer diesch dis
anavos.
si d’alp vegneva tratg panaglia tochen che la
gromma era buca pli gromma. la pischada
vegneva en tschaler a frestg per ch’ella vegni
buca rontscha.
per tgi che leva deva ei fotografias, mo accessiblas cun passwort, per encurir ora. ina ga
encuretg ora, era ei da metter el canaster. e
spitgar entginas minutas tochen ch’il computer haveva spidau ora ils maletgs cun numeras
da telefon.
per mulscher vegnevan las vaccas rentadas sin
pantun cun cadeinas entuorn culiez. e sch’ei
devan davos ora survegnevan ei ina giuaden
per la crusch.
sin l’autra pagina web deva ei da quellas dil
jester, digl ost e sid, per encurir ora e metter
Igl atun 2006 daventa il Grischun naven dils
18 da settember tochen ils 6 d’october per treis
jamnas il center politic dalla Svizra. Duront
quei temps seradunan las combras federalas
numnadamein ella Surselva. Flem sco liug da
sessiun vegn a beneventar las representantas ed ils representants dalla politica federala,
sco era persunas impurtontas dall’economia e
dalla cultura. Ultra da quei vegnan numerusas
visitadras e numerus visitaders interessai ord
l’entira Svizra spitgai.
Lavur professiunala en in ambient agreabel
Ils hospitonts vegnan ad esser il cantun
Grischun, la regiun Surselva e las vischnauncas da Flem Laax Falera. Ensemen cun differentas partenarias e differents partenaris sco
l’Arena dallas Alps, il „Park Hotel Waldhaus“,
la Lia Rumantscha e Grischun Vacanzas duei
vegnir scaffida la pusseivladad che las parlamentarias ed ils parlamentaris sappien dad ina
16
vart luvrar a moda professiunala en in ambient agreabel e da l’autra vart duei il Grischun
vegnir percepius sco cantun ch’ei – cun ses
treis lungatgs, cun sia reha cultura e cun siu
turissem interessant – in liug attractiv per
l’economia. Il lungatg e la cultura romontscha ein en quei connex ina part impurtonta
digl hospitont. Quella rolla duei en emprema
lingia esser cordiala e generusa, denton era
cumpetenta en quei che pertucca il contact e
l’organisaziun.
Igl areal dil „Park Hotel Waldhaus“ porscha
in’infrastructura optimala per realisar la sessiun. Ultra da tut ils indrezs impurtonts pil
menaschi parlamentar e per ils mieds da
massa vegn ei a dar in center per visitadras e
visitaders, nua che persunas interessadas san
prender investa d’interessants fatgs davart il
parlament ed ils hospitonts. Quei center possibilitescha ina preparaziun optimala pil menaschi parlamentar e per l’occupaziun pli detagliada culla regiun da sessiun attractiva.
In vast program accumpignont
In program accumpignont concentrau ch’ei
vegnius scaffius sin basa dallas perscripziuns da lavur dalla sessiun dat la pusseivladad allas parlamentarias ed als parlamentaris
d’emprender d’enconuscher il Grischun da differentas varts. Ferton che tematicas a Mustér/
Sedrun, Val S.Pieder sco era sillas Planeiras
ein planisadas pil suentermiezdi dall’emprema
mesjamna, stat in’excursiun ell’Engiadina sil
program pil suentermiezdi dalla secunda mesjamna. Quella vegn cumbinada cun in viadi
circular culla viafier retica sur l’Alvra e tras il
Vereina. Activitads da sport e da giug sco era
ina fiasta populara organisada dall’Arena dallas Alps e dallas vischnauncas dalla sessiun
han liug la tiarza jamna sco punct final. Sin
invit dalla regenza grischuna cumpletescha in
concert cun maestro Nello Santi e cun la filarmonia da combra dil Grischun la purschida.
Finanziaziun
Il preventiv dall’organisaziun cantunala da
project importa circa 1,5 milliuns francs,
da quels surpren il cantun Grischun circa
0,5 milliuns francs. In ulteriur miez milliun
vegn pagaus dallas vischnauncas dalla sessiun e dall’Arena dallas Alps. Ina part da circa
350’000.- vegn cuvretga cugl agid da sponsurs. La part restonta da 150’000.- dil preventiv paga la finala la confederaziun che
sto surprender supplementariamein ils cuosts
da menaschi dalla sessiun el senn pli stretg.
Il preventiv dil cantun Grischun sto vegnir
approvaus dil Cussegl Grond en sia sessiun dil
december 2005.
Las lavurs preparativas ensemen culs survetschs dil parlament dalla confederaziun
SERIA MEINSILA
DA FOTOGRAFIAS
da Marc Bundi
17
CONTAINER
LAS ENGIAVINERAS
L’engiavinera da l’ediziun 135 ha Maria Gisep
Hofmann da Scuol gudagnà. Il pled da soluziun è stà „ZONA“ e sco premi ha ella retschet il
nov disc cumpact da Mario Pacchioli. Cordiala
gratulaziun!
Tar l’engiavinera da l’ediziun 137 hai dà in
nov record. Quatter lecturs da PUNTS han
numnadamain inoltrà la correcta soluziun “QUATTER”. Il victur è Clau Dermont da
Rueun. Sco premi ha el retschet in disc cumpact da Räpuzen. Era qua cordiala gratulaziun!
NOSTRA CULPA I
Sco sch’i n’avess betg anc tanschi ch’il DVD
da PUNTS è cumparì cun in retard astronomic
ha il team da PUNTS anc emblidà da postar
il logo da la Lia Rumantscha sin il cover. Da
qua anora grazia fitg per il grond sustegn da la
Lia en spezial per il project dil DVD ed insumma per las PUNTS sur tut ils onns ed in grond
SORRY!
NOSTRA CULPA II
Bunamain l’entira redacziun da PUNTS ha
briglià cun absenza duront ils dis da litteratura
a Domat. Nus essan cumplainamain conscients che nus essan nauschs Romontschs. En
quai senn, sin in auter onn a Domat!
d’avrigl 2006 en la “ROTE FABRIK” a Turich.
Tschertgads èn ussa anc films – e cunzunt anc
films rumantschs!!!
Ti pos inoltrar tes film da maximalmian 20
minuts (pli curt è anc meglier) en 5 differentas categorias:
Categoria A: Films da scola e da “treffs da
giuventetgna” fin 19 onns
Categoria B: Producziuns libras fin 19 onns
Categoria C: Producziuns libras 20-25 onns
Categoria D: Students e studentas da films fin
30 onns
Categoria E: Films tematics (patria) fin 25
onns
Ina guria surdà in “panter siglind” per mintga
categoria ed auters premis interessants.
Trametta Tes film fin als 31 da december a:
Schweizer Jugendfilmtage
C/o okaj Zürich
Postfach 2037
8027 Turich
Tel:044 366 50 12 (Delphine Lyner)
Mail:[email protected] u delphine.
[email protected]
www.jugendfilmtage.ch
IN BUN UMAN
CONCURRENZA LITTERARA
Annatina Dermont è in bun uman. I fa plaschair che Ti existas e che Ti
has activà l’opziun „vegnir menziunà en la
proxima ediziun sco bun uman“
durant abunnar PUNTS sur la pagina
d‘internet PUNTS.ch.
«PLEMA D’AUR E MIUR ROMONTSCHA 2006»
LA DROGA DAL MAIS
Marc Bundi na chatta mumentan betg temp
per la droga. La cuntinuaziun da questa seria
suonda pir il favrer 2006. Ma alura vegn
tractada la droga da las drogas, numnadamain
il cocain.
(CCM) Renania, Romania ed URS publicheschan la concurrenza litterara «Plema d’aur
2006». Era 2006 vegn la “Miur romontscha
2006” surdada. Quella concurrenza ei aviarta
a tuttas vegliadetgnas per da tuttas sorts texts
e paginas d’internet romontschas. Il termin
d’inoltrar scroda culs 31 da schaner 2006.
Renania, Romania e l’Uniun Rumantscha
da Surmir envidan alla concurrenza litterara
«Plema d’aur 2006». Ils 100 – 150 megliers
texts vegnan edi da niev en in cudisch.
FILMS RUMANTSCHS ÈN TSCHERTGADS!
DIS DA FILM DA LA GIUVENTETGNA
Il pli grond ed important forum per giuvens
cineasts da tut la Svizra festivescha ses 30 avel
anniversari!
L’ediziun da giubileum ha lieu dals 5 als 8
Ins po inoltrar da tuttas sorts texts sco raquintaziuns, novellas, historias cuortas, schatgs,
sa- tiras , poesias e teaters. Las meglieras
lavurs vegnan distinguidas cun “La Plema
d’aur 2006”.
Nus tscherchein era puspei la pli biala pagina
18
d’internet (Web Site). Il victur ni la victura da
quella categoria va cun “ La Miur romontscha
2006”.
Mintga lavur scretta ha da vegnir inoltrada en
treis exemplars + sin disketta ni dc. e nudada
cun in pseudonim. Ina cuviarta serrada cuntegn in cedel cun il num, prenum, l’adressa,
nr. da telefon, e-mail ed il pseudonim. Sche
Vus giavischeis anavos Vossa lavur mettei tier
ina cuviarta francada ed adressada a Vusezzi.
Tgi che vul concurrenzar cun l’atgna pagina
d’internet indichescha a nus l’adressa dalla
pagina d’internet.
Vossa contribuziun ei da tarmetter entochen
ils 31 da schaner 2006 a
CCM
«Plema d’aur 2006»
Via principala 42
7031 Laax
Nus stein bugen a disposiziun per ulteriur
sclariment! 081 921 25 60
INDOOR-FESTIVAL HA LIUG ILS 24 E 25 DA
MARS 2006 A MUSTÉR
La pagina d’internet www.indoor-festival.com
sepresenta niev en dus lungatgs, romontsch
e tudestg. Cun quella purschida vul il comite
d’organisaziun sustener il romontsch, plidentar directamein ils indigens ed encunter anora
dar dapli peisa al romontsch.
Cun in’acziun per las uniuns da giuventetgna
dil cantun Grischun vul il „Raiffeisen IndoorFestival sederasar pli fetg e porscher dapli als
indigens. Entochen ils 31-01-2006 san las
uniuns da giuventetgna empustar bigliets tiels
organisaturs. Per ina quantidad da 10 bigliets
retscheivan ellas in bigliet gratuit, per 20 bigliets retscheivan ellas duas entradas gratuitas e
per 25 bigliets retscheivan ellas treis entradas
gratuitas. Informaziuns detagliadas anfleis Vus
silla homepage www.indoor-festival.com.
Ils organisaturs ein gia en contractivas cun
pliras gruppas da musica che vegnan a scaldar la Surselva ils 24 e 25 da mars 2006. Per
ademplir meglier ils giavischs dils visitaders
e dallas visitadras han ils organisaturs publicau in questiunari cun damondas davart stil
da musica preferiu, gruppas da musica sviz-
ENGIAVINERA
ras preferidas, gruppas da musica preferidas
digl exteriur, impuls e remarcas. 24.8% dils
plidentai prefereschan rock / rock dir, 14.5%
prefereschan hip-hop / rap e 14.5% pop. Tier
las gruppas da musica svizras ein Stress, Liricas
Analas e Patent Ochsner vegnidas menziunadas il pli savens. Tier las exteriuras Seed,
Söhne Mannheims ed Amplifier.
Era tier ils pachets da viagiar cun hotel, entrada e/ni bigliet per las pendicularas san ils
organisaturs aunc augmentar l’attractivitad dil
festival.
IMPRESSUM
Dumondas sur dumondas –questas n’èn dentant betg per ina statistica. Na, quellas èn la
clav tar in super premi! Il pled da soluziun
trametta per plaschair cun indicaziun da tia
adressa a chasa a: Ursin Lutz, Tschuppina,
7172 Rabius, scriva in e-mail a loots@oznimai.
ch u in sms a 076 / 434 10 26.
1. Tantas ediziuns da PUNTS èn cumparidas
ils davos mais ad uras.
2. Statisticamain la pli ferma communitad
estra en Svizra (num da la naziunalitad).
3. Danovamain è Roger Federer er vegnì
recepì en ina glista che n’ha da far nagut
cun sport. Tgenina?
chauredactur/a:
Fadrina Hofmann, Rue Louis-Chollet 3, 1700 Fribourg
[email protected], 078 724 74 81
Ursin Lutz, Tschuppina, 7172 Rabius
[email protected], 076 434 10 26
redactur/a:
Mevina Feuerstein, Dennlerstrasse 36, 8047 Turitg
[email protected]
Annatina Nay, Pustget 42D, 7166 Trun
[email protected]
Silvana Derungs, Hauptstr. 117, 1715 Alterswil
[email protected]
Gianna Sonder, Sumvei 77, 7462 Salouf
[email protected]
concept layout:
Theres Jörger, Pfingstweidstrasse 31b, 8005 Turitg
[email protected]
layout nr. 135:
Martin Cantieni, Encarden 18, 7152 Sagogn
[email protected]
secretariat (substituziun):
Ursin Lutz, Tschuppina, 7172 Rabius
076 434 10 26, [email protected]
stampa:
Spescha e Grünenfelder, Glion
4. Statisticamain la pli ferma confessiun en
Svizra.
pretsch d’abunament:
45 francs ad onn, Raiffeisen Laax 70-6699-9
editura:
GiuRu, chascha postala 312, 7002 Cuira
[email protected]
5. Il linguatg cun ils pli blers pledaders.
internet:
www.punts.ch, www.giuru.ch
6. Terra cun ils pli blers utilisaders da
l’internet.
avis:
Las opiniuns dals auturs en quest numer na ston betg
correspunder a l’opiniun da la redacziun da PUNTS.
PUNTS è commembra da l’Associaziun da la Pressa
Svizra dals Giuvens.
19
AZB 7130 Glion
%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%
%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%
%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%
%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%
%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%
%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%
%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%
PUNTS 140 CUMPARA ENTSCHATTA %%%
SCHANER 06 %%%%%%%%%%%%%%%%%
CUN IL PUNTISSIMO «CON(SCIENZA)» %%
%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%
%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%
%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%
%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%
%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%
%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%
%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%
%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%
VE, VE, VE COMMEMBER DA LA GIURU
La GiuRu sustegna Tai a finanziar, communitgar e realisar Tes project rumantsch e giuvenil. Ti survegnas sco commember/bra da la GiuRu
regularmain infurmaziuns dals projects actuals e la pussaivladad da Ta partecipar ad inscunters internaziunals ed ad autras activitads.
Jau vuless daventar commember/bra da la GiuRu:
( ) Jau vuless las infurmaziuns per e-mail
( ) Jau vuless las infurmaziuns per posta
num e prenum: _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
adressa: _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
tel: _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
e-mail: _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
Trametta il talun a la suandanta adressa:
GiuRu, Chascha postala, 7000 Cuira, u T’annunzia sut www.GiuRu.ch.
%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%
ABUNESCHA PUNTS
/ / Jau abunesch PUNTS – la gasetta giuvna per mo 45 francs ad onn
/ / Jau regal in abunament da PUNTS – la gasetta giuvna
/ / Jau fatsch in test – dus ediziuns gratuitas da PUNTS
num e prenum: _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
adressa: _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
Trametta il talun a noss secretariat:
PUNTS, Maurus Blumenthal, Casa Grischuna, 7154 Ruschein, 081 925 43 47, 079 394 52 86, [email protected]
20