NOS HERENSIA KULTURAL: KUID`É Lensu di kabes, un herensha

Transcript

NOS HERENSIA KULTURAL: KUID`É Lensu di kabes, un herensha
NOS HERENSIA KULTURAL: KUID’É
Lensu di kabes, un herensha afrikano eksitante
Si awendia un hende lo mester a gana su pan ku maramentu di lensu di kabes,
probablemente lo el a kome, meskos ku ántes, pan seku. E lensu di kabes tradishonal a
bai fo’i moda. Meskos ku saya (largu) ku djèki (blusa manga tres kuart). Mucha
muhénan hóben ta haña ku lensu ta antikuá. Nan ta bisti lensu di kabes sí, pero e
variante moderno no ta nada kompará ku e obranan di arte di siglo diesnuebe i binti.
For di tempu ku muhénan antiano ta laga stret nan kabei, apénas nan ta bisti lensu di
kabes. ‘Un hende ku a kaba di paga basta sèn pa strika su kabei sigur lo no tap’é ku
pida paña, pasobra lo e ke show su peinado’, asina Sandra Leonora ta konstatá durante
e seminario tokante Folklor Latinoamerikano i di Karibe - Latin-American and
Caribbean Folklore - . Kasi hende no ta mira muhénan ku lensu di kabes mas riba
kaya. Bo ta mira nan sí den grupo folklóriko i durante fiesta di seú. Ántes esei tabata
otro. Sonia Garmers ta kòrda bon kon ántes kòki- i yayanan ku ta traha den e kas
grandinan na Skalo tabata baha bai plasa. Nan kabes mará di un forma artístiko ku
lensu di un tela di blòki blòki kòrá ku blanku, tela di dòbelsténchi. Ta regla esei:
‘Asina un muhé kasa e ta bisti saya largu. Tabata rekonosé un muhé di bida alegre na
un lensu di kabes kòrá, mará dilanti na un sinta. Un muhé ku kana na Punda sin su
kabes mará i sin mea, tabata un shishi di kaya.
Sandra Leonora ta distinguí tres sorto di lensu di kabes na Kòrsou: unu pa
djadumingu, unu pa okashonnan mashá spesial i otro pa uso diario. Pa e lensu di
djadumingu, yamá ‘Punta di Scharloo’, tabata usa un lensu di lenen òf katuna blanku
steif striká ku bo ta dobla na forma di drihuk. Ta zòm e parti mas largu i ta mara e
puntanan tras di kabes i laga punta di e lensu sosegá nèt meimei di e blatnan di
skouder di e muhé. Òf, segun Sonia Garmers ta kòrda, un punta ta mustra ariba i e
otro abou.
Tabata saka e ‘Lensu mará-pèchi’ for di kasi eksklusivamente na okashonnan mashá
spesial, manera kasamentu òf boutiso. Un lensu di kabes kostoso, di lenen fini, blanku
enkrustá ku kanchi. Entre e burakunan di e obra di bordir ta pone papel koló di plata.
Tres te kuater feneta di oro tabata wanta e puntanan di e lensu ku ta pasa rònt di e
kabes bin mara dilanti. E fenetanan ta obra di arte di platé, trahá di filingrana ku un
bròsh meimei. Parse ku na prinsipio di siglo binti maramentu di ‘Lensu-Pèchi’ tabata
kosta trinta sèn, pero awendia un maradó di lensu ta pidi mínimamente bintisinku te
trinta florin pa su trabou. Pero e lensu di tur dia tabata Lensu di Madras, yamá pa e
siudat na India for di unda e lenen di blòki blòki kòrá ku hel tabata bini e tempu ayá.
Tabata mara e lensu ei di e mes manera ku ‘Punta di Scharloo’. E lenen di madras
mester a traha lugá pa telanan di ménos kalidat, ku no ta e telanan di hilu di koló tehé
na India, sino koló imprimí riba katuna na Inglatera. I awendia muhénan ta mara nan
madras di tela ku tur sorto di pinto; flor, strepi òf di un solo koló. Den un entrevista
ku Nel Casimiri, e maradó di lensu Cornellie Schoonhoven ta bisa: “E muhénan
trahando den kunuku tabata mara nan lensu na un kònòpi, patras, den nan nèk, laga e
puntanan kologá. Generalmente tabata usa un tela firme di katuna blou, pero tabatin di
tela blanku tambe... Muhénan ku ta traha den kushina ta mara lensu steif na nan
kabes. E oreanan ta keda bou di e lensu i e puntanan ta konopá dilanti. Hendenan ku
ta traha den kunuku no ta mara nan lensu asina steif. E oreanan ta keda liber pa laga
bientu pasa. Ta dobla e lensu laga un ploi. Den e ploi akí un muhé por a warda pida
pida kos chikitu, manera sèn largá, un sigaria òf nan ‘kachimba’ (mitar pipa).”
Kultura di lensu di kabes no a tira rais asina hundu na Kòrsou manera na Sürnam. Aya
no ta e estilo di mara so ta haña un nòmber, e lensu mes i e tela tambe. Un bunita
lensu o kotomisie tabata duna e muhé sierto posishon. Schoonhoven: “Mas lensu di
kabes un muhé tabatin, mas riku e tabata.” Bon mirá, ta un forma di invershon. Irene
Schenker durante e seminario tokante folklor latinoamerikano i di Karibe (1996):
“Ora un muhé sürnam bira bieu i e bira malu, su kolekshon kompleto di lensu di
kabes yamá aya anjisa, tabata un seguro pa por a paga e agensia funerario. I e
kolekshon di Anjisa tabata forma e parti mas importante di herensia di un muhé.”
Muhénan sürnam ta duna e diferente formanan di mara lensu di kabes e nòmbernan di
mas yamativo ku tin, manera: ‘topami na skina di hanchi’, ‘lebumai’, ‘bida ta dushi’
i ‘señorita te ainda’. Ta un kustumber afrikano. Ashantinan na Ghana i pueblonan na
Nigeria-Oksidental tambe ta duna nòmber na e estilo ku nan ta mara nan lensu di
kabes. I e muhé afrikano tambe ta kontabo ku su lensu di kabes ta na kua klase e ta
pertenesé i kon su estado sivil ta. Kon ku bo ke yam’é lensu òf anjisa, e lensu di kabes
ta un herensia afrikano eksitante.
Potrèt:
Pèchi di yaya, un lensu mará-pèchi’ pa okashonnan speshal
(diseñá pa Cenaida van Dinter)
___________
Fuente:
Paul Brenneker, Sambubu, nr. 10, Curaçao
Sandra Leonora, Head Scarves, in: N. Ayubi (editor), ‘Latin-American and Caribbean
Folklore, Papers of the third seminar’, Curaçao, AAINA1996.
Irene Schenker, Surinamese Headties, idem,
Nel Casimiri, ‘Lensu di kabes, De ontwikkeling van de Curaçaose hoofddoek’, In:
Veranderend Curaçao, onder redactie van Henny E. Coomans e.a., Stichting Libri
Antilliani, 1999.
Kuadro:
E seri: ‘Huntu nos ta forma Museo Nashonal’ ta sali tambe den Amigoe na hulandes i
den The Daily Herald na ingles. Reakshonnan pa kontribushon di teksto ta bon biní na
‘Museo Nashonal di Arkeologia i Antropologia’, NAAM, Johan van Walbeeckplein
13, Korsou, telefòn (09) 462 1933, 462 1934, fax (09) 462 1936,
e-mail: [email protected]