sefer-Toris SebrZaneba qoTelis salocavSi sefer

Transcript

sefer-Toris SebrZaneba qoTelis salocavSi sefer
mo a m be
saqarTvelos ebraelTa msoflio kongresis yovelTviuri gazeTi
marti, 2010
#1
‫ניסן תש”ע‬
www.georgianjews.org
didi movlena
sefer-Toris SebrZaneba qoTelis salocavSi
2
moambe
saqarTvelos ebraelTa msoflio kongresis
prezidentis movaleobis Semsruleblis –
gabriel mirilaSvilis
misalmeba
drouli da misasalmebelia semk-is xelmZRvanelobis iniciativa - kerZod, yovelTviur gazeT “moambis“ saredaqcio kolegiis gafarToeba – aRniSnuli
organos moculobis gazrdisa da Sinaarsobrivi
gadaxalisebis mizniT.
gazeTis SemoqmedebiTma koleqtivma miznad unda
daisaxos saqarTvelos ebraelTa cxovrebaSi momxdari movlenebis realuri asaxva. imdenad, ramdenadac Cveni Temis warmomadgenlebi dasaxlebulni arian ara marto israelSi da saqarTveloSi, aramed
ruseTSic, evropis qveynebSic da aSS-Sic, semk-is
xelmZRvanelobam miiRo gadawyvetileba qarTulenovan gazeT “moambe”-s samomavlod daerTos Semoklebuli varianti ebraul enaze, aseve mokle anotaciebi rusul da inglisur enebze.
kongresis mesveurTa mizania, Cveni Temis cxovrebiseuli movlenebi gasagebi gaxdes ara marto ufrosi TaobisaTvis, aramed maTi Svilebisa da
SviliSvilebisTvisac.
mivesalmebi gazeTis ganaxlebuli formatiT
gamosvlis iniciativas da vimedovneb, rom mis safuZvlad darCeba ebrauli sulisa da mdidari memkvidreobis mqone mravalsaukunovani tradiciebis
popularizacia. amasTan erTad, igi gaxdeba zogadsaganmanaTleblo cnobaric – kulturis, mecniereb-
gazeTi Seicavs Toris wminda sityvebs. gTxovT gaufrTxildeT!
isa da medicinis siaxleebis, msoflios sxvadasxva
kuTxeSi mcxovreb ebraelobasTan kavSiris mqone da
am samyaroSi mimdinare procesebis mematiane.
axali, 21 - e saukune Zalze dinamiuria, cxovreba Cvens irgvliv swrafad icvleba, movlenebi
Cqari tempiT viTardeba; sazogadoeba ki kongress
uyenebs axal-axal sakiTxebs, rac droul reagirebas moiTxovs.
“moambis “ saSualebiT Cven unda SevZloT aRniS–
nuli sakiTxebis operatiuli gaSuqeba, raTa movizidoT da Cvens irgvliv SemovikriboT sazogadoebis farTo fenebi. swored es aris Cveni mizani
– qarTul-ebrauli Temis gaerTianebasa da ganviTarebaze zrunva.
vimedovneb, rom gazeTis gafarToebuli SemoqmedebiTi koleqtivic am principebiT ixelmZRvanelebs.
gisurvebT warmatebebs.
aqve, vsargeblob SemTxveviT da msurs momavali
fesaxis dResaswauli mivuloco Cvens Tems – israelSi da msoflios yvela kuTxeSi, vusurvo sixaruli, gamarjveba Sin da gareT, winsvla da ayvaveba. dae, wlevandel fesaxs sanatreli mSvidoba
moetanos ebraeli xaxlisaTvis!
xag fesax qaSer vesameax!
3
semk
Rirseuli kaci
sikvdilis
Semdegac
cocxali rCeba
***
adamians rom sikvdilis Semdeg
meore sicocxle xvdes wilad am
qveyanaze, iSviaTobaa!.. misi danatovarni, nacnob-megobrebi da axloblebi
TiTqos sabolood darwmundnen, rom
uZvirfasesi kaci dakarges – gansxvavebuli da gansakuTrebuli, Zvirfasi
da axlobeli did-patarisa, gamkiTxavi da Sembrale axlobel-Soreulisa; kaci maRali, kaci mdabali, didi
saqmeebis mkeTebeli da mavan-mavanis
sadardeblis erTi SexedviT amomcnobi, talkvesi gaWirvebisa...
ai, im sityvebisa da gamoTqmebis is
arasruli sia, romelic ganu–wyvetliv
ismoda oTx aprils miSiko mirilaSvilis ojaxSi – gardacvalebis TerTmet TvisTavze.
uamravi xalxi mosuliyo am Tavmdabali, xalasi iumoris mqone da bavSviviT gulubryvilo
kacis
wmida
xsovnis pativsacemad, misi axloblebis mosakiTxad, maTdami kidev erTxel
didi TanagrZnobis gmosaxatad.
mWermetyveli rabinebi, israelis
parlamentis
wevrebi, saqarTvlos
ebraelTa msoflio kongresis xelmZRvaneloba, TanamSromlebi da qvelmoqmedni; Temis saxelovani adamianebi,
ojaxis wevrebi, axloblebi, megobrebi,
uamravi stumari israelis yoveli
kuTxidan, sazRvargareTidan...
ai, misi saflavic, lodis axal
sasaflaoze, qarTvel ebraelTa didi
rabis – xaxam rafael davaraSvilis
gverdiT. “sicocxleSi maT udidesi
sulieri megobroba akavSirebdaT da
ai, sikvdilis Semdegac ar daaSora
isini gamCenma... erTmaneTis gverdiT
orives erTnairi saflavi arguna –
es SemTxveviTi ar aris! marcxniv
didi rabini ganisvenebs da marjvniv
– didi cadiki, gana amas ukvdaveba ara
hqvia?! “– grZnobamoZalebuli laparakobs miSiko mirilaSvilis saflavTan
mlocveli jamaaTisa da ojaxis wevrebis garemocvaSi mdgari, israelis parlamentis wevri – abram mixaeli.
minxis locva. saamayo mamis, miSiko
mirilaSvilis, ori saxelovani vaJiSvili – mixaeli da gabrieli amboben kadiSs... SavebSi mosil Zvirfas meuRles misas – dodos ki Tavi
Cauqindravs da cremlad iRvreba... mis
gverdiT mjdomi qaliSvili – irina
mxarze xels usvams sayvarel dedas,
efereba, amSvidebs...
mamakacebi salocavad Sedian, saflavis Semogarens ki amjerad miSiko mirilaSvilis sayvareli ojaxis wevri
qalebi avseben: meuRle, da, qaliSvili,
rZlebi, SviliSvilebi... tirilisa da
godebis miRma gamokveTilad moismoda mtkivneuli monatrebis amo–Zaxili
yuradRebiani, tkbili da moalerse
meuRlis, mamis, mamam–Tilis, babuisa...
Soriaxlos mdgari, mirilaSvilebis erT-erTi yofili mezobeli qali
kulaSidan cremliani xmiT igonebs:
“miSikos mama rom gardaicvala da
ojaxi daoblda, man Tavis Tavze aiRo
pasuxismgebloba – sruliad axalgazrda, gamoucdeli biWi Sevida mamis
warmoebaSi da daiWira misi adgili.
sul cota xanSi gadaaxalisa, gaasufTava da mwyobrSi Caayena yvela obieqti. xalxi gakvirvebuli iyo, es pirtitvela biWi rogor axerxebs amxela
saqmis gaZRolaso! didi mondomebuli
da niWieri iyo!..”
miSikos Tvalcremlianma qaliSvilma Zvirfas mamikos sayvareli melodiebi waumRera – nazi, sevdiani, magram Zalze mgrZnobiare dabali xmiT...
mirilaSvilebis ufrosi mZaxali qali
– maro SafToSvili amaRelvebeli
xmiT kiTxulobs miSikosadmi miZRvnil
leqss...
sakmaod Camobnelda, yarbiTis locvac damTavrda, mamakacebi gamovidnen
salocavidan. qalbatonebs ki uWirdaT
saflavis datoveba... gaitanes miSiko
mirilaSvilis suraTi da xalxmac nel
– nela iwyo gasvla.
ara, ukvdavebas daviwyeba ar uweria!
– radgan xalxis gulSi Semonaxuli
siTbo didebuli adamianis – miSiko
mirilaSvilisa saukuneobiT gaRvivdeba, alisfrad aenTeba, rogorc naTeli
simbolo qarTul ebrauli Temisa da
misi momavali Taobebisa.
izolda krixeli
***
xuTSabaTis saRamo idga – pirveli
xuTSabaTis - miSiko [moSe] mirilaSvilis gardacvalebis Semdeg. gansvenebulis binaSi zRva xalxs moeyara
Tavi. yvelas didi mwuxareba ewera
saxeze. mec maT Soris gaxldiT. batoni miSikos umcrosma vaJma – gabrielma gverdze gamixmo da miTxra,
xval diliT Cvens ojaxSi israelis
sagareo saqmeTa ministri avigdor
libermani modis samZimris saTqmelad
da Tu SeZleb, Cvens gverdiT iyavio. marTlac, meore dRes, diliT,
zustad daniSnul dros batoni avigdori Tanmxleb pirebiTan erTad
mirilaSvilebis ojaxs ewvia, Tavisi
samZimari gamoTqva da gansvenebulTan urTierTobis epizodebi gaixsena.
aSkarad Canda, rom baton miSikosTan
mas axlo urTierToba akavSirebda.
saubris bolos batonma gabrielma
hkiTxa – Tqven, rogorc mamaCemis
megobari, yvelaze metad mis romel
Tvisebas afasebdiT? - me misi Tvisebebidan yvelaze metad sxvisi Wirvaramis gaziarebisa da TanagrZnobis
unars gamovyofdio - iyo pasuxi.
da marTlac, qarTvelma ebraelebma batoni miSiko imitom Seiyvares,
imitom miaCndaT ase maxloblad da
Zvirfasad, rom igi maTi upirvelesi
mosarCle da gamkiTxavi iyo.
gansvenebulis Sesaxeb am erTi
wlis manZilze imdeni iTqva da daiwera, rom Znelia raime daamato. da,
mainc, darwmunebuli var, rom saTqmeli
jer kidev bevria. nebismieri met-naklebad Rirebuli ram, cxovrebiseuli
movlena iqneba es Tu xelovnebis nimuSi, srulyofilad da amomwuravad
rom Seafaso, cota ukan unda daixio
da distanciidan dainaxo. asea batoni
miSikos SemTxvevaSic...
erT brZenkacs uTqvams: ‘’netavi
imas, vinc ara marto Tavisi fizikuri yofniT gvawrTobs, aramed
Tavisi saxelis xsenebiTaco. darwmunebuli var, didi miSiko mirilaSvilis
saxelis xseneba yovelTvis
gagviTbobs guls da imedis naperwkals Cagvifens sulSi.
baton miSikos ori sazrunavi hqon-
da da ori qveyana hyavda saTayvanod
– yolam haze da yolam haba – dRevandeli qveyana da momavali qveyana, anu,
sxvagvarad rom vTqvaT, Cveni warmavali wuTisofeli da meore – maradiuli samyaro, sulTa sasufeveli;
RmerTi ki
erTi hyavda – adonai
exad uSmo exad... yolam haze savsea
xiluliTa da arxiluliT, sulieriT
da xorcieliT; solomon brZenisa ar
iyos, ‘’zogi sagania – Tu ar dainaxe,
ver irwmuneb, zogi ki iseTia – Tu
ar irwmune, ver dainaxav.’’ adamianis
buneba erTsac eswrafvis da meoresac.
netavi imas, vinc am or sasufevels
Soris sicocxleSive
debs SemaerTebel xids da marTalTa [cadikTa]
adgils imkvidrebs mama-papaTa Zvirfas aCrdilebs Soris. aseT netarTa
savanes SeuerTda gansvenebulis gasxivosnebuli suli.
Cems mexsierebas dRemde SemorCa
misi erT-erTi saaxalwlo mimarTva:
‘’vimedovneb, rom momecema Zala Rirseulad vemsaxuro RmerTsac da kacsac. es ar iyo litoni sityvebi, aseTi
gaxldaT misi cxovrebiseuli kredo,
misi cxovrebis mizani _ RmerTis da
kacis samsaxuri. amqveynad kacTaTvis
msaxureba RmerTis msaxurebad miaCnda da piriqiT.
marTlac rom Rirseulad galia
Tavisi amqveyniuri yofa, icxovra ise,
rom veravin ityvis - misma cxovrebam fuWad Caiarao. amis dasturia is
sayovelTao glova, is alali cremli, romliTac Cvenma xalxma gaacila
igi Tavis ukanasknel gzaze. igi xom
mTeli sicocxle sul imis mcdelobaSi iyo, rom Tavisi cremliT
unugeSosTvis cremli SeeSro, davrdomilisTvis Semweobis xeli gaewvdina, dacemuli aRedgina.
Rirseuli kaci sikvdilis Semdegac cocxali rCeba!
yose Salom bimromav hu iayase
Salom yalenu veyal qol israel
veimru amen!
prof. merab sareli
4
moambe
sefer-Toris
SebrZanebis
zeimi
aSdodSi
bolo xanebSi qalaq aSdodis qarTul-ebrauli Temis saloca–
vebSi gaxSirda sefer-Toris SebrZanebis SemTxvevebi. es mSvenieri
tradicia fesaxis sadResaswaulo
dReebSic grZeldeba.
ebrauli sarwmunoebis mixedviT mSoblebis pativiscema da dafaseba - rogorc maT sicocxleSi, ise sikvdilis Semdegac – umaRles Rirsebad iTvleba. raoden
saamayo da amaRelvebelia, rom
mamis gardacvalebidan 18 wlis
Semdeg Svili aRasrulebs am uwmindes movaleobas da mamis neSamis mosamaRleblad sefer-Toras
SeabrZanebs salocavSi!
2 aprils aSdodSi salocav
– midraS “ohel iosef”-Si, sadac xdeba rabinebis momzadeba
da
ebrauli kanonmdeblobis swavleba, gaimarTa didi saxalxo zeimi – qarTvel ebraelTa msoflio kongresis vice-prezidenti da aSdodSi religiuri
moZraoba”or haxaim xai”-s prezidentma – ioseb mamisTvalovma –
sefer-Tora SeabrZana mamis – gercel iosebis Ze mamisTvalovis – neSamis saxelze.
ceremoniaze mowveuli iyvnen Temis Tavkacebi, rabinebi, reli–
giuri kanonmdeblebi da sxvadasxva sferos warmomadgenlebi. damswre jamaaTis SeZaxilebisa da xasiduri mxiaruli musikis TanxlebiT ioseb
mamisTvalovi
moabrZanebs
umSvenieres
sefer-Toras,
uamrav
xalxSi ikvlevs gzas
da miemarTeba Tebisaken, sadac mas elodebian axlo megobrebi, naTesaoba – qarTvel ebraelTa msoflio kongresis prezidentis movaleobis Semsrulebeli gabriel mirilaSvili, rabi iakob gagulaSvili, israelisa da Temis mTavari rabinebi.
sefer-Toris brwyinvale sxivebma ufro meti sixaruliTa da rwmenis sinaTliT aavses mSvenieri salocavis Semogareni – zustad es
didi sixaruli da uCveulo sinaTle iyo dasturi saxelovani da
Rvawlmosili mamis – gercel iosebis Ze mamisTvalovis – neSamis
samaradiso aRiarebisa.
gazeTi Seicavs Toris wminda sityvebs. gTxovT gaufrTxildeT!
mixael
mirilaSvili
`zakas~
rwmunebulTa
sabWos
Tavmjdomarea
rogorc am bolo xanebSi gaxda cnobili, mixael mirilaSvili “zakas” (“zihui korbanoT ason” - ubeduri SemTxvevebis msxverplTa amocnoba) rwmunebulTa sabWos Tavmjdomared iqna arCeuli.
“zaka israel” - nebayoflobiTi organizaciaa, romelic am oci wlis
win daarsda iehuda meSi zahavis TaosnobiT. igi israelis policiasa
da maSvelTa razmebs exmareba teroristuli aqtebis, avariebisa Tu
sxva ubeduri SemTxvevebis msxverplTa amocnobaSi, sxeulis dafantuli nawilebis (zogjer sisxlis) Segrovebasa da transportirebaSi.
misi, rogorc Rrmad morwmune ebraelTa gaerTianebis, mTavari mizania
micvalebulTa gapatiosneba da ebrauli wesiT dakrZalva.
“zakas” moxaliseni, samarTaldamcavi struqturebis paralelurad,
sxva organizaciebTanac TanamSromloben (aseTia, mag., ‘’magen david adomi’’). imavdroulad isini samoqalaqo Tavdacvis wevrebic arian, rac maT
ubedurebis adgilebze TavianTi movaleobis Sesasruleblad saWiro
uflebebs aniWebs. “zakas” TanamSromlebi dakargulTa aRmoCenasa da
maT gamoxsnaSic Rebuloben monawileobas rogorc israelSi, aseve sazRvargareT.
Cvenda samwuxarod, israelSi ar arsebobs adamiani, romlisTvisac
ucnobia “zakas” wminda saqmianoba. mtkivneulia amisi aRiareba, magram
realobas ver gaveqceviT: rac ufro didia teroristuli aqtebisa da
ubeduri SemTxvevebis sixSire, miT ufro izrdeba ‘’zakas’’ saqmianobis
intensivoba da, Sesabamisad, misi sazogadoebrivi rezonansi.
wlebis ganmavlobaSi ubedurebis msxverplTa pirveli Wirisuflebi da dampatiosneblebi xom ‘’zakas’’ wevrebi arian. ramdenjer gvinaxavs teleekranze, rogori gulmodginebiTa da sasoebiT epyrobodnen
teroristuli aqtebis msxverplT, darSi Tu avdarSi, roca ukve yvela
tovebda ubeduri SemTxvevis adgils, isini rCebodnen, raTa daRupulTa
sxeulis erTi nawilic ar daetovebinaT, eZebdnen da kedlebidan Tu
asfaltidan fxekdnen jer kidev SeumSral sisxls, xorcis nafleTebs,
rom mSobliuri miwisTvis miebarebinaT.
“zakas” rCeuli moxaliseni, romelTac samedicino ganaTlebac aqvT,
mzad arian, sul ramdenime saaTSi, msoflios nebismier kuTxeSi, humanitarul an israel-ebraul interesebTan dakavSirebul ubedurebis
adgilze gasamgzavreblad. am organizacias sxvadasxva qveyanaSi hyavs
Tavisi warmomadgenlebi, romlebic saerTaSoriso urTierTTanamSromlobisTvis zrunaven.
“zakas” wevrebi yovelTvis iq arian, sadac maTi daxmarebaa saWiro:
xomald “kolumbias” daRupvis Semdeg aSS-Si, mombasaSi, baliSi, tabasa
da TurqeTSi momxdari teroristuli aqtebis, tailandSi cunamis, axal
orleanSi qariSxal “katarinas”, kunZul fokeTze TviTmrinavis Camovardnis da sul cota xnis win haitiSi momxdari ubeduri SemTxvevebis dros - maT didi daxmareba gauwies adgilobriv samedicino da
Tavdacvis organoebs.
raoden didi rwmena, sulieri Zala da nebisyofaa saWiro aseTi
samadlo saqmis gasakeTeblad. ramdeni Wirisuflis ukanaskneli nugeSi
yofila is faqti, rom tragikulad daRupuli maTi sayvareli adamianis
sxeuli yvav-yornebis sajijgnad ar qceuli am RvTismosavi adamianebis
wyalobiT.
amitom asmagad did siamayes gvaniWebs is faqti, rom aseT organizacias milioni Sekeli Seswira qarTvel ebraelTa msoflio kongresis
pirveli prezidentis, didi qvelmoqmedisa da uebro pirovnebis, netarxsenebuli moSe (miSiko) mirilaSvilis ufrosma vaJma, Tavadac bevri
didi sikeTis mTesvelma mixael mirilaSvilma.E
guliTadad vulocavT b-n mixaels “zakas” rwmunebulTa sabWos
Tavmjdomared arCevas da vusurvebT kidev mravali sasikeTo saqmis
Taosnobas.
moamzada cisana biniaSvilma
5
semk
egviptidan
egviptidan gamosvla
(me-14 saukunis ucnobi avtori)
karga xnis manZilze mecnierebs
sarwmunod ar miaCndaT egviptis
monobidan ebraelTa gamosvlis ambavi. zogierTi mkvlevari imasac ki
amtkicebda, TiTqos Zveli welTaRricxvis meore aTaswleulSi saerTod ar arsebobda ebraeli xalxi.
Tanaxis mixedviT, swored meore
aTaswleulSi
[ebrauli
kalendriT] moxvdnen ebraelebi egviptis
monobaSi. aseT mkvlevarTa misamarTiT erT-erTi germaneli istorikosi werda: “SeiZleba warmovidginoT, rom ama Tu im xalxma Tavis Tavs miaweros sanaqebo saqmeebi,
magram veraviTar logikas ver vxedav imaSi, rom erma yovelgvari safuZvlis gareSe mogviTxros, rom
maTi winaprebi monebad iyvnen ucxoeTSi”.
kamaTi egviptidan gamosvlis
gamosvlis
utyuarobis irgvliv gamowveuli
iyo imiT, rom im periodSi mecnierebs jer kidev ar gaaCndaT saTanado dokumentacia, romelic Suqs
mohfenda istoriul sinamdviles.
da raki sxvadasxva xalxebis mematianeebi, arcTu iSviaTad, TavianT
fantazias eyrdnobodnen, mecnirebs
egonaT, rom cnobebi ebraelTa istoriiis Sesaxeb mxolod meocnebeTa SeTxzuli iyo.
egviptologiis
aRmocenebis
Semdeg mdgomareoba Zireulad Seicvala. frangma egviptologma Sampolionma gaSifra Zvelegvipturi
ieroglifebi da ebraelTa gamosvlis epizodebsac farda aexada. Aarqeologiurma gaTxrebma sinaTle
mohfina miwaSi Camarxuli papirusebis saidumlos. magram axal
aRmoCenebTan erTad Cndeboda axali problemebic: dasazustebeli
iyo, Tu saxeldobr rodis gamovidnen ebraelebi egviptidan da vin
iyo is faraoni romelmac ebraelebi gamouSva.
es sakiTxi SedarebiT iolad gadaiWra, roca gamoCenilma egviptologma flinders petrim samxreT
egviptis qalaq neve-amonSi aRmoaCina egviptelTa gamarjvebis obeliski, romelic aRmarTuli iyo faraon merneptahis mier, Zveli welTaRricxvis daaxloebiT 1230 wels.
obeliski mogviTxrobs faraon
merneptahis Zlevamosil laSqrobaze qanaanelTa winaaRmdeg: ‘’qanaani
da mTeli misi ukeTuri mosaxleoba
damorCilebulia, aSqeloni aRebulia, gezeri Cvens xelTaa, israeli
ki mTlianad ganadgurebulia, misi
kvalic aRar darCa.”
es aris pirveli araebrauli
Zegli, sadac israeli misi namdvili saxeliTaa naxsenebi, rac imas
mowmobs, rom ukve 1230 wels Cvens
welTaRricxvamde, ese igi msajulTa epoqis dasawyisSi, igi ukve cno-
galuTidan gamosvla
“yoveli Taobidan TaobaSi adamiani ise unda xedavdes
sakuTar Tavs, TiTqos TviTon gamosuliyos egvi ptidan”.
sxva sityvebiT rom vTqvaT, galuTidan gamosvlis procesi galuTidan israelSi gadasvliT, erTi xelis dakvriT ki ar xdeba, - is kulturul da mentalur gadasvlas
moiTxovs.
israelis Zeni egvi ptidan udabnoSi gadadian, udabnodan ki israelSi. galuTsa da israels Soris gardamavali etapia, rodesac
israelis Svilebs egvi pteSi dabruneba surT, galuTis sazamTroebi da yabayebi enatrebaT.
yovelma Temma, romelic israelSi amovida, es gardamavali etapi unda
gaiaros, magram sabolood jobs gaiTviTcnobieros, rom galuTidan gamodis
da israelis qveyanaSi Sedis. umetes SemTxvevaSi ufros Taobas ujdeba es
Zvirad, Torem israelSi dabadebulT da gazrdilT unari SeswevT israelad
yofna arCion.
saqarTvelos ebraeloba israelSi metwilad sionisturi miswrafebiT amovida da ara gaWirvebisa da devnis gamo.
rabebi, miecaT Tu ara pirveli SesaZlebloba, rkinis fardis gaxsnisTanave
amovidnen israelSi, rac erec israelSi ebrauli wesiT cxovrebis survilma
ukarnaxaT.
israelSi amosvliT saqarTvelos ebrauli Temi israelis aTeistur sazogadoebas gaecno. mamapapuri wes-Cveulebidan bevri ram nel-nela gaqra da
maTi adgili aTeisturma kulturam daikava. qarTvelma ebraulma Temma Tavisi
tradiciuloba dakarga. saqarTvelodan amosuli ebraelobis didi nawili
koncentrirebuli iqna iseT qalaqebSi, rogoricaa aSdodi da lodi, risi wy-
istoriuli
bili iyo da qanaanSi cxovrebasac
sakmaod didi xnis istoria hqonda.
rogorc Cans, merneptahma marTlac dalaSqra qanaanis qalaqebi,
magram rac Seexeba israelis mTlianad ganadgurebas, es mis TavSeukavebel fantazias unda mivaweroT...
asea Tu ise, erTi ram cxadia: egviptidan gamosvla am TariRamde
didi xniT adre unda momxdariyo,
vinaidan qanaanSi ebraelebi egviptidan gamosvlis Semdeg damkvidrdnen. swavlulebi varaudoben, rom
es moxda merneptahis mamis ramzes
II mefobisas da TavianT mosazrebas
zurgs umagreben frangi mecnieris
– navilis gamokvlevebiT, romelic
man am asi wlis win Caatara mdinare nilosis deltaSi. gaTxrebis
Sedegad man aRmoaCina ori uZvelesi qalaqis naSTebi uzarmazari
sawyobebiT. orive qalaqi agebulia faraon ramzes meoris epoqaSi.
Nnavili miiCnevda, rom mis mier
aRmoCenili qalaqebi iyo pitomi da
ramzesi, romlebic ebraelebma auges faraons. TviT saxeli ramzesi
TanaxSi orjeraa naxsenebi – bereSiTis 47-e Tavis me-11 muxlSi da SemoTis pirveli Tavis me-11 muxlSi.
arsebobs sxva dokumentebic, romlebic mogviTxroben, rom ramzes II
xanaSi xapruebi iZulebuli iyvnen,
sasaxleebi aegoT faraonisTvis;
xapruebi ki – ebraelebi iyvnen. aqedan daskvna _ swored ramzes II aiZula ebraelebi monurad emuSavaT.
misi mefobis dros ebraelebi gamovidnen egviptidan, xolo misi vaJiSvilis zeobisas isini ukve qanaanis
mkvidri mosaxleni iyvnen. maS, rodisRa aages ebraelebma pitomi da
ramzesi? saguldagulo gamokvlevebi adastureben, rom es Teoria ar
Seesabameba arc Tanaxs da arc im
epoqis sxva wyaroebs.
Tanaxis mixedviT, pitomi da
ramzesi Sendeboda monobis peri-
aspeqtebi
odis dasawyisSi da ara boloSi,
uSualod egviptidan gamosvlis win.
marTalia ramzes II mefoba Zalian
xangrZlivi iyo da 65 weliwads
moicavs, magram Znelia drois am
monakveTSi CavtioT monobis xanis
umetesi nawili, egviptidan gamosvla, ormoc weliwads udabnoSi xetiali, qveynis damorCileba da iq
dasaxleba. ramzes meoris Svilis merneptahis dros ki ebraelebi qanaanis mkvidri mosaxleebi iyvnen.
ramzes II metad agresiuli faraoni iyo. igi xSirad eomeboda sirias
da Tavs esxmoda qanaanis miwas, daamarcxa amoreelebi,
libanis
qedebze rom cxovrobdnen, daimorCila sidonis qalaqebi, bolos Sevida beT-SeanSi da Tavis Tavs daudga
Zegli baSanis miwaze. aseTi mZlavri
dampyroblis periodSi mecnierebs
ebraelebis egviptidan gamosvla
saeWvod miaCniaT. aseT versias Toris qronologiac ewinaaRmdegeba.
‘’mefeTa’’ mesame wignSi laparakia
mefe Selomos gamefebis meoTxe
weliwadze, taZris kurTxevaze da
aRniSnulia: “israelis ZeTa egviptidan gamosvlidan 480 wlis Semdeg daiwyo man RvTisaTvis taZris
ageba”. teqstis Tanaxmad, egviptidan
gamosvla moxda meTxuTmete saukunis bolo aTwleulSi Cvens eramde.
am monacemebze dayrdnobiT, SegviZlia vivaraudoT, rom ebraelebi
egviptidan gamovidnen faraon TuTmos meoTxis dReebSi, romlis mefobac xanmokle iyo. TuTmosis Semdeg mefobdnen faraonebi – amenxotep mesame da amenxotep meoTxe.
arc erTs da arc meores qanaanis
ambebi ar ainteresebda. amitom,
maTi mefobis periodSi ebraelebis
mier qanaanis teritoriis dapyroba
savsebiT sarwmunoa.
Tamar kezeraSvili
alobiTac maT Semoinaxes Temuri saTburi da israelobisken veRar gaikafes
gza.
israelis sazogadoebasTan gaTqvefis SesaZlebloba dakavSirebulia axalgazrda Taobis unarTan, ufro Rrmad Cawvdes iudaizmis safuZvlebs da erec
israelSi Cveni cxovrebis mniSvnelobac gaisigrZeganos.
Cven iudaizmTan Serwymul ebraelebad unda viqceT, pativi vceT mis tradicias, gavicnoT misi fesvebi, madloba vuTxraT Cvens mSoblebs, romlebic
pirvelebi amovidnen israelSi da gardamavali Taobis niSa itvirTes.
dRes, roca me Cveni Temis SvilebTan Sesaxvedrad mivdivar, romlebic amayoben imiT, rom maT israelis parlamentSi TavianTi warmomadgeneli hyavT, mniSvnelovnad mimaCnia vuTxra maT – me qarTveli ebraeli Temis amayi qaliSvili
var, magram aRzrda-ganaTleba religiuri sionizmis saswavlebelSi miviRe, iq
Camoyalibda Cemi ideologiuri gza. imis wyalobiT, rom Cemi mSoblebi rexovoTSi gadavidnen sacxovreblad, sadac qarTuli ebrauli Temi kompaqturad ar
aris dasaxlebuli, israelis religiur garemoSi gavizarde da ideologiuri
msoflmxedveloba religiuri sionisturi aRzrda-ganaTlebiT gaviRrmave.
Cemi mrwamsi Camoyalibda Tel-avivis ulfanSi, ieruSalaimisa da bar-ilanis
iudaizmis seminarebze, rexovoTSi, rabebis mier Catarebul Toris gakveTilebze, sadac israelTan kavSiris uwyvetelobisa da israelis qveynis dacvis
mniSvnelobas maswavlidnen, roca aSS-sa da samxreT afrikaSi viyavi wargzavnili da israelis masmediaSi CaverTe. Cveni vinaobis garkvevis gareSe, Cvens
fesvebTan kavSiris gareSe, verafers veweviT, fizikurad israelSi viqnebiT,
magram sulierad galuTis samyaroSi gavagrZelebT cxovrebas.
visac hgonia, rom Temis siamaye mxolod qarTuli folkloris, cekvebis,
da simRerebis Semonaxvaa, is israelis mentalobaSi gvian an saerTodac ver
Seva. fesaxis dResaswaulis damdegs me vloculob, rom gveRirsos galuTidan gamosvla, xolo rac mTavaria, gamoviyvanoT Cvengan galuTi da namdvil
israelebad viqceT.
cifi xotoveli
israelis qneseTis wevri
6
moambe
Tavisuflebis ukvdavi gakveTili
nisani da iari _ Zvelebrauli kalendris es sakraluri "rom uambo Sens Svils da SvilTaSvils,
Tveebi _ gansakuTrebuli azriT aris aRbeWdili Cveni xalxis rogor gavuswordi egviptes
cnobierebaSi. gazafxulis es ulamazesi dro, rodesac zamTris da ra saswaulebi movuvline mas..."
tyveobidan daxsnili da gamarjvebuli buneba irgvliv sicocxSemoT
lesa da Tavisufal nebas amkvidrebs, _ imTaviTve sxvadasxva miTologiur warmodgenas daukavSirda da Zveli xalxebis misteriebsa da sakulto dResaswaulebSi
gajerda. swored am dros, anu, rogorc ToraSia naTqvami, nisanis Tvis meTxuTmete dRes, daiwyo
egviptidan Cveni gamosvla _ tyvedqmnili xalxis ganTavisuflebis da erad dadginebis diadi epopea,
romelic, ager ukve meoTxe aTaswleulia, aTasgvari legendiTa Tu gadmocemiT asazrdoebs Cveni
xalxis fantazias; magram am legendebs realur cxovrebaSi Tavisi gagrZelebac aqvs: 1948 wels, drois
amave monakveTSi _ iaris Tvis mexuTe dRes _ gamocxadda israelis damoukidebeli saxelmwifos Seqmna. es aris, ase vTqvaT, Jami meored gamosvlisa, rodesac oriaTaswliani galuTis RameSi CanTqmuli
ebraeloba feniqsiviT aRdga da qveynierebis oTxiv kuTxidan arnaxuli aRtkinebiT daiZra aRTqmuli
miwisaken. am ori TariRis urTierTkavSirSi, roca drosa da sivrceSi ase daSorebuli movlenebi
TiTqmis sruli analogiiT imeoreben erTmaneTs, dRevandeli israelis mkvidrni raRac Rrma da Sefarul azrs vdebT, raSic TiTqos TvalnaTliv gacxadda Cveni istoriis saocari memkvidreobiToba.
da kidev erTi; damoukideblobis dResaswauls win uZRvis erovnuli katastrofis, anu xsovnis dRe.
sxvagvarad rom vTqvaT, es aris dRe eris istoriuli mexsierebisa. xsovna da mexsiereba ki, rogorc
cnobilia, Toris erT-erTi umTavresi postulatia, rac mravalmxriv gansazRvravs Cveni yofierebis
azrs; kacobriobis bavSvobidan gamoxmobili miTi Tu enigma sadReisod, Cveni mowifulobis Jams, axlebur datvirTvas iZens, TiTqos erTdeba warsuli da awmyo da sruliad sxvagvar, zedroul ganzomilebaSi gadadis droTa sakraluri kavSiri.
’””arc erT ers ar gamouvlia imdeni satanjveli da wameba, ramdenic ebraelTa ers Tavs gadahxdenia. Aam
odesmeDdidebuls da saxelganTqmuls
ers bedma xelidan gamosxlita samSoblo da TviTmyofadoba da ganabnia
igi mTels dedamiwis zurgze, CaaTesla ucxo qveynebSi, sadac ebraelebs moeloda yovelgvari tanjva da
wvaleba,”’’ _ wers ilia WavWavaZe 1886
wels ebrauli sakiTxisadmi miZRvnil
Tavis erT-erT statiaSi. Ddiax, tanjva
da wvaleba TiTqos odiTganve daebeda
am uZveles ers. jer kidev kacobriuli
civilizaciis gariJraJze bedma arguna
ebraelebs egvipteSi oTxaswliani tyveoba, romlis gaxseneba axlac zaravs yovel morwmune iudevels. Yyovelwliurad, ‘’fesaxis’’ dResaswaulze, im
duxWiri wlebis mosagonrad xelSi
aiRebs ebraeli xmiads (‘’macas)’’] da sevdiani xmiT waigalobebs: ‘’”ese ars puri
tanjulobisa, romelsa sWamdnen mamani
Cveni egvipteSi.”‘’ am ritualis daniSnulebaa _ momaval Taobebs Seaxsenos
monobidan gamoxsnis saocari ambavi.
Mmorwmune ebraeli igonebs ZvelTuZveles bibliur gadmocemas da istoria am wuTebSi misTvis raRac Sori da
ganyenebuli cneba ki ar aris, aramed
cxadi da xelSesaxebi realoba, romlis uCveulo da dramatul koliziebSi TiTqos TviTonac monawileobs:
‘’”mamebisagan Svilebs, Taobidan Taobebs
gadaecema ambavi egviptidan gamosvlisa, rogorc piradad gancdili Tavgadasavali, romlis daviwyebac SeuZlebelia”’’ _ gvamcnobs ebrauli sibrZne,
romelsac zurgs umagrebs bibliuri
Segoneba, yovladZlierma RmerTma rom
ukarnaxa udabnoSi daZrul ebraelebs:
”‘’gaxsovdes egviptidan Seni gamosvlis
DRRe!’’”
***
rogorc Talmudisturi tradicia ganmartavs, yoveldRe, roca ki
ebraelebi TavianT sjulis wigns
Caxedaven, maT iseTi SegrZneba aqvT,
TiTqos swored ‘’ ‘’”am dRes movidnen isini udabnoSi’’‘” ([SemoT, 19)],
‘’”U’am dRes‘’”’ _ amJamad, da ara romeliRac istoriul warsulSi. ase
iyo yvelgan _ galuTis qveynebSi, ase
iyo saqarTveloSic... ‘’”‘’amaRamis Ramesa‘’”’
_ fesaxis pirveli Ramis dadgomisTanave wamoiwyebda galobas sederis
magidasTan dabrZanebuli babuaCemi da
hyveboda moSes dabadebisa da cxovrebis uCveulo ambebs _ Tu varskvlavTmricxvelTa winaswarmetyvelebiT afo-
bolo wuTs ufalma rogor warmoagzavna Tavisi angelozi, romelmac mxarze frTa gahkra axalSobils da xeli
naRverdlisken uqcia. mere tkivilis-
piri ibruna moSem da Camovida mTidan,
xelSi ori fiqali eWira... (SemoT 32,15).
riaqebulma faraonma rogor gamoscada axlad dabadebuli moSe, rogor
daudga win ori gobi _ erTi oqroebiT, meore ki gavarvarebuli nakverCxlebiT savse _ imis molodinSi Tu
saiT waiRebda axalSobili xels, rom
amis mixedviT gadaewyvita misi bedi:
Tu bavSvi oqros waetaneboda, es ukve
misi Wkuis maniSnebeli iyo, Wkviani
araegvipteli ki, qurumTa CagonebiT,
saSiSroebas moaswavebda Zlevamosili faraonisTvis... marTlac, rogor
waiRo Cvilma xeli oqrosaken, magram
gazeTi Seicavs Toris wminda sityvebs. gTxovT gaufrTxildeT!
gan gamwarebulma bavSvma umal rogor
itaka pirSi damwvari TiTebi da ena
daifufqa, ris gamoc mTeli cxovreba
enabrgvnili iyo... hyveboda babuaCemi da
nel-nela, Cvenda uneburad, im Soreuli ambebis Tanamonawileebad gvxdida.
ase gveCveneboda, rom misgan moyolil
ambebs raRac ucxo da uCveulo naTeli adga, romelsac TiTqos yvelani
vinawilebdiT... egviptidan gamosvlis
ambavi rom daiwyeboda babua bavSvebs
gareT gagviZaxebda da Cvenc viTom imJamindeli movlenebis imitirebas vax-
dendiT: karze davakakunebdiT, vin xarTo _ rom gamogvZaxebdnen, _ israelis Svilebi varT-Tqo, _ gavepasuxebodiT da Cveni ebraelobis dasturad Cvens damilavebul “>(winadacveTil)
nawils moviSveliebdiT; gagviRebdnen
kars, isev sadResaswaulo trapezTan
dagvsxamdnen da xmiadebiTa da sasusnavebiT gvimaspinZldebodnen...
“”ebraul dResaswaulTa galereaSi
fesaxi yvelaze erovnul dResaswauladaa miCneuli da Tavisi FfesvebiT yvelaze ufro metad exeba kacobriobis
wminda warsuls, vidre msoflios erTa
romelime sxva Cveuleba an rituali.
Qqveyniereba ise gamoicvala, rom Znelia
misi cnoba, xalxebi daWknen da gauCinardnen, istoriul asparezze adgili
dauTmes axal xalxebs, horizonti gafarTovda, TiTqos sicarielisgan aRmocenda materikebi, bunebis arnaxuli
Zalebi movidnen adamianis dasaxmareblad, misi cxovrebis Sesacvlelad, _
DA da mxolod es xalxi darCa xeluxlebeli imTaviTve, erTguli Tavisi Tavisa, da Rrmad inaxavs gulSi xsovnas
tanjul winaprebze. igi winandeburad
loculobs Tavis maradiul RmerTze,
imave sityvebiT, romlebiTac loculobda aTasi wlis winaT _ tyveobisa
da Tavisuflebis eri, eri israelisa!”
[(beniamin zeev hercli]...”)
***
“’ ”‘o
’ Txi madlis gamo gamoiyvana
RmerTma ebraelebi egviptidan: TavianT
saxelebs rom ar isxvaferebdnen, enas
rom ar icvlidnen, saidumloebas rom
ar gaTqvamdnen da abraamis aRTqmas
[(‘’”‘’briT mila”)‘’] rom ar auqmebdnen”‘’ _
vkiTxulobT rabinuli literaturis
erT-erT ZeglSi. rogorc vxedavT, sakuTari enisa da erovnuli TavisTavadobis Senaxva yvelaze RvTiur madladaa Seracxili Talmudis avtorTa
mier. ‘’ ”‘’egvipteSi yofnisas ebraelebi erT adgilas ikribebodnen da erTi
ojaxiviT cxovrobdnen; maT fici dades,
rom erTmaneTs mxarSi amoudgebodnen
da wmindad Seinaxavdnen patriarqebis aRTqmas, ar daiviwyebdnen winaparTa
enas da ar ilaparakebdnen egvipturad, raTa ar daewyoT kerpTayvaniscemloba,”‘’ _ gvamcnobs meore werilobiTi Zegli.
***
ormoci weli daatarebda moSe
sjulmdebeli egviptidan daZrul
ebraelebs, ormoci weli modioda
ltolvili xalxi aRTqmuli qveynisaken, modioda tanjviTa da drtvinviT
_ udabnos qarsa da almurSi. oTxaswliani tyveobis Semdeg es iyo ebraeli xalxis pirveli Sexeba TavisuflebasTan da, SesaZlebelia, Tavisuflebamowyurebuli sulis yvelaze didi
Zalisxmeva mTeli kacobriobis istoriaSi. Hhaines moswrebuli Tqmisa ar
iyos, ”israelebis egviptidan gamosvlis Semdeg sityva ””Tavisufleba”’’
msoflios yvela enaze ebrauli aqcentiT warmoiTqmis...”
***
rac Seexeba udabnoSi gamosvlas da
iq ormocwlian xetials, Tanaxis mogviano komentatorTa azriT, esec friad
sakraluri da Rrmaazrovani aqtia: vidre adamiani yoveldRiuri saqmeebisgan
ar ganitvirTeba da mosawyen yofiTobas ar ganerideba, vidre udabnoSi ar
gaiWreba, rogorc Zveli meudabnoeni
da winaswarmetyvelni sCadiodnen amas,
_ igi mzad ar aris diadi misiis aRsas-
7
semk
ruleblad. Aase rom, rogorc ZvelTaganve uTqvamT, gza aRTqmuli qveynisaken udabnoze gadis...
***
rogorc ukve iTqva, fesaxis erTi
umTavresi atributia saritualo trapezi, anu ‘’”sederi”,’’ rac ebraulad wesrigs niSnavs. erTi SexedviT, aq TiTqos
SeusabamobasTan unda gvqondes saqme,
radgan fesaxi Tavisuflebis dResaswaulia, Tavisuflebis stiqia ki
Znelad hguobs pirobiTobebsa da SezRudvebs. magram brZeni rabinebi gvmoZRvraven: Tavisuflebac aris da Tavisuflebac; adamianma SeiZleba borkilebi
daamsxvrios, cixis kedeli gamoangrios
da gareT gamosulma Tavi Tavisuflad
warmoidginos, magram, rogorc guSindelma monam da boganom, mainc ver SeigrZnos WeSmariti Tavisuflebis xibli, radgan Tavisufleba socialuri
statusi rodia, igi, uwinares yovlisa, pirovnebis Sinagani mdgomareobaa.
namdvili Tavisufleba mxolod maSin
ikidebs fexs, roca adamiani gaiazrebs
Tavisi arsebobis mizans da daisaxavs gzas, romliTac surs iaros _ ara
iZulebiT, aramed sakuTari sulisa da
nebis karnaxiT. kaci, romelsac ara aqvs
Tavisi saxe da ara swams Tavisi RmerTi, mainc monad rCeba, gindac saerTod
ar hyavdes mbrZanebeli da zedamxedveli. es _ Tavisufleba ki ara _ misi
profanaciaa, romelic ganukiTxaobas
da anarqiasTan ufroa wilnayari.
ai, amitom Tu daaweses brZenma Talmudistebma ‘’sederis’’ rituali, rogorc
miniSneba wesrigisa da TviTdisciplinis aucileblobaze, rac WeSmariti Tavisuflebis winapirobaa.
“***
roca ebraelebi egviptidan gamovidnen, ukve Rirsi iyvnen imisa, rom sakuTari moZRvreba [(‘’Tora)’’] HhqonodaT, _
gvauwyebs Talmudi, _ magram ufals
ubrZanebia: _ jerac Cemi Svilebi ferze ver mosulan, sul axlaxan daaRwies
Tavi kirisa da alizis tyveobas, bevri
maTgani daxeibrebulia da daavadmyofebuli, da sapyar-saxiCari xalxi Toris moZRvrebas ver aiTvisebso. ufalma ubrZana Tavis msaxur-angelozebs,
gadmomxdariyvnen cidan da ganekurnaT
sneuli xalxi: ”‘’dae, jer momjobindnen,
suli moiTqvan, datkbnen ciuri mananiT, wyaros wyliTa da mwyerCitebiT da
Semdeg eziaron Toris moZRvrebas...””
albaT, sacnauri unda iyos am
TqmulebaSi Camarxuli azri: raime moZRvreba da ideologia mxolod Tavisufalma, sulierad da fizikurad srulyofilma xalxma unda miiRos. sxvagvarad gardauvalia, dRevandeli terminologiiT rom vTqvaT, e. w. ”‘’‘ideologiuri gadaxrebi...”‘’”
***
rogorc cnobilia, aRTqmul miwamde
ver miaRwia egvipteSi tyvednamyofma xalxma; TviT moSe winamZRvaric ver
eRirsaA ‘’”rZisa da Taflis” qveyanaSi’’
Sesvlas. Mmxolod udabnoSi, TavisuflebaSi Sobilma Taobam SeaRwia israelis wilxvedr qveyanaSi; xolo ormocwlian xetialSi daRupuli modgma ‘’”udabnos Taobis”’’ (”‘’dor hamidbar”)’’]
saxeliT moinaTla da amave saxelwodebiT damkvidrda istoriaSi...
***
ocdaeqvsi saukune! Mmeeqvse saukune
Cvens welTaRricxvamde...
magram aqamde ebraelebs didi istoriuli gza aqvT gasavleli, _ unda
miiRon Toris moZRvreba, Seikran erT
mTlian erad, brZoliT daiZran qanaanisken, daamxon ieriqonis galavnebi, damkvidrdnen mamapapeul miwaze, SeqmnanN
israelianTa mZlavri samefo, arnaxul
simaRleze aiyvanon Zveli aRmosavleTis sityviereba, misi filosofiurpoeturi kultura, naxon didebisa da
dacemis, aRzevebisa da damdablebis
wlebi.
jer ki isini almodebul udabnoSi arian da drtvinviTa da tanjviT
miikvleven gzas qanaanis aRTqmuli
miwisaken.
maTi winamZRolis Rvawli da SemarTeba SeumCneveli ar darCeniaT
Zveli saqarTvelos mkvidrT. Aai, ras
vkiTxulobT ‘’”qarTlis cxovrebaSi’’:”
‘’”Semdgom amisa movida ambavi, viTarmed mosem ganvlo zRva israelTa...
da gahkvirdnen yovelni da yovelTa
warmarTTa aqes RmerTi israelTa...” ‘’
es RmerTi ki, bibliis mixedviT,
pirvelad xorebis mTasTan, mayvlovanSi gamoecxada moSes:
”gamoecxada uflis angelozi cecxlis alad Suagul mayvlovanSi. xedavs, cecxli ukidia mayvlovans, ma-
napoleons Turme Cvevad hqonda,
saRamoobiT Raribuli samoseli gadaecva da ase SeniRbuli gamosuliyo qalaqis quCebSi. seirnobisas Turme
ebraul ubnebsac miakiTxavda xolme.
erT saRamos, Cveulebisamebr gamosuli, Sevida ebraul ubanSi da, misda
gasaocrad, iqauroba dacarielebuli
daxvda. Eezo-saxlebSic Seixeda, magram
yvela kari gamoketili iyo. Kkarga xnis
Zebnisa da gamokiTxvis Semdeg Turme
sinagogas miadga, fexakrefiT Seipara SenobaSi da saocari sanaxaobis
mowme Seiqna: mTeli qalaqis ebraeloba, rogorc erTi, miwaze garTxmuliyo da godebda. Nnapoleons gakvirvebiT
ukiTxavs _ aseTi ra ubedureba dagatydaT Tavs, ase mwared rom glovobTo! _
nabuqodonosorisgan da vespasianesgan
iavarqmnil ieruSalaims davtiriTo, _
upasuxia erT-erT uxucess. rogor Tu
ieruSalaims _ kidev ufro gahkvirvebia imperators. maSin Turme rabinma,
romelsac oriaTaswliani sevda Casdgomoda TvalebSi, Sexeda am ugunur
araebraels (goi)] da wvrilad auwya
taZris dangrevis odindeli istoria.
Aam ambiT gaognebul napoleons uTq-
gan maT yurTasmenas, Tanadroul mejlisebze metad, im dafdafis xmebi itacebda, romlis hangebze aRtkinebulma
miriamma icekva mewamul zRvaze gadmosvlisas am samiaTas oTxasi wlis
winaT. saamisod isini saukunoebrivma
gamocdilebam Seamzada, raki imTaviTve
yurad iRes mamaTa brZnuli Segoneba: ‘’”yovel TaobaSi ebraelma sakuTar
Tavs ise unda Sexedos, TiTqos igi TviTon gamovida egviptidan.’’”
vin icis, aseTma memkvidreobiTobam
gansazRvra kidec ebraelTa istoriis
uCveulo qronometraJi...
***
axla movisminoT nawyveti erTi
qarTuli romanidan, romlis avtori,
Soreuli arqetipebis Ziebisas, sakuTari gvaris genealogias Cahyveba da
romeliRac istoriul SreebSi Tavisi
winapris gaqvavebul lands waawydeba:
”575 weli. Tve ivlisi. Ggardaicvala
Tavadi irubaq irubaqiZe. Tavisi gvari
qaldeidan gamohyavda. sityva ”‘’irubaq”’’
qaldeuri Zirisaa... Tavadi iyo axovani
tanad, lamazi Tvalad. cxviri hqonda
orbuli, Subli _ Ria da maRali... kacis iqiT ixedeboda orWofuli mzeriT.
Hhqonda naTeli. icoda saidumlo swavlani. sakuTriv _ mose da piTagor. Uuyvarda ufro mose. iyo suliT ficxeli
da guliT Cvili: rogorc mose. xSirad
uTqvams: ar aris xilva unaTlesi sinaisa. ar aris gaxeleba uficxelesi mcnebaTa dafis damsxvrevisa. Aar aris xalxis daurveba uZlieresi ormoci wlis
udabnoSi xetialisa. Aar aris wyevla usaSinelesi israelisa... ar aris
naRveli umZafresi aRTqmul qveynis
arxilvisa da verxilvisa... icoda enebi: hebrauli da berZnuli. bevrjer
uTqvia: RmerTebs marto hebrauliT
Tu daelaparakebi. Rimils mis saxeze
wlobiT ver naxulobdnen. cremli mis
Tvalze aravis unaxavs; magram amboben: xSirad bavSvebi naxvretiT Seixedavdnen mis oTaxSi, naxulobdnen: igi
stiroda. Ees xdeboda didi gaxarebis
Jams. sTxzavda leqsebs. sul moseze
mReroda...” (grigol robaqiZe)
***
aseTia, zogadad, egviptidan gamosvlis dResaswauli, romelic tradiciuli TvalsazrisiT, dResac
grZeldeba. ‘’”ufalo RmerTo, Semoqmedo saswaulebisa mas Jamsa Sina da
Cvens dReebSi”’’ _ gvamcnobs Zvelebrauli locva da alegoriulad migvaniSnebs, rom ‘’mas Jamsa Sina’’ momxdari
saswauli erTjeradi aqti ki ar aris,
aramed adamianis, rogorc srulyofis
gzaze Semdgari individis, mudmivi
swrafva da Zalisxmeva.
diax, egviptidan gamosvlis saswauli dResac grZeldeba.
cxadia, am konteqstSi saxeldobr
arc mxolod egvipte moiazreba da arc
mxolod egviptidan ltolvili Cveni
winaprebi.
aq ufro zogad da universalur
kategoriebzea laparaki.
Tavisuflebis SegrZneba ki, SesaZloa, Cveni cxovrebis mudmiv Tanamdevad gavixadoT, imisda mixedviT Tu
rogor amJRavnebs esa Tu is pirovneba Tu eri saamiso nebas Tu sulier
mzaobas...
P .S.:
P
fesaxi. me-15 saukunis miniatura
gram ar iwvis mayvlis buCqi.
Tqva moSem: mival da vnaxav am
didebul sanaxavs, ratom ar iwvis
mayvlovani...”
Tanaxis am epizodma mogvianebiT
alegoriuli datvirTva miiRo, xolo
cecxlmodebuli buCqi ebraeli xalxis
simbolod aRibeWda momdevno Taobebis
cnobierebaSi:
‘’RmerTma moSes imitom aCvena almodebuli buCqi, rom mieniSnebina: ”ai,
rogorc es buCqi ar iwvis, Tumca cecxli ukidia, ise ver gaanadgurebs mteri
israelis Svilebs.”’’
aseTia Talmudis komentari...
***
arsebobs gadmocema:
vams: ‘’”WeSmaritad maradiuli eri xarT
Tqven, ori aTasi wlis uwindel ambavs
guSindeliviT rom ganicdiTo...”
am legendaSi Rrmad simboluri azria gacxadebuli.
WeSmaritebaa, rom yoveli adamiani, uwinares yovlisa, mis Tanadroul
yofaSia CarTuli da dRevandeli,
zogjer umniSvnelo ambavic ki, ufro
metad aforiaqebs Cvens cnobierebas,
vidre aTasi wlis winandeli Tundac
umniSvnelovanesi omebi, anu, rogorc
homerosi ityoda, ‘’”yvelaze metad is
simRera itacebs kacis guls, romelic
axladgardaxdil ambebs mogviTxrobs.”’’
ebraelTa mimarT, rogorc vxedavT,
es WeSmariteba ar gamarTlda, rad-
jemal ajiaSvili
8
moambe
safesaxo
samzadisi
saqarTvelos ebraul dasaxlebebSi safesaxo samzadisi gansakuT–
rebuli aRmavlobiT mimdinareobda, magram erT ramed Rirda suramis
ebraelobis yureba am periodSi. Rarib-Rataksa da metismeti jafiT welmowyvetil ebraels aviwydeboda yvela sadardeli, misi azri da goni
mxolod erTi sazrunaviT iyo dakavebuli – safesaxod “xamezi” ar darCenoda saxlSi da araferi mokleboda mis mravalricxovan jalabs!..
saerTod, safesaxo samzadisi furimis dResaswaulis gasvlis Semdeg
iwyeba, magram suramlebi bevrad ufro adre iWerdnen Tadarigs. marTalia, Raribebi iyvnen, magram erovnuli Tavmoyvareobis grZnoba uflebas
ar aZlevdaT xeldakrefilni yofiliyvnen. fesaxi maTi gagebiT bevrad
imaze meti iyo vidre dResaswauli!..
jer kidev zamTris didTovlianobisas, sakvirao bazrobis dros gamoefinebodnen gareT da axlomaxlo soflebidan momaval glexebs xvdebodnen, rom kbili moesinjaT maTi frinvelisTvis da gadaewvitaT, Rirda Tu
ara misi yidva da safesaxod Senaxva. siqaSres yovelTvis icavdnen, magram
amjerad sagangebod usinjavdnen siciviT galurjebul frinvels kanis
fers, frTebsa da kidurebs. orive xelSi daiWerdnen da zeviT-qveviT aTamaSebdnen, raTa safesaxod gankuTvnili batis, qaTmisa Tu indauris xmac
gaegonaT, da raki sabolood darwmundebodnen maT vargisianobaSi, mxolod amis Semdeg Tu gadauxdidnen yinvisagan kbilebawakwakebul da
moTminebidan gamosul glexs fuls.
mas Semdeg, rac moimaragebdnen saklavs, SearCevdnen binis romelime myudro kuTxes, mouTbobdnen, ramdenadac es SeeZloT da Tadarigs
iWerdnen maT gasasuqeblad. albaT arc erT Sinaur frinvels ar rgebia
wilad esoden mefuri movla, kveba da mofereba, rogorsac es svebednieri frinvelebi iRebdnen fesaxis Semosvlamde. Tumca, umadurobas verc
maT daswamebdiT, – yovel dilas Tbil-Tbili kvercxebiT ajildoebdnen
mzrunvel patrons.
ase gadioda dro da Tebervlis yvelaze civsa da qarbuqian TveSi dgeboda beSalaxis dResaswauli; surameli ebraelebi am dRes “korkotobasa”
da “Svidferobas” eZaxdnen. ai, maSin ki iwyeboda sabeSalaxod Semonaxuli
Cirisa da murabebis gamomzeureba! beSalaxis SabaT saRamos wyvili Tonis
puris garda sufris SuaSi didi TefSiT idga korkotis fafa batis qonSi
dabrawuli xaxviT. calke ki sagangebod stovebdnen cotaoden moxarSul xorbals, SabaT dilas moayridnen Saqars da, locvis gamobrZanebis
Semdeg, bavSvebs gaatandnen ezoSi – es Citebs dauyareTo. mogexsenebaT,
mkacri zamTris dadgomis win mxolod didsa da janmagar frinvelebs
SeeZloT gadafrena Tbil qveynebSi; patara, umweo Citebi ki rCebodnen
samSobloSi – an siciviTa da SimSiliT ixocebodnen an raRac saswaulebrivad Tu gadaurCebodnen kavkasiuri zamTris simkacres. ai, swored
maT elodnen bavSvebi, uyvardaT am saxaliso seirSi monawileoba. TeTr
qaTqaTa Tovlze lamazad mimoabnevdnen Saqarmoyrili moxarSuli xorblis marcvlebs da gulisfancqaliT elodnen Citis gamoCenas. siciviT
iToSebodnen, magram adgilidan ar iZvrodnen da saxlSi ar Sediodnen
vidre deda ar gamosZaxebdaT Tbili oTaxidan: “sanam ar moSordebiT mag
adgils, Citebi ar moekarebian, SemodiT saxlSi da aqedan ucqireT!..”
TiTo-orola Citi marTlac gamoCndeboda!..
fesaxis namdvili mzadeba anu “fxekikvira” furimis dResaswaulis gasvlis meore dRidanve iwyeboda. aravis egonos, rom es gamoTqma mxolod
saxl-karisa da ezo-midamos fxeka-dasufTavebas niSnavda! – ara, megobrebo! – “fxekikvira” surameli ebraelisTvis wlis yvelaze gamorCeuli
movlena iyo!
imis Semdeg, rac safurimo mxiaruli aJiotaJi, tkbileuliT urTierTis
mokiTxva da arcTu ise piruTvneli degustacia CaTavdeboda (kargi dedisSvili iyaviT da surameli ebraeli qalisTvis safurimo namcxvari ar
SegeqoT!), iwyebdnen darCenili namcxvrisa da tkbileulis saguldagulod SefuTva–Senaxvas Tavdaxurul vedroebsa da qvabebSi “fxekikviris”
mZime, gadatvirTuli dReebisTvis. es imitom, rom didi dasaqmebisa da
mouclelobis, fizikuri daRlisa da gawamawiis dros saSualeba hqonodaT namcxvriT piri CaetkbarunebinaT da cota suli moeTqvaT.
im
weliswyvetis dReebSi furimidan SemorCenil namcxvarsa da tkbileuls
gansakuTrebuli gemo da aromati hqonda.
namcxvrebis dedoflad qiSmiSiani iTvleboda. amitom mas yvelaze
prestiJulsa da Znelad misagneb adgils miuCendnen, mis Semdeg medidurad iwonebda Tavs mzisferi Saqarguliani, mixak-dariCinis damaTrobeli
surneliT Sezavebuli Tafliani, gaRuebuli mezonoTi da, rasakvirvelia,
gozinayi!..
suramSi
Canaxati
daRlili da araqaTgamoclili diasaxlisi gvian naSuadRevs erTi-ori
wuTiT Caimuxlebda, garSemo Semoisxamda aseve gadaRlilsa da mSier qmar
– Svils, saxeldaxelod daanayrebda im “xiawobis” drois Sesaferisad da
bolos, sakompensaciod, yvelas saTiTaod Camourigebda namcxvars... oriod
wuTis Semdeg ki kvlav SeuZaxebda – aba, SevvudgeT muSaobaso!..
ase grZeldeboda yoveldRe ramdenime kviris ganmavlobaSi fesaxis Semosvlamde. simarTle unda iTqvas, bavSvebs maincdamainc ar uyvardaT es
periodi, xeli gveSleba TamaSSi da swavlaSio – Ciodnen. xandaxan mamakacebic CaibuzRunebdnen – rodis morCeba es aliaqoTio...
yvela gulisfancqaliT eloda sanatrel dResaswauls...
fesaxis dadgomamde ori-sami dRiT adre namcxvari mTavrdeboda da namcecebis ZebniTa da lokviT iklavdnen tkbileulis survils... Tanac dafesaxebul saxlSi “xameziT” Sesvla ukve akrZaluli hqondaT, aivanze anda ezoSi
unda eWamaT.
samagierod iwyeboda dauToeba–afardvis, (is ojaxi ojaxad ar iTvleboda, sadac Tujis mZime Savi uTo ar inaxeboda), safesaxo WurWlis
sardafebidan amotanis, aRalis gakeTebis, saklavis movlis, “xaroseTisTvis” nigvzeulis darCevisa da “xamezis” akrefis ritualebi. ai, es ki yvelas
uyvarda, radgan TvalnaTliv xedavdnen fesaxis moaxloebas – bolos da
bolos yvelaferi Tavis adgilze dgeboda, fanjrebs TeTri, qaTqaTa, gaxamebul-gauToebuli fardebi amSvenebda, kedlebs – diasaxlisis madliani
xeliT moqarguli fardagebi, magidebs – qalis namziTvi sufrebi; Tu qalis
mama baqoSi vaWrobda, sufra xasxasa ferebiani pluSis iqneboda, Tu moskovSi – gamtkiculi sufTa bambisa, xolo Tu mama vaWari ar iyo, anda saerTod
ar hyavda mama (omis Semdeg xom bevri oboli darCa!..), bebiis yvavilebiT
moCiTul lamazfoCebian Tavsafarsac koxtad moargebda magidas.
fesaxis Semomaval dilas ojaxis ufrosi mamakaci xamezis mokrefvasa da
mis dawvas rom morCeboda, didi qvabiT Semodgamda jer kidev “fxekikviraSi” saguldagulod garecxil da gamomSral karTofils, raTa saRamomde
ojaxis wevrebs saWmeli hqonodaT, Semdeg “Sifanerkidan” gamoiRebda Tavis
saukeTeso tansacmels (xaTnobis kostumi), gadakidebda nikelis sawolis
Tavze da ramdenjerme SeaTvalierebda, xom araferi miecxoo... saRamo xans
kidev erTxel Camouvlida col-Svils, aba, Cems dabrunebamde fesaxis sufra
sworad gaawyeT, araferi gamogrCeTo.
mxolod amis Semdeg Caicvamda, daixuravda, win gaiZRolebda Tavis vaJiSvilebs da amayad Tavaweuli gaudgeboda locvis arcTu ise mokle gzas.
Sinaganad uaRresad kmayofili da bednieri, madlobas swiravda did gamCens, rom saSualeba misca mas – Rarib suramel ebrael kacs, Rirseulad
moewyo fesaxis agadis sufra – zustad ise, rogorc ToraSi weria...
Semdeg ki, Tavis warmosaxvebSi CanTqmuli, Svilebs uyveboda egviptidan gamosvlis istorias...
_ gveyofoda, Svilo, gveyofoda Cvena!..
izolda krixeli
Tehilimi 114
1. ros israeli egviptelebs gamoerida
da sxva xalxs - xalxi iayakobis,
2. gaxda iuda misi siwminde
da israeli - miseuli sabrZanebeli.
3. ixila zRvam da ZrwolviT ukudga
da iordane SiSneulad gare-miiqca.
4. erkemlebiviT rokvidnen mTani,
xtodnen borcvebi TikanTa mgvanad.
gazeTi Seicavs Toris wminda sityvebs. gTxovT gaufrTxildeT!
5. rad SekrTi, zRvao, risTvis ukudeq,
Senc, iordanev, SiSneulad ratom gabrundi?
6. mTano, rad rokavT erkemlebiviT,
rad xtiT, borcvebo, TikanTa mgvanad?
7. qveynierebav, atortmandi uflis winaSe iayakobis RmerTis winaSe! –
8. vinc pitalo klde gardasaxa nakadulebad,
kaJi - wyaros wylad ganaTxiera.
9
semk
Tvalsazrisi
ebraeli xalxis ganTesvisa da
ebrauli saTvistomoebis istoriasTan
dakavSirebiT, pirvel rigSi
dgeba xolme erTi da igive kiTxva:
rodis movidnen ebraelebi ama Tu im
qveyanaSi? da am TvalsazrisiT, imisda miuxedavad, Tu romel TariRs miviRebT, - iqneba es Zveli welTaRricxvis merve-meqvse, Tu meore saukuneebi, - qarTlis ebraelTa Temi meore galuTis erT-erT uZveles Temad
rCeba. TavisTavad es sainteresoa da
am problemis irgvliv sakmaod bevric
iTqva. amave dros, TiTqmis srulebiT
Seuswavleli rCeboda sxva aranakleb
saintereso da mniSvnelovani problema:
ra politikur da administraciul viTarebaSi da ra daniSnulebiT Seiqmna ebraelTa Temebi qarTlis sxvadasxva qalaqSi. ram ganapiroba Temis adgili imdroindeli qarTlis sazogadoebaSi da axal saxelmwifoSi misi oficialuri socialuri
statusi Temis (an ufro sworad –
Temebis) arsebobis pirveli eqvsasi
wlis ganmavlobaSi.
israelidan tyved wamoyvanili
ebraelebis met-naklebad msxvili
dasaxlebebi SuamdinareTSi - da saerTod axlo aRmosavleTSi - pirvelad
Zv. welTaRricxvis merve saukuneSi
gaCnda asurelebis mier ierusalimis dapyrobis Sedegad. asurelebma
maT binadrobis garkveuli farglebi
miuCines da xarkic daades. rogorc
ToraSia naTqvami, asurelebma israelebi midiis qalaqebSi da gozanis mdinareze daasaxles.
ebraelebis meore talRa daxloebiT amave teritoriaze meeqvse saukunuSi, babilonis tyveobis dros
daasaxles. am or talRas pirobiTad
pirveli galuTi SeiZleba vuwodoT.
amis Semdeg ebraelebi ramdenime saukunis ganmavlobaSi jer asureT-babilonis saxelmwifoSi, mere ki, meeqvse
saukunidan moyolebuli, iranis aqemenidur imperiaSi cxovrobdnen. es
centralur xelisuflebaze damokidebuli, movale mosaxleoba iyo,
romelsac TviTneburi gadasaxlebagadaadgilebis ufleba ar hqonda.
ase gagrZelda Zv. w. meoTxe saukunemde, rodesac aleqsandre makedonelma aqemeniduri irani daamarcxa da axlo aRmosavleTSi Tavisi veeberTela imperia Seqmna. magram
aleqsandre male (323 w.) gardaicvala - ise rom kanonieri memkvidre ar
darCenia. male, meoTxe saukunis miwuruls, aleqsandres imperiis teritoriaze ramdenime e. w. elinisturi
saxelmwifo Camoyalibda - kerZod,
dRevandeli
anatoliis dasavleT
nawilSi, Savi zRvis mimdebare teritoriaze, pontos saxelmwifo gaCnda, axlo aRmosavleTis centralur
raionebSi ki Seiqmna selevkidebis imperia, romelsac zogjer Zvel siriad
ixsenieben. amave dros egvipteSi Camoyalibda ptolomeebis berZnul-egvipturi saxelmwifo, xolo aRmosavleTSi - kaspiis zRvis midamoebSi gaformda parTiis sparsuli saxelmwifo. Sesabamisad, Zveli ebrauli
mosaxleoba sxvadasxva politikuri
erTeulis sazRvrebSi aRmoCnda. yvela es saxelmwifo Tavisi teritoriis gafarToebas cdilobda da kol-
onistebis rolSi xSirad ebraelebs vin Seaviwroos“. rogorc vxedavT,
iyenebda.
mefe ebraeli kolonistebis ekonomiase daiwyo meore galuTi.
kur da sazogadoebriv mdgomareobas
cnobilia, rom ukve mesame sauku- uzrunvelyofs da maT Tavis msaxureneSi selevkidebma dasavleTSi, ana- bad Tvlis.
toliaSi axlad dapyrobil qveynebSi
analogiurad ekidebodnen ebraul
samocdaaTze meti ebrauli dasaxle- mosaxleobas egviptis elinisturi
ba Seqmnes. es unda yofiliyo cen- xanis mpyrobelebic. ase mag., egviptraluri xelisuflebis sayrdeni tis pirvelma berZenma mefem, soterma
punqtebi. zogjer ebraelebi calke, (323–322), SuamdinareTidan egvipteSi
specialur punqtebSi saxldebodnen. bevri ebraeli wamoiyvana, zogi maTmagram ufro xSirad selevkidi mefee- gani Tavis jarSi Caricxa da sxvebTbi ebraelebs ukve arsebul qalaqebSi an SedarebiT ufro maRali xelfasi
asaxlebdnen, sadac isini sakuTar ubdauniSna, zogs ki miwis nakveTebi
nebad mkvidrdebodnen da aqdauriga da cixe–
tiurad ebmebodnen axsimagreebali
qveynis,
Si gaanawila,
axali qalaqraTa saxelmis sazogadoewifo sazRvrebriv-ekonomibi daecvaT da
kur cxovrebaegvipteleSi, Tumca (cenbi
SiSsa da
traluri
xemorCilebaSi
lisuflebis nehyolodaT.
barTviT) mTliZv.
welanad inarCunebdTaRricxvis
nen TavianTi remeoTxe saukuligiuri da Sinis bolos da
dasaTemo cxovremesame saukubis
avtonomias.
nis dasawyismaT imis uflebac
Si selevkidebhqondaT, rom fuli
is mxardaWeriT
daegrovebinaT
Seiqmna qarTlis
ierusalimis dasaxsamefo. rogorc
mareblad. ebrael
qarTuli matiane
kolonistebs orgvauwyebs,
mefe
magi funqcia eki„farnavazi
hmsrebodaT – ekonosaxurebda
anmikuri da samxedro.
tioqoss,
mefmaTi mdgomareoba da
esa asurasTanikeTildReoba mTlisa.’’
selevkideanad centralur xebis
saxelmwifo
lisuflebaze
iyo
xels
uwyobda
damokidebuli da,
qarTlis sameSesabamisad, am xe- ebrauli saflavis qva (mcxeTa, me-4 s) fos ekonomilisuflebisadmi
kur ganviTareerTgulebas
mtbas da, sxva
kiced da Tanmimdevrulad icavdnen.
qveynebis msgavsad, iq ebrael kolelinisturi xelmwifeebis mier onistebs asaxlebda. umTavresad esebraelebis mimarT gatarebuli poli- eni iyvnen profesiuli xelosnebi
tikis Taobaze niSandobliv cnobebs da vaWrebi, romelTac saerTaSoriSeicavs erT-erTi selevkidi mefis so vaWrobis gamocdileba hqondaT.
- antioq mesamis (223–187) werili, am kolonistebs evalebodaT xelosromelic man Tavis moxeles gaugza- nobis, vaWrobis da fuladi brunvna: „Cven SevityveT, rom frigia- vis ganviTareba da, Sesabamisad, fusa da lidiaSi ajanyeba mzaddeboda, ladi gadasaxadebis uzrunvelyofa da gadavwyviteT im qveynebis cixe- rogorc adgilobrivi xelisuflebis,
simagreebSi da saxifaTo adgileb- iseve, albaT, selevkidebis sasargeSi davasaxloT ebraelTa ori aTasi blod. yovel SemTxvevaSi, qarTlis
ojaxi SuamdinareTidan da babiloni- mmarTvelobisaTvis es iyo fuladi
dan. me darwmunebuli var, rom isini Semosavlis mudmivi wyaro. swored es
Cveni interesebis erTguli damcvele- iyo ebraeli kolonistebis Casaxlebbi iqnebian. miT umetes, Cemi winapre- is mizani da maTi ZiriTadi sazogabisagan vici, rom yovelTvis erT- doebrivi funqcia, romelic Temis sagulni iyvnen da mxardaWeras gviwevd- Tanado
socialuri statusiT iyo
nen yvelgan, sadac es saWiro iyo. me ganpirobebuli.
msurs davasaxlo isini am adgilebmarTlac, ebraelebi rom monaTmSi da amasTanave SevunarCuno ufle- flobelur saxelmwifoSi movidnen,
ba, TavianTi kanonebiT icxovron. mi- ucxoelebi iyvnen, realuri fiziuCine maT sakarmidamo adgilebi da kuri Tavdacvis SesaZleblobas mokgamouyavi nakveTebi miwaTmoqmedebi- lebulni, da maTi damoneba adgilosaTvis da mevenaxeobisaTvis, da aTi brivi aristokratiisaTvis saxarbiewliT yvela gadasaxadisagan gaaTa- lo saqme unda yofiliyo. magram maT
visufle. sanam TavianTi mindvrebis saxelmwifo da kanoni icavda. meore
mosavals miiRebdnen, dauniSne maT mxriv, miwis sakuTrebis arqonisa da
sarCo, rogorc Cems pirad mosamsaxu- religiuri sxvaobis gamo isini arc
reebs. gasamrjelo uboZe yvelas, vinc mkvidr mosaxleobad iTvlebodnen.
amaT raime daxmarebas gauwevs. erTi sxva eTnoreligiur TemebTan erTad
sityviT, izrune, rom es xalxi ara- ebraelebic gansakuTrebul socialur
kategorias - gerebis, an qarTulad msxemebis kategorias ekuTvnodnen.
antikur qarTlSi uZvelesi, jer
kidev Toridan cnobili gerobis anu
msxemobis socialuri instituti
rom moqmedebda, amas TviT dedaqalaqis mcxeTis saxeli mowmobs. armazis
mopirdapire mtkvris marcxena napirze
uZvelesi droidan ucxoeli msxemebis, xelosnebis da vaWrebis, sxvadasxva Temi cxovrobda da aqedan unda
gamomdinareobdes qalaqis saxelic msxemT ubani, Semdeg ki msxemTa da
mcxeTa. es iyo araqarTuli Temebis,
maT Soris ebrauli Temis, koleqtiuri statusi, romelic Temis movaleobebsa da uflebebs gansazRvravda.
aqedan naTelia, rom selevkidi mefeebis TaosnobiT da adgilobrivi xelisuflebis TanxmobiT qarTlSi Casaxlebuli ebraelebi ar iyvnen tyveebi an tyveobidan gamoqceuli uuflebo ltolvilebi - maT gansazRvruli ufleba–movaleoba hqondaT da
sazogadoebriv organizmSi garkveuli
adgili ekavaT.
amas isic unda davumatoT, rom
ebrauli Temis warmomadgenlebs sakmaod maRali adgili ekavaT qveynis
kulturul cxovrebaSic. qarTuli
anbanis Seqmnamde qarTlis samefoSi
ori saliteraturo ena gamoiyeneboda - berZnuli da arameuli, - arameuli, romelic ebraeli mwignobrebisaTvis im dros faqtiurad dedaena
iyo. arc is aris SemTxveviTi, rom
„ninos cxovreba’’ qarTvel ebraelTa
erT-erT damaxasiaTebel saqmianobad
swored mwignobrobas asaxelebs da
„kodiswyaros mwerlebs’’ da „sobe-qanaanis (“sobis kananelni”) mTargmnelebs’’ ixseniebs.
sakuTriv ebrauli qronologiuri tradiciis Tanaxmad, ebraelebi qarTlSi qveynis gaqristianebamde
xuTas sami wliT adre movidnen. da
Tu gaviTvaliswinebT, rom qristianoba qarTlis samefos oficialur religiad 337 w. gamocxadda, maSin Zv.
welTaRricxvis meore saukunes miviRebT, an ufro zustad - 166 wels,
rac mTlianad emTxveva selevkidi mefis antioq meoTxis (175–163) zeobas.
msxem-gerebis mdgomareobaSi Tavisi ufleba–movaleobebiT qarTlis
ebraelTa Temma eqvsasi weli gaatara.
axali welTaRricxvis meoTxe-mexuTe
saukuneebSi saxelmwifos qristianizaciisa da feodalizaciis Sedegad
ebraelTa Temis mdgomareoba sagrZnoblad Seicvala... magram es ukve sxva
saubris sagania.
kote lerneri
profesori
redaqciisagan:
saqarTveloSi
ebraelTa pirveli dasaxlebis Sesaxeb ramdenime Tvalsazrisi arsebobs, maT
Soris yvelaze gavrcelebulia “qarTlis cxovrebis” versia, romlis mixedviTac ebraelebis pirveli nakadi Zveli
welTaRricxvis 586 wels (pirveli taZris dangrevis Semdeg) moadga mcxeTas
- saqarTvelos uZveles dedaqalaqs. b-n
kote lerneri gansxvavebul Tvalsazriss gvTavazobs. sakiTxis mniSvnelobidan gamomdinare, redaqcia Txovs Sesabamisi dargis specialistebs, agreTve dainteresebul mkiTxvelebs, mogvawodon TavianTi gamoxmaurebebi.
10
moambe
12 aprili evropel ebraelTa katastrofis dRea. didi, Zalian didi msxverpli gaiRo Cvenma xalxma, vidre xelaxla moipovebda Tavis dakargul samSoblos. jerac ar SeSrobia sisxli buxenvaldisa da osvencimis sasaklaoebs, antisemituri bacila ki
mainc cocxlobs. vidre amqveynad kidev gaismis iudofobebis kacTmoZule xma, kacobriobas simSvidis ufleba ara aqvs. eqvsi
milioni adamianis udanaSaulod daRvrili sisxli dRemde mogvZaxis...
gvaxsovdes!
1.
babi iari - adgili kievis ganapira ubanSi, sadac 1941
evgeni evtuSenko
wlis 29 seqtembers, qifuris dRes,
babi iarze Zegli ara Cans,
diax, es me var, da me miyvars: - wyalwyala frazebs
faSistebma mSvidobiani ebraeli
da RranteebSi Cagudul RarRils
sjobs siyvarulis Relva da SfoTi.
mosaxleobis arnaxuli sasaklao
klde daswolia akldamasaviT,
bnel
sakanSi
varT,
atuzula
bindi
karebSi,
moawyes. oficialuri monaceme
magram iseTi - xsenebad ar Rirs...
SevyurebT ZrwolviT da SecbunebiT,
me meSinia: o, sadReisod ise Zvelia Cemi asaki,
biT, im dRes daxvretilTa ricxvi
viT xnovaneba ebrael xalxis.
veRarc ciT vtkbebiT da verc bunebiT...
33771 kacs Seadgenda. omis Semdeg
TiTqos marTla var Ze israelis mxolod alersi SegviZlia... Tumca alersi
xelisufleba karga xans dumilsjulis erTguli da mimdevari, cotas ar niSnavs - damerwmunebiT.
win mimiZRveba keTili Semwe
iT uvlida gverds babi iaris
rao?! - xma ismis? - ara uSavs - darabebia:
da, rogorc Zveli iudeveli,
tragedias [ebraeli mosaxleobis
momxvie xeli! - ukve darbazebs
davexetebi egvi ptis gzebze.
ganadgurebas nacistebTan erTad
akrTobs aprilis mze mobarbace...
xan meCveneba - dreifusi var,
adgilobrivi policiac moTaveo
da Cemi mowme da mabezRari
karebs gvimtvreven? - araferia:
meSCanobaa... gamovaRwev? - RmerTma inebos!..
bda] da daxocilTa samarxebze
albaT yinuli dacurda tbaze...
jer ki utifrad maxvevia brbo sazizRari sportul-gamajansaRebeli kom... babi iarze Srialebs moli
ase uRmerTod Tavlafdasxmuls da Seginebuls.
da - flateebiT gadaferdili pleqsis mSeneblobiTa Tu sxva
me Sen getyvi da, bediswera amas makmarebs,
xeebi
dganan
uTqmeli
risxviT
cinikuri xerxebiT cdilobda
axia Cemze: Rirsi var, Rirsi!
da TiTqos vamCnev - wuTi-wuTze rogor vberdebi
aSrialeben mandilosnebi
Tvali aexvia msoflio sazogabriuseluri kabis maqmanebs
im drois eldiT, - tkivilebis im welTaRricxviT.
doebriobisaTvis - vidre erT
da qolgis wvetebs mirtyamen cxvirSi.
mec tkivili var, gaqvavebul kivilad vdgavar dRes mSenebare obieqti ar CamTiTqos wamiWers yelSi Toki da
aTaseulTa aTasi wyevliT
oiqca da mSeneblebi Tan ar Caitakvlav imdroindel cremlebs mogitan,
da SeCvenebiT guldakodili:
- o, istoriav, gepatios es umsgavsoba:
na. evtuSenkos leqsi 1961 wels
gminva var, gminva, ganwiruli bavSvebis xma var
dRemde momtiris sisxliani belostokidan
gamoqveynda. publikacias farTo
da daxvretili bebris xrotini.
beddavsebuli Cemi bavSvoba...
saerTaSoriso
gamoxmaureba
ielvebs dana, daxlidari myisve idroebs,
gaduvlis ferfli damwvar keriebs
vuyureb sisxlis uRmerTo livlivs
mohyva, ramac mmarTveli partiuda locvasaviT aRuvlens mermiss,
da Jruanteli ZarRvebSi mivlis,
li elitis, metadre ki xruSCovis,
rom maSindeli cecxlis geniebs
aryis orTqli nTqavs galeqebul samikitnoebs,
guliswyroma gamoiwvia. leqkvlav guliscema moixseniebs
yars oxSivari xaxvis da nivris...
da Setokeba yoveli nervis...
sis musikaluri versia, romelic
da isev buri, qarboria da buruseTi loTbazara brbo mtvrian furgons moaxriginebs:
de, moiSalos istoriam uRvTo braldeba,
dimitri SostakoviCma Seqmna [me‘’- dascxe uriebs, iquxos ‘’internacionalma’’,
13 simfonia], pirveli Sesrulebis
daixseni deda-ruseTi!’’ –
xmam Searyios ca da zeniti,
Semdeg [1962 w.] karga xans aRar
Rmuis viRac da dediCemis mandils miginebs....
roca amqveynad dasamardeba
aJRerebula. miuxedavad amisa,qies me var, me var - ana franki: mogZaxi, modi!..
ukanaskneli
antisemiti...
var gamWvirvale da molivlive,
furis dReebSi ukrainis ebraelTargmna jemal ajiaSvilma
rogorc aprilSi alublis toti...
oba mainc ikribeboda babi iarTan da erTdRiani SimSiliT,
rogorc amas tradicia moiTxovs,
daxau...
mwvaneSi Cafluli sikvdilis qalaqi...
da sulis mosaxsenebeli locvebilikebad qceuli qvafenilebi gvauwyeben ramdeni aTasi kacia Zmur saflavSi Camarxuli...
biT pativs miagebda daxocilTa
mivyvebi bilikebs da viTvli...
xsovnas. maT kvaldakval, ameriCems gverdiT xanSiSesuli israeli wyvili cremlebs ver ikavebs:
- mTeli Cemi ojaxi am dawyevlil banakSi amowyvites, marto me da Cemi da gadavrCiT. – meubneba israeli mamakaci
kis ebraeloba gaerTianebuli
da mZimed idebs xels mkerdze. – Svilo, Sen verasodes mixvdebi ra saSinelebaa CemTvis am dasaqcev adgilas yofna, magram
erebis SenobasTan marTavda
erTxel xom mainc unda Camovsuliyavi...
Sesabamis aqciebs.1991 wels, babi
raRac pastoraluri siCumea, asobiT turisti aTvalierebs am sikvdilis banaks da cdilobs dumiliT gamoxatos
Tavisi gancdebi.
iaris tragediis 50-e wlisTavze,
sqelZiriani sportuli fexsacmelebiT davabijeb moxreSil bilikebze, saSinel tkivils vgrZnob...
genocidis msxverplTa saerTaTurme am bilikebze fexSiSvela arbeninebdnen ConCxadqceul qalebsa da bavSvebs...
Soriso xsovnis dReebSi,ukrainis
xeliskankaliT vexebi samuzeumo eqsponatebad qceul rkinis gisosebs, xis barakebis sulisSemxuTveli suni guls
miRonebs da vcdilob swrafad Cavuaro “sawolebad” wodebul sarTulebian yuTebs...
saxelmwifos imJamindelma meTaugafarToebuli TvalebiT vumzer sawamebel iaraRebs da yurSi bundovnad Camesmis raRac Soreuli, araadamianuri,
rma leonid kravCukma samZimari
ganwiruli kivili...
gamoTqva msoflio ebraelobis
aqeT-iqidan ismis fotoaparatebis Cxakuni...
sikvdili mimzers ConCxadqceul bavSvTa Tvalebidan...
mimarT da Tavisi xalxis saxeliT
xis kedelze Camokidebul suraTze mwkrivSi dganan ukanasknel gzaze mkerdze eqvsqimian varskvlavmibneuli nawamebi
saqveynod moixada bodiSi im
ebraelebi, romelTa danaSaulic mxolod is iyo, rom ebraelebad daibadnen.
uneburad xels videb kiserze Camokidebul “magen davidze”.
Semzaravi danaSaulisaTvis, 1941
aTasobiT udanaSaulo adamianis sicocxlisa da sikvdilis istorias mogviTxroben xis dafebze Camwkrivebuli
wlis seqtemberSi mis miwaze rom
suraTebi...
datrialda.
aqvea israelis kuTxec...
TiTqos aq mosul yovel adamians Tavisi ukanaskneli vali mouxdiao amaod wamebulTa winaSe.
2.
alfred dreifusi - saoTaxi savsea israelis delegaciebis mier simbolurad motanili transparantebiT, droSebiT, samkerde niSnebiTa
frangeTis
armiis
oficeri,
da almebiT...
romelsac Tavisi ebrauli warezoSi qvis damrec svetzea aRmarTuli “menora”, israelis saxelmwifos arsebobis simbolo...
iqve cocxali yvavilebis Taigulad qceula magen davidamokveTili Savi marmarilos obeliski...
momavlobis gamo saxelmwifos
mikvnesis guli, Tvalze cremli TavisiT poulobs gzas.
Ralati daswames [e. w. dreifusis
erTxel kidev vaCxakuneb fotoaparats, minda dapirebad waviRo Cems mravaltanjul miwis SvilebTan Zeglad aRsaqme - 1894 w.]. emil zolam wermarTul kedelze mraval enaze amotvifruli anderZi:
“es aRarasodes ganmeordeba!”
iliT - ‘’me brals vdeb’’ - sastikad
daxau...
gailaSqra am samarcxvino sasarogor, rogor menatreba aqedan Cemi tanjuli, magram mainc amayi, Zlieri da mxargaSlili israeli...…
marTlo procesis winaaRmdeg.
b a b i
i a r i
es aRarasodes ganmeordeba
cisana biniaSvili
gazeTi Seicavs Toris wminda sityvebs. gTxovT gaufrTxildeT!
11
semk
uflis sanTeli adamianis sulia
ieruSalaimi. ‘’”iad va Sem’ [(xsovna da saxeli)] _ meore msoflio omSi
daRupulTa xsovnis muzeumi. Eeqvsi milioni ebraeli Seiwira am omma, eqvsi milioni _ msoflio ebraelobis TiTqmis naxevari. am mxriv, evropis
sxva qveynebTan erTad, didi msxverpli gaiRo yofili sabWoTa kavSiris
ebraelobamac, magram amaze laparaks bolSevikuri diqtaturis qveyanaSi
ratomRac gverds uvlidnen. [erTi yvelaze sando wyaroTagani, e. w. ‘’Savi
wigni,’’ Sedgenili v. grosmanisa da i. erenburgis redaqciiT, 1948 wels,
ukve sastambod gamzadebuli, aikrZala da rodis-rodis _ mxolod 80ian wlebSi eRirsa dRis sinaTles israelSi]... eqvsi milioni daRupulidan milionnaxevari bavSvia. maT saxelze muzeumSi erTaderTi sanTeli
anTia [‘’(uflis sanTeli adamianis sulia’ _ bibliur igavTa es sityvebi zed
muzeumis karibWezea amotvifruli]), romelic milionnaxevar varskvlavad
nawevrdeba veeba Senobis mosarkul tixrebSi da muzeumSi Sesvlisas iseTi STabeWdileba geqmneba, TiTqos Ria kosmosSi imyofebode. marTlacda,
gamaognebelia am varskvlavebiT mogvrili STabeWdileba. cimcimeben varskvlavebi usasrulo sivrceSi da ucxo, Soreuli xma CurCuliT imeorebs
im bavSvTa saxelebs, romelTa sulebi varskvlavebs Serwymia:
Ffani friSmani _ 8 wlis
debora laskeri _ 5 wlis
ana franki _13 wlis...
muzeumSi misasvlelad xeivans unda auyveT, romlis orive mxares moSriale xeebia Camwkrivebuli, _ es im araebraelTa saxelzea darguli ([‘’ xasidei umoT-ha-yolam’’ _ msoflios xalxTa wmindanebi]), romelTa RvawliT
araerTi ebraeli gadaurCa sikvdils. Yyovel xes konkretuli kacis saxeli
hqvia. aqvea navi, romliTac romeliRac danielma meTevzem erT RameSi
aTobiT ebraeli gadaiyvana mdinaris gaRma napirze da nacistebisgan okupirebuli qalaqidan gaxizna. orkviranaxevris ganmavlobaSi rva aTasamde
ebraeli gadaurCeniaT ase Ddaniel meTevzeebs. faSistebma 1943 wels mainc
moaxerxers xuTasamde ebraelis datyveveba, romelTagan zog-zogebi saswauliT gadaurCen Turme sikvdils da, omis damTavrebisas daniaSi rom
dabrundnen, mTeli TavianTi qoneba da sakarmidamo xeluxlebeli daxvedriaT. , .
muzeumSive Segaxseneben erT, amJamad ukve legendad qceul ambavs: roca
germanelebma daniaSi saomari moqmedeba gamoacxades, adgilobriv xelisuflebas mosTxoves, mTeli qalaqis ebraeli mosaxleoba centralur moedanze gamosuliyo. yvelam icoda, rasac niSnavda aseTi moTxovna. meore
dRes, dilaadrian, moedanze pirvelebi Turme daniis mefe da dedofali
gamocxaddnen, romelTac mkerdze ebrauli eqvsqimiani varskvlavi [‘’magen
david’’ _ daviTis fari] ekeTaT...
*
Cvens xelTaa dokumenti, romelic, vfiqrob, daainteresebs mkiTxvels:
parizi, 16 oqtomberi, 1944 w.
baton Jordanias _ saqarTvelos respublikis prezidents
batono prezidento!
batonma ioseb eligulaSvilma macnoba im didsulovani Tanadgomis ambavi, rac Tqven gauwieT Tqvens Tanamemamule ebraelebs. Tqveni uangaro
mecadineobiT, safrangeTis oTxwliani okupaciis dros maT ar SexebiaT
rasistuli reJimis susxi. CemTvis cnobilia is didi madliereba, rasac
Tqveni Tanamemamule ebraelebi gamoxataven Tqvens mimarT. Tavs movaled
vracx, parizis ebrauli Temis saxeliT, gadmogceT madlobis sityvebi da
gagiziaroT im giliTadi grZnobebi, rasac Cven ganvicdiT Tqveni keTilSobilebisa da samarTlianobis gamo.
darwmunebuli brZandebodeT, batono prezidento, Tqvendami Cems
gulwrfel pativiscemaSi.’’
dokuments xels awers parizis mTavari rabini
Jakob kaplani
*
kidev erTi faqti, romlis gaxseneba, albaT, swored am konteqstSia upriani: 1“ 938 wels, 9 noembers, moxda ebraelTa masobrivi darbeva, romelic
cnobilia “brolis Ramis” saxelwodebiT (quCebSi mofenili SuSis namsxvrevebis gamo). im Rames daiRupa 92 ebraeli, mTel germaniaSi gadabuges sinagogebi, 7000-mde maRazia da duqani daangries da gadawves, 30000-ze meti
ebraeli daapatimres da sakoncentracio banakebSi gagzavnes...” (amonaweri
ruT semuelsis wignidan “ebraelTa istoriis gzebze”).
TiTqos am ambavs mainc unda gamoefxizlebina Zlierni ama qveynisani,
magram maSin – im jojoxeTur codvis trialSi - viRas axsovda adamianTa
keTili neba; irgvliv Zaladoba batonobda, CaxSuli iyo sindisis xma (aki
hitleric cinikurad acxadebda – sindisi wminda ebrauli warmonaqmniao).
a“ maod vagzavnidi sagangaSo werilebs prezidentebTan da premierministrebTan, amaod varisxebdi zarebs, qveynebi da saxelmwifoebi ver davajere mosalodneli katastrofis gardauvalobaSi -” gulmokluli ityvis
1993 wels aTenis erT-erT Sekrebaze 80 wels gadacilebuli gerhart rigneri - legendaruli moxuci, msoflio ebrauli kongresis erT-erTi TanaTavmjdomare. magram alag-alag mainc ar eZina adamianTa sindiss, patiosani da marTali goni yurs ugdebda daavadebuli msoflios majiscemas
da, TiTqos moZaladeTa niSnis mosagebad, TanagrZnobisa da mxardaWeris
xmas aSvelebda sasikvdilod ganwirul ebraelobas. “brolis Ramidan” sul
raRac oci dRis Semdeg, 1938 wlis dekemberSi, umZimesi sabWouri ideologiuri wnexis pirobebSi, saqarTveloSi qveyndeba leqsi, romelsac xels
awers ukeTilSobilesi qarTveli poeti aleqsandre abaSeli:
ero devnilo, Zvelo israel,
‘’pirvel mcnebaTa’’ kanonmdebelo!
sinas mTis elvis mogaqvs isari,
TviT ‘’dabadebis’’ dambadebelo!
Sens mier Seqmnil RmerTs utoldebi,
Seni golgoTac misi sworia,
Seni cremliT da mware godebiTY
amovsebuli sduRs istoria.KU
sakuTar saxlis Zleuli mcveli
inaxav keris did wyurvils axlac,
mterma wagarTva samSoblo Zveli,
magram Sen xedav samSoblos axals...
vimeoreb - es aris 1938 weli, “axali samSoblos” Seqmnamde jer kidev
aTi welia darCenili. samSoblo ki ara, ebraelobis, rogorc eris, yofnaaryofnis sakiTxi sasworzea Segdebuli.
rogorc ityvian, komentarebi zedmetia...
fragmentebi j. ajiaSvilis wignidan gamoiRviZe, qnaro
kompiuterze muSaobis swavlebis
kursi ufasod
kompiuterisa da internetis
gacnoba aTviseba
kursis mizania:
1. kompiuteris agebulebisa da amuSavebis ZiriTadi
principebis gacnoba.
2. internetis xmareba, informaciis moZebna da
eleqtronuli fosta.
3. nebismier veb-saitSi Sesvla da mTavrobis portalis GOV.IL upiratesoba.
kursi gankuTvnilia 30 wlis asaks gadacilebuli
qalebisa da kacebisaTvis
aucilebelia wera-kiTxvis codna ivriTze
kursi gaixsneba israelis damoukideblobis dRis
Semdeg, qalaqebSi:
or-iehuda, ramla da beer-Seva
kursze swavla iwarmoebs oTxi Tvis
ganmavlobaSi, kviraSi
erTxel, saRamos saaTebSi. gakveTilis
xangrZlivoba 2 saaTi.
kursi subsidirebulia kongresisa da
lahavis centris mier.
kursze swavlis msurvelebs SeuZliaT mimarTon
proeqtis xelmZRvanels q-n rina dvirs tel: 054-6663080
an kongresis ofisSi tel: 03-6204557, faqsi: 03-6204573
12
moambe
mxatvari cisana janaSvili
m a r t o s u l o b i s
"Tu ikargeba xsovna, ikargeba warsuli, ikargeba identuroba, ikargeba kultura, vikargebiT Cven!"
rusi poeti, Semdgom _ cnobili mwerali da Jurnalisti ilia erenburgi, mTeli aTi weli parizis bohemur
vnebaTRelvaSi daZirvis Semdeg, samSobloSi brundeboda swored tfilis-qalaqze gavliT... arada, marTla ra
erTnairad airekla maSin parizic da
tfilisic proletaruli amboxis grioTar sefiaSvili
galgadavlil rusuli inteligenciis
bediRbalze _ misi Znelbedobis, yofna-aryofnis Jams! istoriuli sinamd“""me arc pirveli var da, albaT, vilis TviTmxilveli mwerali grigol
arc ukanaskneli, vinc Salom korobaqiZe igonebda: `tfilisi ucnauri
boSvilze saubrisas ixsenebs Seuqalaqia, xolo 1919-1920 wlebSi kidev
darebel firosmans.
firosmanic da koboSvilic, ufro aucnaurda. gamorekili Tu gamobajaRlo oqros zodiviT TviT- qceuli rusebi Tavs aq afarebden... vin
nabadi unikaluri talantebi ar iyo maSin tfilisSi?.. scenidan gaarian.
ismoda kaCalovis xma (`samxatvro Teatfirosmanze arcTu cotaa ri~ aq iyo)... kompozitori n. Cerepnin
Tqmuli. koboSvilze ki, TiTqmis kafeSi mTvrali naRvlobda ruseTze...
araferi an - umniSvnelod cota. mxatvari iuri sudeikin restorans
rac Seexeba biografias, arc
xatavda, romelsac qarTvelma poerTi maTganis - arc firosmanis,
etebma `qimerioni~ daarqves... mxatarca koboSvilis namdvili biografia ar gagvaCnia, arc maTi var savelii sorins qarTvel yelmoRcxovrebisa da Semoqmedebis san- erebul Tavadis asulebis profilebi
tiloze gadahqonda `lamazi _ metad
do aRweriloba mogvepoveba.
ar mofrTxilebian maT nakva- lamazi~ xazebiT... dramatugi da Tealevs Tavis droze, ar Semounax- trali n. evroimov aqac `Teatrs TavavT, ar daufasebiaT Rirseulad, isTvis~ sTxzavda... futuristebmac aq
xolo roca gamoerkvnen, gvianRa gadadges nabiji dadaizmisaken... tfiiyo.
lisSive iyo ilia zdaneviCi (firosSalom koboSvili is fexmanis erT-erTi pirveli aRmomCeni da
bednieri mekvlea, vinc qarTvapologeti. o.s.)... vasili kamenskic
el ebraelTa kulturaSi saTave daudo saxviT xelovnebas. is ewvia maSin tfiliss... tfilisi gaxRirseulad moixsenieba pirvel da poetebis qalaqi. kafe `internacionalSi~ igi kidec gamoacxades poetqarTvel ebrael mxatvrad.
grigol robaqiZe: "xedav firo- ebis qalaqad. kidev meti: gaiZaxodnen
smans da gjera saqarTvelo!"
_ poezia marto tfilisSiao... qveyana
Cvenc: vxedavT Salom ko- marTla iqceoda _ da mxolod tfilboSvils da gvjera qarTveli isi iyo erTad erTi qalaqi, romelic
ebraeloba!"
am `qcevas~ poeturi mReriT xvdeboda
es sityvebi amoRebulia Salva ko_ (udardelobiT xom ar aixsneba, aRboSvilze dawerili vrceli wignidan,
mosavluriT Tu qarTuliT?)~... sxvaTaromelze muSaobac axlaxan daasrula
niu-iorkSi mcxovrebma Cvenma Taname- Soris, mere poeti tician tabiZec igmamulem, cnobilma kinokritikosma da onebda, _ imxanad evropaSi myof ivan
eseisti oTar sefiaSvilma. vbeWdavT bunins rom unatria: `netav axla tfilerT-erT Tavs dasaxelebuli wignidan. isSi damsvao~...
...da am `aucnaurebul~ tfilisSi, maSindel golovinis prospeqtze
kamara meaTe
`me davxate adamiani. SemTxveviT Semoyril poet osip mansulic unda mivaxato?~
delStams gaucvnia ilia erenburrobert sTivensoni
niadag aziiT sunTqavdao tfil- gisTvis qarTveli kolegebi _ tician
isi, Tvali ki evropisken, metadre _ tabiZe da paolo iaSvili. swored es
parizze eWira mudam. erTxel firos- tragikuli bedis yvelaze naRdi `cismanisTvisac rom uTqvamT: axla Seni feryanwelebi~ maspinZlobdnen erennaxatebi tfilisgareT da ufro Sor- burgs da xSirad daatarebdnen Turme
sac kia cnobilio, mxatvars miamitad im Rvinis sardafebsa da duqan-saukiTxavs Turme: _ parizSi Tu micnobs mikitnoebSi, romelTa kedlebzec moulodnelobiTa da Cumi, `kriniT Tqmuli
vinme?..
saocari ki is aris, albaT, rom tfilisuri motivebiT~ Tval-guls
bevrs _ parizis siyvarulSi Camwvars, itacebdnen firosmanis naxatebi.
im dros tician tabiZes jerac ar
verc tfilisis rux-moiasamnisfro
aTinaTis xibli auridebia. Tqmula: hqonda dawerili monografia firoparizSi wasulic dRevandelobad ix- smanze. mxolod eqvsi wlis Semdeg
ilebao. me ki mgonia, oden parizSi ara, ityvis igi Zveltfilisel duqandareb_ asevea tfilisSic. masac pariziviT sa da siraj-mikitnebze: isini iyvnen,
Cumi, sevdanarevi Rimili sCvevia; aqac `mediCebis gaafTrebiT rom icavdiseTive idumali da keTili gamoxed- nen~ nikalas suraTebso. cota mogviva aqvT quCebs, saxlebs, xeebs; iseTive anebiT ki, ruseTSi gamova ilia erenTvalebiT iyurebian qaliSvilebi, po- burgis mogzaurobis narkvevTa wigni
etebi, mxatvrebi... iqneb amitomaa, axla _ `TeTri naxSiri anu verTeris cremrom vixseneb erT Cveulebriv ambavs, lebi~, romelSic msoflio ferwerul
igi amRvreuli drois qarmotanilad qmnilebebze TvalgawrTvnili avtoki ara, bedad, aucdenel yismaTad ufro ri ganacxadebs: `tfilisis tavernebi
meCveneba: 1920-Si, imxanad axalgazrda firosmanis moxatulia. aq ar icnoben
gazeTi Seicavs Toris wminda sityvebs. gTxovT gaufrTxildeT!
am mxatvars, romelic aafeTqebda abstraqtul parizs~.
da dRemde ver amixsnia _ ase ratom damCenia guls es sityvebi? ra iyo
igi _ winaTgrZnoba, gumaniT Caxvdoma
Tu naTelxilva imisa, rasac sinamdvileSi axdoma ewera?!.. TumcaRa, manmade lamis naxevari saukunis gzaa savali. arada, maSin, 1920-Si, axalgazrda
mwerali ukve Tvalxmierad Wvretda
Turme Camomdgari drois avznianobas,
rom warsulis kvalis aRgvis ugunuri
wadili da ngreviT gaxeleba aryofnaSi CaZiravs mraval ganumeorebel
faseulobas, maT Soris _ firosmanis
mier moxatul tfilisis koloritul
duqnebsa da Rvinis sardafebsac,
romelTa kedlebic veRar Seinaxaven
ukve saRebavCamoqerclil freskebs
da ver daamowmebdnen maTi xelmqmnelis genias. is ki Semdeg _ gvian iqneba, sakvirveli ZaliT rom gacxaddeba
muSambebze da fertiloebze gamoxmobili xilvebi saxalxo mxatvrisa,
da dabrundeba nikala, rogorc miTi,
rogorc igavi. da axdeba ilia erenburgis winaTgrZnoba Tu naTelxilvac,
roca 1969 wlis gazafxulze parizis
luvrSi gaixsneba firosmanis personaluri gamofena.
da axla, roca daveZeb im dReTa movlenebis dasturs _ utyuar dokumentebs, gamogitydebiT, dabneuli da
Semcbaric ki var: rom maSin, 1969-Si,
Turme, araferi Tqmula sagulisxmo da
Rirseuli da arc dabeWdila qarTul
Jurnal-gazeTebSi firosmanis parizuli gamofenis gamo (cxadia, vgulisxmob
TviTmxilvelTa da uSualo mowmeTa
erovnuli gvardiis sapatio yarauli
gaSiSvlebuli xmlebiT. me SemZra am
moulodnelobam! xom verasodes warmoidgenda niko firosmanaSvili, rom
gardacvalebidan ormociode wlis
Semdeg mis Semoqmedebas aseTi triumfiT Sexvdeboda msoflio kulturis
erT-erTi centri _ parizi?!..~ igi
daasaxelebs im dRes luvrSi misul
firosmanis niWis Tayvanismcemlebs,
ZiriTadad _ franguli kulturuli elitis warmomadgenlebs da iqve,
TiTqos gakvriT, aRniSnavs: `aRelvebuli idgnen parzeli qarTvelebi, maT
Soris mxatvrebi _ vera faRava da feliqs varlamiSvili~. _ magram sxvani?
xom ueWvelia, rom sxvac araerTi iqneboda iq qarTuli diasporidan, magram
im dros CvenSi `miRebuli ar iyo~ maTi
xseneba. arada, ra saintereso da faseuli iqneboda CvenTvis dRes im adamianTa mRelvare, erovnuli siamayiT aRbeWdili saxeebis `cocxlad~ xilva kino
Tu teleekranze! magram samwuxarod _
arc gamofenis moTaveebs, arc saqarTvelos delegacias _ ar gaxsenebiaT
qarTuli kulturis istoriisaTvis am
mniSvnelovani movlenis kinofirze aRbeWvdis aucilebloba. gvian ki, mwerali-dramaturgi da kinodokumentalisti rezo TabukaSvili ityvis dananebiT
Tavis film `franguli dRiuris furclebSi~: `Cvenda samarcxvinod, firosmanis parizul gamofenaze arc erTi kinokadri ar gadaRebula!..~
da isev nikalasa da Salomis uiRblobis faqtebis Tanxvdoma; arc koboSvilis pirvel gamofenaze, 1940_Si,
gadaRebula (kinokadrebs vin Civis!)
Tbilisi me-20 saukunis dasawyisSi
met-naklebad vrcel korespodenciebs an werilebs, Torem ra saTvalavSi
Casagdebia `sakdesis~ erTi `usisxlxorco~ kenti depeSa!)... da mxolod lamis ori aTeuli wlis Semdeg, 1987-Si,
saqarTvelos mxatvarTa XI yrilobaze
gaixsenebs Tavis gamosvlaSi mxatvari
zurab leJava parizis luvrSi firosmanis gamofenis gaxsnas: `Cvens Tvalwin
saocari sanaxaoba gadaiSala: luvrSi
meore sarTulze amaval marmarilos
orfrTiani kibis safexurebze idga napoleonisdroindel dragunTa ulamazes formaSi gamowyobili safrangeTis
erTi ubralo qronikaluri fotosuraTic ki da arc romelime gazeTSi
gamoqveynebula mis Sesaxeb raime, Tundac `orsityviani~ informacia, romliTac gvecodineboda, Tu vin mivida maSin
ebraelTa muzeumSi xalxuri mxatvris
vernisaJis gaxsnaze; iyvnen Tu ara maT
Soris qarTveli mxatvrebi, mwerlebi, mecnierebi? an _ ra iTqva pirveli
qarTveli ebraeli mxatvris Semoqmedebis gamo? samwuxarod, im informaciaSi, romelic erTvis ilia papisimedovis narkvevs Salom koboSvilze
(1940), konkretuli pasuxi ar aris gace-
13
semk
n a T e l - C r d i l i
muli am SekiTxvebze. imJamad qarTvel
ebraelobaSi profesionali xelovnebaTmcodne aravin iyo. amitomac Zalze
dasanania, rom swavlul-eTnograf
gercel CaCaSvils, _ Tundac gadasaxlebidan dabrunebis Semdeg, an gvianac
ki, _ mecnierebaTa doqtors, sityva ar
dauZravs da eTnografis TvaliT mainc
ar ganuxilia Tanatomeli xalxuri mxatvris memkvidreoba. albaT amitomac
meCveneba raRac Suqis gaelvebad, namdvil yismaTad Salomis uiRblobaSi, rom 1949-Si kvlav Camova TbilisSi
ilia erenburgi da amjerad ukve Tavad
Seveyrebi sruliad SemTxveviT mas _
saqarTvelos ebraelTa muzeumSi mosuls _ da CamrCeba xsovnaSi uSualod
axalcixeli ebraeli vaWari.
mxatvari Salva koboSvili
aluri msgavsebis mtkicebisaTvis martoden emociebi ar kmara, mTavaria sawyisebi, sulieri Zirebi. firosmani ufro
stiqiaa, masSi Warbobs gzneba, gancda,
an _ Tu gnebavT _ Tavdaviwyebac da
mis xilvebSi TiTqos naklebad udevs
wili fiqrsa da gansjas. is ferTa jadoTi Sepyrobili artistia, weliwadis droTa bunebriv cvlasaviT mosalodnelic da, imavdroulad, moulodneli da Znelad asaxsnelic. firosmani
TiTqos dasabamidanve ganzogadebul
mxatvrul saxeebad aRiqvams konkretul naturas... koboSvili ki, ver vityvi _ bolomde racionaluria-meTqi,
magram masSi aSkarad Tavs iCens sakuTari erovnuli geni _ fiqrs ver ir-
axalcixeli qali.
mxatvari Salva koboSvili
qaTmis dakvla “qafaroTisTvis.” mxatvari Salva koboSvili
mosmenili misi naTqvami koboSvilis
suraTebis gamo.
maxsovs: ukve amTavrebda gamofenis
daTvalierebas ilia erenburgi, roca
koboSvilis suraTebTan aRmoCnda.
TiTqos misTvis bunebriv stiqiaSi moxvdao, uceb aenTo: `kargia, rom es naxatebi eqponatebSi ar gaTqvefila calke ilustraciebad, _ Tqva man. _ igi
axali, moulodneli samyaroa CemTvis,
oRond ar vici, ramdenad Seefereba da
gamarTlebulia, _ Tqven rom aRniSnavT, koboSvils `qarTvel ebraelTa
firosmans~ uZaxdneno. me mgonia, re-
idebs, verc Tandayolil xsovnas, da
mudam cdilobs saTqmelis ara ganzogadebulad, aramed konkretul detalebSi gamoxatvas. me amas naturalizms ar vuwodeb, es _ ufro _ gancdilis da naazrevis marTlad gadmoRvris cda da wadilia... gaocebuli var
am suraTebSi ebraelTa sacxovrisebis,
yofiTi sagnebis, metadre _ kostiumebis araCveulebrivad zusti warmosaxviT. es xom namdvili ganZia eTnografebisa da Cacmulobis istorokosebisTvis. da ara marto maTTvis. me am naxatebSi naTlad davinaxe is gansxvave-
ba da Tavisebureba yofiTi garemos da
adamianTa ierisa, rac ase damaxasiaTebeli yofila saqarTvelos sxvadasxva
kuTxeSi mosaxle ebraelTa TemebisaTvis (es cxadliv dasturdeba muzeumis
materialuri eqponatebiT da dokumenturi fotoilustraciebiTac). raRa
Tqma unda, es yovelive Tavad ama Tu
im kuTxis mkvidr eTnosTan xangrZlivi TanacxovrebiT ganpirobebuli Taviseburebebia da sulac ar hgavs, vTqvaT, Zveli, pirvel msoflio omamdel
ruseTis ebraelTa Ratak `mesteCkur~
yoveldRiurobas, arc evropel aSkenazTa Temebis ganumeorebel sinamdviles, romelTa TviTmyofi erovnuli kultura, samwuxarod, mTlianad
Caiferfla nacisturi vandalizmisa
da arnaxulad sastiki omis qarcecxlSi... ra cocxlad da moxdenilad
gadmoscems koboSvili TanatomelTa
gamorCeuli ieriT Cawerilobas patara, provinciuli qalaqis mdore dinamikaSi. amis sailustraciod es ori
suraTic ikmarebda _ `bazari axalcixeSi~ da `mdidari ebraelis coli midis
abanoSi~... zog suraTSi ki, me ebraelTa
damaxasiaTebeli TviTironiac meniSna... da mainc, gansakuTrebiT moxibluli var `axalcixel ebrael qalTa CacmulobaSi~ koboSvilis mier danaxul
qarTuli da aRmosavluri elementebis sinTeziT, _ Tqva da iqve ikiTxa
xazgasmuli cnobiswadiliT: _ sxvaTaSoris, qarTveli ebraelebi, kerZod
_ axalcixelebi, uSualod babilonidan misuli xom ar ariano?~ Semdeg ki,
gvian, gavige, rom igi Turme sakuTari
siriuli warmomavlobis Zirebs eZebda
mudam.
ar vici, ar maxsovs _ muzeumis
`STabeWdilebaTa wignSi~ ra Cawera,
anda, saerTod, dastova Tu ara raime
Canaweri. verc imas vityvi dabejidebiT _ misi sityvebi stenografiuli sizustiT momyavs-meTqi (mas Semdeg didi
dro gamoxda). magram cincxali ymawviluri cnobiswadiliT xsovnaSi aRbeWdili misi maSindeli zogi gamonaTqvamisa da azris sworad gadmocemaSi
eWvi ar mepareba.
...da isev vubrundebi 60-ian wlebs.
igi oden `vefxistyaosnis~ 800 wlis iubiliT, an imxanad ierusalimis qarTvelTa jvris monasterSi gadaRebuli rusTavelis freskis fotoaslis
CamotaniT ar darCenila Cemi Taobis
xsovnaSi. ukve igrZnoboda `ottepelis~
sunTqva, TumcaRa, samwuxarod, mas ar
dastyobia wina wlebidan gamoyolili
saxelmwifo antisemitizmis susxis moduneba. albaT amitom iyo, rom maSin
arc saqarTvelos ebraelTa muzeumis
aRdgenaze ufiqria vinme mavans, arc
Salom koboSvilis naxatebis Caketili sacavidan gamotanaze da maT sajaro gamofenaze... erTgvari Zvrebi ki,
uTuod, xdeboda, metadre _ mwerlobasa da saxviT xelovnebaSi. ilandeboda
axali drois niSnebi _ `gamougonebeli~,
`SeuTxzavi~ cxovrebis, misi `Sinagani poeziis~ danaxvisaken swrafva. ibadeboda
`axali esTetika~. es ki, mogexsenebaT,
`faseulobaTa gadafasebis~ gareSe ar
xdeba. rusebma mas” “фыв””эстетика честности”
daarqves. me ki, maSin niWier axalgazrda kinematografistTa pirveli filme-
S. koboSvili.
mxatvari cisana janaSvili
bis ganxilvisas, mas `sindisis esTetika~
vuwode. da axla, Tu im wlebis mxatvrul mignebaTa Zirebis danaxvas movindomebT tradiciaSi, Cem Tvalsawierze isev firosmanis da koboSvilis
suraTebi aRmocendebian uTuod. iqneb
amitomac iZenen CemTvis raRac idumal
iers nikalasa da Salomis (erTdroulad) bedisa da ubedobis faqtebis
gaxseneba: poeti gogla leoniZe ukve
amTavrebda poemis weras firosmanze da
paralelurad ganaaxla nikalas dakarguli saflavis Ziebac. maxsovs, 1963-Si,
kukiaze erTi upatrono samarec gaiTxara, magram samwuxarod, es cdac xelmocarviT damTavrda. 1966-Si ki, e.w.
`firosmanis kvalmaZieblobas~ TiTqos
tragikuli wertili daesva: gogla
leoniZem dakarga (ambobdnen, zemelze
romeliRac kafeSi darCeniao) tyavis
CanTa, romelSic edo xelnaweri poemisa firosmanze da wlebis manZilze
rudunebiT Segrovili didZali masala
_ interviuebi da mogonebebi sxvaTa da
sxvaTa _ nikalas gamo. sasowarkveTili da sisxlgamSrali ambobda Turme
poeti: vis raSi dasWirvebia is CanTa,
an ra TavSi ixlis im Cem xelnawerebs,
maTi wamkiTxveli xom, Cem garda, mainc
aravinaao... es moxda 66-is gvian gazafxulze, agvistoSi ki gogla leoniZe
gardaicvala. misi axloblebis TqmiT,
im danakargiT gancdili simware ver
gadaitana, dards gadahyvao...
da ai, ormoci wlis Semdeg, 2006_
Si, ukve aq, amerikaSi gavecani mweral
giorgi sanadiraZis bolo namuSevars,
romelSic igonebda, 60-anis dasawyisSi sagazeTo narkvevis dawera rom
dauvalebiaT misTvis rusTavelis premiis pirvel lauriatebze da, amdenad,
arcTu SemTxveviT, moxvedrila lado
gudiaSvilis saxelosnoSi TaTariaxlad gamarTul purmarilze. iq gogla leoniZe Tamadobda da axalgazrda
literatori gansakuTrebiT gauocebia (rogorc Tavad aRniSnavda), `roca
poeti eris miZinebul saganZurze saubrobda da erTad axsena ori xalxuri
mxatvari _ firosmani da Salom koboSvili~; ufro ki imitom, rom manmade
mas Turme ebraeli mxatvris saxeli arc
gaegona... da axla, roca yovelive amas
vixseneb, fiqri meZaleba: iqneb nanobdameTqi b-ni gogla, Tavis droze rom ver
Sexvda da ver esaubra Salom koboSvils nikalas gamo; an iqneb _ Sexvda
kidec da misi naambobis Canawerebic im
dakargul CanTaSi edo? _ vin icis?!..
oTar sefiaSvili
xelovnebis damsaxurebuli moRvawe
14
sityva
xaim
vaicmanis
samedicino, qimiur da
teqnologiur sferoebSi mopovebuli udidesi
warmatebebisa da msofli
saxelis wya–lobiT, centris mesveurebi did daxmarebas uweven samecniero
da sam–rewvelo xasiaTis obieqtebs, rogorc israelSi, ise msoflios sxva kuTxeebSi. amis
meSveobiT vaicmanis centris saSemosavlo biujeti yo–velwliurad izrdeba; misi didi
nawili ki xmardeba cen–tris ga–farToebis, ganaxlebisa da mowinave teqnologiebiT aRWurvis saqmes.
pirveli kompiuteri “vaiceki” 1955 wels Seiqmna am centrSi, sul ramdenime welSi ki igi
Secvala ufro srulyofilma da teqnikurad moxerxebulma gamomTvlelma manqanebma. dRes
es fakulteti erT-erT yvelaze Zlier da Semosavlian akademiur erTeulad iTvleba. israelis saerTo erovnuli Semosavlis zrdaSi udidesi damsaxureba miuZRvis ara marto
kompiuteruli fakultetis did miRwevebs, aramed bioqimiisa da samedicino disciplinebis ganyofilebebsac. am fakultetebis kursdamTavrebulebze
didi moTxovnaa rogorc israelSi, iseve sazRvargareT. sadac
isini muSaoben, samecniero – kvlevisa da winmswrafi proeqtebis gamarjveba garantirebulia. es faqti mTelma msofliom
aRiara. amitomac aris, rom maT, rogorc ityvian, “itaceben”
msoflios didi samecniero centrebi da maRali teqnologiebis bazarze momuSave kompaniebi. am fakultetis or mecniers mieniWa tiuringis saer–TaSoriso prizi kompiuteruli
mecnierebis ganviTarebaSi Setanili wvlilisaTYvis. wels ki
fakultetis profesoris – ehud Sapiras mier Seiqmna msoflioSi pirveli biologiuri kompiuteri.
biologiis, bioqimiisa da qimiis fakultetebis erToblivi
samecniero kvlevis nayofia israelis samamulo medicinis
maRali done da, rasakvirvelia, is miRwevebi, romlebic
yovelwliurad, zog–jer ki yovelTviuradac ki amdidreben
Tanamedrove mZime daava–debaTa sawinaaRmdego medikamentebis,
preparatebisa da meTodebis same–dicino katalogebis sias.
dafantuli skleroziT daavadebulTaTvis Seqmnili wamali “ЁЖэээЭ”Эkopeqsoni”Э” vaicmanis samecniero centris bioqimiuri
fakultetis mecnierTa Sromis Sedegia. am wamals dRes msoflios yvela kuTxeSi iyeneben, xolo misi warmoebis mTeli
ufleba ekuT–vnis israelis farmakologiis udides firma
“tevas”.
bolo wlebSi israelSi sagrZnoblad Semcirda sisxlis,
swori nawlavisa da mkerdis kibos SemTxvevebi. es dadebiTi
tendencia ki pirdapiraa dakavSirebuli vaicmanis centrSi
Seqmnil preparatze –“”arbitoksi”.
wels nobelis premia qimiaSi mieniWa pirvel israel qals,
profe–sor ada ionaTs 30 wliani samecniero-kvleviTi naSromisaTvis “”ribozomis struqturuli agebulebis gamokvleva”.”
vaicmanis samecniero centris uSualo kavSirma da urTierT–TanamSromlobam israelis
samxedro da kerZod, samxedro-sahaero mrewvelobasTan, udidesi Zvrebi moaxdina misi
gaumjobesebisa da msoflio standartebis simaRleze ayvanis saqmeSi. samxedro iaraRis
mwarmoebeli iseTi gaerTianebebi, rogoricaa ”rafaeli””, ”“taasi””, ”“elbiti””, ”“elsinti””
da mravali sxva Tavis did warmatebebs umadlian am centris mecnierTa maRal profesiul
dones.
msoflios yvela kuTxidan Camodian studentebi da aspirantebi codnis asamaRleblad, samecniero xarisxis mosapoveblad, msoflio mniSvnelobis mqone samecniero centris esoden nayofieri Sromisa da muSaobis principebis gasacnobad. ramdeni didi mecnieri gamosula xaim vaicmanis saxelobis samecniero-kvleviTi centridan? vin moTvlis!
yovelive ki daiwyo sami patara laboratoriis kedlebSi gasuli saukunis pirvel
naxevarSi...
izolda krixeli
xaim vaicmanis saxelobis
samecniero centri
saxelobis samecniero kvleviTi centri warmoa–
dgens universitets am sityvis zusti gagebiT. – mis
funqciebSi Sedis agreTve
feinbergis saxelobis aspirantura, romelic meore da mesame xarisxis (doqtorati) mecnierebs amzadebs.
qalaq rexovoTis teritoriaze mdebare mSvenier parkSi gegmazomieradaa ganlagebuli keTilmowyobili saswavlo korpusebi, sxvadasxva daniSnulebis laboratoria, studentTa sacxoverebeli korpusebi da “profesorebis quCa“”. xaim da vera vaicmanebis saxlmuzeumi parkis erT-erT borcvze dgas, xolo maTi saflavebi - samxreTiT mdebare fiWvisa
da palmis xeebiT moCrdilul myudro kuTxeSi...
msoflio mniSvnelobis mqone es samecniero centri mesame umaRlesi saswavlebelia
israelSi, romelic gaixsna xaifis teqnionisa da ierusalimis ebrauli universitetis
Semdeg 1925 wels (xaim vaicm–anis uSualo iniciativiT). dasawyisSi igi iwodeboda,
rogorc zivis samecniero-kvleviTi centri. xaim vaicmanis didi damsaxurebaa, rom swored es adgili airCia cdebis
Casatareblad. igi cdilobda Seeqmna qimiuri formula im
sasuqisa, romelic israelis soflis meurneobas saSualebas miscemda udabnosa da xriok adgilebSic moeyvana uxvi
mosavali. finansuri daxmareba vaicmanma miiRo lord israel
da ribka zivebis ojaxisagan, romelTac daaarses es samecniero-kvleviTi centri (igi sami patara laboratoriisagan
Sedgeboda) maTi tragikulad daRupuli mcirewlovani vaJis
saxelis ukvdavsayofad.
vaicmanma didi xalisiT daiwyo centris gafarToebisa
da popularizaciis saqme. msoflios sxvadasxva kuTxeSi eZebda mecnierebsa da swavlulebs, romelTac iwvevda kvlevebis
Casatareblad. am movlenebTan dakavSirebiT 1944 wels aSSis sionistma ebraelebma meir vaisglasis TaosnobiT Seqmnes
daxmarebis fondi, romelic centris ganaSenianebasa da gafarToebas isaxavda miznad. xolo 1949 wels, vaicmanis dabadebis 75 wlisTavze, gaixsna samecniero – kvleviTi-centris
mTavari Senoba.
centrSi funqcionirebs ZiriTadi fakulteti, romelic
aerTianebs mecnierebisa da teqnologiis ganviTarebis yvelaze Tanamedrove meTodebsa biologiis, bioqimiis, qimiis,
fizikis, gamomTvleli manqanebisa da maTematikis dargebSi.
studentebi samecniero kvlevebs atareben uaxlesi teqnikiT aRWurvil laboratoriebsa saswavlo-–sacdel klasebSi.
vaicmanis centrSi swavla ebraul enaze warmoebs, magram stu–
dentebs inglisuri enis srulyofili codnac moeTxovebaT.
calke SenobaSi ganTavsebulia ganyofileba, romelic
uzrunvelyofs Tanamedrove moTxovnebis Sesabamisad saswavlo programebisa da pedagogiuri mecnierebis daxvewas.
gansakuTrebuli yuradReba eTmoba sabunebismetyvelo, maTematikisa da programuli
uzrunvelyofis ganaxlebuli versiebis sistematizacias.
ase magaliTad, programa feraxi” saSualebas aZlevs umaRlesi saswavleblis studentebs, – rogorc adgilobrivebs iseve ucxoelebs, miRon specialuri stipendia saSualo
da dawyebiTi skolebis moswavleTa daxmarebis sanacvlod. moswavle axalgazrdobisaTvis
gaxsnilia specialuri kursebi, sadac imaRleben codnas sabunebismetyvelo mecnierebaTa
sferoSi. iseTi obieqtebi, rogoricaa “samecniero baRi” da “axalgazrda mecnierTa forumi”,
gansakuTrebul yuradRebas uTmoben saSualo skolis moswavleTa Soris warCinebuli da
samecniero sakiTxebiT dainteresebuli axalgazrdobis mozidvas. yovelwliurad ewyoba”
samecniero festivali”.
centrSi warmatebiT funqcionirebs rigi ganyofilebebisa, romelic dakavebulia
hidrologiis, energetikis, samTo-sainJinro da wiaRiseuli simdidris mopovebis, udabnos pirobebs Seguebuli mcenareebisa da wylis gaumtknarebis sakiTxebiT. Tana–medrove
israelis mecnierebi - 21-e saukunis
nobelis premiis laureatebi
ada ionaTi
xaim vaicmanis saxelobis samecniero kvleviTi centris qimiis
fakultetis profesori.
gamokvlevis Tema: ribozomis
struqturuli agebuleba 2009
weli
abram herSko
xaifis teqnionis
qimiis fakultetis profesori
aharon Caxanoveri
robert umani
xaifis teqnionis
qimiis fakultetis profesori
ieruSalaimis ebrauli universitetis ekonomikuri fakultetis profesori
gamokvlevis Tema: dapirispirebis situacia da gadawyvetilebaTa miRebis strategia TamaSis
dros. 2005 weli
erToblivi gamokvlevis Tema: ujredSi cilebis daSlis perioduli
procesis aRmoCena. 2004 weli
gazeTi Seicavs Toris wminda sityvebs. gTxovT gaufrTxildeT!
15
semk
SoTa bostanaSvili
daibada 1948 w. qalaq TbilisSi.
1972 wels daamTavra saqarTvelos politeqnikuri instituti,
arqiteqtoris specialobiT.
saqarTvelos
teqnikuri
universitetis sruli profesori,
arqiteqturis
saerTaSoriso
akademiebis profesori, wevr-korespondenti, sruli wevri (199798).
saqarTvelos saxelmwifo premiis
da mravali saerTaSoriso premiebis laureati (1983, 1985, 1987,
2003, 2006 ww.)
asamde SemoqmedebiTi proeqtisa
da realizaciis avtori.
Rirsebis ordenis kavaleri.
Tbilisi - orTaWala
axalcixe
vani
oni
k
v a l i
saqarTvelos ebrauli saflavebi erTob mgrZnobiare da mtkivneuli
Temaa israelSi da msoflios sxva qveynebSi damkvidrebuli qarTveli ebraelebisaTvis. redaqciam TxovniT mimarTa cnobil arqiteqtors da mecniers, ebrauli
saflavebisa da sinagogebis aRiarebul
eqsperts - b-n SoTa bostanaSvils, rom amis
Sesaxeb Tavisi kompetenturi azri moewodebina Cveni gazeTis mkiTxvelisaTvis.
galuTSi darCenili sinagoga da sasaflao sevdiani
ambavia.., da sasixaruloc - galuTis boloa.
sasaflao - galuTis xiluli kvali da vali
(micva), micvalebulTa ”sicocxlis saxlis” (beTxaim) sazrunavs gviCens. am werilSi kvals gavavloT
Tvali (sinagogebze sxva werilSi visaubroT).
TbilisSi sami sasaflaoa: ”orTaWalis” (daxuruli
sasaflao); ”navTluRis” da ”axali”, romelic qalaqis
ukidures aRmosavleT nawilSia - varkeTilSi; misi
farTobi daaxloebiT oTxi heqtaria, SemosazRvrulia
RobiT da emijneba sxva sasaflaos. am adgils
aqvs zedmetsaxeli - ”dampalo”. es axali drois
sasaflao gasuli saukunis 50-iani wlebidan iwyebs
Sevsebas ”axali” - aratradiciuli arqiteqturiT da
gamoirCeva formaTa siWreliT, qandakebebis siuxviT
da lapidaruli warwerebis simwiriT. ”dampalo”
”xmamaRla”
asaxavs
socialur
diferenciacias,
materialur moWarbebas da damSret sulierebas.
orTaWalis Zveli sasaflao, romelsac movlapatronoba aklia, iseve rogorc sxva sasaflaoebi,
gansakuTrebuli yuradRebis Rirsia mravali niSniT
(arqiteqturuli, istoriuli, eTnografiuli da sxva).
saflavis qvebis warwerebidan irkveva, rom igi gasuli
saukunis dasawyisSi daarsebula. aq dakrZalulia
bevri
gamoCenlili
moRvawe.
gansakuTrebul
interess iwvevs saflavis qvebis arqiteqtura maTi stilisturi simravle; rTuli profilebis
ostaturi damuSaveba; Zvirfasi qvebis nairgvarovneba
(bazalti, graniti, marmarilo, labradori da sxva).
portretebis galerea da lapidaruli warwerebi
saintereso masalaa mecnieruli kvlevisTvis.
sasaflaos ukavia erTnaxevari heqtari farTi
da SemoRobilia (Robe xSirad ziandeba). saWiroebs
movla-patronobas, radgan
saxezea
unikaluri
memoriali - ”ebrauli baRi”. analogiuri memorialia
navTluRis sasaflao - ”daberebuli”, magram movlili,
- es navTluRis (aSkenazebis) sasaflaoa.
samwuxarod,unda aRiniSnos, rom samive sasaflaoze
1991 – 2001 wlebSi moxda is, rac usaxelod darCa.
zogadad mas saflavebis xelyofa ewoda,rac upirveles
yovlisa, Cveni saerTo problemebis nawilia.
quTaisis sasaflao ”safiCxias” araebrauli
sasaflaos gayolebazea da misgan gamoyofilia RobiT.
mravalmxriv sainteresoa, stilisturad gamorCeulia
da mravalferovania ”safiCxias” saflavis qvebi.
maTi gamorCeulobis mTavari niSani, kompoziciasTan
da plastikasTan erTad, ornamenti da CuqurTmaa quTaisuri kazmulobaa.
axalcixis sasaflao mTazea Sefenili da warmoadgens
”ebrauli mTis” tradiciul nimuSs. es zikuraTebiviT
aRmarTuli saukunovani Zeglebi - gansakuTrebuli
movlenaa saerTo ebraul kulturaSi (da aramarto
ebraulSi). es Zeglebi warmoadgenen qviSa-qvis
samsafexurian piramidebs. maTi fuZis zomebi 1,5X2,5
m., simaRle 2 – 2,5 m. aRwevs, wona 1 – 2 tonas. qvebi
moCuqurTmebuli da damuSavebulia arqiteqturuli
profilebiT. analogiuri ti pis Zegli fiqsirebulia
ebraul enciklopediaSi
(”Teqvsmettomeuli”. 2.
t.), rogorc grafikuli gamosaxuleba antverpenis
sasaflaodan da axlavs komentari, rom is ebrauli
tradiciebis etalonia da ukanasknelad amsterdamSi
unaxavT da CauxatiaT. Cans, rom axalcixis Sesaxeb
informacia ar gaaCndaT.
”yvelaze Zveli warwerebiani saflavis qvebi, rac
vi pove, ganekuTvneba 5506 (1749 w.) samyaros gaCenidan”
- aRniSnavs iehuda Corni (53. 161).
axalcixis sasaflao Zeglebi, pirvel yovlisa,
xuroTmoZRvrebis didebulebas gadmogvcemen da
sazogado faseulobad gvevlinebian; isini zustad
asaxaven ToraSi aRweril samsxverplos parametrebs:
”gaakeTe samsxverplo akaciis xeTagan. xuTi wyrTa
hqondes sigrZe, xuTi wyrTa sigane, oTxkuTxa iyos da
sami wyrTa hqondes simaRle” (gamosv. 27:1). wyrTa,
daaxloebiT 0,5 metria. amdenad metrul sistemaSi
samsxverplos zomebia 2,5X2,5 m. da simaRle 1,5
m. traqtati ”midoT” gvamcnobs, rom samsxverplo
Sesdgeba erTmaneTze dadebuli, sami sxvadasxva zomis
filisagan, ise rogorc safexurebiani piramida.
axalcixis zikuraTebi TandaTan miwaSi eflobian
- midian. bolo wlebSi ”ebrauli mTa” aSkarad
SeTxelda da male gauCinardeba...
awyuris Zveli sasaflaos adgils Znelad
mivakvlie. es axalcixel ebraelTa Zveli namosaxlaris
ukanaskneli nakvalevia. tye-RreSi mimofantuli
”zikuraTebi” yvelaze ufro sevdiani suraTia - iqneb
aseTia sxva, yvela ebrauli nakvalevis xvalindeli
dRec.
onSi ori ebrauli sasaflaoa. erTi - Zveli,
gauqmebuli, sadac mxolod ramdenime masiuri qvis
fila Cans ebrauli warweriT, danarCens ki miwa
faravs. meore - moqmedi sasaflao - imave quCis
boloSia, sadac sinagogaa. am quCas rabi daviT
baazovis saxeli ewodeba.
sasaflao
mSvenier
landSaftSia
Cafluli,
”ZvelTan” SedarebiT sakmaod mozrdilia (daaxloebiT
erTi heqtari) da SemosazRvrulia RobiT. saflavis
qvebi gamoirCevian formebis nairsaxeobiT,ornamentikiT,
ebrauli lapidaruli warwerebiT da warmoadgenen
oneli ebraelobis epigrafikul matianes.
vanis da kulaSis sasaflaoebi da sinagogebi erTi
quCis gaRma-gamoRmaa.
vanis sasaflao yuradRebas i pyrobs imiT, rom
saflavis Zveli fila-qvebi rkinabetonis sayrdenebze
auweviaT israelSi wasul ebraelebs. es faqti
erTis mxriv zrunvaa Zeglis gadarCenaze, meore
mxriv exmianeba Soreul tradiciebs. mag. amsterdamis
sasaflao (ebr. encik. t. 11. 347).
kulaSis sasaflao, 1990-iani wlebidan, qarTveli
qalbatonis (aw ukve misi rZlis) wyalobiT,
gamorCeulad movlilia.
cxinvalis axali sasaflaos qvis matiane gasuli
saukunis 40-ian wlebSi iwyeba. 50-ian wlebSi ki
waiSala Zveli sasaflaos kvali. am axlo xanebamde
iq sacxovrebeli ganaSenianeba iyo.
cxinvalis yofili mkvidri, mecnieri gerSon ben
oreni - wiwuaSvili pirad werilSi igonebs: ”... am
adgilas 1971 w. erTad miyrili saflavis qvebi iyo.
... cxinvalSi sul 7 salocavi iyo, me piradad yvelas
adgilmdebareoba vici. maTgan zogi nasaxlars, an
nafuZars warmoadgens, zogi ki gauqmebuli salocavis
saxiT me TviTon gadaviRe 1971 wels. iq sadac axla
macis sacxobia, ori salocavi iyo erTad. yvela es
adgili - Tundac mTlianad iyos waSlili kvali
- fotofiqsirebis Rirsia, rogorc dokumenti
salocavis iavaryofis”.
banZis sasaflaos aSkarad etyoba garkveuli
zrunva (kuratori b-ni soso ajiaSvili).
goris da baTumis sasaflaoebs jer kidev
hyavT patronad mcirericxvovani jamaaTi. (baTumis
sasaflaoze yvelaze adreuli qva daTariRebulia
1879 wliT. aq, arqiteqturuli TvalsazrisiT,
ramdenime sruliad gamorCeuli saxis memorialia).
rac Seexeba lailaSs, qarels, surams, saCxeres, soxums
da ukve foTsac, ebrauli nakvalevis niSniT aSkarad
akliaT sazogado zrunva.
P.S. bolo ori aTeuli welia piradi da profesiuli
movaleoba
saqarTvelos
ebraelTa
nakvalevze
”maxetialebs”. es erTdroulad nisan babalikaSvilis
nakvalevia, vinc pirvelma aqcia ”ebrauli baRis”
epigrafika mecnieruli gansjis sagnad. erTi saqmea
maTi fotofiqsacia, zusti anazomebis Sesruleba,
xuroTmoZRvruli da istoriuli kvleva da meorea
maTi movla-patronoba, mecnieruli monografiis
gamocema - wignad datoveba - Zalian sasurvelia.
SoTa bostanaSvili
16
moambe
ru br ika
Cveni saxelovani sportsmenebi
nugzar janaSvili
- me maqvs mTeli “Taiguli”
e.w. israeluri daavadebebis, rac ki adamians SeiZleba
sWirdes...
- ras gulisxmobT, lev maiseeviC?
- pirveli – saxsrebi...
- es imitom, rom Tqven sul moZraobaSi
iyaviT, 89 wlamde moaRwieT da axlac, rom
ityvian, karg formaSi xarT...
- sisxlZarRvebis Seviwroeba...
- esec Tqveni sisxlsavse cxovrebis bralia,
roca uars araferze eubnebodiT Tavs...
- gulis iSemia, ariTmia...
- Tqven mudam gqondaT mgrZnobiare guli,
yvelaferi gulTan migqondaT da rasac akeTebdiT, gulianad akeTebdiT...
- diabeti...
-tkbili kaci xarT, lev maiseeviC, tkbili...
tardeboda WadrakSi moswavleTa Soris. axla
rasac me mogiTxrobT, SeiZleba Tqven ar daijeroT, dawerT Tu ar dawerT, esec Tqveni prerogativaa, magram yvelaferi ase ki iyo.
am turnirze wasvlis ori kandidati gaxldiT – me da Cemi megobari andria gamrekeli,
brwyinvale adamiani da SemdgomSi saukeTeso
qirurgi. moskovSi gamgzavrebamde ramdenime
dRiT adre me avad gavxdi, amdenad gamrekelis
wasvla turnirze sruliad binebrivi Canda, magram sxvagvarad sjida gangeba da viqtor gogliZe - man humanurobisa da samarTlianobis
saukeTeso Tviseba gamoavlina – avadmyofs, saxlSi gamomigzavnis andrias CemTan sakontrolo
mini-turniris gasamarTavad da gamarjvebulis
gamosavlenad. xolo rogor iqceva am dros Tavad gamrekeli? – rogorc Zveli qarTveli TavadiSvili – aSkarad sustad TamaSobs CemTan,
agebs da amas mwvrTnelTanac aRiarebs – aba,
""ad lev
mea maiseeviC
ve esrim"",...
***
- yvelafers
Casawerad
da
miT
ufro
gamosaqveyneblad ar mogiTxrobT, ymawvilebo.
mexsierebas ar vuCivi, iseTi ambebic maxsovs,
rac iqneb jobda kidec, damviwyeboda; magram
rogorc guls, gonebasac ver ubrZaneb. SegiZliaT daijeroT, SegiZliaT ara, rom Cemi yvela partia, naTamaSevi oficialur saWadrako
doneze, aqaa CemSi, magram ori da udavod Cemi
cxovrebis umTavresi partia, romlebmac Cems biografias gansakuTrebuli daRi daasva, dRemde
mikvirs da gamkvirvebia, arc maSin, da axla xo
da xo, ar SemorCa xsovnas... Tumca, yvelafers
jobia, Tavidan, dalagebiT giamboT...
- Cveni gvari (gerSkoviCi) wminda ebrauli warmoSobisaa – gerS – ebraulad xeivans (“alei”)
niSnavs. mamaCemi e.w. “nikolozis jariskaci”
gaxldaT, e.i. 25 weli jarSi samsaxuri, cixesaviT, garantirebuli hqonda.
- Tumca, erTi upiratesoba, Tu SeiZleba amas
upiratesoba daerqvas, amgvar “misjilT” mainc
hqondaT: samsaxuris dasrulebis Semdeg (vinc
cocxali darCeboda, ra Tqma unda) SeeZloT
TavianTi neba-surviliT amoerCiaT sacxovrebeli adgili ruseTis nebismier guberniaSi. da
ai, mamaCemma Tbilisi airCia, sadac davibade
kidec 1920 wels. deda aSkenazi rabinis qaliSvili gaxldaT, ase rom, Cems 100% ebraelobaSi eWvi ar SegeparoT... es ise, xumrobiT, ra
Tqma unda, Torem yvelani ebraelebi ara varT
am yolamze – ubralod, zogma viciT es, zogma – ara...
- Tqven istoriis wignebidan mainc gexsomebaT stalinis epoqa. man iseTi avtoriteti moixveWa (Tu rogor da ra gzebiT, Sors wagviyvans amis garCeva) rom yoveli misi gamonaTqvami
direqtivad aRiqmeboda, xolo despot xelisufalTan urTierTobisa da “status kvo”-s SenarCunebis saukeTeso saSualeba xelqveiTTaTvis – mliqvnelobaa, gansakuTrebiT es kunTmagarTa da WkuasustTa kastas exeba, ai sxvagvarad moazrovneTa da gonebagaxsnilTa bolo
ki – represiebi da 1937-ia...
- erTi sityviT, stalinma 30-ian wlebSi Tavis
erT-erT gamosvlaSi sabWoTa sportis strategiul mimarTulebad 3 saxeoba – tanvarjiSi,
Zalosnoba da Wadraki daasaxela. aqedan iwyeba Wadrakis masobrivi winsvla da ganviTareba Zmur kavSirSi. yalibdeba saWadrako wreebi skolebTan, pionerTa saxlebTan da sasaxleebTan, sportskolebTan... swored pionerTa sasaxlis aRzrdili gaxlavarT mec, xolo
Cemi mwvrTneli iyo uspetakesi da upatiosnesi
pirovneba – viqtor gogliZe.
1933 wels moskovSi I sakavSiro turniri
avadmyof megobars mTeli ZaliT xom ar veTamaSebodio?!... diax, iyvnen aseTi adamianebi, da
aseTi adamianebi, ar vaWarbeb, mxolod saqarTveloSi SeiZleba yofiliyvnen. gana boria paiWaZis ambavi ar gaxsovT, waqceuli mekare rom
wamoayena da burTi ar gaitana? Tanac ar dagaviwydeT, baton viqtor gogliZes gamrekeli
rom gaegzavna moskovSi, momCivani eyoleboda
viTom vinme? – me avad gaxldiT, gamrekeli ki
Cemze aranakleb iyo momzadebuli...
erTi sityviT, moskovSi me gavemgzavre.
saukeTeso saTamaSo da sacxovrebeli pirobebi Segviqmnes – turnirze meore-mesame saprizo
adgilebi gaviyavi boleslavskisTan – SemdgomSi didostatTan da aranakleb cnobil mwvrTnelTan. magram mTavari ambebi mainc mere datrialda – Cven gvewvia Tavad mixeil botviniki – sabWoTa kavSiris 1931 wlis Cempioni da
msoflio Cempionobis pretendenti, romelmac
TamaSis erTdrouli seansi gamarTa oc dafaze.
erTi partia waago, erTi – CemTan – yaimiT daasrula, danarCeni Tvrameti moigo. ai, swored es
partiaa, romlis peripetiebi saerTod ar maxsovs. amitomac mjera zebunebrivis – maradonasi
ar iyos, am miRwevaSi “haSemis” xeli eria!
da ra xdeba TbilisSi dabrunebisas?
Tbilisi mxvdeba rogorc gmirs! daijerebT,
oci wlis (!) ganmavlobaSi TiTiT uCvenebdnen
Cemze – ai, es ymawvilia, botvinikTan yaims rom
miaRwiao da sulac ar gahkvirebiaT, roca erTi
wlis Semdeg, isev moskovSi, isev erTdrouli
TamaSis seansze TviT emanuel laskerTanac mivaRwie yaims! xolo es is meore partiaa, romlis paripetiebic absoluturad daviwyebuli
maqvs!
***
saerTod me inJineri gaxlavarT, inJinermeqanikosi, da Cemi Segnebuli cxovreba SromaSi gamitarebia. mimuSavia TbilisSi, saaviacio qarxanaSi, moskovSi, vilniusSi, vasrulebdiT specialur saxelmwifo dakveTebs, romelic saidumlo grifiT igzavneboda moskovSi.
rogorc Semdgom gavigeT, CvenTan damzadebuli bevri xelsawyo gamoiyenes iuri gagarinis
I kosmosuri xomaldis asagebad. kidev mravali
saidumlo xelsawyo dagvimzadebia, razedac me
dRes ver mogiTxrobT...
- lev maiseeviC, arc me, arc boris CaCanaSvili politbiurodan da miT umetes “kgb”-dan
ar gaxlavarT, ase rom SegiZliaT mSvidad da
Tavisuflad ilaparakoT.
- maS, “Sinaurebi” xarT da “inaurebi” (aleqsi inauri – saqarTvelos uSiSroebis komitetis yofili Tavmjdomare – red.) ar gireviaT?
gazeTi Seicavs Toris wminda sityvebs. gTxovT gaufrTxildeT!
– kargiT.
g. ZoweniZisa da z. kvaWaZis xelmoweriT
saqarTvelos damsaxurebuli inJinris wodeba
1971 wlis 18 maisis dadgenilebiT momeniWa, magram Cemi cxovrebis mizani, gataceba, hobi, rac
gnebavT, is daarqviT, mainc Wadraki iyo. damijerebT, rom me pirvelma viwinaswarmetyvele
gafrindaSvilis msoflio Cempionoba?! roca 11
wlis nonas partiis Canaweri maCvena vaxtang
qarselaZem, me SevZaxe: ”es bavSvi msoflio Cempioni gaxdeba!” uniWieresi gogona gaxldaT
nona...
...erTxans vcxovrobdi da vmuSaobdi moskovSi. im periodSi mimdinareobda pretendentTa
matCebi – iwyeboda kasparovis varskvlavis gabrwyineba. nomenklatura yvelanairad xels uSlida mis winsvlas. pretendentTa finalur –
kasparov – smislovis Sexvedras CafuSvac ki
daemuqra. Tqven mogexsenebaT, ras niSnavda ma-
Sin vertikaluri mmarTveloba – umaRlesi eSelonebis sityvieri miTiTebac kmaroda da... sabWoTa respublikebis verc erTma xelmZRvanelma
ver ikisra am matCis Catarebis organizeba. maSin me moskovidan vilniusSi Cavedi da mikenasi (cnobili saWadrako moRvawe, saerTaSoriso
katregoriis msaji – n. j.) davarwmune matCis
gamarTvis aucileblobaSi. mikenasi gavleniani
pirovneba gaxldaT, Seawuxa litvis maSindeli
ministrTa sabWos Tavmjdomare da ai... litva
mzadaa pretendentTa misaRebad! mTavari msaji,
suraTze marcxnidan marjvniv: lev gerSkoviCi,
maia CiburdaniZe da gari kasparovi
suraTze marcxnidan marjvniv: vasili smislovi,
arvidas mikenasi, lev gerSkoviCi da gari kasparovi
arvidas mikenasi, msaji – Tqveni mona-morCili
(sxvaTa Soris iq me momeniWa WadrakSi litvis
sportis ostatis wodeba). kasparovis aRzevebas
win veraferi daudgeboda, Tumca win iyo karpovi – kidev erTi nomenklaturuli barieri! magram es ukve sxva saubris Temaa...
- es suraTebi kasparovTan da mis dedasTanaa gadaRebuli, Cans, Tqven ojaxuradac axlos
iyaviT maTTan?
- Zalian axlos. klara Saginovnas tolmis gemo axlac maxsovs (klara kasparova xom
somexia, somxebs ki tolma kargad gamosdiT, es ar icoda “miminom”, magram kargad icodnen
gia daneliam da frunzik mkrtiCianma). garis
mama gvarad vainStaini iyo, musikosi, mevio-
17
semk
line, romelic axalgazrdul asakSi gardaicvala. klaramac da garimac uRrmesi madloba gadamixades matCis gadarCenisa da momavali msoflio Cempionis Seuferxebel winsvlaSi
daxmarebisTvis. simarTle giTxraT, marTlac
mimiZRoda wvlili...
aa, es suraTebi? es suraTebi Cemi da lionia bronSteinis urTierTobasa da megobrobas
asaxavs. igi aqac mewvia, naTaniaSi, sadac axla
Tqven sxedxarT, mag divanze ijda da vsaubrobdiT. Tqven gaxsovT trockis namdvili gvari?
- ra Tqma unda, bronSteini – erTdroulad
wamoviZaxeT me da boriam – nuTu?...
- me mets verafers maTqmevinebT, am gvaris
gamo moWadrake bronSteini Zalian dazaralda.
- ras gulisxmobT dazaralebaSi, lev
maiseeviC, botvinikic ebraeli iyo da bronSteinic, ra mniSvneloba hqonda mTavrobisTvis,
romeli ebraeli avidoda saWadrako taxtze?
- Zalze didi. botviniki (romelic simarTle
giTxraT, saWadrako samyaroSi maincdamainc ar
uyvardaT) e.w. mTavrobisTvis misaRebi pirovneba
iyo (lev maiseeviCma mis Sesaxeb sxva epiTetic
ixmara, Tanac qarTulad – didi goTverani kaci
iyoo; ufro ‘’pikanturi’’ gamoTqmebic daayola,
magram maTi gamoqveynebisgan Tavs SevikavebT),
xelmZRvanelobisTvis sasurveli, xolo bronSteini... bronSteini Zalian dazaralda – meTqi
Tavisi gvaris gamo...
- ki, magram, lev maiseeviC, Tqven raRacas malavT, trockizmi xom karga xnis aRmofxvrili
iyo maSin?
- eh, ymawvilebo (am dros boris CaCanaSvili 68-s ukakunebs, me – 55 wlis “mozardi” gaxlavarT da Cven, bunebrivia, ymawvilebi varT n.j.). stalinis Sinelis mgoni exlac eSiniaT...
maSin ki jer kidev 1951 welia da sul male “eqimTa saqmec” agordeba da mTel kavSirSi antisemituri Rrubeli Camowveba... magram lionia da
trocki?... ara, ara, Cemgan mis Sesaxeb mets verafers moismenT.
- da mainc, lev maiseeviC, axla xom aRarc
stalinia da “kgb”-s sidumlo seifebic didi
xania gaixsna, gana ra saidumloa aseTi? – ar
cxreba borisi.
- kargiT, getyviT, xolo daskvnebi Tqven gamoitaneT, saWadrako enaze me etiuds SemogTavazebT da misi amoxsna TqvenTvis momindvia.
-ki, batono...
-msoflios Cempionobis gvirgvinisTvis mixeil botviniki da leonid bronSteini 1951 wels
anatoli moSiaSvili
60 wlisaa
saerTaSoriso klasis sportis ostats, msoflio da evropis rekordsmens 60 metrze
TarjrbenSi, evropis Cempionsa
da Tasis mflobels anatoli
moSiaSvils 60 weli Seusrulda.
anatoli moSiaSvili 1950
wlis 11 marts daibada q.
quTaisSi. igi evropis 1974
wlis Cempioni da evropis Tasis mflobelia; amave
TamaSebis me-2 (1973 w.) da me-3 (1972 w.) priziori,
studentTa msoflio TamaSebis me-2 (1973 w.), ssr
kavSiris oTxgzis Cempioni da priziori, ssr kavSiris
xalxTa me-5 spartakiadis Cempioni (1971 w.) 60 da
110 metrze TarjrbenSi. aris msoflio da evropis
rekordsmeni 60 metrze TarjrbenSi daxuruli darbazebisTvis.
ssr kavSoiris rekordsmeni 110 metrze TarjrbenSi.
anatoli moSiaSvili mravali wlis ganmavlobaSi
iricxeboda ssr kavSiris nakrebi gundis SemadgenlobaSi da sportis am saxeobis pirvel nomrad iTvleboda.
saqarTvelos
ebraelTa
msoflio
kongresi
(“semk”-i) sportis mraval gulSematkivarTan erTad
ulocavs saxelovan mZleosans – anatoli moSiaSvils
60 wlis iubiles da uzsurvebs xangrZliv, jansaR
sicocxlesa da bednierebas – dae xangrZlivi sicocxlis rekordic dagemyarebinos Cveno saxelovani
sportsmeno.
semk-is generaluri direqtori:
prof. j. ajiaSvili
semki-s sportuli komisiis Tavmjdomare:
doq. b. CaCanaSvili
Sexvdnen. bronSteini bolo ori turis win
erTnaxevari quliT uswrebda botviniks – diax,
darCenili iyo orad-ori saTamaSo partia, sadac aRmavlobis gzaze mdgar bronSteins ar
unda gasWirveboda 1 qulis aReba mainc... xolo
im bolo partiebis mimdinareobisas darbazidan fexi ar moucvlia maSindel “КГБ”-s erTerT maRalCinosans, - es icoda lioniamac, mec
da kidev, SesaZloa, ramdenime pirovnebam, magram is rac icoda lioniam, ar vicodiT arc
me da arc sxvam... da ai, bronSteini 2 darCenil partiaSi mxolod naxevar qulas agrovebs,
matCi yaimiT sruldeba, xolo “fide”-s maSindeli (da axlandelic) wesebiT yaimis SemTxvevaSi saWadrako gvirgvins moqmedi Cempioni inarCeunebda. asec moxda...
mere amobrwyindeba rigeli jadoqris – mixeil talis varskvlavi, romelic meteoriviT
Caiqrolebs saWadrako galaqtikaSi da Tavbrus
daaxvevs aramarto botviniks, nomenklaturasac da politbiurosac, magram es mere, xolo
bronSteini amis Semdeg turnirebSi ki iRebda
monawileobas da ramdenime saWadrako Sedevric Seqmna, magram pretendentTa kohortaSi, Tu
ar vcdebi, aRar gamoCenila.
***
- 1990 wels amovedi israelSi da minda gulaxdilad giTxraT, rom me aq davinaxe sul
sxva qveyana, sxva xalxi, ganwyobileba, adamianebi, romlebic uSiSrad, uamravi mtriT garemoculni akeTeben TavianT saqmes – aSeneben
saxelmwifos. me aq davinaxe sxva ebraeli – ara
mSiSara da qedmodrekili, aramed mebrZoli,
simarTlis mTqmeli, mSromeli, davinaxe ebraeli, romelsac yvelgan da yvela viTarebaSi
SeuZlia daicvas Tavisi Rirseba, simarTle,
meoba – ra Tqma unda, aris gadaxrebic, aba,
uamisod, romeli qveyana aSenebula? gaxsovT
ben-gurionis reaqcia? - roca policiam moaxsena, rom Tel avivis centralur ubanSi daakaves
qali, romelsac meZaveobiT gahqonda Tavi, bengurionma taSi Semohkra da wamoiZaxa – Cven
ukve Cveni meZavebi gvyavs, ese igi saxelmwifo
varTo! amitom, nu gagikvirdebaT axlagazrdobis zogjer zRvarsgadacilebuli da CvenTvis
miuRebeli “celqobani”, damijereT, yvelaferi
Caivlis, Camoyalibdeba da SegvrCeba saukeTeso
momavali Taoba... ai es biWi, yuradRebiT rom
gvismens ori saaTia, Cemi SviliSvilia, viqtor
gerSkoviCi, jaric moiara, iswavla, axla erT-
erT wamyvan kompaniaSi muSaobs, 2-metriani ymawvilia, es aris Cemi wamali, Cemi banki, Cemi guli
da sicocxle... da Cemi momavalic...
- geTanxmebiT, lev maiseeviC, araCveulebrivi zrdili da wesieri axalgazrdaa, Cvenc davrwmundiT am or-samsaaTian urTierTobaSi. RmerTma gvimravlos amgvari axalgazrdoba.
- da... erTic... xom ase miyvars Cemi israeli, me mainc vuCivi da arc movusveneb “bituax leumi”-s, vidre me, 89 wlis lev gerSkoviCs,
martoxela moxucs, ar daminiSnaven 15-saaTian
momvlel qals, da Tqvenc, orTaves, gekiTxebiT, mekuTvnis Tu ara rasac viTxov?
- rogorc viciT, “bituax leumi” calke
saxelmwifoa... maT TavianTi kriteriumebi aqvT...
erTi es gviTxariT, lev maiseeviC, Tqven cota
msaxioboba Tu SegiZliaT?
- ara, namdvilad ar SemiZlia...
- maS, ar gekuTvniT.
***
misi codnis, niWis, gamocdilebis gamoyeneba
israelSic SeiZleboda.
msoflio Wadrakis istoria ebraelTa gareSe warmogidgeniaT? steinicis, laskeris,
botvinikis, bronSteinis, talis, fiSeris, kasparovis, debi polgarebis da sxvaTa da uamravTa gareSe?
da dRes Tu ezrdeba israels erT-erTi aseTi donis da potencialis moWadrake? Tu momavali Wadrakisa uebraelod unda moviazroT?
es sagezeTo problema araa da arc Cveni gadasawyveti, ra Tqma unda, magram tyis gaSenebas
rom 120 weli sWirdeba da mis ganadgurebas –
ramodenime dRe, es xom viciT mainc.
naTaniaSi 20 welia zis Wadrakis cocxali
enciklopedia. zis da ixsenebs warsuls, aTvalierebs gacrecil suraTebs, jildoebs, sigelebs, ebrZvis “bituax leumis” (erovnul dazRvevas) da arc ki icis, rom goliaTs ufro
daamarcxebs, vidre am biurokratiul monstrs.
da mainc – “ad mea ve esrim, lev maiseeviC” – cxovreba xom brZolaa da 120 wlamde egeb daaSamaToT “miqel-gabrielic” da bituax leumic –
RmerTma imedi nu mogviSalos – nurc Tqven da
nurc Cven.
nugzar janaSvili
asaki ra mosatania
baT–iamis aqtivistTa jgufi qalTa saerTaSoriso dResTan
dakavSirebiT binaze ewvia or xandazmul mandilosans – Tamar
jinjixaSvilsa da mis umcros das – raxel jinjixaSvils. isini
ara marto debi arian, ara marto erT SenobaSi cxovroben da ara
marto oTxmoc wels gadascdnen didi xania... isini dRevandlamde
erTad gegmaven, erTad fiqroben da zrunaven axloblebze, Temis
problemebze, erTnairad ainteresebT saqveyno saqmeebi. albaT aq
yvelaze upriania vixmaroT gamoTqma – “qalis asaki ra mosatania?!.”
qalbatoni Tamari, darbaiseli da natifi didi bebia, samedicino
dargis damsaxurebuli muSaki, sigelebiTa da janmrTelobis
saministros warCinebuli muSakis medliTaa dajildoebuli. amasTan, Tamar krixeli warmoTqvams SabaTis locvas
igi sami Svilis deda, uamravi SviliSvilis bebia da SvilTaSvilis
didi bebia gaxlavT. israelis saxelmwifoze Seyvarebuli mudamJam mis mzegrZelobaze mlocvelia...
q–n Tamaris umcrosi da – raxeli, SesaSuri garegnobisa da saTno bunebis qalbatoni, sicocxlisa da Rimilis
motrfialea. ufrosi vaJis sikvdilma daukoda guli, magram aravis ar agrZnobinebs sakuTar tkivils. sul
moZraobs, RiRinebs, yovel saqmes xumroba–siciliT akeTebs. dilaadrian ewveva ufros das pirveli sarTulidan
mesameze, moikiTxavs, gaamxnevebs. erTad waisauzmeben da Semdeg Tavis binaSi miiCqaris – am dros Cemi qaliSvili
rita mirekavs amerikidano!.. sul fusfusebs, sul moZraobs...
Sescqeri am SesaniSnav qalbatonebs da fiqrob – ai, visgan unda iswavlos qalma!
isini oTxi dani arian, ori “axalgazrda” dac uaxlovdeba ufrosi debis asaks, magram jerjerobiT mxolod
lamazad dascinian siberes –aqtiur cxovrebasa da yofas misdeven...
da mainc mTavari, risTvisac maT xalxis alali siyvaruli daimsaxures, es gaxlavT debi jinjixaSvilebis
mudmivi mzadyofna adamianebis dasaxmareblad. rogorc ki Seityoben raime saqvelmoqmedo RonisZiebis Sesaxeb,
oTxiveni mTeli Svilebisa da SviliSvilebis amaliT dairazmebian - mokle droSi Seagroveben saWiro Tanxasa Tu
nivTebs da Cumad, yvelasagan dafarulad gagzavnian daniSnulebis adgilze.
Cvens mier mirTmeuli lamazi yvavilebi, tkbileuli da saCuqrebi, kidev ufro feradovani gaxda mas Semdeg, rac
qalbatonma Tamarma Tavisi cnobili SabaTis locva warmoTqva SesaSuri sizustiTa da xmiT... Cvens aRfrTovanebas
sazRvari ar hqonda. amasobaSi q–n izolda krixelma saCuqrad nayid specialur finjnebSi orive das mcenareuli
samkurnalo Cai moumzada.
vimRereT da vimxiaruleT maTTan erTad.
Semdeg ki Tamar jinjixaSvilis qaliSvilebma iseTi sufra gagviSales, romlis naxvasa da dagemovnebas araferi
jobda!
mxiaruli da sasiamovno Sexvedris Semdeg isRa dagvrCenoda, mTeli suliTa da guliT gvedRegrZelebina
jinjixaSvilebis ojaxebi da dagveloca isini Cveneburi, tradiciuli locviT:
“ad mea veesrim!”
cira boTeraSvili
18
moambe
awmyo Sobili warsulisagan
aris mSobeli momavalisa
eqimis Canaweri
kacobriobis progresi sxva araferia ra _ Tu ara is, rom
dRidan dRemde ganze iqnes gadaweuli SeuZleblobis sazRvari.
i. buziaSvili, r. sefiaSvili da sxv.], aSS-Si [eqimebi
m. krixeli, n. koJiaSvili, m. nasyidaSvili da sxv.],
saqarTveloSi [prof. g. wiwuaSvili, n. davaraSvili, n.
frensis bekoni
iosebaSvili da sxv.].
mainc ra aris qarTvel ebraelTa warmatebis saidmerab sareli
didi ingliseli moazrovnis zemoaRniSnul gamonaTqvamiT Tu SevafasebT mediumlo? ra gaxda maTi swrafi integraciis safuZveli
cinis ganviTarebis dRevandel etaps, marTlac rom sakvirvel suraTs davinaxavT.
msoflios sxvadasxva samedicino dawesebulebaSi? pasuxi calsaxaa _ maTi maRali
rac guSin ufrosi Taobis eqimebs SeuZleblad miaCndaT, dRes SesaZlebeli gaxda.
profesionalizmi.
ekonomikurma da teqnikurma progresma adamianis bevri Canafiqri realobad aqcia.
dRevandeli eqimi srulad unda flobdes Tanamedrove samedicino inforMmolekuluri biologiis ganviTarebam, urTulesma laboratoriulma da genetimacias da daxvewili praqtikuli Cvevebis karnaxiT moqmedebdes. aqsiomaa, rom
kurma gamokvlevebma, uaxlesi teqnologiiT aRWurvili aparaturis samedicino
avadmyofis efeqturi mkurnalobisTvis saWiro da aucilebelia medicinis TanapraqtikaSi danergvam, SesaZlebeli gaxada mTeli rigi dRemde ganukurnebadi daamedrove miRwevaTa jerovani codna.
vadebebis adreul etapze gamovlena da maTi efeqturi mkurnaloba. Dda yvelaferi
raoden sasixaruloa, rom dRes msoflios sxvadasxva qveynis wamyvani unies sxvadasxva Taobis mecnierTa da mkvlevarTa erToblivi Sromis nayofia.
versitetebis samedicino fakultetebze codnas ewafebian Cveni Temis axalgazsaqarTvelodan gamosul ebrael eqimTa dRevandeli moRvaweoba warmoudgeneli
rdebi. eWvs gareSea, rom isini Rirseuli tradiciebis Rirseuli gamgrZeleblebi
iqneboda wina TaobaTa miRwevebis gareSe. magaliTisaTvis aRvniSnav m. sefiaSvils,
iqnebian.
romelic wlebis manZilze xelmZRvanelobda q. Tbilisis jandacvis ganyofilebas,
pativcemulo mkiTxvelo! Eeqimis profesia metad sapatio da amave dros sapaprof. i. qurCiSvils, romelic ganagebda Tbilisis eqimTa daxelovnebis institusuxismgebloc gaxlavT. saqarTvelodan gamosuli ebraeli eqimebi vgrZnobT Cvens
tis medicinis istoriis kaTedras, g. boTeraSvils, romelic samtrediis raionis
pasuxismgeblobas qarTveli ebraeli Temis mimarT. Ees pasuxismgebloba warmoSobs
janganis Tavkaci gaxldaT, prof. d. mixaels [mixelaSvils] _israelis jandacvis
urTierTpativiscemas, did siyvaruls, romelic Cveni erToblivi winsvlisa da warsaministros me-2 portfelis mflobels, ixilovis saavadmyofos direqtors da
matebis sawindaria. vsargeblob SemTxveviT da mogmarTavT TxovniT, gamogvigzavnoT
sxv.
Tqveni korespondenciebi Semdegi rubrikebisTvis:.1. “kvali naTeli [gaxseneba],’’ 2.
dResac Cvens Tems Rirseul medikosTa SesaniSnavi pleada amSvenebs, romlebic
“’icnobdeT _ Cveni Tanamemamulea,’’ 3. “’axalgazrda specalisti.’’
warmatebiT moRvaweoben israelSi [prof. m. mani, eqimebi i. xanani, r. eligeri, m.
merab sareli
papiaSvili, n. manaSerovi, z. iakobaSvili, d. sariTi, r. gefeni da sxv.], evropaSi
israelis x. Sibas sax. samedicino centris sauniversiteto qirurgiuli klinikis
[prof. S. mardi, eq. n. davaraSvili, S. boTeraSvili da sxv.], ruseTSi [akademikosebi
ufrosi eqimi, saqarTvelos ebraelTa msoflio kongresis samedicino komisiis Tavmjdomare, medicinis
mecnierebaTa doqtori, profesori.
idumali sityvebi
israeli - samyaros safuZveli
Cveni wminda wignebi gvaswavlian, rom samyaro RmTis aTi gamoTqmiT Seiqmna anu ebrauli anbanis asoebiT.
am asoebis sxvadasxvagvari Sexameba gvaZlevs sityvas.
magram sityva ufro metia, vidre asoebis ubralo kombinacia. sityvas Tavisi azri gaaCnia, romelic asoebze
aRmatebulia da mbrZaneblobs maTze.
amrigad, asoebiT TamaSi ubralo saqme araa. saidumlo swavlebis mixedviT, es ara imdenad asoebiT
TamaSia, ramdenadac gansazRvruli ZalebiT. asoebiTa
da sityvebiT TamaSs seriozuli da Rrma azri aqvs,
damoukideblad imisa, maT ukan simbolur Tu realur
Zalebs aRviqvamT.
Tqma ar unda, rom enobrivi TvalsazrisiT asoebs
fonetikuri mniSvneloba aqvT, da am kuTxiT isini
sxvadasaxva SexamebiT kvlav da kvlav warmoiqmnebian
( da warmoiTqmebian). magram asoebi ar unda ganvixiloT rogorc mxolod anbanis nawili; isini Tavisi
arsiT elementarul Zalebs warmoadgenen, da swored
am mimarTulebiT erTiandebian da sxvadasxva gzebiT
examebian erTmaneTs.
ebrauli asoebi TavianT sinaTles RvTiuri wyarodan iReben, da maTi mniSvneloba da naTeba gamudmebiT
icvleba, msgavsad imisa, rogorc mTvare da dedamiwa
sul mudam sxvadasxvagvarad aireklaven mzis sinaTles,
da es maT urTierTmdebareobazea damokidebuli.
RvTiuri enis asoebi ara mxolod samyaros qmnian.
isini adamiansac qmnian, romelic Tavis TavSi yvela
inteleqtualur dones moicavs. ase rom, RvTiuri enis
asoebi Sors arian adamianis mier mogonilisagan. amasTanave, SeuZlebelia Rm-Tisa da adamianis metyveleba
erTmaneTs SevadaroT. rodesac saubaria Rm-Tis metyvelebis Sesaxeb, ra Tqma unda, igulisxmeba ara is,
rom Rm-Ti gamoscems raRac bgerebs, aramed is, rom
zmnebi – “Tqma” an “warmoTqma” – aRniSnaven garkveul
mimarTebebs _ azris gadatanas erTi ganzomilebidan
meoreSi. fraziT _ “Rm-Tma Tqva”_ vcdilobT is azri
gamovxatoT, rom man garkveuli gaazrebuli Setyobineba maRali donidan gadmosca ufro dabalze. Dda
vinaidan Cven iZulebuli varT saxeebiT visargebloT,
ra Tqma unda Sesaferisi metaforis sasesxeblad pirvel rigSi Cvenive sulier cxovrebas mivmarTavT.
m o S e s
Tumca amgvari Sedarebidan raRacis Semecneba mainc
SeiZleba. kerZod: fizikurad adamianis metyveleba
sunTqvazea dafuZnebuli. es fundamenturi sunTqva,
romelsac jer kidev ar sdevs Tan bgera, sxeulis
organoebis ZalisxmeviT rom warmoiqmneba, Cveulebriv
aRiniSneba pirveli asoTi _ “alef”; rogorc didma
ebraelma kabalistma _ arizalma Tqva, asoTi, romelic
moklebulia nivTobriobas. aqedanaa gamoTqma, rom samyaro Seiqmna “alefi”-s meSveobiT. esaa sunTqva _ mdumare, arara, esaa mamoZravebeli Zala, romelic yvela
sxva asos ukan dgas, asoebisa, romlebic fonetikis
TvalsazrisiT tuCebis, piris, enis, xorxis da a.S. saSualebiT sunTqvis kontrolis, cimcumis (SekumSva)
Sedegad warmoiqmnebian.
amrigad, ebrauli anbanis ocdaori aso _ qmnadobis
fundamentaluri elementebis proeqciebi an simboloebi arian. yoveli aso raRac gansakuTrebul, konkretul Zalas asaxavs; asoebi _ specifikuri Zalebia,
romlebic SemozRudulia, Semofarglulia.
amdenad, sityva mravali sxvadasxva Zalis Sexamebaa,
da sityvis warmoTqma _ raRac axlis, manamde ararsebulis gaCenaa, Seqmnaa sinaTlisa an myarisa, an zRvaSi
romelime cicqna Tevzis farflisa. saerTo sityva _
sinaTle, an zRva, an zRvis arsebani, _ dayvanil unda
iqnas usasrulod mcire detalebamde.
amdenad Rm-Tis metyvelebis, RvTaebrivi enis
asoebi _ garkveuli Setyobinebis, informaciis, ambis
umciresi fragmentebia. isini aucilebelia moqmedebis dawyebisa da ganviTarebisaTvis. isev gavimeorebT,
rom RvTaebrivi Tvisebebi uaRresad vrcelia imisaTvis,
raTa konkretuli gavlena iqonios calkeul adamianze.
isini detalebad unda daiSalon, specifikur situacias
rom miesadagon. aviRoT, magaliTad, RvTiuri siyvaruli _ SeuZlebelia is erTbaSad gadmoiRvarosMmTeli
Tavisi siZlieriTa da yovlismomcvelobiT. is unda
SeikumSos, SeiZinos mimarTuleba, forma, Tviseba, gansazRvruloba. sxva sityvebiT, imisaTvis, raTa qmediTi
iyos, siyvaruli unda gadmovides Tavisi “asoebiT”, an
maTi kombinaciiT. sityvebi is Suamavalebia, romlebic
Tvisebas, impulss mimarTulebas aZleven, ubiZgeben moqmedebisaken, avseben zogadsa da konkretuls Soris ar-
k v e r T x i
es kverTxi, samyaros dabadebis meeqvse dRes, Sebindebisas Seiqmna da ufalma gadasca
adams samoTxeSi. adamidan igi gadavida enoxTan, enoxidan simasTan. Semdeg ki memkvidreobiT gadaecemoda abraams, isaks, iakobs, da bolos _ iosebs. iosebis sikvdilis Semdeg
kverTxi faraonma daisakuTra. iTrom _ egviptelma varskvlavTmricxvelma _ romelic
gumaniT grZnobda am kverTxis grZneul Zalas, gamosTxova faraons igi da Tavis baRSi
sebuli napralis udides
nawils. Aase magaliTad,
imisaTvis, raTa xesedma
sinaTle warmoqmnas, unda
moxdes yovlismomcveli
RvTiuri
siyvarulis
Zalis gardaqmna iseT
eTer TofCiaSvili
specifikur
movlenaSi,
rogoricaa sinaTle. imisaTvis, rom sinaTle warmoqmniliyo, da ara raime sxva,
metyvelebas unda mieRo specifikuri sityvieri forma:
“dae iyos sinaTle!” Tumca, gansxvavebiT adamianTa Soris urTierTobisagan, fraza araviskenaa mimarTuli.
Ees asoTa Sexamebaa, da yoveli aso aq gansakuTrebuli
gamocxadebaa. Aam gamoTqmis mizania sasruli da konkretuli gaxdes is, rac sxvagvarad usasrulo da abstraqtuli iqneboda.
Aamitomaa, rom Tumca sinaTlec da wyalic _ orive
xesedis gamovlinebaa, CvenTvis isini erTi da igive
saxiT, ra Tqma unda, ar warmoCindeba, erTi da igive
araa.
cneba “sinaTle”-c ki _ zogadi cnebaa, rameTu sinaTle sxvadasxvagvari SeiZleba iyos. imisaTvis, raTa
sinaTle warmoqmniliyo, brZanebas Tan unda xleboda
uamravi dazusteba, da swored am dazustebebs Seicaven
gamoTqmis _ “dae iyos sinaTle!” _ asoebi. Ees erTgvari urTulesi ERvTiuri kodia. Toris yoveli aso,
yoveli xmovani, yoveli maxvili _ informaciis esa Tu
is donea. amasTanave sityvis mniSvnelobis mixedviT
yoveli aso axal sazriss iZens. ase rom erTi da igive
asos, imave formisa da agebulebis mqones, sxva konteqstSi SesaZlebelia sruliad sxva azri hqondes.
asoebis erTi da igive kombinaciebic ki sxvadasxva
konteqstSi sxvadasxva rames SeiZleba aRniSnavdnen.
maTi yoveli axali Sexameba _ raime qmnilebis namdvili saxelia. ase rom, yvelafers, Seqmnils gamCenis
mier, sakuTari saxeli gaaCnia, specifikuri mxolod
misTvis, romelic asoebisagan Sedgeba da integrirebulia ufro farTe konteqstSi _ sityvaSi.
prof.
eTer TofCiaSvili-gigineiSvili
ebrauli Tqmuleba
dargo _ sxva xeebs Soris. magram idumali xeli akavebda mas da am kverTxis miaxloebis
SesaZleblobas ar aZlevda. da ai, gamoCnda moSe, waikiTxa kverTxze gamosaxuli uCveulo sityvebi, gaiwoda misken marjvena da daubrkoleblad aiRo xelSi. amis Semxedvare
iTro mixvda, rom uzenaesis nebiT swored moSes unda gaeTavisuflebina ebraelebi da
gadawyvita, misTvis mieTxovebina Tavisi qaliSvili cifora.
rabi eliazar ben horkanusis mixedviT
gazeTi Seicavs Toris wminda sityvebs. gTxovT gaufrTxildeT!
19
semk
cotaodeni ram
kabalis Sesaxeb
„adamianis sulma unda icodes sulieri samyaroebis buneba, imisaTvis,
raTa SeZlos maTSi cxovreba. manam,
sanam suli ar miaRwevs Tavis fesvTan Serwymas, is iZulebulia itanjos
droisa da sivrcis xlarTebSi.“
(rabaniTi feiga aSlagi)
kabalistebi amboben, rom suli
Semqmnelis nawilia maRlidan, msgavsad
kldidan motexili qvisa da maT Soris
araviTari sxvaoba ar arsebobs, ubralod erTi mTelia da meore – nawili.
kabalis arsi
Semqmnelis SegrZnebis Ziebis meTods
kabala ewodeba.
me–20 saukunis udidesi kabalisti,
wigni „zoaris„ komentarebis ocdaerTtomeulis da haris wignebis komentarebis eqvstomeulis avtori – rabi
iehuda aSlagi (baal sulami) Tavis
statiaSi „kabalis arsi“ kabalis aseT
ganmartebas iZleva: „kabala, arc meti
da arc naklebi, warmoadgens umaRlesi
Zalebis zemodan qvemoT daSvebis mizez–Sedegobriv Tanmimdevrobas, romelic absolutur da mudmiv kanonebs
eqvemdebareba. Zalebis, romlebic gaerTianebuli da mimarTulia erTi uaRresad maRali miznis misaRwevad, rasac „adamianisaTvis Semqmnelis amqveynad
gamovlena“ ewodeba.“
ubralo sityvebiT rom vTqvaT, kabala aris adamianis mier umaRlesi Zalis
– Semqmnelis Secnobis meTodika. Semqmneli Cvengan dafarulia. amitom adamiani mis irgvliv mxolod materialur
samyaros – Sedegebis samyaros aRiqvams,
meore nawili ki, romelsac „umaRlesi
samyaro“ – mizezebis samyaro ewodeba
da romelic Cvens samyaros marTavs, dafarulia Cveni aRqmis organoebisagan.
amitom CvenTvis gaugebaria CvenSi da
Cvens cxovrebaSi momxdari movlenebis namdvili mizezebi da maTi Sedegebi.
aqedan gamomdinare, xSirad ise viqceviT,
rogorc ugunuri arsebebi. kabalistebis azriT, swored am umaRlesi marTvis
miznis da kanonebis ucodinaroba, Cveni
maTdami Seusabamobaa adamianTa tanjvis
ZiriTadi mizezi.
anu, sxva sityvebiT rom vTqvaT,
amqveynad Cven mxolod erTi ram gvaklia – Semqmnelis SegrZneba!
„adamianis mTavari samuSao, is umTavresi ram, rasac man cxovrebaSi unda
miaRwios, mxolod Semqmnelis SegrZnebaa, rom SeigrZnos misi realoba, is, rom
mTeli samyaro misi didebiTaa savse. da
am SegrZnebis (da ara sxva ramis) misaRwevad unda ixmaros adamianma yvela
Rone.“
(baal sulami, „SamaTi“,
statia
№4)
kabala ubralod codnas ki ar
aZlevs adamians
sulieri samyaros
agebulebis Sesaxeb, aramed Sinaganad
cvlis mas. adamiani iwyebs yovelive
imis SegrZnebas, rasac swavlobs. es meTodika saSualebas aZlevs mas, monaxos
Tavis cxovrebaSi is wertili, sadac
namdvilad gaaCnia Tavisufali arCevani
da amiT realurad Secvalos Tavisi
momavali.
udidesi kabalisti – rav kuki ambobda: „iseve rogorc adamiani valdebulia Seeguos materialur bunebas
da mis kanonebs, is aseve valdebulia
Seeguos sulieri bunebis kanonebsac,
romlebic mTels samyaroSi batonoben,
samyaroSi, romlis nawilic TviT adamiania.“
kabalisti
kabalisti is adamiania, romelmac sulieri samyaro Seicno. adamiani, romelic erTdroulad or samyaroSi cxovrobs – fizikursa da
sulierSi. ufro sworad, misTvis es
erTi didi, usasrulod ufro naTeli,
savse da mravalferovani samyaroa. amaSi araferi saswaulebrivi araa, radgan
is, kabalis swavlis meSveobiT, Tavisi aRqmis diapazons iseve afarTovebs,
rogorc magaliTad mecnieri, romelic
mikroskops an teleskops iRebs xelSi.
erTi SexedviT kabalisti aravisgan gamoirCeva, magram Sinagani mzeriT is xedavs mTeli samyaros agebulebas, movlenebis mizezs da maT mizans.
es garkveulwilad amonaqarg suraTs
waagavs: wina mxridan Cven ubralod
suraTs vxedavT, xolo ukana mxridan Zafebis urTules bades, romelic
am suraTs qmnis, gansazRvravs mas da
TviTonac warmoadgens Tavisebur suraTs. amis msgavsad kabalisti ZalTa
im dafarul bades aRiqvams, romelic
Cvens realobas, Cveni cxovrebis suraTs xatavs.
saukuneebis
manZilze kabalistebi maT mier miRebul codnas Taobidan
Taobas zepirad da werilobiT gadascemdnen. yvela droSi aseTi adamianebi erTeulebi iyvnen da kabalis saidumloebaTa gasaRebi mxolod maT xelT
iyo. aman, ra Tqma unda, uamravi miTi
da stereoti pi warmoSva kabalis irgvliv. TviT kabalistebi, saukuneebis
manZilze arc ki cdilobdnen am miTebisa da stereoti pebis gaqarwylebas,
ufro metic, xSirad TviT isini qmnidnen maT, radgan maTi azriT kacobrioba
jer kidev ar iyo mzad kabalis Sesaswavlad. maT xalxis mier kabalisturi
teqstebisa da meTodikis araswori interpretaciis SiSi hqondaT. amasTan
kabalistebi am codnas Tanabrad umalavdnen rogorc arareligiur, aseve
religiur masebs. isini
elodebodnen iseT dros, rodesac adamiani ganviTarebis iseT dones miaRwevda, roca
SeZlebda kabalisturi codnis miRebas
da mis swor gamoyenebas.
me–16 saukuneSi yvela drois
udidesma kabalistma harim safuZveli
Cauyara kabalis axal, gansakuTrebul
– lureanul meTodikas, romelic SemdgomSi me–20–e saukunis udidesma
kabalistma, iehuda aSlagma (baal sulami) ganaviTara. man haris Sromebs
Cveni TaobisaTvis Sesabamisi adaptireba gaukeTa da aucilebeli komentarebi
daurTo.
baal sulamis moswavlem da gzis
gamgrZelebelma, misma ufrosma vaJma,
rav barux Salom aSlagma (rabaSi) SeZlo mamis mier naswavlebi iseT formaSi gadmoeca, rom gamosadegi yofiliyo Semqmnelis SegrZnebisagan yvelaze
mSvidobiT, genioso!
Cvenma Temma, sazogadoebriobam, israelis
kulturulma samyarom gamorCeuli pirovneba
dakarga - 54 wlis asakSi gardaicvala didi
mxatvari, sayovelTaod aRiarebuli xelovani
- meir fiCxaZe.
israelis presa farTod gamoexmaura mis
gardacvalebas.
ai, zogierTi amonaridi gamoqveynebuli
statiebidan:
`meir fiCxaZis xelovnebam SeZra israelis sazogadoebrioba. misma gulwrfelma
da mgrZnobiare bunebam, pirovnulma momxibvlelobam, gansakuTrebul niWierebasTan erTad, mravali adamianis guli
moinadira da igi Tanamedroveobis gamorCeul xelovanad aqcia~ (`iedioT
axronoT~).
‘‘dRes israelis kulturis samyaro Tavs xris meir fiCxaZis winaSe. igi
israelis xelovnebis fonze gansakuTrebuli stiliT gamoirCeoda. meir
fiCxaZis mravalmxrivi niWi yvelas dagvakldeba’’ (israelis kulturis
ministri limor livnaTi)’’.
`gardaicvala meir fiCxaZe da Tavisi gardacvalebiT ukanasknelad SeZra israelis xelovnebis samyaro’’ (gaz. `maariv’’).
saqarTvelos ebraelTa msoflio kongresi uerTdeba israelis kulturisa da xelovnebis moRvaweTa did gulistkivils da samZimars ucxadebs gansvenebulis ojaxs.
ufro daSorebuli, magram ukve masTan
kavSiris maZiebeli Cveni sulebisaTvis.
baal sulamamde da rabaSamde uamravi brZeni iyo, magram maTi gansakuTrebuloba imaSi mdgomareobs, rom am kabalistebma, daasrules ra sulierebis
„titanebisagan“ informaciis gadmocema, SeZles misi morgeba sulTa axali
TaobisaTvis.
ai ras wers es ukanaskneli Tavisi
wignis „aTi sfiris Talmudis“ SesavalSi: „survili maqvs davamsxvrio is
rkinis kedeli, romelic kabalasa da
Cvens Soris aRmarTula da gvaSorebs
erTmaneTs - moyolebuli taZris dangrevidan Cvens Taobamde”.
Tanamedrove adamiani ukve momzadebulia kabalisturi informaciis aRsaqmelad. man ganviTarebis iseT safexurs miaRwia, rom mzadaa umaRlesi
samyaro warmoidginos ZalTa velebis,
energiis, Suqis samyarod, samyarod materiis zemoT. swored aseTi samyaros,
Zalebis, azrebis, Suqis samyaros Sesaxeb
laparakobs kabala.
winapiroba
antuan de sent ekziuperi Tavis
moTxrobaSi „adamianTa miwa“ moTvinierebul gazelebs ixseniebs, romlebic
rkinis badiT SemoRobil sadgomSi cxovroben da arasodes ganucdiaT Tavisufleba. miuxedavad amisa, isini gamudmebiT rqebiT ubiZgeben Robes, TiTqos
tyveobidan Tavis daRwevas cdilobeno.
maT arc ki esmiT, rom es moqmedeba ganTavisuflebis maT qvecnobier survils
gamoxatavs da ase, tyveobaSi, SeuZliaT
mTeli cxovreba gaataron.
„uyureb maT da fiqrob“,–ambobs ekziuperi, „maT sevda swvavT. sevda – es
roca gsurs raRac, Sen TviTon ar ici
ra... is arsebobs, is idumali da sanukvari, magram SeuZlebelia amis sityviT
gamoxatva. Cven ki, Cven ra gvaklia?“...
„veraferi Seedreba sulieri sisavsis im SegrZnebas, romelic Cven, CvenTvis gaucnobiereblad, ase gvwyuria.“...
„rogor miiRweva is, es Sinagani Tavisufleba?“
(antuan de sent ekziuperi, adamianTa miwa)
Cvenc aseve gamomwyvdeulebi varT
sakuTar TavSi da ase weliwadi weliwads misdevs, dRe – dRes, wuTi –
wuTs. Cveni cxovreba midis, ileva... ratom, risTvis?
kabalis Sesaswavlad gansakuTrebuli winapiroba arsebobs – adamianis
mwvave survili - Seityos Tavisi cxovrebis azri da gaxdes Tavisufali.
„Tuki yuradRebas mivapyrobT mxolod erT, yvelasaTvis cnobil SekiTxvas, darwmunebuli var, rom Tqveni yvela kiTxva da eWvi kabalis SeswavlasTan dakavSirebiT umal gaqarwyldeba – es mwvave, mtkivneuli, samarTliani
SekiTxvaa, romelic yovel amqveynad Sobils uCndeba: „ra aris Cveni cxovrebis azri?“
(iehuda leib halevi aSlagi, „swavleba aTi sfiris Sesaxeb“)
„Cven ukve xsnis pirasa varT da
gvesmis „didi sayviris xma“.
magram is jer kidev Cumi SrialiviT
gaismis; iseve rogorc yovelive diadi
mciresgan iwyeba, aseve iwyeba sayviris
xma da igi TandaTanobiT Zlierdeba...
Cveni Taoba xsnis Rirsia, imdenad
ramdenadac is ukanaskneli Taobaa –
Taoba, mdgomi sruli xsnis zRvarze da
amitom Rirsi „maSiaxis Sofaris xmis“
gagonebisa, romlis arsic yvelasaTvis
Seqmnis umaRlesi saidumloebis gamxelaSia.“
baal sulami, „maSiaxis Sofari“
წყარო: კაბალის საერთაშორისო აკადემია
http://www.kabbalah.info/
მკითხველთა მოსაზრებებისა და
კითხვებისათვის [email protected]
gazeTis redaqciisagan: Zvirfaso
mkiTxvelebo, Cvens mier zemoT SemoTavazebuli masala, kabalis sibrZnis
Sesaxeb, mowodebulia kabalis Semswavleli saganmanaTleblo organizaciis – kabalis saerTaSoriso akademiis mier. Cveni mizania mkiTxvelma miiRos SeZlebisamebr sruli informacia
am sibrZnis Sesaxeb, amitom moxaruli
viqnebiT gazeTis furclebi davuTmoT
nebismier kompetentur pirs (sasuliero moRvawe iqneba is Tu mecnieri)
an organizacias, romelic moisurvebs
Cvens gazeTSi kabalaze damatebiTi informaciis, statiebis an kabalisturi
pirvelwyaroebis qarTuli Targmanebis
gamoqveynebas.
20
moambe
sinagogis kedlebSi Cakiruli istoria
"zrizim makdimim
qebaTa-qeba maT,
lemicvoT" vinc micvebis
qveynad ori ebraelic rom darCes,
erTi idaraSebs, meore ki moismens.
moaruli gamoTqma
Sesrulebas eswrafvis
Cveni sazogadoebisTvis cnobilia, rom gasul wels TbilisSi gaimarTa e.w. aSqenazebis ganaxlebuli sinagogis sazeimo gaxsnis ceremoniali.
RonisZiebaSi didZali xalxi monawileobda. zeims daeswro da SekrebilTa
winaSe sityva warmoTqva saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma.
stumarTa Soris imyofeboda saqarTvelos ebraelTa msoflio kongresis
delegacia _ kongresis prezidentis movaleobis Semsruleblis Ggabriel
mirilaSvilis meTaurobiT [dawvrilebiTi angariSi am RonisZiebis Sesaxeb
gamoqveynda kongresis Jurnal ‘’erToba’’-Si.].
sinagogis yoveli Senoba calke aRebuli istoriaa _ qvaSi gacxadebuli
istoria. erTi aseTi dramatuli istoriis Sesaxeb mogviTxrobs winamdebare statiis avtoric.
2009 wlis 15 seqtemberi. UuCveulo, SeiZleba iTqvas, sadResaswaulo ganwyobiT
aRsavse dRe gaTenda Tbilisis ebrauli
TemisaTvis. mizezi, namdvilad, gamorCeulad mniSvnelovani iyo. egreT wodebuli
aSqenazebis salocavi axali sicocxlis
aTvlas iwyebda.A
didi madloba evraziul kongressa da
mis prezidents aleqsandre maSkeviCs, biznesmenebs _ Temur safirsa da daviT iakobaSvils, saqarTvelos ebraelTa msoflio
kongress, inJinrebs, mSeneblebs, muSebs,
yvela imas, vinc CvenTvis es dRe realuri
da cxadi gaxada.
Cveni gazeTis furclebze gadavwyviteT
im pirovnebis gaxseneba, romelic aTeuli
wlebis ganmavlobaSi mTel dReebs swored
am locvaSi atarebda, da sxvebTan erTad
yvelafers akeTebda salocavis funqcionirebisaTvis. es pirovneba gaxldaT batoni
qoen malqiel exiskelaSvili. did madloba
mis vaJs, kakos, romelmac gadmomca gansvenebuli mamis Canawerebi. es Canawerebi Seicavs metad saintereso masalas Cveni warsulis ukeT gasacnobad. baton malqiels
aRwerili aqvs TiTqmis 100 wlis winandeli
Tbilisis kolorituli cxovreba; Zveli
Tbilisi _ Tavisi qarvaslebiT, maRaziebiT,
Rvinis sardafebiT, mekurtne muSebiTa da
meezove qurTebiT; cocxlad da xelSesaxebad aqvs dasuraTxatebuli is adgilebi,
romelSic umetesad ebraelebi saxlobdnen, aqvea “`”’~qoanimebis~” ubani Tavisi ezogaremoTi, mcxovrebTa gvarebiT, CaixanebiT,
kintoebiT, vaWrebiT, safosto yuTebiT,
~“tunelis”~ SesasvlelTan aRebuli civi wylis gamyidvelebiT, Tbilisis sami qaSeri
sasadiloTi (efro goreliSvili, xozi
ioseba, gegelaT israelai davidaSvili),
ebraelTa savaWroebiT _ Tofebad dalagebuli abreSumiT, farCebiT, kaverkotiTa da
bastoniT, batistiT, mitkliT, xaliCebiTa
da aTasgvari sxva qsoviliT. aRwerili aqvs
bazrebi. mogviTxrobs, rogor moxvda misi
ojaxi “Sav siaSi” da Semdeg rogor warimarTa misi cxovreba _ tipografia, swavla safinanso ekonomikurze, buRaltrad
muSaoba finansTa saministroSi...
CamoTvlili aqvs Tbilisis sinagogebi,
kaSenis quCis #9-Si arsebuli ebraelTa
rvaklasiani 102–e Sromis skola _ maswavleblebiT (skolis gamge _ iefim isakiC kokielovi); ivaniZis quCaze mdebare
ebraelTa istoriis muzeumi _ yofili
saldaTebis salocavi, aseve salocavi
kaTolikebis quCaze, ebraeli axalgazrdebis mier Camoyalibebuli Teatri, sadac gercel baazovis piesebi idgmeboda.
mogviTxrobs “~Raribkomebze da ozetze~”,
gviyveba swavlul lineckize, (daxvrites
zaira davaraSvili
1937 wels); lineckis ojaxidan wamoRebul
Salom koboSvilis mier Sesrulebul suraTze “~espaneTis inkvizicia~”, aRwers rabi
kufCans, rogorc metad darbaisel, warmosadeg pirovnebas da sxv.
gTavazobT nawyvets baton malqiel exiskelaSvilis Canawerebidan (stili daculia).
“1953 wels ianvris TveSi, mziani,
Tbili, sasiamovno dila gaTenda. Dda,
rodesac mravalni salocavSi salocavad mieSurebodnen, kaci Tu qali, ras
xedaven: ‘’kagebes’’ da miliciis TanamSromlebs yvela sinagoga dauluqiaT da
misul ebrael xalxs salocavad aRar
uSveben. amasTanave furneSi macis cxoba
mimdinareobda. macaze momuSave muSebsac
Semosvla aukrZales. sinagogis karebTan
mcvelebi idgnen. im Ramesve patimrobaSi
iyvnen ayvanili rabi yimanuel daviTaSvili, xaxmebi israel babalikaSvili, abram
janaSvili, gamgeobidan abram gujiaS-
vili, israel janaSvili, CanCalaSvili.
amave dros daluqul iqna cxinvalelebis locva, da aSkenazebis locva. aSkenazebis locvidan patimrobaSi ayvanil
iyvnen _ rabi kufCani, umaRlesi ToriT
da iuridiuli akademikosi, ilia leiboviCi, iosef moskiCi da sxvebi”.
Semdeg b-n malqiels aRwerili aqvs
didi salocavi:
“qalaq Tbilisis didi sinagoga _erT-erTi saukeTeso sinagoga. didebuli, Zalze maRali, aguriT naSeni ori
sarTuli, axalcixel ebraelTa fuliT
agebuli, brolis eleqtro WaRebi, iatakze lamazad dafenili ‘’daroSkebi’’,
tyavze dawerili moSes sefer-Torebi,
macis gamosacxobi samuSao manqanebi,
ezoSi macis gamosacxobad daWrili
200 metro SeSa, gamomcxvari 5 tona
maca, 20 tona fqvili tomrebiT – mTlad waiRes. mTlad daangries sinagogis naweri Semosaval-gasavlis sabuTebi,
wignebi gamoitanes da rac moaswres, gam-
gazeTi Seicavs Toris wminda sityvebs. gTxovT gaufrTxildeT!
oitanes ezoSi, waukides cecxli, dawves.
didi kvamli adioda caSi. gareT xalxi
uyurebda; bevrs cremlebi sdioda
Tvalebidan. Talmud Toris xis Senoba
mTlad gaanadgures. frTeulis saklavi
Senoba mTlad daangries. xis masala, yvela inventari manqanebiT mihqondaT _ 65
sefer-Tora, seferToris Tajebi, bevri
sxva faseulobani. gareT myofi xalxi
- ebraeli, qarTveli, somexi, azerbaijanelebi, Turqebi - am suraTs uyurebdnen da CurCulebdnen. ori dRis Semdeg
daibares gamgeobis danarCeni wevrebi:
iakob SaTaraSvili, aron ZorelaSvili
da me _ malqiel exiskelaSvili; salocavi rom gaaRes, SevediT, ras vxedavT:
sabuTebi, saangariSo wignebi, rveulebi iatakze iyo dayrili, fexebiT zed
sabuTebze dadiodnen, salocavis SigniT
iatakis ficrebi adgil-adgil acvenili
iyo. gviTsres: revizia unda CavataroTo... es gafantuli Canaweri, Semosavalgasavlis
rveulebi, aRricxvianobis
Jurnalebi avkrife iatakidan, davawyve
Tveebad, wlebad, ris Semdeg daiwyes revizia. Oori kvire mimdinareobda dokumentaluri revizia. saocari siswrafiT
gavrcelda xma sinagogebis daluqvaze
_ kaci Tu qali, yvelani mocvivdnen
saxlebidan da kiTxulobdnen: ra xdeba,
yvirodnen, ratom daluqeT sinagoga _
gamCenis saxli, es xom wminda saxlia
_ gamCenis qeba–didebisa... Cven ebraelebi varT, araviTar politikur muSaobas ar vqadagebT, vloculobT yovel
dila-saRamos. Tavs SevaklavT
da sinagogas ar dagaketinebT,
waRebul sefer-Torebs ukan davibrunebT. Aar kmara, rom omSi
germanelebma 6 milioni ebraeli
_ kacebi, qalebi, bavSvebi _ gaSiSvlebulebi, Tmebgadaparsulebi _
amoTxril veberTela ormoebSi
cocxlad Cahyares da zemodan
tyviebi daaxales, zogsac wvavdnen, da axrCobdnen... exla aqac
daiwyeT ebraelebis awiokeba, gandevna, gadasaxleba, dapatimreba...
maTgan mxolod myrali sityvebi ismoda _ ukve mosulia
miTiTeba, ramdenime Tqvens xalxs gavasaxlebTo. me, malqiel exiskelaSvilma, piradad vnaxe es suraTi: Sua transportis sasiarulo gzaze usinaTlo daTiko
Saliaxovi dawva. mogrovda xalxi, manqanebma CarTes signalebi, mocvivda bevri
policieli, Seiqna tirili,…yvirili.
Oori dRis Semdeg sinagogaSi kedlidan meore kedlamde gaabes wiTel naWerze warwera leninis sityvebiT. exalTan Camokides farda kinosuraTis
saCveneblad. salocavad Sesuli xalxi
ukan gamobrunda. ebraelebis saxlebSi
daiwyes Cxreka. zogs udanaSaulod xsnidnen samsaxuridan. yvelas eSinoda.
xalxi, gadasaxlebis molodinSi, Cemodnebze da boxCebze ijda, an Tu vinmes
raime Zvirfasi nivTi ebada, momzadebuli
hqonda. SeSinebulebma da dazafrulebma, ar icodnen, ramden dros miscemdnen
gasaxlebisTvis.
1953 wlis furimis dilas radiom
gadmosca cnoba stalinis avadmyofobis
(tvinSi sisxlis Caqcevis) Sesaxeb. es
Zalian sawyeni iyo mTeli sabWoTa kavSiris mosaxleobisTvis.
xalxSi miTqma-moTqma gavrcelda:
iqneb gamCenma nesi dagvmarTos, aministia
gamocxaddes, locvebi, xaxmebi, gamgeobis
wevrebi da sxvebi gaanTavisuflon da
am ubedurebas, am tanjva-awiokebas da
Cagvras gadavurCeTo.
Mmeore dRes gadmosces cnoba radioTi: ioseb besarionoviC stalini gardaicvala. didi glova iyo. gamokruli iyo warwerebi quCebSi, kedlebze,
gamofenili iyo SavnaWriani droSebi.
mTeli dRe radioTi gadmoicemoda samgloviaro musika.
gavida ori kvira. gamocxadda aministia. rabebi, xaxmebi, gamgeobis wevrebi _
yvela ganTavisuflebuli iqna. xalxi
sixaruliT tiroda. locvis kedlebidan Camoglijes gakruli suraTebi da
wiTel naWrebze dawerili leninis lozungebi, saCqarod daiwyes locvis dasufTaveba. locvis kantoraSi Seikriba
gamgeoba. Dyvelas axsovda, sadac hqondaT dabinavebuli salocavidan waRebuli inventarebi. me, malqielma, zepirad
vicodi yvela sagani. qaRaldze Camovwere
inventarebis CamonaTvali. daviqiraveT didi manqana, wavediT _ me, malqieli, buhRalteri, xaim ajamelaSvili,
amnon cacanaSvili, abram ajamelaSvili.
dawerili siis mixedviT moviTxoveT
sefer-Torebi da sxva nivTebi, wamoviReT
salocavSi. manqana salocavTan gaCerda.
xalxi mocvivda sixaruliT, tiriliT. manqanidan awvdidnen sefer-Torebs.
TiTo adamians TiTo sefer-Tora ekava
xelSi _ neli nabijebiT, simReriTa da
galobiT miabrZanebdnen exal-akodeSSi
dasabrZaneblad.” da ase Semdeg...
“iyo rTuli periodi, roca aSkenazebis locva-sinagogaSi mlocvelebis
ricxvi Semcirda. zogs isic ki undoda,
rom sinagoga daketiliyo. salocavis
SenobasTan iyo qalebis didi samkervalo. maT surdaT am salocavis aReba da
klubad gadaqceva. am periodSi, yovel
dilas da saRamos, locvis dawyebis win,
videqi gareT, fexiT sasiarulo gzaze
da didi TxovniT, siyvarulobiT vexvewebodi yvelas, erTi saaTiT SeerTebodnen minians, rom gamCenis samsaxuri
ar Sewyvetiliyo.
madloba RmerTs, dRemde locva arsebobs da mimdinareobs.’’ Qqoen malqieli. 07-2007 weli.
vubrundebi 15 seqtembris Tbilisis
oqrosferi Semodgomis mzian dilas da im
eniT gamouTqmel sixaruls, didi salocavis mimdebare teritoriidan aSqenazebis
salocavisaken leseliZis quCaze seferTorebiT xelSi mocekvave da momRerali
xalxis xilva rom iwvevda. Ees dRe namdvilad “Rm-Tma Seqmna CvenTvis samxiarulod
da vimxiaruleT kidec.” Q
qoen malqiel exiskelaSvilis neSama
ki, darwmunebuli var, CvenTan erTad mxiarulobda... zecaSi.
zaira davaraSvili
istoriis mecnierebaTa doqtori
21
semk
vaSingtonis ebrauli centri - jei si si
as welze meti xnis winaT merilendis Statis qalaq baltimorSi
Camoyalibda pirveli ebrauli axalgazrduli centri. baltimoris
magaliTs male wabaZes sxva qalaqebis sazogadoebrivma jgufebma
da msgavsi organizaciebis Camoyalibeba daiwyes. dReisaTvis
aSS-Si 400-ze meti msgavsi centri funqcionirebs da 750.000-ze
met wevrs iTvlis.
ebrauli centrebis Camoyalibebis istoria saTaves iRebs
gasuli
saukunis
dasawyisidan.Aaxalgazrda
aqtivistebi
vaSingtonis pirvel quCaze mdebare uiliam robertsis saxlSi
Seikribnen ebrauli klubis Camoyalibebis samomavlo perspeqtivis
gansaxilvelad. imavdroulad ebraul wreebSi didi vaSingtonis
farglebSi iseTi struqturis Seqmnaze bWobdnen,romelic ebrauli
cxovrebis centralizacias da reglamentirebas moaxdenda.
gadawyda me-16-e da “qiu”-stritis gadakveTaze mdebare Senobis
Sesyidva da restavrireba.Aamas garda, ebrauli saTvistomos
ZalisxmeviT Tanxebi gamoiyo “rokvil paiksa da montroz roudis”
magistralebs Soris gadaWimuli miwis nakveTis Sesasyidad,sadac
1969 wlis maisidan funqcionirebs didi vaSingtonis ebrauli
sazogadoebrivi centri – SemoklebiT – ‘’jei si si.’’ Tuki
dasawyisSi ebrauli centri sportuli jgufebisa da saleqcio
fondebis CamoyalibebiT Semoifargleboda, dReisaTvis igi
uzarmazar sazogadoebriv organizaciad iqca, romelic 17.000mde mudmiv wevrs aerTianebs, xolo mis seqciebSi 80.000-ze meti[!]
kaci monawileobs... centris wliuri fondi 6.5 milion dolars
aRemateba.
ebrauli centris saqmianoba da misi sazogadoebrivi
mniSvneloba imdenad mravlismomcvelia, programebi ki – ise
mravalferovani, rom amaze laparaki Sors wagviyvans, amdenad,
ramdenime maTganis CamoTvliT davkmayofildeT:
xandazmulTa janmrTelobis reabilitaciis mizniT Seiqmna
sagangebo seqciebi, saleqcio programebi... centrSi usinaTloTa
dasaxmareblad arsebobs unikaluri gaerTianeba, romlis mTavari
mizania maqsimalurad gazardos qveynis cxovrebaSi usinaTloTa
monawileoba. am sazogadoebis gamocdilebas
sagangebod Seiswavlian merilendis Statis
samedicino struqturebSi.
30
welze
metia,
rac
ebrauli
sazogadoebrivi centri anu rogorc
mas ebraul wreebSi uwodeben - “hibro
houm’’ (ebrauli saxli) - yovelTviur
gazeTs
uSvebs
inglisur
enaze.
es
gazeTi cdilobs moicvas ara marto
vaSingtonis ebrauli Temis cxovreba,
eTer fiCxaZe
aramed msoflioSi mimdinare procesebi
- rogorc israelSi, aseve Cveni planetis
cxel wertilebSi momxdari movlenebi.ebraul sazogadoebriv
cxovrebaSi gansakuTrebuli adgili ukavia ierusalimis ebrauli
universitetis mxardaWeriT Camoyalibebul “ebrauli ganaTlebis
instituts”. am universitetis mecnierebma sagangebo programa
SeimuSaves, romelic dainteresebul pirebs ebrauli istoriis,
filosofiis, poeziisa da religiis dargSi miRebuli codnis
gaRrmavebis SesaZleblobas aZlevs. am institutTan mudmivad
moqmedeben sagangebo komitetebi,romlebic zrunaven yvela asakis
studentTaTvis individualuri programebis SesamuSaveblad.
gansakuTrebuli yuradReba eqceva yofili sabWoTa kavSiris
respublikebidan Camosul ebraelTa mozidvas, romelTaTvisac
xangrZlivi drois manZilze ucxod rCeboda rogorc ebrauli,
aseve amerikuli kulturis monapovrebi.
***
rogor fiqrobT, Zvirfaso mkiTxvelo, - sasurvelia, an
SesaZlebelia Tu ara aq, israelSic Camoyalibdes Tundac mcire
masStabis msgavsi sazogadoeba, mxolod im gansxvavebiT, rom
amerikaSi ebrauli kulturis Seswavlasa da SenarCunebazea
gamaxvilebuli yuradReba, aq ki qarTvel ebraelTa interesebis
gaTvaliswinebiT viRvawoT?
eTer fiCxaZe
saintereso Janri
ramdenime xnis win niu-iorkSi gaimarTa prezentacia friad saintereso
wignisa: “saqarTvelos cnobil mecnierTa da sazogado moRvaweTa zogierT
naSromze Cemi Tvalsazrisi”, niu-iorki 2009, 275 gv. wigni dawerilia
cnobili iuristisa da ekonomistis, ekonomikur mecnierebaTa doqtoris,
profesoris, akademikosis, saqarTvelos Rirsebis ordenis kavaleris da
Tbilisis erTgulebis medalosnis mixael roketliSvilis mier.
am mSvenierma wignma, romelic avtorisgan saCuqrad miviRe, sasiamovno
grZnobebi aRmiZra Tundac imis gamo, rom jer ar gamigia vinmes wigni
gamoeces qarTulad naCuqari da ZRvnad mirTmeuli wignebis analiziT. am
movlenam gamaxsena erTi mniSvnelovani detali.
ieruSalaimSi, TalfioTis raionSi, aris israelis cnobili mwerlis,
nobelis premiis laureatis Smuel iosef (Sai) agnonis saxl-muzeumi. igi
ara marto ieruSalaimelTa, aramed israelis mcxovrebTa da turistTa
erT-erTi sayvareli adgilia. saxl-muzeumis erTi oTaxi daTmobili aqvs
mxolod im wignebs, romlebic didma mweralma miiRo saCuqrad sxvadasxva
avtorebisagan. imisaTvis, rom am mwerlis Semoqmedebis atmosferoTi
mecxovra, am saxl-muzeumSi megzuris movaleobas veweodi sazogadoebriv
sawyisebze kviraSi erTxel.
Sai agnonis saxl-muzeumSi Cemi xSiri stumrobis dros araerTxel
minaxavs literaturis mkvlevarebi, studentebi, mwerlebi da Cveulebrivi
damTvaliereblebi,romlebic swored aRniSnul oTaxSi isxdnen da ikvlevdnen
an aTvalierebdnen didi mwerlisadmi ZRvnad mirTmeul sxvadasxva saxis
wigns. amiT swavlobdnen raRac uxilav fardis miRma arsebul urTierTobebs
wignis avtorsa da Sai agnons Soris da bevr zogierT moments, romelTa
garkveva SeiZleba mxolod am wignze gakeTebul miZRvnaTa Seswavlis
gziT.
ar vici, apirebda Tu ara didi mwerali daewera rame Tavisi piradi
biblioTekis am mniSvnelovan nawilze. rogorc misi STamomavlebi hyvebian,
igi xSirad aTvalierebda am wignebs. gansakuTrebul yuradRebas iCenda
erTi ZRvnad mirTmeuli patara sefer-Toris mimarT, romelmac meore
msoflio omis qar-cecxli gamoiara da gadarCa. amboben, yovel SabaTs da
dResaswaulSi swored am sefer-ToraSi kiTxulobda faraSas. igi sixaruls,
rwmenas da siamayes matebda mas. mkvlevarisTvis an mkiTxvelisTvis wignze
gakeTebuli warwerebi badeben sxvadasxva varaudebs, uneblied dasmul
SekiTxvebs, eWvebs, qmnian ama Tu im warmodgenas gamCuqeblisa da saCuqris
mimRebis urTierTobebSi. es warwerebi maTi kaligrafiis, Sinaarsis, tonis,
siTbos an sicivis gamoxatvis gamo garkveul warmodgenas iZlevian wignis
gamCuqeblis pirovnebaze.
is, rac aRvniSneT mwerlis Sai agnonis biblioTekaSi saCuqrad miRebul
wignebis Sesaxeb, igive iTqmis akademikos mixael roketliSvilis mier
saCuqrad miRebuli wignebis Sesaxebac. pirvel yovlisa, baton mixaelis
sasaxelod unda iTqvas, rom igi gulgrili araa saCuqrad miRebuli wignebis
mimarT. batoni mixeili ara marto kiTxulobs maT, aramed recenzias
ukeTebs, Sefasebas aZlevs, SeniSvnebs ukeTebs, aqebs, zogjer sinanulsac
gamoTqvams, swavlobs maT da arc megobrul darigebas aklebs avtorebs. rac
mTavaria, wignis avtoris gamoxmaurebani sxadasxva gamocemaze saSualebas
aZlevs mkiTxvels, rom recenzirebuli wignebidan “Seiwovos” is sikeTe,
rac am wignebSia CaRvrili da CaduRabebuli. yovel recenzirebul naSroms,
gamokvlevas Tu mxatvruli Rirebulebis Semcvel nawarmoebs TiTqosda
xelaxala gadaSlis xolme “Tvalsazrisis” avtori da mkiTxvelTan erTad
kiTxulobs gamokvlevas Tu nawarmoebs, raTa Cvenc migvaRebinos garkveuli
doza im siamovnebisa, rac man adre ukve miiRo.
ase gvaziara batonma mixaelma mkiTxvelebi saqarTvelos eqs-prezident
eduard SevardnaZis “memuarebs”, akademikos paata guguSvilisadmi miZRvnil
krebuls, prof. ramaz abesaZis naSroms “ekonomikuri ganviTareba”, prof.
rozeta asTianis wigns “patara qveyanas didi Secdomis ufleba ara aqvs”,
mweral guram baTiaSvilis wigns “var daraji Cemi Zmisa” da missave
“saxeebi da situaciebi”, eldar mamisTvaliSvilis wigns “qarTvel
ebraelTa istoria”, giorgi xuxaSvilis wigns “bibliuri motivebi” da ase
Semdeg. “TvalsazrisSi” bevri wignia ganxiluli, yvelas CamoTvla Sors
wagviyvanda.
akademikos mixael roketliSvilis wigni Sedegia im uzomo siyvarulisa,
romelsac avtori ganicdis wignebisa da maTi avtorebis mimarT. aRniSnul
wignSi, Sefarulad, sayvareli avtoris kidev erTi azria Cadebuli: ar
gegonoT, rom es Cemi bolo wignia, siurprizebs kidev elodeT!
veliT, batono mixael, 120 wlamde kidev bevri droa darCenili.
axali Janri, romelic Tqven SemogvTavazeT, friad sainteresod
mesaxeba.
d-ri gerSon ben-oreni (wiwuaSvili)
ieruSalaimi
22
moambe
Cai SaqriT Tu uSaqrod?
b olo wlebSi sagrZnoblad gaxSirda Saqris
daavadebis SeTxvevebi Cvens TemSi. samarTlianoba
moiTxovs aRiniSnos, rom es arasasurveli procesi
mTel msoflioSi mimdinareobs da rasakvirvelia,
israelic “ar CamorCeba” am mxriv aravis!..– Cvens
qveyanaSic yovelwliurad izrdeba Saqriani diabetiT daavadebulTa ricxvi, magram qarTul ebraul
TemSi igi procentulad gansakuTrebiT maRalia.
semk-is xelmZRvanelobam mosaxleobaze daxmarebis mizniT gadawyvita am SemaSfoTebeli faqtis mizezebis gamokvleva – sagangebod SerCeuli
kvalificiuri samedicino personalisa da saTanadod momzadebul pirTagan Semdgari jgufis (dietologebi, swori kvebis specialisti mrCevlebi,
eqimi endokrinologebi) meSveobiT moawyos Sexvedrebi mosaxleobasTan mTeli qveynis masStabiT. salocavebsa da sxva saxis sakrebuloebs gaegzavnebaT
axsna – ganmartebiTi prospeqtebi; moxdeba mosaxleobis farTo fenebis gamokiTxva, maTi kvebisa da cxovrebis niris Seswavla – gamokvleva, raTa miRebuli Sedegebis safuZvelze samedicino personalsa da
mTel samuSao jgufs gauadvildeT gegmis Sedgena
mosaxleobaze samedicino informaciisa da daavadebis Tavidan acilebis Tanamedrove meTodebis droulad miwodebis mizniT.
am saxis RonisZieba pirvelad tardeba Cvens TemSi.
***
ramdenime kviris win vestumre Cems saojaxo eqims Cveulebrivi wliuri gamokvlevis pasuxebiT. man
guldasmiT gamsinja, Semdeg CaaTvaliera analizis pasuxebi, gamiRima da momigo: “yoCaR, rom Saqari normaluri gaqvT!” – me me cota gamakvirva am pasuxma
da odnav dabneulma vkiTxe: “ratom ar unda mqondes
normaluri?” – eqimma qalma saTvale moixsna, gadmoixara Cemsken da Zalze seriozuli xmiT momigo:
“qalbatono, iciT Tu ara, rom Cemi pacienti qarTveli ebraelebis oTxmoc procentze meti Saqris
daavadebiT itanjeba? maTi naxevari insulinis miRebas saWiroebs!.. ra mogdiT, gamagebineT?!” – me gakvirvebT Sevxede eqims da xma ver amoviRe...
marTlacda, megobrebo, ra mogvdis? – sxvebma SeamCnies Cveni Temis problema da migviTiTes, Cven ki,
rogorc ityvian, “yurze gvZinavs” – arc ki vsaubrobT am Temaze!
naxevari saukunis win saqarTveloSi vcxovrobdiT da simarTle unda iTqvas, didad ar viyaviT
ganebivrbulni samedicino mom–saxurebiT. ufro bed
– iRbalze viyaviT mindobilni vidre wamal – eqimze,
iSviaTad Tu gavigonebdiT Saqris daavadebis SemTxvevebs da isic, moxucebSi anda im ojaxis wevrebze,
romelTac “CamomavlobaSi” hqondaT es daavadeba. es
ki imdenad bunebrivad iTvleboda, rom aravis ukvirda da aravin kiTxulobda – ratom? ra mizeziT?
magaliTad, sakvebis iseTi saxeobani, rogoricaa –
TeTri fqv–ilis nawarmi, xaWapuri, SaqriTa da cximiT mdidari namcxvreuli, makaroni, brinji da tkbili xili – fufunebis sagnad iTvleboda
da
Tqven warmoidgineT, sazogadoebrivi mdgomareobis
garkveul safexursac ki warmoadgenda. sufraze
cxel xaWapurTan erTad rom moarTmevdnen surnelovan Cais, bordosfer alublis murabasa da TovliviT
TeTr Saqars, arc ki davfiqrdebodiT, ise CaviyridiT
WiqaSi sam-oTx natex Saqars da zed ramdenime kovz
murabasac davayolebdiT!.. vWamdiT da vsvamdiT didi
siamovnebiT da araviTari sindisis qejna ar gvawuxebda im wuTebSi; madloba RmerTs, janmrTelobasac
ar vuCiodiT!..
dRes ki wamodges is gmiri, romelic gabedavs da
iseTsave tkbil Cais dalevs, rogorc imJamad!..
gavida dro. daviwyeT amosvla da dasaxleba israelSi. aq dagvixvda cnobili “kufaT xolimis” samedicino personali mTeli Tavisi mdidari
gamocdilebiT. ise gamogvikvlies, rom erTi organoc
ar dagvitoves Seuswavleli. mokle xnis gavlis
Semdeg verc mivxvdiT, rogor momravlda Cvens irgvliv sxvadasxva daavadebis mqone axlobeli Tu
nacnobi. maT Sesaxeb ki manamde ara vicodiT ra!..
gavida wlebi. SevegueT israelur klimatsa da
sakvebs. aqauri bazrebisa da maRaziebis sursaTsanovagis siuxvema da mravalferovnebam ise gaaxalisa da gaamdidra Cveni futkariviT moZravi da kulinariis moyvaruli qalbatonebis fantazia, rom dRes
isini TavianTi moxerxebiTa da sakuTari naxelaviT
ar Camouvardebian israelis iseT cnobil kulinarebsa da konditorebs, rogoric arian – israel
aharoni, xaim qoeni Tu karin goreni.
ai, axla ki movida dro gadavxedoT Cvens saqveynod cnobil sufras. me aq gangeb ar aRvniSnav sufris
daniSnulebas – dRes xom waiSala zRvari (avalalod!..) sazeimo da samwuxaro sufrebs Soris! sulo
da gulo, rac ginda moisurve! – Citis rZec ki
ar aklia magidas! magram... yoveli ulufidan TiTo
lukmac rom gavsinjoT, isic ki didi tvirTi iqneba
Cveni patara kuWisTvis gadasamuSaveblad da muWisodena gulisTvis – mZime dawolis gasaZlebad...
maS ase, mivdivarT garkveuli daniSnulebis sufraze, davyofT iq ramdenime saaTs. vzivarT, vWamT
da vsvamT yvelafers, rasac moarTmeven!.. viRlebiT,
viwyebT mTqnarebas, magram xalxis gverideba da isev
vubrundebiT Cvens win gaSlil nair – nair sanovages... cnobili suraTia yoveli CvenganisaTvis, xom
marTalia?! – modiT axla davsvaT kiTxva – ra mosdis Cvens organizms aseTi intensiuri kulinaruli
datvirTvis Semdeg? sad midis kaloriebis an Saqris
is didi raodenoba, romelic Cvenma patiosanma da
dauRalavma kuW – nawlavma gadaamuSava ramdenime
saaTis ganmavlobaSi?
pasuxi erTia: sabolood yvelaferi grovdeba
sisxlSi!
magram sixli xom adamianis organizmis yoveli
kuTxe – kunWu–lisaken miedineba! misi yoveli umniSvnelo cvlilebac ki Sesabamis gavlenas axdens
yvela organoze. swored amis mizezia meore dRes
Tavis tkivili, moTenTiloba, TvalebSi bindis Camowola, uxasia–Toba... es movlenebi Tu meore da mesame dResac gagrZelda, auci–leblad gaviqceviT eqimTan. – “wyurvilis grZnobis gaZliereba, xel – fexis bJuili, sisuste?” – imeorebs eqimi Cvens Civils,
Tavs usiamod iqnevs da saswrafod gvagzavnis sisxlis analizis gasakeTeblad...
aRmoCnda, rom Saqris daavadebazea laparaki! –
“saidan, rogor? “ – gakvirvebulni vkiTxulobT
Cven...
ra aris Saqris daavadeba da ra mizezebiT warmoiSoba igi?
Saqris daavadeba gamowveulia organizmSi metaboluri sistemis – nivTierebaTa cvlis – moSliT.
sxva daavadebebTan SedarebiT igi yvelaze metadaa
dakavSirebuli kvebis wessa da saxeobasTan. dadgenilia, rom SaqriT daavadebulTa 90% iwonis bevrad imaze mets, vidre unda iwonides Tavis asakTana da simaRlesTan SedarebiT. rodesac organizmi
sistematurad iRebs bevrad imaze met sakvebs, vidre
mis saWmlis momnelebel sistemas ZaluZs gadaamuSaos, droTa ganmavlobaSi xdeba nivTierebaTa cvlis moSla da sxva funqciaTa darRvevebis paralelurad yalibdeba Saqris daavadebac.
Saqari adamianis organizmis energiis wyaroa, misi
miReba iseve aucilebelia, rogorc cilebis, cximebis,
vitaminebisa da miner–alebis. Saqari cocxali organizmis ujredis erT – erTi sasi–cocxlo komponentia, amitom aucileblad unda miewodos mas gar–
kveuli raodenobiT.
Saqris zedmeti raodenobis miRebisas pankreasis jirkvali iZu–lebuli xdeba gamohyos normaze
gazeTi Seicavs Toris wminda sityvebs. gTxovT gaufrTxildeT!
meti hormoni insulini, raTa moaxerxos miRebuli
Saqris mTeli raodenobis ganeitraleba. garkveul
sazRvramde adamianis organizmi axerxebs am wonasworobis dacvas. magram Tu SaqriT mdidari sakvebis miReba kvlav Cveuli wesiT gagrZelda, pankreasis jirkvali iZulebuli gaxdeba gamohyos kvlavindeburad didi raodenobis hormoni, rac sabolood
mis dasustebas gamoiwvevs. garkveuli drois Semdeg mcire raodenobis insulins miawvdis organizms
an saerTod Sewyvets mis gamoyofas. vinaidan Saqari
insulinis gareSe sisxlis ujredSi ver Sedis, amitom xdeba misi didi raodenobiT dagroveba. ase
yalibdeba Saqriani diabeti. gamodis, rom am saSiSi
daavadebis ZiriTadi mizezia gadametebuli kveba da
Saqris didi raodenobiT miReba.
Saqris daavadeba ganekuTvneba hormonalur daavadebaTa ricxvs. hormoni es aris gansakuTrebuli
daniSnulebis nawilaki , romelic xels uwyobs sxvadasxva organoTa urTierTkavSirsa da harmoniul
muSaobas. isini pirdapir sisxlSi Sedian da masTan
erTad miemar–Tebian saTanado daniSnulebiT. hormon
insulins sasicocxlo mniS–vneloba aqvs SaqriT
daavadebulTaTvis.
saSiSia sisxlSi Saqris donis aweva, magram aranakleb saSiSia (zogjer ufro metadac ki!) misi mkveTri dacema. uecari stresebis anda Zlieri nerviulobis dros pankreasis jirkvali gamohyofs insulinis did raodenobas, romelic mTlianad STanTqavs
sisxlSi arsebul Saqars da iwvevs misi donis minimumamde dacemas. am dros adamiani fiTrdeba, ewyeba
kankali da zogjer gonsac kargavs. am mov–lenas
“komas” eZaxian. es Zalze saSiSi situaciaa. avadmyofs Tu droulad ar miewoda Saqari an tkbili
siTxe, SesaZloa miiRos tvinis seriozuli dazianeba
anda daiRupos kidec...
dilis saaTebSi Saqris done dabla iwevs, amitom didi mniSvneloba eniWeba dilis sauzmis droulad miRebas. aucilebelia Saqris donis yoveldRiuri kontroli, kvebis mkacri reJimis dacva, insu–
linis garkveuli dozis sistematuri da drouli
miReba, swori wesiT cxovreba, sporti, sufTa haerze
seirnoba.
megobrebo, mogexsenebaT, iraneli ebraelebis siZunweze uamravi anegdoti dadis mosaxleobaSi. erT
maTganze msurs mogaxsenoT: qalma namcxvari gamoacxo da qmars daaxvedra. saRamos Cais sufras rom
Semousxdnen, qmarma namcxvris erTi lukma miawoda
cols, romelsac saamo Rimili moefina saxeze –
calke qmris saqcieli esiamovna da calke namcxvari
egemriela. Tvalebi milula, saxe gaebadra da daeloda meore lukmasac... qmari ki Sescqeris sarkastuli RimiliT da pasuxobs: “ Wirime, gana yovel lukmas erTi da igive gemo ara aqvs? rad ginda meti?!..
“
es mxolod anegdotia da xumrobad iTvleba, magram netavi ki yovel SaqriT daavadebuls hyavdes
gverdiT iraneli Zunwi meuRlis msgavsi vinme “keTili angelozi”, romelic tkbileulis erTi lukmis
gasinjvas daajerebs...
winamdebare statiaSi mxolod mokled da Zalze
zogadad SevexeT Saqriani diabetis daavadebis saSiSroebas. Cveni mizania, upirveles yovlisa, am problemaze yuradRebis gamaxvileba. naTqvamia, “vinc Wiri
damalao, Wirma is damalao.” Tu ar daviwyeT masTan SebrZoleba, SesaZloa saSiSroebis winaSe aRmovCndeT Cvenc, Cveni ojaxica da momavali Taobebic... RmerTma jer wamali gaaCina da Semdeg adamiani.
SaqriT daavadebulTaTvis mTavar wamlad sworad
SerCeuli sakvebi unda gadaiqces.
sibere ki bunebrivad gvexveva Tavs, Tmas gviTeTrebs da welSi gvxris, Zvlebis moculobas gvimcirebs da naoWebs gvimravlebs, magram mTavari is ki
ar aris , ramden wels vicocxlebT, aramed is Tu
ramdenad xarisxianad gavlevT RmerTisgan naCuqar
mSvenier gzas – sicocxlisas!
“SaqariviT tkbili” cxovreba namdvilad kargia,
magram umjobesia rac SeiZleba meti “Saqari amogvdiodes piridan” da nu dagvaviwydeba kidev erTi mSvenieri gamoTqma: “Sens pirs Saqari!..”
ruTi mixaeli
23
semk
brZnuli
azrebis
skivri
***
samkauli da samSvenisi mxolod mSveniers amSvenebs.
Talmudi
***
Tu iswavli imdeni gasce, ramdensac Rebulob, Tu gecodineba mousmino, sanam
SeekamaTebode, meored Tu awoni, sanam gacxardebi, Tu xandaxan dasTmob da
Seundob kidec, Tu odnav mainc ecdebi sxvebis gaxarebas, Tu daimaxsovreb, rom
moTmineba gamarjvebas uwyobs xels, _ maSin sabolood gecodineba Sen da
ecodineba yvelas, rom namdvilad gaizarde da iqec adamianad.
rabi ki plingi
***
antikuri droidanve Cven warmovadgenT sulierebis xalxs, romlisTvisac Tora
erTsa da imave dros samSoblocaa, xelisuflebac da konstituciac.
smolenski
***
adamians ori Tvali imitom misces, rom erTi TvaliT Tavisi megobris Rirsebebi
dainaxos, meore TvaliT ki _ sakuTari naklovanebebi.
rabi meir ferSmiSleneli
***
mxolod sxvaTa yofaSi TanamonawileobiT eniWeba azri da mniSvneloba Cvens
sakuTar yofierebas,
martin buberi.
***
Cven vaWarTa Svilebi varT, magram winaswarmetyvelTa SviliSvilebi
vaicmani.
***
kaci qalSi megobars eZebs da Tavis nekns poulobs.
sulcbergeri
***
ebraelebma imdeni sikeTe moutanes qveynierebas, amasTan erTad imdeni Tavsatexi
gauCines mas, rom kacobrioba arasodes iqneba samarTliani maT mimarT.
ernest renani
***
me ebraeli var da araferi ebrauli CemTvis ucxo ar aris.
luzato
***
swavluli kaci mefeze ufro didia: swavluli rom mokvdes, mas veRaravin
Secvlis, mefis Secvla ki yvelas SeuZlia.
Talmudi
***
me mzad var uaresisTvis, magram ukeTesis imedi maqvs.
dizraeli
***
furimi erTia, amani ki aTasi.
andaza
***
bolo antisemiti maSin mokvdeba, roca mokvdeba bolo ebraeli.
pereci
***
kokas qva daeca da vai kokas, koka qvas daeca da isev vai kokas.
midraSi
***
eqimis movaleoba mxolod da mxolod isaa, rom bunebas daexmaros.
rambami
***
damexmare, rom wamovdge. dacema me TviTonac SemiZlia.
andaza.
ebrauli
iumori
***
iankel, rogorc iqna, meSvela, xelSi Cavigde wigni ‘’rogor gavxde
milioneri.’’
- gilocav.
- magram wignis naxevari amoglejilia.
- ara uSavs, naxevari milionic kargi fulia.
***
rabinTan midis Sewuxebuli kaci da ekiTxeba:
- rabi, xuTi Svili myavs. rogor moviqce, rom meeqvse ar meyolos?
- limonaTi dalie.
- ‘’imis’’ win Tu ‘’imis’’ mere?
- ‘’imis’’ magier.
***
ori odeseli qali kamaTobs:
- Sen ici vina xar? Sen – beberi meZavi xar.
- beberio?! rogor makadre!..
***
- rogora xar?
- leniniviT: arc mmarxaven, arc maWmeven.
***
rabinoviCi me-15 sarTulidan vardeba. mexuTe sarTuls rom gausworda,
fanjris iqidan viRacam gamosZaxa:
- rabinoviC, rogoraa saqme?
- jerjerobiT ara uSavs.…
***
rotSildis didebuli mavzoleumis win frankfurtis sasaflaoze
aRtacebuli dgas ori ebraeli da keTili SuriT Sehyureben mdidrul
akldamas. bolos erTma amoioxra:
- eh, kargia kargi cxovreba.
***
- me davazRvie mTeli qoneba xanZrisa da setyvis SemTxvevisTvis
eubneba levenbaxi levins.
- xanZari kidev mesmis, magram setyvis gamowvevas rogor axerxeb?
–
***
ebraeli sabWoTa kavSiridan israelSi moemgzavreba. moskovis sabaJoSi
Cemodans uxsnian da breJnevis portretze miuTiTeben:
- ra aris es?
- jer erTi, ‘’ra’’ ki ara - ‘’vin:’’ _ Cveni partiis generaluri mdivani
leonid ilias Ze breJnevi.
igive scena meordeba bengurionis aeroportSi:
- vin aris es?
- jer erTi, ‘’vin’’ ki ara - ‘’ra:’’ oqros CarCo.
***
ainStainis
samecniero karieris dasawyisSi erTi Jurnalisti
dainteresda, Tu ra azris iyo didi mecnieris coli Tavisi qmris
Sesaxeb.
- Cemi qmari geniosia! – Tqva ainStainis colma _ mas SeuZlia
absoluturad yvelafris gakeTeba, garda fulisa.
`moambe~ - saqarTvelos ebraelTa msoflio kongresis
yovelTviuri gazeTi.
mTavari redaqtori: jemal ajiaSvili
saredaqcio kolegia:
gerSon ben-oreni (wiwuaSvili), cisana Samir-biniaSvili,
Tamar kezeraSvili, izolda krixeli, eTer fiCxaZe, nugzar
janaSvili.
dakabadoneba da dizaini: levan ajiaSvili
calkeul SemTxvevebSi redaqcia SeiZleba ar iziarebdes
avtoris Sexedulebebs.
ebraul sakuTar saxelTa xmarebisas, saTemo gazeTis
specifikidan gamomdinare, upiratesobas TemSi damkvidrebul
tradicias vaniWebT (moSe - moses nacvlad, Slomo - solomonis
nacvlad da a.S.).
redaqciis misamarTi: Tel-avivi, dizingofis q. 50, 64332.
tel.: +972 3 620 45 57
faqsi: +972 3 620 45 73
veb misamarTi: www.georgianjews.org
el. fosta: [email protected]
‫ידיעון‬
‫מרץ ‪2010‬‬
‫‪#1‬‬
‫ניסן תש”ע‬
‫יוצא לאור מטעם הקונגרס העולמי של יהודי גאורגיה‪ .‬כתובת‪ :‬דיזינגוף ‪ 50‬מגדל על ת”א ‪ 64332‬טל‪ 03-6204557 :‬פקס‪03-6204573 :‬‬
‫‪www.georgianjews.org‬‬
‫ברכת ממלא מקום של‬
‫נשיא הקונגרס העולמי‬
‫של יהודי גאורגיה‬
‫גבריאל מירילאשווילי‬
‫מבורך השינוי בפעילות הקונגרס העולמי של יהודי גאורגיה‪ ,.‬במיוחד בגלל‬
‫העובדה שהגדלנו מספר חברי המערכת של עיתון “ידיעון” והפחנו אותו לעיתון‬
‫מורחב ורבגוני יותר הן מבחינת הצורה והן מבחינת הנושאים‪.‬‬
‫צוות היוצרים של העיתון צריך לשים לעצמו למטרה לתאר בו זמנית ובאופן‬
‫ריאלי כל שינוי שיחול בחיי יהודי גאורגיה‪ ,‬החיים לא רק בארץ ובגאורגיה‪,‬‬
‫אלא גם ברוסיה‪ ,‬בארצות אירופה ובארצות הברית‪.‬‬
‫מטרת מנהלי הקונגרס – להפיץ דרך ה”ידיעון” את ההתרשמויות בקרב העדה‬
‫לא רק בקרב הדור המבוגר‪ ,‬אלא גם בקרב ילדיהם ונכדיהם ‪.‬‬
‫עליי לברך רעיון הוצאת העיתון במתכונת מחודשת ולקוות‪ ,‬שהפופולריזציה‬
‫של הרוח היהודית‪ ,‬המורשת העשירה והמסורת מאות השנים יישארו בבסיסו‪.‬‬
‫יחד עם זה‪ ,‬הוא יהפוך למקור מידע כלל חינוכי – בחידושי תרבות‪ ,‬מדע ורפואה‪,‬‬
‫הוא ימשיך את הקשר עם היהודים החיים בכל פינות העולם ויאיר את‬
‫התהליכים המתרחשים בעולם באור בהיר‪.‬‬
‫המאה ה‪ 21-‬החדש – הוא דינאמי מאוד‪ ,‬החיים מסביבנו משתנה במהירות‬
‫בזק‪ ,‬האירועים מתפתחים בקצב מהיר‪ .‬והציבור מעמיד בפני הקונגרס נושאים‬
‫חדשים בהתאם‪ ,‬אשר דורשים פתרון נכון‪ ,‬מהיר וענייני‪.‬‬
‫באמצעות עיתון הקונגרס העולמי של יהודי גאורגיה אנו צריכים להבהיר את‬
‫הנושאים בו זמנית ובצורה ריאלית‪ ,‬כדי למשוך ולקבץ מסביבנו נדבך רחב יותר‬
‫של הציבור‪ .‬עדתנו הפכה מזמן לחלק אינטגראלי‬
‫של הציבוריות הישראלית‪ ,‬והקונגרס העולמי של יהודי גאורגיה הוא חוליה‬
‫מקשרת בין כל יהודי‬
‫גאורגיה החיים בכל פינות העולם‪ .‬למטרתו העיקרית היא לדאוג לאיחוד ולטיפוח‬
‫של עדת יהדות גאורגיה‪.‬‬
‫אני כולי תקווה שגם צוות יוצרים מורחב של העיתון תעבוד על פי רעיונות‬
‫אלה ותיסתייע בהם‪.‬עלו והצליחו‪.‬‬
‫ובסוף‪ .‬עליי לברך את יהדות גאורגיה בישראל ובכל העולם ולאחל לה שימחה‪,‬‬
‫הצלחה‪ ,‬קידום ושגשוג בכל תחומי החיים‪.‬‬
‫מי ייתן וחג פסח הקרב ובא יביא לעם ישראל שלום וביטחון‪.‬‬
‫חג פסח כשר ושמח‪.‬‬
‫גבריאל מירילאשווילי‬
‫“באבי יאר” – פרופ’ גמאל אג’יאשווילי מביא קטע מספרו “תתעורר‬
‫כינור” המתאר את הטרגדיה שהתחוללה במלחמת עולם השנייה בגיא‬
‫בצפון‪-‬מערב קייב שבאוקראינה‪ ,‬אשר נכבשה ב‪ 19 -‬בספטמבר ‪1941‬‬
‫על ידי הגרמנים‪ .‬בימים ‪ 29‬ו‪ 30 -‬בספטמבר בו נרצחו‪ ,‬על‪-‬פי הדינים‪-‬‬
‫וחשבונות של האיינזצגרופן‪ 33,771 ,‬יהודים‪ .‬כאן מתפרסם גם קטע‬
‫מתורגם מהפואמה “באבי יאר”‪ ,‬הנכתב על‪-‬ידי המשורר יבגני יבטושנקו‬
‫בשנת ‪ 1961‬ותורגם על‪-‬ידי ג’מאל אג’יאשווילי‪.‬‬
‫“מרכז יהודי בוושינגטון” – גאי‪.‬סי‪ .‬סי‪ - .‬אתר פיצ’חדזה‪,‬‬
‫אשר לא מזמן שבה ארצה מארה”ב‪ ,‬בה שהתה עקב תפקידה כעיתונאית‬
‫ברדיו “קול אמריקה”‪ ,‬מספרת לנו על מרכז היהודי בוושינגטון‬
‫ופעילויותיו‪.‬‬
‫לצאת מהגלות‬
‫“בכל דור ודור חייב אדם לראות את‬
‫עצמו כאילו הוא יצא ממצרים”‪,‬‬
‫במילים אחרות‪ ,‬תהליך היציאה מהגלות‬
‫אינו מתרחש ברגע אחד של המעבר‬
‫מהגלות לארץ ישראל‪ .‬הוא דורש מעבר‬
‫תרבותי ומנטלי‪.‬‬
‫עם ישראל עובר ממצרים למדבר‪,‬ומהמדבר‬
‫לארץ ישראל‪ .‬בין הגלות לארץ יש שלב‬
‫ביניים שבו עם ישראל רוצה מדי פעם לשוב‬
‫למצרים‪ ,‬מתגעגעים לאבטיחים ולקישואים‬
‫של הגלות‪.‬‬
‫כל עדה שעלתה לארץ צריכה לעבור את‬
‫תקופת הביניים אבל בסופה עליה לבחור‬
‫שהיא יוצאת מהגלות ונכנסת אל הארץ‪.‬‬
‫דור הביניים לרוב משלם את המחיר‪ ,‬אבל‬
‫הדור הצעיר שנולד וגדל בארץ יכול לבחור‬
‫בישראליות‪.‬‬
‫יהדות גרוזיה עלתה לארץ מתוך חזון ציוני‬
‫ולא מתוך מצוקה או רדיפות‪ .‬הרבנים‬
‫החלוצים שעלו לארץ בהזדמנות הראשונה‬
‫עם פתיחת שער הברזל‪ ,‬עשו זאת מתוך‬
‫רצון לחיות חיים יהודיים בארץ ישראל‪.‬‬
‫העליה לארץ חשפה את העדה הגרוזינית‬
‫לחברה הישראלית החילונית‪ ,‬והרבה‬
‫מהמסורת שעברה מאב לבן החלה להיעלם‬
‫ובמקומה החלו לאמץ את התרבות‬
‫החילונית‪ .‬העדה הגרוזינית איבדה את‬
‫המסורתיות והעובדה שהמגורים היו בערים‬
‫מרוכזות כמו לוד ואשדוד שימרו את החממה‬
‫העדתית מבלי להיפתח לישראליות‪.‬‬
‫היכולת להיטמע בחברה הישראלית קשור‬
‫ביכולת של החברה הצעירה להתחבר‬
‫ליהדות ממקום עמוק יותר‪ ,‬ולהבין את‬
‫המשמעות העמוקה של היותנו יהודים‬
‫שחיים בארץ ישראל‪.‬‬
‫עלינו להפוך לישראלים המחוברים ליהדות‪,‬‬
‫לכבד את המסורת‪ ,‬להכיר את השורשים‪,‬‬
‫ולהכיר תודה לדור ההורים החלוצים שעלו‬
‫לארץ ושילמו מחיר של דור מעבר‪.‬‬
‫היום כשאני מגיעה לבקר את אנשי העדה‬
‫שגאים על כך שיש להם נציגה בכנסת‪,‬‬
‫חשוב לי לומר להם‪ ,‬אני בת גאה לעדה‬
‫הגרוזינית‪ ,‬אבל את החינוך ועיצוב הדרך‬
‫האידיאולוגית קיבלתי בבית המדרש של‬
‫ח”כ ציפי חוטובלי‬
‫הציונות הדתית‪ .‬בזכות העובדה שהוריי‬
‫עברו לרחובות‪ ,‬שהיא עיר שבה אין ריכוז‬
‫גדול של העדה‪ ,‬גדלתי בסביבה ישראלית‬
‫דתית‪ ,‬וקיבלתי מטען אידיאולוגי מהחינוך‬
‫הציוני דתי‪.‬‬
‫אישיותי התעצבה באולפנא בה למדתי בתל‬
‫אביב‪ ,‬במדרשות ליהדות בירושלים ובבר‬
‫אילן‪ ,‬בשיעורי התורה אצל רבנים ברחובות‬
‫שלימדו אותי את החשיבות על השמירה על‬
‫הקשר על ארץ ישראל‪ ,‬בשליחות שעשיתי‬
‫בארה”ב ובדרום אפריקה‪,‬בהשתלבות‬
‫בתקשורת‪ .‬ללא הבנת הזהות שלנו‪ ,‬וללא‬
‫חיבור לשורשים לא נוכל להביא בשורה‪,‬‬
‫אלא נמשיך לחיות בעולם גלותי בארץ‬
‫ישראל‪.‬‬
‫מי שחושב שגאווה עדתית היא בשימור‬
‫הפולקלור‪ ,‬הריקודים‪ ,‬השירים‪ ,‬הספרות‬
‫והשפה הגרוזינית‪ ,‬מעדיף להמשיך לחיות‬
‫בגרוזיה בתוך ארץ ישראל‪ .‬בחג הפסח‬
‫הקרוב אני מתפללת שנזכה לצאת מהגלות‪,‬‬
‫ובעיקר להוציא את הגלות מתוכנו‪ ,‬ולהפוך‬
‫לישראלים באמת‪.‬‬

Documenti analoghi

"mTavrobam iseTi adekvaturi gadawyvetilebebi unda miiRos, rac

"mTavrobam iseTi adekvaturi gadawyvetilebebi unda miiRos, rac gazgasamarTi sadguri iyos. me nadvilad ar mainteresebs romeli firma aSenebs,

Dettagli