cheu - Giuventetgna Cadi

Transcript

cheu - Giuventetgna Cadi
17
VENDERDI, ILS 7 D’OCTOBER 2016
Redacziun: Flavia Hobi, Langäckerweg 11, 7324 Vilters, [email protected]
Giuventetgna Rumantscha, Chasta postala 312, 7002 cuira, GiuRu: www.giuru.ch
La paina da mort
DA VIVIANA LAZZARINI
„ Daspö bgers ans es la paina da mort
ün tema fich brisant. Per bgera glieud
ün «no go», per oters qualchosa chi
stuvess darcho gnir introdüt in nossa
ledscha. In mincha cas vegn quist tema discus fich suvenz ed a resultan
bgeras dumandas. Che umaun merita la
mort? Po ün umaun insomma esser uschè
nosch ch’el merita la mort? Es üna mort
svelta megldra cu esser serro aint la vita
intera? Es la paina da mort üna via our da
la violenza u vegn quella auncha promo­
vida tres que? E chi do a nus il permiss da
decider sur da vita e mort?
La paina da mort es l’unica metoda
sgüra per gnir liber dad umauns noschs!
Quist es l’argumaint principel da la
glieud chi’d es per la paina da mort. Insè
haune cun que ün pô radschun, perche
cha per esser propi sgür ch’ün umaun nu
fatscha pü qualchosa dal mel es tuottüna
da’l cupper. Ed eir scha que tuna maca­
ber: La paina da mort ho eir ün avantag
finanziel. Üna praschun cun sieus colla­
vuratuors cuosta bgers raps a’l stedi e cun
que indirectamaing eir a nus. Impü vain
tiers cha’d es difficil da chatter guardgias
da praschun, perche chi vuless esser cir­
cundo tuotta di da criminels ed ascha­
schins?
Pels adversaris sto la paina da mort
cleramaing in cuntradicziun culs drets da
l’umaun ed eir cun nossa religiun. Nun
haun già noss antenats cumbattieu per
abolir la paina da mort? Nun ho
minch’umaun il dret da viver, eir sch’el
ho fat qualchosa cunter la ledscha? Els
mettan eir in dumanda scha’d es güst cha
la decisun sur da vita e mort es i’ls mauns
dad umauns. Els sun da l’avis cha eir scha
qualchün ho fat qualchosa imperdunabel
ho minch’umaun il dret da survgnir üna
seguonda schanza. Cha bgers umauns
chi commettan ün crim sajan amalos psi­
chicamaing e nu sapchan suvenz niaun­
cha che cha faun e cha cun der ad uschè
ün umaun üna seguonda schanza riva’l
forsa da’s remetter da quella malatia psi­
chica e la guarir?
Tenor mia opiniun ho mincha umaun
il dret da survgnir üna seguonda schan­
za, perche eau sun persvasa cha ün umaun
nun es da natüra our nosch. Eau craj cha
mincha umaun chi agescha cunter la le­
dscha, p. ex. cun cupper a qualchün, he­
gia fat tres svess qualchosa terribel ed es
pervi da que gnieu nosch. Eau sun da
l’avis cha in mincha umaun as rechatta
qualchosa bun, eir scha quella vart es
minchataunt gnida s­chatscheda da la
vart noscha in nus.
COLLASCHA F. HOBI
Seria da texts – Part VI
DA FLAVIA HOBI
„ En nossa seria da texts dastgain nus
danovamain preschentar duas contribu­
ziuns da scolaras da l’Academia Engiadi­
na da Samedan. Ch’ella raquintass il pli
gugent sia vita davent da l’entschatta, vul
dir davent la naschientscha e silsuenter
cuntinuar cun las differentas etappas
ch’ins passenta, scriva Giana. Quai sut il
tetel: «Sch’eu füss in cudesch, am pla­
schessa d’avair tuot las fatschas cha’l
temp am less dar». En mintga cas dues­
san «las fatschas», vul dir ils muments che
vegnan descrits, restar en buna memoria
e laschar rir il lectur respectivamain la
lectura. Viviana scriva dad «ün tema fich
brisant», numnadamain la paina da
mort. Ella discutescha differents argu­
ments e declera dal rest sia atgna opiniun.
Era quai in text interessant che anime­
scha da far las atgnas ponderaziuns. In
grond engraziament davart da la GiuRu
per l›engaschi ed ils texts multifars!
FOTO GIURU
#Rumantsch: Ün bellischem lö!
FOTO D. SEWO
212 <3 @dtara77 Ün bellischem lö! #AlpGrüm #PizPalü #Poschiavo #Puschlav #Graubünden #BerninaExpress #Rhätischebahn
#Rhaetiansensation #Swissalpes #Inlovewithswitzerland #Switzerland #Mountains #Bergsommer #Viva #Allegra #goodtobe­
back #Svizra #Rumantsch #Rätia #VisitGraubünden #VisitSwitzerland
Ils 14 da settember è quella fotografia gartegiada sin l’Alp Grüm sin viadi vers il Puschlav. Davart la publicaziun da quella fo­
tografia en La Quotidiana tras la GiuRu sa legra la fotografa bunamain pli fitg che sur dal bunamaun da 50 francs. Es ti era sin
instagram? Suonda @giuventetgna e guarda ina giada tge ulteriuras fotografias che @dtara77 ha anc sin ses profil. Il meglier fas
sez era diever da #rumantsch. Uschia marcas las pli bellas fotografias per forsa vesair in bel di tia atgna fotografia qua sin las pa­
ginas da las Vuschs Giuvnas, mintga emprim venderdi dal mais.
Uolf Candrian
«Vuschs giuvnas» cumponimaint rumantsch
Sch’eu füss ün cudesch, am plaschessa
d’avair tuot las fatschas cha’l temp am less
dar
Il temp es quel chi passa speravia intant
chi’s viva. Sainza dret realisar passan ura
per ura, di per di, on per on. I’s craja adü­
na cha mincha di saja listess, cha la vita
saja hoz sco her. Pür cura chi’s guarda culs
ons inavo as bada cha tuot s’ha müdà.
Sch’eu füss ün cudesch lessa muossar
tuot mias parts dal temp. Sch’eu füss ün
cudesch, schi lura cumanzess mia istor­
gia dal prüm di davent.
La naschentscha füss meis prüm eve­
nimaint ch’eu quintess jent. I gniss quin­
tà dals prüms mumaints da la vita e co
cha tuot vess cumanzà. Davo quai vessa
jent da preschantar mi’infanzia our da
differents puncts da vista. Co ch’eu sun
creschüda sü, cura ch’eu n’ha imprais dad
ir culs skis, meis prüm di da scoulina e’l
cumanzamaint da scoula. Immez ils ons
da scoula cumanzessa a quintar lura co
cha la vita es sco giuvenil. Ils prüms pro­
blemins, las difficultats a chasa sco eir la
prüma grond’amur. Davo avair serrà giò
quist tema cumanzessa cun ün nouv cha­
pitel.
Il grond chapitel illa vita, ingio cha
tuot as müda. Il esser creschü, cumanzar
a lavurar ed esser independent da tuot.
Quist füss in meis cudesch ün lung cha­
pitel cun nouvas aventüras, nouvas ami­
cizchas e nouvas experienzas. Il prossem
chapitel füss lura fingià la famiglia, las
nozzas e surtour la gronda respunsabiltà
per plüssas persunas. Eu quintess da bels
e trists mumaints, da buns e mals temps,
d’amur ed ödi. Davo plüssas paginas ri­
vessa eir i’ls ons da la pensiun, ils ons da
giodair la vita. In detagl quintessa plüs
dis da la vita per cha’l lectur as pudess
metter avant tuot meglder. Cura cha’l cu­
desch füss lura bod plain e las paginas as
diminuissan, improvessa da quintar las
ultimas istorginas. Eir scha’l cudesch füss
plain e la vita finida nu rafüdess eu meis
cudesch cun ün punct. Ün punct voul dir
la finischiun dad alch, cun ün punct as
serra giò alch. E la vita da la persuna da
meis cudesch nu dess esser finida davo la
mort. Meis böt füss ch’ün lectur nu stu­
vess sponder gnanc’üna larma. Tuot
quels mumaints descrits i’l cudesch des­
san restar in buna algordanza e la persu­
na adüna in memoria ed impustüt i’l
cour dal lectur. Cun quists impissa­
maints dess il lectur rier e sperar da pu­
dair passantar alch simil.
Giana Malgiaritta
Laax – 2016
„ (GiuRu) In’emna è Laax il lieu nua che
la 83avla sessiun dal parlament da giuve­
nils europeic (EYP) vegn manà atras. Quai
vul dir che 300 giuvenils ord tut l’Europa
sa scuntran uffizialmain en la Ruman­
tschia per discutar e debattar davart l’ave­
gnir e la politica. Sper l’assamblea genera­
la che ha lieu venderdi e sonda a Laax
Murschetg èn duas ulteriuras occurenzas
spezialmain avertas al public:
Ils 13 d’october ha lieu ina saira cun
program divertent cun sautunz(a)s, chan­
tadur(a)s e musicist(a)s da 35 differentas
naziunalitads a Cuira sin la tribuna. L’en­
trada è libra, ils plazs dentant limitads.
Teater Cuira, 20.30: gievgia, 13-10-2016
Per giuven e vegl è era la SwissNight il
venderdi saira. La GiuRu è era da la parti­
da e ti poss far part da quella scuntrada bu­
namain istorica. A partir da las otg cumen­
za la notg svizra, era cun participaziun dals
Rumantschs. Quai cun mangiar svizzer ed
in musicant che suna la tiba. La gruppa gri­
schuna Marked with Lipstick dat la saira
in concert, era qua è l’entrada libra.
Laax Murschetg, 20.30: venderdi, 14-10-2016
La vista prediletta d’üna studenta i’l prüm semester a l’Universited da Berna.
FOTO A. MÜLLER