Premià – il curaschi da dar il pled als giuvens

ENGIADINA
MESEMNA, ILS 14 DA NOVEMBER 2007
9
Paschiun per las scienzias natüralas
Remo Maurizio survain il premi cultural dal chantun Grischun
DA MARIO PULT
■ Minch’on surdà il chantun Grischun
differents premis. Il premi il plü ot dotà as nomna premi cultural. Ingon til
survegnan Arnold Spescha e Remo
Maurizio. Ün hom da statura mezdana
cun tschera riantada ed amiaivla am
bivgnainta davant la schlassa chasa da
patrizier a Stampa. Per cha quist chasamaint imposant dvainta il museum da
la vallada s’ha’l ingaschà cun corp ed orma. L’hom descrit es Remo Maurizio chi
vain onurà cul plü ot premi cha nos
chantun regala e’l museum da la Bergiaglia, la Ciäsa Granda, es cuntschaint sco
perla culturala d’ota qualità. Maurizio
retschaiva al schurnalist da l’anr illa stüva dal museum, i vain discurrü bergagliot e rumantsch, duos linguas ferm
sumgliaintas.
Influenza dal muond pauril
Remo Maurizio pro l’entrada da la Ciäsa Granda a Stampa.
FOTO M. PULT
La Ciäsa Granda
Hans Rudolf Wenk. «Illa Bergiaglia
s’inscuntran trais vettas geologicas e quai
ha dat fuormaziuns da craps specials chi
sun adüna darcheu fascinants. Eu n’ha
ramassà blers e portà tants giò da nossas
muntognas», quinta Remo Maurizio cun
ögls glüschaints. Illas numerusas vaidrinas suot ün vout da bellezza fan ils craps
parada, tuots sun descrits cun nom dal
mineral, lö da chat e nom dal chattader.
Üna ulteriura grond’ouvra es la realisaziun da la sala d’art suotterrana ingio chi
sun expostas ouvras dals artists indigens
Augusto, Giovanni, Alberto e Diego
Giacometti sco eir da Varlin. Maurizio
manaja cha l’avertüra dal 1989 saja statta la culminaziun da gronds sforzs: «No
vain gnü gronda furtüna da tschüffer sustegn da la confederaziun, dal chantun
Grischun e da la cità da Turich.» La buna frequenza dal museum cun 7000 visitaduors dürant la stagiun da stà es da
declerar cun l’attractività dal museum
chürada da Remo Maurizio. El s’allegra
dad ir in venderdi oura Cuoira : «Il premi cultural es ün’arcugnuschentscha
chi’m fa grond plaschair!»
Cuort e bön
Nom: Maurizio
Prenom: Remo
Data da naschentscha: 18 settember 1933
Insaina: giuvintschella
Paschiun per pitschens mamifers,
utschels e crappa
La Quotidiana 14-11-2007, p. 09
Premià – il curaschi da dar il pled als giuvens
Onur per la Televisiun Rumantscha
■ (anr/vi) Susanna Fanzun ha retschavì il glindesdi a Turitg il premi per
schurnalists da l’Agid svizzer encunter
Sida. La schurnalista rumantscha ha
fatg ensemen cun ses team in film curaschus davart «giuventetgna e sexualitad». Ils schurnalists han per disa d’adina interrogar experts. Gist quai n’han Susanna Fanzun e ses team da la Televisiun
Rumantscha betg fatg en lur film. Els
han laschà d’ina vart tut ils cussegliaders
da sexualitad, ils psicologs ed ils terapeuts. Empè dals «experts» han ils pertutgads sez discurrì: 23 giuvens e giuvnas
han raquintà da lur experientschas e ditg,
co ch’igl è – e betg co ch’ils experts avessan gugent ch’i fiss.
Quai saja stà in pass fitg curaschus dal
team da la Televisiun Rumantscha, ha
ditg Michel Danthe, il schefredactur da
«Le Matin». El è stà il pledader da la giuria ed ha tegnì la laudatio a chaschun da
la surdada dal premi a Turitg.
Sex cumenza savens cun l’alcohol
L’emprim mument hajan ins forsa il sentiment ch’ins haja gia vesì savens talas
contribuziuns davart giuventetgna e sexualitad, ha Danthe remartgà. Ma quai
cugliunia. Il film cumenzia cun drogas
ed alcohol. Quai saja bun, pertge che
gist ils meds narcotics stettian savens a
l’entschatta d’in flirt u d’ina experientscha sexuala. Ils giuvenils raquintian
quai senza dramatisar ed a moda pragmatica.
E tge ha sclerì si ils giuvenils? Era qua
porschia il film in maletg realistic, di
Danthe. I n’è betg ils geniturs, la scola u
il plevon che explitgeschan als giuvenils
la chaussa, mabain ils fragliuns, las collegas, ils collegs. Quai saja fitg impurtant
per la strategia da questa emissiun.
Sida «en passant»
E tge ha quai insumma da far cun Sida?
Pertge obtegna quest film il premi per
schurnalists da l’Agid svizzer cunter Sida? «Condoms gidan era cunter Sida»,
remartga in giuven cura ch’i va per la prevenziun. «Per ina notg na ristg jau betg
mia vita», di in auter. Questas remartgas,
fatgas mo uschè «en passant», ditgian il
pli essenzial cun simpels pleds ed en la
lingua dals giuvens.
Plinavant mussia il film che tests da
HIV na sajan nagut extraordinari pli tar
questa generaziun. Uschia di ina giuvna:
«Cun 16/17 hai jau fatg in test da HIV
per esser segira ch’jau n’haja betg Sida e
mes ami er betg.» In giuven declera ch’el
vulevia esser segir dad esser «net». I fiss
brutal d’avair Sida e da betg savair quai.
Ins pudess infectar insatgi ch’ins ha gugent, l’amia u l’ami. I fiss sgarschaivel,
sch’i capitass insatge uschia.
Il film di tut
«23 giuvens e giuvnas grischunas s’expriman tar la tematica. Els fan quai cun lur
umor caracteristic, en lur atgna lingua,
en lur moda e maniera, ord lur optica,
mintgatant cun statements brutals e cun
ina forza persvasiva fitg speziala.»
Il team ha tschaffen dal premi: Mirco Manetsch (clips
e tagl), Peter Kreiliger (intervistas),
Susanna Fanzun e
Margarethe Sauter
(camera).
FOTO C. CADRUVI
Il film cuntegnia tut ils messadis necessaris pertutgand Sida, prevenziun,
preservativs, tests da Sida u co ch’i saja
da dir «na» tar drogas u violenza sexuala.
La giuria ha perquai ludà la subtilitad
e l’autentizitad dal film. Il punct il pli essenzial saja dentant la strategia da laschar
discurrer en il film be la giuventetgna davart la sexualitad. Uschia cuntanschia
questa contribuziun gist la dretga gruppaziun dal public, numnadamain puspè
la giuventetgna. Quai haja persvadì la
giuria.
Indesch lavurs en concurrenza
La surdada dal premi ha gì lieu en il
Zunfthaus zur Meise en in’atmosfera festiva. Igl è vegnì mussà ina pitschna sequenza dal film che cuntegna era clips
cun da tuttas guisas da condoms.
Quest onn ha l’Agid svizzer cunter Sida surdà per la segunda giada il premi per
schurnalists. Sco Thomas Lyssy, il pledader da pressa, ha ditg a l’anr èn vegnidas
inoltradas indesch lavurs da buna qualitad. L’onn passà ha Patrick Rohr, il
schurnalist da «Quer», obtegnì il premi
per ina emissiun davart Sida en la vegliadetgna.
Il film «giuventetgna e sexualitad» chattan ins
sin la pagina d’internet da www.rtr.ch u sin la
pagina www.aids.ch.