Thesaurus politicus, hoc est, selectiores tractatus, monita, acta

Transcript

Thesaurus politicus, hoc est, selectiores tractatus, monita, acta
De G em a n k m fe r h r e fa e RelgicU P m m i ü .
nodrir- m agn i m om enti n u il*. F oatfií r » í , f c Bon niíi
di. Et priuato á’ o g n ijetie di minere,eccetto,ch« m ontofis in loéis,lacus,ftagna, paludes nó tan*
•di vnpoco di ferro,di ratne 0 d ip io m lo .
tum ad aquarum yfu m , fcd ad pifcium quoque
Eattrauerfato d a m o ltifiu rr.i,m acin qu tfo- capturas valdc frequentes F lu m in a h ic p c pau- Flumin»
K oirex li, & gran d ijíim ifil R tn o ja M o fa ,la caoriu ntu r.fcd aübiortannaxim a ApIurimahis.Bei^y..
S g h e ld a ,H a,0 Gra*.
locis ve! in O ccanum fcfe exonerant,vcl in aliud
llfu ffo 0 nflujfo del M are,m n ffu n a p artefi flum enm /ius. F i*cip u a fan t,R h cB U S . M o a ,
úede cofi vehemente tome ne luoghi m aritim id i Scaldis Atnifius.M inora.M ofclla.LifajA a.Sam •
quefii 0 deprojfimi paefi,ptrche dCales,per tut- b ra,D cla,D icfa, Vidrus (V cch ta vulgo) Scarpa,
t a l * F ia r,d ra,Z elan d a,0 H o[lan d a,s’ a l z a l a
& alia permulta. H a b c t prxterca regiones quae*M arcaordinariam tntt\8.piedi,m a deu efiflrin - dam fyluas & D em ora.A rfocnam fyluam iyic ñ y Arduert* J f l
ge il Mare crefce molto p iu , 0 inalcuni luoghi tu it C afa r, quam idcm tradidit á R lien o flu u io ua.
fu o i d im oJo,com e d B nfi, o in Cprnuaglia a lja per féics T reu iroru m ad N c r u io s , f c initium
^ o.p ied id S a n Malo i n B r e t t a g n a ,0 San Mc- R b cm oru m pertinere, & m illibus pafcuum am chein N »tm andia,t irgep'hdt y o péedt R om a- plius quingentis patcrc in lo n g itu d in em ,attinni.M a bifogna,che quefte.tU eJzevariar.em oU o gere M enapios, Eburones, Ad u aticos, vfque ad
perchedallacongiuniione áiú n ojfin oallaprim a Scaldim atnoftro.tcm pore m u lto cft m inor,ncquadratura úddtminuendo í a l t e z z a f a t t a , la que fex m illiaria cxuperat M a rc v c ro to tiB clg iptim a quadratura fin a all’ oppofitioneúdfempre c x n e n tá tu m nauigation s com m odas prxftar,
srefcettdodaW oppoftione fino aU' últim aquadra fcdetiam p¡fccs,qu) & hu .cregion i fu fficiu n t,&
tu r a ú d diminuendo dalí’ altra quadtaturafino ad vicinos qu oqu c exportantur.incolar funt fo t ■
alia L una noHaúdaumentando.cofiinciafcuno m o fi,quieti, parum eholctici,parum am bitiofi,
torfio di Luna noua due quadrature fan n o la parum fu p erbi, non adm odum icbus Venereis
M a rc a p iu a lta ,0 d u ep iitb a jfa .
d e d iti, ciui les, ap erti, co m es, blandi ad om nia
N em edefim iluoghim atitim idiqueftipredet- p rG m p ti,fa lftfcinterdum d icaces,labo rio íi,in ■ f'i veggonodue
. cofe
- dig'an matawglia
.. ..
fidcles, grati rn benem éritos, artium oti ftati
vaal-iúenficationedellapropofitionediArifiote- m niu m fcicniiaru m q u c capaces , liber a tis& ale,riferita da Plinto,che nofipojf* moriré di mor u torurn priuilegiorum etiam ad raortem vfq;
te naturale,fe non nel rifiufto dd Mare, í altra tl tenaces A Ílu d io fi Mulieres fo rm o fe, pudicae,
grantheforo.cheficauaditrepefcag!oni,laprima fobriae, rci familiaris ftudiofifíim ae, adeo vt &
^
é delle areghe,la quale daútile.ogn’ anno al paefe m ercaturam dom i cicrceant,& interd u m ad viv n m illio n t,0 470 milafcudijafecondaequel ciña o p p id a & reg io n esco m m ccn t,fin e v lia v c l
la del cobiglio daLatiniafeüu* maior,che impor­ leaiftim a crim inisalicuius.im pudiciciz maxini
ta di piu di jo o mila fcudi, í anno,la terJa é del fu fp itionc.B c'lo autem iam olim nobiles:Catíar
fídmone detto [almo felino da Letini, la quale lib. I. C óm ci rarioru m , om nium Gal o iu m c o |
fefc* afcendt cijcunanno alia femma di due mil v ocatfortiftim os Secundo lib ro . Tolos c fté , ait,
Itonid’ oro,0piií, lequalipefcagicnipe>lamag- qu i patrum m em o ria,o m ni Gallia vexata,T e n ­
g orpartes' mjftlana,0 fifipargon per tutta I' A tones C im b rofq u e intra fines fuos ingredi prolemagna, Inghiltera, Francia, Portogallo, Spa­ hibuilTcnt; caque re facSum, vtireiu m iftaram
gna,0 qualche poco ancora pt r Italia.
m em o riam agnam fibi aucorkarem , m agnoíq;
Confuma
fiper quefiepefcag.om
quantitd
^
o
i
í,gra- fpiritus in rc m ilitari íum erent E xpcrii id nodifiima difale portato,penheneloprodiiceil par- ftro feculo to t peregrini exercitus,qui tanq.uana
fied* Erendafda Spagna,da PoriugaIlo,0 r*fii- veterani cum tironibus con greffi, in ciu ib u s,
natonel CóiadodiZelanda,ccnmira>i’eartifi- ruftieís , nautis ferociam & vim veteranorum
etoimpiegadof moltimigüatad'huominiintal dcprchcnderurí. Inprimis vero dediti fu m a reJfercitio,doueair,ent*ilfiiedtFranciat^.quello tibus m ech an icis, Honford.dis q u id c m & v i!i
diP0riugello^.0qusllodiSpagn.t4/ percito, bus, fcd n o b ilio rib u s,p an n ico n n ex cn d i, lani
atte cheper piu dt 400 anni fiorijle in quel Con- ficia trad ao d i , aulca & «iapctia con ficiend i:
tado. PergliStatifiiparlanodiuerfelingue,con- quae uon tantupi ipfius regionis vfibus in ferciofia cofia , cheinalcunis' úfiiínguaF'dcefe u ian t, fe l etiam vlterius in G alliam , H ifpainalcrilaFiamenga,0 inrnoltii*Tcdefica. G Í niam ,Germ aniam , r;liq u a m q u cE u ro p a m ,3 thominidelpae'eforioperí ordinario grandi, di quu a d e o in A 'ricím AA fiam dcpottcntutiEftus
bellefaujze.0Juialm entehdnobeil,gam ba, mari- (q u o m a rc ,m o tu iu fc replicato, accrc- o « a » j
fiono tabottofi, indultriofi, imitatori, 0 m u fc i. c it, deciefcitquc) rarus ac diuerfus cft/plcriie¡ueftimtdtfimifiono auari,loquace, vitifi,fioAa x
que
Jettefi, poco, ricordtuo U de benefici,crudeli fofira modo, inttperati.moltj> ntl iere,poco attid teUerare t di-
fagi
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
'JSS
Ktkúo
kgiddcorto,tímmolepaffonideW anim». ll
vitto loro quotidiano eparco molto,íeuono ceruofa,cheea:quahoUita,0 riboll,taconfrelta, á
erzemefcoiatacon vn poco difórmente, t í h*pdi
eoltiuaii a queflo effetto conddigenza, la qual
ieuanJalí priua dell’ arbitrio, come fimangiafiJerop eri ordinariopane di fagina.
Lefermt delgouernofono dtlí vniuerfale, (he
tieneil Principe per tutto, t í lttp»tticclare chc.j
vfaciaficunedegliflati,c0nformedfuoiprmlegi,
tí"vffinft,.
U.Principe crea ‘ n Gouernatore generale di
tuttigltfiaíipredetti,ilqualegouernapanmen^ di‘ quíftogo"
í e d Contado diBorgogna: appreffo
uernatore [orto tre configli, il primo detto configlio
d i Síatoflfecondo configlio priuato, il tezo d t llíj
^
,
fin a n z e. ll coñfitgUodi S ta to h d ‘ n Frefitdtnte,
0 ‘ n’ numeroinieterminatodi Confeglieri.perchefe nec htamano pift ¡ t í rttenofecondole occorrenifr , in quefio Conjegliofitrattano tutte I t j
deliberaiioniappartenentiallo Stato,comtdipaee, diguetra, di Ambaficiarie,diinttUigenfe, 0
aui(¡dentro, 0 fu o ra , 0a qu efio finalmtntefi
nfet ifcono tuttele cofie pid importanti deg í altri
cpnfeglii
Nel Con/eglio priuate interuengono ptr Confeglieriii.Dottori detti dal Principe, t í Gouer»
nat ere generale hanno ‘ n Prefidente,tí trattano
in quello tuttele ociorrentifr giuridiche perchehd
la preeminenzadt tu ttig í altri confegli di giufii1i a , 0 qHtüO(hthdpriudegiconfentimemi,cht
jdgratie,ptrdom,remiJpeni,leggt,ftatutÍ3editti,
t í appartiene a htilacon»fctnza,0 giudicio delle quertle,dtlimitani t í confini del paefe,ffi ddhprincipali del dominio ¡nelle occorrenze pih ardue ctmmunica col ConfegUo di Stato . f i orne
faquello(0.1 quefio, deueintiruengif cofacUgíMfiitia,.
N el configlio dtllefihanztrifiiedoMo tre Signo.
ridelpat/t detticapidi fin a n z t,‘ n Thejoriero,
‘ nticeuitore, (fi altri ‘ fficialiminori. Quefio
tonfigliomaneggiatuttoilpatrimoniodelPrincip e.tí i'ufftlri, chefiegli danno, pfanno in quefle
te Taff:,tíip<igamenti,nelleociomKfedtUapa-.
ce, come della guerra,.
Vi e vna Camtra de Contiquafi membro del
Confegtw dtlle Finanze,0 fettemaefiridi Coni i con altri vfficii minort, d quefio Magiftrato
‘ anno ddarcont», 0 drictuertleloroquitianzeÁtempidetermtnatiíuttiquellfmimJtri,eht
mauíggtanodtnaridel PrincipeinBrabante,nO:
ipaefiadherenti,(fi ndDucatodiLueerrburghy^,
0 /ebene nelparfe fono altre Camtreoltrt le fiopradette, che rifiedonoinBruftles infierne conli
tre Confegli predetti,nendimenotutte le Camero
fogliono dar contialconfeglio deüefinanze, come
- alorofiapremo Magifirato,
OL
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
quocam ca in k cisfcn ish o risin tu m e fcH O ccan u s , Icnis detum eí.ic. Tam vehemens vero «ftus eft, vt C aleti,& ia F la n d ria, ac Selandi® litteribu sad d uo d eu igu ni pedes aflurgacjac raul£©altius,vbi£ ecu m cltangu ftiu s, v t8 n fto lU iB
C oin u allia Angli® prouii.cía, vbi fexaginta, in
Britannia veto circa Sanmaium & Sanmicbaelem nonagintapedcs mare intum cfcic. N cqu e
vero femper eadcm fonc momenta flu xu s& rcüuxus. Siuguliscnim diebus vna fere hora tardiusm are acctefcit: quod ipfum argum cntuin
c ft, fluxus caufam efle Ltm am , q u a p io diuerfis
ad Solcm adfprdibusm aiores m inotefue aflú s
ciec5, iia v t in fingulis N o u ilu n iisb in a quadiatura tum orem O c c a n o ,,& rurfus.ali® b in a de­
trim entum affera n t
Pr® teringentcs,qui¿ térra acquirun tur, re.
d¡tus,pi carrones in quibufdam Bclgic® pi ouinpi­
ciis, fed inprim is in H ollandia, funt quaftuüíif-D'*''^
fim®: ac prim o halctum , quos Fiaiingosvo--»^*
cant. H ipo ftqu am cx A r d o i maris latcbiis difccíTerunt (qu od p ra cip itan tciam v crefo letficn ) vclut com m utatis fcdibus ia aíliu a c o n te n d uu t, palabundi, tantainccrdum m u h itad nc>
v t oppofitis rctihus fifti eorum nequeat im pe •
tus. T u m vero clafles vari®,parcit® inter fe ccttas ac definitas ñaciones fub Britannia, S c o ti*
ora, & Orcadibus, fin gul* pro viribus ifti pifci.
u m g en criin fid ian tu rin au ig iisiae u m v fu m ex tcu¿tis,aluo panda, obtufa prora, qu® Bufas ap'
pcllanc : captas partim fale & rauiia condunt,
partim domum delatas fum o jduraiat. Aiunt ex
vna hac piícationcquotaiinis vnum millionea»
& quater centena acfcptuaginta circiter aureerum m illia confici. M agnus quoquc fit qu aftu s,
dimidii fcilicerm illio n is, cx Afeihurum pifcatura C arbelian , & Lappcrdan.vocanc: n ecm inor
ex Salmonum ca¿^tura., Ad.ccadituram hancpi- ^alucopia
ícium ingcns Salisvis abfum4tur,quem atrum & adue3a»i
fordidu m c G allia,H ifpania,Lu fitaniaallatu m , falfi»íP**aí»,
fingulari artificio excoquunt, magnis atque am*
plis le b e tib u s ,red d u ntqu citapu tu m , ficcaiididum, vt cum ninc ctiam csrtarep oílit. Rudi H ifpanico vciA rm o rico ad fu n d u n taqu am , d ccoq u u n t, colligu ntqu e cx centum Ii bris falis F ii,
fpanici ccntum quadraginta quinqué libras purio rcs : caque ais iam quadringentis circiter annis,m íclan diam axim c,fu m m o cum incolarum
em olum ento, ricinorum ctiam com m od o , fu it
rfurpata. F íuncfalem per G alliam , A n gliam ,
D an iam .G crn aan iam ,& rcliq uam E u ropam diucndunt..
Form a regim inis apud Belgas pro regionum . Forma refif
diucrfitatc varia quoquc eft & d iu erfa. In v n i-0 / » ¿ .
ucrfum quidcm om nibus Princeps im perat; at
finguli cuiufquc pro u incia Status fuis pti uilcgt..is,i»,.
B e Germania inferiore, fiu e Belgicis Trouinciis.
aSff
oltra alli fopradettiAlagfirati.rifiedeperla
iurc & libertate vtuntor.&fccutidunn ea R cm zfnaggiorpartedillijopriidetíijiati¿agouermee- pub.adm iniftrant. Princeps G ubernatorem o, reptmicoUre,dcut come d Luogctenentefi rtffe - mnium prouinciarum co-nftitnercfolet;cui B rn f e :a [ctTur a deUe iofe , principalmente dilla g u n dix quoque Com itatus parer. E it r ia C o n gmria.
i;l a funt ad iu u d a. Piim um C ou iiltum S atus
HdpailimenteilVrinúpenellímaggior parte dicitur; fecundum Priuatum ;teitiu m Finautiade glt (lati "‘/o ConJiglroa/Mi,nome,dtt(oinBra~ j-ytjj fiucoErarii. C onfilium Starus P ixfidcm vbantelaC-nctlianainM ahnes, 0 inahriluo- num h a b e t., & Confili- viorum numerum indcghiilparlamento. Sjuejio Con/eglio doue hd iz . tcrm in atu m tinqu cid ,prou t vifum Principi fucriouehdi6.0 d o m a Confeglurtconvn Preji- rit,vcl piu es vcl pau ciorcskgu n tu r. In h ocres
dente per capo,doutinteruengano ancorul Aue- omnes ad Statam fiuc fumm am Reipubl. p rti- Confilium:
(utodelFrtniipe.tltrocuratoreFiJcde, 0 altn nentcst a d á .u r .'c ü ic e td eb c!!o & pare,d cL cga- Statue.
vffiddemtKOrt-elmt daLGouerna/ore gentrJe, j,s y^l .;lio mi; tendis,vclaudiendis,de fccdei ibus
¿rquafituttifalariattd vitadeL tn m t p e ,íaut- & am ic in a vicii orum arqueexterorum Princitortdde’ qualt Mftgiflratt'e grande cofi neUei ofe
. & g j h o c a c x te tis C onfiliis re-; omncssiu d e , come nelle criminali, 0 irtefie puoihia- grauiores referuntur. In C o n filio priu a tofcrc Confilium
marfinonfolo qual ft voglta perfonaggio, f i vffi" funt lu n feonfu lti & ,d o d tin a atque experientia pr/«;tr«OT,
cia’íe.mail Reaftejfo, fealtrt hdquadhe pre,en- praeftantes v ir i, ad hoc munus ab ipfo Principe
fione contro di lui alia gtuflitia,trd quefUtribu- & G u b e rn ato ic e le d i. Eis quoquc vnus Prxfidis
m iiv a n n o i appellationi de tumgtf altrt Magi- no m in cp rxeft In hoc confilio res sd iu rifd id io firattdi quello fiato paiticolare, fiin iin q u e di nem fp cdantes diicut!untur,ag turquc dc priuiefficime m Brabante,in Malims.inHaiKaultftn Jcgüs, gratiis & rcm iifionib u s,l gibus .ftatu tis,
Gheldri.0 in Frigia f i fent entia dtfiimtiuamens , regionum finibus, controuerfi s , ac fi
ttfe»X^appeliattone.
gpauior qu?piatt) caufa occurrat,eam cum C c n In tu m ifopradetti Magiflrati f i gouerna ton
flatus com m u n ican t; & viciffim Status ct •
U leggi commum, dout poxlemunicpalifoh priC on filiarii res ad Iurifdidioncm & iu ftitiuilegt.eicommandamenti {cht coft ch amano i am pertinentes ad priuatum ffioc Confilium redecretidtl Principe ) nonftanoin tontiari.
fertefo lcn t. In C on filio Finantiarum tres iunt c
Oltre age vffictait predetufi mandam ogn’ Beigfo¡s Pi-¡matibus , vnus T hcfa u ra riu s, vnus
coní.
nmódalGouernatore generale Commigarn per R eceptor, v t vocan t, & s l i i , quibus pars aliqua
iamaggicr parte dtl Territoriojr ncipaie d riut^fici qrariicom m iffa cft.C onfilium hoc P iindere minutamente i (ontt degi m tront,0 efitidi cipis patrim onium & fubfidia m oderatur, & v tntratt diquei luoghi, 0 tn Brabante doueil rrafque tabulas tam a « e p ti quam cxpenfiin bclPrincipe hdpir tomejftone delfommo Pontefice
acp aceferu at,» c rei n u m m ari* em am haber.
aumritd ne’Auoghtjacrt, facendo quefti mede- £ ftp rsterc iC a m era R a tio n u m h u iu sF in a n tia - Camera rtF
fmiCommiJfatitlareuifignedelleChieJediMsC o n filii quafi m em brum , in qua feptem ./<>»**».
nafierii.fidegliHoffttali.
f ntR a tio n u m m agift i . cum aliquot m iniftris
§uandotlPnnctpehddatrattarecon ftifia m inoribus Officiariis : coram quibus o ti,bpernuoueleggi,chehabbmodafare,bptrfuJ^ ^„3 nummos Piincipis in B r a b a n tia ,&
fidti, che h M in od a rtctuere, 0per altreoccor- adhxrentibus regionibus, D ucatuque Luxcm renze,Htnododecongregarlteilfeguente.. Com- burgcnfi trad ant.rationesred du nt,& acceptiU manda per ¡ueletteremtjfiuedturn glt fiaticht j ¡o n g j recipiunt. iL ic e t vero a lix ctiam p rxter
dttmpo ftabilito debbano trouarfein tali luogho, d lla s , q u x Bruxellis vna cum tribus Confiliis rcf id a ¿ n tempo in qud il luogo vd aUa Cittd di fident,fint C am crx; omnes tam en F inam iatum
BruffeUes.
C onfilio,tan qu am capiti,fubfunr.
in ogni Cittd, contado, 0 Terra capitale, per
Prxter iam d id os,M agiftratu s & C on filia vt
antica pretminenza fi sd quali,- 0 quanti
.
,/ono plu im um fingulis prouinciis G ubernator parquelli, cht hannoda comparite, the in effittoe ticularis prxcft,quem tanquam Principis vel gcgrannumere, Inqueftaragunaniafoio tre ordi- neralis Gubernatoris vicatium ,de fumm a rci,ac
nediperfonaggt. ll primo ordine e L’ Zcclefiaftico, po iffim um dc iis , q u x ad bellum pertinent, reilfe(ondolancfbilitd,ilttrzolettrrecapitaii dtt- fertur.
tedeldommio. Hanno cofiorofaculta di o ll’gaH abct infupet Princeps in fingulis fcrc regio- Gubernato'-.
•‘ ciaf unt lafua commur;ttd,mdnonaccordare „ib u s aliud quoquc publicum confilium , vt resbartith. mai,fen<
‘nejpreJfaconditione,ehetuitigi aU M c c h liu ixin B rab a n tia ,q u o d C an ce lIaria ,& a- larts.
m fiatt, f i Terr» debbano eonuenire. Aquefte libi aliter appellatur. In h o c X ll.in te r d u m , in - "
.. w iunanzt t» ¿ua gran fala in prtftnza dei Go- tcrdum X V I . nennunquara ctiam X V 111. funt.
«ttea.
3
C on-
Aa
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
Rektio
. uernatort ¿éntrale,fifalapropsftet del Prejlderte,ó dt alcunode onfeglitri dejfatt, íHgegnando/t
con buone ragion, 0p»role dilctjftme di pttfua;derh. Int fjala propofta, glijlatt pigltono tempo d
riffondere, 0 pos ciafcun da ptr fe confidera ma­
turam en'e qut lio che éftatopropofto, 0 danno in
fcritto la rijofta, la qualefe non e d íodufattione
del Principe non pero termina il negotio, ptrche
dal Gouernatort generale s intende cor, ogni effitia 0 arte petfuadere í intento del padrone, md
, quando finalmente nor>fi poffia , bifogna, che il
Principe toleri, 0 rimeíta il negotio a migiior
tempo.
D e gil Gouernatori particulari
delli Stati.
Si bene tutta la fommadelgoutrne,0 tutte le
.pnemintnze ptu fofiantiali del Dominio, joao
ammtffit all* peT¡oua dd Prencipe, nondimeno
tu tt a Id Cittd, 0 luoghi úicifti con It loro leggi,
■riti, 0 p'i^iiiegiparti oUrt hanne amminifira, tione propria, 0 grandtjpma liberta.
tenti tra loro,perche dettipaefiper moltifecolifo­
no viuuti nonfolofotto diuerfi Principi,md hanno comb at tut oJefiJfime ÚQltefrdioro con odiiacsrbiffim i,0m e,tali, effiendo ancodiffierentidi
pefi,dimi/uTe,df cofiumi, 0 qudlo cheé di gran-dtffitmaimportanza,differinttffiimidc tingue, diuerfitd, 0 intompatihilitd cofigrande, che ha
tóen lo í Imperatore Garlo Quinto,piit úoltepofio
in confultail modo diridarreglifiati predetti in
vn corpafo lo ,0 dar loro nomc,0 forma di regno,
nonfupojfiii'.c trinar ui lafiradagiamai, ma con
tutta quefta diuerfitd lonucngono pero tutte nel, le qualitd di quefti mcmbri,cht fotmano tl corpo,
.0 lo flata dt ogni C ittd , Terra, luogo, 0 hagot
tiernoparticolare non difficrentein altro, che nel
numero di coloro .chtimeruingono ne'goutrni.il(he nafce dal effiere ún luogo maggior dtll' altro.
Jlgpuerno adunque particcla,e dt ciafcuna
■terracit qualitd,é compofio da quattra memíri.H
primo fi dird tn lingua noftta: Signoria npua 0
fono tutti quelli magifireiti ,o m aggiori o minori,
che feguono di prefente. llftcondoela Signoria
.vec'hia,d0iie(icemprendono tutti que g í huomi­
ni,che fino fia tiin qualche Magifirato p grado
d’ importanza. Il terzo é detto la Borghefia, la
quate confiftt in tanti Capitani di Vichi, cioé di
fir ade,comeé d dirt in Roma i Caporioni, 0 fi>no
piu ,0 menofe ond} lagrandtzja delle Cittd Jn
Anuir a fono z6. ll quarto membro abbracci*
tutti i capi di maflreñ,depti da loro Deiani.qmfi
Decani,v a ri d numero anco ,ffifecondo la Cittd.
Anuer/a ne hd 54.. 0 da tutti quefii quattro
pternbri,úiene compoftotl reggimentopflrticolare,
0 1’ ffempio fia ilgoutrao della Citid di AnutrA
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
C onfilii,cúm vn oP raG (íc;qu !bu sannam írat»:
tu rqu oq uc Principis Aduocatus,ProcuratorFifcalis, A alli raagiftracus minores a Gubernato­
re generali co n ftitu ti; quorum om nium tam ia
caufis ciuilibus quam criminalibus magna cft
poteftasatque autoti a s ,a d iio c cninj C on fili­
um non p iuaci tantum omnes A O ffic iarii, fcd
ipfe qnoq; Rex, fi ei cum íubdito aliqua in caufis
iu ftiti* fit controuci fia,vocari A citaripoflunt,
íentcntiamq; accipere coguntur. Ad idé ácáetetisC u riis jpuocationes fiút,alibi vero vt M cchlin i?ín BrabantÍJ,in H annonia>G cldiia,AFriíta,
fententi? diffinitiu? fine prouocattoncfcruniur.
In omnibus his C u n is íiue M agiftratibusius
ob.'inct com m une, nifim u n icipale,autp tiu ilegia.aut c d id a Piincipis ci sduerfcntur.
Prater d d o s illos.m agiftratus quotannis á
Gubernatote Generali Gom m iflar.i quidam
mittuntur , qui tationcs oirncs tam accepti,qua
erpcnfi diligenter infpiciant,om niaquem inucatim excutiant. In Brabancia qu oqu ciid em cx
Pontificis con ceilio n eatqu e aucoritatc M onaftcria atque H o lp ita lia vifitandi ius habeat.
Q u oties Princeps cum Statib u s, vel dc nouis
ferendis legibu s, veld ciu bfidiiscon tribu cnd is,
vclqu.icu nqac aliad cre gtauiori trad arc vult,
in iis congregandis hac vtitu r tation e. Per fingulas prouincias literas circu m m ittit, ac fla ti­
bus ccttum locum atque tempus con ftitu it, vbi
cum plenis P r o u in d * quifq; fux mandatis com ­
parcant : A p icru nqu c eiufmodi cooucntusB ruxcllisin B rabantiahabeatur. In om nibus vero
P rouin ciis,C om itatibus, A oppidis fcitur, q u o t
A q ain ain in C om itiis fufftagiorutn ius habcant:quorum numerus fane magnus cft. H o rum
tres funtordipcs. P rim u sE cclefiailico rum , fc.cundus N o bilitatis,terciu sC iu iu m fiuc oppida!
norum . Deputatis facultas cft Com m unitates
fuas obi gandi,non tamcn quicquam ftatucndi,
nifi fub cxprcflahac conditione, fi omnibus Sta­
tibus ita vtdca u r, onnncfq;cxmQrcad C om itia
vocentur. D eputatis,Gubcrnatofepraefcnte vel Modut (**Prarfcs vcl Cpnfiliariorfi aliquis rem , dc qua tra- fultatiank.
d aiur,exporiit,blandiirim isvetbis,fim ulq; vali­
dis rationibus adpcifuadcndum vtens. Audita
p r o ^ fitio n e . Statas tempus dehbcradi fumunt:
finguli deinde m aiurc om nia expcndunt,ac fcii •
pto tandem refpondcnt Id refponfura fi Principi
nonplacu erit, negotium r c tta d a tu rj Gubernatore intcrim fumm am ad h ibentcdiligcutiam ,vt
Status in id, q u o i Princeps rogaueri,, c o n f nti»
-ant.Q gibu s quicquam con ccdcic tccufantibus,
patienter fcrendum,ac totum n egotiu m in aliud
com m odius tempus dilFcrcndum cft.
Q u am uis al. tcm tutius imperii fumma ac M a­
ieftas penes Principé fit; lingula* ta^nen rsgionef
De Germania inferiore f u e Belgicis Prouinciis,
fa dalquakptxob niente differ.fionogtdtri.dd
numelinfuori.llmcdodonquedifermareilrerimentepJtmhre,neUafopradittaCitrdbque\u$igner.aprefentenem inaneuegentiihuc.
uni. noue altri »ever.g*no nominati dalli C a.
che intuito fono m nta fti Conitdati perla fu fura Signoria. T uttiq uefin cm ifm an d a n od
Vrencipe b alfuo Gouernatore generale d* ‘ nofe
ne eleggono iS . 0 quefii cm vna antica ‘ oce
Fraucefiefionochiam ati Schemati, che‘ old,rz)
S enatori,i qu a li hanno auttorita dieleggere dui
Borgomafiri, chefono comed dite dui Confolifi
vno ehe negotiafuori deUa Cittd coi Prencpe, e
congi altri f la tií occorrenze deüa fua pama Í
alt¿» che fiede nella Cittd hdlacura delrtggimemorandoaudtenzadBotghefi,(fidfora(iieri.Dimodeehe il Magifiratorefidentenelh Citid di Anuerfia cenfitfit in S c h e m a , (fi
Borgomaftro , i l quale hd grande auttoritd cofi
nelciuile.comeneltriminale.mdper i’ cfecutione
dtllagiujlitiavt refttdonoduoi Luogotenentidel
P rencipe,i‘ noperil criminale chiamato dalo,
ro Sculteto,C altro perii ciuile,detto Ammanno,
gradi,'hefi danno dal Prencipe d ‘ ita , (fi precedono d tutte g i altri dei Magiflrato Í ‘ fficio deiIt) Scultetoefar prenderet delinquenti, domandarne giuftitia al fupremo Magiftrato.ffiejequi.
fepoiiefienter/ie,chenerifultano.
& ciuitatcs fuas Icgcs , w tu s, & particularia ha-.
bene prm ilcgia, eifquc in adm iniftranda Republica vtuntur magna cum libertate R itu fh i, le- Dtfcrepant
g es ,& r r iu ilc g ta v alleid tcrfe d iffe ru D t,cu m o- ha preumet*
I m B e lg ic a p to u m c i» non fokim d iaexfosha- tnttrfe.
uerf® quoque lin g u * , acin g c» ia tam v a ria , vt
cum Im per.Carolus Q u in tu s fepius de prouin- Caroli V.
ciis om nibus m vnam rcgni form . m redigendis C on f lium .
con iu lta louem fu fc c p ilfe t, nullum vnquam
huius fui con filiiinucnire p o tu c n teiitu m . O mncs nihilom inus iis inrebus conueniunr.qui*
bus Status au tR cfp u blica form atur aut firmatur,& part cu Lris fingulorum mem brorum adm inillratio in nullo fere alio diffci t,nifi cc tu m ,
quipublicas .es tra d a n t,n u m c ro .N o b ilio ru m
ciuitatum adm iniftratio quaruor vclut m emb iisco n ftat. Prim um eft N o u i icnatns, qu o om ncsm agiflratus tam m a io re s, quam m inores
com prehenduntur.Secundum e ftie n atu sV cteris , in quo ii funt, qui m agiftratu aut dignitate
aliqua perfu n d i funt T eriiu m cft ciuium ,quo- ciuitates
rum vcluti Duces funt V icorum m a g iftri: quo- tquemodo ti­
tum fere idem munus cft, ac Rom® corum , qui gumur.
C a p o ro n id icu tu r;& a lib ip !u rcsfu n t,alib i pau:
ciores.pro loci fcilicct ac ciuitatis cuiufquc ma =
g n ita d in c ; Antuctpi® eiufm odi Vicorum magiftt» vigin ti fcx funt. Q uartum membrum apificiorum magrftros , fiuc Decanos { fic enim
a p p e lla n t) co m p led itu rp ro loci itidem qualiV ‘ ffleiodeWAmmannoedifcdinprotribu- tateiiu m cro differentes. Antucrpi® D c c a n ic nalt douefi trattano lecaffectutli,domandare^ infroedi funt L 1 V. E x om nibus his membris
a’ Signori chofredifthino,(fifaccinogiuftitia, 0
particulaiis cuiufquc ciuitatis gubernatio con dianole/entenzedfrefedTRei:
iUtu.tur. Exem plo fit A n tuerpia: á qua c®teraQuefto medtfimo Magiftrato fupremo elegge rum vrbium adm iniitrationcs parum differunt,
fenlf^interHentodelPrencipe,nedejueiCommtf- excepto Senatorum & m agiftratuum numero>
/arti alcuni Magiftrati infer tori, (fi frd gí altri qui,vti dixim us,pro locorum diucrfitatc varius
duoiTheforitrimbilid nominatione dtl popolo, q u o q u ecft & diucrfus. M odus vero cligen do 0 ‘ nriceuitoredelpopoiod nominatione de no- rum M agiftratuum m m odo d id a vrbe talis cft,
bili. DaUiqualiduei‘ fficialifoKoricorfit,'e§e(ii Pr?fcnsM agiftratuscnO bilibus familiis noucm
Denari depublico,per ordine dei fepradettoMa- dcfignatsac totidem Vicorum M agiftri. O d o gfirato fupremo, dalquaU fono ancora treetii decim his é pr*fcn ti M agiftratu alteri adiunConftgliiripepolari, iqualiinAnuerfa/onoii. g u n tu rX V Ill. ita v tin vniueifum C and id ati fitutti dei numero de Doiani da meftiere tome de ant X X X V I . H o ru m nom ina ad Principem
marinari,4efornari,degiardinieri,deftbti 0
aut Gubernatorem generalem m ittuntur ; éJimtli,(finellaSignoria di Malines.il Magiftra- que his X V 111. eliguntur j quos antiqua Gab­
i i efl'í«^pri)e5'«4lípm/£Wf,p*>-(¿cd!(íit>d<c/Sí- lica vocc Scabinos a p p cllan r; his ius cft dunatori,di Scktmati,feiditjpfononotabtli,0 iei os eligendi Confulcs fiue Burgomagi-ftros,quoa
elettidalnumerodeDeianidtmeft-eri, (fi ip'U rum vnus flc iu m q u c ciuitatis negotia apud
honoratifi>nopifcaruoli,beecari, fernari,(Uoiai. Principem , & careros Prouinci® Ordines tragiardinieri, 0grafiori, cioe quellt,cho votanola d a c , altci dem i tam 'ciutum , quam exterorum
birra.
caufas cog n o fcit SiC ergo vrbis Antuerpknfis
Quefti CenfigUeri popelari ‘ anno d Confe- m agiftratus ex Scabinis duode ■
iginti & duobus , (fifeguonoin %mato, c om e g í altri Signori ConluUbus conftituitur: fc Cóíulis quidem vr»
afipL.
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
m
Relatio
.áfceitam le tichieftede'fupplmnti, f i dicono il
iP^renloro,nonfoleviuamente, mamcotumultuanamente, fimajftmedoitp f i tratta disborfare dan»ri,the¿engonoinmans di nobili, non
bani m agna eft autoritas tam in cauffis ciuilib,.
quam in crim inalibus: Sediuftit * exequcndae
duo PrincipisVicarii poteftatem babent;quorü
illc,qu i ciuilibus cauffis prxcft, A m m anu s;qi«
«ffindo capare quelle q u a liid de huom ini di pro- crim inalibus,Scultetus vocatur.-Munera hx.c a
cedere :o'ngrauitd,fi moderatione nei grado dei- Fi incipe confcruncür,nec temporanea funt, fed
.........................
ad vi am per,peiua. Scu'teti officium eft delin­
la fu p e rw r itd'■
in t a n t o ,ch' e i’
i n t e p * i i t d , i n .f l e a quen tes apprehendere,iuftitiam ¿ fuprcmo m a­
x , a , 0 in fta h iiitd d ella p leb e , f i la perp etu a gelo
g i ratu petere, &feiit-'ntias cxfecutionidcm af i a , th e h a n n o d i q u efii C o n /eg li:ri p op olari
dare. Ammanus protribunaliin cauas ciuilibus
p o ' e n t i ft m ip er ll g ra n /eg u ito de popoli , h a n ­
ius dicit. Senatus infuper fiue vrbanus m giftrano fem p re c a u fa te t a n te , 0 cofi p er icolofe r itusetia n non int : u enicnteau do ritate Princi­
u o lte in ogni tem p e, f i fo tto ogni P rencipe, c h e di
pis min- resco .ftituitm agiftratu s. Inter alios
p i q u e li h a n n o d o m i nato d a L u dou ico d' H a r_ ^.......
.....di. Fi*>i d ra m o rio í a n n o . . .. d u o iffirariiT rib u n ieN o b iliu m fiuc PacricioItm_bec
p rim o...
C onte
fino a lp n fe n fe R e CattoUco tutti da tre foliin rum ordi.nea p le b e , & viciffim Receptor vnus é
fuórlhctnriO fentito qualche ribeliione.
plebe á N obilibus dcfignatur: á quibus nummi
D iq u e fie C tttd .0 te rigrofiem »lte¿ene/o- omnes fuprcmi m agiftratus iuffii recipiuntur
' on numtr» d<i en- tr
. a te p u b>11-1atqueerogantur. Ex eodem m agiftratu C o n fih o ,c h i h an n o bu
lic h e ,
liariie plebecreantu r,quiN au taru m , h o rtu la ­
0 d‘ A n u erfa t r a i e a lt r e h a p a .m iU f u d i £
norum ,fibrorum funt D e c an i: M echlin ix m a­
■éntrala ía n n o m a cofi q u efia come t u t t e í a ltr e
fia u a n o con g r o jfid t b it ifin d a ll’ a n n o dei
ch e
giftratus vrbicu sxq uali portione cft diuifus. E
duodecim erim Senatoribus ftx iunt N o b il.s ,
p e r le guerre con tin u e btfog n a credere, th e hoggt
fita no m olto p iu o p p r e ft , m a n c a n d o p rin cip al­ fexplebeii,opificiorum fc ilice tD e c an i,fw cT rim en te í in d u firia deüe a rti, 0 d e ü a m e r c a n t ia í bunijvt P ifcatoru m , piftorum , hortulanorum ,
fondamentoprincipaledt tutti gli (lati di Fian- cod o ru m cereuifix. G on filiariihi plebeii non
dra,0 Anutrfafoiaperde ogn anno quetio. che m odo in Senatum veniendi,gc fcntcntix diccn»0» (ipuo fiimare poi ihes' interrompe eon li di- d x ius habent, vcium etiam tum ultuofe plerunfiurbidelliguerravntraffico,chetrdildare,fi que & cum ftrepitu negotia trad ant, pirxfertim'
i' hauere importa . . . . 0 ducento mila (cudi fid c contribuenda pecunia aga tu r, quam plebs
iero.
atgrc fert in N obilium manus venire. Q u in c t- plebeijmH
iam tanta cftillorum in lolcn tia, incoftantia, & gtliratmftD c ’ Signori dcl Pacfc.
p erpetu aad u etfum N obil:s?m u latio atq;inui- ditiofi,
dia yt é. fíne¡vlio fuprcmi m ag ftratus reip cd u
TJ auttorita de'Signcri, che hanno Cafielli, ipforum fxpe'Principum voluntati & decretis
Torre, f i altre giurifdittiom,¿kmoltoliv)it ata,
reclam ent,atque ad uciicntur.H inc fadu m cft,
nen
i VajaUiin
coja
^potendo angariare
^
^
. ¿¡runa. v te XXXV. a Ludouico H arlcm bcquio ptim o
neaccettaredalorodonatiui¿oluntaru,fenz'ef- F lan d rix C o m itca d P h ilip p u m Regem C ath oprelfocenfenjodelPrencipe,malafciandoiSigno- licum ,vix tres fucrint.-qui non feditione aliqua,
ridpopoliiigouernoconformealle leggi,liyiieilg- fiucpopuli rebellione fuerint exagitati.H arum
refigodonet titoli, f i i beni patrimoniali eon
ciuitatum qu xdam m agnos habentrcditus.So- ciuitatum
gmmodffita.
la Antuerpia ad ducenta «¿quinquaginta ftutaEbtn¿er»,che alcuni Stgnorihanno alcunzj torum m illia quotanis é publicis reditibus perpárticolarigiunfdittione taatoajfolute , chei» cipcrcdicitur: Ied tam h x c,qu am c a te r x vrbes,
quello mn ricemfcono aliro fuperion, (he Dio durante hoc bello , graui are alieno o b ftr id x
folo.
funt: nec fpes eft, eas tam cito exoneratum atLo Stato Ecclefiafiicoi molto potente, firieca qae liberatum ir i , dccrefccntc quotidie mercaper tutto ilpaefe, tanto cht perfienarela gran- tu tx «¿ opificiorum trad ation e, in quibus duadezza dellefaculta loro, accio noncrtfttffepiU, bus rebus F land rix ac totius B elgii opes con fi.
Cario ftunt. Dam nú qu id cm ,qu od Antuerpia ex mercatu rxd etrim cntoaccep it.yixxftim aripotcft.G u icciardinu s cam iñ iuitrat'onenijV t demo®'
ftiau it commercia Antuerpia excedere II.m illiones coronatorum : cuius calculus rcbu j A ííEuerpianis florentibus non modo non fiip cra u k, at n e xq u a u it quidem iuftam xftimacronem.
A t hxcfucrc:nunccD Ím Mars Mercurium pcpulit.atqueaT io, maxim e vero M iddelburgum
in iclan diam , Am flclredam um atqucR otcrod -mum in H ollandiam abduxit.
Baronum «¿NobiIum ,quiopp.ida«¿ arces in B elgio tenent, poteft-s ac iu rifdidioaB - Baronum Hguftis admod^rra terminis cft citcum fcripta; u c q u ccaim fu b d itisfu is «¿«lientibus fiduciariis m itat»(‘ t*‘.
tributum
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
De G erm dniainferiereijiue Belgicis VrettmlU.
m
Cavh Qulntofiet úna legge, chenijfuno Ecclefiafiicopotejfe comprare beni flabilt fenza tjr efft
lice n ja d e l Prencipe,0 n-l¿ifuffidi/,chefi danno
d lui fta Stato Ecclefiafiico paga la fuapartefeparatamente, 0leion utntieni, chchdilPrencipe di qw l paefe con ilfommo Poteficefono quafi
lemedefime diqueltedi Francia toccandedlut
U nom tnattonc,0 alPapa la confirmatione dt’
PreUti, 0nonfi»ndendofi ,neefecuiionandofi
rtfcrittoúeruno,íenjai¿placetdelPrencipe,0
h a n n o dipiuptrcommifionede [ommiFontefid,cheper cagione mjfunapojfonotirarefuoradello fiato quellt iudditi,ma íi'ogna,che mandi de
putaii Ci-mn-ffarii per quei luoghi perqualfi
ogliacaufa, <hes’ hahbia daagit.irzj. Ititoli
...........................................................
ftraordinarii,
che hdtl Prencipe di qucgU ftati V
é
chiamarfi Canonice dt 'anSeruajo, Abbate di
fanta Gcttrunda.monafierio di Monathefamofifiimo, 0 Ficartoperpetro -eli’ ¡mperio intutta la F ’ igiaúnimrjaie, r f , - Ü quella regione,
ch e fichi.'.ma Betmjuiaa’ coffinidiDnnimarca
preemxntnza oit-nutada Majfmigliauo C-fare, p t r f e ,0 fmifuctcjjotidaílmperadereFre. fuo
^ ^
derico
pa trcj.
Inquefii paefi nonfuoi tenere il Pren ipe altra
tnilitia, cheiprefidtidelle frontiere, 0 da Cario
e¡uinto úifti fiabilipo únnumtro di tre m iüX
Caualli armati, lamaggior parteada leggiera,
0 diftribuito il gouerno di ejfifrd
Signori,0 Ca
....................
mllitri dei paefe , come anto fono diuerfi trd lt
medefimi igouerniparticolari dellt Prouincie.
V entrata ordinaria, che caua il Prencipe da
dettipaefi, importa ire millioni in citcaí anno,
Jenzagi tncertidifufiidii,0 le cbfifcationi, delle quali nt viene d lui Uterzo fe non fono caufe
diltfaMaefia.
I L F I N E .
tributum vcl im perare,vel etiam v itf o oblatum
accipere polFunt, nifi de Principis confenfu: fcd
r e lid is populo fuis priuilcgu s, im m unitatibus
& lib ertatibu s, titulis tantum & bo n o ru m patrim onialiu m p rou cntu fumm a cum m odcftia
gau d eat A fr u u n u r Sunt tam cn inter Principes
& N o b ilc s ,q u i particulares quafdam tam iurifd id io n es,q u am ditione? polIidcnt,tam abfoluti im perii, v t nem inem fuperiorcm nifi Deum ipfum agnofeant.
Status E cckfiaftieu s in om nibus Relgiire %tatm Fe?
gio nib us potens ad raodtm cft,atq, opuicn-iífi-c/í/?aj?»í«í
mus : adco quidcm vt C arolus V. Impcr. legem petent»
ferr* neccflchabuerit q u a c a u e tu r, nequ s O r dinis Ecclefiaftici res fo/i, fiue bo n aim m o b iiia
q u o cüq ue titulo com parare fibi poific.nffip crmiftu AaíTcnfu Princi p is.In cxtraordina i i qur?
Principi dantur,fubfidiis idcm or o partem lu i
confert feparatim. Eidem Principi cardcm ferc
in terced u nt, q u o ad E cclefiafticam iu rifJ id io nem ,eum P on tificecon ucntion es quacFranci*
R egibu s. Principis cft cnim nom inare fiucdcfign aie Pratlatos, Pontificis con firm are: ncq, vllum rcfcriptum fine Principis conienfii cxccutio n i dem an d ari, ncquc fubditi vlla cx caufa a i
aliud tribunal extra patriam citari aut vocari
poíTuntifed omnes caufac, quaecunquc illa: fint,
coram G td in ariiscu iu fq ;lo ci,au t regionis magiftraE Íbus,fiucC om m iíranis,vcrilari,acdifcep tati debent T itu lu s extraordinarius,quo O r- TituluePri»
dinis huius caput, fiue Princeps v titu r, efl:,vt fe cipuSe/garu.
inicribatC anonicH m S.Scruatii, & Abbatem S.
Gertrudis (quod cft celeberrimum acd itiífim ú
M onaftcriu m jV icatiu m q; Imperii adD ietm arfos v fqiin D m ia:finibus,pcr vniuerfamFrifiam :
quem titulum fiue dignitatem M axim ilianu sl.
Caefar pro fe fuilq; fucccfibribus ab Imperatore
& patre fu oFridcrico o btin uit. S c d d c p o litia
B elgica dcq; harum feptemdecim prouinciarum ad m in iftra tio n ejqu ip lu rafcircvo lec, adeat
Francifcum G u icciardinu m , cuius de haere praeclarus exfta tin Bclgicat d efcrip tio n eC o m inentariolus.
In hisregionibusPrinceps alios milites alere non folebat o lim , quam qu iin finibus per 'Militia 0
praefidia crant d ifp ofiti.C-roIu sV . Imperator t'ia circiter equitum m illia m agna ex p a r te Icui-Ara7id<<*.
terarrwatorum c regionum incolisconi'cripfit, éamquc militiam perpetuam & ad omnes cafus Cubitos p aratam c fle , iu ifit, Prasfeduris intcr N obiles & Barones cuiufq; Prouincia: difttibutis,vulgo vocan t T urm as O rdinar as.
R editu s, quos P .in c e p s e x h ifc c c a p t Prouinciis quotannis tres circitet Auri m ilii
con ficiunt,non additis extraordinariis fiibfid iis, & confifcationibus: E t harum quidem tirria redttm,
tantum pais ad Principem redit,nifi in caufis laefe M aieftatis.
Bb
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
REL A-
RELATIONE
DI
F E R R A R A.
DE D V C A T V FERRARI ENSI
R
E
L
A
OI thtin (iafiS Preeipe,anzipure inciaa
'fcü’ hmomtf i tófiderano U qualita im rin
fethe t í ejirinftcht. {Qualitd tfirinfethe
inundo ilfungue del qualt e nato.U State
th t poJtede,Gliameci,0 inemtá. Qualitdintriffichefom le qualitd dell’ animo, 0 d t l corpo)
Perb riferirb tutta U mia ReUtione ad ogn’ vno
dt qutfii quattroCapi.Noédtd, Stato, Amici,0
Ntmici,tífin»knete»Ua$fona di Sua Alte:¡ga,
D i Nob(ltd,0 anttquitd di fangue, 0 Stato
il Signor Duca di Ferrara auanz* digra» lum
ga tutti li Prencipe d‘ Italia ,ecctttuandoperb la
Serenijf. RepubL di Venetia , perche quefia Serenijf.Cafa gidfetucento anni in circa domina la
maggiorparte di quti paeft, chegiifono al giorno
Á’ hoggi fuggttti,hauedo anihe i Prencipi di qutfio Jangue dominati molti altri luoghi, 0 Cittd
d imfortanz*,com’ e il CafitUo d’ Efie, dal qua­
lt trajfetoilnomt, Rouigo, Parma, Piacen'í*.
Hanno hauunli Prencipi di quefia Cafadtuerfi
titoli,ma vltimamente í anno yx.alli quinditi di Maggio il Marthefe Borfo fie hom rato dalí
Imper. Frtderice terzo nella piat/^za di Ferrara
d d titolo di Duca di Mede»a,e Reggio,cotti quti
Priuileggi,honori,dignitdfpreminéHzf30 autteritd , che hanno ü maggiori Duchi di Alemagna.
l l medefimo Duca Borfo del 1451, effendo andato d Roma f u da Papa Paolo fecondo di na­
tione Venetiano, (fi. di CafaBalba il di quattor-decid’ Ápr'tle honorato del titolo di gran Duca
dt Ferrara,0 fu ilprimo il Duca Borfo, eccetuando il Duca di Milano , cht in Italia haueffzj
tai titolo,(fi ha non vn Ducato,ma ti t,tioe Fer­
rara 3 Modtna 3Rtggto, (fibfiato honorato dal
Pontefice, 0 dalí Imperatore di Friu legii di
gran Duca .0 Prencipe deü’ Imptrio. Tuttele.
quali dignitd, (fi auttoritd nonf i trouano ‘ nite
in alcun’ altro Duca d‘ Italia. Et quefio e d fon­
damento delleragioni, chehaneüa liteintorao
aUaprecederá co’l gran Duca diTofitana,il quaItppneado ognifiuofittdioper lafudetta precede»
Xajenfo-
P
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
T
I
O
Q
.
VonIAMia quolibet Principe, imo
in hom inc qutJlibct dotes cú intern«,
cum extrinlccus pofitxconfiderand®
’fun t (extrinfecas dotes ap pello, ftirpc,
ex qnaorcos eft,ftatum quem poíÜdec; am icos,
hoftcsrinternis voco ,antmi corporifq; qu alita­
tes) ideo relation em mcam ad q u a tu o fh x c c a pita redigam, videlicet ad N o b ilita te m , Imperiu m ,A m icos,Inim icos,deniqi ad Principis hu­
ius Cclfitudinem dcueniam.
N o b ilita te ,& genetisru iantiq uitatcD uxF crr a r ix c u n d o s ita lis Principes lon g o poft fe interuallo relin qu it, excepta tamen Sercniífima
Venetorum República. N am Sercniífima h * c
D om us Septingentis circiter ab hinc an nis, re­
gio nib us, qu® m odo illi íu biaccnc, magna cx
parte dom inatur, cú huius fanguinis Princ pcs
iatius quoque iro pttiraucrint, fcvrbes non m e­
diocres olim poflederint.vt eft oppidum Atcftc,
vnde Gognomen dcriuant, R h odigium , Parma,
& Placcntia.H abucrunt quoq; Principes huius
D om us tirulos diuerfos,íed vltimis tcm poríbas
anno 1451.d e 15. M aii M a tch io Borfiusab Imp.
Federico II . in foro Ferraricnfi infignitus eft t i­
tulo Ducis Mutin® , ac Regii cum omnibus illis
priuilcgiis,honoribus dignitatibus, pr®rogatiu is,& iuribus,quibusm a:oresG erirani® D uces ^
cohoneftantur-t
Idem Dux Borfius anno H yi.cum R om am iulíTet, áPontifice P a u lo h u iu sn o m in is ll.na­
tione V en eto , genere Balborum die 14-Aprilis
donatus fuit titulo m agni Ducis Ferrari®, pti
mufq; hic fuit,excepto M ediolani D uce, qu iin
Italiahu nctítulu m obtin uciit, poífidetq; non
vnumyfed tres üucatus,Ferrariam ,M utiná,Re­
gium , fu itq ;á Pontifice Sí !m p.m agB ÍD ucis&
prin d p i VImperij priuilegijsdccrrat:..s:qu? qui­
dem iu ra, & pr® rogatiu® adnullum alium Ira­
li® D uccm fimul iund® vnquam pertinuere.Et
h o c eft fundamentum iurium,qu® i r®rendir in LktumMlcontrouerfia fua aduerfusM agnú D uccm Etiu-¿»<» P>uce
r i* :q u ii n huiufm odi coaccnUone fuperiore-F/<ire»/^y
uade-.
.
De Ducatu Terrarienjt,
*:« m tb g U a m ip a p t / t b e fo f f i y o k lP o n n fic e
dechiarati due ordini dt D u thi, í úno de" Duche
¿ i Prouincie,í oUro d / D uchi di C ittd , 0 que­
fio aecicchepotejfo eedere allt Ducht di S afon ia,
A iB a u iera , di Sauoia, che tutti fono D uchi di
Prouincie, 0 comprendendofi lut come Duca di
Prouincia, Cíoé di T ofcana,
^
piu honorato ordine di Duchtprecedeffe íen z »
difficultdaU unaal Stgnor Duca di Ferrara com e qu ello, ehe ejfendo Duca di Ci t d , 0 non di
Prom ncie,farehbefiato nel fecondo g ra d e,& or­
dine dt Duchi. M a fu a AltezzaeffendoCttransfen ta in p erfo n a , alia Corte della M tcftd Ctfar ea fic e na u rc úo nuouo decr.to aU iqua'tcrdec id ’ A fr ile is y ^ .n tl quale era dechiarato f r i i
Ducht d elí Im perio, the fono in A ltm ag n a, 0
quijloper comprendere S ffo ttia , B a u ieta, Cletící, Lorena, 0 Sauoia, 0 m líIta lia p e r Otte.
r.er F errara, fic r e n z a , 0 M antona ejfere úna
C U ffe, 0 v n o rd m e fo lo , 0 in q u :fia maniera
ñufct tl diffegno di Ferrara. L a htc úeramente
d i qutftiPrencipipendetalm tntcinnanji d C e­
j a r e , che f e hene ¡on nate alcune fentenze ínterlecutcrie, non f i Úede pero fegno im portante, che
ppffia daré d únap/crtepiu he a l í a í r a jperanza
interno alia fent t n ja d .fflnitiua, a n zi C e'artj
$iene tal m m ieranelpro.edere,cheúuoU nutrivele J er a n je a d a m sn d u e . Per tanto hauendo
fa t t a inftan za grandijfim a í Amb.afciateredi
Fiorenza d"ejjer am m efo, non felo ccme A m hafciatort d d D u ca, m a ancora della República
Fiorentina , nella quale inflan Ja ciron /lau a
tutto il negotio no efende d u b bio , c h ele Repub.
Fiorentina precede a l Duca di F er r a r a ií Imper.
in fine compiacquein d o d Fiorenza con dechiaratiene, cht tal atto, 0 fentenza interlocutori*
non apportajfepregiuditio a l Stgr orDu a di Fer­
rara , la qu al deliberatione altro tn fa tto nen
e r a , cheannullareper non diípiacerd Ferrara,
qutllo , che haueua pronuntiato per gratificar
Fiorenjfa. D a quejlo procedere di Cejare, úen
gono Tf.elti dtll'. piu prudcntt dellaC onetnopinfortéche S«a M aefid non v t ra muidpronuntio rcla (entetiiiidtffim tiua , per h f h au en d oí
Imperatore í occhioak' iatereffe piopri», vede
ehe m entre,iht la lite pende ¡puo inognioicone
J a jm e t u r fia fia i d ejí úno,0 d t lí altro di que
ft! D ucht, K a quando haiteffe pronuntiat a la
f e m m ja diffn itiu a poco b niente f i potria promottere d* q 'cUo contrail quale haufffeprontmt i a t o ,0 queUo in fa u o -ed d quale hm effe g'udicatonbi'ari itdto ¡p,nio dafíagratitudm e.quato
f a ú * m dotto h orad a red rfi Cefare propitio ntlí
ejpediüone , 0 d d timore di non alienarlo da
Da Borfofim alprefente Duca, fonoftati cinqut
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
uaderecup icas,fu m m aop¿ o íiu s eft«nn's pr«terk is, vt a Pontífice dúplex D u cú d?claraictar
o r d o : altcr Ducum p ro u in ciarum , alter ciu ita­
tu m ,idq¡ cad e caufa, vtD u cib us Saxonie,Bauatia:,Sabaudi?,qui prou'm ciarum Duccs íu n t,in fw crctur.fed cú ipfe inter prouinciarú Duccs, &
in primo atq; bon cftiorcotdin e connum eraretu r,abfq; vlla difficultate D u :i Ferrari* praece­
deret , vtpote qui D u x ciuitatú non prouinciarú , in fecúdo gtadu & ordine D ocú cópntandus /jucum
fo rct Verú cius C elfitu do cum fcfc ad Aula Caefarca: M aieft tia nftu liflct An 1374 dic I4-April.
curauitjpm ulgari d e c rc tú , q a o ipíc declarabatur locú nabetc ínter D uccs Im p crii,q u iin Ger­
m án.exiftút, il q ; vtcóprchcridcrctur Saxoni?.
Bauariae,Ci¡uiar, Lotharingiae & S abaud i* ü u c ts,atq . obtin eret,Fcrrariá, F lorentia, & M an­
tuam v n iu sclaffi',a tq; ordinis efleD u ce s,& h o c
p a d o F c r ia r i* D ux voti fui com pus fa d u s cft.
Haec cótíou e .fia iftorú Principum adco coram
C aclarependet.vtctiam fi qu ad am in terlocu to
ria: faitentia: narae fin t, tair;en definitiuae féntétia fpcs nuila aftulgeat quia C xfa r ita procedit,
vt am borum fpes la d c t,a tq ; fuftcntet. Idcirco
O rato r Florétise cú fupplicalíct adm itti no tautum vt leuatus m agat ü u c i s , fed etiá Rcip Flo­
rentinae (qua in re totius negotii m om cntú v er­
tebatu r,cü dubio procu' Rcfp Florenci -a Duci
F errari* praeccdatjimp tádcm Florent nofauic,
declar n s , hunc ad u m & interlo ut. riam fcjitcntiam D uci Ferrari* nihil detrim enti afferre Decretum
debele: q u o d d ccrctsm r e ip fa n ih ilco o tin e b a t pre Flerentí
aliu d ,q uam anceriorisdecrecireu oca io n c ,n e 00Duce,
fcilic dirplircrctFcrraricDÍ!,& Flotcntino D u ci
gra ificaret.Ex qu o pru dcn tioresaalici quidam
opiuantur,cius .Maieftatem nunquá fententiam
diffinitiuam pronunciaturá,na<m cú fu * vt lita ­
tis ratione habeat,cogDoícir,dum lispend ctfu b
iu d ic c , fcpoíTcab v troq ;D u cü p lu rim a officia,
atq; o b íc q u ia e ip c d a r e , verum quotiefcunque
diffinitiuciusciixerit,dc co ,co i,tra quem ícntc
tiam tuliíTet, vcl parum , v cl nih 1 fíby polliceri
poíTet: rurfus illc,pro qu o decreuiffet.non adco
p ro m p te C * fa r im o r c m gereret , qu an tum cü- Caufamde-dcm C xfarem cartcroquin proprium fibi efficc- tifa
re ccu aretu t proptct cau f* expeditionem ,ciufq u can mi alienationem lim crct
A Botfio ad pr*fentcm vfque Ducem quinq;
fu eru n tD u ces, B otfiu s, H ercu lcsp rim u s, A l ­
phonfus priuius,H crccles fecundus,& Alphonfii.s fecundus, qui h od ie dom inaiur,eftqi nobiliffimus Princeps non m odo propter to t m aio­
res fuos Principes lin e * m afcu lin* , fed etiam
quia materno laterccx rcgic íanguincGa Ii?deIcendit , auuncuium que cictm agnum R cg rm
Ludouicum D u o d c.im u rr,q u i pares fuit C lauBb %
di*,&:
10
ReUtio
_
que Duth't.Bnfo,Htmlt Primo,AlfonJoPrimo, d i * , & R e n e* ; cx illa natiK eft H cnricut Rcx
Hercolefecondo , 0 Alfenfofecondo, che hoggi pater Chriftianiifim i regis, quem habem us; cx
domina, 0 ó nonfolo Principe nobilijftmo per hac Dux h ic , & Illuftriifimus Cardinalis E tantivalorofi Principi deUa fua lim a mafculi- ftenfisi.
na, maanco perche d d lato di Madre dtfcendi
In huius Principis imperio qu atu o r, vtm ca
dei fangue regio di Francia, 0 hdper Auo Ma- fert fentcntia, in p.im is co liJcranda funt: Státerno il gra» Re Luigixif. Padre di Madama tus fiue ipfum im perium,foli ac regionum quaClaudiadellaqualemarttataconFrancefco,nac- lita s , fu b d iti, vires acrcdicus. A d Statam iluc
que il Re Henrico padre dei Re Chnfitaniffim,
Imperium D ucis Fcrrarienfis quod attinet,cftid
prefente,0 di Madama Rtneamadre di Sua A l- fane peram plum , tum com m odi/lim o lo co iitum. A mari A iriatico ad T yrrhenum vfque in
U z Ia ,fid eÜ lUuftrijfCardtnald’ Efle.
Nillo Stato di S. Altezza quattro cofefideb- longitudinem patet CZ,X. m illiaria: la tita d o Latitudo Du
honodmiogiuditio confiderare. ll State, ilpatft ad maris vfque litus ciici:erL X . m illiaria com - catus,
inft,lifudditi, leforzr, 01 ’ entrate, lo Stato dei prehendit,hoc modo: A Pl im ata ad M agnauacSignor Dura Imolto commodo, figrande,pirthe cam IX fun t milliaria. A M agnauacca Volanum
hadi longhezza dal Mare Adriático al Tireno v fq u e X V IlI. V olano Gorrum totidem : a G o rijQ.migliaincirca,lalarghtzz9ediuerfola Ma- ro ad Venetorum confinia V I. inde ad Fanum
rtna po.migliaincirca,dqueJiemodo : da Pri- S. Am brofij in territorio B on on ien fi, non protna adMagnauaccaq.milia, daMagaauacca cui a Caftelfranco V.num erantur m illiaria: a
dVola»ai%. miglia, da Velana.d Gorro i%. da M u tinaR egiu m X.V, i R egio ad Barfcllara totrCorro d i confini di Venetiani 6. Miglia, da San- dem : om ne ho c fpatium his finibus com preio Ambrofiolusgo dei Belegnefe¿icinodCaftel- hcnfum alibi latius expanditur, alibi coartatur
franco miglia da Modtna dReggiamigli
& reftringitur. P rater Ferrariam D uxinfigncs
daReggio d Betfello miglia i^.ln altri luoghipito d ua s, & principali dignitate ornatas,vrbes p o f­
p dtlata 0 in altri epiit riftretto. Pojpede S. A l. fidet, Mutinam, & R egium , ciuium m ultitudine
oltra la cittd di Ferrara Modena, (ff Reggio Cit- & opibus florentis : in paludibus Adriaticis
id Duca i , popúlate, ricche, 0 potenti, Comac- C om aclum , in,Rom andiola multas arces & cachio.nt’ Paludi dell Adriático,0 moltrtaltriCa ftclla :,in H etruria GrafEnianum ; C arporum
fitllinellaRomagna. LagraffignananeUa.Tof- denique oppidum ,m ultasadres tencntibu' opcana, fifinalmenteCarpiLuoghoimpertante.fi portununii, inprimis vero ad mfcftandi
Fcrmoltoforte,il quale per ejfer¡ lo nei paefe di Sua raria: Ducatum .Eft cnim in m editullio cius p o ­
»d chi ha- litum a C aro lo Q u into Im peratore: qui ad res
A.eperconfeque
ueffe
dlinfeftare li Due hi di Ferrara, f i fuas in Italia ftabilicndas Ducis amic tiam m o­
^ dtfegno
Yegnod’h
fu d a li Impivatort Cario S¡uinto, tht defidera- dis om nibus conciliandam fibi p u .a b a t, ci fcuua per fiabiiimento delle cofefu t d’ Italia ami- di Im perialis loco conceffum , & á M arco P io
earft il Duca Alfonfo, conctjfo in dono d quel Du Carporum Principe ob rebellionem ablatum .
eaperlaparte, che eradiuoluta all’ Impenoper Idtam cnE ctrarienfii D u x S ax oli dom inij periaribelhonedel Signor Marco de’ P ff iy il Duca m utaiionc redem erat:
_ Sed Lconcllus Pius Car- rarhnr„A \.,aTpom
1‘ ottenne dalfudetto Signóte concedendogli all' diaalis Carpenfis pater , nunquam adduci po- ^¿rraje»intontro la Signoria di SaJfuolotNe volendo il Si- tuit,nccprcce nec precio, vt .'n cam permutatio»
quomv
gnor Uonello di Pijpadre dei Cardinal di Carpi nem confcntirct. QuocircaFcrraricnfis,lm pcdettoluti
cedereconueneuolepermuta o prelzilafuaporratorcaifcn ticntc, eum pofleilio n cd ciccit; intione, il Duca coi coafenjbdeü Imperatoreiofcac. terim vero centum fcutatorum millia apud Vctiodelpojjtfo, f i pofeper pre^^e cento milafeun c to s d c p o fu it:q u o s , Lconcllo accipere rccudineUaZeccadiVenetiadiqtialtdinorinoahd fa ntc,Im p erator.recepit, & Ferraricnfi poflcfvolutorr. ii il Signor Leonello riceuere. L'.Impe- fionem Im periali au d oritatc trib uit, & c o n fir ratore poili leuo, confirmando al Duca il detto inauit. F labet vero muli as & magnas com m oStatocon auttoritd Imperiale.Oltre.chtemolto ditares Fcrrarienfis C u ratu s : quum eius d itio,
commodo alio Stato diS. Alt. perche come hb v td i¿ lu m c f t , a m a riad m a rcp crtin g at,& in A detto trauerfa tutto í Italia , 0 hdPortinel d tiatico quidcm a liq u ot habct portus , v t ad
M riAdriatico,comtVolana,fiM;gnauacca, Volanum & M agnauaccam : q u ilice t m agnaliq u a lift ben hora non ¡ono capaci di Naui da rum nauium capaces non fint,non maximis taGabia, ma filamente di Nauilij minori, no» m cn impenfis & lab oiibu s capaces reddi pof- ^^di
dmenoquando Sua A . v/accffe ¿farediligen- fcnt. H orum portuum ,fed inprimis P ad i, flu1 9 ,0
curafifariano capaci di gra» Legni. Hauiorum in Italia omnium rc g is, beneficio, & ^
WBdoJi quuli P ortis, A , 0 ilfiumedel Fb Re doracftic» opcs & iupcrflu* in alias regiones
d i' .........
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
i
De Ducatu Feftarienfi.
de
d tr i fiumi d‘ Ita lia ,no» folopub rictuere
le cofe aü’ vfodelfiuo Stato necejfarii.tímandar
fue¡ ile fuperflue ,m a daré iltranfito d mercantieferafttercj, che dal Piemonte.Lombardta,
T o fia n e, 0 ah rtfta tiv a n n o d V en eti» ,
qm üa C ittd fono tondoni¡\ queipaefi. Ben e
‘ ero, che ejfendo ptanpiano grandemente a lz a to illettod elP bin qu elram o,ch efiarrefotto Ferra ra , 0 p t r ta g h ia r a ,c h i‘ th d c o /id o tta ilR eno fium e dtl Bolognefie, la nauigationt n o n ea l
prefiente cofi facile come p n m a : 0 per opinione
commune quel ramo inpictiel corfo di tempo dtuerrdinnauigabile,quan doS. A . nonviprouegg a con cauamenti come f d coa m o lta jfe fa deüa
C it t d , (fifa t ic a del contado, /enendofiinquejl’
eperaoccu patiio- m ila huom ini incirca.Et perche alia figurtd de’ S taíi b p aefi non h a fia la
grandtTlza , b com m oditd, m a fono due altre
qu alitd neceffaria. L a F o r te z z a , 0 í abbond a n z a , imperoche quel Stato, che non eforte,
nem unito nonpubeffereficuro,t{fendoinpoteñd
di chi e Signore deüa CampagnaCcorrerlo, 0 f o g giogarlo come Curio VIH . R edi Francia fcor fe ,
0 fo g g io g b il Ream e di Neapolt : Sultán Selin
principude Turchi ía n n o i j i^ : (fi i / i f . ligran
R egnid’ E gitto, ( fi d i Soria, 0 vltim am ente
Sultán Solim antam aggior parte d elí V ngana,
ilchenon h au erianofattocon tan ta fa c il it a ,fe
in quei paefi foffero fía t e f o r t f f f t ineontro de
qu ali fifo ffe r o tto í impeto de nem ico, (fi ilm e defimo auiene del paefe flerile , nel qu ale m a l
ageuolm entefipubprocedere, 0 manttnere con
v itto u ag lialav ita diquelU ,cheguardnnolefortezze. Dico, cheper quefii due rffretti lo Sato di
Sua A . em olto ficuto,perche efortiflirr.o 0 n o n
m anca d i‘ ettouaglie an zi gli neauan^fiin gran
quantitd. C i fono m oltt fo r te z z e . Ferrara,M odena.ReggiOyCarpi, Bír¡elleful Po S edolanslFri
g n a n o,C aftd n om ,(file VerricheneÜ aTefcana,
0 G ra fflg n a n a . H au en d ofin qm p arlatoin gentrale dello Stato, (fi paefe di S. A. parm idijcendere a d alcuni parttcolari d' im portanza.
Et per dir prim a alcuna cofa di Ferrara, fa p p iV .A . che F erra ra ,h d d iíin u ito 6.b 7.miglia,
0"etenutafortezzain efru g nu bile,p erch edavñ a p a r te , doue t damuro vecchio cirtondatae
diffefad alflu m ed elP bin lu og h od ifofja, ilqu aUeffendo dilarghezzaeen topaffiífin en ptffendo
tffere pajfato a g u a z z o , la rendeficunffim a. l l
rim an en tebg u ard atod » bellfftm iballoatdi,da
"' C“ o rtin
' a, da
■groffj
' Terrapleno, dal atghi,
groffa
& profon dtfoJp , 0 h a commo dita di poterfa r e
ritirata: aliequalitutte cofe s aggiunge, cheper
efftre tltttreno húm ido,(fipaluctofo nonpub ef(irem in a ta , (fi ilcam po nemico daüa parte di
I t íim o lm o n o p flp q tr a m c flm , n on tantoper
la ;
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
iy>7’
e x p o r ta d , & neccíTaria aüundc con uehi qu e- uatÜDpdmis vero mercibus ó m n ib u s,q u * éPed cm on tio,L o m b ardia,T u fc ia íiu e H c rtn d a V c
nctias tranfportantur , Fcrrarieníis D u catu s ■
tranfitum pr?bec. Vno tamen non exiguo lab ora tin c o m m o d o , q u o d P a d i(v c l potius ra m ic ius)alueus o b ftr u d u s , Rcni m áxim e fluminis e
Bonowienfi territorio decurrcacis im petu accum ulatis arcnis , ñau gationcm in fia F crrariam difficilem reddit: vt verendum fit, nifi opcribus & m olibus flum inis curfus admuecur,
nenau gario plañe in tercludatur. J ed h u icin com m od o D u x m axim isim peníism e 'etu r du¿lis hinc inde foíIis,aIiifque excitatis operibus,
quibus circiter zo. h o r o in u n l^ illia qu otid ie
occupantur. Q u on iam vero nec am plitu d o,ncc
com m oditas fol® ditionem a liq u a m , fccuram
ac tutam reddunt, fed dúo praterca rcquirun»
tu r , vt fcilicet cadcm tam natura, quam opcribus munita í i t . vtque rerum om nium neceílariarum copia ab u n det( facilcq u ipp c cíl copiis
praualcn ti regionem nullis m unitionibus íirm a tam , fed om nium iniuriis quafi expofitam
occu pare, acfu b iugum m ittere : vti C arolus
O d a u u s Galliarum Rex regnum N c ap o lita num , Sultanus Selymus Anno M D X iV . &
.
M D X V . itg y p ru m & Sydam: eiufque filius Solim anus m agoam Hungari® partcm d om u it;
^
quod tam facilc nunquam ipfis futurum era t, fi
vel paucis m unitionibus regiones e * fuiflent
‘
firmar®, quibus oppugnandis piim um cum que
acerrimum h o ílis im petum fine dubio frcgiffe ñ t; ncc vero ílcrilis & a b annona inops regio
diu contra boíles fe tu cripo ffit, pr®fidiariis neccíTario com m eatudcftitutis) quum , in q u am ,
ditionis fccuricasin duab. pi,®di¿lis reb u s, m unítion ibu s fcilicct & com m eatuum copiapr®cipuc pofitafit; Fcrraricnfcm Ducatum con tra
vim quam cunq;firm iílim um cfle affirm areaufim .v c p o tc q u im u lta lo ca h a b c a tm u n itiflim a , •
fcrcrum om nium ad vitam neccíTariarum incred bilí copiaabunder.
M unitiones pr®eipu* fu n t, Ferraria, M u t i - '
na, R cgium , C arpi, Batfclla ad iipam Padi, Sc- Munitiones ‘
flo la , C aílellu m nouu m , V c rtu ca in H ctru ria , Fír74«í»/?í •
Graffinianum.
Dutatsee
Fcrtaria M etropolis totius D u catu s, vnde & FeffMta» ■
cino m en,am bitu com prehendit fex aut feptem
m illiaraíTuum : Vrbs inexpugnabilis fcrchabctur. Ab v n o c n im la tc r e ,v bivctu ^ lo m u roc¡n¿la e íl, Padum habct pr® terlabcntcm, qui par­
ti illi, veluti am pliffima fo fla , pratcnditur , &
ab om niaíT ultututam rcddit E li enim Padus
ibi lacus vltra centenos paflu s, ac tant® profund itatis, v t nullibi v ad otranfm itti p o ílit. R eliqu a víb islatciafo itiffim isp ro p u g n acu ü s v al-’B b 5 j.
locxaf-*-
R e ld tio
lo craíTo adtnedum & Ia to , & íbflis profuodif
•la J t a x a t a , e h t j renden d B aloafdt gtAndiff i » * commodttd di offendere^, , quanto per c in d a funt. Q u u m folum £c humidum & aquofum , cuniculi a g i, aut munitiones fuffo.
í acqtca , con la qualem [u a A lttz z a pue aldi nequeunt. Q ua Francoünum fp e d a t, hol-sgartj.
La Cittd femolto b eü a, h¿ be'li/f¡me/lrade->, ítium caftris obfi eri non p o te ft, non proptcr- '
honorati P al tzzt. C h iefe, 0 M onafterij, 0 il ea tan tum , qu o dp lw i cíes illa cx vrbici, propuqnacul s tota in hfta i , verum etiam aquis
C afliU ohcbitationtdi fua A 'tez z a , com m odtf
0 rui peílit. Vrbs ipfa plateis peram plis, m a­
fim o peraUoggiare ogni gran Corte. Vi fono ¿ o
gnificis palatiis ,a c* d ib u sfp lca d id illim is, in­
ftalle d tfu a altez z a ndle qualt mantient di confinu» da trecenrofo quattrocentO CauvÜi v iep o i primis vero augnfta Arce exornata cft. Eft
per tom m od'td de fu ddniiofludiepublic» di tutquoquc ibidem celebre litterarum G ym m aU C a ltri, 0 fcttn zz), 0 fo n o d a lle communitd . fium ,in quo praeclari v in hum aniora ftudia, lulon iottt molti dottori cdebri nelle loro profejfio- riiprudenti m & Medicinam profitentur. T et- Solifertili.
m .llT trriiorio di F errarse iuttopianurt. D al ritorium vrb: fu bicdu m magna cx parte piaP b, R t n o [ 0 C an d e dt Modena d ig ra m éta n ­
num cft F a d o ,Reno , & C ana i a M utina d u d o
ta fertile, chefeiW acccltoe buono m andafuo’i 1 rig atu r; folo tam fe r tili, vt fi bona fit raeifis,
d u etetzt ¡feém ed to irela m etd , feépejfim o , 0
duas tertias: fi m ediocris, fcmiflem frum enti
ficrilifitmo le ne au an za piu tofio alcuna quan- ad vicinos m ittat : nunquam vero tam ftcrilis
t itd che g im e manchi.
fit, quin fupcrfitpotiu, a liq u ilin c o lis , quam
Ferraría, 0 Romagna fenofeudi della Santa defit. Ferraria & Rom andiola fcuda funt fcu
C h iefa ,0 nepagail Duca fii mila fcudi Panno praedia fiduciaria Sedis Romanas: pro quorfi in01 Papa. AlFerrarefec/onfinail Papa eonquel di ueftitura Dux qu o tm n is Pontifici dependit fe­
R auenna,í¡rdt Bologna,il Rauennefeé affai Ion- na f.utatorum m illia : Ferrarienfc territotium
ta ;o ,m a tlB o la g n cfts’ accofíadqu attto miglia confine eft Raucnnati & Bononicnfi, SedR a*
dt Ferrara: confinaparimen e son Venetiam con u en n aab ip fav .b e Ferraricnfi admodum longe
la útüa della Palifella. ll Come della Mirándola diftat: atB onon icnfc territorium vix qu atuet
fonfina con quello di Bsnedetto Caflello delFerm ilii'tib u s abipfa vrbc abeft Venetorum c t­
rarefe ricco, populato affai. ll Duca dt M aniam fines attingit ad villam Pclafcllas:Mirandutou a ptr I' vltim o con la Stella.
lani Gom itis ditionem quoqj ad fanum S. BcrM o itn a é C ittd molto a n ti'a 0 e r a d tempo
nardi h ibct finit m a m , ad Stellam vero o p p i­
f ie Romanicapo d elí Imperto di Lom bardia, aW dum ,M antuanum attingit Ducatum .
,
horanom inata Galiia Cifalpina. E C ittd muni­
M utina antiqua valdc ciuitas, Griliae Gifalta ,grande. 0bell'tcofx. Ilpaeftépartecam peflro
pinas ol m . quae hodie Lombardia d icitu r, fu- Mutiiitúrk
m o ‘to fe rtile, 0 Je c ia lm en te di bu on i, 0 deli- it caput. N atura & opere m unita cft A c m - 0
eia tiv in i, pareemantuo'b. N ücmontagne in
pia : ciucs opulenti funt A bellicofi. T e rrito ­
quella parte , chcé nominata Fregnane ,ú ic la
rium fertile h a b c t, A inprimis vini optim i A
F o / t e jz a di Sefiola luogo X impor tan za per ilfi­ d clicatiifim i ferax, vbiin collcsaflurgit. M o n ­
to ,0 per í a te,0 ben g u a rd ata d afu a Alt. per
tium ei p r ti, quae Frcgnana d icitu r, Sextula
effer’d i confini d d P a p a ,0 dt F-ortnza.Confina
infide loci ing nio A fitu quum opportunus,
il Modonefe co’ 1‘ Boiogne/t, 0 .Mirandolefe, 0
tum prxfidio A arte munitus v^ dc locus, q y od
p tr v ia de’ M m tt, m a molte miglia dtficofio da in ipfis Pontificia: A Florentinae ditionum c o n ­
M odena co' l Signer Duca di Tojcana.
finibus fit pofitus. Mutinenie territorium con Reggio feancor Ut C ittdfortzj ¡pope’at a , f h
term num cft Bononienfi A M irandulano, in
tdtficata dal Triumwro Lepido, 0 da lui no- nrontan s vero iocis , fcd multis ab ipfa vrbe
mmata Regium Lepidi, ddifferenzadi Rfg
m illiarib u s, Florentini quoq; Dueis im perium
gio di Calabria, ií paef feparte campejlre, 0
attingit.
parte montuofio , 0 hd oltre la Fortezzadt Reg­
Regium Lepidi, quod a M arco uEmilioLc.i(.
gio , Rubiera, 0 Berfeüo. Rubiera fe contro lo pido T riu m u uo cognom en accepit, eoque ab ffStato di Milano, 0 contra q a i di lAontaua, e o , quod ia Calabria ficum e ft, diftin^ uitur,
ten h quali confina tl Reggiano, 0 di piu co’ l vrbs cft lauta , n o b ilis, frequens, m unita: folo
%-gnor Duca di Farma, 0 con It Sigo dtCo.
fira valde fe rtili: K cop u lch ro amoeno. T erri­
reggio. Il h/larchefe Ntcolo Te'zo ottem zj í
torium partim in cam pos & planiciem icfc ex­
aunó 14 11. Reggio dal Duia dt Milano. 0
p lic a t, partim in montes atcoi itur. PrjEterRe­
doppo ü D h a Borfo comehb detto Panno t4 ^ }.í gium Rubctia eftcaftrum firmilhmum , A B crhebbe infeudo irfiemt con Modena dall Impera­ Iclla : R u bcna ditione / M cd iou ncnfcm fpctore. Vlttmamtnte Cario ^ i n t o , Atbitro eletto dlat: A D ucatum M autuaniim ; cu icon fio c cft
Reg.cfis
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
tfir
B e D u c a ttt F ír r a r ie n jt .
tía Clemente F I L 0 il Duca Alfonfo fronunttando comratlBap<*,»dgiudkbquefii Ducatial
Signor Duca.
LaGraffignanaepartedella Tefcana,fifono
m ejfa mmieredt /<rro , cht danno non poca comtnodtidal Duca. Nellamtdifima Proumctadi
p a ft¿teU Fortezz» delle Verrucule,cheefortezza mumttjfima 0 quefto e qud tanto, tht hb d
dire d ¿oftra A lt. del paefe dtl Stgnor Duca.
^ a n to a’ fudditt ji deue conjtderare je fiano
belltcofib imbelli, fe quieti, f i ¿bbidienti 0 fe.j
amoreueli d t loro Prtncipi, perche quefie qualitd
fono di molta importanza. Sultán. Selinnonp. r
aitro dtliruffe in poco tempo tl Regno de’ Mammeluchi ,fe non perche Upatfanrerano molto ¿tilij 0 malfodufattidtquel Gouerno. Nella guer­
ra d i
la Republ. di Fenetia oppugnata da
tu ttili Principi Chrtftiani, non hebbe contra le
loroforXemaggior Prejidio, cheí amor di Popoli,
acqutfiato ton í humanudbontd, (ff giufiitia,
¿trtu proprie di quel Ser Demintoúipopolt dt que­
fti Statifono hellieefiajfat fiJpeetalmemela Nobtltd f i portano fomma affatione alia Cafa a’
Efte. Etjoño i Lembardtdi natura hq aiett, f i
indomiti.
§uanto alie forze di Sua Altezza , oltrt la
guardia dellafua perfona che e di cinquanta Cauallileggitri,fi cento Thedefchi tutti huomini
eletti. hd nella C u td 0 Contado le jue milttie,
the pajfano il numero dt vinti/eítemila, 0 fono
di buona gente. Haueria poi commeditd dt fare
de NeatU buena, finumei ofa Caualleria,lt qua­
li Nobtlift dilettane affai del meftiero delí armi,
come qutlli cht in nejfun’ altra ceja ft e jf rcitano,
f i hanno per la maggior parie¿edute le guerre,
p m ht ntffuno deNobtltftimajfienUert, 0 impe
gnare le pojfffioni ptril Jeruitio dtl Prtncipt, 0
auanzareú compagno. Diartiglitria , 0 muntíiom dt guerra Sua A lt. e dbaftanz* 0 lonuenientementefornica.
L'entrate di Sua A lt. montana aüa fomma
di cinquecento mtlafcudi a' ore íannoConJiftono
qutfie entrate per la maggior parte nellt GabtUe,
ptrtheneüa Ctttdcon entra cofa alcuna dt molto
9ptccielo valore, che ftaper¿fo della C ntd » o
fuori ft porta cofa alcuna, che nonfipaghi la decimadelfuogiufto ¿alore. Parimente d‘ ogm tontratto, d’ tmprefiito , b di donauone ,bdt qual f i
¿Oglialtra co¡a jipaga la dtciuoa. Caua partmtntt Sua ^It. gran renUtta deüa Falle diC.omacchto,n*üaquattneprtmi Strocchi d’ OttoirefiNtutmbreftptgltanoAngutUe, 0 Cefaít
aUa valuta </<40. mtlaf.udt, lt quali pefci affumati 0 falatifimandanoper molte Ctttdd' Ita.
lia. Majopratutto rende molto ¿meíeníratadi
ShaAlt. il njfijtfo cht ogn ¿no hd aüi j'uoi vffata li
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
v t «£ Pfffici-patai'
Rcgienfis vrbís...................
territorium
" arm en fi.& d' om in•io C- orrcg ian o . R e g i im N i­
P
colaus T ertiu s M nrchio Ateftinus a D uce Me- ’
diolaucnfi anno M C C C C X X l. obtin uit: poRea '
vcro an n o M C C C C L l I . B o r f u s , v tifu p ta di­
xim us,fiduciari? cliente!? nom ine vna curaM utina ab Imperatore acccpir. T and cm C aiolus V .
Im p cratorin terC lcm cn tem V I I .& D u c c r a A lphonfum arb tcr <lc(ftus,duos bos Ducatus M a
tinenfem & R cgien fem ,A teftinoadiüd icanit.
Graffiniana T u fc i* fiu e H e tr u r ia rp a r s c ñ ,¡n Graffíniaía.
qua ferri fu n tfo d in * , ex quibus Dux m agnum
percipit em olum entum , in eadem p tc u in c iam
ipfo aditu Verrucula c i l , oppidum m unitiiilmum. D c c x ttr ii nihil addo:qi
defcriptio
cxC h o rograp bo rum libris peti poteft.
In fubditu
Infub ditis haec praecipue conlidcranda funt;
atttnvtrum bcilicofi fint an im belles; quieti & obedientes,an turbulcnti;Principem ne am ent an o de­
rint ; quarum rerum confidcratio non m g n i
tantum cft m om enti fcd multum ctiam ad c c n '
fcriiandum & deftruendum Principatum facit.
Sultanus Sclym us M am aluchorum rcgnum in
oEgyf tonullam etiam ob caufam brcui tempore
radicitusdclcuit quam quod iubditi plerique omnes nequam tflc n c , & T u icicu m Imperium
peflim eodiflcnt. H o d icq u id cm Galliae paccm
nihil m igis turbat,quam in qu ietain co laiu m S c
turbulenta in ge n ia , quibus pace diuturna nibil
m olcftius A icm poribu sLu d ou ici V l.a d F ra n cifci II. vfq; regnum G alli bellis cxtern s diftcnti.au t fines fuos defendere coaifti.pacem iiitcr fc
colu eru nt:atnu nc,pacecu m vicinis vnd iq;co m
pofita,arm a m fea ipforum vifccra, & centra R c •
gcm ipfum conupttcrunt. Q u o so d iu m ,q u o s am orpopulifrurftus foleant p;rcrc , plurima ex­
empla dcm onftrant. Q uam cnim al ani ob cau- Subditorum:
lam Alphonfus A ra go n i* rcx N eapo litan o rc- naturaturg no cia ftu s cft, vltro accito C aro lo V llI.G allia - bulent»
rum rege quam quod fubditis parum charus cf- multtu infci l At quum G alli multa & ipfi licenter contra uexit ¿ l ifubditos patrarent; iidem qui G allo san teaccer- qut ralamifiuerant,ad Ferdinandum regem defecerunt. I- taPtt.
dem fubditorum a m o r & bencuolentia Francifcum Mariam V ibinatum D ucem ,á Leone X. P.
M. D ucatu eic¿luro,rcftitu it ac reduxit: codcm quc munitus Alphonfus I. F errati* D ux Iulii I Í.
Leonis X. Sc C lem entis V I I . Pom ificum Ateftinat fe m ili* infeftilfim orum odia & inim icitias
accibilTimas fenfit quidem , fcd fu perau ittandem & con cmplit. Superiori qu oqu c tempore
11 u ft ilfim * Venetorum R e ip u b lic* ab b o ftibus vndiq; circum felT»&oppi'gD ac*, nihil tam
prxlid iofiiit.qu am fubditorum amor & bi ncuoIcntia, multis n -m in ibu s, fcd inprimis hutr.anita tc ,iu ftitia & d em en tia acquifita S c d v ta d m - -
orum
------
'
Relatis^
; fl tali, i quali foM lafristifare Í vfficio Urefenza
alcuna,'orte i ’ impedimento perche tale eil vale­
re dei Principe, & h Principi fono ‘ biditi tanto
, quanto vogUom , 0 fipub dire congtan ragione,
che-iobehe'íl^afiaiintruodell’ Imperio. Lagente minui af; guardapoi da contrahandi,0 dal de
fraudar il Ft/co, perche non fola perdono tl eontrabando, ma pagano lagabetla Uoppta. (fijono
coniennati d beneplacito; ondepagande ciafcuno
. queüo che deue,í entrate fono grandi, 0diuetrane maggiori per te bonficattonidtl paefe poflo a
Marina Non fonopoi molto grandi lefpefe, che
.fa Sua A . nellaguardia della per¡on* .fortezfe,
prouifioni de Principi dei 'aiogue, A m b. 0 altri
perfo.oaggi, in donatiui,inraceoglter foraflieri,
in fabri che, nel viuere deUafua Corte, U quah e
moltofpUndida,0 honorata, fendo in eJf:prouifionatt moltt Signori,0 gtnttíhuominiFerrarefi,
0 dello Stato,(fi/tnalmetenellufialia,ntlla quale
¡fono fempre trecenta b quattrocento cauaUt effen­
do la maggior flalla di Frtncipt d’ Itaha. in fom­
ma tutte queflefrefe pofono importare da ducen­
to milafcudi incirca. Dalche confiderando che il
Duca Hercolepadre di Sua Alt.preftb ‘ u millio­
ne,0 mezo d’ oro al Re Henrico,(fi the noafipub
credere, cheprefiaffetutto il fuo, ffi confiderato il
tempo grandifftmo, cht Sua Alt. regna pacifica­
mente, f i pub credere, che fia Principe pecuniofb
di dtect miUioni d' oro perferuirftne in ogni occafione dt guerra,nel qual tempo hauendo theforofe
htn fatto, cheli Prtmipi nonfiane afiretti ad aggrauar molto didinari li fudditi ,li qualiftruone aW horaeon laperfena,ffi pattfconog í incom­
modi deüe guerre: ffi quando tl Principe hd bifogne de lotoftruitio, epericolofa ogni loro malafodisfuttione, 0 tanto piu dtue quanto e quieto, ffi
pacifica ilprouedere di non effere dal btfogno aflretto ad tjacerbarli con efiraordinariegrautzzt
eccefftut. Et fe in tempo dtguerrapenfa, 0 confiderainqual mode habbiad fa r ia pace, hd da
penfareinqual modo habbia rictrcando il bifogno dfar la guerra ,maper rit ornar' d propofito, in
Ferrara il Signor Ducahdfama di affai maggior
theferofrdgi huomini dt maggiorgrado.
Hautndo fino adeffo ragionato dtlla Nobilita
deifangue,ant ichitd dt’ Dominii dt S. A . Stato,
paefe,0 fudditi, deüeforze, ffi entrate d’ effo Si­
gnor Duca , feguita ch’ iodifcorra fopra h Princi­
pi ‘ icini amict, ffi nemici, paffo importantifflmo
neUe cofe d> Stato, ll Signor Duca confína con la
fanta Chiefa, conii Re Católico,cen li Sign. Ve­
netiam,con It Ducchi drFiortnza, Mantona, 0
Parma,con la Rtpubl. Luccht]e,con li Conti del­
la Mirando la ,0 Signori di Coreggio. Fdprofeffione d’ efferebuonfigituolo.&feruitore dalla fan­
ta Chitfa, come quello, che t Principe Catholico,
ffi
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
ftitutum Boftrum redeamus; populi Duci Ferra.;
rienfi fubditi bellicofi admodam funt, & Atcftin® fam ili» am antiifim i. N o biles iupnmis. In
vniuerfum vero Lom bardi (q u oiu m regione ii
magna ex parte comprehenduntur) natura in­
quieti Iunt & feroces.
Ad v irc sq u o d attin e t,h a b e tD u xp rsc e rc o rporisitipa o r e s ,q jiq u iu q u a g in ta Iu n t equites tu
Ic u isaim atu rs, & ccntum Germ ani pedites le- torti,
d iflim ita m in vrbc quam eius territorio lupra
X X V l l . hom inuin m illia armis aíTuetorum.
quitms ad omnes cafus vti poteft. E nobilitata
quidem fi opus fit, id em m .gn u m cquitum nu­
merum poifit colligere. Armorum enim traólationc N obiics hic maxim e dcledlantur acp lcriquealiquem milici® vfum & cxpeuentiam ha­
bent ;aiq u c facultates fuas o m nes, im o vitam
qu oqu e in Statu Principis fui dcfcn iendo piofundercnon dui itarent. 1 orm eniiS vero a lifque bcl icis com m eatibus idea. Du.x aon m e­
diocri.cc eft intt'Uiftas.
Reditus omnes excurrunt ad,
'
Rtdhtu.
rena fcutatorum m illia : rnagu ^
d ig alib u sc o n fiftu n trq u u m in V b c . .
,gi~
um rerum exportetur au im portet •
j i. i
ma pars iufti valotisfolu atu rU etim .eqa . i^.ecX
omni conrradtu cmp¡ ionc, loc a tio n e , vcnd tio ­
...
ne,d on a tio n e, Ducis arario pen luniur.
N ec
co n tcm n en d u scftrcd itu s.q u rm D aim cn fib u s
Oiftobri & N ouem bri á ftagno C om aclin o (C o macchio vulgo) percipit, v bi incredibili Ccphalorum & Anguillarum copia fifccliis e xcep ta, &
fale dein con dita aut fuoi o ficcata, ad reliquas
Itali® ciuitatcscxpoctatur, adeo vt quadragena
exhocpifcatur® genere fcutatorum m illia q u o ­
tannis conficiantur. Sed nihil Principis ®rarium ®que auget ac locupletat atque O fficiariorum fiuc Magiftratuum rcip ed u s, qui finc vllo
im pedim ento m uniafuaadm iniftrant.ac fubdi­
tis quod Princeps iuíTerit, im p e ra n t: n cqu chi
vcl minimum quid derrciftarc aufint. E t vero
firmiifimus Imperii ncruus fubditorum cft obcd ie n t a : vulgus hic nil « q u c c a u c t, quam n cfifcum defraudaíTc deprehendatur: fiquidem deprchcnfi non mercibus tantum priuantu r, fed
posna ctiam arbitraria multantur. Sic igitur v
n o qu oq u efin e f a u d c v c d ig a lia atquc ciufmo*
di onera folucntc fifcus fiuc ®ratium Principis
valde c o llo cu p le tatu r: neque exiguum cm olum en tu m in d eacced it, quod hom inum cultura
adlittus maxim e manfuefaiftus ager,femina fiue
fruiftus m agno cum fcen ore reddit.
P orro cipenfis non ita m agnis D ux grauatur.
In vniucrfum cnim fu m tu s, quos D ux facit ia
fuam ipfius perfo. am,pr®fidia, p cnfio ncsincog Q atos,d onatioaes, exteros excipiendos, fabri­
cas,
--
B e BucatH Ferrarienjí.
-m
0rel({¡ofo«Jfai.DtSaAíaeJÍdCefareaéiuonpAtente, 0 Íeruiíore,0all’ ittcoairoefaMaejidlim ofira d’ am are,0fttm ar’ affi4ÍeJfoSignorBU‘
c a , 0 ne diede fegno manifefio neltempodi Pío
Quarto,0e¡utnto.O jferuaÍHa A lt. la Repahl.
di Venetia,0 defideragrandementejeruir ta,(omequello ihe conofce la grandezja, 0 liberta
ftía, 0 v id e, chiípntra nemici non pub hauer t j
n
t
ó
/
^
h i -¿M afflitta 0 eshaufta, 0 n o n affettionata
cas,aulicam fam iliam (quatfplcndídiífim acft,&
N o b ilitate domcftica ab u ndat) ftabulum ( in
q u o q u ad rin g cm i fercfem pcr c q u ia l n ru rjad
bis ccntcnafcutatorum m illia afccndunt. H c t- DiuitUUafi
cu le sq u dem Ateftinus Ferraria: D ux H eücico mm.
G allorum R egi dcci'cs quinquies centena aurcorum m illia m utuo dcdit: ncquc vero ctcdibiLc
cft,om nem illu m fuam pccuniam erogare v o lu ­
iflc ,fc d & a d fuas H cceflitítesaliq uid ,& fortaíTc
plus rcfcruaíTc. C o n iic iu n tn o n n u lli, quum to t
gni Joño'in mano di Miniftri auarijfimi, 0 amÍKtiofiJfimi. De g í Alemanni conofce non poterfi
vakre/enzainimicarfituceiliPrincipid’ Uiilta,
0fenzam ittere fotto fopratuttelecofe diuine,
0 humane, fenzainfeflareilfuo flato , 0 macthiareilfuo nome-xhe alíintontroUZignori Venettanifl)<tovicinilftmi,0 petenii,0 coníautto ritd ,coa le/orjc,0 enz*giujla querela d’ a í
cunopoffonom-ntmer¡o,0 qu fttrijptitifaranno che Sua A lttzza jempre riuerir aquella Re.publica
C onliD uchidi Parma,0 di Mantoua,tiene
%ua Altezza buon* intelígenza,0 pareHt. la,fi
perchegUf i fonofempremoflrati buoni ami i, com t ptrchev:uono¡ottolaprotittwne dellaChiefa,dell’ ¡mperio,0 d dR e Católico,
D el Duca di Fiorenza fequafi fup erfluo ch’ io
neparlij perche della compeí eaezacheé trd quefii
PrincipiV. Alt.émolto ben informata t Nondimeno d vfo de’ Prtnapi tengono i loro penfiert nafcofttfin tanto, chefiapprefenti buonaoccafioncj
■
dipaleJarli,0inapparenza dimoflrano di effer
, amici Et quefio bafia quanto d iPrmctpieonfinanti.
Mdperchefonogrw Piin ipi í Imper.0 il Re
di Francia,liquah fenon confinano con loStito di
Ferrara,poichelilorofianfono ali’ Italiacongionr
ti, 0 di tanta importanza, debbono effer confiderati da cht difcorrefopra alcun Prencipe d' Italia,
tocchc'b anchi brtuemente delle loro M-,efld II
.Padre,0 Auo difua AltíjjafonofiatiFrancefi,
íomeé noto al mondo, 0 /tea A ltezza come figlt■uoiodt Madama Renca fighuoladt Lutgtduodecmone’fuot primi anni andb nFrancta , 0 co’ l
valorfuo ,0conlaltbertds’ acquiftblag atiadel
Re Henricofiue cugino, 0 fu a v a to , 0 honorato
dal Re Francefio fecondofuo nipote, 0 hauendo
dómale, the non gli foffetore fili fiuoidinari , 0
tht il ^'gnor Ducadi Fiorenza per Í auttoritd
della Regina Mad'c fuffe piu (limato da quella
Corona, s’ incltnb affai alla parte Spagnuola , 0
Jmberiale;pure f i trattiene ancora lamiftd della
CafddiFrancia,0 h*inqHelRegnopmlivinti
mila fcudi d' entrata.
L ’ Im-
bclli tetnporeytipóíE c. Qua: fancrcs m agni cft
'
m o m cn ti, nc fcilicet Princeps ingrucnte bello, '
tum . quum populus om ni belli tlade v e x a t u r , ' "
-trib utisqu oq u cfub d irosgrau are atq u citaaffli.{ftioncm íupcraddcrc ncccíTc b abcacj qua quidcm rc in c m n im c tu n ih ilé ft pcticuloíiu s. £ t
fanepublica etiam hom inum fam aD oxF crraricníis r«i num m ari» facultatibus & pracfentanea
pecunia ctiam potentiífim sa c m axim is Principibus non par tantum ; fcd fu pe.iot qu o qu c eíTc#
perhibetur.
.Fcrrarieníis ditio finitim os kabet Pontificem aí«»'ífD«R om anum , R egem C ath olicu m , Vcncto», D u- ci*. aut ine*
ccm Florentinum , M antuanum , & Parmcnfem, »»<«.
Rcm p. Lucenfem , C om ites’M irandula:, & Do*
m inos C o rrc g ii,P ontificis Ídem & Sedis R o m a.
naseftobferuantiíTimus, vtpotc C atholicus inprim is Princeps & rcligiofus,á qua ctiam obferu átian u n qu a m d eiled ct, q u am diu pcr Pontificeslicebit. Huiu>quidcm auus Dux Alphonfus
a lu lio 11. Leone x i^ L le m c n t c V I I . diu ac vchcm enter fuit exagitatus; huic qu oqu c,qu i iam
rcrum .potitur,PiusiV,:& Pius V. m u ltu m ncgo'tii fic eífiu etu n t: in ftigan tc máxime D ucc F loren tin o , ob duplicem , d cfale fc ilice t, & finibus
conttoucrfiam . Illa quidcm dc finibus cu m ag to
B ononicnfi vctus admodum c il, & á V cn ctiso lim tempore Borfi Ducis arbitris cicd lis, decifa,
determinatis finibus quibus iam lo c o m ü tis ,&
ífignis ab btis , nupcr cadcm qua:ftio exagitari
ccepit. D c fale controuctfia non m inoris etia m ,
eftm om en ti H abcnt cnim Duccs Ferrarienfes^'’ 7^
falis conficiendi antiquitus priuilcgia,nifi iuílis
* priuilede caufisid Pontifex vetuerit, hac tam cn conditio n e , v tF c rrjricn fisccrto p rctio m agnam falis
vim c Pontificis ditione ad fubditorum fuorum
I»M tf.
vfum com paret. P oftcavcro Pontifex Ducem
ab faJc conficiendo abftincrc iuifit, quin ctiam
C om m iifatium in ipfa vrbe Ferrar cofi conftitucrc v o lu it , qui Sedis Romana: nomine rcm
falariam procu rarct.& ved igal perciperet. D u x
ceontrailludpraetcndcbat,ab A u o fu o Alphon*
fom utatis c o n d itio n ib u s, praiudicium fibi Sc
Cc
fuc-
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
jTüz
Relatio
L ’ Im pem m ccnti StrtnifimifuoifmeUimoftrxinfinitoam!reverfofHi*Alui/a,0 tontut.
to the per la merte della Serentjjima Duchtjfa
Earbarailparentadc fra loro fia dtfciolto, dara
perbíamoreaolizIaJaqualeflSignorDucaconftruaconogni Jorte a’ ¿fficio.
Cortli Frtnúpi dtÜ Imperio, 0 ffecialmente
certgiEtetiori Palatino, 0 lajfonta.trenctpidi
digmtd,auttorttd, riu h ezza , f i forze maggiort d eg i altri , tiene partitoUrmentefintta
amititia yfibenfftjfoco’ l me^o a Ambafciaton fi¿ ifita n o ,0 d tempo dt Pte ^ a r to , quei
Preneiptfecero offerte grandijfirhedjuaAlttzza
promettendogU ai ventreingroffo numero di CauaUi, f i fantt in Ital. a ddanni de/uot nemici.
dalchefi¿ede, che quefio Duia non meno debbt
effere fitmato peri'amicitie, chetitnt,the per ii
fiato chepoffitdt.
Mirefiahora dparlaredellequahtdintrinfethedt Sua Altel^a}. f i quanta al corpa parmi
grande,fiproporttonxo.fidifatciavenujla,fi
g ra ut.fi anco molte robufia, f i gagltardo per í
atddt^j.anniinchefttroua.Hahaumetremo* g li,la prtmafiglimia dei granDutaCoiimode
Aitdtct.lafeceda/oreUadilia Maefid Ctfarea,0
qitellaehehadipTtienteJereHadelDucadiMantoua,ne/itdperqualaccidentenonhabbihauHtifigliuoU; mala cammune opinione e, che fia
inhabile d generare.
ejuantoall’ animo f i deue prima confiderare
lapietd,0 ttligwne verfe lddio,qua iidtantopiu
neceffaria ne i Prencipi, quante alia Maefid d'
- Iddto fono piu cht g i altrt ebltgati, f i ia quefia
parte Sua A ltezza femelioKitítoltca. Fagran
profejfione diclemenza, 0 a ^ u fittia , ma ¿uol
effer iupplieato con molta humd.td, & fom m if
fiane. Neli audtenztó gentile, f i humano, f i l i
fuppltcantt.rimangonefempre/odufaitidi Sua
A ltezza, almeno dt parole. Preme affai in manu ntrlapaie, 0 quieffifra fuddtti fuoi, confiidtrando,cheltFatttoni,fidiftorditde‘Juddhtpoffonoappertar danno alia conferuatione dello State,effendo ageuole d g i Emu/i dei Prencipe amitarfiquella parte, chepergiufiitia fard fiata co(ligata,0 offefa,0 ben sd,qmntepoffbnfacilitar t i imprtjt f i diffegni de nemici li/udditinemici dei Prencipe naturale, 0 in/attila NobilitaPerrartfetpiuvnitadiqualfi voglianobtUtd
dituttaItalia. N e ipiactmemolto temperato,
partetantopiulaudeuoleinvn Premipe, quanteepiudifficile,che colat,alqualttuttelecoJe fo-nelecite,rAfreni, f i moderigi'appetiti. E prudesteaffai,comefivededal modo ¡uo tenuto in
ptatticar, f i mantenert il fuo fiato quteto con
malta riputatione: perche ¿edendoSua A lte Z '
^ 3 (hj tl Signer Duca diPioriiizaJuo emule
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
fucccfloribus fieri non poflc.n cq u caq u m n cffe,
cum Princeps fic lui iu r is ,v t alterius Princij-is
C o m m ilL n u m & hominem in lu * iu fifd iñ iom , dccrimcntum adm tterc cogatur. At cum hodicrno Pontifice Duci bcoe conucnirc vidcrur.
Ec quamuis de Pontificum animis n ih ilfc icc c rti qui q iam hbi p rom iiteic p o flit, ob frcqucntcm m u iatio oem , «tingensluos cucheudi dcfi.
dcrium , qu o plerique o m n c s ^ d ignitat: illa
con ftitu tiflagrant, adco v th a n c o b caufam ltali* q u ie s non raro turuatalic; credibile tamen
cftom ncs iuftos «c jio s Pontifices «c M ed ite*
fa m ilis n o n obnoxios paterno am ore p *d i¿tú
D uccm com plexuros; aut ctu m li minus eum am aueiinc, á vi tamen oin ,.i« cin iu iia fibi tcm pcraturo$,non folum Im peratoris,R egisC atholici,«c Vcnet*Reipublic*rcfpe£tujfcd illo etiam
metu jn c D u cis lultigacionc Piincipes Germani
Lurficran* fcd :* ad d id i m Italiam cxcrcitum
ducant,«i Pontificis tam autori a tcm ,q ,a m ftatn m vniucrfum conucliant,aG labefadenc. Im pcratorcm fiuc C *farem D ax Ferratienfis com iter obfctuat,«cm agnaTenerationcprof-qultur;
Im perator viciffim bencu olicrga eundem anim i
manifcfta figna oftendit : idque fccit inprimis
P d lV . «c Pii V.P ontificum temporibus. Vcnc»
tam Rcm p. idcm Dux amat «¿h on o rat; vtpotc
qut in eius am icitia magnum Iccuriiati fu * p r * fidium pofitam cffc, nun ignoret. G allia n o a
tantum longe diffita , fcd afflid a etiam atque
eihauftacft,n eq ue crgaD uccm ,vc olim ,anim ata. H ifpania quoquc Stlonge a Ducis Imperio
abeft, «¿grauiflimis bcll.s im plicita , lu isip fao pibus eget: quod vero pcflimum e ft, pleraque
cius regni negotia á miniftris auaris «¿ am bitiofisadm inifttantut. C um Germ ani* Principibus
idem D ux nimis ardam am icitiam colere, auc
ca ad res fuas ftabilicndas v ii fc non poffein telIigit,nifi omncs Ita lis Principes offendere,diuina «¿humana perm.fccrc, Statum liium manifefto periculo exponere, fa m * denique «¿ cxiftim ationi probrum ac dedecus conciliare vclit;
quum V cn e ,ip ro p in q u ifin t, «¿non minus viribus quam autoritatc v aleant, ad quorum opem
fine iufta cuiufquam offcnfionc vcl querela ia
meceflitatibus perfugium fibi hubct paratum»
Gum M a n tu * 8¿ P arm * Ducibus c o g n a tio n cidem, «¿firm aam icit a e ftc o n iu n ¿ lu s ,q u iq u o d
fubPom tificis,Im peratoris, «¿C atholici Regi*
viuant p ro te d io n e , pari eunde bencuolentia «e
officiisprofcquuntur. De magno H ctru ri* Duc c a liq u id d iccrcn ih ilartin ct. N o ta cnim cft,
q u * intet daos hos Principes de pr«cm incntia
in terced it, «¿ coram Imperacorc lam diu agitaiur,controucrli«.
E tfo lc n a c tftP iir.c ip ib u s a a ln iifcü lá , quan» -
D eD u ca tu F errá rien J í.
tum fieri poteft,occuItare>& tum dcm um .quum
occafio fe obtulerit,exprom ere: intcrim vero in
tebus om nibus bcncuoli animi in dicia pr® fc
ferré. Q u u m vero ex omnibus Princip bus Imperatoris R om ani & Galliarum Regir prxcipu a
ratio habenda fit, quod ctfi Ferrari® D u caiu i
non funt fin itim i, ab Italia tamen non longe earum ditipnes & rcgnaabfint.-dc vtroque aliqaid
addam. A u u s& p a term o d crn i D ucis c G a llic a
ftirp eo rtifu n t: ip fc q u e D u x c R enataLu dou ici
X l l . f i l i a natus prima iuuencutis fu s ty r o c in ia
in G alliis fíC Ít,vbifortib u sifa¿lis,& variisd ign ii
P iin cip e v in u tib u s apud H enricum Regem auune l..m gratiam fingnlarcm & am crcm cftad cptiis; eundemque Francifcus nepor plurim um
colu it & o lfc r u a u it. Poftca vero iratus quum
ob mtituam pecuniam fsp iu s poftulatam , fed
nonrcdd i am, tum ob.prslatum fibi in p rx c m incoti® grad u . Regia® matris potiflim um opcra, Ducem Florentinum , ex aula d ifccllít, atquc
cxindc in H iljianorum & C a ro li Im peratoris
p a rtes p ro n io rfa it: cum Galli® tamen R egein im icitias nullas ap crtcgcíTit, quod id rebus fuis
m in im c c x p c d iic t, vtpo tc qui vicies m illenum
fcutatorum rc d iiu s annuos e xilio Regno pctciI L F I N E .
piar.
Imperator & Sercniílimi cius fratres fummunt
_ erga Ducem amorem &bcncuolentiam dcmonñtant,quam uis affinitas,qu® inter ípfos fu it . Barbar® Ducifl® m orte iam quodam m odo ra­
pta fit & fu blataj Eandcm vero bcneuolentiam D u x omni officiorum gcnetcalcrcftu d cr.
Eidem cum G erm ani* quibufdam Principibus , Palatino in prim is, Saxoni®, & B n nfuici
D ucibus(qui cx eodem ftem m atcAieftinorum dcfccnderuntjmagn® funt ncccffitudines,quas
tam literis,quam Legatis vltro citroque miifis vtriqu c conferuare ftudent. Q u o tcm pote Piu»
I V . Fctrarienfcm acerbis odiis cft in fed latu s, iidcm firmiffim a tam peditum quam equitum
auxilia Duci o btu leru nt: quibus licet Dux non fit vfus, ic c fo rta ifis vfurus fit, magni caram
proptcrea fieri, ae hoftibus fuis form idabilior videri debet.
Reliquum eft,vt de internis atque externis Principis huius virtutibus aliquid dicamus. Sta- MortsDdtura corporis procera cft, membris bene & d cce n :ct com pofitis, facie vcn u fta, vuJru graui fir- cie.
ma valetu d in e ,& totius corporis robore , na u sanno sciicitcrq u inqu agintafep tcm . Vxores
TrcsliabuitjPrimam C ofm iF lorcntinorum Ducis filiam. Sccundalm pcratotis.Auftriacafam ilia prognata foror fuit. T crtia vero,quam iiimattitr/onio habuit,¿ Gonzaga fuit fam ilia,M an
tuani Ducis foror. Ex quibus omnibus nuUosprocreauit liberos ¡ quam cbcau fam incett^^ra
eft,nifi qu cd naturali quadam ad ganerai dum im potentia laborarecxift irctu r.
A d a n im id o tc s ,& p im u m id R c lig io r ,e m ,ta n to m a g i Principi neccflaiiam , quanto plus
is D.co d eb et, quod attin e t; Dux Ferra icnfis C atholicam Religionem fum m o ftudio & zelo
amplcrftkur, l u f t n ii fim ul& clcm crti® laudem a ffc d a t; at multa cum hum ilitate & iu m rriflione adiri vult & rogari in audienti i & congreflionibus ccm cm ad m od um ,& facilem fc pr®bet; o m n ib u feu c, fi non fcmpcr Pc ipfa ,vei bis tamen hum anioribi sfatisfaccref'u d cr. Pacis
ante omnia cft ftudiofus, iubditorum difcordias in ip fa h c ib a ftjtim cxtiuguit no n ign a us,
quantum indc ad Principis ftatum rcdundarepoific dcc im em um & pcticulura dum fcilicet
a m u liP rin cip e siisfefcim m ifccn t.& ad (uacom pcndiaabutuntur E tcon co td i q idcm Fcrraiienfis N o b litatis tan-táeft,vt in Italia vix quicqnam fin i'c rc f criatur Vc K.j tat bus D ux
Ferr:ricnfi% mcdcrace vtitur:qiia: virtus tanto in Principe cft laudabilior,qu ntc ma o é fumina rerum pcitt ftas peccandi licentiam fubm inifl'at:prt»dcnsadmcdum iftieaq; v i’ tus in rnui
tis ipfius ad ionib u s hadcnus eluxit. C ú cnim in itio fui prine patus® mulG Lab re po entem
adm edum &ditiflim uinFfoi!catihot;um Duccm ,aniniaduc. teret y CIO m Gnllicis au xilii',cu ra
C c t
m aio-
■Pitee, ( fip * fe n t e ,(fif> e pri *” * e h ’ ent ro n e l
fu o S ta to v n itijfm o d P ¡ o Q u in t o , t í[ v e d e n d o
a W in e o n t r o ,c h e l ’ a p p og g io d i F r a n c ia , fo p r a i l
qu a lttfu o ip red tce jfo rt h a u eu a n o f a t t o g ra n f o n d a m e n t o , m a n ten e n d o ton q u ellt a iu t i lo S t a to
m ili t ra u a g li h a u u t i d a G iu lio S eco n d o , L e o n t j
D ec im o , (fi C lem en te S e tt im o , era d iu en u to d eh o le , effendo q u e l R egn o p er le d ffe n fio n i C iu ili,
fa t t o ptu tofto bifognojo d ifo c co rfo , c h e a tt o a 'occ o rrer ea lt r u i,fi> iu o lfe a lla p r o te tt t o n e d a lla C a f a d ’ A u ftria ,d ella q u a l e f i h d d i m a n te r a a c q u if l a t a l a g r a i i a , c h e h a d if iu r b a t i t u t t i l i d f f t g n i
de fu oi nem ici ,(fi con clu de t h e fffen d o S u a A lt e z z » P reu c ip e p ru d en te ,h a b b ia fem p re d p fo c u r a r e e o n tu tto ilfu o p o tere ¡a q u iete d ’ I t a l i a ; t e *
nendo a li’ in eon tro p er c e r t o , c h e i l D u ca effendo
sfo r z a to a p r e n d e r é t a r m i , p o i t h t e P r e n c ip t j
p e r l a q u a lit d d ei c orp o , t í a n im o fu o p ru d en te,
t í ‘ o lo 'o fo , p er ilfta to p o te n te , 0 gen ero/o i t í
d i p i t h au en d o la g r a t ia d eü ’ I m p era to re . l a p r o
tettio n e d i S p ag n a , 0 í a m ic itia d e'P ren c ip i
A l e m a n n i , n o n le p r e n d e r ía fe n z a g r a n
! m o t o , t í c o n fi,fio n ed i
m o ltt.
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
3SD4-:-
Relatio de Ducat» Ferrarienjí.
inaioiesipíias maxime a lu lio 1 1 . L c o n e X .A Clem ente V I I . exagitarentur, parum fibi fpcií
eíre,im opotiu srcgnH m illu dipfu m m ctdu ilibu sdiírcnfionibu sfrad ;u m & pcíTundatutn, cxtcrnopotíus auxilioeger«,quam aliis quidqsam opisprsftarcpoíTe : ad A u ftria c s fam ili»
clientelam Aprotedlioncra confugiendum fibi exiftim auitrcaqucre omnes omnium fuorum
armulorum conatus & confilia difturbauit. Q u u m vero ad res fuas ftabilicndi s tali fubfidio opusfíbiclT ejntelligeret,quod non aliunde depcndetctiidcm vero n o u iííct,quantopere Luthe­
rani G erm an i* Principes in Italiam cum exercitu defcendcre expetan t: cofdem omnibus ofHciis demereri ftu d u it, adco vt certum fu vel m inim o eius n u tu , quantum voluerit, Germanorom numerum in Italiam irrupturum fuifle. Q u i vero intimas cius cogitationes A co nfifia nornnt,exiftim ant,hanc cum Germanis am icitiam eo cantum rpedaíTc, vt Pontifices A Ducem
riorcn tinu m illorum metu tanto fibi haberet aequiore Sj nequcvnqiiam Germ anos in Italiam
addudurum fuifl¿,quorum inconftantiam probe haberetperfpcdam , cum pecunia fide quo­
que corum deficiente. V t vero Dux ipfe Italiae quietem non facilc turbaturus cxiftim atur; ita.
quoque fi quis ipfi tantis virtutibus ornato, tantis opibus A adfínitatibus m unito ar­
m a inferre v c lit, grauiflimum fine dubio hoftem fibi Aaduerfarium fit excitaturus.
EL E L A T I O N E
RE N ZA „
E T
Suoiv.
DI
FIO-
S T A T I
DE M A G N O D V C A T V H E T R V riíE N* y eneti Lcgati Relatio..
Óuends h per cempitit fod'ujattienzj_
dd carica impcffemi dalla Sertnitd
? Voflra darle conto di tutto qutUo, che
nella legatione di Fiorenza ho praititato degne di fu * faputa, tercaro ptr minor te­
dio di tutti vjdrehreuitd , fenza tralafci arpero
l i cofe di maggior confequenza,
procedendo
cen quitcheerdinediuiderb quefio mio ragionamentó in dueparti. N elí ún» racconterble cofe ?
tflrinfeche. NeWaltrami forzara di narrarzo
hfue ptu intrinfecheparti,: Eftr 'tnfecheinten­
dendo le ceficommandate, 0 poffedutedaquel
Treneipe. Intrinfcche chiamo io le tonditieni, 0 qualitd del corpo, 0 d tlí animo, 0 le corrí—
Jondenje , ch’ egli tiene con altri Frentipis .•
ejuanto alia prima dico i che f i come la guerra «
tlmezo,0laPacefiempreéil fine dt tutt i i pen-,
fu ri de Prencipi,cofi alcune cofefono da loropoffedute , 0 commandatt ■
, che fon'proprit deUaguerra, altre che (onopreprit dellapace, 0 alsuneaUte, tht fono communi, 0 alla guerra,
é ^ ¡ ia p a tt 0 d i que/le úUimeper lato prima,
ejfen- -
D
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
V m ad perficiendum legationis meae
munus á Serenitate Veft. m ihi nupec
in iu n d um , cidem omnia fignificare
tcnesr , qua: digna fcitu , atque rela­
tu explorare m ihi contigit;m inuendi taedü cau ­
fa breuibus agam , neque tam cn quidqúam
m om enti alicuius omittam. V tv e r o aliquis in
ferm onc meo elucefcat ordo, in dúo ipfum c a­
pita diftinguam ' : Prim o quidcm iura Imperii
Principis illius declarabo, deinde peculiares il­
lius animi, corp oiifquc d otes, A Principum am icitia sreferam. Q u o ad primum , quem ad­
modum Principú cogitationes eo tendunt, vt
pax'tanquam vl-.imus corum finis f i t ’, bcllum
v e r o , quafi médium qu odd am , ad paccm d iu
cat, ita quafdam resiip o ífid en t, qua: bclli p ro ­
pria: exiftiint , alia: vero ad pacem fpedanr :tcr*
tio loco alia: com munes funt vtrique A d e p o ftrcm ishifceprius inftituam fermoncm , cum
duarum pra:ccdcntium bafim A fundam entum
cas eflc putem : funt autcm im perii A fubdidicorum c o n d itio n es, itcm res pecu n iap a.
C
De Magne Ducatu Hctruria N. Veneti legati.
ijfindo ejfe la hafe, (fi Ufondamento delle d u tj
Etquejlefenolequal td dello flato,
(fi degi habitanti, & la fommo dei danaro, che
hoggt eil neruo dellaguerra,(fi Í ornamento del­
la pacij.
Pcffiedeilgran Duca hautndo ‘ niti in ‘ no
lijiatiditre Republicke, Fiore»za Pifap0 Sitna,la prouincia diTefianacice la maggior par.
te lapiu nobile,(fi la piu bella. Nevigioptr ho­
ra affaticarmi in narrare le molte guerre ciuili,
0 efierne,leJpeJfe mutationi de igoutrni di cia­
fcuna di effe,fiperihe Itfarebbe troppo lunga, 0
cdiofanatratione, como anco percheb molto fuperfiuo il racontar quello di cheabbondaogn hiftcria.Md riducendomi[olam ento alioJlato del­
lt cofe fnftnti,diro,chef i cómela nafura hd do­
tato quefla Prouincia ‘ nitámente di tutte quei
priuilegii, thefeparstamente fuole pergratta-c^
cedere a li altre , cofi anco non hdevoluto di fito
faria infetiere ad alcuna peTtindola quafi ml
m ezo, 0 perder meglri-neli’ ombelico d‘ Italia,
tingendoltt da tre parti d‘ altijftmi monti, 0
dalla quartapoiche '¿‘ erfoilMare, (fi terradi
Roma, ouehdmamato lanatura, hdfopplito
coni arte, ejfendoui lo Stato di Siena tutto ripieno di Fortezze, comefi dirdal fuo luego. Cor­
re quefio Stato tutto infierne per longhezz,»
miglia ducento in circa. Nel piu¡ír:tto cingela
circon/erenza intorno d cinquanta miglia.Corfn a coi Re Cattolico,per le fortezze, chetienza
fua Maefid alie manineUo Stato di Siena, cioe
Talam cm , Prothercole, 0 Orbetello. Con il
Ponteficeptr la Romagna, (fiper il Bolognefzj.
C on ii Ducad’ Vrbano. Coi Ducadi Ferrara.
Con Genouefi.Col Marchefe di M aJft,M afjJina, (fi Santafíore, ‘ erfo la Magiona, (fi Pontremolí;
Hd quefio Prencipe in tutto lo Stnto vnito
quindici cittd,cioe otto ntüi ftati di F creng¡a, (fi
Pifa,Piffieia,Volterra,Arepfzo,Borgo di San Sepolcro,Cortona,0 Montepulciano. In quello di
Siena, ‘ enefonofette, cioe siena, Montalcino,
Croffetto, Souana, Piensa, 0 Majf.t, lequali
tutte Citta da Siena,0 Pija tn poiJcno ajfsipopelate r hauendo queflo due (h‘ erano inltktrtd
fentito ptu acerbamente il giogo dellaferuitu. (fi
ton ilrimaner quafivuote,han 7
,o dato ejfempio
adaltriquanto fía diracofa ad huomo libiroil
feruire dqueia con i qualipoco primafi compitena.Ma d quefio inconueniente procura il Prenci­
pe di rimedio,con ogni indufiria, (fi difare t ¡ha­
bitare i vna ehe e Pifia,con loJludio,che hera <di
qualche confideratione in Italia , conlafabri a
dtlle Galere,(fi íeffercitio delle Cefe di Mare, ton
ilfarui rifedere í ordiue d‘ Caualieri de Santo
Sttfqno, 0 con lo andarui dftare ogn’ annodue
btre f receden ti.
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
20 f
qu® hodie ncruus cft b c lli, fc pacis ornam en­
tum.
Poílidet Magnus D u x , cum iam coníunxerit Status trium Rerump Florentin® n c m p e.
Pilan® , & Senenfis prouinciam Etruri® , au t
cius partcm maiorcm , n o biliorem , pulchrioremq; N cq¡ in p r*íentia laborem hunc m ihi afe
fumam, vt plcraq;cnarré beÜa c iu ilia , & exter­
na , crebras fingularum politi® mutationes ,
cu m , quia longa ac t® diorefertacíTctenarra­
tio , tum quia íúpcruacaneum cft ca explicai e ,
q u x h iftoriisp aílim celebrantur. V a u m ad te Heiruria ftrumpr®fcntcm ftatum attendam , confidcrans liciten.
ante o m nia, Prouinciam hanc á n aturacm m bu siisp r uilcgiis co n iu n d im in fignitam eíTe,
qu®cúq; alibi feparat¡m liberaliterc® tcrisProuinciis in d u lfit; fítus vero felicitare nulli loco ­
rum con ced ere, c u m in m editullio atque vmbilico [rali® collocata refulgeat, trib aspartibu saliiílim is m ontibus p rs c in d a : quarta v e ­
ro parte, qu® m a ti, ac territorio Rom® term i­
n atur, vbi natura defuit , a rsfu p p lc u it, cura
territorium Sencnfe arcibus permunitum íit,
vt fuo loco dícetur.O ccupat hic Status in lo n ­
gitudine fpatium ducentorum circitet m illia­
rium Italicorum : in anguftiore parte claudit
circum ferentiam fuam Ipaiio qu in qu agin ta
m illium paíTuum. Finitim os haber Regem C a ­
tholicu m obarccs.qu aseiu s M aieftasin íta tu
Scncnfi po ílid et, T h e la m o n em , portum Hercu lis , fcO rbetclIum : P on tificem propterFlam iniam ,& agrutn fiononicnícm ; V icinos q u o ­
que habctD ucem Vrbinatem : Ducem Ferrari?,
Gcnuenfem Rcm publ,M archiones Malí®, M alafpinam>& fand® Flor®.
F lab eth ic Princcpsin fuo Statu vnico quin­
decim ciu itates, in Statunem pc Florentino, fc
Pifano,P iftotium ,V olaterram ,A ictium , Burgfi
fa n d i Sepulchri,C ortonam , & M ótcm P olitianum.In Statu Scnenfi funt feptem ciuitatcs, Scn®,M ons A lcioni,G rofíctum ,Suuana, Pientia,
& MaíTajqu® ciuitates om nes,eiceptis Senis,&
P ifis . populo fatis ficqu tn tcs fu n t: nam poftcrio es du® I bcrtatc diu gauif® , fcrirátutisiu­
gum acgrc,inuiteque fe entes,vacu®fere dcrclid® íur;t,excm ploquc funt aliis,quam durum fit
iisinferuire, quibufcum diu contenderis. Sed
huic malo Princeps fingulari in du ítiia ftudioque remedium afferre ftu d et, ipfefqucciuibus
frequentes reddere: P ifisn c m p cc re d o ftudio, P i f i ,’ '
quod nunc ibi non m ediocriter flo re t, nomenque adeptum eftper Italiam : febricari queque
ibidem curat Princeps trirem es, ¿liaquc ad rem
m aritim am fp cdantia : iu llit queque ibidem
habitare equitcs O rdinis fa n d i Stcphani: dcg itq u cp rstcre aD u x ib id cm quotannis duobus ^
Cc 3 ,
aut a
R dath
’ (rerref!dtffinuernOyfiinUneeonllrldurrzt
á tolfur» melt* paludi ptr leuare lamalignitd
deiC aerre, f i quello (he piu importa, confarli
elfenti di mol'egrauezze,riehiamando cort quefiom ezoi Cittadini fparfi pertuttoil monde f i
alltttandoliconjpttanl* di gt.iere la dotcezna
dtllaPatria beneheferua,aüeuiatad*ll'e(lremt
grauezle: 0 f i¿ t d tgraniemente feguir.oeieffette,ondequtflofltíotnftemepuochiamaraffai
popeUto, ejfendo nelli Stati di Ficrenza, f i Pifa
piitd otoanto mdaanime,0 mquellodiS-ena
yntornod(ticentomila: f i tu m queflagentee
atta ad ogm fauione,0 effercitio-. dimenftrddolomolto bene il fiore' dt moltea>timecamche,
f i liberali di quella Prouincia, i’ /ndufiria-nelle
mere antie,eil ¿alor neli armi,0 1‘ ingtgno nelle
letteredimoltidieffl. Daqueflamedeumabenignitde fauorito anco quejio paefe mlla fertilitd
'potendofichiamartuttoinfteme mdio ahondate di tuttele cofi,imperocht quanto mancaminto hd quello di F ortnzadifr ement»,ejj mdope.
tb abondantijftmo di v<no,carnaggh0 altre ¡ofe
ntceffarie, altretanta copia n' hd quello di Siena
per lafertilitd dtUefue Maremme, chenoncedorapunto d quellt di Bjegda.in medo che nonfolo
fupplifcealbijogno di Fiorenza,mane comparte
anco dGtnouefi, Luccheji f i altri ciromicini:
dimaniera,ehiperlafertilitddelpaefe,0 perí
indujb"a de gl habitati, difirihuifce queJla Prouincia moUt delle(ue cofe d forafiieri, hauendo
poco bifogno dille coft d’ altri. Per quefia cagione
Itricchelf, de’ particolare fono degnedi molta
molta confideratwnt^. Le qualt effendo b d’
indufiria b d’ intrate , ft come le rtccheftfii^e di
renditt fogliono effer molte nei paefefertile, f i
graffo,rictuendofi molta vtilitd coa poca fatt'a,
'tofiall’ incontro oue ilpaefe e meno ahondante
Jogliono fiorir i arti, f i l i mercantil, auuiene,
che ntUo Stato di Siena, quelli che ¿ i habitano
/ono molto ricchi dt rendite , f i ¿fano pocol*
tntrcantia, 0 m quello di Fiorenz* fino molto
piuriichi ptr li trafficbi , 0 per i’ induftria effen
ioquellaCiitdptm ad’ arteficid’ ogntforte, f i
deUeptu nobili, 0 pnocipali efferciti/fabrtcadoji
in effa con moltodtligenza buona quantitddi
teffariedituttelemamere,d¿lána,dif¡ta,d’ cro,
chenonhdpuntodainuidiaredquellediFidira.
Si lauera medefimamente di panni d’ oro con
,^ o lia v a g h ez Ia , ma principalmente ahonda
diquelli,che ejfrcitano l’-arte deüafeta,0 della
lana,le quali fon» vfate da piit noti i , firtcchi
d tqm iliC ittdconhon:re,fi¿til loro, fid i luttoii popolo-.cotnpartendofi quefti Luori non folo
d fuo ftatu, ma anco aU Italia tutta, 0 part<j
dei reliante dell’ Etitopa,0 per quato m’ hdUetf f di fua bocca tlgn n Duca fmo aü’ Lndie nuoue,qud-
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
aut tritHismenfibus híbétnis pt«curatquoque
|
culcur* idoncai, reddere multas paludes, vt acrem male fanum.piirumranutiiquc efficiat. C i.
|
ucs denique Pifanos ( quod fummum cft) multis oneribus lib e r a t, coque m edio illos ciucs,
qui patrios lates dcferucrant, a llic it, inuitatq ic ,v t retacan t id patriam , quamuis fub iugum
mtifam , fcd quae nunc a multis , cxttcm ifquc
malis liberata ( it , videturquc ha:c res ad votum fuccederc , potcftquc ftatus Pifanus populo frequens d ic i, cu m in c o , Florcntinoque fint plufquam o flin g en ta hom inum millia , & in^tatuSencnfiplufquam Icxcenta. Populus hic om ni arti, cxercitioquc aptus cft,docecquc id abunde fingularis fplcndor artium
mechanicarum , liberaliunsquc huius Ptouinc i* ,in d u ftn a fn m crcim onijscxcrccndis , ftrenuitasin armis , «¿ingenium m ultorum huius
regionis in bonis litetiS excellens. Fertilitate
q u o qu egau d ct haecprouincia om nibufque rebusabundat : Florentinum vero territorium ^t»tn(!i(g
etfi frumento non abundat, attamen habet eius ílortmirm
loco vini, cann abis, aliatum que rerum ncceflariarum magnam c o p ia m , p r s te r e a m , quam
habct Sencnfi ditio,cuius agri mari adiaccntcs
fertiles adeo funt , vt Apuliae agris nihil ccdant : ncque cnim Scncnfes agn fupplcnt tantu m m o d o .p aeftantquc, quod Florentia opus
habct, fcd ctiam elargiuntur Gcnucnfibus. Luccnfibus,alijfque vicinis regionibus. E tru tiaitaque fua fertilitate, inquilinoruitiq;induftrta
abundans multamq; fuarum rerum cxtcris im p ertien s, ipfa paucarum rerum externarum indiga, m agn .scoaceruat opes. Eaecnim au tin duftria parantur, aut « r e d itib u s percipiuntur,
qui m uiti m agniq; eife folent in regionibus fettilibus, fed in regionibus fictilibus florent artes
mechanicae, mercaturaquc. Cum autcm Sencfis d itio cxim iefcrtilis c x ifla t, percipiunt cius
in quilini opim osreditus, ncgliguntqucm crcaturam j in ditionc autem Florentina parant fibi Me,rcatura
m ulti magnas opes mercatura , induftriaquc. ¿bimagu
Sunt cnim in ea ciuitate multi artifices funtque
in ca n o b ilia , cxim iaque opera. In textrinis tcxuntur m agna in duftria,diligcntiaquevati? res
cxlan a, fcrico & auro, nec it» care cedit flo rc n tia F andriae; parantur hic quoque panni cx auro pu lcherrim i: in primis abundat Florentia
ijs, qui fe exercent fe rico , 8¿ lana, quod «¿fapiunt nobile?, ditioiefque cius ciu itati'eu n t honore «c lucro ipfcrum , totiufque popufi. Q iJod
autem Florentiae c o n f iftum eft, n o n io lu m iti
cius diti une vend tu r, fe-i per totam diftribuitu tita lia m , im o p .r v n ueifam Europam , vtq;
m ihi m ag us Dux n irrffiat,in Indiam vique^vbi mercatores tuerces v-loris cetum aureorum
vca-
B e M agno B ucatu H eirim x "li.Venetilegati.
tié,queUi.chtvicfn<hcenelt Rafciéguadagnano
. twquanta per cento:0 d quefio propofito m o n .i
dijfit the quefi' anno ¡ ei etfabricato tn Ftorenz»¿
duemiUionid’ orodiRafite fiomma moltoconjiderabile.Sluefie ricchtjz.tde Cttíadim fifioKofatie
tonofictrcmultemaggiorialtempodíU» íbertdtn
molteguerre,0 J]>eJepubliche,in úna gran quanti
tddtJontuofiPalazzifabrtcaticenttgiaJtfiada
pnuatiCtttadininiUeCittd:ma molt optu fuori,
temefi vede nella pianura0coUint,che v i oae d'
interno. Nel Clero ú'éricthezjaajfatgrandtper
li moltiVe/íOuati,Abbatíc, Prepofi/ure, Hoffitali
ncchiftmi. 0 moltiMonafierij 0 quefit in tutte
per q
’ uato hb intefo afctndono alia fomma drcinqj
eentomilafcudid'entrata. Cjuefia ricthozzadc
pa'ticolari ríde moltog’ affo I' erario dtl Principo,
non ejfendo alero lefaculta priuatt, tht ún Te/oro
del Primipedtuijo inmelte berfe, 0 majfimt pe­
tendofneferuire,comepub qutflo to melta (acih. d
¿ úiadellegrauezje,chefon» in vfo in quella C it­
td. Li contraeti di dottpaganó otto ptr ceto. Li contratti del apra
___ lepojftfíoni,0 lecafe
,
J r,0vendere
paganofimilmente lamedtfimajomma.Gi afiittidtcafesborfanoladecima parte. Ihtigantipagano prima che principianolaliteúna certa impoJitione,rhe f i chiama laJportola.Vieildatic de gC
animali,chef i cbducono neliaCittd.Lacarnt,ptfa ta ih ' ellaé,paga vnquattrino per libra. Icabij
pagano vn tantoper <ento,0 infint «on ú'écofa o
portata difuori, bfabricat a in Fiorenza,che non
habbia come fuoi airelafua campanillaUfttutua
poi anche il Prencipe dt danarid‘ particolari ne
fuoi hifogticongrditjftmafacílitd, 0 tl modo e
quefio.che quandogíoccorteuap, ouedere di teto,
« ducento mila fcudi ,fifaceua Ifla di tutti quelli
the haueuano il modo det dañare totante, iquali
■erano comefono ben tor.ofciuti dal Principe. Trd
queflififaceua vna (bpartita, ajfegnando ad ogn'
úno la portione, tht hau eua da sborfiare maggiore,
« minore fecondo la quantitd deUefacultdfiue.md
the pero «on eccedeua mai li uucat y. mda Fatta
quefia copartita s intimaua ad ogn' ún» laportio
nefuada ejferesborfata da loro intermine ditati
giorni in depefitaria.Et quefio termine non era da
alcuno traficorfio per il timor cofidtUapena,corne¿
ne perdtre la gratia dtl Principe. Et depofitato cht
haueua liafcüo Upartefua, úi era affignato altretdto di cred tofbpra la tajfa di tutto loStato quat o
tra il dinaropagato,0
in_termine
dt vmtiotto
,
_
__ _____
yí,c¿e/»r«/o/«yc»(;rÉfJ^/a/4í>•«»«>■/>»¿o«/^/i
dei Urodanaro:0di ffiamanierafiferueuadeila facultd d'/uoi Cittadini,con preftez; oe'/uoi
bi/ogni,0 anco fon non molto loro incomodo. Md
ilprefente gran Duca oltre che efuori dt quefto bifpgnoeeofibemgno, 0 magnanimo, cheneprefta
»4 alm,no» ihe dtptnfar dgrauar i fuoi Popoli.
L ’ tfh
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
XDf
vendum ccncum quinquaginta, O bfcniaiu tn
fu it, v noanu o flo ic n ii * c o n fe d o s fuifle paunos (quos 'u lg o ra fc ic vocan t) valoris duorum
m illionuni aureorum : ingens p ro fe d o fu'nr.ma.
C iu iu m F lorcntinoru m opesnnu ltom aiO icsfu:
.
erunt,cum libertatefru cren tu r:g cflciu n t cnim
*
tunc grandia bcll >,impendcruntquc m ultum in
Kforts.
onerap u l l¡ca ,in m a g n ú p a la tio iu m íu m p tu o forum num erum expcnfis perm agnis, a pt.uatis ciu bus,in ciu itatc a d ih c a tis , led adhucm aioribus e iti a ciuitatem , ficut vidcturin plani­
tie,& collibus circa vrbem.
Clerus q u o q u e , Epifcopati s nem i c , A b ba­
tiae, Praepoíiturae, X en od och ia ditiffim a funt,
ficur A m u lta m onaftetia, pcrcipiuntquc hi (vt
fam a fcrc) quotannis cx reditibus gu injiu agitytaaurcorum nummum m illia.
O pes priuato - Priuata cptt
rum valdc ditant Principis atrarmm .-facultates eranum
cnim priuatorum nihil aliud iunt,quam Pr nci- Pfi„cipu.
pis thefaucuj in multorum locu los diuifus, p rscipuc cum priuatorum facu ltatibu . vti poteft
Princeps, quod m agno D u ci facile eft,m cdio onerum , quat in vfu funt Florentiae. Ex dotibus
percipit o d o p :o vno qu o q u c centena io , tantundem cx venditione & em ptione b in o ru m
im m obilium & dom uum iLocatorcs dom uum
pendunt decim am prccij partem ; L a c m in lti'
tuentes ccrt-m fum m am pecuniae, q u * fj ortula d ia ta r,D u c ifo lu u n t. D#tium auteiri feuve VeiUgaUa
d ig a l qu o qu c penditur D u ci pro anim alibus, Principu.
quaeFlorcntiam ducuntur.Carnis pondere ven­
dita libra penditnum m um , vulgo quacrinum.
C am bia pendunt certum quid pro centena, lo:
vt abfolu am , om nc , quod Florentiam in fe r­
tu r, aut ibidem lab oratu r, ba b e t, v td ic ifo lcf,
fuam campanulam . V tebaturprinceps,cum o*
pus ciTctjfacultaiibiusfuorum fubditorum m odo perfacili": nam cum fibi opuscrant ccntum
aut duecnia aureorum millia, conficiebatur ca­
talogus corum ,quib paratae erant pecnniz.cofq-u?piobe norat Princeps. Iifdem pecuniofis ci­
uibus im ponebatur pecunia petita,fcd exigeba­
tur ab vnoquoq; pecunia maior aut m inor fccu .
dum eius D c u ltaies, fcd ab rno nunquam vitta
quiiiqjDUftimurn m illia exigebantur F a d a d iu fionefignifi abacut vnicu iq u c, quatum intra
dies aliquos numerare deberet iu d ep ofito , tcrminum fluc praefixum nunquam elabi finebant,
cum tim orcpcenae, tu m o ;•p rin cip isg ratia ,fa uorequc exciderent. Q u i pecuniam im pofitam
num erarat,creditor infcribcbatutpecunia: nu­
meratae, quae ci reddebatur p#fta8 m enfcs,intr» quod tem pus, iffto to p incipis ftatu, pccun iaab c o p c tiia c o llig cb a tu r.H a c ra im e v tc b a
tur Princeps, cum opus c fle t, facultat bus fubditoiu m ab iq ue corum m agno dam no.Sedm a-
2248
íf
Reídti»
L ' erarate publiche afctndon» alia femma d'
>‘ n milhoao,tí
dallafola Cittd
di Fioren^fa di tutti i datij Gahtlle, 0 ogniforte
digrautzfjfducatiíeictnto müa.DiSienaduca
, ti cento linquant a mila Dell* Doganadi Liuornocentotrentamila. Deldaíjo della macma
pertuttolo flato, ectettuataperh S¡ena,ducatt
tentóottantamil». Dei da:hdellacarne.eccet, tuata Siena,ducati centofeffanta mila. Delfale,
B ellt minere difirro, 0 d’ argento, tanto, c h tj
, afcende allafipradetta fomma. Guadagnapoi
ne i camb'.j ,fopra i quali tiene vna gran fomma
didanarúguadagnane i neli di due fuoi Gáleoni.chenauganopermt:caatie,didinaricontanti (i“ erede, 0ecoj¡fama
commune che ve ruda
■'
grandijfma fomma, 0 fit.ene, chent habbia
* • ‘f . . trouatintlTeforo del Gran Duca msrtoda circa
. diecimiüion', 0ftrduealtrim iüienidtgioitj.
, llche non e molto difeofto dal conto, cheft puof a ­
re dtU entrata,0 dallafrefa,cheper molt anni
hnfattatlpráfato Gran Duca. Vededunquela
. Sermit'd‘ oftra, chi quefio Prenctpeperla quali­
td t í quaniitddeUo fta'o, t í d e g í habitanti,t í
ptr lafom na dtl dinaro,tanto e effo riguardeuo .le inpace,quanto degno d' efferftimatcin guer­
ra. Delle cofeproprte, delle quali hauendo io hota
d ,parlare,. che b diferro lo Stato di queflo
. Prencipe,perchei>ltralanaxuralfortezfade Monti,cht
da trepartilo cingor,odguifa dimuragiia, dalla
quarta hdbena quantitd di Forte'ffe, chefono
nelStato diSienapojftodaquellaparte'.ficentxnofrdquefttCittdcinquefortificate.tífonoSienafortijftma per natura 0 per arte. Montalcinomedejimamentemo'.toforteperfito,eper artefido,t í ancho Chiufi. Groffetto , 0 Souanapatifcono molte oppofitioni, Qltrealle Cittdfiritrouano mtdtfimamentenello Stato altre Forte^ffe
di qualche confideratione^, tome Ralicofani,
Monfalcone,Lueignano,Monteriggione, t í altre
le quali oltre dquaithe di fetto nella formapa.ufcoHooppefitionentUa quantitd, effendopiccolo
pia:(ze,^ e confiquentementecapacedipocht dtfenfori e di poca ntirata.Nello Stato di Fiorenza
tutteleCm dda Montepulciane in pot, chefono
■7. f i ‘ eggonoben fortificate, e particolarmente
Toren:(a, benchenonptatutta‘ mtadimuragliamoderna,hd pero due Forrezifr, Í vna che b
S. Miniato,poflu fopra d i‘ nccUe, che domina
U Citta,(altrachiamatailCffltlloinpianura,
/att afino al tempo dellalibtrtd.
Quefie due Portille benchefabricate principa mente perfreno de pnpeli fpure in ‘ n btfogno
pojfonoferutred qualche dfefa da genteforaftie<aquefle ptr ioffelapatijcane qualche dif­
fetto nella ferm a, la oppofitione della picciolezTiemu H Gran Duca in S.\Miniato ptr
g»ar-
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
gnus D u t,q u i nuac ad clauum fcdet, eum pcca^
niis non egeat,adco benignus,magnammufque
c f t , vt mucue det fuam pecuniam a iis , tantum
abeft, vc fuo popalograuiseíTc vcüt.
Reditus publici afceaduntad aureorum nummum m il.ioncm fc^cmisipcrcipitur enim cxd atiis, v ed ig alib u s.aliifq u c oneribus fumma au- Summarok
r:orum fcxccntorum mili um Sena numerat
ccntum quii quaginta millia; T clo n iu m Liburni re Jdii ccntum triginta m illia : d atia, fiuc vcd ig a lia rerum maritimarum per vniucrfum fta.
tu m , excepta Sena, afcenditad ccntum o du aginta m illia; ex dario, fiue v e d ig ali carnis, excepta Sc«a,percipiuntur cen iu m ícxagintam illiare xfaicm in crifq u cfeiri.arg cn tiq u ctan tu n d cm , nempe ccntum fexaginta m illia Duci acc r c f it. Liicrum qu oqu cpcrci'p itmagnus D ux
cx depofititiis pecu niis, cuiusnnagnam vim de­
ponit apud m e n fa iio s .- lucratur quoque exlo ­
catione duarum m agnarum t ircmium , qu®
merces alio deferunt.
Fama fe rt, ipfum magnam parat® pccuni®
vim hahere putantquc aliq u i. eundem in T h c ­
fauro m agni Ducis m ortui, rcpctifle plus minas
decem m illionum & in clcnodiisvalorcna d u o ­
rum m illio n u m ,p o tcftq u e h o c fa c ile c o llig i, fi
com putentur reditus . & impcnf®, quas Magnus Dux mortuus fecit multis iam annis. Eft
itaqu e M agnus Dux Etruri® tam qualitate fua,
quam am plitudine ftatus, num eroque populorum , pecu n iaq u c,qu am h ab ct,p a cistem p orc
colendus , belli autcm magnifaciendus. Eius
Status potcft dici Ferreus: pr®ter enim natura-lem fortitudinem m o n tiu m , q u i ipfum á tribus
lateribus cingunt , tanquam m u r i, habct ad
quartum latus multas validafque arces, nempe
:in ditione Senenfi, in qua numerantur quinque
ciuitates munit®. Sena nem pe, qu® á natura
,„&arte m u n k a c ft,fic u t& m o n s A lcio n i, G rofTetum, fcSauana. Vltra has ciuitatcs funt & aiJi* arccsalicuiusm om cnti,R adicofanum nemp c , M o n sfa lco ,L u cig n a n u s,M o n frig o n iu s,a li® q:: fed pr®tcrquam quod in carum form a aliquiddefidcratur,nim isparu® runt,ncc multos
defenforcscapere poflunt, ncc iifdcm fc ipfis tu€ndis,fubducciidifqu&locuseft.
In ftatu Florentino ciuitates om ncs, qu® num ero feptcm funt.mcdiocritcrmunit® dici poffunt (exceptoM ontcpoIitiano;pr® cipucautem
Florentia, quam uis vadcquaq; truris, ficut nfic
fiu n t, munita non f i t : funt in ca du® arces,voa
fanum M inia i. in colle fita, ea vniuerfa. ciuiia- Arcual'’*"
ti im p e ra t: altera arx planitiei d icitu r, tempote libertatis ®dificata. Amb® arces quamuis
®dificat® fin t, vt iis , tanquam frenis populus
coerceatur, necclTuatctam en yrgcntciis fc dcfcnde-
B e M agno B ucatu H etm rU N. Veneti legatt.
guardia quaranta foldati, 0 nei Cafttlh ten­
to. in qutjh Stato di fiorenza, 0 di Pifa v i
fono deü altrefortezze,(ome Empdt,Praio,Liuorno.Caftrocaro in Romagna,fiilSaffo.S)tit.
fietuttecorneleprimtj patifcono molti dijfetti
ntlla qualita,ma molto pta nell i quantitd,ejfen •
do tutte po o tapad.
Nefiara io a defcritterlepiu particelarmente a
V^Ser.fipercheneil tempo non lo concede,tome,
perche quello, cheio ne sb nenefo>fia fufficien:^a, bifognando molto maggior certezza di veduta , che non hb hauuto io di auuifoper relatione
fattami da altri.
^ a n top oi alie fo rze, 0 prima alia Terreftrehd ¿na buona, 0 gran mi ida di fant cria
tutta defcntta ntlfuo Stato alnumero dttrentafeimilaper quello,ch'ion' hb intejo, íen ch zjtl
Q. D . mi Difie trentaot:0 mila Fa tutta que­
fia gmte buona riufdta, effendo per natura mol­
to difciplinata, comeó proprio di qudla Prouincia.chtj hd nt i tempi antichi ,fia n c o moderni
proiotto otdmi,o ’d-ti,pir arte poi gli fd it Prin­
cipe effercitare co -ogni ddigenza, adoper tndofi
in quefio molti buoni Capitani: oltre che in particolartogn’ vnopro'uradi tirarbene d' archibugio, fiper loropiacere, comeper premio poflo
ddPrtndpzj. Caaafitutta quefia Miliiia non
folamentedal Territorio, maanco dalle Ctttd,
eccettuato perb Fiortnza non reput andof i forfe
ficuro ilporrearmeinmano d qaelpepolo,ne da
quefia defcrittionee alcuno efclufo, fu o r i, c h t j
Pred ,fifolari,n e d chi non v entra eeoaceffe il
poter portar armi, cofifuori come dentro la Cit­
td , ne pub alcuno, che nonfia di quefio numero
toctarfoldo,nsm cafa,nefuori cbaltri, fstt ograuifitmt p n z j. Hanno di ptit moltipriuilegij,
fieffentioni cofi di non poter effer¡ pofii prigioni
per debitt, comt altri, i qualt effendo li inuiolabilmenteofferuati caufano, che molti buoni foldati¿icchi fatti nelle guerre di Tofcana, Fran­
cia, di Leuante-J, fifanno voluntari emente defcrmerc_jin effe: tn modo cheper la qualitd,
qu rntitd¡ipüo iireyht queftafaria delle miglion banie d’ lucha: ogn’ ¿no e obhgato d pagar le
fue arme , lequah ¡egli fono confegnate provío
fuo, tenendoleacrontie, (¿rinerdiñe per ogni bi­
fogno fenzaffe fa del Pr n.tpe. Pttb HGranDucapercgni oceornnlafarei»(ei, oottogiornial
'piit ridurre in Fiorenza tutta quefia fua gente,
f i perche effendoFíorenzaquafi nei me^zo dtTofcana. com3centro,^egualmente victnad tutte
leparte, come anco per li buoni ordini, (¿g -egele
in cío date, dijponendo ogni cofa, eon fomma fa ­
cilita, Ha d i ^ v» altra defcrittione dt buon
numero di Guffiateri, dt' qualiftneferue anco
intempo dipace, infar lauorare imorno atlefor-
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
20$
fcndcrc poflunt Florentini contra exteros h o ­
ftes. Scdptattcrquam qu o d ca um forma L u d ari no poteft, ncc ex iis hoftes oflFcndi qucunt,laborancctiam p aru itste. In fano M iniati habet
M agnus D ux quadraginta , in altera arce cen­
tum praefidiarios m.lites. I d ftatu Florentino,
& P ifan o fp cd an tu r adhucaliie arces, E m poli
n em pe, P raru m , Liburnum , C aftrocarum , in
Ro m an d iola Saxu m : O m nibus iis m ulta necef­
faria defunt,funtque om nes paruae. atq; incapa­
ces. Q ^ s arces non defc’. ib .m , cum quia tcm­
pus me deficit, cum q u ia ab ocu lato tcftc rela­
tio certior haberi poteft.
Q u o d ad vires m agai Ducis attinet,prim um - hAHltet.
que tcrrcftrcs:habet l u x validam gram 'em que
m ilitiam peditum , in fuo ftatu coní'criptorum ,
ad t: iginta fex m illia v fq u e , vel etiam ad trigin­
ta o c lo m illia , vtipfem et D u x fiifu sc ft. Haec
militi'a eg cgie fc haSct; natura enim difciplinae
m ilitaria d u cu it, eftqucid proprium ei prouin­
c i* tem poribu s« l i m an tiqu is, m odernifque
egregios, vaüdofque dedit m ilite*, nunc ver*
co sin arte milirari exerceri curat d iligentcrM ag n u s D u x ,v titu rq u e in h o c n c g o tto m u ltis C a p itan eispraeclaris Vnufquifque.m ilitum qu o q;
ftudct fclopeta probe diípIodcre,tam fe ipíum
c b le d a n d o , quam prxm iis a piincipc ..HctiUrs.
Suppeditat hanc m ilitiam m agni Ducis d irio ,&
ciuitatcs excepta F lorentia,quod for an magno
D u ctfccu ru m non videatur arma populo F lo­
ren tino in manus date. Ex confcriptione m ilitú ncm o excluditur pr*ter prcsby teros. & fcholafticos,iifq uc qui nom ina m ilidaenon dedcrc,
'haud permicdtur arma ferrenecin ciuitatibus,
nec extra ip 'a s, n uU ifque, qui confcripti non
funt,ftipendiam creri,nec d o m i,n :c extra apud
a'ios fub poenis grauiflim is perm iflum , Gau- M ilitum pri
denc hi confcripti m ilites multis priuilcgiis,im n
m unitatiburquc.-propterdebitaincatccrarinon ,
poflunt,ficut alij cumque hace p riailegiain uiolabilitcr obferuétur, m ulti veterani m ilites,bellifque in Etrutia,Francia, rcgionibufquc orien­
talibus geftis exercitatijhuic militiae m agni D u ­
cis libenter dant n o m in a, habcturque cam ilitia.cum propt rn u m eró , tum propter m ilitum
virtutem ex praecipuis Itali*: vnufquifq; corum
tenetur arma fibi á magno Duce vfui data conferuarc, nitidaqueiferuare, v t iis nccefricatc vrgente poffit vti,abfquc m agni Ducis diipendio.
M iiitiam han c poteft m agnus D u xin tratf .aut
g.dies, con gregare, adunarequc in ciuitate Florcncia.cum quod c a fu in me litu llio E tru ri*,&
tanquam centrum ditionum magni Ducis, *-*
qualitrr vicina om nibus eius partibus.tum pro­
pter com modam regulam , fiimm amque facili­
tatem , qua hoc fieri poteft. Eft pr*terca alia dc^
Dd
fcriptio,.
219
Relatio
tezze,Ú3ltareiftumi, 0 bonificare te m n i, k
theattendeua l Paire tongran diUgenza. D i
Cmallummantiine quefio Prencipe ordinaria­
mente cento huomini d'arme a' quali dd in tem­
po ii pace fcudi fette il mefe, 0 al tempo diguer •
ral'ordin*rIVdell* banca. Oltre diquejfo man­
tiene 400. Caualit leggieri con tri fc *di almtfe,
pure in tempo dipace, main guerra comt gli a’tri ord narq della banca. Tutta quefia CaualUria , e med-fimamente dtlfuo ftato ,0 o 't r t alla
paga hanno molte ejfntioni reali, 0perfon4t,
in modo che ritfcono conuenit nti compagnie. Et
quando d’ Algieri efcaqu*lche buona bandadi
Ccrfañ, nonfifida compitamtnte dtli* guardia
delle Torri, £ ¿ o hd fabricate per quefio in quei
luoghi, chefirijondtnoconfegnil’ vna, 0 1 ’ ai­
tra,ma ajficuraU Caualieria con le Torri, 0 lt
Torri con la Caualieria. Oltre le fudette compagnit trattione vna banda di Caualli. Quefie fom lefiirziOi din*rie,maef efiraordinarie, nepo­
trtbie, hauer moltepiu, efendo il ftatofuo popolato, 0ripienodi quel numero di gente,cheio ho
dettodi fepra, 0 diforaftieripoiquelltquantitd.cht poteffe mantenere d paghe, comte ordina­
rio di tutti li Premipi. Nelltforzt dimartpofe
in ffe gid il Duca Cofmo molta cura, 0 f e n z j
trtgftrb molto folltcitoconofitndo infine il mondo
douer ffer da quefto bilanciato-, comtefiato an­
co altrt volte, 0 che ún Prencipe, comtfole bent
J f f o dirt, non f i pub chiamar grande, fe noni
potenteinmare: moJfo da quefie cagioni, tfollecitato da’ fuoiproprijpenfteri, ohefempre ajpira.
nod cofe maggiori, procuro, & ottennegtd coi
mt0 ,o dell’ auttoritd dt CarloCjwinio la renun­
tia ded’ Ifola dei! E badal Signer, di Piombtno,
tht r/ tra patrent, ( i ptnhtnon la pouua quel
Signor defendere daCorfarichei’ baucuano roMinata,comeptrche poteuaper pota dtftefa tape­
tar neUt mani dtl Tureo, cheper il fito in ihef i
titrouafiarta fiato di moltopregiuditio, cy digra
ue danno d tutta / Italia: lafciando nondimeno
liberetutttl’ Clárate ad effo Signore di Piomhino,0 fottoil/uo goutrno tuttele úillt ,0 lu f g h i
aperti. Ha quefi’ Ifolaú» Porto,chefi adimanda
Porto Ferrario, tapate ptr qualfi úoglia grande,
0 potente armata, in quefio come in luogho có­
modo capitano quafi tutte Le N aui, ehe úanno,
0 úengono da Ponente, 0 doppopffando d Liuernojcancanofielermtniconmolto úttle, 0
commodo di quel P ren cipe. In modo cht queíi'
Ifolaftfofft in mano diperfena,cht haueffe qualtht numero lonfiderabtle di Galere, cen animo
uX offtnd.re, potrebbe fácilmente, inf/fiando le
marine dtíopra ,dt Barbaria, 0 difotto di Prouenzn, di Liguria, di Tofcana , 0 infine Tut^ queü' Uto d Italia farfi di maniera patrone
nedt
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
Icriptio.qua cootiacntu r magno numero vaftatorcs.fiue foíTorcjffiis vtitur ctiam pacis tempo­
re inaedific nd s aixibus, duccndis flumimtvos,
m eliorandifqusagtis , cui nrgotio m agua dili­
gentia incum bebat magni Ducispacer. Equites
tentum in fttad o s ordinarie habct apud íé ma­
gnus D ux dacquecorum cuiquc pacis tempore
k p tcm Aureos mcnftruatim : belli autem tem­
pore ordinarium ftipendium : prastcr hos fune
quadringenti.equi tes leuis armaturae), quibus
m enftruatim numerat tres aureos pacis t« r porc cum autcm viget bcllú,rceipiunc ordinarium
quoque (lipendi im. H i equitatus confcribun Equitatui',
tur in M agut Ducis ditionibus, vltraquc ftipcadiura gaudent multis im m unitatibus rcalibus
& pcrlonalibus , cuaduntquc ilrenui milites.
Q uundo cgredkur ex A 'g erio magna piratarum
manus ad nepr*dandum ,n5 plene fidit magnus
D u x prasfidiariis m ilitibus,in curribus adid ftru
¿lasdiftributis. quaeque fibi inuieem fig n a fa ci­
unt , fcd turres fccutas t< ddit equitibus.cquitefque ipfis turribus.Pratcr hunc equitatum habet
adhuc vnam turm am equitum m agnus Dux.
'Hae funtordinariae ipfius vite s, fed extraordi­
narie m ulto plus virium fibi parare po teft,
cius cnim ditio populofa , au m croqu c fuprad id o referta eft : exterorum q u o q u : m ili­
tum talcm numerum con 'cribcre poteft , qui
fufficiat, eifquc ftipendium ,ficut alij Principes,
erogare.
M aritim zreim u lta m curam im pendebatrex MariimU'
Cofm us,fcicns,in ea caput rcrum fitum cfle,nc- res,
m incm que principem magnum dici p o flc , qui
m a rip o icn sn o n fitrm o tu sita q j his rationibus,
inftigatufque a fuis propriis deliberationibus,
q u x ad maiora femper ad ad ip irab ant: procur a u it, o b tim iitq u c per Carolum V. Impcr. á
D om ino Pluinbini , vt is fibi cederet infulam
Iluain,fiuc&lbam ei fu b 'ita m .q u o d is dominus
Plum binieam aduarfus piratas tueri non poflet,
erat enim ab iis vaftata.poteratq; ea Infula, fi fegniter defenderetur, occupari á T u r c is : quod fi
accidiflet, magnam calam itatena, dam num qqc
toti Italix afferre potuiflet, proptcr Infulx Elbae
fitum ,cuiusredicui tam cn gubetnatioq; v illa ­
rum ,locorum q; muris carcnriuin dom ino Plúbini naanferunr. E ft in hac Infula Portus, Fcriar u s d id u s . m agn xcuiufcunq; clalfiscap.iX,huc
tanquam in lo co fceuro appellunt ferc omnes
naues ex O ccidente venientes, q u x deinde tenduotLiburnuiM ,ib iq u e merces m agno princi­
pis com m ododcponunt.SiInfula Elba m alien­
ius poteftate dTet, qui numerum 'ufficicatcm
triremium haberet, aliifqu.;veli tdam uum in­
ferre, is facilc maritimas regioHfcs fupftiiorcs.
Barbariam , infcnorcfquc,Prouincia,Liguriam c
T)e M dgnb Ducatu H etrurU N. Veneti legati.
medi quei Mari, che Monfffecoaeijfo iluauigare
adaUri,chedqut[¡i,chedaluifcJJerpermtJp.Tiemeilgran Duca in quefi' ifola vnapuciolaTetriricioU,the'l Padre dal nomefuo chiamoCefmopoIfhd p tr guardia fofralaboecadelportedueCafieliipofiiioprale cime dt due Menti U quali effendepur hora/miti difortificare, (onofiimati mcdto
forti, 0 cerne che inefpugnabtli,0 periif i t o ,0 ¿
iartificio.Vitiendentromolcaartegliaria,ffi0gni
yórí»
H dil gran Duca ilfuo ArfinaleinVifa,tomt ahonda digramomoditadileg.
natni,fregole,canepi,(fi:di>'etnaterieperlafabrica, t í te^t^art copia di Galere hauendo numero ffi
Territorio di quelle medefimt cofi, colmezzodelle
quali i Cittadini di quella Cittd allargarono gtk
tanto il nome, 0 lorofiato. Horain quefio Arfentalefilauorapoco, 0 p id toftoinrafettare, chein
fabricaredi nuouo. oltre dt quefio ve ne‘ n'altro
neli Elba,oue tiene lefue Galeazzf.gU huomini,
iheliuoram in effofono lamaggiorparte alleuati
inquellodellaS.renitaV.o Banditi,e allettatidal
pre1(fo,hddodectGal re che otto armate,due di/armateilequalialmio partireprocuraua di armarle,0 due altre quafi che innauigabili. Hatte
Galeaz‘(o,che,'ono ftate armate,0due quafi in or
dine.Uqualitd delle quali ejfindofiate due am i,
coni armata,hdUSerenitaV.intefo dafuoi Ec
eeUentifflmi Generali, t í m olti di qudli lllufir JJ.
Signeri,cheglienepofjonodaredi‘ tdutamoltopiit
particolare tnformatioae.che nepojfo io. Bafia che
per quanto hointefi) neperg^.ddezTft, neperforlfe
inaltrofonocomparabilt alie fue.HddueGaleont,
Í vno grande,0 capa edtm oltagete.0 di molta
artegUaria,tííaltropiccioloferr.oltohencovofiiutoperlefueattienidallaSerenitd ‘ ofira. Quelli
hpratuttidua,come ho detto dt fopra,nauigano£
merantie per vttliid dei Prencipe. Arma le Gaiere quante ad huomini darerno.de fihiaui,tícondemati,aóvolendefifiruiredtlibertd,non‘ olendo far danno al fuo flate .dalle quali mando gid il
Prencipe 8oo. huomini in Africa lon l'armata
CefreaeR' Imptefadel Pignoni,(fi xemorirnola
tr.oggiorparttj ,torne e ordinari» degh huomini
tiuoui,de'qraali quando ‘ cleffefiruir,'enepotrebbe
m mare bon numtro di Galere DtUt huomini da
commandofiferue de foraflieri, cioeU Sictliani,
de Cotfi,de' C rtci, 0 trd quefii dt rr.olti fudditi
della Seren. ‘ ofira. Tienenelle Galletequdle mtdefima quantitd de' Scapoli ,b poco piit d hanno
quelle della Serenitd ‘ oftra, n a minor rtumero d‘
artegliercj. FdfareifuoiBficottiin Liuomeoue haforni per iauorare interno d 40. rr.igliarail
giorno In quefio luogo tieneanco buona quan-i'd
di Gomtne,Sa te, Amore.), (fi ogn'd-ra forte d'
armezze peraaomedare le Naui eofid'tjfe <
di pane, affini che tanto piit volentitn capit ino in
quel
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
5 ir
Itru riam q; infcftando,fibi doftiinium cius maris parare poíTct.itavt nem ini liceret c o in m a ri
a a u ig arc, quanr. cui id permitteret. PoiTidct in
hac Infula magnus Dux paruam tu rrrim , quam
eius pater á (uo nomine d xit C ofm op olim ,
iuntq; ad cuftodiam portus in ipfius ore in apic<
duorum m ontium du® arces qu? cum nunc fm t
pctfcd® , habentur pro m u n itis, & fcrcincxpugnabilib.cum iitu ,iu m a rtificio In iis fuHtmultato rm é tab e llica.o m n cq u cm a n itio n isg en u s.
E ft Pifis N au a lcm u g n i D u cis, tn eoqu cm agnaabu nd antia lignoru, flup®;Caanabis, a’iufque materi® ®dificiis idonc® , polTentq; ibi arm an mult® triremes In territorio P iiano cft m a
g n ad id aru m re rú a b u n d an tia,q u ib . olim P ifani nom inii fui famam !atcpropugB aucrunt,im pcriumq; am plificaucrunt.In ho cN au ali p rum
laboratur,plurajjnaucsrcficiuntur quam n o u *
parantur. E ft a 'h u ca liu d N aualc m agni D s c is
in Infula Elba, vbi funt cius trirem es; opificum q u e, qui in co operas faciu n t, parsm axim a eft
naturalium in ditione Se cnitatisVeftr? v c lc tilio ab a d i,v e la llc d i lucto. H abccd uodccim triremes, nempe e d o inftrudas,duas autcm nódú
paratas;pr®ccrcaquc tres n a ues,vulg o galeaíTas
didas,qu® mare fulcarunt pr®t-r sdlm cd u as,
qu® nondum funt n auigationi id o r e * : quales
vc;oe® fin t cum b ien io fimul cum claflc veftr*
Serenitatis n anigau crint, poterit id intcllcxfflc
ab cxccUcntiíGm s Gcnerabbus plurim iq tcftes
o cu lat m clius hanc rcm edocebunt, quam pofe
fim ego auritus tantum Id conftat, eas ncq; roborc,ncq j m agnirudi. e noftratibus com parandascfle.D uos quoque Galeones haber,alterum Ttiremte
m agnum m !ltish o rain ibu s,m u't¡rq ;torm cn - magni D » !
tisca p ace m ,ilte ru m m inoré, ncq; in cognitum oit.
Sracnit^ti Veftr® H ia m b o n u n c prine pis emolu m cntocu m mercibus nauigant.Arm at m a g n '
D u x tn rcm cs fuas m ancipiis, hom ii.ibufq; d«m natis, liberosenim nou ador ouct rcm igationi, neftatum fuum exhauriat, cum cnim alias in
Africam o d in g eto s hom ines mifiíTet cum clafe
fc C *farca ad expeditionem Pignori, m aior eorum paro occu bu it, ficuti nouis m iliiib. cuenire
folct h ifcctam cn fivc lletv ti,fatisb o n u m trire­
mium numerum polTct ftrucrc.Officiales & m i­
niftros trirem b. im ponit hon ines pcregr nos,
v tpotc i ic ulos,C ottps,G r® cos, interq; bos n6nulIosSercn Veftr® fubditos.In triremibus 1 abct fere eundem , quem h abct vcftra Serenitas,
militum num erum ,qui Scapoüd icú tu i .fed tormenta pauciora Et L ibu ru ibis c c d i panes fiút,
.quoridicquc ad quadraginta m iilia mcnfiirarura laborantur H o c lo c o non dcfunt funes omnis genet is, anchor®, on niaq; nauium armaméta, \tp ercg tin a naues appellere poilint lib cDd &
tius.
¿EL
m
Re Ut 19
quel PBrto.Predicattail Gran D uc» molte cofe £
¿ n a fm Galera, chiamata la vera,
di qUeJla
me »’ hdnanatt molte proue cofi £ auer prtfo
Corfarivtlocijftmt d 'Atgitriinbreuettmpo, 0
tonmolto auantuggto, comed'hauere ¿into .»
corfola Galtra capitana di Napelt, 0 infineU
ttene vna deüe miglior Galere del Mondo. Per
darfomentoaquefiafuamdttta 0m^^^^^ ru
pHtateoneaUecofefuttnuefit tlDucaCoJm ozn
etdtnedt Cauaderia chiamato dt Santo Sjepha-
fop' a beni di Chitfa con liberta di mar ttarfi. ma
che perofoffero obligati d feruirefiopraJ anzi non
fino capad d' alcuna Ctmmenda, fe prima non
Jerueno fopra (ffe Galere tre.anni continui. Per
daré ripuiathne d queftafua Reltgi: ns s 'tnfittui
pendto. Degliinfiromenti poidaguern
beneaü' ordtne comed'artegliaria, delle quali ne
hb ¿eduto nei Cafteüo di Fiorenza intomo d cen~U) ecinquantapezzi dacampagna,
m'lftato
affítmato, che hdmolio ben ak‘ ordtne le fue for •
U z z t, (ffparticelarmente quelle deü Elba. Hd
nella medefima.Fortezza di Fiorenza , buona
munitione dt poluere, palle, (y cofe da vim
mtfermenti, migli,carntfalite }aceti,f
____
gi^é-cofefim
ili..
Hauendo dunque fin hora rattentat o cofi I z j
tofe poffedute da quefto Prencipe commune alia
gutrra, 0 alia pace, tómele proprie dcüague. ra:.
mirtftatffendoía pace, 0 la quiete 0 >ívltimo
fineditutttglihuomini, 0 confequentementedi
M ttii Prencipi,narrare inquefioluogo le cgfeproprie di effa, nella qualt rfetm do í amminiflratmedtllagiuftitia,ladifinbutiontdeMagifirati , 0 ogniformiidibenregolata,cfi.¿irtuofoviutredelic Cittd,ogitifuaforza, 0 fflendore, cafianohorainconfiderationequelltcofitomtpro-,
y u s , cu n d a nccelferia accepturae. M u'tam ihi
pr?dicabat m a g n s Dux dc quadam ’ r¡rertic,cui
nomen Vera,per cam vclocillim os pyratas Algcjj, cap tos, capitancam triicmcm Neapolis vi.
dam fuííT c, dcmum to to orbe n o n p u tat praeftantiorem inueniri.
m aritim * vites, m aiorcm que rcp a ra re t, m a gn usD ux C ofm u sinñiEquitum S.Stephani.obtinuitquc %««« S.
.
y
priuilegia, liccnnam q; Steph.
P 7 a p ,„ a ,p c o « „ „ .7 f„ p = ..o n a e c c ,,M ¿
ad du e n to saureos vfque,poíTuntqucücquites
vxo tem d u cerejfcd in cliflc m ilitare dcbcnt.ncc
poíTunt f u i com m cnd is, bencficiisquc ordinis,
nifi in triremibus per annos tres m ilitauen nt.V t
huis O rdini nom cn, diunitatcm q; pararet, ma*
;nus Dux eius M agiftcr efle v o lu it, m q uc id ofg , ¡ „ „ ¿ 7 e a ,,Y .“ s¿„ ;;a ¡|it¡b ü h q u é r a a io r a
nus centú qu in qu agin ta,nempe torm enta cam peftiia, funtquceius arces probe in ftr u d r , prae-'
cipuceae.quac funt inElba. Iu arce Florentina cft
magna vis pu lncrisp yrii, g lob oru m ,rctum que
v id u in cceftaiia um nempe frnm cnti.m ilii,car-'
nis la!ir*.aceti,cafci,& íim ilium .
C u m ig itu rh a d cn u s ea, quae pacis & belli
com m u n ia fu n t, ab hoc Principe poíTcírajitcmque ca,quae propria belli íu n t, retu lerim : tcliflo^m cft, vt, cum p a xfitq u ics, & fummam boomia um hom inum ,& con f:qu cn tcróm n iPrincipum , enarrem hoc lo co , quae ipfius
P'Op ia fin t,h o c c ft, luftitiaesdm iniftntioncm ,
d ftributioncm m agiñratuum , formam bcae viu cn d i, ciuitatis fpkndorcm , & res huiufm odi,
q u * á paccdcpendent. Q u o d pertinet ad im pcrü régimen „ ctfi.in voluntare vnius Principis
c o n fiftit, tamen in om nibus folét illc Secretarii
fui Vfim bardi confilium cxquircrerpratter qucm Confiliarii
am icos fuos quosdam aliquando co n tu lit, fcd
pr'.e della p a c e d ep en d en ti: E t q u a n to a lia p r im a
“ equc fcm per, ncque de om nibus.Inter eos H o p a r te d t lg o u e r n o ,c h te il m aneggto d elle c o fed i
ranus O riccilaius cminct, virm ultaefagacitatis.
é t a t o , i n q u i f ia it n c h e t u t t a fia ripofianell»¿O T- H ic ptruus Confiliariorum numerus e ffic it, vt
le n t d d e l P ren tip t, pren de p e r b e g h il to n feg lio in
(praeterquam quod Princeps abíolutior cft dot g n i c o fa d a l S ig rtta rii F fim b a rd ii. A p p r t ffo d i m inu s,qu iadu m caret.C onfiliaiiis,ncm o poteft
q u e fio h d a lc u n i a ltr i fu o i fa u o r it i, ton l i q u a l i . diccrc,ita dccreuitC onfiliura,fed oportet, v td ic o m m u n ic a a lli v o lte a lcu n e c o fi ,m a n o » fe m p r e
catjitaiuffit Princeps) res etiam confultaearcane tutte, 0' trd‘........
quefti
principalmente e Oratio n a m agis fin t, ac magis forfitan fccu r*..
.............................
Rucellai huomomolto accúTto.fíjuefiopoco nurne.
Q u o a d alteram panem , q u a lu d icio ru m cft;
to dt Configlitri caufa, che il Ptentipe 0pik,.ffo- h a cp en cs m agiftratus & tribunalia funt, p r o u t» » ¿ocabuj
kte.pati ene, poiche non ¿i tJfeado.Cenfigl o dt crant libertatis tcm pore, tam in rebus ciuilibus, l»rtttnt»> ,
¡Hote,^
quai«í
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
Be Magno Ducatu H eírum N . Vmeú lega ti»
rr)"
Stato ,» cnfi pub dire ,qutfiaeJ¡aíaopinwne dd quam in crin in. libi s.il xílq u id c m iudicai.-tmCenfeglio,maqueftoeúoUreuel Prt»,ipe,0 an- á qnodam numero d o d o ru m virorum nomine
topajjanomoltopiujecr.te, 0 jor¡tptujicure.
R u i* , vt fii R o m x , ac B o n o n ix : crinÚHalia vc^rntopoiaUafeconUaparte, cnt fequcUa de’^ r o , vt an te a , iu d iian tu r, cum iidem fint m agigiudtut rejta quejt' altra tutea man^ggiata da ftra u s , cxccf to C o n fa llo r c tio , cuius n o m j^
rntdefimi Magtfirati, 0 Tribunalt, apprejfo i tantum im m utatam cft , ¿ icitu rq cc L ocum tequalt era trattataancoaitempod-.lliiibeTtd.,co- nens;funt iidem C on filia rii,0 ¿lou iti,om nefqu c
Jinelciut!e,iomenelcrimiuale, imperoche,ono le vibani magiftratus & P rs fe d u r? ,e x c c f t í priactuilicontrouerjiegiudtcatedavnnur/.eroai Dot cipalibusciuitatum Gubernatorib u s,qu ia P rm tori di Rota,come anco in Rom» 0 dBo ogna,0 cipe m ittuntur, eodcm quc m odo atcium pracfcle caufe mminalt come Ji faceua prima ejfenaod d is , vtque tem pere R eipubl ita nunc corum notuttavta illuoghe del Confaloniero, fe nen che mina forte cx vina extrah un tur, in qua omnes
mutate tiñóme ¡i chiama Luegotenente. Ijoliti N o b ile s triplici ordine iu xta hom inum cond.Cen/iglicri ,il Magiftrato de g í otto, 0 tuttigii tionem atque profcífionem includuntur.Ex prialtri Migiflrattúrbani,0 Podijiaite,ecccttu»io m a vn am arores m ag ftratusextrahunturxexslptrb i Gouernatori delle Cttidpnnápaliy he,ono tcra m ediocres: ex tcrtia in feriores,& vnufquismanda-idal Prencipe,0 testi Cajttllani dellzr que Patricios quinque extrahit, illc vero c lcd u s
fortezze,nellamedefimamantera, che fifactua ‘ in tclligitur,qu i plu a luffragia obiin u erit Q oal tempo della Republ. cioé il cauarli prima afcr- Rbet quinquennio rcnouantur v r n x , & q u ia b
tefuori deUe Bojfole, oue in tre ordine di/linte,je- ynaadalteram tranfirc v u lt, ho c tcm p orcpcrtonáoletonditto»i,0 laproftJ]¡o-.)edeglthuomir m ittitu r.H * vero c le d io a c s á Principis arbitrio
ni,¡onoimboffiolati tuttt in oíU . Daa»primaft fp iriiu m & autorítatcm c ap iu n t, a d fe ip fu m ccauano i Magtfirati di piu importanza. Dalia ^jm valt pertinere confirm ationem .
Jetcnda i mediocri : 0 dalla titza g í inferiori,0
In rcbu stam en adm agiftratus pertinentibus
cauattone cinque gentií huommi per ogn
nunquam fcre fc im m ifcct: habet nihilom inus
quello che ha piu úoct nd Configho s' intende í
Secretarium , quem Crim inalium vocan t,cu iu s
elette. 0¿ntcinqueannijonormouateleBojfole, munus eft omnes m aio:cs m om enci proceíTus
0 ihicyuolpajfart d úna in vn ' altra, úpuo fare tam intra, quam extra vbcm form atos recognoinquefi’ occapone. ^ffieelettiont prendonopoi fo crc, Principiquc rcfcrrc ipfius tcnorem fimul
H ipnito,éíautto,nadada mano dd Prencipe, cum fcntent-a. Q u o d ideo fit, cum vt m agiftra- .
che le úuol tutte ncenfirma'e. Nen s’ tmpedtfce tu s fc ic n tc s , a d a fua fciri a P rin cip e . arque exaperb lui quafi mat nelle cofiede’ Magifirau: ben fe m in a ri. tim ore in fam i* poensque retratli iuflivtro, che ha ún Secretario chtamato dd Crimi- tiam adminiftrcnt co candore qui decct,tum ctnale.che úede quafi tutti iprocefípiuimpertanti iam vt d irc d c a d vnum c u n d a referantur. H o c
tofidtdintro.iomedifHort,0 glienerfonfieilu- g c n u s p o liti* M agnus D u x rerinct, qaia cum
n0retnfiemtconlaJentenza.il thefk,perche fia- ncceflarii fint.qui iu sd ican t,vu ltp crh an cm in ipendoimagifirati,chegliattilorofonoJapuu,0 mam prifc^libcttar s vmbram aliq n a expartecibtnejefio tffammatt dal Prencipe, per timore uium cupiditatem fo lari,tifq u e anfam prxftarc,
ded’ infamia, 0 deliapenaammintjíranolag'u- yt fu * fatisfaciant am bition i,& ex iiídem honofi'ttia con queda candtd z j a , cheficonuiene, co- ribus.ac m uncribus publicis em olum entum alíme anco per hauer a ogm, ofa il diretto domino, qu o dacqu irant
Mantiene quefia manuradi gouerno il Gran
H o cid em S e n iso b fcru atu r,cad em q ; d cca u Duca, pot che douendcfifieruire di perfone^ che fa,cum iidem prifci m agiftratus,& confilia retiamminiflrano t» Gtufliua. úuoleconqu fia pie- ncantur, cadcm Palatii au oritas, vbtrefidet fucióla ombra deüa liberta anticafcdt,fi.re tn parte prcmiis M a g iftia tu s , demum re liq u i* , atque
al defiderio de’ Cittadini, hauendo ejfi m qual- vmbrar,& vocabula ¡am m o rtu * R cip u blic? ad­
eht modo commoditddt sfcgar í ambitione,0 e- huc fe u an tu '; fcd habet illic M agnus D ux Gu­
molumexto di buona útilitk. che cauano dadt ho­ bernatorem fuum gen eralem ,víru m ,qui im m«nori, 0 taruh.
diatc fuprcmam Principis autorítatcm repr*^ e f i e medefimo sojf.ruain Siena,0 peril me fe n ta t, cu n d a q u ep rou id et, nihilqu c illo infcio
defimorijf ett o ,efiftndocigli antichi Magijirati, executioni d rm ;n d aiur , im o in rebus arduis
0 Cenjegh, ! auttorita de: Falazi(o oue riftede princeps ipíc confulitur. H ac igitur fa cic c iu ita .
de la Signoria , 0 infine le rdiquie, 0 1' endra fum illarum p o liti* ccrnuniur,q!.'antum per h ?c
árda gia moría República , tenendoui il Gran tempora nobilitate celebres, tantum cl'im o b liDuca ún Couernatore generale, che immediate bertatcm pracclat*. V etu m q u ia fp lc n d o r,q u o
Principe confuprema auttorita,che principes viu u at,p acis fo b o le s.A ptopago vidchk;
D d 5,
tuEC
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
ReUtii
tuttiUtofi: ntfrfk cefa fen ^ aU
' fra faputa anz>puri m qmllt d importanz *fenU 'aputa delmtdefim» Principe. Con quefia
faccia adunque appare tutto il gouerno di quelle
cittaquanto ho afamoje pet Nobilita, tamo gid
pi*feiiciper liberid. Hora poi che b mtdefimamente figltuo-o dell* pace, il Jplendore con chefighono vtuere t Prencipi,e necejfarw, the in queflo
luogo df a alcuna coja,chedcTo appa-tiene.Maiitune il Gran Dura ‘ na corte, b famigha affai
confiderabile.U qualt eccedendoper dire il vero U
termine d Du anon arriua perb d quello detRb:
imperoche tienbuen numero digentil' huomini,
diuififotto doi ordini. Delta bata, 0 dellacafa,
ton gran numero et officiali 0 mUiJlri.Ha dtpiu
alfuo feruitto intorno d ¡effantafigliUohtHttt di
gentil'huomtni, (fialeumdiStgnori,i fuaUfaeducare ton molta dtUgenza in ogni ffercitio. Per
guardia d Uaperjona 0 per dignitd tien cento a'libardim dettidi opr*: hddipiu trentafeifiaffieri, 0 rnolt' altra gente per h jeruitii neceffarii,
nell; qualt tutte co,'e fa affai coaeneuole frefa, oltraltDame cheferuono la gra D ut heff*.Nelle fue
fiaile hd intorno d cento cinquanta cauallt vfctti
daüa fua razza:tidquejii ‘ i fono molti Corfieri,
ena molto ptu Qtannettt. (fi altrt Ce-uath a 'ogni
forte, (fi ogn vno ntl grado fuo tionueneuolmem
fe b.llo Quanto d i Palazzi poi imitando quefio
Prenctpe coftumi de'Juotmagg'ort, t qualt nella
priuata fortuna volftre conanmo regtopreparar
l ' habitatione d Prencipi, che doueuano ‘ feire dei
lorfangue, mofira anco effo la midtfima delet ta­
fia ne, fabricando tn moltt luoghi, (fi al Palazzo
diPiazza,douehabita,(fifa ‘ nagiontadipiit di
fO. flanze con vna fria pet rapprefentar Come­
die, tlpautmem» della qualefrrdptu alto, da ‘ n
lato,ehe dall'altro, aatonon fia impedita laveduia d quellt,chefono di dietro.Diffegna in quefio
appartamento aUoggiarui foraHiertd' trr.pman
za,come Cauatieri, Ambafciateri, (fi altri: di
modo che fard quefio Palazzo vno de’ grande d'
Italia.Lauorafid-.piu intorno d quel Nobilifftmo
Palazzo de' Pitti,tl quale per ¡a gnndez.-fr della
machina, per la Nqbihtd, 0 d ¡lí Archttetturct,
0 dell' ornamenta, 0 per fr vaggh z z a deUi gi
utdini,fontane, ftatue, 0 altro co me non eederd
punto d q u alfi‘ oglia d.'Italia,cosi cccederd molti
de'grandijftmi RiOlirametani.Quefio f it gid ‘ n
animo di gran lungajupencreaUe forze,princi­
piate da vn getii huomo nominato Luca della ta
fa d‘ Pitli,cheg I f u e tutta la pane d’ tn anzi.ma
impoueiitofi attornofi* fprzzto ‘ enderloal Du'ft
Cofmo.Fi* coftut dopoiperiofe diflatofrtto moti
re. Olira dquefte nt hd ilgraDuca vn" alir -in ‘ n
luego 0 fitofiluefire.chiamaioPratolino.cSmol­
te loggie, 0 fa le, che al modo di quello di Tiuoli
gittano aequa,0tn ‘ etohdmol.oiilgranit.
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
tur eíTc.r.ccefle cft.vt hoc lo c o ad hanc rcm non­
nihil cdiilcram. D ctiact Magnus D ux aulam,fi­
uc familiam valdc confpicuain, qu « Ducalisdig n itatii terminos excedens , td regalem tamen
pompam non attingitm am fatis multos nobiles
v iio s alit in duplici claflc co n ftitu to s : aut cnint
Oidinar cfe ru iu n t, aut cum opus e ft, raagnifi
c eiiti* cau fa: ad ft qu oqu c ingens officialium,
acm iciiftrorum m u lti.u L . Vtiturcciam intcr
icruitia filiis nobilium v iro ru m , num erop lu f.
quam rcxaginta,& nonnul i Principum virorum
filii funt, quos omncs m agno ftudio ac liberalitcr educandos curat. St.patores habct ccntum
allabardcrios ,q u o s m cm oraui: fcx & triginta
ft ipedaiios, aliosque plurimos adneccftáriafcr*
u ic ia, in quibus latis notabilem facit fum tum ,
p ixter G y a*ccu m ,q u od magn? D u c ifl* afliftit.
In ftab u h s luis vifuntur circiter ccntum qu in ­
q uaginta equi cx fuis Cv^uitiis geniti .• intcrquos
extant plcrique ad curfum apti alii agilitate pt?ftan r,& fin guii decenti pulchritudine confpicicndi. Q u o d fp c d a t ad Palaria , Piinceps hic TEdifcia.
maiorum (uorum «m ulatut ( qui m aiotes fui in
priuata fortuna anim o regali pr®parauerant s dificia poftcris cx progenie fua oricuns Principi­
bus ) eandem ipfc qu o qu c o b lcd a tio n em prx fc
fert,plcrifque iu locis xdificando : Er in foro ad
P alatiu m , quod h a b ita t, plufquam qu in qu a­
ginta con clauia fupcradditurus eft, vna cum in .
genti aula ad vfum comoediarum agendarum ,co
a rtific io , vt pauimcntum accliue fit, vt qui em i­
nus Ip c d a n t, a populo fccn* proximiore nc im­
pediantur In hacpartc*dium infigncs viros hoIpitio excipere m editatur, E quites , Legatos, alio fq u c h u iu fm o d i,critq u e h o c palatium inter
clarilfim a Italia« d ificia connumerandum. JEdificacurprxterca in ao b iliflim o illo P ich io ru m Pithierum
p a lacio ; quod ob am plitudinem iuam ,nobilita- palatium.
te m , a que a rch it r d u r a m , item propter orna •
m e n ta , hortorum am oenitatem , fo it e s , ftatua s , quem adm odum xq u ab it cuiuslibet in Ita ­
lia fplendorem , ira Vltram oatanorum R egum
ctfi maxinjjorum ,magnificentiam fupcrabit. M ■
d ificator primis olim animum gcflit pvaaltum ,
ac viribus carentem , Lucas didlus cognom ine
P ith iu s , qui prolpeélum anterioris partis fabrctc c it , verum paupertate indc con tra d a coacftu*
fu it D a ci C o fin o ades totas vendere: poftea
l a f * M aicftatis reus damnatus eft ; p ra tc rh o c
palarium f.uitur alio M agnus Dux in loco ,
(¡ruque fyiuarum Lequ cntc , quod Prarolinum appellatur , multis porticibus aulifquc
pcroinatum , f aruricntibus vndiquc aq uis,
vt T ybu rtin um paLtium : & rcucra m agnificentiflim um eft
D uo alia habct palatia,
alterum vocatur P o d iu m , alterum C aftcllumj
B e M agno B ucatu H etruria N.Venetilegaíi.
KehddipeidutaU ri per/uo dipetto , í vne
dimandato it Poggiojontano dieci miglia, 0 í
altrofithiam» Cafitllo,egn‘ ¿no a' (ft, 0 per il
fito, 0 perla fabrita, 0 ornamenti dtfontane,
0 altro,fono di molta belezzaán modo cht anco
per quefio lapt hd poco,che di fidt rare. Hora ha
uendo io ratcontato le cofe poffedute da quefio
Prencipe,test lepreprie 0 di Ut guerra, 0 dt U»
pactjcomele communi, 0 deli’ vna, 0 dell’ al­
tra,giudice hauirmi Jpedito dalle cofeeHerne.j.
Onde pajfande aÜ interne di< l,che di quefiofla ­
to, 0 di quefie forze,0 diqu fiogouerio, e Capo,0 Pairone affoluto Ftrdinddo de’ Medid na­
to diquefia caja,fipub dtrp.tale, meritando ben
tila quefio neme, poiche in tant a variet d , 0 i n
tanta rnutattone di coft ncrn folo s‘ e cenferuata,
ma in modo atcvtfciuta, chefipub dire, che dalle
perfecutioni, 0 dalle guerre efattagrande,0 d£
fuci proprij nemici effaltata . 0 quel Jeme di
principato ,chegetbgid Cofmo ¿ecchio, chiamato il grande per la grand z z a delle coft da lui
fatte , deppomcUavatietd di fuícejSi, ha prodotto la Pianta di Cofmo Padre di quefio , il
qualt da ¿nfelice fiato di bengnijfima fortuna,
da Stato priuato al principato , in effo guidato
dalla medefima fortuna , accompagnata dalla
virtií delfuo iugegno , ¿in ti, b debellati tu ttii
fuointmiíitfcopertetutte lt cor,giurecení ar­
me , 0 col negotio atcrtfciuta la riputatione 0
lofiato,vltimamente ccl fufiituir tl fue figliuolo
algouttnodi Corlo cSjuinto ajfiiurb deltuttola
fucceffiont mi fuo fangue. ejuefio mentregouer­
no,procuro con ¿na in. o ro;ta,igualgiufittia 0
cún¿na/emmac3tininlaní’pi(ceri tenerfi hu­
miliato í animo de popoli, che per altre cagioni
ferfieradifferato, tenendo fupparati per quefio
molti fuoi appetiti, ma doppo la morte della mogUe,0fcfiitutione delfigliuolo,parendeliin ma­
niera hauer afficurato lecofefue,thenen hauejfe
piu di che temere,diede in m odo il freno a fuci eppetui,cht Jaquelit trafport ato,precipito conpoca
laude,Jorfe deli’ animo,0delcorpo,in fine in ¿na
cofipericolofa infirmitd cheper quattro anni hauedoperduto cotlmoitoqUafitutiii/eofi menaua¿itapiu tofio dapidta.i he da huomo, 0 ofi
infinemoít lafciddoil Stato, 0 tafelicita alfigliuolo.Ha hauuto quefia cafa due?btefici,mcltt
Cardinali,quattro D uchi, 0 quifioheragmn
Duca e nato di madre Spagno!a,di cafapnncipaliffima di quel regno, 0 e cognato in doimodi del
Signor Duca di Fitrara,hdpermogde Madama
Chrifiierna fighuola del Ducad: L-r<¡r,o tfíiplar
direligione,0 cojlum i,0 altre tanto beliadianimo,qt>atog>iefiata la natura l herale delle l eilezze corporal!. Et per tornare ne tpar entaá: » a
figraa Duca molte altre aderenze, tongrana t
.................
lf £
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
ilf
lumi quasfitu.adificio, ornam entis o m nígrn s,
fontibufque praft. ntiffima íirnt : vt ctiam ab
bac parte bcatum Principem illu m appellare
qucamusCum ia m , q u * ( oífidcntnr ab ¡fto Principe,
tam pacis & belli proprin.quam \ triu lqu c com m un acnarraucrim , cxtcrnaium lu u m cap ur
m c iibfola ifc puto.
P roindead ics internas traníeuntcs perpen­
d im u s,hu US vniueríi im perij,harumqiae opum
& iurium p a tio n u m acd o m in ú eíT hodie Fer­
dinandum M cuiccs ex hac fe tica d icam ) fa ta'i
dom o progenitum : qu o nom ine recle vti poffumus: in cau ta cnim rerum v ic illitu d in e .a'q u c
varietate non íolum fcruata e f t , fcd eiiam cum
in modum au d a, vt am plitudinem fuam cx pcrfccu tionib us,& bellorum *rurnnis p ro p .m o d ú
d c riu au erit, & ab inim icis fuis gloriam qu afiu c r it: qua de re Cofm us illc m agnus, tanquam
fclix planta geim in au ít Cofm um huius M agni
D ucis patrem ,qui cx priuata fortuna ad Princi­
patum c u e d u s, & in ip fo ab cadcm fo r tu n a , ac
fimul virtute p r o u e d u s , v id is sc debellatis h o ;
ftib u s, d e ic d sconiu rationib us , a u d u armis
acque prudentia im p erio, «ccxiftinsationc, de­
mum fi io fuo cu ftod i* C a ro li Q u in ii m an ci­
paro, ad poftcros fuos fucceftionis ius tranfmific.Cofm us hic dum gubernaculo p r a íe d it, curau itin^ orru pt* iu U iti* *q u ilib r o , ummaque temperantia animos populoium fibi fub j»
cere; qu i populi alioqu in derperationc duce­
bantur: fed vxore d efu n d a , & filio in im pciij:
fucceíTione fta b ilito , cum vndique o n n ia tuta
efte fa d a videret fuiscupidita ibus habenas ad ­
co laxauitjvt ab ijs p cru ad u s.in cxiti. ícm adco
cccid iric m o rb u m , vt quadriennio fimul cum
m o tu co rp o risin g e n ij vim am fcrit & pofth acc
v ita m p la n t* m a g is , quam hum anam v iitr it,
demum vitad u fu n d u sim p crijac felicitatis íu *
hcercdcm filium rcl q u cm .
.
,
D u cs habuit h * c domus F on tifices, C ardinales plurim os, Duces quatuor: hic autem Ditx cHie Lm i i ;
ex H ifpana m a:rc ortu scft prascipu» fa m ilia ,
& dupliciter affinitate v in d u s D u c iF etra iic n fi:habct cnim vxorcm C htiftiern am filiam D u ­
cis L o th a r in g i* , religionis & m orum o p tim o ­
rum cxcmplar.iantum anim i de»ibus,quantum '
c orp orisfoim ainíignc-m . V tqu c ad aftiniiatcs ■
rcuerc-r , plurim os habct M agnus D ux affi­
nes , videlicet M a n tu * D ucem , Sforciadum
familiam , aJiafqce adco , vt fi í ffincs om ncs'
amici eflcn t, hic Princeps pro v irilifu a p o llcrct
am ifitijs. Q u o d fi mainrum fuorum vcftigia
itafemitatus fu c r it, vti pjtaclara habct dom e-fticacxem p la , credendum cft, ei nihil ad Im c—
mam felicitaré dcfore: dúos & quadragin: a a g k r
3¡'id
lé i.
Reldtió
■ltalia.tJfnJoeóg«*t«d<lDueediMt»totta,0
ta ’ inti di c»f» forza , 0 altre: Í3 modo chefe i
pareotadi factfroíam icitien'haurtbhtanco
que/lo Principe lafuaparte, 0 fe coft imitaralt
vefligitde'fuoimaggiorifComehd grandi, 0 fafniliarig'tffmpit ¡.i deue credere, cheíiaperriu, feajf...
j . ann
— i q u at dOt aíd ,ueD
f iir e m olto
lic e , 0v - x
e Xj .e -t dx d'
annos.m cdioctis eft ftatnr?,crines habet fubfla^
aos,cgrcgiaei;form ac Princeps cft, quemadmodum D D .V V excellen ti(fim *,qu* ipfum inhac Mort¡f„'
vrbeconfpexcrunt.m cm iniíTcqucuntrvenatio- dinandim
ne.ahifqi laboribus magnopere del datur.Pra:. grüDutJ'
ditus eft alto ,a c fa cu n d o iuxta »c pn ter,ingeÍ o , fed pacis am antior, pollet fagaciiateiudid im e d io c r e fi a t u r a , d i pelo caft agno , d i m o lte
cij, in fert» o n cciicu m fp cdu s,& cau tu s, loquét i* parum h a b c t, & fa d a vcrbis an tcp o n ii: de
bella a íp e tío ,c o m e c red o ,ch e fia in m en te d ' m o l­
omnibus tamc appefite dicit, pr*fcrtim d.e mali d i Vcfirt Sign' rie Eecedemiffime, c h e C h d n o
thema ic is , atquegeographicis , quaiü peiitus
ú ed u to in q u efia C i t t d :ft pren de f o m m o p ia e r e
eft,rerum publicarum follic tus explorator, &
d i v i t t a d i caccte ,0 a ltr e f a ic h i.E q u e flo Vrcnc ip e d ic o ft ú iu r ,a lt o , 0 m aech in a to ingegno co-^ m iniftros fuos adprimc diligentes , ac vigilatcs
m e i i P ad re m d d ip i u q u ie t ip e n fn r i , d tu .o ftta
efled efid erat: profitetur ie poll citorum obferú n b u on o , 0 f a l d o g i u d i t i o , m olta ¡ircon fp etto,
u antillim um .ac pacis am antem, & prudenter ca u u e rtite nel p a r ia r e ,d i m o d o th e n o t fc a p p a
nititu rin animis c oru m , quibufcum loqui ur,
in niu n a c okxnon é dt m o lte p a r o le , m d fi a ffa t - prieferrim hom inum publicorum , cam infcrcrc
■ tka d i fa
^ r,fi tener m eg
„ liort ne i ,f a t t i , p a t U p. ero opinionem .vtcredant.cum n6 cupcrcfincsim afpii bene di tutte lecofe, maparticslararente di pcrij protendere, (cd tanturii fcnuare: iuftitiam
Matemati a (fi di Cofmogr tfitfe molte bene in- cie r, ct, ac tueturincopruptam : vrbcpu lchrioformato , 0 aautfato di tuttele cofe difia’ 0 , 0
rcm ditiorcm qu; efficere curat,ornatque illatn
úíiole, che in db ifuoi minijiri fiano molto dili- tcdificijs A a rcib u '; qua in rc mirum in modum
genti.
elaborat Liberalispc,tius,qua ftridi m orishaFdprofefflonedihuomo di parola,0 fi dimo- bctur.populogratiifim us quod publicis c6m oflramoltoamicod,Uapa.e.0accortamentepto■ dis ftudeat.In piiuat s aliquibus fortaflTe viget
cu ra d’ imprimere neW animo diquei , con chi priuatarum offcnfionu m , publicatquc in iu iis
parla,0majfime di pirfone publiche d‘ hauerpo- memoria
co dfiderio d’ accrefcere,ma bene I i -onfiruared^
C u m .taque h * c fint,quae de corporis animifuo ,mantisnelagkifiitia intorro a a , procurad' que dotibus huius Principis conijcerc atque inabbellirt, 0 arrichir U Gittd 0 difabriche, 0 ucfti,gatc potui, digna, quae a Ser. V. refciantur;
di tuttlV arti,0 tn cib ponefludid.E fiimate piit reliqua eft vicin a pars, q u * erat de am icitijs,
tofio per huomo liitrale,che altrimenti, 0 fiom- quas cum Principibus c*teris colit, aut refugit:
mámente ama 0dall’ úniuerfi*le,0fpecialmet e qu*qu>dem pars, vt prae csteri , refert plurimii,
dalpopolo,cht ne riceue qualche commodo. Bene ita quoque difficilior eft,cum de atebris, atque
"eúero chene’ particolart pub refiar qualt heme- receflibus animorum mihi loquendum fit, quas
moriadcll*publiczingiuria,0deUepriuateof- quidem (a tcb r* v b iq u ca b ftru f* fu n ta tq u c reftfe. Hora effendo quefio quanto hb potuto Úede- con dic*in pedoribus ho m inum , & p r* fc rtim
re,0comprenderedellequal<td,0 cond-tievicoii Prin ipum ingenia im petfcrutabilis funt pro­
d i / « / « ¿ i ’
diquefloPret»tipe,ihe fu n lita ijs :ta m e n d ic a m , qu *ob feru au i,atqu e
fiano degne dell’ inttUigenjpadtV.Serenitd, ^ i ex ipfius vtil tatibus arque com m odis cognorifiaqueftaúUtmapartedelímteUtgízt, 0 cor- ui: vtilitas enim ea eft, q u * a fte d a i hom inum ,
rifpondenja,che tiene eon altri Prtmipi,0 della m axim e Principum gubernat.
diiioficione dell’^arúmofuo úerf» ciafcuno dieffi:
C um Pontifice Princeps hic optim e conuc- Amickii
parti,ficom epiuditutteía’treimportantie.cofi n ircftud cc, cum quia m axim um abEcclcfiafti- Principii,
molto piu-di tutte diJ]ictle,deuendofidifco> rere di co dom inatu damnú caperepotcft. q u o t is in cofapefia ntlcore dell’ huomo copertoin tutti, fcftum haberet P on tificem , tum ctiam qaia ex
m anei Prencipi altiffimo pure diro quello, c h zj c ob cn c anim ato plurimas colh ge'epo ceft vtida aleunerelationi, 0 ojferuationi hbintefe, 0
litares: ncquc enim á quoquam fibi valde timexonofciuto,(fi qutllo,chepiuimporta,da’ fuci in- re debet,cum Pontificem bencuolum habuerit,
terejp, 0 commodi,efendo quefii, cheregolano quia hoftisin cius ditionem ingredi aliundeno
glianimidegUhuomtni,0 principalmente d / poteft,quam aR om an o Im perio,cingeotib toprencipi. Et prima eoi Pontefici procura quefto tam prouinciam vndequaq,m ontibus , qu iexTrtncipo molto i amicite* di SantaGhiefia,fiper ercicibus perdifficilem aditum pr*ftanc,pr*fcrildano,chenepotriatemer fie foffe nemica,come tim bel icis torm entis, cum que hoftis ingrcíTus
per i vtile che nericeue effendo amica: nepub te- fuiíTet, com m eatus aliundcaccipcrecom odius
Mtr gran dannoquando haueffivn Tonttficzj n e q u it, quam ab Ecclciiae ditione, cum c*tera
ammifcre
0
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
De M »gno Ducatu H etrurU N.Veneti legAÚ.
m m i c o , p o ic h e n o n p u b lo f i a t o d e lg r a n Duca
fíe r e p ih m e r t a lm e t e , n e p iu f a c í /m e t e o jffio d a
alcun la to ,c h e d a q u e l d e l F a p a ,r e n d t n d o iM o n -
-2 I J
fcrc om nia loca fterilia fint. Q aa m o b rem pauci
exercitus nihil efficeret, n u m croíifam c prcmcrentur potiííiinum qu ia in E tm ria h a c v ig e t
í i , che d a tu tte í a ltr e p ir t ic in g o n o la Tofcana con fu etu cio ,vtp acistem p orc(n c bclli tem pore
f u e r che d a q u ella d t T e r r a d i R o m a , c o m e s' e nouu m videatur) com eatus in ciuitates im pord etto .m o l'.od iffic ilel’ e n t r a t a a l í iff e r c it i ,t íp a r tentur , & agreftes lo c i pene cxhauiiantur, qu o
ííc o la r m e ie a ll’a r t i g l u r i a , t í e n t r a t o c h e ‘ i f u f
in dicsannonafu bm iniftratu r. Verum fia parte
f e í i n i m h o n óp o treh b e ‘ i u t r f i n f a f a t u t o d e lP on tificisexcrcitu singrucret.ad tum patentio- ^
lo fia t o Ecclefiaftico, ejfen d o tu tto tl refto d e lp a e - rem haberet,& com m eatus facilc fupportatcn
f i f u o r che q u ello , non m a m o fle r ile , e h e d ifficile. tur,cum c x L a tio , tum c xL o m b ard ia, & B on o- r t . . Liaos
n ia ; cuius ic i experientiam m agiftram h a b a ,
- ' fe conpocagente
- nonpotrehbe
- - - - .- - I I -fa
r -r..............
Onde
e contra
cum vrbs Florentia n ú quam graue aliq u od paf­
ilgra n D uca ,fe con m olt anon v ifip o trebbem a tenere,offetU indofimafftme quefi’ ordine m T o ­ fa fucric periculum , quin per illam P o n tific i
D om inij porram in trau crit, j>rafertim fcdcntifcan a, d tfa r condu’ re an io in tempo oipa ce, ac­
bus L e o n c,& C le m e n te ,q u i patriam fuhuerfam
etofia tato meno difficile in tepo di guerra quella
fa m il’®fu * fu bicccru n t.H ac pratcrea cum P5 ptu quarttitddi vetantKgüa,che fia po fib ile nel­
tificc c o n iu n d io m agn o D uci com m od a eft,
le C ittd , 0 T e ir e fo r t t , lafiiandone quafi ‘ ota
laCa-zpagna, alia qualfine fomminfiraalla cum proptcr exiftim aM oncm , quam in filisnég írnata,m d dalla parte del Pontefice, oltre che -gotijsad tutelam Impcrij fui inde coliig it. cura
perlapeanura, t í 1» g hezz*d t’ cenfini ditetra quia m u ltaab co au xilia, & com m oda refc rtia
di Roma,haueria mohopíufactle l’ a d íe Jenti- am icis fuis per Ecclefiafticas opcs ditandis. H is
na anco molto piu il camodo del‘ iutre daqueUo refpeft bus atque eaentis cdoótus.curauit femfia o ,ji per quella, come per laparte di Lombar- per.necreetur í'o n tife x jq u ia liq 'io m o d o e i obdta per la ‘ ia di Bologna, ffi di cib ne hd certa f
ligatus non'íi t, 8c hac ratione plurim osC ardinatfp.rienza,non hauendo hauuteU Cittd diFio- les fib ic© n ciliareñ u d ct,eosm a xim c, q u íp r a n n za dcun graue ptricolo, che nonfia entrato cipui funt P ontiúcatus can d id ati: fed fanda:
per la porta del dominto Pontificio,0 particolar- Sedi etiam non m inori cedit em olum ento h a c
mente di duf Vapidi caja M edid, da Leonepri- am icitia propter tutelam , ac cxiftim at'oncm ,
m a, 0 poidaChmem e,cheddtuttolafittopofi ‘quibus m u n itu re ic o n iu n d io n e c-um Principc,
d quefia famiglia. Ntrkeue poi a lí ineontro tl qui finitimus eft , v u rb afq uc pollera fic cnim cr
gran Duca molto tommododa quefla amicitia, duobus Impe ijsvn im quafi conficitur, cumq;
fi perlaTÍputatione,cheac(refitconquefla‘ nio- m u tu a fin tv tilita tes,credendum e ft,h u iu fm o ne,0alfuofiat»,0dfuoiuegotij: ¿faBcepcr/í di anim erum co n iu n ilio n cm o m n ib u s tem po.
aiuti,0comodíchenericeuedalbeneficarmolti rib u s, cafibufqucferuatum ir i, prafertim eum
Seruiíori con le rtcchefje Ecclefiafliche. Moffo prafcnti Pontifice,erga quem M aguus D ux pcrda quefii riípetti 0 .iuuertito da quefii fu c
officiofc fe g e r i t ,& a b c o plurim arcfert bene­
h d fempre pro,:ur-to, che non fifa c c ia Pontefice, ficia,iam que hacbencuolcn .tia/u m m q pe.eadche in qua l, he modo non g li fia ot ligato, 0 ordi- a u d a cíl.
C a ía r c m Princeps h ic fingulariprofeq uitar
nariam en'e per quefia cagtene tentaditenere amici non diuerfe maniere m olti CardtnaU , 0
obferuantia, 8c plurimis o bfcquijseius gratiani
quellt d punto,the fono in qualchepreditam ento.. aucupatur ; qu a in re Im perator ipfum abunde
md nontornaanco di náior beneficio aüafanta co m p c n fa t, plurimampr® feferensergaipfura
Selequ fi’ amuitia,perlaficund, 0 nputatto
bencuolentiam ; qucm etiam plurim i facit i ne,-he. iceue dalla congiantíionedtvn Prenipe d e m C a fa r , cum proptcr com m une affinitatis
crfi •jícino , t í tant-potente, facendofi quafi di vinculum , tum etiam vtilitatis cauíTa , cura
duejlad‘ no,mmodo ihe effendo ghinterefficó- M agnus Üux & milites & pecuniam ad bellum
muni ,0 recipTOcht,fideue a edere,ehe quefia ‘ ■ Hungaricum fuppetias m iferit: dici turquc pron'onefidebbamolto conferuare mtuttt caft, 0
pterinueftituram integram.fiuius tit u li,& a fa s
con quefio Pontefice in particolare, fitraitieneil pluribus v ic h u s diftnbuifle harStenus inter ilgran Duca có moltf‘ fficq , 0 da lut ottiene mol- Jius A u la m iniftros munera añ im anda plufe
te ¿ratie,tí hora egrandememe acerefotuta que- qu am 3 0 0 0 0 0 . aureorum : ncquc ta’m ca
Jlaintellgen'fa.
M aicftatis G afar, fpcs hic term inantur , cum
Con fua Maefid Cefar. tiene quefio Prencipe hinc plura ofticiafem per c x p e d c t , adeo vtbc‘ nagrddtffimaojferuanza,tífingolareej]eque ncuola h a c anim orum propcníio admiranda
za.procurandocon molti mezzflagraiiafua , 0 non fit. E rgaR cgem Galli® officiofiíTimus cfa íe amoricompenfatodimofirando l’ imperato- fe confueucrat M agnus D ux tanquam erga a rtd ’
Ee
m ulum
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
,
2i l
Relatio
ted' ttmitrhrr,oUe,&f*r (lim a d ilu i, ftp tr n - mulum H i f p n i R c g is , vt fcilicet Itali® fta tu w
fftttede!patentado , comediÜ ¿tile, chtn'ha aequilibrio illo firm are t, vcbem entcrquc amhaHutodi aiute digente, 0 di denari,in tempo bicbatcxiftim ari Princeps m a g n u s,& fep ie ts,
deliaguerrad’ Fngheñi, 0 hoiaperlacompita au d o rita te > con iilioqu c & viribus io Italia
iauejlitur* di quefto titolo , 0 m pm ¿oítttrd pollens , demum ante o m n ia, qui an u lod eminiftri, 0 altre, s‘ intende che habbia jpefo il pendere & liber eife vellet. C u m Rege C ath ogran Duca aquella Corte poce menoditrecento lico Principem hunc noa bcncconuenirc cremilafcudhnequtfinifconolefferaztdi fuaMa. d ib ileeft,q u ia ctiam illius M aieftas, m onita ex
tfiaCefatea, affettando/empreñe ifuibifogni quibufdam pr® tcritiD u cisad ionib u s,vn dcad
molto aiuto da quellapartt, in maniera che di- m aiora adfpirarc nofccbatur, M agni Ducis fclimoftrapet queftotagionifecetntima dtffofttioni citatem aegris oculis afp icit, eiufque vires non
d’ animo.
ininus veretur , quam ipfe H ifpani as ex im e,
CelBie ChriftianifffoleuailG.D.unermoU icat vtqu eau dio iPibenterScnenfcm ditionem
tacfequenza, come emule dei Re di Spagna per fub M agno Duce v id et, ncque adco prompto
iilanciare lt tofe d' lt aha, iQ> dtfidtraua moUo anim o in ucftitu r* , quam Im per-tot eius pa¿1Duca d’ efferfiimato aquella Certeper Pren- rcns conccflit, alfcnfum fuum praeftiiit. Hanc
Cipegrande, 0 fauio, potente d' auttoritd, 0 di fim ultatcm M agnus D u x m oriuus inftituit,
Cbfiglio, 0 diforztin Italia,0f0prailtutiodi quo tempore Genua tum ultuata eft, nam cum
non dependere da alcuno, 0 dei tutto libero. Coi M agnus Dux maxim e tim eret ne ciuitas hx c ad
ReCattolfcefi pub credere,che quefio Pnniipeno manus H i.panorum dcueniret,com m eatu, aliftiamoltohtne, poicheneemenofoJpettadS.M. ilq u e fu b fid ijsiu u it ciues eos , qui intra ciuitafattaauuertita da molte attiont dei Duca mor- tem dom inabantur, & cu m e icd is ciuibus egit
to,chedimofttauanopenfitrid'tcafemaggiori, U
accrn m c, prxfertim cum Andrea D o r ia , a lia q ;,
grddtzza di quefto Precipe in Italia di quello,(he. fecit eiufm odi.
fianotemute dalgran Ducale fot'fedi Spagna,
C um Germanis Principibus bonam am ici-neper quantofono informato,.¿ede voUntieri ia tiam nititur con fc!uarc,cum D ucc Bauari? pr?T
fuamanoilStatodtSiena,neaffennmoltopron- fertim ,quocum & crcbrxliter® , & m u tu am u íamtntealíénuefiitura,(heglientfectfuopadre. nufculalaepc ince.cedunt. C u m D uce SabauCausb in parte coigran Ducamerto quefta poca di®, ctfi eitriiifecus non videntur nifi bcneuoli
tuonaintelligenl/aiaccidete di Genoua,perche animi argum enta, m utuaquc honoris officia,
temedo grddemente ptrfuoi intereffiil gran Du- -.tamen cum alter alterius felicitati opibufq; inca, the quefia Cittd non cadeffe nelle m anidiS atdca.t, no n ig n o ratV .S eren ita s, vbi grauis cft
Spagnuo:iffauort,0 coh aiuto di¿eHouaglie,0 aem ulatio,ibificrinon p o flc, vt am plificatio ri­
ce»
,0filafcibancoin- u a 'is multum defiderctur, v tqu e ibidem am or ?
tender gagliardamete conquellt di fuori, 0 p a r- aliquis retin eatu r: & forte in red ara non opus
ticolarmente con AndreaDoria, t0 fece altri di- cft his con ied u ris. C u m D u ceFcrrarixp roptcr
mtfiratioriifimili. Coni Prencipe diGerrnania finesftatuum nonnunquam non m ediocrium
procura di conferuare buona intelligen'Ia, parti, rixarum occafiones nafcuntur : & in hifce
telarmentt colDucadiBauiera,paJJando trdlo- Galli® turbis cum hi Principes cogitationibu s
ro molti vfficijdi amore di eff reffe lettere, 0 an- fu isin d iu erfu m tcn d an t, non poflunt n o n o ctodiprefenti, ColSignJDutadi Sauoia,benche cu lto o d iofcin u icem habere , etfi m ultis huefitriormtnttnoufi¿tde fenon¿fficij d’ amore, m a n ita tisoffic'jsfcm u tu op roícq u u D tu t.C u m
0 d iftim aí¿no ¿ e r ftíaltro,peroinuidiando D u ce Mantu® prxter a r d u m affinitatis m oV¿nolaferla,laricchezza, 0 l a feltcitddell’ dum fu m m oam o:c c o n iu n d u scft, credunture d tr o ,0 ia ltr e la m b ilitd , 0lariputatione, q u c a m b o ¡jfdcm finib usd u ci ad faicon feru a0 laricheizadeÜ¿n»,sabone V.Seren.cht oue tiencm . C um D uce Vrbim , quia ipfum opió gnutemnlatione , ppco defiderio ¿ipub effere bus ac viribus fuis longe inferiorem putat, ncdeUagrandezza,0commododeltoncorrentzj, g U g itq u e , m m im e conucnirc v id etu r, & fimi0confequentemtntepocoamore, 0forfiquefta iiter lim itum occafione fim ul haud raro iunTwnetroppofettleonfideratione.
gantur. Q s o d attinet ad Rcm publicam Ge»Coi Signor Buca di Perrara Í occafioncj nucnfcra , cum M agnus D u x d efu n d u s parti
dt’ confini cauffa tal ¿olta de i difgufii non ciuium eledorum fa u c rit, quo tcm porediflenmtdiocri, 0 tn quefie íurbulentie di Tran- fionc < iu il¿agitab antu r, dubitandum noneft,
(iahauende comoflpub credere quefti due Pren- quin alteram fa d io n c m parum am icam fcmtipifini dtuerfi non poffono, nei fecreto Uro a- pet fit habiturus, pr®terquani quod ad C orfimolto: ben che nell’ tfitrtore apparijca- c * d onaiaiu m , tanquam olim Pifanorum adÍP !«5í>
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
Be Magno Dutatu tietrurix, N.Veneti tegaU.
'm úfficlj d' amore, & di buona correJondtnza.
Cel iignor Duca dt Mantona hd quejlo Prentipe ottima inttUigenza dtre lajlretrapareníella ,0 credejj certijfimamente,che habbiano an­
co i medefimi finí per la loro conferuatione. Cel
Signor Duca d' Vrbino tenen iolo moho enferme
ttüafuagrmdtzza, 0 forza, nonpubhautrzj
molto buena cerrifpendenja, la qual femprzj é
aiut ata da ifoliti dtfgufti,che perla il negetio de'
íonfini,
GonlaRepub dt Geneuaeffendofiildefuntto
Duca fcaperto poco fauoreuole aüaparte ch’ era
difuori,quando furtno quelle diffenfioni ciutli di
Genoua,non é dubéio,che hauerd femprepoto a
nuca quellafattione.Et lepretenfioni,che hd fo­
pra la €orfica,come appartenete alio flato di Pi­
fa,oltre i molti accidenti, che continuamente^
■occorrono,0le differsnze dt‘ tcnfini,non vtpuo
tffírt molto buona inttlltgenza.
ll Lucche,ft poi f l anno apprejfo il gran Duca,
come la quagliapr>ffo tlfprautero in cóctnoua an
Jietd, 0 timore di non calere nelle fue mani, tf. ,3 ,
fendo poflt mi m ejzo delfuo flato,0 d’j/gnipar~ttrinchiuft,bifogr,ofidelviuere,0 de’ ogn’ altra
cofa nectffaria,mlepotendohautrfaluo,chedal
granDuca, cuero colpaJfaggioptrilfuofiato,m
modo,che adogntfuovoleiepho quefio Prencipe
far/egli cadtre nelle mani anco fen za colpo: ma
non Ufa,fíelo fardforfi cofi toflo, f i perche ejfendequella Repub.raccommandataali’ Imperitore,0 camera delí Imperio non lopotriafare fienzafuaoffeft , 0 rifentimento, f i anco perchegli
tí-rnaforfi p¡tt Ómodo.thefkneúiua quellaCtttdtn quifla (uaUbeTtd,(he del tutto d lu i fottofofla,certo dtpottrjenefieruire tn qucflamanitra
ad egnt fuo úolere, 0 íifogno, ¿o dellefacultd,
cont’j p refliti, 0 altro,0 ancodigenteperquelio,ch’ illa potejfe, 0 i n ¡ommain alcunafuarithiefta non hauer mai la negatiua-.Etalcorrtran o,quandofe ntúoUffefarpadrone,farehbe ftcu,che quellthuommt auejgiallalibm d , della
■
0 rmant'IJimffe glorio! Jfimi,TÍcchi■
piit
tofio di dinari tontanti, 0 difacolta mobilt,i he
dípoffejfioní,abbandonando la Potria,loficianano le mura, 0 nonla Cittd , 0 d quefio modo
perdería tlgranDuca il commodo,che hora ne rtc tu zj. Hauendo ftnqulnanat» quali fiano le
iwe!ligsnze,che hd quejlo Prencipe, congí altri,
bperconfint,b ricinitafeco, b perp otm za,0tiputalione degni di eonfideratione, mi reílafolod
diré qual fta la dUpofitione dtlí animo juo úerfio
quefta StrenifftmaRepub hautndolo rtferb.
quifloúltimoluego,comecofa,che¿i’ útditd.che
portalacognititnea ejfafiuoí ejfere í último fiofe efirinfieche, da/egni apparenti, ¿>d»effraetdi-
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
fp¡rat,& multa accidunt qu o tid ie pfoptcr fines,
& alijs dccauflis, quibus ftudia ipfoium im iinü.
tatln eceílé cft. Luccnfes vero apud M agnu m
D u c u m ita fc h a b c n t, vtcotu rn ix ap u daccipittem .ncm pein anxietate,ac tm’.o ic p c r c n n i,c u
in m edio iliius Statusfici fin t, clauíi vndiquc,
a n n o n * oinnium que rcmm neceíTariurú in d i­
gentes, quas aliundc,quam á M agno D u c e ,v c i
per cius ditionem acquirere n equ eu n t: adeo vc
í'uo arbitratu hic Princeps eos fubijccrc poflc
videatur: verum ab ñinet.d iu qu c forfican abñincbit; cum q u ia n o n p o flc : ideíficereabíq iIm petato fis cffenfionc, cuius p atrocin io com m éd atur, tum c tia m , quia m agis íibi forte con d u ­
c i t , vt ea ciuitas fua libértate f u acu r, quam v t
fibi feru iat, cum in hoc Stacu inde m ü ka fubfidia o b tin e a t, & nnnquam íuarum petitionum
repulfam fcrat. Q u o d fi tyrannidcm eius o cc u ­
pare itiallec , dub u m no ncíí'et, q u in h o m in cs
illilib e ita c i, de qua mire gaudent, fcqu eiaiftitan c,aíru cfaéli,& diuites m agis pecunia nume­
rata , quam agris , patrium lotum deferentes,
m cenia, non ciuitatcm con ced eren t: quo pa¿lo M agnus D u i prx fen ticom m o d o deftkucretur.
C um hucufque dixerim dc a m k itijs , quas
ge ith ic p inccps cum ca te iis finitsmis,íiue rtm otis Principibu's , reliquum c ft, vc rcfcram,
q u * fic eius voluntas, an im uQ ue crga hanc ScreniíTunam Rempublicam . Q u o d vltim o lo c o
ideoreferuaui, quoniam fcopus hic efle videtur
legationis m e * , cognitu m u lto vtiliflimus. Si
igicur extciioribns officijs, honoribus ac bcncuolenti? argumcn tis intimus animi aftedlus detcgitut;fi propria vtilitas & ratio im perandiaHquidin hac rcpr*ftare po te ft; cquidcm om ni
d u b ita tio n e c a r c t, M agnum Ducem crg aV c ftram Serenitatem optim e anim atum eflc; cum
quia legationem hauc chariífim am h a b u k , Sc
honorifice fufcepit: tum ctiam , quia cum Scrcnilfim a R epública firm and *am it it i* cupiditate eum flagrare cogn o u i : N am cum M agnus
D ux cum Principibus magnis vltra m entes amicitiam non habeat , excepto C x fa r c , quem
Hifpanorum íludiafccuturum non d ub itat,ne­
quc m inusin Italia, excepto P on tifice; fperat,
fo r c , v tE c c Ic fi* c o n iu n d u s , & V c ft i * Sereni­
tatis beneuolus poífit fuam cxiftim .tio n em cgregietueri ad eo, vtqu ifqu is con tra ipfum ali­
quid ¡r ach naturus fi t , fpe fua dcijciatiar: pr*tcrquam quod fui n?tura pacis amicus e ft,
quam defiderat tam ob externas,quam ob inccftinas raciones, cum imperet pcpulis Iibcr ati
aflu etis, m o bilibu s, rerum quenouarum
d is, quibus ncfcio an in turbacion bus fimilibusfidendara fibi cflct: in pace vero thcfaurum
Ee z
accu-
^19
J í#
Relatiú
f*rdinmedimo/írationifipub comprendere, 0a nco
accum ulaas com m od o tem poris fruitm-,
augct cxiftim ationem , ic um prattcrit»fefaragioaedi/lats , t í f ‘ tilitd propria, ilpub ptrfm d tre , dtbho conchiudtre, chefia buortiftmo , f i per lum memoriarñ m in u it, ob externas ve­
leflraerdiñarte dímofirationi cht hd fatto di aggradi­
ro caufas pacem an tep onit, quia eiufdem
re quefia Ambafcteria, 0 quefio gratofegno deü’ afm entis cernit Scrcaitatcm Veftram , coffettione ffi Vofira Sereu. ‘ erfo di l u i , ma anco per ha - dem «m ere vicinos , com m unes fere bar
uer conefciuto ejf, r impreffo nel defiderio di quel Prtnbere omnes refp e d u s, ideoque fperat hanc
tipedibentytí(Irettamenteintenderfieon queflaSefo eictatem , ac vehementer eam cup t , vt
renijf Repub. Perche non hauendo il G. Duca molcom m unibus viribus procul amoueantur
tainteUigenza, con li Prencipi grandi ®ltramontani b e lla , & propria exiftim atio, necnon Ita­
dalt Imperatore in poi, dsl qualejbera pocofiperchzj
li® pax con firm etur: credi tquc per tres hos
peco pub, t í hd moUo cht fare !fianc'> perche fard
Principes (ad iu n d on cm p e Pontifice) qua­
fempre vnito , col volere deüi Spagnuolt, 0 in Ita­ li totid em bene rcfonanteschordas, mira­
lia d d Ponteficcj in poihd pochi, b nejfuno amico: bilem harmoniam faluti com m uni conftende jptra, che ejfendo vnito con la Chiefa come e, 0
cuturam. Sic aula , fic Princeps illc »cfard femprt, intendendofi amo bene con Vofira Se- bitratur.
tenitd, daré in manieraripufatione aüe coft fue, che
refino tronche í ali di chi machinafie contra di tui, 0
F I N I S .
per la dificulta ne dijperin» í imprefa, t í oltre di cío
per propria natura e amico di pace, defiderata anco
per i fuoi rifretti , cost dentro come fuori , comandando d ’ popoli auezlfi in liberta , t í defiderofi ptr propria natura di cofe noue, nesb quanto in fim le oceafione fe ne potejfefidare : nella pace poi accumulando
tefioroportailtempoinnanzi, acquifiandofemprertputatione, 0 facendo cadere d^üe memorie altruilt
toftpaffatt.
Ptr le íauCe eííerne poi ejfendo ntUo flato , ches' \detto, ton i Preneipipropinqui, 0 lontani, t í
‘ tdendo la Serenitd Vofira dtüa medefima intentione , non manco di lui dtfiderofa ffilU quiete , 0
dtüa pace d' Italia, che teme de’ medefimi ‘ icini, 0 che hd quafi communi g í interejp, altretantefr^ra fácilmente quefta vnione, quam o ardentemtnte la defidera, ficuro ,chefo»data bene, ch’ el­
la fia , hafiino quefie forTfr , riufctndo riputatione nelí vno , t í ” elí altro d' afiicuraie le coft d’
ttalia , 0 ttnere le guesre lontane. E t che quefii tre Prencipi bene intendendofi infierne fia no ptr tendere quafi trb corde vnite , t í concordate mirabile armenia.
Cofi b intefe da queüa Corte , 0 dai Ptentipe
quefio ñtgotio.
I L
F IN
E
KELA.
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
R E L A T I O N E
DI
D E
N A P O L L
R E G N O
R
N E A P O L I T A N O
E
L
R dtuttigl’ tjfem/idelle¿arie , 0 marauigliofemutationidt Stati, 0 di Goutrni, che dalí hifterie oifono diuerftmente rapprefenta te, quelli dille ffeffe, 0 turbulenie rittolutioni dei regno di Napoli,
parmi, ihefenia eomparatiene alcuna ,Jtanir
piit co.nfftcue, 0 i piit flupendo ,(hefibajhno
forfidionfidereire,percioche la natura inquieta
dt quefii popoli, che anco ne’ tempi piit remoti
hdrnoftratodi appetirfempre Í agitatione delle
guerreciu l i , 0 forafliere, hkdatoin granparte , mifirabilefomento d tante alteratione, 0 d
tanti dtfordinidi quantita maggior parte d’ Eu­
ropa,0 inparticotareU propna Italia,pub con le
frtfche cicatrici ancorafar chtaro, 0 lacnmeuolt
iefiimonio,oltre che, 0 f quefta mala diff ofit io­
ne,0 pergi’ humori peHileti proprij, 0 accidetah , ehe di giornctin giorno fi fono andati ragunando.tn quefto eorpofregolato, íin firm itdfü
fa tt a di mfiniera eontagiofa, chefe non d'Jperata
affatto,almeno pericolofafempreeftatagtudicata la curaJita,laquale doppo tante altre Natio ni, effendo hoggidi caduPa nella SpagnuoUft ve­
de ehiaramente, che con tu tío .íhauere eftenua
to,0 indiboUto moftrmfamente quefto corpo, ne
viue con gdofta , 0 oon foffetto tale, the non
afficurandojfi di¿edire ogni membro .ogniff tri­
tofuo mortificato, 0 illanguidito-. fdtuttauia
facendo quanto pub perche nonriprenda forza,
onde neftapoi diffttile, 0 ¿ano ogni medicamen­
to , 0 habbia forfe aneo ad efferneejclufo, con
tantofcomedo, 0 con tanta perdita dt riputa­
tione.
Moltifonoflatiiregni, 0 l e Republiche, the
ton la propriafine, hanno dato principio adaftro
regno ouer Dominio, 0 aggiunio é queSo con eftmtione dei nome propriof i fono tra*formati in
tffo, 0 molti ultri, (hetrauagliati ptr qualche
ffatie dt tempo da inuaftoni, 0 affalti de'Ne m i­
ci hanno finalmente ouiro pirff affatto la hbertd,oueroconPrmatifinella grandezza loro na.
turalec.
T
Manenfitroubgidmaivnregno, tome queM -diN apeffithtfeniafinirm alhabbiataltz)
¿eUe:
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
A
T
I
O
»
N T E R e u n d a irrpcrioru-m cxcm p ia, & a flmiiandas corum v cifficad in cs, quar paflim
hiftori s con ceiebrau tu r, ea , q u * regno
N eap o litan o c o n tig e ru n t, dubio procul om nium f equentiflim a cr titcru n t, atque ad m i­
ratione digniilim a- N am populorum horum
in quieta natura , qui rem otioribus ctiam tem ­
poribus bellorum ciurlium , arque in teftin o rum agitationes nunqua D non innatriucrc, de­
dit m agna ex parte caufam to t m utationibus,
totqu e pu b licisin co m m o d is, qu o t m aior E u ­
ro p x pars, ac m iferapoiiifim um Italia recenti­
bus adhuc cicatricibus fuis miferandum in m o ­
dum tcftatun prxtcrq uam quod in hec regno,
tanquam in corpore pcifim is a ftc d o hum on*
bus eum p ro p riis,tu m accidjsntalibus, qu i in
dies coa ccru an ti* , m orbus adco contagiofus
e ftc ifc d u s , vt cius cu ratio , fi non per itus d rfp cra ta.a tfalte m p ericu lofiilim aeffed afit. Pet
h x c autcm tempora , cum poft to t nationum
dom inationem demum ad Hirpanos pcruencr it , clariifim c con fpicitu r, eoldcm etfi corpus,
h o cm o cftru o fc cxtenuauerunt, tamen cum eiufm odi fufpicione illud polTiderc. vc non co n ­
tenti omnem fpiritum «ius rctudiftc , omniaque membra infregiflc , nihil adhuc intcnta-tu m rclinquant,nc reco lligat vires, vnde poftca
a medicamentis ab h o rreat, «cmcdicum ipíum .
m agno in co m m o d o, atq; cxiftim ationis ia ftu ra extrudit.
I
corp
Pleraque fuerunt rcgna & rc fp .q u s fuo im ­
pcrij circulo abfoluto alteri reg n o , fiuc d om i­
nio piincipium c x titeiu n t, & priore deleto n o ­
mine >in nouum fcfc transformauere: pleraque
alia longo tem psiis fpatio inuafionibus ho fti­
um v exata, tandem v rl libertatem peninis am ifcrunt, vcl priñinam am plitudinem egregie tu - jn^ nfiantU '
tatafunt: Vcrum aufquam tepcrire cft regnum,
interqu alcN eap o ü tan ú cernim us, quod intcrinnu- „ ¡^ .0 txter—
meras regam m utationes idcm regnú pcrm aft;
& hoftium ruorum increm ento perpetuam fer
uitutcm paiTum , fibim et if fi m ultoties m im i­
cu m , folo regis titu lo Ubertatem confcruaucE e
f;
r it-
ReiatíO
volte finito, 0 eheinpttpttuitfermthfaítotánts
- ‘ o'te inimicodifi ti-.jfo, habka fempre con 'agrá„ d e^a di proprij inimici fóflentat o 'a h bettd,0 SignariUyU quale tofaft benefipub redare aüanatu
f»dipopoU,comehodettogeleja, g f inclinata «lia
nouitd,nondimento ejfendo quefia caufa eficiente
f i bene, ma n n'orf% d quefle reuolutiom, nÓali t imente che U parte fenfitiua nel corpo noftro,U qua
le fldpronta ordinarUmÓte adefittuarequel td:o
dchejb bene,o male chefefiofla muou> il difiorfo^
0 1 ’ intelletto , alcune oltre laufe nondimeno , 0
ptuprepir.q,,típiueficacifipofioy>o ó[üerare,eht
habbiano hauute le tante alterationi di queflo re­
gno. Ddqualetrafcorrendo peTofommariame e£
quanto mi ftrdpofftbile lofiato pafia to io procura­
ro di difiingu rletantoveravente, quaníocÓporterdla miapoca efrerienza,accioche vmendofipoi
aliofiato prefente d mefiapiufaciU tl darnedvoJlra Signoriaquella infomatiorie che defidero , 0
d lei dt piitfodtsfattone il veJere, come '.on I' ejfem ■
pto dellt cofepajfitefiano ordinate le.j prefenti, t í
dalle prefente poffaformare ancho qualche argo
mentodellejuturt. (Quefla parte d' Italia, che
e quella, che refto d Qreci nella diuiflone, chefi fect
delí Imperio dtampi di Cailo Mogno.la quale con
eertepoco accrefimento hoggidt f i chiamaregno di
Napoli f k anco chiamatog'dregno diPuglta, t í
regno di Sicilia di qud d d Faro, t í quefio princi­
palmente a lí hora chefu ■
ntto il regno, che auene
nel 112f.incirca (fiinueftitione Ruggtero Primo Re
la quale denominatione non da altro fo f i ‘ oglio
(redere,che fia deriuatafe ron perche effendo Ruggiero a lí hora Conte di Sicilia, t í defíderando egli
í f honora parti oUrmente diquefio Titol: Regio lo
fiato fuo,‘ olfecheque/i’ altraparte, thefi aggtongeua, fujfe da cht ne lo inuefii ingratia fua chia­
mata ‘ n’ altra Sicilia, t í tanto piu , che eglifcLj
n era violentemente infignorito, mentre che Gughelm e, c h tj lop offedeua fotto titolo di Duca di
Puglta, 0 di Calabria,fen andauad Coflanunopoli per ptgliarfl per moglie^ ‘ na figliaola d'
/ilfefio Imperat. 0 coist il Regno tutto f i chia■maffepoi delle due ShiUe. llche per auentura f i
pub confirmará) oltre quefla apparenz %, confi­
derando cht^ chi primo ne inuefit Ruggtero, f u
Añádete Antipapa fauonto da efio Roggieto in
facci* d’ Innocentio II . t í dtLothano TerTfr Imperatore^ , il qualt pero pir confiruarfi cofiu i amico nen egran cofa, chefacilmentt li concedefie^ tutte quello, chzj dimandaua , t í ‘ O”
quelle conditioni ,chepm ItfoJferopUciute^, ma
. come vnquefita , Utitoloejfentialee Regno ddle^j
fiueSicilie, con tuto che communernente hoggi f i
dica dt Natiolideriwindofi eost fatta denomina­
tione^ d.tüa tefid nza delliRz> in quefia C itf d fatta Metropoli, 0 Cape del Regno, aü’ hora
maffi-
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
rit.-qu? res res etfi rerum nouarú cupidis ac m©:
bilib populis attribu ca ’a eft.ttm ? cum hxc ef­
ficiens quidem caufa f u , fed his reuolutionibu»
ita a d iu n d a , quemadmodum hum ano corpori
ícn tiuapais obtem perar,iiluc vergens, qu o illam ia tellig e n t¡a in flc d it,d itig itq u c : quxdam
proximiores caufe, atq cfficaciorcs confiderari
qucút, vnde to tregn i hui’ viciííitudines ortum
habuerint Q u ad e ¡c fumma tim ,& quatenus sncxperientia mea patitur, diflctetc m ihi animus
eíl.vt tibi fatisfaciam ,& facilius queas dcprchcf’c re, prxteritorum exemplis qu o m od o futura
ordinentur,fc prxfcntibus quom odo ad prxnofcenda futura procedamus.
H x c Itali® pars, qu® C aroli m agni tempori­
bu s,dum Imperium cum G rxcis diuideretnr, iis
adícripta fuit, h o d ic q ;nonnullo tcirarum addi­
tam ento Reguum N eapolis nuncupatur, olim
Yocitata ctiam fuit regnum Apu! ® , fcrfgnu m
Siciliar citra Fa um ,idqitui)cpr® cipue,cum rc­
gnum ered um eft CKcaannum iiip . Rugerio
,
primo Rege in augurato. Q u am d enonvnatio nem non aliunde profluxiíTe, m ihi pctfuadeo,
nifi qu a cu m R u gcriu stun c S ciü® Com es indigitareiur.addudus defiderto Statúfuum hoc
R egio titulo honorandi , v o lu it, vt h x c alia
pars,qu® c®tcii im perio addebatur, ab c o , qui
eum inaugurauK ,altera S ic if a in gratiá fui vocaretur,tanto magis, quia vi eam cepe. a t , dum
Gulielm usillu i pofteíTor titulos Ducis A p u li*
& C alabri® ,Conftantino‘polim ib atd u d u ru sin
vxorem fili m Alcxij Im peratoris, vnde totum
rcgnum du® Sicili® nuncupatum fucric. Q u o d
fortaííe prxter hanc vctifim ilitudincm con fir­
mati poteft quia,qui primus Ruge; io inueftraura m c o n c c ín t, isA nad etu s fuit A n tipa p» ,cui
R u g crfisfaucb atad u crfu slnn ocentiu m fecun­
dum ,& Lotha ium T ertiu m Im peratorem : qui
AnacictuSjVt huius am icitiam tueretur, credere
fa scft facilecum quxcunqjRugeri® c ip etiílet,
conceftiíTc fimul cum iis códitionibus, qu® ma­
gis illi collibuiflcnt. Vetum vtcunq; féferes h a ­
b eat, huius rcgni titulus germanus eft vtriu^q;
Sicili® , tam ctfihodiecom m un iter N eapolita- Curregnum
num regnum d icatu r, cum h®c denom inatio vtriuJqutSi
inde yo u en c rit.q u o d regesin hac m ctrop. li,& cilitdkatHf.
rcgniT rbcprim ariaSedéfixerint tum potiffím ú,
cura P ctru sA rag on iu sS ici'iá occu p au it.yb ireges refidcrc c 6 (ueucrant:cuius Sicili® poíTcíIione regrs Neapolis caruere, doñee idem N eapo)
litanum regnifem ad Fcidinacdum C a hoücurá
p au c n it, ex qu o rege Philippum hunc C ath oli­
cum defcendeie.non ignoras.
RugertM tu
Prim us, v t d i i i , R rx ah An aclcto Pontífice ttj^rictb ”■
creatus & inauguratus éft : h k a R u geriusfuit úfttfr
'
N orm aun. Srcili* Com es illius Rugerij filiu*/>'f
qui
DeReff7j&Neapolitar*0.
m jfim e, cheRe Pietro £ Aragón* fetnfignort
d d la S ic ilia ffiu e fe le u a r .o r efed in iR e ft.liz q H a
íe /
qui Infulam a Saracenis icd em it, frate. R o b e rti'
G u ifcardi,qu ian.m ilIerim oquinqu ageiim on o-leli Re dtNapolt poi nonfurono tntiiromentepof- no>a N ico Ja olI. creatus fui A p u lix & C a la b is *
fefforiffe non dopb, che ejfo Regno dt Napolt ca.ide D u x ,& E ccle fix C o n fa l;o n e riu s declaratus,cum
vniiic fam ditionem fuam pu b lico suri
m Ferdir.ande tl Cattohco, dal quale ¿iene, tome ie
rando eidem fubicccrit. Ex quibus e litim u '
voftra Sign.sdtl Cattohco Re Phihppo prefente.
prim am huius regni cieaiion em ab illeg itim o
Fh ii primo Re come he detto i reato, ¿r inuehornior, nempe ab Antipapa, faélam fuiflc,ciuffiito de Anacleto Antipapa, 0fuRugguro Nor­
mando Conte diSiciliafigliuolo dt qmlRuggie'0, quepofle/fioacm fuiflTccontcflam hom ini Sedis
A p oftolicii aduerfasio,qui Regem Italixfen u n *
ehe liber^ff* Ifola da Saratent.& chrfkfranllo di Roberto Gtiifca'do, chi nei 10551. fu ct euo cupauit,poftquam A p u lix & C alab rix D u catu m
d* Ntcolo Secondo Duca di PugUa, 0 di Cala­ rapuiflet,- qucm D ucatum m emoratus G uiliclbria,0 fatto Confaloniero deUa Chte;a fotto po­ mus C alix to S c c u n io com n.eodauerat. Foucnendo, f e , 0 tutto ilStato fuoperpuiltcogiura- ba n t-u tcm in Eccicfia D ei fch ifm a, atque di- ,
fcordsam illa m , v t am bitionem fuam qu o qu o
mtnto ad ej]a Chitfa.
^
D i maniera che f i ¿ede,iheneUala prima e- m odo fuftentarcnt: & q u an q ia m Iccutistem rettione di quefiofiato.il Re gnof u fatto da ptrfo ■ ponbus legitim i Pontifices eandem inucftituna^llegitima,c»me Antipapa, 0 inueftitoneptr ■ ram ,vtItalixpacico n fu lcren t,con firroau cru n t,
fin a inimica della Sedta Apoftolica, corne qutllo, non obftat nihilom inus,quin cx fc ipfo tego u m
che intitolandep Re d' Itala f haueua appro- illud in fauftum ceperit initium Vndc crcuibile
priato il Ducato dt Pugha,0" di Calabria, feudo e fl;,p c rm ittc n teD eo , o n as illic cflc tot aru m dsUaChie/a,0raccommandatoaCal'fio11 da nas, atque calam itates, qu o t legim us m aiori cx
Gulielmo fuddetto, 0 che per fufientamento di parte Pontificum audloijtatc m ultiplicatas faquefta fua ambitiofa violentia fomentauane lo ifle.
R u g ctii pofteri hoc rcgnum p o flcd crcqu o - ^ NormanJchtfma, 0 difcordta nella Chiefi dt D io , 0 f e
*
bene quefia inueftitura f u confirmata poi da 1 le­ ufquc m ortuo G u i'ie lm o , cognom ine Probo,
gitimi Pontefici fub fequenti per quiit e delle tofe ablque liberis Icgitim s , cum Barones na.urafy
d ’ ttaiia, non refia perb, che il Regno pcrfejhffo lem quendam eiufdem nepotem nom ine T a a ctedum rcgcm coo ptaflcm ,C lem eni II l.ad E c- ^
. non hautfft quefio infaufio principio. Dache f i
pub anco credere, cheper diuinapermijfionefiano defiam deuolutum ciT; rcgnum aflercns,bellum
prousnuto poi leíante turbulentie, 0 afftmtoni m ou it in Apulia.Poft quem C a lc ftin u s 1 1 1.cum
fu t ,0 la maggior parteper mano di Pontefici.
Henricum V 1. Imperatorem co to n a flet, a que
Continue quefio Regno nt i defitndenti di confirm aflct, ei condit oflem dedit tcgni huius,
Ruggiero, feno a tanto, th e, effendo morto il Rt tanquam E c c lc ^ fcu d i,recu p eran di, cuius ctGuglielmo cognominato il buono fenza figUuoli iam publicc
"
inueftituram
■lu fftiti
conceflit , vtque alegitimi, 0 hauendo i Baroni eletto ¿n Re Tan- d u m hunc magis corro bo raret, G onftantiam
oredi Nepote hafiardo di effo Guglielmo, Cíemete Ab b a tiflam S .M a i x Panormi eiufdcm Tancrc- jyifffttfatio
Ttrzo prettndendo che tl Regnofuffe deuoluto al­ difororcm d iip cn fau itad m attim o riu in , deditia Chtefa,mcffe la Guerra in Puglta ■,0dopo lui que G xfari in vxorem ; quo fa d o regnum a
Celefttno Terzo, coronando, 0 confirmando Im- N o rm snnis ad Sucuos tranfiuit, qui ipfi qu o ­
psratore Henrico Sefio impoftale la recuperatione quc paruna feliciter dom inati funt: tiam lm p cdei Regno,comt feudo dtSantaC hiefa,ne io tnue- lato r Federicas Secundus d id i F ic n iid filius,
fti publicamente, 0 per maggior corroboratione Scd isA poftolic^ p erfccu toraccertim usablnnodiquefie atto,diffenfando Confianza Abhadef- centio Q uatiO Im perio,ac petiflim um N c a p o fadi Santa Mana dt Palerno jorella dd fudetto 1 tano R egn o ptiuatus cft j quod G olim undo fiTancredi gli la diede per mogltt, onde che pafib lio H cnrici R cg is A n g li* conceflum fuit. Sed
cofiil Dominio di quefio Regno da Normandi d quanquam Alexander Q^iattus perC ardin. FiSueui, i quali lotennero anco poco felicimente, icuit^ei m ifilTetinucflituram , cum cx A n gliailimperoche Federico Secondo Imperatote figliuolo la obtineri auxilia non po ifent, quxfpcraban»
diHenrico fudetto fattofitantoperfecutore della tu r,iam q c Fcdcrici filii rcgnum magna ex parSedia Apoftolica , quanto altro mai: Innocen- teoccu pau iflen t, & denuo Saracenos induxifzo ^ m o lo p r ifo deü Imperio, 0 partitolar- fcnt,Vrbanus Q u artu s qui Alexandro fucceífit, CaroltttAn- mente dei Regno di Napoli ajfignando d Co- contulit illud in Garolm » Andcgaucnfcm P io - dtgauenfis,
■figliuolo
limondo
............
d’ Htnrico Re d’ Inghilterra
u in ci* G om item , Sc L u d ou ici Rcgis cog n o conditio
dal quale , fe bene Aleffandro Gjuarto gli ne m e n to S a n d ifra tre m , q u ia G lcm e n te Q u arto nerex N t a y
deinde inauguratus Rcx, & c o to , atus cft hac p f .
in m fiitm a per il Caidtnale Fiefco,
m»-
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
/224
ReUtio
petendofi per t* p»rte Eccleftaftiea hauer peculiari co n d itio n e , v t nemo rcgum NeapoIU
muelle aiuto, theftJerAua ffendofi i fig iuoUdi tanorum poíTiCpofthac Imperatoriam digoita" . . di.•gid in
-------W
. )infignoriti
t c m delRegno,
adipifci ,nequ c fe quidquam im mifcerc, vcl
.Federico
granparte
0 entrodattori di nuouo t Saraani , Frbano procurare in dom iniis Lomburdi?,atque HctruQuarto, che¡ucceffe ad A l t f miro lo trasfirid l i x a d i .d o ccnfu ann uo quadraginta odio m il­
[Cario <£A n g ’o Conte oi Prou. n za ,0 fra ello dd lium ducatoru m ,& equo vno a lb o ; qu»fum m a
Re Ludou co dt Francia ehiamato tl Sa 40.il qua peni'US cota rcgi Fcrdinando C a th o lic o , eiuf.le da Clemente ^ a r to ne f u pot inuefttto, 0 co­ qu e.u c.efld rib us retniíTafuit a Iiilio Secundo, ^emifi„„
ronato con particolar conditione, chemnpottffi lo o e q u o in figau m feud ireferu atorfcd Lco D c- ‘ rihtUHtnk
alcuno Re di NtpoU ejfere Imber atore, neingtnt- ciinus o bpiecium difpeníationis C aro fb Q uinto con cclf* rupcrincom patibilitate regni & im .
fi ,o pretendere alcuna cofafopra gle Stati dt Lom­
p e n i, ac Lombardia: ditionum fcpiem m illia
bardia , 0 di Tofcana, ce t quara ita o-to m i d
ducati dicenfoalíanno,0úna Chineah'-anca,i aurcorcm frmu! cum equo pcndi quotannis voqM *L ifuronopoim tutio.0perU 4ttí> relafcutial
luit. In dom o igitur Andegaucnli rcdla linca
jRe Fe;diñando,il ReCattolico. 0fitoi(ucceffori con tinu. Uit rcgnum vfque adioaunam primam
M G ulio Secondo.conreferuationediUafola Chi Ruberti Regis n pccm : cui R c g in * iracus Vrneapet fegno dt feudo, mad* Leone Decimo ri- banus Scxtus iplum ad C -ro lu m Dyrrhachii
.d oíttim mtlafcuii ton la Cheneaptr la d ijen Principem tranltulic quiexR ubert'. rcgisñatrc
fia data d Cario Squinío per U incompat.bdttd oriundus e r a t, penitufquc Reginam priuauit,
fudetta delí Imp’ n o .0 Staddi Lomba’ di*,con tanquam excom m unication i addidlam , id e o ,
.idpofejfionedi qu fio Regno Ndl» qua e cofia d‘ qura Clem entis Septim i A n tipap* creationi
.Angioptr dritta Lenta conúnuo ¡a /uea jfinne dei F undisíccu t*fau iílec,cu m qu c p citin a citcr d e ­
Regno fino d Gtouannaprima Nepote del Re Ro­ fenderet. P oft quem C arolum duo deinceps fi­
berto , dalla quale Vrbano V l. lo uamuíopet in lii regnaucre , Ladislaus, qui e tiam , v t pater,
perfona di Cario d< Durazzo,chedeficendtuada H u n g ari* rex fu u ,& altei a lo a n n a , fcd non fine
9» fratello dolfiudetto Re Ruberto,priuandpnein belioium ac d cfeílionu m tum uit bus.
tutto.0per tutto ejfa Regina,comefcommunica.
N am cum loanna prima Ludouicuiti Ande Faemtnta
taperU parte, tht haueua ntlla creatione dtll’ gaucnfem Secundo gci.itum regis Franci* adoinconflanAntipapa Clemente V 1 l.in Fondi, 0 per Ufa- ptatum Clementis A n tipap* con lenfu hsrcd em
uor ,checontinuauadi preftargli : dopo il qualzj íuum in rcgno N eapolitano nuucupauiflet.
Cario Regnoronofiucce[fiuamenteiduoi ftgli La- quanquam is viftus fu it . & occifu ám iliribus
'dielao, chefit anco Re d Vngharta cometí Padre, C aro li Dyrrhachii adBarii moenia, ramen filius
0 Giouanna,manonfenja írauagliedtguerre, ipfiusiiem Ludouicus ab ipfo C lem ente coro0 dt rebellioni. Impenioche ejfendoflato adet- natus & inauguratus cft: q i i p í e quoquc LadistatodeUaRegina Giouanna primaLuigid’ An- la o , m ox R egina loanna Secunda rcgnantc frugto Secortdogenito dt Rt di Fran.ix , 0 conflitui- ftra poíTeirioncm rcgni fibi vindicare conatus
tolo, conconfenfo di Clemente Antipapa heredt cft. Filiusautem huius codem nom ine Ludouifiuo nd Regnodi Napoli, fie bene eghf u ú i n t o ,0
cus á M a itin o Q u in to cu ocatu s,in u cñ itu ram
tn orto dalle genti di Cariada Durazzo jottoBa- a c ce p it, priuauicquc Pontifex loannam , ei fucri fu il figltuolo Luigi coronato , 0 tnutjiiío dtl c e n fin s , quod ipfum nolu flct iuuare in bello,
medefimo Regno da T tlleffio Clemente.: tentó egli quod aducrfus B raccium M o nto ncm E ccle fi*
etncora ,mavanamíntediinfignorirfenoin tem- rebellem gerebatur : qna de re anfam arripuit
podi Ladulao,0intempodeüaRe¿inaGiouan
Regina o ífa c n d * adoptionis & hxrcditacis in
na poi detta feconda il figltuolo dt cojlut nominaR egno A lphon fo A ra g o n i* r e g i. qui tune temto Luigiparimenie effiendo ehiamato a lí acquifio p o n s in Sardinia d eg eb at, vt Icilicet ferrcti-pfi
diqutUoKegnsda Martina tffiuinio,cheneíotn- fuppctias aducrfus Jioñ cm hunc Ludouicum .
uejli prtuaniont ejfa Q'ouanna ptr particolar Verum q u ia , cum Alphonfus N eapohm venif/degno,úedendofidaleiaébandonatonellaguer^ f e t , c o m p c n t, om nia regni n c g otiap er folam
a contra Bra
cio da Mahtone ..LAu
rtbeüeM
Tír„. M
d. Santa Reginam adm iniftrari, iratus, tcn ta u itip íam in
iC bufa diede occafione alia Regina di mandarte
carccrcmdctrudere:; illa fecrcto N cap oli profu­
adeffierire a i Alfonfo Re d' Aragón»,cht ali ho­
g it ,vltionifque caufa d iftu m L u d o aicu m h * rc ra fi trouaua in Sardtgna I' adottatione , 0 l 'h e d cm fuum d eclarau it,rcuo cataprim a Alphonfi
redita del Regno pérchela foccorreffie con tra que­
adoptione. Q uam uis autem m ortu o Ludoui­
fto Luigi.m apercheúenuto Al/onfiein N »poli,0
co Regina in hxrcditatcm regni Renatum Lujfdegnato tofi , the ilgoutrno tuttopaffiaffiein nomt
d ouicifratrcm v ocau iftet, A p a u ’o p o ft R egina
4tUa Regina, tentó dt/arlacarctrare ,ellaauueobiiíTet i tam en Fcrdinandius p rstco dcn s redutagnum
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
I
r
DeR€gn»2feapolitant.
tt» a ft» t,fu g g ita /tcreta m en ttd a N ap o li, in diJp ettoa' ^Ijonfr dtchtetrb herede ju o A lu igifuddeto annutando laprim a adottione d’ A ifonjc. Et
no» objiante che doppolamorte di Luigt la Regina dethtarajfemedejtmamente fuccefiore n eli h e'
r edttd dei Regno.Renat o fra t ello dt Luigi, 0 che
poco dopofoJ]e morta Iq Regina. Ferdinando p n ten d en iath 'l Regno fofie dtfcaduto aU aQ htefa,
prefe Napo.t d f o r z a t í r>e refto Ubere Signore, 0
n h tb b e d » Eugeniofácilm en te i‘ inuejiitura,tofi
p a fio d a ’ F ran ieJtd C atalan i,an oraLaS gnoria
dt quefio Regno t qualt non pot endo tnfine refiflere alia natu rale, t í hereditaria reuoluttone, 0
tnftabiluk fu aloperdtron o p a rim en te, quando
che Ludo uicB X L L R td iF ran U a
d Re Ferdi­
nando di Sjagnacog' ominato il Cattoltco, doppo
U fu g a dtl Re fede» ic» fe
lo
diuifero,
0 cht non
,
,
p»:e.,<f£<í•/■d«.</»£9B.’efJer/■rA<t^»í^«/íí>/■o,»o
furonoctfcciatt finalm ente d a Spagnuolt ,1 q u ali
fin a d h o g g L i nefio lopeireltatipadioni, conquef i ordm e.N arm -»n i,T edefiht,FiaH ieft,C ata*
b a n i,tí Spagnuoltfono fi atieaj e,,anni diuerfam ige Stgnort dtquefto Regno, nel qual tempo fin u mtrano an ce‘ nttjettertbellwmfegr'aUiede pro
prit Regntioli.con le quali ftfono fempre tnforzate
m anienuie(le tante guerre,the hanno d iferm aio
tutto qu fto p a e fe, 0 coadtuuatelepretenfiont, i
difigni, t í ifenfiertdi^ tanti com petitori, i qualt
per auuentura,ne dagitnuitt-diFonteSct,neddlaproftuanbitione ,rudallo fiimof.0ddlavendettaüfa'tan» lafciatt cofifa.iimentefopraumcere,ft quefia flejJtbtUd d' antmi non hauefie lore
pro/nefio ‘ l e p u dt quello, c h lepropentuala
ccmmoditdd’ altra qualfi vogltaoccajione.
Dt quefie£ofi fpefie ,0 tu m u liu rfe rebellioni
quxmunque atuer/efiano fiateío. caftoni, d u zj
perb ¡or.ejlate le caufe,lagrandtzia 0 lapotinz I di Prenctpt dd Regno, (fieU ttto m de Re non
pTopria,maff ctantea Prcn tpefora/hert, tanto
‘ -riabil.,quantobtl Pontificato (fiperlabnuetadellah.tad-’ Pontefic 0 per ladtuirfttd dellt
petfbntiOro .mpercioCKtiiJfendoftataJempregran
parie dei Regno diuija trd Pr ncipi naturali
grandi, t í
It depen Jenze, (fi peri'entrate di
qttefii, (fi per Unaturalitd, 0 per l obligo della
jeruiiii hannaftmpte hauuiomo'.teproatt,0 deucttgiammt d. vaffallt Loto,iqualt fino ad hogg id i,feben fo»fatti 1popoii ,ntmict de Barcni,
conojcone, ne cre deno .lira ricchezza,ne.altra N obtli d , che qutlia d l Regne o.i N -p o li '.eon
ir j
gnum ad Eecicliam rec id iffc .v i N eapolim ccp it,ac liberum dominatum fufcepit facili erque
ab Eugeni o'P ontificc inucftit uram im pe tra u it:
ita rcgnum á G allis ad C atalanostraaslatum cft: A GaSa ad
qu i fim il,te r; cum naturali populorum inftabi Catalanot
lit a t i,a c tum ukibus im paicscxtitiflret.t,eicdi
fe c r c , quo tem pore Lu d ou ku s Duudecim us
.j-jx Galli® , & Ferdinandus Flifpani® R c x c o g oo m en toG ath o Ü cu s poft fugam FcclcriciRcg is inter fc rcgnum p a rtitifu crc : cum que GalU
modefti® lim ites egrederentur, d eniqucab H iIpanistoto regno c ip u lfi fuere,qui ad h®c vfque
te m p o railiu d m o id icu srct H cnt,poftfuccelRanum fciicm h rn c , v id elice t, N o tn ia n n o ru m ,
•Germanorum, Gallorum , C a ta lm o ru in , & H i- ffittúritee,
fpan orum: quarum gentium icgna h adcnu s ann o s + 54 -ablolu e u n t: q u o tc m p o r e i 7 ,nocab;--*í''í•
les Regnicolarum d cfcdion cs au m . rantur qu i •
bu to tb c la , vnde h®c regio va ftata cft, pabulum fum pfcrunr,torque riuali /m fc xiou loru m
.confilia p ®tcxtiJS,conatus adiuti fancincquecm ii.tam fecilc Pont ficiis illccchrisjarjt am bi­
tione fu a , vind d e u e ftim do ad aggredienda
bella in d a d i fuiflcnt, nifi illo u m leu u as ac ficxibilitas populorum vnum quem qucin fpem re­
gni xonfequendi mirum in m odum at.raxife
H istam crcbris,actu m u U u ofisrcb e'r.on ibu s. 2)i«(w «/i
ctfi diuctf® fuiffc cenfcntur c a u fe , -du® tamen rebellionum,
potiffim® fuerunt .altera,regni proecium nimia
^potcnti.iatquc au doriras ; altera, regis cHgendi
facultas, q u * p. o piia non cft. fed ad peregrinum
Printipem fp e d a t, & eiufmodi Principem , vt
mullus perinde fit variabilis,acPonrificatus,cum
ob vitePontificum brcui atcm .tum ob ipforum
.diueifitatem. N am cum magna regnipars fcmper in potcftate procerum naturalium ,atquc ob
fus aa :u r?,op eiqu c,& populoturn ftudiap ®potcntium fu e r it, vafalloium fuo.rum prom piis
.animis hadenus vfi fu n t: populi enim il idn
prxfcns qu o q u c, ctfi Baronibus aducrfantur, &
inim ici fa d i vdentur,\nullam nobilitatem ,r.ulJafq icdiuitiajpr® <nobilitare, d iaitiifqa e N e a .
politanorum m agnifaciunt. C u i iid.ici® nixi
Piocer s lIi.rapcnum erocoD ati, fcaufi funttegibus fuis obfiftere, minas in tentare, bel um
,mo 'crc, iu®quc vtilitatis ei g o fc ipios, rcgnumq n eio tu m pcilundarc : A d h x c pi opcnironcm
Pontificis animaduc tcntes fiforteR cg em »liq u cm d ep o n crccjp eT ct, cum potuerint rc' us
la qua'elonftden^ pere hanno tentato,(fi ardue
nonisa 't vlciici in iu iia s , aut dcfidcriorum fuotante volte quet Pt incipi d ’ opponerfi, dt minae ■ lu m com potes fie r i,fu o tantum affcd u iob fcc ta 'e ,0 d tc o m b a tttr e cem proprii R e ,0 p e r par- c mdantes eundem Pontificem ad prxfciuium
ticolarinterijfe Iero dtjOrd nare ffrffo fe Jtefji , (fi rerum m u u tio n em follicita erunt , dcfign to
^ ^
R e g i,fc P o n tifi iis conatibus cipeiivfercntcs .aconfendere tu ito U Regno
, di mantera che ^
jco
pertoff l' anim o, 0 í ímlmatioue dtl Pontefice que homi-aum Pontifici inuifoium veiru fp td odi
Ff
tu m
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
^4,
f .1
I
lili!'' ;
Relatis
didepontrtvn Re.pottndoloro ton quefianmitdeffettuare qualche loropenfierofi divindetta,
e-d‘a'trointer/Jf, fenz'aLrorijpetto.chedclp. 0"
F^w<*^//£,¿2«»<’ '»í«'<''wriífiíO»/'o^ewj>Á«^
teridelnueuoRe, 0 diptnfieridelPe>.tefi(e ,0
tolmagnificare í mobedienza, 0 g í etrorideüt
perfone foffette al Papa pottuto foUecttarlo alia
mutatione :.0jpejfoftnterpretando anco iproprii
Re falfamentele gtufieattionidi Pontefiiihanno dato lero occafione di meritarfi h cenfure. 0
ladtpofHiont, onde haueffe dnocettpoiqutiiaalterationedicofe, cheperfalfimento delle loto ambiiiofemachinationehaueuaneprima, 0 dtfcor■" ■
. co..
f a , 0 " defiderat»:
da chefi pub chiararnente
noftert quanto actortament ehabbino liSpagnuotiper ionfirmationt dtl Dominio loro in quefio
fiato termo nonfolo difi art vniti eon la Sede A pefiolii» , ma d’obl'gafit Papi,0 difniruareper
quante efiatopefiibile tutti quelli, che nei Regno
riffctto
reputati
rperqual
a , fiioglia
a
aa
,pouffero
aa ejfere
a.
x
^
potenti,0trdqueftiduiponiihauerterminatodi
puntóla linea dei lenogouerno,majftme hauendo,
0 per obligo 0 per confidenza, 0 per neutralitd
conciliatifi in gran parte i Principi d‘ Italia, 0
afflcuratoficofidallarotturaefttrna, E tin ¿ers,
(heionfidtratofi inquejlo propofito il Gouernator,0ilgouernato,quell’im perio/v,0aliiero,0
queftojuptrio, 0 indomite ¡quello odiat o perla,
repentina gra n d ez z a ,0 perla natura infoportatili da molti, quefto inclinato allertuolte, 0 pera
tib atto d poter efferefoUeuato,0 faHot ito da diuerft int ereffati, epndofi quellofi abilito taimentenelpojfejfo,0nel regimentó , the quefto non
poffattfifácilmente,nefcueterfitierecalciirare,fi
deueragioneuolmenteefia per lacongiunturadi
tempi/operftudtofafagatitadichigouerna ammirare,eftupiredicofi fatte fiiccejfo :ilquale¿oglio credere nondimeno, the quantofia flato aiutato dalíopportuuifd dtlí oceafioni, tantofiaintaminato, 0 fecondatodal Confeglio de'Gouernaton: Imptrciocheeffendoperutnutoquefio Regnom lRediSpagnatantoamito, 0 dejiderofo.
dellapace,0 pareicelarmentedeli.ltalia,quanto
il Padre fuffe gid inclinata nen meno, chemai.
fiam o della guerra conquefta-refoluta pretenfion edip act,fi feno andatide Jiramente leuando
iuttiqueglimpedimenti,ihepottJferocenfonder- la, 0 con fadiefattiene dei Prencipefi e ajficuratalapoffejftonedello flatoanco inognimoteuodi ,
guerra, perchemertificatelepretenfionideFran- ctfifopra le coft £ Italia,coni vltima pace ct».
quantanoue ,0 particolarmente,coni occafione
dt’ tumulti ciuili di quel Regno in UahahauendeilR eil Papa,chelorijpetta,Venetiani perla
ioroanticanentralita confidenti ftlDucadiSaobligato, 0 per Í ¿Itima refiimionedeUt
Tem
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
rum errata,& inobed ien tiám amplificantes R c i
ges quoque ipli ha ,d raro iuftas Pontificum a¿ lio n csfal:oinlelprec^ ndo,cenfuíasillorúpro•
iner cifu n t, acdepoluionem fuam acceler»uel u n t : cx qu o fic q icntes in regno tu rb *atq u c'
mutationes contigere. Vem m hinc intelligcrc
poiTumus, quanto aftu Hkpjini, vt huius im pcin
dominatum fibi confirmarent,operam dederint^
no n ib lu m v tcu m Sede Apoftolica contum acitei nunquam aliquid aganyfed ctiam vt animos
Pontificum fibi dcuinciant^acpraercrrim omncs
illo s,q u iin re g n o p o te n ti*ia m a m obtincnt,deprim aat,atquecxienucnt. Inquibu sdu abu srebus omnem politicae artis lineam ccrminauerur,t,praclcrt!m cum Italiae maiores fibi Principesconciliauerint, akos qu id em cxd cbito,alios
per am icitiam ,plurim os per ncutralitatem: qu i­
bus m odis ab externo bello n ihil fibi cxtimefcunt. Acque equidem fi confidcreturdiuci fitas
^ g'» h^ma t , 3b cQ, qui g u b i t Ba t Ut, & illcyj^^, ¿¿j
im .periofus,&elatus h ic iu p c ib u s,«¿indom itas,
iHe ob repentinam p0icntram ,«c iatolerand am c.ij;m
naturam plcrifqu einuifu sih ic adres nouas propeniu s, ideoque aptus ad quafuis turbas alieno '
nutu ciendas attendatur, «c m ox ille in regimine
fu o atq u e ppffellione adco firma us , vt h ic iu gum ab iiccie, au trecalcitcarcneq u eat, perpcndatur; p ro fc d o non fine maxim a ra tion ch acd e
re maxima ndm iratio fufcipienda c ft, fiuehunc
rerum ftatum tempora pcpercriht ,‘ fiucftud iofa >
im perantium fagacitas induxerit.
Q uem ftatum nihilom inus ficuticrediderim occafionum
opportunitaie in uedum , ita gubernantium
confilio non mediocriter ad iutum , atque dired u m fu iflc , non abnuo. Etenim cum h ocrcgnum ad Regem Hifpani® peruencrit, qui pacrs
prxfertim Itaictetancum ftudiofus eft,quantum
paren t ipfius ad bella propenfus, «c iis nunquam
defeflos effcc, hae pacis p rx ten fio n e, e u n d a ca
im pcdim cnia fumm o artificio mm iftri fuftuler u n t, q u * ipikm confundere p o flen t: «c regni •
poflcflionem cum Principisaflcnfu belli qu oque quibufuis tcm pcribus tutam effecerunt.
N am fpc Gallorum dc Italias dom inatu fublata
per pacem anno r 55 9. cclebiatam , cum Rcx
Pontificem habeat partibus fuis ad d id u m , Venetos ob prifcam corum ncutralitatem am icos,
Duccm S abaud i*ob ligatu m , cum propter fubalpinatum arcium tefticutioncm,tum quia ab omnibus fibi caucndum c ft, Florentinos am icos
cum ob ftatus fur eonfetuationem , tum o bd iflidium cum F crraricnfibu s,h ive’ o cu m fio tc x ic
ip fisinu alid i;M antu a, V ib in u m , «¿ Parma affinitáte, «cftipendiideuindis Gcnuenfes morcm
gerentes, Luceufes debiles ¡equidem nihilrcliquum efle videbatur,, occafiooe vhim orum c iu i■
"
iiu ia x i
IBe Regnt NeafioJitánd.
^ e r n M Pttmmte, 0 per ejfer necefttatoa trat“ nerjiamico (Cegni vno,Fiorentint amici, 0 per
«Onferuatione dellofiato loro, 0 per la poca inteliigtnza.chehanno con Ferrarefi. GiueftipoiimPoteat! perit foli, Mantona, Vrhtno, 0 Parma
intereffati, 0 per congiuntura di fangue, 0 p e r
fiipendii jGenouefiobedienti, 0 Lucchefi fenza
fo rz e, nonrefiaua altro, ihe d’ a(fuurarfi coni
Baroni daUtriholte nel Regno fenza le quali ogni
tentatiuo, (he fi faceffe\in ffo tiufcerebbe forfe
femprefrufiratorio 0 difficile. A k he attendmdojftarticolarmentefi úede ctb efferefiato in gran
parteeffettuatc coi dare qualche trattenimento,
0 jfecialmente in corte a’ Cofindenti, toldare
rare úolte amminfiratione publita ad alcuno
grande, 0 quefta molto l mitata, coiperfeguitar e , 0 cafiigareacerbifiimamenteinemid 0 i f o J e t t i ,0 c o l non ammettere reclamatione alcu­
na in Corte contra i Gouernatori, effendo che eon
la prima f i f a beneuolo il Vafallo, 0 f i trattiene
in ffieranzadi maggicrcofa-, con lafeconda non fe
¿lilafcia acquifiare tfiftimatone appreffo il pápe­
lo , con le due /ujfequenti fi preuengono poi i
tumuhiperU feueritadel cafitgo, ma molto ptu
non potendo i huomo conjidatfid' hauere » giufiijicare pir qualche úia lecofe fue-, oltre che coa
iaprimaallettato il Vaffallo da cosi fatta demo ■
flrationefa ogni opera per farfi ognt di piu confi­
dente, 0 di mintare [empre ptu appreffo tl Pteneipe, 0 Jendequanto haper magnificare in conJetto dei mondo quel poco Titolo di Signore, di
GauaUier, di Colonello, b dt fimtl cofa, che\gli fi
dd. Onde che con la propria infiitutione fifd fi­
dele , 0 s' indebolificetanto con la J e f a , che non
ardifcepoi.m perfe, per altri, 0 per la Jtra n z a ,0 p e r tl btfogno non sd Ituarfi dalla deuotione,
0 dalferuitio Cois la fecondaft leua íoccafione di
fare fe¿uito,0co í’ altre ducpoieffendo,che egual
mente ctcadano fotto d nemid fc o p e rt i,0 i foJ e t t i , ft fd che ogn’ úno procede tanto chiaramente, 0 tanto cauto che il Prencipe pub, 0
prometterfi, 0 ’ afficurarfi della mente, 0 dele
attioni de Vajalli.
l quxli tuttsiffsndo, b Nobili, 0 popolari, 0
nen potendo d Nohilefabricare, b condurre afine
alcui.amachtaatione fenza/aiiito delpopolofauorito(copirtamente dalle Spagnuolt contro t No ■
hlHJecialmente nelle cofe di giufiitia: auuiene,
che egli fopporta poi patient emente le tante, 0
COSIgraue eftorfioni loro, 0 il popoloúan ámen­
te ejfendo fempre per prorompere ne i tumulti fen­
za laguida, 0 fa Jo n da del Nobile fiédiffíminata, 0 nodnta m maniera la'difcordia trd
lote, che úiutndo dijuniti in manifefta maleuoknza refta anco per quefto capo tl r/gno grauemente indebelite infie fieffh , oltre che trd t
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
liunyum ultH um , quam vt Proceres ira debilitar e n tm , vt defcifcercnequeant
ipjbrum auxi­
lio c rtern i hoftes d eftitu ii, fruftra aut difficilc
contra rcgnum noui aliquid attentare valcanr.
^
Adquam rcm plurimis mediis vfi fu n t; nam a¡n N es’
m ico alicui cx Proceribus munera “ onnulla,
^
praefertim au lica,conceíTerc; publicam vero aliquam adm iniflratiouem ncm ini, aut p criaro. Sí-' ^
valdc lim itatam com m ifcrc: aduerfarios & fufpcdlos accrrim c pcrfecuii fu n t; demum aducr­
fus Ofliciale-s,. & gubernatores nullam vcl m in i­
m am Procerum contum aciam admiferunt. H o ­
rum ptim o vafallorum beneuolentia acquiri­
tu r,& m aiorum dignica um íp c la fta n tu r ;a lte ­
r o , ro n p erm ittitu r, vrapudpopulum nom in í*
cxiftim acioncm fib ic o m p a re n t: duabus fubícqu en tib u sicb u sob p oen a:feu ciitatem ,& q u iafc
purgare nequeunt aliu n d e, obuiam itur tum-ultibL.s.Pra?tcreapiimaart£ vafaJlus q u o tid iem agisñ ud ct Principis gratiam aucupari, & de illo
magis m creti c u rat,effundens quicquid aeris ha­
bct, vt titulum fuum vel D om in i, vcl E q u itis ,vcí
C o!on clli,fin iilifac m agnificet. Q uarc p roprie
ftim ulo fideliter fe gerit.eodcm q; tem pore adeo
fumptibus extenuatur,vt deinde ncq; per fc,neq;
per a lio sau d cat,& ob fpem .atqueegcftitem nc(ciatinílitu tam fcruitutera dcfc ere. Secundo,
qu odd xim us.rcm edio omnes clien tes,atq ; affe
e fe á Proceribus rem ouentu’: cum cxteris d u o­
b u s,cum codem iure ccnícartur ii,q u i palam ad
ucr!antur,& qui fufpedi habentur, fit,vt om nes
cau tc a g a n t, adeoque fe proba; os cfle v e lin t, vt
Princeps de corum m ente atque operibus nihií
fibi tim eic debeat. Cum autem vafalli qu ihbet
vcl N obiles fin t, vclPopularcs, necjuc N ob iles
hoxúopedeftituti quidquam m achinari ac per­
ficere q ueant, dum H ifpani palam faucnt popu­
lo,p ra fcrtim in rehusad iuftitiam pertinentibus
h in c /equitur,vt N ob iles, populufquc p íticn ccr
ferancgrauiflim a$illas,cotqueextorfioneSjqu ibus quotidic premuntur & aggrauantur, vtque
populusabíqucrcgim inc N obiliu m , tum ultum
facere nequcat,ícd in terip fcs difcordia adco coa ’u erit, vtpcrpctuod iuifi regnum vehem enter
deb ilitau crint: pra:cf rquam quod H i'p an iin tcr
iplos ctiam N ob ilcs accirim atn diflcnfionem ,
duntyhuic magis quam altet i faucnt, & huius vcl
i lius in im td sm ftu d iofecx altan tjd iffem in au c'
runr. Sicquc aninris difcordantibus in u iccm ,
rcgno ejuoque m em bratim diígregaro , vidciur
H ifpan ia Rcx nullum á vsfallis motum verer-i
d c b c ic ,e ''q u c ir.agis, quia Proceres nem inem
h a b c n t, cui ccnaiu s fuos com m endent proptcr
cum Italia ftatum , quem fujperius receníiiimu.Sí
óm nibus nen-pe tianqm llitaw m , pacem quc
publicam anteponentibus prater im becilliFf a
ratem
22S¡
R elath
Nobilifiejfi. damelefimi Spagnoli fim antiem
ratem haílíum prr grinorum .; c pr?fert'nrquÍ 4
ñntt <t uahaodiofiffim*diffenftene,fitMoremo
Hirp^aniciga Se-deai Apoftoli am oblcqucntts
loropiuqu ¡lo che quell’ altre,(fi tjfrltandofitai funr,cum qua Rex tancam fibi autorit tem cóior- i ñimici di quejli, (fi diquellt,dimo.io,cht c i'ia u it, vt hodiernis teraporibus in Pontificib.
con queft* difurione d' anir? i refiand» /mem­ e ligendis plurim um ipíc polleat, cum plcrolq;
brate aoeonecrjfrriamente le forcee del Regno, fibi Cardinales obítrinxeric p nfíonibus, quas
pare.íhepoffa ilR ed i Spagna.nentemered‘ al- in H iípania exigunt,m ultoíque (ibi o iigin ciu bcune importante motiuo dt vafaUi, (fi t¡tte mag- ditos h ' beat, alios etiam ad eam dignitaté progiormemte non hauendo loro doue raicomman- m ouerit;p‘ ®tcreaPontificem peculiaribus bc­
dare iloro p'njteri perlofiato delle cofe d Italia ncficijs fibi propeníum reddit , affiaesillius tidifcorfodifúpraffiauortuil! aütquutedeíidtra- tulis , ¿th en o rib u s au g en s; quibus rcbus hataui da Spagno i , (fiper la deboliafra di nemi i ius rcgni poíTeíIioncm (labiliorem cfficitm e v e ­
ferijlerfmdprincipalmenteper íoffequio , chefi ro loo gc exempla petamus, quátum in eo eucrf a "'a jorcaiu Sede Apofiolica con la qualeha- rendo valcat Papa, C lcm en s-V ll. & n u i ei Paauendoil Reacquijiato
tanta
-------.............
..... auttoritd,
........lus IVchehd
patefecerunt;
grdaijíimaparte hoggidt nelí elet. iini del Papa
C oniundÍD igitur Hifpanorum cum Sede Ahauendo molt i Cardinali obligati. 0perpenfto
poílol.cum c?tcris Itali® P rincipib us, & fubdini.ehe onoloropagateinSpagna, (fiper‘ ajfal- torum fere om nium extenuatio fuerunt an ti­
^
í hauer hauutoparteneUa loro af~ d o ta , quibus hadenu s tegnum lim fatis á ve­
fpmtone, (fiflringendoft potfempre col Papa per neno bcili [r x fe uatum elt. Be'll cas cnim tur- RtxHiffi.
particolar gratie,oh(/daiparenti/u0Í ,p vtde^ bas rcx Cacholious tanta prudentix laudc fem- »U patm
tomt ho detto difopra-, che anco ce que/lo meojfjo percuicauit,quantis g lo r ix e o c o m ijs aparente
tanto neceffaria ctr, a di 'onferuarfi laf ojfeffione C aro lo cxprofccut® fuerint. N am Rcx folam lia,tur.
di quefto regne ntl qualt ftnTfa
^ recercare troppo H fpaivDium fidem, eorum que confilium , quo
lontanogdejfempi.'ftsdquantaalterationecau- Ita lo s,c stc ra fq u c nationes fu íp cdas facercco
fajfero / motiui giddi Clemente VJ/.(fi ‘ ltm a - nati funt,fcqucns, non poterat difcordibus Du
mtute dt Paele IV:
cibus & exercitibus bellando quidquam cg rcg ij
LabUonaintelligtn'lpa adunquecon la S ed íj fpcrarc , cum cx.omr ihus Im pcrij fu ip a.tib u s'
Apofiolicaitíd*gl}itltriPct” ripia’ lta lia ,tí i
deligendi cíTenc m ilites : at Carolus Q u intu s
hauer moriificatoingrdparteogni jpirito ditur- diuerfo m ore virtutem , non nationem refpiciiaiione nd regno,fono fíatigí anttdotiyCo’ quali c n s , exercitum fuis expeditionibus rcfpondenJtnhorahafieuolmentefi epre/eruate effo Regno tem fibi c o m p ara u it, potu itq uc egregia facielalsaelenodtllaguerra.laqualecenrdtaprudeK- nota aggredi : q u * qmdém perficere , atquc
flatafoffiefigrttafempre dal RtCatio'.ur, abfolucrc f.ciliu s p o tu ilfc t, nifi rcgna fua
foaqttd aglo t a l íffrrcitaffig:dtlpadrt,pirche diuifa fuifTent
& ab ho ftibu s (uis vcxata.
effndofiegioh igaoallt fola
fede, 0 al/clo lÓ........................
"
Q u am ob caufam , quianenipc R cx m ilitiam
JegUo di Spagnue!i,i qualt hateo pero Jempre cer­ concordem non habct,credendum
, Regem •
tato d: rsnJtrg‘.ijo¡psttacgn‘ altranattor.e, non q u am lon g iílim c bd la am ou ifle, pacem vero,
pot tu 1 i Rtfhautnde btjegno per tlftruhto deüa tu tiu srcgnai.di cau fia, libentius am plcxatum i
g't rra di tutte queüt naiicnt almeno foggettc d fuiíTe.,
lui,frcrare hpotereienfguirtalcunofrutto.non
Verum quoniam omnes Imperiorum boni
. ,
ncafríM
nín^ri
r tpe r»*»-r/»í vnfi r^Gil ^a*
hiueridetjf.rcúo, 0.Capiianoconccrdi, ladoue p y Í u
sa tq u ^
e pn o
rpcritatespracipuerc.'ultantci
*
.
the Car-0 Quinto ncn dÍftfngutndeil‘ alore,cen< coníiliorum proportione , aut ex occafionum^*^^*”
h n a t it e t, (fi h Htndiperctt militia conforme op p o rtu n ita te; vel cx vigilantia atquc dexteri
aii’ dnimo , (fialbtjognofuopotette cendutnd tate m in iílio ru m s altc ra e i o ib u s hifeccondifint tante imprefe, quanttftie, lé quali quando tionibus q u * dcfeccritjprorperitatem fcliccm kfiaíifueimnfufftroftatidiuifi,0 mitrmtdia- que rcgni exitum perturbare val. t:qucm adm oíidaip/Dprijntmiíi.ífiptüfattít, (fitnftggkti dum fortaíTcin pr?fent Huius regí i ílatu anima
forfi farianotiufcitt, per la qualcofaparirr.tntt aduertcrc cíl; Nam rana etfi falubcrrimum fuit
JidoMcrdanco.irtdire.iht ilStapprefftilfudet- confilium , Ita li* tr. nquilütatcm o m n in oeutomancameneodiMiiitia concorde habbia fem-- rarej regí u r a q u ccxte n rarc.a d co vtn u n q u am
fre cercato diffshderft daüa guerra cercando di, amplius audéat deficere : qua in re Confilium
unftruarft, 0 i» pene, 0 ínflate in vn ifteffo R cgium occafionibus fapicntcr v!um cfl:tamen
tempe.
m iniílri adco cxorbitau cru nt, vt viccfccu rira.
M dpcnht í efitolu.nodi tuttiUgeuernidi Ms.quam R cxacqu ir rc(p ctab -t , p e r h * c t c n f
fiá:oprincipal/nenit dtpedtd..üa¡rop r ione a .” p rain magna f«fp c i* a c iurc opt m o dctincri.
C oadébeati,
di
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
De Regno Neapelitane»
229'
Ctnftgliyddconftondarnentodalíoccnfteni, 0
dcbeatipiopierea quod,dam o atio n i H¡l]>aDÍc?
daüaúig!'anza, 0 dejleiiidd/ Mimftri.úíadi rcrum om nium regim eDcom m er d au it, ru que
que/le condiiiont,; he non cene rraeonfomcmé- cu quam perniiíl'usn c ft, de m .n ift isco u q u eri,
tt dqte/i’ ordine, altra di metnieít, chepYof-r Hiípatiorum in icien.ia atque licci.tia in ranfe/pet tare d, Uu riti cita, comt pera éeniuranelio tu m e xcrcu it, vtabu cn tcsR egio propo/ítoin
ftato prefente di qut fío reg o fl pub confiditarzj, dcprimci d is , atg u cin offic o co n tm e n d i. R cptrcicchefe bene fe¡lata, ¡alutifera rjolutione il g n ic o lis , auaritíam fuam arque fuperbiam in- M inifrirep ’ OCkrare ptr egnt úia,p'Jfíbile, corr.efié dettola tole andam non minus quam pcffi .ri cxcm pli, giepropofto
...................
.... tratan
'
q u ít e d T t a li
* , 0tndebolire
otlregno, tyrannice explcuerint C um enim orr nia officia ac benefic a vena ia fa fta íi'nc, & populis ojt chi non ardijca di tumultuare , 0 chein cío il
m nium rcrum emendarum neceffi as im poíita
Confeglio habbia aicompagnato únitamenti l’
fn e rit, hinccftcdlu .' CÍt, v tfa m IjProregum ,
0c:afoni i miniftriperb han>. o trafcer¡o tdt ,f.he
O fficialci A G u b tin a toresom tiiu ra Prouinciala doue il Re d^utua auanzare tn ficurtd,deuzj
^ rum d iu itiascorifeq u u tifin tn on m in u s, qXiam
aditempt ft;
che¿ehfa,poi che con la tantafede, che ha mo- populi ad fummam cgcftatem r e d a f ti. proin de
"
'
'■ natione
■ Spagnuola,0
■
. . .col no- cum ob Hiíj anorum m litum, pereafdem pro­
ftrato
hauere
n Ut
uincias dirperforum,barbariem,tum ob grauifhauerfípotuto jin hora reclamare in corte ,f i é
limas im poíiriones, partim regias, partim á Ba­
fatta í‘ infelenjalorotantoikentio a,cheabufando il prcpofiio del Re int orne aU' indebolirt i ronibus im politas, ca ' c f a , & ciuitates, ipftfq;
Rtgnkolt, 0 tenera in te rort,h:tn'w sfocata T i- prouincias defcrcas reliquerunt. Q u ib us cx re­
r/mvicamentt leauatiiia , 0 1 * fuperbi* loro bus r e n tantum extenuatum , fcdetiam f
tantoinfopportabile,quemofcandalofa,ptrche tus euerfum regnum vid»cur,R egnicolaquc fa
tjfendofi fatteluttelegratit venali,0 hauendo- ¿li aducrfosfe ipfos non m inus, quam H ifpani,
(imeffiiltpopdttnnecejptddimohogratie, ij<rauari A ctu d elcs Q u ocirca publicum h o c in yr
orí de i Vico Re,gívfficiali,
0 i Gouernate
ri com m odum v ic iris Principibus r o n in co g n i­
tu m ,populiíquccxcm plo Belgarum va de com di tutte U Fnuin. iefifono fatti rk chi, j i ten z j
aW ineontro ipopoli mefchmi , 0
petiBarlarí m ifcrandumjcquidem peculiari am mi snxicta_ _
trattamtntidt Jo!datt Spagnuoltjparfi per ejfzj te Rcgem afficere d eb et: nam etfi G a lli,a ia v c
prouincie, 0 per legrauiJ/¡meimpojitioni,0 re- gen tes,occupato in BclgioRegeH ifpaniae. dif¿ie, 0 d i tBarom hanno dif rt atti CofiiU i, le ficultcr hoc rcgnum aggredi poflent qu ia ; tali?
C ittd ,0 le m e d e f me Prouincie: d im cdo ih zj Principes iunéli faedcrceas facilc repellerent:
non olo f e tndel olito,mdannhhilatoin fafti- nihilom inus quoniam difficultas poteft q u dtofa manieran Regno, 0 fat i ili medefimi Re- dcm rooram inijcere.fcd non aufcrt.qnin opera
gnicíU,n n meno auari,0 crudeli, ontra fefief- ardua perfici queant; fi concederem us , G a lh s
Ji, chef i f i anolt Spagmoli, «ndecheúntdto dif- (exem pli g r a tia ) cem entes R cgem in Flandria,
erdint conofiuto molto bent da i Prencipi cir. Lufitania.aut A Igciio occupatum , antiquo intorftanú, 0 ejfaggerato dat Vepeli, 0 pírla tcr has duas natrones odio concit .o s , vtqu cfc
preprui. empajjione , 0 per í effempio di Fia- ex ciuilibus bellis exoneraren t, velle hancexpémenght in queftt tempi,certodeuzconparticola- ditionem fufcipercpfuafqueantiqnaspi ? tenfiore anfitatener trauagli.ito I'animo dd Re.ptrcht nes & iura rcíufcitarc , cqu dcm ba jcag g eífio
ftbtnognimottuo, ihtpoteffere mai fore Fran- valde fieret periculofa; ctcnim hrm nes cx re- Periculum
ttfib l n,non ojiante/occupatione dcUeforzzj bus nouis aliquid, fibi vtilitatis femper cliciút: regni txpra- regittn Fiand a,b aliroue farebbe dfficile p ,r/ quod fi Galli in campo pra dom inarentur, rc- uo regimine.
imptdtmtnto, chepotriano hauere da vna lega, g nm cuc in ucnirentcxhauílum totum , acd ethe fl patrslbe accordate fácilmente in Itxha: btlitatu m , tanto m agis rerum cxitus fore amluttau!ape>cheLdiJJicoltdrAardafibinc,n.a biguus. Et quanquam G allorum nomen fcuic
non Uualapojfibd'ddg/auuenimtnti, dato hi regno max mc inuifum vebcmctcrM o m nitcm Frxncefi per direcost vedendoilRt occupato in porc repugnanti m experturum e ft, tam cnim Handra, PortughaUo ,b Algi iperl’ odio antico potentia, ncc non neceffit S , atque defpcratio
trdque/iedusnattotrí, 0 p,r grauarfi daUegu- folct vtplurim um , valcntq; obftinatam quam etre Ciuili f i dfiponffero atentare quejfaim¡r¡. libet anim trum , atq u copinionu m conftantiá
fd Jufcitando leloro antiche pret enjior i , 0 p,r' in f in ge rc, ac debellare. Harc confidcratio cx
qMalchtcommedttd,ihefoJfeloroíffr.a,ceme vea ; arte Rcgem vcxarc n^ciito debet ; ex ;1fintpotrebbt Jempre dubitare, quddoU venuta t 'i a , d.im c e rn ir. praeter t'tuli d g n itatcm atfdffe rtfolmra. aportando íintereffie degí he omi- c uc am plitudinem , e x h o c ci no nifiit fere vMdefcrr/.MtJemprt qualche argumento dijfprio- lüitatis a c c ip i, nifi quod Hifi anos aulicofquc
ítnrfiaF f y,
fuo 6 >
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
Relatio
/beneficio iaUe ueuitd pettndo U n effe n patrent fuos ibi d ite fcit, lio a m ediofritcr follicituseilc
deüa Compagna effendo il regno aperto, 0 come debet. Q uam obrcm ioprafentibus ncccffitatihb dato gran parte abbandonato, 0 indtboliio,
bus.nc penitus regnum dcftruat,m ilites,aut pe­
l' e[ii 0 dictofarebbe alficuro non meno pirkelo- cuniam indc collig eic extraordinarie non poflc
fo,che di danno, 0 f e bene ii nome Francefi) odto­ videtur.
C o llig it P.cx ex ho c regno annuos reditus
fo grandementeinquefloregno, fipub prometiere
particolare refifienza in euentofimtle, nondime­ duos milliones, & quingenta m illia aureorum,
no Í impotenza,la ntttffitd, 0 la d<Jperation¿j com putato v n o m illio n e , & ducentis rnilhbus^”'-^'®M
fogliono il piu deüevU e sforzort qualfivogl a aurcorum ,quodfingulo biennio offertur titulo
eflinata confianza d’ animo , 0 d’ opinienzj. doB.-itiuiRegi* M aieflatis,quodque iam ad or­
Quefi* ce rfiderat ione perb da vna parte pub tra- dinat ium reditum rcdadum cftjcom putatis c t­
uagliareil Re , 0 d - l í altra il ¿edire, cheda iam granis vno & triginta , quae finguli ignes,
quefio Regno,oltre Í honoreuolezl* , 0 Í inter- h o c e lt, fa m ilia fingula: fo lu u n t, pro m ilitum
ejje dei titolo,ntha poce piit feruitio,che ec dartJ flationibu s,& qu o run dam N o b iliú ,q u i Prorctrattenimeto d SpagnuoU, 0 altri feruitorifuoi, g * » com itantur, & continuidicuntuisfelarijs:
B i maniera chtin queftiprefentt bifogni r.onpub accedunt grana fcptcm ob cuftodiam Turrium
ptrnen fneruarlad fattoferuirfiefiraordmaria- m aritim arum ; grana nouem pro v a r u m rcfe' mente di genteb di danari.
d io n ib u s , & grana quinque pro campeftribus
Hd il Re d’ entrata da quefto Regno duei lid orib u s. Ex quo reditu,dcti a d s v n o m illi» mOlioni, 0 einqriecen o mda ducati in circa ne,& trccen n sm illibu sau rcoru m , q u ic io g a n .
comprefomil doratiuo d' ¿n' mt Ilione,0 ductn- tut in peufiones,& pler-fquc fa da s largitiones,
to mila ducati,che iifd cgni dueanns d fua Ma- quod reliquutii eft, non fuffi tit ad prae fid ia, m i­
tfid, il quale di gid endono in entrata ordina­ lites, equites, triremes, aliofque fumptus fufliria,cosi li grani trent’ vno, chef i pagano pir cia­ nendos.
fcun fuocoper gli allogiameti deüe genti a' armi,
H ifp a n i, quos d ctinctR ex prafidiarios fub Militia.
' 0 per h trattenimeto d’ alcuni gentif huomini, D ucibus diuerfis , & vno C a m p id u d o rc , atque
the accompagnano il Vicere thiamati continui, Auditore vno,vniuerfi funt qnatuor m ille Q u ?
grani fette perla guardia delle Torri delle Mati­ c o p ia vernacule T ertiu m N eapolitan um dici­
ne , grani noue per Í acconciamento delle ftrade, tur : In arcibus regni,ac turribus ad littorii cu­
0 grani tinque per li Barigeüi di Campagna, ftodiam exftru d ism illc fexcenti Hifpai ‘ m ili­
della qualt entrat* defalcati ¿n miüiont, e tre­ tes ordinarij foluuntur, com putatis Officialicento mtla ducati dipenfioni,
0 altre tocefttoni.
,
. . .
bus,q u iin ijfdcm arcibushabcntur: m illccatachefipaganoddiuerfi,ilrimane»tenonbafiaper p h rad i c o n fcrip tifu n t, qui fubdiucrfis vexillis
liprefidffantarie genti d’ armi,Galere,0 altre pa .tiu n tu r, nam quinque funt vexilla H ifpanofiefc-a.
rum D u c u m , «¿Italorum vnd ecim : quodlibct
6¡uattromilafonoifanti$pagnuoli,chetie- autem vexillum fexaginta equites habet, exceneil Re ordinariamente fottopih Capitani, con ptis Proregis fi¿ M . Antonij C olu m n a turmas,
¿ 0 Maefiro di Campo, 0 ¿ n Auditore; ilqual q u a fingulacentu m cataphradis continentur.
Corpo digemtef chiamati terzo di Napoli, nei Adfunt qaoq ue quadringenti, á¿ quinquageni
Caflell' del
0 neüe Torrifatte per
guarj . i Regno,
r,
.......velites
in quinque turmas diuifi. In omn bus
jdia dell; Matine fi pagano i [email protected]*nti Stagnuo- deinde prouincijs pro fingulis centenis igni­
li ordinarii comp'ifigí ¿ffi:i»li,chefififiiono te bus , fiue fam ilijs quinq; pedites defcripti funt:
nereinefft Cafielli,¿ifonomdehuomini d’ armi ignes aute funt
ex quo numer® pro
npartiti in die cid tte Compagnie,cioe
cinquefot. „
. ,
fingulis centenarijs quinque accipiantur, crunt
to capi SpagnuoU,0 vndeci d‘ Italiani d fiffan- pedites
H i vero confcribendi pedites
ta cauallt per Compagnia, eccetto che quella dd viris in vno quoque oppidp,auc lo c o dep uu tis
Hicere, che edi 100. 0 quella dei Signor Mare' nom inantur: hac tamen cond tione, v tfi DuciAntonioCelennacheeduoo.
bus non placuerint.alij nom inentur,doncc Du­
9^!fono ancora 450 . caualli leggieri d'uifi in ces fibi fatisfaciant: hi fatis armati fu n t, «¿ macinqutcompagnte.
g isid o n eiad patiendum , quam ad bellandum:
Intuttele frouinciepoidelregnofbno defcrit- « ¿ h a c m ilitia , quia corpus aciei conftitiiic
ticinquefan iperogni ioo.fuoihi,ltfuo chifono battaglione') voca.ur, 6¿ quanquam Itipend an o
4 0 H45 4 che dctnque per cento fono fantt ordi­ meretur, nifi quo lempcjre D u c ib u sinfcruiunt,
narii
.
aüj tam enQffici.,les o rd in atijsfruuntur ftipsn§uefit fono nominad daüi eletti di ciafcuna dijs.
Tm aptrb fenenpiatcionodi Capit ani,bi/ogna
T r irc m ís p rs te re a trigii, *, f e , ‘ e m i n f t t ü d a
treuarne
í£ .
4011454.
140701,
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
fi
a
25?'
tm arne dt g í attri d frthfattione loro \fom ar­ fub irgiffiine loannis dé Cardona , hoc cft,trimatifufficientemente, 0 m i pia alpatire.che al giatafeptcm Neapolitan®,&q atuor,qua»preEt h®c funtpacis
gmrreggiare, (fie chiamata quefla gente !a fan- tio conccduut Genuenfcs
tcmpore totius Rcgni prxfidia, qu* cx reJiti- '
teria dei Battaglione, 0 quefii fe bene non fem
pagatife non quandoferuono i Capitani, per gli bus annuatim colligendis folui & oetineii vix
qucunt: cimreditus publici, a; vcdigaliadiattrivffiaah hanno leprouifiont loroordtnane.
Oltre dictb,‘ fono trentafettt Galere fotto U uciíis aggrauáta íincpenfionibus, quarnm mattindottadel Signore Qiouanni di Cardona cioe xim z funt quadraginta miilia aureorum, qu®
trentafettt di Napoli, 0 quattro che fi peganon f üuuntur Imperatrici Mari* Regisforoti: quo­
tum folutio fufp^nfa fuit,ob irarn, vt creditur,
d Genouefi.
\
conceptam ex Principis Matthi* ptofcdionein
E t quefiifono la prefidij tutti dtl regno in tepo
dtpace,t quali eomtho dette,nóbafianoapagar Bclgiumraltcracft,qu*penditur Regins Polo­
fid e li entrate.cheficauano dal regno, 'ejfendo lo- ni*,tanquam Sigilmundi Augufti Rcgi h*icro aggrauate da diuerfepefionifudette delle quali di , videlicet ob frudus dccem procentcnario
le maggtori feno ducati quaranta mtl.i,chefipa- qiiadri igcntotum duc^jorum ,qi!os illc Rcx
, gano att ImperatriceMaria[orella delReilpaga- Carolo Qujnto ad bcllum Saxonicum mutuo
mento della qualt efi atofujpefo ctedefiperfdtgno dedit. Rcíiduum maiori ex parte diftcibutum
dtllapajfata d d Prenctpe Matthias in Fiandra, eft inter Hifpanos, & quofdam Ralos dc Rege
(fialtretdtialiariginapnjente At Polonia, tome beneméritos.
Neapolitani Rcgni circumferentia crtendiherede del Re Sigifmundo Augufto, 0 fono per lo
frutto di dieceptr ceio.di quat tto ento mila duca turfpatio milliarium 1461. nam inftar pcninfuti',shefurono da effo Re prtftatigiad Corlo Q u i­ l*áparteortus , &me idici vndcquaque mari
to ntlla guerra tetra ilDuca di Sajfonia.ll reflate alluiiur: excepto traduccntum quinquagin a
epoidmifoflamaggiorpartetraSpagmudi. (fi milliarium, quat in mediterraneis compitantur á finibus Lat j , fine Campani* Rom * qni
alcuni Italianiferuitori,0 benemertti del Re.
funt fluuius Aufidus vcl O fente in Tycihcnum
Girailregnodi Napolimiglia 14 6 1 . (fitÜen
dedo Jofi quafi ia ptmnfiula trd leuate 0 meXodt, influens mare,per Apenninum, & p.ntcm ymvien á‘ ogn intorno circódatodalM are,tCietto£ bri*, Mareh* Anconitan* vfque ad alios fi­
lofratio di centocinquanta miglia, che fonofrd nes T ro n t'fluminis influentis in mate .4 driatitérra dalli confinéfuoi di Materna,(fiCampagna cum Longitudinem habct milliariopi quadrin­
gentorum , & quinquagenum á fluuio Tronto, •
di Roma, che e ilfiume Ofenttfopra il Mare T ir
reno pifiando per l’ Appennino, con parte dell’ quiadfeptentr onem labiturad promontorium
Vmbra , 0 Marca Ancmitana fino dgl'altri Herculeum, vbi pars eft vltima vltcrioris C a ­
tonfini delfiume "frroniofoprail Mar Adriático. labri* ad merid em pofita. Latitudo maioreft
E dilunghezZf* di miglia quattrocento cin­ centum duodccim milliarium, áC aiet* terri­
quanta dal fiutfieTrtnto fudetto, the guarda torio vfque addidi fluuij fauces. Minorvero '
Tramomartafino al Capofrartiuentogrd detto lat rudo eft viginti milliarium.á finu fandzEuHercúleovltimaparte dt Calabriatrltra, chee phcmi* ad mare Tyrrhenum veifusauftrum viqucSeyllaccum , quodadloniummare,& íblis ■
pofio verfo mtz'i giorm.
La maggior larghe?¡Ja "edi cento dodeci miglia ortum afpicit.
dalli Terriiorij di Gasta fine alia boca dtl dette ■ Hoc Rcgnum has coíotinet prouincias: a flufume. La mimrlargheffapoi e di ‘ enti mi- u ioO fcntcpartem Latij,quodantiquitusadLy
gha ciob dal Golfo di Santa Eufemia, che e nel rin vfque pertingebat: nunc vero in tres partes
MareTirreno,^ guarda Ponentefino d Squtl- diuiditur,Latium,Rom* Campaniam , & itto- ’
ralcm,fiue maritimam. Pars igitur, qu*ab O laci,che e nel Mare Ionio ‘ erfo Leuante.
Contiene n detto Regno quefle Proumiieico- fenteTeiradn* fluuio ad Lyrim vfque exten­
■
- rrñnciando dal fume Ofentevnapartedel La­ ditur,ad rcgnum pertinet. Inter Lyrim verofc
tió,che aniica mentef i flende vafine al fiumeLi- Sarnum fluuiú includitur vetus Campanil, qu*
riadefio dette Gartigliano, (fi che hoggTe diuifio bodie tetra labóris dicitur: poft quam fequitut
ia ire parti,con diuerfinomi,cioe Latió,Campa- Licentinorum ager á Samo ad Silarum vfq;,qui '
gnadtRom a,0 Materna. Tieneadontffilregno iradus hodie Principatus dicitur Sequitur á Si‘ napartedel Latió,quanto "edalí O fint e fiume laroadLaum, hodieSapriura, Lucatiia,modo
mago; ex parteEafilicata.Lueani* adiacet Brüd i T erractnafinoalGarrtgliano.Trd il quale, 0
Hñume Samo f i ferra la Cdpagnia veccht-t hog- tioiumregio áLaoperlittora Tyrrhmivfq;ad '
gldid-¿ta de lauoro. aüa qualefuccede laTtrra di p omontorium Leucopetra in mati Siculo, vbi ‘
Lu yini dal Samo alfiuute Silaro, tht hoggidi fi defiaitApémuus,vltiínú cuius cacumen a ñau- -
'•
SitUi Regni.
tisidi—-
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
R e h th
x h u m t per U maggior parte Principate: feguzj
ddriU roal ttapn ,anticatntntzj detto Laola
Lucani* adejfop>rgnnparte chiamata B -fi itata. Confota con la Luicaata, ilpaefe di Bmttij
dal fíame Sapnfaprail Mar Ti e o jin o a l Prc~
mentor 0 Le tcopetra, nel Mard- Sitilta, hoggi
detto Capo dell’ arm i, doue termina / Apptnni^
n a ,i'última cima dtlqaaUfspra d-fto Capoe
.chiamata da Marinanpunta di Tarlo. <S¡ueJla
Terra diB <*,q moderna r.fntrjidice Ca'abria.
D.*qurJlo Capoúoliaiído.verfo Tr.tmontanaal
capo Spaniu ntoper RmierafinedTarantoenui
U magna Qruia dettaparimente Calabria, ap­
preffo l*quale feguit» laregionedi Salentiniff
pra it/en» ui Taranto finoal Capo di Leuea gia
promontorio\Salenti o. Et da quefio verfo Tramentanafi’iod Brindifie habitato quel paefz.j,
detto dagi anti chi Calabiiafopriil Mar ionio,
ilquaUpaeú congionto.con qu l di S. frit m*, che
é trd tl feno Tarentino,0il M.tr Ionio hogg’ , on
vnfelttome chiim f i Tena d' Otra'io. Trd
JBriaáiftpoi,0ilfiume Ofente detto anti amen­
ti Aufido fe i Apulia cognominat a i
0 da alcuni Etolia,hoggt ptr Riu era de ta Ter­
ra de Bari,alla quaU(eguiiala PugUapiana dettaanco Capitanatochiamatag-d ApultaDauniapofldtrdil detto Ofente, 0 tlfiu m e Fmtern t , hoggi Fortotefin pafatocapo Sant' Angelo
nominato gid mente Gargane. Da qut fino
Tronco po i vhimo confine dei regno, 0 ú.lta ido
sii per l’ Appennnino vtnende vtrfo la Marea
Anconitana úi fiono i Frentani, i Marucini, i
Vellent,i Precutij, 0 i Marfi, chefanno úna fola
regione, ehefotto vn nomefolofit chiama hoggidt
i AbruJzo.Vfeparimentefrd Terraún altra re­
gione trd i predettifti popolt. cheparteapa dei pia
no dal Monte dt qud, 0 di Id dell’ Aptnnino,chiamato anticamento Sannio, 0 h o g p úaüzj
BtiKuenf.ata, la quale fieflende io . m glia iu
lunghezza fino alie fonti dei fiume Silaro 0
queiii corfiderati,cong i altri fei fudctu, 0 eoi*
gl’ Hijpint,chefono quei popoli,cfoe confinano con
Frincipato, 0 Bafiluatajfonoflati da li fc ittori
antichi confufnmSte chiamati tutti Sanniti,na
tione tante bélico a quantoVoftra Signcria sd.
^ e j i i prouincie tuttt commummente feno
tijlretietn fette, cioeTe radt.latioro,Bafiluata,
■Calabria, terra d’ Otranto, terra di Bart, Pugliaptana, ouero Capit anato. (S Abruzzo Md
dagi úfficialtdtl regno/ono ripar: it zj in dode
c i, cioe Ttrrtadt lauoro , Contado di Molifi.
f e , cheabbraccia la Valle Beneuentana AbbruJ.zo citra. Abrozzo últra, Principato citra, Prinftpa’0 vltra , Cxpitanato ,Bafiitcat*, terra di
Bari, terra d' Qtranto, Calabria citra, 0 Cala­
bria vltra.
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
tis dicitur (punta dcl tarlo) h*c autcm Brutio­
rum pars hodie Calabria nuncupatur. Ab hoc
promontorio verfus fcptentrioncs per i ramlittoiis vfque Tarentum magna Gracia fitaeft pa­
riter dida Calabria, apud quam fequitur reg o
Salentinorum vfqucad Leucae caput,olim promor.torium Salcntinum. Hinc aotem verfus
aquilonem Brun iufium vfque habitatur illa re­
gio,luae ab antiquis Calabiia Ionica difti cft;
quaefiinuicurn ialcntino um reg ic c coniunfta lio.iic terra Hy 'runtifiadicitur Inter Brundufium & Aufidum colloca-ur Apulia Peucetia, ^
nonnullis yLtolia, qus dicitur hodie rena Batcnfis , poftqu m fequitur Apulialp'ana , qus
Capitaneatus dicitur, olim Apulia Daunia, fita
i Iter Aulid im, & Fintcrnum vfqucad Garga­
num montem. Hinc dein ic vfque ad Trontuin
fluuium, vliimumregnilimitcm , iaccnt Fren­
tani, Marucini, Velini, Prsrutini Marfi, qui vnam regionem conllituunt , Aptutium diftam.In loc s racditerianeisinterprsdiflos po­
pulos occupant planam & montofam regio­
nem abvt aqucparte Apeiinini Samnites, ho­
die Vallis Beneuentana , cuius longitudo per
8o. m lliar aextenditur vfqucad fontem Silati
fluuij. Hi \cropopuli,quosdiximus, fimul
Hif, anis qui cum I rincipatuA Bafilicata fini­
timi funt, a Scriptoribus indiftmfte Samnites
appellantur, qus natio, vt fcis, antiquitus val­
de fuit bel kofa. H svetocunóisprouincis ad Modtrntpu
feptem rediguntur, hoc cft, T erra laboris, Bafilic ta, Calabria, Tellus Hydruntina,Terra Ba- partiito,
t^nfis, Apulia plana vel Capitaneatus, &Aprutium Verum aregiisOfficiahbus in duodecim
prouiucias facilioris regiminis caufo partiuntur.hoc cft, in terram laboris Comitatum Molifte, qu* Vallem Bcncucnianam comprehindit.Aprutium citerius, Aprutium vltctiu^Principat's ciicrior, Priicipatus vltcrior, Capita­
neatus, Bafilicata, Terra Hyd untis, Cal bria
citerior, & Calabria vlterior. In his Prouin­
ciis conunentur 15.63.oppida, intcr quae IC.fUnt
Archicpifcopa'i dignitate infignia, Epifcopatus
vero funt 107. maiociex parte opibus deftituti.-^^Y
cx oppidis autem quxdam ad mare fira ftnt, ^
quaemuni a fatis cxiftunt,inquibusetiam prxfidiarij milites, praefertim quando hoftilcs claffes ti nentur, collocantur: hscaute , funt in
AprutioPcfcaria, InBatJicataBeflicia,& Manfrcdonia, In T erra Barcnfi, Barlctta , Tranuna,
Bifelia & Monopolis.In tc ra Hydruntina Bnidufiura , Hydruntinum, & Callipolis,In Cala­
bra Tare ntum, Croto ,& Rhegium, In terra la­
boris Ncapo'is, & Caieta: in mediterraneis Ciuitel a in Apruci. In vnoquoquc autcm oppi
d o , exceptisPcfaHa,Ecft,cia, & CiuiteHa,Iunt
arces
Cakbri ¿
um
iarum
rtgñ.
i
B e R e g m T lé a p o U tA m .
Ittque/leTraumcieficoniingefio 1^63. Terr e , 0 trdepfofio¿enti Arcittefcouadí,01 0 7 /
Vefcouadt peueripir Iamaggior parte, 0 a lc m i
poflealle Marim,che(itengonoperforti, 0 n e lie
J«;*í»,pwa«p<^.'OTe«f£í»reOTp£>i^;£jjl'^«í)dí«^mata, fl tengono prefidij, 0 joño Pefcara in
B ruzIo,B f t i c e ,0 Mar/fredoniainBafiU:at<a,
Barleta,Trani.Bifegli , 0 Menopoliin terrade
B a r i,B ’ indifi, Otranto, 0 G d ip o k in ter r a £
Otranto,Taranio, Cotrone, 0 Regffiin Calabria,Napoli, 0Gaeta in tena dtLaMoro,0den­
tro térra, Ciuitella in A lr u zzo .
E t in ciafunadiquefie terre eccetto, che in
Pefcara , Beflice, 0 Ciuitctla,e¿n Cafleüofa ­
bricat o peí b aW antiea, in Bnndifi due, ¿no d
Baripoco difeofto da Pozzuolo, trein Napoli,0
vn altro d Capua dentro térrafatto modernamente,ilquaheonqueaodiSantErme,chefo.
qualí herefifienza d quefti nojlri tempi.
C i fono ancorafei Ifole.cioe Tremeti in Abruzzo, Upariin C a ’abria, Capri,cheelamaggioré,Nigita, Precita , 0 Ifchia in térra di lauo ■
ro. lfiumifono tutti nauigabili, 0 i notabili fo­
nolunto,Pecara,SangtotnAbbruzzo,Forjoro,
no
lunto, Pefcara,Sangioin Abbruzzo,Forforo,
0C anM crotnCapitanato, O fanto,n térra di
Bari Fafenti, Acrifmo,in Bafiüicata.Lagno Voltarno,0Gariglimomterraiilauoro.
. . j.
r
11 Ptortt veramente,n tanto circuito dtpatji
fonopochi, contuttotht alcunifen, neüavarta
tortuofitadiqueüe Marine pojfamin tertt ttm ptferutre per forti ifono nondimeno m alficurt,
(omeparttcolarmenteequellod,Napolt,cpcon
tutto,chefita dtfefodal Molo íeruepmtofioa f opa, chefigurta de Nauigli, chefi trouano: 0 f i
fuole cirdtnar,ámente, quando tl Mares' tngagltardtfce molto, condurrele Calere a B ata, dt
douepoco dtcojlofiftruem anco hoggidtper Porto
di quelle mirabile reliquie di Nerone, chzamata
tommunementeMarmorto.ÜfenodiGaetaenputatoPoitoparimente,cen tutto chefiafcoperto
tedaleuante : iníerrad' Otrant ofi.ha queüe
di Brm difi,0in ferrad, Barí dtcefi, cheil Perto
diTraniaccomedato,farebbecapa:edi cento Ga
U't.ficemefarebbe di molto pm quello díT arantoinBafilicata,cheheggtdiftdferrato,0 credcfi
pernoninmtareeonlacommoditafua,iTunht
principalmentedqualchetentauue: efndo che
gia Cleonimo Spartam, Alefandro, 0 Pirro
ambiRediEpWotraghettandola Greca tn Italia.fi ffiuirenofempred efe,effendo ¿ntno,iapace, 0 ficuro.
•
Conftnail Regno per tetraconla Chiefa, 0
per Mare ton Venetiani, per rijpitto dt quilla
parte/gcheepojlafopraíAdriáticoMarediquellaR t-
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
L
.
2^5
arces antiqud riiore c x f li t íd * , Brandufij d u s,
' Ba'rij vnah aad p r o c u lá P u teo lis, N e ap o ii tres,
C a p u * vero in mediterraneis v n a , quam nuper cxftruxe e : q u s,fim u l & S.Herm i arx ,N c a po li vrbi immitvensv creduntur fo la hoflibtrs
reftiituranoílris temporibus Sex qu o qu c adiacent regno In fu la , T rcm ith us Aprutio , Liparis C a la b r ia , C a p re a , q u a maior eft , N ic h c ta , P roch yta, « ¿ Ifc h ia T c r r a la b o r is. Flum ina om nia n auigantu r, & pracipua fu u tlun tu m , P efcaria, Sangium in /ip ru tio , F orfotiu m , & C andelorum in C ap itan eatu , O fa a tum in teira Bareníi, Vafentium , Actifínum in
Bafilicata , Lagnum , Vulturnus , & Lyris in
C am p am a.Portus equidem haud m ulti f'jnt, io
tan to prxfcrcim terrarum c ir c ú c u , etfi quídam
íinus in littorum illorum tortuofis gyris quibufdam temp. r.bus vicem portuum cxbibent:
itanus, qui t m c.fi m oüs o b ie d u defendatur,
tam en cam gis p o m p a , q iam tu te la nauigiorum , qui illam ftationem d eligu u t, inferuire vi­
detur ¡íolcnt'qae trirem es, qúoties mare aim is
com m otum cft, B aiasm igm rc, v nd ehau dp rocul adhuc vtuntur
vicc
. N eronianis reliquiis
3
-,
p o rtu s, diciturquc mare mortuum S in u sC apottus habetur , fed yen.is O rientalibu s
obno xiu seft : !n certa Hydruntis Brundufmus
po rtu sm im m em alu scft: «cintería Barij d iciinftaurarctur, centum trije„,¡b u s recipiendisfuíFedurum. Illev ero T a rcntinus portus in B a filica talon ge capacior fo occlufus c flet, cre-diturquc ideo occlu, n e ea co m m o k ta s T urcas adinuadcndum
„ g n u m all c ia r: cum olim Cleonym us SpartaA lexan der, 6¿ Pyrthusam bo Reges Epiri
cx G r s c ia in lta lia m a d cum p o rtu m , qui vici^^ 5 , ^ & cap ax, atque lutiflim us. traicccrint.
R cgnu m hoc térra Pontifici , mari V eu ctis,
^ajcnus Adriaticum ad ius Venetorum fpcfinitimum eft : In reliquis fuis partibus
con iu n d u m cum fcrtiliífim oa cn ob iliífim o Si^
mediterraneo mari allu itu r, cue stera rcgna cidcm Regi fu bicda injcger dominatus ad fe lo s H ifp a n osiu rc m .rito
fpcftare deberet.
O ppida a c ciu itate s, quas m em oraui fupcdmcifis Proceribus fub variis titul s obcy j numero a u d i, fic au d oritatc
.diminuti fu n t. cum quia dom inia ad humiles
dom ines pcruencrc v c l em ptionis iurc , vcl
.prncipis largitione ,tu m etiam quia fum ptibus patrimonia exhaufcrunt.prsrcrquam quod
^enullum iis vnquam m u nusiniundum (mt tv a -g ^ q u a te mi
dc maiorcm fibi exiftimationem pararent Quá-/*''® habean©brcm quatuordccim numerantur Principes.
Gg
D uces
ZJ4
te h tié
U Repuk N itr tfic x p n k fr x 'W u to m h S ic iltaregn4fe*tt‘i/Ji»-o,tínel>iliffimoAUadeuotiontdeU’ tjtejjoR‘ ha f-trconfinetlproprio Mart-j
Mcdeterr*nee,del quale ptr g í altti Regni the vi
pofitedeefi R z j doutrebhonoU Spagnuolt fir.zP.
alcuno impedimento fierein gran par. etfitttu»
tnentepatTini.
Sonorepartite perla maggior parte lefudette
Terretrd Signori parttcolari del re^o fotto di«efiíitoli.iqualifoHoaecrejciuti di numero, 0
mancattdt riputattone f i perefier cadutiin gente
tajfafrpirdeuafiorti.b per compreda,comeptr effi
fer (i confumati ntllefrefefouerchizj,0 perno»
hauer loroper il ptit hauuto mai tatito, che habbiapotutoportarelo'omagpore henoremUzza.
Vijonoadunquequattordeei Prencipi, ventitinque Duchi,trentafette Matchefi, cinquantaquattro Conté, 0quattrom ila Baroni, perla
tnorte de qualt nonrdiíandoparenti tanto projSmi,c he per dijpojiíione delle pragmatithe del R tgnopoffanofuccedere,hfiatileroritornanoalRt,
t í il qualefilofieruato, cheper tl piit di v d ‘ endendeaMertanHjiqualilamaggiorparteefiendo gente dt baffa mano, non hanneJpiriti molto
edtt,tífonom alvedutidaffaltrititolati Nobii i llcheferueprincipalmente alladtfunione, chefi.
aerea di con/eruaretrdtitolati.
V altreterrenonfeggme a Earemin café di
'necefittdflainarbitnodifuoMaefiadi‘ tmierle,
0 tutte in ‘ HÍuerfalefono di maniera opprefiattda dehitt fa tti particolarmente per í allogg'ar»
difoldati Spagnuoli,che f e n ^ venderfi non freranodi rkuperarfi mai.
Rroducequefio regno tuttele tefe neceffatieper
fefientamentodelíhuomo,molteper medícamete ,
pub dame ad altri paefi abbondantementz) , (fi
f ir d í altrecofe CamUinobiUífimt, de' quali il
R e tiene quattro razze,ficom e fanno anco molti altri Signori, (fi nenfene cauano delregno ,fe
nonconefrrtffaUcenzad*fuaMatfid,0ddVi»trb.0 quefto ancorare volte.mafoprafih d gradijpmaabbondanytdigrano ogUo‘ ine,0 feta,
»onfrecialevtilitddelRe,0dellegentidelpaefe,
lé jnurt píi-grvíyíspafWíre/aiwyÍBow/ej^re/^wre
tiranne^iatedagí‘ fficialf,cheno»pofionodpemarefrirare.potrianochiamarfifelicifitmealpa* i dtqualfi ‘ oglia altra natione, poi che nonfilo hanno quefiafertilitdinfallabile di tutte lee»fe ,m d commedttd grandifitmadifmaltirle per
l ’ efito,ehene fanno perlofiato della Chtefa,(fi,
«ltri,majpecialmente per la Nauigatione,(fiper
io w«)»»erc/í 4»/Í£c» reB«M«í,
/4
•ationeptrquefloparticolareJipHo ance credere,
thei Popolt dtlla Puglta,(fidella CaUbriafimefirino tam» uffettionmi, poitht ‘ trámente la
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
D uces viginti q u in q ü e.M á'c h io flest ig in ti f¿»’
ptem .q inquaginta quatuor Com ités,quatuot
m ilicB aton es;qu ibasd e!u íj¿lis,nificonfan gu inciíu pcríin tprox mi adeo. v t c i pragmaticae <ii>
ípofitionc aa fucceífioucm voccntur , eorum
d om inia ad rcgcm icucrtuntur. Q oem obfctuatum cft fo lere, ea me cato iibu s v n d e r c ,q u i
m aiori cx parte, cum ten uis foi tis homines e . i .
ftant, carent gcncrofisfpiritibus,inuifique funt
titu la tis c * te r s N obilib u s. Q u * res prxcipuc
conduc t ad eam difcordium ferendam, quat.iegnatidi cau fa, vt fitin trt-titu la io s, exoptatur.
C *te ra oppida Baronibus m m im efubie¿la poffunt ex neccííitatc ad libitum rcgis diuendi:&ia
vniucrfum om nia adeo funt alieno * i e obftri¿laproptcr tabernaria ve¿lig a lu , fiuc hofpitia
m ilitibus H ifpanis debita , vt nifi vendantur,
nuuquam fpcrent.lc Iibeiatum iri;
H o crcg n u m om nia v it* hu m an* neceílaria
producit,pleraque ad vfum m e d ic in * , plurima
ad delicias, tanto p ro u cn tu , vt c*teris regionibusca poífit abunde fubm iniftrare : in tcr f* te ra pr*Ilantiífim os g 'g n it c q u o s, quorum reX
q u a tu o th a b c teq a itia ,& p lc riq u c D o m in ’ fimtlitc r , ncqu ecos lic etcx rcgn ocd u cerc iniuíTu
R e g i* M aicftatis, ac P roregis, idque ra r o : fed
ante om niaingens eft, & vbtrtim a c o p ia , triti- Tertilimf«i
c i,v in i,o lci fcferici non fine fp ecialiR cgis & re- U.
gnicolarum v tiíitatc r q u i p ro fc ílo rc g n ic o \x', n ifiintantu m tyranff d eo pp rim crcntu rab
officialibus, vt iis vix rcfpírare d etu r, fe p r* c«icris qu buslíbet nationibus fortunatos cxiftim are p o fle n t; etenim non m odo hanc ccrtife
limam om nium rerum fertilitatem iis natura
la r g ita e ft, fed ctiam mira fruuntur com m o­
ditate conéla facillim e diftrahcndi per Eccicfiafticum im perium , ac potiflim um oppor_^ ,
tu n ita ten au ig ation is, & an iiq u icu m Veuctis Ytnem w
com m crcij ; Erga quos credendum eft hac
caufa populos A p u li* & C afeu risb en eu o lc affe d o scíT e, fiquidem cum iis negotiantur aífidue, & abfque illo com m ercio plurimum incom m odi experiuntur : quem adm odum anni»
p r * te r itis , cum o bpcftcm iutcrdnfta cíTet mu­
tua confuctudo , com pertum cft. P ritc re a
cum V en cti in A p u lia diuerfis oCcafiombus olim ciuitatesaliquas pofled crint, & N orm anis
etiam rcgnantib. vel tanquam am ici reucrcatiam , vel tanquam hoftes tim orem populotunx
m eruerint, ob hanc memoriam , & caufas vtilitaris pecularia qu *dam apud illos erg a R em publicam Venetorum bcn cu o lcn ti* figna c o n ­
fpiciunftir ; quam obrcm dicendum vid etu r,
Regem propem ocum com pelli cum Rcpublica bene conuenire, fetíi non ccflant m iniftri
hanc principum con cordiam , quoad poflunt,
diílu;^-
j
B e Regno Tleapolituno.
mAggitr pttru di négttij, 0 traffichi Icrofim con
f f . nationt, 0 lenz* ejfapatifeono ajfat,comtfi
« vtdutogL' anni pajjati >ihe ptr lapefte era loro
interdet t a quefia prattica .oltre che í hau/re Ve­
netiani pofieduto in Puglia diuetfie Cittd in diuirfie o<cafioni, 0 fimo a‘ tempi d' Ré Normandi
ejfendoftati fempre ouereftimati tome amici, «
ttmuti come nemici, 0 per quefia memori», 0
per i interejfe fuddetto fiiono/ct vna particolar
inclinatione di quei Fopoli:per la qual cefafipotraancodire, cheil Refia necefiitato di mantenerfi in buona intelhgenja ctn quella Signoria,
ten tutto,chs da' Miniftri nen f i rtila ds pertur­
barla, perche veramente in cccaftone dirottura
potrebbe dubitarep,u fua Maeftd della Signotia,
che di qualft úoglia altro Prencipe,0 per quefia
dijofittione de Popoli,0 per leforte maritim e, 0
pur U vicini/d delliftatt fuei,0 per L'aiuto,chzj
potrebbe hauete da Brtncipiforaftieri, fie «on per
feruitio d Ua Signoria , almeno per introdurfiin
Italia: da ehefe bene ne feguifie forft pericolo per
lapa/te Venettana, nejentinbbe alpcuro magg/ore danno dRe,cheda alcun ahre motiuo,con­
ciofia ths da dueparti oltre quefia da Venetiani
fipub dubitare, dal Tureo. 0 da’ Francefi. Il
Turee (ebene éfiufottntediUa Signoria, 0 che
pata piro, theJi deua pth temere dt lui, mndimexo vna lega che neiejfariamente f i finngerebbe
in Italia, quando volejfe fare alcun tentatiuo ci
ajftgura da quel progreffb, che pojfono minacciate le {orzeJue.fi come d Francefifipub argomentare.chefiano fempre per effer molto difficili tut­
to í irt.prefe,che tent effero in quejlo regno per la
lontananza loro,ptrtjffeteejfaujlididanani,per
la commodtiddi armata,0 per ejfer cdtofijfimi d
quefii Popd',la doue che Venetiani,/orne hb det• tp,fiono victni,potenti di armata.ritihi, armati
dai PopoU,0attidpoterhaueregVaiuti.almeno col tenere occupatt in dififeja particolare quelli
che per diui dere U forjfegí ajfahjfero nel Fttuli.b
in altri lucghi di Terreferma.
C e n ia Signoria dt Venetia, adunque tiene tl
Re amorem h fím a in ttU fg en jfi 0per feruitio di
Popoli di quel regno, 0 per ajficur arfi da quefia
parte,tantointJfo Regno , quanto -n Lóíaordia.
Costra Franctji,0 contra il Turco [té prepá­
rate cen lapace,0e¡miciiia,Dhefi ■
o erua in ¡ta­
lla, 0 colpiocurare difa/equelmagg'orsftrjo,
(hefia pojplibile far Mare ijfendo cíoftato gim i
cato sepreperprin. ipaljfw. ajonezza di efflo re­
gno,nel quale tutte í inuaffinipajffio fono fiate
fempre coatutate,0 re 'epiufiicure a nemtciper la
úi» di Mare.Sí per l ’ tmptdtre i nemici adunque,
comeperficcorrere i fuoi ntlF occorrenjefié deli­
berato di attadere d qfli apparecchi maritimi, ha
U éíLmffimelaM a fidfim ablóddte cemtnodiíd
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
ijf
difturbare. N am rcocra a1n$ M aieftai aVcoe*
tis m a gis, quam á qu olibet alio Ptincipe occaííon c bclli res nouas tim cre d eb eb it, cum proé
peer banc populorum d ifp oíitio n cm , tum pro­
pter m aridm as vires, im periiquc fui vicin ita­
tem , opefque & au xilia, q u * a b e n cris P rin c'pibus obtinere p o íle n t, fin minus ad am pl ficandam R em publicam faltcm vt fe ipfos in Ita­
liam intruderent. Q u * res etfi Venetis ¡for­
fan periculum paritura videretur, tamcn dubio
procul maius R egi hinc , quam aliunde confcr
qucretut detrim entum N am duos h o fte s, pr**
ter Venetos, poteft rcx tim c re , T u r c a s , & G allos. T u r e * quam quam Republic. potcntiores
timem
m’agifquc tim endi v-idcntur, tam cn quia aducr- ¿¿Heap.
fus eos taira aggredientes Itali Principes neccfía :io foedere lungercntur , poílent H ifpani ab
ho ftilium armorum progreílu fc defendere. Sic
Gallorum expediciones omnes in hoc R c g n u i*
difficiliim * íempcr e ru n t, cum eos a r a tiu m ,
clsfllum que co m m o d ita s'd efic ia t , cu m qu c
prafcrtim populis hifcc innifi exiftan t; at V c­
n cti, v td ix i, vicini fu n t, claíTc potentes , o p i­
bus affluentes, populis g r a ti, idonei ad auxilia
accip iend a, quibus auxiliis falaem cos h 0 cs ad
propriam dcfcnfam occuparent, qui Forum lu lium , aut continentis loca & vrbcs inaadcrent» C u m Vcr.ctis igitur Rcx hun aniffimc
a g it, cum vt ab bac parce imperio fu o , & popu»
lorum v tilita ti con u la t, tum ctiam v t L c m ba rd i* dom inatu tranquilla cum pacc p c r f uatur. AducrfusGallos autcm ,ac Turcas permuuiuit fc per pacciM.ac perpetuam, q u * in Italia cuftod itu r,tranquillitatem ,turatviucvc m aritim * (emcolit, 0
vires. quoad fien poteft amplificentur ; qua in
artibeu
rc prarcipuum regni huius refugium ac
tuetm.
m cn cft; N u lla enim vnquam inuafio profcfta
eft, quin per mare fubfidia habuerit. Itaque vt
hoftcs impedirentur., vtque vfu e xig e n te, fuis
auxilia noifd:forcnt,decreucrunt rcgij m ariti­
mas opes au g cre , cum pr*fcrtim cius M arcftas
abundet rebus ü s, q u * huic rei conducunt,cuna
pancjlignis csterifqu c neceífatiis m atcíiis tum
rcm ig bus & adm iniñris, quos rex regno h o c
congregat, ex Sicilia, Sardinia, M a toco ,C an ta­
b ria , C atalo nia, & cxtrraH iFpania m aritim *
v it* aííu cfaftos.T rircm csad ih can tu t N eapo li
& T a ;e n ti, vn d cá bicnnio. quinque ad h o cn au alea d d u ft* fu eru nt, dcccm annis cxftru£’ « .
H o c aurem n a u a lc , furrpta occafione cx trire­
m ibus,qu a in v ifto r ia a i ni 1375 . ?cq u ifit*fu cr c , arrplificaturm odo opera & induftria hom i­
nis cuiuidam Veneri c;.u lis, qui typum qucnd am o b tu lit, fruiturgue fingulis m cnfibusau­
reorum viginti ftiper d io : cóp'cdl ctur cnim to ­
tam o ra m litto iis,q u a m cipitab vl irnopropuGg z
gna*
Relatio
m
ta di tutte quelle cofe.checoncornmd quefio bifo- guaculo C ailri noui vique ad San d i Vinccntii
g»o,tmto d¡panmtka,de legnami, 0 altra matuirim .extctidcturque ad fanum vfque Lu cis. Ia
teriauttejf-tra,quantodahuommidartmo, 0
eodcm nauali duodcuiginti confpiciuncur na- Naual
•
fiacommmdo ,0d!qutJioRegno , 0 diSiciliaucs ¡nuetcra£x,qus parum valent,cum quia fub
m,S4rdt.Manchini,Btfcafitni,C*talani,0aU dio habentu r, p.uuiifque & m aris rrcipiocacioW SpagnaoUyChe ¿monoJul Mare.
ni cxpofit® funt,tum quia n o n n u llsiam tranfcSi l .UO'4 dt Gaierein N*poli, 0 dTaranto,
qntibus operariis in ipfo nauali pontes f a d *
di do atnefurono due anni ¡om condone cinq uij
funt. M o d o h ic Venetus GaleaiTam ,fiu c a d u a fabricate in dieci anni d quefto Arftnale, tlqaalt. rium maius nauigium cxftrucndum cuiat, quod
adejfo c o n i occafione delle Galere acquifia enel- noilr.atibus longeinfcrius c f t . cum iam ille cxla¿tttoriadtl fettantacinqueda ¿n croo Vene- perrus olim fu e n t, an poiTcc ciufdcm m agnitatiano bandit»,chihdprefitntato vnomodello , 0
dinis nauim .xdiiicare, fcd fpe illa fiuftratus, du(hehd il carho principale di ejfo, con fcud.¿mti bitandum cft, vt pleraque ad nauaie hoc pctficia lm e fi, fiudallargando fer/andofiin ejfotutta endum fp cdantia aut difficulter, aut tarde prxquellaff:aggia,checomineiada!i vltim» T/nno- ftaccpoilic. Eten m facis eft regiis miniftris nony ■
ne dei Cafiel nuouo verfo la TorrediSan Fincen ■ n ih ilin fpecicm p rsfcferre, quod in Aula R gia
xoofiendtndofi¿erfo Santa Lucia findouearri-. m a gn ificetu r, eoquc p a d o diligentiam oRcnuerd apunto effo Arftnale,nelquale ft¿eggotto. tan tcsR egiaLqu atcn us fatisfaciunt,oroen!.que
adejjodeciettoarfilaccivecthi,iqualifano infla- terrarum in cxim iam agnaru m rerum detinent
todtpoterftne sperare molto poco,f i per effere alio cxp ed ation e. Q u s res ad opes brcu i compaftoperto, 0 ejpofte alie pioggie, 0 atregurgita- randas m irifice prodcft, quibus m ox ditionem
mento dei Mare, comeper effere alcuni di effif a tti aliquam in regno c o e m a n t, reditus coacerucnt.
*
tranfico aliegenti.cheferuono alia fabrica de ¿ol- & prcciofam accum ulent fu pellcd ilera. C u m
•
X, J.r„ i jt fabrica da qutflo Vert^ttia- v ero P ro rc x ,c iu fq u c o ffic ia le sN c a p o li propter
noadt^fvna G a le a l^ la quale fard inferiore fitus oppoitunitaccm . vrbifqucpulchritudinem
di corpo alie noftre, effendoS egliprouocatogtddi rcfid ean t,cu m q u ceap lcn a iitacfrcqu en tiifim a
farne vna dtlla medeftma grandtzza, chenon. totius regni n o b ilitate , m ercatoru m , adueñagli riufct, f i com»f i puo dubitare, che molte altre ru m ,a rtificu m m a g n o n u m e ro , qui trecentis
cefi,chefidifftgnano difare perfiruitio d’ effo Ar- circiter hom inum m illibus con fla ; cx ipfa vibe,
fena'.efiane ber effere , 0 difficili, 0longhe: at- tan qu am rcgniepicom e quadam, peculiar s,a c
.
tendendofi da Miniftri Regii apparentemented d iflin da rcru m oronium relatio haberi poteft:
‘
far certodemonftrMioni,chemagnificateinGor. nam cum .hinc Gubernatores ad d uod ecim diU , cen certa aiufiuaverijjmilttd danno qualchi d a s p ro u in cia s, qui Proteges dicuntu.>-,& N c a fedufattione al R e, 0 ifattengono t' Mondo in. politano fubordinantur, item que ad fin g .la rc ajpettatione, 0 credsnza, llche ftrue principal- gu i o ppida, q u x Baronibus n o n fu b iaccn t, C a •
mente a li amchirfi inbrtuiffimo tempo,come^ pican cim ictan ,u i,n e q u ea b iisC ap itan e isa cIu ,
fannoper comprare poi fiatt nelRegm , formar dicibus prouocare licea t, nifi ad P roicgsm Pro- *
entrate, 0 accumularip-.upretiofiadobamenti,, u ia c ix ,v c la d iic a r ia m & C o n filiu m N eapo lis,.
chefiam ix Napoli,douerefiedende,come F.S.sd prout litigantes m alunt, habent h x c tribunalia.
il Viceró,con tutti gt a'íri ¿ jficia lt,0 p tA ’ ant i-, flm u m atque refluxum controuerfiarum ,ac liti'tarefide!tzade’ Re,0perlabellez^ delfitofuo,
u m ,q u x a b a d u o c a tisa c n o t* riis,q u o s a d o ru m
tffendo
frequentatijfima .dalla Nopiltd del
^
a - /Re­
m a g i f t r o s v o c a n t, & ap rocu rato ribu sim m orgno, 0 damer canti f 0 paejani0 forafiieri, 0
talitatedo n an tur;carccrcsau tóV icari« ín crcdi- innumeri..
damolti artefici.che ia tutto afcendono al nume­ bilih o m in u .n u m crorcfeiti viiuntur, vnde facile
ro di 30Q0 anime in circa,f i pub hauere da effa,, coiicerc cft.q u o p a d o in ea ciuitate,ac regno iu­
tome da¿n comptndiofo [ommario ¿na partico» ftitia adm iniftretur.Q u? certe vt plurim u dicitur
hre, 0 difiinta Relatione delle cofi d' effo Regno, adinduftriú quoddam m ercatui? genus redada:,
percioche.diqudmandandofii Gouetnatoriptr q u o d com probatur,prxter clamores ac querelas ,
le‘ X I / . Rtouincie, quali/om fei nominati loro¡ litiganrium & c'arccratoru,ex.publicisacfccifttis
ancora Ficere,p‘.rbfubordi»atidquefio di Napo-, vend ition ibu s, q u x hodie contrahuntur , m u
li, 0cost snciaf.unaTerra dei Regno, che non. nerum atque officiorum preciis extraordinariis::
fiadiBaronevn Capitano , 0 potendofi ridurrt; q u x p r o fe d o adeo facile erogarentur,niíLcito,
Í appellatione di quefii Capitani, 0 Giudicifij., Si cum foenorc illud exigendi certitudo & ,co m non a'. Vicere della Prouincia,balla Ficaria, 0 . rnoditas adeifet : proinde mirum n o n eft , fiin .
Confeg’i di Nfpoli fComt piu piacealleparti, 0
caufis tam ciu ilib u s, qu 2m criminalibus infiai»
hmeado i. Xrtbunati di quefia Qittd.¿nfiuffb
t * querim onia:audiuntur ,,& p je raq u c forcnfia
00'
quafi;
i
t
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
De tegno Neapolitane,.
(fi refi.Hp inceffabik d/ I r i. l quali da g í A n u o cati, da N otari detti da loro Maftri d’ att1 0 da
Procuratori jono fatte irr mortali, ffi effndo Iz j
Carceredelia Vicaria riptent crdinartamenudi
numero incredibile dt perione, fipub ccmntodament e conoft ere quaiftaí amminfrattont della
giuflitia in effa C ittd , 0 per tutto tl Regno; ¡a
quale‘ eramente perilptuft dice che f a f a t i a v »a indufiriofa prattica dimercantia,il(he¡ipTUO
ua molto bene, oltre le perpetue gride, ffi recla­
matione de litig a n ti,0 carcerati dalle compre,
chefi fanno hoggidi degí vfficii,0 di gouirni,ffi
publnhe, 0 fecrete compte^zi fJiraorehnarit,i
qualif i deue credere,chenon fi sbcrfariano cofif á ­
cilmente ,fe non ci foffel a certezza di hauer lid
rimborfare f 0prefio ffi con ‘ antaggio, doue che
tante nel ctuile, quanto nel criminale f i fentcna
quer ele infinite, 0 f i ‘ edono molte cofe mofiruofarnmtefiandalofe, le qualiprouengonoparticolarmenteda vn terto appetite di ‘ endetta, (fi da
‘ noflimolo ordinario d’ ambitione,oltre alí vtde
pecuniario chs "evn accidente infeparabdedi cia­
fcuno Gouernatore: perchequanto‘ n ‘ ffiiialefi
diehiara piii feuero, [ffi frecialmente contra v»
nobile,tanto s’ acquifialuogo,0rputatione ap­
preffo lo Spagnuelo, che lopromom pot in Ccrte,
(fi lofdafiendered TitoU,(figradimaggiori,(fi
ddndofipcrlo p a i gouemi,
i caricht di giufli­
tia d gtnpe baffa imroduttaui conia prcjefftone
r^^elle leggi, md ‘ trámente per preponerla aüa
T^Nobiltd, queftt effendo tal hora offefidaeffa,0
f f per natarak emulationefeco, difordina,(fi ruina
ffiifiblelitiydeUe quali gran parte ‘ erte trd Baro­
ni , 0 Vaffalli,alle quali cofe s agg unge ancovm arrogant,iffimaprefontione dt quel Tribunali,
thepretendonedi ‘ oltre effere prifiriti d tu ttii
Giudici dtl Mondo, onde, chetapitandodinanzi
dioro caufe di foraflteri, come hoggidt equeüa.
ira le Regme dt Polonia, (fi dt Suetia,fiereüeper
poffilfione dicerte entrate,(fi che haueuail Re Sigifmendo Augufio dt Polonia dt f d . mem. fuo
•frateüofn queflo.Regro, 0 cofi queüa deüa SereniJfimaSigmria nofira vanneftudtofamentepretraendolé quanto piU poffano per fentirft lungamente intronar íorechie col nome di Re,(fi di Republtca.Sono oltre di cib leCampagne,(fi lefirade
tutte pitne dt forufctti: fiche fe bene e vr.a infirmita incurabtle, (fi naturale del Regno,tut atetaeorr^ ce che fi^ano Barrigeüi di Campagna, 0
degí altri,cheftanr. o aparte di latrccinti ,(fideíleprede 0 hd molto del ‘ erifitmile -. perche ejfin^
defenefatto í ann opajfato moltafirage, lefirade
particolarmente di Puglia, 0 di Calabria fo ro
tutta ‘ ia malficure, 0 ripienediladri, 0 d'afq u d cofa f i potna fot fiefoppcrtare,(fi
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
237'
q.iaíi moiiftra vifuntur,qute oriuntur prafertim
ex appetitu quodann v in d id * , atque vfitato am ­
bitionis ftim ulo p atcr lucri au id itatcm .q u *T BiiifcuÍLiíque Gubcrn..torisdos eftinrcparabílis.
N a m q u a iu o ícuciioicna fe officialis profitetur,
prasfertim aducrfus N o b ile s, tan to c h a rio r,& in Tríhunalif
m aiori e l l exiftiu alione apuci H íp an o s,á qui- uminiquibusi 1 A u la p ro m o u etu r, & ad g ra d u s , tirulos- tut.
q ue ampliores exaltatur:Cum vero vc plurimum,
huiufm odi trib u n alia, & publica muñera h o m i­
nibus delegentu r, ^ i humili lo co nati lcgum
profeffione nobiiy|É|kftudiofe praeponuntur,
cum que hi á nobiliH rf® pcl£edantur,& natura
iis aemulcntur.inde'fit, vt litigia nonnunqu m
perperam tradé'ntur, quorum litigietu m pars
m aior inter Barones v ertu n t, atque vaíallos.
Verum ad hac coniungenda eft arrogantiílim a
illorum tribunalium p etu lantia, dum fe totius
m u ndiiudicibuspraeferunt: nam fi con tigerit,
vt coram illis peregrina; caufa: agitentu r, ficuri
m o d o a g ita tu rea , qua: cft intcr Reginas P olo ­
nia: ac Suetiae fororcs, ob policilioncm quorundam redituum ,quos Sigifmundus Auguftus P o ­
lonia: Rex earum frater in hoc regno habuerat,
itcm qu caliacaufa Sereniflima: R eip u b lic* Ve­
neta-. eas ftudio protrahunt,nim irum d cledantu r fonorisregum acRerum publicatum n o m i,
nibus aures fuas im pleri.
Praeterea loca agrcftia, viasque p u b lic* exulibus & facinorofishom inibusrepletaefun;: quae
res ctfi naturalis eft, & incurabilisregni infirm i­
tas,n h ilo m in u sfam acft.roa g iftto slid oru m , &
publicos alios hom ines latrociniorum ,pr*daeque confcios & participes c llc : qu-od valde veri Latreciniofimile c ft, quia licet p ratcrito anno m agn ala- rum finque»
tronum edita fuerit ftragcs, tamen in Apulia at- tú*.
que Calabria adhuc viaeinfcftantur, & grafl'atores, atqueííTaffiniabundant.'vcium id qu o qu e
tolerari p o flet, cum viatores gregatim iter age­
re confucfcant, nifi maritim um ite r , & R om a­
num littas, ncc non T erra:laboris, & Calabri®
littora con tinu o infeftaren:ur á piratis, qui nu pk/ng,
pcrduas tritcm cs, quibus Neapolim vehebaatur D o nnaM aria d’ A a a lo s, & v xo r ac filia D o n
C aro li cius fratris ,. prope Puteolos p c tf cuti
funt Q uarefucile cftcognofccre,quahs & quata
regni fic cuftodia, poftcaquam , populis ingen­
tem pecuniarum fummam folucntibus ad d tincndoi Satellites aduerfuseiules, & ad cuftodi­
am turrium pci lirto ra ex ftru d a ru m .v tab iis p i ­
rat® fignificentur. cu m in neutram partem fatis
prouideatur; terram atiqu cm an ifcfto p eri.u lo
rem & vitam o b iic iu n t, f c fures fincobftucnlo
v llo pradatum veniunt; C om m orantur v c p l u - tri-rim um Neapol.lan® triremes ad M olem portus
.
Gg
^
flDCu
Relatio
f t 0 v n itf,f t ’lúnggio& mwe, 0p>r.UIpaggi»
¡io/nam, 0 ptr tutta ia .ofia dt T erra dt laucr o , 0 Calabria nou foffe partteolarmentt tn f f t atoytatirrotto da Corfari,i quali vltimamtnte
ditdtro la eoccia ddueFu/led Puozjelo , nellt
quah ritornauano d Napoli Donna Maria WA ítalos,0lam0ghe, 0 figltuola dt Don Cado fuo
fratedo: da che f i pub anco cenoficerefiufficientzj
mente quale,0 quanta fta la cufiodta dei Regno,
/poiche con tutta lajommagroffima dt danari,che
pAganai FopoU per iBangedi di campagna contrafuoru/citt, 0 per la guardt^elie Terrifabri­
cate aüe Marine per potere a ^ r e auuifo, 0 fegao de Corfan,non fi mantentmdo, «e qud ne Id
prouifione di huomini ordm tr ii,0 in t erra,0 in
Mnrefiú d d manifefiifimo pericolo dtlla ú n a ,0
dtlla robba, 0 i ladri úengono d manojalua alla
p ftd a ,0 a’ bottini.
itanno ordinariamente le Galere di Napoli al
Molo jenzapagameuto ,(enzafoldati, 0 J e fo
ftn za lametd della Ciurma, la quale viennolleggiatada‘ Capitanía’ MercanU,Nobih, 0 al­
trt perficaricare N a ui, 0 per altri feruitii dome >
ftict, di mantera,iht in vn bifogno,comtfit quelled eli anno pafato, cht ali Ifolt diCapnotte
Galeotte prtfero due Galere di iicilia , 0 f i Jeje
Úrtgiernoinfiero per Jedire cinque Galere dietro
a ’ Turchi, nonfitrouando ntrtmi,nefoldati ,f i
puo dubita t di fitntir poco feruitio d’ úna Jefa
cosi Nobtle, 0 i o f i importante, che fa ilK tia
quefie Galere,lequalifino cen pochffima Arti­
gliaria,con huomini da ctmandodipoca JtrienXf%0 con lefiurme, b di Turchi fchiatti,b dt con~
dennati,gi únithe ferueno dijettefamentt, 0
0 cen pericolo, gl’ altri m j e r t i , 0 poio atti al
partire l’ incommodo dd Mare.
Legenti de’ Cafielhparimente cefi delli tre di
Napoli, come degi alpriper loRegne detti difoDra
feno t due terzi manco di quelli, cht paga i l R t , 0
10 (fo zo dell’ artegliaria.cheperb bdtll’ ordinaria
f i vede nellt Cafielh nuouo,0l( SatoErmodi Na
pqli,m!UforteJzadt Gaeta 0 nelQafitlio diCapua,'.he negialtrijarfipcrlo Regno non e .ofa di
molta eonfideratione, U monitteni tutte fionopochijfime, 0 rifirette.in che perbf i conefce chiaramente daogn’ vno il molto audzo,chefanno anco
in quefio i Minifi/i Rtgii f i come fanno an. o nelle
cofe deli’ abonddza,0 deUagmffia dd tóg»o,cht
dandoCi le traite faeilifftmamente aprejf(ig*gliardt digram,vini,ogU,ligum0 carne.fi¡ono ridettelecofe necefarie al yitto a dueterzi pii* di
quello che fipagauana d/td anni {ono, efpecialmeie ntlla propria cittd di NapoU,la quale 0 per
11 numero dtUt gid.ehe tuttauia crefce in eü*,ab
bando nando moltt leeiitd ,0 C fi.llinapurali,0
fransftrendofii quiuiptr effire,comefono effent t da
certt
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
fiDC ftipcndiis, finc militibus ac farpe linc rcmig m parte d im idia, qui a nauaichispcriaepdoc . utut m ercatoribus nobi ibus,aliilque ad exo­
nerandas na. cs , aliq u cd o m tltica opera pera.,
gen daud co vc nci cfli atis tempore [ veluti anno
p r*tcrito,cum o fto p raticae irirctr.es duas Sicu­
las ad Capreas inlulam cepilTenc, toto dis qu in­
que triremes in ftru ft* fuere ad Tureas infequendos,quippe A rem i deerant, & m ilites doiiderabantor) dubitandum fit,v tc x ta n to d ifp c n d 'o ,q u od Rex in hi(cc triremibus patitur, m inim a cc lL g a cu rv tilita s, co m agis, quod cadctn
triremes bellicis torm entis male in ftiu ftx , A
nautis pcricis dcftitutas funt; rem iges vero vcl
T u rc ica m ancipia, vel damnati fu n t, quorum
altcri c o a d e A cum pcriculo vtentium rcmigantt, alcctiin cxp ettifu n t, parum quc idonei ad
maris incom m oda perferenda. M ilites quoquc
praefidiarii tam in tribus N eapolis c a ftd lis , qua
incasteris, q u z diucrfis in regni partibus efie di­
xim us , m u lto m inores num ero fu n t, quam Rex
fo lu itj A bellica torm enta exqu ifitioia non vi*
funtur,nifi in arcibus N e a p o lis , in CafteBo no­
u o, S a n d o H e rm o , in C aiecan a aice , A C apua­
n a , csBteraper regnum difpcrfa vix viliu s funt
m o m e n ti: m unitiones vero funt a u g u ftz,a c d i­
minutas. Q u a iu re probe omnes noucrunt, Rapinemiquantum R egii miniftri lucrentur, q u im ad m o - niffmfm.
dum ctiam in re annonaria per totun» rcgnum :
aam cum facultas extrahendi v in a , o le a , legu-^^
m in a , A carnes facillim e m agn o precio conccffcp
d atu r, om nia ad v id u m neccflaria quafi d u p lor
>
cbariora fa d a fu n t, quam á deccm annis eflent*
przfertim in ciuitatc N e a p o li: q u * A ob in co ­
larum num erum , qui femper c rc fc it, picrifquc
patrias dcicrcDtibus , A huc m ig ra n tib u s, v t
quorundam im m unitate grauaminum gaude­
ant , A hofpitandis m ilitibus eximantur , fc
proptcr com m eatus , q os ad expeditionem
breui fufcip endam R cgia Maieftas im pctauit,
inurcdibilitcr p atitu r; cum om nia , quod dixi,
c xtraordin»r.o precio foluantur , A ars Serica,
non a d c o , vt fo lcb at, m odo ia fuis operibus
p .o fic ijt ; qua arte perm ulta huius populi
pars fuftentabatur. N am cum Prorcx huic at­
ti nouum grauam cn im pofucrit , nempe vt cr
lib ra Serici la b o r a ti, fius illab orati cx rcgno
extrahendi vnus Carlinus fo lu a tu r, p r* tc r a*
lia grauam ina , q u z itcm pio Strico « t r a - .
hcndo im pcflca fu n t, cffc it , v t p c r " r in i
m c r c a to .e s , cum aliunde leuiori itrp ofi.io nc merces eiufm odi accipere q u e a n t, N capol.t num em porium dcfetueri t; A N o p o lita *
n i m crcat‘>rcs to t Sericeos , an. o s , vt antea,
non t?x an t; fiq lidcm aoi poflint d iftrahi, du­
bitant ; piopccr quam opcrmu fuipcafionena
CUO)
Be
N e d p o r iU n e l
cn m p ecu nixm ioercinatititas in fe r a tu r , in ’
h£ttegYauez&, 0 dailiaUoggkmtnti di foldati,
rc qu oqu e nummaria detrim enti plu iim u m
the&m{oppcrtabil* , 0 perleprouffini, íhe¿lriciuitas patitur: quocirca anno ti an fad o iu bmamenie f i fono f i m p a Í impreja, che difegn»
fidium ducctorura m illium aureorum, qu o d'
fita Maefid, f i pate tmredtbtimente.pagandofi co­
ad res Belgicas a Rcgc petebatur, denegatum
me ho detto tutte le cefe d prejfo eflr..ordinario, 0
fuifle ceuictur.Ex quibus omnibus c o r elude­
tfendefianeo rallentatOH molte lauorart, che fare poflum us,hos populos co afflidiores viueteua Í arte dtlla feta , con ta quales’ intrat teneua
re quo H fpani fecuriorrs cxiflunt ab o m ni
i quattro quinte dt qu fl¡ popolo , con. iofia the had c re d io n c ,& priuatim ditantur, & abfolutc,
mndo il Vtctre impofta vna nuoua graut^za «
fuoque arbitratu dominantur. A tq u e cq;uiquefi’ arte , cioe che dt tuttala feta the f i cauerd
dem , fi vnquam N eapolis tum ultuum cxci-dei Regno, 0 laucrata, 0 da lauorare f i paghi
tandorum cauflanil habuit,fub prxfentts Pro­
9» Carlino per libera, effendo, cht quefta graueza
regis gubernatione tres habuit jn a tim i mt>apprejfo Í altre , che fonopure nella medtfima efmenti cauflas. A ltera,cum iuffcrat, vt N cap otrattione di rohba,fa che t Msrcaniiforaflteri mn
fiftruono pik tanto di quefia C itta , poten done ha­ litanr cx rad cibus quibufdam c o n fe d ú pa­
nem ,qur porcinus panis dicitur, com ederent:
uere altroue eo» miner impcfitione, l Mertanti
quod edidu m m o i fufpenfum f u i t , addito
Napolitani non fanno ptk fabricare tanttpanni,
qua»tifaceuano,fiandoiuforfidipoteritfmaltire, p rx te x tu , id mandatum fuiflc expcriúdi g r a - _
tia,n u m tem p o tcB cccflitatisid fu ftcd u iu m
dalla quale fofftnfione di lauori, mn torrendo ii
fuiflet. Altera , cam inuiea Sede N io li( q u i
dañare, come/oleua,fipateamo come he dette gra
utjfimámente. 0p tnib Íanno paffato ¿og iom,cht ordo efl nobilium ) v o lu it, vt eandem in iisfujfe negato d fua Maefid, ¿nfujpdto, c h tjd i- dem reciperetur Cottinarius , q u iv irh ac de
mandauaper le cofe di Fiandra di duantomila cau flam od o in H ifpania carccnbus detine/cudi.
tu r.T ertia.cu m m ilircsq u ofd am ad SebaftiaDaHe quali cofe fuile fi potra adunque concia- ni M onaftcnum mifit, vtliliam Principis Í tidentemente dire,the altretante^iuaneajflittitut' liani inde abducerent fub pra textu , quod il­
ii
Popí/; quantoche SpagnoHnei generalzj hus mentem circa matrimonium explorare
fiannoficuri dalle rtuelationi, 0 nd partitolarc j
Vellet,fcd verius illam filio fuo in vxorem dc»
viuonoricchi, 0 aff0lutamtmtpatroni diquanto ftin au e ra t: In huiufmodi igitur tam c xo ib ivogliono.
tSMatibus iniurijs cum hi populi nibd p rx ic
Et¿eramentechefemaiNapoHhebbeoceafiom tulerint,quam feeretam quadam anim orum
ditumid(uare,tre¿>lttlk fe gli ccfferta importan- afflidionem ,fatis firme credendum c i l , nihil
tiffimafotto tlgoutrno dtl prtftmeVicere. L ’ vna aduerius prxfentcs m agiftratus ncqu epo flequddofirifol,edif<tr,cheNa0 imitngiaJftpanedi qucnquam .ncquc audere tentare; cum haudradiche di certa herbathiamata pan percino, the^ ignorcmuSjalias o b lo n g e leutores caufas pofe i fijojpefe dicendo,chttib trafatto jelo ptr vedere pulos eofdcm valde permotos fu iflc ; quin ctfe in occafione di htjogne poteua/erutre,
iam opinantur plerique , fiper b x c tem pora'
Laftconda, quando ¿olfe contra la¿olontd dei vellet Rex Inquifitionem (q u arresijsab om ifeggio d iN io lo , (he foffe aecettatoineffofeggioil nada eft; inducere, haud magnam icpugnana
Ctttinaro, che adtjfoptr quefio eprogenie in Spa- tiam expertum iti.
gna.
C u m nuper M aieftati R e g i* o rd in ariu m ’
LaierZaquado mando alcunifoldatiper leuare donatiuum fa d u m fuiflet , & P ro c e re s R e dtlMonafttrio diSmStbafiiano vna figliuoladel gnuroquc vniucrfum per certos fuoshoi» Ú
Frencipe di Stigliano fotto pretefio di ¿olerefapere nes illud mittere vellent,P rorcx per fuum h o qualfMjfelam£tefuainpropofitodimaritarfi,md minem mittere v o lu it, id que , ne fim ittere*'
¿era’r>gteper¿elerlaacrafarconvnodtifMoifiglt- turpcralios , a d R e g e m , & aulame*iusmale "
uoliidi modo che in quefit efirbitanz» tam 0Jtgna- gcfta Proregis referrentur; id circo v tdo n alatenenfi effendofcoperto altro in quefitpopolt, che . huum fibi tiaderetur,cos coegit Videtur nivnafecretaaffltttione, 0 v»adolorefa confufione hilom inus a Petri T o le ta n i M a g ftratu ad^
d’ animi,fipub molto hene Credere, cht hoggtoi non h x c tcm poranon m cdiocriicr dim inutaProfipejfa, 0 rionfiardifcatentar alcuna cff* contra regis au d oritas, q u x olim form idabilis fu it,
quefio gouerno,poi cht per occafieni molto ptk Igg.- & abfoluta : nam cx occafione qu orunu am '
trefaV .SqHante¿otteque/íipopoliftfianojoüíta- procurationis inftrnm entorum , q u x allcg aá
ti,anzieopi‘,tone di molit,chele adíffo tlRe¿ol.Jfe b-ntur inualida án .in iftiis P roregis, rcsto-'metteruif Inquifi ioneco:atamo obhorritadace- taa d Confilium delata e í l , cui le lubn ififleéer9,chtno»háueriamoUocontrafio.
vid etu rProtcxtanq uam -rcu s, & nftndonii-'FU 0
au&f'x
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
.. .
^
:2 jf.o
Relatio de Regno NeapoUtane.
vltimamente aneo effendo f i fatto üdonatiuo nus,vnde apcrtacíTe videtur porta ad contenoriinariodS. Maefid, (fi volendo il Vicerépernon denduiti cum Prorcgibus. Sed fiin h o c tx idareadits in Cortea chi lo pon afie diqucrelarfii cÓ ñim acioaem am ific.a ¡xrtfaltem reditusRcfita Maefid delfuo gouerno per nome dtlla Cittd, gios, im pofito vedligali fc r ic i, q u cd v cílig al
0 delfuo regno, che effo d&natiuo (i . o ofignaffe d annuos áureos ccntum mille re fe rt: aliud
luifper.hJ' haueffe d mandan poi per chipmlifof- qu o qu c v e d ig ’ l foliJint cliart® lufori®,
quod vigin ti m illibus locatur , nifi tamen
fepiacciuto,0 ejfendoftgli oppofii molti principali
Monafiant'e‘ no foizogalúrdiffmo , cheftcegran hoc lediruum augmentum proptcr cauíTas,
parte della nobilitd, per efcludere quefiapretenfione quas fuperius dixi, dim inutio potius appel­
di Sua Excelienfr, ottonne quanto voleua. Ben e landa (ic.
D e fupcrbia , & in tra d ab ili natura huius
‘ ero,che pare, the in quefio f i fiafcemata quella
fomma auttoritd del Viceré Uquale da Don Pietro Proregis, & quo paélo pauper Prouinciam ingreíTus
m odo diuitiis affluat,& Froregm® fedi Toledofia hoggidi efiata fempre formidabile, 0
^
ajjoluta, perche effendofiato neeeffxrio per la pane
ptem m illiaau reoru m in reditibus iamqu®
del Vicere interuenendo altuneprocure, chsfi accu- fijeric , totidem quc ex bonis Ecclefiafticis
fauano da i Partiggiani di Sua Exceü inu dide,che Bcrnardino filio f u o , & alios filios quotidie
la cofa fuffe veduta in Configlio, pare quafi come e d itc íc jf, credo, tc aliunde inte lexiíTe, quia
‘ eramente, che effo Vicerefiafiato parte in queño iam fam a circum uolitat. Ideo famxeidcn»,
& fcriptur® allegar® , in qua nonnulla fecrcatto 0 non giudice, 0 patrone come deue tfiere, 0
cheft fia apena lafirada di contendere con i Vicere.
tio r a le g c s , me refero, vtquc hoc memoti®
M as’ hdptrfo diriputatioteein queflo, hdpetbae.m c?quc erga te bcneuolenti? modicum
crefciuto Ufintrata di S.M con la nuouagaéella del- argum entum ®qu¡ cófulas,.togas. Valc.N caUfeta,eheimportacentomila fcudi in circuían- p o liK alen d April.i/y^.
n o ,0 con quella delle Cañe di gioco , chefi affltta
fcu d i‘ intimilafe perb con le confequenijfr, chefi foF I N I S ,
no-confiderate defopra, quefio accrefcimento d’ entrata,maffmedellafetapub hauerfíperaccrefcimentotate,che nonfiaforfiperapptriarediminutione.
DeUa natura poi fuperba,0 intractabile di quefio Vicere, (fi come ‘ enuto d quefio gouerno pouerffi
mente adeffofiia ritchiffimamente,0habbiu acquifiato aüa Viceregina/cudijette mila d’ entrata, (fi al trt'tanti dDon BernardinoJuofigltuolo di beni Ecclefiafiici in regno, (fi vada tuttauia acquiflandopergí
altri figliuoli, credo che da molte parti effendo tutto cib diuulgatijfimo la ri habbia hauuto parücolariffim a informatione »U* quale remetteadomi,(fi a lí aüigata fin t tur a , nella quale la vedrd diftintamentu
alñtne minutie, che nonhb ‘ oluto inferiré in quefto mió dif corf^accommando reuertntemente d V. S. mefteffa,(fi quefio pouero teftimonio, che mhande della me­
moria, t í ritierenzamia‘ erfodilei. D i Napoli d d ’
A p r ilz j, I í 7 9*
1 L
FI
N E,
RE LA-
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
RELATIONE
INSTRVTTIONE
ET
PER
lo Stato di Milano,
D E
I N S V B R I oE,
MEDIOLANENSI
SIVE
D VCATV
Relatio,iim iil M onita ad N .adcam
regendam prouinciam
.m iá lim ,
'Ll fiñffmo 0 Eccelltniiffimo SigaoreToV an q u am jIIkftiiiT A E x cellcn tiffim ,
flraEcceüenJaétalmenteffríitataneimni
B P rinceps, Excellenda Veftra in rCbus
neggi.de gi a firip u H i(i,0 n e igouerni d U i ^ \ ^ / ad Imperium ri:c adminiftranldú pcrttoti.iheprefumerehbetr ppodeje .¿í« yi^ |||B |!^ ^ -^ -tiaeü :ib u stam benccft exercitata, vt
fedivoltrledareb co'.figi,bricordtinttn « / / / ^ ^ m b r iió f’S vel ineptus m erito vidf-ri debc»f,
nuouo gouerno dillo Stato di Mtlano. M a,oi l e qui eandem (iris rrzceptis erudire c o n ctu r: niio úiuo tanto obligato di feruire all' Ertilicnz» hilom inus tamen ab eadem, cu' vnice deu ind fi
Vejlra in tutto quella rhelepiace tommadarmi, & obnoxium m efatco.,iuflus,‘& o m niapotiu s,
ch’ ogn" altro mtofattoJarebbeminort.theiPnen ¡qaa n vtgrat:ficandi meam Vcftr* Excellentiae
úbbidirla,vengofihperqueflacaufa, the perne- voluntatem defiderari p a tia r,‘fa d u r u s , pauca
.cejjitd th’ io viconofca , afarquello cheVofira h ic d e ijs q u z a 'Mediolanenfem Trouinciam
Eceell.mtcommanda per moltefuelettercydrco, -red e gubernandam (p C d an t, diflcram': idquc
ametterle in eonfideratione alcuni particolari, tanto lubcntius, quod toto illo quinquennia,
circail gouirnopreietta. A kh e mi conduee anco quo M ediolani Ferdinando G o n zig a Im periú
l’ effr io (lato in Milano deW anno 1349 ./«« al adminiftrante vixi, multas rcs A gram ifim a pe34 intempo che geuernauaDon FerranteGon- ricu lavid i.n otau i, atque etiam quibufdam inzaga,0non/olo hauervijlo .maefereanccin- te rfa i, quibus bo n u sillcE q ues, durantcip(ius
teruenuto d tutte quelle pericolofe borafihzjxhe gubcrnationc.eft pcrfundus. Gfax. ccrtc to t ac
torft quel buonCauaUisrtj , le qualifurenole tanta fuerunt , vt ncfcio,ancuiquam vclplura
maggicri]0piuir>felici,chepoJfiiíefseccederein ycl grauiora accidere pblunt. -Nam A v n o c o 9» Gcuerno , psnhe dalperdere quello Stato in dcm quc tempore cum v id nisp otentib us valde
fu o ri,d hef» J f f ú o l t e ajfaiúi-iao, hebbe dei bellu-m ei fuit gerendum inm agtia pu b licizrarefio dfentir.) ;núamedefimotempo.guerraperi- r ij,atque ctiam priuatorum ciuium inopia,fub*
colo/a (on<bicii.ip$ienti, fouertdgrandeneipu- leftaA dubia miniftrorum fide,imo aperta quoblico,0ndpriuato,cortafeJ.e ne ifuoi piu intimi tundam con tum acia, ‘magno{vniucrfiE Hifpafermiori, (coperta contumacia contra diluinei n ic z gentis odio atque inuidia ; A grauiíTimae
Mniftri Regq fudditi d fuo Gouerno , publica cundcm cum Atrcbatenfium Epifcopo apud
nimijidcen Monfd’ Areu potentijfimo alí hota Caroiam QuinTum Imperatorem valdc g .atioapprep d i Imperatore, dekleúbbedtenzu 0 fo , exercuere íimultatcs. Ex quibus omnibus
poco amore netu gente di guerra principalmente incommodis damna qu o qu c A m u lt* offera»
deUa naf.one Spagnuola 0nonfolo malaintelli- fion^s promanarunt: hinc Imperatoris in G ongenza,mapefilmaúchntaeomradiluidiquafi Z5gam odium jcx h o cfu iiofa U la fyn d icatio , fituttili Potentati úkini. Dalli qüali inconueni- ue inquifitio.quam Francifcus Pacecus, A Bcr- Propofitio
enti nacquero poi g i in f elicifuccefft d ili armi,da nardus dc Bolea, tam acerbe inftitHcrutvt,atque argumente»
qutUi Umalafoditfattiontdeli Imptratore , 0 exccutifu nt, v tn o n memoriam folum p r z d id i
da
Hh'
dom ini
1
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
I4Z
»
RehtU
daffueflaUraiiiefafmdtUtiant, thtgli vtnne
addoffotjfiquita fi acerbamente daDonFrancefco Patecco, da Don Bernardo di Bolea,che fe pilirno nonf ió la memoria de'ftruitq ,m a anco
laperfonadiqueWhonoratiJfmoSignorenelmedo,chesd molto ben e í EccelltnzaVoftra.Netdr i/»4 //¿í¿ éírí p¿»£^e 9 » 4 yá/4 Mdice,
tffere egli dato tutto in preda a Giouan Maona
fuo Segretario huomo rapadfftmo, 0 rifoluto ad
ognifctlerate'fffaper qualfi‘ oglio mediocreinterffe. lo dunque non faro altroin quefiamia
fcrittura,che andar moflrando alí Eecell.Vofi.
queifoJfi,ne'quali fi precipito quel Signcre per la
f a meltofacilita, 0perlapocafinceritddc(fito
Minifli 0. Ma perchef i proceda ordinariamente,
dice che cometa meglio di ogni altroV.Eccell due
(onMcrationi principali abbrauiano infieramenteilGouerno d‘ ogni Stato.V ‘ na e delle cofe
intrinfeche: í altra delle eflrinjtche. Le cofi intrinfechefono tre. L ' amminiflratiene della ¿ u ftitia.ll maneggio delí entrste. E t la cura delle
tefe appartinenti alia guerra. Le cofe eftrinfeche
fono treanch' ejje.íl modo digouernarfi con li vi­
cini,la diligenzadipenetrareilotodijegni, (fila
deftrezLfadifsperfiguadagnare tanta confidenzaappreffoctafiune di loro, cheil Gouernatore
‘ enghi ad hauere qualche parte nelle delibera­
tioni piugraui,chefaranno allagiornata.
ll buon Gouerno
deüagiuftitiain
Pro..
------------¿,—j ...... ogni
------uindaepatteeffentiale, maefientialiffma nelli
Stati difrontiera, principalmente quando fono
dinuouodominio, perchonenfileggeancora che
popoli gouernati con equahtd di giuflitiafiano
‘ enutigiamaidicommune cenfentimento d defiderare nuoui padr oni (fi aUe tante moUftie,che
di ntceffitd patifcono freffo li vaffaUt di fimili
fta ti, noa‘ i e medicina migliere,che‘ na retta,
0 iiedifferenteadminiftrationedi giuftitia , la
quale‘ atalmenteordinatantlloStatodi Milam per Í auttoritd grande dei Senato, (fiperla
diftinttione degli a lr i Magiftrati,chefeilGouernatore procurad’ hautre Podeftd , Capitano digiuftitia, (fi Senatori degni di quelgrado, petrd
conlafolafuperintendenza fua gouernareottimámete quefio capo. L’ auttoritd dei Senato dataglida Cario Quinto, f i contiene inqueflepatole: Senatu* Mediolanenfis potefiatem habeat
tonftitutiones Pn
onfim
di, tollendi,diSpenjanJi(ontraftatuta,habilitationes,prarogationes,reftitutienes faciendi fei.
A Senatu ne prouecare pofftntrei, 0 quicquid
fariet, parem‘ im hab eat, v tfid Principe fa £ium (fi decretum effet. non tamenpofftdeliñorum gratiam,títceniam tribuere,aut linriu falHtconduiluereU criminum dare. Sternat epunto
di q^efiamtjoritd, mtnire non vieneabu/ata,
eim
~
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
,
dom ini Gubernatoris, fcdperfonam q ^ q ^ e fpfam quodam m odo obruerint & iepeliucrint,
procémc,H.jru»n omnium malorum vnatantú
radix ¿cfcitiirigo fu t , loannis fcilicct Maon®
hom inis rapaciífimi , & ad omne fcelus rebus
fuis vcl tanti'ltim profuturum p ro ie d i (qui G u­
betnatorí tanquam fccretarum rerum arbiter
adiunélusfueratjflagiciadd ergo tatuum in hac
ripturaagam ,vt oñendam V.Excell.quij:- d id u s ille
.11a Gubernator &Ornimia fua
r.-.
busm odis
fc i li t a t e , & miniftrorum fuorum perfidiainta
miferam ruinam pr®cipitarit.
nobis diccntur,ordo aliquis con ftct,nou it Veft.
u i gubernando
gubernando duocona
E xcellent, in om nilifta
ftaui
fideranda clTercrumgenera; vnum carum,qune
intr nfec®,alterum ,quae extrinfcc® Jicútur. Iatrinfcca fiuc interna funt tria : luftiti® admini­
ftratio , iErarij fiuepublicorum redituum cura,
fcrcrum ad militiam pertinentium diliges pro­
curado.Externa tria itidem fu n t: M odus cú vi­
cinis conucrfandi.D iligentia in negotijs eorum
& rcbus, quas fciie intereft,perucñigindis. D e­
xteritas eorum animis ita fcinfinu andi,& tan tá
fi¿uciam fibi com parandi, vti Gubernator earú
j||j|^ ,qu ® in C om itijs apud ipfos trad antur,aI i^ a m habeat notitiam ,, eifque quodam m odo
interfit.
Iuftiti? adminiftratio in om ni prouincia pr?- ju/liturcSa
cipuum cft Gubernatoris m unus: fed in ijs ma- adminiflraximc regionibus & oppidis, qu®in finibusali- tioquantifit
cuiusim pcr!j.funtpofitaf, & prxcipu cfin ou u m
illu dfit,& vetu ftaten on d u m beneconhrm atu.
Vixcnim vllus vnquam fuit populus, qui, iuflitia® qualiter omnibus admiaiftrata , com m uni
confenfu ad res nouas ad fp irarit, & vetcrccxpulfo,nouum dominum accerfiuerit, ncq; profe d o o m n ib u sm olcftijs,qu ib u sfu bd itiin con finibusplerunque vexantur fcprem untur,com m odior afferri poteft m edicina, quam ®quabilis qu *dam , & rc d á iuftiti® adminiftratio: cuius quidcm rationes, ob m agni Senatusaud or ita tcm , in M cdiolanenfisdicionis Imperio ita
conftitut® funt, vtfi G ubernator m uncribusillis dignos atquc idoneos prxficiat ho m in es, o .
m n ia , qu®ad caput hoc p e rtin e n t, facillim e
& fu atantu m in rpcdion ed irigere,atqu eetiam
efficere poflit. Senatus ab Imperatore C arolo
conceflTa au d oritas fiue potcftas his verbis
c o n tin e tu r: Senatus
____________
M ediolanenfis................................
potefta- AuBorittu
tem habeat conftitutiones Principis coañi- senatusMi-.
m a n d i, infirman d i, to ile n d i, difpenfandi con- diolanenfif
tr aftatu ta, habilitationes, pr®rogationes, rcftitutioncs faciendi. A Senatu ne prouocare
poffint rci: & quidquid is faciet, parem vim hab e a t, vt fi á Principe fa d u m & decretum cflct;
ao n tamen poflit delid o ru m veniam & gratiam
-
«fH.
BelftfuhrUjJiueMedíolanenJi Dacatu*
« itxpfefd poco (¡cura perche gouerna, lafciarla
torrtrfciolta,0 libera dallafuperintendenla del
Gouernatore,e cofa mclto dannoja per colcro,che
fonogoüernatL Et perche il f reniipe pub ejfere
fácilmente ingannato , 0 ilgiudicenondiffiülmente, conotto, eamtnark fempre bene I' Am minifirmone deüagiufiiiia, quando ¿iconcor­
ra í intelligenza delí vno, 0lafuperitttendtnz a delí altro,la quale fuperint endenza tateptu
eneceffaria, quando e maggiore í auttotiiadel
TribunaU,maJfime, quando h a í equita nelltJ
mani , quando da' fuoi Decrett non f i appella,
quando di giudici per ilpiufonopae/ani,0 quado ha cor/o qualche tempo eon mclta liberta , f i
tome hafatto quel Senato molt anriper ladeboItzza di tre gouerni pafiati fuecejfiuamente k
quefio di V. Ecctll. Se il Gouernatore ¿iene a ¿rtare con quejlo Magifirato , fa tregrandiffimi
srreri.Il piimoe dtjordiñare tutto í organo dtUa
giufiitia con graue pregiuditio delí ¿niuerfalzj.
l l jecondoJarfi eguale a quellt, che gltJoño tnfe •
riort,eJfetto ordenarlo deüa ccmpetenz». Ü terzo
aprire ¿» largo campo di malignare, 0 di offen­
dere a chipretende íifteffo earico. Ma í hauere
fempregíoc. hi alie mani di quelMagifirato,fai gli conefcete,' hefon o corfidirate h forme delfuo
roiedere,íontena tl Ttibunalem¿ffcto,0materra al Gouernatore í auítorita/uprema. Vrtb
con quel Magifitato Don Ferrante pet quattro
¿ i í j . Le trejpianatfglidal fuo Maona, 0 la
quarta dallafua cafa ijlejfa. La prima f it , che
Síolendo il predetto Maona fare in Milano mtrcantia della giufiitia, comejbletfain Sicilia, rtdtijfe il Gouernatore in grandijftma diffiáenza
Á J procedere del Senato,0intuttte leeau/e im­
portanti,ttt lli quali egli s’ interefib,fece che Don
Ferrante, b sfotffiffe,b impeaijfe, b cauiU/ffe, b
con qualcheparte dt’ Senatori mengraui torleffe
la deliberatione deüe caufe, conforme aüe promeffe,(h’ egUfactua aüt parti,penfando quelpoueio Signóte ftanto¿iueua ingannato dd fuo
Alinifiro) difarefatrificioaD io,0 a’ ammtnifirareincot rotta giufiiiia , conqutlgarbo diprotedere.Maquefio tngannoeahsbprefionella Cor­
te fircpidtgrandiffimt, 0 fu tlp ii» ,ip io di tutti
gCajf-nnifuoi. La fetonda caufa d tlí vrtare,fu
per volere il medefimo Maona vendere legratie a
fuo modo , conciofia cht fententiate le caufe in
Senato fogliono te partí cor.dennate ricorrert al
Gcuernatorepergratia, 0 queüo erajblttoper il
pik informarfi dal Senato, fe il tafo era aggratiabflebnb, lofiperlequalitadddtlitto ,comta
an.o per leconditwnidiihi dcmandaua la .3
gra­
tia ;filie offeruato per qualíhemeje da Don’Ferrante: ma ¿tdendo il Maona, che talmodo'di
pmedertnonmetteuateníoaüafuameicantea,
¡per-
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
24%
frib u cre , au tliterasfa lu ico n d u da s rcisctim iB um daie, V th o ru m v cl inÍDÍtnunn v io la tc vc l
tollcre Gubernatori pcriculofum , ita fingulis
plenas habenas peim ittcrc, nequc vbi opus fic
rcftringcre,ipfis fubditis quoq; valde fucrit dam no fu m .Q uo niam vero & Princeps ip fcfacil»
p o te ftd e c ip i, «clu dcxcorrum pi; lu ftitix q u idem adm iniftratio tum optim cfchabcb: t.quxdo huius integritatem illius exft m u lab itv ig iifn tia a iq : in p e d io . Q u aein fp ed io tanto m a­
gis eft net eíTaría, quanto maior cft T rib u n a lia
a u d o r ita s ,maxime fi in ludicis manu quodam ­
m odo pofita fitlu ftitia , fi ab eius fentcntia n ul-j
lad etu t pro uocatio,fialiquandiu m agn afu eiic
fubditorum lic e m ia , v tin h o c , dc quo lo q u i­
m ur, im p e rio , obpatu m prudentem & ftoCpcram trium proxim orum Gubernatorum adm i- e . ■ «
nifttationem . G ubernator v e ro , qu i cum ma- /
giflratibus colliditur , & fim ultatcs fufcipit;
tres grauiflinios com m ittit errores, f rimus
^ Q
eñ, quod yn iu crfa m lu fiiti* harmoniam , fiuc
concentum corrumpit & to llit , cum m agno
to iiu s R c ip u llic x damno. Secundis , q u cd
ijs, qui in feriores fu n t, xq u alem fe fa cit: qu i
ordinarius eñ xm u la tio n is, fiue com p eten tis
eíFcdus. T ertiu s , quod latum cis, q u iin codcrn vcrfantur m u ñere, m alignandi atque o f­
fendendi aperit campum. Inpnmis tam cn vtil e f u e iitoculos fcmjrer in M agiñratuum a d ió nibus habcredeíixos,Iudiciorutrique obfcruarc
proceflus: hoc fiquidem metu tam hi,quam illi
in officio continebuntur; Gubernatori vero fu«
prem aconíeruabitur audoritas. Fcrdinardus
quidcm G onzaga fibi ipfi & familiar fu s deber
imputare: nam quatuor modis cum Scnatu cótentionesexercurt.
Primus modus fu k , quod cum M aona eo
m o d o , quo in S ic ilia fc c cia t, venalem proftitucre vcllct Iuftitiam ,Gubernator em in magna
de Scnatu eiufquc deliberatior ibus adduxit d'fí¡dcntiam ,tantum qucciFetit,vt in omnib.c»iiffis grauioiibus , q u x fua in tererant, G onzaga.
Senatus decreta aut vi im pediret, aut Senatoiú
minus graui um opera adtutus,cauillatione cluderct,aut ScnaLufconfuItisintercederet, prout
fcilic partium aitcti fadurum fcfecep iflet: tam
miferc bonus illc Gubernator crat fafcinatus.
Sccúda diffidij caufla ciufdem furt M a o n sa u ar itt 3,qui gratias itidcm fuo arbitrio venderé v o ­
lebat Érat enim ibi m ori.svt leb usiud icatiscod em n atia d Gubernatoris recurrercntgiatiam ,
qu itum a Scnatu plenius om ni de rc inform abatur,vtrum fc ilic c tc 4 u flailla g r a tisca p ax cffet.vel m in u s, tam ipfius caufs,quam cius, qui Confilium
vcniam & gr.tia m pctcbrt , rc fp td u ; qu od t)tilit»tisfu4
primis aliq u ot m erfibus a Gonzaga obferua- («ufadatiHk
i
tunr.
R ik t if i
pfrfuaítdqm lStgieort, che nonficonueniuA aüa lu m , quum Máona parum queftui fuo & rcbu s:
fitariputationi, chele gratie fifa c iff.ro a parere códuccrcani uadu rcctct. G ubcrnacoci pcríu».d ‘. altrt,0n ondipen deJfero affilutam ente daUa f it , ncad Senatus arbitrium gratus fu.suilpeafy a volon ta: cofa chep aru ed Don Ierran e a f- farct, acque ita audon taccm iua « vile cerepafairagiontuoU , nt m ai doppo fim ili im prefioni tcrctur:quodcou filium G onzagafcqu ucus, nieonferi tofa alcuna tol Senato toccante alie gra- hü tale poftea ad Senatum retuht ícd fuo & Ma»
tie.. O ndtn acqu e, che Don Ferrante ta l’ h .- ■ o a x arbitrio in iiispro regalaeft v íu ,, vade fard d g ratto.fidaU aC onefuronoreuecate legra- d u m cft, v cm ultícg atia:. quas Gonzaga cont k ptr operadel Senato,carne fitn el cafo del M a-- ccflerat , ab Aulico co n filio reu o cat* & ircita
th efed i SoHcino, f i d ’ altri. L aT er^ afit . p e r - p í o a a a u a t x (u& tiat.: vc m caufa.M archionis
che ntl conferiré di ctrti¿fficitj biennali f d uano. * o n c in i,& aliorum . T e r n a dilicníionis cauf»
1ii.; GoHtrnatori
A..- p rin cip dm n te nt ;i p*-----fu
it,q u o d q u u m a n tc g u b ein » to iesiu co n fc rc n m t anni
dü Gtuemo ¿¿¡ere intendere í opinione ,c h eh a -- dis quinufdatn ofHciis biennalibus Senatus iu­
trena il Senato d ‘alcuni d i colore, che domanda- dicium dc iis,quibus ea con'crendáeíTenrjfole.
Hano talt¿fficiij, f i era dt m olta co-nfidira.'ione rent exquirere,erque, vt par erar, plurimum cr flapfirot alion e, o reprohattonedi quel Magiflra- bucrciit,M aona vcio id quoquc fuo quod cx o f.
to apprejfo del.Gomrna:pre,cofa,.chtdperJuafta- ficjorum vcdjion ecap cabat, mero o b fta rccer­
ne d.lpredetto M aona non fece m ai DonFerran- neret : Gonzag.e itidem au d o r furc, v tin hac
te col Senato perpoter egli ¿endere, tomefaceua quoq; rcfu o ipíius iu d icio ,ncc Senatus auchori
publicamente gC ¿ f fid j , dJ>nds n a fitm , t h z j ritatcfequcrctur. Id ag re ferens Senacus,quum
toteando.poi al Fenato ilím m d a re Jtndicatoii - poftca inOfficiariosinquiíitÍQÍnftitueretur(fyn
contra tal forte d" vfficiali,cercaua di quelli huo- dicatioucm appcliant) id muneris hominibus
m ini,ché japeuanoritrouar.ilpelo nei o toperfar-) dcm andauit, qu i, vt díci (oiet, nodüm ctia m ia ,
pifi nótala mala eiettione deÍGouernaio,e. L a . fcirpo qusrcrent,& qua:ftionesN cerrim e habcqtfarta cagione, phtfsce¿rtare HprefatoSign. . t c n t , quo Gubernatoris i n malis eligendis m i•
tol.Senatofulapuaca/aiftiJfq.qltral'auttorita : niftris, Sc oíficiariis im prudentia & cemc.itas
d tl Maona ,perchefidifordtnainuero moho l’ e- tanto omnibus ficret manifcftior- Q u aitara
qualitd dtllagmfiitta, quaodofigh, o moglie, o , difcordia:inter Gubernatorem & Senatum caualtri (onfangainti atl GouAnatare rijfettatida . fam ,prxter M aonx prauaconfiúa ipfiusGuber- G tudioi, piglinoafaucrtrecaldem entele.cau/e, n atorisdom us & fam ilia prx b u i;. Vix cnim simelnnt
f i to m efa .eu a in quel tempo la F n n ip tffa D on - quidquá luftit x & afEquicati tam cft inimicü,y,^,,,„j ,
n a HippGlitd,fim oitopiit diqueftt Fabruio C c- - quam cum au tvxo r aut lib en , aut a lij, qUi Gu- dommti,,
ioJiva,noGenero,congrqui qucrds delleparti d i f bcrnacori vcl fenguiue eoniun di fu n t, aut finfauortte O ndefi¿ede,cheilprohtbiretffref[a\ gu lariap ud cu m gratia flo rent, ac proinde íu tñ en t.a confanguintt, f i d c n a ti dt qualitd 1‘ . dicibus lunt form idabiles,caufi* fefc im m iikcnt,'
ingerirfitncoJedigtufiitiafico/acarifiim ad.G i- - & calid an im isfua& fau o ícm oftcnduo.t:vtquiudict.,sr‘diffim a all p a -ti, henoretioled Gcuer- - dem co tempore faceré folcbat PtincipiíTa Hipn a t t t t , 0 g ratijftm aal Principofuprtmo. - L e po lyta,& multo magis Fabricius Colum na G 6 m tu rep rtd etted i Don Ferrante col Senato cau- zaga:gcncr. Q u qcircarcm faciunt bonis ludiforonc qu-lia fcoperta dijpnfione, che fit ir d q u e l cibusgr¡»tillim ain, litigantibus vtiliflim am , 6c ■
S ig n o r e ,0 ilP r e fid e n tt,& fom ento la sfaicta- Principiipfi honorificam ,qui prohibcn t, nc vel
t t z z a di Gio. V arana Senator, ip a g n u o k, il i co n fa n g u in c i; vcl quicunque alij, quorum aliquale procede tant’ oltre, che hebbe ardire non quis cft apud ludiccs rcíp ed u s, aliorum caufis
¡olodi eom p tt.re,m a d tm in aceia :ea n ced D on coram tribuna'idifceptandis fcfe in gerant, eafFerrantelaroitifta ~,ficom e fe c e , procurando la veam pledantur.G ubcrnatoris cum Scnatu diffin dicát,on e, cyfacendofenegttidaallafcoperta I fidium ,in apertam c iu f k m cu m SenatusPrxfidoppo chefi* c on cffi. M dn tffujtodiqutftiin- - dc inim icitiam crupit: loannem veto Varanam
eonuenttnttfuccede, ftchigouernadipendedafe Senatorem H irpin um cov fq ¡in ftig a u it,v tn o n *
fitffo, f i fe intende c h e la ¡ua principal cura h d fo lam G ubernatori fcfc opponere, fcd pcrn i.ieffere ¿na perpetua/indicatione de fu oi Aíinijlri ■em qu oqu c & ruinam m in a ri, & m oliri firnul ;
topirta conlaprHiiiñtz*,thtfiionuitne,perche in auderec; quam etiam tandem eidcm a ttu lit, in*.
t a l modt chiudeilpáff» d tutti gl' inconuenienti . quifitione con tra G ab irn a toicm eiulque ad ió - pfínitfsfft
pTtdetti'.fa, chelafilafua fuperintendtaza.fia B C s 'm f t it u t a - í H x c o m n ia i n c o m m o d a f a c il c 'c - - ^ ^
gu dapriacipále di tutta 1‘ anrminijíratione del- u it a b i t i s , q u i á f e ip f o d e p e n d e t , n c q u e a d m i- jiat,nen0laGtufiuta, 0 che dipendanointieramente da n iílr o r u m lu b itu m c ir c u m a g i fe fin it.’íc d p o tju s
.
Jm lfg'dtie,fi¿lyfikqftnzdlafiiarelaconful- hanc p r x c ip u a m c u t a w m íi ia m m & > m u n cn s
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
DelnfihrUpueMediolaKenJi DucAtu.
24$
la pMrttcipktioxie c d Senati',doue f i a , one- p a it c m cfle e x iftim a t , v t i n v ir a m a d io r .e r q u c
cepriaybiHtrodoita.
n i in if ir o r u m d ilig e u tc r . a d h ib ta , q u a p i r e f t ,
l l fecondo, a; obilm a veg giod ell'tntra te.d fl- p r u d r t it ia , m q u iia t
H a c cn im r a t io n e illu d
laqm deatttene Voflra E ccellenzacm aeflroptre ffic ie t, v t u d ic cs G u b e rn a to ris V ig ila n ia c x fe itiffim o y p o icbefieco n a o a ^ ijfe ,Jpe/i in S u ic i t a t i , lu f lit ia m aeq u ab iliter fine t u iu fq iia m o I i a ú n m i l l i o n t j ,0 m e z o ^ r ferc itio della ltga d io v c lg r a c ia a u 'm in iftrcn t ; o m n e s v e r o ta m
fetizaim pegnarfí, miraciUfom m am entenetej- p u b lic a m u n e r a , q u a m ^ r a tia s ab e o d e m im iarij nello Stato di M il tn o , doue/leomhatteaon p etran d a s fib i in t e l l ig a u t ’, falu a t a r e n & i n hn ecejfitdperpetuam ente,laqu»lene:f/fiiape- teg ra S e n a tu s q u o q u c au-toritate iis in r e b u s ,v b i
ricoloja in ogni gouerno,eperuolofifiima nellt pic- ca v ti v c l n e c d f i t a s , (vcl m o s iu b c t.
doli Siati difrontiera, chthanno lifiouorftUntani,0vutnicoloro,teniquaUfonofoliúhauert ogueira molto pericdo/a. o pacepoco ficura.
Hbfentttopiu úoltequefit Signort Francefi, 0
piincipalmcntelidue A m ia cUtoridel ReChrtflianifftmo Monf. dt Abin: 0 Mcnf.dtFoufar
gra n fondamento a fauor loro nella poutrtd-dello
Stato di Mtlano, ntlla malafodufatttont diquei
Popcltp-erlefantegraueJle, che pati/cono, cafo
theil Re lorofirifoluejjt allaguerra; deUaqnal
cofiafieheneiomofiTauodirtdtrmicorAtffi, non
memridégmconV.'Ecceü.maffime ¡tfttcctdeffe
v n a morte ihimeteffelagrddezja di quefto Irnperio in(6üeuaiknt,la qualepotttafuuederefacilmenteparteperlidef?urbt,0inuafiomejlrtnftche,parteperleimperfettioni,0debolezzetntrinfeche: OndeúerrebonoUjoccorfiafarfiance
impoftbtU.nefipoirtadtffegnar tn altro, chesu
queliepocheforze.hefih.ueffero,fenzapungen
tfoppoleúenedVopolt.
LequatroformeerdtnarttLid’ augmentarel
ontrate sochefiarannoeffiquitedaUEccell.Fofir
a , ihe
ihefeno\
Rra.
feno: ■
A lza regi Appalti ilp u che fipub.
Moderare la voragine degi’ interejfe.
Riftcat ele Jefefuptrjlae. ■
Hauere gl' occht a ptnialltj mani de’ Mini-
Secundum G ubernatotij muneris caput eftura '
fc dixim usiE rarij , vel R ed.tuum curam : cu- quantumrtiu sq u i icm fummam laudem V.confccu ta cfle firat.
aicitur E xcellentia, erogato in FcEdciis fump tu srcíqu ira illio n c,n cqu ctam cn vl]á publicoj-y^i agrorum aut ledituum parte o p fign ora- '
Quae quidcm rcs tan tom agis ilatui M cdiolancnfi cft neccflaria, quanto is m inori fcmp e r c g c fta tc c o ffiid a tu r: q u ? in om nibus quiJ cm prouinciis pcricu loiaeft, fcd longe pericu ■
culofiffim a m iis , q u x in finibas politae, non
n jfiau x iliise longinquo pet tis iuuaripoflim t,
& v ic in * fu n ti s , qaibufcum aut grauia olim
^clla g cfleru n t, aut paccm habent parum fecuEquidem interfui f*pcnu m crofctm onib u j,
Galliatum Regis Oratores Abimus
^ poxiusrebus fuis vtililfimam fore dicerent
publicam Infubria: cgcftatcm , & populi
n i„ ii[ „ a ¿ k io n ib u s grauan animo parum » qu o s • fi Rcx ipforum bcllum cHet fufceptuyidem periculum vtaudicntibus ilü , elcuam tum , atque m ifi : ira V . Fxcellenti* minime illud contemnendum eíT cinaaictn
in fulurro : m a iim : fi m orialiquem contingar,
vndc populus res nouandi fumcret occafionem ,
quod facile poftct contingere,partim ob turbas
A inu alioncs cxtrinfccas,partim obinttinfccas
infirmitates & m o rbo s, quibus nulla poteft á’ia
L ’ alzareg i Appalti rieficein quefii tempi Je- adhiberi tum m edicina, quam cx praefentibiis,
Reimenteper
tutta,,Italia, perche la,longapaccj
,
,r licct tenuibus valde Aaccifis opibus nifi quJS “
crabrones, & tributum im ponendo fcnodrtfct talmentetltraffico.0l tndufirta mertanttle,cht tuuinefinno bene,cofi tlPrtnctpe co- ditioni au fam yrabcrc.
mtilmercante,0iofior>otimafoattenttotnver
3
Redittti Pu­
d eret aumento. che fanno t u tto ild é t entrate
Red tuum vero tam conferuandorum , quam
J
d e tlo S ,a to E id ef.a flu o ,d etleq u a lila fio la D o a ' augenforum m o d iru c tq u a tu o r:V e a ;g a l.a au^ ^ ,
nadiRoman.ü'Jppaltffattotrémefiícmoereb gere : Foenora& vfuias m oderari, fuperfluos
¿
ieventim tlafcudiíannodipitc, ¿ p u ré ncné fumptusrefccare M .n ifttoiam manus & aftio UrramercantiUeome Mtlano. •
nes d iligentero ^ r u a r c . V eia.galium , A q u *
Ciafcunovededtquantaúiiliia fith modera- - fob hoc com prehenduntur nornine^cx añ io n »
tUnedegrinterefficherodonoperpétuamente,la augm cntatio 1 o d.cin tota Itaha chciter vlurqualemaderationeper lagrande abiondan Ja di p a u rD iu tu rriacn .m pax negotiationem ita a-.
¿inari,chethoggi trdnegotiant^fiúedechefuc
H it,n q u e c o p ro u ex it,v to m n e s tam n n u p es.
tededajefenz’ -altra dtligenza mafoloperla q u a m m e rcatoicsnonm cd.ocrcm c xc a fac ia n t
,
toncorrenza di coloro, che úogltno impiegare,fi
comeé eccerfo nel reffio di N apoli; doueperla
E q u id e m obftupui i cum intellcxiflem , in >
meagligrpurtt fino rideidafiette per cento.*Ilche quabtttm P o n tific is ditionis reditus paucis an« f» "
Hh 3
nis ^
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
1,
nis a u d i eflcht. S o la » cnim R o m x vcdiga lin
,nonhÁpotuto ftn horafuccedere nilloSato di M i tr csm cn fcsau d u m , vigin ti fcutatoium millia
Idi per tlfinijiro negotiare de’ miniflri,liquali no
ojjeruando maiaMercanti quel.chepromettono,
plu sfolitorcd didit: q u am u isR o m x mercatura
^cquaquam ita floreat, v t Mediolani.
.sforzano quelli a negotiarefempre con ogni efireQ uantum vero
habet vfurarum momo 'vantaggto loro, f i a fiare necejfartamente su
der u io , nemini eft obfcurum E ft enim Fenus
l ’ a ltezzi degi inttrefiifal quale tnconuenieote
fiuc Vfura C ancri in ftar, fiuc g an g re n a, q u *
fr tro,che enfua molta riputatione, (fi feruitto
quicqIRid complexa e f t , exedit ac dcpafcitur.
di fita Maitfid rimediar a Voflro Ecctlienza,
H an c quidcm adbibere m oderationem nunc in
l l refecare Itffefefuperflue altro non e/he quel­
tanta pecuniarum apud menfarios copia facila lodat a parjimonia di gli antichi,laquale da’
Romani, f i datuttiiprudersti Economs,fiGoIc e ft: vt iam in legn o N eapo litan o contigif.
fc videm us , vbi v lu r* nom ine fcpteni nunc
uernatori difiatierapefia d cotod’ vna bengrefJa entrata,quefleflrifefuperflue fogUono confiflepro centenis foluuntur: quum antea m ulto fucreper ilpiu in/alari/ eccejftui di M tnfiri necejfa- lit maior. Idem quo minus hadenus in fta­
rij.infalarij feben mediocri d’ altri minifirinté- tu M cd io lan en fifad u m fit,in caufa eft miniftto
teb pocontceffarij, inpen¡ioni,i»trattenmenti,
tum fiuc im prudentia,fiucm aluia, quibusnunin ‘}antaggli,imtrteds, b nondtffi.ili d moderarquam fere promiiTa folucntibus mercatores pe­
fs.bfa tii d leuarfi dei tutto: Ma bifogna per ejfecunias fuas credctc v o lu a t, nifi im manes \furas
euttonedtqueflo ajfettarfi, comefidice, acenti, ftipulati.
dedere ogni cofa minutamente, (fi trattare que­
Superfluos fum ptusrcfccarc illius tamtopcre
fia refecatione con quella carita 9>erfo ilfuoPrina prifcis liu d a t* Parcimoniae prxcipuú cft m u ­
cipe che l ’ huomofarebbe nellafua cafa ifitffa.
nus : quam iidcm vcrillim c magnum clfe v e d iL ’ hautre gl’ occhi alit mani eP Miniflri riefce galdixerunt, Fiunt autcm fupcrfluifum ptus,vcl
ftmpre vtiliffima diligemfa,tanti fono i modi, to in nimis m a gn is, ctiam eotu m , quorum opera
i quali fogliono inga»nare,fifraudarecon difri- necelTaria eft,m inifttorum falaiiis vel ftipediis,
putationedichs gouerna,condanno delPrencipe' vel in Talariis quam uis m ediociib. auc nibil aut
(fi con vijfatione de’ Ptpoli'. f if e i n queüofiato
parum vtilium ac ncccflatioru m ; in pcnfionibifognafiare sh quefla guardia, cauilo V. Eccel. bus:in honorariistin mercedum augm entatioai
dal prouerbie dtuolgato, che dice. U Minifiro di b u s,quas non facilc fic moderari aut rurfus pla­
Siciliarpie, quel di Napoli mangia , (fiquel di ne abolere. In his vero moderandis ira verfan- *
Milano diuora.
dum, atque ad viuum ita om nia refecanda funt, *
Nuoui efi/edienti ct augumentare quelle entra- vt non m inori cura ac parcim onia Piincipis
te con graui'lfzade’ Popoli, nonfirei d’ opinione, facultates,quam noftram ipforum rci» fam ilia­
the p trattajfero in quefii tempi,(fidalla mano di rem tradem us.
y.EtceU. fentirtbbono la puntura molte ptu di
M anus vero m iniftrorum diligenter obfer­
quel che hanno fatte per il pajfato, f i per ejfere uare , eorum que au ariti* & rapacitati fibulam Iftffiukiik
Minifiro Italiano, tome ance perch' ella e ‘venuta ponere Gubernator inprimis debet. T o t cnim
0 quel gouerno co»fomma affettathne ,b di ha- cx a d io n u m & concuflionum funt m o d i, qui- tnmijltc-^
uerlidfolleuare,b di nondouerliaggrauate.
bus m iniflri paflim cum Gubernatoris probro,
Quefio tepe deW entrate diftordino talmente Principis dam no, & populi vexatione vtuntur,
p . Ferrante ingannato dal fuo Maona,chtj ar- vt enum erari v ix queant. An vero cau tio nehac
dendo la guerra f u tal’ hora molto ‘vicirto d per­ in M ediolanenfis p ro u in ci* adm iniftrationc odere quel fiato per mancamente dipiccioh fom­ pus fi t , tritum fermone in dicat prouerbiS, quo
ma di dtnari-.perchtriducendo il Moanaartifl- regij in Sicilia miniflri rodere,in N eap o l regno
m f ámente in dijfiienzadd Gouernatore tutti com edere, in M ediolanenfi Principatu dcuoratehroycon tl cui parerejoleuanofarfi gli Appalti, rcdicun iu r.
f i eie'iberarfi di tutto il maneggio defi' entrate,
N ouasatrarij cum po poligrauam inc augenptot
reflo d luifoto U rifelut’one dei tutto: tr uit ando ■ di rationes com m in ifci, hoc quidcm tempore
(ene m configlio jolo ptrmoflra, ér aÜ’ horaf i m inim cfuafeiim . Q u and o eaim m aior eft po-^ 'L
fece quella compagnia, (hetl gran Cancellnre.> p u lid c Veflra E xce lle n tia: vt Ita li* Piincipis ” '
Tautrna , chiamauatriumusroto, chc eranof i benignitate & * q u a lita t c e x p e d itio ; fo rcfcilitome coa tanto danno, f i dtfrtputatsone di Don
cet,vtveterib . ciibutis fubleueturpotius quam
Ferrante f u floptrto da Smdicacori, confejfando nouis oncreturtcanto acrioris,fi contra accidat,
anch' efft, che in qflapane no haueua qutlpoue- percipiet fcnfum doloris. H a n c quidcm pu­
te Signore tomeffo altrg errore,chc il credere tropo, blici acrarij partem D o n Ferdinandus Gonza0 troppofidarfiti ‘vn Minifiro f i ¡cepertámente g a á M áou a fuo deceptus ita dcbilicanir atqua
exhaufii,
fcelc ■ '
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
w
De Inftthrhfm e M edieU niufi Ducaíu:
/cileratoJlqUaU oltrt ilrubbare per tanti modi
era anche il confult ore, cheper/uadeuailp aerone
d pigliare, f i i fopradetttmercantid dare con interffieccejfiui: Tanto che Don Francefco Tacce*
to¿no de Sindicatori foieua dire, che lo Stato di
Milano, ptr certo tempo era fiato ptit vtile al
Maona, 0 Tomafo da Marino,0 dOttobuon
Giufiimant,chtalL'lmperatoretfieffo, 0 tofine
caub¿ncalco¡o, th' iomandtro d VoflraEccellenza.
6¡ueJlimodidi procedere tante finiftritenuti
dalMaona,finonfol0toltr*ti,maapprouauda
D .Ferrante furono caufa dellarottura fcoperta,
cheprofejfauanocontro quelSignoreilgran Cantelliere Tauerna,fiilQaftellano di Milano Don
Gio. di Luna.facendo ciafcuno di Uro nella Corte tuttili mali vfficii,che poteua.
SeilGouernatoreadunque tratta, 0 rlfolutj
d tli entrate di quello flato fempre coninteruento
dituitiliM inifiri deputatidtalcura, fdlu/irarelafineiritdfua, conferuadgl’ vfficialiilgrado
lore, defia fd quelli¿n ¿tiliffima gara di procurare miglieramenti, f i leua dtl tutto l'
dtlfraudare.
La cura dtUe cofeappartemntiMagatrra,comt di tenerpagata. 0 difciplinata la fua mditia.
f 0dufatti,fiauitorizati capi, bmprouifii li Pnfid ii, infiero ilnumero dtUagente, cofi da ptedi,
tome da cauallo, tffendoprouiftone,che apportapturezza in ogni Stato, e tofa neceffaria
queU. d, Frontura importa tanto.che non hauer,dcfitacura accuratifimamente, Jifiafempre a
per,eolod,rtctueredanno.0-oergogna.LoStato
d,M
. ilanohatrouatofempreli%uizztrimJi,0
infidel,ffim ivitim , hauendo tante volte amanJalua¿furpatotantoNobtUmembrad,quclDominio, 0 fempre fotto lapace, f i comeftcerc occupandoBelinzonaa Luigt Duodecimo RediFrantl». Ilquale hauen do qaadagnaio quefto fiato,
hcentiat, lt Suizzer, , che haueuano feru.to\m
qHtUamprtfa.fifaUoloroognidmofirationz.
dtgratttudtnt,nonfolotongitntmipagamenti,
tna con molti doni, fipenfioni, quelli medefimi
riiornandofenedca^a. occuporono come ho dettoBelinzona infolentiffimamente, non afftgnando
altraragiontdiquelchefaceuano,cheieffirelo.
w neceffaria quellapiazlzaper aprirfiilpaffo alio
Stato di MUano,quandohaueJfero¿oluto entraru i. fenza hauerlo d demandare ad altro Prendpe, f i inflando il Re Luigiper la refiitutiene,rtffoftrofuperbiffimamente,che¿oleuanoancola
Murata , f i Lucarno appreffo , per far f i pilo
f acilel'entrata in Italia d¿oglia loro, f i cofi lo
pofero ineffeiutione, non pctendoftnemai preualere quel Re f i potente , 0 f i famofoguerritro > tantobmal partito Vhauere contefa ton
¿ici-
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
T
cxhaufic, vt bello ardenr€,eisigU* péccn ix dcfe- ■
d u , a periculo totius ftatus perdendi parum i;tpeab fu ciit, M aona cnim in furpicionem addud i ,& fu m m ocis omnibus iis,quorum in ht c om ni de reditibus & v c d g a l i b is augendis ncg"»tio confilia antea exquiri lole b an t, cfFccerai. vt
penes fc vnum hac in re decernendi cflet facultasjad confilium vero tantum in fpecicm & d ic is
cau ia,refereb at, afcm s fibi duobus alii» conco-’
loiibu s, quorum focictatem M agnus C ancrllaa
rius T aberna Trium niratum appellare folcbat:
qu i ipfe deindc, re aSyndicatoribus fiuc Rccoa
g n ito rib usp cru cftigata, & fraude corum deted a , D om . Fcrdinandum ab om ni culpa efle liberum, confcfli fu n t, nifi quod miniftro (cetera»
to & a u a ro nimis facilein om nibus fidem habuiflct IsverofM aona) vt Gubernatori focnrriaccipiendas p ccu n ix crat au d o r j ita decifa fibi aliqualueri parte,m ercatoribus lu a d cb it,vt quantas poflent vfuras ftipulai cn tu i; adco vt Recognitorum vnusFranciicus Pacccus dixerit, Tres
^viros illos m ulto plus cx vniuctfo In iu b ri*
ftatu em olum enti pcrccpiflc , quam ipfum
Imperatorem , con fed is in eam rem ratio­
nibus , quar^im exemplum ad V , E ice lle n t;
miccQ.
H * ram finiftr* a M aona io tro d u d x & vfurp a tx . Gubernatore vero ap probat» , vclfaltim
tolerat* cradandi ?rariirationes Magnum C an­
cellarium Tabernam , «cloannem dc Luna A rci
M^diolancVfi^'pVifcdum*
lt, vttcm oad Aulam d etu lerint, & inuidioi
d iofcexagM u lto crgo fatius,
,
is, imo
neccflanum
in tra d an d isxra rii rebus
t.
iuix*^iauui»«..«iii
G ubernator
^
aliqua cius cu rx pars
demandataeft, confiliis vtatur: S ic e n im & fin manifcftum dabit fp ccim cn, & o fconfcruabit audoriratcm &gradum .
& quod m cliusatquc vtilius fuerit,m ulto facilipcrft,icict,ac procutabit;& om nis doli ac frau;
aufetm prxcidct.
.
^
m inor rei m ilitatis cura eife d eb et; vt M iliteatu-milites fub difciplina contineantur, mt- randa,
ducibus fatisfiat, & fua conftct apud milite m au d o rita s,m u n ita confcruentur prxfidia,
coh oi tcs tam cquitum.quam pcdirum intcgrum
habeant militum num erum , com m eatuum deg c n « is copia rn prom ptu fit. E t
quamuis vbtquc h x c fummo ftudro procuranda
L n t;m a x im e tamen circa prouinciarum fines.
nccu m d am no «cignom inianegligcntiam hanc
Lam u s.
H cluctios Infubtia fcmpet experta eft ma- Heluttic- ¡
losa cin iq u o s v ic in o s , vtpotc qui non ignobi- rumperffiIcm eius parte ctiam pacis tempore vfupare non
dUi*
.
-24S
TeUtio
■úictni Hquali non fbloHo hanno che perdere, ma
gí.Pan oimpoftiilii’tfoaltargliperkcoriditioni,
0 fu i dt quet lucghi,doue la nat u ra g íconfína ti,
come fono U S « iz z tr i,li quali fo tio U pace amera
oe uporno Lugano ,
Ctpuu dtre tl fim ile della
F o ltd in a p o f a m a d a G r,gioni, con ftderando la
0
, Cipitulat:one,che S w z z tr i haueuano fa n a c o n
queüa Stato i anno chnanzi a lí occupatione pre, detta.
Sotto l t pace pre, ero Dtgiun 'm Borgona co» efirem opericolo diiutto il R (g-o d iF r a n d a , non
volendo mat U/ciarlofenon con qu llagtofiftma
fo m m a d idm ari, ehtirfiem econ aiire conditioni
tfforbnantifU fo rz a to d pro ^cettcre Mcnf, della
T ra m
o g h a : Sotto lapace
o il Duca Car.............
^ Jogliorn
^
lo di tutta la S a u o ia , quando F ra n u f.e Primo
K ed tF r» n ci.ig litp g 'ieu alaB reJJa, 0 f i gran
parte dei Piemonte, 0 fe m a iq u efia g en teh eb b e
m a lid /ftgnintlla Stato di Milano, ft ionofce,che
g l h d dt prefente, Jperando chtúnam orte poffa
aprir loro qualche grande occafione dt adargare i
loro cor,fim vtr[o quefia p a rte, che pcffcno com’
tjfifiogiiondtre, raccogltere itel frurtuntoin fiul
paejepropr.o, (limando ingranm ancam ento,ihe
m anchi il pane d chi au an za il fe r to : lo m fc efi
quefi aloro intentione dalla form a della lega rittouaia con Francia últim amente : potchs dal
i q jQ .inqud,checominciorno deonfederarfi ron
F rancia fotto L uigiX ¡.non fono entrad m a itu ttiliC a n to n iin U g a ,co m th a r,n o fatto p och im efia d ie t r o é quefto non g ia perche ílKegno di Fran
c ia ftia di prefente in tal ftaco ,e h ’efiine pofftno
J e t a r e grandi v t t fi, ne in priuato come foleuano
g ia fa r e , m aperche ftim aropiuúicino ,c h em a i
foffequalche_accidente naturale, cht hahbta d
mettere in gran dtfiordintún Imperio fe bem ampliftmq,Konperb antico, nonvnito, nonarmato,
Ttonricco,mn appogiato d fucajore alto d fioftencremachina figrande, (fi inftn, ili cafipat femprebenedgíúfurpatori hautrelacompagniadei
prefentcti.
*
A cht ha dunque vilnt,che pojfono, vogliono,
0fogiiono,ojffn.ur.’ ,éne(effar!0 nonfofo la cura
dede cofe appartener.; i alia guerra.nel modo ches
tdetto,maqualftvcgltaaltra cautela, 0 d iligenza, perche g í tn onutniemi degli Spatiptr tl
pift fono d guifa de’ funghi, che nafcono in vna
notte: tal che fie Voflra Eccedenz» mancaffead
ogn’ aletaJefaper poter prouedered quefta delle
armi,fiáfdgiudicata ri'olutione prudtneifftma,
0c»nforme alia conditione de’ tempi,pot cheil
,Gouerro di Vofira Ecceden peril corfo dmatura
emen lontano diqutl che fono ftati li Gouemi
paffati
da „glt accidenti, theponno
difordina’
izj
.
.
, queli'equihheo ychetiene hoggidtquieta la'Kipublica Chrtfiiana,
ilp ti-
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
d ub ita ru n t,acp o tiffim u m B clin zon a occu p jta
fub Ludouico D u odecim o Gallorum Rege.
Q m im cn im is totam Infubriam fi,i iuris fcciffer, & H clu ctio s, q iorum opera eo rnbcHo vfus
fuerat. dim ifiilet.non ftipcndiis rantum ad alTem
perfoluris, fed honorariis cnam acpeofionibus
d o n a to s: illi ipfi domum rcuctfi, vti dixi, Belinzonam liimma cü infolcntia occuparunt,ncquc
vllam aliam fa d i fui rationem reddiderunt,
quam quod eo loco ad aperiendum in Infubriam aditum opus fibi cfle, d icere n t: Ludouico
vero R c g c lo c u illum rcpctcnle,m ulto ferocius,
Muratam quoquc & Locarnam pcpofccrunt at­
que etiam ipfo fa-<fto'occuparunt, vt aditus ipiis
ad libitum in Italiam pateret :neqce'R cx corum
locorum vnquam ab cis im petrare potuit rcflitu iioaem . T a n ti fcilicct cft eiufm odi vicinos
habere, qui quum ipfi n.hil habeant, qu odp er.
d a n t, facile ad vim aliis inferendam prouocantu r ; iufi interca in latibu lii fuis ,.ab om ni aditna
' Naturaipfa (cclufis,dclitefccntes. Jidem.Luganum iiise poteftatis fe ceru n t: Idcm que dc V.alle
T clin a d ic i poiTit á R h a tis f i ic G rifonibu soccupata, fi m odo contradluiintcr eofdem & Statum M ed olancnlem Anno priori, quam V o lto •
linam illi inua.fiflcnt in ito , fides conftet. At iidem Diuionem in Burgundia cum extrem o Gail is pcriculo fuam íub poteftatem rc d c g c r-n t,
n equ cabeiu s poflcflionc prius quam ingensipfis á T r e m o lo p ccu n is d- penfa eíT t fumma,
dcpelli potuerunt. Pacis tempore ab iifdem Carolus Dux tota fcre Sabau'iia, á Francifco vero
Primo Breflana Valle & m agna P edem ontü D u .
,catu$ parte fu it cxutus.
Q o o d fi vnquam H eluctiorum gensinfubri-ffc/itftó/»'
bus form idabilis fu it,& ?dam no fa, hodie ccrtc/«¿«M ptát “
m u lto efl formidabilior.-quando fcilicctorr.ncm,f«/ 5jf.
cupidc cxpeélaot occafionem , fines fuos coufque proferendi, vt in.fuo ipforum im perio fc1
.meritem poífint facete , meíTemquc collig.-je.
'
N cq u e cn im ferendum fibicxiflim anr.vt quibus
fcrrum íupcrabundat, iis pañis defit. H o c ipforam co rliliu m e x vltim o cum Galüs r.enouato
.foedere pcifpicuc apparer, Nunquamcia-'m poft
pcrcuflum primum Anno M G G C G L X X .fub
Ludouico X I.T egecu m Francis facdns , omnes
fim ul pagi vno & e,odem faedcic connprehcndi
v o k e iu n t , nifi nupcr paucos ante menfcs: non
quod is Francis fit ftatus , vc m agnum aliquod
priu a tu m com pendiu m , v t o lim .a b c a fperare
pofljnt,fcd quod arbitrantur,foie,vt propcdicm
infignis aliqua contingat m i tacio. quaim pcriu m , ampliifimum iilud quidem , fed nceantiq u u m , nec vnitum , nec armis ncc opibus bene
inftrutftum,ñeque fucceíToribusad taíitaaafuftincndam m achinam aptis k liu m pcrturbetilr, &
fia o n
D eInfubrU fm t M edioU nmfi DuuiH,
249
Ilp rim o capo delle c o fe eftrinfechebil modo di fi non totum ,faltem pars ciuS aliq aaprasd * ipfis
gpiternarfiíont'vicini, to fa o ttim a , fe f i auerta, relinquatur. In tali vero & fim ili caiuvfurpatop e jfim a je fi erra. Q m ftomodo fa r d diuerfo >fie- res plerum que arma cum iis coniuDgcrc folcnt,
eondo la d iu :rfttdd¡ i fin i, che h d colui che go- qu i ius aliquod praftendunt.
m rnatpercioche’volendc fia r e in pace con quelli.
Q u i igitur cum vicinis eiufm odi c o n flid an - ^ du trfm
f i cam ina per <<inafi r a d a , (fi
a ltra , fie^ei tu r,q u ip o flu n t,v o lu B t,& fo lc n t offendere,non vicinos, qua
edtjfegno di rómpete condono, b p iu d tU ro; M a folum ca,quasad bcllum & rem militarem
'
prejuppofia Í intentione di<ioler viuere pacifica- nent,procurare debent; iedm ultas quoque afim ente co n tu m , bifognatenerben fa ld i fietttv - as cautiones adhibere, & quafi fcm per ere nata
ntuerjale.
confilium adhibete. Sunt cnim in co m m o d a,
Ilprimo ,« i intiera ojferuanza di quelle capi- qu? rcbus,prsfcrtim politicis.intcruenirefolcnt
tolatsont, ehef i hanno con eJp.
fungorum inftar,quivna n o d e nafcuntur.Q ^od
l l fecondo, moftrarfi rifolutifftmo dnon^iohr fi y . E xcel, in o m n ib u s aliis rebus fum ptibus
faradaltri,nttollerarem fievnminimo atto di parcarjhanc vero (militarem) feduloprocurarit:
btnleggieropngiuditio.
equidem prudenter va’de & temporibus oonuel l terzo,fauerire efficacementetltrafficomtr- nicnter facere vid eb itu r: fiquidem V. E xccI.gacantile, f i qael commercio reciproco, che pub dar bcraatio per natu i ? curfum propius,quam fupe‘ otiledtiudditi, (fi far viae t entrate dtlPren- rio;um Vicariorum abeft ab iis accid entib us,
Cipe.
qua: im pellere alteram in lancem illu d «quiliilqu artop rocararfem p re,m a fe n z a fa r m o - biiu m p oflu n t, q u o pax hodie & quies in Repuftr a i ’ ambtrlotilluogo dim odtratore, f i arbitro blica C h riilian a confetuatur. Haec breuiccrdc
»e i d iff areri, (fi diffirenze che nafcono trd quelli internis.
allagiornata.
^
D c externis fequitura quorum primum caput Hüíifífa,* i»,.,
liquinto,notriretrdlorocon fagacitd,(fide- «ft, qu om od o vicini fint tradeindi, in quoTt^g,.,^,^^^.
firezXfi1 >*tllediffidenzeehe^iiJono,b‘)inafica- plurimum m agno cum d am n o & pcricu lop ecm .le qualt ridutted conftdenz*potrebbono ap- cari folct M od usvcro huius trad ationis pro fipmare qualche danno.
nium q u o q u c , quos Gubernator fibi habet pro.
llftfio,n on m an car m ai d’ aiuto, f i d i prottt- p o fito sd iu efitate d iu crfu s quoquc cft. Aliis c«
tione dquelli.che come piit deboli ytifii gettanoin nim rationibus , aliifquc confiliis vtitu r, qui
greml>0,(fi molto meno dcoloro,checorrono‘bn’ i- pacem cum aliquo colere conft tu it ; alifiejfafortu na coi tuo Pnncipe.
i s , qui vel vni -vel pluribus bellum irif. rre pallfs ttim o , n elfau orire, a iu ta re , fip rotegge- -a t.
red o u ela necejfitd, douelaneceffitdnonrichteQ u i pacifice cum vicinis viue e anim um in- F ax ,qu ib u s
d a d m o fira tio n ig a g lia rd t, andarfi moderando duxit , ad feptcm has regulas vniuerfales tan- modu cum
inguifa.chen on fim ettanoffi’ altriin g elofia, f i
quam ad Cynofuram refpicctc debet.
‘vicm uferin necejfitd di arcare noue ad h erenze; cofa the
Prim o.vt foedera & c on tra d as cum ipfis ini- ««?«»’•
fiuolebenfiejfo aprin la d r a d a d qualcheem ulo ijos accurateobferuct.
potente, t í attodcom petere d elp ari: n e lq u a lej
fe c u n d o ,ica (egerat,idque in om nib u sr.bu s
particolare Don F erran teG onzagaertbfcm m a- vnice prarfeferat, vtnem inim u m qu id adcu iu fmente ; conciofia che ingannato dall’ arte dei quam prxiudicium fa ccrc, ncc vt fibi fiat, pati
Prencipe D o r ia ,ll quale g l’ injiallanaodagn'ho- -vcl c videatur.
ra noui jb j p it t i ,f i ‘iolfe tanto sjrtnttt ámente d
T ertio , mercaturam fiuc com m ercia recifau orire i dijfegni, che haueua quet Signore di proca, cx quibus aliqua ad fubditos & Principis
Vindicar con l * ruina di Pier luigt Farnefe g l’,
xrariu m tedicvtilitas, om nibus viribus prom oientati contra dt lui, la morte di Giouanettmo, f i
ueat.
gl’ aliri rumori dt Genoua fa t t i d a l Conte Fitfco,
Q u arto , in diíTenfioníbus vicinorum & diche fuperb U dtfficultd grandijfime,chefe gl’ ojftr- fcordiis ( fiiie tamen fufpicionc quafi anaieillud
jero d t fa r condcfiendcre l ’ Imperatore d quello am biatjarbittum & fcqueftrum f • ferat.
Q uinto,cum dexteritate quadam & iagacitach efiten tb ,fiefieq u i centra la ‘oita,(filo jla to di
Pierluigi Farne'e,perche l’ Imperatore impegua- te inter cordem, fi qua exiftic, diflidcntiam alar,
to ntirum ari diG erm ania, f i fian do piu che m ai cum primis fi m utua ipforum confidentia &
in tieriiiR e, (fi Regno dt Francia , (fi ardenio conipiratiodam num ftatui aut periculum poflit
tuttauia L’ emutatione,(fi c odio de’ Francefi con • creare
Sexto,eos qui tanquam im becilliores ad ipfi­
tra dilu i ,giudicaum m prudente, f i perteotefa
deliberatione il volere in quello fia to dellt cofe^ us opem & tutelam con fu geru nt, nunquam de­
tonftntirt alio morte di Pterluigi, inim i carf i il ferios p a tia tu r, m ulto vero minus cos qui m
li
eadem
P-pA,
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
Relatio
Bapa, f i f m f i gran /oBeuathne i» Italia, dondt
hanejfsropotuto mfctredifiur hif f i incomenientigraniijfimi: ondef i mofiro per alcuni giorni ofiinatiffimo d non volere(btttojtriuere la capitu­
latione, che domandauano li congiurati,prima
'cheejfeguijfiro ta congiura. Aiafinalmentefuperate dalla diligtnza di Don Ferrante tutte te dtfficoltd, f i ¿tnm d quella mortt, chi sforzo di poi
li Farnefidprocurarfii adherenzr, 0 laprotettiene di Francia,d' onde na eque l»guerra, the in
tanti modi, 0 per tanti anm afflJft li ita tid i
quellt due Prencipe,laqualeprstettionefeceprefio
l ’ effitto.che ho detto difopra, cioe d’ introdurreil
Re dt Fraicia emulo potentijfimo in Italia con l'
acquiflodt %iena,colqualefrdpochi giorni s‘ heb'
bepoi d combatiere, f i autnturare aüa fortuna
d’ ¿na giornata, nonjolo lo Stato dt Tofiana^md
la pojfejfione di quanto l’ Imperatore haueua in
Italia , f i come f i farebbe ¿iflo (e la giornata di
Siena fi perdeua, dando il moto d tutti quefti dan
ili 0 pericoli non akro the vn folo Mmifiro tropo ardente in quello, the riehiedeua tepidezza, 0
maturitd grande.
Le diffiden'Ie, cht fono hoggi trd vicini dello
Stato dt Milano, f i fard forfe btnt laftiarutle,fo­
no lefeguenti.
Trd Sauoia 0 Manteuaper le cofe diMohferrato,
Trd Genoua 0 Sauoia perla gelofia dtSaucr-'
na,fim affim e dopo che Genouefitroncorno il ca­
po ad Ottauiano Perrero ,perprattichetenutecoi
Duca Emanuel Filiberto.
Trd Fioren'IaeGenouaptr taufa dt' confini,
Trd Ferrara 0 Lucta per la medefima caufa.
Trd Fiorenz* 0 Parma ptr mo'.ti difigufti
paffati, 0 forfe anco prejenti.
TrdFerrarafiSamiatonFioreniaper cau­
f a dtl titolo.
ll fecondo capo delle cofe efirinftthe i la diligen-
L 7 ,w » 4 i/ S ,» - A l L fin r U in u l . d i
lii,U quali ft non f i fanno per con tr amina, l i , b
intorbitano ¡apace, bappancchiano la guerra ,b
tutrautrfano gt vtilifo apportano danni, bpurzj
quando mai altro non ne fegua, il non ¿egghiare *
qual f i ¿ogUa,ben cht minimo acCidtntefu fem pre di poca riputatione d chi gouerna. L i me^zi
da ¿enite in quefta cognitionefono due,gl’ amici,
0 U ffif, quelli perii ptu infeddt, qutfie ptr l ’ ordinariopoco fincer-; ma labtlanctapoi delhuon
giudit 10pondera il tutto 0 perche non vi e effecto
fffintmtco al communeftnfodegi’ huomint, che
laturiofitd dt volerfapere i fatti d’ altri, f a di
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
cadcm cum Principe tuo funt nani, fiuc formi­
na.
Septim o,in fauend o,au xiliand o,& p totegen d o,vb i ncccíTitas infigncm aliquam alacritatem
non icq u tit,ita moderate vcriecur, vtne alii ad
am ulation em nouafquc quxrendas inim icitias
excitentur. H ac quidcm in re D om inus F ranci­
fcus G o nzaga vehementer crrauit . q u i D o r i*
Principis arte nouas icmpcr ei fufprciones inftillancis, deceptus, tanto ftudio atque ar dore coniilium cius de vlciicenda toannetini m orte, aliifqu eP etri Aloifri Farnefii, cum ipfius r u in a ,fa ­
d is ,p ro m o u it,v t non prius conquicuci it,qu am
Im peiatorem in fuam qu oqu c fententiam pcrttaxiiTcrj am otiso m n ibu sob ftacu lis, q u x ia n e
plura & grauiífim a fcfe obiicicbant. Initio enim Im perator non cu n da n tcr tantum agebat,
fcd dementiam qu o q u c c x iftim a b a t, rebus in
Germ ania dubiis, G a llico regno ac Rege ojdbus
ac viribus floren tc,ac i cccnt. bus inter vtrunque
odiis & xm u la tion ib u s,P o n tificem irritare,ita­
liam periculofiifim is tunfultibus & turbis im ­
p lere: eam quc o b caufam aliquandiu obftinatilfim e con iu iation is capitibus fubfctibere recafabac, priufquam caad finem eíTec pcrd u da.
Sed fupcratis tandem Gonzagae m axim a dili­
gentia om nibus difficultatibus, Aloifius quidem '
á-coniuratis trucidatus sft .• Farncfiii vero ad
Gallorum Regis opcm con fu ge ru n t, vnd cgrauiffim um inter duos hos Principes potcntiifim os bellum exarfit,q u o d vtriufque regiones &
ftatus vehem enter afflixit.
E t cx hac quidcm p ro ted io n e ftatim illud, de
q u o dixim us,incom m odum feqUutum cft. Gal*
lorum R e g c x m u lo potcnt.lfim o in Italiam in ;
tr o d u d o , cum q u o , Senarum vrbc occu pata,
b d lu m Im peratori ciufquc miniftris & clien ti­
bus gerendum fuit valde pcriculofum , & vno
praelio non de H c tru tix tantum ,fed om nium et­
iam , quas Im pcracor in Italia h a b e b a t, rcgio■
■
■ ifpcr
« '“ T
■ ‘ " 'P ' " '» ' *
d u m fuifler. Et h x c quidcm damna & p eri­
cula vnius m iniftri Fcrdinaudi G onzag? impru;
dentia vel te.ncritas a c c c r fia it, calidis rnim '
vfus con filiis,vbi cu n d a b u n d is «¿m aturisopus
crat.
D iffidcn tixfiu ed iirfn fion es.qu ? hodie inter
In fub rix, fiue ftatuiM cdiolancnfi vicinos in tet.
ced u n t,h x funt.
Inter Sabaudum «c M antua#um ,M ontis Fer- rati caufa.
Inter G en u au s «¿ Sabaud u m , ob Sauonam; -
I)eI»/uhri*Ji»e M edieknm jl DuiiW.
fmeflieri, ehe taldiligenzaficmpra confagacita,
0 deftrezz/i, s‘ p‘ ’'
mettere altri i» nectjptd
diprocedere ce» molta cautela, 0fecretezza, comeantopernen renderefemedeftmofojpetto, 0
odiofo principalmente in tempo dt pace. Fu lodato
molto fl Marefcial di Brifamh Generale di
Francia in Ptemonte, perche fecondo ch’ egli mi
diffe,ne anco at dendo laguena volfe mai pariare
€0Hle J i e : md diede d Sauafon il earico d’ afceltarle, 0 ejftminarle.
Per mezo de gl’ amici Don Ferrante Gonzaga
ft gouerno prudentemente, 0 ton [egnalatoferui­
tio dtli’ Imperataorepercioche tenne modo da guadagnarfi tre amici d' tmportanza Jrd lt Suizzeri
dei Cantón di Btrna,chefurono il Segretario N itoíoTerchinteí il Senator Gitrnnimo Hirlac , i l
Prefidentt Battiuella, coi mezo deüi qualinonfo­
lo poté fare, che qutl Cantón non mtraffe in lega
fon Francia, 0 non concedrffe mat gent econtra
t Imperatore; ma da quefti erafeielmenteauuifato nonfolo delleprattichef crete,che altri Frenápi trattauano eon quella Natione,ma depiu in­
timi penfuri de tutti gl' altri Cantoni, cofa útilijjlma, 0 fommamente neceffdla d chigouerna
lo Stato di Mtlano, 0 1 ’ anno dei cinquantacol
mezo di.quefli mede(imi,0 di altri amici, 0 pa­
renti di coftoro f i i úicirtifJlr/,0 d.oncludere con
tutta la Natione úna lega difftnfiua ptr lo Stato
di Milano, cofa digrandtjftmo beneficio, 0 defiderata fopra modo dall’ Imperatore: Mdpenetrata la prattica da i Minifiri di Francia úforno ogni
arte,ogni diligenTja, 0 corrutteUper impedirla,
m i Imperatore lafcie di dare al figliuo dei Batti­
uella fuo paggio il caflello promejfogli in Borgo­
gna,/e bene tl negotio non riufci all’ hora.
Fa anco di meflieri, che fiano ruminati, ton
maturo giuditio glt auuifi dati da vicini,perilpet icolo eheporta f u o il crederui, c troppo, opoco o
nulla.
Fit auuifato da Genoua DonFerrante,ehedue
G entil’ huomim Senefi HoratioPecci,0 Giorgio
Tricerchi maneggiauano vn trattato dt dare d
FrdcifiilCaftello di Milano:coía,cheparuedquíÍ
Signore totalmeteimpojfibilt per effere lipredetti
Senefi poueriforafltert,priui d’ am tci,0 lonfinati in quella G t td i Mdfrdpoehigiorni fifeoperfe
Ú riffimo r auuifo, che due foli palmi difcala, cht
mancornó ,JaluorKO quella forteza, la quale/efi
perdeua, sd ciafcuno le confequenze chehaurehbe
portato feco. Per il contrario poi diedefi largafedt
dgV auuifi, che anifíciofarr, ele,dauaJeJf ■
>il Prin
Cipe Dorta delle machinatione, ehe dteeua farfi da
P.erluigiFainefe céntralo Stato di Mtlano, tht
codejf-q-ella prattica fim aljtgno, che s'é detto
liifcpra, 0 ún altroútiino,il cui nome fard bene
£hefitacm,hperfuafie,che ilDutadi Sauoia trat
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
a p
m axim e poftquam O d au iaa u sF e trcriu s, quo^
cum Immanuclc Philiberto S abaud is Ducc co ilufiflTcargucrctur.aG enuatibus g lad io cft percuiTus.
Inter Florentinum & Genuates; finium cau#
fa .
Inter Ferrariam 8c L u cam , eandem ob caa«
fam.
IntcrF lorcntinum & P arm c» fcm , ob m ultas
fupcrioris tem poris ofFcnficncs , quarum m e ­
m oria Sifcnfus ctiam num forfan viuit.
IntcrFcrraricnfem ASab au du m , A Florenti­
n um ,ob titulum A p racm in cn tia m .
Secundum rcrum cxtrinfccarum ad Guber- Fieinorum
nationem pertinentium genus in d iligenti eo- aHionesobrum , quae apud vicinos ag u n tu r, p ei4 |^ ig atio- fttuanda.
n c co n fiftit: q u s d ilig c n ta f c c t belli tempore
inprirars fit neccflaria, tamcn ncquc in pacc o m ittid cb e t. Incidunt cnim 'a:pc eiufm odi rcs,
quibus nifi mature obuiam eatur, pacem turba­
re,bcllum quc conflare,aut damnum con ciliare,
aut vtilitatibus detrim entum aliquod afferre
poflit. R a tio n es, quibus harum rcrum cogtiitto
acquiri po teft, d u s funt. Aut cnim Am icorum
o pera, aut E xploratorum hic cft vtendum . H i
vtplurirnum in fidelesfunt;illiparu-n fin c c ri:a t ‘ ^fkrentur.
iu d icii trutina vtriquc probe fune expendendi.
Q u u m vero vix vllus odiofus rnagis hom inum
fit a ffc d u s , quam in aliorum inucftigandis rebu scu riofitas; ca prudenter admodum A fo lc rter celanda c ft, nc fubodorati illi aliq u id , fua
clam habeant, ac caute om nia ac circum fpcde
aganrjtu m ticfuipcd os A odiofos pacispracfcrtim tem pore, nos ipfos faciamus. M agnopere
laudatus fuit B rilfacu sG a llis Marcfcallus , Pcd cm ontani D ucatus olim G u bern ato r, q u o d ,
ctiam aidcnte b e llo , nunquam ipfe cum E xp lo ­
ratoribus fcrraoncm m ifccret fed Sauafcnoiraniftro ipfius audiendi eos,atquc cxartir andi n e ­
gotium daret.
A m icorum opera in exquirendis vicinorum,
negotiis Fcrdinandus G onzaga prudenter at­
que v tilitc rfu it vfus. Is vero v a rfs o ffic io rtin
generibus apud Bctnarium Rem publicam fibi
c on ci'iau erat, N icolau m Zerchintcm á Se­
cretis . Hieronym um H irlacum Scnsarorera,
A P rsfid e m BatriucHam : quorum opera illud
effecit, vt Bernatcs á foedere cum Gallis per­
cutiendo abftinuerint , ncc m ilite eos iuucr in t: ac fimul non ca c a n tu m ,q u s alii P rin ci­
pes cum República illa tratftabant , veium ce­
ram intim a om nium pagorum apud H c lu c ­
tios confiiia A inftituta eft expilcat' $ : qu o
quidem n-hil ad ftatus M cd io lan in fisco n ferIi z
uandam.
Relatio
uadam incolum itatem erat opportunius. Ann®
auicm 1550 .parum abfuit, quin eorundem amicorum eifquc cognatorum opera cum vniuerfa
H eluctiorum gente dc defendenda ditione M ediolanenfi foedusfacritpercuflum : q u o iv tr e bus fuis vtiliíR m u m , fummopere hadenus Imperatorexoptarat. Id vcro cu m Gallorum Regis
cóperiíTcntm iniftri, om ni ftudio, m ult fq; lar­
gition ibu s illud im pediuerunt,nihilom inus tamen Im p.B attiuell* filio, quam uis res non fucceíIiíret,p rom iíram inB u tgualia arcédonauii;.
E a q u o q iie , q u x d e v cinisrenu nciatan bis N antijfi
fu n t,diligenter rumináda & maturc iudicio fuo tes
ponderanda , pcriculofum [quippc eft omnia quomodo
ta ,fia cerba in im i(itia ,cheilp red etto D u ca pro - c ie d e rc ,& ad ea confilia dirigere.C um Ferdiná- ú u t 'mmie,
fe fa u a contra di D.F errdte,aiutando anch’ egli do GonzagaeGcnua renuntiatum cífct,H o raria
m anififáfim entedprocurarlequellaruina.ihigli P eccu m .& G eorgium Tricerchium -,nobiles Se<¿ en n ^ o fio . Moftrofi anco incredulo ilpredetto nenfes, cum Gallis de M edio'ancnfi arceoccu JJcm Ferrdtead^m ‘otnfiimo auifadattogridal panda confilium agitarejtei ca G o n za g * tá abM a r ch e /é d iS a lu zzo ,itq u a le afiirm aua, c h t j
furda.vifa cft, vt totum hoc com m entitium eflc
M onfig nJiN erm tratta u a d id arV erceU id Fra .' arbitrarcrurm cqueenim credibile cxiftim abat;
ctfistm apercheilpoueroM archefelettalalettera dúos hos peregrin os, opibus & am icis deftitum trbfu bito ffintodallefiuenecejfittdafupplicar- to s , vel cogitationem tanti facinoris fufciperc
lo di qualche foceorfo,D.Ferrantepensb,ehe qu el- auderc.Paucis tamen poft dicbusveriíTimum id
la fu fie fla ta ’v ninu tnu oneperca ua rg liq u a lche fuilTédcprchenfum c ftm equ equ icqu am arciila > fad im an o ,filtm a ttin a co n m o lteri/ara ccÓ - li fa lu tifu it, quam q u o d fc a l* duobus palmis
to d N .ladiligen:(adelM ar(hefepredetto,ftim d- iu fto brcuiorcs fuerant: qua amifla,quae confedo^anodel tutto que l í a u u ifo,m a nonpafió v n
c u u fuiífe nt,faci!e c ft cuiuis colligere. E con mefe,cheVercelli(iprefepertrattaiocondottoda trario idem G onzaga facile fidem habebatijs,
M e fie u rd i N erik,com e il Marchefe haueuapre-- qua: D oria de Petri Aloifíj contra M ediolanend étto ,fi/e n Ó ffo J p síe n u ta la C itta d e lia p e r d o - fem Jtatum m achinationibus fin g u la fiq u o d á
defiricupe>b.firiduceux ia eflremopericoU tu tto artificio ad ipfum dcferri curabatrqu* res Alo ilo Stato dt M ila no .N T quali pericoU non farebbe fio necem tanto magis accclcrauit. A liu s , cuius
incorfo quel Signore, f t haueffe ojftruato le rególe nom ini parcojcidem Gonzagae perfuaferat, S adegíauuifí, chejonoinvdirlituíti¡jenerlife- baudum ad G allos dcfcd ion em cogitare; m u l­
creti tutti , f i (fidminarli tutti ,\con le condi­ tas quidem ob caufas, fed inprimis ob acerbam
tioni,iheficÓuegonoallaptrfonacheauuifa,all4 C aro li V.ím p reprehenfionem ,quodGa!Iorum
tofa chefiauui(a,al tepo in chefiduuifd\al modo equitatum in loco quodam opportuno non in tb .h e p a u u ifa .tí^ fllim e fip e r liq u a lifia u u ifa .
u a fiííe t.(^ o d Gonzaga: non tantum veriíim ilc c«¿«//w
E m c o n e c f f rio alGOuemat ore d i quello %ta- v fum fuitifed dignum ctiam ,quod ad Imper.rc- fiincredalito ditraítanrnoltí) fobriamente con coloro, che ferretur, indc praeter m ulta alia d iffid fn ti*fign a
*qutmgUfinoappr Jfe,cim e A g e n tid’ altriPfectpi,per» erg a D u cis in Pedem otio miniftros palam ofté- ciuaimfe.
th e co m e g í Agenti fo n o p e r í ordinario certi ter- f a , vicinis fuis prxfidijs ram num erofum m ilité ¡¡iretibm.
Xi*roUd‘ Am bafciatoriam bitiofi fempre dique-- im poíu it,.acfi periculum illud certo certiu s, &
flo nom e, t í per ilpiu no» molto conjumati n e i iam in foribus effer E t haec quidcm ipfcm et,cú
Hegotiiflanno ftm pre coi loro padroni su í acu- in Anglia vtcrq; cífecmus, Sabaudi* C ucem m itir deg í auuifi.
fi,tít n ¡
to benffiefio cofeftr a - hi narrare m cm ini, non fine accrbiflim i doloris
nifftme. tl Duca dt Fiorenza Cofimo de’ Medici, fenfu, In^'e poftéa iam apertas inim icitias cotra
teneua^mfiuo Agete appreffo DenFérrd'e,ilqua- G onzagam geffít atque exercuit, & in ruina eius
It có le chimere dTjuoi aauijtriduffeilDucapre- acceleranda diligentem operam nauauit. Idem
detto dftare molto male col Gouernatore, (fi ad" Ferdinandus Gonzagav cum Salafliorum M ar9>nirficonD.GiouanmdiLunacÓtradiquelSí-. ch io ei fidem non h abu iflct, in extrcm um ferc
gnort,il quale no feppeanai dónde leveniuaque- periculum vniuctíum ftatum In fu b ri* adduxit.
M onuerat is Ferdinádum G onzagam ,dom inum dc N e riu d c Vercellarum oppido G alüsprodeudo confilia traélarc; ac fimul auxilia rcbus fuis poftularat. L e d is his literis, Gonzaga fibi
^crfuafit, id co tantum á p r s d iílo M archionc c o n fig u ra cíTc, auxilia vt tanto facihus im petrarctj.
t m a dtpalptrJenem Franm ptr molte cau fe,m a
principalmente perlo fdtgno conceputo contro l’
Imperatore.qHel d i , che f i acerbamente loripr ife
d i non hauer 9 iu to inueftire U C aualhria F ra cefen elp affod elC an oi, cofa che pareua)aD on
Terrdtenofolo^sertfimiUtma'volfieanco.chefuffin o taaW Im p eratort,com in tiddofu bitedtrat.
tare con eftrem» diffidenza con tu ttili M inifiri,
ic e
?«»«««i»
talm en tedeg n fieg u arn igion ilefu eT n re, come
feilp eritolo fuffefiato ceTto,típotetifi¡mo.Tutto
quift'o m i narro in Inghilterra í Iflejfo B uca di
Sauoia con quello vltimo rifentimmto, chepojfa
capireinvnpetto.T>sndénacq¡poiqttellafioper-
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
T
De InfuhrUgfme MedioUnenJi DucAtu^
fla ofe/ityfi BOquandopiacq, dD io,chefifcoprif- rrarctjidquc etiam fequenti maac nonnullis no
fine rifu iiarrauit. A t vix menfis exierat,cú Ver­
fero Le buggie dei fudetto A gente: /' Agente anco
cellarum oppidum, domini de N eiiiipo tiíT m iú
de’ Venetiani hattendo ¿ngtorno ragionatofeco
opera,inG allorum poteftatem venit:ac nifiarx,
Don Ferrante ajfai confident emete d-U aguena,
cuius opc dcinde oppidum fu it recuperatura,
cht all' hora faceuaxo tn Corfica Ger.ouefi, caub
hoftiles manus effugiíTet, vniuerfus Infub rix
da/leparole diquei Stgnore ¿ n afau ola flranijfim»,ctoe che Don Ferrante f i ¿oletea afflcurare di ftatus ad in citas, fiuc extremum periculum fu Genoua col f arui ¿na F c r t e lz a ,fife bene quefta éflct rcdadu s. Q ijo d quidcm periculum & alia
tra ¿nafciotthijfim a inuemtone-.tuttauiaperche m ultanuuquam incuiriíTet G o n zag a, fi Regiílasd eciu fm od i aliorum m onitis & n u n tijs fc»
fono infinitigHjfciecchi,fu creduta quafi ¿niuer
dulocbferuaíTetjCx quibus p ix c ip u x fu n t: Au'
f alm ete per tutta lt alta, f i i n Genoua causo t a dire onnnia: Secreta babere o m n ia: Examina e
onita qmlo fclfetto ,ch e da quello nacque il bando,che fu
diligenter
om
nia
expenfis
omnibus
circum
fta«
dato a T orn a fo da Marino, f i ladiffidenza, che
tijs& c© nd itio3 Íbu sp cifonaru m ,rcru n), loci,
moftrertto,effendogiunto in quellaC ittd il Fren­
tem poris, & alijs , ex quibus aliq u o m odo vel
cipe dt Spagna hoggi Re S.Signore. Onde fa tto
cauto D on Feriande dalli duo accidenti predetti falfum inueftígari poteft.
In ijs qu o qu e,q u x circa ipfum fu erint,ft.bric
folsu a d ire, c h e g f Agenti tran gen ti, alie quali
«ícautc trafland is,diligentem adhibere cau tio ­
bijOguauaparlare con la Z arabattan a.
nem Gubeinator debet ;ac p rxc ip u e in AgentiL' ¿Itim o capo delle cefe tftrinfei.-hefe U debu s,quos vocan t,qu i Legatorum ,fiue Orator S
prefffa,d afap erfig u ad ag n are tanta confidenza
apprejfo alcuni di loro, ch eil Gouernatore ¿enghi apud alios Principes lucccnturiati v elu tifu nt,
& O ption es,& pleruD qu creru m tradandarum
a d hauere qualche parte nelle deliberationi ptu
nonperitiifim i : hinc ijdem nimis fu b tilite rc--'’^*” '*''*®*
g rau i,chefarann o a lia g m n a ta . D iqu an ta rim nia excuticntes.& nodum fx p e in fc ir p o q u x pMtationtf i a ad ¿n Frencipe, f i di quantaftcurcntes, resa b o m n ira tio n e abhorrentes com ir efffa alfu o fla to ,che i ¿icinil’ am in o, f i f i fidinifcuntur, & dc minis etiam fuis pcifu; dere co ­
ne dt lui,e cofa ces"t ch iara,che non h d bifogno d’
iffempi ^ u a lijian elim od i,g l’ ingrejfiy filitratnantur. Cofm us M e d ic esH ctru tix D u x a p u d
lam tnti chepartorifcono quefio amore, f i quefia
Ferdinandum Gonzagam Agentem quendam
fede,ciafcuno lic o n o fe. M a il faperfi gouernare h abebat,qui ncfcio quas opinion um C h im xras
in g u ifa,ch etal¿ olta quefto am ore non f i intorfibi ipfe fingens animum E rincip isfu iaG o D zah i d t ,0 quefta fe d e nonfi adom bri, ec o fa ch eh d
ga vehementer alienauic, adeo vt is cum lo a a n c
hifogno di pru den za,0 d eftrefz a ftn g eh re:p trde Luna contra prxdidu m Producem fefc conchenonportendofi lafciare certi rifentimentt neiunxerir. G onzaga optim x voluntatis fux libi
C(ffarij,cht apportano tal’ hora gl' accidenti, f i
confcius m irabatur,ncc tam en fciebat,qu?nam
legelofie,chefono per Í ordinario trd ¿ ic in ifig u illius cflet oflPenfionis cau fla: donec tandem A-afta in ¿n punto quel, cheft e ito edificando nt g l’ gentis Icuitas & mendacia in apertum fucrc:
a n n i: Onde gl’ auuertim esti chefogliono darfi p ro du d a.
piffi/ggirefim ili in cduenienti fono due. I l primo
Venetorum ibidem Agen', fme Subdelcgatus;
non entrare in rifentimenti con col, r o, chef i vocum quodam die Gonzaga de bcllo , q u o d io '
C orfica tum gerebant G cnu atcs, lib erefe;m oglino ridurre in confidenza, f e non per caufe mol nem cum ipfo cótuliflct,abfurdam ex illius ver­
te importanti, llfecondo nei rifentire procurar
bis fabulam com m entus c ft, Gonzagam fcil de
fempre ch efi pub,diriuerfare U colpa dei rifentixdificanda G enux a r e cogitare. Q ijod , licet
m entofu’lm alprocederedi qualche miniftro, f i
querelarfiin modo chonefegua í emenda, m a to
vaniflimum & imprudens mendaciurr,,per tota
fom m a difiimulatione della mente dei principa­ Iti liam fidem in uenit; G en u * vero in credibi'es
le; Md perche la p ru d en z a, f i dtftrelfza £ nata
turbas excitauit, adeo vtciu cs,cum forte per id
co l ’ Eccell.V cftrafon certo che ne Sauoia.ne Ge - tempus Hifpaniarum tum Princeps, iam R cx,,
eo appuliflct,aperta diffi den tix figna prx fe fer­
noua,ne M antoua, ne Parma lafciaranno a a m arlacom e P a d re, f i di confidarf i tanto nella rent. H in c prudcntfor fadu s G onzaga, diccre
bo n td fu a , chehauerdfem pre m eltapartt nelle fo lcb at, Ageres ciufn odi hom inum efle genus,
cum circum fpede adm odum ,& quafi apidgrauideliberationi,cheandarannofacedo(ol quibus
,
tempo, liaaflum pta perfonaloruendum fit.
Rcftat vltimum rerum exttinfecarum caput,quod eft, ita fe vicinorum animis infihuarc,
tantam que confidentiam fibi concil arc.vt deliberationum & confiliorum , qu x in conuentibus ipforum tradantur,quodam m odo fis particeps. Q uan i vero interfiiPrincipis.ita a vicinis,
sanari, vtiid u c.am qu oqu cir. ipioponanc, omnibus pcifpicunin cft, nec vllis ad dcmonftran—
;
H 3
duiQi
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
r4
t e h t h cie In ju h ru , fiiie M ediolanenji D u u tu .
‘ empo,rofa,the fard gloriofaal nome di Vo/i.Ecr!l.d> molto benefi io d quello Stato, 0 d ig ra n
ftruittoal Ke.
U capo deli Annona, bdelí ahbondanza che
úogliamo Aire, tome quello che tocca alí intrinfeco,0 aW ejlri)feco dtllo Stato , rtthiede,Capi
folo d p a n e: Ma poi the in quefia miafcrittur a.
hb da fa r t a ltr o , cht andar mofirando a li
E ccelleja Vofira quei lui>ghi,doueúrib Don Ferra ntep erla /ctlera teJ za d tlfu o M a o n ty /a p p ia ,
th e quefio d e li abbondanza f u vno dique/li,che
apporto maggior m aahia aila fu a r ip u ta tio n tj:
fer chenon 9i eNatione piu inclinata dellaLom
barda ad infamar efenjariffitto , chila gouerna, quando nafcefiretttjza divetteuaglie. il­
chef d tuttauia,fe ben conofee,proua, 0 vedela
fierilitddtli anno,0 laraufae,perche quelli <bf.
ücialt.chehannc curade’ contrabddi,thefifanno delle úhtouagUe.fogltono tfftreper Í ordinario
tantiladroni,0piufraudano, quddofono maggiorilt care/lie, no úi fipub f t non difficilliffima'tntntt rimediare: ma¡}ero,(a úigilanza di Vofi.
E ccflint, l* dtligenza chtf i fardia fimili elettioni, 0 qud terrore the hanno fempre g i huommt di mala vita , doue ellagoutrna , trouard
conueniente rimedio d quefia
^ . útcchia infirmitd
,
diquellofiato.0dquefiomodofará,comefidice,paneinpiajza,giufiinainpalajzo.ficurrejj
zaper tutto, hauendofiú » Gouernatoxt, che fe
facile d’ audienja, nonfacile di credenja, defdtrofo dt fpeditione, effemplarenti cofiumiprop rii, 0 in quelli difua Cafatale, the vorrdgtutrnare, 0 »on efferegoueraato daaltri, tht
daUa ragione^.
dum cxcm plis eget. Q u ib usvcroim od isam oi
illc A fid ucia acquiri poflit,nem ini quoquepoliticaiu m rcrum paulo pcritiori ertobfcurum.
Verum ita fcgererc.vt Am or hic integer confer.
u c tu r, ncquc Fiducia illa, diffidenti* quadam
nube obd ucatur, fingularis cft prudenti* A de­
xteritatis.Q uum cnim dolorintcrdum A m o leflia c o ru m ,q u * fiunt,ita premi, A celarrno poffit,quin aliqua cius indicta fefc prodant; fit plerunque , vt multo tempore collcrfta gratia vno
cfFundaturmomento. Q u o d vt v ite tu r, duo
p * c c p t a notandaiunt. Primum cft : N e vlla Bdeiprt»,
offcnfionis vel fim u ltatisfigaa crga eos often ^^'*'*"'’'
dam us,quos fidere nobis volumus. Alterum fln
doloris fcnfu id femper operam dem us, vt culpa
in m iniftram aliquem conferri, A em cdari que­
at; mente tamen A tacito animi fcnfu , quod ad
rei ipfius fumm am,diflrm ulaca.
Illud dc a n n o n * A rerum v id u i infcruicntiii
cu r a ,q u * ad vtraiquc res tam iatrinfccas quam
extrinfecas p e rtin e t, fingulari capite á nobis erat explicandum : cum vero in mea hac fcripturan ih il aliud m ihi propofitum fitjquam ca V.E .
quafi intento d ig ito com raonftrarc, in quibus
Ferdinandus G o n z a g a , M a o n * fcclcrc A malitia fupplantatus, lapfus cft: illud tam en dicam,
nullam rcm m agisprobrofam eiufdem nom ini
A cxiftim atio n ifu iire,qu am hanc eande. N e q ; Anmeprs-
cnim vlla cft natio, vcl g c s ,q u * annona vcl paul.
lum in graucfccntc,facilius om nia adGubcrna- Lombeidot
toris trahat in fam iam . qu am Lo m bard o rum , cur diffiictiam tura,cum inopiam á fterilitatc proficifci Uor,
n o nigno rant. C aufa vero cft m iniftforum auaritia qui vtplurim um quanto annona cft grau i.
or, tanto m aiori cum licentia fra,udcs A im p o I L F I N E .
lluras m ultiplices co m m ittu n t: neque curatu
facile efth o cvu ln n s iam ioueteratum .Spero ta.
Jtien,qu * cft fingularis V.E.prudcntia.rara in tegritas, A in crcd ib ilis fapicntia,eiufdem diligc,tia A opera malis om nibus conuenicntcm adhibitam iri medicinam ,ac fo rc,vti (quod dici fo.
Jet) Panis fit m F oro ,Iu ftitiain C u r ia , fecuritas A p a x vbiquc,gubcrnantc fcilicct co, cuius ad
audiendum facilitas,ad credendum cu n d a tio ,in deliberando maturitas,cclcritasin cxeques*
,d,o, in m o r ib u s in tc g iita s , publicis rebus patiatfccuritatcm ; qui denique familiari)
fuam ipfe gube: n e t, ipfe vero an cm iu e fuorum fam iliarium A inin iftto ru m , fcd ab ipia tantum ratioiie
regatur.
FI NI S.
RELA-
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
R E L A T 1 O N .£
D E
DE
s V I z z E R I.
S T A T V
R V M
H E L V E T I O -
R E L A T I O .
E l V I T I I vetuftis tem poribus G allo.
l Suitiert antieamente fono fiati con­
rum nom ine cenfcbantur, quanquam
numerati con li Popoli Francefi tutti, ben
n oftra tempeftate Germani d cuntur. tftgo&tncre
horafono Alemani. Pofiedtuanogtdil
Ea natio quondam ,tcftcC xfarc,R egiopaefe trdtl Reno, 0 il monte lura, come
feriue Cefare, S¡uando vennero di oltra 1‘ Ocea ■ nem, q u x R lien o & m o n tclu ra c o n tin e tu r, inmdalregno diSued. (che cost ancora f i chiama íederat; c u m q u c tra icd o fcptcntrionali O cca­
no migraíTcc é R egno S u cci* ( q u o vocab u lo
vna inundatione di Popoli, li quali trauerfando tutta la Germania fifermareno nei contado adhuc populorum inundatio qu xdam , qui ia
territorio & dom ino Habípurgenfi,antiquo dof i Dominio dt Augffargh, patrimonio antico
della cafa d' Auflria ) ottenntro da quel Conte naus A u ftriacxp atrim on io , con ftitcru nt,voci­
tatur) obcinu icabillo C om ite facultatem in idipotet habitarfotto di luicoe lauoratori diCapagna,promettendogli¿bbidienza, 0fedelitd: píius ditionc fedes figendi, co p a d o , vt agricul­
turam exerceret, & obfcquia dom ino fidemquc
le-qualtpromtffzj non folo non offeruarono poi ,
ma glt leuarono in poto tempo con í armi gran p rx ftarci: q u * pollicita non m odo nonícru »parte dello Stato, f i confederat tft con molte Ter­ ucrunt, fcd, cxcuflb o bcd icn tix iu go paruo te­
re ¿icine, con grandifiimeguerre, teua ono poco poris fpatio m agnam illius im pcnj partem ar­
mino c h tj tutto il Dominto d gli Aufinaciin mis fibi vindicaucrunt, & cu® plcrifq; v icino- Deftñieah
quelleparti, allargando e(fidi continuogl‘ confi­ rum ciuitatibus id o foedcre, per ficuilTima bella Aufiriacit.
nifuoi con l’ armt: f ic o 'l coltiuare queli’ Alpi, om nem ferc ditionem Aufíriacis in iis partibus
fifonopoifatti molto potent i per le confederatio- adem erunt, fiaibus m ilitari virtute m irum in
ni JlrettiJfime fegnitefrd di loro con li Sedune- m odum amplificatis. Alpibus deinde illis ad cul­
fi, c h ij horafichtamano Valefi, f i conii Rhe- turam r c d a d is , m ulto maiorem potentiam ad­
ti, che fono Grifoni; alHquali hanno data la lin­ epti funt ob am icitias «¿foederationes, qu bus
gua loro Alem ana, anchor eheparlmotaí hora a rd e colligan tur cum Scdunenfil us po pu li*,
Italiano: mafcorretijfimamente. 6¡uefie trcj qUi m odo Vallcnfcs, cumque Rhctis, qui G rifo­
f u t í dt gente habit ano informa di Republitafo- nes nuncupantur: quibuspopulis Germ anicam
polatiffmaildorfo del mondo, che cosifipuw di­ linguam com m unicaucrum , etfi Italicam ple- .
ré,poi cht non¿ie alcun’ altro clima,o globo,d’ ru nqu e, fcd valde corrupte loquuntur. H x c
A lpi tant’ alto, b tanta largo come quefto dal tn a nationum genora fub forma Rcipub. m onqualzj nafcono quafi tuttilifiumi maggiori £
tium illorum tr a d u m , perinde ac totius orbis
Europa, come fono Rheno,Rodano, Adda,Tt fi­ terrarum eminens d o ifu m , num etofiifim a in ­
no, Ens,Adige, Danubio, f i mfiniti altri mineri. c o lu n t: dorfum , inquam , propterca quod nufquam terrarum vllum c lim a , aut glob us Alpi­
Sono dettt quelli popoli Sutzztri dell’ ani ico fuo
paefe.dt Sued ¡fiS o n o diuifi in tredtci Cantoni,
um adco cclfus, «¿ longe latcque cxtcnfus, qui
cioe Berna, Zunch,che fono li prtmi, Onderuald, hunc xquiparet,repetitur, vtpotc ex q uo m axi­
Vran,Luerna,Chi'ffauien,Glarona,Frthurgh, m a E uropx flumina prom anant , qualia funt
Apptniel, Suiz.Bafilta, Sangallo, Solatura,0
Rhenus Rhodanus,A dda,Ticinum ,E nfium ,A -F/w w m w w '
Z»rig, oltra liValefi, f i Grifoni, i quali tutti thefis,Danubius,«¿ m inora pleraque. H i populi maximoru '
infierne non potJanonfare, piu che cinquanta ab antiquis ipforum fcdibus Suizzcri denomi- fcatttrigmtsf'
iniefiatamcla fantt dagutria,JebtHtdogett,ne nantur, «¿ in tredcc m pagos, fiue,vt vernacule
pStejfero fare molto ptu. Delcuifuprafiritto nu­ dicim us,C atones diuiduntur, hoc cft,in Bcrncmtro ne/ariano glt Suezzeri iternod trentaein- fcm «¿T igurinuro, qui p rxcipu i habentur, O n qHP
dirual-
L
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
H
220
Relatio
<^'4e , f i l i Va'efi. ( fiGr'joniilrim íH enttj ,eptr
chefor.odiuififrdloroperlitReligicTieogavnodt
effi dallafua bm dt va con rjpttto in mandar
gran numero digentefuoridd paefedfoldo fora/iiers ef^itand'), ch- laparte contraria non glf
'fa:effe qualche /corno (fi danno. Ancorchef d
loro habbtanopxct, fiaccordi ftretttjfimi,d( mo­
do chefono potentijfimiper ladiffefalcr) , aliofftfa vagUtnopoco per la fudetta ragione,ne han­
no entrate publiche, the baflajfero per foftentare
dieci m il»fantitremcfi(0tinuf,(fi v.ucno quellegtnti, coneftremahbertd ,jicurez:(a, brauura
-(fi ruflicitdquani altra natione che ne fia. fem:preperb po.o amici della cafa d’ Auftriaptr le antiche guerre, eht hanno hauuto, conii Contidi
A uffurgh fuoi Predeceffori, f i per leing uricj,
(fibattaglte fuccejfe poi conia cafa di Borgogna,
finítimamente per le ingiuria deUojpuglio dei
Ducadt Sauoia. Suíí(f¿rij0nopopolt,checon.
fnano con la Sauoia, con lo Stato dt Milmo, con
■Confíantfa, (fi alcune altre Terre Imferiali, c l
Taefe dtl R t j de’ Romani, (fi cenia Borgo
gna. Habttanoper lamaggiorpar.ettd Mont i , f i alcunt al piano hanno natura belhcofa,
feroce, fonopoueri, fi'viu o dpih dtlo o dall' andare alfoUo piu che di neffun’ altra cofa, f i f i goutrnanotuttideommune.j. Hanno‘ma leg»
didodtci Cantoni , cioedodeci Terre principali
frd loro cioe Zurtch, Berna, Lucerna, S u iz ,V rania, Onderuald, Mcho,CUrona, Fraiburgh,
Solturno,Bafilea, fiSoffiifa. E trd quefii Cantoni pojfano mandar f im i dei paefe, lafciando
ancoleioro Tene benfom ite, fedeci in diecifettz>m ilafanti, (fi hanno per confederati li tre
■Cantoni delia lega Grifa, Cuora, Agricllina ,e
Tomia/ca, chefono alii confini di Bergamafca
deUa Statodi M iUno, (fidei Contado di TiroL
E t quefii treponno mandar fuori dei Paefeloro
intorno d dieci mila fa n ti: f i hanno a rcoli Va,lefani,con confinanoco’ 1 Lago maggiore.), con
Piemonte, f i con parte de Suizzeri (fipojfanofattdafeim ilafanti. Tirano anco confeco detti
trelmghiper .racommandati Labbat, Appatel,
f ila Terra di Sangallo,chefoJfano mandarfuori quattro milafanti. T utu quefii popolt offer
uano nel darlefanterte d chi richieie loro quefia confuetudmy. Ekggono prima per cadaunaCommunitdquellifanti,fiCapitani, chej
gli (ono richiefli, hauendofempre priricipalo^et,to dlafciare i proprij luoghi ferniti d’ huomini da
fattione. (fi le Communit adi refiano obligato di
pagare qutfittali ehefiianoin cafoche chtlipigUa,nonlifiatufaccia. Doppoquefia elettione
le Communita lafciano leuare ll loro Stendardi
da queUi che hanno effe eletti. Contra li qu ali
Btendardiniuno della Communita della quale
e quel-
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
dcrualdenfem , Vraiienfem ,Lucernenfem , d a - Canton»
roncnrerajFnburgenfcm , Ap penzelcniim , Sui.
tcnfem , B afilicnfem ,Sand i G a lli, Sollo.lui enfcm & Gurcn^em,pra:ter Vállenles & Grifones
. Q ir omncs fimul iu n d is virib us, non ampliusquam fexsg nta m illia hominum tradandis ar­
mis idonea fuppcditarcnt, quanquam in popu­
lum longe m ximum exctefcunt. Ex quo ho­
minum , qucm retulim us, numero Suizzeri cir­
citer tragi ta quinque m illiaiu pp etcren t, Vallenies v e ro , & Grifones reliquum educerent:
q u o n ’am verointer ipfos religionis caufa difli- Mtlttunn.
dia plurima v ig e n t, vnaquaeque gens ca u et, ne
físiplurim os in digenas ad externa ftipendia emittat, fcilicet verentes,neaduerfa pars inualefcat,
& nonnihil d etrim enti, inmriaeve aiteii machinetur. Etfi in terfe pacefruuntur , & mutuis
conditionibus fcelus egregie conftabilitum eft,
adeo vt ad fe defendendos validiflim i videantur:bello nihilom inus inferendo kiinus eos vaIere, exploratum eft ob caufam , quam attuli*
rous:praeterquam quodpubliciscarentprouentib ’ a c rc d lt bus, quibus decem m illia m ilitum
vix per tresm enfcs fuftentati queant : viuunt
am em ear gentes in credibili cum fecuritatc, arr o g a n tia , lib ertate , atque rufticitate: aducrfus
Auftriacos nunquam non r c fr a d a r ij, atq; contum accs,cum propter bellorum caufas, q u s fibi cum C om itibusH abfpurgenfibus corum maiorib us in terccfteru nt, tum etiam propter m utuas in iu rias, clades & p r * li a , quae intulerunt
atquc com m iferuataduerfusD uces Burgundi?,
& poftrcm o propter dim inutam Duci Sabaudiae dom inationem . H eluetij populi funt finitim i Sabaudiae, M ediolanenfi ditio ni ,
fta n ti* c iu ita ti, úonnullifque aliis im perialibus , item Regis Rom anorum prouinciis , &
Burgundiae. Intcr m ontes m aiori ex parte &;
plcrique in planicie h a b itan t, rpiritum prae fc
ferunt bellicofum , atque fe roce m , raupertate
premuntur, ftipendio m agis,quam alio fubfidio
viiftitant,in com m une g u b crn an tL r, prxcipuae
eorum ciuitatcs perpetuo fceJcrc coniuniftae,
fu n tT ig u ru m , Berua, L u cern a, Suitiorum , Vrio rum ,& Vndrarualdiorum pagi, T u g iu m .C la rona, fiuc G la rc a n a , Friburguin , Solodurum ,
Bafilea. & Scaphuiium. Ex his circiter quinoecim .optim orum pcd tum millia fine vllo pu blicatum virium detrim ento ad exteros m itti poffunt. Q u ib us R hetorum populi ad iu nd ii, C utienfis vid elice t, Agncllinus & T o m afcus, qui
B crgom atibus in M ediolanenfi d itio n e , & T iroieufi C om itatu i ad iaccn t, decem circitcrarm atorum m illia extra patram queunt mittere:
hifquc adnexi Vallcnfes, qu i ad Lemanum lacum , & ad fines P ed cm o n tij, n«c non H cluctiorum
D eS tatu B du eitom m .
-¿57
dqueBoSUndardo,pub andareeonl’ armiiama tiorum fiti fu n t, fc tm illia hom inum adextcrno, fotto firettiffim ifacramenti,0 fotto pena di n * militias vfum in prom ptu h a b e n t: practct
perdere la ú itta, 0 confifeatione di tutti i loro qu os,populi Labateaíés, Appatcllcnfes,cuin op /
inferne hmno únc Stendardo gmerale, il quale in vnaquaquc com m unitate tarnCm ccs, quam
nonpuo eferleuato, fenello ejercito, doue gli f t m ilites to t,q u o t requifiti fuerint, eliguntur; ita
Uua, mn firitrouanofanti, 0 Capitani eletti tam cn ,v t ncid o nei honrrinesédomefticis pr*da tutti le Comtmitd dtquefli fuprafcritti luog- fidiis detrahantur. H is com munitas pro ftipcnhhperche bifogna che tutte vnitamente , 0 c o n
diis,fi forte c aa b ip fo , cui m ilitan t, non perfolorovtile tonfentanoyilcheperoeaccadutorarif lu ta fucrint,fideiubet. L e d is b is , vc x ilia to lliifim eú olti, non ejfendo coftume didettta Com -^ tu r,fiuem o ucntur; contra quae nemini ciuium ,
munita di mandar tutte inferne U lorogenti ,fe vbicuhquc illi fuerint, arma ferre fas eft, fub cam n in caf) che bifognajfe difendere liproprij Sta- pitis ctiam p a n a , & om nium bonorum confiftt dictafcheduna dt e f e , / o quali Communita cationc. V exilla h x cm u lta funt & diaeria finfempreperla maggiorparte dei loroConfegliofan- gularum fcre ciu ita tu m , fiuepagorum , P r*ci"
7iofimiltdeliberatione,0echiamatoqueftoSte. p u a fu n cdu o decm vcl tredccim pagorum.
dardoilgeneralStendardo dellaLega
contra bent quoque Grifoncsfiue R heti, Valcfij Abbai i e f o , quando e leuato alcunfante foggetto alie tifccllcnlcs, & Sangallenfcsvnum vcxillu m geCommHnitdprincipali.pubdirtzzarianr.ifot- ncrale , quod tamen nunquam eftcrtur. nifictograutjftmepenefdiconfifcationedebtni,come ducatur talis c xe rctu s. in quem D u c c s A milidella vita; 0 in quefio Stendardo úifono dipin
tes ab vniucrfa com m unitate d ecreti, & m iili
tel' armiditutti ie Communita delle Leghe lo- fuerint : quod tamen perraro c o n tig it, cu m iro. Oltra quefio General Stendardo li tredeci pfius com m unitatis nunquam fueritconfuctuCantoni de Suijzeri, ne hanno trd loro, coni do.vt omnes fimul milites congregent nifi fid iarmid tut.i infiemeinepuo f f r leuato,fedal- tioncs fiaas ab hoftium impetu defendendi neietredeci Communitanoneconfentito chefi leui ceifitasingrucrit;dcliguaturaut:m ac dccernú
nelmodopredttto , 0 contradiefo nefunSuiz- tur milites com m uni confilio, vexillum quc hoc
zeropub andareneUalcattaglia fotto dettepene, generale con fxd eratio nis vexillum v o c atu r,
E ancora trd Sui:jzerivna Stendardo panico- contra quod nemo militum com munitari fub •
tiex//
Ure dtlli tre Cantoni dtlla Lega di C ofnij, Vro- ic d u s arma ferre poteft fub poena confifcatio- m m i r i i
nia . 0 Vnderuald cont armi loro, tlqudtj''e n isb on otu m , & amittendaevit*, in coq; omnia
datodaquffietréCommuntid,comegUaltfi,ne com prehcnforum locorum infignia d ep id acer
^
alcutto aiefefoggettoUpHo andar contra. Han- nuntur P rxtrr quod generale vexillum ij. H eim Grifoni aneor eft úno Stendardo delli tre tictiorum pagi peculiare gerunt vexillum , exCantoniloro, chenonfileua , fin o n e datoda p refllsfin gilo rum in fign ib us, nequc attollitur
tutte trele Communita defanti elettipirefcLj, aut eleiiatur in publicum ,nifi eodem m o d o , vti
comefie detto dell’ altre, ne^ alcuno della Ltga diiim us,publicusaccedatconfenfus,& aducrfirs
Grifaglipdo andar contra. Falefanifimilmen- ipfum n em iniH clueriorum militare fas e ft, fub
tene hannoúno jCofil’ Abbat,Appatel, 0 San- poenis quas rcccnfuimus, HabcDtpraetereatrcs
gallo. Feria qual eenfuetudine oferuata da pagi Süitiorum ,& vñdcrualdenfium com m une
quefiipopolil cofaperieolofa ad vn Principe ilpi- vcxillu m .q uod tres illaecomm unitatcs erigunt.
gUare d fuo fol4ofanti,ne Capitant di quef l age- ncquc fubditis contra illos atm afcrte licct.
H abent Rheti fimilirer vexillum fub iifdem co •
ntratione, fe non fono dallt loro Communitd ele tti,0 fe non hanno li Stendardi comehb det­ ditionibus. Valicnfes pati ratione fuum edu­
io. lUht fipub comprendere, per quello che fie cunt, itidcm que Ab batcn fcs, A ppatcllenfcs, &
úifto nel Sign. Ludouico Sforja, cheritornando Sangallcnfcs. Q uam obrem pcriculofum cft
egli alio Statofuo\ afoldbgran numero di Suiz - Principi cx H eluetiis conducere m ili'cm , nifi
zernon eletti per
, rCc
Communttd,ma di quelli che ab ipfa com m unitate, fabquceius vexillo clcfichiamanoTriex,cieeVenturieri,liqua’i
dum .Id magno
^ cum fuo in com m od o expertus CurHeluetü
.to/lT
C
#«<«1in
I.toprincipatum fuum ¿.udouicum
■.
^
»0 in ogni luogo conchi li paga: 0 i l Re di Fran- eftLudouicusSfortia,qui
cia in quel negotio medefimo haueua Suizzeridi tcucrfus magnum H eluctiorum numerum fti sfoitiam prt
tuttele Communitd delli tredeci Cantoni eletti pcndiis con du d oru m fubfignis habuit e xeo tHdineúided
' fecondolifudettiordini,0ceiloro Stendardo,on- rum n u m ero, qui quorum uis Principú m ilitia
deaccadetteche liSuiijztti ú tn m itridei Sign. fc q u u n tu r, nulla patrix aut com munitatis deLudoKk
crcto
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
R r k tiff J5i
iif'
LudoHtc» lo a ffa ffim in o , f i prifonU , perche
crcto fuffalti. G oatra vero -Gallorum R c im iff
$iovpoteH*KO andaré contrato Stendardo c h i j
lites ab ipfa ttedccim pagorum com m unitatcchaueuano gli eUtti, ftnonhaueffero volutoper- lid o s / e tu a tis ipforum inilitutrs , iub publico,
d trtla P atria, f i ii l o r o betti, 0 quiftom edefivexillo ducebat .• vndc iadu m c ft, vt voluntarii
m ofarian ejem pte, 0 i n ogm caJofim iU jutttii
H eluctij Ludouico infcruicntes , ipfum prodi­
fudettipopoli.
♦
derint , id eoqu iacontracom m un e R eipublic*
quifque fu x vexillum « m a fen e nollfent, nc pa­
I L F I N B.
triam «¿patrimonia fua am itterent: quod idem
in prxfcns «cdem gcntes vniu ?rf« dubio procul
efficerent.
R E L A T I O N E
D I C O-
SE • PE R T I N E N T I A L L A
GNl
T I O N E
D E L L O
S T A T O
G O-
P R E-
fentedel Regno diSuecia,.
ly y S ..
RELATIO RERV M PERTINENTIVMI
AD
COGNITIONEM STATVS
fentis Regni Sueci2,
1 5 7 8 ..
duendofiittüiprimaKtUtiontfcritto cío"
V M' alibi ca retulerim atque enarraae^'
cheapparteneua alia cognitione delle cofe •
rim , q u x ad relig ion em , fp ed ab an t, h o e '
. dei Regno di Suet i a ptr conto deUaRtliloco trad ab o ca , q u x ad rerum tcm*
gione,trat fari) in quejiafeeonda do thtappanit- poralium cognitionem pertinent,nequefpcciane allvitato delle cofe temporali, comprendettdo- lia quxdam illius A r d o i orbis nationum infti*
ui i coftumi 0 altre cofeparticolari di quelle Na - tuta.m orefquc prxtcrm ittam .
tioni Seítentrionali.
Su ccia,fiD u catu sF inland ix 6¿ G o tth ia,q u x pf„(fSuuitl
La Sueta tomprendehdofi in lei il Dasato di in Orientalem j «c O cciduam diuidicur, inclu­
JFialandio,fi la Q o th iajaqu alt ft diuide nelíOd atu r, á Scprcnwionc conterm ina oft O ceano,
fientaie, f i Occidentale, confina daüaparttdi a M eridie mari B áltico , ita d id o ab oppido
Settentrione ccl Mare Oceano, daquella di me­
quodam Latinis O rizodia nuncupato, quodin
zo iíicól Mare Báltico; detto cosi da¿na Terr* angufti s maris D a n ic i, vndc influit Oceanus,
nominata a li incontro dei 2inte detto Orizodta vifitunab Oriente M ofcouia habct, Sc Ruffiam,
da Laiiniyla qual TerrabaHofiretto dei Mare di ab occidente N o ru c g ia m ,«¿Dan am .duoregna
Dania,ptr il quale infiuife í Oceano,dall’ parte hac tempeftate Regis D anim archix ditioniffib»
£ OrienteconUMofcoHia,fieBnla R u jfia ,d *li ie d a .
Otcidentali cou la Niruegia,0ton la D ania.dut ¡
E x numero graduum , qu ibusSuecici regni
regnipojfedsftialprefente dal R edi Danemarch, p rou incixdU ierfx continentur fa cilecollig ip o
B a lla quantttd d ti gradi, fotto i quali fono t c f t , eam regionem vaftam clleiprout rcuera ladiuerfePrauintiedelregnodiSuetia puofacilmi- tiffim a cft.-nam Stocoim ia regia ciuitate, qu *
teracc/glitrfi, cheilpatfebvafio, 0 m verita fub q linquagefim o quincogradu fira cft, vfque
grandijfimofercib cht daStocolmio. tht e nel-Sf. in L a p o n io i itet longum am plius q a a m m ille lapcnii.
grado.fi doue il Kefd la ista refidenl* , inftno d m iliia n b u slta l cis,«¿á finibus Dan x vfqi ScoiLappi 9 dittilatinamenteLaponij, [onoptudi , colm iu m (q u x vrbs fcreinxncditullio rcgnLqu»
ad Ion;
mil*
H
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
C
De Statu Regni Suetia.
■ntiUmiglU ItaKanefe JRtonfini di D a m a infine d Síocolmio[U qual C ittd tquante aütlunghez:(afipub dire inmt:^ di quei regni) bifígnam almene quindtú gran giornate dcauaüo,fevt
f i vuele arriuar/, fifiíOfCííM qualche diligmz»
'sfata ne ponemmo piu di venti.
E t hb intefo da v n Sig.printipak, i l quale per
eonto defino cfficío,(h’ egli h d ,
i’ ííta /o w e
dille guerre paffate,hd c a u d 'a te per il longo, ffi
30
ad lo n g it u d in e m , ia c e t, in fu m u a tu r p lu s q u a m
q u in d e c im d ies iu ft i i t i n c t i s , n o f q u c a o n fin e
a liq u a in d u ftr ia m in u s q u a m v ig in t i in iu m c r c
a e q u iu im u s . ^
^
Q m o c tia m a p rim a rio q u o d a m v ir o ,q u i b c I ud q u a q u a u e r fu s p c r m c titu s e ft, in tc ¡U x i,lo n g e la t ip s
illu d e fle, q u a m íit Ita lia t o ta t o ia q ; fim u l F tan c i a ,a fe a ft im a r i,c o m p u ta tis L a p p o n iis & d u c a -
per il írauer/o di Su etia , che effo la ftim a u a pito tu F inlandia?.
grande di tu tta Italia, f i d i tu tta la Francia, ffi
S h u s p la n itie i e ft in cu lta?, id c o q ; m a io r pars Regnorum
anco alfaipiíegrande,computandouii L a p p i, ff i
fa ltib u s & a ltiflim is fylu is o b fit u s . & p in u u m ,J ? r « í,« c / ír *
H D ucato di Finlandia.
a b ie tu m ,q t¡c r c u u m :in q u ib u s fylu is c o m m u n i- cittu.
llfto e d ig r a n d ifitn e p ia n u re p etóla maggior t e r h a b it a t u r ,lc r i t u r q u c ,& p a f c u a b a b e n t u i:p e a recch d ia ltiffi
’ ■ &
- armentis laetillima , &
o .ilacu s am pli,
i.
parteBofcarecciodialtijfmialbtri.dtpinid’
abe^ cudibus
si,diquercie.perb comrr.unemente,^ detteSelUg
fth a b ita f feminafipafcolano gli anim ali,lagh¡
grandi,ffi molti tifono.ne i qualie grande ahbódanza di pefei {ani, fibuoni Ftumi parimente no
manc*no,fenonche qfltnenpertano Naui p er i
■ordinario,per effere'o d<»gli alberi ,(he vi cadano
■dentroodagrandifaffiimpediti, iconianenon
fonodri:^<iti nel/etio loro per aiutargUd decortere, fiancho perche molti m f deü’ anno reftane
agghiacciati.CifonoaneoraMonti,ffiVaüicome
tn Finlandia,la qual vocef com/qüa della Prak n t i a di F inm aichia in Suetia fg n ifica Terra
^n»,cofiin Dalacarlia^bicinaallaFininarehiaii
i jh f f a W dire Valle di huomini. Q u d tra tto.ch e
te«gono i Lappi int efi effere grandffim o f i affar
p iugrandt d itu tta la Suetia, pericom e la m a g g h r parte di ejfifbvagahonda, nen p u id irfi efftre
fotto certo Dominio a ’ a lcu nR e,febenequ (i, th e
non v a n n o ‘oagando appartengono aüa Corona
d i Suetia ptr buona parte.
In ife m o d i f i diuidono quei paefi,ciobprimain
trerrgni nom inati S uetia,G othia, f i Vandalia,
fie bene quefio nome di Vddali,fecondo t Neoterici
pertienea llato,(fi(ofia d tG errra nia ba gn ata d a
M areBaltico,doueiiÓ pre a laP om erania coirefia n t e diqueüeTerre Imperiali, f i n mritime, f i
píyíOWíUí/íiyac/yííjNcgnrpuríí* tl Re di Suetia
ireCerm em Ue fu t avme,ar.torche il Re dt D anemarch p o iii le m ed em cj Et di quefio foho in
qualche lite per le varie pretenfionidt tiafiundi
loro.
L 'altra diuifiioneim<¿ndeci?roHÍncie,kqual
tenter.gono^tndeci D u c a ti,fi Dodeei Contadi.
lDucatifonoVplandi«,GothiaOuideia'eihiamata Vffirogothia.GothiaOrietaledettaCjhogcthia,Smo‘aJia,Vefmania, Dalaharlia,ilgm
Ducatodi Finlandia, ne quale/ono i‘ Ahenfe,
queldiStatagundia,quel diCarelia,(fit ^Üin 0
diTaua/tica.I Cotadifono Helfimgia,Argerm&ma,Geflritia,Medelpadia BotinaOr:eta!e,ffiOt
iidetalt,Vlaniih,Vermtlandsa,Nuitia, Dolia fe
q u i lo
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
quorum plurimi pifcibus abundant optim is ac
falubcrrimís N equ c dcfunt flum ina; nifi quod
minime naues ac’jn ittaar,vtpotcq u ® atbo íib u s
in ca decidentibus im plican tur, vel ingentibus
faxit im pediun tur, velab artcin fuum alueum
vt com m odius decurrant , non diriguntur, vci
m aiorcsnni parteglacieconiiftunt. C onfpiciuntut etiam montes , & v a llc j, vt inFinlandia?
qua? vox p erind cvtilla p to u in c is Finmartltiae
in Suecia terram optim am fignificat : codcm quepadlo D a l'a c a rli* vox prope Finm archiam
denotat Vallem hominum . T radium illum tcrraium , qucm Lappones obtinent, lati/Iimum
eflc audiui, longeque maiorcm , quam tcta Succ ia rfed q u atcta id ag cn scertisca rctfed ib u s.fic
p e r p lu o vagatu r, alicui fubiedla rcgi dici non
poteirctfi,ij, quim inus vagatur Succico parent
Imperio.
Traiplicftcr diu'duntur regiones illa?; primum in tr a regna, Succiam , G o th iam , Vandaliam , ctfi hoc nomen Vandalorum (ccundum N coterico spcrtir et ad latus lUud Germaa i x , q u * m ati Báltico alluitur, quo Pom crania com prehcrd tur cum reliquis vtbibus illis Im periaiil us & m aritim is: & ob ha?c tria regna Suecia? Rcx tria diademata fertin ruisinfignibus, quamuis eadem Rcx quoque D nia ferat: q u a d c ie ob diuei ia eorum iu raai hu. intcr
fcdillident.
Altera diuifio fitinvnd ccim prouincias, quae
vndecim Dacatus ¿¿Com itatus duodecim cont i n c t : D r c tu » funt V p ’andia , G othia O ccidemalis nuncupata V cftto g o th ia , Gothia O rieytalisdidla O ftro g o th ia , Sm oladia, Vrfmania D a ’ah ailia,magnus Ducatus F inlandi*, in
quo continentur Abcnfis L ucatus,Satagi n d ix,
C:-relia?, ncc non Tauailiae
.Comitatus funt
Fielfingia, A n germ an ia, Geftritia , M cdclpad ia,Botina O ti- ntolis & Occidcntalis,Vlandia,
Vcrme andia, N u itia , D a 'ia , itidem Infula V landi*, euius tamen Com itatus ad Finlandiam
Kk
i
p cic U
,
D ania ffi
SuecU regte
curdifceri
des.
jy¡,¡ffip
Eelatiu
qjfttUo deU’JfoUd,' Fküdiá /pertinente perb aVa pertincr. In omnibus Ducatibus arque CotnitaL
linlandia.' Intuttiquejlt D i4 (a ti,fi CondatL tibus plerxque com periebantur arces , vcrum
faleuano eJferemoUe fortezx.e, maper diuerfi ac- diacriis bellorum ia d a tio n ib u s, atque diffidiis
ddenti di guerre per ¿aritfoffetti,&per odio con- & fu fp icio n ib u s, quibus Lutherana fe d a origi'
-.......
ceputo ion 1‘ occafione della Jetta Lutherana
con-- nem d ed itjfo lo xq u a tx, vcl der. l i d x perierunt;
tra i Vefcoui molte andaronp aterra, o rimafte in q u x vero in prxfens con'piciuntur adhuc valiahbandono fifonodefolate: quelU pero chthoggi- d*,velpairim conftruuncur,hx fu n t; Vcrfus O c­
dtfono\in ejfere,bf i vannofacendo,/ono le figuen- cidentalem Oceanum apud Elsburgenfcm ciui...............................
tatcm ad lacura Veneris confpicitur arx Elsfclsti,verfo l’ Oceano
Occidentale,in Elsburg Cittd, ^_
a.Terra¿icÍBoj(illago di Venere,ela forteffadi. burgenfisr quod vocab u lu m cxrationcfitusd eEhfelsborgo ,i l qual nome eprefo dal fito, pcrcib-. fu m itu r, quandoquidem m aritim um finum dequilla ¿ocefignificaGolfo di Mare,cheentranon n o ta t, cum haud procul indc in flu a tm arc: d u x
lungida quella tjonodm altre l’ ¿na chiamata vifuntura’ix,aIteraG oltburgcnfis nomine,quaGoltborg,camefidiceJfe Cajlello d’ oro,0 l’altra. fi aureum CaftcIIum akera Cronebergum .,
Cjonthrg.
Verfusm areB alticum fcxm iliiaribus procui’
Epoi^trfirjl Mare Báltico fei leghediftdnte ¿S ca n ia ,qu xP ro u in cia cftceg n i Danim archix,
da Scania, Prouincia dei Regno di Banemarch,il cernitur caftcllum & vrbs G a lm a rix ; In O ftro GaJlJlp con la Terra di Calmaria..
gprhia vero Cartellum Vaffcni prope monaftcEtnelí.OfiregothiailCafitüodiFaffeno,¿ i- . r iu m ,v b iS a n d x B r ig id x , ciufque filix S a n d x
tmoalMonafitrio ,da.ueripofail borpo di Santa. C ath arin x corpora requi. fcunt..
Erigida 0 della B'eaía Catarina Tuafigliuola.
Fuit quoquc olim in Eucropia arx,quam Rcx:
Era¿>iaForttC^imEuerop.ia, laqualepen- inftaurandam putat>*nom inc B o rlz o lo m ia ,in
fa il Redi rifare chiamata Borlzolomianeü'lfo. Infula VLandix, q u x arx¿M m eftate Regia hoia di Vlandia-, laqual Fortel^za fua Maefid ad- die xdificatur : h x c autcm Infala duodcuiginti
ejfof aedificare, f i quefia Ifola hddieciottobuo- fatis am plashabct Parochias,& feptuaginta milne ParrochiC:, tirain lungo perii Mare B'altico da libus paiTuum longitud nem fuam abfoluit MaJettantamiglia Italiane, f i e ajfegnata per lado- ri B á ltic o , eftquc R eginx.prxfcntis dotalibus
tf alia prefente FL-gina.. Sono poiUftguemiForr bonis adfcripta. Suntinfuper arces Stccburgi-te lfe Stecborgo, Nfcopia , Ficerbirz Gnpielmia una-, N ic o p ia , Vicerbinum , G nb fclm ia caftclCajtelloin Vp[ali*. puella di Stotolmio.,doue0T‘ lu m in Vbfalia,. Arx Srocolm ii, in qua propriam
dinariamenterifiedeilRe,0 Frbu, doue il j^e. ha bct fedem R cx,& V rbu n a j vbi H enricusRcx, otetolmimi
JJenriiofratellp.ehefu deiprefente ReJuprigione^ qu i prxfentis Regis frater extitit; carccrc detenf i mori idnno paffato, 0 detto.Frbu, bvndeci. tu s ,& v ita fu n d u s cft anno p rxterito: d iftatau Ughe Ungida Stocolmio , fopra quel di Fpfalia, tem Vibina.vndecim m illiaribus procul ab vtbe
^ efie.F ortezze f i numermoneÍRegno dt Sucr S to co lm iiin ag ro V bialix, E th x fu n ta r c c s ,q u ? ;
tia, ,
“
inregno.Succixnum eranturo.
^ e li e poi di Finlandia fono in Ahfib Cittd:-.
Q u x vero in F ih lan d iac c n k n tu r, funt altcrai
¿n’ alt a pik.oUredettaElfingofors:v»’ altrain; in ciuitate A b b o , altera paulo vltcrius dicitur
Tauafiiadettalaffdufthaam, theb quantof i di- E lfin g p fo rs: altera in T au aftia nom inatur G itejfe Ca/adi:Tauafiia nominata anco HuUt, cioe. affaufthaus-, quod perinde e ft, ac fi dicatur D o ilCj-fi.l nuouo: in Viburgo Citta finitima, b.¿i-- mus T a u a ftix , q u x nom inatur H L le t, hoc eft,,
tinaal¡a.Mofiauia ¿na,
C aftru m ao u um ; altera demum arx apud V ú
Poftedeoihe quefii tutti paefi) 0 Fdrtezzi ili burgum fita c ft.,, finitim a feu vicina -M ofeo?
Re di Sutcia in Liuoma vna buona Citta detta. uix¿.
Riualia', doue e¿na importante Fortezza, (altre:
P rxter has regiones & arces polfidct Su ecix
¿ohepertinenteadvno Commendatore, bgran R cx m Liuonia. egregiam ciuitatcm Riualiam ,,
M afiro deli. Ordine Liuonico, f i come altridi-^ q u x arce m a gn im om cnti com m unita eft ( olim
tono a! Regr.odi Poltniama da poi £ tempi dd. ad C om m cn d ito rem qucndam fiiie fupremum.
Re Het.ricoprefa:) 0 oltredcio/Htimamentele; magiftVatum ordinis L iu o n ici, v c l, vt quidam
gentt di fua Maefid hannoJallemani dei Mofeo-- p u ta n t, adrcgnum P o lo n ix pertincbat,fed tcmuito ripigiiatovn’ altra FortezzadettaEmue-. p o rib u sH en rici R cgiscapta e ft) & p r x tc r hanc
f f e l , per 'a cui fortificatione, . f i per alcune altre haud pridem ciufdem Regis exercitus ¿ M o fc h o .
cofee ano altempo ddla mia partita, ¿enutialia aliam arccm vindicaucrunt d id am E m ucfpcl,
Corte dei Re alcun Capitani.quaUancodouano: pro cuius m u n itio n e , aliafque ob caufas difceú
muifo di quel che potrebbe farfi, 0 di quantoil fionis m cx tempore Duces quidam ad aulam reüiftíafiiChoflandtapercognome Xothtr offert- g ia m venerant,q u iplu rim aad haocrcm m onitai.
afiEcj.
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
"De Statu T egni SuecU:
m , 0 q u :liú q u il(h ep rim a ftchiamauagnn
Matjirofo Commendatoredtu’ Ordins Lirnik».
md la/iata la Re%M»« Catoliia, hdlafciato
parimenteqmltitolo.
Laterzadmiftone é fr'diVefcouadi, i quali
ant feamente erano fette, numeratoci í Arduefiouadodi Vpfalia, fheéil Primate, & tlMetrca
polttano di tutti quei Regni ; d tempi dt Coflauo
padrediquefoRefuaggiontoilFefituadodiVi-^
hurgoin Finlanda, pero tome f d fatto fenza
auttoritd diUaSede A pef olica, cofi none ne puo
dirliveramenteúefcouado.IfetteFe/couadidunquefonoifeguenti. ^ e l d i Fpfaha detta Vpfalenfis : quel di Lincopia ditto Lincopenfis: quel di
Vet-roz detto Arofdtnfis; il ehiamato Scarenfs
[cheequafi tutto nel Dmato, (fi patrimonio dd
Duca Cario ,eccetto fededFarrochie pertinenti
a lR e d i Suecia:) l'Imperiale, ehiamato Stregnienpsril FtUtminenfs: quelde Abo detto AboeninFtnlandia..
Erano in quefie Diocefi, quando i Lutherani
i6 r
aíFc¡ebant,ope*r.qacDucis Cm land.fe cogno- cttrUndU.
m ine K o ier pol.iceban tur; hic auteno D u x illc
cft,qui antea magnus M agifter,vcl Contimenda_
to rord inis L iuonici v o c a b a tu r,fc d C a th o lic *
religionis rituum defeitor, hunc pariter t tulam
depoluit.
T ertia regni d uifio cft cxE p ifcopatibu s, qui Epi/copatuantiquitus feptem craDtjfiArchiepifeopatus Vb- u m num t'
laliae, q u iin om nibus illisrcgnis F rim a s e ft,& ruem etrop olita, annumeretur. vEtatc Goftaui patjishu iu s R cgisad d itu s fu it ViburgiinE inlanEpifcopatus , verum quia inconfulta Sede
A p oftolica ercdus fm t, nominis huius honore„jrtu e ra non promeretur. Septem ig itu rE piffiopatus hi f. n t, Vpfalcniis, Lint open iis, Alofcicnfis Scarcnfis, (qui fere totus m Ducatu & .
patrim onio Ducis C aroli com prehenditur, cxceptis fcxdecim Parochiis,adRcgem Succorum
pertinentibus)lmpcrialis,qui ctiam dicitur Stregnicniis,Vcllim ncnfis,& vltim o loco Abbocnfis
^ pinlandia.
,
.„ iU D i.c ,fib u ,c „ n .t u .h c ,a „ ic .„ g „ a i„ . fcpt“ agmt» c n n t m o n alttru vcl C * -
« o b ,a R e i , g ,o f o i u m & V i r g i n u m : D o n c a u t c m
, j J .I , H U p i ,d i s j M S r i ¡ i d » , ó - d , a . i f a , .
C K , r i « ,f u . ñ g l i u ,U f , n ,d i e m m M , m ,h . j
fo tto úna Feneranda vecchta B a d ifia , la quale
hddkt CatcUci facerdoti Suedeft,» quali fono
fia ti fempre cofiantimüa fama ReUgwne nofira,,
0 tuttauia va crejccndo il numero di dette Mo­
nache ,fotto la protectione dt quei R e, 0 Regina,,
effendo quattro o cinque annt innanzt,Jolojette,
0 om..
Nella áN
Diocefi
Vpfalia
évurjp di y
r u r/olo
r v170
i rParrochie,
j i V y
la quale fifiendein fino d i L a p p i.0 comprende
- Finmarchia,
■ •• ch’
• 'é il Lutherano
- quale
la
paefe,
mn ccnofce Chrifio Sign.nofro, 0 in quefiofono
otto Parrochte affai grandi, coi numero interno a
quarantadue mila perfont, per quanto intefi da.
vncfiiolare della Parrochia di Pitafúicina d Lu­
la vltimaParrochia dtl Sittentrione, d Jante-,
mile miglia Italianeda Stocolmia.
LaDiecefie Lincepiahaai6, Parrochie:
La Vextenfe iio * .
La Searenfe é vguale d quella di Linttpia..
Da Stregmenfie hd 10 0 . Parrochie.
jitr
ejiuuauo a uteoo
na ^eoo.
a.
ll Fefeouadod’
Abbohd
300 . tarréente,m
Parrochie,md
q^efletngranpartemoltofrequenti, 0 p iem d i
Z d , , , h . i j M m d . . . L m m ,.m e L .,h i ,
dimiU
»».<
di „ iU
fam iglie,0alirouediSoo.disoo.0m eno,m a
molto rare minori di 10 0 . Sjuefe/ono dijerfe
frdle S e lu e ,0 altri luoght piu aperti, doue la
commodttd dtW edificare le cafe, 0 hauereab^ n d a n z » d iltg u t,0 fiare difefddventoSet-ten—
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
e .llo m raq dific.o ..m rapc.tun c,n «I‘Z ” .?
quam .Vafteni M onaltcrium , vbi S. B iig id * e- rumingens
iu fquc fili* Beatae C.itharin* icliquiae leruan- numerus at-tu r, & duodcuiginti moniales fub Vcnerabihs que arripliAbbatiiTae imperio viuunt,cui duo C ath olici Sa- tudo.
ccrdotcs S u ccim iniftfant, qui fandam religio* '
nem noftram conftantcr rcrinuerunt, ipfarumqu cm onialiu m numerus fub Regis & Reginae,
patrocinio quotid c augetur, cum quatuor vcl
* .
i i
^
v ^
rr
duntaxat eifent.
virg in c s,a u tad lu m m u m o d o . InD ioeceliVb-fali*num erantur centum fep:u agim a& v iflip aroch ia: extenditur autem ad Lap^ oncs vfque,,
& Finm archiam com prehendit, quat regio L u thcranifm oaddidaC hriftum D .N . a b ic c itiib i
vero o d o funt fatis am pl* Parochiae, circitet
quadraginta duo m illia hom inum com prchcndcntes,qucroadmodum percepiaquodam fccula ii homini P aroch i* P itcnfis, quae vicm a cft
Lulae, v ltim * in Septentrione P a r o c h i* , q u * .
m illc millibus pafluum 5 toco im io abeft.
Liiccccfis L m ^ p i* diiccnta» & viginti fcx,
Parochias;. Vexcenfis ducentas & d e «m 'S ca rc» f.,L ,D co p .en f-m ,m ■
S - 'S " " » '''
P” "cl»as.
Epifcopatus Abbo-nfis quingentas: q ii*m a*
io ii cx parte adeo firq u e n io fu n t, vi ii; fin lan dia pleraque P aroch i* ii.iltc ru ftic o s,v t aiun r,,
ho ceft m illefam iha' con in e a n t,a li* vero o d ingentas,aut quingentas,vel paulo in freqpcn.Kh 3
tio —
:2 6 2
'M á tfó
’LntrienaU ImtHHtpki v oh n thrh hiU énio nslUU> 0Cafe,It m andred i g í an im ahyfigU artef f i perfarfi tutte U cofe necefidrie a\ ‘v itte , f i v e fiito . Hche"e cagione, th tin quti R'gni nonfi tro­
uano Cictadi qm llagran dezza, efreque»T(a, U
quale ne gh altri Regnif i troua.
Pero il numero delle Paroekie l qud (if to hb
d itto, non cemputandoui queUc dt diuerfe Citta,
b Terre it quate pure pub alcindert anotabil nu­
mero, ne di quefio hb potuto haUere affai fondata
. cognitione.
D i modo, cheper^maquafi piu probabile congiettura,cdculandefifeconda ilnumercdelledeite Parouhie í hna eon i’ altra, a ragione di ducmtofamiglie per tiafcuna , f i ciafcuna famiglia a.
. ragio ne di ditet perfone .per efftr Ufamilie ajfaiJt 'tonde, fiffeffapiit numerofe ildopph, ie Paroohie
foh ¡a'npefireconttraano trimiUionidi huomi­
ni, nort comprendmdoui i Lappi,i qualt no» effen­
do ancorafi non moltobenpJthi Chrifiiani, no»
hamo alcuna, che poffa dirfi Parochia , ne di
loro mi b potuto cofiare, qual poffi tjfir il numeHor i» tutti quti Regni, Jono trt diuerfi idiotni.b Ungue,le qualif i ‘vfans, iaSuedefe, la quale
f i ‘b/a in tuttele fue Prc/ttincie, (fi neUa Gothia,
Noruegia, Dama, f i alia lingua Sueiefe fiauui,tma ia Saffona in molte voci, csmefa in alcuna
pronuntiatione eangiata la Fiammenga, ffi In­
glefe, Dapoi e la lingua Finlandia,eiob Finnonen♦ j t , U qualef i vfa nonfolo nel gran Ducato di Ftn.landia[eteetts.che in 'ina Prouincia,doue ta Suedefe ordinariamente ficonferua, f i f i 'bfa detta
Finlandia quafi nuoua terra).ma anco in buona
parte di Riualia Citta di Liuoni»,in quel contor­
no, come quel che pur none difiint o dalla Finlan­
dia fper hauer molte 9oc0l i , non perche fita cosi
d-fficile,quant<ie la lingua della SupiriorGerma»ia,fi^a prenderf i ffi aproferirfi, ffi cofi io hb co­
mof iuto Franfft, f i liatiani, che non malela ra.gu>nano,cemtt Suedefidi euano.
I j ari4 comrnunemente e d' ‘vna fortepurgata,
non confequeaurn ente falubre il fungo,di tutta
la Suecia,: ne in Suecie e tanto affra, b moUerabileC aria,ne igrandijfimtfttddi, come potrebbe
parere a chi nonlfhapreuato,, ne fi<vfaKo/iufe,
,m acamiffit,iqudipeffeno, poiehe finó le legna
reniute in carboni .ardenti, i hiuderjficen <vna la­
ma diferro la qude per vna ffjffra pub ffegmerfi
,a dentro, (fi cauari qu*ndofi \-oglia fuori neli*
.cappa de i camini, eccetto in alcuni luoghi, nei
quali fons lagune, b aeque, cheper negligenza, b
per altrofiagnano, ef i fente graml^z» d a r ía , ne
\quellt ntbbii,« hutnidtta ,kqu»'.tJiemperanoil
\y*po.
freti ordinariammtefivim affai, f i majfime
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
tiorcsi rariifime auttm iauisnmatiir,quae cen l
iu m tu fticos n«a admittantH * autcm intcr fyluas difperguntur pctgu t
aliaio ca aperta, qm bu^ad «dificandas domoe
m a teri* & lignorum abundantia non defit pr*fcrtim , vbi a vehementia B oicalis flatus piotegantur, in iifdem domibus anim alium armenta
detinentes & opificia q u * q u c exercentes vidlui,,
atquc amidlui neccíTaria. Q 2 **^obrcm in iis re­
gnis ciuitates cius m agnitudinis itq u e frcquent l * , cuiufmodi in aliis videte c ft, minime vifi n.
tur.
Intcr Parochias v e r o , quas dixi,'non computantar.qu® in diucrfis oppidis,atqucvrbibus vi­
dentur; quai-um numerus .permulius cft cuius
rcicXadlatnadipifci notitiam m ihi nequaquam,
licuit. Ex quibus probabilem quandam conic¿iuram Tumentes,& Parochiarum numerum inuiccm ita com putantes, vt fin gul* P aroch i* du­
centas fam ilias,fin gul* vero fa m ili* decem h o ­
mines c o m p le d a a tu ri quia fa m ili* admodum
fs c u n d * funt ac p e rfip c duplo numerotofiores) fo lz campeftres P aro ch i* tres m illioncs ho .
m inum num crabunt,non com prchenfis Lapponibu s, qui cum adhuc perpauci C htiftiani fint,
nullam habere Parochiam videntur : illotum
v ero quisnum erus cenfeatur,m ihi conflate noa
potuit.
Igitu r ia omnibus iis regnis tria diucrfa cele­
brantur Idiom ata S u eca, q u * in om nibus pro*
u in c iisin v fu h a b en tu r, nempe in G o th ia , ia
N o ru e g ia , D ania; cui Su ce* lin g u * Saxonica
plcrifq; in vocibus aflim ilatu r, quem adm odum
Bclgic a & A n glica m o d ie * pronunciationis fle­
xu difcrim inantur. Secundo loco accedit lingua
P h in n o n cn fis, q u * non folum in magno Duca­
tu Finlandi* in vfu c ft, (excepta vna prouincia
vbi Sacca lingua plurimum confetuatur) fedet,iam in m aiore parte R iuali*,ciu itatis Liuo nic*,
& circa illius regionem , vtpo .-cq u saF in lan dica
lingu a plcrifque in vocalibus m inim um diffe. t,
ncquc adco difficilis videtur, v te ft Idioma iiipcrio iis G erm ani*. Itaq u cm in im on eg otioa d d ifcitur & pro nu ntiatu r: proinde Gallos & Italos
c o g n o u i, qui ca vocab u la faris apte explica­
bant,quem admodum ipfirtiec Succi atteftaban,tur.
Aeris icm pcitcs com m uniter purgatiifima
cft, ac proinde falubris per totam Sn eci* l o ^ i tad nem. N c q u c vero tanta tft ipfius alpctitas
& iacleir e n tia , ncque frigora adco in tc n 'a , vii
iionn em o inexpertus fortaffe purauerit; nicqiic
Cn im hypocaufta, fed cam ni i-a vfu habentur.
qui poftea quam ligna in carbones r c d a fff funt,
lamina qu ad im fe iti claudi queunt , quod
per riinam quandam extrah itu r, &abico-iditur
Uiomste
gentim.
Temfinti
aerie
De Statu Regni Suecia.
M íiM onti, f i alíñ luoghi ptit effo/li all*T¡ af»ontm a,fi nonfipigltano merauigU» , chepavtcchi huomini arriuino a lí eiddi unto trentafo
dt cento quarant» a m i,laquale etd farebbe an­
to piu commune, fe ilfilo dtlla ¿ita nonfuffe ptr
lo piu rotte,dal troppo mangiare, f i hete, cosi in
tutta la Sutcia.»tlí»Gothia,0 in Finlandia, f i
anco ntlla Corte del Re dptnafi trouano due Me­
dici,)) dut ffecial'.
Vengo hora al gouerno di detti rtffii,del quale
poffonofarfi quattro membra,il primo e di quel lo deüa Corte,0 refidtni/a Reale dtl R t, co qutl
delle Prouinde,fecondodelladiffofitione,figoutrno delle cofe Militari: terzodellertnditedtl
R t ,í ¿Itmo de' cojlumi f i ritidiquei Regni.
In Generaleparlando, tutti quei Regnifigo.
uernano fotto¿nRe,ilquale ejfendoftatopenunaníi Elettiuo,a’ tempi di Gcfiauopadridelpre.
y%. fk fatto. J.hereditario.
J;.í
«
ftnte. Re
Sitto il Re fono dodeci Nobili CenfigUtri, i
qualifin hora n o f iglioso ejfere in numero maggiore,fi quefii altempo,ch'iopartiidi Smeimio
erano ifottefcritti.
Tietre ConU in Vnfigburgin, Earone in Ridhoholm, Archidaptferodelregno di Suecia, 0
quejlo Signcre « Cugino del Ke, perfona di eta,
prudente f i moderata.
Nicoío dt ChilUefiemO Barone in Lundhelm,
f i Faglieretegran Cantelliere dtl regno.
ErricoSparrt Signort in Sundy Fkecaacelis t í
/ínfii», i Centre dtl Signere Conte Pietro, f i ed ig ra n No•hiltoi
íPabriddi Chrijlierno Barcnein Morby.
Giorgie Giro Barone in Borcheuk, f i Olmo.
Erritodi Cojlauo Barene in Cronenberg,0
Fnjlein.
HonctSíh'íldoBitlhBarone InLehoo, chiamato MagifirtAult del Re di Suecia.
"
Nicola FlamigiBarone ia Vrich primo admi'
rante delregno.
Errico di Gilienfireruo Caua'kr dorato i»
Bynaz..
Nicolv di A ea m Caualier doratr in Erlla.
Kanueepje Caualier dorato in Sothonete.
G s flio Bancer Caualier derato in Binsholm
Mare/cial della Corte dd Re.
Oltrei Confitglkri fono diuerft altrtVjficiali
Reglipercioche quel regni,nonfolo comefit detto
Joño diuifiin Proumcie,T>ucati,fiGoniadi.m'a
anco ogni Prcuinria e diuifa in Te> ritos it,i quali
comprendendoalcune Parrochte,chipi'u.thtmeno:fi ciafcuna di effe iljuo Lancemano, b Con­
foto,ogni Ttr iteriopoi hdil/uo Ficecomitt, bfi
¿ogltamo coft dire Vifiontt,ilqualee ccmeCtttfduentefi Podefta.
A 'V i -
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
« S? *
in circuita cam iní: qulbiirdam veró in lo c is j- •
b ilac u n * fu n t, v c la q u x fib incuriam a l i a n t e
caufa'flagnantcs, aer aliquando grauior e ft. e a ■
n e b u lis, ac humiditatc humana capita Ixduntur.
^
Idcirco diuturnam in co l* vitám v iu ® , prat»fertim in m ontibus locifque B o r c a lib ^ , ncqj
quicquam mirantur plerofque fuorum ad cen­
tum trig nta vel quadraginta annorum atatcra
pe.uCDirc 5 q u x xtasad h u cfo retip fiscó m m u niorjnifi v itx filu m nim io potu stque c ib o fx pcnum cro interciderent non minus in Suecia,
quam in G o th ia,& in Finlandiarproinde in a u ­
la regis dúo vix M edici aut Pharm acopolx v i ­
dentur.
A d regnoru m ,qu x diximus, g o b c m m o n em
iam
_________
deueni.0 ; huius
, autcm gubernationis
^
q u ituor partes h abentu r; prima cft A u lx & rcg alis
/3J ___ 1 ^ n-,:
!». cum fingulis fubditis
••>«<> D
refidentia
Principis
Prouinciis: altera eft rcium militarium difpofitio
atque traílatio : tcrtia Regir rum ved igalium ;
poftrcma^morum rituum que qui in ijs rcgnis
obfetuantur.
Si gencratim rcgnaconfidercD tur, fub vBb Polkiattgni.
rcgcca gubernari afferendum eft, q u ia n te ad is
temporibus eligebatur; xtate vero G oftaui pa­
tris prxfentis regis hxrcditarius fa d u s eft.
R egi duodecim N o biles alm iniftrant C on - Conflliarü *
íiliatij, quorum numerus ad hx c vfque tempo- regif,
ra non fu it ad au d u s; cum vero Stocolm io ex­
cederem in ciufm odi dignitate infrafcripti accenfcbantur.
Petrus Com es Vyíibiirgen fis,B aro inR id bo -'holm Atchidapifer regni Succix , qui vir R egi '■
Patruchs eñ ho ttio 'p rou cdx x t a tis , pi udcntia
ae moderatione confpicuus. N ico lau s G h illicftcm usBaro in Lündholm . Fagleretus M agnus
R egn i Cancellarius,H enricus Sparrc D om m us
jn Sundij Vicecancellarius reg n i; hic fuit aliqu an doin Ita lia ,& g en er cft C om itis P ctriivit
raagn x no bilitatis.Gabr el C hrifticm i B a to in >’
M orbij.
Georgius G c r o B a r o B c r c h e u k & O lm o .
H enricus G oftaui Baro in Croncnbergb &
Vrenñein
H o n c c S e h ild o B ie lh B a ro in L e g h o vocatus '
M agifterau lx regis Suecix.
N icolau s Flannig Baro in Vrich ptim us Admiralius regni,
Henricus dc G íllcnñycrno E ques aüratus in >
H ynav.
N icolaus Acá tri E q u csau 'a tu sin Erica.
Ranueopfe Eques auratus in Sothonoic.
* Goña- esBanccrEqucs auratusin D insh olm
M srfchali.u a u lx R c g ix .
P rxtcrC onfiiiaríos diuetfiadfunt regij indhá-'
ssíéff
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
T
Reiaüo
A ’ Vifcotttié fuperiore,b Vrifett»úne,il quale
f i chiam» ia Latino Legifer
[vfficioprefo ilR i) i
quali ¡ono comeSmeftiaUt di Francia, 0 quejli
da SueeL^t chiamano Lamen , íoí»í fitpremi
g iu jiita m d d l'ifconti s’ appella d Prefetti, a’
L e g fr i lia quefi e.al Configlh Reale, da quefio
aW tfifoR e: afermafua Maejld ch' erano ún■deci Prefetti, b Legiferi in quei Rtgnt, all' quali
^
^____
tranofuggettipm
di Crecento Vificontati.Et
i Legfieri vifitAnoúnaparte di loro Territorij ciaficun' am o,inpm chefiniti di vfitare ritornana
da capo a fa r e il medefimo, ilche comegiouaper
poter conofcerepiii chiaramenteloflato dellecof t , 0 dquefieporgerep'uprefenterimedio, cofi
■apporta folleuamento d Popoli: conciofia cofa,
the d i qutflt Terntotij,0Parrochie,le quali ha»0 úifitato.rifcuotono il Tributo fenzagrauarnt
X a ltr tj.
Erano poianticamente difirihuti talmente i
'Territorij , che a ciafcuno centinaro di Ruflici,
cioé di quelle famiglie , lequali habitano fuoti dille C itta , tra afegnatoúno , comeCenturione.bmincrgiudíce.ilqualedterti tempideW
anno,feheneftdloronortfdfiemprerefidenja,úd
pero ad amminifirar loro da giufiitia: Et coa
tutto cib il Re fecodo il úalote, b meriti d‘ alcuno,
xoncedt tai’ hora d tali minor Giudici dugento
famiglie->.
r a ít i quefii cari.hi f i danno d pgfene, parte
Nohili, parteperil valore loremeriteuoli di tali
■úfficij.
l l Lamtmanofo Cofolo di ciafcuna Parrochia,
crdtnariamenteédfglifieffiRufiicifilquale nrli’
oceorreazehdricorfoalVifconte, 0frd g liú ffieq.che'hdil Lancemano , í vnoétrouarfi, qual
horaficonuocanodalRealcune Prouincte,ld,dó.
uefua Maeftd f d la fita refidenjfi per údire cib,
che occorre difare filche quafi ogn’ anno vnaúolta fuioU auuenirzj.
HdantoilLdcemano cura difarproutdere,
ear iúiandantifiiano indrizx-atidgli Alberghi,
0 lorofatta prouifione di Caualli, 0 d isletea l
tempo delghia'tio,b neue, 0 quefii fonopiccioU
tarrifenzaruote,Kelattfadelpag»meníod’ ogni cauallo épiít di ún mezz-ogrofo della monetadiRoma , per ciaficunmigliodt Suecia la cui
longhejfzafuol quafifempre tfere di ctnque,b fti
buonemiglia Italianzi.
Si pagano con poca preuifione i detti Vifconti, riteuendoda gliEfattori Regii, iqual
ptr ogni Prouincia fono dtfpoft, úaúeñim ento
i ’ anno , oltrequaranta, bcinquantatalleriper
tiafcuno, hannopero efentiont, doni, 0 fim ili
tofiej.
.
La Smolandia fola , che confina col Regno di
3>ania, per efierPrcuimaafatampia ,h d d A
ti»-
ftri: nam illa rc g n a , v ti d ixim u s, non modo ía
p ro u in c iis ,D u catu s,& C o m ita tu sdiuidnntur,
fed etiam quaelibet Prouincia partitur in territo ria ,q u s Parochias plus minufue com prehen­
dunt: hn gu i* veroParochiaefuoregunturLanceniano fiuc C o n fu le : territoria deindc fuu habent V icccom item ,q ui alter ferc Praetor cft,qui
iu sd icit.
Vicccom icibus fuperior fiue praefedus eft,
qui latine Legifer d icitur,munus ad R egia Maicftatcm proxime accedes: eft autem fimillimus
Sinifcallis Fianciae dicunturque a Succis Lam cm ,tanquam fuprcm iluftitiarij: a V icecom itibus fit appellatio ad P is fc d o s & Legiferos;
a b h isa d C onfiliu m R egalc : ab hoc adipfum
Regem prouocatur. Affirmat porro R íg ia M aicftas in illis regnis vndccim P r a fe d o s aut Lcgiferosh abcri,qu ib us plus quam tceccnti Vícecom itatus fubijciuntur. Legiferi autem partem
fui territorij , quotannis circu m eunt, vifitant«,
qu edonec vndcquaque vifitatis , circu 'o quo- S'**'
daña abfoluto . ad priorem partem denuo vifitandam reucrtantur : q u * rc s quem adm odum
ad ftatu m R cíp ub lic?figillatim d ignofccndum ,
& ad remedia opportuna m orbis p u b lc is adhibenda mirifice prodcft.ita populos fubicuat, re.
crcatquc: quandoquidem cx territo rij s AP arochijs,quas vifitaucrunt, tributúaltcrnatim exigunt,neque vniucrfa fimul aggrauantur.
T errito ria vero antiquitus h u n cin m odum lufiititaidiftributa c ran t, vt fingulis ccntum R ufticis.h. mimpuiie.fam ilij s,q u s extra ciuitates habitant,vnus affignarctur quafi cen turio,fiuc m inor Iudcx;qui
ccrtis anni tem poribus, etfi apud ipíos non rcfidet,apud eofdem tamen iuftitiam exercet. E t
nihilom inus Rex m inoribus huiufm odi iudicib u s, luxta virtutem atque ipforum m e rita, duccntarum nonnunquam fam iliarum admini^
ftrationem tradit.
O m n ia h * c munera viris com m ittuntur,par­
tim n obilitate praeclaris, partim qu i virtutum
m eritis ea promereantur.
Lancem anus , fiuc C onfu í Parochiarum fingularum ex ipfis rufticis deligi folent: hic vero
ad V icccom itcm pro neceífitatc con fagium hab c t ; in tcrquccaetcram unera, qu *L an ccm a n o
com petun t,aitcrum eft, v tq u o ties aliquaspro.
u in c i* á Rege conuocantur.illuc tendat, vbiR cgia Maieftas refid ct, v t rcrum cxcqucndarum
mandata fufcipiat:quod fingulisfcrm cannisfcm cl contingere folct,
C u rarctiam Lancem an us,vtp rou id eatu t,nc
viatoribus defint hofpitia, vtque ijs equ iad itcr
peragendum fuppetant, itidcm que trah sco m p arentur tempore g laciei vcl nmis; hac vero paru icurfusfiint abfqu crotis : taxatio vero fingulorum
,
I
k
D e S ia ÍH 7 ié g m S u e c 2 £ .
(ÍHquantaJueVifiontadimeiqua'ifenohuominiiptubdlucfidt Suecia, f it a ü ’ horas’ b foüeuatuper fe fleffa contrtnta mile perfoneattea
psnareárme.
Hora altra quefii carichi le ‘óndeciprincipali
VroftincitfeleuanociafcunahabenvnGouerna.
tere come Vicere, 0 q iu fii per íaNtiíheleggi del
Regno doutuano ejfere i medífimiConfíglier. Re'
gie,i quali anco c oni■
Vifconti,■horain
maggiore,
hora inminorenumero,fecondo L’ occajtoni fo le uano venireal Re.bpirfuoi Luogotenentigouernargli fi ejft a lor commcjftgouerni.
Dudo q u e jí ordine mcntre la religione CatoUcaficriua,ilche cagionaua ccme m t diffe N . cht
i moti t quali t a i hora erano eccitati nelleiroum
tie poteffero piu fá cilm ente atque to rft, (fi infie­
rne i Re haueuano m m oritrauaglialriiorfo,cht
horji i parttcolarifanno j f effo a fu a Maefia.
Mapciche C h rifitern o d i D a n i* en tran d o in
Suecia, c cn firin fe S to co lm io a d a rren d tr fin e lle^
/ u e m m i , fiq u iu iv s b ^ e n a fi r a o r d in a r i a c r u d il t a , p e r l a q u a ip a r t e d e i m ig lie r i ,fid e ip ffin o b iiiju vcctfia, nonft e potuto m ai rim eittrein or­
dine quel gouerno al modo d iprim a , st per quel
difetto, si perche Gofiauo padre di\qutfioRe, aftendendoaitrona Rtaie, f i hauendo chefare a f­
f a i arim etterein ordine i Regni di Suecia, f i d i
G othia, f i pochi a n n i depot effendo da vno A r ­
chidiácono Suedefefiibuereitofi che dapcitntro.
dojfe h fe tta Lutterana fe btn per altro f t i v «
gra» Re, f i lungamente regno, nonpuotem ai
ptr giudicio d i Dto ordinare il Regne com e'di
prima poiehe confondendofi í ordine de Iddio,
ehe principalmente eonfifie nella‘vera rehgio» e , ncnem araw gUa jt fegue la (cnfafione ne t
Regni.
Succedeticroleguerretra ilReHericcj^imogenii odi Gofiauo , (fi frd U Re di Danfi/^r.h,
neüt't qualiguerre paTÍmett,mor:Yono molti Nebili,'dlcheinfierne canse ,ihequei che fourauijfefof,fero pochi, bpoeo periti Ai tofe digoutneo,
(fi cenfeguentementenonhd quefir>Rtmfino aU’
hcraprefentefatti Gouernatort dt dette Prouin.
cie fecondo t antico coflume, eccetto tre,b quat.
tro, (fi quefititptrfuafionedelSign.N.hd perb
fore il Re altre cagioni, lequali lomuonouoa
dtffertre quefla , ptr dir cofi , riordinationt dei
Regno, fip rche Sua Maefldhd detto, tal hota, cheil fuohracchu) defiro non fl fida dtl finifiro: flanco perche hauendo qualche difegnonel
juoanimo.circaquelchefietoccareneü'altrarelatiomforfedjpiltareinnanl^trouarcbbemaggioridificcltdy/eponejfe nelle t-rouincietalicapt,
quali ptu tofio aiierajfiro , chepromoutjferoil
negotio.
gwo»/# algsHtrno poideUa Citta di Stocolmio,
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
¿43^
loru® equcrum eft.ío ’u tio m cd j grolTimonetaeRoman? pro vno quoq; m illiari S u ccico ,cu iuis loiígitudo quinqué fem per, au te d a m fiw ltalica m illiaria conficit.
Vicecom itcs minim o falario d etinentur, vt- jr¡cecomitíi
p o te q u i abEira(ft*ribusregijs,quiperfinguIss
Prouincias difpofui funt veftes fingulis annis
femel obtinent praeter quadraginta vel qu in quaginta talleros , qui viritim diftribuuntur:
fruuntur qu o qu c im m unitatibus, donis, & fin ilib u s .
Sola S m olan dia.q u*regn o D ánico finitima SmoÜmdial
eñ, quia fatis ampie p a tet, quinquaginta duob.
repleta eft Vicecom itat’bus,in quibas om nium
Suecarum bellicofíflim agens d eg it, quaenonnnnquam ad numerum triginta m illium arm a,
torum tumulcuara eft. igitur pra: ter haec mune­
r a , prarcipua: vnde cim prou uoiae folcbairt fingu!a;gubernatorcm vnum ,tanquam Proregcin,
habere: Gubernatores autem propter antiquas
rcgni confiiti.tloncsipfixegij C onfiliatij depra»
tabantur, qui fimul cum Vicecom itibus m odo
maiore , m odo minore n u m e ro, prout e ccafio p o ftu la b a t, ad regcfn accedebant, vel fibi
com m ifla munera, p crfu b .itu to s h o m in e s e x ercebant.
Ferdurauithrec inftitutio , dum religio C atholica floruit: qu« res in cauffi erat,vt (cddtioBcs,qu® aliquando in Proniac js excitabantur,
fa ciliu scom p oncrcntu r: & Reges longe txiinoribus afficiebantur moleftijs , cum fubditi rarius ad eius Maieftatem coafugcre necelle haberent.
Vctum poftcaquam Chriftiernus Rsx D a n i*
Succiam ingreftus Stocolm ium ad ded tioncn»
aim is com pulit,¿¿incredibili in ea duitare vfus
eftfaeuitie propterquam me io rcs,atq u e n o b iliorcs ciucs m terfiiftifunt, nui quam form ailla . ,
.
guberna tionis in priftinum refticui potuit,cum 7 .
propter hunc dcfeduHi,tum ctia;n, quia Gofta
uus huius R egisparens, cum ad thronum rcga- n e c e j f t
lem arcendiflet,plurim um quein legibus Regni ^ ‘
Succiaefic Gothia: ordinandis clabo tarvt, paucifque poftannis ab Archidiácono Succo fubu citcte tu r, adco vt fedla Lutherana pofthac inu d e fc c ret, ctfi m agn * virtutis Rex cenfcndus
cft diuque regnauit; nunquam tamen regnum
in priftiuam formam redigere p o tu it: quaadoquidcm lebus diuinis, in qu ib u spr*cipu c religio vera confiftit,conculcatis admirandum no
cft.fi regna quoque pcíTum iuctint Subfccuta
funtdem dcin erH cnricum Goftaui primogsnitum , 8c inter Regem Danirnarchi* acerrima
bella , in quibus plcrique Nobilium fimilircc
cxtinclifunt. Q u a d e r e e ffc d u m tft, v tq u ifu pcift.tcsrem anfcteivclpauci cflcnt, vcl Rcipub,
Ll
parufl»
itá
Relatio
n>io,doutel’ofdtrM tiaftfidtnzaitlRe,UCitta parum periti, & eanrcqocntcrifleR cxnoac!tm í
fíeJfa/dquatíTúConfoltptr/uo ordinario, fip»U . iuxta veterem m erem prouinciis, quas memoticogoutrno,quefiifono perpttui ad ¿itam.du* di rau im us, gubernatores im p o fu it, exceptis ttiloro d victnda ogn' anno precederle, fiiu ttiq r a í- bus.autquatuor.iisqucfuafu prxcipui viri. Sed
tre febtneconaleuni ,che chiamano Senatori,i fo rtc R ex al isq u o q u c ducitur cauíis ac ratio- ,
.
qualifonoCittadinijfiragunano mlloronomina- nibus.vnderegni ordinationem in lon-gum diftoConcifloro, 0 q u :u i d tií ordinariecofipolin- ferat, cu m qu iaR cgia M aieftasaliquandoillud
thedt'.iberanoy nondimenohunnodfiiibuiiifrd pronunttauit; Brachium fuum dextrum non
lero alcuni particolari carichi, vno delle fabri- bene credcrc,autfideic finiftro ; um prxtcrea,
ehe, gli altri dtl giudica t , fiprtmt-lgareinuo- quiacum altas quafdam anim o voluat cogitaui ordini, o decreti,ilvhe perb nonf i f d fenza tn- tiones,quem admodum alibi diximus,m aiorem
teruentod'lLuogotenentt delCaftello di Stceol- in illis p.om ouendis difficultatem nancifceremio,doueilRefdrefidenza,ilqualeLuogPten»n- tur , fi prouinciis ciuim odi m agiftratus impote efuperiona' detíiCcnfcli, 0 nelle cojeardue t ncrct.quia negotia turbarent m agis,qu. m proConfiglitri Regii.iqualtfi trouano alia Corttydi- m oue en t.Q u od ad t iuitatcm S to co lm iip citiftuttnodinueuoy materie, 0 daloro parim tn- nct, v b ir c g a fe d c s e ft, cinitasipia q . atuor hate C fi comedífoprad’ alirefiauuen»e]s'appella b e tC o n fu lc s , qui ordinar am & poli ica m g aalt' Re neli’ octotrenze, lacuifentenza e dffinú bernationcm abfo'uuni :hi,quoad viuunc, pcriiua.
durant , & d u o viciffim fingulis annis prxccl l numere de Semtoi i , cht fono ajftfitniidt d un t, om ncsquc quatuor fimul cum ScnatotiJetti quattro Cen/eli, e di dodeci, í ¿ffiiie de' bus^, qui cx ciuium numero e xiftun t, infuum
qualiduraadviiam, fegidnonneftrjfe'odepofti C o n fifto riu m congregantur, in qu o de rebus
per qualchefallo.a che eft procurafiero per a lírzj politicis ordinariis deliberant; cum nihilom itagionid’ ejftrntfcaricati. Leleggipoi,Uqualita ñus inter fc ¡píos quxdam peculiaria muñera
¿niuerfalt f i ¿fano feno antiche, f i dal tempo, diuifim gerant; nempe alter a d ificiisp rxeftjalsAe fanto Htnrico Re di Suelta ilquale ffendtn- tc tiu d ic iis , alter noua decreta Icgcsq; promul.
douila¿ita,refiitui la rtliffineCatoltca: in que- g a t : q u x omnia nihilom inus minime aguntur,
ftoregnofemfempredurateinfinoalpref ntexft nifiLocum tenensatcis S tocolm ii, in qu aR cx
ron che quellt leggi.le quali appa*tegono allagiu- rcfidet, intcrueniat: hic cnim Locum ten cn s 4 rifditíione Ecelejiafiica, nonf i ofieruane,comef i Confu!ibus,quos dixim us,m aior eft in q ;:e b u s
dcuerebbe.non ¿iefende veri Vefioui, ne eferci- arduis regii C o n filia rii, qu i au lx in: erfun t, de
tio direligient Cattolicaperb rimdgenopur\qutl- íntegro negotia difcutiunt, & ab ipfis paii. cr ad
le ¡e^i incorporate con l’ altre, alie quali quan- Rcgcm appellatur, cuiusftntétia diffinitiua eft,
doil CardinaleRaimondo ando in queüe parti
Senatorum numerus, q u id ié lis 4 • Confulib.
íf
Stttentrienali, íi agffcnfe vn’ ariicolo , il qua- affiftút,duodecimus c ft, q u o iu m m u n u sad ñ.mtícrtt.
le fi chiama Ecclefiaftico , f i ia qutflo é di- tam durar, nifi tam enobaliqu od d sliétu m dethiarato, cheifigliuolin%tidiSacirdoti,b Ma- p o n an t^ ,au tip fim etp ctan te iau tb o ari.Lfgci
nachiyfiamttnmiingradoygaledcolorrtiqua- vcro .q i/xin vniucrfum vjgcn t,a n tiq u x fuDt,&
Ufono nati di adulterio, f i f u
, hora,c
%ao,’
\,cheddtt- a b illo tcm p oreicpetir»,
M cpetu», quo S.
S H eoricus Rex cica'um a>
toCardinaltrimofe tutte le ci
icam Religioncr
i t í i , ilchtera a ‘ ufo, tome t/ttorme , cofi molto rcfti uit ,a d h x c vfq; tépora in h o c Regno per^
eommuntj.
m anfcrunt,excepto,quod le g e s illx , qu x adiuErano peto altre bggi eetlefiafiiche, per le qua­ rirdiftioncm Ecclefiafticam íp eftan t, non obli {¡ mo/lra quali erano competenti Giudici deüe fcru antu rpcrindc, vt obfetuandxcíTent, cum
tofeffirttuali, 0 i n qwrltcafili Vefcoui tuoca- vcridcfid crentu rE pifcopi, ncq;R eIigion ísC auano d i leroTnbunah le caufe.ilche tutto con la th o L c * exercitium celcbretu rr manent nihil»
tefiitutione deUareligrone tiiornerebbe facilme- om m us e?dcm leges fimul cum aliis incorporat i gid che i Refoglonogiurare í oferuationedi tx .q u ib u s opc- a Cardinalis Raitr,undi,cum ad cardmlit
tutte le leggi ingentrale, fihora U Pfeudoepifco- illas Septentiion lsp arttsad u enilfet,vn us;d d i itgttiau3».
f i (¡ (ontent ano di attendere aüe lo r d c n n e ,fia tuscft ariicu lu ^ qu i Ecclefíafticusnuncupatur:
/a r peculio dlor ofigliuaH,procurando folo cm di. hoc autcm ca uc tur, vt fil-i oriundi cx Sacerdoti­
iigenza difofitntre quan/a poffono le falfttd in- bu s,aut Moaachi^ pari iurc cenfeantur cum il ­
trodotto,¿nico appoggio diquejla breue,0 fálla­ lis,qui ex adulcciir o concubitu fufcipiuntutiid
te liberta >o¡ o.
veto tune fadlum c ft , cum diélus Cardinalis oNeüe Ifggi «uedefe, nonfifd parti celar men- mncs concubinas á Sac:rdoiib.rem ouit:qui abím td:alcuna ¿/ura,/ahto doue¿ndebitoref o C ufus,ctfiturpiínniu 4,tam cnvaldc.c 6 muoi»crat.
Jed».
Aliat
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
De Statu Regni SuecU:
ftdamolticríctitoriflimuUtt d reftituire il do.
uuto pretÍ0 ,0 fe alcuKO de’ creditori prefto al de­
bitore con qualchepatto,per il mutuo, il créditoreéefclufo. 0 perdeildiritiodi dimandargU cefa ttlcuna: úfajipero come mi difft il R i , che non
folo í vfurario, ma parimente ch¡s’ intriga con
talift caflight, 0 punifca.
E t nondimene come in tuttt queiRtgni,nonfi
úftua dtpreftart in altro modo, tht gratuita­
mente, cofi quefto ú ‘tio non e moteo fn qu tn te, faluo tn St*cd >,io , poiche eold andarano
diuerfi diüt Germania in f triare , i quali
con V htrefia apportortno fimili altrifrutttptrtticioft.
L ’ aiuherio f i punifct di pena capitale , 0
tanto p.dirremtffiUlmente fe chito cómmettzj,
e dt maritato con maritato, percieche alí hora
f i dd in potere dtlí akro marita, acc oche per
ie leggt fia cafhgato ; fe non é poi maritato,
per ia prima úoíta fe punito con molta pecunia:
ma la fecondo , di rado amtene , ehe non fia
decapitato.
, Chtferifce altrui,paga cinque taüeri di pena,
f t taglia al una parte , comt ditto, b aíro,pa­
ga il doppio , fie ptr alcun principal memhro
refta inuttU, b firoppiato, f i dd infiera riccm
penfa.
Seferifce nel capofo nelpetto,0 d3pci il ferito
muera innant ill fine delí anno,ilferttore i conAennato d morte,come homicida.
I carpí di quei,thefono úcUfi, fie il reo nenpre­
fente nen fifepelifcono, fin tanto, c h e í homici­
da (ia fa tt moriré, ancor che tal’ hora paffiH» molteJettmaneprima chepoffafarftnt í ejecutiontj.
Eimpofta penaálGiudice. il qualt ricercato
la fecodaúoltadeU’ attere d dar la femenina dtffinittua,la vada difertndo, ne punto ft prelungano lelilí, 0 d quedo gioua vn’ ord ne anti­
quo per it quale feprohibito , che alcuno poffa
hauere Ptoiuratore,b Auuotato , eonctofia cetiafcuno due tl fuo fatto, 0 ragioni innanti al
Gtudtce.
Peto fefofe úedouafbpupillo, b perfona fuoi i
diftttfo, o ojfatto rozAa, itpiii ftret to párente-)
pefeguifte la caufa, 0 fe tale mar.cafeil Se­
nato affegtia ún Tutore , 0 il negotio quanto
primajifpedifce, úero fecheper aLuru circefianTjeil Giudict fe fcufato, quando ragteneuolmen.
tefitma dt non poter test fubito proferir la ftntenza.
Intefi da N. che in Roma nella cafa di Santa
Brígida furono lafiiato due copie delle leggi Suedtfi, le quali in Suetta ehiamano latinamen­
te LegifUrium, 0 the úna dt quelle era neta in
eoargtnt da úna di cafa Brafichfiato último Vefcomo
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
^67
A li* pr«terea legcs erant E ccle fia ftic* , qu i­
bus oftcndicur,quinam fint in rc bus ípicitualib.
com petentes iu d iccs, & quibus in cafibus Ept- '
fcopi caufas ad fua tribunalia euocabant ; q u *
o m a ia , fi R eligio reftku eretur, f c ilein v lu m
rcdircnt.qui aRegcs iureiucando íc o b lig an t gcncaalibus ve bis ad omnes leges obfftuandas,&
m odo Pfcudocpifcopi concubinis fu is, & filijs
quibus peculia com p ara n t, co n te n ti, id vnum
íum m a ope nit m tu r,v t faifitatcs, quas in d u xe ­
runt,defendant,atq; fu ftincant, vtpotc vnicum
breáis huius,& fallacis ipforum libertatis fulci­
m entum .
In cgibns Succis nnlla fit vfurarum m cntio, vfuraeíhnifi cum d eb itor á m ultiscrcditoribus ad prc- /¿44,
tium rcftituendum vrgctur, quod fi aliquis cccditorum m utu od cd it debitori a liq u o padload
niutuum rependendum, cred itor excluditur, &
rei Yepetcnd* ius a m ittit: viget tamcn m os,
quemadmodum m ihi rex dicebat, vtnon m odo
vibratiu s, fed ctiam qui cum huiufm odi hbm inibus negotium habeat,caftigctur atque puniatur.
Et nihilom inus quem adm odum in ominibus
his regnis nullacftconiuetudo m u tu an d i, nifi
gratuito, ita hoc vitium non adco frequens cft:
pr*tc quam S tocolm ii,q u iaad cam vibcm plcrique ex Germ ania inferiore ccniiolauc unt,
qui fim ulcum harefibus fimilcs & altos fiu¿lu$
iiiucxcrunt haud diucifos.
Adulterium capitali fupplicio pu n itu r, coq; Adulter'im
m inoreind u lgcntia, fide inqu n te s c o iu g io a abeminabfit
licu o illiga ti fuciint: tunc etcn m in poteftatem
viti adulter traditor , vtpro legibus caftigetur:
fi vero in caelibatu fu pecunia m ultaturpropriuia vice : fed fi iterutn d elinq u at, raiocu cn it,
quin c a p itcp lcS a tu r,
Q g ia liu m vulnerat, quinquctalleris e xfo l Criminalia
ucndispuiiitur:fipartem aliquan corpo is mu quomodo
tilaucr t.v td ig itu m velalia i ouplum tene u,:
fim cnibrum aliqu od pr*cip;,um m ancum aut
inutile r c m an fc iit, l«lus in t.g ic com penfan.
dus cft.
Si in capitc r ut idpeiftore fciiantur,&; deinde
vulneratus ante finum anni n, t rtcm o b ea t, vulncratorad m ortem ,vt partitula, «'amnatit.
C ad au cia in te rlc¿lo tú ,iiífireus ad fit, fepulturar m inime tiaduntiu , doncc hom icida vlti­
m o fupplicio no fit afFcdlus, ctiai fi aliquando
m u lt* fiptim anicptatcreant, au cqu. m ctccutiu fo rtia trr.
Si Iudcx, qui bis ab aflo re ad fententiam Aduotatif
diffin ttuam pronuntiandam rogatur, mali, c f
fc dilator,poenam fu bircco git r.ncq; lites qnicq proJongantui:cui rci plui imum prodcft anti
qua con luctudo,qua prohibetur omnes procu L1 Í
ratorcin
U
Rektifi
$ouo Catholit» di Lintopia , il quale le haue- ratorem aut patronum in caufis fiti adfcifcf
uaaggionttdifuamano le cóncordmó^* dtl di- vnufquifq;enim vem fúam cnarrat, & iura;fua
rittociuih.
*
explicatcoram iudice.
Della
Sinihilom intis vid aae(íet,3 u tp u p illu s, vcl
ludis aüquis, aut excors , propinquior confanguint us caufam profequitur : q u o d fih icd cfuerir,Scnatus tutorem aflig n at,& negotium quamprim um expeditur:prafepe tamcii ex qui­
bufdam caufis & circumftantiis cxcuíátur iudcx,quotics iurc pu;at,non poífe a fe prom ulga­
tionem fenteutiae prxcipicaci.
Intellexi á quodam viro, in dom o Sandae B rigitzR om ® olim dúo relid a fu iíle cre m p la
Suecarum Lcgum , quas Latine in Suecia Leg ftcrium appellant, &'alterum exemplorum in
marginibus n o tisilluftratum fuiflc áquodam dc genteBrafch , quivltinius om nium C athoJi' orum Epifcopus fuit Lin cop i* : hic vero manu fua tcxtuiillr addiderat iuris Com m unis
•oncoidantiar.
,
Dellacíiípoíitionc& gouerno delle
cofe militari.
Gni P 'iU 'n m h a la fu a militia quafi ordi­
naria difan ti dpiediy f i a cauallo. N e i re­
gni dt Suetia f i di G hotiafi num erano c m a 3 1 .
vílftlli dtfantaria.bptobahle,chequtfio nomt di
VtJfiUtfoJfepnfo da' Rom ani,a lí hora che alcuw Settenttionali ritornauano a cafa,doppo ‘sarq
ptüegrinaggiperqutfitpaefi efierni. Vn ‘befillotÓtiin e ordinariamente tinque ,b fie i,ffi* a l hora
fttteeentoperfone, numero quafi cafarme a quel­
lo deüa cohorte Romana, ^ e/iiadognihi^ ogno
delRefono apparecchiatt.amarehiare douunque
h ifog n a,tí fo»» qu afi tutti archtbugiert,tí pochi
son le p tc.h e,g ia ch e l» frequtnH{* t í
d e lo ! h i imptdtrebbt tl maneggto, e d portare
díUepiccht , f i come anco la caueüeriavfu,Kon
dtlle lantie , m a g li archiiugi alia fig g ‘a di
R aitti.
O
Hrr quefia miliriaper ffere nata inqueipaef i , f i da fan ciu liiau u ezzid quei cihi,i quali co­
mí p erilf iu n o liifi/a lu a n o /a c tlh tn te, fic tn feruano f pportanoilfrtd o, f i non ficurano di
Stbt deli a i , b varijidaqueflo au u itn t, chenon
g ja n C ¡ i am d jfe , che non vorrebbt in quei
p leflper tonto de'p ttire, fip erjd re ordinarefa tttoni .altri foldati, ; he Suedefi: oltre che ciafcuw d qu ft i fi f a d a fe /í Jfq le fc a r p t, le ca lz e , i
w 'rim enti jltcaffc deüiarchibugi, f i altre tofio
nciejfatie, iiche toglis oceafione deú’otio, de pec­
cati t í dig*aui intrighi , ,iq u zlifogliono imbavaz'(a’'' glt tjferciti, empíndoli dt gente: b occiof a , o in i*:d B ,tí oaricandoi paefi per It contrihurione, mper andaré aüa hufca, di molto magg n rptfo,che non canuerrebbt.fie ‘eeduto nel C a­
ftello di Stocolmiolt fentineüe in ajfrijfim ifreddi
vegli'tre con mo'ía toUeranza, jenCfa cangiarfi
qm fisaa ip ertfiílíila natte, cm tutto tht il 9ertHgiua.
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
De d'tjfiofiúone atque regmine rerum mi­
litarium^
Q
Vatlibct prouincia fuum haber ordina­
rium peditatum , pra fix on u tn ero, atquc
cqui atum. Jnrcgnis Su eci* & Gothiae 3 1 . nu­
merantur vexilla peditum: probabile autem puI
to, hoc nomen V exilli á R om anis acceptum fu­
ifle eo tem pore, cum quidam Septentrionales
poft varias per externa locaperegrinationes do- VeriUo qmt
mam redibant. Vexillum vnum nonnunquam fim,(ff qu» ¡
6oo .aut70 o.m ilitescom preh en d ebat, numc- miltu,
rum cohorti R o m án * fere íimilem. H i , quo- prehenlmt'
cunque opus e ft, ad R egisnutum caftra m ou cnt, om ncfquefcrc funt fclopccarij, paucio­
res haftati, quia fyluatum fiequentia , acd en fitas haftarumtradlatiqnen» impcc/irec, quem ­
admodum etiam equrmtus n o fi haftas la n ccafv cg ctit , fed fciopet.s vtitur m o rcR aitra rum.
H * c m ilitia , quiainiifdem regionibus nata
cft, & ab in e u n te * ta te aíTuefada cibis , fa cilli­
m e frigus to lerat, neque delicias m ultifacit: id ■
coaccíd it. vt magnas q a id a» d ix eric; Se in illis
regionibus B u llosm ag scupere m ilites, q u am ' t
Suecos, vtpotc Laboribus ac m litanbus fundonibu s accom m odatiííim os : pratcrquam
quod vnufquifque fibi cálceos , tib ialia, vefti­
m cn ta , fclopetorum ligneas eapfulas, aliaque
neceffaria conficere nouitrqu* res ijs otiandi,&
peccatorum prauium quc turbarum occafio ­
nem e rip it: quibus rcbus exeratitus impediri
folent,m iliteiq uccfficiign au iatqu einutilcs, fc
regiones fiue pro u in ci* tributis o n e r a ti, v e l
populationibus affligi, Vnde laudabih m ili­
t i* exem pio in arce Stocoim ij frigoribus afperrim is excubitores incredibilis to leranti* laudc
pcruigilant.fc totam nodem in locum ipforum
vix ipbrogaiur quifquam , ctiamfi bycmalcsBO*
De Stam B egni Suecix]'
nogimga infn o ¿pocs
di d m tto hon in
tiere.
Ciafcuno úefUlopoi hd dfuo Capitana, LueUmnte,Alfiere. ¡l Capitana ancor che in tempe
di guerra,quando pero ¡i combatí e nel paefe con­
tra o tl Daño, b Mojcouito , non hdptk di úñ veJltmento í anno conquarantaTalItri dif rouiftoneindenari, 0 conCeffudonedtfefiejfo, 0 i
alcumpochi fuoi da quel tributo, iho ordiñar iamentefifuoipagare al Re: ilfeldatoperb non ha
I' efentione. fenon mentre dura, o tl terr.po, b il
f j e t t o della guerra. Ne hd altra paga , ectetto ún Tallero, b cinque marche ( che fono cinqueparti dívn Talle to) o ^ i mefe. Nel marthiare, i Forieri gli d:fí ibuifeono per diuerfe taf c j , 0 Alberghi, mafatta la maffa, 0 mai chiando tn battagita, b accampandofi, fi da lo­
ro il cibo dal R cj fen ja pcrlo in conto dt paga,
0 effendoprefi dal nemtto, il Re-> fuide del fuo
rifcaiarli per loflume antico, pagando per efi
la tagUa, 0 effendo úcifo loro tl cauaütj> (fe d
eauallo guerreggiano) il Relero refituifce->ún’
altro.
d e s duüdeuig nti propem odum horas c o m p lc d án tu r.
Singula vexilla fuam h abentD u cem ,Locum tenen:em ,Sign:ferú. Dux etiam bclli tem pore,
dum contra Danou aut M olchos d im icatu r, nih ilam p l usliabet , quam vnum veftim entum
an nuu m , additis quadraginta taüeris pro ftipcdio pecu niario, nec non im munitate fui ipfius,
& paucoruwi quorundam ab illo trib u to , qnod
R egí folet dependi : miles tam c* im munitat»
non fru itu r, nifi b e llo , aut bclli fufpicioneduran tc: ñeque aliud flipendium c x ig it, quam Tnú tallcrum vcl quinq; m archasfqu* íunt quin­
que taileri pat tes) quolibet menfc.Li caftrism ouendis praecurfores per d om o s& h o fpitiadiuer- A Rege altánfa ipfos difliibuunt,fed a g m in e c o lle d » , & c a - tur,
teruatim cuntes, vel cafira fg e n tc s , cibum ba-^
bentá R ege, n cqu ead ñip encium com putats»;;
quod fi ab hoftc capiantur, Rex fecundum vete­
rem m ote ex fuo aerario ipfos red im it, pretium
hoftibus fo lu e n d o q u o d fi in praelio equum am ittant (fi cquefl'rem exerceant militiam) Rex»
alium ipfis rcltituit.
LacauaUeriaparimentci» ciafcun Veffll',che
epuré di numero poco meno di quel deBa fante-,
rta.hditCapitano, Luogotenentt, Guidone, 0
dchiguerreggiad Cauallo nonfi dd maggiorpa­
ga , the úmti T atteri per anno, 0 ún úefitto, con
le dette efentioni, 0 conditwnt, cheio hb detto:
pero i capi de Veftlli, 0 eofiproportto at ámente
altri úfficialidi,'onfideratiene riceuono tantefimilipaghe, quantt¡eruiton hanno apprefo, / o
queUi dcauallo gli feguono in guerra. La onde i
Nobili,0 perfone digradopofonófo/íentarfi con
apparenza, 0 compagnia honorata fecondo il
modo dtl paefe.
Equitatus fim iütcrfub vn oq u oqu e vexill»,
quod peditum vexillis numero non cft inferius,
luum Ducem habct, Locum tenentcm ,E xcu b i­
torem : & equiti cuilibet m ilitanti maius non
datur ftipendium , quam viginti tallerorum , &
vnius vcftim cnti fingulis annis, cum d id is ex­
em ptionibus & con ditionibus, quss dixi : Du-flo rcs nihilom inus vexillorum , eademque pro­
p ortione ■
?teri primores m iniftii to t fimilia lu­
crantur ftipendia, quot feruos habent penes fe,
fi m odo cum equis illos ad bcllum com itentur.
Q u ncirca N o b ile s , & p r* cip u i virih oneftc fc
fuftenttrc qu eun t, & cam fam ulitio fplendido>
iuxta gentis confuetudinem .
ll Veftlli ordinarij di CauaBetia fono neüa
Suetia, 0 nellaGethia vndeci. 0 due nella Fin­
landia , pero come-) pi tee al Ré, í llauetne moho
numero, oltre quefio é factle-} , pur cht cifiano
denari,
Neüa Finlandia fono dite Vefilli, V vno di
Soldáng'egarij.íaltro di Nobtli, 0 la caufa di
queflapocthejzainccfigran pae,e, iperefer coftretio dprouedere delia maggior parte ds ma-t ■
nari, o ma firanze p e r íarmata del Alare-) ,f i
come fanno anco alcune Prouincie ptu Settentriondli. lequali bper efere montuofe, 0 alpeflrt
{qualé Angirmaniafo per non hauer caualk, (¡g
come ia Danlecarlia, fhgliono fiomminifirare-j
aW armata dt M >re numero competente di Aíarixari, di che-> piu d, lungofi ragionird qui dt
bofa.
In Smolaadia , netta Vefirogothia, 0 neli'
Oflregothiafiom alcuai VeJftUi, di Nobili Caualm ti
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
Ordinaria equitatas vexilla in Suecia A in G o th a vndecim funt, duo vero in Finlandia; quod
fiplura v elitR ex h a b ere , rcs non fucrit aydua,
m odo thc.aurus cum non deficiat.
In Finlandia duo funt vex illa, alterum gre-?
gaiiorum m ilitum , alterum nobilium tin d c v c IO h x c pauc tas in tanta regionis latitudini? ’
profici'citur , quod ex iis tertis maxima nauta­
rum pars , & nauium adificandarum m agiftri
atque operarij petantur, quemadmodum fimilitcr in quibufdam aliis p rou inciis. .adp enitio­
rem Septentrionem locatis, con tin g it, quae v e l
quia monribus & Alpibus refert? funt(qual s cft t
Angerm ania) vel quia equis carent, vt D anlccarliajfuppcditarcfolcntm arittm isclafllb. con*
ucnienccm nautarum nu m erum ; qua de re fufiusdicctiir inferius.
*
Iu S m o Ia B d ia ,m V cftio g o th ia,& in O ftro g o ’i
LJ 3'
«hia.»
'
h'
ll/
Rehth
Malicri, 0 U Ve/htgethia fola aloniaptii delfl
altre dt NohtUid- DeUa cauaUeritt, ó Gregar i* , mapub tffer Capitano aUuno, il quale non
fia Nobile.
l Cauallt loro buonifono iCu rta ld i,m ineri ali
quando de Frifoni,perb ben qu a rta ti.fip o ffen ti,
molto a u e z z jd p a tir e ,0 notirfi con poco.
0
D i quefir, ordinanze tu tte f i fu o i fa r la rifegna
ciafcuti anno, f i i i R e f t e f f o f d a u u i f t e i Prefetti, b quei che (¡chiamano Legiiferi.ciria il luogo,
gwroo, n d quale f i deue far la rifeg na , f i tal
iuogo, f i giorno e fempre.^ il m edfim o , n e noto
meilioprima:neparimente fono ordinariamente
chsi medefimi, che fanno le tiffegne glt anni precedeuti,accioche nen haueffero modo di teffere al­
cuna rebellione,b macthtnatione.
0
P o im Ü ifieffa Corte del R z j , ciafcun gentil'
huomo ¡eraetn modo,che dt tu tta la Corte fe m ,
pre in fono effere da trectntecinquaetta huomi­
n i d taua&o con le loro armi qu a ntu nq u eiC onfigUari, & altri Nobilifiano ef]enti. Vero e. che
non folo i gentil' ha om ini, ma anco a quifti per
tonto di ciafcun de loro firu io trifl danno ( il. he
a n tica m en ttj non f i /aceua) ogni mefe p'ou ifio n , f i per ciafcun (truiotre d tauallofi da al­
meno fe i taü.ri il mefe.
thia quxdam firntrexilla ttobiliuM» C qu itu m ,*
V cftrogothia fola magis quam c * tc r ? ,abundat
nobilitate. Equitatui vero praefici, nifinobi1 s vir, non poteft Inter cquos optim i funt Curtaldi & brcuiotes c q u i.q u i aliquanto brcuior s funt frifiis , bene tamen quadrati, «¿vali­
di, laboribufquc, ac tcnuialim cnto apprime afO m nium ordinum fingulisann isfitlaftratio, .
« iip k m c; R cxlocum dicm quc>qnoluftiaridc- .
beaut,indicit P'afeéE s, veliis , qui L cgifcii vocantur,«¿locus dicíq ic idcm fcrc 6¿ m ultoprius
cognitus eft : ncque pariter iidem femper luftrantur , qui annis prxteritis comparucrunt,
nc forte com m oditatcnLaancifcantur rcbellioBcm , vcl machinationem aüquam aggrcdicnni
In ipfa dcin.dc R egís aula finguli N o biles cum
in modum feruiur t , vt cx auücorum numero
femper in p.romptu fint trecenti quinqiiag-inta
armati equ ites, quanquam confuiar j , aliiquc
N q b les ab h o cqn erc exim antur. H o c tamen
vcrnm cft, non íolum N o b ilib u s , fcd etiam finguli coram famulis (quod antiquitas no feruab a tu r)) q
quolibet menfe ftipediariam pecuniam
numerari, «¿ famulis equitibus fingulis talleros
fcx numerari.
.
De clajfe & armü tnarkimis.
Deir armaradi Mare.
R
L Rb per t ordinario f i troua da cinquanta
N aui daguerra, aüt quali e Prefetto v n ' d t m raglio. S ittt ieUt dette N a u i al prefentefo­
no come buoni G aleoni: al altreportano da qua
ranta pezlji d' artigHeri» di bronco , chi piit
t h i poco meno. D e l ¿alore.j che potrebbe lofia r t ciafcuna, quando con i proprij denari f i
haueffe d comperare ( comprendendeui la fom
m a , th t cofiartbbe l ’ artiglttria , munitio n {, paghe non folo de Xfarinari, m a anco Je fbldati baftanti per i cinqut m efi, f i con ¿u to u a glia per detto tempo) fa r d v n figho apparteil
qu a lefib, hauuto di mant d i N . 0 di luogo m ol­
to terto.
E l quinquaginta circiter ñaues bcllo parata habcre fo let,q tib u sp rxfe ftu s eft Admi- .
raliusvnus. icp tcm diftarum nauium ad prxfcns magnorum nabigiorum ,quoiG aIiones di­
cim us, m gnitudincm cxx qu an t: -lixq uadrag in :acitcitcrxncisto rm cntisiu ftru d :xlu nt. D e
prcc o qu o fin gu lx conflarent, fi numerata p e ­
cunia em cndx ciicnt (com putato pretio torm cnc,.ruT , m unitionum , ftipenuiorum non
m odo nautarum , fed e iam a.ilitu m a d quin­
que m -n ítsíu fficiín tium , item -innonx f ro codcm tcmpore fpaiio) fi par.ita erit rciatio, quam
ab hom m c ic iig a i lerumque pcritiífim o acce­
pimus
D* ordinario ilR esd doue p ifia r e fei m il*
M arinari numerati con quefli non fo h la c iu rtna , maanco glt ¿fficialt diüe N a u i, f i molto
piupíio huHtrmxconciofm cofa,chetuttoiltratto
dtlM are F iJa n d ic o jl quatebUngo piu diquattrocento m ig lia, d M oreBothniío, che eq u afiil
doppw,i% ¿tfta d d Regno dtSutti», f i aUune lfo lt, danno continua occafione aüt genti di quei
I paefid i¿ erfarfu l M are, fitonfequentemente
\^arftefhtrtigfiardili.
NeÜ
Rex vtplurimum no® ignorat, vbi fcx nautaruin mii lia confc; ib a t, neq, folum rem iges, fcd Nauía'tíf»
c iam m agiftros «¿ m indlios nauium , im o o - to fk '
mnium horum numerum adhuc maiorem ha­
b e t: propterca quod om; is t' d u s Finlandici
m ans. qui quadringenta m illia pafíuum lon g i­
tudinis o cc u p a t, item B ot nicum m a re , quod
duplo maius e ílé regione icgniSucci? «cquasdá
in fu lx continuam fuppcdicant incolis occafio-
I
-
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
k
Di Statu Regni Simia.
Ntü' v liim a guerra, la qualt Giouanni terzo
¡prefente K e h eb ie ca lR e di D m erra rch , prima
eh t f r a am bedut feguifft í actor do fa tto a Stettin o, il Re di Suttta londuffe 7 0 N au i, oltre i
tnunitilegni, come fono S p i/ig h e ,fi.i‘tr i; t í ol­
ere alia C auadiria tht egri haueua in Ttrra fe r •
t n a , fopra le N aui haueua 18 . m d a perfone, le ­
quali perb quando tra tempo feendeuanoin térra
percom batttre.pttciihe in quei p a efifi fu oi com­
ba ttere il ‘verno/ora ilghiaccio, f i per la fa c.lita
dipojfare i lag h i, f i i fiumi congelati, f i perchen
f i i i ageuolmente a l í hora f i portano levettoua
g lie : í e/late f i com batít nel M are, effendo ch* il
*vttnou M are ordinariamento f i agghiaeiiadal
ltdo per 'vn buon tratto dentro il Mare.
J/ modo dt h a u ere, t í m ant entre quel nume­
ro di M arinari cofia m olta fom m a di dañar i al
R e , conciofia tofa tk ed tl tributo, th t le Prouiná eg lip ag aae, diftribuifee loro carne,pefte. buttiro,(iligine, fio rg io m co n to átUa maggior parte
ffiUepaghe.
H o r d iq u t n ^ l^ e h é ilR e c e n pota ffefapu b
fabrieareogn annoalquante Nautdaguerra,pot
the am o a i M anualt altro non d a , ehe di quefie
‘iittouaglit, in ‘óece d id a n a ri, ejfindoneanco rfii
piu contenti, to m n olor o, f r a i quali, nen canco
fia ta fra jlr a n ie ri corrota lafim plicitd, la q u a lz j
per non hauere oggietti, the moltt ii diuenifiano
dal rito naturale ,fi contentan o quafi del folo nee/fiarioioltre che il Re halegniveram ete appreffo,
fiin fin tti,fibelliJfim i,con le miniere ahbondnnú d ife r t o ,t í diram e.dt che hb ‘veduto anco alcu­
ne Chiefie eoperte, t í £'’» H Re dijfe <bna ‘¡otra,
cht '¿■ta guerra, la quale cojlcreibtal Re Qato.
lito 9» millione, a fe non tofir/in ^ ji^ io m ila t a í
Dell’ ahbondantfa anco deüe dette minitre,
auuitne che in quet p a efi, tanto ntüe fortet^e,
quando per arm are le N aui egran numtro d’ A rUglitrie, f i m i dijfe N. the in tutto poteuano
tjjert da otto m ila p e z z i la maggior parte di
R r o n z o y fife n t fon en um eratinelC efteü ofolo
di Stocdmio quattocentopezziparttdoppoi cann oni,($ tolukrim .partem etfz* colubrino, t í al­
tri mir. o r i ,f i Sua Maefid, ogni ‘volta,eke hauejfe
in pronto arte f e i , t í maggiore abbondanzza di
fiagno,ne jarebbe dt nuouo gran d:[Jim a quam it di
in breue temp o.
L 'A rm a ta di M art fu t í ftardiuifia in varié
parti di quei Regni al tempo di p.ice: I' p ie gran
N aui fon on el P crtodiS to.olm io, nelqualeper
la natura dtl luogojlanno quante Naui potrei be
quafi penfarfi,jtnz t a n ih o r e .fificure, percioche
dtl Mareapperto in finc dtStocolmiofi nau'ga Ira
ffog li, úrea qu am tam fgñ a italiane, f i i n detto
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
S7f
n cm iu m a riv c ira n d ij& c o n rc q u e c tere x p crtiit
audaces nautae qacunt cuaderc.
In vltim o be l o , quod loanncs tc r tiu s , q u i
m odo reg n a t, cum R ege D anim archi* gefiit,
antequam Stctini ambo pacem & concordiam
inirent.Succiae Rcx ícpiusginta naues conduxir,
pratcctm u ñirása'ias,qu *S p nghaedicuntur. &
prater equitatum ,qucm in continenti babcbar,
clafli dccem & c d o m illia hominum im pofucr a t.q u i pro opportunitate tc m jo 'is in tcrram
¡gmdimicandi caufa defcendcbanttctcnim in illisrcj
gionibusTupcrglacicpraslia co m m ittu n tu r,cS
quia lacus & Ilumina congelara fácilius tran í* ’’" ” *"’*
feuntur.tum etiam quia c o a m catusm inore ne­
gotio conducuntur : aeftiuo autem tempore in
mati dim icatur: hyem ccnim mare c ir ií h r t o 'a
haud parum conglaciati folet.
Illorum nautatüm acquircndpfum , ncc no»
d etincndoruratioRcgi non adikodú difpendiofa cft, quandoquidem cx trib u to , qu cd Prouin'cia: pendunt, diftributi intcr ipfos carnes pifccs,
bu tyru m , fiiig in c m ,h o rd e u m ,pro m aiori fti.
pendiorum parte.
H incrcquitur,R cgem m ¡n¡m bd¡rpendiopof- Minortf»***'
fcqu otann isnau csaliq uotad bcllu m aedificare, ptu m iU t«nt
cum ctiam ipfis operariis vice pecuniae nihil nifi s u tc i.
hos com meatus -largiatur, quibus iidem m agis
fatisfacit, vtpotc quorum fim plicitasnonducn
abcxtcris co n u p ta , quia carcnt o b icd lo , quod
iilo s á titu naturali exorbitare c o m p e l'a t, c o n ­
tenta cft v id u üeccíTario : praeterquam quod
Rcx vicinas haber fyloas pulcher imas atquc in finitascum fodinis aere atque auto abundan tbus, quo aere vidi Ecclefias c o n te d a s : itaque fe*
mel Rex m ihi dixit,B ellum ,quod R egi C a holico vno m illione con ftaret, fibi ccntum m illibus
tallcrorum non conft turum.
E xabundantia didarum fodinarum acciditj
in iis regionibus non m odo ad muniendas arces,
fed ctiam ad armanda nau'gia magnum rcperiri
numerum torm entorum dixítque m ihi vir egre­
g iu s , totam illorum fummam aá o d o m illia a- "Formenteifccndcie. ex aere con flata maiorúcx parte: & in
fola Stocolm ii arce quadringenta torm enta maioris & minoris longitudinis abnum erantur: &
R e git M aicftss, fi artifices in p o m p tu haberer,
& cupri maiorem qu an titatem , maximum eo­
tum numetuin conficere poliet.
Claifis in varias Regnorum par res pacis tem ­
pore diftribui fo l c t : m aiora nauigia in porta
Stocolmii ftationem h a b en t. in quo propter lo ­
ci raturam naues folcn t co m m o ra ri, quot fere
excogitari queunt, finc anchoris & fecurar; quo­
niam ex n a i apcrro Stocolm ium vfqjnautgarur
jnterfcopu!osrpatioquadtaginta.citcitcrm ilIia
Relatio
/27-2
Pmoftnumiram, quarJogmilghiecciolfciol
,tc0ÍheUNautforffiurearrí!4mod*dugemo,
0hor»á»m ciníoN xM .
L' altrt Nani dd Re fono in alcuni Forti di
Suetia mdpiuinatieidiFtnlandiaperfarfron-e
jtl M ),codo,0perm pedire, chedaGermama,
■U’ altriparttnonúi fiportmo ,ofe, lequalil’ aiutho contra ti Re di Suetia, 0 per qufooSua
Aiaejldnon permette, che altre N au* vadano Je
.daUtnonhannoltcenzainfcrttto.^difuama*
xto fottof.rma, la quale fogliono chtamare Utera
palfae , 0 quefie da Lubithefi, 0 da o'.tn fi
jcomprano porcento, 0 taW hora piit talitri í
D ell’ Cil trate regie.
Q
riam Italicorum ,& irl co portu,cum glacies iam
foluta,& naues peregrinae adueniu 0 - ,io o .& a li.
quatido joo. naues connumerantur.
R e gi* c*tec*nau esin reliquis Sueci* portu- Portm
busmoran»ur, fed naagis in iin lan d ia , v tM o uiumrtm.
fcho obfiftant, m ipediantque, ne ex Germania, rum,
aliillie partibus illuc aftcra-iicarca q u * contra
Regem Succi* ip lum adiuuarc poffint, idcoque
Maieftas R egianon pcrm ittit„vt illucnaues migrent traiiciantquc, nifi Ictipto licen tiam im pctrauciint.quod fua manu vallatum fit, e *q u c
lu erxp aifu s vocantur, q u * Lvibecenfibus. aliif.
que pro ccntum & amplius a liquando tallcris
coemuntur.
D eveiiig alibu irig iis.
/ '" \ V a tu o r genera funt earum rerum , q u * in
F a ttro fo r t i d i cofe fe n o i» q u eli B,egno, / o
ilio rcgno ordinarios r<:ditus regios abielqu alt fa n n o iie o rp o d elí ord inat te ren dite
religio ca c b a ^ a (eft* LutbcR egie,dopb chela C a t o lt c a R d ig io m fu d a lla fue tunt,pofteaquam
-
ta L u th tra n a im pedita.
ifrutti de i beneficn Ecdefiaílici, le minierij,
il trtbuto,0 decime degrani,0 d'altreúettouaglie,0anco deUepelii,0 linalmentele Gabelle, o
Dogane.
Hb dette doppo, the la fetta Luthtr ana úi en­
tra, ftante cheprimaí Archieuefopatojdi Fpfaiia ,0 g lt altrtfei Vefionati,con moltedtgnitd,0
Monafterti pojfedeuano dt grojf fen d i,0 n e c o glieuano molte entrate, ma i Miniftri hiretiiipir
ade/care in Principi, 0 Nobili a li herefa, ^ d
trat tenere piitviuaqudla liberta carnale, propofer loro,ches' impatronijftro diquei beni molti,
0 irrrrnobili, ajfegnando molto minere entrata k
Aetti Vefcoui: tlchefatto. (i congrego úngran Te Jor 0, il quaUpergiuftogiuditio dt Dio, come rob­
i a di m ai acquifto, 0 to lta deli Altare, cadendo
in manodiHtnriioRt ,tuttain breuijlimotem­
pe f i difttpb inguerre, 0 fofpetti, effo cadendoforfonatt,0 m ortnio finalmenttinprigionepriuo
della Corona, della Uberta, 0 dtlla ¡alme eter­
na.
Vdptfo quejlo Reattendsndo d riunire allzj
Chiefe qutl ehe m ll' altra Relatione piu dtjfufiamenteúifitocca,0 fua Maeftdpiu volte hd det­
to,chefi vede,che do, b, chela guerra pofe ilpiede
in quei Regni,nonfolo m luogo dellapace entrb la
reéeükne , 0 difcerdie.ma aneo in veee dtlíopttre d ip iitd ,0 ricchezzc,úi faccedette v m profanitd quafi Et nica, 0 únafir ttt a penuria di moL
ti beni.
Le miniereKon Jalo fono del cupro, deife r 'o .0
delpiombo.maanco de argento,det qualefifla-npano i talleridt Suecia ,i quali per lafimjfia deU’
argento fono in Germania flm atialprezzo de
fnigliorii trouafi ance alcuna miniera d' ero, ma
di
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
ran * mala perpetitur. P rkio ^ B jfcu s E cciefiafti.
corum beneficiorum : iecuncTO fo d in * : tcitio
d ccim tfru g u m , aliorum quecom m eatuum atq u ceiiam pelliu m : poftrcm o v e ftig a lia , & por-^
toria.
D i x i , pofteaquam fcifta Lutherana graíTata
cft,quoniam antea VpfaliaeArchicpifcopus, c«teriquc fex Epifcopi, multis cum dignitatibus ac
pracrogitiuis , nec «on m onaftcriis latifundia
poffidcbant, muí tofquc inde reditus colligebat:
verum m in iftrih *reiici,v t Principes & N o biles
a d h*rcfim alligtrcn t, vtque carnis libcrtatera
lib *n tius retinerent, ipfis p ro p o fu ere ,v t bona
m ulta & im m o b ^ ^ u d a ftc r occuparent, & E pifcopis m u lto|B ||D rcs rcferuarcnt reditus.
Q g o d cum cffeffuirrfuiflet, magnas ThefauruS
congregatus cft,qui iufto Dei m d icio , tanquam
E cclcfiaftica bona ab altari fubrcpta, in manus
H c n riciR e ^ s dcucnicns,totus brcuiffimo tem- Hmui'í.ipo rcin bellis & fufpicionifeus diffipatusfuit, & .¿.
rex mente captus tandem carccti mancipatas,^
diademate regio fpoliatusfuit fimul cum liber­
tate, *teroaqu c falutc.
K i c rex nihilom inus Ecclcfias (poliatas in in .
tegrum tcftitucrc con atu r, quod in alia relatio­
ne fufius cipUcauimns : & Regia M aieftas fepc
d ixit,a ppa rere, poftquam bcllum in iis regnis
inuaiuit,non folum vicepacis,illae rebellionem
ingrefram,& difcoidias debacchatas efle, fcd ctiam vice operum pietatis, & lo co diuitiarum ^ ^
fucccffiifc profanitatem quafi ethnicam , & bo- '
norum plurirr orum extremam penuriam.
Fodin? non m odo habentur cupri,ferri,plum ­
bi,fcd etiam argenti,qu9tallcri Sueci cuduntur,
quipropter argenti puritatem in Germania iatcx nicliorcs habentuninuenitur quoque aliqua
auri-
De S u tu Regni SuecUl
i i m o ,0 pota, 0 di qui auuiene, tht pothifcudi
ftfiampme.
mezzi,elchefignificaritoada moneta,deiquali
Raskivn tallero fatrentadue. Et eon tutto, che
ahbondinodi Rame, nondimeno nfjfuna moneta
f i {lampa di qutlmetallo,eccetto che dentro i Reski,nefaqualchemiflura,(orrompendofieonicofturr.iquelL'amtcafinttritdfaqualeera prima
meglio :.onfemata.
Si trohb parimente gid innanzi alcuni anni
■
alcuna miniera difale,mapoi ptr negligenza,
co­
me aUuntpmJanoffari.
D iiutte lemihiere ilÉíehdla decima, daued
'e ron f i laucrano, percib all’ horapagt i
juoiicol cupró, f i áltrimetalh mcdefimt ,( S f e i
■Ruftiti non andafftro nafiondendole vine ¿ z j
diuerfe miniere , ■
ch, alia giornata f i fcuop>e'0 , f i che frjfi ccn la dihginza alcm nutne-
,
ro di buoni m a efiri Ji giudica , che gra» fomm aafcendeiebbel’ ¿ t ile ,ilq u a .e d i eJfi,ficiM e
rebbe.
.La cagione poi, per la quale i Rujlki nafcof
'done le miniere, e per the doue Ji fc'uoprono, il
contorno é tajfato dponan lelegna, ó* d darci
alcune opere, la qual grauezza cercano difugj....
gire.
'Oltre cib il Re haper tutto ifuoi"Regnifltributo,0ledecimedigrani, difiligine, chenoi chiamanofegala,dtorgio, di buttiro,dipe/ci,dibuen i , deüe p e U i,0 di fimil altre tope, f i di tutto
quefio,di chefi tienepe'bneUafeeretaria,fiCamera. Regia certireento,n0nfiepotutoconfeguire
quanta fia la fomma. Je bene hb faputo, che n ej
¡o[len¡a,nonJob I' Armata, fivfficialidel Mate,maanco gli altri\paefi diterraferma ,gli vffiíM////f/R«¿»£,
Doutndo tí Re far guerra per diffe,Ot
de’ fuoi
..............
Regni, '0 :ancoptrmandarne fuota gentt, lo fd
intimaredlepfoumcie, f i conforme aHa quantiíd delli vcttouaglie, che e neceffaria, effe fen^f
al ro la contribuijcono ,ilche"e gran fomma,percioche di radoauu ene, cht quei Regninon habbiaaogueria, fenon col Daño almeno col Mofeouito, col quálefono noue anni, cheil prefenteRe
continoiia-difarla.
E pera tn detta contributione quefia differenlja, che i N olili nen ccntribuifcono, ne
anco floro ftd diti ordinariamente, ma quando f i fanno le contributioni general per la
guerra di co-nfenfo de Nobili , joglioao i lor
fuddíti pagare la meta deüa Tajfa , la quale
gli immediate fudditi dtl K t danno .d fua
Maefid.
¡po-
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
-s 71
aurifodina,fcd faró,& paruaffiincque lit.vt paue s aurcasm onetx excudantur. O m nia tamen in ^
dicuntur, a lis q u c m in o re s& ro tu n d s m o n eta,
q u a R o s k i dicuntur, «ctrigiata-duaviKlin tatícrum exaquant. Et quam uis cupro abundent; tam cnn n ilatn o n cta in c o m c ta llo c u d itu r, exccpto quod in Reskis aliqua snferitut mixtura,
u cm p efim u lcu m m o rib os antiqua fila finceritas.q u * antea nielius conferuabatur, corrumpicu rin d ics,
ínucnta parirer fu it annis fupcrioribnsaliqH*
íalis fodina,fed propter in curiam , vt quidam pu.
íant, m oxcuanuit.
O m nium fodinarum decimam rcx exig it,
vbi fuis fumptibus non eruuntur nonnunqu-sna fm * .
tam enfuis prsram m fo ’u itcu p ro , a lü fq u e m c '
r .ilis: quodfi .rufticidiuerfarum f sdinarum vcñas, qu.e iu dies tepcriuntur,non abfconderctit,
nequ c defideret >r bo nom m nnagiftrorum nu­
merus aliquis ,!ta creditur, forc vt ad m agnam
fummam aiccnderct v tilir a s ,q u x c x ill s fodin.s
em ah eretar.
Cur vero ruftici fodinas no n ¿n d iccn t, ca raio cft,q u ia vbi reteguntur,circum vieini omnes
adliguafercnda, & ad quxdam O ptraprxftanda
’t.ixaiitur: quod grauamen ipfi pro viribus íffu *
-giunr.
T rxtc rc a T c x per onnnia rcgna fua tributuin
cxig¡t,& décim as frugunn,filiginis,hordci,buty-'ex^íZk»er.
ri,pifcium , boam , pelliu m , rerumque fimilium;
quarum returnTumniamintelligere non p o tu i,'
,quam uis in fifco regio Certa eorum ratio habeatu r: illudtam cn ccrtum eft, iis era d ion ib u síu llentari non m odo claííem , i8¿ maris m íniftros,
fcdetiam ccrrx coa .in en tisrcg k)n cs,rego ip ro, cc res,& aulicos.
C u m rcxad fu aregn ad cfcn d cn da, vcl v tm ilite sem ittat,béllum decernit,iubct voluntatem
fuam prouinciis in tim a ti, & iuxtacbtíim caruu m jq uineccírariifun tjqu an titatem ycontribu *
tioni confcntiunt: q u x contributio valde oncrola e ft. quia raro accid it, quin régna illaco n tinu isb ellisd iu excntu r, vel cum Dano> vcl cum
M o fc h o , cum quo iam á s»ucm annis hicrex
bellum geric.
E ft nihilominus in huiufm odi diftributienc
,
differentia h x c , quod N o b ile s , paritcrqueco.
aum fubditi nihil vt plurimum con tribu u n t: ve.
rum quoties decernuntur bella coníénfu N o bilium , tune ipforum fubditi medietatem talatio n is pendunt,, quam ctiam i i . qui im mcd i.tc r c g ifu b iic iu n tu r ,M a ie fta tiR e g ii coíiecdunt.
Mm
Simi-
0 4
Relatio
Ipofoli parimentejcno tenuti di tm ribuircj
Sim ilitcrtcnenturpopnli contribuere ratratse
per la dote dt ciafiunaHgliuoU dei loro Re quan- dotis hliarum icgiS, cum earum aliqua nubit:
e^ofi^narita, f ila fomma di detta contributione rumma autem contributionis huius a quodam
Ua'in tempoin qua e fiatadt lo o . milatalhri, tum poic h u c vfqueiait ccntum millium tallerofiirei,: V Jfua a argento, f i ifomimentidica- rum praeter argentea va‘cula , & fupclletlilcm
e»jo mi.uUaqH..»tita aep¿toleReali,perb dom cfticam , ptoutuum erus cli filiorum regis.
HRepui H^giugueie poiqutl the giudicaconut- R e x n ih ilo m in u s illudfupciaddetepotcft,quod
mre.
iioncftati conicntaneum putat.
Uentrata dellt pelli herae maggiore, horae
Pcllmm reditus, & v c d i g - l m odo maius cft,
minore, fecondo che ifreddi, ( f leneui/onomag- modo m inus, proutfr gora magis minufue lagiori,bminori-,percib(ht quante queflefone mag- tcnfa, & aiues abundant, vel n o n : nam q u o e *
giori,tamo tnaggior numero d' animali fuoi pi- magis excrcfcunt,co pluia cajpi antur animalia.
gltarfl.
bxregio n eL ap on u m , qu iin vltim o fcptcn- taponis ptl~
DalpaefepoideLappi iltim i iettentrionali trio n e ca llo catiiu n t, icxm aiorcm pellium par- leiregiptndettiin latino Lapponti,caua il Reda maggior tem extrahit, vtquc carum certiorem habeat ra- dunt.
partedelepelli,fiperfaperneileerto manda fua tioncm,(quo'.annis illuc hominem Regia M aicMaiflaogn‘ annoine,ilqualechiamanoiniati- ftas m f.tit qucm icribam appellant. Is adco d ili»0 iertba,fome Notaro,il quale vfa taldiligenza gcnter captorum animalium multitudinem in infaperequantianimali fonoflati prefi, the non q u ir it,v t rcx difficiliter defraudari;i queat. H *
pub eJferneilRe defraudato. QuellepeUiappotU
pelles ad Rcgcm a lla t* intcr conlanguineos Re­
te alRefidiflributfcono nella fuaCertene i fuoi gis diftribuuntur interquc am icos, & iiidcm plcparenti, negii amni,in doni a diuerfi,in ricompe* riquc donantur, & mcrcarores com penftntur,.
fa a'Mertanti, i quali hanno dato,b hannoA da­ qui ad vfu ra au i* fuas m a c e s dederunt, v cl fu o t.
re mercantieper ifo della Corte.
daturi.
N e da quefii
, , Lappi ,f i hd altre tributo , ten
N c q u e á populis hifccLap on ibu saliu d exigieiofia cofa the in Xltro non f i impiegano , c h tj tut trib utum , ncque cnim in alio fcfe excreent,
ntlla Cectia , la quale poi permutano i» altre quam in venatione, cuius pt*dam permutant ia
teftnecejfarie, (ebenefanno alcuni lauori di ma- rcbus neccíTatiis, ctfi manu & acu opificia qu **
no,tídiago,periqualim ofiranod’ tJfereinge- dam conficiunt, quibus feíngcniofosefl'eortcn;
•
gnofi.
da«i.r
Non fonooltri i Porti'diMare quafi alcuni;
Pr«ter maritim os portus nulla im pofita funt Liltratifur
Jiatii,b GahtUe , i altreimpofttiont,vtroe ,che ) ve¿b 'g alia ,n u ll*u ecxa d ion cs. H o c tamen ve- regia.
daiR uflici,bd’ altre, i qualt nengli danno tri- rum cft, folerc regem á quolibet R u ftico ,a liifq ;
lute dt iittouaglie, fuole il Re apreportione dei- qui commeatuum tributo exim untur, ad patriia lerofacolta hauere da thi cinque, da chi fei m onii ptoporiionem exigere ab vno qu in qu e,
daehi etto, t í piu talleri per anno, fiquandotl ab altcro 6. m odo 8. & plures talleros fingulis
R t benefita alcun fignore , fuole cencederfli v» ann. Q jjo tics vero aliquem procerum rex bene­
terto numero di Ruflki, comefudditi, f iT r i- ficio afficit,folct ei ccrtum aliquem Rufticorum.
hutani»thi,piukchim ent, nein quefio e par- numerum largiri, qui tanquam fubditi & tribu­
safuaMaefia.effendoui oltre i naturali dei Re­ tarii fub d om iu oviu an t, plures m o d o , m odo
gno,deforafiieri aljuo feruitto aUi qualt hd da­ pauciores: Q g a in re maicftas regia m inime par­
te Baronatt, e Signorie, f i entrate annue
ca c ft, cum pr*ter indigenas plcrifque ctiam
d'alcune migliararditalim per
exteris famulantibus Baronatus d o n a u crit, &
ciajtun anno.
Dom inatus, aanuofque reditus ad aliq u ot talle-xotum m illia viritim.
D c gli vfficiali ibpra r entrare
Rcgic.
T)R«W 4 Í inCom m ifirio Generaie, ilquale
A fottofitriue i mandatidi quanto fie affignato
ptr prouifione, bflipendiod ciajtun iffittale-, f i
/ebene il Commifario Generale nen mantggia
ildenaro: la onde i fuoi heredi non refiano tn periteledi retuUrne tento $ jtendimtno fenza
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
TXfmimfiris ,qu'treg
pofiti f m h
R im o lo co eftCom m iil&rius Generalis, qui
mandata fubfctibicom m um rcrum .qu?cunq u e lo co ftipcnd ii, fiuc ialar r v- icuique m io iftrantium aifig. a. tui jE i quanquasu Gonrin iffariu sG cB U * ispecuniam uu. n .i cad lat vnde
ipfiusliarcde» cxtrs,¿ cdraiui» )i.»>:,,v: r.tiou em
icadtta-
P
De Statu Regni Sueci*.
fuá (bttefm ttm e, nen J i peganlcuna freuifioSotto quefto i úno ehiamato §ueJlore,il quat*
ecomeThefontre , penioche tejlui rituoteidanari dei Re, gliferba ,0 rip en t nel Tejoro Regio,
tenendone conto.
Coi (ffiueftore fono quattro, detti Camerarii,i
quali ne la Secretaria hanno, 0 tengono i regiftri
ditMtteitntrateregte,0queftiinfiem ecol^eJlorefiragunano fecondo í occorrenje,0rendono
i conti oeni anno, prefente ll Commi/Tario Genevale, 0 prefenti anco alcuni de'Configlieri Regii,
quali il Re fuolt horglivni.hor gli aitri nominare.
ll §¡ueftore poi h d in ciajcuna Prouincia diuerfi E jfa tte r i,0 tome epportatori dei tributo,0
diciothealR eapparttene-yilchefifuolriponerm l
ihefioro R eg k ,nel quale da alcu ntem poin qud.Ji
údfa.en doqualchen otabilefiom m aiperquanto
s' intende rf<buon luogo.
Et quel che per adejfo (i andaua X ordinario,
detratte lefraordinatiegrauezze, 0 J e fe ripoHendo ogni anno, m ifk dotto da N. che peteua e f
fere d a fi, b fette tonne d’ oro, 0 úna tonna s in­
tende cento mila tallori dt Alemagna.
Coftano pe'b lefolt F ottfzze di R i u a li a ,0 d i
Viburgo{chefieno frontierecontrail Moficouito)
sento mila taüeri diJefa ogn' anno.
D a perfone giudttiojes'inteje, cheil Ke hanvehbeúna molto piet grandeentr/ita,f la d j o .
Jtticne de’ tempi,0l'abbondanza degli artifici,
0 operarii fojero fta ti, quali ftdfidtrane, 0
quefio e comefua Maefidhamoltt Naui, lequaÜin buonaparte potrebbero nauigart fuori dell’
océano,duono chepotrtbbemandarfucre gran
quantitddi Alberi bellijfimi, 0 materia da Naeei.0 gran quantitd di grani, ende riportanofale
ptrúfiodelpaefe,0altrecofeneceffarieaumentarebbe lerendise eon giouameniode’ fudditi,gid
che d quefti da' Mercanti ftranieri fit úendenoil
doppio piu delgiujlo, quel che altrimenti f i haurtbbedmtgliorprezzo.
Dalleminiere parimente piie f i cautrebbe, fe
volontieri fi am mett efferofor afti eri, liquali 0
japiffirorijparmiarelelegna,0 raccogltere i fium iperiiolofi,0 farne catmrt doueftnetrouaffivjo, 0ilno»ammetterevolentieri iforaflitri, fe
hen'quefio Rt li depdera, auuienedal fojetto,
c ti
dr««»f/eri ingannati, 0 d in o n in uitaraltruiadentra>einqueiKegni. Tuttauia
dtlcHpro ,brame filo , chtindue, btieminiere
/ole f i caua adtffo la decima dtl K i , arrtua
dmiUeb cinqtlbcento fehiponti, 0 taíhorapiu¡
il valor dt i quali fchiponti edi trenta mila taüeri, úero eche del cupro f t ne taua nom úoltepiu,ma comt di fipra accennai tutto
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
reddere cogamur; tamen abf^ueilllas fubfcri*
ptione nemini quicquam ezfoluicur.
Sub ho c viro altet nom ine Q u a fto ris cciifetur, qu i in ftarThefaurarii c ft, h ic cnim rcgiara
pecuniam collig it, fcruat, in fifcum in fert, & rationem ipfius cuftodit.
■
C um Quarftorc quatuor coniiraguntur d ifti
^
C am crarii,qui in Sccrctaiio nota fcruant o m ni O Gamera. ,
um rcdituu tcgiotú: hi vcrofim ul cú Quaeftorc
fecundum opportunitatem congregantur,rationcm adm iniftiationis reddituri lingulis annis Z'’ '"'*®'.?*:
coram C om m iflario G enerali , & quibufdam btrnom.
Regis Confiliariis, q u o sre xa ltcrn a iim acccn fc.
icconfucuic,
Quaeftor deinde in lingulis prouinciis diucrfos habet c ia d o r c s, & tanquam trib utoru m , &
iurium regalium vindices: quas autcm resafterunt,infi(cum eae regium reponuntur, q u in o a nullis a b h in c annis locupletior in dies £ t ,
quemadmodum explorauimus.
Qute vero in prasfens in Thefaurum regiun»
paflim in feru ntu r, detraflis ordinariis fum pti­
bus & grauaminib®,vti in ttilexi á m a gn atc q u o .
dam,fummam explent fete fcx aut leptcm tum u«
lotum aureorum , ho c e f l , co rident centenoruai.
m illium tallerorum Alcmanicorum.
Arces nihilom inus R ip a Ii* & V ib u r g i, ( q u «
propugnacula funt aduetfus M ofchos’j aufciunc
cxpenlam pro prafidiis , caetcrifquc oneribus
centum m illium tallerorum.
Aprudcs.tibus quibufdam viris in tcllcxlm ift,
R egi non dcfuturos opulentiores red itu s, nifi
temporum d ifp o fitio o b fta rc t,& nili artificum
& operariorum ,qui dcfiderantur, copia dceflet:
,
v c tb ig ratia : habct Regia Maieftas naucsm uldeqh
ta s,q u * m aiori ex parte nauigarc poflent O ccanum ,poirentquein gcntesaibores,c*tcram qiad
rem nauticam facientem m ateriam , itcm frugum quantitatem exportare, vnde im portantes
deinde falcm pro vlu regionis, aliaquc neccflaria:rcditus regios vehementer aug/rcnt non fine
fubditorum vtilitatc, quia ab exteris m erratoribus in duplum chaiiora om nia venduntur, quae
aliunde viliora poflent com pa ari.
E x fo d ic is fimilitcr m aior colligeretur vtilitas,fi peregrini ad illud opus admitterentur, qu i
lignorum parfim oniam curarent,& flumina fyluas e ic in d en tiafifte rcn t.& m in cralia loca d ili­
g cntiu sin ueftigarent.& cifodcrcnt.Adueña*autcm non ad m ittan tu r,etfircx facileeo srecip c*
rct, propter fufpicaccm ipforum na tu ra m ,qu a
timent fc decipi, aliofquc ad regnum inuadeudum alliceret. Attamen cx cupro & atre, quod Mcnerofum
duabus tribufuc tantum fodinis effo ditur,R ex
pcrh ?ctcm po tam illcqu ingeD tos,vtaiun tfchi*
pontos, & aliquando amplms co llig it; quarum
J^ra í
m o u c-
m
nqu eP ^ a p gm a beneficio Mcoltro,i quali irouamltmimertnellorofondo/oinpagamentodi
maiíhelecauano: ma¿olUo ilRtfediífan d coftpro ptr altra via pub ritenereper fe tuttoilcupro,brame,ckeficau*aüemtniere,petoe¿nfopramtndtmtdtlReftlqualchtamanoFaHe, i l .
qudteeomevnfattorgenerales.
inonetamm aftim a tio eft triginta mülíum tafflerorum:cx cupro tamen nouies maior vtilicas.
cft: fcd,y: lupcnus indicaui, om nia h x c cedunt
in emolumentum partim eorum. qui fundí dominifuerant, partim inpretium corum , qu ilaborantin effodiendo. Q u od fi rex aliunde velit
ijs fatisfaccrc , poteft fibi omne cuptum vcl xs
reciñere: quibus.tamen negotijs p rx cft quidam
JíOminc Faue,qui Generalis quidam Regius P íxfeclus c ft.
D ella qualita de gli in gcgni, doue bicuc- . Diingem orum qualitate : f i br,uiter defribuntur
mores , ritue , confuetudo in cib 'u , ¿efiibteo,
Wejtjte li ragionxde’ cpftumi, & rití.& m o ­
adificijs horum regno-do del íih o ,veftito,& cdificij di
rum . .
quefli R e g n i..
Liutgtgni (bnoajpti habiliadapprendere, . 1 N g cn ia fat s idonea funt ad apprehendendas
r.ofoleíartimanu*li,ma anco le difcipline I n o n tan tú mechanicas difciplinas & artes,fed
0fcientiiffeculatiut, f i l e lingue,frd de quali, etiam fpeculatiuas, & id iom acaqu xq ue. Inter
quei chefim di qualche apparer,za comunemen- . h x c autcm quicunq;in aliquo numero funt,Lateimparo»o,b la Germanica,b Latina, ó ambe- tin eloq u i auc Germanice,vcl vtramq; linguam
dut infierne, f i quando apprtndono le alt re,,non libcnteraddifcunc; cura vero alias diícunt, cam
hanno queli» dtfiieoltd nella pronuntia, che ha- . nonfentiu nt diíHcultatem ínpronunciatione,
quaroG etm aniprxfcferuü£.vclínItalica,vcl in ,
nt>i Germanizo nelí Italiana fonella Latina.
CÓmunemett i loro xoftumifonofimpUci,qua- Latina iingua..
lipoffonohauereptrfont,le quali perche¿edutonÓ
Mores eorum iri vniucrfum fimplices funt fiffm plkk
hdno legrddezzí del mondo, ne cof&le quali lo- . ijq u e,q u alcseo sd cccn t, qu im u ndi ornam en­
to ajfotiglino 1‘ intelletto, bglipunga con diuerfi ta & m agnitudinem non infpexerunt , caique
fiimiálila¿(doíd,¿tuenofeHza fnelti defiderii di res ob oculos nunquam habuM unt, q u s in tclhoncre b £ altro,tententt delfifientametonatu­ ligcntiam exacuere valent, yel,corum *appetúrale ; 0 perbnon fscurano. di coltiuare quantitd . tum exftim ularc; vnde vacui honorum cxteramaggiore di terrene, di quel chelora entcejfario, rumqocfim ilium rerum d éfidcrio,contcntinatome chefe volefii ro tagliare moltegranfelue in­ turali fuftcntacione,vitam ducunt fccuram :idutili, 0 facile d leuarfi infplitrb mefi delí anno, eoqu e maiorem, telluris quantitatem celere,
taccegliertbbomgrandijpma quantitd digrano, quam ijs opus fit, negligunt, quemadmodum
ilqualefeminat» il moje diMaggiofimete ¿’ A - - com modepofTunt, fi m odo vellent plerasquc
gofioptr I intenfo calore, 0 efficacia del Soleil inutiles fy luas cxdere, quod facillime efficeret,
quale quafi tutta la notte, fe vtde dirfi notte, fi , dubitandum n o n eft, quin tnbus m enfibu sxvedefopra laterra. .
ftiuis maxi.-nam m erercntfrugum cop ia m : ex
Etnondióieno bencht quelí antixa pmplicitd fiquidem M aio menfc fa tx , m etuntur Augufto
tngranparte ancorafia in ¿igort,dopbla venuta propter intenfum icalorcm & efficaciam folis, ,
de’foldatifiranierf,cioedi Germani,0 diSco^f qu i tota n o ftc ( fi modo eariQ xdicendicft J fuf i dopb í introdotta herefia,per me'Jfo della pcrtcrram cernitur.
quale odono d^f redicantt infinite caluma tomra ,
E t quanquam.prifca illa fimplicitas m aiori Simpliattu
€aiolici,¿anno perdedo deUa.naturaifimplicitd, crparce adhuc viget; tamen poft m ilitum
aumetato itloro come naturjfoffietto, fig li A l- gtinorum y hoc c lt, Germanorum & Scotorum minuatur.
itrghi, quali i ran -qu ifigeneralmete infierne col aducntum , & poft indudas hxrefes, quarum
tibe gratuiti, nenfono affatto cofi, ancor chepo- caufa a Prxdicantibus innumeras, audiunt ca­
thijftrñefifftnda dafoianddti,mn ¿Jando i Sue-- - lumnias aduerfus C ath olicos, paulatim deantidefi di dimandar cofa alcuna per tato deülAlber» - qua bonitate dejiciu ntu r, au d aq uo dam m o d a
gho,bdel(ibo,0per lopih,quei che vannointor- - ipforum naturalifufpicacitate. H o lp itia v ero ,
no, alloggiane in cafa di Pajieri -, cioe nelle Cure » q u x olim fimul cum cibo quafi gratuita erant,
mtiche, fegno di quel che mtorm hoffitaUtd era iam intermifia funt, etiamfi viatores minimum in¿fod I tempi della. Religión Chrijiiaña Catto- - in itineribus fuis expendant; qwia Sueci non
tica,(fi anco perlejlradenenfono affaffim,!\che . eum habentm orem , vt quidquam petant pro
¿dmolto ficuramete. Ffanomelto ibagni, maf- h o lp itio .a u tc ib b , & pro e o , quod plurimum
fimeneüeterti,allequalptrfontdeí¿no,0íal- - accid it, peregrinantes apudPaftorcsdiuertcrc
íhj.efo ¿amo affai tommuntmtnu, :
confueuciunc,hoc eft, apud facra antiquitus faDi ;
G
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
De Statii Regni SuecU,
277
Wpíccati,nefraudi non hb'vdííoúedonnt fe- ccrdotum diuerforia , argam cnturr c iifa ho-'
mprudentiycomequelle, chsfiaflengonedalíe. fpitalitatem prífci morís tem pere Cathchcae '
hmtd.fiar.chsghhuomimfreci.lmetedaqu»- religionis; nequc invijsgraíTatores iu u cn iu n -'
ram'anniiñ,qukpoihis‘ mkriacano Ladottri- tu r , adeo vt mul a cum Iccuritatc peregrinari
nadi Lutiero, emiltofrequente, non hmno he- liceat.
ftemmie filuo ta i hora quella de mdidire,tí daD c peccatis & fraudibus nibil quicquara Mulieres frre al Demonio le irtaturcj.
audiuirM uIiercsprudcntesfunt, vtporequatab h rU atpuQuanto d ir iti, t í cofe dellariUgione, frbtne ebrietate a b ftin e n t, & á quadraginta circiier
nelíaltrareUtionedlungofrneragiona: nond'- annis etiam viripauci inebriantur. D o flrin a
meno dirbqutfio, cheilPepoloJipuoldirevtra- Liitheri valdc frequens e f t : non blafphem ant, ■
mente ingannato, nen dijlinguendcfiji veri,díi i nifi quod aliquando cacodarmoni animas &
fitlJiPretipereibquejli'bannocon ha'lito lur-go corpo ah u m anaíu biiciu nt.
daSacerdoti, eutttolabtretta,laqualeportano
Q u o d a ttin c ta d r itu s , & religionis rn.odos, R,ligioderieonda ,djllj^adeílaiciia Italia, perb ifecohri ctfi in alia relatione cad e re fansdiximUs : cú- p^aufitayfed
inSueiitmtfraportanoinquelmcdo.
■
hilominus reuera dicam , populos clfe deceptos, nodum tota.
Serbailpopolomoltiriti antichi, che bífiem- quia veri á falfis presbyteris non díftinguunmianoiLutherani.oíiocheoffetuaidigiuni,pre- tu r : ideo hi longa veftc vtuntur, pileum n tuagalmnapattedi loremafftme inpiuvtcchipcri dum gerentcs.inftarlaicorum Italia:,cuiufm ® moni,honora, tífccga tn moltiluoghi la Madre di pil&o feculares in Suecia non vtuntur.
di Dio: f i ancor hoggidiinFtlandiajquandoCino
Retinet populus antiquos ritus plcrosq u e,
fternutayfi'bfa. di dire,tddio , t í lafuaMadretia- quos Lutherani dctcftantui:nam iciun iaobfcrm ino úaonde chigmdagnerd tn Filandialatb- uantur, pro defu nd is m aiim a eorum pars orar,
írou rfionedelíanimeyaprirdCbnagran pcrtaal- h o n o r a t, & multis in locis orat D el matrcrn
la Mofeouia, típccb meno alcunt dt quel pa efu, Virginem Mariam : & hodierno quoque tcmperchefieno in Roma ittflítuti.
porecoufueucruntinFinlandia , cum quis ftcrTutteleChiefeditutteleParrechiefonofatte nutat, ita augurari,D eu s, & D e im atc rtea d iu dimu/a t í bene edificatef vneeon íaltre co due uet. Q u a d ere,quicunquein Finlandia conuersampmilt.tSlsceJiedallegentidiUePartochie(ono fionem anim am m illarum operatus fuer't , is
riparate,tícongrandiligenzatenutealíordtne, magnam pro fcd o aperict pottam ingrcflus ia
icim itetiicm t dimura, ficendiligenfacuftodt- M o fco u iam , idcoque mecum adduxi quofdam
tiyfi che glt anim ali Kon^nmtrino: neUecafema exea regione, vtRomae erudiantur.
piu nelle Chiefeiimagmi,t í
parte de gli A lOm ncs omnium Parochiarum E cciefí* ex
nrianccrafono.Vifi dicela Mejfa{fe Mtjfadeiu muro co n flru d * fu n t, & aífabre aedificatae addnfi]alIa,LM^rana, f i in alcune 10hoCóeduto hibitisduabiíSturribus figillatim . Hae aparo*
TfJlareancWmoíChoriiBreuiarii, f i Mejfali chis reparantur , m agnoquc ftudio exornan.
amichiin pregj.meno. tur,coemíteria muro cin d a,ac diligenter cu fto- ■
1 tibifone communernente grano di dut fotti: dita, neanim alia ingrediantur : In d om ibu s,
ívnofifeminanoilm efediNouemire,eíabro di íed m E c c lc fiis m a g k , atquc etiam in altar bus
Maggiojfiraícoglionei- Agoflo,Si¡igino, afegala, , adhuc imagines vifuntur.M ifla dicitur (íi m odo
clfeemolto^i/atayancor chedinerfeforadipane miíTa vocanda eft) ritu L u th eran o, & a lib ia d mifloyfi depuro grmo,foglionofar í ergio,che vi h u cin ch oris vid ib rcu ia .ia & MiíTalia antiqua '
ñafie ajfai buono:frendenoperbparte d e'fru m e- iM p ip y top z rg ^ m 'tai.
tom farlacetu ofacem m unem enteloroéeuanda,
C ib i com muniter funt triticum ex duplici%C/Í« quati- febeneoltreaquefla< ¿'anoipiuapparentialtre^ genere ; altcriim N o uem b ri menfe , alterum bu avíam u r.
beu ande,com ei‘¿ m iá iB .h en o,fid iS p a g n a,tíd t M aio feritur,& A u g u ílo m e titu r , fimul cum fiTrancia,{l Medone detto da G reci, t í da Latini lig in e , etli pañis ex d>iuctfo,ac m ix to , ac puro
G e d r c m e z ,fifa c q u a di'hite.
grano confícitur:hordeum fatis bonum enafciAlcunipouetifopoliin tempo di catefiia, md- tu r : partcm tamen tritici in cereurfia paranda
g tan oilp an eáiJar n afattadifcor-jediF tno , t í abfum unt, q u * com m unis eft ipforum p o tio ,
a'tridiqueU ad’ A b ete,la q u a lep ereffred iq u a - e tfip r* te rh a n c d itic tís alijs potionibus vtuna
lita ptu calid a, dicono chepiti calida, dicono íhe tur, vt funt vina R h enana, F lifp anica, G allica,
pm gitu aallofio m a c o .ficontutto abn on folodi M edonem , G rscis & Latinis d id u m GedroquiüaCviuonoyma anco fono rebufii.
m cz,& vinum crematum.
C arneinabbondanzahannoylaqualeingran
Q uidam pauperum populorum tempore - j
p a n e fa la n o ,d e ‘ buoni,de porci, á ' o í h t ,f i a i t t i carioris an n on * panem com edunt confedum
ikÁ m m a\i,vittü«nonm angtqnoquafim ai.
c xco rtic ib u sp in u m ,a u ta b ietu m ,q u ic c itic c s,*
Ptfit -
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
Mm
3
•a/í
Rehik
Peta hanne in áihrida»x.k falató,
/ríf to ,é tc flo a l fume 0 dtre al freddo delver.
- ■ , p a u o n i, 0' per'o fenZft fd' a•r le■ , fagiani
t t ic i, m nnoili gran cepia, ancorche lactrneftd
■fikdara , 0 foda diquellad»’ paefi p ik ttmpsrati.
Ho intefg,the dcuñ* anne il Re h a di decline:
) tributo pi» di ditiotte m ila b m h i: 0 cofipropertionatamente dtl nflantt butiro, 0 c a c ie ,0
latt* hanno in abbondarija, 0 molto bueno,0
quefto communementeferue ptr a n ttp afte,0 per
fr u t t z j.
.Nafctrebbeno legumini in abboadanafa, ( t j
vifiaueniejfe'.pire eccette ipifetli, o pifi, chtfo­
no come cedritendibianchi, de iquali é molt»
copi*: 0 eccette alcune fiu e ,* altre nenein 9jo fiequentt-t.
Hanno pochifrutti, 0 quefti fono alcune pereprHHt,0 ante cinge, frage, bfraoleinabbondanza, pero cemmantmentt non ficurane di
fruttipih che tanto.
Herbe nafcono tre, b quattro meft dell’ anno:
m/i{tcctttoi eauoU, che anto conftruane eon fale
per il útrne)pocefe ne curano.
ílútftiredelpopoleé fempltet, quale e quello
4sU* plebe di lombardia, quante all* forma dt
ú.tftimenti. Vfano pero dttls btrrette , 0 al­
tri veftiti di ptUt , ma femplicementt antera
quefti,
Le donne cittadint, 0 quafi vnluer/almentt
tnalfimt in Stocolmie,portano fepralt úefti Iero
Ún lungo mantello dipanno negro, cenlepieght
in modo di ztcchetto,
1 Nobiliúamo úeflitiaW Altmanna,mapiu
moderamento. 0 alcuni nella Certe, aW haliana,althe ilSlefiauuicinanelfuomodo diúeftire,
fomt ancofd il Prencipe.
^ a n i e úanno in vaggio , pcrtano i Ruftici ptr loro arme vn‘ atcetta , in luogo di(pada.
/ P obili,0 lor feruitoriportaao con l i j a d z t
fliarchiiugi piccioU,
Gli tdificq,eccette le Chiefe,chehb dette effe­
rt di mura fiono dt Ugnameper ilfrtddo.ma mol­
to meglio fatte,cht quelle, thejone nellt campagnt di Polonia.
Pero alcune Citta hanne lt cafe dt mura, come hormai quafi tutto Stocolmia, ha dentro dtl
ie mura,fendo ne • borghi le cafe diltgname, cosi
Vcburgo, Reuati* , 0 alcun' altra terra han­
no le coft di mura , 0ajfai ptu belle, 0 quep o Re cornee vago detie cofe ordinate, 0 pol,te,
procura, ches
che ‘ abbtUifcano
" '
conedficiidureuoli
di mattonil i , 0 calce in aicuni luoghi di quei
‘
Her chi vuol fapere deW antiquita di quei
paefi,
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
quia calidiórfc funt qu alitatis, valde croduntmi
ftomachoprodcíTc, neque tantum cxcoviuüt»
fcd ctiam rob u ftivalid iq u elu nt.
Carnes aftatim habcnt,quas magna cx parte
fcliunt ne r pe boum ,porcorum ,anfcrum, alio­
rumquc animalium i vitulos autem nunquam
fere comedunt.
Pifces abundanter habent fa litos, & recen­
tes, & fumo arcfaflos, alios quoquc cxficcatos frigore abfquc fale, faíianos, pauones, &
pernices, quarum copiam maximam habcnt.etí¡ caro illatum paulo durior e ft, atque folidior,
quam caetcr* , q u * in temperat.s regionibus
capiuntur.
i t i B rPddcccim
t
Intellexi,quotannis Rcgem rati®
*, LaSieink
ac tributi habere boum plufquam duodcvigin- prima,0p,i
ti millia i & in cum modum dc c * tc r is , hoc cft, yíríw*
bu yrum, cafeura ,la¿ticin ia, q u * cum optim a f a , aon ohfo.
fin t, A c o p io fa , com muniter ante conuiuium niumfeptnl
p r*guftan tu r, item que bellariorum locum tc- triondium.
nent.
N afccrcntur legum ina co p io fe , nifi cultu- legumina
ram ncgügercnt : nihilom inus pr*tcr pifa, defunt obini
q u * , vt cicercs , rotunda fu n t , A alba , A curiam infabas quafdam , quarum rerum copia habe- colaram,
tur , vfuique ftequcns , e ste ta defidcran«
tur.
H c r b * tribus aut quatuor annim enfibusn»
defunt: fcd p r*tcr caulcsfquos falitos ad hycmc
feruantjher bas nihili faciunt.
P opuli vcftcs fimpliccs fu nt, v t plebis in L 6 bardia.quantum ad form am earum. H abent ni­
hilom inus in vfu tegum enta capitis fubdufta
pellibus non m inori cum fim plici^ jc.
M ulieres o ppidan * , om nef^ |F ^______
p r*fertin i
Stocolm ij,vcftesgcru nt longas, A fupcr ijsp allium longum cx panno nigro plicis m inutiilimis accom m odatum .
.N o b ile s more Alem ánico veftiuntur , fcd
longe moderatius ; aliqui etiam aulici Italicis vcftibus vtuntur , ad quarum morem val­
de fcfc adaptat in vcftibus fuis R exA p rin ceps
filius.
C um itinerantur, ferunt Ruftici fccurim lo ­
co en fis : N o biles v e r o , corum quc famuli cnfcc
ferunt fimul cum fclopctisparuis.
zEdificia, exceptis Ecclcfiis, quas muro con- Mdificiti]
ftruilas eflc na tra u i, 1 gn ca funt propter frigus
arcendum,fcd m ulto exgantiora,qu am q u * ia
Polonicis campis conipiciuntur.
N o n n u ll* tamen vrbcs domos habent lapi­
deas , vtiam totum Stocolm ium in tramosniar
in fubutbijs vero domus lig n c * iu n t, A cundem in m od-m Ripalia, A V ib u rgu m , aliaquc
o ppida.qu * lapideas habent dom os,m ultoque
pulchriores. H ic autem R ex mirifice deleitalUC
DeStatURegniSuecU.
Alberto KtanljontUa fuaSuec'a.
Dimolteeofe ftimatequetfifauolofe^^ tmeorche,
vere, fimpartedamevedute ,leggal’ hifioria
diGHuanni, fifftO h o Magno Arciuéfcouidi
Vpfalia,alii quali in Sueciaf i dafede,come d vtracf hifionci.
DelnomedeUeTerre,deforti,d6 Golfi,0dou t,0 m chegrado t ciafcuno di ejftfgga ZtgUero
fiampato nonhd molti anni frd i’ operedelRamtro ,alqualt alcuno htreticod’ nojlri tempt in
Frdefordia/éceaggiuHgertiadiciyfi lettere liminaripiene difalfitd, ptrofcurartqutUa Catohcu
hifloria,majftmtdouefiragiona deUavtrartliadettopet
Vero e,che di alcune terre, o luoghi.t quali ZigUeroattriiuiuaal fuo tempo alia Suetia, nonfi
irouaalprtfente,theeostfia,effendonediconfini
eadutealcuneinmano del Rede Danemareh per
guerra ,b ptr via d’ accordo.
Neigradi parimente, neüiquali egli tonfiiluifctle Ttrrt.b Vorti di Suetia, ffatrouato alcuna diuerfitd frdlui , f i alcuni affaiperitidi
Suetia.
Jo qui hbpojio quanto f i di vi fta, f i di rela­
tione hb intefo dall’ ijltffo R e ,f i dafuoipiitptin€ipali,fiancodaaltrimoltoperitidi qutipaefi,
ilehetutto hbfatto per ordint mandatomi da FT.
dBologna.
ll Reftante,oltre qutl, che nelT altra relatio­
ne hb meato, 0 iltht toctapiupropriamente al­
ia mia vocatione , 0 mijfionepotra dir­
fi d bocea, dchi f i degnard Voftra
Voftra Beatitudincj di commandarmi ch’ io
,
hdictL
IX
F I N E .
179^
tu rp o ík is,atq u e clcg an tíb u srcb u s, acproin de
cu rar,v tlaicritiisxd iíiciisdurabilibuscxorBcntu rp leta q u cillorum regnorum loca.
C ^ fq u is gentis antiquitatcra nofcerc c u pit, is A lb crti Kranzij Suctiatn legar D c m u ltis reb u s, q u x fabu lofx putantur, e t llv e r z , &
a m e pro parte in fp t d x fu cru nt, legatuth iftoria lohaanis & O lai M agoi Archicpifcopi Vpfalix , qu i in Suecia tanquam veraces hiftoriei
habentur.
D eno m inibu s terrarum , p o rtu u m , finuuih,
& vb i, & quo gradu fita fingula fint, legatur 2 igUcrus paucis ab hincannis euulgatusinter o •
peraRam eri.quibus h xreticus quifpiam noftris
temporibus addidit indicem , & notas plenas fal- _
fitatis,vtC atholicam veritatem obfcurarct.pr?fertim v b id e vcra relig io n e diíTeritur: q u x a d .
m onendi gratia d id a fint.
H o c tamen verum c ft, ex quibufdam tetris,
locifque , q u x á Z iglicro fuo tcm pore S u ccix
attribu u ntu r, inprxfcns haud tcpcriri vcftigia
eadem , cum plcraqucin poteftatem Regis Daním atch ix vel b e llo , v cl conditionibus deuenerint.
In gradibus pariter, fub quibus pleraque op­
pida & portus Suecix collocantu r. nonnih ild U
uetfitatts inueni ínter ipfum & quoídam alios
Suecix peritos.
O m n ia ; quxcunque v id i, aut cx rcla tio n ei J
pfius R e g is ^ |d iu i, aut m ihi ipfius primores &
procctes 4 l ü p , i n hunc locum eongeíli, quem*
e d m o d u H jú h i im peratum eft.
R eliqu a, q u x magis peculiariter ad mcam vo;
cationem & m iífionem p ertinent, órete;
attS referam , cuicunque B caiittt;
do V cftra manda-
T l ^ l Si-
RELA-
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
7
281?
R- ELATI ONE DALL
e c c e l l e n t is s
NI
S T E N
.
s ig
.d. f il
/ I M P E R I A t E
ip p o
per
-
A M B A S G I A T O R R
delia MaeilaCef al gran Principe di
Mofcauia, Panno
PHILIPPI
PERNISTEN
IMPERIALIS
l e g a t i M A I E S T A T I S C .^ S A R E A E , V I R I
gxcellentjilimi,Relario,De Magno M oichom m Principe ^ anno
:I 5 7 7 .
M-
1 fefiate di gran contento, che Vcfl.
Eccell-habbia hauuto'a cuore quel po
co di ragguaglio,che le die di delle cofe
'deMolouia.fe ben endo.che ell» dop­
po n' hauer a hauuto ptu ampia relatione, effindpfi diuulgata la mi» J editione,dellt qude forfe
S. M. Ce/dreanon ri hauera a; coraf a l t a r tecipe noftro Signore, volendo prima
irla
_____
^ Confeglio
ton i Imperio,
0 p o i colfuo
O-.toSantita,0agi
ttP altri
/tlt Prencipt
TiveV.
fapere atoSua
chrifiiant, per indurli cerne .credo nella confoederattone,ciieil Mofeo defidera contra ilTurio 0petb non bifognainterpretordettam ajeditionein
altromodo. Iecredo,checon i'aiutodeDiojipotrehheeffettuare quel tant o,che-jL’ altro giorno
fcrtjfebreuemeteali Eccel V.(¿o ehe quei popoltJi
potrebbono breutmtnte0 fácilmente todurre nel
gnmhodellaS. Chefa tanto piu,chemainonne
Joneúftiti, ma hanno riceuuta, 0 imparata
quella fede, che dalla Chiefa Greca vhn data,
0 qucil» hame feruata fim d quefi' ho-acon
tantozelo0 feruore,ch’ emerauiglia.0percibe
dafapere.chíúedendoglitrrori nelli qualt (ierouano, úerebionofulito d coneordarfi con noi, 0
a crefceribbonoilnumeronoftrojifaltamente-),
cheil guadagno farebbe-) tréúeltep iu , chenon e
fiatalaperdita fatta gl' anni paJfatimCeman U , 0 in Franiia. ptr tanto fi doueria f r ogni
faticaper aqu fiatli,ehe certofariailpiugloriofo
acquifio.ehe in quefti tepifipotfiefare,0 dci
Jare-j, úolomúri le diro caufe, che mi mttouono,
fupplicandoladvolerle intendere fitnza faftidio,,
0 no:a, irincipalmenttperfiupfongono,cheii'
Premipe
[
"HV
'¡H
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
, quas adtc dc rebus M o fcha­
rum dederam , diligenter feiuatas e flc,
mirum in modii m ihip ia .u k ,quanquam
fieri poteft, vt iifdem dercbus fueris am­
plius atque ditfufius cd oftu s, poftquam iu M o fchouism dimiíTus fu i, neque Cxfarea Maieftas fortsíTe dc reditu meo í-ummam P ontifi­
cem h.aiSenus certiorem fecit .c u m r r iu s expcdicioncm meam cum Im perio, deinde cum
Cocifili;riis com m unicatura,m ox fam m oP ontifici caJtcrifque Chriftianis Priiacipibus fignificatu rafit: vt fcilicct illos ad confoederationem
hortetur á M ofcho vehementer expetitam con MofchuefatraT u tcaru m Im peratorem ,ideoq; expeditio ^^,¿4
m caaliterinterpretandanoneft. C rc d o e q u i teruChriJli*
dcm ,non m ü lto.negotio, Diuina faucnte Ciecuptdifo
jn cn tia,effici poifc, quod prattcritisdiebusbreuiter ad te fcripii,.videlicet ilios populos in grcmiunn E cclefi* Sancft* non difficulter reduci
poiTe. eoque magis, quia nunquam c x eareceffííTe videntur, icd eandem accepiíTe, atqui didicifle fid e m ,q u a m G r*c a E c c k fia d o c u it: hanc
vero tanto ftudio atque fcruore ad h * c tc m p o ra feruaucrunt, vt n:
j i h 1 ad m irab iliu s. I d c ir c o
exiftim andu m cft, ficernerent, quibusim plicantu r, errores, fo rc , vt ftatim n o b ifu m confcn tian t, quo confenfu noftrum numerum adcoa u gcren t, vt acccffioh ac triplo futura e fle t,
lucrofior,quam iadtura fu 't, quam annis prtcteriris in Germania & Gallia paffi fum us: quapro­
pter omnis fubeundus eftlabor , vt in noitras
pertrahanturpartcs; q u s r e s p ofetftofummam
noikis tem poiibusgloriam allatura e ife t: ad
q^uam
L
it e r a s
f
D f Statu Regni MoJchouU.
ffS i
Prencipe diAíof(ouia,eomemoJlra,deJideriecce/- quam conficiendam cur incum bendum cflc pu •
ffiuamtntedicoüegaífiion Sua Maefta Cefarea, tem J ubens en an abo. tequ c, vt legas h x c c it.a
con fua S a n t i t d , 0 conii Re Cattoluo, f i altri txdium atque faftidium, rogo.
Prencipi Chipan» inffirato indubitatamentt
Inprimis pro re com peita habetur, M ofcba*
da Dioperlopredetto efetto.
rum Princij em , vciprx fc fert .m uxim opcre oEt quantunque alcunihabhinafcritto,0 forft ptarcfoedus cum C xfsrc a M a icfta tc,cu m P o n dali‘ horadoueuaejftr cosi,chequeUanationefia tiftcisBcacitudinc, eum Rege C a th o lic o , cumnemiciftma dnoialtri deuot» della Chiefa Ro- que exteris C hrifiia n isP tin cipibu sdu b io promuna,poffoion¿eritdajfermarea!xEcceUenIa c u i, quo ad hanc rem , coelcfti aura afflatus Ec
Voftta ,eh’ adeJfononicofiyTnaicertifiimo ,che quam uis nonnulli neque forte co tcmpore lontuttififpirando ,moHrancgrandiffimo defiderio gius á vero , fc rip fe iin t. narionetn i!h m nobis,
dt¿eder Roma,fivifitaretluoghi,doueinttndo- Ecclcfiam Rom anam colentibus, inlcftiifirram
nodell' Hijlorieffirftatimarttrifati, 0 fepolti c flc : nihilom inuspoifum ego pro fiteri, & -an tanti Sanei, che loro piit dinoialtr»celehano.0 quam veritatem affirm are, ic m n o n ita fe fc h a henorano, ficome qudh che da principio furcno bcre in prxicntia : Q u in im o finguli fufpirandeputati d tenermi compagria ffejfo mi ra. tes,maximum vid cn d x R o m xd efid criu m .& lo gionauano , quali femprz» mi diemamo, caffanda v fítan^'i p r x fc fc ru u t, vbicxhiftoriis
che.j non defiderauano cola al monds ptit, non ignorant, innumeros fa n d o s m .rty ium^^j^^
che i’ honorar eat luoghi, fimajjineela Madonna confecutos , & fepul oseiTe, qu o s ipfi magi», ,
fantijfimade Lcreto, d loraptit nota, chem nd q u a m n rs honorant, icleb ran tq uc , qucinadmoltt Al.m ani,0 Francefi, fiper magg orron- modum qui ad me detinendum , & o fficiofcaffirmatioie di quefto, fappia Voftra Eccellenza, fociandum dcflinati cranc, fxpc m ihi teftaban■ il eor- tu r,ij fiqui 'cm nunquam non mihi d iceb ant,
che hau nd...................
gl, di.-na Jetofepo: euo■
veder
po di S. Ntcoio tanto dalo.ohonorato.rr.ifitriffo nihil fibi p o tiu s, & antiquius efle, quam m e ­
ftodtsi,feterb io era della Religione antica Ro­ morata loca v en e rati, pixfcrtim fan diffiiram
mana,0 on Luth ■
ana, che coli chiamanoge­ Laureti Virginem , q u x ipfis notior c ft, quum
neralmente tutti. moderni h reiici,0 g t odiano fit plurim i'A lem anis, & Galli rv tq u eh in crem
ptu chenon fatntOiTur hi. Gli ho ritrouati affai cotrobor, m m agis,n n pariar,teignorare,cum
piit ceritf.oniofi ruMe cofe della Religione, chenon pctiiflcm ab i iis,num liceret mihi Sa n d i N ic o ­
fiamo not altri, ftr che no pajfano mat auati Mo- lai corpus,quod ipfi maltimc honorant, venera­
nafti ro o ChiofafbfegnodiCTOce[deliequalitut­ ri ?Licerc , reipondcruntjfi modo Religionis efte Uftradcyfi (ompiti,nefonopientjfimi )chenon fcm an tiqiix R o m an x .& n o n Lutl-eranx :gene- fjgfgticn
fmontino da cauallo,ouero dalla tragge,0 fegna- ratim cnim modernos hxreticos Luthcranos^^^^^
dofe tíe¿olte ton la Santa Croce ingmocchiati in vocat,ipfofq peius Turcis oderunt Inucni illos
^
terra nen dichino hen alto le fequenti parole: Mi in rebus fa ns m a gis, quam nos cerim oniis adloyho/podi,Mtloj hoffodifMily hoJpodi.cioeKy- diólos.: quandoquidem nunquam ante monaneeleifon, Kyrieeleifon,KyneileiJón, 0 UHfa ■ Acrium , au tE cclefiam , autancc fignum Sanct ano qutUich' erano meco, ^ a n d o p ifia itu i- d x Crucis (quibus om nia com pita viarum plecinauano d ¡ualche Chetfa , deue ft dtceua la niffim a fu rt) quin ex equo . aut c* trahis deMejf.., in niun modofariano p»fiatioltre,finza fccnd ant, fequc flexisgeoibus Crucis fign oter
entrarui dentro, f i odirla,getcanitoficon amen- m u n ian t, & alta voce h x c verba d iaa n t, M iloy
tua leginociia interra,epercuotendoftffiJfiJfime hofpodi.M -iloybofpodi, M ifoy hofpodi.hoc eit,
¿clteconl frontelaterra,iUpattev'cina,n:af- K y ricc!cifo n ,K yricclcifo n ,K yricelcifon ii que
fimenel.'euare.0portarelafamifmaEuchari. facieb an tilli, qu im ecom itaban tur. C u m ad Pietatfidefita. ilm-oprtncipaleafflentech’ eravn Duca E cd fiam ai quam , vbifacrificium M iifx cc'e- uotiomira.
Demetrio di Selonieh, mai pranz'o, fenza vider brarctur, appropinquabant, nunquam illam
prirnalafitaMeJfa. /o per dtr il ¿ero, mat int er- prxteriiflcn t, quin priusingrc/li, facrum au d i­
a t» '¿ 3í/>,;c«»<i,yí/)e»'»effp4 r//e«p2 r («»£>•£,«- rci. t.am bobgenibus fle xis,fo n te fxpiffi.r.c pamef(tfrr,atic’,tomrperhiuermieJfoDucadetto, uim entum , vel partem vic nam percutientes,
cheperlamtdefma caufa no» mt hamuano¿ flo preictt m dum ‘a* d iffim a Euchariftia elcuarc¿olSíieri nelle lero Chiefe,peio meneftauo difo- tu r , aut ferretur. Is,qui prxcipuc mc com itara,cÓefaceHitmquelli,chtdi>ppoíifferflattcóle b a tu t, m ihiquc.affiftebat, quidam crat Dcmcdoneno eramhcfgnattfilauati V di],0viidiffe tiius D u xSelonici: nunquam prandium fumfe dirletatodet.otAmerte,cherbpojfodbeftancia pfit,quin M iííam priusaudiflet. E go.vtverum
dirlo.^uandoCelebrar 0 /bno vefttiicomeinojiii fatcir,nunquam M iflx in terfu i, cum nc cum iSacordoti, ma¿na dellel.ro Mejfe dut aper due
vtpotc Icifraaticis communicarem , tum
diUe
N n
ijuia
jfis
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
ri
i
J
■
2/ Í
ReUttd
quia adm onaerat mc Dux, propter cadcm caiffam il os illibéter mt in fuis Ecclciiis vifuros cf*
tnente Miloy hofrodf,tí AUeluia,alltluia,(fi con ic.-idc&ex ral.m t n m cco n t nebam , vt con ueofi loro camano tutti t iv tonfiantifptff*fgnan ■ u c ra n tij.q u i oft conc bitum nondum abluii
doficolfegno delltSantaCroce: Adoptano cán­ ciaira; Audiui & vidi faspe tan ad cu otion cM iffas recitari, vt cares verbis cxpli'-ari nequeat.
dele,i magmi, f i ogn'diraoofa come ¡.ei, f i f f t Celebrantes Sacerdo cs veftium noftratium fi
tialmentt l' aequa,(fi dfalt benedetto.
Nelfint dell» Meffa d iu ilc jil Sacerdote cerii milibus vtu n tu r: ve um i¡ forum M iffaf, atium
picíioi'p -ne henidetii, (fi gli comparte al popolo, d aaru m n o i!raiiu m o ccu p at& vulgari idioma--'"'-^"^
'(heco»gr*nrÍHtrcn2fariceHuti, ’fiportati,dcei- tc piraguncur. / dfiftunt (cm pctduo vel tres
¡a ercaogn' vno darnt almeno <vHamiiad áaf- Diaconi, qui perpetuo an u u t, M iluy holpodi,
chedttniairafafua.
& A lleiu ia , Allcluiaifim ulquc cum ipfis omncs
N:iMonaflerijfidicefimpre'vnaMejfainGal- circum ftanteieant nt frcqu enterfignu m C uli:antu,*Uaqttaltvmnofolamente huomini, f i cis itci antes.' vtuntur can ’ c lis , im aginibus, c«moltiper loferuore della deuot ionefianno tutta teri que noftro mo e , prafertim aqua , & falano¡teneUaChiefatóiFrati,ehiavitendaJen~ Ic bencdido. Sub finem M ilfa Sacerdos pz- Ratiotttp,
:(» matfinire pfallan», f i laudano, lddio,main nes paiuu'os ttcm bcncd:dos d iftrib u it, & fiquelh venendone ‘}no,fe nt vanno viagC altri.
gilla.im im pertit po p u lo, quos ingenti vene­
Nelle cefe hro fonefimilmentedeuottjftmi,ptr- ratione (inguli domum ferunt, & fingulis fami*
the mai efcunofo entrano in tafi*,tht nos' inchi- liaribus vel micam cx i s diftiibuendam curant.
ninotre'iolteadvnaimaginediCrocifio,bdtno- In m onaftcriis fempcr ad auro am mifla celcflradenna,chetonatcefiilumiinognifiufa,bc*- b ratur, ad quain vi i tantum m odo accedunt,
mera continuamente tengono, facendofiilfegno quorum , plcrique to ts n o d e cum M onachis
elellaCtoct.ifidicendotrevoltt quellep»tole,cm com morantur in Ecclcfi s.alternatim cum iiAitloyhofroJi.
lis pfallcntes, D eum quc laudantes, ac au itui
F»ttata lttrtm0ma,tomincianopeiepariare fubrogantut inutcem , & accedente vnorcccdit
0 quellt,'he <vifi trouano , epiglitno licenxAd* a lte r ..
lotoul medefimofanno mttt endof i sllatauolad.
In rcbus fuis rcligiofiffim i fu n t, quia nunmang are,(fibilgran Prtntipemaifimettobes- quam domo egrediuntur, fiuc in eam ingreditontinbotca fenzafarlo, chedme mangiando ontur, quinad imaginem C r u c ifiii, n o ftr*q u c
ftco,parue molto f i n
Beatae Virginis , euius im aginem in quoli
LeproceJportiunteraglifonoSifttatiffimt, f i . bctcubicu' , fiuc h y po cau fto, accenfis lumii»
Ü giorno d t li Epifanía,quantunq¡foffe vnfreddo
nibus , tenent, ter fcfc in cH nant, cruce fron*
eccejfiuo.nódimtno tu tte il Clero,(fiil Popolo % ci
tem lignantes , tcrquc cadcm verba dicentes,
fu o ri dellaC itta Brogobufa.doue all' hota m irihoc eft , M iloyh ofpod i. H o c p e r a d o officio
trouaua,econle bandiere,(fi Crociandb a lB o ricum iis , qui ad ftant, aucdifccíTuri fu n t, fer_____________
f i e n t , deue fiftrm aronoptu d' W hora,dtce» do
m
onem in ftitu u n t: idem obferuanr prandium
ialmi,(fi Orationifacendo comemi fit detto,in fu m p tu ii, ncquc
quam magnus Princeps cimemoriaBaptifmi SaluatorU nofirimlordane. bum o ic cap
idci n efficiat: quae res val, it,. quin
,
llfantiJpmoBattefimoe da lore,come danet de mirifica mihi v ifa eft, cum ipfius conuiuia
/limato,(fiparimeie amminifirato.eceetto chedi- exceptus adeflcm.
(OHO, Baptizetur in fonte tfioin nemine Patrie,
Proccffiones quoquc ipfis vfitatiffi n * funt,
fic .
& in fefto Epiphaniae , etfi acutiffim um
fifqutnklk
Et tosi ancora il famijfimo Sacramento deU» gus v rgcb at, rih iiom inustotu s Clerus,pop-a"
penitenzaficifa dal Confeffore,fi dal confreme, lu lq u c c x ciuitatc D rogobufa , vbi tunc ad e­
fiando in mtio deUaChiefaftnz» maifedere.La ram , cgrcflus , cum vexillis , & crudbus, ad
neefr
fatufdttionee
frequentifiima f i rigorofifitm» Botyfthcncm contendit, vbi integram fcrc hoappreJfeloro.comenellaprimittuaChiefa.
tam m oratus cft , pralmos & preces cantan■"
*'
faclttsfum,
"
munitano.(fiSeannoalSantiffimo
Sar tes & h«c om nia, vt certtor faclus
inm cersmente dell Euchatifiia ogn'anno, ilquale per m oriam Baptifrui Saluatoris noftri in Iordane
gl' ammaUtifi eonfacta/olameu il Giouedi fan- fa cte . tcsto.tiferuatoneUa Chiefaien fommariuertnz»,
Sa«diflim um Bapti ma ab ip fisy q u catq u e a
fubfrtcitpanu tantum, dei qualt ne ren.po it
nobis atftimatur.p-ntcrqucadminiiiratur,cxce •
‘ mcotchiarmod[:argtnto‘inapartictlla, f i j in- pto q>’ odd icu nt B .ir iu ftu r in fo n te ifto in n o fendono pei invn poco d'aquatepida, f i l a dan- raincP atris
. •
yadorandol»fempre drtioiijpIiiicm q u c-'k ;.ri ” ;
m roenitcntiae
dtUe aefire,tíl‘ cticone volgati. Vi fono fem p re
due.b tre D ia .o n ip refen ti, ehe tantam c oti iua-
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
r
il
De Státu R egni M efchouUfi
:
' Jdv
^
I
i
i
I
ct!fi,
I
e fi
íncntum cxcrcetut in m édio EccIcCae á C orífcT
nsMmnte, di modo the no» ejfcrbitane imquefta
fa rio .A c o n fite n te , A n cu te rfed ct. SatisfaéVio satufaMlt
da nei altri, fenonchtúiadeperana itpane fer­
frcqucntiffim a c f t ,& r i g ’d iífiin a,q u cm a d in o - rígida,
mentato alia vfanza d<Ut Greca legge,
dum folcbat eíTc in ptinniema Ecclefia.
Ifanti fono come hb detto, da loro reuerentif
Acccdunt ad facram Euchariftiam Icmcl im
fmamente honoratt, 0 inuoeatiptr.LoroJmftraan n o .q u * dic tantum maioris hebdomadae pro
gq apprejfo fua Diuina Maeftd, 0 JecialmenK grotantibu, confccratur, fcruaturq; in E cclc­
ti S. Nicolb lorofingolar padrone, la cui imagifia cum fumma vcncrat oncfu b fpcciepan stá »eb ojfsruata nella Cittd Mafáuie, confomma
tum ,ex quo rumpi tur portiuncula cum ai gen to
deuotionz) , 0 ojferuanza, facendoftiofftvirzt
t c o cochleare, quam in m ód icaaqu a tcpu ia m ilgran Prencipe ogni m attins, con gran quanfufam aegrotis exh ib e n t, adorantes illam deuqtita di pane, carne, ceruefa, 0 mulfo, le quatc : adeo v tn ih il in h ac rec x o rb iten tá noft is
ti cofepoifono diftrtbuite d MiniJlti dalla Chitmoribus nifi q uod iuxta Graec* legis confuctufa , che mcejfabihntnte ojjiciano, 0 pfaüiftouo
^
in effa, pregoando Idd'Oper l a f licita dt effogran dincm fcrmc tato pane vtantur.
S a n d i, v td ix i, fumma pietate ab ip fish on o mm
Prencipe, ilqualeancofofttnta ún’ altro Monarantur, & apud D iuiram M aiefia em vcluti fu'- f*’**-,
finio,poco dtfcofto da quello, doue t' imaginedi
San Nicclb, chiamatola Santiffima Trinttd,do­ fragatorej ho m inum inu o cantu r, praefeitim S.
ue flm no continuamente ducento fr a ti, nella N ico'aus peculiaris corum patronus, cuius imago in vrbc M. lTauio fumma d cu o tio n c, Sc
eui chiefa efepolto S. Ignatio, del qualeft útggooblcruantia excolitur : eiufquc tem plo fingu­
m je fft miracoli.
IPrati fono tutti díU’ ordine di S .B Jil'0 , 0
lis diebus m a'C confueu t M agnus Pr nceps
viuono effmplarifflmamente, cosi ancora i Mo­
muitam carnis , ccreuifia:, & m ulficopiam otna i,0 non/¡caminadue b treleghedipaefe,che fcrcc: quaeres deinde inter aedituos diftrihuunt u t ; h ive ro fine intcrm iflione diuina offici*
non f i troui ún Monajl rio.
/»tutta la Mofcouta nonfi ritruoua fthuo^ fa ciu n t, pfalluntqu c, Deum reg a n tes, vt M a­
gnum Principem tueatur incolum em . Alterun»
la b altracommoditdd’ imperare-», eccettoneli
Aion fietij,0 ptrb trdmilleperfone,dpenafard* quoqucM onaftrtium protegit,fuftcntatque ab
c o . in quo Sandli N ico lai im ago foruatur, non
vno íhtfiappia Itggtrt.
Alli fiacerdoti e lecho maritarfi úna vol­ valdc remotum,San<ft?Trinitatis nom ine nun­
ta fola,0 mancandogli la moglie,bi^ ogna cht re»- cu patu m , ia q u o d u c e n ti M onachi fuftrntanftiae celib '.
tu r, inquorum E cclcfiafepultuscft S a r d u s I Ogni Chifia hdalcuni Diacortifo.'quali poif i gn atiu s.ex q u o Miracula iaepe vifiirtuc.
Ueggonoi Paffbchtt quando ne man cano.
Fratres pmnes , fiuc M onachi futit o dinls
Ntgano ilpurgatorw'.rtondimtno deuotamente Sa n d i Bafilij 'u m m aqu eian dim on ia viuu-nt,iin tuttt le Me¡fe, 0 a ltrt loro orationiprrgano Id ■ tem quc M on chi , frequentiaquc adco funt
dio pro Uelibui defunau,tice,che fua D.M»efid m onaft iia , vt ab vnoad al crurara^o maius
liúpgliape donare Itpentincorfe, 0 riceuargli in tcruallum , quam duorum m illiarium iiitetii*
ntUaceltftt Patria , di modo chefian, o concordi ciatur.
ancora in queftopunto.
In tota M ofchouia nullum G y m oafiu m , VttrAtuea'
lllorjo maggior errore, dmtogruditioé, cheaf- yc l com m oditas addifccndum rcpcritur. p r*- nuUa.
fermanoKon ejfer ftato lecho ad huomo alruno tcrquam in m onaftciiis, idcoquc c i m ille hocelebrare altrt Concilij che i primi íeite. Li quali {ninibus vix vnus A alter literas nouit. Saf i come g í abbr acciono totalmente , casi ancora cc d f t bus femel tantum licet m aiitis c fle , &
rijtttano tutti glt altri feguenti, 0 dtqud viene il defunda vXorc ctclibcs poftl ac eos eife o l >r»diJbrdine,0difcordia dalla Santa Sedt Apo­ po itet. O m nis Ecclcfia fuos hab : t D ia c o n o ',
fiolica,0 in tutto quel paefe non ho fapu ’o troua - e i quibus eliguntur deinde Parochi,quoties d e ­
rt alcuno, chem’ habbiafaputo direla differenta ficiunt.
tj'd no ' 0 Greci.
Purgatoriam negantm ihilom inus d eu otcin
Hanne illoro Met'opolha , dal quale dejer- omnibus M iffis/uilq; precibus Deum c r a r t pro
dano i Vefimú, 0 tutto il cl, ro, differendo tanto fi'elib u s d efu n d is, h o c eft. vt D iuina Maieftas
qutntonoi altridfua Santita:ll quale M eir. pe- rem ittat illis poenas. in quas incurrerunt, A in
lita deueua dependerefeiondo loro dal Patria-ca cocleftcm patriam admití a t , adco vt in hac re á
Ceftantínopolitane.ma é cert fftmo, cht ú' época nol is minime cHCentiant.
iBtfU'genJa trd loro, per ejfer quefto del Turca^
Altcr CI m aioribus , in quibus v c rT r iu r , er Coriha prif£7 ilfudetto del Mofcouho, tanto gra idi natura­
roi ib u s, illc m eo quidcm iud cio c ft, quo »ffir- ca ftpiiVr tali nemici.
mant. pc ft prima f ptcm C c n c il a nemini ho- tumpraiSt.
Effo
Nn X
m nu.xi
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
tS j,
Kekúo
Ejfo Mitropoliu cd'eira ogn' anm ¿m Stnc- minumlicuiiTca ia celeb rareq u*prim a fcpccm
ió , f i ci interuengono tutti li Vefcoui, 0 a lir i iicutiom aiexp.*rteam pleduiitur,itarequen ia
Pr,lati, f i come h rttrouandomid Drogobufane om niareiiciunt,vndc conlcq.uitunpforum eoa¿iddi aniarealcuni .facendofiportare innanzt L fio ,& alienatioá SandaSede A p o fto h ca: & in
ilBaculo Pafiorale, comefifanno portare dina t- to co illo tcrraru.n Ipatio neminem inucmre poz ilt Legali ApoJMuilt loro Cro.t, accompagna- tu i. qui contcoacrfias inter nos.& Graicos mihi
to ciafcuno d’ alcuniFtati, f i feruitori.
dcclaiare aoucrit.Suum habeat M ctropaiiiam ,
T uttili Vefcouicht fifanno, fin o Frati, f i aq n oE p itcop i.& v.ducr uá Cleius dependet,timentrefonor.eiMcnafitrii,$‘ ingignanodtvtuf fluc tantum honons d efe ran t, quantum nos
rebent,perco.ifiguiretddignita,
Summo 1’ontiiici. Q u iM ecro p d itaV a triarch s
llg>anP,encipenenri/olue,onondetermina C bnftantinopolitano.vtipfi.ccm eot.fubclTrdcCDfad‘ importanz<t,fen:7ail parere dei Metropo- betjaccom pertiffim a res eft, magnam in tcriIfta.
píos difcordiam vigere, cum ahcr lub T u tea, altcr fub M ofcho,acernm isintcrre Hoftib®,degat.
Effendo io gwntoin Metfiouta appuntont
Idcm M etropolita fingulis annis Synodum
minaamentodell’ Adutm o,fi dimandando precclebrat,cut intctfunt Epifcopi,aliiquc Praelati,
Ji*audienzadaeffb.grart Prencipe, f»f feci
qtrantunque bramajfidi¿edtrmi, 0 abbracci- quem adm odum cgO iD iogobufeelii'fillcns,Vidi'
arm¡ fubito rome Ambafiatoredelfuo <anjfimo cx iliis nonnullos ad Synodum proficifccntes,
0 pretioft/fimo fratello 1‘ Imperatore Romano baculo paftorali p rx m iilo ; perinde vt apud nos
^ cofi
^ chiama¡empre
^ Sua Maejld
^
^ co)
. . L egati A p u itolici croces anteferunt,& fingalos
(che
Crfarea)
tutto cib hauendoegliimparatod»fuoi maggiori, M . ñ ach i,«cfomuli a liquot com itabantur.
0 egli medefimo fin d queli tempo offeruato, cioe
O m n cs, qui prom oaentur ad Epifcopatus,
ehnonfaraltr»pertuttoqueitempofanto,che¿i‘ . m o a a c h ifu n t, dumque in monafteriis degunt,
fitareiluoghi pii al culto dtwm dedicati, fic h e vitam viu u ntinieg rrim am ,quofe digniores ca.
ptrcibaü hora non poteua manear di fado ,md d g n itate pr-«beant.
chefubito, finito ildettetimpomichiameria 0
M agnu. Princeps nihil decernit, autdctcriiiimi dariaaudienza.fi fard poi quello che lafua n a t,q u o d a icu iu sfit m o m e n ti, inconfulto M caffetttone verfila Matfidilefarea richiedejfe ,f i tropoiita;.
comepoicertifftmamentehd fatto.
Cam in M ofcouiam peruenifT-m in principio jduentm
Tutti i Uro negotii f i mamggi cominciano ferc A ducatus D o m in i, & abTpfo Principe cito Domini tm
Abinuecatione fanSlt(fima0indiuidua Trim- an diiipeterem . iu ffitm ihi fign ificati, ctfi valde porarmtrtntatÍ4,(0ntantarehgione, th 'eco a mirabile d v i- cuperet me videie & am plcdi, tanquam fui cha ter habita,
derfi.
riifinii, & pretiofilfi.ni fratris Imperatoris RoDigiunanoh Gfuadragtftma firmifftmamen. m ani legatum (ita cnim nuncupare folet G *fate,nonmangiandocoft<otta.finonqueliichefi- ream M aieftatem ) nihilom inus cum á m aiori.
mafiretfidfarloptrimbecillitdd Utvita,durd- bus fuis d.diciflet & ipfemet ad illud vfque temdoilfuadigiuno¿‘.afettimanapiudelnofiro.
pasobfcruauifTet, v tu ih ilp ere o s dies sgcret aPer tutto fl tempo deli’ Aduento fam odm e- liud, quam loca diu. no cultui dicata vifitarc.iddefimo.chiamando ta ldtgtuno d S Fil ppo,
eo fe non poifc ab in ftitu to fuo deficere, fed fta*
Et fimilmentelaSetttmanaRogationum per tim tc m p o re illo tran failo , fo rc, v tm c vocet, &
dtuoiione dtSan Pietro, fip eiilm elo Agofioper perlibenter au d iat.m oxeffedu iu m ca, q u x fuus
dikotionedella Madonna fanttffima.
am or crga Máieftatém C xfaream p o ftu laiet,
Non htnmTheolcgoflimatopmdiS.Giouan-. quemadmodum profeiftoeffecit.
niChiififio.mOfChiamaid loS atarefiacmeduO m nia eius negotia«ctrad ationcs ab in u o tum os.comeinGitco.
c a tio a c fa n é liffim x & in d u id u * T rinitatis ex§¡uefioequanto hb da din d Voftra EcctUen- ordium capiunt.tanca cum religione,vt nihil vixjadelleUrocoftJp¡rituali,daliiqualij]),rochela fu m irabilius.
comprenderdchiaramented’ ejfer icfafacilijfima
Q ijad agcfim x tempore iciunant ar£liilime, itiuniaud'ottenertin tamproftmi jymboUzantibus\,il n ih ilc o d i com edentes, nifi qui propter eorpofopra dame detto tranfico, e cht da principio non ris im becillitatem fecus faccrc cogun lur,corum
'
■
••
qu ciciun iu m vna fcptimana diutius noftro pcrguardaftro d quello thefr-■
i potria fare,
laSandoli
quafiparuulos, come fece San Paolo nellefue no- durat.T o to Aduentus tcm porcidcm agunt, illudq;
mlleChiefe: f i ctofiria trd gl’ altri molto d pro­
pofito ¿n certo Gie/uita,hora Rmore nei Co.egw ieiunium aS .P hilipp od cnom inant.S im ilitetia
de Vtlna t» Lituanta, fapendo la lingua,
f i efjen
o —
Septimana Rogationum in memoriam Saufti
do pet,omdabentf 0 fit doctrina thiamato Var-. Petri, deindc in medm menfc Augufto inm em ofpHtchi
Hora tiam Saaéliífimse Virginis,
Mul»
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
il
De StAtu Regui Mofchoui*.
fíoYaiirbaVcfirñEueü nzailproctdetloro.
t í come Joño fta.o riceftuto, (fi rinttato datero
IrmemtMt.
s S$
N ullum habcnt T h e o lo g u m ,quem prar Sand o lohanne Glwyroftomo venerentur, vocan qu eillum Scatrarcfta, h o c eft,D u tu m o s , v tin
E f fin d o a d m q u e g io n to d O fa iC iu a c e l.h r t G r* co .
perla ba tia gha tht It prejjo Sigtfrr.ondo Prtm o
EtharcExcellcnfiíETuae d icen dah a b u i, quo
R edi Polonia fic e col Aío/íouito í anno 1 5 1 9 ) ad ftatum iplorum fpiritualem tE xquibusfpcro,
m a n d a ivn a fia ffetta a l Palattnqdi Smolenttka tc fatis clarcintelK d urum .non difficilimum fadtfcoftoda O r ja x z . leghe,pregándoloíheCboUJfe d u cíTe , vt in tam proxime fymbolizantibus
m andati d ru e u etm t, f i tendurmi dal gran tranfitus , qucm lupciius sugura usfum , obtiP rtncipe,com te ,oltto d fa rfi, affettando m O f a ncatur; n e q ic ipfos tcñituros noftris conatibus,
la riJ¡'cJla ,la qu a U h íbbiilterzog icr. .
fila d ir e n .u r q u a fip a iu u li,v tfe c i Sand sPauHora partendomi di quel luogo, gionfi al con- lu sergr adoletcent s Ecclefias Adquamrcrn infine,dedeci leghe l»ntaao,tl giornojegutnte al le
tcrcattcros vald e id o ce u . eílec quidam Icfuita,
uar del Solé, doue ritrouai'vn genttl huomo con q u iin prafcntia R e d o r tft C o ll gii V iln a in Litrematrage, chetaate perfone meco háueuo.il tfiuania, cum linguam illam callea r, V fummae
qualehonoratijftmamente mi ri.euitte(fi dtffe, prob tatis ,a tq u cd c d iin *v ith a b c á tu r,n e m in c
ihegUeracofcommandatodtcond'armidalJuo Varfouic.
lrencipe,(S trattarmialmeglto ch tnquelliluoM o d o mores ipforum brcuiter cxpl c a b o , &
ght fa r j i poteffe, (fi cht perb voUjfetrasJerirmi qu o p a d o fufcepcrint m c , atquc t ia d a u c - ^3,
conLerodemieJopraqueUttragge.finmandar rint.
tendit.
lem ie,(fi andar feco all gt ámente , f i non haCum itaquc O tfam aducniíícm (vrb scacelcuenUopenfitroetrauagliodtHÍentt,ch‘ tltu t9mi bris cft ob praelium, quod Sigifm undus I Rex
fartajommtmftrato, pro ratione lo.orum actem* Poloniaeconfcruit cuna M o fth o anno 1 519 )cu rporum, del che rmgrattando ilgran Prencipefeoi forcm paem ifiad Palatinum Sm olcnski viginti
quello che m’ era detto, f i andajfemo quel gior- duobus m iliatibus procul O rfa manentem , omjeileghe, (fi 1‘ alttoquattro: poiincontram- rans, vt m ihi obuiam mitteret hominem , qui ad
mo tl¡u- etto Duca Demetrio, accompagnato da Magnum Principem mc co n d u cat. prout moris
cento caualli, (fi mohe tragge, il quale mirice- eft,O rfa crcfp on fio riem cxpcd an s,qu am ter.io •
uette foUnnijJknamente,4tcendomi ch’ Lfuo Si- dic habui.
gnore<iolontteri haueuaintefulamia'benuta, f i
E x ilio loco di(tcdcns,ad fines M o fch o u i* ,
mandatoadin ontrarmi(ficondurmi daluicon qui 12 milliaribus diftant.dicfcqucnti Iubauroegni debita prowflone dt quelle cofe nectjfaritral ram perutn : vbi nobilem virum inuen' cum triquale hauendo io rifrofio come ft ionueniua, gin tatrahis. quae numerum mcoruns com itum
montamrno fu letragge,(fi pajfamo per Efrr.o- aq uabant. Exceptus ab illo fui honore m agn o,
Itnteo Cittd cofi grande come Roma, per melfo d x it q u e ,fu ilfe fioi im pofitum , v tm e a d iu u m
laquale Sbi paffa il Boriftene , fiume grojfitfftmo, principem adduceret, m equ e, qao ad fieri poff i andaffimo qud giorno aneor fei leghe, (fi il fct in iis locis com m od ius, trad arct; id eo, vclfeguentent fatejftmo quatordeci , f i arnuajfi- lem farcinasmeas in easdem traliss transferre,
rr.odDrogobufa,dqhe rtfiaicinquantatregior- m eafqucd m ittere, irem quefcccm libenter niniptrla caufa fudetta, cioe per la diuotionedd hi!q .cc< gitarem ,forc cnim , vt omnia m ihi fub
Prencipe, (fi effendo ftatoinqaellt/0go circa otio miniftrentur pro ia ionc locorum & tcmpogiorni,mando Sua Altezfadam e ,tl ,uo Mag
rum Q u a d crcg ra i. s agens Principi, imperata
giordomo , chtamate Duca Mechiia Romano ciecutuslum roq u cd ie 6 . m :lliaria,p oftero 4.
vecc hio, (fi cin’ altro Duca dei fuo [ecreto Confe-■confecimus Deinde o b d u m habuim us D uccm
glio,(fi il fuo Cancelltert, cenvna grandemd
D em etriu m , quem a n 'c d ix i,ccntum equitibus,
titudme di Boraci, cioegentil' huomini tutu ve- m u liftju e trabis com itatum , qui me maxima
ftiti dibroccato, t í pelle dezebelii, l’ A m ba fU - folenniiatc fufcepit, dixitque. Suum Iftiijcip^m
t» de’ quah non fu altro, the ringratt*re fua libenti animo aducntum meum intcPcxifl‘c ,mi*
MaefidCefara deli honore,(fifauote,,heftceua lifleque fe i buiam m ih i, vt mc conduc r.-t ad id Sua A lte zta , con il mandarmida lei -,jcu an- pfum deque rcbus omn>bus ncc- flatiis pi ouidcdolacheJubitopalecaufe fopradette ved>r>.on ic t : cui cum ego pro digni ate refpondillcm,
mipoteua,cohfortandomi ad hauer patienza fin trahas rurfus afcendimus & pe. vrbcm EfmolintheSua AlteZza mi fuciffechtamar alie quali tcum tranfiuim us, quam nc n minor, r ag. ituhauendoioriffefto,tomtfitonueniua; fipr.g*-- dinc,q a n Romam vrbem cctritniis. Eoiifthc*
teliinjiemed ‘oolerpromouerla mia audxnza, nes in terfe-at, flumen laiiifimum ; ccdcn .qu c
mipromijero dtfarlo ,fifenz’Mtrodtre,rtmna- dic adhuc fcx m illiaria p ern x.m u s, & p: ftcro
tono
Nn
3
co n --
0
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
R e la íió
#
' r ano al lore, ilqukli otto gierm depe'jetip vn* co n fcd is qúaluordccim , Drogobuiam veni-'
gfatilpraaleti<r*.di:tndoin tffe tuttoqutUo che m u s , v bifu bftiii tics & quinquaginta ditsprodaUidittifuot minifirirnt haueuafattndire, 0- ptcr caufam, quam m em oraui, hoc cft . proptct
ifotíalomi pur ad hauer patienza.poiferle dette d c u o f oncm Principis, cumq; o d o circiter dics
(Mfenonmifactuavenir afe,*na duendo, che illic manfilTcm mifit Princeps ad mc P r*fcd u m
fubito paffaro il detto termim l'-hautrebht fa t- Palatij nomine Ducem Mechicam R om ana fe- Barbarorm
t», &chemihauena.Jedito quanto prima pik ncm .alium quc Ducem Sui Secretioris C on filij, teremonie
Joffoflatopeffibile .fatendomenedt molte efferte, fuumq; Cancellarium fimul cum ingenti multi- fatitwbanii
Fenutoil tempefinalmente fu i thiemato, 0
tudine Botaciorum ,hoc cft. n obilium , holofe
.gionto-advnlmgotre, ¡egheúicwo, doutfiritrc- ricis vcftibus,Apcllibus.Zobellinis indutorum .
uauaSua AltezjaJaqualtm im ditperÚAfuo H orum autcm Ic g m o id co n tin eb at: v tfc licct
Certeggianoddenarevnatragge, & úabel ca- M a icftitiG * f-rc*g ratiasag e rcn t d efa u orcatutUo conúnaptlltorfinabhnca, 0 ceititapeti q u : honore,qucm Principi eorum,mc illuc tráfPerftanijacendomtdire ehem'affettaua 0 che m itten d o , exhibuerat, excufantcs Principem,
btn prefi» mi rallegraria
.....................
conii..
fuoi
..........................
occht, che talquod extemplo fufcipcrcm c non poirct,m cquc
f rali molto vfano, dtlchehautndole io ringra- hortantes, vt moram patienter ferre v e lle , quo­
•tiato molto, mi pofifubito tn camino con piu di ad Princeps mc aduocaret. Cui legationi p o ft­
cenco trogge in tueto, 0 paff'andodue leghe in- quam conuenientcr reiponderam,ipfos rogaui,
tianji incontrai tré md» eeualU benifflmoin or­ operam dare v ellent, vtquam primum coram
dine con tré Commiffarffche Sua A ltejz» haue- Principe ad m ittcrcr.Q u o d fcfad u ros,p olliciti,
U.imavdati driceuermi, de'quali il prime poft abfqj vllo alio fcrmone ad Principem iuum rcinuecavonem Sancitjlima Trinitat 'u, mi diffe, uettcrunt. Princeps autcm o d o poft diebus huthefuaAltejza mifuetua dtmandare,comifia- manillimas ad mc dcdit literas, pcrofficioicrcua ilfuo tanffimo, 0 prttioffftmo fratello eUetto pctcns eunda, quae per m iniftros antea fignfica •
Imperatore Romane.
uerat,hoi tabaturq, m c,ne m oleftc ferre, fi pro­
ll fecondo mi dimand'o inqutl medefimo me­ pter did ascau fasm crcriusadm itteret. fcd (ubdo,'Omt iofuffe venuto; 0 il torzo poi mi difft, iu n g en s,tran fid o illo term ino,ftatim mc voca*
tb' tlgran Prencipe gli haueua commiffo adal- tu m ir i, A q u a n to citiu s , mc expediturum , ologtarmi, 0 chelofar bbeaceortiffimamentt, 0
mnia m ibi officia p o liceb atu r. *
hautndo io rifpojlo d lore tome conueniua, p a f
Abfoluto illo temporis fpacio vocatus f u i, &
fammo innanz, 0 fu i con detto aliaftanjapre- ad locum tribus milliarib rem otum ab e o , quo
paratami affai commodamente, 0 iui mt fit 'u- C clfitudo Principis m orabatur, perucnicns, ex­
bt'0 d ilttrz) fígnifhato come Sua A lttjffa m ' ceptus fui á quodam Au lico, pet quem Princeps
htueua e>dm*ta tanta 0 tanta úetlouaglia, dono mihi m i ierat traham vnam. Aequum pu l­
rebbabafianted ¡recento, 0 nondtrentafolt-i cherrimum v n acu m p cllcalb a v tfin a ,n c c n o a
per 'oneiptr quellafira.0 ptr il giorno app/ ffo fu i tape ibus Pcrfis quibufdam , cum m andatis, vt
iajftoripofare.
m ihi fign ficarctur , Iam ir c cxpcdari á Princi- /¡.Lgfi„p„*
Il terzo gisrnofu i ialii medefimi tr'e Comiffa- pc á quo fine vlla in term iffione temporis fuorii
ocu
loru m a fpcd u exhilaradus eram hanc cnim ^
rtf introdotto dalgran Frtncipe, 0 ritrouamo le
firunje tuttepiene digente,0innanzial Cafielle phrafim in promptu habent;Q ua de tc cum ego
ingentes
cg ilem gratias,c veftig'o in viam mc
úi erano due mtla ar<h-.bugieri bentfftmoin ordi­
com m ifi ftipatusccntum circiter trahis, cumne 0 a'trettanii nel córtele dti dttto Cafltllo.
que duo vix in illiaiia confeci íTcm, tria m illia cE t intrati nefl a prima fia n z a iui trouammo
quitum mihi obuiam proccíTcre,optim e inftrufrtcento gentil' huomÍKÍ,ntlia fecondo tanto piif,
d a A oin u a , quibus tres prteerant C om m iffjrn ella terza duevolttp:u.
Tutti della prima, ftcenda 0 terja ftarzae- ftrij , quos Cclfitudo Principis officij caufa m i­
hi obuianam ifcrat; quorum primus poft inuorano v fiiti di hro.ato, 0 zeb, Wni.
Pot nel vltima[fa;J» mtútnnero ineontro doi CJtionem fa u d iffim * T r in ita tis , dixit. H a- i„ffocat'iifrt
gran perfonaggi, li qtalt mt intreduffe' o algran bete fc in m an'iatis á fumm o Principe fuo , vt auentiffima
interrogaret m c, qu om od o fc haberet chariffi- s.Tnmteiii.
Vrpnipt,
mus cius.A prcciofiffim us fratcrclcd u s ImpcErano co» Sua A lt e z z i úintiquattro Confi­
r.itorR om cn.is.
git,ri,fedendojiodUt ali* leftr a. 0 dodici aliafiAlte: commiiFatiorum interrogauit, Q u o pa­
'niflramano.il quali vantfeveflittdtricthiffim e,
d o & qua faluteaducniflcm. T crtiu sd X t M a­
0 fifip tr b ifim i úefii.
gnam riincipcm i.n fcrau ifle, v tm c o m n ih o fftndomi fatto v't.'t.o aUa ptrfona dtl ipitali atcp erreq u erctu tiqu arcm fad u rus erae
grzn
vigi-
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
D e S c a tu É e g m M o fc h o u u ,.
chejedtuaaman J
lea fu a A lttz I» ; /■
,0
f
I ¿
, Señorea
UMji...r'..-,ir,fr,n A .b rct,o .
R ,m .L „ fi.iu L ¿ .e í« .U
I ..u ,r .é m
m i d Z a ñ í o l Z l U u a U M a f fi Cefarea, al
chehauendo io rtpoftochel' hautuo lajciatoche
ftauabenffimo, dLandandorr.ipthoUre, ehe
iofalep orL a, alcheriffondcndo ccn vna UuerLhegbporf.,fiapprÍfodqHeaad‘ vnprefente
d’ v n L n i¿ io ,c c L iq u a n .a d c id ,a m a n tia f.
íaigrand,,aqualteraimpoJia vnalmperialCcrom,che ccflaua fino ad otto mtlafcudi mi f u e
tenne,cheparlaJJ¡ptuoltrt.comefíCi,filet>attenniquafivnhorainnerapereJferftataVAm.
hafctLdiíe.capiaJfaiimportante & lo n g a ,&
faudofelainterpretarepa,olaperparda, f if a t ,0 quefio S A ltezZa mi den, lamano.poim,fece
f i l r m ¿nafediarncamenn adoibata, dmmtettodfua A U ezza.laqualecham itoi, m w ,
0 lidettolamanofimiLm entedtun„&mfine
mi,icertbd¿olermangiari\panefuo,deUhe( 3
dtUialtrigranfauorifanilottngrat,a,fmma.
m tn tzj
DopddaUitreprimUffiflenli fuitondottoin
¿nafianza, dcuemiferma, per Icffaticdtmczx ’ hora, poi fu i chiamato aUaTaucU dtlgrart
Irtnciped mangiarfeco, tl qualt ttouatd ¡edet
ten habito diuerfi da qutllo c’ haueua, qua do
tnidiedeeeudtcnztxpneioche aU’ horapottaua
¿Tt Paludamento Imperiale con¿na Coronam
sapoyquafiftmdtd quelladel Papa, ch’ io ¿iddi
l’ anno poffaio, quandofu i in Roma in Calidio
S.Angtlo, quanto aüaforma,pertha quanto aW
tftimatione , ne ejfa. nt qudla dd Re Cattolito, & dei Ri dt Francia, 0 gran Duca di
Tefiana , cht fono ftateviftt da me, fi comzj
qutUa deü Imperatorem , 0 dei Re dt Vnghtria, f i di Bohemia, /eno da compararft aüa
fua.
ll paludamento era tutto iifiintto di diam a.....
thrubini,ffineraldi, f i altrefmdegioit grandi
n o c^ d i maniera cht mtmarautgUaicome
pqteffiJofienerttaMtogranptfimtefia ilfgltuo'■
■
”
ieprtmogtnitiigdftdeua
a man dejira:
era ¿^ ’j iitocorr.e Ig-an Prencipefue padre ,eíceito <hela
fua Corona,laqu-lefiauapcjatafiyra¿na hact>,fimntentuatl fiettro, mdil/dpionde’pa­
dre inenano it qualfeguitandoüpadtt,fi. u n 't
medtfitneparole rx'dor d f i di
M. Cefir 'a.
A M tauola ftauano vifi -ti di ¿duto cutm fqo
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
^^7
addudtus ad conclaue,quod fa u ic o m m o d c paratttrant.vbiáteiÉ .oC onftm rflariom ibifign ifi« ie o .n fy it.M .g o a ™ P n n c ip e m iiill!ire,v,ceitu scu n im eaiu sm ih id eftin arctu r;q u ip ro fefto
r .s « r ..,l u q u c £ o .e p = r c .& p < .« « „ d .c q a ic s ,
Barlm rw m '
UitraUteu.
M agnum P rincipem adm iílusfui.cuius conclam a om a.a hom m um rnulnmdme repleta
co m p yn n m s& an tca tcem flan esfclopetanos
ad numecum dnoru m illiu m , m íigniter inftruao s,to tid em q u e m area .pfius Cultcl.
C um ragrein cllcmus pnm um atrm m . trccen.os .bi nobiles viros in ucnm m s .n altero
m ultitudinem maiorem . m tertio duplo freqnencio em.
•
t • l i
O m ncsp am .,fccu ndr,tcrt.j conclam s holofc r.c o p ia n ,& Z u b e lh n sinduticcrncbantur.
^ int.miOre veto atrio obuiam m .h. venere'
du® m a g n a te s ,& p ^ x c la r iv .r.,q m m e m con‘ pc^um Pnncip.s adduxerunt.
Maufiat
C ell.tu d im iliu s Principis aderant C onfilia
r j v .g .n tiq u a tu o t.a d ex ttisd u o d ec im ,to t.d e. Mofthl
queanu_ fti.s,quiotnat,ínm is,atqueíupetbiínmis vclhbus am id.eranc,
C u m vcio M agno Principi appropinquautlfe m , a lte rd id o ru m C o n filiatioru m , qui ad c>fu r r c iit, eiufque C d fitu d in ih s e
propem odum verba affatus cft.'
Magne Princeps, C xfar Princeps, & D o m inus (hunc ei titulum atttibucrc coufucucrc) O « t o t tui chanflim i & ptcciofiflimi fratris M axim iliani cled ilm p cra toi.R o m an itib iom n em
rcuerentiam exhibet: Cum que h x c verba d id a
cllcnt,ego ipfum afpicicns, in genua procubui;
poftm odum furrexi,& ám cp erijt ipfemet Princcps; Q u om od o fe haberet C afarea Maieftas.
C u i interrogationi cum ego rcfpondiffem, M ci
difceffus tcmpore ianiifiraum fuifle ; prxterca '
in terrog a u it: Q u id illiattu liflc m Rcfpondi,li­
teras exhibens , m cattuliflc armillam auream
ornatam quinquaginta duobus adam antibus, ■
cuiim pofita crat C orona Im p criabs.qu xcirciic r o fto millibus aureorum con ftab at; innuit
niibi, vt mcam narrationem pergerem. Itaque
horam ferc integram ipfum detinui . qu ia lcilicct legatio mea fex capitibus prxcipuis coatÍD ebytur,faiifquelongacrat:quam ad verbum '
fibi luffitinteiprctaii. Q u o pcra d o , cius C clfitudom ihi manum p o ttc x it, m o iiu lfit, v tia
fid ili quodam fplcndido, ac perornato é reg io ­
ne ipfiúsconfiüerem : meos deinde ad fe v c cau it,n ian um q.{noregcntisd ed itj d eniqjpctijt i '