Thesaurus politicus, hoc est, selectiores tractatus, monita, acta

Transcript

Thesaurus politicus, hoc est, selectiores tractatus, monita, acta
.288
ReUtíO
m f i- ’ o pient flmdmetttedipriciofijfimtgioie , 0
,
:
m c vt panem cius fccum cd ercvcllcm q«a dc'
r c , deque caeteris humanitatis officijs fummas
Z e berette Uro erano ftupindijjtm e , per i gracias egi.
u n t t , tí(ofigra nd . r itb in i,t í d r im a n ti, ch‘ in
Pofthaec átribu s prim ism cisAffiltent bus in
queU> erano pofate (opra^vna ba nca, é / i n loco quoddam cubiculú d u d u s , (patio dimidiae ho,dt queUc haueua in cap» ccrticapucci alia Gre- r * fub iti, doñee ad meiifam Summi Principis
ca mantera, con v n r u h tm perStno groffo come v o c a tu sfu i, qucm fcdentcm inueni hab’tu d ivnou o ia fronte, che rifflende come due accefi uerfo .b e o qucm g erebat,dum m caudirct.
lum i.
T un e enim paludamento ¡m peratorioindu
Paludam»
Sedeuano efft dui foli olla T a u d a , f i quella
tus craccü dia ’ematc fere fimili P ótificio, quod tum ffi D i]
.d,uefedeaaia,eradt cofiodaütloroctrcavapaf.
ir arcefand iA ngeli vidiannqprastctitoRom ae, demapmri.
[ o , t í c*‘* ‘*of'^ xú id »d rca cem ogentií huomini
quod attinet ad formam quátum en in adaefti-yj,„,
deüabocca, liqualiportauarofm pre altri ta nti
mationc, ncq; illud, neq; C oto n a Rcgis C athopiattt a’ oro fino inta u ola ,m ettind ou tileu a ti ólici.neq; Regis Galliae,& M a g n i Ducis Etrut'ae,
pr A i/a certo banco á ifrn iiu ra ta g ra n d ezfa V v q u * á mc vif® fu e ru n t. ficuii ic q ; C oro n a Caeno fopra í altro, non curandefi dtlle viuande che
fai is , & Regis Hungariae atq; Boemiae cum illo
erano dintro.
diademate comparandae funt.
Etdituttequefh'viudiefenemeteuanofemPaludame .cim totum adamantibus intcrpre tre alia ‘tolta alia tauola del gran Prenct- ftind um cra t, lubinis, fmatagdis, fimil bufque
pe: /’ ‘tna ftruiua ptr la bocea di fua Maefla, gcmmis inftar nucum m a g n is : adco vt valdc
t í í altra porgeua al fue figliuolo, f i l a tetza miratus fu crim . q u o p a d o tantum oneris ferrc
mandauaame, cofi amofaceuaconUTazK.zj capitc poíTct: primogenitus filius á dextris cius
delbere,cheíftjfimevolte faeendomi femprcper aífidebat, fim iliquei¡nodo,vtparcas, indutus eilTrmtiante, bCopptero dir : Giouanni, (cht rat , excepto quod diadema ipfius feorfim in
cofi mi chiamano ) Valili Crark ‘oefl Hcífa- fcam mo fitum ciat nequc gerebat íceptruin.fed
dar podax, che quefie parole ‘eogliono dire , b paternum (cipioncm in m anuhabebat. Isauté
iboi Giouanni, ilgran Cefare Prencipe, f i Si- patrem fcqucns,paribus roe verbis interrogauit
gnorete'omanda, g í altripiatti faceua fpitti- de M aicftatis C « a .c * valciudine. Aífi icbant Conuimm
retra li miti, che tutti meco fe deuuuo aquel- jrcnf® induti holoferieo purpureo fim il'ter ge- Mofchiqut.
latauolaytíifut^tffi i ali,dt' qualt n’ hauea * no mis,atquc in io n ib js ornatiftim o.Capit stegu -Zí.
fatto federe fimaduoento dtre longhtjfimeta- m cntaftupenda era n tob coriam adamantum,
ucl'-j.
acpi opMUn»: haec aurem iu fra bello crant lo¡Idefinartdutb ben fii hore, fiper fíne effendo cata , íed vicc illorum capita tegebant cuculla
leuatt noi altri,ilgran Prenctpe di-de dctafche- qu ad im m o rc g r a c o , in fronte fplendentibus
dunodinoi,dicoame,fidimiet ‘vnaT affx di t<n<¡uamacccníislumin¡bus,rubinis,magn!tumulza tonfua mana, la quale hauendoUbeuu- dinis,vt eft o uu m g a llin *.
tatuti a ptr falute, lefacemmo nuerer z a , f i
D ú o foli, p a ter& filiusadm cnfam vnam fe*
fummo íondotti dcdfaion granf it epiiod' arti- .d cban t: mcnfa v ero, qua ego fcdcbam , rem ota
g lier,,fiin fin 'tilu m i, deue bifogrfbmangiare eiat vniuspafluiinterualloiFam ulabantur cen- pa,muUtim
f i bere conli ifemieiaff¡fitnti,finoqmftl'al- tum cir i ter egregii, nobilefqueaulici, qui toti- numenfm
ha: cosipaJSblaprtmaaudienfa: L ' altrogomo d em p atiaasaureasad m cnfam fe ebant & inde etffhlenduL
fuimtrodoítoperlafecondaaudienfadSuaA't. alio sau fe reb an t;ablatos v croin ampliftimam
fihauendola, come prima, mt diffi m fomma quandam cógeriem teijcicbant; nihil cup edias,
eemehautuatntefo lamiaambajciata. f id a - qu*inerant,curantes.
ta d cm q¡fm iP rim arij commiffione dt tr a ta r
Ei omnibus vero cibariorum generibus tria
meco intorno dquella .fi.ch tio n o n m a n ca fft d i femper affereb." ntur; quorum primum pro ipfo
ricercare iltu tto cemetgli defideraua on toro cÓ Principe erat,alterum ipfc filio po rr^ cb ra, terhqualieffendoa'idatoin c e r t a fíd z a ,tíi -ttrat- tium ad m ctran fm ittcbat: idcm quc efficiebat
tatodtlliaegotq firrairehore,uactc,r 'a m m c ffi po cu lis, quae faepifiimcá pincerna, íiu eách ironalmente con í aiuto de O i;,to m eS u a M aefid nom oinhaccvcrbam ihiofFerebantur O lo a n Cefaream ha uetanelP t firu ttio n itm p o fto ,tl- nes(itacnim vocabar)M agn us C afa r Princeps
che fatto fileuorni quriS'gnoii, f i m i dtJf rocho & Dom inus boc tib im ittit : Careras cupedias
‘ioleuano an lare d damertUitone d Sua A l ' i f - ínbebat intcr mcos partiri, qui mecum ad canffa di cib che haueuano rtfolmo,p(rr;fenrela fua dem menfam confidebant, luos vero miniftros
mente: dt cht io lirin g ra tia ti, f ip e r fpatiodi ad numerum ducencQium tribus longiiTimis
.m e fz ’ horaritoroorno, fim id fftto ,c h 'tlg r a n m enfisfederem andaaaat.
PrenPrandium
^
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
r
I
De sta tu Regni MofchouU.
I
'FrmcipeiltHttoappfouauaJlcheilgiernofeguetemidinadbocia.
Effendo adunque la malüna feguenteflato
tondottodalui, midijfeperfonalmentttantoin
ffia n za .
Haaendo il mió carijfmo , 0 pretiofiffJmo
fratello da me mandata, 0 io da úoi intefa í
Ambafciata, come ancora dalli mtei F ilki, tioé
gentiíhuemini,quelii, che conloro per mia eommtjftone haitrattato, pet tanto reftriraiadep
n>iofrat(llo,rh’ io fentotalmente refolutodirtJiare , 0 continuarefeco a lí amicitia cominciata 0fra tell*nza contu ttii mei in perpetuo ,f i
comehdfattotl mío Signort Padre, 0 anco con
Majfimiglinne, 0 Cefan , 0 ftrdinando ,per
tanto,quando effo miofratelli inducendo appref
fo ilP apa diRcmail Redi Spagna,0altriChrt~
fttani.poienüd f * ’ il medtfmo. fiord gran btne
ficio all» Chrifliamtd ilche conceda U SanEiiffimaTrimtdvnfiolo Iddiomtferi.ordiofo ,ficeme tutto ctb du i mieigran Boracipiu ampíame
te hai intefo, allt quali doutrai crédito, come d
mefttffo 0 acdoche il nofiro accordo,0 appuntamtmoíopragí ardcoUd Uafua Ambaficiaía
pih prefto, 0 ífflcaccmente fi poffa mandare in
effecuticne, mando da fua Maefta ilDuca Zaiheria Suhorsk.0 Andrea Arcibajfa, chefedtuanofrdivintiquattro Cauallurt, quali d ia l
nominationefiltuorno inpiedi, 0 humlmente
í inchincrno úsrjo luiffrcgrando la Maeftd Cefarea, cheúogliaprefto Jed irli, 0 rimandarli.
^uandoitbfa'dfacto,0cosilanoJlrafratelidza dbaftanza confirmata, potremo per íauueñire con huona commodttd m andarneíúní altro minori,maggiori, 0grandi Ambafciatori,(í
cometo horate rmanuo alia CefareaMaefld,ttll* quoledirai ani ora moltofalute, 0 le míe raecommandationi,dandodme,dimieifinalmente duetazza, í vna doppo í altra di mulfo con
propria mano,úolendo che la beuiffimocontutto
ihefufftmodigiurii.
Gosi m' ha trattato qw.lí A i'ezjja di quel
gran Prencipe,0nelmiopartiremanaommiotto quadragenedt Zoboli, 0 ZibtUiniperprefente,ciafcuna delle qualiéftimatadyiennaducen
ro fiorini, hauendomi fatte le Jefe per tutto il
tempo th' io mi ritrouai nel fuo Regno liberaItjfimamemefenjajpefamiad' vn danaro, eccata certi beueraggt donati d quti themi ferui
««»0.
to
Potri»raccontaremoltrtaltrtcofe,daUequalificomprenderebbelagranpotenza diquflPrecipuma temo dinonparcrleneiofi, con tutto cib
dirb alcuni par' iiohr i , dalle qualil' Eccelienza
Voftrdfipotrdimaginareognigrancoja. FactndomiilbanchettoSua A ltejza,úitra n«ll'A n
íifiufa
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
Prandium fpatio horam m fcx perdurauit: ad
poftrcm um cu m ftirreiiflem u s/ fingulis ttobis
M agn as Princeps manu fua poculum m ulu obtu Iit,qu *o m n iaom n cscxhaiifim u i procíus falu te & rcu crcn tiacfign o,atqu eo bfcq u iop i*ftíto,dom um nosrcduxM untingcnti to rm cntorá
bellicorum ftrepitu,cum qce infinitis fcrc lumin ib u s , vb i cum tribus illis Afliñcntibus meis oportuitredintegrarc com potationem A co m e fíaticnem v fqu cad auroram ferc A tqucin hunc
modum prim oauditus fum. P d ílero d icp ro aU
tcra audientia in tro d u d u s , ijfdcm quc officijs
fufccptus fu i,dixitquc m ihi in fumma Princeps,
fcm eam ¡egatíoné optim e iatcllcxifle, & quinque fuis Primarijs im pofu iflc, vt mecum ijs de
rebus tr a d a r c n t, ncquc ego quid.ruam p r . tcrm itterem ,quod cu piam ,quin .b ijs lib e epetá.
Cum vero vnaccnfediíTemus in quodam feparato cu b ic u lo , trefque circi ct horas tradauiPfemus,tándem, auxilio d iu in o , concordes fu ímus iuxta in ftrudioncm A mandr ia, q uas m ihi
Carfarea Maieftas iniúxcrat. Q u o p e r a d o Proccresidi confurrexcm ntjdixcrúrque, velle fca3
Celfitudrnem P iin c ip is tc feire,q u *tra d a ra a tque decreta fu íTcat, vt ipfius voluntatem explorarent. Q u a derc ego ijs gratias c g i, fpatio
deindc d im idí* horae reucrfi,retulerunt,Principi cu n d a pro bari, qucm adm odam crañina dic
ab eodemm et auditurus cram.
P oftrid ic igitur coram ipfo addudus,hascfcre m ihi ipfe cxplicauit.
C u m chatilíim us A prcciofiftimus ftaterad
m ctem irerit,m en tcm q ieiu stu alegation cp ercep erim , quemadmodum etiam á meis V ilk is,
ho c eft,Proccribusiutericxi,qaae cum ipfis m ro
iuíTu t ra d a u ifti; ad eundem fratrem mcum refe r to , om nino mc dccrcuiíTeinccptam am icitiam cxcol:re>acprom ouerc vnacum m eagcnte in perpetuum , quemadmodum Pa'ensm eus
eíFccit A c u m M ax¡m iliano ,A cu raC .i’íarcFerdínando: ldcÍKO,fiipXemcusfratcr Pontificem
Romas,Rcgem Hifpaniac , a liofqae Chriftianos
potentesadidcm faciü usind uxerit, máxim um
erit Chrifiianitati beneficiu m , qu o d fan d iífima T rinitas vnus mifcri cors Deus, dignetur c o ­
cedere, quemadmodum om nia harc á meis magn:s Baracijs fufius in telligcrc potuifti; quibus
eandcm, quam mihi fidcm,praebeas, vi lo. Vt
autcm noftra trad atio fcedcris A concordiae fuper articuüs illius legationis citius A efficacius
perfici qu eat, ad eius Casfarcam Maicftatem
m itro Ducem Zachari.im Suborsk , 8c Aadream Arcibaflam ( qui in tcr viginti quatuor
C on fíli.riosfed cb an c, A h u m illim etu n c adorantes aflurrcxcrunt) otoqucCaefarcam Mareftatem , v te o s c ito v clit expediré A rcmirtcrc,
O o
Cuna
Relam
Cum hascfada fu e ria t, noftraqucfratcrffaSev
neuolcntiam utuis o flicijsco n firm ata, potcrimu* deinde m aiori com moditate viciilim nun.
cio s folcnes,auc minores m ittere, quem adm o­
dum ego tcrcinittonuncadCarfaream M iiefta»
rem , c .i meis verbis plurimam ialutem dicito,
meque eidem vcbem catcr com mendato. M ihi
M a nel Cajlelle dell* Metropoli in Moflouia
deinde,mei q; paulo poft duo pocula inuifi por9« «e hd tanta copi»,cht nonf i sd tl numero, lu i
rerii manu fua, iulficquc, vtea exhauriremus,
e ancera il fuo Thtforo at danat i , t í ffio it , cht e
etfi iciuno ftomacho elTemus.
'meflimahiU. Ilfu o A u» folo co nd u ffi,fip o fe m
Hunc in modum tradatus fu ia Celfuudine
quello doppo la prefa , f i facco della grande Her
illius magni Principis. Cum vcrodifceiTum orcogar dia trecenta carra di danari,ion ‘ ma infinin arem , dono m ihi mifit o d o quadr.' genas Zetd d 'a ltr o argento ( f i oto. Suopadrecheagg'on
bcllronum , quarum fingula: aftimari ibleot V i­
fe a l fuoRegno dadeciPrincipati pofe am a m lp a terno TheforotuttoVoro ffi argento,chefitrouo
ennae ducens is florcnis, cum per tocumjimpc­
ne gli erarij publici l l medefimo ha fa tto Sua A lt.
rium fuum libcraliflime omnes nobis lumptus
hauendoacquiftaio id o i Regni b Im perh, come
im pendcrit,nullo meo aere; exceptis honorarijs
loro lichia m a n o , A dracanen, (fi Cajfanen,cen
quibufdam ,qu* miniftrantibus illiscxiiibu i.
Pleraque alia poflem enarrare,cx quiv>us ma­
la Cittd d iD a tp e, (fi l
Ciht(fimi, fimercantili paefi gli anni gna Principis illius potentia comprehendi po­
pajf Iti in Liuonia,deue non conceffe a’ foldati co- tcft; fed tim co,nc fórrete afficiam t* d io : quaefa alcuna dei Bottine, maeonfifb ogni cofa, co­ dam nihilom inus attingam ,cx quibusExcelleme dalprincipiofaceuano ii Romam.
lia T u a carterac o n ied u i is aíTequipoterit.Cum
Hdinfinitimoii dt cauardenari maffiinefar­ m ihi C clfitu d oP rincipisconu iu iu m exhiberet, pfinúpH.
cendo tjjofole mer amie ptr tutto tl Regno d’ o‘ utcriorc hypocauftD vifebancur tanto nugni cofa, t í »onfronde mai^in danaro inniuna m erop atin ?rotu nd ?,cyathi,pocu L,fim iliaqu e
oceafione, f i tuiti gi’ huemini che mandad vafa aurea & argentea, tantae magnitudinis dc
tornofi f anno lifr efe da loro.
ponderis.vt pro fcd o triginta mag d V ie u n cn fs
Alit foldati fimilmente non da cofia alcuna, currus vix ca ferrcpotuiíTcnt, & nihilom inus ca
a n zi eJfineU’ andaré, (fi tornare dalla guerra gli non cratprxcipuacius argétea fiipellci, fed eius
paganoperogni ‘roita cireamezzogiulioptr huo- duntaxat loci propria, vbi prandium erat.
mo,(fi quefio vuoUperfapereil numero delli anVerum inarce M etropolis M o fch o u i* tanta
dat i,(fi ritornati.
con'picitur auri,argentique cop ia,vt nemo v«M ifit affirmato da Tedefchi, f i Polacchi,che fotum numerum cnum crareqacat. Ibi quoque
fianno ccnlui,(fi daMofcouki medefimi,chepui Thefaurus habetur pecuni*,ac gem m arum ,qui
ogni ‘ ¡olta che ‘ uole mettere nel termine di qua- inaeftimabilis eft Solus ipfius auus in fifcum prirantagiorni in campagnatrb mila Caua Ut, (fi uatum retulit po ft captam ac diieptam N o u o cento mile perfttifSimi Anhibugteri, f i adope
grodiam trecentos auro,atque argento onuftos
rantigl’ anhi,tofa quafiincre.iibile,pure da loro cur us.Pateripfius.qui limiliccr fuo regno luonifit
congiuramento,dicendomi
an­ decim prin cipatusadiun xt, in paternum T h e .
. affirmato
_
_
cora, the haueua in Joli quattro luoghi da due faurum con tulit aurum atquc argentum , quod
mil» canoni,posiofiniii altrtpezzid’ Ariiglse- in pabiicis aerariis repertum eft , vniucrliim .
ria,fichealcuni di quelli erano dtfiupenda gra. Q u od id em praeicntisPrincipis Celfitudo cfFc' latitud»
deffa,(ficoftlarghi,(fidlti,(hetlmaggwrhuo. cit,cum d uo(vt ipfi vo can t) im petia fu bicccrk iff,ptrffi
idó e
...............
et- Aftracani & C aíT an i,fimul cum ciuitai c Darpepdentro n ripozffi co n tu tia la m o m ime fi& P ern uicnfi fimul cum locis plcrifqjahjs onecefaria, (fifr d g ia ltr iv n T o d e fc o ,c h e n ‘ h » - pulcntiffim is, atquccm porijs praecipi is Liuoueuafattalafrm eazsi,tntdtlfecheritroH ando- a i * qi.aea, nispraereritiso. oupaur yb im iütib.
fin e ll’ affediodi Polofio, chenbdurbpiieditredi/ nihil praedae ct nccffic, (cd omnia antiquo more
c o tu tto ih ilCaftello foffe fort ijfimo,che fie bat Rom anorum fiíco addixit.
tutotuttoper terra,tahhequefiipeff,ifaceuano
Pccuriae congrc: a dáe rtibus vtitur innu , ^
tm to rii>ombo,chepareua, che il Cteio,(fi later- m eris, pricfcrrim cú per vniucrfum icgtiñ Moraroumaffiro.^
no po liao m niu rcium c 'c r c ta i i'ihi'q , in quaifdt.i*
ll/itepaefe elongofiicente leghe, (fi quattro- libet occafi». nc exper d..t,oi acique. q osperc^-'''*’’^^ lm.
eéniolargo. bdinfinitigranfiumi: frd g f a f t
g e m ittit defu o vmant.
‘
^ .m a ^ o r e f(fi la minore Duerna, (fi t’ RffdrM ilitibus firnilucr o u .k clargitui ,iiu o cfi ad
íiftufaí)
qkanifitddipiaititendíftaf/fefifi-
mili<va(id’ o r o ,tíd’ argente.tofigrandt, cht certotreutagranca-ri di V ienoa non haum bbono
Uuata,t í £
»
qutUa non era htfua prin­
cipal credenfa,ma folam ente di quel Cajiello de ■
ue definammo.
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
De St diu Regni MafchouU:
i>-,chertr>one]teWOe$itKe, 0 Mare Glaciale,
l» Volg J, che corre nei Mare CaípH la Tana the
mettei'lpo ntBapa!u£ M uthtdefi Mare magg ire. 0ilSoti(iene,che sbocca nei Ponto Euxi
neo. tutti in su , f i in gtu aauigabili per gran
2 fí
bellum vadunt, aut inde rcucrtuntur c dem tri­
butum exfo lu u n tviiitim : hoe autcm inftitu t,
v t numerum corum, qui iucrunt ac lediucrunt,
non ign ó ret,
A Germanis & P olo nis,q ui ipfi infcru unt af­
firmatum mihi fuit,quin ctiam á M ofchisip fis,
HorafafahrácarealcuniMagyLZainiperfale pofleipfum , quoties libct, fpatio quadraginta
merlo Liuonta, chegtipertaranna ¿nd million d‘ dierum jo o o o . m ilitum congrcg ire, & centum
oro l’ anno, 0 f f i am e graadijftmo danito alia m illia infignuim fclopetariorum & atcitcucnTramia.che fin’ hora, hajm aliitode’fuoifaliin tiu m , q u x res quafi incredibilis eft: n lu lom iqu üipani.
nusiurciurando id aíTcruerunt, addentes qua­
EgU m anda grandiffimo quantitd di biade in tuor folis locis zoo o. bcllico rm eatoiú cuftodiS u ea a ,D aaem orch ,fin eip > iefic» n u icin i,0fi- ti cum infinitis machinarú gcneiib. aliqua vero
tndmente ver;'o il Mar Cffiio, Mar maggiori, f i torm enta ftu p en d xa d e o latitud in is, magnitu- TormenterU
Ponto Euxi áo.Vt m anda a n u r a m i detti paefi d inisac profunditatis eílé,v tm a g n ? llatu r?h o - multitudo,
fe rro ,rM ,Hui,Ugnamf,ranepi,ctnere, f i d ’ ogni m o non poífit, fimul cum ncccflaria m unitione
/irte dipelle,hauendo delle dette cofe grandifftm a in ipfo torm ento collocatus ab ipfo fundo ad
eopit.
,
fiim micatcm pcitingcrc; in tcrq uecaccros G e r ­
Non hd bifogno £ lie cofe tjlerne.ma hd il tut­ manus qu iíam , qui huius rci cxp e;ien tíam fc.
to in cafa, f i einjomma tanto gran Siynore.che cerat, na rabat m ih i, dum P cllofíum obfídcrcchinenb fíateneUífuoipaefi, nen lo .rderebbe, t u f , non d intius, quam trid u o , totam illam ar majfimeper lagrando ohediélj, chegli vien por­ ce m , quanquam valid iífim am , fo lo x q u a ta m
tata,poi che ron ti fuoijudditt nonptocedt d’ al­ efi'c : h x c enim torm enta terribiütcr adeo fctra maniera,che con commandamento effoluto, fonabant , vt coclum & tena coiruerc side­
riputandoficiafcuno felinjfimo, potendo perlui rentur.
ffendete,fiff<trgere ilfangut, non che la rol ba:
Regio ipfius fcrcenta milliaria in lotg ítu d idondeaenalcechelotengrno ptr Cameriero, 0
effecutor della ¿olontd dt Dio f i pub fanno tut­ nem occu p a t, quadringenta in latitud in e, &
plerifq;
magnis fluminibus irrigatur, inter q u x
to quello che loro ¿iene commandato ¡eh'fa & íunareplica,0 fipub ferinamente credre, che fe ir aior & m inorC u erna & Effaraa , q u x ia O ceanum
& Mare Glaciale fefe exonerant; item ,
.queftofirifolutffe d¡ venire nell vntoue. f i com­
munione della Santa SedeApoftolica,tuttt lifuoi V o lg a , q u x in Mare Euxinum voluitur & Bo
iifib en es, qui iu cundum P on tu m ex carritiO Popo'i lofeguiriano fubito:
mniaqi-e flumina circum quaque nauigabilia
L i PoUcíhi fon» foli quelli, che moftranúin
lon¡»,o 1[ ano exiftunt. Per hos dies Liuoniain
apparenza deftimarlopoco,ma egUft burla di lo­
vcrfus in 'g n a cie.iit adfalem reponendum x ro,di'.endo, ehe pofftedepmdi ducento leghe del
d ifcia, vndc fn gu lisan n s vnum m illionem auloropaefe,per ricuperatione del quale non hanno
rcotu i' habiturus e ft, & maximum G a llix da­
mmfatto cennoper di ¿oler mettermano vnafol
mnum illatu ru s,qu * hadenu s fuos fal,-s in Piis _ . . , ,
volta all* Jpada,0 quando li loro Ambafccatópartibus diftraxic. M ittitin Suecfarc, Daniam ,
ri vanno da lut,lt tratta maliffimo, ilchefummi
& circum a ^bien' es :cgiones,itiden que vcrfus
predetto da i medefimi Polacchi per il vtaggio,
mare Cafp um & Euxinum maxiu am fru gu m
mofirando de ham- conpajfione di me, ma to fo­
quantitate « v.itn tfifn ih tcra i d id as regiones
no (lato trattah da quel gran Pren tpeinmodo,
ferrum ,cera
fcuum,ligna, canapcs,ciccr. s ,&
chefejuaMaefiaCtfaream’ haueffe mandato in
omnia pclliun, venera, quarum rerum in g e n ­
R o v a , bin Spagna, no fl hau-e. potuto riceuera tem copiam haber.
tntglíor traetenimearo : quefto perb noo negó io,
E xte rn ar bus non indiget, fed om nia dom i
chi (p'ffo mif u detto ejf'rdiueft t Ipro trattameti. t^ueílt delli loro amiti fitrattauam corneó co llig it, eftqiiníu m va tam m a, nus Princeps,
v t q u ifu arrgn an o n v,d ‘ ic , fuam is'« ag n itu ftat o ll mió trattaniento.
M ai Polacchi.fieertialtri Inuendo Sntdos, dinem intclligcreneqn-dt prxfertim ob magna
obcdicnti m , qu r ddcir. cxh brtu ra fubditis,
Tartaros, fiT urcof.fi trattano da loro <ome mequibufcum no . ali -m od o ,q:;áab fü Iu:o dom i­
ritano, ciolpeggio, che non trattano li Turchi li
natu tr :d a t,fi)g u liq fe f lici/Tin:os pucát, qu i­
nofiriAmlafiatori.
bus cótingit, vt pro ipfo vitáSc f ngiiincm.nedií
Gguefio e qutl tanto hb voluto manifeftarea patrim onia,profundcicpollint:vndefit,vt ipsÚ
F ff ia EcoeUtnffi, cmftcandoU, chetn quefia tanquam DciC® nfili,rium & d iuinx vo'útatie
f i breue
O o 1
cxc-
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
Relatio De Statu Regni Mofchouix»
sxccutorcm exiftim cnc,idcoquc om nia .q u » .
cunqueiubeucur,abfqucicpugn ntiaeffici i.j;
&,reucra credendum cft, fi Princeps hic ad vni*
tatem Sanda:Eccleiia:& com munionem Sedis
Apoftolicae fefc conucrterct.forc, vt omnes eius
populiipfum fequautui.
I L F I N E .
P oloni foli ij ftmt.qui ipfum parui facere vi- ^°^o»>cent
dentur,f«d ipfe cos deridet, inquiens,fc poffidere plufqua ducenta milliaria terrarum,quas
Mof
abftulit, pre quibus recuperandis nunquam virile qnidquam sggrefll luer-: cumquc legatos 7 "' 0 úwf
ad ipfum mittunt,peflim c illos t adat- quaercs abiiidcm P olom sin irinerc mihi pr?dida tuir,/*'® oonttmquafi mei mifererencur, & m ultaincom m odaannunciarcnt: verum ab illo m agno Piincipc
tara honorifice exceptus fum, vt.fi Maieftas Caefarcamc Romam , au tin H ifpan am m ififlet,
honorificentius tradatinequiuerim : tam ennoninficiaborjfaepcm ihididum fuiíTediucríim odc illos trad arefoIcre.legatps;& amicos haberi, quemadmodum habitus fum ip fe :at Polo n o s , & quofdam a f o s , vt.Tartaros & , T urcas pro ipforum meritis tr a d a r i, hoc e|j^ peius,
quam T u r e * noftros excipiant Oratores.
F I*c funt,qu e T u * E xcellenti* ind care volui,tequc certiorem facio,in hac brcui rc'atioUf nihil de meo add.trftn cife, fcd ornnla iuxta verit’atem fcripfi ca diligentia, q ;am m axim am .
j(otui adhibcre,de rebus illius Principis,deqae fuo regno iníígnioraCcribcndo.,
f i breui relatione, non v i i d t j mio cofa alcuna,
m atutto¡critto con quelii di:igenza,chefiapofb iled iqu tl P rencpe, 0 delluoregxo. D i Le­
nito,di Polonia a l y .dtM /ggio 3379 .
F. I N . l
m m m sM
S .
&í
R E L A T I O N E D I P E RS i A, N E L L A
Q V A L E SI H A P I E -
KA. I N F O R M A T I O N E
DEL
PRINCI-
pio dclla guerra,& di quello,chc é.
fucceíTo fino aranno
1 1 8 8 4 .
BEi REBVS P ERSICIS
R E LA TI O ,
QVA
P R IN C IP IA E T M O M E N T A O M N IA ,
illius.belli defcribimtiir vfque
ad. annum.
15880.
Vsnta hbfmfredjtfidtrttto Sennifit-'
Wmt Prencipe, dipoter hauer piena ia~
w formatione, 0 ptenoragguaglio de tutt i i fuiceffi della guerra dt Petf ia , co- minciando dalli principij , 0 jomatciamenti ?
fuoi, iqualitantoincerti, 0 tantodubijúdiuod
piu d ’ vno narrarne, 0 continuamente t u t t ii.
progrejftfeguitifin’ alm iop an it dtl,eHantt,tan‘
to hb fem pre ritrouato difficile il poter hauer in
quefi»fodufatttene.costperrijettodellenattoxi
iugiarfte, 0 delli m e z id e g t interpreti pocofi n dat/,.
Qi
%
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
V o m agis defideraui, Sereni/finic.
Princeps, v td c o m n ib u s, q u acu n ­
que bello Perfico contigerunt, deque
ciu t bclli caufij,atque principiis,q u*
quidcm incettiifim afuD t; varieque narranrur,
certior fietem , nihilque ignorarem corum ,q u *
gcftafu n t vfque ad .difcelium meum ex O rien
tc: eo maior m ihi difficultas in hoc v o to con'
fequcndo fefc offerebat, cura quia c * natione*
m endaces funt natura, & interpretes rerum ig n ari, tum quia nimi-a curiofitate fuípicioncm
anim if *
Qi
De Statu Regni ferjíd.
29^1
animis illorum iniicercnon expediebat. Itib ac
difficultate nihilom inus, & nuntiorum anguftiis non defu. t occafio, v,.de fatis lumit.is lu bucrim ad ca perfpicicnda , ac p ctfcru tan da,
quas accidebant in dies: demum eiufm odi fcfc
dcdit o pportu nitas, vt om n ia, qu acu n q u cin ter T u r c a s& Perfas ad a funt, & dilTcnfionum
origin em , & eíF ed a vfque ad fin cm m ciC onfulatusdiligcntiflim c intellexerim . P ratcrm iti primi mo:i di quefle-j loro diffenfioni, fine dgl' tam refetic am icitias, quas in ui cum aliqui‘ ItimAgiornidelfinontiard.lthioConfolato La- bus ex primoribus , inter quos alter fu it, Zafciaro hore í amicitie,che contrajfi di alcuni pri- lypey Zairoru m , & Spachiotum didas ciuita-n.ibptuhheri, (fipittfinari foldati d' Aleppe, tis D u x : praeteribo etiam aliqucm n®;' in aif a.
tra qualtfu Zalypey, capo delli Z Ani, S.ajhtni liu m , qui caeteris,base n eg otia flu íiofc trad andtdetta Cittd.
Lafciarbqualch’ a'.trofnezo, tibus com m unis cíTcp o tu itadprogreíluum ilthehdpotuto ancora effer communedogn’ ‘ n*, lorum in tcll geotiam : tantum referam, qua: vt
che trana qualchtjiligenzaperfaper quejapro- hoc votum meum fim con fecu tu s, in caufa cxgreffí.fifolodroquelcheefiatocaufach’ iohab- titerunt.
biaeffettuato queflo miodefiderio.
MiíTus fuit BaíTa Aleppi quidam nomine M a- oecafiorelf» '•
t Fit mandato BaJSdd’ Aleppzi Maxuthean, xu th ea n ,i!le , qucm primum legatum w ik ia t th n it.
quellachefuilprimo Ambafciatore,chemandb C onftantinoplim Rex Perfarum , vtpaccm tr. ii Re d iP erfia d Cofiantinopoli,perlo tr a tta m id aret,q u i dcindc á Rege d efecit, & T u rcis fefc
to della pace, che poif i ribelio, (fif i die de d T u r d edidit, quemadmodum Exccllentiflim as D D .
t h i,cómele VoJlreSig Eccellent'ff.‘ diranne nelVcftras ex huius fcripturas Icd io ne in tellig n t,&
la letiuradt quefia m ia , f i h a n n o a n o d a m ie
cx meis lite tis, ac forfitan a, Bailis, viris clariifilettere f i fo rfi d d i clarifftmi Baili ‘ dito.
mis,- pro tempore cognouere.’
C eflu i dunque fiubito g iu a to m Aleppe f i t d»
H ic ig itu r, poftquam Alcppum peruenit,fume fecondo tlcofiu m evifita to,nelIa qu a l‘ tfita f i it a m ede m ote viffitatus: qua in vifiiatione admofirb tanto inclinato, (fi tanto dtfiofiodt hauer eo fcpiopcnfum profeflus eft, & cupidum m c *
(on effa m eo flretta p ra ttica ,c h em ip a ru e cofa am ic ir i* , a r d s q u c con fu etu d inii, vt res m inuoua. EgU m ifeppedifeorrerelam aggiorparte hi noua vifa fuerit. N o n ignorabat mores nodilli.coftumidegUordtni, 0 M agiflratidique- ftro s, non leg e s, &m agiftratushuius fe eniflif i a R e p u b liu , lam,agnificen’¿ ade g í edifii ij, (fi mac R e ip u b lic * , non *uificiofum m agnific. na
la p a ttico l^ fitu a tie n ed iq u ffta C ittd , in o m i tiam , non ciuitatis huius fitum pecu iarem :
dcU iterre. fudátíi', f i confim tanto poniccla- callebat quoquc lubditarum c iu itin m nom ir i , c h c j pareua hau er‘ iuuto qualch’ anno in na, & fines earum adeo e x a d c , v tin his partiquefteparti. M irUordol’ am iiaficiaria,chefec e bus aliquod vixifte tempus videretur. Inm c*
meffer Vim enze d’ Aleffaadri aquello Re di Per- m otiam reduxic lega io n e m , qnam ad Regem '
f i a , f i il modo cen che fu t r a t t a t o , (fi quante il P crfi* o biu it V iu ccn'iu s de Alexandfis , &
R e Tham aa hebke timore dt dar pat ola in q u tl
quom odo tradatus fu e rit, & quantum R e x '
negotio: m i raccontb m oltre altre particolarttd, Tham as veritus fuerit, in e o negotio , de quó
‘ ariecof£chiedtndom i,(fi‘ arieTtJfondendomi,
agebatur, quidquana prom ittere:alia pleraque
f i in ‘ liim o m i pregó, che egli qKtdihe volte me- m ih ie xp licau it, vatia petens vaiiaque refponte ,fiio co n lu icin tro u a fftm o p n u a ta m en te .Io ,
dens, demum ro g a u itm c , vtego c u m il:o , &
f e bene non m ialargaitn oceafione alcuna dicoillc raccum aliquando prius te verfaremur. Efe ,c h e poteffeappottarecdanno, ó fojpeito, edifi- g ov ero quanquam nuila m r e , q u * ip fi c * tc gufio, e.....................................
dlui ,b ad altri, 0 ‘ jaiogniriguara■ rilve damnum , aut fufpicioncm ; aut m t lc pefftbiltnelliragionamenti cherr.iptoponeuadi ft am p.<ritura clfe videretur, fidentius e g i, &
tofepubltcheáfrpadimerocon aliremameri nu- m relu s ad Reir pubi, fp e d a n tib u -o m n e m ,
ttíjin modo ^.m tcttia, chef it dt molto comn o- quam pctui , cautionem auhibui ; n ih ilo m idoalleturbulentizj ,(fi alltdtferdim, nt’ quali nu saliisraediisatnicitiam a con ucriu i, vtturerano pojleltcofe dtquel negotio I (ficome tan- b is& incon m odisiliius negot j Valdc profue­
re
, mtdtedf modo di trare, (fi confit- rim : & quo i.ibil m agis op tab am , m n itm miguireogninetitiadituitelecojediquefiagueira: hi c< m m oditatcm iuppcdicauit eund a huius •
pfrcioche egli liberamente,parte da/eficffo, pai - m omenta nolccndi ; ¿tcnim partim cx (c itep^rriJppfiafiimtedimande,mi/cppriogniau- p fo , partim meis in terrogationi-us allcdiis,
uent^ O o },
orancfE ^
dátl, tomepirnÓ‘ oterdar ad a lcm ofojpetto col
o'imo/irarm icuiiofod/quffie lofe. P n rccn tg m
lir e it e z z * , fia-figuíHa chi m ies offerfe, non nri
mantorno t a lir a p fo r ii , quali m i apfortu'ono
b a ffu o llp .m e p ir í imelltgenXfdt qu illo ,theg iorndm tnea u m m u a . M a in fine tale fu í occaJio»e,chem ifirapprefentbychem i‘ in nepu rfa tto dt h a u erla d efld era ta .tí intfi^í^^ogdtione d i
tu tto c u c h e fr a T u r c h i,tf iF t'fr f'd e ff g u it o d a
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
9194
Relath
»ev» Tisrto.mt kW tffercito Ferpano cerne T m thíf'o: lequ-difue irfoormationi eonfrontando
teconqueü d'altri Turchi famiUerid/ Perjiani. 0vltimamentecon Homar Affen.dútnuto
it, Tripoli:per la cui prattica te ritrouauo úcraii,
0 fondateinmodo, thehe potutoúnir infierne
tuttiijuccefii d it empo int tmpo feguiti: macon
tutto t h i ii tAceruzJad'aum fi iortfiajfi tompitamente tcrntiaciuto, nondtmene era/rd mz»
flejfo pri dubiofo s’ to douefflper apunto tutti rapprtfentarli d V. S<renitd, 0 a llij VoftreSig.
Excelintijf. ouero tacendo quelli de‘ tempe de/h
CUrijfimi miei preceffori 0 Clarifflmi Baili di
Cofi trMnoboli, defcnuer folo ctb cht-i nel mio
tonfolatob fuccefo : percib parendomi fuperfluo
tlnpiicare quelle ¡ofe che da quelli C la r ff mi
poirtano ep r fiate riferite, non a-dif odicompreudtrein quefia n-ta relatione-» pik di quello,
ehe "hei tempo mio, fiando in Leuante, haueuo
údito : nondimeno giudicando mcico meglio P
abbaadare nel feruitio di V. Serenetd , the man­
care in cofa, cht poteffe effer defiderata, quan­
do cibfaeendofi poneffe i» ifficatione quello, the
da altrifuffefatto; mi comentat b almeno d' hamre cib ejjeguito, da prefientanea, 0 molto op­
portuna otcafiione fioje n to , 0 ptr tale occafione
hauer procurato ,fenondi fuptrar , 0 pariggiare, almeno d" imitare le degne 0 fruttuofe-> at­
tione degi’ altre. Conia qualeJeranzafupplicando F . Sertnitd, 0 le Voflre Sign. Eccellen <
tiff.d' accetar da me peula volontd, 0 affetto
dell animo , che í opra medefima, 0 ificuficare qualche mio mancamente, fenza tjjerpiu lon­
ge , gid úengo aUa propofia narratione, 0 dico,
chela caufa dt quefia guerra ncn feflat q i ami­
ca 0 inuetthiata diffenfione dtfede-», comeforfiee ftato por molto tempo creduto, mafolo ún de­
fiderio ambitiofo d’ Amurath RedeTurchi, d’
aggrandr i confini dtl fuv Regno, il quale-) defi •
ieriononnacqut tanto in lut srntro Ptr f i , the-»
contra ogn' altranatione dtll’ Europa non potef­
fe ancora nafcere: ma f i volto ptic úerfequtlb re­
gno , che úirfogU altri : perche U parea ptu in
quellepartepeter confeguire ilfuo fine->, che contro le nat tone di quefi'altre regioni ene daftfieffp fiolamentef i moffe, md ancora incitato dafuoi
f ih a u i, effendo da queü'.fatto hrto delí opportuniffemaoccaftone, che panua Ufe offirffzj-.
perceoche mono'Tauvoé Re Perfiano, fegu¡ro
n» vanedifeordte fia Sulcani, 0 altri, <i‘ qua­
li chiamauano Re Aider, (£ con la cojlui mor­
te confitruxto alio regno Hifmaele, egí voltndcfi
afficurart nello Stato,moffe cm lefrequenti,0 aferbe mort i,delle quali rie/t tutta la Perfia nuoui
fumuUi,0 cÓfufioni inopinatef dfudditi,i qua­
li tu-
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
omnciti fucceflum non minus Pcrfarum
Turearum exercitus libere m ihi patefaciebat:
quas ciu. nairationcs cum ego contuliíTem
cum lis,q u * Turcas i lucimi famil aresPirrarum
referebant. & pollrem ocum H om ar Affcnd i,
qui T ripolim aduencrat, corum conuc fationc eas veraces elle com¡ cricbam , ndeoquc fi­
das , & indubitatas , v tq u * fetiatim cucnerc,
fcriptis confignare potuerim. Verum etfi in iis
rebus nofccndis vndcquaque fatisfadurus cffem ,no n rrinimum tamcn d ’bitabam , an ex­
pediret, cnnd a Serenitati V c ftr * , & D D . Veftris hxcellcatiftitris enarrare, a n q u * tempo­
re pr*celTorura meorum , & Bailorum C o n ftantinopoUs fu ceefleru nt, omitrens , ea fo­
lam dcfcribcrcm , q u * mei C onfulatus tcm po.
re gefta funt. Quapropter cum fuperuaeancum m ihivideaturca rcpctcrc. q u * clariífimi
¡Ili viri poíTcnt iam rc tu liílc, non audcbo in hac
relatione mea ad ea raccxtcnderc,qt'? mei tcmpusregim iniscxcedunt. E t nihilominus m ul­
to m e liu s, vtiliufque cxiftim ans, in iis , q u *
Serenitati V eftr* profutura funt , abundarcj
quam in te b u s, q u * fortaflcdcfidcrari queunt,
deficere, etfi ad u m ab aliis iteium ageretirtfal*
tcm gau d tbo id mceffcciíTc ab opportunitate
coa d u m , propter quam c u a u c n m íi n o n a lio ­
rum pr*clara facinora fuperare , & cx*quarc,
atcercc, quo id licct, im itari. Q u a fpe frc tu í
Serenitatem Veftram , V eftrafqucD ü . ExcelIcntiíT. etiam atque ct am rogo , vt ftudium ,
acvoluntatem m eam m a g is ,q u a m rcm ipíám
fufcipiant, m eamquc ineptiam cxcufcnt , ñ e­
que longiore progemio ad propofitam narra­
tionem deucnio. D ico autem , cauíam huius
bclh nequaquam fuiíTcantiquam , A iouctera- textuebtUi,
tam dc R ehgione diiTeiifionem , quemadmo- noncauf»,
dum m ulto tempore fottallc creciitum cft, fcd
tantum immenfam quandam Amura hi Turcarnm Regis am bitione.n , qua fines Imperij fui
proferre cupiuerat : q u * am bitio non ad eoipfius animum occupauic aduetfus Pcrfas, quin
aducrfus quam libet etiam E u rop* nationem
debacchari potuerit Verum contra Regnum il­
lud m agis,quam contra aba fe é conuertir,quia
fací lius íibi v id eb a tu r. finem fuum aíle ,ui íé
poíle in iis p rtiéus,quam in c*teris aliarum re­
gionum rationibus.
N equ e ex fe ipfo hoc bcllum ^ grcíTus c ft,
fcdám ancip i s fuis incitatus á q * u s occafion;m pulchcrnm am pr*termicc> ndam non ef- Seiiti» cíwÍ
fe periuadcbatur. Htcn m T a mas Rege Per- gccafiohoíarum d eiu n d o , in t.t Suitanos v ari* fccu t*
funt d ifccrd i*, quorum plcriqnc Regem Aiderum in reguum vocabant thuiijs autcm m pttc
rcgnum
De Statu Regni Perfo.
íi tumulti ftfectro poimaggicri con ¡et nuoua Ug^,che tgti ¿oMefoffepublicata,fi »bbr*ccta'ain
Ciubw,coifariorre dt ¿ita chi dt/obedieate quelianon feguiua : f i oltra cante penuroattomfi
eonfuf ¿niuerfalminte egntgouerno dt quelí im perio, cotila morte che f ii poi data ad Hi'mael
dallaforelia Perca, concorde con li Sultamjiretíifftmamtnte per quefio con giuramento, perla
quale parue tl Peífiano Rigno reflar prefio tht roum ato,fi nulla ¿aleutleper refifteted queüo miftorempttofeffe luífalto con í armide nemici-,0
quejia deé>oUzza,fi confufione difiato ando poi
in ogni giornofacendofi peggiore. Jubito chefi* affonto al Regno MeUamet Codabonda, che hora
pur regna,huomo tmprático deüe cofe dclgouerno,
f i deüa guerra, infermo de gli occhi,inudico d tlí
amoredt trefigli,timtdo 0 inconfiderato neü’attioni, 0 queüo che molto piit importa, poco b niente fiimato daSultani: onde per tanti fcompigli quel gid tanto temuto Regno comincib reftart
in diJpreggio,fi da t lontant , 0 da i ¿tcini. Da
qnejte nouttadi f u fatto atiento Am urath, f i
fenza riuolgertí animo amoiiiofoadalttt guetre, f i pensó che di qut poteffe far tgn’ acquifio. f i
eettfeguir ogni vtttona. Neüi qualt JJeran'Je
mentrtegU Jlaua ,fu d a Zeftuf, aÜ hora Bafid
diZean, ton ampltjfimo rappono informato di
tutto lo StaiodeUa Perfia , 0 infiaa.mato amouergliguerra dandogHfferanla , chenejiaperriportareogni foriunaco irp.nfo. (¿osificonpymb
ptit nd penftero: appreffo che poi ogn’ hora tamo
mtglioie, 0 pii* riufctbile lo rnrouo , quanto che
di/correua,douer lut fare guerra,non contro C arfigli*rie,0 nr.h hugi, noncontro lefcrtezze, 0
letanto munite Qktadi delí Europa, maienira
iefolejfad: fifaette,centroleCinadiífptrte, f i
nulla guaraate delí Afia, Et con tutto ihe Siruanfoio frd lt Vifiriamaffepiale guerromatiti"
me contra C hd ftiani; nonaimeno ptoualje il
commune difiderio, 0 í ambitione del Re,dq ¡ra­
le in cib confirmato, diede principio , 0 publub
fcopertamente la guerra,facendofar molti danni
dtonfmi dalJudetío Zefiuf Bafid dd Z<an, f i
nominando Generale del campo Mufiafa Bafid
neW anuo ijyy . f id l u i fureno date tutte lepreuifiompronte, 0 ogni auttorita dtprouerdetfidi
tutto quello d lut poteffefar bifogno. Costfie man­
dato per t únele ierre p-u commode per queftaffcditione, 0 con mandato, chetuttiiBafid ,Gouernatori deüe Ciitadi jog¿ette,fi douiffero ridurre mü* Cittd di Erzirum p.er nuouafiagione
d' prirr.auera. E Er’lirum Cittd pofia preffo il
pjortedt TrJibondafetinfettegtorm, f r ¿ - t a ,
molto ( mmodaporpAfffdre, 0 la Ar*"!- .-.’ . i r<
Geo*gta,0inSin d , 0 £ Tauru.Co. f . - . >
fprMndt/ta let.aiegtntideftaSeria áluM.iero
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
rcgnutr. confcruatum cñ H ifm a eli. q n i, vt i uñUS im p e m c t, totam Perfiam c xd ib u j accrbiüimis ac fcequcntillimis replens, tu m u 'tus,atque
fcditionei turbulcnt.ífimas concitauit inter fubd ito s; q u x poftmoduin indc magis s u d x funt,
quia nouam icgcm Gasbini pu b licati, & o b 'ctu ariiullcrat con tum aces, acreluélanics m orte
afficiens. Prxter has tot perturbationes tota il­
lius regni po Iifia,& icgim inis ratio confuía crat
obn ccem illatam H ifm aeli a fua forore Pe ca,
q u x vna «um Su ltan s iura evento ob ftrid a in cius mortem confpiraucrat qua d crc Pctficum
Imperium cxc fum clTefunditus v id eb a tu r,peiiitufqiie ineptum ad quem libcc vel mínimum
h o íli'cm impetum retundendum. Q u x ‘ cgni
im bccill.tas,atque confufio quotidie iiicrem cntum i^aius l'um cbac,&in deterius prola^ebatur,
aiTumpto in rcgnum M al.am ero C e d a b o n d a ,
qu im od ofcep tiu m tener, hom inc rerum ad ciu ilem fclicic-tcm , arquead rem bellicam pettineíitmm ignarum , oculis infirm um ,tiiiun gnaloium am o re efFceminatum,in ad ionib u s tim i­
dum , Sí inconfidcratum , qu odque magis inter •
cft, apud Sulcanos nullius cxiftim acionis pro­
inde cx toe rerum conuctfionibus tegnum illud
o.im cxtim cfccnd u m , in fummam vicinorum ,
arque longinquorum contem ptionem dcucm t.
E xh is n o uitatibu scxfu fcitatu sA m u rath, omiflis cxtens bcbis, huc fuam ambici nc v ettit,
ca fpe, vtquam vcliec vidoriam giorianiq; adipifceterur. Dum ve o huiufm odi fpc lad ab atur, Z e fiu f, qui tune Zcani BuíTa cra t, ipínm dc
to to P e rfix fiatu ed o c u it, & ad mouendum bel­
lum im p u lit,eiquc au us cft fortun atosttium Eic»7/V/«!
phos polliceri. Q .amobrem in decernendo¿ífí/.
bcllo p e iftitit: videliccc volutabat a n im o , non
contra beilica torm enta, non fclopcros , non
contra arcrs , & munitiffimas E uropx vtbcs ícd
contraíolofcnres & Tagictas, con traap crtas, &
incuftoditas A fíx vtb cslib i belligerandum cíTe,
vnd enihil arduum , omnia I x ta , & proípera au­
gura' a u r . Et quamuis Srtuanus inter Vifitios
folus be llam aritiroa contra Chriftianos prafcrr c t : 'am tn com m unedcfidcrium .R cgifqueam bit o p r x u jlu it, C|Ui fuam fcntcnti;m am plcxns,
bclli m publi»auic in ccp itqu e pluiim a damna
infei rc vetfus fines d td i Baíl? Zeani nomine Zcfti.fE xcrcitus autem Ducem generalem
Mufíapham BtíTam anno i y 77- cui omnia ad»***
b c llfir ncceíTatia.&omDisaudotitasadcuHda*® ''” */**’':
p ío •idci’ datonccíTafuit Ituq;huiuscxpcditiom ‘ gratia ad omncs :ó m od io ics Itnper i partes
m ifíu' fuit,m a'.dí tum q;,vcom iKsBaíI'x & fubdnatitm vrbium gubc'.natorcs intra vcrni tem ­
poris q a t.u n i in ciu ua ieE rziioctn grcg arcn tu r;
Erzi-
.2^^
ReUtid
, d i quattro m iU , di Caramaniitpmmente qua:.tromiU'.di Mfopotami* dodeci mila; d( B aii,io>ii*,0Curiit lOOOo. diNatolia lío o o o . di
G io r g ia to o o o di Gtadea , 0 di Pdt(lina
l o o o . Gtannizzeri di Cofiant nopoU jo o o .
Spacogi*ni,0 altrafimdgeute ^ooo. che tl tuttoaftendoy/odt 6 0 0 0 0 0 . tutt» genteftipendiata, 0 altretantiven'íeroúenturtertyci ndufefeco
M ujiafadaC fiantinopelideptjftd'ar.igieria
minuta.molce /ome d’ AJpiiyCononiine dipoterfj
*
•
......
feruire
dell*
camera a’ Aiippoin cafo ai btjogno.
Fect fidarre, orzi Jormenti , r t f i, 0 altreprouifiomdiúme>e,0 d‘ Aleppejolo vtfareno cond-tteintorno ottú mil»fome di fermento y 0 per la
v ' a d i M a r M aggiore fu ro n o p c n a t t m o lte d illt
deiteprouifonijd portofopra nominate dt Tior
ftbonda: 0 t n fine aneor eJfo Generate ptr
dtMaggiofiirouoindittaCittd,d' oadepoi fa t.
t a diligenterifiegna, /inuib úerfio Chars, locofopraconfim voluntariamente Jianato gid da Sohmano neüa conclufione deüa pa:e, che fece con
Romoe da chars,dapeis’ inuib dGeergi*,0 due
giernattdildd»chars,s'accampbfoltoicolhdt
.Chiejderni in aclune campagne chiamate dei
medefimonomedeimonti'.nelíaccampatfifece
pigliarduecoUi', íú n o de' qualidaü* defira da
Betran B»fid, accioche quefti foprtjjtro ogm venutade nim iii, 0 egli (olritnanentedeU’ efferetto , the d queüa vOitaúeniua, non poteua dtjcopnre piit delle/chiere comp*rttte fopra i detti due
' coUi ,chefrdúenturieri,0fi<p‘ »di»‘j ’‘ o^Pi‘lf-‘ ‘
u *noi6otiQ ¿ »18000 perfoneifrdquaiivteraOfmanBafidúentururoythepoifupnmoVif r , 0m ort Affmcajfan 0enerale, comeft dira
dfuoluogo. E tv i eraancoraCattarBifid,0
Mr-fiaphaBafid, 0 moittde' p'.ueletttfoldati.
M ail.Redi Perfila, fubito chevdlaJed.tiottedi
JMujiafa.di Conftantinopoli, ancora eg'i ordinb
.ejsertitt contra d ilu i, 0 comando d Tocamoi
Couernatore diReiuan, 0 Manubi CamGoucrnatorediGengo.SerapChamGouernatoredt
Nafcfu«n,0 altri Capit ani 0Goutrnatort deileC ittd, conte-mini d/ Turchi, che ragunate
tuttelegenttaUiloTocomandi foggette, 0 infiemeúnite,andaffer»adtntontrareil campo Turchtfco,0conlHiatta cafe>obattagha,tonquelb maggiorúantaggiochefufiebofftbile NeU ffequirltnmfuronepuntot»rdt,mara.coltelebro
fijutdndifede.iin dieciottomilit, úennero útrfo
Chars 0 neUe campagne dette di Chklder, Úi4derofoprai daaoü inominati BafidTur.hiac£tmpagnati,0 credsndochepiunonfifegrand3
l'tftrcuonemuo,arduamente fiJm firoinnan,
ilmtdefimo fecero ItgetiTunhefche deUtdue
toüidaü’ ÚHa,0dalíalirabanda,éfivenneaUa
battagliavalerofa mente, neüa quale con gran,
dijfima
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
Erziium autem ciuitas eft fcx vcl fcptem circitet
di s itineris, locara procul á portu Trapezunti,
m eJitcnanca,& tranlicurisin Ariricni;,m,inGeorgiam.in Siruaniam, A T a u r is perccm m oda,
Aderm igiturvrbem Sy is e x c r c itis ad nume- ExercUut
rum quat Jor m illium m ilitum fefc con tulere,!- Turearum,
tcm cx Carainania qu atuorm ille: cx M cfopotamia dutdecim m illia: cx Babylonia A Gurdi
ccntum mi lia : ex N ato lia ccntum duodecim
m illia cx Georgia centcm m illia : c x l u d * a A
P a liü in acen u m r a illa r la n n iz za r ie x v ib c C o *
ftancicopoli tiia millia : Sp aco gla u i, A fimilcs
quatuor mi lia. Q u i omnes afccndunt ad fum­
mam fcre icxccntorum m illium , omnes ftipendiaiii.to idemquc v o lu n tariim ilitc s: conduxit
fecum prxrcica M uftaphaex vrbcC onftantinopoli torm cnia beli: m inora, Afprorum ingentia
pondera cum facultatecxfifco Aleppiaccipien<Üctetera pro neceífitatc. Iuifit congregari hor- Commum
d ea, f umenta, oryzam aliofque com m eaius,
A cx fola vrbc A le p p o con d u d a fuere o d o m ilfia iumenta frum ento onufta , A per Pontum
Euxinum maxima pars horum com m eatuum
translara foit ad eundem , quem d ix i, porium
T tap ezu n tin um ; ipfcque tandem G cneraiisin
eandem vbcm ad fincm M aii fcfc c o n tu lit, cx
qua poft diligentem ralilitum omnium luftrationcm vcrfusCharCum contendit, o ppidum in
finibus p o fitum , ftudiofc folo squ atu m á Solym ano in conclufione pacis , quem cum Ro*
mafio á Chars iniuit: indc in Georgiam ierranftu lit, A fecundis c a ftris v lr a C ha iicm fubftititcu m cx crcitu fu b collib u sC h iezd crn i in q u ibufdam cam pis, qui ab iilism ontibus dcnomi-^**'
nantur. In caft. is locandis duos colles occupau it, in quorum altero á dextris fitus erat BeiranusB ..ira,vtexiiscoIlibu sad u entush oitiu m exj
ploraretur j ipfe vero sum cartero excrcitu.qucm
ji
ad easpa¡tcs adducebar, nihil am plius, quam
coh ortes,qua:duoscoIlcsoccupaucrant,cxplorare poterat. Erant autcm h a:,com pu tatis volun ariis, ac ftipcndiariis, ccntum fcxaginta vel
o d u ag in tac irc itcrm illiah o m in u m Interquos
aderat praeiertim Ofm anus Bafla volu n tariu s,
qu i deinde primus Vifirius exciti', A mortuus cft
AlfancaiTanus Generalis , quemadmodum fuo
locodicetu r. Aderat etiam Caitatius Bafla, A
M uftapha BaiTa, A p le iiq ac delcdorum m ilitum.
Vecum R cx Pcrfarum ftatim atque audiu't,
M uftapham Conftantinopoli expeditum efle, i- dacia,
pie quoquc exercitum contra Tureas inftiuxit,
iuificque T ocam afio Gubernatori R eiu an i, A
M anubio C ham o Gubernatori G e n g i. Serapio
C ham o G u bernato riN afciu ani, alii'q uc Ducibu s, A Gubcrnatoiibas ciu ita tu m , q u * Turcis
coa -
,
De StA tu Regni Perji¡e.
'^í/jtmitvír((*ficembatte,mamol'0 ptu‘ alortj
moflrorsno i t a fiani ,q m li feben moltodinumero infiriori ,rtportorono‘ nafeliciJfimavitiorUfipradiqMtlii,hauendo dtgidfattocaderejette Sanghiauhi.figran numero cosi di vinturierifComediftipendi.,ti,ma Mufiafa cheintefe, f i
ojferub la rouina de ¡uoi¡hütuato tutto í ejfcrcito,corfe(onprecipitio,(fig‘ ‘*»‘tffi>” tfrúdafipra
Perfiani gid mefchiats, t í conjufi neü’ ‘ cci/ion<u
de' ru rc h i,fis b a rra t o it campo , entro coa m olta
rouina neü-. Perfiane jq u a d re ,tí fi*g»ú * Gapitani,trem ileneprefe v iu i f i ctnqu em ila netru cidb, con molto dazno pe b delli fu e g e n t i, i l quel
dannom cito ancor* rr.aggiore nujciua f i f r d
quefii t í J í l >
no U en o n h a u efiico n lt
ZMe e wéye di«//4 la b a tta fiia fir t c h ia m a íit u t t i a ' díbitiripofi-.Scriffiiot Perftani tu tto tl fa tto
in .'a sb tn d R e ffi g k d ie Uro particolar conto del
danno,rosir ccuuto,come d a to . IT u r c h i ancora
,
feceroMmedefl.- o ..d Amurath n ofiantiaopcli,
■
cg.‘ eate maiiin* crdi/.b Muíiafa, >¿ o
dell tifie Perfi -i, f i f f fo mato vn bafiicne n
quelle(orr,pagm f i i o m e f y elfeguita con fretta­
cólo ncoao,t í ¡'emíndii 'Q c t‘ io n eM a n liC.-ia
figlio n-inor. della ‘ efom d d-r¡iper VaJfUc, t í
‘ bf'.di me del Re Am rath , (fi
M¡fiafa
nell i'ij. rdSe uin, f in e l f.to,no,pítjfodtquitl
ditto Mufiafa d T fia nelle Gtorgta Cittd Re
gia di Si-non.Bi h , ma dominata daDautfrateÜo di ejfo Amone. .Ritrouandofi il medefimo
Sim o 1eprigiom in Perfia, ficome dfiuo locofid ird,reintegró Urottemura della rocca dt Tejlst,
cheritroub‘ uota, fiarmoUaconantopez\t df
art glieria ajficurandolacon lacufiodtadifefianta mila foldati,fottolaguardtad’ ‘ ncertoMahumet Bafid,gidfiglÍHolo de Forrut ,vno de’ ‘ entuei n,ancota egli fienzac haueffe contefad’ e,ítuno, effimdo ftne fuggito Daut, fubito che‘ di
de'.!a‘ tnuta di Mufiafa, ilche fatto fene parti
perSeruan. Nelcamino verfo Siruan‘ enneto
.aÍOTbií/aiiíoridiZ.CKeBjCB/ídírrt) Sc^Wír.fij’ A leffandro¡opranominato MagnoySignorediZagghen,pur Giorgian,drendervbbídtenl^alKe./
per
iofinominato, fiporiaronod Mufiafa rich ffimi finobihffim i prefenti, f i fecero il medefimo liTerrieri,
quafi tutti deüa Cittd di Secchi, comprefa frd t
confini di Struania, t í cofi fttiza altra cofa, che
fiadegna d’ effer raccontata gionfero i Turchi«l
fiume Canach, che diuide la Georgia da Sí rúan,
f i pocottppr fjb ¡caricandofi nelle Artfce fiume,
ton‘ n g augiro, cheegli fd m v » buonajpatio,
formetDme‘ m penin,ole, feconda dtrip , t í di
tmte le Haue nec/fidrteal ‘ uto humano. Erano
tnque/fome'^i C ’pitani Perfiani fuggitttocUa
fcriíiaLa¡taglia»nd(tii femprefeguitandoítmmico
,
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
concerm in* funt, rr copias om acs im pcriisfois
fu bd itascongregarent,& collc¿U s viribus obuiam T urcis exercitibus proccdcrcnt pr?!ium quc
fnircnt, quam optim a poíTent, conditione. In
excqucndis mandatis nihil m orati fu n t, fed c»piis con trad is ad numerum fcxdccim ,vcl dccem •
Sí o d o mil ium hom inam verfus C hatfium c 5 tcad eru n t, & in p la n itic , q u * d ic itu i C h iold cr,
dúos nom inatos BalTasin duobus- collibus con­
fidcntcs viderunt,credcntcfq;,hoftilem cxencitu
am pliore non cflc,au d ad cr proccíTerunt.Turci- p^^^a truc * c o p i* idcm .cffccerunt, relid is collib us
entatípertiptxliu m fumma n rin q u c virtute com m iíTam .j,^
c ft, in q iiofcrocicer dím icaucrunt.Tcd m ulto
m aiorcm virtu tcm p ra fctu leru n t P c rfa iq u ic tfi numero m ulto inferiores,, fcliciflim am nihilom inusex hoftibus v id oriam rctu'crunt.dcbcllatís feptem Sanghiachis, m agnoque num ero
proflrato cam voluntariorum m .litum , quam
ftipend ariorum. Verum M uftapí a, cum xcidium fuorum obferuaret , .atq c in tJ ig r«t,
cum .roto exc citu pr*cipitan tcr, m axim ilqu c
d a o ribu sadu-ct'us-Períás.iam com n.ixtos
,no ccifionc l urca um coofe io s, p rou ed u scft,
& exercitu ilfipato I er a: um . cohortes m axim o impetu pcn etrau it,& fugati» Ducibus hdftes
cap au os ad numerum tiium millium cíFccic, &
quinqué mülia trucidauit, non medioci i tam en
íuorum detrim ento: Sc cladcs m ulto cruentior
v tfü qu e con tig iflc t, nifi nox fuis vmbris dircmp to p r x lio c u n d o s ad quietem debitam vocauillet. Scripferunt P erf* res geftas C asbini ad
R e ge m , & d a m n a illa ta , necnon accep tadiügen tcrfigníficau crun t; T u r e * fimilitcr indicaueruut cu n d a A m uratholC onftatinopoli d®-,_ .
gen t i ; & poftero die iu ífitM uftap ha, vtcxcap iribus Períárum in campis illis propugnaculum '^^'^^*
*d ificarctu r, quod cffcd u m e ft, nouo prorfus,
atque tremendo íp ed a c u lo . H u c M anfachiar
filius V id u *n a tu m inim usacccíftc, vríecIicn racm acfubditum efficeret Am urathi R e gis, &
M u ftaph afccu tu scftitcr fuum,arque Scruanum
p e rte x i': In reditu veroM u ftap hain vrbem T e .flis v c n it.q u * regia vrbs cft in Georgia Simonis B c c h i, verum áD au to eiufdem Sim on'sftatre occupata C um idcm Simón in potcftate Pcrfarum e ííc t, vti fuo loco ftrib ctu r, arces T cflis
dirutam cenia rcftaurauit arcem quc, quam vacuam repetir, lo o . bellicis torm entis, addito
prarfidio 6 0 0 0 0 . m ilitum fub im perio cuiufdam
M ahum eihi B a fl* , qui filtus fuitP orruri, alter
voluntariorum ; qu ifim u lcu m CKtcris, ai dita
D a rai fu g a , Sctuanum verfus difceffit. Q u o in Frga‘ iSloitinere legan venerunt ab Alexandro, qucni M a rem, ac pognum appellant , Principe Zagghen , item itinúorem
G eorgiano , qu i nom in* Alexandri Principis blanditia.
Pp
R cg i
TtpS
Reiatíó
tnicotjferciteftmígindndoftchtptrloconúnuato Rcgi'ibc<lieutiam prafftítcratlt,5¿M uftaphaí®
cammo, chek’.u’ t a mctffatio it fare fra luoghi tiflima ac nobi iffim a munera atci’.Icrunt, idcminftcondiy0 infrattuofhfardnectjfttatod cercar q a c fe crunt alii iud ge x fere o.iines ex ciuitaviuande, f i rifloro: fipenform dindurfi alia tc H c c c h i.q u x in tr. íinesScruaui* comprehenpenirfilartsminAta, f i dietro ahm icoB fia e, ditur: toque p a d o T u rc x abfqac prxclarisfaattendtnd'occuUammtt,ehed quellébi dtca- ciño ibusrclacu d ignispeiueucreaci flumca Ca*
pitino¿iuandiori, 0 altraginte Tur.héfica, f i n a .h ;q u o d G eotgu m di ddit aSeru aao,& p au *
pireadogUprontotlmodo difiofrirftifardi effli- lo poft m Ararem fluummlcCc exonerans, manacommaneoccifione ficome fecero ,perdochzj gno ci cu icu , quo per bonum fpatium ptonchinonprima í T urchi gionferodCartachiche con U- tur,pcniu;ulam quandam fu m a t feecundain ocenza di Mufiafa furonopofle tnfteme intomo lyza.om n ibu fqu clu im anovidu i neceífariisfru1009.perfone dell* gentt b JJd, 0feruilt ,pir¡he gib is. In.crjm D .ice.' Pcr'arum , qui ex memoandaffe d portar biade, f i ’ tnfre/camenti. Capi- rato prxlio profugerant, hoftiiem exerckutn
tblami¡erapUbeallafctiít*peni>)fola,firi.ono- ícm pcrinfcque bantur, fperantes, fc re . vtprofiintida Fe ftani furono improuijamenteaffili- pter longitud im m itincr s , quod necclfario int i,f i t u t t ! taghati dpelffitfenzachepiíid’ ai- terinfce unda & in fruduo'.a loca faciendum etuninefugffero. Ma Mufiafa thepooodtjcofiot- rat.cogerctur com m eatu m & q u ie te m q u xrcrf: InffdHfirraaccampit» fentitele gridaton glt ftrepitt che itaquead memoratam peninfuiam iucre, Scpoft Jarum,.
¿tfifaceuMO,imaginato íinfortunio, intonta- a liq a o tc o les o ccu lcati, expedauerunt , doñee
n e n ie montatodcauallocontuttol’ efercitocorfe frum entatores, aliiquc milites T urcarum illuc
¡adoutftntiuailromon.guidatodaalcunifuggi- aducnircnt, cum que o ppoJunitas videretur, é
ii,cheluiincont orono,0 riirouaiii Ferfiantoc- ia teb d sprodeuntes, cruentam illorum íb agcm
cupatinel racoglitrle predt deglivecifi, apena ediderunt: nim cum primum T u c x ad CadteJetempoalhCapitanidifuggire,chetuttigli nachfiuuium pcrucnetc, iuíTu M uftaphx conaltrirtfto'ono merti, parte cenia fuga annegati g egat's milie hominibus dc gente íeruili , rt
ntl Canach,partetagliatidpfzJ¿: 0 ejfi Capí- commeatum exercitui q u a te r e n t, P erfx ip'os
tani Ptrftani dat a quefta cosi tmta nuoua al Re ad peninfuiam contendentes cx tempore agin COíbin firidujfero tutti diftrutti alie loro refi ■ g reffi, ad vnum trucidauerunt: adeo vtn c nun»
denl^e,aJpettando nuouo ordine dil detto Ks. Ma tiu sq u d em fupeielíet. Verum M uftapha, q-ui
iTur hí doppo il debito ripofo, doppo taataiitto- non procul abetar, auditis clam oribus, & ex
rea dPerpani bea rouinefa si, maperb nonfen za fírepitu,qui ibi edebatur,excogitato infortunio,
grandiffimo danno ancora de loro medefimi, fu - illico in equ u m afccndens, i iu c , vndc clamor
ronoaflrttii.ioltndopaffardSeruanguazzartj audiebatur, cum toto excrcitu feñinam er ac­
ia fiumara nominata Canas: nei che Muftapha c u rrit, indicibus quibufdam profugit.quos obprego,0 ffirtotuttiifoldatidfeguitarlomalzj. uios habuerat; Sc Pcriás in prxda o cc ifo u tn
£<nti di Grecia, f i dt Cofiantinopoli gli minac- colugcnda occupatus adoriens, vix Ducibus, vt
cicrono nell* ¿itagrauemente.ingiunandolo per fugam arriperent, tempus perm ifit, inceifeftis
loqualrtfietto $glinencifiettd,anzi, ptkar- o m n ib u s, vd in fluuium fubmcríis : Duces vedtto chemat, egltmedefimopnmodttuttigurz- ro P crf* triftiffimum hunc nuntium Regi fuo,
zbilrapido.0aUofiume,filuifeguitcronotuttt Casbini d e g e n ti, mittentes , omncs peffimis
i capí Bajía, 0 glifihiaui deogn'ino, 0 quafi modis affli¿ti,ad patria loca reuerterunt,aRegc
tutuiientm ieri ,ftbencon gretndijfimo danno,^ fuo mandata noua cxpcdantcs. Veium 'I urcx
percioche 8ooo. perfone reflotono afiogate nell poft captam quietem , vid oria m hoftibus quionde con meltaquantttddicauali,cameli, muli, dcm criciofam ,íed fibi quoquc cruencam nimis
fiperdita dt molte fom eifl altro giorno pafiiil m editan te s,c o a d i tucre, v tin Seruaniam tranrimanentedeli’ ejfercito md perb con migliorfor- fircnt flumcn Canas traiiccrc. Q u a dc rc Múíuna: percioche 1‘ arenafmeffa dal calpejlrogran- fta p h a ro g a u it, arque hoJacus eftom ncs milidediquela, ehe erano pajfati il giorno innanzi tcs.vtipfum fequerentur; fcd G » atcix & C ó flan pcrtaiadfetenda ddíJÍMmt,s’ eraamaffatatut- «n o p o lism ili csin ip fiu i vitarom acbi. atifunt,
ta tnfteme 0 fattene quaftvn ft operto grande cu m q u cin iu riisíffcceru n t: proinde i^fcrapidi
ntlla fiumara, fopra ilquale chiunque pafib fu
atque al ti fluminis vadum tentare, ac frperarc
faluo,mauennethe tnqMffiorimamnte d líe f- au d entiorfolirodecreu it, om ncsquc eao: Baffercitopur alcuno penp. Pafib di qui-Mufiafa- fx infecuti (unt, & fingulorum fcrui, ac ferc oalla C ittd di Eres, la quale parimente ritrouó mncs voffir tariijcifi maxim o c m danino; uam
¿nota d’ ognifoUato,0 diffejfa. fifila ,h a b ita
8o oo. hominum vndis abrepta fue unt.c 'm in4aü(tpiu¿ilt,0,neglettaturba,cheprontator- genti numero t q j t u m , cam elorum , mulorum»
ffi
Stc
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
De Statu Regm Perfix.
T t a n u e r m iln u o m C a p ita n o T u r c s, i l quale
iu b tto fece fabricare vna rocca t» m ezo X effa
t i t t d , 0 v i poffe dentro C a ito i B a fd coubuon
ztumerodt ¡oidaei,conquattrocent» p e z z t X a r -
/í¿h«««,^3-/lí>•<•¿í
g e o ih e s'h a u eu a d fare ndritorno era molto longepifolje di ritornare tn E r z ir u m , m dprtm a che
partiffe nomino FifirG ousrnatore Generale, Vfm a n B a fd dellaprouincia dt Struan,dangoglicarico d i andaré ad occupare T u m a ch h & D erb en t,
0 chiam ari Tartari i .q u a li haueua intefoche
erano arriuati appreffo detta a t td d t Derbent.
Parti M u fif a ,0 r it o r n o in E rzu u m OJmano
cupo S um a ch i, effendofuggito di queüa cittd A rochian P rftano,che q u tl lagouernat» d m m t j
d tl Re dt Perfia. Ociubata S u m a th i, mando
AmbafciatoriaUa ctttd dt D em icarpi, 0 riportorno lechiaui della detta ctttd , con Uprimi C ittadtni dt quella che venntrodprigate Ofman ad
andaré d r e f dere in ijft (ittd . Chia m b fim tlm e n te iT a n a r i, ehe t-anoaccampati prtffo Demicarpi m tza gtornata in nume<o di
fotto il Capo loro A lb u h era ! fratello dei Re de
Tartari. C u m a n i che habita .onelleregiont v i ­
cine alia Mtoti.a pa lu d e, 0 d C f f * venne d
detto A bdilchtrai , c o n l t \ o o o o . fuoifguaci
d Sum a c h ia .0 come g li ordtnb Ojman.¡eor¡eggib,
0 depredo t m ta U prouincia dt Ssru a n, 0 j i riuolje úerfo la cittd di Genge refidenza d' Em an g u h C h a m , Gtonte aüe Jponde det fiu m t C a nairitrouo Arefcham che era lu ia tte n d a to , a -
30000.
ffettando quahhenouitddiCa*bin,0qualche
íoccorfoJlCapitaioTartarotrucidotutíelegenii
dei p‘Tfiano Arefcam ,0luiprefoúiuomando in
Sumachiaad Ofiman il quale lofece impiccare
f im i d’ úna deüt loggit doue fbieu* (edere a ii audienza quando tra iui Gouernatovo.
DapoifcerfeildettoTartarodGmge,0dtedein Euangult Cham ch'era andato d caccia,
^ d dtp onocenU moglie, 0 /acc-gg.o Genge,
■conducendofeco molte anime chiaue, 0 multa
rob b a :0 cosi cati co dt preda, 0 dt bottinp,
vitornb i» Siruan , d Sumachia , md gtonto ad alcune campagne baffe cmte di úerdi colli,
i ‘ attendo tutte legintt ¡ue , 0 pojefi adormiré,
0 ÍOSI fiando,0 godendoildebitoripofo,fu aIfaUtoimpreuifam.nteda Perfiani,0difirutto, per
cio cheil Re d Ptrfiiae’ haueuajentiio i dannt ae
fuoinelltduebanaglien-rrate,0 f-pruagtddel
paffaggiode' Turchi d Struan Jubito haueuafpeditoilfuo maggiorfigliuc\e,nominatoEmir Emza-, M in je ,c 0lfuopnmo Vifir ch amato Miaizen Salmo* tnfieme con Degun dd Prtncpe.»
madre, 0 ton lui haueua iiQoc}.foldati inctrca
com-
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
m
& multorum npedim
^
entorum ia d u ra.P cftero
dic tranfiuit reliquuscxcrcitus,fed lou gc m clio rcfortuna.nam arcna vcftigrisiHorum ,qui tranfiucrant a m c a d o d ie , e o m ir o ta , & in vnu m locum aflarainis aquis congcfta,aggerem qucndam effecerat in alu co , lupet quo quicunque
tranliuciat, incolum is euafit, nequc in hac parte exercitus quifqusm p*iiit. H inc Muftapha a 4 jpf«/„*3^£
Vrbem Eres ic contulit,quam fimili; er om ni fti- fceheuprom
pendiario m litc yacuam in u e n it, á viliflim o
hom inum genere ha bitatam , qui ftatim ad vi¿lorem T u icam o b feq u ia iiii attulit. H o c lo c o
iu ftil é veftigio aedificat i arccm in mt dia ciu ita­
te,cui praepof it Caitas Baffam vna cum d c le d o
mi ite, & quadringentis belli torrricntiv. Q u o ­
niam vetohycm is inclem entia vrgcbat, & multnm viae rcftab at, Eizirum u ucrti d c crc u k , (cd
antequam difccdcrec, Vifitum gubernatorem
Generalem nom inauitprouinc ae Siruania: Vft
" ailam , cui' m unusiniunxeret,
. . .
—u manum B
vt T
machium & DetbcBtum occuparet, T artaro fq u eaceirct, quos propc cam ciuitatcm D erbcntum aducDÍlic,m .cHextrat. Difccffit M uftapha,
& in E tzirum reuertit. Ofm anus vero Sum achium occupauit : legatofquc mifit ad ciuitatcm
D em icarpi, qui claues vrbis reporcautrc cum
prim oribu sc.u iu m ,q uiO fm anu m o gaban t,vt
illic refide-e vcdet. Vocauit fi.i.iliter T a taro s,
q i i penes D em icarpum , ad dimidium itin tris Tartatrercim
dicm ,ca ftra fixerant ad numerum t igintarnii- exmrfu.
liu in D u csA lb ich ciai fratre R e g i.T a .la ro r u m
C u m aiiom m , qu iin regionibus vicinis paludi
ha b itan t, d d u fq u c Albichcrai Capham venit,
& in d e Sumacchiam fimul cum triginta niillibu s, vtque ¡lli Ofm anus im pcraucrat, totam
Seruaniae prouinciam vaftauic, atque dcpopul*ti.stft, vndc fe ad vrbem Gengi , q u * regia cft E .
m anguii C h a m i, conuertit. A d ripas flum inis
Canaicnm perueniflet, tepcritibi caftrametantem Arefchamum , qu' é Casbino aliquid noui
& fuppct'as fibi fcrri praftolabatur. Dux T artarus i erf* Areichami o m sem n ilitiam trucida ri , quem viuum captum Sum acchium mifit
ad Ofm anum, qui cum luffufufpendi cxt a atrium quondam in q o ipfecu m G u betnatcr effet,
tr ib u n a lh a b c b .t.P o fth a c d d u s T a tarusGengium verf-s excurrit & forte incidit inEm angulum Cham ú, qui vena io . i ndu g bat fimul
cum v xo rc.G crgiu m qu cd i ip i-,m ulcas fecum
diuitias,hom inefqucabduccns: ficquconuftus
fpoliis, & pradatn Scruar.iam a 1 vrbem Sumacp*chiam rcd;uit,fcd cQ ad quofdacam p. s viridantibus collibus circumdatos pcruci’ il'ct ¡eq; cum
fuis militibus quieti d ed iflct, caque ftucrctur 4
Perfi* cxtcm poielacclC tU ;,& .ífl;¿lu í fu it:N am
Pp
. Per-
Et latio
tomp«gn»iiperasJand dannidt'Tunhi. ll
Prencipe PerfianopaJfttaUCittddiTauru, t í
dt Caracach,gionfe‘ ici(io adEres,fis' mcoKtrb
tn Caitas Bafid, chtinoatitennentetirato dall*
fam t andaua fccrrendo tl paefe‘ icine, luicon
tutteleJuegenti trucido t í riprefe Urocca dt Eres con liio op eZT i de artigliariaja quale inuio
‘ erfo Sumachia doue gid haueua intefo ejfer Ojm¡tnBaJtd,tí»rriuatoaUecompagneouetrano
atttndatiiTartarifeíenétantodluidinumtro
/«p^rí■m7 r 9 ^d^fe,4 C«rrejÍ£AedflrCT¿»4 Bít, e«nlfrdloro.tí'nifecevnacommune, f i vniuerfdjlrage,prendendo viuo.ilCapitano AbdsicherahfimandeUedCcubiaal Re Padre, doue ha.
maancottouataidrtigUariafudettx-.ariubm
finofitto Sumachia, t í feotfubitoprotejian ad
OfmancheferenderalaCittd lidonerd la ‘ i ta ,.
tínonJa reniendofard diluiquanto deue. Ofmanche non fapendo deW‘ ccifimedt‘ Taruti,
frcrauaputeched’ horainhoraejfiritornaffero,
jece rUfonderecht tendera volontieril» Citta,
mache in gratia gli fiano conceffi tre giorni per
pottr apparechiareltcefe fiuefrtrddo chtinqutfio temporiternaffere iTartart, mdpajfatitre
giorni, t í fidendo chenon vtniua alcuno dfuo
jbccerfo, ttmbdallt*fiiagura ac caduta, effendo
tnluogqmalmunito , f i fenza artigUariamn
ar.dl metterfi alit centefaima coni' otnbre dtlla
netteperU ‘ ia celat a, f i piit ficura demonti fe
nefuggt dDemicarpi, douef u riceñuto allegramente da quellt, ¿ doutf i aua bendifefo dafieure mura, f i f e j j t , fidafortiffimo fiio eSfoto
almonte,t í almare, f i molto benguardato dallamedefima nat ura. Funi feuerijftmam tnt cil
PerfianoVrencipe i terrieri di Sumachia tome
ribelii, f i perché haueuano riceitato l’ inimico
fienza mai mouerejpada,fi anco ptr hauer‘ sduioluileltoeffaCittd Kon glihaueuanoapertele
portt,fidatoglimododitnirarein quella, f ir itornato ad Eres , Hfimile fece di qutlia mi/era
piebetondetíqttffiü} f i quella.Cittd reflorono
defertate, f i difirutte, cosiptr opera de’ nemici, -,
tomeU'dmici. .
Torno d CtubinilPerfiano Prencipe, douefi* ,
flí íM«ío£<i»4 % y « :{4
tutti.M dilTariato Aldtlcheraieradigidftato
moho ben trattatodai Re,percioche erafiato po~fionelferraglio,firiceuutonon tomeprigiontj,
ma comeamico.tíiltntiopercheJperauailPerfianodifarlofigenero,dandogli‘ nafi*a figliuola :
per mog'if', f i cofi confederarfi con queüo natione
de’ Tartari, afiicurand» in quefio modo le cofe
fuediSeruan, fideUaGeorgia, tídigidpajfa- uanofrdledonne,fi‘ erfo Abdilcheraimol'i‘ f fieqamorofi,de’ qualiildettoTartarofirtnde!{a
degnof fip er lefue beUtzze, fip e r lecna itzzj,
f i no- -
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
Perfarum R c x , qui m cm cratis duobuJp alijs
damnum & cxcidium fuo; um acccpetac.neque
igno rab ar, Turcas in Scruaniam contendilfc,
extemplo maiorcm natu filium expediucratnomine Emir Em zaM iaze vna cum luo primo V i.
firio nomine M iaizcn Salmas.qmbus ducendos
com miferat ii o o o . c ircitcrm ih tcs, vt Tureas
infeftisfignis ailcqucr.entur.
Princeps P erfaT au rifio e m en fo ,& Carachachio poft íe r e lid o , prope Eres peruenit, & o b u iam habuit Caitafium BaiTam qurfan c c iftimulatus vicinas regiones incaute eicurfionibus
in feilabatcu m toto e icrcitu fu o.q u otru crdato'
arcem Eres fimul cum ducentis belli torm entis
rccuperauit: h >c vero Samachiam veifesm ifit,
vb i intellexerat Holm anum Baflam detineri,
cumque ad campos pcrueniflet, in quibus T a rtari caftra m c ta b aiu a r, etfi illos numero Tuperiorcsefle.non ignoraret,tam en .nimaduerces,
fo m n o fo p ito s clTc eofdcm aggrelTus, ingctcm
atque vniuerfalem ipioium ftragem edidic,, viuo capto corum DuceAbdicherai.; quem Cafbinum patri m ifit, ibidcm que memorata belli*
catorm entainucnic : Su m achiam vfqu edila-T« raoi/i^
tus cft, vbi ftatim O fm anoproteftatuseft, fic i-uitatcm rcflituerct vita donandum forc, fin minus.crecuturum fe, qua: deccrcputaucrit. O fmanus , qui de T a i tarorum o ccifio n en ih ila u diucrjt.ipforum quc reucrfionem fingulis horis
fpetabat, rcfponderi iu ffit, vrbem fe libenter re.
ftituturura , caeterum fc vehementer rogare, vt
tres fibi dies concederentur, quibus res luas parare poflct; videlicet ipc d ud u s,fo rc interim, vt
T artari leueitcrentur.fed trancado ttiduo,cernens , neminem fibifuppetiasfcrre, calam itatem , quataccidcrat, fuipicatus eft, cumque locum m alcm unicum , & finetotm cntis bellicis
infidcrer,ad pugnam defccndcre aufusnoncft,
p roind enod u rnis v m b .is p ro tc d u s , tutiorem
atq u eoccu lciorem viam per montes ingreíTus
D em icarpiiim co nfu git; vbih ilaritcr alu ise xccptus eft,& fccure feie continuit,Cum locus ille m oenibus,folfis,fitu in m onte edito cflTet, &
prope mare,demum ab ipfa natura egtcg c m u ­
citu s. Perfarum Princeps a Sumacffianis,
quam rebelübus , poenas exegit fcucriíE m as,a* .
cu m qu ia hoftem fine vlla repugnatione rcce-^'^
p e ran t, tum quia fibi v id o r i portas non aperncrant,atque ad tum grauarim concefl'erantivndead vrbcm Ercsconucrfus,m ifcram illam ple.
bem fimili dc caufla caftigauit: quam obrcm vtraque ciuitas dcftruda ’, atque dcfcrta cft non
minus hoftium , quam am icorum faeuitic. Pcrfarum Principem rcuerfumad vrbcra C a s b in i
R c r,& S u lta n i, om nifquc populus fummo gaudio excepit. Verum Tattarus Abdirchcraiperhumani-
301
Be Statu Regni Rerjia.
f i KohiU maniere, 0 ¡rano i ::alm ent (publicatt quefiiamorofi ¿fficffi th¡. m olti S uiianiche a Jptrauam anc( ra ejfi d quejle m z z e f -ar o diuenutigelofi d ilu t ¡fitoU rauapnb qttífta f a m a J
mtgho chefi poteua : 0 1’ inttrejje dello ffaío,forfietenea fop itein alcum Icfiamme £ am re , ne
farebbe rato dif&rdmi dijorte a h u n a , fe poi non
fi/ojfeJJar/o ¿ n rumore,che U madre del P ren­
cipe fopranomtnatayfatta impudica eduhonefia
haueffe voluto ella sfacciatámente far partedel
proprio letto algioueneTartaro, percioche per ta l
vergognvfia fam a t detti Sultani ingdoftti g id , f i
d e lí amare deüa fig U m la , (ff d e lí konc r d d Re,
ptr non comportar che v a fora fiiert prigioniero,
tantdignom inia fojfe ¿enuto a p o n are fino nellt
Jla n z er e a ü , tu tti congiurati entramo improuifam entenel ferraglio, f i r i m u a t o t l T a n a io l i
trajfijfero mtUe ¿la te ilcore,teuef^da dalla fr o n ­
te d d Re ignars di tal m iifatto lap^tb/ic» ¿ergogr,a. Dicono cht anto a lí hora ammaz^affiroV
impudica Regina, d d R e moglie,mafe da quefii
dipTopria auttoritd,b d‘ ordtne del Re, cibfojfe^
tjfeguiionons’ hd potutofaptrt, bafta che anco
tUa rtfib eftinta,fipa g o tifio deüa tanto infame
f i inhonefta colpa. ■
eijuefii furono tuttii progrejfiddí anno pri­
mo dt Mufiafa,ilquale digidin Erzirum li ceatiatotuttoí effercitoefiendogU test commandatodalR e, attendeuaadahbrucciar calzineper
farfabricar bipenni,tridenti, 0 altrifimili fttomenti per la fabrica dr Chars, che douea tentare
il feguente anno, f i di gidf i come i tommandamenii mandati in tutte le Cittadt fcgettericercauano,tranoridotíiinErzitu,richarr.aii deüa
nuoua flagiont di primauera, tutti i Bafidfeggetti, 0 ptiídelpafiaio anno vi andorno leginti
d‘ Egitto, deüe quali perb cosi per lo ¿raggio d f íilijfimo.the loro conuienefareperí arenofe (o'.iíudinipojíefrdil Cairo,0 Gara, comepirlapefte,cketrouornoin Aleppo, f i Cittad.ivicine,pechifftmipotcrono arriuare alia detta C ittd .fi di
gid ogni apparechio pecla nuoua f f editione era
pronto, ^ a n d o anto in Ceubin íi comincib d
ptnfiare perritrouar modo di dar danno a‘ Turthi, ancora nonfi fapeuaberfb ene ,che penfitro
fojfe d' Amurath Re difar fabricare Chars, ma
ben era commune fpinione, che i Turchi * onp«tejfero f i r di meno di foccorrtreleflu. La onde
f i delibero difar alna ptouifione,Je nen dimandarin Georgia iimon Bech,alí hora ancora prigione,0 Alyculi Cham primario Capitano del­
ta Perjia, 0 con quefli fei in 7 0 0 0 perfone, 0
tnvlti p eiji diqueüartegliera, che f u toltaad
Eres,aceto che queftt andaffero d ferrar la foce,
filoffrettodtToma'u, 0proeurardi dar¿nimrfqítouina dchi p cendundd foccotrer qutl
forte.
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
humaniter á R egefraflatu s fucrat : ctchifn m Yart 'mrum
palatium rrccptus,tanquam a m ic u s ,n o n v tca - egr,g t haptiu ui habitus fu crat, id qu cpro ptcrca, quod
fpcrabat P crfa, fo re , vt ipíum ílbigenci um ad-'
fcifccrctjfiliam fuam ipil in vxorcm tradcn?, c o ­
que p a d o cum Tartarorum natione foed ere’
percuíTojprou'inciam Seruaniam , arq ueG co rgiam fcruarc cupicbat i iam que ínter mulieres»
«¿ipíum A bdirchcraipleraque officia am atoria
agirabantur.-Tartarus cnim propter pulchritu­
dinem m orum que ciega nti a n> om ni hum anitated ig n u m fep ra b eb at,iam q i’ e htEcamacor a
officia adeo publ cabantur, vt plerique Sukanorum , qu iad cafd cm nuptias aípirabant , Z e ­
lotypi cuadercnt.T olerabatur tam cn,quoad fi­
eri poterat m cliu s,h xc fa m a , «¿ pu b licx falutis
cauíTa amores nonnullorum confopicbantur,
nequc quidquam turbarum concitatum fuiíTct,
nifi paulo poft rumor difpcrfus fuiíTet, matrera
memOrati Principis fadarn im p u d icam , arque
inhoncftam fui cubilis copiam lüueni T artaro
im pudenter facere volüiíTe: nam huiufm odi dedecore com m oti, Sukani;iam Z e lo ty p i* fu ro ­
re,filix q u c , «crcgixhon cfiatis am ore agitati,
nc pateretur adaenam captiuum tantam ig n o miniaih in regium vfque thalamum attuliííé,omnes coniurati e i tempore in palatium in^rcffi Gyntceur»
fu nt,«cTartari,corm illefagittistrasfixcruat,cx
fronte R e gis, fu x ig n o m in ix ig n a ii, publicum
dedecui auferentes.
A iuntjim pudicam quoquc Reginam regis v- Impudica
xoiem tunc in tcrfedam fu iife , vem m an man- Reginatndato R e gis, an cx fcipfis ho c facinus perpetra- terempta.
uerint,adhuc inexploratum eft: de h o c non d u ­
bitatur ip f m quoque cxtiridam rem anfiilrjar.
que adeo infernis & in h on cfix cu p x meritas
poenas dediile- H x fuerunt res geftx anno pri­
m o M u fta p h x , qu iin vrbe Erzyro cxautorato,
d im iifo qu etoto ex6rcitu,quem adm odum R c x
iu iferat, ad comburendas calces in cum bebar,
qnffius fc licct conflaret bipennes. tridentes, «c
huiufm odi inftrumcnta ad m unitionem C arf i x , quam anno fcqucfiti tentare dccrcuerat:
iam quc iuxta edida per omncs fubditas vrbc*
diuulgata.in Y ib e m Erzyrum verno tempore omnes B ailx conucneranc , «¿ frequcntiori nu­
mero lE gy p tixg en tescon u o lau eran t, q u x nihihilomirius cum propter difficultatem v ia­
rum , qu x in tcrCairum «¿ Garam arenofr funt,
tum p. opter p cftilcntiam , q u a m , Aleppi 5¿ ia
vicinisciiiitatibus inueneranc, paruo numero '
ad memoratam vrbcm icfe tranftulcrunc, iam- Ptrfafuaiu- qu ead nou am expeditionem omnis ttppavatui fnturintrecrar p iom ptiffim us: cum ctism Casbini cOn- pi^e.
fu katum fu it,q u ibu fn am m o d sT u r c sm aicra
daiuuam icrtipolTent, neque dum beue fcicbaPp.
3
:3<í¿
ReUtio
t a r , quales elTcnt Amuratis Regís cogitationes
in munitione C atfi* : fed com muniter aeftimabatur, Turcis o m n in o neceíIariumcíTe, v tT c fiis pracíidia validiora m itterent: quamobrem
decretum fu it, vt Simón Bcch, qui tuncin carccre detinebatur, c x tr a d u s , in Georgiam mitt. retu r, nec non Alyculi C ham ,primarius Pcrfarum D u x , cumque his.íexaut íepccmn iPia
ho m inum , & pleraque bclli torm enta, q u * ab
oppido Eres accey tt fu crant, vt f mees & anguñias T om áis occludcreut, & caicunque oppi­
dum illud fuppctias laturo excidium pararene. H unc i n m o d ’.m fecundi huius satd Arxexjtriii:
m ri
principia ordinaban ur , qu.bus pnncipm
principium
Tarck
dedit M uílapha difcedens ab vrbe Erziro,
& Carfiam vadens , quo fc contulit o d id u i
fp tio,vbi vigiaciquatuordies moratus co tem­
p o re, fupcr ruiniv illius loci o du ag in ta circi­
te tur es erexit, balneasfabricau it, c iic á m a ­
ros , & intra ciuitatcm ex Buph. atis ibi vicini
fium nis riuo aquam c o n d u x it; deindc AíTa-'
num BaíTam , íilium olim M chcm cti \^ifiri,
cum vigin iim ill bus m ilitum ad T eflisfubucnicndum m ifit, q 'o lu rcosquadraginta m illc,
& pleraque neceíTaria tum v id u i, tu m p rsiio
contulerat. lu it Aflanus ad locum illum fuf.
tentandum , dumquc anguftias trairfirc con a­
tur, Alyculi Cam & Simón cx fyluis illum ag­
grediuntur,nouo atque mufitato dimi andi ge­
nere, m draque intcr d iosanfradus A ílano dam n aintulerant; Sed cum áfupcrio?ehoflium
nume ocircu m ueniientu r, falutcm fuga qu«íiucruHt, itaquc Simón in tuta loca fcfe recepit,
fcd
Alyculi qui nim s audax vfque ad vallum
Alyculifubiiogli infegno la via fia certi úa -chi per m tzzeil b ofo, 0 per quella pafib Afán AíDni excurrerat, captitius fadu s cft.ficq; Aifanus
íuperatis hoftibus ad oppidum d efl.spcrincontratto dalí arme nemiche, onde accortoft
Simone di quefia nuoua via, diSp.rato lafiata uenit, vbi vcrbis m agnificis, pccunijs, m u n i­
tionibus
, militibus pr*lidiarijs animos addi­
í artigliaria, 0 1 ’ altre cofe d’ impedimento,c.rfjs dietro íefercito Tur chtfeo,0 hgionft.cht era dit, m ig n o q u cfu it adium ento; mox drnuo re- Anguflu
gia vfcito del hofco,oltrelatnertalita,0 d>fl ut- uerlus eft Q u o in rcdituSim on d id as anguftias qutda Turitont, che fect di tutta U coda ritfo f rciie, continuo ordine torm entorum conclufit , ca cisdifcila.
porto úia la .a fn d a di effo Affan ,é X v n altro cogitatione, vt cum nflanus leucrtc etar. p i* .
Bafia, nepotendofar ptu, tornofene, 0 Afán para atorm enta fimul c»plodc et, exercitumtol prigione Aliculi, al qualt non att efe altri­ quc vniucrfutM diiijccrct. Ve um T urea Dux
menti la liberta , gionto a C ha'S, d Mufiafa, nouum coep tcon fi iu m , mandauitque.vt AlyuHegriffamente da lui úeduto , 0 intont’ a:to\ ctili coram fe duceretur,cui dixit, fi aliam viatn
tutiipriinfiimeritornorono adEtjim in doae^ fibi oftenderct, qua maxim um illud periculum
fupefioprioime Alycul'fudetto, 0costfupofio anguftiarum »uicare poftct , donaturum fc ilfine alie publi.he contentioni di quefio fecondo li libertatem : A / c u li ftatim via n per m edi­
um lucum in d ica u it. perquam ‘ íTanus tranfianno.
c n s , arma i.ofiilia nihilom inus obiiia habuit:
Muftafafu fatto alí horaManful.pc' le molnam animaduertens Simon h .ftis digrcifio’Utrele cht
che k
l u i fatte
alia porta, (0
te qutrele
dalui
fa tte furono alia
n em haac omni fpe deftitums .b ellic t rmcnprincipaitmnteper ifiigamento di Sinanfuoan
tad ccfcru
-T
‘'i
,
tau
ic iiuitt ,, c * t ri'que im pedi e tis red d is,
ffconem i
■ /r
- c- '' r- e
0,&iJfoStnan f u fatto generale, 0
T m cicu m exercitum infcqu tus
qucm afm andato fup!
(upremoCapttano ada gutmudtP r- fcquutu?,cam iam cxIucocgred-retur^ . pr*tcr
fartt. Erano cosicrdinátigí inctminciamenti
di quefio fecondo anno, X qualt aiede principio
Muftafa, eonparc'rfidiErzmi» , 0 pajf»re d
Chars,di aegicmfe nelloJ ttto d‘ ottogiorni,fi,tte fotto chars i\.giorni, nel qual tempofopra le
rofsinediquti luogofondo io.torriincirea , fabrko bagni, 0 conduffbíatquaattorno lemuraglte, 0 dmtto U Cittd da vn ramufctllo deW
Euffateiuiú cm o,0 di poi mando A f ín B afd
Jigliuo/ogiddi Mahemet Vtfir, con zoo oo. fol­
dati dfoco r.reTeflu, portandolí4-0000 du~
cati, 0 mclecofe ntcejfarie,'osialviuert,come
al comb ’ ttíre. Ando Affan al dttto fot-erfo, 0
-nel pajptr lofhetto.pt ajfalito da AlyculiCan,0
BtrncHeiqualicompariitinelbofco, con nuoua,
0 mufttata forma di battaglia, frd miü; riucl■
gimentiditderomolñdanniadtffo Ajjan, nonneno vedendcfi attorniati dal gran numero
diquefii/ercorno dt¡aluarfi, fuggi Sin-onefai­
no, 0 Aliculi,che troppo audace era trafcorfof i­
nofotto kdifeft d' Affan refib prigione, 0 cesé
paisb dipoi Afa n a Teflu ,éeonfoío ifoldati del
forttcon magnifichsparAe,eon dananfe con mo
m tiens,0di nuouo rit orno. Nel rit ornoglifit lo
firettochiu'.oconvnamncerad'artiglietia, 0
úi fiaua Simón:attendendo la venuta X Affan
per sbarrarU ttmp fia d' artigliaria preparata,
fe rouimrgli tutto í effercito. Ma il Capitane
Turco prtft nuouo partitO , 0 fattofi condurre Alicult, dijjtgli, che fe gli moftrafe qual­
ch' altra firada onde potefero fuggnt^ quel
gran pericelo dello firetto gis darebbe la li-
eft,
ingentem
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
Tte Statu Regni ferfiffi
f i condüjfe. a SiutU,ilche intefo dal
Re Pe fiano.pinso conqucjid mutatione di Ca­
pita t»,potet fácilmente retrottar modoB rtconeiiiatione, ejfendo principalmente informato,
che Sinan era ptu amico delleguerre ck Europa
di quelloJojfe di quelle dell’ A fia , ond, rijd/e di
mandsre Mo/ut Can Ambafciatore ad ejfo Si­
nan f i a l Re Amurath pe' tal trattamento.
Verne adunque rldetto Morut Caneen or­
dine di concludere lapace ogni ¿olta ihe Am u­
rathf i contentajfe dt Tejlu, 0 Chars, 0 gio nto
d Sinangli t/pone il defidtdo deifuo Re.
Sinangit dijftj , chenonaccedeua andajfed
Cofiantinopoli, fe non conn cLuta intentione
di ceder tutto quello ohe haueua occupato tl pri­
mo anno Muftafa, che era tutto Seruan: oHde
non ardiua il Ptrfiano Ambafriator: dt pajfrre piit oltre; purjperando d’ ol tener dal R c j <ib
the da Sinan non pote ott enere , voUttJf man­
dato alia porta doue hebbe parlamento eo. Si­
gnare, f i con Muftapha Bajía nonpote hauer
conelufioaealcuna, 0 per iyncarfi dalli mani
de’ Turchi, quali gid Hminacciauano perpetua
prig'one, 0 mot.firauano d' hautrlo hauuto fo ffettodtjpta , diede g'an parole , 0 promejfe di
far ¿fficio coi Refuo ihe ¿a/ciajf: Seruan, 0 co»
quejle prom'ffe fit Ihentiato, f i limanda o in
Perfia, douepoi cadein.ojpettocclRe erjia.no,
per hauer come ojferto Siman fetida Juc ordine,
f i tal f 'ff.tto nacque nei amma dt quel Re per
gliiftfgamenti, fiperjuaftoni ü Em¡rchan,go •
uernaton di Th euori. il qualt eJf¡.ndoaniico ne
mico dt quefto Maxutihan, noncejib mai ,fino
che ngnperfieafeal Re vn ce tofojpsttodi rtbelliont diqueli ambafciar'a. Dal quul fjp .tto
commeffo ejf) Perfiano dtede carico dt condur vi
uo ejfo Maxut innandi: f i cosi Emirchan Jpfdi
quindeci delli Jitoi huomini al luogo detto Cajfaogtch, Jeudo antico d" efio Maxuhtcan,perche
lofacejfiro vemre al Re.
Maxut che haueuofentitoqualcheragionamento ehe f i faceua di quejto, Jiette attento in
modo che con la venuta di queftt hucmtni pun­
to nonfi turbo, ma tutti tonui o .lautamente,
facendoliportar Zuttheri,frutti,oarne, ficonJetti d’ Ogniforte, vfandogli ogni buon modo d‘
accarezzamtnto , fim entre effidcrmiuano li
fiftcejiretti legare tpiedt.fi le mani, f i calare
in vn altopoz\o, qu Uo copredo con ¿ngranfaffo , fiegU in quel mezo raccol/e tutto ilmegl- o
che haueuapeco.tuttalafamtglit, moglie, Pgltuoli fra telli.fitm tii danati, 0 ¿eloceji leuo di
Caffang;ch,0riJuffeJid Salmas, d Ran.d’ on­
def u mandato alia porta, f i bene accolto dal Signore, 0 honorato nei modo cht fidtrd aljuo
Aiam
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
i of •
ingentem ftragem & cxcilionem p o ftr c m T aci­
ei omnem A f l ^ i , & alterius Baüx lu ppc.ledi.
lem ab ftu lit, nihilque vlterius ctiictrc valens:,
cccm itrcce} tu ; & AiT-nus vna cum Alyculi cap tiu o , cui poliicitam libertatem min me fciuau itjC arfiam venit ad M u iia p h a m jq u o fumm a
hilaritate atq u ch o n o e fuiccptuseft. O m ncs
exinde Eizirium rediuerunt, vbi m emoratus Alyculi carccri mancipatus cft; atq;in h u n cm o d«m fecundi huius anni contentionibus finis
im pofitus cft.
Muftapha tunc tem poris reus faffus eft o b Muftapha
m u'tas qu erelas, quibus ad Portam dclatus^^^j„;¿^
fn it, prxfertim vcro in ftig ation c S in an i, quocum sntiqua incer edebant odia. Ipfc Sinan
creatus fuit Generalis, & a d beilum Pcrficum
fuprcmus Dux uclegatus, ftatiraque ad oppi- . .
, ,
dum Sin !S fcfcconduxit Q u od cum Rcx Per
^
farum acccpilTct, huiufm odi Ducum m u tationc in fpem fubieuatus eft, fieri poiTc. vt controuerfia belli huius com poneretur : nequc cnim
ignorabat Sinani animum ptopenfiorcm efle
a d E u ro p x a , quam adAfiat cab ella : proinde
M orut Can legatum ad Sina n , ad Regem Amnr«th huius tr a d tionis gratia mictci.dum dccreuit. Igitur diffis M orut C an iuperucnit
cum facultatcconciudcnd» pacis, q u o ticfcu n­
que Am urath oppidis T c fiis & Cars contentus
fo r e t : cum que ad Sinan ptrucniiTet, fui Re­
gis propcnfionem ei , ac defidcrium cxplicauit. C u i Sinan affirm a u it, fruOra profcdluru qiillu m C or.ftantinop olim . nifi certum , ac
dctermin*tum C onfilium affe ret ceden n o m nia , qu xcunque prim oanno M uftapha ocpaueWt : crat autcm tota Scruania. Q u am obrcm legatus Perfx procedere vltcrius vere­
batur : nihilom inus fperans, a R cgc fe impetrarurum ,quod Sinan ncgauerat, portam m it­
ti v o lu it,v b i um Regem , & M u ftaph am Baf.
. i
fam allocutus fu iffct, nihil efficere p o tu it, vtque feexm anibus Turearum , qui iam perpe;
tuum illi carcerem m inabantur, & iplum tanquam cxjlo rato rem calum niabantur, extrica­
ret , aureos montes pollicitus & profcffus, vcllc
fuo Regi petfuadcre , vt Seruaniam tclinqucr c t , petmillum fu it, vt difcederct, inque Pcrfiarii reii.e aiet: vbi dcindcin fufpicionem R e­
gis Perfarum d eu en it, quafi Seruaniam abfquc
eius mandato o b tu 'iffe t, & fu g g cftio n eE irifca n i, qui Gubernator T h a u o ’ i j , cum hoc MaXut Chan inim icitias g e re b a t, tanta animum
R ci is in.cdit fu fp itio , vt nunquam cctlaucrit,
dcncc i Ii icgationi inufta fucrit aduerfus R e ­
gem rebellionis nota Q ^ d e c a u fti com m otus ’
Rex.iuilitjVt viuusM axut ad fc adduccreturrita-
ReUtíO
rt
AUi»qufjlBtmpeilRb Ferfia»oeraridotto
. m Charu. huela luogo porioftd Sirua», t í Tau,ru,mol!oabhndanied’ og»i cofanecejfaria, &
thtr»ceoltoejftrcttodi\oooo.ptrfone in circa,
attendendo U vtnuta dt Sinan , delquJs hautuaoppinijne heperauanzarUglo iedi Mufl»f» potef pajftr d Tauru, o d Striean, t í douun­
que egit¡ojfe andato,s’ haueua atíenuto nel detto
luego di Cara,huch opportumjfmo per incontra lo t í p t f heera certo (hsbiignauamandar
fec-orjo d T.Jlu ntlla Georgia, hauea ancoJpeditidneprim.*iij Capitani, To.omach, f i ManguU Chamad andarfi d congiurtgere ion Stmcne,
' t í hp r.ar delhfoltti, (fi maggior danráallz>
/quadre Turchefiee, ‘ enuto Siaan in A r y u m ,
f i acoU oí ordinario ejfercito , f i le conj'uetcj
munitioni, f i confer i d Chars. f i l 0 a Chars
Sooll-íj 1gli medefimo pajfara Tejiuin Gtorga,
con intentione di fabril ar vn forte d Tomanit
ihebnellibocca medeftmadel dtjficile, f i infidtcfojirett». Gionto d To manu,att endofi, do, uefopraprefio da grandijfimapioggia, perottogi
er n i,tí rito Totttfu necejfitaioleuarfi, t í p » f
far d fietu, diede tl debito f ie crfo de danari, f i
di munitioni, (fi »‘ l ritorno Itfurono ammai^
í(ati l o o o o . ‘ iuandiert, f i portati ‘ ia molti
antmali. tmolte monitione, f i gionto dTriala
intefe ch' il RePerfiano con numerojo ejf rt tto ve,mua ad incontrarlo,onde fete tnuiare tutte le (ome graui ‘ erfo Ardaeham, (fieg i tota tutto í efi
fierceto ando nelle campagne di Chielder, (fi que
fece tre moflre di tutto L‘ tjferciio,maneggiandolo
uppunta comefe eombatejje, abarando artiglia
rie, Arehibuggi, confembianza di ‘ oler andar
trouar egli el Re Pe-fiano,mafit vana,(fi appatertte non vera la fama , anzi in quefio mezo
mando Velachi,d Chiederd Re nemico Ambaftiatore, perche egliprometteffe concludere ¿apace, ilchefea for fe pet leuar de penfiero il Re di ve­
ri red treuarlo , comeperche non‘ edeua í hora
di ritornare d ConjlaMtnopoli, doue gid per la
morte di Mahomet, diAgm at, fideMufla^,
era defiderofi) d 'andaré, effendo (lato eletto dal
Signorprime Vtfir. ll Re Perfiano mando Am ­
bafciatore Abrainchan,dandogli í ordene d pun­
to che hauea dato d Maxutcham,(fifh rueuuto
da Sinan con grandijfmaallegrejfa, (fi tnfieme
andorno in Erzirum, fifu rn o licentiate tutte le
genti da guerra.
ll Perfiano fuernoin Carathach, attendendo
qual fint,htuifft quefloíra'tamento di pace, tfiftndo defiderofi) di vtd. r quieti qutfit tonftni,per
poter‘ olger f i ‘ erfi> H>n, centro Abas Miz ze
fuo figliuolo mezano, il quale era adiffo Redi
lcritto,é'rapprefentatop(rribeü» dalprimo Vifit M ízire, Salmos,ficemedfuoiuogefcriuerb.
*
Unen
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
que Emircan duodccim cx fu'S m ilitibus ad op •
p id u m C a fan g ich ,antiquum M axut C anifeudum ablegauit. vtad Rcgcm ipfum traherent. Egregia „,¡i¡
M axut.qui non n ih ilfermonis hae dcreaudiuc- technd.
rat,im m oto animo horum m ilitum aducntum
cxp ed au it,om n efq u cla u tiflim o conuiuio e x ­
cepit iu lfitq u ciisfa cch ara ,fru d u s, carn e':,&
con fcdiones facchateas omnis generis afferri,
omnibus exquifitioritus blanditiis adhibitis,
dum quc obd orm ifccrent, ligatis manibus &
pedibus eos in profundum pureum dcmiiic,
quem in genti quodam faxoobturauit : ipfequc
in terim conuafata prctiofioti fu p e llc d ilc , vna
cum fam ilia, v x o rc,filiis , fratribus, om niqce
thcfauro fumma pernicitate C afcn g igrc'iqu it,
fcquc Salmafium & R anum tranfturit, vn c a i
Portam tranfmiffus , & á Rege fufccptus, & honorificc habitus fu it, quem ada odum iuo loco
d cctur. Verum hoc tempore Per arum Rcx in EexBerjaht
C ir a c u c h , quod opfidu m inter Settan iam $cfiemtxpeT au ris lo catu m , om nib u srcb usneccffariisaf Hat intrepu
fatim abundat, iefe continebat : quo in loco
exercitu t iginta m ihium circiter hom inum
con gregato , Sinani atiucnrum pr®i'olahatur,
quem crcd.bat , vt M uftafh.. gloriam vince­
re t, tranfiturum vltra l a u t i s , vcl Sc u niam;
at qu o cun q u circiin eodem lo co C aracuch, v t­
potc peropportuno ad hoftem inuadendura
confiftehat
Q uoniam vero exploratum erat, oportere ad
o p pidu m T cflis in Georgia auxilium mittere,
duos expediuerat prim .rics dt ces, T o c o m a ch iu m , & M angulium C ham um .vt cum Sim o­
ne arma con iu rgeren t, T urcicifqu elcgionibu s
d am na,& in com m od a, quatam axim a poffcnt,
inferrent. Sinan igitur Erzirum acccffit, & colled is copiis, confuctifquc munitionibus aggre­
gatis,Catfiam petiit,& inde in Gcorgiam ad op,dum T cflis m igrauit, eo an im o . vt in iis anguftiisT h o m an is. vbi nupcrm axim um T u r c * e uaferantpericulum ,arcem exaedificaret. Cum
T ho m an is igitur e ffe t, ibi caftra meatus eft,vbi
diebus o d o totidem quc n o d ib u s maxim is pluuiis in feftatu s, & indc excedere c o a d u s , 1 eflis TejHs fappi'
m igra u ir, quo in loco dubicum p ecu ni* atque titlatt.
munitionum auxilium rcliqnit; (cdin rcditudeccm m illia lixarum atquc calonum cum plcrifque animalibus atquc m u nitionibu sam ifit, &
T riata m pcru cniens, in tellex it, regem Pctfarum num crofo cum exercitu aducntarciQ uam obrcm om nia grauiora im pedimenta Ardacam um vctfus direxitjipfe vero cum om nibus c o ­
piis ad am posChicldci caftralocau it vbi terto
¡.-pphre
tum luftia.uil exercitum , excrcuitquc perinde J ” r
ae hofti ad cflct, torm enta, & fclop cta cxjplo-A""/
'
dcndo, quafi aducrfus Rcgcm ipfc proccffurus:
fed
De StatM Regni Verfix.
SinM i» t a m dieedt conte alfmRedeUa úenu- fed inanis ac fimulata fo it fa m a: qo ln etiam m i.
taddnuouoAmharciatore,0fupplitoUodpst- fit m tenm V o lach iu m , v ta b h o íh u m R c g c lé mitttre ch' egUcoídette Ambafciatore úenghi gatum p ctcre t, per quem pacis conditiones traaüaporta,percheoftconcladerd!apace,c0ntut- daren tur. Q u o d fo rtafle m editatusc ll,v c R 8 tequede conditioni ch' egli pth defiderera,enero gem á cogitatio-nc illum inuaJendi aüefterer,
noneo»cÍHdendofiegligltragmerataicofeA, 0
v c l quia C onftantinopolim rediré pcrcu piegli difco’ reraf i f atti dijfepm,che conofcerd chía- bat, cum ibi a R ege ob raortem M a h u m e tis, ac
rononpottrejugnare, bfoggwgartlnemico con m a tr is ,&M uftapfa® printusVií»ttuselcduífuquefio modo dtgutrredgiare, ma efferm bifogno ific t.
di nmui modi dt guerra, 0 n u o u i apparecchi a
“Rex P etfa O ratorem m ifit Abraincam cum Regem Rertaleimprefa, de'qua'i nonpotrebbe defmutrne m andatis iifdem fcre, quaeMaxutChanhabue-/iOT«//«rf¿rf
únapartefenzagrandijfmo fuo tedio. Scrife,0 ra t,fu u q u e á Sinaac maxim o exceptus gaudio, lum inteftirefcrife tanto caídamente Sinao,ambitiofo dije- fim ulque in Erzirum iuerunt, o m n e fq u e m ili-»«/»
derFiftraüaporta,theinfin*tí Re lovollecom- tes fuerunt dimÜfi Perfa.in C aracach hyhctc-hit.
piacereJerandocheúeramentegU faccedefe, o n a u it,ex p c d an s, quem fin c ralisc p a cis trad alaúeraviadidamar conbreuita ditempotl Re lio fortiretur, nempe vehem enter optabat fiRerfiano.
ntsiHos imperij fui tranquillos efficere, v t v i.Gionto a CofiantinopoU la prima delibera- res fuas sduerfus Abas M izize filium fuum ( qu i
Mm'., chefufatta,fu di mandar foccorfe d aTe- a Rege dicebatur defeciffc, a u d o re délacionis
fliífenz* il quale quellafortezza nonfipo'.eua Vifirio M izizc Sairaas , quemadmodum fuo
prhfo/íentartj, 0 infierne fi rifolfe di mandar loco fcribetur ) arma conuciterct. Inrcri-m
gran bavdadegenti aüefrontiere di Van, ateto- íin n iu s .Rcgt liioaduentum legati fignificauit,
ihe tl nemico non iranfcorreffe inquei confinid’ a b c o q u e p e tiit.v t vna cum hoc legato adporErjirum , condanno , 0 útrgogn» del Turco, tam reditum fibi perm itteret; forcenim vt vel
■
. . ienche
.
Fh dunque
eletto
contro il úol, r di Sinan, pax con clu d atu r, ómnibus iisco n d itio n ib u s,
che diceua coflui mn effer buono, per tal imprefa q u * magis defiderari qu eu n t, vcl fi forte iniri
nequ iu crit, fo r e , vt Rcx aperte cog n efcat ex
Mehemet Rafia, riua.e, 0 nemico di Sinan^ "
frrm onib u s, qui coram habeburKur, fíen non
mpotedi Muiiafd Bafsa , Capit ano delle gen
perfoccorrerTefiis, 0 a luifurono date le militie p o fic, vt hoftisinftituto m odo bel andi expudi Erz'min, di Caramit, 0 d‘ Altuncala, 0
g netur, vel fub iugum raittatur, fcd nouos b d tuttii luighidiMtniechiar Georgiano, che rt- Ji modos excogitandos , aouofque apparatus
negatalafantiJfimafede..apttioneX Amurath facien dos, quorum ncm tnim am qu id cm p arf i haueua fattoTurco per.torta il regno al fratel- tcm abfque m axim o cius t* d io d efctibcrcnon
lo Aleffandro, che non veUe macíhtarfiíuni- poflet. Scripfit atque refcripfitSinan p r* a m made colpa tanto infame, fiche pottua ha- bitionc fedrnd i, tauquam P o rt* Vifiritis, aduere appreffo vintiquattro milaperfone dajpa- eoque rem vrfit , vttand sm Rex ei fatisfaccáa, 0 acciochefiportaffe ¡oooo.dueati dt eon- rc volu erit, fpe d u d u s , fo re , vt cx rebus pto'
tadi, 0 molte munitioni, 0 proutdimendi den- pofitis ah qu afu cccd at, vel fcilicet pax, vel mot*o il forte di Teflu, 0 a Fan, furono fpeditii dus Regis P.erfarum brcui temporis ípatio dcBafsad' Aleppo,0dd Maro* conioQOO.perfo- bellandi.
»e Gjueftig'.ca'-dorone lefrontiere confidate alC um ig ku r Byzan ium aducniffet, primum
nBvZa
U h io cura fenja hauer trauaglio, o dfiurhe con filiu m , quod ccptuns fu it, illud c x titit, "Ti tium reu»
difort-ealcuta, éritornorno nellt loro nfidenje Teflis rubuenirctur.abfque-enim auxilio a-.x illa^¿,,^_
n huitíouafiagtont di verno tutti fant, 0
fuñcntaridiutius non p o te ra t,fimulque decre­
uit ad fines Vani v-ilidas cohortes m ittere, vt
tenti.
Ma Mahemet Bafia con molto dtuerjafortu­ hoñisin finesErzirinon cxcurrerct cum T u re a ­
na ando, 0 torno d »11' imprefo camino, pereio- rum dedecore , ac detrim ento. Q uam obrem
che gionto alli confini d i paefe della úedoua con (etficontra Sinani voluntatem ) e lc d u sfu ita d
hocbe'dum M cbcm crhBafla, vir iudicio Sinani
termini alto ftato di Stmone, nel paffúr cC'v
fum ara ,fh rfialitoda
Geogiani
mifticon
Per- incf tus, fi ff c m r iu a lis ,& inim icus olim Mu^.
^
^
jia ni,0nerefio mal trattato. 0 rotto. Erano ftaphxBaíT* nepos, eique concrediti funt m iliquefii Tothcmachi, 0 .Manguiicham, Emir- tes ad Tefl:s fubueniendum, dud.*batq; cohorcha m ,0 Ciomorcham,iqualvintefa íandata tes ex Erzim inio,C aram ito AAituncala-om nirfi
Aía- buí'quc locis M anucchiari Gcorgiani •• quifanhtmet nella Georgiaconiiooo. foldati fiétra- d iílim is Fidci ritibus abnegat.s, T urcicam fu Kortdoítidquefie vieinanzo, afhettando il det- petflitionem amplexus fu crat, vt fratri Alcxan
te foo.
Q^
drorc-
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
Í0(T
R elath
tofocc9yfo,acciachtqutt»teglitnto,huxHVoc
dr« regnum eripcrcttquiaaiinam fua® tam iaeafione di fejftdiod quelli i i Tefln, tffo forte re- fami crim ioe foedare vol-ucrat. Itaquc viginti8 aJfed%li>ri»bb*ndonet:o,etiiorn*f]eaelli pri- quatuor jnil'ia armatotuin fícum d ucebar, vtmtforzeam'ch:di Stmoae. ¡^e/Udunqut ntl que triginta m ilü aJu catoruin, & p le r« q ;m u taífefr che fecere le genti di Mihemet la detta. u iriou es, atque commeatus in arcum Teflis & Turcartm
. 17 I, :
iVani
r - - ; ;infe
_ CUJ c u*.................
.. Jiiti
I,i fuerunt
C
. cum d;cem
J ____
ta r , c x jc
ftumara, afalHono
í inimico effercito, f.Ai
breue tempopoftoh infuga.0 rotte,gli tolfero la m illibus hominum Batfa Aleppi, & alter Maraeitffentadi jo o o o . dacati, f i le munitioni tut­ fij H i porto fines rux caftodixcom m iiT osabfte
gli ammazzarom da iro o o huomint, quc vlla molcftia tutati funt,o nnefquc cum fanitate, & g iu d io a d fuas dom os hycm e rcdiuef i in it partid rit ornoroño all d o -o rejiienljj,
Áíahemet raccolfe le reliquie delltj fue genti. runt.Verum Mehcmeth B a ffiadmodum diuctquantopiupote conlipriuati danari, 0 proprie fo fortun x afflatu iuit,atque cciiu it ex iuftituprouifioni fitondaffed.Tefluydomgionto, gltfit to itinere: nam,cum ad fines v id u x ,& Simonis
protefiatodeque'JidelFarizj, cheabbaniont- im pcnj terminos accein ífct, dum fluuium traranole diffeft dellaForttzXfe, fe lor» n«n vi n ü c it.á G e o r g anismixcis cum Perfis laccífitus,
fatto il debito proutdimento d d ¿itto , 0 dello malis modis habitus ac profligatus fuit Eraut
paghe ordinari» aloro doUUt e Ferilche Aíahe- hi T o co m a ch i, & M angu licha, & Emircham,
met effortb.tutti i foldati, chepoatndo le mani & Cin»otch?m ; q u i, in tellefto Sinanircditu
alie borfeproprie, ogn vno sborfit anto, c h zjd C o n iia n tin o p o lim , ícaducntu M elicm -th iin
giafta pon ionefireintegri tldanarodal Signoro Georgiam cum duodecim m illib. militum, per SubfiktTur
tonfidito, (fffouuenga.alli bifoffücommuni di ea loca fubfifteatcs , auxiliares hafce cop as cxintm^
quellifoldati,chel’ hanno conla loro¿irtií, 0
peítabanr, vt iis interfcéiis, intercepto obfcflís
ton h loro diftgi homratámente meñtato, 0 , in oppido T eflis fubfidio, ab iis dcfcreretur, &.
egliprieno dituttisborsb ^oao.dueati,0 ilfup- ad ptiftinas Siraonis coiundlas vires rcftitiiercplimmto furichiefioad Aleffandro Leuentogli tur. H i igitur, dum co p ix M ehcm cthi diduna
Sign.di Taglien, il quale prontamente mando fluuium tranfcunt, hoftiiem exercitum aggrcffubito dan*ri,v!ttouagliey fiqttanto fitricer- fi, brcui m om ento eum conicccrunt in fugam ,
tato da Mahemet: cosifimantennequel Forte, atque profl g a u e r u a t. ablatis im pedimentis
the per altrof i tenne perfo. Subito che talrot- cum tnginta m illibus ducatorum .ncc non muMs’ ¿dttorno MahemetaChars, paffanioper n ition ibu sóm nib u s,incerfcccru ntq ucd u od eUpatfidelGeorgianorinegato, 0 perchtper o. cim circiter hom 'inum m illia,& indeabfccdeB*
p tr a ,0 ardiredi quefio Simone,tanto daako tes ad íualocareucrtcrunt. M ehcmcthus intertraauuenuto d Aiahemet, egli delibero torio la ca militum fuorum tfificdas reliquias colleg it,
¿ita fifacchegiarli tutto ilCoatado.Perbgian- quoad melius potu. t . priuatam impendens pe­
to adAltunacoÁa m a n d a d dire a l Giorgiano, cuniam Sccom m catum , fcqueadarscm T eflis
th t tra Venuto dalla porta , ton com m andí- con duxit,ad quam cum pe ueniíTct.obfelfi mimertto the ¿eniffe ancora egliad¿dtrlo: 0 in lites pro^teftati funt,fe arccm dc erturos n iqu áquefio me^o ordino alli fuoi feh iau i, f i d B a f - primum com meatus & ñipendia ipfis debita
sddt C a r a m it, cheventndotffo GiorgUnogli fuppeditentur Q^aptopter Mehemethus fuos
fuffero ad'Jfo ,g li fuffero adoffo , f i g
hortatus cíl,vt de lua pecun a vnufquifque ta a ­ Confl¡m>
ro la tefia. ll Gtargiano che di gtd ei
tum ero g et, vt iufta portione thcfaurusaRege Ducit latí»
deUacongiura, idelíinfíditdt Mahemet,ftben fibicom m iírusrcdinteefetar.com m uaibufque bilí.
J1 ... alpadtgliont
. / - . . J . - I - . . . di
J. Mahemet,
-II
,
r
*
delibero dianda-e
m'ilitum illo um neccíficatibus fuccurratur;
per non dimoflrar timore, f i farfi egh medefims qui v ir tu ti, ipforumqi incom m odis hono ifiReo, 0 csntumace,ordino nondimeno d yo. deU cc. infignitcrq; opera, auxiliumq; m criti crant,
tifuoipiufedeli.fivakrofi huomini,chtben ar- ipfcque ante omnes 4 0 0 D. ducatorum cnumcff
mati,doHiff«tofeguirlui alpadigltone,fialpri- rau it; & fu pp lcm entu m ab Alexandro Lcuonmofuo
effer
. grido
_
.. tutti in armi. Sfieefit cosi .fe
to lio Principe T aglieni petitum fü it,qu i ftatim
tero accompagnati da molti altri loro tonfiden— prom ptoanim o pecuniam c 6 m .atu m , & qu x 1 i , 0 atterganfialGiorgiano l’ actompagnoro- cunque M ehcm cthusrogaucrac, m ifit: itaquc
malpadigUone, Vdicoíhibbeitfimula'ocom_ oppidum illu d , quod alioquin expugnandum
sndhdamento ,fidettogli ch' era prontofempOg erat,retentum eft. H ac clade audita, Mchemcaferutrt Amuratfipartiua.quandoilBafsd dg thus C ha. fiam rediit, traaíluitq; perregionem
Caramit, f i i l Checaiadt Mahemet lu i traffe. Georgiani,qui fieros ritas abiutauer -.iquo-dá
rvrptrla manica dell* vefic,dicevdoli chefedef. vero opcra„& audacia Sim ouish?: danai-íehcJp:gri£ofubi(oilG¡or^a9o,ficolgridotraJ}ela
m eth o accid cu n c Jplu m decrcuitéviu isto U cíg '» ^
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
■
DeStAtuRegniFerifia.
fr*iÍ4 ,
ftntftraieim a Ufega dittfi»
alChecaieydiuifegltiltapo, ép Htollo fino aU»
fiomaco.bdireucr/oroljtilBa/sddtCaramitin
‘ namafitüa.tí tuítanetta cení orecehioleuog lieladd‘ ol ',o.lt.onfuriacacciotoftadcgodMa
hemet Bafsdglt dude anqutferite, (fi empttutré ilpadiglionejout le f ie genttahbondauan,di
íumulto,(fi de ít fenza hauer da alcuno, b mipaccia.oingiuria,fipam.riducendofinelfuopalaggio. ITurchifub.to/eceteleuata,ricuperandofi in A rffirum fi doue Mahemetferito diede
rappottodCoftantimpoli di tutto,l fiieego al
Re. Arfe di (degno Amurat ‘ edende tanto ‘ ergegna,t í danno deUef i e genti y (fi
iltutto
fogeaccadmononperfiarifolutione,ordine,
maper cattiutconfegU diUiVifirfuoi,atto qual i f i ‘ elfe,»ccufandchd' ,n frerienza, ¿"ignoranza,(fiprincipaimente contra Sinan,glidiJfe
che tutti quefii mali eranoficceffi per gtt'./nbttiofi érpaXztfioi defiderij diritcrnart,.iCoffdtinopoli, confegliando chefitnand- fie tofiptxa
gente, ¿0tofideholeigertit9 aque foccorfo, (fi
ehe peto tra degx» dtrtprenfione, ¿r di eafiige.
Sinan per^aattura non poteioferire il parlar dtl
Re fcn/(adarglif ifro/la,replico ch’ tlfuo venire d
Coflantinopolieracaufite nonfoloprr la venutadel Perfiano A/nbafcia/ore, ma pervidet d‘
indurluiSigKoredrifolutior.e necefia iaperí efrugnatione dei nemico, 0 che ildanno figuito
nella O'.orgianoneraperfuo malcenfiglto, hamsdolo auuifito, (he Mahemet non faria fiato
buono per queU’ imprefa, mache iltutto era aceadm oper prcpria d e h k r atione dt lui S gnore,
ih ttofificom p iac ue , (fi ihe effendo f eguit 0 d
ia fo ,n ep cttn d ofifarth efatton ofia,fi h d d ap ro
u edere, che n eli auuenire cam ini quella Jpedid ition ein aliram am erad f quello,ch’h d fiu ’ ali’
horac»mirtAto,(S il fuo c»nfeglhb,ehetibfi d .bb» continouare queflo modo d’ acquiftar ilpaefe
nemice congliedificij d tta n tiF o r ti,0 d ita n tz j
R ocche,lequ ali haueriano btfogKOdi troppo gr»
fom m a di d a n a t i,0 dt Teforo.-perche qu eflo/ar i a ‘ n m ed od ’ tm pcueririPopoli, ( filidurre d
nienielttaffende tu tte, m a cheb neceffario che
eJJo Sign.in perfona f i muoua,(fi ttftdib in Carantit fo m Aleppo ,0 iu A m a fia alm eno,perche al
u om edeliafolafuam offkyiP erfianitem eianno
tanto maggi»rmente,(fifiridurr&nno adotum e
conditicm dipace. Turbcffiil R e ‘ dendoilpariateu eS tnan, c h elu ita ffa u a p irla eUttienedi
Mehemet.0 Í tffortauadmouerfidt Ccfiantinopoli, cofadlui difcjpeito , (fi"iofa,pur per
jtiThorapa/s0confimpltci/ufurri,0 taciteminaccie.A Stnanfhpivrua'odaüad» ,na,ehetal
cofafuffepropofiadalu,;pdarmodoiquefiafua
Mtdata dtfar entren nei regno Mahemetf io fi
gliuclo,
Í
É
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
i©f
re,ipíiurqj territorinm díripese. I'd arco ad A ltunacalam aoccdoosGcorgiano figD)fican<>Hm
curauit,fc aP ortarliu cad ucm íIe cum ir.ádati^
v tad fe ip íeq u o q u e ac«deret,r& gia iu ííaatid ilurus: in tcrim q;fuis f a u 's , atquc ctiam BaíTe
C aram iti tm p c iau it, vt fi Gcotgianus accede­
r e t , ipfum adorircntu-r, caputcpc pr*cidcrc«t
Georgiano s autcm ,qui iam audiucra t contara^
tienera & M chum cihi infidias p.r®nouerat,«fi A
ad tentorium M c h cm ctb ip crg ercd ccte u it.n cJ
tim orem pr* fc ferrct,fcque rcum, & contum acem per fc ipfum efficeretrtamen 50 cx validioribus ac fide pracflantiorib. viris d degit,q u ibu s
iu ffit , vt bene aim ati fe ¡pfum fcqucicntur aá
tentorium viiquc, & p tim o eiu sc la m o re adarma omncs accurrerent. H 'm a n d a ta exlecuM
fun ,a plcrifque prattereafulfuki, & G eorgiani
tergo adhaerentes,ipfum ad tentorium Y(q;affociaucrunt C um (rgofim ulatum efficium aadiffe t , refpondifletquc, feerga Am urathcm omm b ol íéquiis paratiffim um effe , iam abfccdebat.cum Baifa C aram iti , & C hcraia M chcm cthipcrm anicam toga: illum trah cn tet, iniunxctunt, vt fcd crct: clam auitiU ico Georgianus,fim ulquc cum clamore enfem e ift *xit, & Infidratorti
cú fiuifl^amaBU detrada thyaracx cap ttcC b e- mereto h»c a i* caput, & coi um vfqnead ílom ach ü ipfi di
u ifit.& tiafu erfeB allam C atam itipcrcu llitjm axillarr.qi ipfi fimn! cum aure caecidit, &f!uri©fc
M chem cthú Baflam inuadeD s,qsinqjei valncra inflixit, to tu m e ; tentoriú. quod luis m ilitib,
abundabat tum uku rcplcu it, & cxfndc abfque
vHa vUius iniuri svel minatione difcelfit.feque
in palatiú fuu recepit Turea: io cctin cn ti ex co
loco m igtaucru t.in Arzirium cótcndcntcs , vndc M chcm etus vulnerib.affcdus C on fla n iin opolin tota rcm ad Regem p .rfcripfit.E xaifitka
Am urath ,ta n tú fuorum militu dcrrim entum ,
dedccufque confpiciens & quafi eund a cueniffent , non propter im perat-ipfiu s, fcdpropter
faoru Vifiriorum male confuirá,cor.ti a eos ic'e
. .
cóuert¡t,ipfofiquc ignoranti®, &inexperifotiac/''^® '2“ ^
argacns,pracfertim Sinano dixit cmr.ia h?cdamna accepta fuiflc ob am bittofa, &inian.>cius
cofi ia,d um redire C onilam inopolim alFcdaic t,có íu lere tq u e , vtfubfidio ferendo táparua
m ü itu m m anus,tam qucdebili:m itteretur. Sinan vero cxfuinatu ia Regis increpatione to
Icrarc non potuit abfq; refponfo ; itsq ue fe ver.iflc.inquiebat, Byzantium non m odo propter
aduetitum legati Perfarum , fed v.t experiretur,
an poíTct ipiumPrincipcm,inducere adm eliora
capienda confilia pro hoftium expugnatione:
tridamnum vcro,quod in Georgia acceptu fucr.-.r, eiur.umpetA
non ideo acceptum . quia ipfc malc con fu lu if dtt.
fet;fa;tisenim m onuer-t, M eliem cthum ad bel*•
j«8
I :|
I ii’
Rclatio
gUHolo,0friu¡trntlHÍp»drr,perHqualJlffetto, lum il!ad iiu pt-uni forc : vc um cm nia ita, faép erU m d efid k fa w oH i ch'eglt haueua fin' d afu iíT cexC o n filioip íius Principis,q u iu a iu f,.
aU'.horahjuuioin quel fu» maneggio da Sinan,. ferat; G u m q u ciam in fü ita n iu m fccu tu m cfl.t,
firifolfepriuarlodicaricodtGenírale,0re>legar- n c q u c in fc d a fie rip o irc n t.q u a fa c la funt, proloJontano daüa Corte, come le V. Sign. lUufirff. ccdendum eíTe, vt pofthac al:a via.ac ratio belü.
haarannovdito. Conla priuationediSinanjfu ecrandi,quam haótenusfcrua.acñ, inñituatur;
mandato Ebraim Cha^n Ambafciatore Perjia . luum itaquc eíTc conülium hunc modum oppuno,dopo molti'corni, prigieneirt Erz'tum ,doue guan.li holiis id ih ciis tot a.cium defe e u lu in
ancora ft noua; ma con tutti quefti fcomentic' etlc, vtpote quae arces nim io thefauto indigc'
hebbtilReperlarotiadelltfuetlchtaui,fiptrli rcnt: hoc enim m udo p o p u lidepauperar;ntur
pumu'ticommoffidalGeorg ato,delibere nond- citius, & commeatus omncs m utilitcr ablum cdimenodifímularttlmalammorhecelG orgia- ren tu i: verum neccíTeeflc , vt ipfe R cx mouea«opre'ehauea,»cnbm.ntentndoloneü'amicn a - tu -,fcq u cv elC aia m itu m , velAleppum tram feJualifajfip¡itfacileildarfotiorjodT'ftu,0me- ia t,v *lin Arnafiam fih c m jc tc n itn c u in o ie fo lo ,
nexonturnactglsnufíijfrogliacqutfiiyfiíebe- aduencarc ipfum , P eif* tim orcafficcrcntu í, odienze dalla Ge rgia, anz\ deHbe>b ikmoftrare ptim ifqaepacis condidonibas acquiefcent. Kex
ialuimaggior confidenz* ,(he rnathaucfiemo- iiu an i ftrinonem audiens valde turbatus eft,
ftrs,fi come d (uo luogo fd ird . S 'erano t» tanto quo ícilicet ipfúm c.e d io n is M ehcm eihi cepa- pofino Qon.
ridettial Re Perfijit.otCapuani¿mcitori,fial- hendebat , & C o i.ftm ttn op oii exire iwhebat, ftliarii,
legri ,hauindoap'o tato¿acomifluntgiubi:o,d quas res ciniolcfta & fo im id o lo fa e ra t: nihilo*
tuttoilRegr.o,daih-prejtoccafione MWeZ’ Sal- minus (ufurraiioni-bus, tacitifque m ioisco llo "
mtu primo Vifio di quel R e, 0 fuec- ro di quel quium illud tranfadum eft. Potro S.nano v io t
Frinapedi'perfuedíread ejfo Rea'andarédCo- Regís p e rfia íé rat, vt prufcdioucin h»nc profttzana!}aC<ttdd(Heri.co'ificuro,fiforueJJer- p o a c K t ,cupida, vtM eiicm eth usfiliu seiusim oito, per hautrnelle mani Abae Miriza fuo jígji- perium o ccuparet, patremquc cxtc.d ret. O b
Uolo,'ome dt/uircbe3e, fila n te infianz: fece,0
quam iufpici.inem , & q u it inad iiiiniflraiioneeiiix/etii^o»»^ propofe, cheinftne velo indujfe,. ius belli S nan pa um íansfeccra , decrcuit Rcx,
ilchefaceua nonperaltro ,chtptrnnder algent- ip f m Duais (upreu.i muñere cxfpoliare & pro rofuo quel Regno ffilutamenu.fuo ¡non partito cui atnoiure ab au la, quemadmodum D D . Vedal Do<niniodilditto Abas-Minze,tlqualepur ftr * llaftiilfim * audiucr..nt. Poft Sin-nipriuatrepponaftatofempre obediente al padre. Spe- tioaem Ebraimcham Perfarum legatus poftlu randeadunque<jfo PerfianotchiTurchidoueJft- d ibiiam u ltainE rzirium captiuusm íTus fu t, vroconuirtirfid vindicarfilamente le ingiwieail bi adhuc d crn ctur. Vcrum non obítaiuibus
Georgiane fiaJftcurar,benbeneleftradeperTe- m o lcñ iis, quasccpit an im o R cx ob cop iase*fia,racco!tegentidaguerraalnume>edi2ooos>. fa s,¡iid em q u e obtum ultus ¿G eorgian o fufcifipartiper Coranzen con animo deliberato di tato s, decicuic nihilom inus prauain voluntaáavmo tedtM ttiiSultani, fegua'i ddfigliuelo, tem ,qu am ad u crfasG eorgianu m gcrcb at,d iffi0 eJfqfiglinolofarprigiene,0porrea quel gouer- m u larc, quoipfum in officio continens,, fa .ilú
eiofhipiu/offepiac.emoalpadre. Maprirr.ache us arci T cftis opcm fetrc p o ffit, minufque fint
J ip a n ip diTaurú,vollepe>b ajfi.urarele f o n - contum aces populi G co rgian iiq u in ctiam cura
tir e de' Tur.hi conbuoneguarrfe, lafiiatoE-, illo ard an iam ieitiam ,ac beneuolentiam pr* fe
m toguliCham in G.nge ton luftedtadiStruan tu ltt, qu em ad m o du m iu oloco aarrabicur. ia Serapharn,in N t.h,iu a Tochomat, Sultanin terca ad Regem Pcrfam Duces hilares, vtpote
N tiuan: Eminh.tm in Tauru, con titile di Ge- v id o re s.c o n u o la u c rc , incredibile gaudium tontralifopratHtti,hauendofiegUcfferto áifar¿s- ti Regno afferentes: Vndc occafioaem arripuit
nir Ufattion&deTurcomanedquilladiffjfa, 0
M irize Salm asprim asVifirius R e g is , & fo c c r il •
impttgarogn'fiiaforza,0iag>gno,feríheTun- liu s Principis perfuadendiRcgi, vc in Coruzan
thinonporgmo ip ede mquellt ¿icnanze,b ¿e- tenderet ad ciuitatcm H e r i, com itatus exercitu
nendouifa- loro dmnifegnaUti, LtuoJft,fi$' fo rti, atque in ftru d o , quo filium fuum nominn
■inuíovi'.c Coibiri,ac*ov,pagnatodallefuegen-. Abas M irize , tanquam ipfius rcb cllcm , opput i . 0 f guicodalPrencipefuofigliuoloj0dalfifO gnarcí,:capcrccque: to tq u c c irationes adduxit,
primortfir Lafcío m Cao: in d.bttogoutrno,0^ & preces addidit, Vt demum illucpatrcm im puinuiojfiptr Corazan. G dnto aSeruanfcetron- lcr,:t: quod idéo.m achinabatur, vt genero fuo Rattr IfliuM'
tar la teftad quel Gouernatore eomediuotodel toium rcgnum vindicaret, ncqu cd om ination c beSoaggre-figJffolo , 0 ilfim ilefa ed d u t altriSultani fog- filii ,q u i patri,obfcqucntiffim us femperfucrat, dttur.
g^'tialUgiurifditicnediHcti,ferttdifitoattor. diurdcrctur. Ig itu r Perfafpcrans, T urca sa d vl-
»i(a(9.
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
cifccKv
De Síaíu Regni PerJia,
309^
»iitad’ arqueú!ue, 0hmmunit*dimutaglie, cifccndasfolum iniurlas G corgiatli c o n u e tT m '
0 d .p .ii benguaidat* da Abas Mim.e,ihí údi- iri,d attrofqu c opcrair ,vt TeflisacceíTum qi am
ta ia venutadtl Padre, údtteie>W(»timdegna- tu tillim u m efficerent, to lle d is c i piis adnum enunttdattoUi fuoiGormrna:ori ,i eraaitr.aio ru m v ig in t ndillium Co auzanum verfus difccT
perfar Ogn. toja per non tafcia entrar í trate fuo íit.co coi fiiio ,' t omnibus Suhanis qui filii parP*d enel¿aC<ttd,rrafapondol'iagípjle, 0 fa lfe tc ifo u e r c n t, raortem in f rret; ipfum v c io filiaccufedategU d, rebeílonedal Vtfr ,per purgse u m . ap iuum fa ce :e t,& te g io n i illius gubernaafano/animo del Re, 0dinttfirar lal-a inno- tio n i arbitratu fUo a’ium p izfic c ic t. Ve. um any
Ctnza.mandb dus fuoi Ambajiatoripet htender tcquam T.aurifio p ro fic if crctur, fines T urca eíal Padre le caufe che L‘ hauean J m to d quefii rum optim is c u fto d ib u s p e rm u n iu it.rtlid o E granmonimtnti,0 ad0p r ir í¡ ej/ifi'jfiper .Jtag- m angulocliam m G cngia cum cuftodia Scruani
giallui,fi>.ocheriiroutfal¡eL’ miq'4ijjime aciuft Scrapham i, in N a c lu in a T o c b a m a tb , S u k .n o
deffeditiofeVyir.Pregornodunquequefi» tl Red in Neiuan , Easi cham o id T au tis cum titulo
úeítrformar proceffo contre effoJuo fighuelo , 0
atque au th oiitatc luprcmi Duc s , q u ife fco b rinouAido che egh fir fiato in cento aicuno d lui tu lc ia t, cíFcdi*rain , vt ad ea lo ca defendenda
tn=
nonfoloribeUi,mache non fiafiatcreuerentijfi- fa d io T ui comanorHm acccdercc , onnnefque
modelfuonome, a i effifaccia troncar tl capo. 0 vircsatque ingenium ad eam lem d c adkrbitu- fy^fauiotts
émpkghituttek fue forzela C ittd, 0controil m rn,vt T u r c x a d illa s ie g io n cs n o n accederent,
mtdefimofuofigUuclo.manonritrouandoventd vel li acccfliilcn t, m axinia damna tcportarcnt. "
inaltunadíUeatcufedategli.vtr.dichiil f.ngue lg i:u r c a ftr a r r o u it,& d n 6Xit Casbinum verfus, >
delli Sultaniúocifi,0 l\nfam:adata ad Abas c^micanribusfimüi cum exercitu Principe filio ,
MirizuconUmortedeltumultuati»Salmoí/uo luoquc primo V ifirio , & Casbini con gru oreli*
Vtfir- Conuoteii Ré Perfiano tuttiiSuliarn C o- d o pratíidio ,, Gorazanum contendii. In Seruernatori delle P-cuinciedi C ora:(jn fu dditi a d uaniam cum pcíuenillct p ta fc d o re g io n is . tan^ 1|
A hoí M .rize, tu ttii Gucdcci, C an.erlerghi, 0
quam fi ii patubus addia©, vitatn ademit, fimi •
M agijhati , 0 datuttiúoUe faperei» ehe grado litcique duobus Sultan's fubdiiis iu iifd id io n i
úoglta Aba* Aíirizerffir tenuto da Uro, b come H c ii: quae vrbs fíta,m ccn ibu s, & aquisflUcntiR ed fP .r J ia , b ccme Victrédi H erí, 0 fe m ai bus m uníta. opti.i cquc ir ft u d a erar ab c o kr-nno hauuto ejfortathue d nen andaré alia dein A b a sM i.ize iQ u ip atrisa d u cn tu in tcllcd o ,
gu erracen traT urthi, 0 d a tu ttig li fU r iJc fio nccibufqi am icotú luotu auditis, arm afuraplcUrotentre Ahoé M iriz e,V iceré,0 p irta leg ‘ino- racintus nc parens ira ciuitatem irrumperet; n e.
m ar ft nelli eom andar-enti the lor e m an da, 0 que ignarus, quam fa ifisafq u e in iu fiisieb cilio ’
the mat hanno hauuto mandato niuno 4 non n isaccuf.tio n ib us áV ifirio im peteretur, vt fe '
andireallag ue racon traT un hi.fenonperccca- apud Regem pB tgarct, íúam quc innocentiam
ftontde i m o l d i T aeh ltis,iqu alieffen aeiisf fliA teftarctur.duos mifít adpatrcm legatos,vt ab eo
quellefroniiete, furono neecjficati Jeguir effo A - caufas, cur tantoarm o um naotu illu e v e n illit, ■
ba* M m:(e , 0 andar contra qu-lh,per conferua- exquirerent .fequ c obfidcicidcm o ffe ric n t, dotiom dtU oStaio:in¡om m afttonjirrr,bilR edella nec feditiofi Vifírii iiiiquifliroas calumnias dcf e d e , 0 deuetienedelfigliuoio , 0 doppo fiúolje d prehendar. H i ergo Regem rogauerunt, vtad- Inqulfitiofud
riformarproceffo'iontratiJuoVifir.per inue/iiga/ ucrfus filium fuum quam dil g e n tillim c in q u i-p ,/ cjb m jí
la ca uja , che lui tnducefiidperfuaU trrvn tanto r c ret: quod fi c o m p e rc it ipium aliqu o p a d o ftlti,
Vtfir m oto.Eraeffoodiato da tu t t a la C o r t e ,0 d a - perduellionis rcum fuiíTc, quinim o non fuifle ^
tuttiipopoJidelle Cfttadijoggette fipereffernato patcrninom inisobícruantiftim um fibi ipfis obdivilifi¡m olignaggio,0giudtcatodatuttiptrin truncato c % ite fupplicium irrc g c t,o m n c fq u e
d gr/odiquelladignitd, doue tra falitoper lufin
exercituum vires con tra vrbem .llarn ipfum q, e
g h e 0 a d u ‘a!ion i,0 p trv n a terta fo rted ip rou i- filmin con u crtat; at íiinacCuíátionibus nullam
denza nelle cofe dellt g outrnipublitijfi am o po>- deprehenderit veritatem , nc m otetur interfc*
the haueua fempre fom m inifiratealliK é dt Per- d o tu in Sukanoium fa rg m n tm , & infamiam fifta n ou eim p ofle,0 noue grauezze ilacn den ella lioinu ñan i vlcifci m ortc tum i l ‘ uarii Salinas Vi»
inquifiitiene¿che contro di ¡ui dal Rr fit fa tta ,i 20» . firii lui. Pe.fa,nn-i R e x o m ie . Su kano sp tou nv t f u alcuno che non diceffe h a w r lutcomrmfii' c ia n im , Corazani gubernate rc: fubdkos Abas
queitum ulti per am bitiejo defiderio di am f liare M n i z t , omncs iudlCes, qú ftó .ts A in a g ift atoKO^niatteil Regno-alfuo gene’» , 0 forfe ptr tu seo n g tcg cu it, vol ?i quu a b ii' rc c re .q u o t¡farlcU u ard lu ,R t,0 p erfu ftttu irtlfig U u elo.íl tuló ap pcllaii. quouc giadü h bcri . b ip fs v c qualerro» hebbe m ai per»queflei/renateiram c: lit Abas Mirize , an t nqi am Rex Pctfia,«n vcduíhtpcu 0 pHtaíCtrtatotl Re rifel/e dtleuarfi ro v t P ro .tx H c ii/ itco i an exhortatas ü L s v n d‘ ap-. bq u im i
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
RehtU
A’ M pripefo Vtftf, ffi fargU m tíeavile a p B qBam fuetIt,neadbcnum T utcicH m frettt,futV
cernedtíHbiiofuifquito. VfcipoiAhiu.deHe- qu eabm iu crfisrefpo n fu m ,A basM irizcabillis j
r,,adtmontrordpadre, fitlfrateüo ,& firin u - haberi, tai>quam P rorcgem , coque nomine il.
erdf vn amer ptrfettifimo, f i ogn' ‘ono eon le U- lum (emcciplum «ppcilare in edidis. nullum que
erime dtmo/fri, quanto mali hawffe fintito di vnquam fe mandatum , aut im pedimentum haquelltfeffitknt.fidiqutidefidertidijan^t, f i bu ilfc, quominus ad T urd cu m bellum prodidimorte. Reflb Aboial primero gouerno: f ir i - r e n t, nifi cum T acblas fines turbarentur, quo
terno tlRetolpadreiCaibin,ffi d ild d Tauru, tempore c o a d i fuetg ipfum Abas Mirizc fequi
m am enrei Perfiani erano fiatiinuelti neUtci- & p ro Status confcruaitionc contra alios hoftcs
udi drjfnCtoni <onfferaoza, che i Tur, hi atten- diraicarc: Ad fummam; dcuotioncm filii,fidemideffro a ¡oggiogarla Georgia, la principalmente que eximiam d cp,ehendit, mox aduetfus VifiriStmone, f i tl regnato Mamuchiar .iT urihf ha- um fuum inquircr,. fta ta it, vt caufam , cuctao. Deaetuft.
ueuane peflt a i efeeto nuouifiinopinatidift- tos Regi motus fuafiíTet, perueftigaret Sum « « k^airi.
gni,percio ht Amurath dtfeactiato dall*Certe m o od io Vifirius habebatur áto ta a u la ,o m n i. ú*r,ffi
Sinan, haueaelette Generaie Ferrat, vno delli bufqua vrbium fubditarum populis, cum quia
Bjtfiddella portafidltidatiordini,che<«adid cx vilifllm o genere oriundas erat, & ab oronifahricarReiugn, (fi ajjtcurarla firada, the da bus ca dignicatc , ad quam blanditiis,& aflentaCarsa. Reiuatondute (fihaueamddatedut fuoi tionib u s,& qu od am in publictsrcbusprouideaCapigt,(fidueCh:aue,con)ooot>.ducati,dMa- ti® genere pcruencrat, indignus indicabatur,
nuohiar fudetto,pregando che voleft egltcendur tum ctiam quia noua grau am m a, no uaiqucim .quelfoccorfo mTefiufarendolepreuHtonidt^oh. politiones Regi Perfarum nunquam non fugteuaglie, chefitmerdnecejfarie, promettendogli gelferat: quaproptcrinin quifirtonc. quam adgrandihonori, fip rtm ti, dietndogli^ che tutto ucrfus ipfum Rex inftituerat , nemo inucntus
quello haueuaoperato contro MahemetalP hora cft, qui non aircrurric, cos tumultus ab ipfo ob
JÜO Generale hd pofio in obltuione./apendo qudto am bitiolam amplificandi genero fuo om ni a r­
eo» cau a quello faceffe. Ferrat danqueraecaltt tc regni cupiditatem excitatos fuiflc, ac fotfitaa
,1* ejfercito ordinario tenendo la firad» d'Am a- v tR gcm de im perio dciiccret,vtquc filium fubJia.(fidiErzirum capitodCars,doutfecelara]- ftitu c r c t, qui nunquam ciuiiBodi am-biiione
fegna dt tutto i ejfercito, f i dt li pajfb a i Agia- ducefeatur: q u t dere certior fa d u s R c x , decre- Noxiutie'aalafi, doue drizzo‘ena Fortezza, preftdtandola uit amo aere procul á fc V ifiriutn, & c.ip .teplc- prehenditur,
4 ‘ altripochipezzid'artiglieria, f i di (oo.fol- d ere , quemadmodum extem plo executus cft. (fi capittpu.
d a ti,(fi di li penetro dReiuan, luogo fotto lacu- Egccflus deinde Abas cx vibc Hct i p a tti, fratrira .(fi gouerno di Tofemach Sultán, (onord.ne di que obuiam p roced it, in tcrq uo s amor perfcfortificarlo,(fi rtdurlo nel poter d' Amurath. E - d iflim usrenou atuscft, fin guliqu ilachrym iso l e f e dunque tgtardini, f i l e cafe doue habitauail ftcndcrunt, quam x g tc tuliflcat fulpiriones Üditto Tofomach,(fi tutte queX ambito, chepote
las,illaque fanguinis.m utuxque necis truculciiu* effer d‘ intorno d loo. braccia einfedimura, ta defidcria. Rcmanfit Abas ineodcm imperio,
ifi dtfo¡ft:que¿i irrigado ton<hnramo d'aequa, rex vero Casbinum , & indc Tauris reucrfes eft.
tht at feendtndodalmorett, che s'trgefopra Rei* Veram dum Pcrfic ciuilibus d iflenfionibusiauan, vadfcarirare ntU’ Araffe: cempartimolti uolutiagitabanrm ip ctantcs,forc, v t T u r c x a d
pej^zid'artigliaria fopra le mura, (fijopra latorfubiugandam Gcorgiam , ac prxfertim Simorecdificata, f i vi lajcto 7 0 0 0 ,foldati fotto U nem & Mamuch a r ,q u i fidem abiuraucrav, dcjcerta d' senRafíd, (fi indi ritorno di jubito d bellandos incum berent, iidcm Ture® noua &
C w , di nuouo nelritomo , <S StandoilAafiello inopinata confiliaadcftcdluni deduxerant. Ec0 «,
Agiacilas GiorrtodCatsfuauuifoioch'drine- entm Amurath expulfo ab aula Sinan , Duccm
gato Georgiano Manuchiar,al quale tl Re Am u- generalem elegerat F errat, alterum P ortx B afrat ce Id detti Capigi, (fi Ch-atu, hauea mddato iam ,cui iniunxerat, vt Rciuauum fabricaret, vilacafiédaperTfflu fatto trotar tl capo altChiau- a m q u e .q u x a C arsad Rciuanum c o n d u cit,tu f i • f i Capigi ,per ejfortatione di Simoneft era ri- tam efficeret, miieratq; duos Capigios totidem bellatoalTurce pentttedflfalloiomtffodeU’ ha- que C hia is cun» triginfa millibus ducatorum
uercdgiatareligione.fichetrattenutalacffn- ad M am ichiar p r r d id ú , qucm obnixe rogabat,
da quella hauer compa ita frd lu i, (fi Simone, vt vellet ipfe T cflis h x c auxilia fere, cu m q ; c o m Áche i.foidaii[diTefi'4 etano ptr abbandanare mcacu.qucm neccfla ium putauetítrao-mpararcf
il,Forte,fenonjegliportauaí affettatofujftJto, poiliceb itura, maximos ci .honores & pramia,
ondtffedifubitoIJfanSaJíadTefiií cen 3 0 0 0 0 . .certo aflcuerans.fc oblraionim andauiife eund a
ducati cpmpagnandolo wa 3 0 9 0 0 , huomtni,
qux
cha
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
Be Statté Regni Perfiai^eportoildthitopreficliodTeJtu,0 ritorntjfeneftréZ» hauer fintito da nemici danno dtmo■' ■
-----1»««/«, f i ¿olfepoi
Ferrat
fopra- paefe di Aíamu."
chiar, f i dtüa ¿edeua, f i mando Rffuan B a f
sacón IO o c o. foldati dfar ¿nacorreria fupra
quello, f i quafifaeit a diJfipóU ¿Ule f i campag n t,file Cittadipiu ¿ cine, conducendo in capo
~moltiBrigioni, ficopiofobottino. Fattoqueflo
riiornoia Erz<rum, dando £ ogni auaenimento
prefio 0 diligenterapporto ad Amurat.ll PerfianohauendorimuatodnuoueedifitiodlReiuan,
fiejfendofatto certo daTo:om achii0datum ,
cheErmicham , ilquale haueua fatte cosi amplepromeffedi farrefifienzadTurchi,fefofero
paffati d quellafrontiera, non haueua pur mojfo
vncaualloperdonneggiarilUroeprcito,foffettando di qualche inttüigela,che hauefft hauuta
eolGemrat Turco, ftn£altrofeceprenderd.'tto
Emircham, con ¿nferroaffotato appromiffatogli d gli occhi lopriub di¿ifia , fitoltiglitu ttii
beni lofeceimprigionare,douepochimifidopofinilavitafua.Dallamorted'Ermichamnacque
¿nafubita,fitumultuofafoüeuationeditutta
lafattione diTurcomani di Perfia, la qual f id
tuttiglialtritapiyond'tüadiuifainlegioni,r¡stuehoneri, f i protectione, 0 grandtjfímeffe.
ranze,haueua fempreripofte nellaprotettioned'
Ermichampergli híuori, 0 efitmationt,che di
luifaeeua il Re, ende ¿dita tale fcia ¿iura indegnamentead Ermieham/uccejfa, tmta s‘ accefe
£ odio ¿erfo ilR e .f i il Padre, fcoprendofimanifeftamente nemica , 0 contumace fenza alcun
riffetto negando d’ ¿bbedire a
tcr,dichepih dbajfo dirb il fucctffo. MaFerrat
hauuto ordine deAmwat dipafarl' annoprcjfimodNaefiuanluogogoutrnatoda ScJorapüam,
fim ddartV ordinarioJoccorjo dTeflu,connuouicommandamentí mandatiper tutte le Cittadi deü' Imperio.raciolfe tutto l’ ordinario (ffercit o ,f i confuete prouifioni di biade,0 danari, 0
eragid in procinto di far partita per Etzimin,
quando lt ¿ennenuoua, cheil Re Perfianohaueuaraccolto numtrofiffimo efferiitoinTauru,
f i haueuarifolutodi venirlodritrouared Nacftuan per far battaglia , per il qual auutfo Ferrat diffiri la parí enza, 0 fct iffened ConfiantimpcU.
llR e d i Perfia¿eramcntehaueuaraccolíc in
Tauiie tlfuo effercito, chepoteua effer d: trentacinq¡ mila perfone,fenijlafattioneTurcamana,
tht¡degnata, comefíe detto,nen hauet.:ii¿oluío
fegmr le voglie del Re, il quale con le genti di
TaurújSciraa, Caffan,Cafbin.ipoan, Gengz ,
A r '’ iaií, f i altri lu'-gki, coid unfiridottc cu
pido di¿t..duar glioliragg.de l'urchi fferan­
do cht Síii.ne col ¡uo cognato M am hi-rj,bellato-
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
qu *co n traM eh cm ctu m Generalera eftec tíc t,gnarus, quanta ratione adea peragenda com pulfus fuiflet. I g iu r Ferrar ordinario exercitu
c on gregato v íx lc dedit,Amafiam verfus, & c x
E rziio Carfiam pcru cnit, vbi totum luftrauit
cxcrcitum ; inde vero ad A giscalafifetran ftulit,
v b i arccm exftruxit, cui prxfidio im pofuit q u x dam aliatorm enta bd lica cum qu in gcn tism ilitibus: exinde ad Rciuanum pcnctíauit, oppidum fub c u ra , & gubernatione T ofom ach Sultaniconftitutum , h abcbatqu : in m andairsillud perm uniendi. & A m urathis im perio adijcicndi. Q uam obrcm h o rro s. doraoíquc, quas Arete noutd id u s T ofo m a ch incolebat, elegit, to tum qu e exfirmate.
illum am bitu m , qu i centum vinas in circuitu
patebat, muro acfoífis praecinxit, illas aquis irrig an do , q u * a monte fupra Reiuan c r e d o dcfcendcn tcs,inA raxcafefecxoncrant:m ultatocmenta bellica fuper muros difpofuic , itidem q u c in turrc.quain ex*d ificau erat:ib id em qu e
ícptem m illia m ilitum , quodam Baila Ducc,vcliq u it; in deé v e ftig io C a rfia m rcd ta it , inque
rcditudcnuocaftcllum Agiacalafi vifitau it.C atfiam accedens intellexit, abiuratum G eorgianum M anuchiar, cui Rcx Am urathcs cum C ap g ijs & C h iau s, q u o sd ixim u s, fubfidiam rferat pro oppido T eflis; interfcdis ij d cm ^ api^,ijs & Chiau fis,hortationibus Simonis á T u rc a
d efccifle,& erreris fui poenituifle, quo 1 r e lig io ­
nem m utauerat.totoquc commeatu Si fubíidio
rctcpto c u n d a ir. terSim onem & fc ipfum diuififle: adco vt m ilites T eflis arccm d cfctturicffcnt.nifi cxpedatum auxilium ijs ferretu r; proinde expedía t fubito Ilfam Baflam Tcfliscuna
3 0 0 0 0 . ducatoru m , cui triginta m illia h o m inum affigpauerat, quibufdam debitium pr*fid iu m T cflis attuüt,redijcquc abfquc vllo ab hoñibusm om enti alicuiusdam no. Poflea Ferrat
regionem M am ucchiar aggreflus, mifit Rifuan
Balfam cum dccem milhbus mditum ad cxcurfiones faciendas, qui inftar fulm inis villas, & Turearumcam pcftfia lo ca, atque viciniores ciui tares diffipauh; m ultes cap tiu os,& co p ioía m prxdam
ad caftra reportans. Q u ib a sp c ra d is,E rziru m
reuerfus, c u n d a , q u * con tigerant, Am urathi;
diligcnterfignificauit. Perfa vero, cum nouam
Pyciuaniftruílurarn in u c m í ft , cum que a T o com acJ|p,&ab o m n ib u sceitior fadu scflet,E rm icham um , qui am plifllmis verbis pollicitus du Ermich*'fuerat, fe T urcis rcftiturum , fiadiJlos fines ac- mi punitao*'
ccíliflent, nihil eftccifle, & nc vnum quidcm c- eulü,0 boa-‘
quum m ouifle , vt T urcicum cxerc.tum infcliarcr, aliquam fu fp ican sco fu fio n em , quam
cum Duce Turcarum haberet,oullo téf oris intrruallo d id u m Efrircham um vin . iriiu ífit, & candente ferro oculis cum priuauit>bonifq; fuiss
SKOC*-
ReUtio
lbtU*(odTurcdhaJlap.per darnotabildanno a
. chtunquefoirfo Tefli ficonductffeptr foccérrerlo.
. Sentito ia Con/lantinopeli t auuifo di Ferrat,
A m a r at gli fete intendere, the continuaffe pur
ta fa m a d ’ andar aN acftuan ali altrotem po.ilche tff güito da Ferrat ingannando i Perfiani,
, chefiA uanoU iaipettando fenza mandar altri
, ripari nellt Geo gia , t inutb ¡enlfa danno, o difiurhoperla Georgi;,aLory,fiTamanúfiuog' ■da di Simone Georgiano, f i r fiotb le mura
‘vtcchie,(aui le f o p , f i fortifico U rocca di Lory,
prefidiano tl tutto di trecenta pezzid' artiglta, ria, (fi fuarJta d’ a I Bajid ai Gruia ton otto
m iit pep ne.D i íi pajib k Tomani nellafoce dei . lo ftretto d fficile tra bofchi, (fi <iallepr¿ctpitofe.
tag iando tt ogniantorno ptr molte miglia d det
,to bofciBpianto‘i n nwuo ferte, muniendolo con
ceme pezzid'a-iigluriafottolacura di Napan
Bajta co» otto mtla/oldati: Mando Reffuan con
.doderimila foldati, cel fecorfo a Teflu, douefi
^enne k dar per Vaffillo Dautcham dt SimOne
fa te llo .ilqualeeongionto con Mamuchiar, f i
con loro quattro mil4 Georgiani, nelritornoaf
falirno Ferrat, (fi attaccataina mortal battag lia , fi conobbe t inuitta‘iirtU de‘ Georgiani,
quali tanto inferiori di numero a‘ Turchi,/often
nere per granffacio lapugna, confpargimento
dimolto (angue di ambeleparti,ma al fino cenuennt k Gi:>rg<ani ritirarfi , ependo fiato am
mazifato fotto il cauallo kSimone,il quale miracolofa mentef i faluo a piedi. Refuan dipoifi
ctndupe a Ferrat, (fi glirifertle cefafeguite, f i
infiemepartironoperl<paefi della‘iedoua, (fidi
Mamuihiar. Nelcamino Alltculiprigione, che
Ferrat fecoconduceua, a cm i’ informapt della
fir*da,(fi dellifiti di quelle parti,condanari dattallicufiodi,(fi con altre arti fuggf.^oenne Ferrat al luego di Mimuchia” con indicibili pati
m enti, canfati perUdificoltk dei fuo lo alpeftre,
fipertinuernata. Fer ilchemolt/perirono,(fi
,a m moltifurono dijirutti da Georgiani, togUendo di vitatuttiqueü’.che fisbandauanodaW
ip.r(ko, ficome fu tolta aTalloli Sangiaccodi
daffetto,0 ad Plomar Agk dellt Gtannizzeri di
Damafeo,!quali (oniooo.perfone per faluarfi
daüaneceffita,febaratidalcampo,furono tagliatikpezz.i da detti Georg.ani.Voltuail General
foritfitar Zlifca , rnafifoUeuorae legenti G^pia
(fi di CcfiantinopolifigUe lo prohibirno,fi‘io.
lenio pur eglifermarfi tnquei difigi,da‘leditte
genti fó!umultuariamtnf!tngiurato,(fig[i/urono tagliite le c r ie Aelltp >dtgltoni.toltiica.
firati, menate ‘oialtdonneche fetohaueafemprecondotte,fiinjo.mmaignomiojamentetrattato, f i i n fine fupoifen^altrofare necepta.ter.durfiinEtifirum.PtrItqmliattiy.rgpgne.
fifi*
acceptis in carcere triífít.vbí duobus p o ft meafibus vitam cum morte com m utauit. Exm ortc Tureorna^
Emir hami fu b ita , ac tum ukuofa exorta cftfe- turbant,
ditio fadiionis T u rco m an oru m : q u x fa d io in
P ctfij prx ceteris D u cib u s, a quibus ipfa in legioncs difti ibuta honores, ac patrocinium iperab at, vnum Emirchamum ftkpiciebatjincoq;
magnam fpem collocauerat propter honores,
& exiftimationem ,quam apud R egem confccut u ' e ra t: quocirca audito co in fo rtu n io , quod
Emircham acceleratum fu e ra t,to ta fa d io a d .
ucr us R egem , panem qu einfu rtexn, negauitque,fc amplius officia (ua R cgi praitiruram , &
con tum aciam , atquc inimicitiam amplexa eft,
cuius exitus dicetur inferius. Verum Ferrat ab
Am urathc anne proximo N acfiuani morari
( qui locus a Schrapchamgubernatur) & ad oppidum T eflis ordinarium fubfidium ferte iufe
fu s , exercitum confuetum c o lle g it, & c d id is
per omnes Imperij vrbes prom u lgatis, com ratum & pecuniam neccíTariam p a rau it, iam quc
accin du scratitineriE rzim iu m verfus,cum o á tium a:cepit,R cgcm Perfarum exercitum T u rcis num erofiffim um collegiflc: qu o nuntio Ferrat difceíTioncm fuam d iftu lit, e a q u c d e r e C o ftantinopolim prius fcripiit.
Rcx autem Perfarum Tauris exercitum fuu, Perfarm
qu itrig im a quinque circiter m illium hom inii exenituti».
erat abfquc Turcornanorum fa d io n e , collegc- lidm,(eieon
r a tr h a c v c r o fa d io vexilla rcg ii,vc diximus,fc- tumacibm
qui noluerat : fed R cx cum m ilitibus Tauris,
Scirati, GaiTani, C a s b in i, Spaani, G c n g i, Ard ou oli.aliorum qu e locorum , illu c fecontu lcrat v in d id x cupientiffim us aducrfus T urcas,ea
fpe dud u s,vtSim on ,cu m fuo cognato M anchia rO jq u in u p e ra T u rc isd c fc ia c ra t. fatisfuperque vitium haberet, quibus iufcftaret quofcuque, qui T eflis fuppetias ferrent. Gum perueniiletG onftantin op olim nuntius Ferrati, Am urath R ex eircn u n tiau it, vt fimularet adhuc famam alio tempore eundi in N ad iu a n . Itaque
Ferrat deceptis.Pcrfis, qui ipfum cxpedabant,
nequ cin G eorgiam fubfidia vlla m ittebat, a b f
que vllo damno vel im pcdim eto per Gcorgiam
fc Lo y verfus conduxit vcrfufqucTam anis¡qu?
loca olim Georgiani Simonis c r a n t, vbi vetera
moenia inftaurauit,foiras pnrgauit, Lory arcem
perm u niu tt, quam trecentis bellicis tormentis
auxit prxfidioque im pofuit Ali BaiTam G r x c ix
cura o d o m illibus h o iiin u m . In d ea d T o m anutnfc con acrtit ad fauces an gafiiaru m , inter*
q u e iylu as, vall.cfqu(e prxcipites arcem fundaui ',quam centum munime torm entis, Prxfidc
N aflano BaiTacum oclom iH ibusm ilitura. M i, .
fit quoque Rcfluanum cum duodecim millibus Georgtaner» •
hom m um T e flis , vbi Dauccham Sim onisfra- bt¡lica‘vin ■
ter in
»!
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
B e Statu Regni Perjia.
fifttprimdolRfieUsrieedigtneraUto.laqueftom tToil ReTureo hmta rifoluto d ittn u rla
defiJerata imprefa dtTauru, 0 » o » f ¿mando
d'hauír perfona piit valeuox di quella A' Ofman
B a f k , dicuiportauagrandiftmo concetto, haueadeliherato dichiamarlo allaporta, 0 tle g .
gerlo Capitana Generale inquefia ejed itio n s
priuandoueFfrratBaJ?d,ondeJsdtCapigi,0
ChiatísperSirum, 0feeelo útnirea Cofiantinopoli,ordtnandogli the lafciaffe infuo cambio in
DemicarpiperfoKaconíirolo diBaftd, 0 in S u machia vn altro B ¡ fa , ilche da lui tjfeguito
p crlaviadi Mengreüan,0 Caffa ,paJfaadecon
leGahreil M ír maggiore, captib a Cofiantiucpoli. NeW entrar diUí Meng<ellia,fit ffa ¿toda
i i o o o . Tartarí, 0 comba.tendoliruppe, cerne
voflra Serenitd hard nttfo daüi Ciar ffimi Batli.AídchifoJfi che mandajfedefti Tartari adaffalirlo,0lamorte delTartaroCumam ,lapriuattom di Sciaus ,a ü ’ hora primo V iítr,0 L'af¡óntíoHed’ Ofmanal Vifi>ato, cotila fuccéjftone
del nuouo Re Tartaro non tacca d me hora di
fáu irh : maqueüi Jppotttndo come note , 0 d
m e m n jetta n ü , rítornoddireehechionto O f
mana!l\portafi*nominatedalRefuoprirr.oVif lr ,0 eletto generale dcB' ■
fferciti per TAurit, 0
cesi eglipartitofi di Cofluntinopoh, ando d fuernare
».«/?# ; 0 d i Si»0*,doue fltrattonnefino aÜ.%fine dt Lugl o, cht
acquettatointuitoquellorumert, che fifecein
Coflantinofoli ptr queUadugratia oc.orfaaUa
galera delfigliuolo diRamadan,gtdBafidA’ A lgierfiparnperEriOJum.douefattalamajfadíIle
genti,0 delleprouiftonidaguerrafileuballipri.m id AgofioytonnomediandardNaciruan, 0
pafsbvtediCarSj0 Ghi¿lder,0 capitbaUecampagneCalderane,doueftcelaréfiegna,ltcenHando ^Oooo.fioldati, quali nonvoUetendur f eo,
0 fegutilfuo camino ce i$oooo.fildat ida J a .
da,oltra legenti feruili,0 matfiranze. Pajpite
leC iu d d tC cí diMara»t,0diSoJfian,dalqual
I.
. 7luogo
fifiopcr/eT au rií,fu lleo I' ar.tiguardia,che
eradt lo o o o .fo ld a t i f i caío/opra certi giardini,
per diftop' ir tutto ilpaefe, 0 c efifíorren d o.0 aprendo laftrada, 0 fa lia n d o la fa m e , con le (refih eú iu en d e,capite alpozo dell’ acquafafia, doue f u improuifdmente del Prencrpt Perfiano defiru tta. Haueua il Prencipe, ú diialaú en u tadi
O fm a n . dUpofio di U feiar chiara fa m a del fuo
ú alcre, 0< r.on hauendo potuto raccoglieretanra «;///í¿ip<ría
de r«ri:fl»3a « » / ,c ¿ o
gli hafiaJe per attaccarfcoperta battaglia, era rifoluto dann'ficarecon occulti, 0 improttifi afif a l t i , í í j f retío Turco, 0indcbclitolo, tentar
poi cen apertabattagliaívltimaforte. Conogni
xtatumacia dungut dt Turcoma»í,da!ÍReera
fiaio
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
ter ¡o clientelam fc tradidit. Sim oü’aUtcmSc
M am u chiarcui» quatuor m illc Gcorgianis fccam m ilitantibu s, ia reditu f errat B alfam pggrefli,cruentum praelium com mifcce, quo inurd a G corgianorum virtus explorata fpedataq;
;cft,cum inferiores numero T u r c is , lon g o temporis fpatio pugnam íuftcntauerint, cum maxim a fanguinis vtriufque partis profufions ; at
,
G cotgianis tándem neccíTc fuit receptui cañe
re,cum equus,quo Simón infidebatúnterfídas^ ^ ^ "^
fu iíT e ta d e o vt pedibus falatem íibi noa fine om niam adm iraxionc quxfiucrit. ReíTu.'.nus in .
tcrim ad F crratperrexit, q u x q u e g c ü a fuctant,
ci fign ificau it; qui vna per regionem viduae, &
M am uchiari difccflem nr. E x itinere captiaus
u ltcaA lyculi,quem Ferrat circu m d ucebat, vt vias.fitufque regionum doceret , corruptis cuftodibus, alijfque artibu s, cuafic: Fcrrat igitur per
incredibiles m olcftias & aerumnas , ab byem ali
tem pore, foloque alp eílte enatas, ad loca M am uchiari peruc.iic. Quam obrem petiere m ult i , nequc pauci á Georgianis profl g ati fuere,
omnes fcilice t, quicunque agmen defetebant,
vita fpoliaban tur, quem adm odum A in tetcm p tu s fu itT á llo liu s Sangiaccbus SaíFctti, ítem
^
H o m ar Agá lan lizzet/'tum D a m afci, qui anjbo fimul cum tribus mill.bus hominum , vt a n ­
.no.n,x penutiam ¿ffugcrcnt, acictn relinqucntes , á G eorgianis i u c r fe d i funt. V t-iz a c m 'E x e n itiía n Generalis C ü fcam m unire, ícd G rx ci, & C o n - tecedere,fiut
.ftantinopolitanim ilitesfeditiofc id vetuerunt, /«¿/í?»»/»*cum que illc in eiufmodi incom m odis perdura riculo/um.
re v clle t, turpibus in iu tijs a íF c d u s fu itá m ili Ferrat dm itibus : tcntorij fiquidem funes pxxcid em a x, Utibící conpecora ab egeru n t, eiufquc m ulieres, quas fe- ttm ptu i,0
.cum d u c e b a ra b d u x e ru n t; ad poftrcm um o drege depom ni ipfum ignom inia affece ru n t; proinde omiíTo b e llo , in ErziriutnTc fubtraxir. Obquae Ofimantte
dedecora á Rege D u cisim u nercp riu atu s fuit.
Interea Turcarum Rcx Tauri* vrbcm ,qu od dm
cupiuerar,aggrcdi.decrcuit.<cumquc ncminctn
o fm a n i Baft* v ir tu tíanteferret, quem m axi­
me honorabat, ad Portam ipfum v ocau it, &
huic exp ed itio n i, annoto Ferrat Baffa;piiefccit:
quam obrem mifíís C ap igijs,& C h iau fis per Sir-,
uaniatTjiuíIrt.vt C onfiancinopolím ven rct,rclinquctetq; fuo loco Dcm icarpi hom inem cum
titulo & auaoritateB aíTíE & Sum achix fim ihtcr alium eligeret Baffam : quibus rebus pcta¿lis , ipfe per M cngrcllanos. & per C a ffa m , fu­
perato triremibus Ponto , Conftantinopoliin
vcnít.
Cum vero inM engrcíIiam ingrcíTus fuiffer,
duodecim m illia Tartarorum ipfum aggrcífi,
abco¡fcliciterdifie£li fuere qucn.admodum Sereñirás Veftra á ClariíIImi, Bailis ccrtiorfaifta
Rr
fuit.
Relatio
Íf4
ftatora ceo tícM efu ífm e, ifclufo TeiUri, (fi foit. Vcru'tn qu isfu e rit, q a i Tartaros iTlos i»
le lor9gÍMrifdittioai,eprtitt daquara- infidijs locaran, deque morte T artari Cumani,
ta0ttoi»foooo.fitdati,(fidiqUfJlieraCapita- dcptiu acioncS ciau íi tune primi V iíirij, deafe
noil Prencipe,fudetto.ASpettb dunquefra quefii fumptionc huius Ofm ani ad V ifuiatum , deque
giardiniUprimefquitdre Turi^jehe y(fi tune noui regis T a rta rí fe ecelfione, ad m c non perlediflrup, compugnatofjlo daiíooo./óldaii, tinecfcribcrc. Q u ib u sr bus tanquam Herni­
i
s
nemf ugi c t i bus j &adr ac i i . i ni mc ípcdantibus,
aniddPaa're,Joeí0n l‘ e(fmkolianaaccampaío reiid is,a d in ftitu tu m íerm on em ieue;to. Of- ofinanut,!
ductmigha/opra Tauru. IntefadaOjmanla manusadPorcam ad d ud u Sjiu itaR egeprim us bellumPttf,
firaggeaU .vanguardia, fubito ffe d til Bafsa- Viíirius deledus , &. Generalis D ux cxeicitus cnm pJ,]
Cigala,ílB4fsaCaramitC0n<iintimilaptrjeat T au rici declaratus. Itaque C onftantinopoli
“ pirStendiearquefiaprimaeffefatiqualimarchi- pro fcd us ad fines Anguri in Am afia hybernaando veloci, gionferoal detto Pren(ipe,chean- u it , vbr vfque ad fiuem lu lii menfis fefc conticor nonera arriuatoin ficuro , f i attaicorno il n u it: & tumultu illo , qui C onftantinop oli agí.
fatíod ’ armtduehoreinnamjla notte ,* (fifino tabatur o ccafionc triremis filij Ram adam i o*
aüofcurodieJfanotteficombatíe, con<«niuerfal lim B aflx Algecii, Etzixium verfus m igraait,vealamitade’ Turchi-.perciocheprima che fo ffz j bi m ilitibus , cunóiifquc ad bcllum ncceflaiijs
fera,ilBafsa Caramit dtflrutto tifuggtaliipadi- congregatis,prin£Ípio fcxdlis, cuulgato rumo■■ ■ Ofn tan, (fi con íombredtlla notte fect rc,fcad N aciruanum contcnderc,pcr Cbarfiam
glionid’
& C hicld crin campos Calderanos perrexit, vbi
Hmedefimo.ltCigala ffogliato di tutte li fue ba
i t , f i fino de'fmicauaUi,cheliveniuano mena- luftrato exercitu ., quadraginta
^
m ülia militum
lidietrojfi deüifuoifehiaui: talche il Pr*ncipe.j d im ifit,qu osno luitfecu m hab ere, iterquepropfftmáfe^wjín^wjTí^iyepiífírMe/e»*.. O/man fe.cutus cft cam centum quinquaginta millibus
percio aonrtftbdi andar fotto Tauru , doue T arm atorum , prxtcriixas & calones. Ciuicati- Et Tem
atcampbduemigliaprepqueüaC lfta, (fimW. b u s C o s .M a r a n ti, ííS o ffia n i fuperatis, vnde
'«i**
atcamparfiAlyculiCham GoutrnatoredtTau. Taurisprofpiciebatur. extemplo fpcculatorum
rkvfcitoconquattromilafoldati,feorfevelocif- acies, q u x decem m illibu sconftabat, in quofJimametetuttielatideü’ eJfercitoTurtOjfidie^ d am h ortos d efccnd it, v ttota m regionem cxdtglidi molti dannt, fidinuouo pajfatalame- ploraret: itaque excurrentes, viam qucaperienffanottej^efct conmaggicrfeguito di prima, calo tcs, fam em qucrccentibus cibarijs cxfa iantes,,
Jopradttt* effercitOjfiammazzatoilBofsadel ad puteum aq uxfalfxpcru cncre, v b ia Principe
Maras,diffipb tutta qu’üa banda,ponendo mol- Perfarum cr im prouifo d iifipatifent. H ic Prinlottrrore a Turchi, (fiabbando natalaCittki cep s, aa d itoO iin a n i aduentu, famam virtutis
doue'hedeua non poter effer dtpfabafieuok,firi- fe x q u a m longiifim c extendere delibcraueratj
ítrbaüipadiilionidelReüamatíinafubito vna cu m qu cfatism iliti*ad n eccifitatem o b d iico tgroffabandadige'nteftruile,(fidipiuVtli[oUati' diam T urco m an oiu m cogerencquiuiiret,cots.
bramofidipreda,fidi‘)iuanda, fifen'faíicen- filiu m iniuerat,Tu rcicu m exercitum clandeftikA dei Generale,ando per entrar ia-Tauru,doub n is, calidifque aggrcffionibus diucxarc, quera
alliportegrandifflma rijfceffa: percioche terrieri fim ulatquecxtenuairct,cxtrcm am fortem tuñc
potetiareggerl'armi ,piutofiochereftarefchia- aperto M arte tentatutus erat Etfi igitur Tureo- FarhiUm
uicombaHeromffauentofamsnte. Talcheque- man¡ contum aces perftitcrant, Rcx cx fuis ter- vfmtÜ,
fitprimebandenonbaflauanoperentrareledif- ris,excepto T cila ti & "H cri,aliifquc iurifdidtodeüi,fchtaui, che trano cola corfi. nibus, exercitum collegerat ad numerum quin.fefe,feipadroni
.
.
w n ¿ i haueffero aperta lafirada, fugando i Per- quaginta m illiu m , qnorum Dux ipfc Princeps
. fiani, i quali trattofifotto le cafe, daüefenefire, erat. E t expcdatis primis T urearum cohortif i neUiriuolu dtllefirade,con gli orchi, fiq u a l - bus,ipftm inter hortos d id o s pro fligau it, cum
thearchibugioapportauanoa quefiimortaldd- fecunanon amplius duodecim mille mdites hano.Contutto ciofigukne moltemorti,molfepre- beret : Q g o egregio facinore p c rfc d o , vctfus
de,(fi molte tattiuitadeÜi terrieri, f i furono co- caftra regia p errex it: Rcx enim frater lOQoa.doniaU' effircitoTurco,denne,giouani, (fiani- paíTuú fepraT ausis caftra metatus fuerat.Intcfe
mali conmolterobbzj.
fe d a cU dcprim x«eiei,O finan us illic o BaiTam
Ofman in tanto tireondbla Citta, chef u poi Gicalam , & B af& H tC aram iticu m vigin tim iltre^bolte miferamente faccheggeata, (fipefefia libus hom inum cxpcdiuie, vt primum hoc dafabricarelaforttzlja, tingendoigiardini , f i l e m num rtiatcirent,atque vlciiccrentur: qui persafed A lic u lf(fid i Emircham ,(fiinquelle‘éi niciifim c Principem m ftqu cntes, eumaíTccuti
^ f e m h ‘.artigliaria,d9decimUafoldatifonoil y u a t, a n tcq u am in tu talo ca fc tc c e p iifc t,p r« '
flo qu a;
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
k
B e R t a tu ^ e g n iP e r fiA ^
eummanit d* Gmfet Bafi» slhtra di Tripoli,
^ ogHtproutfiont ntcffiriuper il¿itto.M--cntre
0
f i mendeua tUafabrUa, hauiudo i P,rfiani irrufo cht Ofman eru caduto amm alato,tanto piu
arditi¿enñtr» drinoua-elebattaglie. Ptrtie.he
il Padre con Alyculi i 0 altri Capi cosfeguito di
Aoooü.ptrfont s'iauio ¿erfe l’ t(ftnito d Ofrnan madanda cinqutcento foliati d fearamucdare, f i far moftra. Ofman intefo vn tanto ardire,auuifando chefojfegroffahmdain lor dffefaJpedi ii Cigala, f i i l Ba,sd dt Caramit con tre
ta mila perfone,i quali caritatijopraidettilipofero infuga,md dt nuouo queUi¿oUortto,0 que­
fit di nuouofeguitorno, 0 cost ton quefie ritiratt
fintefurono tirati i Turchi tanto lontani daW e f
fercito d' Ofman,chel’ artigliar a non poteuagiongerliydeut in ¿na certa arcera dt Colli faroao
daPerfiani terribilijjim emente ajfaliti congrandijfims mortahtd de Turchi, i quali impaurati
dalnumerononcredutotanto grande dt nemici
p.u che al combatiere fi diffo/cro aliafuga,ripi r
fandone grandiffimo danno con poca p.rd'.tadi
Perfiani, i qualt hanrebbono Jtiwto 'adtftruteionediqu‘ lÍ!,felancttenenfoJf:;oprag:b a
chi gtorni dippo conefiendo the i Turchi»rano di
gidtndtboliti di ptit di trenta mila falda: i , 0
certificafo deSa malatta d’ OJman, th' gni di ¡i
fateuapikgraue, tonffub dt far nuouo fatto a'
armCfOnde foUeuato tutto C eff r:ito con j ^ooco.
fimijftinHanzi, mofiracdofidTunbi,o-dinado che tl reftoftajfe lai «Spettando prontopota di
ftofto. Ando dunque, f i mando dufida,ad Of­
man,con dirgli,(he s’ e feldato vftifca, th' eg’igt¡
fardtotcare lafua viltd.
Ofman cheper la malatta dilperato nen pete,
.mandoilBafíddi Caramit, come Generale, 0
fuorapprtfentante, f i con luiil Cigala,ilBafsd
deBaCaramania, il Bassd di Traiifonda, 0
tuelti altri Bafsd, 0 Sangiacchi con 6 0 0 0 0 .
ferfoae. ll Padre Perfian» moftrb temnetanto
gran numero fiattdandofi ritirandofino che po­
te dareil fegno a' fun (he I' affettauano, f i cosi
fifíte attaecb la battaglia con T u r hi,0ponendofintl corpo dell' eJJerctío,taglfp la tefta al Baf.
sd Gencraledt Caramit , f i quellafopra ¿nalaeia ando agitando hordiqudffir dild. Turchi
^ifle il loro Capí!arto mono, 0 ¿pragionti dalle
hanitnafio-e, nonfapenano pfureggire aÜapu
groa,0 uÜ' incontro i Perfianiprefo maggior ardireattend uano alia ¿it torta, la quale tnnanzi
che ll Sol:fojfe d monte,fie di Perfiatá,con !aprigitmiadel Bafsd dt Caramania. con U mortedel
Eafskdi Trabifonda,di molti altri Bafsd.0 Sagiacchi, fid e lli foldati priuati intorr.o afrenta
mtla. ,
Stfurti Ofman in fined zTtm 'u , 0ando d
dan-
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
# ff
lio qu c com m iflo dnaÍMis an te n o d e m horis,
vfq; ad nodurnas tenebras dim icatum fu it cum 2>w£«r«riu gen ti Turearum ilrag e : nam antequam ad- carum iterM
ucfperarccTct, Bafla C atam iti ad tentoria O f- preffigatL
m ani fe con ucrtit.ted u fqu c vmbris fugam contin uauit.C icalla vero fuis clk o rtib u s , im o futs
ipfius equis,qni fequebantur,fuifq;feruis cxfpoliatus fu it;ad ec vt Princeps fum m o gaudio g c ftiens ad paterna tentoria fc conduxerit. N o n
ideo O fm anus m oram illam interiecii, quin re­
d a ad vrbcm T au ris pergeret, vbi duobis procal
m illiaribus caftra pofuit; dum veto caftram etar e tu r , AlicuL C ham T au n s Gubernator cgref- ^ vrheTms
fn sd c vrbc cum quatuor m illibus e q u itu m , inTurtaéncrcd ibilivelocitate Turearum acicm ab om ni f ff in tm .
laterc laccífitam tu rb a u it, dam nifquc escultis
affecit, & poft mcdiam n o d c m de in tegro maio rin u m c io ite n im c g re ffu s , in crcrcitum hoílilcm inuedus.B affam Matas in terfe cit, e iu f­
quc turmas difllpauít m ultorum Turearum
terrore ; & v tb e re l d i,q u a m haud fatis m uni­
tam, neque drfendi poffe co g n o u erat, ad regia
caftra fefu btraxit. Poftridic mane Icruorum;
ggZ
vilium que hom inum frcqu :ntiílim a
prx d rn d ia u ita , iu iuflu D u cis , T auris ingredi ^
te rta n it, fed vehementem rcpulfam in pcrtis
pííl'aeft: nam cines arma trafla c potius duc€tes q i.'.m mancipes fic ri, aceriim c pugnauerc.
Icaque fiimae i.* cohortes vrbcm fngrcdi ncq u iu iffe n t, nifi fcruorum d om ini, qui illuc ac­
currerant ipfis apcruiffcntviam , Pctfis fugatis,
q u i fub d om ibu s,ex fcneftris.in a n fia d bus v ia ­
rum ,fagitris &: fclopctis m axim a Turcis damna
inferebant. Innum era nihilom inus ncces.piaed a , & capciuit-tes ciuium aggregaban tur, &
phíiique eorum iuucnes, mulieres , animalia,
8 d exercitum Turearum auedla fucrc. Interea
3
Olm anus vrbcm circu m d ed it: quae deindc tcr Ture».
mifcrrim edirepta fu it, arcén que exftruereinccpit,m uroque cinxith otto s,d om o fq uc Aliculi,& E m irch am i,ir. quibus pleraque coü ccau it
torm enta cum duodecim millibus militum fub
p r a f d ; ra G ia ffctiB íffa T rip o lis, om neraoue
com m eatuum Hcccffariam copiam reliqu it D i
ílru du r»attollebatu r,cu m Pctfxintellexiffent. (yfinanm ¿
Oím anum m orbo correptum cffe,coau dcntio- ^
.
res p raliatenou are.N am paterR cxcu m AlycuIi alijfque Ducibus, totoq; excrcitu, qni viginti
ir.illibus hominum fon fta b at, aduerfus exerci­
tum O fira n i con tend it,q u n g é to s milites pram ittens,oftentandisvinbu s,& vclitand ' giatia.
Ofm anus tan tam audaciam in'c lipcns, credcf- Hinchofits
qu e,hoíli'cscopias num erofiorcscfl'c.Cicalam , audentiortt.
&BaíTam C atan iti cun, trigin am i.hbus drle
d is m iiitib u scxp ed iu it, qui in hoftes p rru c d i
infugam ipfiss con eccrunt.cum quc itcru m faRr 2
cicm
Rekti$>
Sanchajfan, doue mori,0 qui úennedinuouoil
Jo» i aTurchiiuilfa
' 'T'-—
X Jl JT-,Perfiano a^combatiere, effendo
d i o , 0 liconduff;ro 9m .1 8 0 0 0 0 . cameli 0
muti carichi di fichiaui, 0 di rohbs della pi
da di TdurU, 0 en m ti neli’ efferato,fcorrendo
finoQypralacaffim
''m ^ ,0 deli artigliaria,diedero isejpliia hd danno. Ofmanprima ehe morifft, lafub Generale infiuo luogo il Cigala, ilqualed'ppoquefla vltimaperdita,partidi Sancaffa n ,0 /in u ib verfo Salmat. L» feragiontoal
Toi rente d’ aequa Salamuflia/attendo , 0 l a .
notte d Taire Perfiano caualcbditro d ilu i, 0
toto.
to., /
Jo\ P
lamattina
ntlleuaripadigliom
affaltbi.effe
tito di Cigala, ma eonfortuna infolita. Perciod>e il Cigahtemende quello ehef u , nonvolle
chef i leuaffepaJiglioni. nef i cartcaffifoma, (es
primanofuffetotuttiifoldatiinarme, 0 l’ artigliarh a!i‘ ordtne.. Venne il Padre all’ affalte,
wdici»/’ ^^/^//^^/*/*:/»^!!^!/;»/!), £5"
iacentrato da tutto l’ effereito,riceue aneor dan~
noyfebene nenmancbd' vfiarMfegni manifeftk
0eJreJJi di valore:.
Fenne poi il Cigala d V A n ,0 dilicentib, T '
tffehitotutto difirutto, 0 difflato.- Atteferc doppo que/io i PerfianidreuocarlanationeTureemanna, 0 i l RemedefimcfcriffedMahemet
Camlettercj.tuttepiened‘ affetto, per tequah
venne, md pero con animo maligno, imperoche
era ri oluio di .dimandar Thamat fratello dei
Padre per capodeUa fua natione, in luogo di Ermecano,0hauutolo, chiamarlo Re, ia dijfreggio dei Padre, 0 dei Re medefimo:. Venuto adunque,
0 dimandato effd Tama* Ufueonceffo
^
^
attendendoficon terreno ad empir la fofia .per
dari' affalto dPirtefatto.quando suúptubel-hjlmaligno MahtmetfoUeuata tutt» lafat-.
sionedinotteifiparíicoldeiiO'Thama*i 0 f i
úolfiedCaíhinconiatentione difar publicar Re
iffoThamat. I lR e ,0 d Padre ai>:(ituttala
P tfia fient'i di quefio mtabdefcoffa .' p e> o fu ;
iaterrottala debita ffi)ü¡
. . . Forte, 0 s\ofpUgnationedel
empiquel Regno d idijffnttone0 ,ditumulti%:
purfiiaeceffitatoilPadredleuar cofiintrinfieo
pericolo'Jaondeacco mpagreaio dapiufedtliSul tanijconfeguito di quattordeci mila foldUti ,feguieffi Tureomanrj,0gionfeli di qua da Ciub¡n,gli ejugnb v0 fatta tagliarla tefla a Mah m et Cam , 0 a Calift
^ Sultanprefie
, J il ,fratello
Thamaii0lómandbprigienein Chat», 0 r i~ dottiin Coibinyattefekfargentepet rit ornar
Taurit, Stettt'úPadrein.Cashinfinoilmefedi-.
L u ffo f nelquil tempe riduffeapace i Tureo-m »nni,0ractolfegentidiH eri,0diZiilan,0
tantofe¿echeriduffelaPirfiainúnh»e,quales
mai ia quefia guerraéfiata.RitornatoaTaurk difieffa Salmae, 0 trueidate legenti di quel
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
cicm vcrtiflent, dcouo hi in fecu tifu n t, ficqu®1%•V■ t«^U.»/*».4« iimufotis
ft r*1II ! #»f Í C Turcaeab
T" 11t*
U cxcr.
AV ^
^.
fugis huiufiuodi
itu
O fitia n ip o c u la lle d li quoQfquetormenta bellica pertingere non p o lfc n t: pofteaquam in
quodam m ontium finu delati fu e re , P crf* cos
terribiliter aggtefli , mife.abdi ftrage trucidau eru n t;.T u re* vero inopinato hoftmm nume­
ro perteri iti,pr?lio relid o ,terga verterunt,m aximaque damna retulerunt m inim o Petfarum
detrim ento: qui hoiies acrius infecuti fuiflcnt,
nifi nox pr*lium direimiffet. Paucis poft diebus
cum exploratum cflet,Tureas triginta millibus
sk/'vCP
íT#»*j D
liil
/'iwmquc
mii a O
Tr»-»
hom inum /íímirti’
diminutos
efle
üccm
Ofmanum *g re decumbere, & quotidiegrauius * grotarc; decrcuerunt P erl* iterum cum hofte
manum con fcrcrc: Quam obrem exercitu vigiuti quinque millium in ftru d o caftram ouerunt, T.urciiqucfefe obiecerunt, poftiem am acicm h au d procu lconftitu en tes. R exigitu rca■
ftra moucnst Oim anum ad fingularc certamen DuxDucm !'
prouocauit his verbis,fi m ilcscflet,in campum prome».
ptodirct, vbi vilitatem eius probaturum ie . of- Sedalij fén
ic rc ^ O fm a n u s -,q u ip ro p tc r* g ritu d m c pro-^awaM»/!.
d i r e " n po terat, mifit BaflTam C aram iti, tatü lu tm ’M ,.
quam pr*fc£lum Generulem fuiq; ,viccsgcreni
►
tem , cumque ipfo C icalam , Balfam Caram ai
ni*,Ba(Tam Trapczuntij m ultofque alios Baifas,& Sangiachos cum 6 00 0 0 . hom inum . Pa­
ter Pcrfa tam ingentem numerum expauefcere
v ifu s c ft, pcdemqucrefercns, doncc ad fuos, á
quibus exped abatur, perucniret, dato fign o,
manum coaferuitcum Tuarcis.&inm cd os ho«
ftcsirrucnsB afl*;C aram itiG enerali caput atnputauk.ipfum q lancc* affixum hac atque illae
circum tulit.-T ure* Ducem fuum occilum cernentes^ & afub fid iar)ism ilitibu s, qu ila teb at,’.
ia c c íliti,iá m p u g n * impares videbantur.-con*
tra vero P erfefadiau d en tiores vidoriam profcqu cb antu r,qu *ante folis occafiimPerfis obucnit,capto ettam Bafla C aram an i*, intcrcmpto BaiTa
T rapczu n tij. m ultifquc sliis Baflis &
, . -Sangiachisipiiuativerom ilitcsad trigintam il- ”
"
i ainterfcdifuerc.D ifccifitO fm anuscxciuita-^*^^*”***
te T a u ris, & Sanchaflanum m igrauii, vbim or-'” ”*^*
tUBS cft-, hucquc iterum Pcrfa,dim icaturus
aduenit. cum iam iam T u r e * difceíTuri cflent,
quibus duodeviginti m illia Cam elorum atque
m u lorum abftulcrun conuftorum feruis& p r* d aT au rcnfiexercitu m q; penetrantes vfque ad
im pedimenta atque torm enta incredibilia da-Oy^®” * '
mna hoftibu s intulerunt. Ofm anus antequam
m oreretur,Cicalam ,Generalem fuo loco crcau itjq u ip o ftv ltim a m h iin c cladem SancalTano
d ifceint,& Salm as vcrfusp rofed uscft. Vcfperc
illius dici cum ad torrentem aq u * Salamuftr*
pcruenifl«t c a U a metat®cft, at Pcrfa pater^poft
il
Be StatuRegniPerJídl
-^17'
illucn c q u ita J t R m aB cd iei > dum cén vafsre c í c j * g-nttu r , c x c c itu m C ic . I* adortus cft, (eu fortim *
Ptrjat
in foü .a N á Cicala f'u'picanSjquodffdum eft*
no lu it vt tentoria collig eren tu r, neq;iumen»
t s im pedim étaim ponerentur.niíi prius omncs
milites in arm is,to rm cn taq u ein ftiu d a eflcnt.
V enit igitur Patcr R c x , fed in ca aggrcffionc
to im cntis peíTimc h abitus, poftca ab exercitu
torto laceílitu sm aiote dáno affcdu s, ctfi rr.aH ifcfta& expreflavirtutis argumenta pra fc tu lit.E x c o lo c o C ic a la Vanum m igrauit vndcex- _
requejíi moti di Leuante, li quali veramentefe ercttum v ald e afflid u m ,ac miferefc habentem
puo fferarichetenendo i TurchiquelFortehab- dimifit.Interea Perla nationem Turcoir.an, m
binodadurare,ftperchele¿ntorie,gUacquiJli, fibi eonciliaiccu rau eru n t, ip fcqu cR cx M ahc^
" dut
■ e , apporta in- m ct C h im o literas hum anitatis & officij pie0" il■
mantener le guerre pofft
Easfcripfit : propter quas ad cum s c c c ffit: vc­
felen d ft,0 ffe r a n z a n e i v in ciíori:0 ¿ orri» foirum animo pe rfid o , nam Tbannas fratrem p a­
f e Am uratpenetrar finod Casbin, b almeno , d
L ira o , come anco perche i P erf ani tanto ingiu- tris Regis p r o D u c c fu a nationis r o g u c decrcuerat loco H crm ican i, quem cum habuiílct
tia ti 0 dannipcati non defcenderanno m a id
....................
^
R egem ipfu m ra lu ta rein co ^ ph iptu m p atris itonditioni
di^.................................
pace con tanta loro ¿ergogna,
perdita, f i come Hall' incontro ticuperando effi pfiufque Regis deftinauerat. Cum igitur ipfum
Perfiani ejfo Fórte,fipub íemere,chef i debbapor T ham as pctiiíTet, fuit illi con ccílu s, fum m oreinnegotío lapace, alia quale con la dijlruttio- queftudio ac diligentia arcisT au ris txpu gnanediqueUa Forlezza, Perfianifi Tur.hipo- tio parabatur,dúm qucfofla im pleretur, & fpe*
triano defeenderefácilmente. Turchi conten- expugration s non mínima fu lg cre t, M aheíf deüefortetzefatte in Siruan, finellaGeor- m ct,qucm diximus, toca fa d io n c n o d u fublegia, f i dijjerati di poter far cofa verana, f i uata cum eodcm T ham as difccffit, Casbinum Perfíanifc»richidi¿ergogna, f i d i danno, per que contendit,eo animo,vr ipfum T h a tra sR e*
la vituperatione del detto Forte,tanto p íu ch tj gem acclamaret. R cx & P a te r , im o te ta Per- gfdtrodit'oa
Amurat con il continuarla guerra, fard necef- - fia hinc notabile fenfit detrim entum , qr a dc re
.
fitato,vokndo fabricar noui porti, cymaminer fpcrataarcis expugnatio deteliéla fu it,illud qu e
gli tdificati, poner mano ad altre cajfmde, non tegnum tumultibus ac difTenConib. rep letu m *
potendopiufuppUre quelladi Altppoalle paghe eft ; & nihilom inus ipfe Pater intcftinum hoc
ditanti foldati,pofiimlUdctiiforti, f i hauen' periculum am oucrc c o a d u s , cum quatuordedoanco eligid quefi’ anno tolto inpreftito dapri- cim m illibus hom inum , &ñipatus Sultanisfiuatimercanti d' Aleppo 6 ooox¡.d u tati,0ha- dcprasftantioiibus , ipfos T urcom an os irfecu uendo la pelliUnIja j 0 Ufante mortefeguite ne tus cft,ilJofquc aíTccutus,antequam C asbínum
¿ie(jertitt,la gran copia dtbiadefempre a' anno perucnirent, expugnauit, & M chem ct C? m o iinannoracceltfperíeffercito,eaufatidumolti tem quc G aliph a iu ltan o capitis poenam iiromali,0malediffofittoneae'Popoli..
gau it.fratrcm q u eT h am as cap iu m in C haiam
Sfitejlo e qutllo , Serenijfmo Prencipe, ehe vindura tranlmifit, ficCaibinum accedens miPíoffo dall" acccfion di fopra narrata i hbconpiu li'rum d elcdu m egit.vtT a u ris vrbcm repeteret.
¿erttd,thehbpotuto raecogliere diqueflaguer- Su b ñ ititP aterC a sb in i vfque ad mcnfcm lu lij:
ra. Ilcheficome mai hauercihauutoanimo di pro tem po reT u rco m an of placauit,m ilitefque
rapprefentefenl»effereffiinto, fiim ita to dalli confcr pfitin regionibus H eri & Z c i'a n r . tandettaoccafiont: CosiJuplico le Signorie Vofire tunaquc o b tin u it, vt Perfiam in concordiam
EcceUesttffime drkeuer inquelmcdo, 0 inter- - vndequaquc red u xerit; quod toto hoc bello
pretarinqueifenfo.cheevfcito dame, fufando perfici ncquiuerat. Reuerfus T a u r is , difceflit
imoltimancamenti cht in tal ñ. ira rela'ionzj Salmas vcrfus, « ctru cid atisiP iu sB afl* m ilitifaranofeguiti 0 miran¿opiul'ammomio,che ' bus vrbcm dcprpulatus eft, m ilk csR eiu ani dc
eftatopiittofto errare nell' abhóndarnelfru itio ■iE c d io fu ftu h t,cu n d aq u cca p atra u it, quaefa- Q^amRex •'
di voflra Serenita ,cheinmancarein cofa offer- mam gignere potuerunt arccm Tauris captam puniuit.
iumiopportunamtnte.Gratie,0c..
fu iife, & fi deinde nihil aliud refcitum cft, nifi
•quod viginti quatuor millia Perfarum m ilitum
XX-. F .T N E .
fubpraelcdura V eliS u lta n i& E m a n g u li C am i
Vanum verfusadaenerant, vtnouum D ucem
JiV
Rr
Gcne«
B f fi d fa u hfg g íb U C - v d , etmazzb i f l d a t
de Reinan ,fece tu tte quelle cofe ihe d ied co no-^
me, cheil Forte di T a m ü fojfe pr efo, ftb e n p o i
nonfl ha faputo altro, fe nen che dt gid ¿ in tiquattro mtlafoldati Perfiani,fotto la guardia di
Veli S u ltá n , f i Em anguli C a m , erano ¿enu ti
verfoF a n ad m entrare il nuouo Generale Ferta tB afsd ,chepartito di Cojíantinopcliper U ¿ia
di A m afia era digid capitato in quelle vicinan­
de. r iu c ia d D io , che comeft defidtrafeguanoieiainonf,fyj»ocejji,acctopojjinoperjeueri*no le fattioni,fifuccejf,AC Cib poffino perfeuera
fi
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
a
f
Retatfo De Statu RegniRerifta.
íGeneralem F m a t Baflam o baium habcient:qui C oaftan tinopoli profcd us per regionem Aimafiam in iliis partibus iam audiebatur.
Faxit Deu$,vc(qucmadmodum io votis habetur) fa d ioa cs &varia cuenta m ultiplicent,quo
huiufmodi m otusin orienteperfenerarequcantrqui rcucraduraturifpctátur.finiodo T u r c * Iudicium L
Jllam arcem Tauris rc iin c a n t, cum quia v id o r x & poíTcífiones retent* ipem atquc
Jcntiam vid orib u s a d d u n t, Sc vellet Am urath penetrar» forfan Casbinum vfque vel faltem Liraum : cum etiam , quia P erf* to t iniuriis & damnis afFcdi nunquam tanto fuo dede­
core, atquc iadu ra pacis conditionibus acquiefccnt, quemadmodum recuperato illo p ro pugnaculo dubitan ium cft, nc pacis negotium in c’piarur, quam Turca: & PeiTxcum ac­
cis i'lius drm olition e non difficulter amplexuri v.dentur : T u re * , quia con tenti vid cxi poflunt arcib u s, quas in Struania & Georgia exftruxcre, neque forte iperant ampliores
progrcflus : Pcrfasvcro, quia dedecore Sc dam no, q u o d c x illius arcis exftru d ion c fufceperan t, exonerati forent: tanto m agis, quia Amurrab fl bellum continuate m aluerit, necefte habebit ad nouos portus fabrican dos, veterefqueteftaurandos, aliis aerariis v ti, cum ft.
lud Aleppi fupplere amplius nequeat tot m ilitum ,qui in arcibus detinentur, ftipendia,cum ­
que iam hoc anno Rex a mercatoribus Aleppi fexaginta millia ducatorum m utuo habuerit,
cu mque pcftis & exercituum ftragcs, annon® que penuria populos afflixerit, & m alc anim a­
rle.ic.
H * c funt, Sercniffimc Princeps, q u * o c c a iio n c , q u am d ixi, colligere p o tu ia d O r ie n ­
ti: motus cnucl(||^ referendos.
flcuti nunquam , niflhacopportunicate d u d u s , aa<iis fuiiTem fc iib c fc : ita D D . VV. Excellcntiifimas rogo atquc o b tc fto r , vr * q u i boniquc.
om nia coo fu lan t,& in m eliotcm partcm interpretentur, m c*qu crelationis d c fed u s, & v iX iaexcu fcn tjfctib cn tis animum tcfp icicn tesm agu , quam opus ip fu m , qu o Serenitati Ve^ r * , ctiam cura ctto iis periculo, iuferuirc malui, quam in rc opportuna defeciflc videri.
W l
N
I
S.
DISCORSO
S OP R A
L A V T T O R I T A
P
DE
a p
a .
PONTIFICIS
T O R I T A T E
L’ Papafupremo Pontefice de’Chrifltini.puo
dare tutte ledignrta Ecclefia/liche, f i f e c o lari mdiffiret emente.tante a. liberi quanti u
f u ^ t t t i di qu al f i voglia Principe. Quan­
t e a l i EccUfiajluhe e tofa c h ia ra , cht il Papa
h a f a t t e , f i f a Cardinali, f i Vefcoui di di
uerfi N ation i, Vafalli di diuerfi Prencipi ,fen z’
Altra licen:(a loro. Quanto poi aüe feco/ari, io
d i o , (heli Re di Polonia, f i Ai PonogaUo fu temo eletti dalli Pentefiri R cm an i, f i il leto Sijgnori. ch’ er ano prim a B u c h i, furono creati, f i
foronati R t dalli medefimi. Innoctntio T t zeereh in Rom a Pieiro Re d’ A ragona, f i la
moglie
I
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
DEL
ROMANI
AV.
D I S G V R S V S .
P
A p a ruprem usC hriftianorum P ontifcr
.
otnnes Eccicfiafticas Sc fc-ulares dignirates indifferenter d iftribu ccp oteftjD c.
que minus in liberos ho m in es, quam in
'" 'i”
q u ofcu nqu c exteris Principibus fu bied o s./*'"" Í . ,
Q u o d attine ad Eecleliafticas dignitatcs,eiplorati iuris eft,Papam crcauifle, & creare iolcrc Cardinales & Epilcopos diucrfarum natio
num, fubdicerforum Principum im perio conflitutos,inconfultis ipfifm ctPrincipibus.Quod
ad ,'ccularcs p e d a t: affero, Rcgcs Poloni® a t­
que Luii cani® elodos fu illc á Rom anis Ponti­
ficibus , eorumque populorum Principes, olim
titulo
B e f o n t 'ií i c i s R o m a n i a u t h $ r it a te ¡
mgUe in San Pancratio. Corono CioHanni Rt titulo DueeS creatos ab ipfis fuilTcRcgcs.atqufr
d Inghiítma, 0 ( l ’ Hiberniatlqualeftcespo$ coronaros. Innocentius T ertiu s R o m * PcetnjuaUU detti ngnidella Sede Apofl. l l Redi trum R cgem Aragonum , vxo rem q ueReginam
Baeia, deBulgari, 0altrim oU i tutti furono in aed e S an d iP in c tatijc rea m t:C o ro n au itq u o
creati, 0 coroaatida Fapi, come fe úede neUi que loanncm Rcgem Angliae & Hiberniae, qm * & »«»’*«.•
Regiftridlnnoctntiolll. Honoriolll. 0 Gre- earegna Sedi A poftalie*trib u taria eíTcvoluite
gorioIX. chefono inltber arta Faticana. A con- itcm Rcx D a ci*, Bulgarorum ,innum erique, afirmattont di quefi a auttorita del B apa dico,ch' l ija Pontificibus crea ti, atque diademate infiegltnonfolocrea,f*liRe,m»parimemi lipriua g n itifu ere , quem adm od um in regiftris Innodelledgnita,0delregno.comegiafecelnnocen- ccntij III. H onorij III. & Gregorij IX. q u * in
tio iil.d elR ed ' Inghilíeira. Da quefiachiara biblio theca Vaticana affcruantur, v id c tc cft.
rifolutione deü auttorita del PapafopraU R es, Vtque Pontificiam au d oritatcm magis aíTc- £/ deponk.
nafce ch’ egli molto piiepoffd ingerírfi delle cof^ ram . a io , non m odo ab iifdem reges inftitu-,
delí Imperio comefu e , cj^dipenlenti immedia- fcd ctiam regno, ac dignitate fp o lia ti.v t regem
ttittiaSedt Apofi. 0 che ctbfiaúero, dúo ejfer AngliaeInnoccntius T ertiu s. Ex hac affettione Imperi/moda
ehtara, 0 certa cofa, cht Gregor. V.infiitui tl au d oritatis P o n tifid * fuper Reges : fequitur ratorem /•
numero degí elettort.0dtedeauttorita dieleg- i'lu d .vt Pontifex in tcbus Imperij m ulto m agis gerit,geregíImperatori. Et¡ebenenonfipojfonomo- fefc im m ifccrc qu cat, vtpote q u * iu tis P on tiñrare lirtgiflriautenti.hi della Relia aurea. ch' ficij fu n t, Scdiquc Apoftoücae im m cdíatc fub •
tgli fece/opra di cib , io ho affatieato infinita- icdae. Id autcm probatur , quia Gregorius V.
menteper inutnire quaUhes chiarezzadi ctb, nu racru m E lcd oru m in ftitu it, quibus eligentrouai molti patenti originali di molte eletíori dorum Caefarum Lcu ltatem conccíTit : E t
anthhi,cheejnjfamenteconfeffauamdihaue- quanquam authentica exempla B u ll* aureae,
re quefi’ auttorita dal Papa, tomef i pub úedtrt quam h a cdccau fa e d id it, proferri nequeunt,
in Cajlel %ant‘ Angelo ntl theforo,0 intrélibri n ih ilo m in u s, eum magnum fufcepcrim lab ointitolati (riuHegiaImperatorum, 0 inhbra- rc m , vt huiuícc rei dilucidam veritatem com ria Vaticanaf^fjbno li regíftri di quaaíofi tro- petircm , p!er*que patentes liter* c u m ea tam
vainCaJíel Sanf Angelo.Et chofichiaramente exemplaribus ad manus mras deucncre, qui>
fim ofira,cheí auttorita de gíelettori,0 la lortftdfbns a n tq u im u lti D o d o rc s exprcfle fatcbaninftitutiane diptnde dalla S.Romar>aChiefa:0 t u r , fuam fc authoritatem fuminis P o n tiff acpí-/ maggior chiare:(za dico, chefecondo le occa- ccptam referre, quemadmodum inarce S a n d i
fionifonófiatipriuatigí elettort da diuerfi Papi, Angeli in T hefauro , & in tribus lib ris, qui-tomegiafeceGiouanniXXll. 0 vltimamtnte bus titulus , Priuilcgia Imperatorum , vidercLtoneX.priub ilDuca di Saffonia.PoiClem ente e ft, n c c n o n in B ibliotheca V atican a , v b ie iVII coualidb,0 difensbycheíelettiene di Cario empi a funt defumpta e x iis . quaein A rccS .A n y . fuffe validafenzail úotodeldetto Duca, toe geli cuftodiuntur. Ex quibus clare pa tc t, ElefívtdtinúnUbrocoptrio di córame reffointitc- d oru m a u d o r ita te m .c o íu m q u e in ftitu tio n e m j-,,
lato.Capitulatienesrríneipumjnguardarcbla á S. Rom ana Ecclcfia dependere. Q
u a e d ettn T '
diS.Santita,0ntüiregifirifrittidiLeoneX.0 gis com proben tur, in mcdii m affero , pro di- ,
" *
Clem.yi\.nelíArchiuiodiCamtra Apoftolap- uerfis temporum occafionüsus E le ílo r cs á d i- * *
parifceoffaipih chiaramenie quifl’ auttorita, uctfis Pontificibus eligendi priuilcgio fpoliapertht fubito eletto il Re de’ Romani,b Imper.gí tos eflc quemadmodum olim loa n X X lI id e feiettcrifcríMOuoalll Papaperla conftrmafione, fecit Sed & L eoX . Ducem Saxo n i* priuauit:
0 p hvolte nomolendocanfemir ilPapa , f h Glemcns autcm VIL o ledion cm C a ro liV . vali-fattanuouaelettione, comefiúedeindtttsUbri dam fuifle etiam abfque eiufdero Ducis íüffrafonftderatidiligtnúffimamenu. Inoltrefiúedt, g io , fuftcntauic,atqueaíTcruit,quem adm odum .
theilRede’ Remarti.bImper.tletto,fubito ma- in libro quodam , qui corio rúbeo integitur».
dagic*ramentodifedelta,cbediePza,0riue- cernere c ft, cui libro titu las, Capitulaciones-.
.
renzain mam del Papa. Poif i vede in detti li- Principum , A co n fcru atn rin Pontificio prom J
b ri,0 churamente appare, cheí auttorita dtl ptuario. Ib Regiftris autcm Lconis X & C lcPapae fuprema mlí’ Imperio, 0 últim am enttj mcntis VIL in Archiuro G am er* Apoftoücat
fopraitgianrretodelptefenteJmperat. fhm ol- h?cauthoritas lu cid iu sapparct.nam ftatim
to contejó .perche fg!t voleua giurarefolamente que Rcx Rom anorum , vel Imperator eicdu s^ ^ PontifitUc
lartutrtnfa 0farelbenectffariovediredimol- cft. E lcdores á Pontifice confirmationem
confirmatu
t z j fcrittures ,thenacquero inquel tempoda tuut fepiufquc cum Papaconfcnfum non pr*-,,^^
FjíUivaUm hmmiai.Dtcoancora,iheilPapo ftitiíTct, ud nouam elcd io ncm dcucntum cft, "
-•
pub
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
quem
Jjio
Dtfcurftíi
ifub b r im r e í Imt>8'/ttaniUttt,(fi confirma: «,co-
mefis>edediFtderHontüir¿iiflriÁ'Innoc. U l .
Honori) n i . f i Greg. l X f i dd B an fv o nelliregiflridiQiouttnni X X ll. in ltira iia Vaiicata-,
jopra la q u d r n m r ia ’v m m ro d' AuignoneinfiH ittforitiu rt,tht fon oin ^ m faccoitijjurroiatttoU todeS ctfm itibm . Vennero ancorad’ Autgnone ckcaqu aran talih rifoptalo Scifmtid’ Vrbano v n .fin o a Martin* V. chtfin i in ConfianKa,doue fono molte cofe di Baldo O/dredo , f i a l tri fopra 1‘ attttoriia det Papa, nffondendo aW
Im p era to re, f i altri Frincip! di queitimpi. San b b e anco molto apropofito Videre tu ttala nego,
tiationa d d la rinuntiadel L’ Imper.o , cht fe c e
Cario V .in mano degi’ elettori, infauortdt Ferdinando fitofrattlio, cht a l tempo di Paolo IV ./»
,molto trauigliato
fcrittoda infiniti valent'
h nemini fopra quefio iofo, ch’il Papadiceua, che
Í Imperatorenonpoteuarinuntiareinmanode.a
g V E U tto ri, comejuoiinfiriott,ma doueuafarlo
in mano dd Papa, (fi cofi fu rifoluto inConJifio■io,chel'lmperio<iaiafe.fifupadijpofitionedel
Bapjf. Tutto quefio [ara m guardar obba d’. S.
Santita,(fiforfimeglio ordinato frd lefcritture
d i Ottauiano Refiero Ptrugino, o almeno nella
g i o n t a d e l fuo tratíAto de Imperatorum. Altem pediPapa Paolo lU. quando Cario V. f i Fran.
cefco I. Re di Francia haueuano devenire a dudlo, ogn vnofcrifftal Papalefuegmfiificatio-,i,fi
■ - CarloV.di fua mano frd le altre cofe dueua,ch‘
egli comefigliuolo,(fi difenfore della S. Sede Apofiel, eongiuramento, non poteuadiffonert deüa
fuaperfenaceninfinitealtrebelleparolt. Inoltrt
fe cofa chiara, che infino dtanto cheil Re de Romanidetto,ficonJirmatodalPapa,rionrtceua
laCoronalmper.ptrUfuemanifodelfuoLegato.nen (t chiama affolutamente Imper. matletto,(fi cofipojfiamodire,cheilnomedipendtancotadaU’ auttoritddel Papa,come anee U Sacra
M aefid, chtfe gli d d , nafce daüa S. Sede come
.co/afaera. Batuttoqucftoadunquenafceferma
rifolutione, che/e tl Papa crea, fip riu a g f Elettoriddf Imptrio, conftrma, accetta, rifiuta, f i
priuagl’ Imperatori eletti daloro, tantomaggicrmtmtpubdare ,fitorre ognidtgmta dqua'.fi
^oglia Principe dipendente dall’ Imper. in qualfi
‘voglia modo. E adunque neceffario <ved;redetti
trelibri.Uregifi’ id ’ ¡nnoc. ¡ I I . tinok Gregorio
4»t
/ rLv/i* iat C'yvf
« doue
*8neja parimente
•\a‘i ave**»
X I./ indetialilraria
Vaticana,
fono vn regí¡iro di Gregorio V i l . Vm di Tiberio,
(fi Felice, f i quefiofari per 'vedere i’ autteritkd. l
Papa, che contendeua ton I' Imperatore fopra lo
ftijfma di quel tempe. Vn altro di Ormifda ,(fi í
Epifcopale di Clemente 1 V, appartate de fuoi regifiri. Vt ^ancora ‘vn libro di Nicole d' Aragena,
„
.
ffi vnedt Celfo Camerano, neUi quali infinite
Boüe
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
quemadmodum in d id ’s lib tis , fi difigentcrattendantur,obferuareeft.P rxtereaapparet ,Rc- T«*^4íwí».
gcm Rom anorum ,vel Impera- orem eledum G ¿ A m lmptt4
tiinfolerc inm anúP órificisiuram entüfidelita- ritu limtu.
tis. obcdicHtix & rcuctcnti* tranimiiterc. C er Lmpoftre.
niturq uo q;, P on tificisau flo ritaté fu p íem áeffe
in imperio; «coccalioneiuram enti vitim i Imperatorism agn x fuerunt o borrxco ntcniio nes.d S
ip(¿ reucrcntiam p o llic c n ,& iurare tantum m odo voIcbat;& neceffc effet,m ultas perlegere fciipturas, qute tunc temporis á vitis peritiifimis
c o n ic ip tx fuere. A d bxc d icim us. Pontificem
piiuarc poíre,2 cdepcnereIm pcratorcm eledum ratoremit.
& confirmatum , quemadmodum hac vfu,s
autoritatc aductfiis F cdeiicum , vt legitur: ir.I£gift tis Innoc. 1 1 1. H o n o rii III. & Greg. I X & aduerfusB, uarum in regiftris loan. X X I I . in bib liothcca V aricana-dcquoargum ento pluiim®
allata funt fcriptura Aucnionc , q u a in facco
quodam c?ru!eoafferuantur,cui titulus de Schif
matibus. Allati ctiam funt Auenioncquadraginta circiter libri fu perfchifm atcV rb aniV ll.viqu e
ad tempora M artiniV . quod C o n fta n tia tcrrainatum c ft, vbi mUlia leguntur fcrxpra á Baldo
O ldrcd o, aliifquedc Pontificis a u to ritatc, dum
Im peratori, aliifquc Principibus illorú tcmporum rpfpondcrcni N c q u c minru|fc h a c cogaofcenda conducerer, (i q .is in lp i^ K t a d a renun- '
t jy ^ n ;
I c ^ r u m cmiíit in laaorcr. f.atrisfu iF crd inandi, Qua- res tempore P au lli V. á d od iflim is viris
multum agitara,atq; difputatafuit,dicente Pontificc,Im pcratorcm non p o ííere n a n tia rc im p e-«
•rium inm anum E lcd o ru m tanquam fibiinfe-^-^
.riorum ,fcd in m anu m Pontificis rcfignandum
xü'cMC)
|pe Imperium tune vacare, & Pontifici® dirpofiraionircfcruati. H a c omnia in Prompruario Po "J”
tificio exftabunt. acfo ttsllis inter fcripturas^
;Pauli R cftauriPerufini, vel íalrem in Additioni.
busadeius tr a d a tu d c Imperatorum , &c. Tem p o reP a u lilII.cu m C a to Iu s V S c F ia n c ife lG a llorum Rex ad fingulare certamen deftenruti cffent in tcrca tcra ,q u aC a ro Iu s allegaSkt,illud elat,fe filium effe ac defcnforcm S.Sedis ApoftoJica, cui iurci urando obftrid u s erar.fe dc fc ipío
quidquam dcccrncrcnonpoffc. cum aliis rcbus
ípccioftílim is P ratctca com pertum cftidonccc- Tin
Tituluijel.XX
n
^
led u s.& á P o n tific c co n firm a ta s R sxR om ano- cerdfacrcrum C oronam Imper alcm manu Pontificis, vel rumAnújlú
eius Legati non rccipitm unquam Imperatorem temanaU
abfoli.cc v o c a r i, fed c le d u m ; ficque poffumus
affe e re , adhuc nom cu illius ab autoritatc Pontificisdependere, quemadmodum etiam S. Ma*
icftatis titulus,q ü ei conceditur,i S.Sede,vtpoe
tc res facra, dimanar. E i quibus omnibusfírmuí»
i
T
Be fentifieis Romani authoritateSoSedquepprefoJitofirMcentano. Vtnnero
ancora d' Aurgnomtuttili regifiridi Ciernen,
V. finod Gregorio XI. In oltre dicofarticolarmente,circa la creatione deU' AlteXzadiTofcana. cheil Papa pl'hd dato titolo di Gran Duca
dituttalaTofcana,0 nondt Fiorenz*, 0 di
S i e n a i 0 q u ffi l' hdfatto,come dt coja propria:
perche nelle donati,á fatti aüa Chiefa Rom. da
diuirfi Imper. f i altri, ft contiene anco tuttala
Tofcana ,deUaquate horapartepojf,ede ,eparte
x o :fiL fid iu p ,ch e il PapadiqueUo,chepofftedenon hdfenoniltitolo,parimente.fitijfonde,
chcnonhddatodSaaAlt.aUrocheiltitolo.rltimammepcrdarvn'ejfempioefficacijfimodeü’
autto-i ddelPapa.dico ,thíiGui,"ca-diprima
che^H Regno dt Nap oh fuffe f u d i t ario deüa
Chiefa, furono coronati, f i creati Re da An»
eleto,ouero ¿nnoc.iI.fe tene mi rhcrdo,0quafi
tutto 4 regno :ra deli' imper. dt Ccflantinopcl,
0 d 'a ltr i, comefidedeinvnhbrocopertodiiorameroffo inlibrariaVanrana,inti'.olato deregnoSi Uta. ^'a>:to poi aüecofedel Ducadi Fiorenij e neuffario di ¿ederegl’ atti di diuerfi Cocih, che nonfono maifla ti tmptefft, doue,fi trouachiaramente laprettdenza UelRzadt Spagna,fianco molte cofe trdilregno di Polonia,0
quello di Portogalio. In quefti Lbri, chefono m
libraria Vat icana, f i trouail luogo deü’ Ambafetator Florentino , 0 que/io dei Ducadi Ferraria. ll Duca dlFerrarapretende.che Aleffan.
droVI. glidiffeiltitolodiG ranD uci, f ie n e ceffario vedere il ceremoniaU di Giulio Il.chefu
fucceffore quafi immediate dt Aleffandro VI.
che nei Conci'io Lateranenfe fece ¿n ordineda
federe per tuttili Principi Chtifiiani, 0 per iloro Ambafciatore, 0 fitrouaiuiilluog''deÜ’ ¿
-no, f i l ’ altro Ambafciatore, cbeeffendo doppo il
fuopretenfo di gran Ducato,credo molto d
” ¿edere
“ ■ , che
' F io r e n l^
propofito
precedeua a Ferrara.
m údcrm atur axiom a,ii Papa c r c ac& p tiu a tE le
d o re s Im pcrij,confirm atquc, pru bat,reprobat gnitates dat,
c led os ab ipfis Im pcratorcs,co m agis poifc cai.adi„fit^ut.
cu nqu eP ru icipj ab Impetro depcndetru quahbet dignitat m concedere, & ab eodem q u o m odolrbct auferre. Igiturneccflc cft d td o s 3 librosinfpicere,itidem q; reglftra Innoccntij III.
vfque ad Gregorium IX. in Biblroth'eca V aticana,vbi ftm iliter fcruancurregiftra,alterum Grcgorij V ll.altcru m T ib e r ij, & F elicis : q u s p r o d eruntadiudicandam P ontificis , qui co tctnporccum Imperatore iuper fchifm atc contendebat.audoritacem : rcpcrietut quoq; alterum
Orm ifd.*,nec non Epifcopale Clem entis iV .fc .
paratum ab cius regiftris. Adeft p rste realtb cr
quidam N it o h i A ra g o n ij,& a !te r C elfi'C a m e ranj , rn quibus ad hanc rcm B u ll* innumera:
colliguntur A llata etiam funt Auenione om nia
rcgiflra Clem eatis V, vfque ad Gregprium X I.
Verum cd hxc libet an n cd cre creationem C c l- Magum
fitudini; D ucisE t uri?.-Papa n.huic Ikrncipiti- DuxEtrurte,
tulum magni Ducis Ecrutia:, no n’ Florentia:,
Pontifi.
aut Senarum, c o n c c flit: id autem e ffe c it, tan 'do creatm.
quarai rci fuae arbiter Sc m o d e rato r.- quandoquidem in donationibus Im p eratoru m , aliorum q, Romanae Ecclefiae fa d is tora etiam coutinetur Etruria, quam pro partc folum m odo
poflidet: Q u od fi quis diceret, P a n n ficica tu m
rerum,quae non poffidet, n ihil fupercile,nifi titulum : paritcrrefpondctur,Papam huius Prin- •
cipis C elfirud in ifolu m titulum 'conceíIiíle.Poftrcm o, vtefficaiiffim um P on tificis au d o ritatis exem plum fuggeram , d ico,G u ifcard o s, anrcqu am N eap olitanu m rcgnum Ecclcfi? feudatarium eflet, creatos fuifle, & coronatos Reges
abAnacIeto,vcI Inno cctio H . nifrfa'lar: totum
cnim fc me regnum illud tunc G onftantinopolitani Imperatoris c r a t, aliorum que, ficuti
videre e ftin quodam libro, qui cor o r iib to tc d u s c ft,& feruatur in bibliotheca V aticana,cui
titulus,dc Regno S ic ilis .Q u o d per.inerad rem
D ucis Florentiae, ncceffe cft, diucrfoium C o n ­
I L
F I N E .
ciliorum ad ainspicere, q u * n u n q u a m im p re f Pnrogatiut
fa fuerunt:vbi clare videiur.Regem G allisfcm per antccciTiifeRegem H ifp a n ia , «cpleraque principum
alia inter Regnum P olo n ix & P ortu gallix. In his li n , qurin B ibliotheca Vaticana cufto- comitii* diiu
diontur,O ratoris Florentini locus repetitur item que D acis F crririx. D u x F erra ri* |ra tc n - dicata.
dit,affefi qu cfibititu lu m M agniD ucisab A 'cx n 'r o VI fuiffe d elatu m , & ncceffe eft le g e ­
re Cerem oniale lulij il. quiim m cdiate fucceflit Alexandro VI. T u n c cnim in C o n cilio Lateirancnli cdivicdccreciKn de fucccffionibus omnium Princ pum Chriftianorum . corumque
Oratorum : ibidcmque vtriufqucoratori* locus.qualisfucrit,obfcruatur:qu*
res cum prx tenfioncm Ducis iliiu; confccuci fu crit, m inim o ne­
gotio diiudicari poteft. Florent am Ferrariae
antepofitam fuilie.
Ss
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
DISCOR-
^22
DISCORSO
L'
IMPERIO
DA P
Q V O M O D O
COME
DIPENDA
A P
r.
I MPERI VM
P O N T I F I C A T V
DEPENdeat, diicurfus.
o i (ht fHtU lecofe, (hthanno g í huo­
minifuori iiqutUo the da loro la natura
Í hanno dapropno acquifiofo;phertdita,
b ¿ ahra conctffiontfo contratmNelpri.
momodoe mantftflo, chsgí Alemani no hanno
l’ imperio, percib ches nel'acquifiorono mai,
ne hora poffedono tutto i Imptrio Romano, ne
pure i Stggi Principali deli Imperio, ma folamenttúnapart edi quello, perla qual parte efft
nen Í hauerebbono ptu ehe f t i habbiano tante
aitr enat toni, anzi fartbbtper auemura maggtcre la ragione dt Turchi, liquali oltre al pofftdtrepiupaefe, tengono in loropótetela nuoua
Roma, oueropiugiuflamentei Imperiofi ritrouarebbt nel Papa, tht e Signor di Roma. Nel
fecondo modo Í Imptrio non e maifiato de i loro
Anteceffori,Jt non úogliono ad ogni modo effer
fucceffori de Francefi, 0 <on tutto cio non vipoffono pretendere pih ragione, thei Francefi, 0
perautntura molto meno, perche la Gallia, 0
la Germania furoro de i Branchi, 0 Í únaf i
diffe Francia Occidentale, la altra Orientale,
0 qutUa ha tonfieruato continuamente iln o­
me, che in quefia bJento. Etfe úogliono sltrt
a'Branchi addurrei Gothi, 0 g i altripopoli,
the inondorne Italia, 0 molte dtre Prouincie,
primaf i r jo n d e , chtqutfitrano genti difiinte
da Gtrmasi, 0 poi, the efft non hebbero ma titolo ef imptrio, 0 eiipih cht hanno gtaptr duti
g i acquifii chefecero, ouero f i fono incorporati
nt i Popoli dtUt Prouincie, che habitorono, 0
Jpure cihauefiitro qualche ragione, quefia farebbepihtoflodeiloro defctndtnti, chtdt ilo .
ro maggiori, (htfitreftornoin Gothia, 0 d t i
/tgliouoli dicofiero. N d ter3(o molo non poffono moftrare altra ragione ,b ortgine, che quel­
la che Pontefici hanno loto conceduta , 0 cofila
confirmatione de g f Imperator* moderni J e tta al Papa. Et auanti ch' egli confermi, 0
teront, non f i chtamano pih propriamentt Imprtatori , t h e s in ’ eletto dal Capitolo W vna
Chief»
P
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
Q
V i A e u n d a , quae po/fiJenturab ho­
minibus,praeter il'a , quaenatura con­
tin gu n t, aut tanquam ab ipfis quaefit a , aut haciedítate, au tco ncelllo ne,
vel c o n tra d a aliquo poiTidcntur: primo m o- fluotupla
d o , exploratares|eft. Im p erii ab Alemanis nc- dommurm
quaquam polTidcri : Etenim neque illud vn- & Nulloiiquam a c q u illu cru n t, neque totum polfidcnt fiinffmt
Rom anum Imperium , im o neque praecipuas Gtrmanot
Imperij fcdes, fed ipfius portionem tan tummo ■/><#</«« «»;
d o; q u im portionem ipfi m aiori non retinent
iurc, quam tot a liz nationes vindicare poiTent,
praefertim T u r c z , quorum ratio potio; fortaffe ccnfenda eft, cum laiius regnent,nouam que
Rom am obtineant: vel iuftius in Pontifice refid etIm pctiam :cu m vrbiR om ® d om inetur Altero m odo Imperium nunquam apud ipforum J„[ib^ptr,
maiores con ftitit, nifi forre fe Gallorum ftatuant íucccíToreseíTc: & n hilominus in eodem
Im perio validiora iu r a , quam ipfi Galli habe­
ant adftracre fibi n equ eu n t, im o m ulto in ualidiora.quia G allia, & Germania olim Francorú
fu it,& a lt^ a d id a cft orientalis F rancia, altera
occid eram , & h?c nomen feruauic,h*c vero in
totú non retinet. Q u od fi praeter Francos, G o t.
thos in médium adduxerint, aliafque gentes,
qu® ltaliam ,m ultafqueprouincias inundauerunc : primo tcfpondetur, hox populosa Ger­
manis longe alio: fuiíTe, deinde ipíis nunquara
titulum Imperii attribu tu m , denique om nia,
qu xcu nq u e armis fibi lubiugauem nt, ab iisa m ifla fuiife,vel cum populis prouinciarum eoCdcm fa d o s , & in vnum corpus redadlos fuifle;
quod fi ij ius aliquod fibi arrogau^rint, id cer­
te poftcrorum potius cffe cenfendum cft, quam
m aiorum fuorum ,quiin G othiarcm anferunt.
T e r tio m odo nuilam iu s , aut originem oftcndere queunt,pr*terius & originem ,qu * á PonAif/ipt
tificib u sd e riu atu r,ficque recentium I upera'
torum confirm atio ad Papam fpedabic ■A an­
tequam
'^ o m d o Imperium a Pontifdependeat]
Chief»fia veramente Pafiore di qutüa inanzi
la confirmatione dtl Papa: eon quefia diferenz a , che il Papafa la tonfirmationedafe fttfJ o .ifil' elettione per mano altrui, d chi hd con~
eeduta quefiapottftd. Et percio errano grauiffimamentechenon difiinguono da queflo Im ­
perio aU' Antico Romano. I/ quale non beb­
de principio da i Papi, mdfolo li ricenefctua cotn zj cap! della Chtefa , (fi Vicarq di Chrifix). Et erra ancor colui, U quale non difiingut queflo Imperio da quello chehebbero ifutteforidi Cario Magno-.impero cht quefio hebbe nuouo principio m Othone prtmo permane
di Giouannt X l l . o X l l l . chefia , doppo che
era cefato per moln anni V Imperio Occi dentale. Ne bafia dire, the tn Germania fuff t elettione innanzi d Othone, perche quella
fit de i fempUei Re di Germatita fen^a ahun
titolo, bpretefioa' lmperio,comeehora ntl Re­
gno di Polonia, f i come ~éfiato finoddt nofiri
nel regno diBohimia. f i fixo ali’ ctd d' nofiri
radri nel regno d’ Vngana, anzi d quei tempi
medefimi. che¡it queli eletti.uein Germania,
nrlregnodi Francia, deueper molti anni andb
ionttnuomente ntlla Coronati fangue di Car­
io Magno, non fu mai’víurpato il titolo deli' Im­
perio, (fi cefSb affatto quefia dignitd nell’ Oc
cidentefir.o d Othone, chefit creato Imperato re dei Papa, alqualefit conceduto perfuccefiore
Othone Secondofuo figliuolo; doppo ta cui mor­
te volendo i Germani vri Imperatore Germano,
f i i Romani vn’ ltaliano,il Papa di quei tem­
pli, chefuBenedetto Settimo, apptoub Othone
tertio: f i benche tumultuaria fuJfeftata la fua
«lectione, nondimeno riceueforza, f i vigore.j
dall* ‘oolontd dei Papa: f i quefio Othone.) e
quello d contemplatione-) dei quale Gregorio
Quinto naturale di Sajfonia diede primieramente d Germani Í auttoritd dieleggere /’ I« per. Ondefe nom'allego queflodono, f i que­
fia coHaJfiene dei ?apa, non sb vedere come W
eletto dallt Germanifia Imperatote piu di qual
f i ‘voglia altro Prencipe C hifiia no: tuttauia e
tante 1‘ cdio, (fi la malignitd d’ alcuni nuoui
Theologi di Germania, cheper leuare 1‘ autto
titd della Sede Apoficlicafisfrzano di diftruggere il fondamento delle ragioni di qutlia pro­
uincia , duendo prima, th z ja l Papa non conHtene la cura delle cofz) temporali, f i doppo,
the >,onJpettaua d lui ditraasfcnr l’ imperio,
fifnalm oMte, che piit tofio l' imperio Lh aut­
toritd Jopra il Pontificato Alio quali ctjefi
puS rifponcierzj , prima che il Signare diede
d Sacerdoti ilgouerno, f ila Signcriadelfuopofolo, (fi doppo molto numero df anni , dommdato dtdargUvn Refectqrotefiar loro per
boica
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
antequam ipfe Imperatores c 6 n firm et, atq u e
c o ro n c t.p io fed o nequeunt decentius Im pera­
tores nu ncu pari, quam e le d u ra C ap itu lo ali­
cuius E cclcfia reuera Paftor illius fit antequam
á Pontifice confirm etur: hac tamen d iftin d on c.quod Papa ex fe ipfo coofirm at.pct alios cli Difiingueda
g it. Ideo e.rant grauiffim eij, qui p r ifc n s lm - I m
pcrium ab antiquo R o m anom inim e d fcri mi periorune.
nant. H o c enim aRom anis Pontificibus nul­
lum fu m p fitinitiu m , fed tantum a b i’I o P on­
tifex , vclu tcap u t E c c lc fia , & C h rifti Vicarius
in veneratione habebitur. Sim ilitcrin erro ,
rcvcrfantur,qui hoc Imperium ab eo,qu od habu cru ntC aroIi M agni ibcceiT ores,nondift n^ J^ iu m
guuntiEtenim hoc in O th o n e Primo aufpiciis
^aloa n n isX lI. vel X lll. in cep it, poftquam per
m ultos annos occidentale im perium ceiTauiPfct N cq u c fatis eft illud afferre,ante O thonem -'
eled ion is lusin Germania fuiffc : nam e le d io Q .p .7 ii
illa Regum G erm an ia erat, n u l l o a i
ij-A g ^ n t
tulofiueprartextu Impcrij . qualis m odo habetur in regno P oloni® ,& ad noftra vfq; tempo a
in regno B o h em ia ,& i'dp atru m noitrorum a tatcm in regno H u n g a r ii pcrdurauit: im o to ­
to eo tempor •, quo ritus eligendi in Germania
obfcruibatur , in r gno Galli®, in quo pofteri
C aro li M agni continuo regnauere, titulus Im ­
pcrij nunquam vfuipacus ' ft , ccffauitquc pe­
nitus haec dignitas in toto O ccidente vfquead
O ih o n c m : q u ia Pontifice Imperator creatus othones tres
fuit.ciquefucccflbrdefignatus O th o Secundus ¿pg^tificeejpfius filius : poft cuius niortci^ cum Gcrma
quadni G-rm anum Im p cato rcm exoptarent, Ita- quam tertii
li vero Italum , Papa illorum tem porum , qui turbida fu it
fuit B e n c d id n s V ll. T ertium O thonem approbauit : cuius quanquam tumultuaria fuifl e tc le d io , tameti á voluntate Pontificis vires,
atque vigorem fu fc e p itb ic fuit O th o illc, qui
G icgo rij V. Saxonis intyitu , Germanis pri­
mum eligendi Im peratoris autiioriratem im ­
pertitus eft. Quam obrcm nifi .-'ontificis h ztd ElleSlorum
d onatio atqu ccio u ccflioallegctu r, non video, iu» d Ponticur e le d u t á Germa ds Im perator fit magis fice.
Imperator , quam quilibet alius Chriftianus
Princeps. E t nihilom inus co vfque prouc - TalfeTheolt
hitur odium , atquc m alignitas noan Alorum recentium T heologorum G erm ani», vt. tionet.
quo Sedi' Apoftol. authoritarem c u c lla n t,
conentur iiliusprouinci® iurafun.'irusdcítm eep; primo aíTercntrs rerum terr poi alium c u ­
ram ad Papam non peninere.-d ia 'e.idipfu n*
non pertii uiflc , transferre imperium : d e ­
mum , Imperium potius Pontificatui p xeffc dcl crc. Q u ib us rebus rcfponderi potcft;
prim um , á D eo facerJotib s populi fui g u ­
bernationem ac dominatum delegatum fuilfc.
Ss
Í
cum -
T!
0 4 ¿.
B ifc u r fu d 'c ju o m o d o lm p e r .A P o n t'ifJ e p e n d .
bottadiSamutletutíiffliincommodi,chentfentirebbono.Et quantoal fecondo, che í auttorita
* ...................................
de g í■
Imperatorifu
loi o data d*l popolo, f i paritneníeptrgiujit cagionifitlorotelta dalpopolo.
E t da quefto d tempo di Leons Iconomaohof k
dato 1‘ Occidente, richiefto Gregorio Terzo come
padre,(fiprotettorede’ Chriftiani: llche nonef
fendoft fatto a lí hora, fip o i per maggior bifogno
fatto ad Adriano Primo, fiL eo n t Tttioneüa
perfona di Cario Magno. Ma quanto al terzo,
che l’ imperio habbia auttorita fopra il papato,
per lafciar ftrre daparte tuttele ragioni, chi lo
dice nega ilfatto,0 il coftume.eo’l quale hoggidtf i f**república Chriftiana,0 feritroua cc
ffrmiitione di Papifatta da ^
gl’ ^Imperator
ganna, siper non diflinguere ladiuerfitd degí
mperij,come s’ e detto difopra , 0 sipernoninfendere,che effendo í eiettione de i Papinelpopo¡o per cag onedi fchifare itumulti, chtnenafcemno,jilafciauaagíImp.íauttorita di confirmareiPapi, aüa qualtparimenterinuntib Ludouico,conofcenio,ch’ tra¿fftciofococonuenitnte a’ la ic i,h cht fupoifatto decreto da Adriano
Terifo, il qual decreto fupoiriuo'.ato da Leone
Ottau0.períinfolertlfadelpepolo,ficos\dinuouogí’ Imperatori hebberoí auttorita di confirmareperbreuetempo,perchelafciando ftarecht
non ft* ojfruata fotto Leone Neno , non ce n’ e
flata mai piu memoria da Gregorio Settimo a'
noftritempi: percioche manco tacagione ehefa '.aricorrenla Chiefadqueflorimedio, fubito
che f i cominciacit torre at Popolo í eiettione del
Papa, foitoinnocentio Seeondo: ¡Ichepoififece
molto piitfotto Aleffandro Terz* finche del tu t-.
tofiridujjene’ Cardinali ptr operad’ Innocentio
Terzo. fotto ilquale fii fftermmxto nelConci.
lie Latera nenft dafett dta Arciuefcoui,0 quattroteto Fefcoui prefenti g í Ambáfciatoriditut-.
tiinPrtmipi Chriflian*, che quefta Santa Sede
hd la fuagiurifdittioneinogtii luogo, fipoteftd
fepr«egni¿no,fi dicogncfcere kcaufe de i
fn m ip i, 0 d’ inutfiire, f i dipriuaredei Regni.
l.L
FI
cumque multis poft annis R fg em petiiíTet, ote
Sanruclis iuífit illum prxm oneii dc omnib. incom m odis,qu*pairutuseíTet. Q u o ad alteram
exceptionero,,rc(pondctur,Authoritatem mpe
ratorum olim fui (fe t¡ ibutam ipíis a populo pa-/ií4,v,, ¡mp¡.
rite; que iuftis dc cauíis populo creptam. A c{uoratorÍ4,u
cum téporcL eonisIconom achi Occidens conccíTus fuiflbr, Gregorius 1 1 1. tanquam pacer,&
protcélor C htiftianorum , rogatus o b ftititfc d
tune dilata re, Adrianus I & Leo I I I . neceíTitate
adduéli Carolum Magnum ad hoc Imperium c uexere Verum quo ad tcttiam alTertionem , Imp c tiú habere iusin P apatum , vtcacterasration esom itta m , quicunque hoc aíTerit,negarfad u m ip fu m ,n a orcm q u e,q u o h o d ieC n n ftian a
rcfpuibJ gubernatur. Q u o d fi quis Pontifices c5firmatos ab im p p legens, alicer iu d ic a t, long^tionirenu.
fallitur,quia Imperiorum diuerfitatem non
tinguit c u ia u d c r ita ti confirmandi Pon
Ludouicus etiam renuntiauic, cogno fcens, id
muneris ad laicos nópeitin erc, qua de re dccretum habemus Ad rianilII.q uod deindeáLeone
VIII. reuocatum fuit obinfolcntiam popu lijac
proinde breui quodam tempore Impp.eandcm
confirmationis authoritatcm obtiaucre; nam
prxtctm ifTojquodfub L c o n cIX o b fcru a ta non
fu e rit, huius rei m cm oiia nulla amplius poft
Gregorium V I I . ad h x c vfque témpora viguit:
quandoquidem ceflaucrat cauíTa & ncceffitas,
propter quam ipfa Ecclcfia fpontc ad hoc re­
medium confugiebat, poftquam populo ercpta
fuerat Pontificem eligendi facultas fub Innocétio 11. Q u o d multoroag; s effcd um eftifub Ale- cardinelti
xandro Ill.d o n e e a d Cardinales operxlnnocc- vltimitem.
tij 1 1 1 . integra eligendi facultas redada cft: fub
¿«Íí'2 quoinConcilioLateranenfidetcrm inatum fuit/ííJom Píi»á fcptuaginta Archiepifcopis coram Legatis o-tifitu,
m nium Principum C h riftian oru m , Sandam
hanc Sedcm iu rifdidioncm obtinere in omni
lo co .& fu p cr om ncsautoritatem babere,acpotcftatem cognofccndi cauíTas P rincipu m , cof;
que regnis fuis ex cauíTa priuandi, atque
in ea inducendi.
N E ,„
RAGLO-
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
R A G I o N A M E N T o
ALL' ILLVSTR. E T REVERENDISSIm o Sig.il Cardinal San S ifto , dei Sig.Fabio Albergad:
C ircail m o do ,com e che doueua procedere,men^
tre,che com e N ipote di Papa Gregoriojhaueiiafopra di fe la carica dc i negodi dei.
laSantaSede.
AD C A R D I N A L E M
S. S I X T I
NE-
potem Gregoni X I I I . Pontif. M ax. DiiTertatio Fabii A l­
bergad; Q uo pado ie gerere debeat in totius Imperii
Eccleiiaftici negotiis curandis.
Edendo io, MenJtg.lllufiriftmo,cht in
quefia granfortunet,nella qualtfete h i­
ra pofto molti peracqu ftare labtniuolenza vofira cercano difornirtú dt qu el­
le tofe, chepiti a úoftt i bffognigiudicanonecejfarit, nedouendo io ejjere men defiderofodella vo»
fira gratia di qual altrof i fia , anzi pihd’ ogn'
altro (limarla, quanto ch’ 1’ oiligo deOa/eruith,
th’ io tengo perúoi, 0 i molti fauori, che da effa
tíeriporta,mi aftringono a defideretrlo; hi fia me
ftefio penfiato,fieper auuentura io úipotejji apprefent are cofa, che non meno diletteuole v i doueffe
tffere d’ ogni altra, che tutto il giorno to vedoefferui offirta. La enderiguardando,cheper le mié
deboltfotze,io nonpeffone congioie,necon oro,ne
con altra cofa delitiojk concorrere con alcuno: 0
tonfidtrando ancora, cht cofifa tti beni fempre
mnpoffono effer buoni tn voflroftruigio, potendo
noipojffedere molte úoltt honori,ricchezze,0 tntftimabili Tefori 0> effere fcontentifftmi 0 infilici:ho giudicato che grato dono fopra tuttivi
potrtbieeffere ildificorrerui delmodo, rolquale
poiefie in tanta úofira grandezza confieruari
infiera la riputatione con perpetua gloria 0 ho­
nores.
Cofiper quefia cagione ho pofto infitmealcu»t confiderationi,le quali hofiimate degne di tfi
fereintefe, 0 conofciutt daúoipirí ofieruationi, chein diuerfi tempififoue\fatte delle attioni
dítoloro, iqualifionoffatiingrado fim ilealvofi roj ,
V
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
C
Vm v id eam ,IlluftrK Iim eP fn ceps per­
multos huie tu * fortun» blam iientcs».
quo tuam fibi bencuolentiam parent,
fumma ope u iti, v t ca tibí fuppcditent,
q u * tuis neceflitatibus opportuna ío re,putant;
cum que ego nihil m in as, quam c*teri quicun­
que,gratiam tuam exop tem , quam eo plurisfacio , quo maiora funt voluntatis m e* fiud'a, .
m.rioraquc tua in m e m e iita ; mecum ipfe cogitaiai , num forte valeam tibi nonnihil offerre,
quod inter illa, q u x tibi offerri quotid e cern o, .
non i'ngratum accidat. Q u ap ro pter, gnarusj
propter mearum virium im becillitatem m en o
po flcal js*qu ip arari,tibigcm m as,au rum , rcfuc dcliciofas largiendo ; & m ccunt,volutans, ,
huiufm odi res non femper intcr bona connu­
meranda d ic , q u ia f* p e h o n o res,d ’u itia s & in zftim andosthcfaurospoilidcre poffum us, nc- que tamen beati & contenti cffe : cxiftim auri
p r*c*terisg ra:u m m u n u s tibi futurum , fi dc
via ac ratione, qua przfentem am plitudinem i
tuam integram perpetuo honore & gloria c o n - _
fcruare quea?, coram te diffcrtauero.Itaque hac
dc caufla quxdam collegi argum enta, q u z tib i
fcitu digna funt, exobfcruationibusdcfum pta,
illorum qui in eo g ra d u , quo tu m odo infigni- ^
tus cs, olim e x titc iu n t; qui quidcm redlc fc ge­
rentes itafariiam , quem adm odum ,pofthabitis
rerum docum entis, infamiam dedecufque confe q u u tifu iit: I t quanquam h * c m onita fuperSs 3
uacancR i
^ ^
'
h
fii
DiffertAtii
hm om n famain
«prart,come fari d* tnt difcorfo, o riponato 'ver.
g )gna nen Í hauendo fatte, fe bene aliaprudenz * ‘iojlraquefti auuertimentifonofoutrchi, conf '.jkqaeüa 'heper fe/iejfadifcerneladef/radallaftnijlra ‘via nondimeno non'vi dmiranno effere fe non di placer i, (fi di diletto,poi chefaranno
tonfermatieni dei voflro honorato proponimento ,(fi‘vna imagine del‘eeflro buon anime, (fiinfieme nonpicciolo argomtnto dellainfinitadiuoeionmtaverfo dt 9«.
Douendoio dunquedifcorrerui delmedo,col
quale potete gonernarui lodestolmente , f i con
honore in sefelicefiato,dico cht \ neceffario fopra
ogni cofa habbiqte riguardo aquello, chevoi
fttte.Perb ehe ne^irrainfiememanifefiatlfinta
eutdoueteindrizzarelivojire attioni (fi leper
fonecon cht hautrete a trattare,(fiilmodo cht co
effe douerete tenere. l n ‘voi per tanto ftritrouano
trtcondttioni, f i f i pub quafi dire, che haueted
faretreparti (fi darapprefentaretreperfone.Sete
Cardinale, fete Nipott di Papa, (fi fete in confeaneor Sigmre,a cuiferuouo mtltigentil’
huommi,onit bijogna ¿eder quiUo,che conutene
a cifcuno dtqHefiiftati,cencerdandotidital mavitrainfieme,thtntnafca‘v nadolze, eperfctta
armenia.
L ’ effer dunq. Cardinalsyvuol dire,chevoi fete
diuenuto ‘vno delli principali mebrideU* Chiefa,
(joni’ aiuto delqualehd da reggerfitl CorpoEcclffiafiico: f i fete fatto lumea!ii£cnti,accib con
lojpltndore della ‘vojlra‘vitapoffano csnofeerela
viafratantttenebre di quefio mondo,per oprare
virtuofim cntt,(fi Chrifiianamente.
Pcr ilche come‘vnlumt pofio fopra d i‘vnalta
Toni,perjaluezzadenauiganti,nonpmrender
loroficuralafirada,fiilcaminoalporto,quanJo ne'viene oppreffo danebbia, f i da nuuoli cirC{fianti,cofi ne anche vnCardinalepofio per guida(fi effempjo dcl modo pub produrre alcun buon
ffutto in beneficio dtUaChiefa, f i aedificatione
delltgenti,quando nonritienc qud puro candere
dibonta,(fidivirtu,chceccitialtruifenz*alcHingi:
impedimento,a
•dtmtt attone;
la onde effendoflato m ‘vet,metre vi fete ritroua­
to in vitapriuata quella virtu,chcagmttl' huo­
mo C0uentua,heggimai che piu nonfete piede,ma
ecchio dt quello bdhfftmo corpo Ecclefiaflicofa­
rcte ttnuto a gouernarui con vin u tanto mag
giore.fipiiUccetlsnts.quantopsft biledeuteffcrc l'operatione diü'o.íhio ,cha •equella del
piede. Per la qualcofaVt dcuete sferzare come lo
deuolmentefatte, di ernaruil' animo dibonta,
d'honefth , fidireligiene infupremogrado. a l­
lanta nandeui da ogni occafionc dt fcandalo,(fi
^tuendo quella ‘«¡ita, cht ad ottimo Prelato ft ru
10
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
aacanca vide tur prudentiae tu * , vtpote qu ád e;
xtram a. finiftta via ex feipfa difcernit; niliilom i.
nus h ?c voluptati ac d eled ation i tibi fu tura,fpc
r o , quia voluntatem tuam cum om ni honcftatc
con iu nd am Confirmabunt, eruntquc animi tui
vclut im ago q u x d a m , fimulq; m c* erga te ob
feruantias non mediocre argumentum.
Igitur inftitucns fcrm o n cm , quo pado cum
lau d e& h o n o rcin hac fo rtun xtu xp rofp eritatc ” ifxalmf».
tecnetipfum tegere debeas , primo neceffarium ‘ ‘ kiunouf*
eflc, propono, vt ctiam atque etiam difpicias:
Qjijirnam fis.H incenim fequetur, vt pariter fi.
nerii cognofcas,ad quem tuas dirigere aiSliones,
tc dcccat:item quiuam fint ij, quibufcum negotia trad an J a: quis denique modus cum ijs rctinendus fit Idcirco tres in tcinfu ntcond itione^
totidem quc quafi partes tibi agitan d * vidéíur,
trefque p crfo n* refercndx. N am Cardinalis es,
Pontificis n epo s, idcoque Princeps, cui pleraque N o bilitas obfequitur,ac famulatur. Proinde videndum c ft, quid vnicuique harum partium co n u c n iat, c x q u e ita ad confonantiam rcu oca n d * fu n t, v t iuauis ac p crfcd a refultct cx
ijs harmonia
Igitur Cardinalem eflc,nihil fignificat.nifi cx
prxcipuU ecclcfi* «erabris alterum fc creatura
cfle, cuius ope tegendum fit ccclefiafticum cor- difimcmda'.
pus; fa d u s cft lumen gentibus, vt v itx fu x fp lc dore inter tot huius mundi tenebras viam cxtc»
ris prxm onftret,qua fecundum vittutcm ,atq»c
C hriftian am p ctfed io n cm operentur.
Quam obrcm ficuti in Pharo collocatum lumen ad nauigantium falutem maris vias not»
docet,ncquc ducit ad portum cxfe ip fo , quoticfcu nqu ccaligin e, nubibufque circum quaque
offunditur; p arirationc C ard inalis,qu i tan qu i
D u x , & exemplar exteris hom inibus prxpofitus cft , nequit bonos fru d us in E cclefi*
beneficium , aut gen tium documentum producere, quoties purum iPum bonitatis & virtutis candorem non retinet, q u iin an im is hominum abfquc v llo im pedim ento admi ationcm ,
& im itationis cupidinem excitet : qu ockca
vitap riu ata oúqiiam te illa virtus, q u *
honeftum , nobilcm quc virum apprim e dccct,defcccfit: raodojCum non am plius pedis fed
o cu li vicem obtines in hoc pulcherrim o corpopo-c E cclefiaftico , debebis tanto m siorc atquc
e iecllcntiore tc virtute regere, quanto nobiliot
cft oculi, qu An p c d s operatio Q u a d e r e c n iti
debes, quod laudabiliter cfficis. vtanim u m tu u
b o n itate, honcftatc, religione eminentem in
modum exorn es, om nem quefcandali, fiue offe n d icu l occafionem rcm oucas, eamque inihituas vitam , qur;optim um P rxlatum decet,cu­
ius paipcsfuat Dei cultum , atquc gloriam qux-
B e Imperii Reclefiaftki CUYa,
07
tm » , 1‘ ¿fficiodetqualetilproiurare ilfcruigio rercnon tan tum exfcip ro ,n im íru m im pelíute
£ lddio,nonfóloconlipropriaperfina ,viuenda viu en do, fed eiiam elaborando verbo & cxemfantamente,maeer(ando (onle parole, 0 congli pío; vt cafteri identidem viuant. Verum ,quia de j «■
eprr>pi,chegl‘ d riíiJlffifacino-.Mapeíchedi oflic.o Prxlatorum plurimi funt librifandilU--» '
quello checcnueng*ad¿nPrehtomolttJantili- mis referti docum entis,hoc argumentum pr«*
iri,nefon pienelajcitrb di parlare,conchiuderJo tcrmittanotconcludo tam en,balim,in qua C a rtht la bafe,nella quale la ¿ita d'¿n Cardinalefi d iaalitia dignitas firmatur,efle Chriftianam videuefermare,ela¿ita Chrijliana ejjetcitatahe- tam hcroicc.hoc cft,non tantum propter priuaroicamente, cioetnon tonto per heneñcio proprio, tum beneficiú , fcd m ulto magis propter publiquanto per il teñe publico,0 ¿niutr,ale.
cum bonum .tradudam .
Venendo dunque ddifcorrire d elí e ffre ÑipeIgitur ad alterú argumentum dcucniam , T e
te di Papa, f i della qualitd,che priacipalmentt PótificisN epotem eííc,& q u x in huiufmodi yiin effte(onfideraia,egliechiaro,eh‘ effendoi N i- ris dotes requirantur,perpendam.C e tum cnim
pete per í ordinario deüe ptu care, (fi am ate per- atq; compertum eft, cum vt plurim um nepotes
fon et'habbin oiP on teficiJon otoltiperintercef- cx charioribus íint, acd ü ed io ribu s confangui{oti.fip rotettorid itH U alaQ h rifiian ttd .fi f f t - neis, quos Pontifices habeant: cos abom nibus ^
cialmete dtUa C ortepirconfeguiredaqutUtgra- cligi tanquam Proteclores ac Defenforcs totius
tie.fi fau oriip trla qual tofa effendo tagionem - C hiiftian i generis,ac prxfertim A u lx R om án?,
’’!/ ‘ * ’ .
U iChivipigU atequefianobilprotettione, 0 do- v ta b illis fauores ac beneficia cofequantur: qua
m ndoilProtettore am are quelli che protege, f i dc rc cum rationi confentiat.vt nobilem hanc
infierne douendoprouederela gratia deÜ4 perfona pro ted io ne lufcipiaSjCumq; P ro te d o tc o s quos
appreffo di chi hd dapregare, 0 effer da lui ama­ protegitjdiligere debcatjfim ulquc eius gratiam
to (perb chefenza quefto ¿ano Jarebbt ogni vjfi- quxrere, apud qisem iritercedendum atq; oran­
CÍO) btfognerd cheprocutiate il bene della Corte, dum eft ( na fine hoc omne o fficium cifet inane)
..............J___ ___
^................... .
oportebit & au l* vniu eríalisb onú procures,tfc^ che¿iconferuiate
0
in ^____
queUa bifonadiípofitioaediN .Signare, dchilanaturalejuabenignitd biq; beneuolam animi Pontifici) propcfionem
verfo dt¿oi, fidtmofiragid inclinata, f i l i o fa - c o n f rues: quodquidem ob cius egregiam in te g¡„^iiitítJ»
cilmemepotreteconfeguire.fe viricordarete, the voluntatem non erit d ifficile: hoc autem m ino- matir ama­
da butni fifantihuomintfono amatifla m en- l i n egotio obiinucris, fi núquam o bliuioni t, ate i buoni, per effer la beniuolenzalorofondata didctis,a b o n is, fandifq; viris nullos diligim aJ u l merito dtü'honefia, fid elia ¿irtu , fiinfie- gis,q u a m qu i boni fu n t: ipforum cnim am orin
tnefe hauerete riguardo,che í amere nffce daüa virtutis & honeftatis m ento fundatur i itemq; fi
(onformitd,fi dafomiglian:^ de’ cejlumi,petb refpexcris amorem ex quadam conform itateác
the confiderando quefio, farete feco il debito ¿o- fimilitudinc morum exoriri. Ideo hx c confidcfírOfVidimefirarete ri.onofcitore, delligrddiho­ rans,officiofe tuas partes im plebis,gratum ani­
nori,che hd pofii neUaperfona ¿oftra, f i í vbbi- mum pr* tc fcres-obin gciiteshon ores,quosin
te co n tu lit, omniq; ftu d io , a quc induilna ipfi
direte,0 fetuirete con ognidiligenifa, visfotzarete di effer quafi ¿njuoritratto, tonmoftrarui inferuics, atq; obtemperabis: curabis, vt ipfius
amicodttutti, non¿iintereffando,neappaffie- quafi im ago quadam fn,omnium te amicú cile,
nando con chiJ ifia : mafi ando in queü» neutra- profitcbcrc, ncmiqem ex a ffcd u foucbis r ibis Captmda:
litd,cherieerca la fanta mente dtl buon Padre quotidicad eiusfandkatcm .potiufq; bis,quam
commune,fi¿iu e n d o aHCoraintalminira,ch‘ icm el,prxfcitim obfcruans m om etahorarum ,
eglinonpoffamai hauere alcuna finifirarelatio- quibus ab extraneis non occupabitur, idq; non
ae de’fatti ¿ofiri,fi
■ .........................................
andando ogni giorno da
....
fua lantum propter n eg otia , fcdctiam , v tcu m illa'
Sanútdpiu tofto due, the vna fol ¿olta, 0 fopra conuetfeiis : nam ab eius f picntia j Im ima po­
tutto neüe hore,neUe quali fapeíe non eff- rt im­ teris addifccre, q u * h oc tcm p ore, totaque tu x
pedita daforeflieri, che la occupino in audienda, vita om niq ucfoi tuna erunt tibi ad rcd cv iu cn fi> cib non tanto per negotii.qmnto ptr occafione dum pf*ceptaccrciffim x Vetum c uom odo au­
di conutrfare con tffa, offeruando dtüa fua gran licorum beneficium q xrere , & cum ijs agere'
preuidenza molte cefe,che in quefto tempo, f i i» d ebeas, clarius deprehendem us,in vniucifmn
Autaquuii
tuttala ¿oftra vit a ¿ i potranno effereftrm’Jfimt quid aula fit,primo difpicicntes.
rególe
gouernatui iene in ogni
fortuna, mail
_ .per _
^ ^
Aula Rom ana cft eiufmodi hom num mul-R®'»*
medo poi cen cht petiate cercare U bene deliaCor~ tittid o ,q u x v c lo b vinculum dignitatis, «coffite,fiírattirecenceffa,fieonofctra¿ededoprima
cij;vcl
M ¿niuerfalt. cht cofa ella fía.
La Corte dt Ruma b quella moltitudint di perfone, la quJe bper obhgo dt dignitd , f i ¿ f f q , i
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
DiJJertAtíe
¡per prepria elettionícon Jeran^a di eonfiguire c i j , v clo b c lc ftio tic m cu m fpe hónoris & vtili- mpUiudoí '
ikonere,& ú!i‘e,fegue0ferue il Pontefice,b chi tatisconfequ end *, fequitur, atq u ecolitP on ti- communit*.
, d» luidipend!, per laquol cofia ejfendo egli capo ficcm , vcl quicunque ab ipfo pendct: vnde cum í,„.
, dellaChtefa díDi o,0perdb delia Chriflitntta ipfe fit E cclcfix D e i, idcoque Chrift anorum
reggédola,0 ngolddolafipub chUmartragione c a p u t, quos rcgit atque gu bern at, fumma ranoimentilafiuaCortelaRepublkadiChrifliani: tione cius aula Chriftianorum refpublica app. reto che f godere de glt honot i, 0 delle dignita pcllari p o te ft : (^ an d o q u id em vtqu is honori. di quella no occorre prerogatiuadtPatriaiSufiTe hu ac dignitatibus ipfius pcrfruaturfluperflua
dtnohibtárara. diparentigtmr f i ,d igranric- cftiPuñris patri* pr*rogatiua , nobilitas rara,
i h f f i . o d' altro hene dtfirtuna. ejfendo quiui gcncrofi confanguinei,diuuiarum am plitu d o,
apeita I' entrata a ciaficiin Chriftiano di buona al auc fo rtu n * bona : cum hoc loco cuilibet
V ta per piccolo, bgrandeche f i* . ¡talt.mobdi C h riftian o h o m in i, quifecandum bonos moq u a lfiv g ia nathne da cOnfitguirgradiprinci- res v iu ac, fiue fit illc m inim *, fiuc am p!* conp a liin tjfj,0 dt poter ajji'are al maggior ¿ono- ditionis, fiueltalus fiue cu iufcunqucnation s,
r e m n iolocí vnaCttta ,ouere diúnregno ,m a apcrta atque explanata viafitad pr*cipu osin
almaggwr the Jra Chr:ftianifidia,la cndeef- ipfa gradus obtin end os nrque tantum ad amfendo i granptemij 'agioni de gliftudij 0 dtüe bicndum vuius ciuitatis , áut regni dominaindujlrie de gli hucmini, quindi najceche in tu m , fed ad ampliifimum o m n iu m , quo nuiquefta Corte ejfendo quaftcerte leJpitanze ,d ei lum im pcrium ínter Chriftianos maius eft imgrandihonori0vCili,deUefupremeg>andez'Je, pcnum confcquendum Q u a p ro p te r,qiiram a- AulaRom,
úi fiuouano . 0 úi concorrono per confeguirle gna prxraia in caufa funt ft'udiorum arque in- excdlenti*.
ingrgnifuHimi 0 di maggior tccelUn:(a,0 ra- duftri* h o m in um , hinc fit , v t in hac au la ,
fitd,che t» qual altra parte dilmondo.di che »’ cum fcrc c ert* fin t ho n o ru m , v tilita tu m , ac
e thiaro fegno laproua, che tutto il giorno ne ve- fupremarutn dignitatum fp cs, conucniant vndiamo,poi che quelli che a Romajonodt valore, d eq uaqu e, & rcperiaütur ad ea bona fibi cu*
.inogni altro luogodiue úadino fempre rejlano randa ho m in esfu blim isin gcn ij,q u ibu sexcclmiñebili,la doue diradoénonmaiauuiene.the lentiores a: rariores nufquá rcpetiie eft. Q t^ m
a l ri qual f i voglia Corte ecceUenteriafianoin tem clarilfine oftcndunt frequentia expcriquetla di grandeJhma, fe non coalungapratti- m e n ta, quia quicunque Rsom* virtute pr*dica, chsdta loro nuouo habito, 0 nuoua difci- ti cenfcntur, qaocunque locorum niigrcnt,adplina.
mirationem hominum , oculofque in íe tra€¡uídunq¡fi pub vfarelabonta, lapruden- h u n t: cum alibi r a r o , aut nunquam accidat, vt
z * , 0 ogniprojejftont dilettere, 0 finalmente qui in alia aula exccllunt.in hac muitum exiftituttelc úirtuvihanno únpcuro,0 fermoricet- raationis acq uiran t, nifi cam cx lon go tempoto,fJfendoRomadordinario Madred‘ huomirá ris trad a « o u u m habitum, nouam qu edifciplivirtuofi,0 fanti.maébeneancoraúeroche co,i mam adipifcantur.
bel commercio nonpubfiare,chetome cofa monH ic demum propria eft bo n itatis, pruden- Vbiquefunt
danamn habitmo fcolatocomepretiofijfime o- t i * ,licerarum cultur*fedes,om ncfque virtutes mala mixta
roqu l.hepartediterra,0chefrailfuoottimo tu tu m , & ftabilehabent p e rfu g iu m ,cum Ro-¿o»».
grano nonfitritrouiqual.hepejíiferologlio.per- ma vtplu rim u m fan fto ru m , ac virtutibus illuciochticattiuiauuijandefi,cheimedefimifinii ftrium hom inum genetrix c x ifta t: illu d nihiíquxli conl- vm u, fiottengono yfipoffinoJimiU ominus verum eft ,1n tam pulchro com m ercio
menteeon ¡egukeconiúiiq confimu^ataúirth, fieri non p o fle , quin (v tfc fe res hum an* habr0 conartidiü,0 ingannitnfohti, tétano mol- re folent ] a'iqu a terr* pars auro puriflim o im ­
te Sw/íí/ injinuarfitnpnobtlcompagnia,0 di m ífccatur, intcrque optim um eius triticum peeorromper.lacandtdez.za, 0 boraadi queUa: ftiferi lolij , quantitas nonnulla inucniatur:
ConoficiutaptrtantoUnaturadiüaCotte,0í n m im p rob i, p u tantes, eafdcm res, q u * v ir intentionedieffa.fdobbiamooJferuareqi.eUcco- tutrbus mediis o btin en tu r, poflc fim iiitcrobfie.chi i»úniuer¡ ale. 0Jn particolare fono necej- t neri ope vitiorum , conantur f*p e fimnlata
fiarieper procuraretlbene dt quella, 0 pertrat- virtute atque artibus,& deceptionibus infolitis
.tarftco,comehabbiairocropojlo.
fcfe in finuarcinter viitutum ftu d io fo ., huiufll pioteitor della Corte dtittque deuendo effer qu e focictatis candorem ac prob.tatem corejpofio, alie continue audtenzi perJnttndere li rumperere.
■•
(luhifognt altrui, 0 p er fociorrahhauetada ejftr
Itaque au l* n a tu ra, & fine exam inato ,o b ~,¡f
afabi/e , 0 percib douera primieramente con fcruandanobis fupetfunc ca q u * in vniuerrum.
‘L
fegni ejleriori, quafiper meffaggi ajficurarles & particulatim ncccITaria funt ad procuran-®/"®'
genti
dum
,
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
k
De Imperij ‘Bcchjtajiici curi>
.gentiá’ anim ograto, da»do lora, (fi co n g efif
(fi co n g * r b o m ra ttiu o ficu r ta , (fi confidcnfa
n p
dum ipfiusaulae b o iM jm 8c a i vetran du m lau -pramat
dabilitcr in ipfa , quem adm odum p ro pafei pot.
dipoter parlare, non baflando pet confermartu
intieram entel’ animo de glt huomini, f i che credanodieffir a m a ti, fichepojfa no liberamente
ricorre a ‘i o i , hauere in f t ‘¿na certa fodcztfa d i
buona ‘¿olontd, fi v n g r a n defiderto dieompiai c r t , ffi d ig io tu rz) d t u t t i , potetidofi affim igliare la bontd di v n ' huomo fenza quefia a ttra ttiuaadvn»figuram ufcelofafatta con ogni
^
debita proportione
, m d cheper nen effer colori
Igitur P ro tc d o r aulae totius cum perpetuo
inaudiendis hom inum alloq u iis:vteoru m neccffitatibus fa b u cn ia t, intentus eflc debeat,af­
fabilis ac blandus í i t , ncce-íTceft: ideoquc li­
gnis citerio ribu s , qualinuntiis qu ib u fd am ,
c u n d ís ^
gracum anímum exhibere debebit, eofegcfttbu s atq u c ad io n ib u s quadam
fuauiqu egcftibu
quad
. tatcillicerc
~
^ r .- cad
. fenfa mcntis fuacfidenter cxplita,m anchi didiletteuol <¿aghez^,che pmtdf canda.N eque enim , v t anim os h o m in u » inte- Affabnktu
ognialtraúridftglioochidt riguardatti. De- g rc confirmes, adco vtfc am ari credant,libere- precipua do­
ue dunque la perfona affabile, prima con grato qucpolfimc adopcm tuam con fu gere, fufficit, minantahm
affetto, f i con Ueto, (fi cortefericeuimento ec- quandam bo n » voluntatis foliditatem in fc hacitare, f i inuit are le genti d parlare, cauando b c re ,& d cfid etio om aibu s fatisfaciendiinccn■ochi, f i per la fronteglieffctti fe'
fum cfle, cu m h u 'u fm od i voluntas ím c affab i­
fuori per gli
reni,fibcneuoli dtl valere tal chepaiafi ragio­ litate haud dillim ilis fit ill us fig u r * , m ufculoni anco tacendo, (fitirati, poichefihabbinod f x quidem ,om nique proportione p c ife d x , fed
ragionamento fi dtuono afcoltare cen ogni pia • quia coloribus caret, nullam habet vcnuflactuolezz*, (fipatienza, perochechinenafeol- tcm ,q u K o cu lo s cuiufquam in fcconuertat. I .
t a , nonfipub ohiamere affabile, m puointc»' gitur affabilis Princeps grato in prim isarpcdu,
dore t bifogni altrui come hd dafare ilprotetto- & Ix to .a c benigno vultu homines excitare, Sc
rc,ne¡imttmente chi interrompe iraginamen- inuitare ad loq uen d u m , perqué faos oculos &
t i , b col contradiré,» ‘¿olere in douinare la eor- frontis ferenitatem bcneu oli affcd u s a rg u ­
rdaüoni, perche molte ‘¿ olte, nt vd lontano da menta patefacere deber, adco vt ipfo ctiam fiquel the difegna di efirimtr colui, non chi egli lentio humaniflima verba proferre videatur:
tratta, ende refiaridicolo, (fi introduce confu- Poftquam ad col oqui'um admilfi fuere, parifione cen perdita di tempo, oltre chei’ inter- cn terarqu eo fficio fcau d ien d iiuntrnam quiinrompere i concetti di chiragiona, b il non ‘¿ifia ■ uirus au d ic, affabilis nomen non meretur., nertanentoc cofi grande effefa quanto t grautí que p ro ted o tis munus cxerccre.&necclfirates
impedite, fitoffrc'lffare vnparto delt animo alienasintel igcrc p o tcft, ncque fimilitcr affanohiUffima, (fiprincipalijfima parte-» di noi. biliscft, q a i (erm onesalienos interrumpit vcl tTudloquiu
Appartiene dunque ali’ affabiltd vfar patitn - contradicendo vcl anteuertcndo loqucnté, ac ‘i*** vitddtf,,
m enté ipfius diuinando quia fxpe quam log ifz a , (fi attentione nei ncgotij , dandone fegt
con le rifpofie fatte dpropofito, f i con giudi- fime confilio tra d a n tis aberrat, vndchabccuc
t i e , (fi congli occhi, f i con laperfbna ancora, c on tem p tu i, 8c in fermone , prxter iaduratn
temporis, confufíoncm gígnit:prxtcrca ícntcn
che tutta f i mofiri occupata ad afioUarc, f i d
poffedere la cofa, che ne ‘viene efpofta; f i non tiam alloquentís in tertu rbare, vel non atten­
fotof i deue Ivfarpatienza, f i attentione atten­ dere tanto m aioriniu riahab etu r, quanto m otione n elí‘vdire,md manfuctudinenelrifpon- Icfttus cft animi noflri nobiliffim um , ac m asidere, lettandole feucre , f i acerbe rifpofie, la m i faciendum foetum im pedire, atquc afpcrconfidenza d coloro, chctrattano dipoter par­ nari. Ergo ad alfabilitatem pertinet,attentiolare , (fifacendoneparer troppo duri, (fi diffici­ n c & patientia v ti, eiufque ípccimcn prxbenli : deue qud Sign. il qualpoffiede quefia feliti- dum c ft, rcfpondcndo ca , q u x ad rem faci­
td d i‘vdire , f i di riffondergrato, pare chtfi unt , adhibito iu d ic io , accom m odatis oculis,
corpoi ifouc facie to ta : adco v tin audiendo, 8c
facci egualtjdgli inferiori, (fichzoafficuril’
huomo, che comed compagno, (fiadámico gli rem , qua d cag itu r, confiderando, totus o cc u ­
poffa dpienodifcoprirc ognifuo penfiero, f i dif- patus vidcarc: N cqu c tantum patientia, & ¡n
fegto , f i f i pub diré, che tengaJachiaue di aaudiendo attentio exercenda cft, fed c t 'i # i n
prirz» i iuori huwani, f i certo importa tanto rcfpondcndo maufuetudo.cum feucrx atquc a- ManfuetuéU
quefia ‘virtu, cheper effa molti priuati hanno
ccrbx tcfponfioncs ii s fa d x , qui nobifcum a- (fi clementia
acquifiaiv ftguílo de' Popoli, f i di Ptouincizj,
gunt, animum ipforum abalienent, n e fq u e n i-publica benef i Ciroil minore neriportb di Senophente glo­
miuin dutos,atqae difficiles m anifcftcnt. Ule uolentia en­
ria immortale, f i per queüa Pirrho Capitayeto Princeps, quifquis blando vultu d iccntcsftos.
n*, (fi Regrandijfimb lodo Cinea, che con U
auclit,iifque rcfpo nd ct, fefe inferioribus vidcfua
Tt
Ktt
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
'í
1
w
T)iJJertáí¡0
fuadohtaffahiltd hauiffc acquifiatt fi» C htd , cht egli non hautuafatto con h (u zi ormi
valorofe ,ladoue coloro,che dieffafom ftatiprim,quantunque gtandiffimi,ne hanno rittt aio
odio,0 maliHclenzaeffrema,intanto(hemolti¿ogl:ono,cíedelíeprincipaliragien$,chereñdtjfero Cefareoiiofoybenchepet lafua clemenZM.Hheralitd,(Jfortezzatanto amabdfcjftyil
nonvolererifalktarei Senatori ^quando entrauanoinStnato, dachenacqutlacongiuta ,é r
lafuamortt. Et benchefialcdeui>le,0neiejjariol'ejftr ajfabilein egni luogocerto maggiormenteneconuientnelleRepublic.cotuenediir.ofirano i Romani,(he per non defraudare alcuno
delle dtbite accoglitnze teneuano appreffo dife i
Nomenclatori,perchedefferoloiocentelza deiit genti,cheinecntrauane.fi della conditione di
tffi.aceiochetiafcunontnceueffeipropcrtior.ati
ficonuenientifaluti. Mafrdtuttele Repub.
foifpuialmentefiricereai affabthd-in quellL/
chenellaformadiRomafiritiouanotpo.checo
mehabbiano gid detto, ella hd gid q u ffi gra»
¿antaggio,che cgni Co,tegtano dilodeuolevita
ferbaffochefia.pHo ragioneuolmente afpira'tj
ad ogni fubiime honore, fiperbmerita d'effer
hen veduto, fitrattatodaqualunqueprelato,
thefiritrouiin quellaguifadpunto,chevedia'
mo negl'tffer cieid foldati auuenire, li qualt be»
sheperil reftofanod i¿ ilconditione, tutta¿ia
eon ogni cortefiafono raccoUidai Capitaniloconofcendo cire con Itproproptit virtu f i poffaithiriwlafirada
la.fí^rA/1 a’primi
a*
nnaAe dtlla
A»Ua mtlitta,
foneaprir
gradi
f i veramente il guardar torte, 0 con alttrely
xa, il Honflmat Í honore, cheprctamtntevient offerto, eon il nom ifalutareafpettando qu.if i l ’ adoratione, firiconfcendo per obligodalllj
genti quello ch‘ effi ripu. ano di dare ptr mera
cortefia.i afioltare,0 iltiffor, derepoco grato to­
fe contrarie a li affabiltd ,fono ffietie di diffreggio,
maggior
tngiuria,
„ ilquale e affai
„
co
»
- che noo
fonolepercoffe ,0 qtealfi¿pglia offefa: conciofia
che ftbtntalcuKo vient da not battuto, ein
qualche altra maniera dannegiato, nondimt
nomojltiamo pure con l' offenderlo ch' egli e te­
nuto da noi in qualche tofa, doue d difpreggiart, fiilno/tftimare altrui fignifica che i'hab­
bi emoper nuUa; onde quando il Nipotedtl F»pa tienefimileflile rulla Corte ,part che toglia d
comgiani.fi d iuttoilm otd cl’ adito vniuerfate aüa República Chriftiana, 0 quindi n.n
deue effer marauigliafe t Frelaliche¿engo o d
/alutarui, quandoficortefemente,fono rceuiiti
davci, filifa u e r itt,fi conparole,0 iolconui
jarlicomefolete,finepartenoconttmijjimi.fo.ehe effendo il Ntpote dei Pontefice gl‘ etcht dt S.
yftnutuiinepoffonoptnfart thttlmedefimoffu^UOj,
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
tu r* q lipararc, hom inem quealloquentem aflic it, v t f ib i, tanquam a m ic o & fo c io omncnt
animi cogitationem aperiat, & perinde agit,
ac fi humana corda clauc quadam teferarer.Ec
,
ccucra h x c viitu s tanti m om enti e ft.v tp c r
pfana plerique hominum piiuatorum beneuo-^^**
lentiam populorum atque prouinciarum fibi
qu .tfiu cnnt,& m inor Cyrus ¿X enophonte im»
mortalem gloriam tcportauerit, & pet eandem
Pyrrhus R cx , & Dux maximus Cyncam laudauerit . quod cius eloquentia atque affabilita plurcs vic flet ciuicates, quam ipfe p o te n tif
fimis fuis armis debellare pocuilTet. Hicvcrop
in quibus h i c virtus defiderata cft etfimaximi
viri,tam en in odium publicum inciderunt, adb
co vc plerique putrnt interpr*cip;;as caufas,
cur C afa r inuifus fuerit, ctfi prop.cr c cmen Cifat'mmtiam .libe. alitatem , fortitudinem va’dcamabi-TOen^lihto,
lis cifet, eam fuiife, quod Scnatoribus,dum in
Senatum ingrcdetcntui , aflurgctcgrauarctur,
vnd cco n iu ratioin ita iu it, & m otsipfiusconiccuta eft. Q uanquam autcm vbique neccfle
^
eft affabilitatem fcruarc, taracn multo magis
aeccflaria cft in rebufpublicis quemadmodum
Rom ani oftendeiunt,qui,nequcnquam debitis
officiisdcfrauAarcnt, nom enclatoribus vrcbá'
tu r , a quibus edocerentur no m in a, & c o n d ff
tio n e sco tu m , quoy obuios ha b e b an t, vteos*
iu ftis& honefiis falutacionibus interpcllarcrr.
Verum inter omncs refpublicas m agis in illis
aftabilir.s videtur ncccff»ria , q u x hanc fortW
iv»xwi r)diximus,
,vni-niic nori
.vaiv
• v n u ff
moan\m_,nquam
retiu
enr t,/*ivm
cumLhic
quifquc ctiam fortis iu fim x , m odo honcftc v iu a t , poflit optim am fortunam fp cra re,& ad ’
fuminos honores contendere .• ideo huiufm o'
di v ira nobiliflim is x q u o iurc tradari mere­
tur , in cum modum .quem in exercitibus inter
m ilites obferuari cernimus : qui ctiamfi , quoi
... ,,
ad reliqua , vdiseriftant con ditionis, tamen g,
m n ih u m a m ta tc a b c o ru m D u c ib u sfu fc ip iu n -^ ”'*
tur.ncmpe non ignaris illos fua virtute poffe
bi ad primos m l it i x g a d u s viam aperire. Enim ucro obliquis o cu lis, ac fupcrbealiquem
afpicere, honorenn delatum contem nere, ncqu ciibcntcr falutare, quafi adoratio expedc»
tur, & reputans, fibi quafi debitum illud, quod
exteri cx officio & hum -nitatc largiri fe pu­
ta n t, audire & refporderc m edis affabilitati
contrariis, h x c om nia contemptus fignafunt:
hoc aurem longe maiores fiu n tin iu r i* , quam
fi qucm percutias, vcl quocunquc m oJo \x-das: propterca quod ctfi quis a nobis pcrcutitur, vcl q u o m o d o lib ft damno afficirur: nihilominus in e o ipfo oftendim us, nos illius a’i-*
quam rationem habere , nequcillum penitus'
ed h iifacetc; atq u otiei con tem n itu r, iam per-- - fj^cdttl^
|
;
|
.
j
[
Btlmper'íjEccleftapcicuri.
Mth,0ilmedefimohoKore thedaúoi riteuo• •
*■
0 \enga d* quella, 0 che quanta parte di
gratia, 0 fauort loro vien datojuei, altres
tanta riputationes (unfeguificono dal thoeuro
dei mondo, il quale fta non men» attento ad
approuartincibi voftri giudicij diqutUo, the
attenderebbe ogni impcrtanttftma fentenza
d" ognigiufiiftmo Giud ce, ma tutto the que­
fta ajfahlt afiaripiena di tanta /oUfJza, non
'etutta via ch' io giadiihi ihesd<.bba effercj
fcompagnata dalla debitagrauita, 0 dal conueniente decoro, anzi tome lamufiiea nafce da
vnafoaue. 0 giudititfa cornjondtn^a d' acu •
to , 0 digraue : coi't Í affahúta fi diue compoirediptactuelezza, 0 di fieuerila « per me­
glio otres, deue effer pofta come lo druol mez»
frd quefii due eflremi, talmente che C vno non
ijpauenti, 0 i' ath> che non auuil jc a , mafta
piena dignitd, 0 dt diletto, ft cht ciafcunop.»
refticolmo di maraugUa 0 dieontentc: 0
per.he le arguite, 0 lepiaceuolfjze gkuano
mkahdmente ad acqmftare gli ar imi ddles
g tn tt,0 firkcrcanoali’ uffabiltd, cowebene
moflraronogli antichi ponendo Mercurio in
mejjo delle Gratie , quafi the fuffe bifogno,
che tl noftr» pariare fojfe condito ton cgrkpiaceuol delicatejza, conuerrd alie úíitt vfarts
lim otti, 0 le piaceuolezze¡periorhe coloro,
che dei continuo ftfermano fuglifcabrofi ^odi
de i feueri negotij fenza date alcun tampo*colui
con cuiji tratta di poter fotto qualche úcghe7(g
,za alli volte rejphare, pate che riefcano trop­
po duri dtjjrcili; perche non pitgrando mat la
bocca ad ún’ 0 hontflo rifo quffi eoe nemimci
deUa naturafono abhorriti, potendofiragione*
mímente fiimare, chetjfanon hauerebbtprodotto gli huominirifibili, quandopero loro non
haueffero potuto , 0 douuto effercilare quefia
potenza, ma quegli altripoiche d quefii rigidi,
.0 feuerifono oppofit, 0 che con troppolargo. 0
liceKtiofodtletipapronolafiradaa' motti, 0
alie argutk, in luogt difaceti, 0 dipiacenoH
acquiftanofamadi B ufoni, 0 dt ndicoU,
comt actaJe d detiene , che mentre orand»
eonacuti, 0 fequenti moti úoleita perro in
djregia li Siotfi, nefá da Cathont ehiamato
Conjole.ridicolo. Fer rLh efi deue fuggire il confinuo, 0 troppo inttnf parlarftuero. 0 "eUcito
interrp'.rrcalle volte come tume vn Icggiadro
motto’oúna accenüapiaceuolezzanelT o/cmritdde graui ragionamenti,iiongb frequen­
tando ptro in m odo, che m o z zin o U dignitd
dellapetfona 0 de n egctq,ccneiofiacheficerne
U poca acquagittaiafopra vngran fuoto "ecau
f a d ’ tngianditlo 0 la m oltal'eftingue,0 'o a .
fiem a , cotil’ argutietroppo continuate leuano
ogni
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
^0.1 to to.
1
.
.
ipecftum cft, figtiificau. iprui* flrcciF cri. Pro- CeM m ftim
• J ^ cum n
C
V7
Au''B
ay,/.<i24toto
indc
Pontificis
N epos hnr.cin Att
a fVv
fty M
moleftiordalufn fei na t, videtur aditum ad Rcm j ub' C ! ri- mn».
ilianam toti mundo praecludere & im pedi e ;
neque mirandum c ft, fi Prae'ati, qui sd tc Talotan dam conucniun t, quospcrhum anircrcxcop eris, & verbis, ac rc ipfa stquc inm rationibus
hcneftaucris , hilares , atque contenti abs te
flifced un t/cam cum N epos Pontificis fit ipfi- Octt’ut Pr'm
US ocu lu s.facilcin d u cu n tu r.v tcrctian t cun- cipupopulit
dcm honorem ,idcm que iudicium ,quod á c tc exhiUtarep»
portant, fimiPter i Pontifice fefc reportare, & tefi,
quantum á tc honorantur , atque diliguntur,
tantundcm fc in theatro m undi cxiftiraat onis
confecuturos : H om ines fiouidcm non minus
attente iudicia tua dc fingulis expendunt,
quam decretum m axim ialiccius m omenti ab
xq u U lim oisdice prolatum attcrd i folcat
ram ctfi libens prarcipio, affabilit tcm
maxima fuauitat m ilcendam cH c, non tamcn
ceafucrtm a debita g tau ita te , & congruo dc- *"*
*'
c o ’ 0 diflociandam cfle : qu in im o ( cuti
fica ex fuaui & apta a c u ti, & grauis c o n f nantiarefultat: itaaffabili asfa ilicatc & grauita­
tc com ponenda, actcm pcranda fiu r (v tm c lius dicam ) collocanda cft, tar quam laudabi­
le m edium , intc r harc duo «X rema : qi o n m
alterum non perterreat acced ntenti, alterum
non deboneftec Princ pem , fcd dignitate at­
que am abilitate cumuletur : adco vtvnuiquifquc gaudio & adn iratione repleatur. Q u o ­
niam ve o fcommata sc ioci ad anim oshom inum d uincicnr'os, & affabilitatis laudem pa­
randam mirum in modum profunt, quemad, ,
modum v teresoftendcrunt
Mercurium in- ‘ Fcunutm
medio Gratiarum collocantes , quafi f e r m o - '"
arm noftrum omni gcneic hamaniratis condiri o p o rte at: interdum facetiis vti expediet:
propterea quod qui falebrofos atque afperos
negotiorum nodos fiue ititerm iifionc feucre
exercent.ncq; vilnm ei, quorum na<ftatur,cam
pum,\ bipsululum aliqua iucunflita.c rcfpirct,
concedunt, ij nimium d u ri, atque difficiles cfle
vident' r N a m d u m o s in aliqutm honcftum tófu quate?
rifum nunquam explicant,iurc quafi naturae in- nm temperi
im ici abhorrentur, cum fumma ratione ctt-d u m .
dcudam fit, naturam hr mtncs rifibiles non effcifturam fuiife , nifi cum laude hanc faculta­
tem cxrrcerc licuiiTct. Verum alij homines,
qu i rigi(. is ac fcucris ingeniis o ppo n u n 'u r, r imiuir q; 'aiq is , ac liccntioiis di¿lcriis,ac argu­
tu? viam aperiunt,vice facetorum ,«ic lucundo •
rum hom inum ,nom en fcuvrarum. & ridiculo­
rum acqu r u n t.v tC ccroni accidit.qui dum acutis acn mium frcquentihu'cauiilisinfcquetecot Scoti«os,vteos cotemncndos oftccdcret;,
T c a,
tid i-
Díjfertdtio
^ n idecoro,mdinterpofie,(fiffarfe m i raghna- ridiculus C onfuí á Catone appellatus eft Q uá.
fBÉ»í; coa gtudkioglirauiuano, figUrinfor- obiem iníerm onc perpetua & nitnium intcncon!'
zarto, la ondelepkceuolezf^ , fiim o ttifid i- fa feueritas fugienda cll, lic c tq u c interdum in mtntum *"
aempigliarepet condimento,^nonpercihdil quadam obfcuiita egrauium n gotiorum ali»ojlropar!a'e,a:cioíhein<¿ece d iec tita rtilg ^ cuius fd lm i;a tis, coH gru?queargm i» lumen
piieUtnegoty,noncauJin¡fatietd,(fifa/lidfo, interponere : nequc tamen ica vfurpandi funt
(fifi hanno poi da<¿farqutllt,U quali talmente lo c i , vt dignitatem p e ríb n *, aut negotiorum
dilettano, che in effe non (iritroui porte alcuna diminuant : nam quemadmodum parum a ediofa,nonnotando altruidt<verun‘ difetto,ne qu x in multum ignem p roicólx ipfum adaudinefuna cofainqualfi vogliamodo apparte- get,m ulta vctoSi copioláeundcm exñ in gu it,
mntc aüaperfina,concuifitratta:perche que- coníumitquc.úta nimis continuat® a rg iu ix o...................................
fli.................
tqli nonfolo non conciliano
gli antmi dellege- mne decorum to llu n t, fed in fermonibus, 8c
ti, ma lipnmcanodira„(fifdegno, f i auum- cum iudicio fpaifec, atquc in tcrpoíitx cot viga,chcptrproptiadifftfaquandofiamamotteg~ u sciore s, ac vehcmentiores efficiun t; proinde
gtatipaia thcfipojfarimordcre, nondimeno ptu fales& lepores tanquam condimenta Termoni­
prudente, (fipiit modefio configlio e UrintuzzA- bus , non tanquam cibus,adhibenda funt,nc ii
íasute{zA delle altrui parole, con grau^Ji- n eg otiis, viccfolacij excitandi, faílid iu m , ac
lentsoQConpiaceuolrifo, cheton mordace'^m^ fatietatem p a rian t: iiq u eio ci deligendi funt,
átd perder 1' amico, (fipercib fipopnov/arcj qui adc'o d eled e n t, vt in ipfis nulla pars odio yntacdte
quei mctti, (fi qucUefeccíie ,(heftoo mnporta- digna reperiatur/nuílius Vkia/quo cum trada-ff»^nopontura, mveleno: machcton dolzevag- m u s,q u o q u o m o d o v n q u a m n o ta n d o H u iu fíiodi cnim homines nonm odo fibi exterorum
hcz-zadelettandol’ orecchie, f i gli animi degli
afcoltantifono attiadatq uifiarneg -at i* ,fib c - animos minime con ciliant, fed po:iu seos ad
ncuolcnza.fuggmdo infierne qutüe argutie, che indignationem prouosant. E t quanquara viin fe ritengono bajfez'faplebea, (fifiruilc, con dctur.quo nos, noftraquc tueam ur,licere,quo*
allontanarfidalia brutezza, chc nafic da defor­ ties cauilloim petim ur, viciffiincauillari : ta­
me duhontfid , (fi ifchifando anche quel mot- men cum prudentia,atqucm odiftialonge m e ­
UggiarCiCh' e-poflo sit 1‘ equiuoeatione, f i fui bi- lius con fcntit,vtgrau ifi!cntio,aut iu cu nd orifitcchit,efie»doindegn$,fidozimle, perchefc ÍU alienorum fcommatum aculeum retunda­
tiene nel nofiro ci e concejfo i interpoire dellegra- mus potius,quam mordaci dicacitate am icum
tiofe argutie, (fi alie volte il rifo, tutta ‘via il dt- abalienem us: id e o q jc x fa c e tix ac lepores eli­
in quibus
ncqiic
__________
,___
, - venenum^, ncquc
^
Uttonondaognideformitdfideecauart,mada g^i queunt,
qutUt cofe, chthonefiamentefipoffoaodtre (fi Ixfio vlladeprehcnd atu r,fcd qu ifaau ibu sm oafcoltarc, ncdiminuifconclaUignitd, f i Uri- disaudicntium auribus blandicntcs ad gratiam^
ffetto,doutndoUperfoneactofiumate anconeUe ac bcneuolentiam eorum conciliandam , accofedagiuoco, fido-fibcrzononfifcordaredel com m odantur, fim u lq u cca fu g ien tes,q u x in
debite decoro, con imitart i toni Pittori, i quali fe p'ebciam , ac fcruilem hum ilitatem retinent,
tutto chc principalmentefiano a rapprtfentart & quam logiifim e fe conftitucntes ab ca turpi- rum
iltonuenctiole dellefrigore,nonlafcianopere,che tudine , q u x cx deformi oritur in hon eftatc: i- hahtndtu.
ifngifquaUricingono, i quadri, fifonoperor- tem illud cauillandi genus d cuitantcs, quod in
namento tfirinfeco,habUam cofa contra l' arte, allufione, &in xquiuocis confiftit,T tpotc quod
tfi lifacciapareremsndotti: per laqualcofa li liberali hom incindignum cft,ac penitus triuiaKolti,filepiakuoh:(zefihanns da compartire Ie : propterca quod fi ex nobifm et ipfis petaite irgghnamentip,ucaminte , ficongiuditio tur, ponim tquidem iu cu n d xinterferí a rgu tix,
huando loro ogni aculeo, f i ognipontura, (fi Sc nonnunqnam rifus , verum non vndequanonlicauandodaluogoabietto,(fiindegno,ma q u e , nequc ab om ni deformitate d cleilatio
facendo neUamaniera, chcfogliono iperiti A r ■ quxrenda c ft, ac ex illis tantum m odo rcbus,
(hitcttori, chtnegliattificiofi edificijdiffongeno quas honeftc effati, & audircJicct, ncqjautoriUfinefireinmodo, chelafrcqutn7(anónuoceal- tatem , ac reuercntiam dim inuant: quia ctiam
lafotuzza della cafa,ne ildifetto di effh dlla chi in o tio fis, atqj in ludis decorum nunquam ob-*
arezfa,togli(ndeilumidiquellim ndavie or- liuionieradendum ,im itandiquc videntur optiJifinayfA fipuzzoltnt
VfitC^4oi.arma
u,Mada
i tdorift. J.__. .
e- **
. V» .
diñarte,
i pintores , qui etiamfi figi;urasipGis intento
higiardtni,(fi da ane chiaro,(fipurg,
o
___ an im o,prou tdccct, p enkiliocxprim út, tamen
hmedoñnqui di/corfodelle qualita (hcjiricer- non patiuntur,vtextrinfeca ctiam p id u r?,q u i'
sesio in^mtuerfalc aNipotc Á P apa^ ejfere affa- bus illas circu m u cfttu at, ornam enta quidquñ
iUicoakCortefqr0 ess(hived;ama anco pi» con tia a u is p r x c c p ta , vade raiaus d ofte clapartisib o ia »
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
w
De Imperij Rccltfiaflki mr*,
fUfiicolgmente em e f i dehhaapjl c.\re quefia
ajf,biiitd .peictcihei» eJfa Ccr.ejono quaiiro
onttntdiper¡one.CardiriHii,Amhajíiaiúii, F n ¡atijfiConegiani,cndeenecfJJa>io,cheep»de
gUvni da gil aLridiferenti, che anco le^trlh di
che habbtuHjparUt0,fiapphchi aiuerjamcnte,
f i cerne conuiene alie cenatnoni di qutlli. Cceni
pimidunquefidtueproc.deteinmodo,chepata
Z/íw^ísso,
«¿-««'fl
loro,nemofirando ftgnoaUune ptr rnmimo cht
/<lí/<^'£/ít/í9 «/írí AilL'auttotitd, che fihdper
tfrN ipoted i Papa, peroche cgni fupcnoritdm
tutteltR epubliche e odioja, 0 (pecialm entzj
fid egualt : onde deuono i Nepoit de PíM efiii
mof/tardefiderio, f i ¿olontd d ifir im e d C ardm ali,cosi nelle cofe apparenti íome nelle fpflantia lt, non íafiiando pun ¿na cerimonia d d tetro, nea'incontrarU,ne d'accompagrarli f i n e
dtfalu tarli,firifalu tarlt,p en ioih eeffen d on on
(en%agranragiontmclto confidtrata nellaCertequ íjiaapparen zadicerim cn ie, per ejfer le di
tnofiratieneefirinjuhe, the ¿fiam o con legtnti,
indicio dell'an:m o, cheteniam overjodiqutU e,
neftgue the a loro a'qu J e non diamo le debite,
ficonueneuoliaccoghenljefiim tine di effer tenuti da noi in poco tonto, (y cht nei conjpettodel
mondo ttgítane Uro del poprio honore. P erilcht
m oltevolieperpicctoliacctdem i,bdin en chinar
latefia,bdtfigltarftvK piuhin craí.olu cgo,ouett di ¿ntnetiirfi in an it dgL' altri n enajcanoli
difgufiiacerhfiim t, fica g to n td tg rau ilfm ein imtcttte'.onde chequatsdo pureogni fitnifiradim e fir a t w n e ,0 procederen o n fo fiito íto í» m ala
parte, ficaderebbe tutta Via tn opinioni diperfc»ain eon fid erata,fip ien a d' in foU ta,0 biafm eueletrafcurraggine, onde quefia cfierUanzapoi
dicertm onie, ehe eon diligenza efatta f i deue v fa r e con Cardsnalt, e am o conueneucle deferir
¡ero inogniragionamento con moflrarfi facde ad
imparare, 0 a cedtrepih che intendente, f i
prento d voltrvinctrt, f i per rijpetto dt efv fi
deuoBo ancoflimareiloro feruitari,introducendoli aU'audieni^fiegrete,quando ne defiderano,,:
fiaccarelandoii, 0 fauorendoli quando fiail
bifogno, ia qual tojafacilm tntepttd fare quel
Cardinale Ñipóte del Papa, che hautrdin confiderationt.cheperpetuamentt hauerd da ¿tuerta
eenceffi,ficoltempe hauerddapajfareper mezo
dimeltiCardinati.cbenellagranritllfia diqtfelíafienocofirettiricorreredlm ondeJtpubdtrzj
quelprouerbic,ch' eglifurdmifurate con í ifieffiamtfura,tonlaqualemifuratdaltti.M a(ico.
me con Cardinalt tffiendo ¿gualifihauerdda có.
firuarein medo,come fefofferofuperiori, cos\ con
Ftelatieffendoinferiorifideueirattare taimenUiahtfimofiTÍdtfi4mtdi¿ederfolipari, fic h e
ffiripu-
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
boraca ciTc'videantur, cbntincatit. Q ü a m o b .
rem ioc'i,ac ialesiu coiloquijs parce d d c d u q u e
habu o diiperticndi lunt,detr. ¿to ijs om ni .c u lco,n equ e ipfos ex o c is a b ie d is , & indignis eliciendo: verum p rinde efficiendo acqucp cnti"
a rc h ite¿lilb len c,q u iin x d ificijs affabre cxiiru¿lis itafcncftras d ifponunrjvtiilarum frcqucntia nihil domus firmitati nequeearundcm raiitasp erip icu itatinoceat, lum en, no n q u ao rd inatix.acfcecenccs vixlu nt,(cd cxo do rltetis,lU cundiffimifquc h o rtis,& a b aere claro,arqspurgatodefum entcs.
Igitu rcam ha¿lcnusdiffeiucrim d eijsd o tib .quac in vn uerfum Pontificium nepotem arf..bilem erga aulicos efficiunt,non crit abrc,vt fimilitcrdilpiciam us,quopa¿to huiufm odi affabilitas applicanda fu. Etcnim aula e i quatuor p ix - ^uotupltxcipuis hom inum generibus co n íla t,C a rd in a li- homtnum
bus,O ratorib as,P r*latis,A ulicis:vn dencccíIa»»««7
rium eft,cum akerab a’tcro d iffetát.vt etiá vir- l»
tutes,dc quibus verba fecimus, diuerfim odeappl¡eentQr,prout illorum códitionibus,»e fartunisconucnit. C um primis ita veifandum cft vt'
fibi ipfis vid eatur, le tanquam fuperiorcs coHV
ijfdcm q; ccdendum c ffn eq u c in vlU quaquc rc oftcndcndü,quod velis tanquam Pontificis nep o sv tiad u etíu sillo sau ¿lorita tc : quandoquN
dem om niselatio inrcbufp.ubl prxlertim inter*
xq u alcs in uiíacíl.P roindeP ótificisncpores etiam atq; etiam curent, vt defidcrium atq;,vol,ú-*
tatcm C ard inalib.inftru icnd ip rxfe fcranr,non
minus inrcbus,quac quodam m odo apparet, fed
ctiam in illis,qu ?reueraexiftun t,m h ilq;eoru m Inofficijsabz
officiorum praetermittant, quibus aut obuiam undandum.
procedendum a licu i, aut ídem com itandus,aut
falucanduscft, quibufvc falutationes anteucrtcudae :narn cum fine fumma ra.ionehuiufir,odi caercmonix atque obfequia m aula id e ó te - ■
fpiciantur, quia exteriores h» íignificacioncs animum c rg afin g u lo sn o ftiu m in dican tj fequitur indc, v t ij, quibus cxteiiorcs honores denegantur, aut diminuuntur,animum in ducant, v t =
le á nobis con tem n i, fibiquc & honori fu o in confpc¿lix gentium non m inimum derogari,
credant. Q u am obrcm haud raro obm inim as
cauífas, vel quia honoris crgo cap utp aru m iiiflc¿litur,vcl quia locus honeftior occupatur, vcl
aliq u isantcu ertitu r, acerbiffim x finiultat£sS£inimicitiarum grauiffim x cnafcantur occafiones.Q u ocircaccfihu iu fm od i v c lo m iiT a,v c ld i) ,
minuta o fficíainm alam pai tcm haud interpretaicm ur , nihilom inus effugere ncmo p o ííet, •
q ffn faltcm ncgligeD tix,iníu etaq u c,ac vitupcrandx in eptix nomcn fubiret. Ex q u ib u s, hace Cum Cardá.'
oblequen iffima officiorum ,ncquecuni C ardi- quo paSo
nalibus vnqqam píaet6rB jittínd a,obfetu atioin gendum^. "
Ta y
^40 -
m
B iJJ ertA Ü t
firiputirwdegmdieffaUíttioH$,ntncognt»dtda
tftt tHUo L‘ honore, che vogliono daré connen
aaamportarmai,
om p o rra rm ai, cheparlinojceptrti,
0 non gli
, ^
,
iaj ciando venire ne partire, che non ¡taño con temerefaluto racce!ti, 0 Hctntiatt,0 quantlo non
fia impedito da negotij,chiamasdone hora vno,
0 hora vr/altro, fiehetuttigodano,0 parteeipinodelfautrzj. Conle quali cofeparimente
feruitein pane i Cortegiani, non con/entendo,
ehetenganofemprelabtrettainmano,maj/tme
qu a n d o nonparUno, 0 ¡onoperfone diqualche
£onto,doutndoft fuggire didar’eroottafione,che
ptaftne di r frd tjn g ia to , 0 che da ejfifi voglia
iadeificatione, anz* fard attione piena diccrtefia ,0 di giuditio dfauorirneW ordinario qual h‘
úno,cauandolo di mt:{folamoltitud<neconcoreefeinuito,per heilfa-iorenonfolo fard dicolui
d chi princ pálmente V rrdfatto,maglialetip r
quelloeffimptojeranie di poter ejfer jimilminjefauo'iti,nefeniiianmpiacre,0 pa rdlorodi
fartetipa'e det medefimo: 0 cosineücúoftrev.dtenze, 0 ne i publicicongnff, ricordandoui
deli’ honorato penfiero dtl minore A fica n e, ti
quale nonúoleua maipa>tire dal foro, the ton
ft fuffe acquiflato vn nutuo
nutUo
beUeí maniere non fi
amito, potrete fempreacirefctreilteforo d tlí aMtci'.ta, 0 dtUabeneuolenz», ligandouiconrtctuimtraigrati qualchejfirite nobil» 0 gentrofo,da the nenafierd vn commune appLaufo dell*
Corte,che ammirard le prudenl(a,ton chefi trAiar*nno. 0 fauonrannoglihuomtni metitemi t 0 dinípetto. iimdmentecongliambaficiatori
fideue ton non minortura andaré auutrcito, accioche reflino btnfodúfatti,0 e ficati deüavofiraajfabiltd0 cortefia,f no che efft fono gli ee£hi,0íorocchiedel Re,&de Prencipi,percib col
mezo loro f i pubvenreinbuona, 0 incattiua
opinione delle intiere h ouincte 0 Reg»,:0 perxhei Nepetidel Papa hanno occafione di trattar
£on ejft, 0 diparlare, 0 di negotiare delle eofe de
i lor Signeri,fkrd uec ffario i n f rmarjidella n a ­
tura, 0 q u d it d d ’ ogni Potent ato, 0 Signoría,
ienendo tn íog aition'd eg 'ihu m ori, 0 d f f g n i
loroé delle Cor ti fe di quelle >ornef i gouernano , fe
fono dtuife, quali fa n o i Capt dieffe, gli edq , 0
le fimultd, 0Ía m itttie che for.o frdún Prencip e,0C altro , frd loro Minijiri, 0 lecagiomdi
qui de: cet'ande infame dinten/ere la grand ^
z a , 0 polfanza di ciafcun D om into,laúitinanf(a, 0 lontananza d tlí úno -=I í a 'tro, 0 p s r hauereúna chiar* contezza del M ondo, ac. io he
ragionandoft di far ieghe, pMÍ,foípenft»r,e d ’ ar­
m i b di romper guerra, aimar.dar fo tco rfi, 0
tentare tmprefe, fappiate doue, com e, 0 ton
th t, 0 perche, 0 quando meglio ftpofia fa res,
ii qualefiudto fa rd tantofacile da poter tfftr ap-
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
quocunquecolloqui®retinendacft.curindmn.J
q u e v tfic ilio ie m tcadaddifcendum , moremqucgcrcndum pr?bcas,quam lequaccm nim is.
& ad contentiones pronum : cademquc de cau.
fa clientium & aulicorum fumma ratio haben­
da cft , ad fcnnones lib en tci, fc fcorfim eos aditendo, ij' Idem
i fieri d c c c t,'• blanr q‘ u e,, quoa
‘
"
diendo, atquefauendo. Q g am rem minime
negotio efficiet tile Pontificis nepos . qu iin ammam ac m cm onam r c u o c e t, cum illis fibi
femper viucndum . & , muratis temporum vicibuqcorundem , qui m odo , dipfum confugere
cogu ntu r, opem arque fauorem implorandum
clTe; proiudc adagium illud memorándum cft,
fore aliq u and o , vt qua tncnfura alios metitur,
pee eandem ipfe añim ctur, A tv c ro q u em id Cum freltl
modum c u n Cardinalibus talcm fegcrerede- tuqumiie.
bct.acfipotiotes fintyta cum Praelatis,quiin infciiori ccnftituti funt dignitate , fic agendum
c ft, vc eos fibi exaequari cuperc, vtqu e ipfosad
m aiorem dig itatcm promouendos cíTe, cxi.
ftimarc videatur ; ncqu cveroqu am fummam
rcucientiam exhibere parati funt, ea to ta acceptauda, fibiquciure fuo vindicanda c ft, nequc
perferendum, vtintcifto capitc alloquanturjncqueicem pccmittcn(’u m ,vt accedant , aut a b f
ced in t, quin hilari falutationclufcipiantur, ac
d im ittantu r, dumquc vacat,m odo v n u m , m o ­
do alterum ad fc com pellet, adeo vt finguli be­
nignitatis tu * participes gaudio p c r f uantur,
Q u ib us modis itcm aulici traílandi funt,ncquc
cnim permittendum eft, vc caput int: d i perpe­
tuo slfiftant, pr*fertim cum fe monem ib fo lu eru n t, viriquc funt alicuius cxiftim ationisj
quippe fugienda cft o cca fio , vndefufpiccntur,
le contemptui haberi,aut ab illis deificationcm
quandam potius quam honoiem exigi.quinet*
iam egrcgie atque prudenter feccris, fi aliqucra
cxaulicis frequenter tu ofau orc cohoncftauc.....................
..
ris,
vidcliccc,illum
e m ultitudine aliquando be­
nigne a d tc vo can d o : illa fiquidem humanitas
non cum tantum d eu in cict, q. em allexeris,fed
c * te ti cius excraplocadcm officiorum genera
fpcrantes, la tab u ntu r, & le peliodc atque ciuf­
dcm hu san itatis confortes exiftimabunc.Iia ia
fcrm onibus atque cogreílibus priuatis m cmof jifrit/tnm
A fríranim ino ris,q ui ex foro,q u in fibiamicum
quempiam prius conciliaíTct,nunquam dcfcen- (¿,/)dm.
dere folcbac,poteris am icoru m , ac bcncuolorú
thcfaurum femper adaugere gratis modis gcncrofum aliquem nobilcm quevirum tibi obftringcndo ex quo communis aul corum tibi fcquctu rapplaufus, qui piudeatiam admirabuntur,
qua beneméritos atque infigncs viros cxcc[cris,atqu etradau ciis.
S im iliter,n e q ;m in o ricuracum Oratoribus Gum
agen-
w
D c im p e r ij F c c lf f t A ji c i cUra.
, chiinpotheherenon cht giormddettandoutdiraponare con huomtni dt
' ciopratichi,
'
“*
(fi
inttndenti,nepotrtiediuemreapieno informa­
to, f i n t cttuanti t antodiletto, f i ptacere quan­
to fra tu ttehh ellelettm ,th ifione, (filaCeografiapaionopiupiacemli,fidi piii ricrtaiione
dt tutte i altre, f i f i pojfono thmmare quafi dt porto , firifto ro d eÜ 'a nm o .qu an d ofipa rted a
g li a ltr ifiu d q , (fi da occupationi pia g r a u i, (fi
p tufiutret é per qu tfi* via fenifa and a n cryando come fe ct Vlijft ‘ocrretie in cognitione di
iofium i, (fi dtUe leggi de diuirfi Pcpol,
ProMncii.dendepotrttcritrOHerehonorel^ottle^non
.fi
piccolo. E t ton qutfii M im firi di P n n c ip i, f i
deuepoi tenere taleequalka , chenon najcafuffetto , ch tfifia p iu diffofio a ‘ono cht ad ‘oT al tro: conciofia tofa , chcfi ptr dtrebbe quella ripu
tatione, ehe apporta f ejfer conofctuto per huo
mofen:(*pajjione , fifen za affetto .a lla pro tettiont delquale tu tti habbiano d fa r ritorjo , f i d
quefio f i aggiungertbbe,chemofirando il partia­
le di vno f i verrebie d perder l ’ altro , & anco
quello cel qualt tifoffim o ligati pigliarebbt ani
mo di trattarnecomepiugltpiacefiefapendo,cht
ptr hauirpcrduto glialtriVhuomo J»ftbbe e«firiuodifiart^iinito fecoin qualunque mode ne
procedejfe , onde mantencndod in vna ledtuole equahtd con tutti f i 9>iuerd lon pitna digni
td,(fififardBonmfdiocre riiratto dell’ cfiiquio
Iero,
Ma perche i negotii non pcffiono efjer condotti d ptrfettione dalla fola affabilid , ma 9*
tittrra amo. a l’ acconifza ptr J aper quando
ton animo gtnerofo, fijtnctro eonuenga diJSimulare, quando efftr libiro , quando taetre.»,
quando pariare, quando fargratte, f i quan­
do negarle, bifcgnerd effer accorto , pernoche-»
ne in ogni oceafione, ne in ogni tempo , nc ton
tutti deue pnceitre ntl modefimo modo. L '
accorttz-'fa adunque e pofia in ‘mo rifutgliamento d’ animo , ilquale fia continuamente.»
dtfiite in vedere Iccirceflanzc de ntgotttdifccrmndoin ejft ilbuon dal cattiuo. Ptr ta qual co­
fa e bifogr.o principalmente auuertire la ptrfo
na cen chi fitratta confiderando fit edomefitca
e fcrtflteta,Ji econfidintco difftdente,Jt e‘oguaIt b dijguale,fe e dt buona natura o dt cattiua.Jeb 'veridica bmtndace, Jthd (ojlumifeutri bpiaceuoli,(e eambttiofa b medefia, f t e beni­
gna 0 maligna,/« eofficio^'a e imfficioja ,fee ¡n tertjfatobfinza interejfe,ricitcando ognt quahtamanitredtutrit daii’ altra ptrctoche ibdomefii.i,(ficonfidenti dvbbtamo effet libtri, fic e n
fohfiieri, f i diffidentifia» ritenuli, (ff tot, l<fuptrioti ‘ijate la riutrenz», ton glt tquaUUriffetto^con ¿iinftriori la benignita, (fi corttfia,
f i toa
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
agendum cft, quo tuar affab lfitatis, & liu m aui- ífte
tatisa.gum cntiscontenri,cacoD C clebBcnt,rjne ^«6w»odo 4cnim ocu.oium ,& aurium inftar Regum atque. gendum.
P xincipum ,ij'iqueaudoiibus b o n aa n . mala fa­
ma apud Integra regna & prouincias colligitor.
Q u on iam vero Potificis nepotes cum illis coi* Bona(ffma-^
loq uend i,& res Principum e o .u m tra flan d io c - lafam a aacafioncm habent, ncccfle erit curare, v td c c u - ¿lores praiufq; R eipu b lic* ac Principis natura, motibuf- clari.
q u ed ligen teredoceantu r,inu cftigantes, q u *
ipforurtifintconíiüa, q u * animorum propenfioncs, quo p .il u a u l* eorundem r gantur, an
difcordes, q u a panium ftu d ia , o d ia , fimultates,vcl am icitia intcr P iincipes,& miniftros,© mniumquc cauiTas: prxtt rea inquirentes, q u a
vninfcu ufquc imperii m agnitudo, m uti a pro­
pinquitas, & longinquitas, totiufque mundi f a ­
cies exiftatjVt fiuc fixdrribus ineundis de pace;
in ducijs, bello in ferendo, fuppctijs mittendis,
tcntandisgrauid im iscofilijsagatu r, n o n ig n o - Rfgnorum
tcs,vbi,qu om od o,qu ib us cum, qua de caula,& tnundiq¡fiquando opportunius id effici queat. Q u od ftu - tmaddifcendium tam facilc perficietur, vt paucis h o ris, nc
dum d iebus, fi viros ad id expertos, &do<ftos
adhibuerisrluculenterquxcunqueadhanc rem
percepturus fis , tantum que d eled ation ism d e
haufturus, quantum in: cr politiores literas hifto ti* ,a c g c o g ra p h ia c a te ris amoeniores q u o d ­
am m odo, an im iq ic recreatio q u x d a m , acftudioium , Icfeucrarum occupationum dig effio
nuncupari poflc videntur: Q ua m ethodo,non
v tV ly fle s , erra n d o ,m o res, legefquepopulo­
ru m , ac prouinciarum cegnofces , vnde non
m inim um honorem, atquc v tiliti rcm colliges.
Cum his autcm Principum miniftris ciufm cdi
xqualitas feruandaeft, nc inter illc s cooriatur y
fu ific io , magis tc in vnum , quam in a ’tcrum
prcpcnfo cfle an m o : nam hoc paefto iaéiu
ram faccrc ciuscxiftim a:ionis,quam facilcpa
tiu-cris, quotic! neutri p a :tiaddi¿lum teprofitcbcrc, adqucrn ruto omnis confugere que­
ant, idque adiungcretur,. vtdum vi>r tc faucntcm prxbetes , alterius voluntatem ftudiumquc amitteics, im o illc ip fc , cui faucrcs, tc p: o ’
a ibitratu fu otrafland i animum fumcret, nem .
pc gnarus, quia careros ab alicn a u ifti, neceflc
cfle, vt quocunquc m odo fibi te aggreges: pro­
inde fi in laudabili a q u a li’ atc permanfcri.",,
e u n d i tuam dignitatem aq u e vercbun u r , ne­
quc m cdioereom nium obicquium aucupabe­
ris Vcruntamcn, qu iancgotia per vnicam affabrlita isviitu tcm ad exitum deduci rcqu cu nt,
fed etiá fagacítus requiritur vt nc ignores, quá- fy^if^tione
d o g c reto fo FC fncero an im oal qu id fit diffi- r
n.'ülai dum. quando liberius agendum, quando
filci.dú,quandü loqucnduoi,quandopofiuUtish
a flfn-
til
Dijfertdtw
ton buoni 0 virhiichiSdfUe pnciderecono- aflcntiendum ,quando d o n : ideo prudentia ad,
'gnificurtzz*,&dlor¡) dare ogni crtdenz*,mad
hibenda cft vel maxim a. N equ e cnim omni ocbngixrdi, 0 dcattiuiaondobbiamo credere, ne cafione, omni tcmpore,aut cum omnibus e o d i
0XCO comeridi:ecolpegneinmano, 0verfode‘
m odo procedendum cft. Pcrfpicacitas igitur,fipiaeuoli ne conuiene maaieradeltcata , ma con uefag.rcitas, qua dc agim us, m quadam anim i
reum!afode7 U,fipocheparole,0 gl‘ ambitio,
v ig lancia collocatur, qui perpetuom difpicicdi >rerum Circumftantijs jtcftum que á prauo di'jifipubiarehm ortyfi mofirare di ftimarU,ma
fccrncns intendatur. Q gam obrcm p rsc ip u cil.
\eome con modifti fi det viuerefenza alcuna aflius quo cum agitur, conditio animaduettenda
fett itione, cosi d maligni neinbene neinm alzj
cft,3i confiderandum.familiaris, au adueña,in­
dobbiame porgert 1‘ orecchte, 0 d btnettoli, 0 a
tim us,an animo alienus,xqur lis,aut inarqualis,
glt amici degli altri hitomtni habbiamo dafa re
b c n a m a la v e n a tu rx , v c rid ic x , an mendacis
egitl f a u o r e , 0 d gliaffl:i>fifidesricorrere,nei
fic,
an mores gerat feuctos,an hilares, an mala
lih g ni,0 gltinoffiáofifihannodafuggm, con
am bitione 1 iboret,an modcftia praeditus, benigliinterejjkti f i dtue andar cauto in cnderloro,
„ quelli
.........che noa hanno intereffopihhbera,
gnus an malignus , officiofus an inofficiofus,
ma d
mentepottamo darf ede. Parimentefihddacon- vtilitatis fu x an honcft' ftu d io fio n nam fingufiderare fe H negotio di chefi trattabpoftbile b li mores diucrfampoftulant traftationem iquia
tmpoftbth , fe honefto b iahonefio,feil mezo e cum fam iliaribus, & intimis lib ere, cum *duceonuenitntebna,douendofilecofepo/ibili, 0
nis,& fim altatcm exerccn titu :cau tiu s,cu m fu honefteahbracciare, fifttggirele fta contrarie, perioribusrcucrenter, cum xq u alibus circumauemoii
f i nei medefimo mode (t hd da riguardare al fpefte,cum inferior bos hum aniter, & benigne, tradandi,
luogo fe.epublicobprtuato.rioercandoi vnopid cum bonis, & ve. itaris am antibus viris tu to , ac
-riSpetto dell’ altro ,fimilmente altempo ft edi fidenter agerc nos decet: M cndicibus vcrodeietitiab ditrauaglio ,fe conuienedfimdmaneg- negandafides,ncquecxdcdum ,ctfi ( vtdicitut)
g io, f i perche ilragionart molte volte hdnociit- pignus afferant: hilares,iocundiquc viri fuauiil tacere nonmaieffefo, fard accortezza ter,feueric6traflius,ac breuibus traftandi.-am■ve i negotq ragionar poco, f i tfferpiu tofe confi- bitiofis honor defcredus, perinde ac fi eos mul­
derato per dtligente afcoltatere delle parole al­ tifacias.- cu m m odeft s autcm quemadmodum
trui,iheper eUquente recitatore de' proprii coK- fimplic; tas qu?rcnda,ita malignis aures penitus
x e ttt, 0 Jpecialmente cib conuiene d Ñipóte di obferandar: in beneuolos,& focictacis hu m ans
Papa,/olendoi Ccrtegiani huominipratticchi. am icos omnis libcralitas collocanda, ad oflif i intendenti delle cofe dtl mondo, dabenpicco- ciofos prompte refugiendum ,inoiEciofi, & fibi
le conietture raccolte dalle parole di quelli de- folum c o m m o d ifa g ic n d i:a b ijs ,q u i v tilc ia n durre Ipeffo gran confeguenze, (fi pigliar lume di tum venantur, iubtrahenda fides, ne cundía ijs
,cofe dtgrandifttma importanza. Ma fard oltre credantur, fedrllis,q ui honeftum appetunt, icdicio actortezzailmeflrarealle volte dtnonef- curias aufculcandum .Pariquoquerationc exa- „
.
fera.corto, ¿fando vnanobiledijfimulatione^, m inandum eft,annegotium ,quo de agitur, fie“
, con quelli ne i quali doutua hauer luogo ilrijpet- ri poflit, necne, an fit honeftum ,an media lici- L w »
'
,to, f i i ' amore , f i cen loro anche , che perla ta ,vílillic ita:q u o n iam q u x fa c ilia fu n c ,& h o iajfszzafuanotimeritano di ejfer conf derati, 0 ncfta am pleftend a, con trariafugiend afiin t: ie fimtlvfficiodiacc«rto,il tener celato i proprq, tidcm quc habendaratio , num locus publicus
0 gli altruffegreti, conciefiache rteimaneggi, fit,anpriuatus,cum alter alte rip r* ftit,& rcfp e .
-- -■
-egotif coloro, chefanno fapere ifuoipen- d u maiorc attcndatur;tempu$ quoque fpedlanfieri fogliono hauere ildiftuantaggio ,deigt
dum,an ludus,an I s t it ix ; an rei rradlaudx op­
tatori, cheper tra¿urraggine mofirando le carte portunum. Q u oniam vero loquu tu m eflealitaufano, che ¿engano impediti i difegni loro a:- quando, nunqu am necuit tacuiffe, pcrfpicacis,
fiommod tndo colproprio danno quello dei compa. «cfagacis viri luerit in negocijsparce lo q u i, &
gt%0.oltre cht il non faper tacere leua ogni confi- ab alijs obfcru ari, potius tanquam alienorum
denzafrdgliamici.ondefireftainmaggioribi- fermonum diligens auditor, quam fuarum fcn.
.
fogné fenza configit: fivtramentefi deueinctb tentiariim eloquens rec ita to r: quod Potificio
fiare con grandtfimo auuedimento , conciofia nepotiapprim cconucnit,quiaeK parui«conicthe molti per fottrahere gU altrui fegreti fo .¿luris,& itidicijscx ipfius fcrnnonccollcclisfo¿iono infidiore con/otttlijpme firatagememo- icnt rctum intclhgentes aulici m agna rerum
Jtrando di confidar hbctaminte qualche fuo m om entadeduccrc, rerumquegrauiflimarurm
grandt affare, chepot nulltimpetta, ptr cauar lumen accipere.
d e i Rmicoioftmaggiori.fifingedohoradiod'.aVerum jerh nonnunquam fagacitas, Ncbirefim
Jom
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
'Delmperij Ecclejiajiici cura.
Tí ú/to, hora di amare 9» ahro, hauenda í atiimedtjofto tutto al (ontrano, cercano di a<quiftar fede, 0 confidenza, d fine depenetrares
nellepift interne, 0 fiegreteparti nel nofiro cuo re. ^ e f la auertenza pokhenellinegotuétantoneceffar'-arictrcaUcompagnia della defirtzz » ip rctochenon filo edi btfogno conofcere le
infidie,0 Uperkóli,mdcontmtnefapetU fihfiare, (ofi ilcacciaierenon remane dd cañe [odufattofic bene caccia lafiera, quando con fi'Ure'lfj
:{a. 0£ ol debito modo nonfdppiapigliarla. Che
cofadunque fia quefia defirezzaúerrd manifefto confi ¡erando , cht propriamente dtfiri fono
detti coloro l qua’t hauen Jo le membra ¡lifuoltt,
0 faciliadogni-ntouimento vanno raccclti, 0
Uggieri,tahheconuevendoloro úarcatrpaffo difficde,b fihifar noriuo incoa ro,con accedo falto,
e confácil plegatura dt úi'a fe nt panano ¡enza
.a’cuna offefa. A quefia loi.-tfiianzo dunquefieftreXfiaéchicmatai illifoc-.ndequella potenifa,
bqutda virtitper U quale felicemente (i trateaminegoiy , porgendo altruile cofedtffidliin si
gratiofa maniir.'i, chepaionofacilt, ¿o quafidi~
letteuoli, 0 infierne nceuendole, 0 pigliandoU
quando nevengampr fentate,in modo che ft leua lora ogmfele, 0 ogw a'naritud'ne, conciofia
chefiritrouano huomini tanto fciocchi0 inetti,chefanno le cofepiccole grandi,! e facili diffici­
li, 0 le acerbi e/ajperano , 0 in cmdeUfcono., ne
pojfonoporger negotio,che conifconcio, 0 finiflro
garbo nonfia daeffiflroppiato, 0 fatto impojfibile : la g»jfel{za de' quali pofiiamo fomigliare
alí ignoranzoMe gUimperitt Chirurgi, thein
luego difanare infifiolifcono lepiaghe, o douendokcucireleflracciano cen infinito ffafimodelí
infirmo,il contrario di chefanni igiuditiofi, 0
inte»dintc,che con dolci If.mtiuimitigan» il ma­
le, b con mirabil maefiria tagliUndo fanano,
prima ch’ iaftrmo habbia/entito il dolort: ajotniglianza de’ quali gli huomini deftrtrapprefentano aüeperfone le cofefafiidio fe, 0 di molefitapo gendolt con occulta, 0 delicata infinuatione,prr rrodo (hejlnzaviolenufa, nefaftid o di
d)t a/colra a poto le mandano , dtfponendola
ftnza dlter.atione aquello,cht defiderano, 0 Con
la madefima arteprocedrno anco coloro i quai,
perafpera,0 difficilnatura,bper quaUhepaftt, 0 interejfe úenendo a negotiarefi moflranoinkppormhtli úfandoparo'e fim edi alttrsT^
:(a,che pare, che úogliono piu tofio sfída rci a bat­
taglia , che tratt ar ton noi omkheuolmente,
ptrctb ihe dalí ¡mpetuofo aff Ato di cofio'o. che
quafi torne Tori adtrati vengono cen la frontes
hojf* per juentrarnt, le perjone deliref i ¡aluano
tome agili fthettni ori , conpiegare tl ragiona
mente allt oue,b con Itggkrfalto paffando a ma­
teria
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
Icm rctforndo diiTimulationono , minus faga^
ccm fe oftcntarc.cum ijs fc ilic e t, quibus am or,
ac nonnullus refpeflus dcbctur.nequcn oncum
ijs , qui ptopter fo rtu n a ab ied ian em inter
multitudincno referendi funt. Ñ equ e abfim ilc
eíl fagacis hominis m u nu s, fu a, & aliena arca.nacclare. E tcnim in negotijs pcrtradandis rj,
rjuifua confilia retegunt j perindeagjint atque
lu fore s, qui ob incuriam aleas fuas patefacien­
do , fua fibi confilia in tcrucrtunt, fuoquc dam nofocijsdctrim etrtum afferunt:pratcrquam
quod fi tacerc ncfcias, omnem ín ter am icos fiduciam tollis , vnde quoties vrget neccffitas,
eorum carcre confilijs tib i n;cefleeft. E tp ro fe d o hac in te vehementer attendendum e'ft:
pleriquc euim ,vt aliena arcana rim entur,fu bti'
liílim as artes , & ftrat'gem ata,qu ib usin fid 'icntur , in u e n iu n t, fimulantcs aliquod nego­
tium , quod arduum videatur , quod nullius
denique m om enti com peritur com m unicare,
vt ab am ico m aioracxpriccntur, & m o d o fin ­
gentes quempiam libi in u iffm , m odo alterum
chariffimum c flc , anim o ad contraria diipofit o , r dem fibi praeftruunt, quo noftri cordis re­
condita magis penetralia pcrfciutcntur. H o c
in negotijs peincceffarium m onitum com item Wiexttrita*
fibiadicifcit in agendoDcxteritatem , non f o - 3
'
lum cnim p e ric u la, infidiaequc n cfccn d *, (ed
fcite deuitandre funt. Sicvcn a tcr em e ncn ad­
m odum coD tcntuseft, .ctfiferam ven a tu r, nifi
tu to , debitifquc m odis d od u s fit eam in teri­
m ere. Q u om od o autcm definiatur ifta D e xte ­
ritas, liquebit confidcrantibus,eospropriednXteros ap pellari, qui membra en od ata, ac faci­
lia habentes ad omnes morus idonei cxiftunt,
& agiles J adco v tfin eceffitaf cogat eos diffici­
lem locum tranfilire,vcl nociturum aliquiddcclm are, accom m odato falru, velfac fi inflexu
abiquc fefionc vlla cuadant. Ad hanc itaqucfim ilitudincm .inrcbus agendis dexteritas voca­
tur fa cu ltas, & v irtu silla, qua feliciter negotia
pcraguntur,difficilia fuauibusadeo modis pro­
po nendo , vt facilia, & fc rc p ro folatijs accipi­
enda v dean tu r, au taud iu ntu r, & oblata excii
piuntur tanta com itate, v t ijsom n isam aritu r
d o , ac propcmodum fel detrahatur : N am ali- ,- . ^
quando tam inepti infaniquc hom ines inucni- ^ f i ” !mtuntur, vc jjs , quar parua funt, & facilia jma-*'
gna , & a'dua videantur , accrbafquercs feuis
'*•
m< disexafp rent; ncquc negotium vllum p t o ^
"‘
ponere callent, quinfiniflro , & inepto more
il udcorm m pant &infauflum rcddant. Q u o ­
rum omnium ineptiam, aequarepoflumus quori ndam igno ranti* chirurgorum , qui, vice linandi , plagas iniir.cdicabiles fa ciu n t. ve! eas
dum confuerc conantur,ingenti ?grotantis doV u
lo ic
Díjfertatió
uriapiiípiaceuolt, neaJ¡ alterando punto tiipa- lore roagis lacerant. C o n t r a , viri ptudentcf,
roleflrauaganti,quando venganodapaftonefo icrun'iqdecipcnentesaguntríuauibus cnim Icdairafiuragginealiruiproferite,ami.iaddotcea- nimentis morbum m itigare, vel mirabili peridoglianimt ¡rati.fipteni di fdegno, ion ifuegli- tia fecando. antequam a g e t d olo:cm ícnferit,
arfroíintellettomodtftamente,quddoinqH»l- fanarc confucuerunt : ad quorum imaginem
cht titeo errorefitreuano ptrchenon egiatomt homincs dexteritate pollentes, molcftas, atquc
alcuni (limam atto puntoferuilt, edapocofen- faftid cndas tes occalto quodam , & delicato
f ato iíriff onda t molte volte piaíeuolm tm e,fi infinuationis genere o fferu nt, adco vt fine t* re»:(*alterarj¡ acaloro, tht neparlanoadirati, dio audientis, aeline vlla violentia pauliaiim
fiíonpajftonex anzi e cofa de animo temperato, introducantur , eiufque animam ad lu-s perifip itno di prudenza, fiperdbmoho (onuisnzj tione-.acdefidcriadifponant. Neque abfur.ili
a’ Signori,i quali non menofideuono ¡forzare d’ arte vtuntur,qui vcl propter afperam, & difticitfferriguordeuoli per fignoreggiarta’ propni af* Jcm naturam , vclproptcr a ffe d u m , aut eomfetti dt quello, theprocurano di tjfere ammirati modum aliquod, cum ad rem agenda n deucpercommandarekmoltifiruitori,conti fia che ncrint, ama ulcntiam pras fe fe iu n t, verbaquc
illafciareil freno alie proprie pajftoni, f iild a r effutiunt fupcrbia: plena vt nos magis ad fingufi loro in preda, mn tollerando mai gU altri dij- larc ceitam cnptouocarc, quam nofefcum airi- Dexteritatit
fetti ,m n i fegno dihtt a grandtzza, hautndti cc na da re videantur: ctenim ab im petuhuiuf- txcmplai,
grandi l’ ira ,
ognialtro irregolato appetito m odihom inum ,quafi taurorum, qui nos excn- mitanda, j
commune, nonpureconipiubajii, fipiupUbe: tcraturi ferociant dextcri viri falutem qu?runr,
mainfinoconlefere,fff ejfendo in cíogranlunga peiitiífim os gladiatorum im itares, alio fcrmodatjfcfupetati.domchtilfarevinuofa refijítn- nem infledendo , vcl leu iquodam fa'ru adm lzaall’ ka,a!iifdegni,fiagltsJrenatimotidtli‘ tiorcm tranfcundo matcriam,ncque ob infolica
animo,ntfafuptrart lojiato human*, f i appa- verba, quoties ea fiuc ir a , fiue aliena incogitanrtre^rcramente Signori di merito, f i d i fortuna tia protulit,eicandcfcen io ; ¡mo iratos animos
i» al^^andcfia^ita heroica, f i diuina. Inqueíia m itigando ipforum in tcllcd u m in errore alidtjlttzfadunquenoidobbiamehautteilrtgua-- quo verfantcm modefte corrigendo : non cd9,tht Jogliono ipcritigiotatoridella paüaquali n im .vt pleriquc putant, fctuilis , ac parum corpet noncommetttrfallo ntlgloeonon folo Jlanno dati hominis cft, mitcm in modum rcipondcrc,
attenti ptr mandarlacon nel: o artijitio alcom- acq uc irafcí iis , quiaduerfusnos arcenfisanipagno, macón iguale auuertimento cercano d i mis furiant, im o temperantis , prudcntifqae
ripigliarla dalui acctmmedando laperftma, b viri eft, ideoque Principe dignum ; quippe qui
portándole dtuejipenfono meglio colpirt, cofo non minorem operam dare dcbct, vt propter
dieoncHadeftrez^adtl trattare heucredobbia- fuum in aftcd u s im perium , quam ob numero- Cupiditati
mo la mcdjimaententionc mirando fompre di fem famulorum catoruam admirationi babea imperiüpranoncommetttr frUo ntl negotio , (¡J acommo- tur, & infignis appareat : quan fequidcm fuis ferendum
dando le nojirepi role , fiaccetando quelle del cupiditatibus habenas laxare, ijfquc fcfefubij caítrk,
compagno, come meglio tl fogtttorketta,ptrcib cercalienos errores male ferendo, verasnon cft
cht conqutfoaartt herapottmo difrimuUrtho- magnitudinis argumentum , qu iam agoatesi9tftamtntedimnintendtre,onen faptrequal- r a m ,& effrenem quam libet libidinem non m oche cofa ,
horapotremop<gUar tempo a ri- do cum plebe, vilibufquehom inibus,fedetiam
frendere per non ejfrcolti all’ improuifo. Hora cum fcris & brutis animantibus com munem
adiremoftbenjaptemoiiponr^íinttre.fihora gerunt , ac proinde quoties pertrtbationibus
interpretaremt le parole altrui, quando fijfere fuccumbunt , iicquc animi m otionibus rcfi.
duibiein huonfenfo, ffi hora Itnojlre come fece ftunt,humanae dignitatis ftatu deturbantur, ae(onFiltppoPadrediAleffandroco’ui.ilqualenel que bcnemcriti Principes cuiquam videri poldif ender la fota caufa conofoendo , cht laftn- funt, nili ad hero cam , ac prope diuinam virtuttnza gli andaua contro , f i cht filippo mo- tem afpirent. in huiufimodi ergo dexteritate
JlrandodihauerfonmnonatttndeuaalleJuera- CHmrcfpecftum habere d eb et, quem periti p ii*
gionifgrido eh^dallafentenzajtappdlaua, onde luforcs habent; q u i, ne in ludo errent, non foit Re ardito dijfe, f i a chi............................
app.Uka ttJitffh, >fro.
- Ium cauent, vtad fo ciu m cam callidcdirigant,
frj) Rt quandoforat fuegltuto. ConU qu,l. ac­ fedpariaptitudineipfam e apcrenitu rtu r, cor-,
ierta rifro/ia otunt lagratia the dtSdrraua,i ost p iisco.ic,. nc adaptando , & iIIuc vnde vtilius
ancora nei ‘¿fando qutjlo me'fo fchifaremo ogni pilam prc ijccrc c gitant. transferendo : eodem
oceafione di interrompe r chi/i fia, f i alie volte.
m odo i' dcxtc-t tp. ; :etu >■agendarum auinaú
qtuMde qttalcht importuno, cerne accadt nt im
aducttCiC debet u : ue srroi in n egotio «omit-
peffifou
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
D e Im p e r ii R c c le fiA jlíc i cu rg .
%0
ptdifea tu tto ¿ n o o u d ie n z o , m ¿ o g lio jo r tr t'- tatu r, noftraqucTerba « b u s accom trodcm us,
g o o, ctnptrpttuamente<ffiediarne,eyinfoJiidir- & a m k o ’ um orationem iuxta materiam in m«ae,/¡potra co» qu efta d tfirezla ¡c a z a nnfacciliorem parte inte-pretcmur: haccnim a ricm o arli tic g lio tth ttlfu o d tfe n o , auuert trio del fuo
do poíTumusíimularc, aliquid nos nóintclHg»erroreftchenoanm anga affrontato, 0 lonfufo
re aut «e'ci. c,m odo di'ationc fctcre pollum us
di¡¿ergogno,condtrli,(he¿elentiett f i ftarebhe ad rcfpói'a danda ne ex té p o ríd k c re cogam ur,
odafioltarloperdarlifodufatuone, tn d ch e i’ ef- interdum c demus , etfi poíTc nos vincere ccrt©
fer conflretto d fa r di f t parte anco d g U o lir ia e
fcim us , interdum alio un. v erb a, íidubia fucfa d ijfe tir ea d v r i altra piit tommoda ouaftont rint,in benigniorem fcnfum trahemus, in te r d i
per v d ir d tn u o u tU co / a fu a .fip a r im e n te fta lnoftra , quo libuc it naodo, interpretabimur:
cutio ne portera quale he negot ¡o odtofo, f i tnefquemadmodum illcfccit, qui caufam fuam cotricabile, feg l: potrddare modefia repulfa m oram Philippo Alexandri patrc agcns,dum cótta
ftrando la qualitd della materia latrattabtle, f i
fe decretum , ciufquc iura á Philippo fomnutn
impeffibde , 0 tn fiem til defiderio dt farftpaltfe
fimnlante minus attcntc audiri cog n o fccrct, i
in piu commodtmapteggio q u tl buon animo, f i
ícntétiaprouocaui: alta voce qua excitatus rcx,
queUibuomejfetiijChencl preftntenon fegliptib
E rgo,ad qucm ,in q u it,prouocas? A d tc,tefp onfarconofcere, lajfandoinfom rra ¿nacertacond it,o R e x ,c u m c x p 'r r e d u s fu c r ¡s : Q u o f-g a c i
tinen ta di jeaellam ente diio'ero,chevengono d
rcfponfo poftulata im pctrauit Iranosom ncm
aegottar¿,chtinfin‘ U rtpulje, fil'e je lr fio n ifia fugiemus alio difturbandi occafionem : C um
noperl'acionciemar.iereinterpretate, 0 p T tftu
veto ic c id c í, im portunum aliqucm hom inem
quafi per grat te fip e r fa u o r t,c c n d a r tx n a ie r totam conc onem pcrmifecrc, adcovt Principé
ta jp e ra n za ,0 ¿tira u u iu a m e n to dia nitr.o,ennunquam vclicdefcrctc,fcdcum quafiobfidiodegil huominipojfon» credere,che no fia lor ch.u ne cingat & a n g it , fimili dexter tare r e p e lí, &
facg»ifiradad¿poterJperare,fi(ofeguirequiii- error ipfius fine vlla exprobratione aperiri poche contento.C isi Eopaminonda ejfend.lidim d- terit: adeo vt ignom inia om niqiie dcdccorcca-
díiíííc^^ríjríai/íi
.
*
, eAe rcat, h o c p a d o eum com m onefaci n d o, libenterfc licet eum diutius a nobis a .d iead u m fo(/^íríOT- rc, vcrum cum noftr partem cxicris quoquc
petratedotortegiani, 0 r>enda¿aloreft, f i h o - debeamus , ideo fatius putandum efle, vt alio
aoratiCauolieri come egli era.
tem poie & com m odi t tc tota caufla i erum iaM a nonfideueperbpaffar tanto auanti con le tclligatur. Similiter tí quis inex ricabile alibueneparolein medicar te repulfe,no in altro a f- quod,& cxofum agai negotium ,m odcftacidciH
fure,che per m edican altrui cadiamoin dtr cofe, repulía dan p o te rit, oftcnoendo materiam ilthe rtenfiano vete.b no» íiain noftro potere tico - lam difficillimam arduarquettatft tionis elle,fi Repul/áquol
cederle,bconcedendolefianocontra i'bonefio,do- m ulque coinm od ore te m ió te cpcm fctcndi
cximium profitendo dcfideri m acv lutatem^^jj^^^
ittndefi procedere con reo l t d j f i i j í h t i e z z a f e n 1(a mifchiare alcuna bugta tome ceje lontana da In fumma, apudM c , qui negotia tcc m com ­
cg n i¿ ittu , f i nemica affatto della conuerfatte- municant relinquenda cftq uo td .m conti cu­
a e h u m a n a ,0 d elcem m eniotiu ile, m a fi ha d a
ti* tu x opinio : vnde cti-m lep, ll s & repudia
Stnert ¿n temperamento tale , the g i
ob lüaucm dextcrin.umq c m dum tanquam
refttno appagati delle neganue,(he alie voltefia- beneficia interpretentur , r pulfilque hum inirnotforzaiididarlorofenzaimpegnarci, 0 tt- bu san im u s, viuaquefpcsadiungatur vndefafiringtrttin tofa aUuna d’ ebltgo ton ejft, aecío cilecrcdant, v ia m , qua vota cxplcanc fua fibi
fions' habbinopei dadolerc, nonriu¡ctndoloro obft.uftam non cflc. SicE pam ini ndas,cum .b
qualche áifegno di ejfer fiati beffati danoi , 0
co Pelopidas vilcm hom inem , qui carccre dciipe-checonfinteparoleghhabbiamofihtrmti,*a nebatur petijflct,fuauitcrdcncgauit,i'nc|iiicns,
precipitiamo dfar cofepoco lodeueli, 0 tnconue- huiufmod' petitiones sb aulicis denegadas *íTc,
pientiperfedt/fored quelli,per ilíhedoue>r.opro- non ágcncrofis,honeftiíIim iíq, iris qualis crat
curate,(htle parolefiano fempre piene dt¿iritd, Pelopidas Vctum cnim ucto mitibus v rbisnon
ne/compegttaieJr¡l'honefio, fic h e nen occupi- co proecde'dum cft,dum rep Ifas alíuduencgo
r.oilluogo aUtJattt,machei‘ opereriefcanomag. tiam puig.vmus, vttcm edij afferendi gr t ares dejetendo,
giori,fi mig iort dtqutMi-. Etptnhehabbia- mini.i c veras ve! quas con ederc.in nr'ftranon
frtogid d.tto,rhetl Protttter dellaCortedeue ctr- eft manu,io medium afferamus: fíncer. cnim acareil bene di quella, 0 cheper cagionedi ctb hi- gendum eft & abfq; m ixtione vllius m endacij,
fogna fia affabile,atcorto,fideflro,hauendo dif- vtp o te , quod ab omni 'irtu tc ab horret, om niíorJoAcli' a ffM itd , dtli' acctríezta , fidella quchoininura coauctfationi & ciuili com irerd fír e l;
Vb a
cio rctencua incarcer a to , con gentil modo gUe Ion, go
dícíWí/í,
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
Di(fertitio
■
“54É®
deJlri{za,éc6nut»éuole,che fi’ragionifii quefio
ieue,non bafiand»,chs egli ioaUriceui>nentí,co
pJlt,0conUparolepHmdi cortefia, 0 d td o lttz ‘(a dtagrataúifia, 0 odor dtfe, madouendo
ancocpngliúfficq,0 c¡>ni’ oporedilettare,0 giomreiutieramentealgiufio, 0 aUtiíoft»ni(adtllaCorte-perbchedtcheúalorfrrebbevnheífrutte,che col colore, 0 loledore.neinuitajfe ad a f
faggiarlofepríle trouafimoinJiptdo,0catttuo?
bouenio dunque il Pretettore della Corte proturareilbenediqueüa.hauerdda confiderarein
the conftftu-íejirdt effa, poi thttiafcun* cofa
ttantocmtfeguifie ilfuo bene,quantofia neüofiato naturaledchiéindrizzata: per ilche efftndo
eomedaprincipiofidiffelaCortedíRomaé quellagente, chefeguita, il Papa eon intentione di
ftruirlo, 0 di meritare appreffo di lui, farabifogno,cheil Protettore aiuti,0fauorifca glthuoV>iniprudentilitterati,0 diúítaejpmplare,acliochedegnamenttpoffam feruireSua Beatituádne tonferuaodo pero le Cortenel fuo perfetto
fiatopiena di dignita 0 Jlendore:.per la qual
cofadeuonoi Nepoti del Poateficepigliaroccafiorudiconofcereivirtteofi, 0 ¿Uintendenti,acca
tezztndoli,inuitandeli,0sfotza»dolicendolce
violenza átonutrfarfeco, acdocheriuolgendofi
nelig ocíorrtnzg il Papa quaji primo motore d
riguar dáre ad eJJi peffa ritrouare appreffo di loro
tomefeconde caufe materie ben diípofieper riceteere ogni etceüeatt forma, che gli poffa ijjer di
honore, 0 diferuigio, 0 percibfard bifogno che
ii Protettore fta inuefiigaure de’ meriti de gli
huomini, 0 chefeparato nel fuo ptrtfttro il loglio
dalgranoverfo ipiu degnifia úffiiiofo ,togliende
perpropria 0partuolarfiuamprefia di honorarh , 0 beneficarli quanto il fuopotve, non ricercandofiolamente imeriti coloro,íhefitrouano in
Rema,ma di qualunque altra parte, aceto ches
agnihuomedtbontÁrara,0 di fíngolarvinit,.
habbia fiadle entratainqueftabella 0 nobiles
Republrcaper cagione di che eenuiene iffer laboríofo, 0 diligente per non perder leoccafionidi
¡iouart, the la úe’oeitddeltempo fucls ordinanamtnteruhareaüatarditd,0 aUapigritiai0
pero teme il gtnerofio cauallo d cuifiaflatamofiratalavtadelFaliú ,fenzacheneconvPít ,ne
eoniJronifiafoUmtatc.Jontantamentefiene
eerre anfiofio, ptrche niffuno lo trapafftd Ituarli,
ilprepoftopregfo,fojiconuieneinbenefidoalírui<
efer úelocttemendo tuttauia, thealiriprima dd
noi non úogliapigliart quelí honoratcrluogo di:
¿eria, the ne da fama immortale di coríefi beneficatori deglt. huomini.. Nectrto alcuno vfifició maggformenteconuiene d Protettori , 0 d
Signori, cheil gratificare i buoni effendo eletti
dáDJo ptr dijfen/díoridellefiuegenti, 0 defuoi
beni,
,
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
ciorcfraga.tn: fed eiufmodi t.mperamentú rctincadumcft, vtqu*coadcHegaucrimus,ho- pgia
.
ininespacatoaaimorcopiincincq,tamenpollicitatio aliqua interponenda,qua nouo aliquo
vinculo ijsdeuii. d i eírepuremurtncpoftmodú
cjcntualiquo ttaftrato indoleu &fefidis ver.
b sdelufos a nobis eífc cúftimeat Ñeque vt
cuiquam latisfaciainus, in res impiobáda» noi roer pr*c.pites agerc debemus; proinde curandumeft.vtfententiacnoftras veritatis plemt, ncqueab honefto djlíuad* lint, ñeque fada verbispraepídiantur,fedi!la,bispr*^. ondercnt,5í
eiitii maiora dcpreh nd'antnr.
Quoniam vero iam profeílífamus Aul*P o-tedoiem debere ipfius bonum curare , ideoque
dcberceumaffab.lcmeíre, íagacem, dextctuin,
&dcafFabi'itatc,fjgacitate, dexteritate fatisdiiimus;adprimeconuenic, vtdehocaul* bono
fctmoncm inftituatnus: Ñeque enim faciscft.vt
nominatus Protcdor blanditijs, geílibus, verbis humaniílimis ac íuatiiífimis primum fui afpcdumiucunjumpr*beat,fe lofficijs,requeipfaperfedc mifccte vtiledulci, aulaiquc inomnibus prodeíle debet. Porro euiufnam aeftimationiscíTctilIcfrudus, qui odoreatq-uecoloreiguñum alliceret, fi deinde malus & infipidus repcriaiur? Cum igicur aulae, Protcdor i- AuUhonm
pfius bonum quaerere teneatur, in qao illa.con querendum,
fiñat,confiderarc debet,quaomnia bonum, fiuetnquc fuum in tantiim aíTequuntur, quatenusin naturali flatu, adquem diriguntur, con­
fcruantur. Quaproptcrcum aula Romana, vt
initio mcmorauimus , illa fit multitudo, qu*
Pontificem, de illo be ncmercndi cauflá, fcquitur,necefTeerit, vtProtedor viros integr tatc,
prudentia , atqueerudttione infigncs adiuuet,
fo u catqu c,,q ui Pont,ficcm dignism odis ve»crari,ciqucinrctuirevalem t,vtquetotam aulam
in ftatu pcrfcd o cum dignitate atque fplcndore confcruet : quamobrem nepotes Pontificii
viros virtute chro s nofccrc, allicere, inuitarc
d eb cn t, & d ulcfquadam v ia d fu i familiaritate
cogere: vi Pontifex qu fi ptimus m otoroculbs Inquibue
ad e. s con ucrtcns, poílitapud nepotes, quafi coreftfiat.
fecundas cauflas,huiufmodi viros inucnirc, táquam materias quafdam bene difpofitasadíufcipiendam quam libet excellentem formam,
qu *h o n orem A co m m o d um fecum fcrat.Ideo
o p o n c b t,v tP r o te d o r accurate hominum mer¡tainueftigcti& ,difcrcto in fu lm en te lolio, atque tritico,crga digniores officiofus cxiftat,.o bnixe laborans vtin eos & h o n o ie s , & beneficia,
quoad potcrit,confcrantur, nequc tantum colu m m erita in q u irat, qui R o m * degunt, fcd v»
bicunque viuant,vt vnufquifque rara probitate
& v ú u tc fingulari ornatus patcfadum .habc»t
aánuiB.
De Impertí tceUftipúcara}
0T defuoi Ioni. Ptri che mppo grande iahufaa- aditum ad pulcherrimam hanc ¡ nobilcmquc
nita fiimpietaequiUudiío'c'O, che hautndo Rem publicam .
Q u a d c ic d ilig cí iem atquc labrriofum cf“
fuopottredc foUtuar legtnti ¡ene fanno maignameme, o con grande gnoranzac tiofi U/ci- fco po rrec, ne benefaciendi alicui occafu nes, homincb.anquas
temporis
velocitas
tardis,
ac
pigr
tant
andole irremuncvate dé fuoi mtnti ouerc opfrtfso, fifepolte n 11%necefua, & »*''bfcgni. bus Clipei e fo lct, elabantur: idcoque iicut oQ-htlffntem
A l quale rijpetto riguorJando Tito Ottimo ncrolus e q u u s, cui hippodromi tantum m eta W
Imptr.non ceffaua dt dolerfi, qual hora glifujfe indicata fu e rit, naque v o c is , ncquc calcarium
pfffato giorr.ofen za hautr íentfcato alcuno. (¡f auxilio foll cit itu s , vltro cu rrit; & anhelat,' c
niriputaua qutUa giornata in tutto ptrfa, (fi quis eum ad propofitum prcemium confequenmateJpefa, penfiero veramente degnode Impt. dum anteoettat : eodem p a d o in hominibus
rat. poichetn altro nonfiamop<tifimclia Dio, innandis velocem atque im pigrum eiTc opor­
che mquejla virtuofa,(fimagnanima bencji- te t, & nu n ,uaoi i.o iiv eie ri, v ta liu s n o b i,h o ­
cen‘:(*. Ma benthe I' effer ojpciojo, f i beneficofia noratum g lo r i* lo c u m , qucm exterorum ho­
opera degna di buon tro!eittre,(fi di generofi St- minum bcnefadloribus im mortalis fama la r­
gnorh a Nipoti de Papa nond meno tio deue ejfe­ gitu r, prxripiat. N c q u e p ro fcd o P roted orirefopra tutti a tuorc-j , fiJ* tanto p!U de gl’ altri bus, ac patronis, qui a Deo c le d i funt tanquam
hanno con ognifludio da procurarla, quanto che gentium , ae bonorum difpcnfatores , q u id ­
non effendo la lotgrandejjz*perpetua nonpojfo ■ quam dignius e ft, quam in viros probos prono hauerfempre commoditd digpuarealmondo penfo cfle animo. Etenim fxua nimis cft co­
in quella maniera, chegli altn Prencipe piffino rum im pietas & in hu m anitas, qui cum in ma­
fare, perlaqualcofa non dcbbinoperdonare a nu habeant ,q*to populos fu blcu ant, malun
fatica alcuna in fauorirt gli huomini meritc- ob fupinam ignorantiam , acm aligoitatem defi
dcrc, hom inum qucm erita vel remunctarc ncuoli, quando anche nulla thiedejfero, ( fif ff r o
affinti daloro,hauendo riguardo ,chefono in cosi g lig u n t, vcl oppreflbs. atquc in fum m a rerum
grande cóeflato,forajlitri, f i che fempre no hd • cge'.latcfepultos derelinquunt. Q u a d crc T i- Tittu Princi
no d centinuaeui,(fipttbfiíóed foraflterinc i lor tus optim us Impera or.quoties diem ttanfegif- pib.noAr»
paffdggi conuiene Ufciar buonafama dgli hojpt fer, qu o nemini prodeiTet, nunquam non xg rc nunquam ob
ti deU.*fuapropriagetileXza,ltheralitd, f i ma­ fereb at, diemquc illum om nino deperditum
gnificen^^, loíi ad effi deue tfferfiffo ntl penfiero, fu iflc , d olen terp rx d icaba t: cqcidem impera­
mctrefonoin cosi grafortunadi fabricare dptr- to ri* m cnticonueniens cog ita tio , quia nulla
pttua memoria deüa loro hijpitalitd, negli ani- in re m u g i', quam hac m agnanim * beneficcnnridlla Corte, vnfaldo cdefíao di perpetua bt- t i* virtute ad Deum accedimus. Verum etfi
tiiucUnza fúndalo fopraifauori su legratie, f i officiofum , ac beneficum fe p i* Rare, opus cft
fopru libeneficij,che deuono da effi efftr collocati bono p io tc d o r c , generofifqucPrincipibusdiinperfonedegne, (fihonorate: t í ttrto Hiuflrif- gnifiim um : tamen Pontificiis nepotibus id vel
fimo Signore, quando riuolgereteíanimo iorne maxime cordi efle deb et, coque fludiofius cu­
moflrate difare d fim ilfabrica,¡ffefard piu No- randum , qu a ipforum acdoiic,;S piopcdiem
biledi qualfi voglia che vediamo ejfer gidflata expilatura eft; qu x res exteris principibus nvii» Roma, tuno che U rouine loro ne rendano an- nime con tingit: camque ob caufam in hom i­
comerauiglia, fijluporc: ntpoirdparcruiflra- nibus bcncmeritis fouendis , ctfi procul ab-,
no,tí duro qualfi ‘voglia difcommodo infar cosi fu n t, nihilque petunt, nulli parcant lab ori,
billa opera,conciafia cofa, che il contento, che nc nunquam im m cm ores, fe in huiufmodi con trirrite,fard tale che ognifatica perglande che ftiruto- prxrogatiua . tanquam adueñas, nc*
fia vn panrdpiaceuele, (fil ggiera, non ejfendo que fcmper in eodem ftatupcrm anfuros: id­
tofa piudoUe deli" oprar‘vtrtuodmente,(fi maf- eo quemadmodum viatores in i t i i peregrina­
fimamente quelle opere , che léganogli huomini tionibus decet hofpitibus fuis bo n im humani­
ton oílighi dt beneficij immortali, per liquali tatis fu * , Iibcralitatis, magn ficcn ti* famam
diamo luctj dgli altri acctefcendr ognihora la i«linqucrc: ficinip fo tum mente fixum , atquc
noftra lode diptugrandt Jflendore. Et opra an­ locatum fit,d u m fortunafinic, vtadfcm pitcrta di vero protettore fardiltercate, c h z j nella nam fa x hofpital tatis memoriam in animis Mdifictum'
Corte fia vmone, (fi pace fra tutti ‘venendo da aulicorum Iblidum xdificcnt perpetux bene- inanimit
btnpiecioledifcordit incendi/ grandijftmi. Et u olen tixxd ificiu m , cuius fundam enta fint fa- hominum
ptrbfard gtufio Icuarcognioccapor.e, (fi ognife- uorcs, g r a ti* , & in optim e m erito s, atquc ho- praclar
mento,ddijfareri: nonafcoltandoionerecchia Dcftiflimos viros c c l'ata beneficia. E t profc*
ingprda, (ht í ‘vno dica male d tli altro, ma te­ d o , IlluftriíTirac Princeps, cum ad hoc xdifi*
nendo.
Yv y
ciunftr
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
94«
DiJJerUttf
Aentndo a n piautul modeJUa In panedtW af
J t ‘t t , fichtvtnga /radicato ogni mal ftm idi
difcordia deg’ian minobtli, f i n t fta introdottapate, 0 toncord'aadvniutrfalt ornamento,
:0benrftiod.UaCorte.
Poiehedkajlanzajiedifcorfodelivfficiovoftro, 0 come Cardinale, 0 Nipotedi Papa,
f i della tjualitd di coloro, coni quali hauett d
9rattare,fidd modo, ehe con ejjtdoueteferuaTO,ref * chefi v t”gad pariare d Samaniera,cbs
coHferuitortfi deue tenere, laqual cofaauuenga, chifipotejfe tralqftiare ton ¿oi, thecon la
eortifia nonlafciate luogoaliuno dadtftdtrarfi
nell» vojlragratia, nondme/topoichtco.iricertaquefleragioriamemo, nefard dame aiftor,o
Iriuemcnie, imitando in cte i diligentifcalchi, i
quali psrnon lafctare d dietro cof» alcuna. che
tocchi alia dihgenza loto, molte voltt appre/en
tano ¿iuande d Padroni.piu tofto ptr non commttter errore neli arte , cht perche nonle conofchino fuon dei bt'ogno di quelli. Eglt e dunque
chiaro ,chel*¿irtitdelPadroniepofianeüadeprar bene iferuit eri effendo fuoi infirumenti animati, la ondee neceffariofarneprivaeletthoM, 0 pofle (ht tuttifianoin¿niuerfaU buoni.fi
deut ¿entrealia diftintione.facendogiudttio dell'
effere, f i della qualitd di effi. f i ordirtando lor» cofe d thtfiano atti, 0 che d quelle conuengano, dfint che fi poff» effere ben ftrutto.offegoando d ciafcuno iljuovffiio , 0 dandogli i
fuoiconfir,i,aceib cheilpiede feruafolamtnteper
taminate,i‘ occhio ptr vedere, f i i orecchi» per
afcoltare, ne i vvoconfond» tlfuo effercitio con
qutUo deli altro, peto thef i come da queftaccnfufiont,aenarcertbbein¿no animale ia dtfiruttione,toso in vnacafa, fiin ¿ n a c a fa , f i i n ¿naCoTtt,ne¿trrebbtfienctrto,tumulto.0 dtfcordme, condiferuigio dtl Padrent, ilqudeper
la medefimo coddcuird flare auuertito. thefra
¿nftruitore, 0 i altro non na/chino malignitd,0raarori,accio non veng inodtfcordittncafk , m» tutt t habbtano ad effere vniti, f i concordtin feruirlo, talmente chela mano tn diffetto
d tli occhio diuenga occhio, f i i l piede in luogho
dtli» mano ft facaamano, quando ne fibi,ogno, (ffftmtlbienttdouerdtfencare ogni¿iad
maltgni ze'otori, con chiuder l' ortcchie d lor
falft parole,chtcomt faetteaitud natt fofiano
molte wlte lirare ne cuori debuor.t. 0 innotenttferuitori: fiper tor,0,u re, quandoglt¿ffittjfiano fattitenmalignttd ,fipi>9 («nfiderart coniaccoiteiy» dt cht fiegid dettala perfonacheaccufafeenputata fincerab no, (yfe
puo hauere intereffe , cen t accufato per caufa
dt emulationt, d’ tnuidi*, b a’ altro affetto, per
il quale gli huem ini catregli altri huomtntmal[gr>ano
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
ciam oculos tUxmCDtis, qudd facis, Conuerte*
ris, com pcrics, illud nobilius cflc quibufcunqs
Romanis operibus,etit ruinx ftupotc no s, at.
que admiratione afficiant: ncque vero vllum
in com m odum in hoc ftruendo opere molcftum efle tibi d eb eb it, gaudium iiqu id cm :
qu o dindccxhaurics,eiu(m odicht,vtquiuislabor leuis,ac iucundus tibi futurus fit,cum nihil
in rerum natura iuauius rcpcriatur, quam fceundum virtutem agerc, caque prxfettim efficerc, quae homines vinculo alligantim m ortalium bcncficiorum .quibuspiaemonflram usexemplum catteris , noftramque glotiam nouo
iplendorc adaugcmus.Erit ctiam optim i prote¿toris mBnus,cniti, vtin au lap acifice, animif- í*X(oleda,
que concordibus vbique viuatur, cum cx mini- ^‘ l*tortt e».
mis difcordi s magna f*p c incendia fufcitcn
tur. Q uare omnes occafiones ac fom enta rixaram (emouenda fu n t: ncque auidis auribus audiead x maledicorum detra¿lioncs,fcdabfei»tis
paicrsm o Icite fumcnda: fu n t, adeo v tcxn o b ilibus anim isom nc difcordiarum fcm cn euellacur, & pax & concordia ad totius au lx decus,
atque com modum inferatur.
Poftcaquam de tuo munere,quatenus petfonam geris C ardinalis, & Pontificij nepotis, deque corum dotibus , quibufcum tibi vcrfandum cft , denique de motibus , quos in rebus
trailandis retinere debes, abunde egim us: rcliquum c ft, v t quopa¿to cam famulis atque
cien tib u s fitag cn d u m , tradamus. Q u x r c s
etfi coram te prxtcrndtti poteft, vtpo teq uiru»
hiima itate nullum tu * g ra iix locum dcfidcraria quoquam pateris :tam rn quia fermonis
huius tenor hanc quoque tra¿lationcm reqirir it, brcuitcr de tota rc d iflc rta b o ,& architriclinum im itab or, q u i, ne vllam icm adiuum
munus pertinentem o m itta t, dom no fuo cupedias quafdam o ffert, p o tiu s . nc artis prxccpta pofthabctc videatur, quam quod eas ncceflarias putct. Igitur ciploratiffim um c ñ , pamutikm
prxcipuain dom ni virtutem in eo confiftcrc, quomodo rtvtrc¿lc fam ulis, qui eiu sibnt animata inftrum enta, vtatur : proinde necefle eft ante omnia
eos red e eligere, «¿conceíTo, cos in vniuctfum omnes bonos cfll-, dtftingucn»'xfuntcorum naturx d o te s, atque anim i >i:tutcs,ideoque munera demandanda , ad q u r a p ti fin t,
q u x q u c cosd eccant: vtque vtilius in fctuiant,
vnicuiquc f X part'S d eleg a n d x, «cfincsaflignandi,quo pe» ad ambulandum oculus ad vidcndum ,aurisad audiendum minifteriumpr?bcatfuum n :q fc it,uicem prxpcdian t:qucm admodum cnim ex huiufmodi confufionetotius animantis corruptio fcqucrctur, ficinaula, fiucdom o qualibetfine hoc ordine djflooália qux-
^
De Imperii EccleJiaJlicicHUi
Hgmae, parimmtc ft pfftrd riguafdaie all’ accuiatoftperíinmm^té flatocattiuo, 0 ¡ehd
düúerifimile, cht poffa hmerfatto o detto tal
tofa, 0 haufitdola detta,bfutta,ft é venu ta da
malamentione,bdatraffuraggme, bdaignoran3(a,bper qualche jpeciediviolenza, 0 cosi
tome giu/lo Giudite fuggendo d’ imprimerfid
tr:maúijladifralaopintone,fidousrdriferuate
34T*
tia q u sd ain , ac tumultus o rietn i ciitn flomini
detrim ento : qu o circ-is caui-at,ne inter T m u los, fuie clicntesíúos malignita» arque llmuJtas vlla in u a le fta t, fcd vnanimcs noand ?ta ci us
excipiant A e ic q u a n tu r, ad cov td cficicm c o c u lo , mai us oculi vicem fuppleat, A p esm a num adm uet: paritcrque omnis via praecidenda
cft malignis, Afraudulcntis-hominibusccorum-
propria bocca couinto,0 cond»nrato. Mdal- c io r u m malignitas deprehendatur, ad eam fa-**** *•
la d!ltiatione,0 dgU ordini de gUúffidfiricer- gaeiiatis v ittu tcm , quajm d ixim us, contugicncaUdifiretione perla quale fi cono/et il tempo dum cft Aconfiderandum , an accufatoriincedeU' ejfercttarli, pente chefi come da vna parte ri animi habeatur, n c c n c ,a n aducrfus cum>
mneconueneuole, che chi deue oprare/lia w 0- quem sccufar, aemulatione, an in uidia,aliouc
tio,cosidavn’ altra fiarebbefienTjaragtone, che affedu, cuiuscaufahom inesadurrfus alios per
gliaffdtigati nonpotejfro ripojarts, nehauer m ou crifolen t,d u catu r; itcm an reus antehac
qualch’ hora di ricreattone,onde deuonoflare in p iau cstrores habuerit, an vcrifim ilcfit cum
Sffietoifieruitori,quandoiltempo , 0 iotcajio- pofTc iilud > clfeciiie, v c ld ix iflc : qu o dfiid em
neloricetca, 0 deuelorofmilmenteconsejfala d ixerit, au tfc c c r it. quo animi fenlu atqu ein debitaquiete,0 conueniente)ipofio. Mdnonpc- tcntione an íortein cog 'tan tcrex c'd crit, vcl cx
tendo poi benfieruire, thinonsdi'intentionedel igno rantia, vcl propter aliquam fpccicm viopadrone, neU’ ordinarie cofejirie.rea chiartTjg len ti* : H o c enim p a d o in lla r x q u iiu d ic isa fz a , accio che l’ animo dei fie>uiterenon reilttn- fcnfu coh ib ito, ludic oqucfufpenfo. referuabit
terto,0 nonhahhtacaufiadioproraper ignora- reo dcicnfionis locum , lua gratia neminem cxzacofadiuerfia alia mtntedel Signore, il quale torrem faciendo, antequam im perturbato aniparimtme dragioneuole, ihtúfi la rredefima m o eius rationes in tc ilig a t, A r:um orc fuo
Sfoetione nel comandare, concifia chele cc- con uidu m damnet.
mandaracon medo imperiofo,0a ’tiero,effendo
Verum ad munera diftribuenda atque o rd i- ^ i e s alterogntfattcadifuaKaturaodiofa,fpii/ceuole,ige- nanda, prouidentia requiritur, per quam temtil’ huofrini,nerefl6rannooff'(fe,nepotrar,oco» pus vicndi miniftris cogn o fcitu r: nam quem- denda.
la debita attentione occuparet' animoin ferui- a d m o d am e xv n ap artccu m ,q u iop e rari tencgio deipadone.la douefe cen mododiftrepo fard tu r, dedecet otiari, fic ex altera *q u itati noa<
impoflaadeffi(o!aalcunaperdiffici e, concuori con gru it, vt de fatigati parumper quiefcerc,
ardenti impicgranno cgnijua forza per eondur A horam aliquam ad refpirandum habcrenon'
ladfine,nefen:ira»noaffanno,nefatica, anzi i poifint : proinde , quotiefcunque tempus A
lomandamenu úenendocon f i defira mantera o ccafio po ftu 'at, in o fficioco nt nendi funt, &
pctanno effire reputati in luogo di premio. M d alternaiis no nnullaquics A tranquillitasperdouendoper queffo efftrparimente prefenti d mittenda cft. Verum quia nemo poteft: obtuttet’ hore,ediligentiJeriuitori dfuoipadto- fequia r c d c p r*fta rc, nili qai patroni mandani, 0 folendolaccntinua familiaritd yConuer- tapl.^ns in te llig it, ideo iu rubendo perlpicuifattone apportaffadidio , non fidouirannoi tas requiritur , nc famulantis animus incer*>
prudentiSigr.eri atiaredella prefenl^a di quel- tns titub et, A propter ignorationem rem dili,petb ckefi comeogniciboper delcato. 0 ra- ucifam á mcnteim perantis cxfcquatut,eadem
rarothefojfe, ncnfipotrebbe h.ndgitireftnza que benignitas fimititcr in im perando adhi»
ilpane, cost ognig-an negotio , 0 ogni impor- bcnda cft : propterea quod fityrannire acfutanteprattica fenl(a labafe de buoni ferurori, pctbcim pcraucrit, cum labor quil bct fui nanereiiarebbeimperfetta,0 dtminuita-.0 per- tura inuiius cxifta t, clieotium animi offcncheb cofa humana ilpeccare, 0 il fare ert0- dentur , ncquc perinde attente fcfc negotio ^7**'*'*/**"
rzit&jrecibefacile, cheiferuitoripcr bconi, conficiendo ingerent; at, fi benigno atq; man
Cy ijpertmentaii, chepano commett ane alies
3ie al quid iis, ctfi arduum , im pera­
volte qualche fallo,nelfar loro le correttuni de­ tum fucrit, vehem ert! cordis im petu Ibenter
uono iPadronittner terminipiaceuoU, 0 non agrn d srci incum bent, neque vllum fiborcm
„
atque anguftiam fc n tic n t, doncc ad optauuutrttndo che i ,perii .auol
(atii dtman g ja 't i tauuUi generofi con cen- tum exitum rem d ed u can t, im o imperia, tam.
nt¡qur
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
dcxtcxoo
944
DiJJertáth
aUu’fandofi cht il rigorofo morfoe caufa di
porli in Aij}eratkne:fi fopra tuuo,qmndo qual
cht frrore ne <venijft fatto pullicamentt.fihd da
ngttardare il Signore di non confiderarlo,facendopublica la corrtttioe , pernen^ifjfirincibla
dignitd di quello, douendo egliparere fen'ja al­
cuno affetto, 0 rtÓmofirar moiin[imili luoghi,
ne ira,Kcfdegno, oltre che colui il quale ne ‘óteñe
htalmetenocatofifentttrafitto, 0 affÓtato,tí
reputa,ce quella ‘¿e'gogna nonfi pojfa mai canctllare, ptr qual f i voglia gratia, f i fauei r, (fi
perb benda Soc'ate , nefu ti rejo Platonzj,
perche gridando Socratc, con 9n [erteoad sm
conuitto, Placoncit in vn medefimo tempe gli
hebbeddire, ehtctbdmeua fare fegretamente,
f i non in publico, onde Socratc riuo’tandoji per
la mt dtfima cagione incolpb lu i, che non haueffe ajhettato ad auuertirio, quando fofferoJiati
foli
Ptr U quale cofa ft deurnofarc le corrtUtoni
fecrete.ficon amorpatano, potche moho p:d
sfor^ano, ficommouono gli antmi, di qualnnq¡
ajpra riprenfione. Et certo fopra tutto lo ieuole,(fi regia maniera di cerregere gh huomini di
qualchequalttdequella, chtton la riprenjiont
contiene parte di Iode,co n efogliono vfaregli accorti Capitani,the‘vedendo i fuoifoldati raffrtddarfi nella battaglia,nen con acerbe, (fi villane parole,md coa ricordarli qualche fatto loro
eg'cgio li nncorano, (fiacienno ad imitare, f i d
juptrarfefitjfi, pcrccb cht la riprénfioat vien coperta dalla inafrcttatalode, ¿T la memoria delle
^trtuo t attionipajfete ,nepunge il cuore dt ge­
nerofa vergognadtW errorprefente, f i ne infidm ad darfaggio, connuouapruoua del proprio
Calore.
Nc ‘¿trámente bbuonala regola diquei Scgnori, che reputano con rigidtC^za, f i conjfrezzart i ftruttori di poter effer meglio fir u iti,
th c j non queda mtdiocritd, per la quale con
modefiia , (fi con decoro ricerca f i ejfer vbidno.
Ptrb eht ne majgiorgrandezlja, ne maggior
honorepuo auumirt d P encipi cht il mofirar,'t
d' ejfereferuiti da huomi ti honorat i yfrpdir'Jpet­
to , facendo ord nanamente il mondo illit oni
dal m‘ rito,fi dal ‘oolere d' feruitori d quello de
PaÁToni,chefe bental unis auuijano, che-i d
g-anii mainonnepejf mo mancare, fic h e loro
fia fimpte factled acquiflane ,(fi drhauernt,
fic h e per ctb debia-.o centre poca cura d 'tjfi,
no id meno fe non fi pot iamo mUurre d mutar
cauallo, tutta volta che fihabb'-a le principal
partibuonc, (figU tofierúemo molte difetti, certo
con molto maggior rijpetto, ficonfideratione doMriemoprocedvsipeabiare, (fiperdireglihuomin*
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
dcxtcfo m odo im poíita quafi prem ia fufcipi.
entu r.
Verum quia clientes & au lici patronis fuis
nunquam non adcíT cdcbcnt, & continua iftafamiÜaritas & conucrfatio fañidium parit,
prudétesdoB ini nullam naufcam ac fatietaté
ob cam rem conciperedebcnt: nam ficutinullus , etfi rarus ac delicatus cibus, fine pane
concoqui p o .c ft; ita quodcunquc arduum
neg rtiu m , fine optimorum adiutorum auxi­
lio , diminutum atquc im pcrfedum remane­
ret. Qim niam v eropccfare humanum eft,
i ‘coque fam iili, c tfip criti, rerumque cxperientilfim i,errorem aliquem inteidum com ­
mittere poíTunt, in iis emendandis ccbcnt do­
mini non afpcris, fed manfuetis mo^is vti.ñe­
que oblim fc i, folere domitores equorum gcncrofos cquos nutibus,& fola virg» vmbra tcg cre,n o n ign ari, ardum nimis frxnum eos ad
farorem atque valorcm dcdu ere. Ante omnia fi co.itigcric errorem publice fi:ri, domi
nus eo loci aitcnderc ipfum non debet & pa­
lam corrigere : quia tüc illius din inutio lierec
dignitatis, v tp o tc q a i perturbationibus vseuus apparere, nequc publicis in locis iram fimilemue affedum indicare teneatur: pra tcrquá
q u o l qui hoc m odo redarguitur, Ixfioncm an im o con cipit, voluitquc anim o, dcdecus il­
lud nunquam pofle quouis accepto fauore at- ^ ‘P'/benfu
que beneficio d cleri: ideoque á Socrate Plato
iure reprclicnfus e ft, qu ia , c u m ia conuiuio
quodam Socrates fcruum incrcpuiflet, eodem
'
tempore Plato cum com m onefecit,ícorfim il­
lud , non publicc monendum fu iflc ; Sócrates
vero cadcm jrationc ad illum con ueiíus, rcyirchendit P h to n e m , q u o l ipfum itidem priuattm noncorrexiflct. Q ^ m o b ic m adm.onitioncs clá, & am ore paterno facicndx funt:
vehomentius cnim , quam q u x lib ct afpera rcprehcnfio , animos com m ouenc, coguntque:
& p ro fc d o .collaudandum ,& prorfus regium,
atque heroicum corrigendi nobiles homines
genus iPud eft quod fimul currfreprchenfionc
partcm aliquam laudis continet, quem adm o­
dum prudentes Duces confucuerunt qui mili­
tes fuos n aciclangu efccrc cernentes, non a Stetjimfaccrbis atq; afperis vci b is , fed memoria rerum ¿{a admetti•egregie geftarum cos rcftitu u n t, & ad feipfos
im itandos &fuperandos accedunt: tunc cnim laude'vtircprchenfio obtegitur inetpc¿lata iPa laude, Utr.
&rerum lau iádarum lecordatiogcnerofopu dore confcientiam prafentis erroris cxftimalat.& a d ren ou a n d a eg regix virtutisargumcta
inflammat Longe veiofaliu ntu r n onullipriaoipú.exillim antcs.íi clientes !uos rigide habe­
ant, & ip fera m coccm p tu n jp isfeieran tfo rc.
De ImperURcdeJiaftm cura.
0 m a t u t t diuint quando trouiamo in ejfia fettio n e,fed eltd ,riu eren za, 0 d ilig e n Ix nc noflri
feruigiiparti 'oftantidi de buoni feruttori, 0 che
poffono coprire qu a h n qu ed ifetto , chenuUaimporta aüa M atftd delpadrone.Perilchetgh)sbén
gtufto che tenghinogl’ occhi, fid o r e c c h ie chiu ft
m p icciolidifetu de fe r u t m i , 0 ne ft ria trc h i
tieUemioni d ’ e jft ogm e/irema e ffa tte z z a : poi
c h e¿ ed m m olan atu r» ,fil'artesm atriced 'ogn i
h eU ítperfetti> nentlíopreloroditad»,0diffictimente poteria coníeguire.
M zfi come gli huominifono inclinati atierrare,cosi anco non fono lontani anl¿ fono diffioftial
rtconofcerft,0aU’gpprar bene: perb fard fa c ile ,cho
■
■ ■ '............. ....................................
.. ama­
i¿oftriferuitorie(fendogenih’
h u e m in i,0
tori delloro honore¿i feruanoconqueUa affiettiene, f i f e d e , cht ft richiede, 0 che per cm ¿engono
degni della gratia ¿oftra. Perla q u d cofa [olendo
i Padrón <atle volte nei ehffierarla peccare nei piit,
0 ntlmeno ,fa r d ragioneuole appigtiarfiin ¡H d
qu e l¿ir tm fo m ezo , ch ericerca i honefto, perche
accade che molti Signori per la fouerchia tndul-
gen'fa, cht danno d fau oriti facen dolit fuoi idoli
eon dar loro piu auttoriid, cheper Je fleffi non
lengona, 0 gouarnandofl in tu ito fecondo le lor
¿ogíte, non confentono di parlara , ne d ifargratie
fe non ptr mezo di quelli,neftimanofe non ctb,che
lor piace onde effiabufando la benignitd de P a droni, cen poco honor di q u e lli, f i ton infinita
na ufea ,fiind ig na u one di iu tti diuengono tu m i-
di,infolenti, 0 infopportabtli.
M d alcuni altri Signon faltan do a l contrario
tñremo nonfan n o m ai parte a fuoiferuitori per
buoni che fiano di gratia.ne di fa u sre al uno,percho auutfandofi, che ogniforte difu perieritd, 0
ditom andam em ofign ifíchim aggioran za,0 eccellenza,c(m indifcreta,0poco¿iuditiofam aniera,in v ect delli m erit ati fauort gli in fu lt a n o ,0
trafiigonohoraconfieri, f i fulm inatorifguardi,
0 horaconinfopp 0r ta iili, 0 im perttnentico.;tum elte,(redendoqaantopiuterribili, fifco n certatífonoifuoicom andam enti ,0 ftr a n e le fu e m a mere diacqutftarft nome dt gloria, f i didiutnttd
tanto m aggi.re,auuilendo come infelicifih iau i i
lorom ifertftraitcri. P erilchepaffandoleftrem o
dellatroppagratta , f i indulgenIain¿ilipendio,
0 in d ig n itd d el Padrone, fil'a le r o dell'affrezz a in tiran m ea fier e z z a , 0 effendol' ¿ no, f i l '
a h r o d iq ;e fti eftremi biafm euoli,deue¿nfauio
Signorefl arn elm rzo comef i e detto, mantenení/íjditvKapiiríerfe/díforOj^ía^ygBrVáj/íuxíi
darfi in preda dferuitori, 0 daW altra feruando
¿natnagnanim apiaceuolezIa,perlaqualeifuoi
creatigioi,chtno tn vederlapreftnza d d Padrone
tome Padre íommunt di tu tta la farr,igUa, a l
quale ogn' ¿no h abbia faeile ricorfo in ogni fu o
btfe-
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
0^
v t inferuiant m clius, qdam íi fia wédíocriras rctineatur, ptopter quam d eco ru m , atqu em od cflia clientem herili im perio refpo-ndct.
Q uandoquidem nulla m aior d ig n ita s& am - j^oViltsFaplitudo principibus v ía s obtingere
« muli bono^
quam fi honeftos, & virtutibus confpicuos vi
'
to s apud fe d eancant ideo quia plerique omncs
ex m c a t is , & virtute famulantium vir tutes ,.ac
m crita principum libcntcr arguunt : quamquam cnim nonnulli putant, magnatibus nunquam fam ulos honeft* condicionis deeffe poff c ,& facile iifdcm cíTc hos conquirere, ac ptoinde conrem ni poíTc*; nihilom inus fi aliquand»
difficulter,& grau atim cquum m utam us,q i o á csp racip u ispartibu sv a let, m ultaqueeiíusvitia
toleram us; p ro fe d o m u lto cautius & confideratiusagendum nobis e rit,d u m agetur dcpcrmutandis & am ittcndishom in>bus, h o ceft,no biliííim isanitn antibu s& d iu in iscreaturis,quo­
ties ipfis .uppciit crga ncsbcncuo'.entia,fidcIi.
tas,re ú crcn tia, inque rebus n o íln sd i'ig cn tia ,
o ptim oiu n aulicorum dotes p rx c ip u x , q u x vitium qu o dh bct,nihil domini maieftatem minui.cotnpcnfarc valcnt. Q uam obrcm p atcft.vt indulge
iu m inimis clientum defedibus o cu li aurefque trañandi.
o cclu dantu r, inque ip fo ru m a d io n cse x a d c ni­
mis non inquiiaturtcum potiffim um videamus,
n aturam , a ite m q u c , om nis p crf.d io n is amantiflim as, neutram in fuis op ctib u s, nifi raro,aut
difficulter ipfum perfedum aífequi poíTc.
Vcrunríieuti hom inesad peccatum procliucs,
_
ita ad poenitendum,
& ad bene agendum egregie
dirpofit' fu n t: ideo nihil erit difficultatis ,v t tui
clientes, vtpotc h o n c ílo , nobiliquc loco nati,
honeft que am an tcs,eoftud io , fidcquc tibi obfcqu iafu ap rxftcnt,qu xipfosd ccct;m ultam qu e
a te gratiam promereatur. Q uam obrem cum
patroni foleant aliquando plus minufuc ad deIperationcm bcncu olentix herilis obtin cn dx
clientes fuos com pellere,ceq jitatico iiíen tict, vt
in hoc ea m ediocritas, quam honcftas cxpofcit,
eligatur : accidit cnim , vt plerique Principum
ob nimiam amoris erga vnum in dulgentiam , illum fibi tanquam id o lu m c o n ftitu a n t, eidcm
maiorem im pertiendo, quam pro fc retineant,
****
au th oritatcm , fequc ipfos nuru il orum gabcrnando, neminem alloquio dignantes, nem,ni
fuabcncficiaannucntcs, nificx vniuSjqnem om nibu sprxfcrun t, fcntcntra; c u iq icquidplacu it,& d orrinocoIlibitum cñtProindcbentgnitare domini tandem abutens , cum ipfiusindignirate,om nium que naufca, & indignatione vt
plurimum in tum efcit,in folefcit,& grau iffim us
cu ndis euadit.
Alli Principes nonniillí in contrariacurr'nres
fuis aulicis,ctfi v itis natiu? bonitatis,nunquam
Xx
fauo-
Dijfertatié
btfogno. Et quefia mediotritd gli fardageuoledi
configuire, (eton geometrica proportione dtfiribuiradcifcuno deflagratia fua ,mantenendo 9nagiufiaconueneuo¡íZza,chefeil.Calz9laromcritaquattronon;eg'idiaotto,0 feifSartometita otto, nonneriportiquattro ,maciafcunoftcendolafuadignttd,0 tlfuomerito,0 infarpoi
qutfii faucri. 0 gratitédegnadtfomma lodela
u)flanz*,0 laftabiltd,TÍgt,ardandodinoncadtr
m lí errorein che molti fogltono,i quafipentendofi/ubito delí honore,0 del bene, che^altrui hanne fatto conmoltiplicati ajfronti tancillano, 0
tonompano0gnigratamemoria,chedeüalorbuo
naúolentd hanno prima dato, conuertendo come
donnegrautdeinúnpuntoL'appetitod nuouifattoriii,conpigliarednoiacoloio,chedianzierano
daejftftim»ti, 0 tenuti in pregio ,fegno certamente di animo mal compofio ,poi che fappiamo
theil mo/frarfi faldo, 0 cmftmteneUt belle attioni,the f i jbn»/atte, 0 tl non dare inditia di
pemimentoéútto affetto di ammo vittuofio,chcA
nonptctainm*helittiont,0 gmficetonmi abii
tontento di continuare, con honorata pronte'fza
inepredegne, 0 lodeuoli, 0r.onfolejardgiu/lo,
thedijen/iate a‘ úofiridtu(diftruitortútili, 0
honcrt,mdiheporgiateamorl«rooccafitonedipoter<mpetraredaliavo/lrabegnitdfauiri,0 gtatieho»eJle,0giufieinbenefood’ altri, accio f i
poffano acquiJtareUbeneuolenzn de glihuomim,chefonodiprtzzoint/iimabt.e, 0dianteporfi
dqualu»quehonore,0viiltchtfipote(fermuert al monde.
N e peco guadagno úeramente fqrete Afonfignor lliu/lrfilmo,tnalijfandoi voftrtferuttort , 0
eonductndohcerne Angelo dei Signore alia Pt/cina,quando nefiano degni,pero chein quella maniera, chehúefiibenehefredderiteuendodanoi
ilcaldoconferuanolaperfihanoflracolcaloreche
hahbiamo loro date, eojci buoni feruitori tutto
oheperfiefelinonpo/fono apportar giouamentod
Padronifinalzati nondimmo da effi 0 tolufiotto
taUrprotetttomfonoftromenti,0 colontteper[ofitntarelagrandeipz* dtefflfactndola ognihora
piu/iabtli, 0 maggiore.
NeUaqualcoJamisforTja-eidiaddurteeffemp i,f$iattioniditutteÍ etdpaffateper fefieffes
nonaefaceffttocauti, conmofirarne cheiNipoti
di Papi, qualt hanno effaltati molti Jeruitori ne
hannoriportato honore, 0 commodo infinito ance doppo ilftore delle juegrandezze,0 quellt the
Í 8 cie hannoúfa:,onegligenza fenoreftatifinitt i
fuoiPontificatt qua/iiumir.i Jeminelle ttnebie
dtllaobliutone , 0 queJlo/onaCe vie per lt quali
miauuiche potrete caminare dquel fine honorato,cheúi/itepropofio,0farete,chequeSariuem z a ,0 quilrijetio f cht horaúi pet ta tutta la
Cer-
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
fauorem ,autbcncuoli anirai fignificationem vllam tribuunt; nam libi pcrluadcntcs, om negc- Domini ini
nus d om inationis, & im psriifignificarc viitutis dignidomipratftantiam, atque excellentiam, modis im pro- nutu/nt.
uidis , paiumqucprudcnt bus v i.c meritorum
reponendorum ipfis in faltan t,& truci.acfulm inante afpccfto pene transhgunt,m odo afperrira isA infiniiTimis contumeliis im petun t, crcdcntei qu an to tcrribilio,a,A pctturbafiorafunt
fuam andata,morcrqueim pctuofiores,co maius
g lo r i* , acdium itatis nomen quaífituros, vnde
m ifeics c lie n u s , tanquam qnfelicia mancipia,
deprimunt atque conculcant. Q uocirca cum.
n im i* g a c ix , & indulgenti* extremitas tranfeatindom iniindignitatem , atqTievilipcndiuin,
altera vcroafpcritatis extremitas in tyrannicam
feticatem conueciatuc, cumquc vtrum queex*
tremorum vituperatione dignum habeatu r, faplentis Principis crit in med ocr tatcfe continere, vt diximus, dignitatcmqn efuam ; atque alteiam decori partcrn fcruarc, in famulorum pr«dam nunquam concedendo, alteram v ero , magnanimam quandam retinendo connitatem,
propter quam Aulici prxfenria D om ini fruantu r , tanquam fam ili* parentis com m un<s,ad
q jc m finguli fuis ia ncccíTuatibus perfugium
habeant. H anc vero mediocritatem facilius
affequetur, figratiam fuam vnicuiquc proportione G com ctiica d ifttib u crit, iuftamqae * •
qualitatem le.. uaucrit j vt fi Sutor quatuorracrcatur, non dentur ci o d lo .fiv c ro Sartor o«fto
mercatur, non habeat folum o d o ,fcd vnufquifque fecundum fuam d ignitatem , ac meritum.
Indiftribucndis vero huiufmodi faaoribu s, &
graiii» fummis laudibus extollenda cílc o n ü a n - Prothñ plktra, & itabiii; a s , cau cnd o, nc in er, orem pluri riquefmt
m isconfuetura in cidas,qu i pcenicudincdudi, domini,
quod in aliquem beneficium nonnullum contulerin t, m ultiplicatis iniuriis omnem gratam
m em oriam , cuius prxclarafigna antea rcccpe,
ran t, delent, atque corrumpunt, appetitionem
fu am , inflar pragoantium mulierum , tempor sm o m cn to in alioscoD'uertcBdo,cofqucfaftidicndo, quos antea in pretio, & in ocu lishab cb ant, indicium certe, atque argumentum male
com pofiti a n im i: fcim usenim , in rcb q s, quas
fecim us, conftantiam & foliditatem oftendcte,
nequc poeniicnti* fignum dare , verum animi
virtute m unitiilim i atfcdum ciTc; q u in on p cccat vnquam ob malam c lc d io n c m , A d c lc d a tur mirabili g au d io ia continuandis omni anim iprom ptitudinc lis o peribu s, quat lau d e,a tque honore digna cenfcntur. N cqu c folum iu-> Gratiofot»
ftitia p o ftu la b it, vt clientibus, aulicifquc tui porteteffe»»
nom inis itu d io fio rib us,q u *cu nqu cvtiliafu nt, Umfc hoflcfta, p rxftcs, ycrum v t iifdem occafio"■
“
'
■
aem..
De Imperii Ecdejiaftici eura.
¡C ortifitil btfogno,thttitaed.Ua^veftr»protet- nem fnppctas, vn d eh o n eftoi fauore*aliquos Sc
tioneJark confermnta in <voi ne’ tempi auuenire beneficia poiTint á te pro aliis ctiam im petrare,
per libera elettione degli huomini, tht conefctran quo fcilicct bcneuolentiam hom inum , bonam mlavofira^irtudimaggiore m-rito d‘ ogni<io- que nom inis exiftimStioncm fibi c o n cilie n t:
ftra fortuna,fe perb infinta fslkúdfarete opera qu x rcs m avim iscm olum cntis, a-quc h o n o a dijcifatequellamalatta, alia quale ordinaria- basxquipacai dacft.
mem f fono foitopofiitutti i grandi,ptr cui ne 9«eN cqu e p ro fc d o parum lucrifacies, fi tuos fa- Famulorum
neloTltuatoilfenfo.&fenoguidattinprttipitio, mulos cxto Icremalucr s , & quafi An gclu sD o- honor domtffirouine fenTja poter fene dfendert, laqualei» m ini eos.fi digni fu e rin t, ad Pifeinam conduxchonorat
fermitd<ieramentealtro nonechcl’ Adulatione] t is : nam quemadmodum vcftcs, c tfifc ig id * , a
laquale fotto l» forza della finta am icitia,con nobis caioicm accipientes , corpus noftium co
arttficiofelufinghe conompeiinullttte,ffitlgiu- c a lo re . quem d^d m u s, confcruant; ita fgrcgii
ditto de gli huomtnt,togliendofi oceafione per of- fam u li, ctfi pct fe ip fosdom inis fuis vtilitatcm
fenderci dell’ adito deli'amore,ihe ciafcuno porta afferre nequeunt, ad d g n itatcm nihilomm-us cúfefieffofConiioftacheperquella'viatoUmofacil- u c d i , ¿¿peculiati patrocinio p r o te d i, inftrumente ammetterele parole di coloro,che approua- ||ca ta fu n t, & co lu m n * ad m agn itu d ncm
noquello,checiptaceipercib chc ejjendo Hoidefi- eorum fubftentandam , ftabiliend am . amplifiderofid<gloiii,fidtparetepcrfett!,reJiiamoprc- candam. Q n a d c ic c x em p la in m edium afferf i al canto dt cosifal/eS rene, celdrandolenojlre rcm .n ifip rxt rii orum temporum ad io n ib u seiodt.fi tnco[e,chc ptr auuenturamiftarebbtno d occiem u r.N cpotesP ontificis, quicunqucm ul
biajitno cetianoimttandoU, t í npplaudendoledi tos fami ios cxaltauctunt , honorem ex ca rc.
dari i ad sruendtre, confortilt snga nni, che¡tamo com m odum quc maxim um reportauifle, ctiam
corum defloruit: qui vero
uthoi'
chiari (JJempi di <eirt 'u. (fi cemptii in ogni nofira poftquam authoritas
id neglexerunt, corum Pontificatus decora per­
attione.
Fcjie <ierame»te,fi‘belens de’ Prem ipi, (fi de inde ac lumina , in tenebris obliuionis c x tir d a
Stgnori, dalla quale eon maggior dihgenza , f i deflerunt. H x unt v ix , per quas ad finem honeanfieta ft douerebbono riguardare, che nonfanno ftum ,quem tib propofuifti,tendere l o t c i ii, efdaquello,chtumtnononfialorpofione' ubi , f i ficictquc.vtquam leucrentiam , & honorcm tonelleviuande, ptrb cht quejlo ne dijtrugge fola- tatib ia u la in p ixfcn sexh ib et, quia tui patroci­
mente il corpo, ma quello principalmente i ’
nii indiget, eandem progicffu temporis tibi conmo,(fiper ragione di ejft ne vient la rouina degli firm aturafi: ex libera animi fententiaiputabuathonori,(fi dttunala'btta.
que ho m ines, virtutem tuam ornni fortunafufortuna (i
DaqueJlaptricolofa,fi mortaletnfermtta ‘ii pcriorem effe, fi modo ie hac prosperitate ope­
hautte dunque a dtfendtrt con ognt (ludio.tenen­ ram dcdrris, vt eum enites mo bum ,cui magna­
do certo che molti adulatori ptr infettarutne vfc- tes folcnt effe o b ro x ii,& q u o fcnfibus priuantut,
ranno arti merauigltofe, perguidar i’ animo vo ■ & in e lu d ib ili fato pra cipiccs aguntur. Q u i Adulati*
firequal heravi lafciate prendere douunque lor m otbusrcucra alius non eft,qu»m adulatio,quf/> 74£r/>««i»
_ /rr
Z'rt ___
^^11: J.‘r
.
-_______ ’
fi d x am icitix faciem gerens, callidis
blanditiis
‘itntnum
r*
ptaceffi.
Coiioltrtilproporui‘itili ,(ficommoditano» in tclled nm hominum corrum p¡t.anfam noftrx¿» 4 »í<»w,,
mancheranno di quelli, cheper moftn rui amore offenfionis arripiens ab amoris aditu, quo vnuftrouc) annofácilmentefegni, (fi commemtdare- qui'quc fcipfum dil g ft t cicnim per hunc a d i­
eit*rui,fidariferirui,cheque/io,(fi quello,(fi in tum vcibaadulantium adm ttercconfiicuim uj,
finde^iollti proprie habbiano maladifrofitiontj v tp o rcq u ig lQ rix ,& p c tf d io r is cupidi Syrcna‘ierjo di voi: a quali ‘rfficii pejfimi, fifctletati rum cantu.quo laudes noftrx celebrantur,facilc
douerete chiuder l’ erecchte in tal n.odo, chtj capiam ur: iftx autem plcrunquc c a , q u x v itu .
neffuna parolapeffapenetrareal voflro coreper- pc arimercntur im irar.tcs, iifdemqueapplaufuadendoui, chc come voi fate profefftone dijin- dcutes, Tubtiliffimis fallaciis pcrfuaderc nobis
con an t.r,n osin umi i a d ’o n ep crfcd o s& cla ra
otita .f i di animo buono, f i candido ‘vcrfo tutv irtu tiscxcm placflc: equidem pcftiscxiiiofa,&
t i , cofi ogn vno ftambieuolmente debbaricom
ptnforui di a,rore, f i di affettiono. Et degno vci.cnunt P ,in cip u m ,aq u o m a'ori ftudio,& an­
ab co caueant,
ejfempio da imitart m queflo tajb fora quel xietate caucre debercnr ., quam
^
Ji rlatene, alquale‘Í£nendoafftrmato,the%i- qu cd ,in cu p cd iisvtp op atu r,c
m cfcunt: hoc
merate haueua detto mal d ilu i, dopo moleeri- cnim corpo. i tantii rffcrt exitiu m , illud a", im o; Damnet a ipulfeoate al maligno negande di irtderlo,final- q u o in fc d o totius v itx,& honeftatis ruina con ulationu.
mentefinfolfe a dtre, cht condceua Stnocratcdi fcquitur. Ab hac igit rpeticil»ifa,atq;peftifcra
tanta bontk , cht s' egli non hautjfegiuditato, infirmitate toto animo tc fubtrahas, o p ortet, 8c
th t
Xx I
pto
,
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
Dijjertatlo
r
f
the ctbfoffetermttodctnto, fin o n fojfeftuto ho- pro rc certa habeas, non dcfore adulatores muL
nejio.mnhitufebbe
•• fatto.
^
to s.q u im in saiiib u sin ficcrccccoiiab u n tu r, vt
M dperche¿ie chiactonciamentehdtrattato animum tuum quocuiiquelibctpertrahant. Ídelladiffirenz.se ch' efral’ amico,0 1’ adulatore: taquc multi vciluates, alii honores propoaenr,
0 come l' ¿no dteU' altroft pub conojcete, lajciat b Ied ncque deerunt, qui v t fc tui Üudiofos ofteutcnt facilc argumenta com m inircentur, vnde a*duhfj.
dtpariare d pieno ccn dtrfolamente, cht ¿nicori
medio0 antidoto dell' adulatione e il conofcerft liquem eriam cx tuis erga te n»ale affedum efle,
d'ejftr huomo, fiper ció imperfetto: 0 chttne- dcieranc,& affirment: ad quaspeilim asac fcelegni nojiraattione pojftame errare,ondtdobb.amo ratas delationes aures occludere deb eb is, adeo
vtnilllum cx iis verbis ad c o r , anim um quc tu ­
lafciare ilJbuerch:oamore¿erfonoiJlefft, f i f r i uederci di conferuatione dt amici buoni, fife d t- um penetrare queat,tibique p:rruadcbis,qusmli,quali poffino Itberamente diretutto quello,che admodum tu crga alios hnceriratcm , anim iquc
concfcono ejfere de beneficio, f id t ftruitio ¡accib' eundo: em profiteberis ,ita fo r c , vt vnufquifque
fipoffiafuper quello,thefideofuggirt , 0 feguita- te in am orcfidaque voluntate compenfet. Q u o
te, la qual cofa ejfendo conofciuta digrandtjjima cafu dignum im itatione erit cxeínplú illud Plaimpertanzadal prudentiffimo Re dt Ferfta dtjii ■ H^nis, c u i, c u m affirm aietuiaqu o piam , Xcnonb.vn fuoCameriero, the Joiamente hauejje in cratem cim alcdixiflc,poft mulcas repulfas,quas
obligodientrarlilamattinain Camera, cfi dir- delatori dedcrar, negans , id á fc cred i, tandem
glicLeuateuisito Re,fiattendetedqHeinegoiii, dixit,Xenocratem libi notum clTctancxbonitacha ¿i hd Mifiionai ordinati, il quale tra fuo tis virum,vt fi modo m alcd iiifier. id oportuerit
Conjegliero,0 tomefpuabmcredtre,dipruden- ficri,nequefadurum j nifi honeftum foret.
za , f i dt¿aloreraro ,percib che hanno molto ptii
Vccum quoniam non d eeftau th or,q ip crc- Amorfui'
bifogno i Signori in projpera f i felice fortuna di legantcr dc differentiis adulatoris &. a m ici, & nuarn abtti
amici, 0 diconjigli , cht nell' auuerfa: conciofia quibus rebus alter ab altero in ternofcatur, tra- adulationi'^
thtquandonejoprafiannoimali ,lantceffitdnt d a u it,o m i.ta m c x ;c r a , li prius ad didero, vni»
fa raccoglitr innot jlejji, 0 vJare tutt ala forza cum 'eiTc adulationis rcmcd.um & antidotum,.
dtUaragione ptr non.rimantrt defirutti, main vt quifquc nunquam obliuifcatur,kom inetH.fc,
bona¿taperil Jcuerchitptactrt dt git honori, f i id e.oq ucim peifeilu m cirejom niq u efu aadion c
delleprefentifelicitd l' aninto,ft dijlrahein vani, errar c polTerquare fupeifluus amor fui deponeneb ietti,fi dituttivorrebbe egualmentegoierzj, duseft, bonotum que ac fidelium amicorum fuin modo chtfiin ebria, figonfia d'impetuofo fa- pcllcx.conquircnda qui cumffa poffint libere ad
fio.rompeinrouinofifcoglidivergogna.onJeebi- noftram viilitatcm profer e , vt ex iis laltcm ,
/ogno di prudente configlio, cht moderi i ¿ a n i j - quid fugiendum,qurd fe que udum fit, intclligapetitt, accio laragioneJliafuegUataperreggerne, mus. Quae rcscum vtrlrflima comperta fuiflet á
f i gouernare. con prudenza , 0 quanda importa, quodam Perfarum Rege prudent ffimo,al:erum
a grandi L' hauer amict , 0 feruiiorifedeli, c h tj cx fuis cubiculariis huic muneri d effinauit, vt
tm ¿ote libera lore manifeftino le cofe degnt di fingulis diebus rnane regium cubiculum ingrctonfidtratione , 0 come refiano infelici .quando dicns,dicerct;Surgc,Rcx,iifqucnegotiisincum «
per malafortuna,oueroperelettionefonopriuf, lo bito, qu x t hi M ilcloncs prxicripiit; hic autcm
dimoflrb Augufio,<henell'¿ltima fua ¿ecchiez- R fg k erat C on filiaiiu s, vt credere par e ft, rarx
zaretirato ¿ngiorno nell» Gameta confcffiri,. v irp iu d e n tix atq u cv irtu tisim ag iscn im in p ro0pianti,nonceJfandodithiamarMtctnaie, f i fpcta, quam inad aetfafoitu naP rincip cs amicis
Agrippa,qbef dtranomorti,fidomandatoda in d ig e n t, ideo quia rebus anguftis hom o fcifuei piit familiari, cht dtcfo foffe cagione, con pfum c o llig it, totam que ration s vim adhibet,
molto dolore riffofe, che egli era cofiretto dichU-- nepeflum eatj at rebus profperis fuperfluahomareiq¿arno il nome di quei fuoi, tari amict, n o rum , opum quc felicitas in varias partes diperchementre¿iJftroperilotoamoreuoliyfifede- ftrahitanim um ,xqucfingulisfruicupidum :adliauertimtnti le cof» ftte non haueuano.patito- eo vtinebrietur,faftuqucim petuofoinfletur, &
danno.rnaejfendomcni tra refiato cinte d 'adu- ffi prsruptos fcopulos inhoncftc naufragetur;
latori, i quali coprtndoli ogni ¿eritd erano fiati proinde confilio opus eft,quodinanibus modettgione, chttjfononhabejf»potutotimediare filii: rctur appetitionibus, vtratvo vigilct,& prudcngrauiffimidijordini deüa fua cafa.
ter vitam regat atquegubernct. Q uantum veMdpercheibuoniricordiyfiprudeniicorJigli ro interfit m a g n atib u S jV t bonisacfidcconfpicu. Amiciprodatt,ihtargomentinoimperfettione,camela rt.e- is v tan tu r, quilibcris vocibus res confidcratio- fferafortudietnainfirmii£in\colui, a chi ¿iendata, f i nc dignas co m m o n efa cian t,& q u an tu m iidem n» maguió'
¿tdijtmofht erdinaTtamemetutiigli huomini li magnates mifci andi fint, quoties bonos am icos diget.
fuggefepo.
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
T
De Imperii EccleJ¡aJiici cura^
fuggono, 0 /pec/almefitei piug:andi. 0f.ofiim
maggior jU t‘o degli A t r i ,‘pen hs per(iuu{er.dtj.i
theloro conuengu mcft'ríí'jí fupcnc.ri mognicofa
odtano i Configlieri quafi comenemtci, cheloro
úogUanoponeleggt, conleuurgl d: liberta, 0
t»cciarUdi%taie,0diStgncrta.
Per tanto deue con alto 0 magnanimo cuore
diNobflSignore laficiata ogni pet,colofa perfuafionedelpropnofiapereaccetturconlietovfioogni
amoreuole, 0 prud,nteruordo, come(irumento
da mantener la ¡ua grandezza , 0 da conferuar
laltbertddel proprio intelletto, non lo lafciando
legare dagh occulti imaati della faliace fortuna,
con Acordarfila fientenfa dt Teopompo, perla
qualediieuaiRegni,0 legrandezzeficuramenteconferuarCiccll»ficiaredghamiiilagiufia, 0
debita liberta di pottrparlare.
Per ilche douerete ragiontuolmente ,lü ufi,if.
fimoMonfiignore, farbuona elettione dt amici.
í«OTe9 le/afí/e, rigua, dando quali fono coloio,
cheper lungo tempo dal commune confenfio deUe
gentifionefiatiapprouatiperúalorofi, 0 fiinctri,
nonpotendolaprattica della Cortetener occulta,
nebuona,mcattiua qualitd di chefi Cia.
Et (osipotrete tener conutrjatione come ogn'
horafate,chefiempreúijaranno dipiacere,0 ormment»,togliendoin úoftracompagniahuominivirtuofi, 0 intendenti, the nonjolo nellt piit
imponantt eo/epopno ben/eruirui,mette»doui
m eonfideratione quello ehe p adi úojiro honore,
machefimilmente popnointeruemre ,n t‘ voftri
lodeuoli J a p , conf arui conofcere fenzanaufea
fatto cojegioiofemolteúolte delle importantipme
tonúojiro inñnitocontento.
Et quindi/}.tndo pero lontano da commercii
fiandalofi ,m n hauerannom»i quefta cagione i
Cenforidtlla Corte di hiafmare alcuna úoflra attioae,ficemandautlariputatione,0 ihononper.
tiochhegüébenchiaro,cheneinNipotidePapmo
finotano Jolamentefeparole, 0 lecofeihe fannoinpuhhc0,m d fi'mira conogni attenttonead
ogniparte della vttaloro.
Et costalle cofedagiueco come alie grauiaUa
famiglia, 0d fieru id ori,0 fi cerca dt penetrare
tnpno nella propria Camtra doue dcrmeno,efftndo cosigrande lo ¡p/endore in che/ono po/lt, che
nonrefia occultaattioneaUunadt eft, per minima chefia, md tutte/oroejofieper/petracolo dei
mondo, che nonfuoi fargiudicio/eeon imeriti loro,
Maripigliando hormai enanto finad horaf i
e dificer/o,egli"emanifeJlo,che daL'hauer conftdt*
rato come propontmmo la perfona vofira,fiéúeduto cht votfete Cardinate ,/ete NipotedtPapa,
0/eteinconfeguenza Signoredcui/eruonomolhueminitigeniií0daquefiofié(onoftiutotlfíne
dche:
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
3
feponun:,ahuciuntque,veIob m ilam fortunao)'
n s p a u a n a K , p ta cu rc id Auguft; s coHimonÜrauit, q i extrema (c n cd a inter,o>.e p .ttc domus aliquando fufpuass, & lacrymat;s Mocccnatem & Agrippam iam vita fu n d os iniiocare
non ceffabaCjA interrogatus a domeftrcis, q u id nam cau f* haberet, dolenter refpond t , C o g i fe
pcrcharum amicorum par deiidcrare.quia dum
v ixe ru n t, ob co um prudentia, ac finamonica
rcs fu * fclicu cr g e fl* fuerant, at mortuis illis,
vndiqucie adula oribus circumdari, qui ventatem abfcondentesia caufa lucrant, vtip edcd ci
cori domus fu * in tempore oboiara ite nequincrit. V.rum quia prudenti* a lie n i m onita & Confilium
confiiia im pcrfcdion cm arguere videntur, vt dtenumtes
medicina infirmitatem in eo . qui ipfius indiget, mtejfarta
ecrniraufquc, eadem con filiam inu i libenccrac- dominanti.
cipi ab omnibus hominibus,pr?fcrtim á magnatib u s,& ab iis,q u ifu b lim io riftatu c o il .catl,pu-tant, dcccrc ip loscu n d is in rebus fciuperiorcs
c*tcti$ oftcndcre; vnde C o n fiü a n o s , vt hoftcs,
oderuot,quafi leges iis im ponere, & libertatem
auferre, aut ipfos de im perio ac dom inatu deiicerc velint IdcircoaUo atque m agnanim o generofi Principis cordc, om niperfuafione fapicnti* po fth abita, debebis hilari f.on te quodcunqu ebenruolam & prudens confilium acc pcrc,
perinde vtinftrum entum tu * m agnitudini pcrficiend*. tu iq uein tellcd u s libertati crnferuand * idoneum ; quem in tellcdum ab occultis
bland* fo rtu n * fafcinationibuis foiutum eftc,
yg.
curabis, nunquam im mcmor fententi* T heopom pi qui aiebat. Regna & honores tutius retineri, fi amicis iufta ac debita libertas fententi*
proferend* relinquatur.
Q uam obrem rum m arationc,Iufttiinm cPriniceps, opi imos amicos eligere dcbcb s quod quidem tibi fadu ard u ii non crit, fi circumfpexcrii.
qui fint ii,qu i omnium confenfu bonorum ,tanquam cg rcg i* virtutis ac finccriratis homines
approbantur ; cum au l* perpetua conucifatio
nequeat diu bonas m alafuccuiufquam dotes,ac
facultates occulere;
H q c p a d o frequentiam am icorum detincb is , qui tib io rn am cn toac voluptati e ru n t,vi*
rofque tibi acfcifces fp c d a t* intagritatis atque
prudent * , qu in on folu m in rcb u sm aio ri^ m o mcnti operam tibi fuam pr*ftent; ea, q u * ad tuum honoicm pertinent, iu g g crcn d o , led qu ictiam tuis honeilis lolatiis intercfté, A in te r io c a
rcs tiri adprime profuturas poflint patefacere.
Ex quibus (confuctudincs tam en minus faonoflas fugicr.do) aulicis cenforibus cripiemr anfaai,cuius adliouis tu* vitupeiand*,honorique ’
tuo at ;ue cxiftim ationi dcirahcndo. Etenim
pcrfipcdura, cognitum q; cft,non tantum P< nti-Xx }
ficioJ'
w
DiJJértitio De Imperii Ecclejiafiici earl
^ iltdo uktrig u iritttm cia ftun t deflati:perb
iht tome Cadinalt^ei deae effer HflorseUamente
ficiotum ncpoum verba & qu«cunquepalam
agu nt, no tari, k d etiam vitx ipiorum m iouta
qu® qucattennsanimii<adfcruari,ncqucminus
tcs locoias.quam ferias , d t graucs , item familiam to tam , & vfque incubiculum , vbi dormiunt.
Quandoqu-.dc fplcndor.quorefulgent
iseft.vtm in im am q uam qu eipro rum aaion cm
lilu ftic t, & mundi, qui fecundum m critaeirum
aili- nem noniudicat, fp ed acu lo exponat.
Verom qu? hucufqBcdiire tatafunt.repetcntes.manifeltum efl:, quod hadcnus tuam pctfonam confidcrantes,pofuimu< ob oculos: te fcili.
cec Cardinalem , tc Pontificis nepotem e flc, te
honor ¡R U ttfflm o, cht rapprtfentare compita- dcoiquckom inum .cui plurimi famnlan tur: Ex Epilogtuai:
m ente, f i con infinito piacere delTeat o dtUa quibus finem vniufcuiuiqjc tui ftatus ioucfti- kauti.
Cori eciaj cur, a di quefle tie perfone ne perderete gatidus: nam vt Cardinalis, Dei honorem atque
:per rnancamsace pur d ''itu (iLia‘ ala vofira cau- g oriam ante oculos habere; vt Pontificis nefa,fe it p'opsrrete ad imitare la iita ,(fi oflumi pos,au lx totiuv bonum curare: vt dominus, tuU fS. Signore ,perliochtrifgu%rdando i fuoi gefii am fam iliam prudenter tegere deb es: hincquc
palftti iederete tomt in vero, (fi viuo effemptoH a p p a re t,fo rc , v tc x tribi s his m u ic rib u sre d c
n.odo ,(filavia,chedoueteiinertincia/cunodT rullentatis cius refultct haramonix pe fe fe io ,
Stati,d tchth a b iia m od ifcorfo,conciofia ch ed a
quam ab initiodiximu$;minquam enim brnum
qutUopatrcte apprtndere la iita h o n o r a ta , che.»
bono lefra g a tc t, & virtus viitu ti nunquam adlonuerraaiuon Ptela'o,(cmefidelbatfferaffd- ucrfatur.
itle,accerto,dfftro,(fivffictofoconlaCortt,(fi coVtq; huic argumento finem im ponam ,quod
medi/creto fig r a to ie r fo ife r u td o riito n le q u a ,
forte volum en iuftum pofcebat,aio,Princeps llliv ir t u hautndo f i molto prima S.B eatitudm e
luftriffime.atquc profitcor:muDera trium p -rfo le g a tig U a nim id ttu tta la R cpu ilita C h riflia na ,
narum , quas dixim us, tcprx cla re.fum m oq u c
con preftezzia ix fo lita , f i con applaufo , f i con- totius au lx theatri gaudio expicturum cfle, &
co rjo iniu irfa le, fim ira u ig liofo n’ e fla ta eleita laudabilia eund a ad vnguem tcconfccuturum ,
fom m o Pontifice. A ll* cqualfuprtma felicitap o- fi vitam & mores S. D . N . im itandos tibi propotr ttt antrr vot ptruenire fepigliarete ptr ioftra fueris Nam fi in prxtcritas cius ad ioncs rcipe
flo r ta la m e d e fim a iin u ,c h e v ‘ hacondotto. N . xetis, tanquam in vero atquc cxprcflo exempla- Qumltuit
‘ Signoretondelaioftragrartdfzzafaraperpetua, ri.tiam &rationcm ia tclliges.qu am in vn o qu o Grtg.XUl
t í loflrtngtrttc la fortuna a feguitare, f i a fe r u i - que fta tu , dc quo didum cft, tenere dccctrab ilre alh vofiri m eriti i fic h e h e r a , fifem p re/a ra lofiq u id cm h on cftx vitx . q u x o p tiin ú P rxIatú
perrifrltnderelagloriadel'hoflranom t.cocxornat.cxem plum dcfum etcl c e b it,q u o p a d o
m e d i tutto cuoTt prego che fla , f i
affabilem effe opottcat.ragaccm dexteium .crga
riutrientt v ih a e io U
aulicos officiofum , quom odo erga familiam
gratum ,prudentem ,,&prouidum . Q uibus vir­
tutibus cum cius Beatitudo iam pridem,Rcipu­
I L FINE,
b licx Chriftian® ani.mos fibi d cuinicric, cclcrii;
ta c m irabili, áf applflufu, atquc concurfiivniiietfalií& in fu ctoin fu in m ú P o n tificcm cooptatuscft A dquam fuprcm áfelicitatcm tibi quo­
que pcfucnirc dabitur,fi eandem virtutem ,qux Pontificem hunc eucxit.duccm habueris: vn­
de amplitudo tua perpetua crit fortunamque ad tua fequcnda,& excolenda merita vclinuitam
coges ¡ adeo vt in prxfcns, & in pofterum nominis cui gloria mirificum fui fplendorem
cmifturafic. Q u o d q u dem exanim o v o ' k o , meque in tui fidem ,
oiicnrclatn trad o, atq ,ic com mendo.
r r n it io 'tí htnortdiDio^com e N ipo ttd iP ap a
¿uetepro u ,a -t il ber,t delia C o r te . (fi come S:douettpro
gnon v i conutenertggerhene (vofiriferuitori, f i
japtreeloro tommandore.
■Etaui. dt appare, tht^oeramonte d a q u t flt r
tre
tfftrcttatt tonuoneuolmtn‘ e nt nafleru
iraeU ptrfettaharrr.onia,ched»^fincpiod-temmo peri che H h em f i accorda tol bene, f i U vtrtu nenem ai daU* ‘virtit difiorde.
Eper<vcn re alfine de quefia mat e r a f lo q u ilt
hatitnbberuercato'ingneflovolum e.dito.M on
,
T
I
H .1
Í.
IN
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
INSTRVTTIONE
PERIL-
L V S T R I S S I M O E T R E V ER E ND I S fimo Sig.CardinaleM ont’ aIto,N ipotc diN.
SignoreSifto V. F attadell’
anno 15 87.
AD C A R D I N A L E M M O N T ’ A L T V M
S I X T I V. P O N T I F I C I S M A X I M I
Nepotem Monita*
a dignita dt Cardinale eptr fe ftejfain
qualunquifiadegnament» icUetata arr,flijTtma , f i fopra eminente : per ejfer
quel facto Collegio Senato diBa Chtefa
^ntuerfale, Confegtio dtl Sommo Pontefite, f i
th td a s e ,fid is i t’ elegge, ma fimojirupiuche
intuttigl'altri ampla, f i eminente nell* perfo.
na di coloro, cheal Papa fon cengimn difati­
gue : impi roche ptr il dtjlderio, chef i ha della lo rograndezl*,0 perla confidenz», laquale in ef­
fi s' hd maggiore, tht ne gli altri, d torof i com­
municant li piit importanti negotii, che fono rifortatiaUa Sede Apoflehca, con ejfi trattano gli
Oratori de' Prencipi refidenti, b mandati dqutfia Corte, ptr ilm ezo loro ede il Tapa i defideni,
f i i bifogni di tutta la Chrifiianitd,adejfififeriue da i N untii, 0 altri miniftri della predetta
fanta Sede, cen 1‘ eperalero figouerna lo Stato
Ecclefiajlico; con l’ interuento, fialleintercifioni loro,fifanno molteptoui/ioni di Chitft-, benefi­
cii, 0 officii, 0 quello,cht importa piit ancora la
promotione de’ Cardinali. Per ejfitjplita il Papa
lamente fua, comparte legratie , 0 fono aiuto
principale dportareilgrauijfimo pefo dtl Pontificato. La qual forma dt gouerno p»te tn quefit tem
pifurhulenii,0«ifficiltpm dt queUo,ch aftaft ato
aellipajfati,ejpetitente, fiquajinetejjdrta. Imptroche perejjtre la Chrijliamtdpiena d'intert(fi, 0 difujpetti, nen ritfet molto ficuro il com­
partire t ammintfitaftoniinmoUi nefipub far
deliberatione ptrfettaperttntntedqualfi ¿ogtia
parte diejfa, da thi non fappie, 0 pojfaporfi innanzid gl' occhi queUo, che pub operare nell' al ■
tre,endtene,eJfirio, cheil tutto fia riportato ad
vn fole:cesi it Republiche migraui pericelidefe’ i
tem l' auttoritd ajfoluta ad vnfolo.Lagrddezza
L
1)
fi
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
dignitas in quem­
cunque digne collocata e ft, per fc ampliffim a eft,& eminent flim ai quia fummum illud collegium vniucrfalis Ecclc­
fia 5enatus cft:, & confilium Summi Pontificis,
quod ipfc per fe , & rxfe ipfo e li g i t ; fcd longe
am plior,& cminentior in iis apparet,qui Ponti­
ficis confanguinci funt. Etenim propter corum
magnitudinis cupiditatem , & proptcr intimum
affc£lum ,quoillos m sgis, quam ca toros Ponti- Amplitud»
fex proicquitur, cum ipfis corr municantur m a- dignitati»
iora n e g otia , q u * ad Sedem Apoftol cam refc- Cardinali'
ru n tu c: cum ipfis Oratores P rincipu m , qui vcl tia praterin au lapcrm ancnt, vcl adeam mittuntur per- timnepotie
tr a d itit: per ipfos audit Pontifex v ota, atque Pentifimneccifitates omnium Chriftianorum , ad ipfos
fcribunt N u n tii. aliiquc miniftri d ifl* Sandia*
Sedis: eorum operaEcclcfiafticum gubernatur
Imperium.-ipfis intcrucnientibus,ac deprecantibus m u ltxE cclcfia:, iacerdotia & officia diftiibuuntur, quodque magis refert, eriam piom ouenturpIurim iadCardm alatum Per pios P on­
tifex tncntcra fuam exp lica t, gratias d iu id it,
& pixcipuum funtgrauiifim o Pontificatus on e­
ri ferendo auxilium & fulcimentum. Q u * for,
ma gubcrnat onis hifce turbulentis sc difficillim is temporibus vtilior videtur eife,quam
jj '
teritis fucrit vnquam tem poribu s, ac fermc ^T^.^^^^^ncceíTariaj Q u a n d o q u i d r m ,q u 'a C i i t i f t i a n o - * rum genus mutuis m odo fu ip rcion ibu s, aducififquc confiliis refertam eft , intutum vi,
detur m u'tos ad res adminiftrandas acccrfere: ncque deliberari pcrfeftc quidquam poteft,
«ifi ab co , qui omnium rerum cicm pla ob
oculos h a b e a t, & , quid in c*terisficicod u m
fit> callea, i vndc cundía ad vnum r c fc n i, nccstlé
C
A r d i n ALITIA
Injlmliio
0 i l numtrodtüfcefe fopradttje, mofira ftnza
.chefenefacciaalteraeJlicatione,la¡cienza,U
prad.nza,íinÁuftri(t.0laúigilanzanecsJJaria
nel ditto Mmiftre ptr poter fofimtrle. Ma per
fcendere daU- vniuerfale chteconfufo, alpart ico
.larech'ed>fiinto,dmmo primati fine, cheneli'
attioni fue detit hauere, poid' alerent aiuti, de'
.qualthadt pyouederfi, appreffo ft fardún compartimento de i negotii per alcuni capi principali
conaUune auiiertentie , circailtrartarli tonnofiro Signore,an li CardinaU,Amha,itaton,?relati, 0 con ilrefto,0 invUimo alcune breui confiderationi.del modo dei pariare,0 dellafc,-tuere,
ll fine di qualunque Mmtftro d' ún Prencipe
deuetfferettmedffmoconquilloddi'tfleffo Prencipe, 0 in neffUna parto dtCcripante. Etperiheil
firiedel Pontefitt deue eff,rla gloriad' idiiofiafalu,e dell’anim e,le propagatione della fede, i' efftitationedi SantaChieja, lapace, 0 latran.quilHtdvnÍHerfale,í emtnenttadellavirtti,0 la
dijerfion delúitio . quefio medefimo fiara ii fine
dei Cardinale fuo Ntpott,0d quefio deue indn'fzaretutte leforzedcU'ingegno,0 íinduftria,^
fatiehe fiue. Alia gtn.rattoned llc cofe naturali
.concorrontconlacaufaprimipalt altremoiteminfirt, 0 adiutrtei, le quali fe con dehitaproportione, 0 mifura cooperano, nafcono perfette 0
bellf, fif fanno altrem ente .partorifcono nscftri di
figurabrutta , 0 horribile Sefonofiatimoftruofi. 0 horrib.li fint di coloro, che hanno deuiato
dali'intentiondeljuo Pttncrps, 0dalverofine,
piu fent sdpergli effemp i fiegunt di quello , chefe
ne poteffeefprumert con parole.
Oltra al fine dei Prencipepuo vn fuo Nipotes
hauer qualche reguardo dfiefieffo, noncomtdiuerfoda qutllo.rna corne ionfieguente,&compatabUe, 0 quefio fard úna buona opinione di fe
appreffo t Principi,0 appreffogli altri Cardinali,
.0 la loro bencuolentia,deU* qualt buona eflimatione, 0 úolontd, niffuna cofa pub confeguire di
m.ggiorimportanza,appreffovnbuonnumerodi
amtctbferuitori creati Cardinali.bmeffi auanti
mile Legat toni, d i Premipi mlli Geuirni.0 nellivfiicitprincipali della Co>tt,0fparfiancorape
i ' ahre faglit. A l i vltimo fard la ricihezza,L'
entrate, lefacoltd copiofe, come necíffurtedú:uete conJltndore,(7 'dignitd,a dú ’arebeneficen-tia 0 <Ile tffecunoni demolte attioni. Allid etta loffidtrmone dtl fine úiene molto conciffa
que/la degi aiuti, d/quali dtueprouedfifi.effend) moltoprincipale quello degi’ amici, 0 defamfgli*ri, 0 queilo dellef.uttltd, delle qualifie
fatta mtmione. Ilfondamento dei úineere úna
guerra fid nel ddettff deU effe, cito , (fi quello
difufiettereledgnitd, 0 icarichidelgouerno,fid
HIÜ elettione det Mintjifi, 0 diignori, bifogna
geu-
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
cciTceft Ita patlter Refpublicac in grauiffimis
periculis integram vnipotcftatcm demandaucrunt. Harum rcrum m agnitudo & numerus
abfque alia declaratione o ltcn d it, qualis ad eas
fuftcn tandas in co,qucm dixi, m inifttorcquuatur,prudcntia,indufttia,vigilantia. Verum .vtab
vnm crlali.quodobrcurum eft, atque confufum,
ad paiticularc deueniamus, quod clarum eli.atque diftindum ,prim um dc line,quem fibi in fuis
adionibusproponerc
debet,dillen
^ ^
iilercmusrfccundo loco de quibuldam adiutncntis.qua: conquircn d aiu n t: deinde negotiorum diuifio liet per Biui/io colh.
capita praecipua, non fine m onitis quibufdam quii.
in us tradandis,vel cum S .D .N vel cum Caidd.
O ratoribu s,P r*!atis,& reliquis.Poftrcm oqu?dam bieues confiderationes afferentur dc modo
loquenJi atque fctibendi.
Finis cuiuslrbet miniftri cum finefui Princi- FiniePrkpisidcm cfle , nullaque in re difcrcpa-c debet. cipitEtel.
Q c o n iam vero Pontificis finis cffe d cbctglo ria
Dei,falus anim arum , fidei propagatio .Ecclcfiae
fa n d * exalcatio,pax & tranquillrtas vniuerfali»,
virtutis em incncia,vitiorum difpcrfio; hic idcm
eiitfinis C ard in alisH cpo tis,h uco m n csin gcn ii
fuin eruos, huc omnem induftriam atquclaborcm dirigere debebit.
Ad res naturales procreandis fimul cum principali caufa multae ca u fs a d m in iftr*,& a d iu trices con cu rru nt, q u * fi debita proportione atqu : m cnfuracoopcrentur, rcs p e rfe d * , atque
pulchr*generantur: finm in us,figar* turpis,atqu eho r bilis m oaftta pariunc. An vero aliquan
do monftrofi fuerint,& horribiles illorum fines, /
*
q u ia fu i Principis rcditu dinc dcuiaucrunt, id
” '
m agis per exempla in n otcfcit, quam poflit verbisplurim is declarari. P r*tcr finem Principis
po tefteiusn cposaliqucm fui ipfius redum h a ­
b e re, non tanquam ab illo diucrfura, fed ta n ­
quam coharentem , ncquc diffentientem : id au­
tcm crit.bonam fui nominis exiftimarionem apudPrincipesj & apud C ardinales, corumq; bcncuolentiam q u * rc r e : huiufmodi fiquidem exiftim ationeac voluntate nihil fpcciofius, nihilqucvtiiiusconrccuturuscft.prstcr numerum ahqucm am icorum aut clientum, quos ad Cardinalacum prom ouctit, vel legationibus honcftau erit, velad P rin.ipcsm ifcrit, vel iis p rs fc d u las, & munera au l* pracipua delegauerit, vcl in
alienas aulas difpcrferit: irem diuici* adiuuabfit.reditus.opcscopioi*,tanquam rc? adfplendotem ac dignitatem retinendam,ad bcneficcntiam cxeicendam , ad piecafque a d io n es eife«
qucndas nece flari*.
Ad fin cm liu iu fm od ip ro u chcn d um ,au iilia.
tium m iniftrorum , qu.bu-s fc permunire debet,
numerus ncccflaiius cft ; pr*lertim .am icorum ,
fami-
w
A d Cardimlem Montaltam*
¿ u M i neU'tUggirli. (fi Antora buona fertu- fa m iliariu m , clientum , & o p u m , dc quibas DtUSlw 9i.
na,maachiton(otronomoUi [comt auuieHCj mentionem fecimus. In b ello fundamentum
al Ñipóte de <vtt Papa) epiu facile, perthe vn v id o r ix con fiftitin dcled u m ilitum : dignita duoa regnm
numerograndefe ne prendono pochi,fi de ipref- tis vero fufti r e n d x . & gubernandi oneris fun- U'qmlH.
fis'apphcanoelferutño queUi, che riefconopiu damcntum cft rcdra min ftrorum e lc d io : in
tdonei. Conftderi nel far tal elet tione prima quibus eligendis fumma pm dcntia, ncquc m ichiglifonoftatipropoflfdipoiUpatria, Í ami- nus profpera fortuna opus eft. Verum vbi plucitite,(filaconferuationloro,U ^ ta pajfata, rim i confluunt ( vt adnepotem Pontificis) faglifiudij, f i ilport amento, f i ancora laprefom c ilio r c ftc lc d io , quia ex m agno numero partia,lacompleffione, (fi origine naturale d ti co- u ifclig u n tu r, & cx fc lc d is ij ,q u i magis idoftumi. Da i buoni naftone i buoni, f i al- nei euaferc , ad minftcria deligantur. In prieunt coftumi fono proprij , f i ordinarij d' 9- inis d cledum vitorum habens , a tte n d at, i
na famiglia , d’ <vna patria , f i t i ‘vna na- quibus proponantur , dein patriam , am ici tiont: piit certe inclinationis'hanno dai com- tia s , ipforum quc conuctfationcm , anteapatriotts, dacompagni,fidaUefamiglie.nellcLj 'd am v itam , ftu d ia, tcs geftas corpot s Cpcciquali habbiamo conuerfato. f i feruito: Ecre- em , & confticutionem .natu ralem morum odibile,ehe tale debba effere peri'auuemrz), (fi tiginem .
connof, qual eflato per ilpaffo, (fi conaltri di
A bonis bo n in afeu n tu r, & quidam mores
buona efiimatione: appreffo fiano non propofii alicuius fa m ilix , patri r , nationis.proprij funt,
dapartefojpetta,/interi, bofieaffetti,‘vigilanti, & im m u tabi!cs
Firmius d ilig u n t con ciu cs,
laboriofi,tndefeffi,parchi,ficautineldire,eJpe- & qu i olim fo c ij, aut contubcrnrlcs fucruat.
dki,fifaga'inelitffeguire,ambitiofidellagra- C red ib ileq uo qu ceft, vt pofthac idem futurus
tia ddpadrone, defiderofi delia grande:^afua, fit no bifcum , qui cum aliis honcltiffim ui ha(fi deli’ honor proprio ¡infiruttidc lettere, di no- bitus eft. Clientes igitur fulcipiendi , qUi
titia , (fi d’ ffferienifa efquifita aljuo officio, á fufpedis non com m en dentur,‘fin ccri, bene
patienti de i dtffaggi delle correttioni, fideli’ au- a ffc d i, vigilan tes, lab orio fi, riiclcfetigabilcs,
uertenXc.fi cht in ogni cofa afftrino alia perfet- parci,in dicendo cauti, expediti,& in eilcqueti*
tione,fi all' eccedires'epofftbile ogn’ altro, me- dofagaces domini b n e u o lcn tix am b itio fi, ezani digrado,(fi difortuna, perche litroppopo- ius m agnitudinis & honorisfu i cu p id i: Ifttcnerifon» onerofiper lefouuentioni chericcrcano, ris .re tu m q u c cognitione exornari, & in fuo
(fi li ricchi,(fi li grandi fono faflidiofipet le loro munere exquificx exp erien ti*, incom m odorS
altreprettenfiont.
tolerantes, m onitionum patietifcs; denique in
E nondimeno conucniente ad 9» Prelato l’ om nibus aJ pcrfed ioircm , & a d fuperandam
indmarevirfoipouer,domndo(fferhenigninel alienam virtutem afpirent: fin tfo r tu n x , gra/ouuentre, (fi perchel' ingegno, í induftria, l’ duique mediocris ; quia nimis pauperes onceiligo, f i it ntido indiffolubile diferuitii, f i rofi llint propter fu biid ia, q u x p etu nt, diuitcs
digratitudint, fi troua piu topiofamtnui po- vero, i&magnates, quia plura exoptant, m oroucti,
ficuadunt. Decet nihilominus P rxlatu m , ad
Fugganji ll nature, (fi le qualita contrarie pauperiores iubleuandos in clin are : cum quia
allc fopradette, f i qutUemafflme, cht induco- benignus eflc dcbct in fu bu cnicn do, tum quia
noamantfeftarei fcgrtti, ilchefaffeffe‘voltzj ingenium , in duftria.fides, nodufqucindilTofenzafraude laleggieretfza, laiattantia. la lo- lubilis c lic n tc l* , atque grati anim i in paupcriquacita,l' efferdato ad amoti,b’vinto dall' odio, busabundc magis tepcriii folet. V iten tu rm o .
CÓ- moltoptit quelle qualita, cheinciucano all* res con trarij, iiquc prx fcrtim , qui arcana tcperfidia,pefte, (fi velenodellaconfiruationehu ■ tegunt; quod perfxpe cfficiitnt etiam finc frau ■
mana, chederiuadaferuir foloper attenderal d e Icu ita s.ia d a n tia ,lo q u a citas, am orum va- f
proprio, (fi dfueidiffegni. Liprimidafifleffifi nitas, vcl odij pcruicacia: m ifltoque magis dcmaoiftftano, f i merita fcufachigli adopra : uitcntur ii m ores, qui ad perfidiam inducunt:
mamnb facticii penetrare, nelle caucrnofevo- peftem ac venenum focietatis h u m a n x : q u *
lontd , finelle confcien'^cauttri'fatedt ife- oritur facilc, quoties fu * vtilitatcs & defidecondi, ieradici elementan dei quxii fono aua- ria propria honcfto anteponuntur : Priores
ritia,amhitio-ne,altamiiuradifefleffl,diffrtz- pr. dunt feipfos, & quifquis cos alit, veniam
^ degi a ltri, (fi inutdia. Hanno alta f i mecctui: feclalterius ordinis caucrnofasvolunpnfonda fimulatione, della quale pur liheua il tates, & confcicntias rim ari. noD xquc facilc
‘vedere dare ad altrilt dignita, (file commodi- cft: quorum elementares radices funtauaritia,
tadefideratedaloro. Quefiofintfirofolo lipun- am bitio, alta fui m enfura, aliorum contcm gt,di
Yy
p tio &
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
InJlruSíid
ge, di modo cht con qualche vno fono ajpretta
dfatnt dimofirationtj, lofcuopre ancorail noa
hauer conformitd tonftftejji, perche le medefime cofe ia v» luogo laudant, 0 invn altro
hiafimano, d f endono q u i, (fi alíroue impu­
gnant: il detto ati’ orecchloe diuerfo dal publi­
co ne fofttngem il detto, fe il Signorfito difcute , ottdtvanno fempre ftrpendo, f i ajjeruando, ne hanno moto libero : nonli mama vna
inftdiofa adulatione, conla qualet' infinuano
nei piu intimifecrtti del Padrone, fiv n a fo ttil» detrattionedegl’a ltti, f i injtnuatiom dz/
foffetti.
Koa efuperfluo quatunque lungo difcorfo, cht
in/lruifcaadojjeruare queflapefitftra forte
feruitori, f i familiari, fie u it arla; fiptrchz>
puo accadere,che quefta zizanianonfidifcerna
f t non quando <crtfciuia, bifogna alt hora cen
alcune oceafioni maturarla, fifegregarla,fifegregata efterminarla,accio nonfiaptit inffta al
buon grano: f i t ’ afficuri, cht non pojjipiu nuotere al padre di famiglia. FattaC elttttoneil Si­
gnare , il qualt hd famiglia cepiofa, deue adope­
rarla tutta, occuparla in attiont, applicando p íe
di loro d quelli ¿fficij, aUi quali (ono habili. Fatilteejfercitarne molti nelí officio dtüo Scalco,
0 dtl Coppieronelh fcriuere, ma fotto vn ca­
po, f i m diuerft cure dtlla cafa, tlftruitio deüa
Carnea , f i l’ umbafciatada luogo a molti.
Dal far cok feguitano que/le vtilitd, fifi» eda
í otio nutrimento d’ ogni vitio, la Cafaftdpitt
fodjfatta non vedendofi alcuno negletto , ma
poterapparire qutl tht vogiiono,0 i’ emutatio­
ne accrtíct ta diligentia, fa la perfett ione, conuerfando mfteme nelíattton ¿iu a , f i hauendo ciafcuno pite occhi addojfo, nonf i occulta coa fácilmente la malfgnitd, fidando 1‘ attione
V adito ton altreperfone della Cort o , il Padro
nthautrd per loro auuifi, 0 notitia dipiu cof z j ,neffunoptttrd tleuarficon troppa auttoritdfopradgl’ altri, 0 neffuno per prtm o0 tcctllenttcheftaprenderd ergoglto; imperoche e f
findouialtrteffierdtati ,¿ede, cheilSignerepub
introducendo quelli nelmedefimo luogofar fen­
za effi.
il prt ceder dsl Padrone ¿erfo i feruitori deuzj
f f t e congrauttd macondttacon qualiho fuauttd.pilt fim eno, fecondo le diuerjequaltd 0
(onlittoriloro-.fldijprezzo, f i íeffr clz,a .¿noodiofi, il miglior condimento della jiruitlt e
í amare t 'm i.fi amad, comeparte, f i infirumeotifuci. N eell iruontroeregolamigliorcj
per ben feruire, cht amare tl fuo Signcre come
tapo dellaperfcna fua propria: e necefforia iltollirareil xiuerehumano infierne con alcuneimíftfttti0a i , 0 ilperdo»arzjalcuni erroriccm-
ptio Siinuidia.Altam atqucprofundam foucui
ílm u lationem , vndc tamen extrahuntur, dam
vidcnt dignitates & o p es, quas ipfi concupiuctan t,alü soiílr bui. H octantum illos angit,idcoque coguntur cum aliis ícnfa animi fui com ­
m unicare; cogQ o fcu ntu retiam ,q uia'ccu m ipfid iílidcnt, alibi rcm quampiam laudantes,
alibi candem infcdlantes: hic defendunt, illic
im pugnantiqux nu¡ erad aercm dúcrc,diuer(a
funt ab lis, qu x palam pro fu cntu t: quodfi D o ­
minus ie m d ifcu tiat,a tq u í e xam in e t,d.dlum
non fuftincnt : proinde f rpunt & explorunt
íem pcr, mo uquc libero carene m equ e eos iufidiofa adulatio , qua fe iu fccretiuia dom in icon filiainfinuanc, autfubtilis quaedamde~
tradlio, «¿fuípiaionum introdudlio vnquam
deficit.
Equidem quaeuis diííertatio , q u x d o ce at,
hoc pellifctum genus familiarium cognofcere
& euitarc,m inim cfuperuacanea cft. C o n i a m
,
vero accidere poteft, vt h x c Z izan ia, nifi cum .
creuetit,non difccrDatur,opportuncadm aturi * '*•'
tatcm deducenda, mox fegrcganda, denique
fegrcgata cxtcrm i-anda eft, nc triticum iufcftct am plius, nequcpatrifam iliasdctrim entumvberius pariat. Poftquam Dominus fam ili­
am elegerit cop iofam , totam in adlionc occu­
patam clfe v c lit, & familiaribus fingulis ea ne­
gotia , ad qu x refpondent, com m ittere. N on.
c ritd ifficile , plurimos cxtrccic in architricli­
n i, in pocillatoris munere , itcm in fcribcn- d o , fed fub vno prxcipuo cap ite, & in diuer­
fis domus fundlionibus : cubili hcril s cu fto dia & mandata ad exteros ferendi muni, s , plu­
rim os occupauit. Ex hoc in ftituto perm ultx g,
f
confequuntur vtilitatcs, otiu m , vitiorum a l i - ***
mentum , depellitur, demus pacatior conferuatur, quia nemo uegligitu r, vnufquifque ha
b e t , in qu o fe exercear, & xm uIatio diligen.
tiam a u g e t, virtutem p e rficit, dum fimul in
rerum aélione vcifancur, & quia fefc inuicem obferuaiTt, non adeo faci Ic malignitas o c­
culitur; & quia a¿lio
adlio aditum
aditi
prxftatad exte ­
ras aulas, Dominus per ipfos cunifta explora Ex reUovfi) ‘
b i t : ncm o poteiit fe fupra aüos nimium c ito l- qmt bsnaIere, & audoritatcm vfurparc, n c m o , licct infignis & prxftan s, fu pcrb ict: nam quia alij cxcxccn tu r,cern it,p ofle D o m in u m ab osfu bio- gando, Ilo carere.
M ores Dom ini crga familiares graucs cffe
debent.non fine tr men fuauitatis condimento,
plus m inufuc, prout f o 'tuna & conditio il orum poftulat;contem ptus , &arpcritas odioia ;
cft; nuilum melius fe.uitutis con dim en tum , ,
quam fuos.tanqimm fuis ip fiu s; artes SiinAium cutadiligcre, iN c q u c v ic iiU a ic citio n -la ie S .« 'V
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
w
Zyfd Cardmakm Montdltuml
TtKtffiptrinauhttnXfifoloúerfi lahug'a 0 ver­
fo íingmno conuiene in a jire, & ejfere impiacabile.
La verita 0 laftnceriid fono í e f entia del
commercio,0 deigouernoalli Principi: nifuna
-to/aéd'effipiu necefaria, 0 nefunale manca
ptUii'adulatione , 0 1 ' occultam, Í adombrano
- 0 ofcurano ,figurano meriti, afcondeno demeri
t i , 0 tefono ivganniineftricabili. Nefunoferuitiopuo far maggior flCerdinak Nipote di Pa­
pa,netiene altro obligo maggiore, chepo tarle le
•vere relationi , 0 nelle informationi dt tuttele
cofe correnti0 difende'lo d*U’ inganno, Ma
come potrdportarlenonie, hauendo? b come da
ghaltri lo diffenderd non difftndtndo feftefo?
ia úetita talúolta é a jr a , 0 contraria ad alcu­
ni difegni de t nofiri domeft'ci, U quali adulan
dopalpano, 0 fopra d qualcheimperfettionts
fandanoúmlicentiofa amtorttd
Grandiftma cautelas ntcefaria per dififenderfenes, md
none pero imp ofi bile , mafitmamenu hauendo
ia maggior parte de tfiuoiper elettion fatta huoroi,perthtaUafinelafimulatione fificuopre, 0 il
Jim ile non é í tflefo, 0 fel' imitationejfafembi
a.3za,nonfaidentitd.
" Pir la corr/fhunfcitione dei fuoi negotij, 0
con quah 0 quanfidebbafarla,bifogna prender
(fempio dal Signore mentre ccnueisb in terra, tl
quale in alcuni coUoquij,0 attioni mtraMlofcj
communicaua fidtuttoilpopolo, 0 inaUune
alire al numero vniuerfale de i Difcipoli.in altre
alli Apoflolifolo, 0 alcune piit a lte, 0mimfteriofe alit tre,0 tal volta ad ún fdo-.perche d Pie
uo folo diede L'informatione deUacura delfuo
esiile,d S.Giouannil' injf iratione d.li' aliiftmi Mifierij dellafiuadiutnageneratione.
ll dre dtfiinftamente qualifiano le cofe, iheil
Prentipebil Cardinalehd d% communicare d
molti,ouerod pothifo dpochftmi, o ad ún folo,
fecondo i efempio tolto dal Signore,non efacile,
0 uonenecefario, perchelecofe ifiefegl' infiegnaranno,nondimeno ip,uficuro,maJfime nella
gioutntu, 0 nei priniipij dell’ ammirfirattone
i aeere ancora quelle cofe ,(hefipotrebbono dirf,
rho pervaghezza dt far parte difie, dirquelle
chefidoureLbonotaccre. Giauuiji ditoferemote,le prowftoni drlleChiefe fattein Cone floro,
0 1 ' odo-rentie quotidiane non pertinenti ad go
uemcfid i ano con tutti ma quelle che apportano l lude ad altri piktofto,chel’ oppofittene.
L t cof: delgouet tiogid tfequiteji diecno co alcuni tr.afime qua lo torna bee dame la ragione,
b fcufarle b lodarh •fi da fo iitfattione di lafciarfi
vedire. 0 feruire nelle audienzeneIIeCapelle,0
m i Cocifiori. Le cofe thtJldnofotto deliberation t.fi
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
gula eft ad bene viucndum in aula, qaam fuum
dominum atparc, & perinde ac fuum caput cuftodire: neccíTatium quoquc eft in vita hu m a­
na quxdam vitia tolerare,& quibufdam errori­
bus ob fioliditatem com m iilisfacilcm vcniana
d are: C ontra mendacium folum m odo. & a d ucrfum dolos dcfaeuirc, Aim placabiles cffeoportet.
Veritas & fiuceritas fubftantia cft humani Mendacium
com m crcij & gubernationis ciuilis: nihil
cipibus magis cft ncceffarium, nihilquc m a g i s cajlfgartdccft. Eas virtutes adulatio & am bitio occul-¿a,;,,
tan c, adum brant, obfcu rant, merita fingunt,
abfcondunt ma!efada,<loIorqi ftruunt incxtci •
cab.lcs.
N u llu iiy)brcqu iu m decentius praeftatPon»
tifici cius N e p o s, ncquc aliud debet m agis,
quam ad ipfum c u n fta , prout geruntur , d i­
cuntur, dcfcire , cuudem que ab im pofturisde­
fendere. V eru m q u o p a fto illo s d eferret, ni­
fi ipfe primum eas c a lle a t.' aut q lom odo ^^.Ab imoftualiis defendat , nifi fe ipfum defendere valuc-,,^
rit? Veritas aliquando afp cia eft, & oont aria
■
confiliis noftrorum dom efticorum ,qui adulan­
do palf-ant, & in rc aliqua imperfedla liccntiofam faepc fundant auóloritacem ; C a u tiflim ecauendum eft abiis dolis: Quat cantio difficilisnon inucnietur. praefertim fi boni fami­
liares & veraces alan tur: tandem cnim fimulatio detegitu r, & fimile apparet non idem : & im itatio fimilitudinem rciquicfcm g ig n it, fcd
non identitatem
Q u o d ad negotia com municanda fpcftat,
a:
-to. -to
& q u o t,& quibus com
m. uncanda Cent.
fin t:ȇA Chrt
nofira infitu
fto D. N . dum intcr homines verfabatur, cx
emplum defamendum eft : qui in quibufdam
c o llo ]uiis,&m iraodis aftionibus communica­
bat fc ipsú toti populo, in aliis numero viucrfili diicipulorum.in quibufdam vero folis Apo*
ftolisr& inaliquibus altiorib us, qu i' us myftcria continebantur tribus Aaliquando vni cantumtnam Petro foli on lisfaicuram ac diiciplinam dclegauit,Iohanni diuin?gcnefism yilcria
infpirauit
Praecipere , q u * fint e a, q u * Princeps aut
Cardina!isplurim is,ve’ paucii, velpauciflim is,
vel vni tantum iuxta exemplum R edem pto­
ris noftri communicare debet, ncquc in prom ­
ptu c ft, ncquc neccflarium : nam rcs ip f* id
e do cebu n t: nihilominus , praefertim iuucnili *tatc , & in principio admiuiftrat onis.
tutius putandum cft ea et’aro q u s d ic i pofíeai meanda,qua
iir.pune,ret cerc:quam ob p u ritu m loquen- «e reticenda,
d ic a f roihitucrc.qu* filcntio inuoluerepr^ftatct.Rcrumrc.v.ocarum nuntij.itcm qu xpu bliYy 1
c cin
InJlruEíio
íít
n u >f i communicane k qmUifi>li, chefem de­ cc in cófiftoii'S decernuntur,necnon res quotU
putati fie lt íd al Conffglio, t í alia condutta dianx.advim imperij n hilattin cn tes,& cam ag s, qua ad laudcm aliorum ,quam qu® ad vitu­
diefii.
il Signore mn diede la eura del fuo gregge 9- peratione faciu nt, cum omnibus tradlari queniuerfalea Giouanni,benchepreferito agí' altri une.
Apofiolo mlpriuilegio dtlí amore,tna lo commi Ad regimen ípcílantia cum nonnullis rc¿l«
foaFietto , dal qualt era fermamente amato. com m unicantur, prxfcrtim quoties conducit,
Cose il Prencipe non deue ammettere ntl fuo nonnihilautexcufarc,auc laudare: fui conipcConfegUofegreto, thi effo ama,ne darli i carichi, ¿Ius concedendus, com itatus humaniter trafig U 'vfficq, ma quelli chefono habili a fofle- ¿landus, quoties itur ad C onfiftotia, ad Sacra,
nerti, t í the hanno car» la gloria, f i l a gratia ad Principem.
fu».
ll daré l’ auttcr'.tade i n'gotij ad 9«o
Res, qu x adhuc in deliberatione funt.iis fo­
molto amato da m e, puo fare in miciecogiudi
lis m anifcftantur, qui ad illas deputati funt,
tio dtlí attioni fue.in effoff iriti a lti. tíeleuati,
& ad confiliurn.fiue, ¡piarum cxccutioncm et í troppo ardite,(fi immoderata confidenti», f i
led i.
ncgí altri m»lafoduf»ttiom,fi timore di quel •
Chriftus Dominus nofter gregis vniuerfalo. b rijpcítff mciuo aüe cofe nofire,Pefdmtrfe lis curam non Io hann i, ctfi inter A p oftolos omanift tonducono diutrfe toft,ptr altre h mfire mnium chariffim o, fed Petro d clegau it, á quo
priuate, per altrt lepubliche,delle priuatt,ad a l-. conftanter amabatur. Ita Princeps in fuum ififibutmd*
tti f i dal» cura dell' éntrate, (fi degl’ vjficij do • fecrctum confilium non eos admittere d eb et, dani»
mtfiici, chefono molti, ad altri ffllt dellagiurif quos mag-s d ilig it, ncquc iis prxfe¿luras & prefeñurt.
dittione,ouero dtllaprotettione,lepublichefi re- officia demandare , fed c o s , qui aJ ca faftenducono a dut, cioe alia confult» nella quale f i tan daaptifu n t, & quibus cius gloria & gratia
trattadcUagiufliti», (fi delgouerno dellofiato
cordieft;
Ecelefiafiico;títtll»ficretariapir laqualepaf
Si aú¿torftatcm dedet
s in negotiis ei,
fano i negotij di tutta la Chrifiianita.alla quale
quem vnice diligim us, nos ia ipfo diindicando
molte <io(tefi ripoftano aneo le cafe deüa confuífa ciled cvificm u r; ipfc vero fpiritus altos & cta , quandorichiedel'arbitrio, o efiraordinaria
latos,m inim am q; audaciam, ¿¿immoderatam
prouifione dd Prencipi. ll theJifa piit fácilmen­
fiduciam induet: demum exteri male fentient,
te,quando il mtdtfimo CardtnaU e capo deli v
m in¡meqifatisfa¿ti erunt, & rebus noffris n o ­
na, t í dell'altra. In quefii viúmiminifirib mxium f morcm & rcfpc¿I:um prxfe ferent. D i­
ctffariala fcientii dtU', leggi, ma molto piit la
ucrfis adiutoribus diucrfa negotia conficiun­
prudentia,per difcetnert í’ <itiU, I' effediente, (fi
tur : per quoidam priuata, per alios publicatcx
íhontfie.. Quefia prudentia non ein molti,
p riu itis , redituum quibufdam , & ceco n o m ix
anci come vena aureafi cando Platone b rara in
officiorum , q u x plurim a fu n t, cura traditur:
tetra t il propriofuo b‘oedtre in ciafcum materia
aliis ea, q u x ad iurifdidlionem , vcl ftatus p r o propofia diutrfipartitc. far di loro comparatiotcd io n cm pcrtineniu
n t , f i ton efatta bilartctapefar I' <¡>iilitd, la diPublica ad duoreducuntur,hoccft,ad C on - „ ^ ■
gntta.lafacilitad'effeguirh, bladiffeoltk, ei
m ezzi, f i il corfo dal principio alfine. La pru- fu'catíonem .vbideiuftitia.dcque StatusEccIeAtntia mn eambitiofa, ne tontent¡ofa,non mera fiaftici gubernatione agitur: & a d Scribarum
al benpriuato, mkalpublico, bmagnanima, (fi C olleg iu m ,p erqu oso m n ia omnium Chriftia- ^
gtnerofa , f i ftmpre tendendi' cccefio delí t/li- norum negotia tra¿lantur. & ad quos haud ramatione,forgi nelle cofe ardue, ma nellepiccole, ro. confultanda negotia deferuutur , quoties
f i ordinarie nofi muoue f i quafi le diffrezz», Principis arb itriu m , au t extraordinarium lei per dir meglio le tratta Jecendo che pífano , e medium depofcunt. Q u e d quidcm fit longe
gratia ctUfie, (fidona d’ Iddio: dal quale difttn- com m od ius, cum idem Cardinalis vtriq; prxfe¿tus t ft. In miniftris hifce, vltim o loco di¿iis,
d z j ‘ono occulto, (fi inuiftbüelume ne core, f i
müamentt humana , cht ecaufa d' cgni alta, ncceffaria eft legum peritia , fed m ulto magis
prudentia
, vt. vtile & honeftum re¿ic difcereotitia, (fi d' ogni generojo defiderio. Non lo
nant..
dannoglifiudii, (fiUdiligen:(* ncfi,e,fe bene.) í
aiutano come nt amo gti occhi nofiri ‘oeggono
H xcpru dcntia in multis non repetitur,imo;
per aptrti, f i inu nú cht fía no, ft il Solé non il- tanquam vena aurea, iuxta Platonem in pau”,
íuftraíaria, (fil'obitu», (fi fe nonconfonail cis rcp e ritu r: munus ipfi peculiare c ft, in re'
loro intrinfeco ffirito. ll neruo della prudenza e basagendis confilia diucrfa, eorum quecom Ucmetturafia qnáltmirando mi futuro,<hej paratioocm ao n ignorare, & rcff i iudicij trutibofcu-
.......
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
w
3i 7 '
A d Cardinalem Montálmm.
^ ofcuro ,ftpnbaffim igU artalvtaggio, chefi f a
nella notte,nella quale ch i¿a p tr paefe d d tutto
in c o g n itf.fije n la fapere doue ,0 iero douenone
fentierofegnatofotnterroito da foffe,0 dafiumifo
ihe(omettmidoadogniftnpitoimpallidiJca, 0
muti moto.b che come debclefiftanchi,fivacilliqutftotaleuaertddo.intoppa,cade,precipitad
mai artiuaalfine-.ma chtsddouedebhi andaré,
0 a¡tre¿oltehdfatto ilviaggio, fil'hdfegnato
C0lepedateproprie,0nuotabifognddo,fitroua
ilpóte.fifone,(yíoftdte,infifte0 refifte,0 chi
nbccllumtdiUiStelledelCuloregge ilcorfo fuo
perletenelridellaterra,qufiofinalmemeUke<o
■ deflma,
■■ 0 , j 1^ r a ttU diffi”
dall" errori, (tlluogo
celta che eranoptr ritenerlo, b impedirlo,
portoyfiripofo. Ottima cofa e l" effer tale: profJima d quefta e il feguitare 9» tale, ma chiperfe
»o»e, 0nonftgutia, chib quefto'fecondo'/íoíto
fiffattoeinutile. llfuperare,fiilconfeguirealtune cofe difficil,0 grandt rendefacile tu tttl’ ali t o . L ’ intelletto dei prudente hd fomigtlan■ ¿ifta
..................................
" , li"
n la
d' alcuni animali generofi
quali ntl gicrno come caliginofi, f i fonnolenti ripofano, ma nella notte ¿eggono acutiffimaminte , 0 auertono all’ ajfallirt, 0 ntl far
preda.
1 due Cani donati dal Rb di Albania ad A Ujfandro Magno non f t mojjero ló n iraleñ erL j
medioa i,m d folamente contro al L to n t , 0 contra all’ Elefante. Hd fa tto la natura ¿na ta l
diuerfitdd" a n im i,fid e a ttio n t, accio poffi* ciafcu n occupafi inqu a lche negotio proportionato
dfe. Grandifono lecofe publiche ¡m d a pplica ndoui alcunipocht di detta qualitd, ilC a rd ina le
fa iilm en te lt fofterrd , fe conuerfando con ta li
in fo r m a -d a n im o proprio de i cofturrii, d elitopintoni,delle fe n : e n z e lo r o ,0 transfondir d in f e
qudm edeflm oUm elorotim petoche fico m e m lf.
auukinarfift communica ad altri le qualitd pro-
p tie,0 le male piit chele buont endet leproft, f i
fiip h th ifici , f i ophthalmici fanno altruileprofo phthifico, f i ophthalmico,non altrimettla
tonutrfatione fa lamedefima (cmmunkatione,
0 i l medefimo contagio negt"animi. A li' aiuto
de minifiri deut aggiungeit due fuoiproptij,!a
notitia bfcientia, filadiftrtbutione ddtempo.
Lanotitiahd da effere delle cofepolttiche,chefo
nopertinential carteofuo, quefta egli cauerdcopiofamtnte, ancora ehe non fi legghino itraitati
di Ariftiitile,dtXenofonte,0 dt Platone, dalla
offtruanza, f i dalla confiieratione dellaCorte
Romana, U quale non folamente e Capo della
Chriflianitd, f i con effahannoglialtit Stati,0
Dominit, concrfiione f i relatione,ma dt piu 'e
grauida dtrepublihce, 0 di tuttele forme digoMirnofilcht chi non crede ,mirineUamoltiiudin e ,0 ,
n a ,e o u m excquendorum po d erarexiilitatem ,,
dignitatem , facilitate,
difficultates, m e d ia ,.
& c u if .m á principio ad finem.
Prudc nia citra ambitionem cfl:,ñon rixatur, PrudentUobonum ptiuatum n o n m u ltifa cit,kd p u b licu m pera,finer‘ rcfpicit bonum , magnanima eft, gcnero fa, &
femper ad e .'ccflum exiflimat oms contendit.'
in rebus arduis cxfurgit.m inim is, ac vulgaribus
non m oueiur, fcd eas quafi contem nit,fiuc ( vt
mclius dicamjcas traftat,prout m erentur,denique beneficium coelefte, donum Dei eft, aq u o
deiccnditadcor.m entem q iehum anam occultu m ,& inuifibilc lum en,qm d altam q> am libet
n o titiam , «igcncrofam cupiditatem producit:
illud tamen non ftu d io , non induftria acquiri­
m u s, etfi ijs adiuuatur; quemadmodum ctiam
ocu li, ctfiapcrti, & in ten ti, vidcrenequeunr,
nifi a e r ,& o b ie a a illu ftr c n tu r Sole, Scnifiiplc
Solintcriorcseorum fpiriius refocillct.
N ciu u s prudenti® cft c o n ic d u ra , q u * futu­
rum ■quod obfcurum eft, profpicicns.affimilatur itincri,quod noftu aggrcdim m : quifquis enim in tenebris per incognitas vias am bulat, &
neicit, quo grelfus dirigat, vcl illae tendit, vbi
v ix i n u i* , nullifqueantea prcfl* veftig ijs, vcl
fo ffii, luminibusuc interrupti’ fu n t, vcl ad o mnem ftrepitum , vt tim idus,pallct,& v a g a tu r ,.
fiue, vt debilis fa tig atu r, & v acillar, hic profc¿lo errabir,impinget, cadet, p * c ip itab itu r,n c que vnquam ad ñnem itineris pcruenict: ve¡ S ,
q u in o n ig n o ra r, quo tendit, & alias idem fccit
iter,fu ifqu eveftigiisfign au it & , cum opus eft,
en atit,& p o n tem rep crit.& lab oii infiftit.ac rc*
fiftit conftanter, ic q u in u llo ftellarum lum ine
ad fuos g: elfus in tenebris dirigendos in diget,
hicdcrnu.m om ni crro re lib e r, ad dcftinatum
locum fupcratis difficultatibus, qux ipfum r e - ■
m orabantur,& im pcdicban t,portum atqi tran-.
quillitatem nanc fcitur.
O ptim a quidem res eft, talem efle', huic prohomr- ■
xim a eft ; aliquem huiufmodi vitum fe q u i: fcd
genera
qui per fe talis noneft , neque aiium ftquirur,
is profctfto ¡nfanu s,& inu ilis, t i quaedam difficilia & ardua fupcrcntur & obtineantur, extera
cumfta explanatiora fient. Prudentis vi iin tcl- intelliÜtt»
led usquorundam gcnerofotum an im a iu m a f-prudentk
fimilatur, quidietáquam c a l i g i n o f i . a c f o m n o - lenti dormitát.fcd nodlu acutiflimc v i d e n t , h o - ,
fti aggrediendo,prxdxquc intenti.
D uo canes ¿R ege A 'banoru A lexan dro M a.
gno munere m iffi,negle¿lis minoribus fei is,aduerfus Lccncm tan tum m odo, atque Elophantum impetum fecerunt. N atura animorum ,a¿lionum que archite¿l 2 ta cftdiuerfitatem , vt v nufquifquc fibi negotium com par iflu m a t, & :
in eo occupetur.. Ardu* quidem funt re s , q iíx '
Yy, 3 .
ad R cm -.-
vcl
'■ m
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
TnJlruUio
■r.e,0 nella diuirJítdJígí ordtnt reguUri,0dtlí
jilireiongregarom, bCoUegit 0 veda fein efe
.tnua non folamentele forme notate dalhdetti
.Auttori,ma ahre molte aU‘ tnuUione delle quali
nong'un'erogUaouttftmitngegmloro.Conofchi
adunque, 0 fappiatuttii Migi/hati dtquefta
CorteÍ vfficio.la cura loro,come fiam srdinati,
■0tum infierne comefi riportino al Pontefice,cofnepireffi.il Pontefice,quafimrui,0úene,muofte. 0reggs'l corpo della C hijlian itd , lofiaro
ju o 0 la / le fa cittd dt Roma. Sappia dt quejla
Cittdil vttio, 0lecofienecef*rie e-llavitahum ana, donde, comt, 0 ptr qual viejihahbino,
tonfideri le forje fue,il numero deipopolo.le arti,
le arme, 0 UfacoUd, le quali Jlanno ptr ilpw
rs‘Ua Sohiltd cheinRomaegr)ndiffimade/uoi.,
0 dellt tííerai.tbeú: concorrono. Aggiongaui^inapa’ tt'ol tr notitia d. Usperfont, (y delle famigLe nobili, dtUe congiunnioni loroprefenti, 0 che
pofionofarii, 0 di queUt maftmarnentt,chepof/<>noiranJporta<e doii,0hereditdgrandt.0fimthnente dtUedifenfienipereJlittg!ferlt,0 delle
pretenfioni. Fjiquejla diligenzap'Uparticolare
«tUe perfone de i Prelati, 0 de glt altri dt quejla
Corte, ntUaqua'epsrlefuefrtquemt úariationi,0eleuationtdiptrJoneignote,efattaregola,
chsbtfiognatmert conte d ogn vno ,a ciopofa
acquijlare,0 aggiungeredJslimegliort,tromo
uerli 0 dar conto delli meriti lore,'odtmettinel.
ia dijpenfia chefa il Papa deUegratie.
Non accade ilriccrJareil d-r otchio ali'economica delpalazzob deUe cofe, 0 chefiano grate, 0 fauori:e'bnon ,perchequeflapartt non é
funto negletta, 0 Jeae ragicnafrequentifitmamente^.
Jntefe le cofe Romaneptrfapcri
le ejlcrnt
,Ug
. _
.
„
g* alcune Relationijd’te da Ambafciatori, ouere d t altri deUi Principati, 0 Dominif dtUa
Chrijlianith 0 poi accreficerlt con í interrogati,f%tthepubfaridmolttperfone,bpuhltchefoprtUattdtqutjia Corte.laqualtne abbenda, diale
perfettions coi úfdertnel teatro la defcrittione,
0 Upittura d’ efi, cofagioconda, 0 útilifima.
O^ni HiJloyitéúti¡iftma,mal‘ Eeelefiaftt aal
Cardinakenecefurta,0 il fiape-eh ragionidella Camera,UgiurijdittionideUa ChteJ»,(ff l'attioni grandi de tfommi Pont eji i , 0 lajuprema
auttoi-ia diUa Sede Apofiohca.aUa qualtf i fono
incuruati, 0 f.inthinanocondiuota obcdieza,
glt Imperatori,i Regi, 0 i D ’ minij deUa Chrifiianttd.Ledette notttieinfirufico-ioAbafianza
ilCard r,aleperpoter irattarei negotii d.UiPon.
t_efici,0 L'altretccorrenjegramriportaredqueJUSanta%tde.lmpc’PchequeU.,cheiC»cernono
Iafiu‘li!iaeommura;iua.0 contentiofa,0 rhe
úmgoné dal goutrn» dtllo Stato RcAefiaJl co
deue
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
ad Rempublicam gubernandam pertinent: verum C om itib u s, & adminiflris viris praedatis,
Nepos Pontificis eas rcs minori negotto fuflentabu,fi,ij 'dcm viris in confqrtium admilfis,animum fuum m oribus, opinionibus,(entcntijsipiorum iníltuxerit, atqu ein form au erit, inque
fe lumen ipforum transfuderit: nam quemad­
modum co n ta d u , caeteris propriae qualitates,
m agifquc malae, quam bonaecommunicantur,
proinde lcproG,& phthifici,& ophthalm ici ali­
os efficiunt leprofos, phthificos , & ophthalm i­
co s , haudfecusfam iliaritas eandem inanim is
com municationem , idcm que contagium inducit.
#
Ad fuos miniftros iuuandos duo debet adiungerc,rcrum notitiam ,fiuefcicntiam ,& tem­
poris diftributionem . N o ti tia erit rcrum politi­
carum,ad munus fuum pertinentium : hanc ex­
hauriet facile, quanquam non pe led is operi­
bus Ariilotclis,A cnophoncis Sc P h onis,exte­
^
rum obf.rua io n c , aulaequeRomana;confide
ration e: Qnae non m odo caput eft Chriftiano tómareru m , cu m q u eip facsteiareg n a A lm p criaco n - buSpublgnu
ncxioncm ,ac relationem habent,fcd etiam R c- ttidaqwmtbufpublicis , om nium quc gubernandi formarum generibusgrauidaeft : quodquifquis illibcntercredit,is ad m ultitudinem,ac varietatem
Ordinum Regularium , aliarumquc C ongrcgatio n u m , vcl Collegiorum oculos conucrtat, &
obferuet, an in ijs non tantum formas ádióiis
audoribus adnotatas, fcd alias etiam ab ipforú
acütiífim is ingeniis nunquam excogitatas rcperiat.C ognolcat ig itu r, ncquc ignoret omnes
huius aul? magiftra: us,m unus,curam ipforum,
q uom odo ordinentur,omncfque, quo p a d o a d
Pontificem referatur,quom odoper ipfos.quafi
n cru os, & venas. Pontifex corpus C hriftian oru m , ftatum imperij fu i, ipfam vrbem Rom am „ .
regat,m oueatque. Sciat,huius vrbis vidus,ref- f " ''
que v it* hom inum ncceflari* vjid c, quo modo,quibus vijs fiabcantui;ciusopes confideret,
populi numerum, artes arma, patrimoniorum
opes, q u * vtpJurimum á nobili are dependenti
b*cau tcm R o m * in co la ru m & adiienarumnumerofiifima eft. Addat ad h * c familiarum nobilium peculiarem n o titia m , affinitatum pr*fentium , & q u r c o n t r a h i polluat, iJIarumquc
pr*c pue, q u * dotes, A h arcd itates opulentas
inalienas fami ias traiiíportareq c ü i: itcm differfionum atque controuerfiarum , quascurct
cotr,ponere. Q uam diligentiam in Pr*latis,c«tenfquc huius a u l* , vbi propter frequentes viciffitudincs A ig n otcru m h om in u m am p l ficationes,axiom arecep.i.m c ft: Om nes ma^nifaciendos eife,m aiorem adhibca?. v tm eliorcifibideuincirc,& adi,ungerc,cofq.ucprom ouerc,
r
dcquc
AdCardmálémMontaltuw'.
'i
AíUifrtdirlt al^iotejfiperltmanidt'fuoiCoKfitlt en leggifti,tí di ptli,ríepír im portanza, ne
psr la dtgnita deuono tffere compáratele fopradetteianziiheejftndo materit luígiofe,fi ptr tl
piu crimihali,neUequitlifittaítade tcrmtnti,
fidefupplicij,non hanno molto tonutnier.za tó
lefiatoúeri,ale,¡egreg*tedaüaimpnrúadeturt
tati,chefono diloionaturanoioje,tí fitcrminano con ojfflnftone U‘ altri.E ancorapencólo ad ‘on
giouine tl trattarlt,irr.peroíhenon f i rroflrando
TImperto, filapottftaintojaaliuna,pihthtj
ali‘ arbitrio deüa’h ita.fidellam irte, molti come cupidi a 'vfato imperio diuentano,bfar>guigni,b manco manfucti,tí humanidiquedo, che
eonuicnt aptrfona di Chitfa. Lo fiato dd Cardmale rijguardailferuitiodtlla Chitfavntuir[ale ,dellaqualepartt principale fono t Prencipi,
Rcgni,tíDomtniiloro. Unjguardareaque/Ue
pTopitodíllacuraPafioralt del fommo Potefice,
f i delJMO Senato. 11 fcruiretn quefiofa v n CatdinalenotoaiPrtncifhgUacquifia apprefioloro
sftmatiene,figratia,gliapportaautt0rita,beneucUntia, t í communicatione in coft grandi,
tongliahrt Cardinali, fifanr.oattioniglorioft,
t í memorabilt,figiouaa¡l' vniuerfalt, fi fanno,
fifiprocurano beneficij di grandtfitmomomento a molti parttcolari, dalle quaiicofe vengono
commodt , 0 ognifine che fiamaggiormente defiderato.Paclo Apofiolodicea Connthíi, ancora
th ep a ironia, ckefidcpuíimaii audtenfcdille
littper/onefralote contenttofe, fifer.onlirende
taU,ítrto'e,che e difficile afuggir Podio, f ile o ffenjiontdtmolti:mafiricercailferuitio dd Pre(tpe,chenons‘ mplúht m quefia cura,lajtiaUi
Confultorideciderekccntrouerpe.fiapp icarei
fuppltcij,tí Lepont.fjfo interponga la parolafua,
doueUcirconfianzepiegano, tl rigore dtlla legge.
tííeq u ita in u taalla rtmiffione, oueroaüadimtnuttone della pena,‘<>fando cen giudicio quefia
T59?
deque eorum metitis teS dicendas refcire pof*
íitcoram P ontifice, dum beneficia diftribuun"
rur.
Supcruacaneum eft mottere , v t res a c o nom ica attentc adminiñrctur , ncquc ignorentur , qu x in Palatio grata & accepra , vct
non , habeantur : h x c enim pars nihii quidquatn n cg lig itu r, deque ca fermo frequens habctur,
Rebds Romanis cogniti», vt externas pcrcittrric-p iar,n o n n u lla sR ela tio n esa b O ra to rib u s,v el
fftm nt
ab alijs confcriptas de Erinc patibus. & Im peri- ignoretur
is C hr ftianorurn perlegat: deinde augeatR eipublicxin tcliigentiam .feequenterinterroganflo eos, q u ip riu atx au i pub liex conditionis viu u n tin a u la , vbihuiufm odi virorum numerus
abundat:dcmum ftudium hocpcrficiat,thcatrú'
orb is,& p id uras aniniaduertcndo,rcm quidcm
perutilem arque iucundam .Om nis hifloiia vtiliífim aeft,fcdeccIcfiafticaCardinaIineccíIária:
oportet quoque cum iu rafifci, item fuprcmam
fedis A p oftolicx audloricítem non ignorare,
cui nempeincaruanrur,atque inclinant fefcdcao to obedientix aífedlu Imperatores, Reges, &
Chriftianorum Dom inia. Harum rerum noti- Minora nttix fatiscd o cen t C ardinalem , quom odo P o n - r o m o tificia negot.a pe. trad arc poííi t , & huic fa n d * ribiti.
J edigraailllm a qua que com m endate. Q u andoquidem illa , q u x ad iuñitiam com m utatiuam, & contentiolam peitineDt, q u x q u e á g n bcrnatione ftatus Ecclefiaftici procedunt,expcdienda funt ex votct,.|c. 41i'afiritate C o a felto nim lurift.raum; nequcenim maioribus negoj js h x c , fi rcfpiciasgrauitatcm , & dignitatem ,
esequcndafunirim o cum m aterix fint litigiof?,
& í® piu scrim irales.inq u ibu sd ctorm entisatque fupplicijs irrogandis agitur,non bene con-'
ucniút cum ftatu cleritali, qui fcgregacus cftab >
impur cate fim.lium curarum , qu x cx fui nat uíU m e a tia ,tí‘ trtonffiettiont;mperochel‘ tndul- r a m o lcftx fu n t, & cum IxfioDC hominum ter­
gent ain.cnfiderataparterifcelice n tia , típ^Jf* minantur Eft ctiam periculi plena res, v tad olc* '
t» impiet a.
fcensinijsoccu pccu nnam qu iaim p eriu m nul­
Proueda di deputare a igoutrni,(fi olU Podt- la re m ag s,quam arbitrio vitx.nccifq u c hom i­
fiarie huomint tntegri , f i d o tít, di d a n alie liti num , dcm cnftratur, plcriqucconfucti im pcrij
breuita,reftrir,gtrt It controuerfie a i capiprincupid o ie s , vel fanguinisfitibundi, vclm inus '
cipa ltfinfifiainrepiim trelecalunnie, fi le p e r f u e t i,& hum anicuadunc, quam E ccle fia .'
ficuticni.in obfi are alia petent a.chetendt inop- ftic x perfonx ct nucniat. Status Cardinalis bo- A r d u a , f i
preffionedellapeuerta, in fociotrereallc^vtdoue, num rerpiciatvn.ucrfaleE cclcfix, cuius p iaci- Principum
fip u p tlii,a ll‘ imperitia, (fi m b tc illita d im e lii, puj pars funt Principes.rcgnaquc,& dom inia i- negotia f ib i
in fo fie n e r e fi rauuiuare le loro attioni inefiin- pforum Ad hos refpicere proprium cft cu rxp a - re/truanda,
guere iecon ten tio n iffig lt odiiconlaprudentia, ftoralis Pontificum ,eorumque Senaras. In hoc
fico n la fa g a cita ,ci> o i’ au ttcttta intim ou trz>
fe C a d iiialiscxcrccat, fu tu ru sP iincipibusnoda g h a iec tP a u a n tia ,(file fo r d id tz ze , fi o g r t jior , apud quos exiftim ationem & gratiam ho c
altr a contamr.at tone, f i infamia, t í di rendir- modo fecile acquitct au torit.tcm .& beneu oic¿ ifo m m a p u rtia . D ía audientia publica fpef. ti-n augebit,iin c b 'in a g n is ró m u n ic ctio n éíif q alm enonttgiornt a m tttd tm i alia C on fu lta , mul cú c?tcris Cardinalib.iuftuuct,agctqj fa cíjq u m
U us.
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
^00
DíprtAtio
faccia che fia per feruitio publico, finondeüa
■ambitione la quale turba,($ eccupa qmlla parte del tempe come L’ altre: tffedifca primadegU
altri leperfona poutre, Donne, Reltgiofi, f i J tr i
niferaltli: odapaúentemente, nonfia crédulo,
firiftruiil credcre, fecondo chefiproua, non ¿fi
ildtrrifolu'ioneffiedfardecreto, cofapericeUfa
amoinquilh chefono confumati nellt leggi, f i
vtrfatinetgtadxf. confiruil' a'Htoritd deMagiftrati,0 non crsda fácilmente acelero, chefe
»equerelano,ma fe netroua al uno conuítiUle,
fiv en a ltjo : cafiigo feuerijftmo d’ ¿no, tenga tn
¿fficioglial ri.noninterrompa,nentardi ti corJb di lie caufe fenza¿rgentijftma caufa, cr.fa che
carica difpefét litigan,fate litiimmottali,fncrua i Magt¡lrati,0 debilita i’ auttorita,0 iltern rt dtlla giufiitia.
R i Sponda breuemente neiprendere immemoridi fcheproutderd, the ejfi confeguifcanolalorogiufiitia. Non dta (peranzadt far le cefzt
addé maniate . ne i¡entire ptr loro, perchzj
non fi pub corrijpondere , 0 nuote all* reputationtj. Moftri che gltpiacciano leinfcrmationi raccolte neicapifofientidi, le narrationi
delfatto fitccintamente¿ere,file faranno tutte
tali.
Facci offeruare qutl decreto d ,ü Ariopago,
m i quale era prohibito il dir cofaalcuna , c h z j
fojfefuori deü* caufa. Refifla che le raccomandationi, 0 lemtercefiionideigrandmonfaccinoviolentia, oqualfi¿ogliapregiudicioaUagtuftttiaúptendeile0 nonattenderle. PareaüiSignoriptcNfficio tlraccomandlre , md fe quefia
pietdpiega la giufiitia diuenda empia iniquttk.
E grandiffimo errore ilreputare,ehe quelle gratie
impetrate da lorofiano magfisri, deue maggiormente viene ¿itUta lagiafiitia-.imperbchefe Ia
giu/iitiaecofafacrofantta, 0 ottima, la¿io\atione di tff* e epcrabtle, fipejfim a, 0 tenfiituifce reo il Gudice, la partefauoritd, 0 l ’ intertejfore Sforzateuidi euatuare fempre i’ audientja,0 fe ben quefia otiofa militiagtudiciaria cefJateleguerr;, 0 le ¿ere armi yb crifciuta ingtan
nurnero, nondimeno la vera regola di nem jfr
maifoprafatíodainegotii,efecendoche¿engonojpedirli.
nil cjueÜo medefimo efftto efommamentenectffario il comparttmer.to dei tempo propofiop r
ilterzo a'utcpjfruato ancoradafia natura,nell’
amminifirajone dtl mondo, f i fer>I* iq u d e e
impojffibi'.el’ operare. D,putati adunque. 1‘ hote
certe,0 tnftSibiHaUeattcon fue, lemegUoriaUe
maggior' 0 lt prime d Dio, all.irecitattone deli'
¿jficio, al fantto facnfici9,al trattare coniifuoi
principali minifiri, le cofeprincipali, fipoiaU'
audienze puiliche, fip riu *tt,0 alrefio, chele
feuuien
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
liusresm eraoraQdas^&gloriadignas.com twuí
ni vtilita ticon fu let, multifque priuatis bcnefi.
ciam agnim om cnti procurabit: quibus ex re.
bus m agn acom m od aoriiintu r, & optatíTima
qu xq; obtinetur. Paulus Apoftolus ad Corinth.
erfi ironice, inq-uit, ad lites audiendas deputandos elle hom inesintcr fecoutentiofos : & q u idem nifi tales fiunt, faltcm certum c ft , difílcilc
cuitari pofle multorum odium , & offcnfionem.
Verum fié re Principis c ft, vt fem inim cim plicet in huiufmodi parte regim inis, permittat, vt
Confultorcs controucrfias definiant, & fuppli.
C'a,po:nafqucindicant,ipfe vero fuam interponat aid o rita tem ibi tantum ,vbicircum ftannx
rigorcm legum inflerftunt, & x q u itas ad clemétiam, vcl peen* diminucioncm in u ita t , vtaturque hac clementia & c irc u m fp ed .o n e, accura.
to rerum dclcélu; quia intcm peftiua clcmen.
tia licentiam parit & in im pietatem ttáíit.Pro.
u id c a t, v t gubernationibus, & prxfedurisim ponat virosintegritatc, & d o d rio a confpicuos,
litibus breuitatem largiatur, cótrouer.fias infua
compendia redigat, calumnias &perfccutioncs
vehementer reprimat , potentioribusobfiftat,
ñc ab ijs pauperiores deprimatur ,fuccu rratviduis,pupillis, im peritix, atq; im becillitati multitudinis, im potentium iura fuftincac,fou eat.
que,extinguat fu * prudentix,arque fagacitatis
ope contentiones,& odia, rcmoueat authoritatcfu a fordes, «cauariciam, om nem quecontaminationem & infamiam áiudicijs, Sctribunalib u s, iudicefquc debitam puritatem edoceat.
Publicc audiat quofcunquc, faltem d iebu s, qui Methodia
Confultationcm & Iudicia p rxced u nt, idque exercendt
ob vtilitatem publicam non am bitionis caufa
peragat; q u * turbare atque occupare folei ca
temporum mom enta non minus , quam alia:
p r * omnibus pauperes, mulieres, tclig io fo s, a.
liofquc raiferabiles expediat: patienter audiar,
nc fitcrcdulus , &aíTenfum; fa d sp ro b a tio n ibus,referuet;ncqueconfuefcatftatim resdcccrnere,ac definire, res quidcm ijs etiam , qui in legib us,& in iudicijs confuramatiftimi funt,pcric u lo fa : magiftratuum audoritatcm confcruct,
n equ cfacilcijsfid em adhibeat, q u iillo s accufant. Vcrum fi forte alterum venalem, atq; cor­
ruptum inucnerit, vnius ieucrifllmo fupplicio,
exteros in officio con tin eat, caufarum curfum
ncinterrum pat, ncue abfquc vigente neceffitaterem orccu r: qu x res litigantes fum ptibusnim ijson crac.liccsefficitiram ortalci, vim niagiftracuum enerBat,audori:atem ;ac tsirorcm iuf t i t x debilitar
In accipiendis fu pp lcibuscedicillisbreuiter
rcfp o n d c-t, ieprouifurum , vtiuftitiam confequan tiir; P oftulatafe e ife d u ru m , nepolliceatur.
A ¿í C A r d i m lm M m u h u m l
3i/
fouuunfari'.éfe quift» affignatiene diherefa- tur.aut,iura fibi probari,Be ftatim dcc-Iaret,quia
ra tal volte impedita,ouero interrota da vifiite,b f* p c fpei concepta: non refpoDdctur, id qu c nodaaltraoccorretiajupplificacome pub,con qual- ccteiiftim ation i. O ftcndat placere fibi doou- Breuttatm
thefiuodifaggioalbifagno, 0 ritornipoial fuo m en ta,& probatioaesinar<aumcol]e<3as, item
ordinario.
fadinarrationcs fu ccin d c vcras,om ncfquc colldim dtnim gottl, 0 ridurli a certi tempi dcm modo cxhibebu«tur lu bcatA riop agi ftionon éfactle: imptrb che i' autiortia Pontificale, rcm if ruaii, vbi extra caufam quidq uam dicer»
l t quale pub egni coja, 0 fiopratutti fie(}ende,e vet tum erat. R cfiftat,nepotcntiorum c o m m iquafiintermwa‘a ,0 corjfieguentementefarain- d atio n cs.acp recesin tcrpo fitsp oin n tyelm in iterminata l' operadi chiincb e deputato a fer- mum vioIarei^ftitiam ,a.utim m utarc:€asintd«(>/e./om^r«^ia'í«»e/»/8 C/pa/i«//ró»*<•a«aíi ligat audiatquc,fed ijs m inime ducatur. Vide- CommerUada!k úite de' fomme Pontefici, le quali feruiran- tur quidem potentioribus,pium officium caufas tationet te»~
no ptr capi,0 per indruttione dellefuture. A n - com m endare, at vero fi harc pietas iu:ftiriarain-/¿«rtf.
nunttareUparoladiDie.propagarelafedtnelle flcxcrit,im piapotius iniquitas cxiiiimanda cft,
■ " rimeueregli
■
■
■ M axim uscrrorcft.putarcjfi con ccifioncsim penattorugentíU, ejugnart Í■herefie,
ahufi, far decreti, leggi, 0 cenftitmioni, 0 dtf- trauerint,quibus vehementius iuiiitia violetur,
penfiare fepra diejfie, celebrare, 0 confirmaret cas maioris m om enti clTe: nam fi iuiiitia res eft
Condiitgen:rali,0 particolari, fiabilire la det- facrofanda, & optim a , ipfius quidem vio latio
^ ^
^
execrandacrit,& peffim a,iudiccm que,itcm partri ea, 0 ’la difeiplina
C htifi'
' ^"
ordinatiom, 0ordirari, 0inftituirei Prelati, tem potiorcm , & deprecatorem in iquos confti(fi Paftori,0 Rettoriparticolari delleChiefe^, tuet. E nitere,vt om aes,ad vaú.audiasjctfi cnim
0 gUordmtregolari 0 tutto tlminificrio , 0 otiofa h * c iudiciaria m ilitia , bellis, & veris acferuitio Ecclefiajli(0,b deporli ,ricercandolo I lo- mis rem o.h , plurimum exercu it, nihilom inus
ro meriti,priuadi, 0 fupprin.erli,tdificare, iri- verum docum entum ,nc m ultitudine rcrum ob*
gere,0 dotare Chiefe, Monaflerii, Cim iterij,0 ruarrtur, c ft, v t, quem adm odum fcfe d ant, ita
HoJitali,ornarlidi'varii paramenté,pittu re,0 expediantur.
marmi, 0 reftaurare gli antichi, importe deciAd hanc rcm pcrncceiTariacft diligens tcm- Tempueapn
me, legare, 0 fciogliere, 0 dijenfareiitefioro porisd ft ibutio,quam tanquam tertium adiu- defintuat.
della Chiefia, difendere il popolo Chriftiano dalí mentum propdfncramus á natitra ctiam feruaarmi degi infideli, liberare gli oppre(ft, 0 ricu- tu m in h u iu sm u d iad m in iftratio n e.& finequo
perareleprouincieperdute,0fopra tuttotlfiatro opera iones n o ili* nequeunt expediri D eputet
S ’polcro,0la TerraSantta,dartitoliImperia- igiturftatas h o ras,A certasfu isad io n ib u s,m cl i , Regij , 0 altri minori, transferre Í Imptrio liorcs maioribus,primas D e o , recitandis facris
dali" inanitioneaivn'altra , confirmarelae- precibus,facrificio peragendo, cum fuis praccilettione degli lmperatori,0giudicaredieffi, 0
puisadm iniftris tra d a tio n i, deinde publicis A
fitUeeontrouerfieihe fino fra i Prencipi Chrijli- priuatisauditionibus A reliquis negotij si, quae
ani,chtnonriconofeonoaltrofuptriortyCompor- fcfe offerunt: quod fi h * c horarum ailignatio
rele difcordie, far deponer í armi, darforma di nonnúquam im pedita fuerit vel interrupta, vcl
gouerno,erigereúniuerptd fauorirsglifiudlfa- ab inutientibms am icis, vel alia quapiam occacri,"etuttelebuone arti, jojleatareipoutri.go- fion e , fupplcatproviribus non finefuo inco m uernaredlorojlatoteporale,formandolefortej^ -modo rebus agendis, A ad cundcm tenorem rcze,0 prefedii,ricuperare i occupate, í alienato, ucrtatur.
■eideuoluto, conferuare lapace, 0 mantenere la
N ego tia difcrim inare, A ad ftat Jtum tem pus
giufiitia dd'prejfíone de i fcelerati 0 deifacino- reducere, n o n ad eo fa cilce ft r etenim Pontifirep ,0 aliaficurejza de buoni. Nonmancaalli cialis au d o ritas, q u * omnia poteft, A fu p fro Pontefici de inoftrittm pi,0 alli loro Miniftri Í mnes cxtcnditur,incircum fcriptacft,Aperconcccafioned’ affaticarjipocomemo.cheintutteU feqncnsadiones eius, qui tátam rerum molem
fopradette cure, 0 di diuentare henimeriti d:lla .adminiftrat,indcfini tas cffe oportet.
República Chriftiana, 0gloriofi : imperoche il
Quafdam pr*cipuas ad io nes recitabo ex vi- AHiomt PiTurco occupator recente de Rhodi, d‘ Vnghei ia, tis fumm orumPontificum cxc *rptas, quarrerú
0dtC ipro 0che alrefio mina:cia,0e de nofiri futuratum tanquam fpcculum exhibebunt: h * cipua
Udtpredatottinfefttffimo.deueeccttarlie,¡ladtf- autcm funt: Annuntiare veibum Dei in tcrgenfefa,atlarefifienza , 0 aUarecuperationt', 0 Í tiles nationis fidem propagare , h*rcfcs expuhertfte, fiminatiper lt Regni, 0 per le natiora gnare,abufus rem ou're,decrcta,Icgcrquc,A c5prineipalidella Chrifiiamtaric.rcano effugna- Ititutioncs fancire, fuper ipfis difpcnlarc, ccletiont,0defiruttione, 0 1 efrequtntic9>,tromr- brarc, A confirmare concilia generalia, A parf i t ,0
Zz
tk u la -
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
'0 2
I n ¡ i r í t l7 ¡l
6 t , ( f i difcorditdtPrencipi dimandanoreconciÜ a tio n tffig iu fto a rb itrio , f i í’ Oriente, f i l ‘
Occidente infierne, gia aperto per U nauigatione
del Colombo at (ommer tio nofiro , (fi al Trofeo
delU Crote,chiamano la Colomba CeUfie, (fiL'
inuitano aílapropagztione della Fede, fi/ eb en e
quefit irrrprefe fono gtanii,nodim tnochirifguarda neU ea í'refim ilig ia fa tte,(fi condocte a buan
I,- f i inuitto,(fiche cóp:
fin e,ft ha animo tccelfo,
dentiatfiopp ortu n ita ^ffil'a u ttorita , ( f i U poU fia datale da D i o , douraancora a f e riputarh
fe nonfa.ili,alm eno non impoJfíbili,confideri íhe
il bene fupera t ím a le , (fi che la ‘tsr a pot tila da
ttrrore alia contum acia, (fi chelafedeeardita,
fi fo r t e , fi^ttncelatim idaptrfidia'.cosi h fa lu britadeWaria allafíneefitngue la corruttioncu.
L a <¿olonta humana in vniuerfale tende al bene,
f f i in quelle che fono efiimatepiit aliene fitro u a
migliore djpofit tone,(fi ffe fo la prima Jperanza
dtüa fatuu[cofa incredtbib) fie hauuta dalli ncm iti. l membri principali del Chriflianefm o,hdno dtriuat tone dal cape fuo,che cía Sede Apofto­
lica ,(fi ijfa le d a tl<«igore,(fi il moto,per L’ autto­
rita datale da D io , th» conJfecial gratia ( fifa ­
n ó n la regge, f i la tonfirua.
Q u efta a lta monte, che comprende lo fia to di
tutto il carpo dtlla Rtpubl Chriftiana ,prr quel­
lo the epiu rithiefio, fecondo tl bifigno de' tempi
pr$fenti,(fi deüa opportunita che le fe ne offerifce,
e degna dicoltro,chtfono Aíinifiri principali del
Pentcfice Rom.cominic ando dal buon gouerno Ai
R o m a , f i dal¡U0 Dominio tempor ale ad atquiflarfiefiim atione apprejfe i Prentipi Chrtftit
fondam cntogia/iliciffim am ent» gettato da.noftro Signorij.
I h ‘vniuerfale tu tti negeiff concern ono, o la
giuftitia com mutatiua (fi contentiofa, cht rtf i ­
dendo in ttibunale fi a dutpa rtia diutrfe deter­
mina,fecondo U leggi il g iu fie , ouero la difiribu ■
tiu a ,la qualt e qutlia, t ‘ hauendo printipato, cue­
roprelatura,. d 'fie
Magiftrt .
_ n.fa ffi
_ tompartei
.
Uldignita,gUvfficii, fibentficijfuoUaprima e
-ogplata dalle leggifiritu: lafconda daUaprudhnz») f i d a li arbitrio, fife b e n pare, (fi e chiam ata giurfdittione^vrlontar
ptr legge la ragione,l’ honcfto, f i beneficio publi­
co.Grauiffimobpernicioftjfimo errore e i l credas,
e h t il Prencipe poffa dare i gradi,le dignita, f i le
ammtniftrationt publiche fecondo la fu a v o h n ta . H kancota quefla Itfu e leggi, f i m oltoptufim rt della prima: imperoche effendo d'f c r i t i e lc j
c o n d ittio n ile q u a li hanno a’ hauere qu elli, th e
hanno a ottenerU, nonpiu
. „giufiam tntedarU a
qtfíüi,che non le hanno, fino dall’ arte medica
propoftelenotcjfiifigni dti buoni meditamen« Ícome chi difrrezfAdicteggerU tali,, (fi
i»
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
ticularia , flabilicedodlrinam , & difcipiinanc
Chriftianam,feGra»eruinationeshabere, ordinare,& inft tuere Prxlacos,& Paftores,& Re(aores EccJeíiaram particulares, & ordi nes regulxrcs.cotutnq; miniñcrium Eeclefiafticum , ítem
eos deponcre,fim erean tur, & priuate, Scfupprim erc,ad.ficare,er'gcrc,& dotarcEcclefias,m oBafte[ia,cim itcria,& «o'pitalia; fupcllcdlile,pi .
¿lu iis , marmoribus loca facra exornare , antiquam ftaurare,decim astmponcre fo lu e re,& li­
gare,acHcclefix thefauros dirpenfarc, C hiiftianum populum ab armis infidelium defendere,
opprcíToslib era 'c , amiffas prouinc asrecuperarc, ante omnia C hrifli Dom ini noftri fcpulchrum., & Terram fanda r:dim ere,titulos Im­
peratoribus, & Regibus ,c x te tliq u e minoribus
donare, ab altera in alteram nationem imperia
transferre Imperatorum eledion em confirma­
re,ipfos, & controucrfia 5 Íntcr.Chiiñianos,qtti
alios iuperiores nonrecogn ofcunt , Principes
iudicare,difcordias com ponere,arm a, vc depo
naat,iuberc gubernationis formam impertire,
vniuerfitatcserigere,ftudia iacra, bonaiquearaique
tesfouerc,paupcresiuftentare,ftatum tempora­
lem gubernare,arces & pr?fidia difponendoioccu pata, aliena , deuolota bona vindicarejiuftitiam fceleftornm & facinorofum hom inum dipreifioni , & proborum fecuritati conferuare.
N ondceftP ontificibu s noftrotum temporum ,
eorumq; adminiftrisin omn bus fere ijs rcbus,
quas dixim us,inuigilandi,& de república Chriftianabenem ercndi, gloriam fui nominis propagandi com m oditas, & o cca fio ; dum Turea,
recens R h od i,H un garix, Cypri occupator, qui
reliquis proutncijs minatur, noftraquc littora
in ft ftiifim cdeprxdatur,eos ad fua defendenda,
recuperanda, hoftiquercfiftcndum excitarcdebet: hxrefes vero inter na tion es, & regna C h ri­
ftiana difiem inarx expugnationem polcunt,acque dcftru d onem : fircquentcs autcm Principum difcordix, & c5 tro u crfix conciliationem ,
iuftum queaibitrium efflagitanti & O rien s, &
O ccidens nuper noftro com m ercio , & Crucie
trop hxo apertus C olu m bi naiiigatio n c, inuocac vtcrque coeleftcm Colum bam , ipTamquc
inuitant ad Fidei propagationem . Et quan­
quam hxc medicamenta ardua funt , n ihilo­
minus quiftjuis adfim ilia, q u x iam hucufquc
pcrfcd a fu n t, animum aducrtcrit, fim od o cx celfo , & in u id o animo p rxditu s, & opportu­
ne, ac prudenter audoritate , & diuinitus fibi
tradita potcftate vfus fu e rit, in eam fpcm deucn iet, vt eadem g efta, nifi facilia fa d u , laltein
non im poflibilia com pcr urus fit: confideret;
malum á bono vroci,& veram potcftateracontu m acis terrorem iu c u ttrc ; fidem audentem*
^
fottxnx;
ik
Á
m
AdCardmálemAíftttakuml
Hd a lí infirmo efiiti chenon f e n t a l i, non /a n a ,
a n z i vcíidexCosiil Premipe che d d g ív ffic ij, 0
li btntfiiij d perfone indegne, non rtgge, ma dtftrugge ilfitepopetó. llP te n iip e ih t ejupetioezi
aUt L eg g t.fi chi efo deut e p r t lagiuftitta vtua,
Mlle¿oltt farert.ijftonecentro alia ¿oUntddella
legge ferin a dallapenna,ouero d S } ( a , ( f dapriuilegio.non deue effiert violata la legge fe non con
fo m m a equ ita,cht pet le ctrconjianle del dilitto,
bper ¡a qualitd deüa p e r f na fia f iit tofio mode­
ratione,che violatione,0 iheappan c« ajfaipiu
^ tile a l bmpublico lag ratta ,ch eíejjeiu tio n z )
deU apenafeladijfenf>,cheL’offitruant a. Priuilegio "e tl concedere adalcuno,ehepoffia fa re ,e c e feguir quello ihe prima ptr lo ftato della fu a perfonanÓle cauentua lómunti ddo legiurifdationi
ouerofottrahedo dallagiurifditttone. Liprmtlegii per tlpiit cflenuano í aut toritd delle leggi, (fi
quafi (onfodono il lecito, c o n í iUecito f acido p a ­
rere con i tfrequen ta loro,che le cofe non fiano leciti,oue!OtUccitedt loronatm a.m a per í a r b i ­
trio altrui.Bf ogna aduncp¡ Parcamente con ederIt.& folam entepír la u f grauiJSimt, 0 euidentijftme Cenfidera ancorail fu p e'tore í ¿ J ' t t d f i
tl feruitio,the apportano i Ad gtftrati, rimoue i
fup'rjlui.augumeat t í auttoií,d,'o lafcem a rte
glt anticht,modera il numero , crea di nuoui, 0
nuoueleggiJecendo ih eil bt¡ogno,b il beapubli'o
rtchiede,m atnognicofal’ ianouatione e pericoh ¡a,0fen zag ran d > fftm acau fa non deue fa rji,
perciochef i per de qu rllaau ttcrttd,0M acjtd,che
viene d a lí antichird.
Nella concejftonedeüe d ifferf majfm ám en­
te Matrimoniali, con t Frene pinecejfarteper le
loro fequenti affnitd f ip e r riSpetto d-lla _
p,
0 della/uciejtonedeistatt, 0 arca laerettione
dinoueChitfe,fivniuirfita,fintlprouederzj
dt’ bentfiiii, f i de gradile perjone da loro nomimtefipubejf r largo in gratificarli, tra nella to
lejjione delli doiimtfo d’ altre tali contrdutioni,
tódelíaltenattonidibeni,egiurtfditttonetem
prrale deüeChiefe,e dtU'vniont dt Menafteri
alíordiniAíi.itari.hormate neceffarioí .Jfereriferuato, 0 Honjartbbe dijutileil rtionofcerenel
ccrjodedueialiriPoHtiJicatiproJJtm-antecedentilepetitienicirtacíhdti Ptencipi, fiU'Onceffionifaite, f i¿ t il i t a , ouerfoferuiito publiihe,
che/eneripirtato, il qual forfe nonfitrcuard
tale,qualr/upropoflo,pernoejjerforpquefittali
ieni ordinal i dqueSi'armt, f i d quellt vft,n et
qualtí’ impieganp, 0 íhectófifd ccnmchograuez^adelleChie/e f i del Clero,0 con molla dirr.tnuttonedeh'auttctitdfidtU 'tmmunuájua,
Jtntendomdtograuelapotefidfilamanodet
Laictejfatori.
LtconctJponifoHoJlattgrandi, f i i PriHiipi
nelli
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
yéft
fo rtcm q u cic viariccm cíT cnm idxperfidixrita
acris falubritas tándem corruptionem folet extin g ú e te : humana voluntas in vniucrfum bonum appctir, & in ijs animis, qui alieniores putantur , fxpe m chor deprehenditur dilpofitio»
N eq u c aro ptim afalutisfpcs (roirum d id u)ah
inimicis recepta cft. Prxcipua C hr fti .ni gene­
ris m e i bra a capitc fuo dcriuantur, quod eft
ScJcs A í oftolica Ipfa illis vigoicm m otum q,
fuppedirat.ob au d oritatcm , quam a D co o b ti­
net, qu: fp ciali au ra, atque fauorc ipfam rc.gic,
atque conferuat.
H x c alta m ens, q u x ftatum totius corporis
C hriftian xrcip .com prchcnd it,prout pi?fcntiú
tcmporQ n e c cífitu d o ,& opportunitas , q u x o ffcrtur,cxigit,adprim cdigna cft ijs,qu i Pontifici
R om anom iniftcr a , & obfcquia fu ap raftan t,
prxfcrtim in vrbis,eiufquc tem poralis dom inij
g ubcrnationc,quxrendo fibi f m a m .& x ftim ationcm apud C h tiñ ia n osP rin cip es, quod fu n ­
da lencu m iam feliciílim c á Sandiífim o D. N .
iad u m cft.
Vniucrfim cu n d a negotia vel concernunt Duplex iuiuftitiam com m uratiuam , & c 6 tentio'am , optxx fiitia,ad quM.
in tribunali refideodo inter d uos, íecundum le (uSlanegotia
g s iu sd ictt,vel d ifttibu tiu am .qu ?principatu, referuntur.',
vel prelatura fungei><,difpéfat & im partit m agiftratus,dignitates,officia, & be eficia: prima
legibus fciiptis ordinatur; a le ra pnidctia,& arbitrio; & quanquam volu n tariaiiu ifd id io vi­
detur, diciturquc . tamen vice Icgisrationcn»
h a b c t, «choneñatcm , bonum quc publicum .
Grauiffimus cft , & pernicioíiffimus error , íí
q n iscredat, Principem a rb jratu fu o diítribucre poíTe gradus , dignitates , & publicas adminiftracioncs. H abet quoquc voluntas eius ¿traq,fuu
fuas leg cs, habctquc valde tutiores, quam p r i - conma iu ftitixpars:ctenim cum dc tes coru m , q i twetur quoad honores extoIJidcbcnt, dcfcriptx fin t, non modo,
poteft iuftc eos, qui huiufmodi dotibus carent,
ptxferre. Proponuntur ab artcm cdica bonorum medicaminum fig n a , n o tx q u e , & qu em admodum qui medicorum prarccptisncgledis.
diuetfa phaimaca xgro tis praecipit, non fanat
eos,fcd occidit; itaPrinccps, qu im u n iaa ch cncficia ind¡gn¡sdiftiibuit,nonregit,rcddeftruit populum fuum. Princeps, qui folutus cft legibus,& ' iuaiuft ji a ipfe cft, interdum Icgem fcripta., benigniusinte.prctandom odiffca'ur, vcl
priu legium con ced it: Icx violanda non cft,nifi
fumma «quítate fuadentc, & nifi propter delíd i circumftantias . vcl pcrfonac qual tatem fit
potius mcdcratio, quam v iolatio, appareatquc
b o n o p u b lic o lc n g e vtili. r g atia pnuilegium ,
quam poenxexecutio, & iurií relaxatio, quam
obfcruautia. Priuilegium cft largiri alicui ,
*
Zz i
vt poffit
li- f
Infoufiio
nellinueui Penteficatitreuane facilitaadetten(rtdellegratie,0 ladiminutionefatta, quafi
richiede,cl}efifiameHprofufio, ilche confieruari
■'
U Chiefe,0íauttotita,0l'efUm
atitntdiquefia Santta Sede. E ben per ii re(l$ dtUeoccenenat,0 dt‘ negotii confiderarc la natura di quefia
Corte,qftelk de i Prencipi,0 queBa delli loro O ■
ratori,circa alcune communi qualita.
...______________
La Corte..............
Romanaeún
Conuento di tuttele
nationeChriliane.Patria commune,nella quale-oga'úno hiparte,haadito,pubJperare, 0 afpirareacuttt le digniti,chein efa f i hanne fino
al Penteficato: í auttorita de’ Prencipié di momento,per cento deiqualthainfievolonta,afetti, 0 inclinationi diuerfi,0 per quefia communeparticipationtyhaformadi República,maha
dlRegio perla fiuprema, 0 afiolutaauítoriia
delPapa.Pubinej}alaúiriu,laNobilta,tldenaroyi Prenctpi, 0 altrimezi: lapatientiafiopra
tuttoéfcflenuta dallejperanJe,úincolo chela fa
la conferua 0 leJperanzefior.otenaci,perche
dtlufe úna úoltanon mancanodi tinouarficon
¡eJ e fe fiue mutationi, 0 c o n laúaria inclinationedfColoro,cheinefapreuagliono.Seguitaal
quantolafirtuna,0 poca altra perfeueranzaci
rtmaneepienadtgiudicio, 0 difapere, 0 ilfdperefuperailpotere: ericca divjpctf, dibenefitij,
di ctnfi,di negotiatione, 0 ha grande (fendore;
la fuaconjiruationebcara a. tu tti, etiam a gli
tUerni non contaminati dt herefia. Abhonfice
lagutrrainfie, 0 verfiofie,altrouenonlietanto
noiofia: amale mutationi, alit qualie fottopefla
lapotentia,0 Íauttoritdúaria intu tti,0 non
tfiabih:ltfatiioni nonfiannofalde.prefiof i f anno,0prefiofidifbluano, 0 come engolfo, nel
qualefoffianodiuer/iúsntt.fimi
' '
,fimuta nauigattone,
0 crfo,pochi veri amici, cortefie,largantUepremefe, 0 pt onta ad aiutare ,ma ancora al tenere
indietro,0 al dtfiruggereprudente.eaccorta neli’
in(inuarfe,bificgna i»cfa temrcontod’ ogn úno,
perle dette mutationi, 0 p e n h t moltifieruitori
/en* tenuti da i loro Signori in autteritd, (fia mati come congionti difangue,muta in qualche
parte alcuni cofiumi,modi di procedere, fecondo
ladiutrfa qualitd dei Prencipe, mdneHamaggterparte efempre la medefima :e aliafineftudiofa , 0 euriofia d’ intendere, 0 difapere queUo che
fif» ,0 quelle cht occorrt¿tu tto il mondo,efiag».
^ „
tein antiueiereUcoJefuture,ntlpenfiero,0 nelhi eonfideratione deUequaliJid fempre coniifuoi;
vt po íT itcaficere.& obtlnore.qu*prius fu? petíonX jatquc fo rtun * non con ueniebát, vel cum
eo com municando iu rifd id io o sm , vcl ipíutn
ab iu rifd id ionefu btiahend o.
Priuilcgia vtplurimum legum audoritatem PriuUegi*
cxtcHuant, A fercconfun du ntlicitu m cum illi- lurnennuL
c to: vidcturq; probari per corum frequentiam, tiplisande '
res non efle cx fui natura, fed alieno arbitrio iuflas.veliniuftas. Su ntig tur parce concedenda.
Aprop tcrcauffastantu m grau íTimas, euidentillím afque. Confiderat quoque Princeps vtilitatem , & bonum publicum , quod magiftratus
afteruntj & proinde fuperfluosrem ouct, auge«
a u d o .ita te m , vel m inuit, antiquorum numerum m oderatur, nouos crear, leges promulgat
nouas, pro u tn ccelfitud o , A publicum bonum
flagitat:verum in omni re m u tatio,&ranouatio
penculofa cft,ncqucfínc fumma ratione inuehi
debet, neam ittatu rau d orita s,& m a ieftasilla,
quam antiquitas parit. Inconcedend s difpen- Mutatio jjJ
fationib.pr*fertim m atrim onialibus,qu?Prin- riculofa
cipibusptopter frequentes ipforum affinitates, qualibet.
& propter pacem firm andam , &ftatuumfHCcellioncm neceflari* fu n t, item pertinentibus
aderedion cm nouarum E cclcfiarum ,& vniuet.
fitam m ,& inconferend isfaeetd otijs,& gradib.
in c o s , q u o sip f* E cclefi* nom inaucrint, libcralitas
ra!'
exerceri poteft:
" " verum 'in conccffionc
/i:--- dc.
jcim arum,fimiliumve con tribu tionu m , itcm rn
alienatione bo n orum .A tem poralisiuriididionisE cclefiarum ,necnotjinvnionem onaftcrio- .
rum ad ordines militares, iá ncccflccft, párciorem ,aerigidiorcm cfle: n cqu einu tilcforet,poftulata Principum ad hanc materiam fpcdanria GntU flupcrduos nuper tranfados Pontificatus cxami- rimetxter‘
nare, Aconcefliones
permiflas,atque vtilitatem
indfc fccucamconfidcrarc , q u * fottafleea nosi
inucnietur,cuiufm.edi propofita fu it, quia bona h * c forte non bene applicantur ijs arm is, vfu iq u e, quo concefla fuere: quod quidcm mub*
tÍE ccIefiaru m , A cleri grauam inecom ittitur,
m u ltaq jau d oritatis, A im munitatis fu * d m inutione,dum laici nimis afpcris modis exigunr,
atque dilapidant,
M a g n * quidcm hadenus fuerunt fa d *
conccffiones Principcfquc , incuntc Ponti­
ficatu , facilem inucniunt aditum ad obtinendas gratias : A bonorum fa d a diminutio
quafi p o ftu la t, vt minus pofthac profimdantu r , q u * res Ecclcfias , A audoritatcm , at^ueexiftimationcm huius fa n d * Sediscoafcrl Prencipepereferpofti in alto hogofonodi a- uabit.
nimoeleuato, cupidi dt accrefcere iiloro Domi­
Expedit, vt propter negotiorum opportuninio,defidtrofi di gloria , 0 difama, impatienti,. tatcs,huius au l* naturam,itera Principum, eoaht a!trifegliagguali,ócmhi difuperlarli;ama- rumqi O ratorum mores in vniuerfum confide- .
noc£tffirettmuti, 0 riueriti, nonfiftrifron ori- rcmus. A u la Rom ana cft om nium nationum
-------------------- Ciinftia*
prenfio*
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
¡
'
A
w
A d Cardimlem M m u lt u w * .
pm ftom ,qutftht, f i ilparUr Ubero,nen ammet tono inyLa coipa aneor the la commettono;
hanno molteprtteufioM no» ftmpre htnfondate,ff ejfo vane, t emono le infidi ■, (fi U deilinatione, outrodtrninusionedtUal.rograndeva,
(fi potentia,fonofra ¡efifffipknidtfoffitiom.offeruanoqualunque augumento di forze, (fidi
honori,eht ‘tedono negli altri, mafftmi vicini,
fono inuidi deUa gf.oria altrui, s ’ offeniono di
qualurtqueconceffionefatta ad alt ri bfiadipriuilcgio, 0 di titolo honorato ,b diaiuio ,o d fauere,(fi pet la loro emular tone f l n. uouone d do
mandare l'ifltffe cofe, bfimtli: s’ ojfendono delle
negatiue, f i ancora d Ut dilattoni (fi delltdffiioltachegli ‘vengono imetpofit: l’ amore f i U
confidentia erara , f i pochifon quelli,chepoffoKoappreffo lero.figuitano neipartitii ‘vtile:/o
no confiretti in molte cot dfimulare, (fi d drfftmulare: fanno molta appat ezza f i larga dimofiratione de obedtenz*, f i dioffequio ‘verfb
queila S.Sede,ficoileganopiril benpreprio, (fifi
manta, fi slegano.
Le aduerfit a aliene, nonfempre gli dtfpiaciom fpeffo lepiglianoper oceafione d‘ acquifiare a
fe , f i dt crefcert deUe rouine altrui: nonfeguita •
no le fperanze remote, neleduhiofe, ntledifptndtofe (fi difficili'.non rimottono^volentieri,
nefacilmenteficommettono all‘ arbitrio ffi al­
tn: ‘oederfiloro, (fi il ritreuarfi infierne non par •
torifct amore,ma tai ‘volta ziá{anie, (fi drfprezHjo. Amano in tutte le cofe Ttccefjo, (fi ode no ‘volentieri quelh,the magnificano le eofe loro. A mano cani’ auttoritalorofar creare Cardinali,
«chefiano rijpettatigli adherenti hro,r!ír difar
beneficij grandi Amano doni,maffimamentt di
cofe rare, f i diflngolar etccllenfa, ouero vtUi
aüa tmfcruatienedella vita.Hanno qualunque
tofa per licita, the conterna laficurcáffa dei do­
minare.
Gli Ambafciatorifimandano perii piitperfine actorte,fagaci, curiofi, artifu iofe nel infinuarfi, blandi nel dire, ¿ f dolcineltonuerfare,
prudente d prendere partite all' improuifo:intrepidi doue bifogna replica' e,(fi refftere, indefffi
ntllofcriutrc, cercano difapere Vamore,gli odq,
Hfauore, f i il dufauore,lt adherentie, (fi lejet te
contrarié.), la gratia , leforze, f i i dtfegni dtl
Prencipe f i di tutta la Corte: ogni cofa offerua
no daUepiteóle aperture^ diparole, b de’ fatti,
‘vanno con la ceniettura odorando tofe di mo­
mento : tengono conto di thi gli da auuifi, f i U
procurano per qualunque ‘via :fiudiano di far
grato,(fi digrande efiimatione il proprio Preniipe altroue : hanno quefiofolo {¡no dd fuoferuitio: in quefia Corte conuerfano ptit familiatmtnis,chenclL’iiiirt,(fi hannotd ‘¿.Uatcome in
Republi--
,
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
3^5'
C htiftiaoarum patria c o m m im is,in q u *y n u f- , < ,
quifque partcm . & aditum haber, vnu fq u ifq u e/
&
Iperarc om acs dignitates, & adipfas afpirare;
poteft,ad Pont ficatum vfque. H ic ! rir cipum
authoritas non mediocris cft m o m e n ti. id eo­
quc voluntatum , affeduum , propcnfionum
roua cft diuerficas, & o b hanc to a munem participationem , quandam Reipubl. form am , re ­
giam tamen poteftatem magisprat fefert p r o ­
pter fupremam , 8¿ abfolutam Pontificis *utbq*
ritatcm . H ic viitus nobilitas pecunia princi­
p e s ,a l a media plurimum valent.- paticm iam ptim isfperuPentatur: quo vinculo aula con­
flat, & confcruatur: fpcs enim tcnacesfunt, &
femcldclufa: iterum atquciterum enouantur,.
crebris rerum m utationibus , & varia prxpotcntium procliuitatc. Ipfa aula fortunam fequitur , neque in a'io more jconaliquatcnus
flans ( ile videtur: plena cft iudicio & fapicntia;
fapientia autcm opes exfuperat: diues eft offici is.beneficiis, cenfibus, negotiationibus, & ma­
gno fplcndore fc ffilg c t: ipfius confcruatio omnibus chara eft.etiam externis,qui h?refi non
contam inantur; abominar bcllum fiue paticndum,fiuc inferendum :alibi fi geratur,non i deo
molcftum e ft: mutationes diligit, quib. poten­
tia ftibigitur,& audboritas in om nibus variatur,
Iicqucftabilisperm anet: f dio n es nutant, cito
d4 ÍToluuntur,& tanquam in naari in quo d ucrfi venti dcprxlicBttir, nauigationis curfus m u­
tatur : pauci ibi veri a m ic i; officiofa cft,in pro­
m ittendo larg a,a d opem ferendam prompta
quidem , fed ctiam ad repugnandum , & a d d c firucndum prudens , adfeinfinuandum proui*
d a .N e m o illic ,p r o p tc r d d as m utation es, &
quia pleriq; aulicoarara á dominis fuis diliguntur,& inand oritareh abentu r,fp crn cd u s: Mutatau la aliqua cx parte mores modofqne tra*
dandi,prouc Princeps mutatur,led maiori p zttc eadem fcmpcr cl!l::dcniqucftudiora c ft,& c u ­
riosa rerum nouarum toto orbe contingenti­
um , fagax inprofpicicndis fu tu ris, in quibus
cogitandis & confiderandis fuo femper iudicio
fuipenfacft.
Principes,quia exccifo loco fitifunt,anim o« Principum
gerunt elatos, cupiunt im pcrij fines prolatare, ingenia,qtt»c
auidi funt g lori* fe m xq u e, impaticn tes,v t alij
feip fisxqu iparcnt.vclfup craicco ntend an t:a- effe.
m anttim eri, & in h o n o re h a b cti:ad m o n itio -ncs, querelas, & loqucndiIibertatem agre fe­
runt: omncm á fc culpam reiiciunt , quamuis
eam com m ittant: ad multa adfpirintjfaepc fruftta ,& finc fundam ento; infidias cxpaucicunt,
& fu x magnirudinis potentixquc declinatio­
nem aut dim inutione veretur: fuipicaccs fuot: ■
obfcruant virium &honorum qoalccun qu ein—
Z z 3;
cr#;;-
Inftru H 'to
Kepubli cemm mt, qualche
,
.proprie
.
,fine-.amano I' ejfereripwati, 0 fideli
ai loro Signe...................
re , & gratial Prencipe, apprtjjb al qualerefiedono Ft 'ouo p ‘» Oratori tn ¿na Cortzj,
hanno fia fie Itmtd'fimt emulationi 0 ojferuatiom, le quali hartno i loro Prencipi-.m quefia
Corte mirano , 0 praparano leforze loro affu­
turo.
N e i trattare adunque conli 'opradetti, 0 ptr
crcmctum in alii,pr*fcrtlm vicinis:a lie n * g io .
rixinnidcnt : ex qualibet conccífiont fiuc pnu ilc g ij, fiue honcftioris tituli, (meauxilij & fauoris p rsñ iti ofFcndunturam or & confidentia
rara cft,& pauci funt ij, qui apud ipfos au d oritatepollcnt: in confiliis vtilio raprvfcru n t; ia
plerifquc rebus fimulare ac diflimulatc coguntuf. obni^p, atque cop ofe profitentur fe obe­
dientes huic fa n d x S e d i: facilcfui boni caufa
■conto loro h a lbtn fig li occhi allí fopradette pro­ fosdu' incunt,quo ccíTantc in diucrfum abcunt.
Aiienar aduei fitutcs non femper iis m o left* ac­
priet d , 0 a quellt di piit che ciafcuna perfona hd
c id u nt, (xpc occafioncm indc capiunt fui am­
fu t frinatam ente, b dtlla natione, outro deüe
plificandi , & alienis ruinis c rclccn d i: fpes reiUfiejfionetoHginefi ífiintoprimittuo de'cofiai
m o a s , aut dubias, autdifpendiofas, «¿diffici­
flíq u a lifo n o altrigraui,ficircbffetti: a'trtfem
les non fequuntur: haudlibenter fua , aut fe ap '.icL fi liberi, ( fi altri ca u tifiin fid to fi,a lcu n i
fo fia n ii'0 fia bili.a ltri mobtli, f i ¿ a r i j , alcuni licno com m ittunt arb itrio : m u tu * vifitatioconfide n n f ift c u r t ,a lt r t fofpettofi, f i ombrofi,
n e s, arque al'o q u ii nullum amorem inter eos,
le qualt proprietd dannoftgno nelportamento^
fed aliquan fo z zaniam «c contem ptum panei moto, 0 nell' apparenda,
fin o dimoito
riunt: in orna buscxccflum d iligunt, illofqHc,
momento.
Si penetra eon quefta bfftruattone
qui corum res am plificant, m ultifaciunt: amn e lí animo altrui f i perche "e¿ttlifim o ilpreme
b iu n t, vt fedeprccantibus, C ard'nalcs creenMicare a u a n ti,ch tfi conduca a lí vdire quello che
tu r, fibique adhxrcntcs magni sftirn ciitu r.a fia per efferli detto,0 con c h tm a m tr a ,0 tníidm sutque ingentia con fe: rc beneficia : araant
tta -.percibe btnetnfiftere con ognifagacttdper
dona, prafercim reium fingularis excellentiae
hauere determinado auanti al Congreffo, come
Sc raritatis, «¿ad vitam confcruandam vtrliuní:
rtfiondert, fic o m e reggerfi, 0 e ben fare la det­
quodcunque dominationis fecur ja t i confert,
ta offtruationt con ogni d i’igenza.
pro licito habent.
Di fe deuefare hauer buona eJftfiimatione,fi
O ratores vtpluiim um viri m ittuntur prouifpargere odete dt hauer buon* mente,defiderofa di. fagaces,curiofi , in fe infinuandis c a llid i, in
del ben publico , bene affecta verfo i buoni, indi- dicendo blandi, in conferuando iu cu nd i, ad
nata ai gratificare , di efftre confiante nelle cofe confilia cx tempore capienda piu kntes : vbi
ehtte.fi offeruarttijfimo dell tparola, tmace dd rcp’icandum Sc rcfpondcn ium cft,intrcp d i: in
Jecrtto,che viene co>tfi.lato,accur.Uo,ricordeuo- fciibcndo indefcffi : rim antur«¿ inu>ftigant a- Oratorum
lt,amtco diptr,onevirtuo¿,diligente, indefijfo, mores, odia, gratiam , Vires, fauorcs, raalcuo- qualia itigeche p e il vero , giuflo, fihonefio fia facilc, f i
Icntias, amicitias , fc d -s contrarias, principis nia,(fimeres.
jfftrabilt, 0 abhorrifea le innouationi , tht au lx totius c o n filia: ex minimis verborum aut
penda in conferuare ig ra ii, f i li fiati deüeper- fadorum anfis omnia indagant: Sc con ied u ris
jone, cht nonfeguiti í intereffe, 0 efiluda ogni res multi momenti odorantur, St examinant:
affetto, ogni dtfegno particolare, mdependente, m ultifaciunt cos,qui res nouas deferunt, vcl eaeguale.
rum n o titiim aliunde con qu iru nt: ftudcnt. vt
N tl concedere qualunqur cofafar ¿edm-e. che Principem fuum .¡ratum, «¿verendum vbique
csnofce í ¡mpo-tanda dieffa, 0 ¿farfacilita, b efficiant:folam cius vtilitatem fpeófant: In hac
¿rauita,fecondo il lor pefo,negar con caufafoper. aula f m iliiriu s, quam in caeceris conucrfanth t taeofafiainiqua.b dt mala confequenl* , o- tur,«cio eapcrfxpe,tanquam in com m uni Rcuero mutile d cht la dimanda,b negata ad altri publi. a nonnihil Ip rant; amant viros pruden­
maggiori, outro tguah ,precidere affilutamente t e s , dominif-]ue fuis fid les , 8: p rin cip i, apud
U petitioni ingÍHfle,fileuart í ardire di fatle-.t'o. qucm refident, grati cxifiim ari. Plurcs funt n
uunt effer parco nei daré intentione di fa<-e,par • vna a da oratores, «c cafdci;-. inuiccm gerunt x
ch’ffimonelprometterlo , ijuggafil' ohhgarfi, tl m u lationes, «c obfcruationcs, quas fu: Pnncicoartar fia tempo brent, 0 d-terminato, main p-s in hac autem aula futura magis prou dent,
quefio Idamente nelle ofi ardae f i diffi tlt,per­
o m ncf-jueiagenij fui vires illuc conferunt.
che tlfarle nelí altre genera efinione dt duro, oIgitur in .ruftandis .cbuv aut cum iis , aut
uero di irrefol tto. Bijogna tolerare diuerft tm
corum gratia , nun ju.im non animaduett n- Eifwhxw
portunitd, f i ilconuerfart cen nature diuerft tur h u iu f odi propd etates, tx q u c pra-tetea, mores quofenzaoffitnftont fino» iiccelalaude:chifoffi-ne cuas qaifq e habet , riuacim , vcl ab o igine modonofiMF
ti larico diperje,tapubl:ca,nonpub,ae d,uedar- p a t n s , g c n tiiq u e , v e la corporis ccmp-ra-*^'fia d
mento,
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
e^dCardifulem Montaltum]
fiadúnfile:ogniquhtla,équa’unque leggiera
wp'Mattontüfiifuradtmementi. -.ébenefuggirLe,outro quando finomcejfarietnvntettipo
medefimoproporle./aldarle,pe>donarle, 0 pcrle
ftlem.o. Neimahefiremi,0 infianabilijiúiene
alUprecifionedeimembriputrefatti. Sequefia
fanta Sede hd frequenti caufe dt commouerfi,
hd amorafaciliffihonefie vte dt placarf i , C hi
nelprincipio dtonfufiontdifuperhi, 0 de i contumaci fa qualche fiuero rifintimento, rende
facile nel refto ilfiuogouemo.lndottoil timore.fi
puoúfare la manfuetudine. ll mantenere la
grauitd, 0 l a dignitd,maffimamenteconifiuddniépiu úttlechtí áffettareí opinione di effer
dolce 0 afabile.
La conuerfiationefrequente, quafidomifli
cademolti, 0 fopra tutto diperfione puUiche,
0 euriofe, épericolofa, dd diore adito di ojftrm re,
difaperelecofe fegrete.b danon effre
d non concorda
f a p u u ,0 latroppafamtliaritdni
'
ton laretentione della Maeftd, la qualz) verfo
loroédebíta Cenlimedejimi latroppa domeftichezjade i nofti i familiari non éfempre d
propofito, fie no é caufa qualcheferuitio ,maé
maggiore il pericolo.
Spuello cheoceorretrattarecon Cardinali, 0
altri Grandi, dicalo 0trattilo perfie medefimo
fimpre chepub, fie non pub ú fil'opera de’fuoi di
ficura fededtambafiiate deueno effere^porta­
te , 0 referite pure, 0 fchiette,finzaaggionta,
0 eon iifteffeparole, b poce diuerfe, con lequali
fono (late commeffi le caufe, 0 motiui del nego­
tio : dgli altrt bafia dirépreúfam ente Utifolutiene,fe bene deue confutare le ragtoni, chefi ditanno,ion qualche brewjfima ectetttione. L'údtre altri lungamente ci da tempo d penjarcj
qutlche douemo nffondete, 0 gli f i ddfidufattione,compiacendofi ogniuno m lí iffitrt tntefo. ll
notare dopo il Colloquio con tah, i capi delle cofe
dette,0 paffaiefrd loro e vtihfftmo. intefi dalla
Regina Catherina di Polonia, chelofaceua.
In quefti
, V a tti, 0 n e lí vficire
~j dal Prencipe^,
r— r
ojiante le caufe altercanti, deue fuggircu
fa
volto, 0 fi deue ritenertj la
úiftafoltta,opponendoficon tal qualitd al giu­
ditio, tht_, je ne poteffefartj , chiparla con
noi: 0 licurtofi cht ciojferuano mlvcnir fuera.
» Chinan dafinealpen/dre, non daprinctpioal
fare.
I negotij lunghi, 0 che hanno trattofucceffiuo,btfogna eemprenderli viuamente nella me­
moria, 0 mirare colpenfttro itt effi, tomefopra
diuerfe tele, cht flteffono.
ll loro progreffo fi deue intercedere appreffo
il Prencipe per tu tti, dando forFa a lí officio
‘ifitUeptuefficaci ragioni,cht fipwUauert
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
¡fir
m eneo, & p rim *u o m o ru m in ftin d u : proptcr
quos alijgraues funt, & circ u m fp c d i, alij icu c s, & im p c tu o fi, alij fimpliccs & l i c iiia li;
vero cauti & in fid io fi; aliqui conftantes ftabilefq u e, »lij mobiles & v a rij: alij fidentes,& fcc u ri, alij lufpiciofi , & v m b ro fi: quae proprictatcs indicantur g eílib u s, m o tu A afpcau ,m ag niq u cm om cu ti habendae funt. H iíce obfcruationibus in al enos animos facilius pcnct atur,
E t quoniam vtililTima res cft , antcquatn
alloquium incipiatur , illa , quae in médium
afferenda fu n t, A quibus m o d is , A qua prcce , praemedit.ri , ideo expediet om ni fagacitatc ante congrcfl'um , quid icfpondcndum fit, A quom odo agendum , deliberare:
quar obfcruatio m agno ítudio inftituenda eflc
videtur.
Inprimis curandum e ft, vtfu i bona babea- Orator quai
tur c xiílim
o d' o r , 'bonam íi- Um
'' ' a tio , A
' ípargatur
'
’ f i profite
biineíTc mcntcm boni publici c u p i'a m , erga ri debet.
bonos bene affcdam , ad gratificandum procliu cm : fc conflantem clfc in rebus, quasm cmorauimus , fidei obfctuiniiiTimum , arcani
com m iffi tcnaccm ,accuratam ,m em orem , vir­
tute infignium virorum amicum , diligentem ,
rebus veris A honcOis facdem
indi
cfle, A exorabilem, ab innouationibus abhorrcntem : propcnfum cfle ad viiiufci iu fq aegra dus A ílatus conferuandos ; vt lium m inirae
fequaccm , omnibus affedibus . Aptiuatae rci
cogitationibus immunem , indcpcndcntem ,
aq ualem :in concludendo, oftcndcre rcicon ccfTa: momentum íibi pcrfpcdum , ccg n itu m que cíTc : A facilitatem , vc! grauitatcm in iis‘
rebus elargiend is, prout opus efle videtur,
adhibere : negare, caufam negationis alfercn.
d o , velquia res iniqua c ft, v clq uia in com m o­
dorum plena , vel quia petenti iíu tilis , v e l '
quia p o tio rifu s aut aqualibus olim denegara:
iniuftas petitiones om nino pracid cre, A anfam earum tollere: parcum elle d occtin ad dcnda rcrum fp c , paiciíGmum in po llicitan do : fu­
giendacft obligatio; cum r c s r o a r ílítu r; breuc fit tcmpus, ac determ inatum , idquc in rebus tantum arduis ac difficillim is, quia fiidcm '
ftylus in czteris obfcructur, duri hom inis auc
confibi inopis natura prafefert. Diucrfae im ­
portunitates tolerada fu n t: cum diucrfis fiq u i’
dcm naturis im pune vcrfari, non minima laus
c ft; qui' unq. publicam gerit pctfonam ,vni addiiftur cfleinquiciminima qu erim onia.A velle
u iflin a im putatio non mediocrem fapc animorum fcilfuram paritrcxpn"
d ite s fugere, aut.
cum ncccíTaria videntur,. eodem
eoi
tem poieprop o n da,m
...................................
itiganda,condonan da, A filcntioinnoU-
I n ftr u S iio
mafoprztuftthhdainttfctdenpetU Cirdina'li.típtT quelli fuotfamiliari ,che/lima idonei,
.(fi daini di iffere portati auanti. Tengacontodi
quei feruitori (hefono tnt imi figrati al Prenti
cipe, (fi hahbiali.l' otchio adoffo,per ftcurez'^
aje,
dei Prencipe (fifaaa ,fiftuiijinacqttijlarli
_
ouero tn manten-rfeli. E ligga le migliori hon
pertrattare coi Papa-.guard7ftaa!i‘ ifi'ajlidir.'o,
comincidaile cofe.grate, (fifit:tli, (fi.appreffo efron galepittgraut, (fi the r cercano rifolutione
prefla,(firipofla. Dicale breuemrntecon ordine,
f i difltnticne, f i con alcune ragiont piu graui,
fopra le quali f>nfon date.
InflnuidpanitoAjeftpubprendere,bnepropongadiuerfi. perfacilitar. U ddtberattonedd
Prncipe,penfando le confideratione, eht L'accopagnano, Je tl Prencipe { come aumenten quefla
■nofira humana emperftittone) o per effer mal
perfuafi.optr altro motmo,,ncUnaaqualchy
deliberationedannofa, omrotm uaneUe cofy
dellagiuflitia rtphchi arditamente, ncUealtre
foltemporegg,are. coni tnfinuarelc male confequenzedd decreto, 0 coniHterporue.felamateria lo comporta, laperfufficned' ‘on'altro, chc
fiad'amorita,yoneffernpi.ficafefigum^^^^
chi rimouerlo da ejfa, o dtffertfca Í
neu trmta georn,, fecondo U egge de Theodofio Imperatore fattaper recordo dt Santo Am ■
G it effempthannofor2fagrande,(firetengono
fom em en te, m afeperfeuerarkne primo decreto
H o g n a effequere . credendo c h ed core d d Prencepee nellemanedi Deo. f i per caufeegnote, (fi
geudeteeanotocculte c r d m a .fid e erm^^^
D aU alteraeeonedelP apa,fidaU erepren/ione.
lenchepungentes'a l t e e , ne fe turbe : fono ne
■ceffaree. f i l a ‘,,adieu,tarleeel,derar^^^^^^
Xemente Lenature rem -ete,fiU b.refonopeene
d 'a m o re,(fid eg ratttu d m e. T enga conto deüe
au uifi,deipareri .departiti,daqualunqueparte<vengcno: efferciti ilgiuditio neütconiettura
deUecofefa tu r e,per la notitia deüe accidenti:
Fuggal'obligarfi, f i ildareinfcrttto,ma a li
incontro fisfo z i . chequ*rtto deue trattareper
altri le fiadaíoiaifcritto : ilparUrjugge, rr.a
lafcrittura timane, (fi f i ritorna ptu ‘oolte a
^''^leÑra'r'U
:"dcr(i(b(iro7o¡tondfft
coh.m
aftha
penfarla:
d cft fprffo io non dijfe tose
,m *feha
fcritto,mn pmb dire, in non fcrifft cose,nefif u fa
il traf orfo dtlla benna ,comefi¡tufa il tra 'corfo
della lingua: vil ntl dirc , (fi nel fctiuere la len­
gua prcpria,cuero la Latina. l’ efhrne e bene intenderle, ma cofa ferui e, f i inetta elparlar / o ,
labreuitk "enectfj.eriapirla mcUetudine deüeu
rrcupationi
R celad tile lettere alcuni pree, .f (perflui
. , f_i noiofi,
, (fi
_ habbiano la
if per elpiu
narrattont del tafo jemplice: fondafi U petiewne,
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
in uo lueod * funt. In extremis & infauabilihus
m oibis ad prxcidenda putrida membra dcuc*
nitur:fifenda hxc Sedes frequentes habet caifcf¡s , vnde perturbetur, faciles ctiam & honeftx
v i i non Cefuntcidciii manfuetudinis cicrccn p .
d x. Q uiiquis ab initio ad fupcrbos & contu (¡g
,
maces confundendos feuerum fc atque auftcrum dem onflrauerit, faciliorem in pofterum
imperij liii effidcr tradlationcm : mox in d u d o ^ ‘
metu, clementi® locus elTepoteft. Grauicatem
& dignitatem , prxfcrtim cum fiibditis, detm c.
rc vtiltu sc ft, quam opinionem affabilitatis &
facilitatis affedarc.
Frequens , & quafi domcftica conucrfatio
p lu rim is, prxfeitim cum hom inibus ftu^ public®aperfonx,periculofa e f t : prxftaj
aditum ipfis arcana, qu® fatms eft tegere,inquirendi: & nimia familiaritas cum mafibidcbetur. retinen da, minime
concordat. C um iifdem nimia confuctudo fa„ ii,a n u m noftrorum non fempcr é re nofira
cft,nifi aliquod negotium vrgeac,fed maius inftat pcnculum .
Cardinalibus & Proceribus ageupcrfeipfum d ic a t, trad ctu e. cum potc ft: quod fi non v a c a t, fuis tut® fidei hominivtatunrcfponfa pura & fimplicia referenda
fen t abfquc ad d itam ento,& ii íL m ,v c ! parum
diu erfisverbis,qu ib use au fx & n c e o tio rú m o demandata fuerunt: exteris fummatim
ferenda, quanquam breuibus exceptionibus
» Juerfxrationcs refutaud® funt. Si exteros diu Audunim
audiUerimus, ad refponfum exeo- atmte.
ü ,, com m oditatem fuppetit,
to q iic p z ü o d ic e n tih n s C z m ñ t .c n m y n í L n i í ^^^cne intelligi gaudeat. Poft colloquium
eapita fermonis habiti adnota e v tiliff.fia res
eonfueuiffc Catharinam P o lo n ix reginam intclleai.
« s a d ib u s , & cu m a Principe reuertitur, Vulm tm*
obftantibus altercationibus, vnltus muta- fcntndm.
tio ncm cftu giat, foíirum que aipcd um retincattquo m oreiis,qui confilia perfcrutantur.nofquecxeuntcs curiofc obferuant, fefercd c oppofecrit. Q m lquis meditationi finem non imp o n it.is n u n q ú a m a d io n iiprincipium aggre­
ditur.
^
N c g o t’a longa, & qu x fucceíliuum tradum
liabcnt,m emori® defigenda funt,&ad ip'a,tan­
quam ;>d diuerfas tc la i,q u x texantur, mens rcflcdcnda.
N ego tio ru m pnogrcíTus & a l f f t u t i o á Pon­
tifice exoranda cit, prccibufquc addenda vis effa cib u saigu m cn tistp rx feriim pro Car •’’ nalibus intercedendam cft, Sc ero eorum .'an: lüari'
bus.
Cardiftalm Montdtum.
b u s,q u o síd on co sputar, & dignos, quipronv»»í,o la riffojla i» álceme breui, ma graui ragi
lmuintUe¡utifommaiii, cheji emano da qual- ucantur. E o i aulicos, qui Principi in tim i gtatihdegU altri.Facciafcriuere a tiaftune quello the que funt, m ultifaciat, & obfctuecad fui prinei ■
sa,ouero chefaffaptr le fue mani- Le cofe diffiu- pifquctutclam ,eorum qucanim os,ac ftudia fibi
ftitiamalammte poffono tjftre [crittedachinon pro viribus con cilict.C om m odioresh oras qu i­
hd m tilia dt lie legg!. Non raccorr.mandi douzj bus cumi Pontifice tr a é lc t,e lig a t:n c fite ifa llipubparere ehe commandi. Stana ton i fudditile dio .áicb u sfaeilibu sju cqu e'ngratis exordiatur:
raccommandattoni motUftiJftme 0perfonemi- p oftq uas^ rau iora,& qu ?fu bkam rcfp onfionnn
Jerabtlt, bper cauje pie bptr huomint dt eccellente acdetínitionsm expofcunt, exponat. H a c btc¿irtit, oper la dtffeja deüa Cie/a, bper effercitare u itc r .& d iftin d c e n a rre t,non om iílls grauiorilagiuftteia,douefia íangutda, b pirfacUitarel'e- bus rationibus,fuper quibus fundantur.
Infifluct confilium capicndum,vcl confilia di- Suggerenda
letttone, b le deltberaiionilore, bperil benpubli­
co,pace 0tra»quiUitd,Lofttle f i conformt a'par- uctfa proponat, vt proferenda fenténtiapiinci- iufittia.
larequotidianoypuro ,fin z* affettattone. g«e/* pis explanetur: confidcrationcs v ero , q u a i em
lichetmttano Ulocutiont Lattne, oleFulgarid' com itantur, cip cndac, fi fortcprinccps (vt h u ­
alcunifirittort antiihi,non tonojono la bellezza mana fertim bccilliras) aut quia male pcrCuafus,
della nojhalmgua, ne¡anno i ¿en ornamenti del vcl alia de caufa, ad iniquum fiuc pcrniciofum
a liq u o d dccrcrum inclinauerit. In iis ,q u a a d ia parlare;firtuendofi di ptit co¡e in ¿na leñera, fia
noordinaiefi dtfiinte percapi: cfferufineldare ilitia m p errin c n t, audadlcr replicet: in cateris
i tiioli 1‘ 9, oprefente, ancora che la cojaft» vénu­ tempori Icruiat, decreti incom m oda in nuat,vcl
la mabujo notofo, 0 dtgnodicorntttone.
fi materia p atitu r, alterius au d orita e pollentis
¡Tania neliojcr,uere, come neWandaré dtr at
viti pcifuafioacm adiungat.qui cxcm p lis,& dotare piu coje, b col Papa,b con altre, 0 nei Confi- cumen-iseum á priftino confilio reuoeet.vel exfiorto ptr buona memoria, 0 ifftrcitata che h*b- ccutionem differat adriigefiraum diem . qualis
bta, ebenehauer fattalanotadi quanto oceotrt cft lex Im peratoris T heod ofii m onitu Sandi
fcttuere, f i trattare,
Am btofii p om ulgata.
Incxem plis visineftm axim a. fuauitcrqncde­
Sara ddtgenz* del fuo Secretario tener copia,
0 regiftro deüe lettere, f i delle ¡critture di mo­ liberantem m oraatu t: vcrum fi in dccrctispctmento,difiinguerleper tempt, luoghi, 0 nationi: manfc ic cxqucndaca funt:crodcndum que cor
metteretr,fieme quelle,tkeappartengono ad vno principis ciie nm anu D ei.qu iexcau lisin co gn inegotiograue :porrt da parte quelle the concerna- ti.jn o b ifq u c abfconditis indiciis i=a dercrraino le ragioni, f i le iurtfdtttioni,legarle,cuftodirle, nat. Propter iracundiam P on iificis,ciufqu ere- iracundi btf i conjeruarle. Fotrd tl Cardmale dar occhio d argutiones, etfi accrrim3s:ncqucperturbetur, neficafunt
qualche volt a d quefiofuo quafi Archiuio.pir ec ■ nequeim m utctur:quippencccflariafunt ncqnc natura.
ctiarela dtligen ta defuoi, 0 perpot ere r tronare aliter euitantur,quam patienterfcrendo. A didaperfe qualchefcrittura,che le btfogni riuedere. ram proniores, libcracquc natura ple^a funtaGjueUeche per lero natura, o per effer uei fiati mor:Sj& beneficentia. Nunciatás rcs,coniulca,
grauati,ouero d spirituali, non deue lajciar ¿ede
opiniones alienas, vndccunquc veniant, mini­
re ad alcuno, tonferuarle in vn froprto fiudiolo me ncgligat: iudicium fuum exerceat in rebus
tuflodito dafe :md tanto in quefio,quanto altro- futuris cx nt tione prarcritatum con itd an d is.
ue, nonfi tengafcritture, chepojfino in qualunq¡ Fugiat fc obligare: nequc feriptis agat.fcd contempo turbare la quietefua. Il maggiore aiuto, tra, enitatur,vc qu? per alios ,& cum abis trad at,
f i il piu importante ricordo,chepojfa darfife neli' lcrip'isconfigncntur: vcrbaquidcm volant fcd
¿jciredaííaudientie, 0 7 iel¿oandaré d qualun- fcriptura rem anet,«cfapius cog ita-io n cru m i­
que congreffo,¿o gerfijempre d Dio, díte ¿na ora ■ natur : fape dicitur, Ego hoc modo non d ixi: at
tu nt dello Spirtto Santo, f i proceden in tutte U fiiftriptum habeatu r,n o n d icicu r, E g o iia n o n Scribendum
cofe, col timordt Dio : il che deue fare ogn’ vno, fciipii,ncque lubricum calami ita , vt lingua lu- cautius
ma fopiatuttodeueno farloi Prencipi, perl’ al- bricitas.excufatur: indicendo & fcribendofue, quamlon zza del grado nei quale jonlocatt, ptr tlbene, vel latinoidiom ate vtatur; eiccrna» l.nguasin- quendum.
0 per tl male infintto, che feguit a dal buono , < teiligcre bene eft,eas veroToqui ineptum ,& ferrr.alvio della loto p oiefid ,fi per moflraift grati uilc : breuitas ncccila ia eft ob occupa ionum
multitudinem. Exepiftolis prooemia fapiusfudille grane haume, fiper renderfi effcrnpt
perflua firm olcftarecidat rciquefim plicem narnon d’ altro , che (UUa btnignud, f i
ra' loncm contineat :funda tur enim in breuibus
dtüa íltmer.za Diutna.
quibufdam,fed grauibus rationibus omnis peti­
tio «cicrponfio. in fuis litteris im itetur lumma1 L F J N E.
A aa
ria,
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
^70.
InJIftiWo AI CArcHnalem tjildntaltimr
tia,qu acxafioru m !m cris com ponuntur. V nicu iqu eiubcatca firibi quorum (ciens AexpctIUS efl:. Roi ad iuftitiam pertincjntcs incommode fcribancur ab iis , qui legum peritia carent. Uttirar^„g,
V bi mandandi facultasadcft,no ) commender. Subditis m cd eftiín m efciibantu rcom m ;nd a Yf/ 44a;,¿^_ ‘
tioues, eaqj noonifim ifcrabihum pc fonanjm, vel propter pias caufas vel propter excellentis
virtutis homines,vcl propter Ecclefladcf-nfioncm ,propter iuftit am, vbi languer,exercenda,
vcl vt facilius eligant & deliberent, vetpropter bonum publicum , pacemque ac tranquillita­
tem. Stylus quotidiano fcrmoni conformetur,purus, & procul ab omni affeftacionc,
Q u i locutiones latio as aut vulgares q lonindam antiquorum fcriptorum im itantur,hi noU r* linguxvcnuftatem non cognofcunt.nequc veta callent oiationis ornamenta. Si de plu; i- k .
bus vna epiftolafcribcnda iit,ordin-nrurargam f nta,& per capita diftinguantiir; in titulis tii.
bucndispracfcns vfus attendatur, tamcifi horum abufus ad uaufcam vfque cxcreucrir, & corre¿lioncm cxpofcat.
,
j»r
•
N o n minus in fcribendo,quam in tradandis rebus, fiue cum P on tifice, fiuc cutn aliis,& ia Memorta
C onfiftorio, ctfi fidam atque exercitatam habct m em oriam , expediet fcripfifie e a , qu » feri- tffmmtfi.
bcnda agcndauc funt.
Eius,quiárccrct s e ft.d ilig en tia apparebit in litteris A fcripturis alicuius m om cn'itranffcribcndis,diftinguendo eas per tcm p ora,loca,n ationes: eas qu » ad vnú aliquod graue nego­
tium pcitinent.fimul colloca n d o : ftgrcgandojqu» iura imp.ciii & iu rifdidiones atingu nt,Ü gando ipfas,cuftodiendo,confcruando. Poterit nonnunquam Cardinalis hoc fuum quafi ar^3
chiuium inuiferc, Ytfuoru induftriam excitet,& ex feipfo aliquam inucn’at fcripturam, quam dinatimf»rccognofccrc oporteat. Quafdam maiori» momen' i in fuo peculiari fcrinio rccond ta s , & ne- uandtr.
m ini patentes inclufas habeat,fcd nufquam fctiptur? conferuaii d eb en tq a» aliquando quie­
tem confcruantis turbare valeant. Nullum ma us auxilium m onitum ucfalubrius addi p o t'ft,,
quam vt quoties ad tribunalia,& ad quemlibet congreiTum pergendum eft, ad Deum animus _
cxtollatur.ad Spiritum fandum preces effundantur, A c u n d is in rebus D ei tim or pr»feratut;
Q u a rc omnes facere dccet,fed potiifim uPrincipcsproptcr gradus,in quo locati runt,GcIfitu—
dinem, ptopter bona malaquc plurima, qu? ex redo,prauoquevfii eorum poteftatis emanant,,
ycquc beneficiorum á Deo acceptorum fcfc gratos exhibeant, hom inibufque
d iu in* benignitatis A clem enti* exemplum fepr*bcant.
M I N I
S..
DISCORSO SOPRA L’ ATTIO-NI DEL C O N C L A V E DI M.GIOuan- Franccfco Lottino.
DE SACRIS C A R D I N A L I V M C O ­
M IT IIS ,
S IV E
DE
C O N C L A V I
Difcurilis loannis Fran cifci
Lottini.
Opo/fo ufiiffcartttme di cofaúedutk coft li
Qctht.ih* itU t tione dtl PapaptoctdtfoUmeuda n u , percioche mi fon trouato in molti
Conclauij 0 . hb haunto i occafioni di fapirt
U
I
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
'I Vmm um Pontificem folo diuino nutu ere-'
^ ari,cligique, tanquam oculatus tcftis profi*
I teri A attcftari queo. Licuit enim mihih a ^ fy u c l facris Gatdinaiium Coi< u iis'
D efacrú Cardinalium Comiíiii*
.371
ia mente peffo dire quafi de tutti li Cardina- iatcreíTc,& magn? illius tradationis aliqua pars
h , f i hb conofciutochiaramente cómela mag- fu i, intim ofqucCardinalium fcníus in ttofp cxi;
gior parte di Uro alia fine eUggeil Fapacontr» eos tamen plerumque contra fuam ipfotum v o .
ogni /ua <iogUa,finzachevifia neforza, ne ra- luntatem eum,qucm m ÍQÍn)einfíitucrant,Pongioaealcuna, fe non (hdn quel ponto pare cheli ' tificcm clegiíre,anim aduerti,íinc vlla v ia u tra i
Cardinali (nruomnofuori di se, (fi che vno fia tio n c; nríiquod tum Cardinales vclut extra fc
tirato daliapauradell’ altro, fivadinopoi tutti pofiti videntur, & dum altcraltcrum v c ic tu r , oquanttmfiimedoue non‘voniano,(finondimeno m nes,quom in im c volunt,abeunt,ncquc tamen
non/appianonegiráchi hmena. In tarto tht fciu n t.á quo trahantur vcl ducantur. M em ini
aUttempi mscijifono<ó<date de quefie contrarie- quidem aliquem , quem reliqui capitali odio
ta , ch' alcuno cdtatü amorte grne¡almente da perfcqucbantur. Pontificem ab ii is ipfis, qui ctutti e (lato da queUi medefimi, chei' odtauano, um oderant, fadu m eflc; alium vero omnibus
creatoPapa: con alcune dtuerfitapoi dall’ altra g raiu m & ch aru m , cuius el d io quafi pro certa »»»«»».
iandaaltri mato datutti, fid e l qualef i haue- habcbacur, rclid u m ac fpretum : adco vt Pontiuaper ftcura 1‘ elettione, non penfo hauer potuto fic i* huius e le d io n is folus D s v$ fit arbiter,qui
arriuarci. Tanto chefi^btde,cheDwe'veropa- vcladpunicnda noflra peccata, mal'.un & im dront dell’ ehtttonedel Papa , (fi cheb perla/ua prudentem ; vel ad declarandam íuam bonitagiu/ittia.mtritandotosi tno/iripec-.ait,cidatal‘ te m , bonum ac fapieatcm Pontificem C h riíliahora'ñn Ponte/ice cattiuo,bper iapietafua,n¡ da norum rcbus largitur,
‘inhuono.
Q ^ u m veroC ü R im u nisfitop inio,ciuilcm in Prudentiam
Mdperche nondimeno e commun opinione che duftnam ,& prudentiam fuas hic quoquc habc l‘ t‘tjiuftrf*iiuile haiLra la pane fa m fim ile - rc parte,s:quxdam huc fp ed antia ex propriis obUccto’.e , (fi voiparticolarmenteío credete, hb fciuationibus in hunc v^ lutifefcicuLm congcf-^^^/p^^^,^
mejfi infierne al unt ricordi fopra dicto .liquali fi,fine certo tamen ordinc.
Jbnopuréícnttifeparatamentel’ ¿nodall’ altro,
V tig itu rh in c c x o rd iu m faciam .• C o rclau c
denza chehalb
•
amo‘íncerto neceffirio
ordme
t
n ih.laliu d eft, quam Cardinalium eorumque
frd di loro,non hauendo comportato lí íreue tem­ feqcac.um ccctus , quiom nes vt nationcdiuctfi
po,che mihauete voi dato,dt poter ordinare.
funt,ita moribus quoquc & ingciiijsdifcrcf ant.
Ptgliaie dunque nel modo,che hbfcriits quan
In hoc collegio V. infignes virtutes, ita quoquc
toefiato dame ejferuatoin ejfe elettioni,alie qua- magna vitia repciiuniur. Sed illud Ijn ge m ax ilimifonoiotrouatoprefente,potuheperl’ amare, mum ac pcíTimum eft , quod V ittu s,q u ospro .
ehe io ‘si porto , mi e bifognato fo dijfare aüa m oueic ad Pontificatum d eb eb at, ijs fxpe obgraadeinfianza, che'voifopiacibmihauetefat- ílarc deprehendatur; fiucaliotum inuidia , aut
ta
confpiraiione. vcl priuato quodam alícdu,nulPercominciare ‘íi dice, eheficeme'voifapete lahabitapu blic» v tiliia tisratione. Quinctiana
bene ,il conclauebvnaadunan-fa deCardi ¡ali, fape fic vt qui ardiflim a antea amicitia crant
f i d ' altrihuominifeguuiloro,chefono fílamete c o n iu n d i,capitalibus fcrc o d ij. fclem utuo pcrtion decofiumidiuerfi.madi diuerfe nationi, f i
ícquantur. Q uarc neccíTe eft, vtqu i Pontifica- Apathia ind
nt quali in ‘íerttafi trouano honorate virtk.
tum cxpctit.pedus bene aducrfus omncs odij ac
Vifono t a l ‘volta ancora aü’ ineontro alcuni m alcuolencixaflulcusm uniat,ncquecum quovitij. Traqualie’ lpeggióree, che tal horail‘va- quam ob quam cunquc iniuiiam etiam abam ilo r .filahcntad’ alcuno,thedoueriamuouertli ciflim isin fcprofedam , fimultatem fufcipienCardinali altarlo al Papatofecagiom.theglifia datn fibi pucet. N cquc vero animas proptctca
ioltofjbperi'inutdiab per toncotrenza.b per qual- abijcicndus c f t , fi rcsab inicio parum fuccede c
the priuato appetito, fenza riguardo aü' intenffe videatur. Eft cn im prim usin con cb uiim p ctu s,
publico: onde fl fente alcuna volta non puréfat- fiuccongreflusCaidinalinm acérrimas : qucm
tidem ali‘vfficij contra d' alcuni tenuti buoni quifuftinucrit, ncquc ve!indigna io n c , vclnip^eneralmtnte , ma contraqueUi cheprimaera- miafcftinationefpes fuas corruperit, quamplunotenuti cerdialtjftmi amiri , (fi perfeguitarft rim os modos promoucnd. fui dcfiderij poterit
‘ '0, fecon lochefujferoflati capttalt/ji- com miaifci a c repetite.
mtnertti'.i. Etpercib cenutent, chequ a lt^ ^
Qnauti vero iineiTit ex com m uni Cardina Necejfitiu ofia,ehe hahbi defiderto di tjjer Papa, f i d i^ tfg a
Imm numero cum cligi Pótificem, quifuprem o ptimorum
fv v a o g n ia ltia 'o fa d i douere fopportars I' odio,
hoc feftigiom axim c dignus fir,quiuis facilc in- fo n tiff,
f i la mala vJ ó td d t m o lti, ( fifi metta in animo
telligic Q uum enim prxter fupremum in rcbus
dznonft dcutrematr.m pertcon alcuno,per cofa
ípi itua¡ib.gradú,ctiá tem po,alispattcdom inij
Aaa z
jjora
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
D 'tfiu r jm
the venga faítaia¿fu/iam¡nte contra dt lu i, e:i-
andio da quelli, chetentua per (m i amicijfimi.
KblafcicosiUggiermtnte ptrle primeoppojittoni
Ufferartze;u*,emamhi dtllefue dfefe,percioche
chtpuo jrfientr alcuni impeti, (fi m a f mámente
H primi,ehe fono fo U tid f tre li Cardinali, ne’
Con laui tnefilafci 'iemroper/degno ,ouer per
mppofrettadmani/ejla rottura, pubfferaredi
^ d fauore della
J-"-^
tronare molte occaCioni
fua eletikne,
Qual douejfe efere con buona ragione tra tutti Cardinali eletto Papa, e cofaageuole tntender*
^ vfficii, cht„glt cpnutrrd dtfalo,tenfidtrando gli
ptre f a 'c , potche fu jfe Papa,percioche douerido
poJfederetantafodefidJpiiituale,accompagnata
da non poco dominio temporale, (fi douendofií
autteritd. fua dtftendere fopra tanti Prencipi
Chrifiianiptrdouerlitenere non folamente inpactfra d ilo ro ,rr.ad em tid ella S ed tA p ofio lica ,(fi
effendo hoggi f i grande tl numero de gli h tietici,
th t tfngono conviolenza infettate quafi le magg i o r i , ^ piu honorate Piouincie de Ch rifiia ni,
fe r .za ta n ú a ltr t,ltq u a ‘. ic e n tu tto ,c h e facciano
profejfwntdi Catholici,occupano nondimtno n e l- .
iiftatiloro gran parte dtUagturifditione EccUfiafitca ■
, ma poi fopratutti trouandefi tlT u rco n emico communtcoít potente, (fi che( ¡ ‘vd con tn jo - .
l i t i , é'tiumerofiapparecchidi Marepreparando
di potera/fa/ir etiandio la propria Italia: bijegne-
tiathefufe talil Papa (fi perfantitd decojiumi,.
érptraltezzad’ intelletto.gfiptrfuagrddttzqdi
ftriimo, ehe potefe dar ilrimtdto,(fifouuettird
tuttili prenominatidifordini. Md perche prima
introuat‘vno di cosi fatti mcriti jaría cofa nalagtuole
poi trouato the fufe,malageuolijftmadtrearlo.andatbdieendoqualhé'in themodofiano foÍtt'thurnanamente,ér per priuatepajfionicreatli: le quali paffioni ifn d o pernatura.
citcht,v¡f-‘vatie,mijtuferanr,ofenonfapremotto»arterta^éyftrmaregúadquantovoidefideta-.
refit intendere.
^
^
L ’ efr<vtcchio d chi defidera efer.Papada.
grande aiuto,ptrctoihela‘vecíhi(zXa porta [eco ,
ordinariamenteJperanzadtpoca<vita,ch’ equan
tomn folamente defideranoquelli, cheafftrano
al Papato,macommunementetuttiiCardinalé,.
pertioíhtnelle mutatiom,(fipnncipiidePapaíi
ftmpreacquiftano aUuna cofa.
Benivero, chenon baftala ‘v tcih iezzq ,m a ,
bifognache habbideh‘altrequalitd,rhel’ accom-.
pagnino, (fi di quefie meritamente la prima e í
opinione,della bontd , ptrtiqtheglihuonaminon
fono maitanto tattiui, ni per educatione tanto.
Jcofiumati ,che fopfrimanodeltatto ildfiderio ,
th ’ hd datóla natura dciafcnnodelle ¡o/e buone, ^
o^e,^naJit.theU buoni fono hcnofatt eitandio
daüt,
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
non cxiguam Papa pollídear,ciufc]Uc arbitrio &
auth ontaic C hriftiani Prncipes inpacc , & A,p oftolicx Scdís obed entia contiiicri dcbeant:
hodie vero tautus (it harcticotum numerus, vc
niaximas ac florentiílimas oibis C hnfliani prou in.iasinun dar¡ut,pr*tcrecs, qui Catholicam
quidcm profitentur religionem ; nihilominus
tamen.Ecclcfiatticam iurifdidionem in praiu.
diciumScdis A p oftolic* vfurpant; fed inpriinis
quum hacreditarius Chrifiiani nom ia.s hoñis
T ui ca cum tantis copris, claílibus & apparatu
m ilitati Itaiis.im m incat : quis non v,dec tali
P on tiíicco p u se íre,q u im o .u m ran ¿lu a tc,an imi niagnitudi,nc , prudentia & dexteritate tot
tantifquc incommodis tcmpcfliuumremcdium
afierre poílitó’ Cum vero talcm aliquem repenrc ilaales vt
diiíicilefit, & quamuis repertum , cu n d cin ad/'■«wwaw
Pontificatum cueherc longe fie d fficilius: bre ‘ hi» Joleant.
uitcr exp lica b o , qui & quibus modis , quantum adhumana media , crean Poncificcsíoleant. Q u a in rc quum priuatae hominum paífiones ácatíedus magnanr v m habeant ; c a v e to
v ari* admodum fint & coec* , tan to m a g is
veniam mcrcb; r , fi in his nulla certa ac firma
conftituam fundamenta aut regulas , ex quibus
to tarcsinfallibilitcr cognofci qneat. Scnedus
ci,quiad Pontificatum ad lpirat, fine dubio magnum adfcrt adiumentum. Pet naturam enim itneSlmptífe nesdiuviu ercaon p oíT u n t: quod non ij tan- deftadiontum, qui & ip fi honorem hunc am biu n t, fed o- fequeodm
mncs cciatn fetc Cardinales in d ig c n d o Pon panhÍH.
tificc ípcdarc fo lcn t, fiquidem noui P o n ti-(«0 .
ficis creatio fcmper cis aliquid adfcrt cm olumentí N c c veto fcncm cíTefatiscft , íed m u lt* AmerVmali*virtu tes requiruntur. Ac primo probitas;
cuius amor n :c natur* prauitatc, ncc cducationis vitio in liom inuiji aiiimis itaobliterariatq;
extinguí p o teft, quin aliquod cius ftudium ac
dcfídcrium remaneat, vnde fit, vt boniabim probisetiam h onorcnturacm agnifiant. C u m vero
plurcsfintP robitatisfiuc V irtu tisp artcs,e*P ó ^
tifici futuro m sgis neceflari* cxiñim antur,qu*
aliotum fcruiunt vtilitatibus & com m odis ; vt
funt Beneficentia, C om itas fiuc Affabilitas, Iu- •
ft tia, & fim ilcs: Parcim onia cn im , Tcmperantia,C ontinentia, & a l i* , quibus hom o fcipfum
regit,laudequidcm digniílim * funt virtutes; at
m ulto magis c * in Principe dcfidcrantur , quibu sm agnitudociusalijsquaficom m un icatur.
Q noniam autcm iam didt* virtutes homini
v e i jia t u r a in fit*.ru nt, vtaltiífim as in animo
radices egiíTe,&in alteram naturam quafi tran f senefiteki»
ij (Te videantur ; vcl ab ipfis liom inibusad tempus modo fimulcntur.quo id, quod volunt.faci-,,,,^,, getefJius c«nfcquantur: optandum equidem fiicrit,
yt finooi omncs ill* virtutes ; Beneficentia faltcm .
B efa crií Cardinalium Comitiií,
dallicattiui. M apen hila hcnta ha ^a>teparti¡
quelle piU deliUtrano I he fino a óeheficw de g i
kuomihi.iorr.efono it benejicenlj ,i‘ afiabditaja
giuflitta, f i d altre di ftmde affere, perctocheí
effereparco,cbiinente,fiL' hauer í altrevirtuíhe
particolare-)
concetnane telamentela />
dtW huort.o e cofa tn vero commendabile in ‘vn
PrencipeMadeftderabthprtnctpa'.mete fon quel.
■ ■ dan
■ sof'f tranza, che lagrandczz * fu
' tfia
li,che
per commuatcarficon molti
Ma perche lefopradetíequalitaponne tronar
f i nell' huomo,fi per cagione di vfttu confirma e
pervnlungo habitobper natura ,hauendonef.n
dalnafcefuo hauuta 1‘ inclinatione, b pervn ter­
to artificio , ¡petando dt potere per ‘vna total ‘via
peruenire a qual.hefua intentione,fident defide­
rare che almeno la btneficenza f i affabtlitafianoin^pernatura-,noncheacquifiatevittuo/am ente,fi per eiettione nonfiano ñeramente buone. Mapire he non potendcfn ofi benegiudicarel'
intrinfeiodell’ huomo, alcuna'volta quello chte
fatto con artificio, efatto cosi bene,che parefimile
allebirtu, f i chepojfi ageuolmente ingannare,
douelanatara non inganna mai.
Etk<voler faperequat fia la natura dell’ huo­
mo,guardififietbi gratia,¡ehogliafapereinrorno
aüa ltberalita, s’ egli ha donatoJpiffo, 0 ad huo­
mini, da quali non poteffe all' tncontro¡petare:
perci.che fe egli haueffe donato folamente a perfone,c‘ hauejjino potuto rendere il cambio, [ipctriacon ragionefofpettare,cheeib fuffepiutoflo
fiata mereantia, cheliberalita.
Bifogna oltra di cib coufiderarefe li parenti, f i
amici firetttdi lui ch' ha da effir eletto Papa,pennointtrrompere b maculare detta magnifícenla
fibeneficenza.percioche molte‘icltes’ e Veduto,
cho li Prencipi dt buona natura Ji fono la/ciati
portare da gli appetiti de parenti. Et percibió ho
tcnofctuto di quelli, chtft fono ritirati dafauoi ir
altunoper qutfix cagione, li quali per quanto apparttneua alia qualitadtUapropriaperfona l’ha.
ueuano aiutato ‘vo'entieri.
Bifógnaoltra cíoconftdtrarenon folamtntzj
qual fila natura prefente di colui, chedtue iffer
eletto Papa ,m aqualfa per ejfer dcppo che jara
eletto, ptrdochefubitamente, bpoce doppo ch' en­
traño ntl Pontificato, entramo quafi ptrnecefíirá
ntU' intentione dt tutti gli al n Prencipi, cioid'
hauerI' occh-o folamentealf tníttefftdilloflato
lote.Ver o eche ciafcunolofaperd uer/ev e,<econdochefi trouadiuerfa natura,ondenoneamort
[fuonperb dt quello delfasguepropno] he bafii a
ritenerlo in cfficio, fi come non e mal» jcdufatticne, che ncnfifcanielli ,fe la ragione diflato la tictrihi. Et per cío quelli Cardinali fitioueranno
fempre mat gabbati, che ft credono chel'amore
•
che,
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
57i-
tem ,& C om itasP o B tificin atu fílcs fint,non f i­
c ta , aut afl'umpti Q uum cnim intiini homi ú '
ícnfusriiíicillitneco gnofci j olli t ; t .cus larj a
tanto artificio eft obtedus.vt vet a ctiam fagai _
b u saü cq u i virtus videatur Etfim ulacem qúdem nihil eft diutu'm uña: a t N . tutam expelías
furca, tamen víque rccurr t.
Vc veto naturam hominis atque ing nium
pernofcam us, aélioncs cius obfcruarc ncccire
cft E ie m p ligratia Si fcire velim us , an libcialis
qu s Íít.e faferuabimui, a n , & quibus donauctit,
virum ijS já quibus ruríus beneficium c»peélaric: quod fi h o c , fatncratioilla m agis, quam libeialicascenfcndaeft.
confan¿i*iCoguatorum qu o qu c & am icoium fututi
rejpt,i.
P o ^ ih c is habenda cft ratiojqui plcrunque liberalitaiis P ontificia curfum vcl fiftunt, velad fc
detiuant.Equidcm n o u i,q u ih á c vcam ob cau
fa m cu m ,eu ica:tcroq u iop tim c f.u c b a n t, fuffragiis fuis dcftituerint.
Sed non fo lum ,qualis is iam fit, q u iin P o n ificcm clig cB d e seft, fed etiam qualis poft fum rus fit.confidcranduni cft Quam prim um enim
quis Pontificatum adipifcitur , ftatim ad alio ­
rum Piineipum m oresaccom m odarc fe,fuaque
ftudia & adliones vnicc ad Reip. vt litatcm diri­
gere oportet.Ve: um quidcm eft, vnum qucnquc
hic d.ucrfam ingredi viam , pro fuo quenquc in­
genio & natura : ad retinendum tamen P on tifi­
cis fauorem nul um eft vinculum efficacius,quá
fua ipforum cognatio : ncc vlla offin fa tanta,
quam non impcrij ac Reip. oblitcrct rcípeélus.
Indc fpc fua plerique omncs fruftrantur C ard i­
na les,qui exiñifnant.am orcm , q u o is qi i P on­
tifex feélus cft.antcaipfos connplcxuí fuerat,pl’
apud ipfum vaüturum ,quam propria aut fuoru
_
vtilitatis rcfpciítum. Q u o c ir c a ijf em eoclab o VtilitM 0
rant, vt cum faciant Potificem , in quo dúo ha c ,
Vtilitas & amor concuriant. At fi alterutrum o ¿««dwí*
mittendum fit, pracipua vtilitatis ratio haben­
da eft, qu a ipfa amorem facileconcdiat.
H uc illud quoquc p ertinet, vt eos qui ’ngenio & m oribusnobisfim iles íunt, fuíFiagijs n o ­
ft isiuuemus. V ixcn im quidquam adbcneuoIcmiam conciliandam aptiúseft, quam ftu d io .
rum «cmorcm fimilitudo. Q u o d fi C atdinalis .
quiTpiam longcal a ftudia fcdlctur, quam P o n - tifcxj vix e ft, vt confuetudinc cius & amicitia
'
diu vt¡ poffit, nifi naturam ac vitainflicutaiam ^ «‘^‘' ‘*(^<"*
inucieratam utarcvel trquoddur ífimum cft,
quali im poflibilc. Sed hanc morum ac v ita d if
limilitudinem penpiccic non minus difficile, ,
quam rara prudent a cft opus.
Q u atru isau t m eorum , quos ad Pontifica­
tum cuedtum iri, opinio cft, in .lin ation cs, ftu dia & affcélus coníideraudi íint,non a CardinaAaa 3
libus
-5 7 4
Difcurfm
chepcrtaffeprim» aUaptrfoK» lore eolui che e elettoF ap » , fujfe per dopo poter ejfer verfo dt lui
pttípoiente.chtlorifpetíodeBecofefue.Etperquefto ftdeucne ingegnttreptt quanto ponno, di no»
' tleggcr mai»Uun P apa, coi quaie non habbiano
Jir d z a d tp o te r acco'tareí t m e r t jfe ,0 i amore,
Et jt pure hanno dalafciartúnodtü;dua,lafcino quello dcW amore,percmhePimertJfe fark
ftmprepotenteafarliamare.
E tfraleco'0d’ tnterepftpoTteancor*Í hiuerelt medefime mclinatimi, le quali operando i
ifteftitffettt.larannofemprecagior.exhequafiper
necejfitdnafcavadtlote0 commereto, 0 be.tiiuolenza,douechevnCardinaiedinatura, 0
prefe¡ftonecontrariaaquelladelPapa,nonlapub
m atfare bene infierne, ancora cheper altririjpm
i/adtdouerejfr amato da lui. N o
penfima< dtpoter langt
ngamenteejfergli in gratiafe
.rtonmutaú ta. Etmutarúita, 0 icojiumimuecthiattficojádurfftma,^ihausrepotuto conofcereinnan{i,chefiúenga aWeUttione, ladiffimilituim tdellanitura.fitome\ tofaagtuole,
toti antoraeda Sauio
Et fercib fidenuo fempre cjferuare í inclinatio n i,0 ragioneuolmentel' Opinión di cthro, li
qualifiaminpredtcamentodidouerperuenireal
Papato : la quaie ojferuatione non deuonofolamente ojferuarei C ardinalt,m ali R 'e,0 iP ren tipi ,l i quali con tutto che defiderajfe 0fodufar
d elfa u o rlorop iu ad ú n o,cheadvn altre,nondimeno non deuono mai tanto hauer cura alia a ffettionequantoallo ftato: anzimgcgnarfifempre
m ai aneor ejft dt operare, che i am ore/eguittl’int e r e fe ,0 n c n i’ tn tereffeia m o rtj.
E tm qfteftocafoli C ardinali, o ffefo n o o b lig a tt, b chefono congionti difangue a Premipi deuonofarequejia diitgenzaperlorO. Et fe vtggono,
(hepertilorútile cheil Papa fia d ' animo m ites,
0 d i b a j f * conditione, f a di chefattione f i voglia.bfiapropofio da a ltri, che d aloro, accettino
ficur emente_j.
E tjelodefidirariodigrandia i i m o , 0 a t i o a
f a r m utationefa.ifan otlfim ile, 0 nondubtii
no,chtqualMnque fu ffU iongiuntione con altro
P rencipedidiaerfifatcion e,chenon moltodopo
ch efarafatto Papa, non fia per congiungerfi con
th i penfi di poter meg io fodUfare alia natura
fua.Etpercib hanne qHeUiCapihauuto gtudtc<o,
x h e h m n o poico'¡tradettoadaUuni Papabiltfihm entepercheerjm og kprops/ii dagli auuerfarijloro lafcian dfipiu preftovm -ered iú n a c e r ia
p -afion edin on tom iiaceradetttauu erfirii, che
d al commodo,che ne poteuano hau re.
Q ertoúeroe,ch ef hauer v n P apa aprim a gionta amico , f a ch efu bi'o fifn te qualche fru tto
deU' aosicitta fu » , fero ch eiP ap i nelprindpio
fono
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
libus tan tum , fed a Regibus etiam & Principi.'
bus, qui omnes vni magis fauent, quam alteri,
non tamcn am ori tantum tribuendum cft , vt
publica vtilitas icpunatur; fed operadanda , vt
Am or vtilitatem feqiiatur , non vere vtilitas
(publica iuprim isjam orisciufanegi.gatur.
Ec hanc quid; m Hfigentiam ipii Cardinales,
quiP.incipum alicui vel o bligati fu n t, vcl propinquitateconiundli, adhibere deb en t, vtfircbu» ipforum con du cat, Pontificem habeic mi.
tcm & humilis pro;api».j talem cuiuGunqucfit
faiftionis , v claqu ocu n qu c is propofitus fu &
commCnda u s , acceptent. Idem faciant fima
gaanimum aliquem , & n o . andisrebus oppor..
tunum Pontificem res ipfoium dcfidc
que dubitent, quin quocunque cum alio Princi (^tilim
pe diuerfa fadtonis fc conj unxerint, poftquam j
quis fadfus fit Papa, is ftatim ad cum , ^ e m re-^ 7
bus fuis maxime arbitraturopportunum, fcfe fie
applicaturus.Ac propterea fuerunt nonnulli,qui ,
aliquibus ftffi agarinoluerunt, co tatu m , quod
ab adue faiijsfuiirentpropofititatqucitapaflionibus fuisiudulgere.quam com m odi alicuius,
quod ipfi confcquinon p oterant, caufa atmulis
gratificari maluerunt,
T am certu m , quam verum eft, reccnsf.iftorum Pontificum amicitias inprimis eflc vtilcs.
T un c cnim maxime hbcralitatis fontes ij reclu'
dunt At i lud quoque perpendendum eft, cis,
qua: initio quis acceperit, bencficijs, damna
quoquc & incommoda faepc annexa eflc, Qui
vero aliquid in fcipfisdcprchendunt, quodad-^'*"'®®'
|
Pontificatum confcqucudum adiumento ipfis
e flt p o flit, operam dare deb en t, ytidxgcaiak^^^ditur.
poiius . quam m inuatur: itaque fcmpetvitam,
omnefqi luas adiones in ftitu an t, ac fi omnium
o culi in ipfos fint dcfixi;& cx quouis vcl minimo
fa d o de voluntate ipforum homines fadu ri fint
iudicium .Solentenim .quiopinioncfuafruftratos fcvidcnt.am orcm in odium e ga cos, aquibus decepti funtjmutare.
N o u itij Cardinales vt primo ftatim conclaui
in Pontifices eligantur fingularis virtutis cxcclle n t a , aut infigni amicorum Cirdinalium num cro m i r itiatq u e in ftru d ifin tn rccfle cft. Eft
enim noiutas iJla tam odiofa,vt non tantum vctere:, fed ct a.m é nouis multos aduetfarios habeat & iniquos In Po; tifice quidem eligendo
alijs ftudijs Principes A P r i la i Ec riefiaftici, alijs feculaics ducuntur. H i q iidem qu-ntumuis
C a .h o '.tc s Rclig on s-fiiic itu d io fiflim i, mag S
tam ;nptopri.evti)icatisr e f p 'd u iBOuentur. idcirco Pontificem ple,'iq; m alunt, quianim otim id o fit, & fo iiic ito , q u a m p r o m p t o ,a c vchcmcnti; vt bon s Ecclcfiafticis , q u * ¡p iploi'i^®
funt ditioni ;us canto
vtifruipolliat.
.
Q ooí
l.berius
É
B efa cris Cay diti altum C e/mtiisfánogratiofi.ma ft dempoi confdnare chele g n Ue, cht ¡onoper riceuetft ¡tlí hora ¡ono per eJJtre.j
eorriffondeniia/li danni, the nei cor/o del Fsnte¿cat o medianti le confide-ationi fatte difopra Ji
potejfero temere, perioihe quandofi poteffe hauer
tofa nelprinc<pio,che etiandio, che ti Papafimutajfe dell' opinione, fipotejfe per auttorita mantenert ,fi deue vftire.dalie rególe dette.ma le ¡a cofa
Kone bengrande.fi chenons‘ habbta appoggio
diflato.comef ternera fempre, chefara vn Papa
dt cojlumi, f i di natura diuerfa aliafua- ^ e lla
cofaper la quale gti altri f i muouono principa lmenteafauorirel'eiettione d'alcuno,bifogna( he
fiafempre dacolui, ch’ efauorito in ognifua operatwne accrefciutaaalmtnonon minutta, 0 fi
perfuada dt hauere continúamete glt occhi d’ ogn’
vnofopra d i j e ,f i che di ciafcuna picciola cojas’
habbia dafargiudicio di tutta quanta la ‘bolontafua,pmothe li mtdiftmt amici mancariano
d’ affettione , quando feopnfftro ü contrario di
quello,cht efe fi/ono imaginati di lui.
Lt Cardinali nuouiper douer effer e'ettinel primo Conclaue deuono hauereinfe qualche grande
eccellezadivirtu,ouergrdnumero de Cardinali
eog onti con loroperciothe quella nouitdporta ordinariamentetantanuidiafeco, ehetruonanon
puré de Cardinali becchi ,m ade nuoui molti t he
fenza n’ hahbisno cagionefimettono kíotradire.
L ’ eiettione dtl Papa inbn modo e defiderata
da/li Prcncipifeculari, 0 in<vríaltrodalltbuoni
Ecclefiafiici. Come i buoni Ecclefiaflici ladebbanodefideran^vienedetto di fopra. Li Prencipi
feculari, con tutto che ‘vipofftno effer tra toro di
quellt, che habbiane zelo di ‘vera religione, nodimertoper iopiufimuoueno dal’ vtilita propria
Et percio ‘vorriano che fujfe il Papa d’ animo rimeJfo,fipendeJfeper naturapiu tofio alie timido
cheall’ ardito, accioche ejfifipoteJfenobaUrejez»
riffetto,com e fd n o ¿iptiudiloro d ellefaculraEc-
............ ..
clefiafiiche,chelom neUiRtgni,fimllifiattloro.
Etfe il Re dt Francia ouer aitri Premipe cer af.
Je d’ hauer per Papa ‘vn'huomo d’ animo el. uato,
non e,percioche di quefio nedouefe ‘ienire grandezz».0riputationeaüa Chiefa,maperchefuf
fe atto adaiut arlo a queüi innou-uioni, the per
ragione d!fiato , 0 proptio appeuto defidera(fe di
fa r tn lt a lta ,ch e,jt'l
di Francia pofedeffe
í Re dt
pof edeffe tan
t,
to paefe comepojfiede hora qfieUo dt Spagna pa i
ficamentein Italia, haueria la medefima confidtratiene in creare ‘vn Papa, che ha ffi.
Et perno-I Redi Spagna,0gli altri Prencipi,
th t fono infierne eon luí mpoffeffiont pacifica delli
fiati loro.hannol' occhioaüaquiete, 0 aüa con
merfatione di effe, 0 ptt"o nonfimartuigf.t alcuno
•Iqualefiad’animoeleuato.fiJtfdguiaeiüuftre,
fifivcde,bcopertofopaUltmentt ejdu^odalfa-or
loto..
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
Q u od íi vcl Rex Francia vcl alius q"is Piinceps Ponrificcm dcíiderenr, qui animo m agno
íit,& ciato, non equ dem ideo faciunt quod Scdis Apoftolic a dignitatem arq u e amplitud, nena'
au ftii» cu piant;'cd vt corum confilijs ad res in
Italianouandasvtautur Hifpaniarum quidcm Principes
Rex alijqu eP .icctpcs.q ui ditiones fuas pacifice Pontificem
poflidenr , Ita 'ia qu i ti vnice ftu d cnt;acp ro- cupiUcquij»
ptcrea ijs ,q u iil!u ftri profa} ia magnifique opi q u e fu u n b bus fu b a ix i, inquieto funt ai.im o , niinus fa- ‘v iiltm ,
uent : quod idcm fine dubio R e í F iancia , fi
cantum terrarum in Italia po ífid erct, faélurus
clfet.
Q u om am vero quietis in Italia conferuand a p r a c puum m om e.’.rum in cali Papa eíl p o fitum , q u ih u m ilii fit con ditio nis, acnullic fa¿tionibus addidus folent ijdcm omnium huius
fadnnr Cardinalium fauotem , quibus poflunt
officijs fibi con ciliare, eofquc obnoxios fibi fa ­
cere. E t quamuis plerique omnes honcñisfiut ^^^^,.^^
orti natalibus ; minor tamen eft numerus eor u m ,q u ié potcniibus ac illuftriflim is fam ilijs
genus ducunt.
T am ctfi autcm hi pra catcris multa Pontí*
ficatusconfequendi habeant adiumenta ; fatpe
tamen fp cíu a,& vot s rxcidereeos vJ^m us. Id
in d cfit.qu o d q u u in varijs otficij», quorum ob
d iu u i-s & a u d o iita te m am pliífima ipfís í'Hppctit materia, reliquorum ftudia ad u in g c c fibi facilcpofleD t,exiftim ant tamen', quemadmodum
in vita commuD! propter generis fplcndorcm o
mnes illis libenter ccdunt; ita hoc quoquc iicct
maxim um in tctris munus , f a autliotitati &
praem incntiadebcri. Inter m v ero ip fiquoquc
in varias fcindunturfadiones , nequi
p e illud co*
gitant,idm axim c tcmpus á Caídinafibus humi­
lioris condiiionis cxpctftari, ac cap tati, ad vlcifccndas potcniiorum iniurias , & in exclud cn d isilis miro quodam m odo fatagerc. S iccnim txiftimant quum anrea tam infolentcs eos.
acparum gratos, «¿benéficos experti fin t, mul­
to eoflem ad fummum faftigium cuc£los , info'entioics ac miquiorcs futuros, «¿ facultates
ad quemuis alium potius vfum , quam ad te­
nui itum Cardina ium, quorum o p e a iam non
... amplius c g c n t, ncceífitatcs fubleuandas collajj
turos, Sed «c hoc idcm tanto minus fadu ros
*'
eos rrcdibilecft , quod A p oftolica Scdis opes ®
non adco m agna fuiit, vt fumptibus inRem publirair fac endismultum fupcrfit. Qiijocirca erg» C a rd n .les eiufmodi mérito illud vfuipari
poteft,qU"d M aherbaladAnnibalcm diiiíTefer.
tur, N on omuia vniá D codata cflc ; íiquidetn
quum bis fauoris «c opum abunde fíe, ijs tamen
vr' 'cíciunt Idq; tanto minus inipíisfcrcodum
cft; quodfi rede ijs vcerentur non folum bonam
G h ri-.
37<
^
D ifcurfis
Chriftiat)* Rcip. operam ñauare, vcrutn etiam
reliquorum R e gu m ac Principum fludia & co.
narus io eligeodoPontifice facilccludcre ac im.
pediré poíTcntireliquorum Cardinalium ammis
ex collaris prius in ic bcncficijs, in maioris libe,
ralicatijrpem ercdis.
Et ¡m anofferanza dipoter trouare, tj^n detta
Q ui non ante viam fibi ad Pontificatum ftcrta m n t nel Can laue de molti ftg u a ct:percioche
nuni.í'ed vfque dum Sedes vacat, cxpcdandum fX iv i^ i
noafi poiendo hauere let d e tta q m tte ,fe non m tfibiputanc.vchem cntercrrant, ac fpcfuavtplu■d ianu v n Papa,che non fta dt jangue g>ande,<vtn
g o 'o d f a f i t m i c a l * maggior parieat Cardmalimum fiuftrantur T u m enim am icoshabcre,
h.auuenga ¡he fempre ii irequartia'e/Jifiano d" non iam demum facete o p orte t; omnefquc ma. honejii nataU ; doue gU iUufin fino ordinaria­ gisgcati pto acceptis bcncficijs animi declaran,
ú id eíid eiio, quam incerta fpcrcm unetationis
mente ¡emprepocht.
Etm quefio propofito non ‘vaglio manecaredi ducuntur.Q u id ,qu od illa ipfa officia, qu * tum
rateo ..tarafauore d eft iüufiry >hej't ejftnao ric~ conferuntur , quum coiura remunerandorum
th i,érd t onuenieníe qual td ,volefe;o penfare tempus tam prqpmquum fit, & p a iú grata funt,
ad effer Papa fuori del Condaue, quafi fempre & vix bonacor.kientia acceptatipoU'uüt ? Ne<ietr.a fatto loro, perctoihe hauendo rr.oltt modi ceíTccrgocft.vreorum m áxim e, qui praícatcdapoter giouaredmclti fe gli ‘voleffenoponertin ris magno funt a n im o , & quorum magna apud
opera acquifiarianogrand ffimofeguiie, ma pare reliquos C ardinaicseftauthoritas , animiprius
eht non ‘vegiiano ejjer Papi fe nonper via d’ aut- d i'ponantur,& b eocu o lcn tia& fauore nobisdetoritd, ffi che trtdano,thefiiome ti‘veggonoceder uinciancur. C u ius quidcm rci conícquend*
dgli ah rt C a’dinali nella vita tommumper cau- nunquam decñ o cca fio , m odo quis ea vti velit.
fadelfdgue.ffi deüericchezze.cosi dehbalo'oejfr E th ic quidem fape fola gratificandi voluntas,
teduío quando fi viene aüa elettione, e non s'ac­ quam ipfum beneficium , gratior cft & acceptitorgono,che primafono fempre difunitt trd di lo ■ o r,& bcneuolentiam interdum m ajorcm acce­
to,ér chepoi queüo e ’vn tempo nel quale t Cardi­ ptum cocciliat beneficium , quam prsftitum ,
nali di haffo ñato fi rferuano d vendicarfi di apud potentiorcs praefertim ;q u bus illud fatis
queüa maggieranza 'rfata eon loro, ffi chefimil- e ft, fl lentiant fe am ari, & magni fieri; &futuri
mente in detto terrtpo confiderando aüa pocabc- officij fpc beneficium á fe rcquiri gaudent.
^ neficenza th’ hanno‘vfataper lopaffdto,fonefoliRacione vero caret illorum excu fatio, qui di­
tid fart'vn argomento pitno digtuft* compara­ cunt,á tali ambitione fe abñinere, nc viuentem
tione , dtcindo che cofioro non pongono mente aUe offendant Pontificem: nequcenim illud potcft
nofit e neeeffttd, nedfouuengonofe non quando d ifpüccrcPontifici, vt de amicis quisbencm cpenfano hauerbijogno di noi,ér the lefaculta gli rcri ñudcat. Im o vero id vnum qucm quc dcauanfanofo ‘veramente lefflendono in ogni altro c e t, & a m ic ih ifc e m o d isq u x fitiifu n t, quiin
appetito, che lotoft pari auanti, comecifouutran- C onclauiprocurancpro candidatis,cum pracfct*
no, poi che faranno Papi, 0 chenon haueranno tim m inim econucniat,eum ,qU i ambir Papatú,
btfogno di not \
d e íc ip fo e a praedicate, qu x esteros adillum cA n z i cred mo. chetanto manco lo debbanof a ­ ligcndum mouete qucunt. Idem faciendum cft
r e ,quanto che le t itth e z fe deüa Sede Apoftoli- cun¿t¡sP rincip ibu s,q uiam icosin C onclau ih ala non fono tanto a bbon d an ti , che fupplifcano
bcrc v o lu n t: qui im m erito alioqui conquerenalbifognopublico: onde m eiita m in tea ü t C a rtu r , dolcbuntq; eam fin rationem habitam non
dinalidigrun fangue fico n u iened re quella fenfu iífe , quam m agnitudo fua poñulare videba­
te n za , che d tjf Moerbale a iA n ib a le , ctoeihe
tur, Q u od tanto magis ipforum augetculpam ,
¡„.
D io non concede d^in folo ognicofa, é r 'h e d lo r e
quia prscipua E cclcíi* m cm bra, q u * funt Carhd ben dato il fauore y ffi ie r k - I n z z e , manan
non dinalcs, bcncficijs filis non cohoneftantes, me*
gid tlm od ed i faperle vfare. ll.h e tanto btuaclito ingrati aninii arguuntur,cum ab cadcm Ecuefce lorohiajmo, qnanto che ‘vfandole bene non
clefia facultatem redituum E ccicfiafticoium difolam ente fa na no v fia o dt CardtnaU , é ’ di ffenlandorum im pctrauerinc.N cqj veroaduerChrifliano ,m a !e firefiari.ano ad vjura, ne ¡aria
fatur,quod nonnulli afl'ctúc, prouinciafa bene­
Prennpe b Re loro auuerfario, che lipottffe efcluficiase facerdoc a in eos c 6 fercnda,qui funt eiuídtre dal Papato, perche fe gli altri CardtnaU aud e m p r o u in c ix ;n á h s c lc ip o tiu s o b vtili-'atcm
u d ti aiCoclaue hauefferoguftato qualche ccrtefe,
prouincialium , principumq; fancitaeft, quam
ffifeireto.egnodíüaloro ItberaUta f-rianoftcura
p. opter zclum tcligion¡s:nani sq u u m cft. vt qui
rr>ente'vríahroargometjtocótratk dqutÜo di¡oip fisp rou in cijsprsfu n t, quales iunt Gardd. faltem
pra .
loro. Nepenfinó,ptramiti,chefiano dipoterli iadarte diimeutrft voluntarietmen:e dall’ opinicn lo o, la quale tamopihjon¡filiitd tenerjtrm »,
quanto chela poano magniñcare celpnteflo deüa
quiete vmuerfale.
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
Defacris Cardimlium Comitiis]
pra, 0 diriam, che rei douemoajpittare tanto
maggiori doni da caftoro,quanto coniatcrefctmento dei Papatoúerranno ad hauere maggiori
faculta di poterlo\fare.
Lewreprattiche delPapato fino quelle, eht
f i fanno fuori dei ConcIaue,0 coloro, che indugiano kvolerfi acquifiare amici,0 afare le pro.
ue loro nelle fidt vacanti, n Ile qualt bifogna hautregliamicifaiii , i inuni»nomale,percmhe
liúeri amtci.che feruono da douero, 0 ftfanno
capi neWelettione d'alcuno, fino quelli -hefifono arquijlatiin tempo,cheUpiacen f i fim fa tti
per vero dfiderto di compiaterlh0 nonperJ e ranzadi retributione,percheli feruigi tanto vicini alpagamento nonponno effer grat i , ne con
buonacottfcienztriceuuti Et percio chi vuoleffer Papa b'fiognt,cheúadimolto tempo :nn*nz,i
dtJo:)m dolem aterie,0s’ ingegnifarfi amico
ttafium,0fiopratuttoquellicheionofceJiritep , 0 cl/hannocred'to, 0fieguitonelCoiiegio,
0 i' occafioni di poterh far .tmici fempre nafce
noypurihe ftúoghanopigUare': ¿oildefideriodi
figlitrli fi deue h uera tanto maggwre infim il
tempo, quanto che hora vn beneficio perpicci
lo che fia, pare che habbiafor-ja d’ operare gran difftmivfficidihineucl n-f* ,la quale non s’ acquifla alcuna úolta,meno coni’ offeruanza . 0
coiriceuerebenefidj , chexonfarli,0 maffcmes
ConqutUt, chefono dt maggior potere.li qu4¡ per
lopiu diueniano amicicon vedere d’ efferef i im at i , 0 chefi confidi in toro , 0 onricercarltJ f i o
d’ alcuni piacerili quali non fiano per effere loro
graui,0 d‘ incommodo onde lafrm t:{za , 0 la
ficurezza d,Ueprattiche {per replicare di nuouo
comi cofi* che tmport»)e quella , ch’fatta fuori
dtl Condaae.
Ne úale di coloro la ficufia che dicono di non
far quefioptrnon dtjiacere alPapa, cheúiue,
perche noJifa ¡picare al Papaperfarfi offeruan:(a mofitaifi benefico , 0 defidero/o dtgiouarea
gltamici: anzt"e cofia (he conuienead og/úno,
0 queftiamicicok acquifiatifionopoi quelli,che
dConcUutdeiwao fiare le prattiche" ncn conuenendo, checolui, cheúuclejferePapapa lide
femedefimoquellfcofe,cheponnomuoHereghal
trt alia Iua elettione. Ilfimile coauienedi fara
tuttiglí Pren'ipi,cheúcg'iom amicinelConelaue, liqrealifempre filamenteranno a to r to ,0
hauendofatto quedo nontrouerano hauer queW
auitírita,neefferefiatoúfato loroquelrijpetto,
chepareua,chemtrttaffeltgrand.zZaUro. ll-
3 77
tcm per modum penfionis iifdem com modis
pctfruantur. Adeo vtfi Principes alliquando
vidcnturam icis carcrcid ip fisi.rpu taadu m raa
"vcro amicis in digeant, ipfi bene n o ru n t, cum
experimen is plurimis non iguorcnt,quantum
bcncficio,aJt dctrimeoco eoium Pontifex ma
le vcl bencerga cofdem aniatatus efficere pof'fit.Ji vero dicant, Pontificem nobis conciliabtmus poft ipfius creationem , fallitur fepc hoc axiom a, prxtcrquam q u o d longe vtilius cft prouidiire,& huiufm odi in com m odo occiíniíic.
Viasdiuerfas ad Papatum habSt candidathal j Ql^ffis
-enim horum propius, alij longius á Pontificia CarddM.dignitateabfunt. H o s illis , prariertim fadionu^^y^_
Principibus, ieruitium & operam falte oftcntare oportet, nam ho ccaiu non m odo ipforum
grati m luciabuntur,fcd corum etiam ,quipropolit fuerunrtqui p ro fe d o ,v b i f e i Papatue-xclufo. viderint libentiusil:is fauebú t,quos fibi
fautoret experti fie tin t Veru illi.q u i mugnara
alu ntfp em ,ij non faeile adduci deb .revidetur,
vt promptcad uuentalios ad Pontificatum ,idcoque amicis fuis infcruirc difficilius queunt.
Sed cx alia parte inofficiofi cftc n5 debent, nam
vnocodcm q; tempo. c & eos,qui pro politi funt,
& eos.qui p ro po nu nt,ircabalicn rent.
. ,
Ad hanc difficultatem aducrtitur a lia , quod
^
cum inprir.cipi vconclauisplet.cqi fiantexclu-'* - r "
fir n e sto g ab iitu r fw tte,vtii(9 em opp u gn aiio•
n ibu sfiuecxclaíionib.aggregetitfcfe.-quárcm
flcftececint.ccrti funt cum,quem cxcluferint(fi
m o d o h u tian i fenlus aliquid habucritffiunqua
crga dos bene affid u m eflc polTe; fi vero non
effecerint, c ap ita. principcfq; cxc'ufionum ab­
alienant Ec hae difficultates adeo difficulter cxipKcari pofluntjvt non mo Jo bonum in iis iu d i­
cium ,fcd bonactiam fortuna requiratur.
Iudicium illud adhibendum«ft,quod fi tamea
cogitur fua ftudia declarare,ad fauorcm princi pum in co n c l& i potcntiorum inclinet Verum
pro fedo ij canditati qui ob egregias dotes Pa­
patum m crcntu r.ap riocipibu sfid ionu m taii
_________________________ J ; -C T .-.
circu m íp ed io
n c.a tqjiu d iciotrad an d i eflcnc,
v in e in difficulcatcsincidetunt. Debcrentque
.
¡idem principes omnem m aleuolcnti* caufam ‘tpttafaa»
ab iis atnoucrc, fibiq; potius cam attribuere, &
ambitum co p id o inft tu crc.vtcan ri.iati p o f ffideberent.
fcntfna fuffragiac*teris Papatudignis conccdere abfq; liefioneprincipummifi tamcn obftarctiufta J iq e a titio v e lo b gratificandum prin
cipibus q ub manifcftedeuincrrcntur,
pter priuacas aliascau fas, quibus legitime fe
nen beneficando i membri principali aeüa Chie- cxcufare p flént.&perfua lcrc,cum negát, non
ja chornofon» t Cardm ali, entraño giuftamente ex ipfis repulfam proucnirc, fcd ex ncccílitate,
tnbiafm ódi hrutta ingratitudine, hautndo ha
q u * illos cogat inultos. Etfi autem cligi cupU
m to dalítjhffa C h itfa fa tu lta dipáter confeti- u n t,nonid co per íc ambire eos oportoc: dcbét
retanBbb
col-
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
Bifcurfus
r(f4nteentrateEceleJtafiiche,qua»teconferif
tono,fenza cht l' obiettiint,ch»
alcuni
di' fanr-o
'
■ ■
nihilomia® gratis modis eos fufciperc, quicoU
loquij caufa ad ipfos accedunt & quadam moprafe f .rentes, quacunque cc Pontificacaeuenicnti alienahum anitati, nonfuism critis anrrbucu os ic profiteri.
_ auxilium
__
:felodtrelig>»ne.percio chedtggonoparttciparede
^
^
O ftenda .tpraccrca,
quodcunquc
{oifimodiloro,almeno pirvi» dipenfiont ancora oblatum non modo fibi pergratum * c c id e r e , gratiiehalo,
quelii, he/i>prafldnoddetCeFrot.imie,con.e b- led profiteantur illud auxilium maxim i forc
ifieepof.
prafiunr o t Cardinali. D im a n ierachefe It Pre- momenti , fibiquc chatiifimum : etenim o - tet,(fic.
tipinonh a mogli a m ici rejlaua loro, (fife n z a
m nishom on aturahom inrm iuuarcdcfi.lcrat,
hanno btfogno, lo far,no ejjl, hauendo ptr tante illudque adiumcntum , quod p ra flite .it, fibi
Jptrienze coaofciuto quanto pojfi far Vn Papa a- c u p it, aliquam parere grati anim i fignificatiomico bn em iccd•btnficio,(fid
frf .id a nnoloro.
nem ali co , n cuius vtilitatcm procuratum
E t tl dtre , Noi tifarem o il Papa amito <
cft.
lafuaireatione,m oltevoltenon riefct,oltrech'e
Idcirco dies atquc n o d e s ad alloquia promfempre meglio, é r daptrfona p iu a u u id itta d' ptiillm os fcmpcrq; i. nuis apettis elle oportet,
hauerle cofe gia fa tte .
imo aperto etiam v u l.u , ac fronte prabendac»
G li andamenti,cht debbano tenere quelli che bcnignitatis,& officij crirriacxpcffacio.
defidtrano dt effer P apa, quando'viene la Sede
Eius vero,quocum fermo habetur,natura ac
<bac*nte‘b *»no diuerfamenteconfidira i percio, vota exploranda fu n t, eidcmq; magnae infinuthe di quefii alcuni fono per commune opinione andae fpcs ad cius dcfideria prom oucnda: nam
molto ^ictnial Pontificato , alcuni al. ri non tc
qL:iipeladantur,m ulco officiofiores effe folcnt
vicini.
caeteris, m ulroquc diligcntiorcs,
Q uefii ‘v ltim i debbano auuentur arfi h.
H * c verborum hum anitas,incredibile eft,
iar coloro,cht onopropofti da tu t tili ca pid ellzj quam um prodcflc fcleat, ncqu,c defuerunt p!efe ttejtrcio ih tn o u fo la m tritein talcafoguada- riq u e coru m , qui eam aut negligentes, aut negntrranno le gratia loro
t a diquela anchara feientes, occafiones nonam plius redituras a/■
- frt poi the- fni tiiifjrunt.
the fono /fatipropofti, liq u a-i;
li /em
tendo,che li bencficij Prouincia! i f i deggono dare
dquellidella Prouincia folam tnti
, eht per
tofit per propria “i tilitd di Pr,
,efattapiie
iali
deltiam
deggono tfclufidal Papato o iuterannopergratiQ u i ambitum dirigere debent, cos oportet
;
tu d in t ' olorOydaUi quali fonofta tifa u eriti. M a
exrdam habere no^
quelüchefo)
y
'g randefferanzanonpare,che titiam , & rc ip fa praefpexilfe praecipuas caufas
debbano coseleggiermht torrereafarPapa qua. vnde quis rcpulfus fuerit a Papatu, aut ad cum
**
lunquefiaprofofioinnanzidtloro,ffiperitbnon fublatus. P roindenonigno te n t, tem poradi-^ 7 7
.
ponno cost piontamenteferuire ogni amico,
ftingucre, ac diiudicate,in quo ftatu olÍOT,5e in
MadaU, altro lato non deuonoaucora nofer- quo praefcntt tempore fcfc res habeant: nofcant^^” ^
u ireperciochefiverriano asteguare in v n trat- m-ores,ac praecipua non m odo Gardinalium oto ,(fi coloro chefonopropofii, ffi quelli chefi pro- m n iu m , fed ctiam coru m , qui ipfis fam ulanpongeno.
^
A quefia difficoltd s aggiungt v n ’ a ltr a , ehe
factndofi m afftm ámente nel primifgo d d Conilau e di moltt tfclufieni, fa r anno ricerchi d’ entrarein detteefclufione,érfelofanno fonficu ti,
tur, ftudia ac dcfideria .• fcrutcntur am icitias,
quas viciflim habcnt,& qua de caufa: & quoufque fauor exterorum Principum , eorum que,
qui Principes in Conclaui referunt,iis profuturus,aut praeftofuturus fit.
fhecoluich’ eefelufo,shdpStoanimad’ huomo,
Praeter hancnotitiam o p o rtc te o s ad nego- Eloquenti»
mn pub mai piit hauerfangue buono conleoo, (fi tium aptos, & ad explicanda animi Icnfa cffica- (fi audeti»
f t aon lofanno vengono ad alienareis capi dtL’ ccsefTc, r te a peTuadcre queant :fa:pe cnim ac- iunñaauRi
efclufione. Et quefie cótrarietd/irjo diforte ma- crdit, aliquem pcripicacem in rcbus intelligen- ritetiprolageuoliadefere fid luppate, chenonfolamente d is, atin iis eloquendis rudem cfle: quod per-/«»r.
bifognavnbuongiuditio,mavna buonifortu in d c e ft, ac fin on in telb g ercn t; .fed& neceflc
na.Ugiuditiodtuieffere,chtfepurquakhenecef cft eos audaces effe ; nam q u x d m noniiunfttafiringeffeakuno ddichiararfilo faccia per quam con tin g u n t, in quibus I k feper oieua(apionediqiiei capii’ hanno maggiorftguite nel d t , qui contra audcntior iuerit : Kt quamuis
Cbdaue.M* nel veto quelh,chef ne per qual, he fcuiuimodi audacia naturae debe arvir: temen otccellente qualitd Papakili haueriano da effer portet eam ab egreg o ab " '
- maic dcftiguidatidaUicapicoutaldifcreiioneyégitdttic. tu t.r in o n e ffe• ul u . , .
:,:urr.nu-'
ihe non li la f iaJJero incerterein difficulta. E: do m cio fa , ve! ao rx' '
i quiw Javo It detii capi tirar adcp ¿fe maleuoleacanqv!. ahiqur '
■ -
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
Befacris Cardinülium Cmitlis}
Zt,0 üal<irottfU^iít,«tdimndolepratthhedi
forte,che quefti cotedi Card. potejfent compia er
del ‘voto loro almeno gli altre pfpabili,feperb no
ci fuffe qualche giufta cagione o per ccmpiadmeto d t’ Prencipi,alh quahfuffino manifeflamente obligati,b pet altr/ rijpettiprim ti,m edianti li
qualt poteff-no con legittrria f u f a fa r lonefcert,
che quando ntgano,non fiano effi chefaciano la
negatiua malanecefjíta che contra voglia l r f f
añringe: Con tutto che defiderano d' tffer eletti,
nb deuono perfe medefimi fare le pratteche, debbono nondimeno riceuere qualunq^vadi d par­
lar loro con ammograto, f i ritenendo ‘v m certa
modefita deuono mofirate dt riceuere, tio che fia
peraueniredd Pontifitaio piutoflodalU cortefia d’ altrt,che da meriti loro.
E t o ’tra ctb mofirare n o n ‘olamente hauer ca­
ro qualunq- qualita d' a iu to , che glt f i offerifca,
m a fa r fegno.che I detto aiuto fiaper effer d tgrd■
deim portanza f i a loro tr o'.tpacietio,perdoche
Ogn vno per natura h d caro d effer huomo ‘vtili,
f i c h e d<q u elí v tileg li debba tfjer hauuto qual
ehe obligo da quelli p: oprij alli quali lo porge.
E tperquifio btfogna,che no olam entefliaaptrta l’ a u d ievfa giorno. f i m t i e d thi vuol parlai e,m a che fia aperto tl ‘volto, 0 la fr o n te , f i
dtano di fe grandijfima ejfettattone di benignit d , f i d e cortefia.
E t inregm ndofi di conejtere ¡a natura, f i I'
intereffe d tiolu i cheparla,m etterío con ragionam entfin m oltefferanze de fuoi dtfiderij , pertoth e quelli.che f f erano,fono m olió pm offictofi.0
diligenti, chegli altri.
^ f f t a hum anitd di par oh ,pub tanto the^
nonfipotria dire , 0 fonofia ti di quelli c h c jp e r
non haueria ¿ faputa b ‘voluta v ja r e , hanno per
dii.egrandiffimeotcafioni.
flu e lli che deuono effer cape deür prattkhe, bifcgna che hahbianopiena cogitatior, e de Concl i
uipaffati,0 hal>biano ccn I' attione lonfiderato
Uprin ipalt accidenti ch' hanno aiutata. 0 imp tatta I' eiettione di alcuno.
Sappiano oltra cib conofcere li tepe, fid ifcetn ere cerneftauano ah’ hora, fic o m e ft m m di p n fentt,faperela natura, cy t principaliappettíi r.b
fc la m m e de tu tti Cardinali.m ddegli huom ini
che ttngompnffi) £ loro.fapere le dependente che
hahhiano U vno cb I 'altro, f i perche cagione, (y
p e r fin d q u a m o d iír e n c ip ifo r a fite r ffid i quei
che fono per ejfi m i Cbdauepojftno effer aiutati.
Oltra di quefia cognitione b fogna che hab
h'.anb a ttit..d tm a lr ,ig o tia r e ,fi tfficctcia nell’ cremete le cofe che intendono.actio poffino perfu a d .re Auuevga the m olti habbim o i in'tlligenza buena,, f i l ’ ffpr ffionecattiua : ch’ e
ta n to , q u a m non m m d ejjtr o fe n za che bifo
gna
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
379
audentior efle veUeti is 'p to fe d o deluderetur
p o tiu s,& rcm t«ibarct,quam audiretur, reinue
emendarer. Sed ante om nia con ucnit, vt tem ­
porum m omenta cognofcant,& opportune ca­
pere non ignorent.
D enique nullum k r c vtilius documentum in
conclaue affer i poteft, quam vt capita, principcfque fadionu m nunquam non attendant, &
negotio inuigi ent: nam fid iu d raturum eft,
varias in ju it ormas , corum que fagacitas, at­
que in iu ftria multas indc vtilitatcs colligere
poteft
N eque vero admirentur , quod fere femper
principum Sccapiium m entio intcrferatur, ncquepcculiarcs cuilibetCardinali leguU’ adfcriba n tu r, cum praefcrtim d icifoleat, quem libet
Cardinalem in C onclau i tantúdem polTe; nam
co tempo. c cum vnufquifque cognofcat ,f c vnumparum profi ere polTc, neceffario adhae Y>^f¡¡
ic t altri, ficque diuerfis decaufis & tcfp cd ib u s
diuerfas ineunt am icitias: quod fi , verbi gra
tia,boni funt, &Rcipublicae ftudioficum fim i-*
libus con iu ngun tur; fi alicuius «tilitatis gr-tia
ducuntur, cum iis, qui eodem refpiciunt, c o n ­
gregantur, & confpirant. Ideoque cum dicitur,
eum tot capitibus & fententiis agendum cffe,
noneft verum;nam ftatim atque aliquisamTi t,
iempet ab eo reg itur, qui illius am' itus pro­
m otor e (Tepor í l t , cum inter m ultos opoitcar,
aliquem aut a u d o ritatcau t prudentia caeteris
prxcellere.-quibus rationibus caput & princeps
illc fere femper fuas ipfius vtilitatcs lefp icit,
prom ouetque.
N unquam fatis m onetur, quod nunquam
non anim aducricudum eft, & raro animáduettitur; liocautem eft. In Conclaui cm nium ha,
bendam rationem , & quem libet tim endum e f ,
fe ,& efficiendum , vt am bitusitaaprincipioad * a rateo.
finem ordinentur,neinuitis principibus fartionum Pontifex creari poffit: hinc’ fiquidem dig n o ic itu r, quantum ifta pratmeditat'O atque
o rdoprofit,quiainprin cip ocapiracam fcquacibus fuis con iu nd a poflunt celebriores ac
meliores candid-tos excludere,qu J es iunt,qui
futuri Pontifices popul-ri voce acclamantur.
Q u od cum ita fc h a b c a t, tan’Ocredibilius cft
eodcm ordine ac confpirationc minores can­
didatos excludi p ofle, & aP o n tific a tu , quem
pl runqueaffcquuntur, 3 'ceri:E tniliilom iaus,
vcl quia vndc non valde tim etur,ibi m nor cura
colloca tu r, vcl quia homines perpetuo vigila­
re,& cm nibushoris bcncprofpicerc nequeunt,
femper im parati vd coguntur candidatum propofitum qucm n ollent, minoris dedecoris ergo,appiobare,vcl cum periculo fubicam cxcluficKicm machinantur.
B bb 1
Vt
:.:
4
»
ji'O)
T
Difci.r¡us'
¿nafittnoarditíptrciochenitfcuno alcunováUít
cortiaccidenti, che cclui che meglio sa moflrare tlútfo all»fortun» ftafuptriore,0 anch'res
eptal ardimento nafcu dalla natura, noadtmenob (ognachefiaaccompagnatodaún graafan
gut, bveramtntedaúngran feguitodeCardi»a!i,bdaeccelienteúiríu:periothechequdunquefuffearditofenzaútrunodiquefiiappiggine
úerriapiutofto fchernito,0neguaflariaptutodocheaccon iaffe. Ma fopratutto conuient ch''
hablianoúnarto.giuditio di [apir conofcere li
fuoiúantaggi, , 0 fecondoihel’ occafooijimo'
Jirano andarlepigliande^
Et.aüa fineilpiu impottano documento che
f i poffi dare nel Concliue, eche li capt deües
prattichefiiano fempres attenti, 0 proueduti
percioihe fe glt eponto longo mofira varita for» 3 0 , 0 1 » dl<gtnza0 accortez'^a loro,pub
fempre trouar dentro cofa afuo prefitto , 0 pi.
gltarla,.
Noefia per partre firano, quando vi f t nti
no quafi fetn¡riir,o //tnar i capi, 0 checon f i
diano rególe particolari per ciafcun Car d¡nale , ejf-.ndo jolito de dirfimajfimamentt, ch'
ogni Cardinale in ConcIaue fiaper la parte fua,
pttchioche inqutl tempo quafi ogn úno cono
fcendo di potere perfefo'ofarpocofighnge cona ltri. 0 cofi vengono ptr diuerfi rejpettiafar
diuerfcLonfidenze, 0 fe fono vtrbi gratia Cardinali buoni c' habbiano zelo dtl publico, f i
con gtongono con altri buoni, ft altri in alcun'
altra 10,a intereffati , conuengono con quelli,
the fimo dei medefimo inttrejfts. Et ptrcib
quandof i dt ce, che s hadafare con tanti cerueU
l i, qualtfimo li Cardinal, none vero : percio
the fubito cht úno f i e mtffo in vna prattica,
quafi
da colui cht n' e cape,
, .fempre
_ eguidato
_
cftndo maifatto alcuno, che nonf ia , bdimagItorauttorita b dt maggior pruden^adegli aliri: 0 1’ vna 0 Í altra di quefit due cofefanno
tht i ctqo quafi operi tutto qutllo che glt torna,
Vt n bello,ita hic qu oqu c pcccarebis, vix£„g,,
licct:cumq; aducifarius prxparatus, A VEgens,
atque inftans h abc. tu r, A qui errores alienos,
*'
in vidoriam fui cu nu crtcrsíeílin at, hinc fit, vt
parui errores in Gonclaui commiíTtgrauiflimi
cu dant , m inim xqu c voluntatum , fine ptopiciat fin t, fiuc ad u erf*, mutationes maxim os
patiant elFcdus: quippe valent Papatum donare,au tauferre: A ratioeíl:,quiaaraiciftatim iuuari, iuim ici vero ftatim offendi poíTunt A auimorum propcnfioncs incicantui áplerifq; adco, vtpacrim exaffed u fu o, pam m cx aiioru.n
perfuafioueco temporis m om ento i ihil al ud
pcrfpicianr, u ifiqu od fibi fu ggeiitu i a. timore,
velobftinatione, fcu am bition e, aut defiderio
v ind id at, fiue quocunqueirlorum affeduum ,
qui omnes hominum cogitationes breuis hoi x fpatio inuertunt. D u m q u eaffcd us illevr- „
.
g t, adcftquc ecfi terum futurarum ftatus ob of l * í®'
c u ’osveifatur, ftatim cog itan t, quod commu-ri*^* *
niterfim ilihusinrtbus cogitatur, hoc eft, magmtudinem beneficij, quo c led u sin Pontiíi-cem afticitur, po ílcdam nisquibufcuuque o c ­
currere,q u * ratioin contrarium adduxetit.Idcirco apcrce cernim us, quotiefcunque confilium cap tur, vel nimium 'cftinando, vcln im io
afted u ,fernperinerroiem in cidi; nam feftinatio tempus crípit ea conquirendi, q u * ante c 6 clufibncm rciconfidcrai da fuerant : affcdus
autcm adco im pedit,occuparq; animum, vt ni­
hil finat cognofccrc, nifi quod co m om ento,
angit A v rg c t.
Verum ad h*£ dúo duae ali* res non minoris
m omenti acctdunt; etenim inucniuntur non­
n u lli, qui ctiamfi ab affed bus im m unescxiftu n t, iatifquc temporis 1 abcnt adrcscxam inandas.-nihilominus propter quaadam animi
inconftantiam atque torpedinem , vel propter.
continuam negligcntiara, quam in rcbns fuis
adhibere,confiicuerunt,m hil vnquam boni cfS,
cerc poflc videntur.
Atque equidem h * c qaatuor hominum g'^-^atuerhi;ra . fi conquerantur,
co n n iie ra n n ir m
inrl negotia
n-rr/^ria .rn.ic
r„lc
nera,
quod
votis fuis
minime rcfpondeant, fumma iniuria conquerunturiopoitebatenim , ab fcnih il eorum, q u * fuknv.fefifaciendaeraat; praterm itci:,deinde cxanimi''^^,,
lententia resnonfucccífifíct, tum iuftius c o n - j
quererentur.'
tevntihtn-'
Veram nunqpam admiratione dignum cft,fi
quis vcl incogicanter, v elftolid o quodam mod o,.vd affcd lu aliquo obciccatas, vcl nimia fcftinationealiq uid aggrcirusfu crit,qu od ncgotium illud ex tum minus profperum forciatur:
inter miracula collocandum c rit, fib c n e fu cccfferit, A fucceffus illc cx mifetationc diuin*
Jtm ainttUigenza potrianoefUudtre U fuggetti. magis quam humanis meritis cmanauiffc P“ Atmi-. tandupseft,.
Intcc.
N on f i fato m ai dir tento c h e s ba fii, chein
ConcIaue btfo¡pa temere d' cgn’ vno , 0 fa re
th e lt prattiche vadtno d alprim ip.e alia fine
di /brttordinate,che»onfipejfifar P ip a fe n za
la v o h n t a decapé,petendoficonoficereda quefio
quantovagha ilpc.reordina, 0 a n d » r a u a n t i , ch t n tl principio lita p i dellt pratiche con ii
fu o i. adhtrenti nfiretti prffono fa r eficlufione
aUi p iu úalent' h u o m in U il CoUegio , effendo,
femprefitpiHvaltnt'huomm tquelli, chein det-toprin. ipiofiono in optnicno,(5 inprtdicamtnto di douer effer Papa. Hortanto piu f i pio cre-^
d ite , che coi medefimo ordm t , 0 co.; k m ;de-
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
fi
Befacris Cárcíinettium Comitiis.
d im kcrim prrtM zO iéfxr: chtr on r,u c f r o rapt cd¡raler o voglia con. e Ilp iu 'die volt ene, uuo.Ma
no dtmenot ofia perche donde no» (t umemoho non
fiapojfibileTnetteri.i molta cura ofia perche glt huomini nonjiano npaiiu‘ vna torninua dtligtnla.fon
fempregiontiallaffotieduta , onde btfogna o ihe mo
firinoper mtnor vtrgogna dt defiderar ancor iffi quel­
lo ch’ 1propofio, f i non vorriano b chefi mettano a fir
‘inafubita efclufione conp ricolo.
Sicomeglierrorichealtrouefariano piccioli diucntaroneUaguerracapitaliJauendcall’ inc ntrulorumicoprtfarato,chenondatempoademendare, anzi
Coníindu/iriafuat’ ingegnad’ accre.ieriH, cercando
ttrariialla'vittoriadtl tutto,cosihptccioli errare facti
neLConilauediueatanograuiffimt,fileptcci»lemutatioaide^volontdd<probcontra,chefifatíianogenera»
terre tl Papato , f i la caufa eperche ci/onofipronteí
effecutione dipottrgiouared colui ch’ egli am a, ( f fe
f i meitead odiarlo,Jubito hd potere di nuocirgli fenza
ched ciafcuna indinattone d' animo fi trouano m utatori che I'acere Iconodi forte, chetrdlapaffior.e pro.
pria.filaperfuafioned’altúnonponno <bedtrmquel
punttcaliro,ehequella/olacagione, chelimuouebfia
timtr,bfiaofiinatione,b ambitione,b appetiiodi'Vindetta,oqualunq^altrodetantiaffctiiychemutano in
fipoca horaquafituttiglipentindeglthuomini. Et
mtntrechequellvdefideríobprefentefepHtcorrffi neli’
animo qualche rijpetto delle cofefuture, ricerronod
queUo,chequa/icgnvmpenfainjimileoccafione, f i
cio"e cheil beneficio cofigrade, chenertceue daloro coluich’ eeletto Papa pofii ficuramente dar rimedioad
ogoidanno.chelaragionedimrfirajfeincontrario Et
ptr ibfi^bedtappertamenie,chequandofifdtifoluiionebiontruppa prefiezzabunitoppoaftetto, fempre,.
comedtconoltSauii,fifdmale:ptni»ehel‘ <bn«ntinda
tempodtiouartlecoje,(hefideuonoconfiderareaudti,
thefic 9cluda,l’ akraoccupadimanieral‘ animo,ihe
non lafciaconofcereJerionqutlló , thepremeinquel
punto.Mas .aggiengpnodqutfleduacojeduealtrtna
di minor importancia, percioche f i trouano alcuni li»
qualt con tuteo, chehabbtano tempodepoter confiderare ,0 fianojpjgliati d’ fftto'.nondimer.o per<bn»
anamftalilirdbincapicttdnaturale.bptrcontinua
ntgligei.zach’ vfano nelle ep, rationi loro non fanno
matcofabhona:
Hora fe quefie quatirojpecied’ huomini,quando il
mgono m n fuccede bene filamentano , hanno torto,
ptr.inhtbt¡cgnauamcflr-lfeno dt hautrfattoqudlo,
cht conueniua,fi poiJe nonfuccedeua fecondo il defi
deriolotofila/nentajjtro.
Manonjardmai tenutamarauiglia, ft alcuno fi
mtítt a fir altuuacofab con tranfcuragine, bfioltnitd,b compaffione.b troppofretta,chenonritfca betiea,
anzi fardmiracolo, quando fucitda cofa buona,la
e^ltfepurtfucctdejfefipotriodirt‘¿trámente, thzj
proiee
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
iS'r
_ Inter capita Pdnc'pcfque C oclau is quidam aliquando lunt,qui ctíi v ututc.q u a i
pfosd ceretjdcftituui tu r, tamen aliorum
Duccsexfiíiunt ptopter au ñ o ritalé . quod
idee fit vel quia nepotes fiint p ra teritiF o iificis,atq ueid com ulcosh abctadd id o s íibi Cardinales , vcl quia Italorum Prinei*
pum ,quotum plerique fummam rationem
habc. t niiniftri exiftunt. H uiufm odi ho-iiincs íi v ir * tedeftituti íin t, & ftdeOitutos tflcanim aduert nc, ab ijs, quos Ínter
fuos fapicntiores cog. o fcu n c, conldium
m utuo .»cc pient : atfifuíE citnccsfcfe pu- ^trcrucaufa
taucrint.ncq^e tamen fu e rin t,'tpluritnum ^
errare con fpiau ntu r , nequc eos quidquam luuat moncri a quopiam , fiuc do­
ceri.
Q u oticfcun qu e fimiliccr di¿la C apita'
audoritate pol.erent.fcd nil.ilo ninus velIcnt Pontificatum fibi vindicare , in m agnasfefc im plicant diííicultaies :nam tantac nagnitutlinis cupiditas omncm fuperat
cupiditatem : pro nde nunquam videntur
eos libenter audire,qui diueifas a confilijs
fuis condiciones proponunt, exceptis js ,
aquibusopem aliquam (perant. In q u o d cfiderio magisacriiagis im morantur , quiacaeccri ad Pontificatum adfj irances,qui d i.
uerfaefuntfadionis , vteoriim ftudialuciifaciant,íua ipíis offeruntfuffragia: q u a'n ihilominus plciiquc a d u ipfo denegarent,
fíea ambienti p ofutura fufpicarcncut. Veruntameninterim eiusfpe» Iadant,neque
finunt aliom entem ccnucrtere.
Pontificatum cupcie & am birebonu m
.^^^^.^,
eft; fimiliterquc date operam ,v tc o n c la u c
parumper differatur, vfque quo res fu * c 6 '*»
ponantur, bene cft j ícd cxploiatis volunJ
,
tatibus corum , qui fautores fcfc ptohtc**'
bantur , non deber Princeps pcrtinacitcrr
fuam opinionem defendere,c cfqu e au d ite,.
qui prt pter eandem am bitionem C on clau s diuturnitatem defiderant: nam piop tet
huiufmodi pertinaciam illuc deuenit , vt
Pontifex abfquc cotum confenfu dcclaretur,vcl,vtim petu m ultoium opptcffusfub-itatconfcnt at, atque inconfidcratac P ona»
ficis c lc d io n i; qui quidem Pon tifcx putatutus fit,fc cledum fuiffe non o b p ro b ita tis opinionem , fcd ex opportunitate qua-dam , acneccílitatc eligentibus n oncu ita-bili.Profiiebuntur quidcm omnes ciufdem
bonitatis gratia ad cum eligendum con fen.
fiffeicoque p ra tc itu tim orcm honeftabüt»
iiidem qucaducrftrij eodem p r a tc x tu in iú
mam an im im olcñiam obtegent, & .vtraq;
Bbb
3,
p» s ;
Dtfcurfui
frict.’eJfeátBapietdii D io, (fi nondaíli mtritiloro,
fra quiX che fon capinelCondaueJoño alcuni,che
Jenza hauere quella íoffic'tenl<¡a,cheficonuerria, fono
' iaptpiraaturitd.é'qtttftonaftebferihefianonepott dd Papa p jjfxto, éy habbiano confeguentemente
tr,ola Cardinal! obltgatt, o perchefiano Aítnijíri d zj
Prencipi Italtani, allí quali moltipcrtano riSjetto.
QutJittaliftnÓfono fujficieti,ífi con»(conodiñóffifire
andar an^pigh alo configlio da quelli che trd li fuoifi
truouanop u attiddarglilo. Mafe mpdonod'ejferefofjU'£ti,ffi nbfiarto,per ordinariolafanno male,ér poco
gijutrdauttcdimetobritordo^chiglifiadaíodaviru
no. QuandofimUmentedettt Captd'auttoritdfufJiro fujfii.ietiti,manondimtno nonvclejfero far F apa
altri ehe loro medefimi,hanno 'vnag-an dtjficoltd.pertioche lid ffiderto di cost fatta grand-fxa vin ceogn’
attrodeftderio:ondenonparechepeffinoafcoltaremai
Sfolentieriihi propono loro altri partiti, fuori di qudii
che li pub aiut are, (fiin quel defidcriomaggiormetefi
noíri¡tono,quamo cheli Capabili che fonofUorid Ua
f ittioneloroperguadagnarli.glíofferifonoU^ootilo
to,'nolit de' quali quando ‘bedeffero diconc/udtre,non
glid.triano. Ma nondimeno per quilla vta notri/cono
lajuafferanza, (fifanttochenon^volgailpenfieread
altri,chedftm!d-fimo.
¡l cercan d'effsr Papa e co'ahuont, (fi cercarefimilmente d’ allungart per vn poco il Condaue per hauer tempo d copomrelecofefue tancar bene. Machia.eiito the i' huomo e di quellt,the con qual:heragion efe
nemofirauanodfauorfuo, nonfidtueaUunoporrt sit
iofimatoconfidandocon vaneparo’tX altri Prpabili, ér di quelli che defiderano la mtdefima lunghezza
alfettandofolamente etb che tl tempofe non altro pa,'fa fcoprire, perciochef i riducedtaU mediantel'ojlinatioue.chebperlopiiefiifa Papa fenza confenfo fuo,
bch' eglifepragionto dallaforzafdilPapa invn fubito, efenzagiuditio, érffejfo con dannoproprlo qualunquepenfi, non che pojfa ejfere a beneficio publico,
Ttache ne pOjfiejJete di mala fod'ufattione d coloro,
ih t fe li finooppnfli, (fi fepureptgliadfar Papa^imt
perfonabuona,nonlapigUaptr amored,Uabontd com efi duoriaveramentefare, ma comí fip gltord ogn'
airx t qualitd d’ alcuno,che lo potefie aiutaread ‘ifcire
d 'q u d í mcontro ndq'tale fi troua m quelpuntto. Ma
«humo , che dopo ptr paren amatori dd publico bene
dranno X ejferfimoffiprr caufa di detta bontd,érfa
ra mo copertacon ijfieltiiro-e (fiaUafiizz* t haueuanogliauuer artt AWinrontrofefitr. uarannoantsr effi in qualche altra difñ olrd. m firuramo fcU mente di lafíUrfitirare d-iUimedefima bentd, (fino
tersfJfarennopublicamente qudlhihr intrinficametepremeua.íficod s‘ ingegnaranno benedparjítí vti
Taltro,mdnellaconfctenza lorocenoferanno molto
bene hauer comelacofaepajfata,ondequd Cardinale
tMno.cheper fi fatte occafionicdetio Papa.dfue bene
hautreloro smcerto obligo ciuile per fi gran beneficio,
Ma
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
pars coafcielttiae fu * fatlsfcdíTe praedíeS
bit: fed Cardinalis ille , qui exhisconttoacríiis emerfit Pontifex, rem totam opt me
p crcíp ict.& p rotan tob en eficiociuilem fo. ,
lum m odo obligationem quádam debebit:
neque ideo illos tanquam bonos &
amantes exiftim abit, fed pro rc comperta
habebit,fi malicia conatus eorum adiuua e
potuilfct, ipfius ctiam, ncdum folius viitu*
tiaop evfu io sfu ifle
In ambitu agcndo duabus oportetinfígnitos effe conditionibus,altera i n fuffra •
gij ■
difponcndis,altera poftquam difpofira
lu n t, in i.s ordinandis ad peragendam eled i o nem.
Pleriquein prima códitione prxpolluc- Partienda
runc, in altera nihil efficientes Oportet,
principes & capita partium pluribus adminiftiis vti,fc antq re, fi oncra & o ffic ia d if
tin dahab u erint ,id to tiu sn e g otiifalu te m
fo'.e,& C puc fiue principem illu m ,q ui vel
ob am bitionem .velproptcrparnam intellrgentirm ex fe ip fo om nia facere, vel fu saffeclis artificiofc vti v u l t , femper futurum ’
caufam conftifionis:(im ilitcrquein Cóclau iom n-svereú d ebet.n cq; m in o r c u ta c -1locanda eft in minoribus hom inibus ordinandis, quam quaein maioribus adhibéda
íit: quinim o caput fa d lo n is adco pr «pararc fc deber,vt cum jducrfariiPapam aliquc
creare vclu erin tcxillis, quos p ro b a t, cum
creare nequeant,nifi ipfe creatioHcm fouerit,ne detifui habeatur, ciquc ncccíTe fit cú
m ultit idinc accurrere omnium rcrü ignaro:ctínim exploratam cft,quoties Cardin.
in cogitacocoguntur alicuius eledion i cofentirc,elcdum ,ctfi olim amiciíTimum, nihil ei debere.
In C onclaui non poíTuat ca con filia,qu *
extra con d a u e cepta fu .it, conílanterrcti- pknium
neri:nam resn o u * cogú t hom incm eopad o le defendere,quo bceffitu r, & adueifarium ab ca parre fcri e , q u ain tcd u m atq;
iner.mcm fe oftendit: idcirco illic plura có fili; , m odofque plurcs agendi habere o
portee, & anreom nia perpmdendum eft,
rn difficultas cxequendi fua op tara, naícatur es fuo erróte, an exaduerfariorum po tentia.
Si ex error* & inexpeticnt a f. a proficifd c B r,& c o riig i poteft,Irorrigacuriverum (í
c i aducrfariorum opera maiiauerit ijq; ben-rem geíTriut,tune o piniom ut mda , &
minus ¡ralu r, eligendu.r. cft.Q u o dfc¡rp ct
conrcqueci;r,fi r o d o cu n d a pr*uideátar,
& rci ftatus confidcratur, & aq uitati con-
Defacris CArdinatium Comitiis:
Manongiaper quefio, deue tenerU per buoni, ne iredtre , thilabonta fua f aflata pr<jfodihroinm aggitre rijetto di quello cht f i fujfe fiato ancora la
m aliiia,ft con e(fe fimtlmentefi fuftno fotuto aiutares.
Sifign» nelfar lt prattiihe hauere due conditioni,
vna in disponertlt úoti.í altra dopo che¡¿no d jo fii,
metterli in ordmt perfare i elettione.
Molti nella prima feno voluti a ff i, 0 nella fecoda
fifoneperdutti.Bifigna che li capi habhianeptu d’ vioperftrmOfChei h a u e re ita r iih i.
0 gU vffiiij diftinttifia lajalute delnegotio, 0 ches
quilcapo,tlqualebper ambitione bper poca intilhgeza vuol fare filamente da lui.b feruirfiindufttio/ámente di quelli chefeno con lui, fiajempre caufa diiofufione, 0fimilmete deue in ConcIaue temere a ogr/
úno, 0 nonfi deueponere minor cara neU'ordinarfi
per caufade minorfoggetti,che ftfaiciapet cagione dt
maggiori, anzi deuefiare eiaficuno capo dipratticain
modopreparato,(hequddoúoltfferog liauuer'ariifar
Papaetiandioúnediquela,(hepiacciono,nonlopoJfinofareJenZJach'tgliúiconcorra.a iochenonntúenghidtri/o,0 glibt/ogmdicortereionlapienafenzadi
hauerneJaputonullainn»nz,i , pereiochetengafipur
cofapiu che certa, tht quandoU Cardinalif i fon dati
allaJroueduta,centuttoche,e0luich’ eeltttofuffelo.
rb amicifiimt, vtngono a cedereptr difordine, 0 con
m al’ fodufattione.
Dentroil Condauefiponnottner fetm t ledeiibtrationi, chefifim e rifolute difucri ancora cen moli a
ragione perciochea'nuout a . eider,t<,che fiopragiongonoefor'^.cht Í huomofi diffendanel modo.chefitúedt
a(falirt,0 chefimilmenteúadiadoffender daqueUa
parte.cheL’ auutri-rioglimoftra ficoperta,0 per (ib/a
dentrononbi/ognahauerevno partite filo , ne vnfol
mododifari',madernolti,0fofratuttoanJar,empre
conftdt! ando [eia difficultadincnpeterejfeguire qudtofi depdera, nafict da fuo difordin ,b da troppopot
degit auuerfarii.
Se naficono dafuo difiordine,0 chef i pojfono dt vuouo ordinare, ftr io : m ajt nafce da gli auuerfarii, (ft
chefivegga,cheproced»noptr buona ú¡a,hifogna mu­
tare epmione, 0 fare il maa co male, ilche fempre úerrafatto, chefi úoglta anticipar vnpoco di tempe nel
qnalefttroaa.0 chefi v gltadejcendered partitiragioneuoli: li quali femprefaranno accettati da gli altri copi,auanti chef i fiono mijftm quaUhe certa J e ranzadf poter far Papa,chipiacc aloro,0úolontisri
»efuggerannoilpiricolo, chefecopona i‘ kmhiguita
delConclsue, ndqialeogniúolta, chefi pcffi hauer
cofe.ehefiahonefiamenteal/uoprcpofito, nenjid ut
ir.dugtate k dimaniper haucrU tnig'nre, per r.on
tjfer luego, deuehabbiacpiUpotere lefirauoganl^e,
‘ h ili.
^ Laprimaco’a.r . ,'-rdi capi dedefattieni
\M ca::d‘ h.
'
/-■r^Jituttiquelifche
fucij-
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
gruac conditiones mintmerefcTaBtDr: q u *
conditioi-es ab -lijs fa d i o n u i n pr ntipib*
cubi proculG m pcraccipientur, antequa
certam conceperint fpem creandi
teto,
cis,quem pr?om nibu.ipiinnctcxopranc,vt
effugiant periculum, quod Conclauis am ­
biguitas fccum affert; vbi quotiefcúq; m e­
diocre aliquid h o d sco bin eri poffitjnó cft
procraftinandum, vt melioribus potiamur,
quia nullus vfquam locu s, a tq u ei'lc,ia fo litis A in c o g itatis rebus arque variatur.
Primum,capitibus fatftionum curandum
eft, vtfccuram in manibus habeant exclufionem illoru m , qui extra corum fa d io n é
Paparum ambium.-quod fi intcr fuos illam
exclufionem non habucrint,qu*rcnda crit
interalios ; etenim multos inucr,icnt, qui
contra aliquem confpirabunt, vcl qui nolentes tam facile Pontificatus fpem dcfcrere,inom ni eiclufione d iuinfcruient: im o
hoc ftudium qu arend * cxclufionis aliquando in cauUa eft, vtqu ia n te aducrfabantur , fim ulvcrfando amici fiant, vndc
exoriturP ont ficiselctftio, adcoque amicantur inuiccm cum ijs , á quibus opcm
r . forte
r
_ cafusita
r r
acccperuni , vt. fi
ferat,
per
inconfultam beneficentiam illc bat P a ­
pa, de quo nnnquam antea cogitatum fu ­
erat.
V eru m , quia e x d u k n tu r aut in im ici,
op*
aut am ici, ne fciiic to b iu s im p c iij, a u ta -/’^!” '*^*®'*'
liam ob cauffam amicitia in inim icitiam mfcorum, 0
con ucttatu r: prim * cxclufioncs palam
tl aftá tu r: a li* maxime cau t* cffe d b; nt,
nc fua fponte,fed ex accidenti, aut obdiflicultarcm fa d * cffevideantur: cum quecc.
lai i affcdu s non potcft,&periculum propc
adelfc cognofcitur, neam ici abalienentur,
decet pr*teim ittere exclufionem & cle(ftioncmdiucrtcrc , eligendo al quem fa­
d io n is con tiari* , qui eodem damno tc:
afficere nequeat, qu oaltcr illc am icas potuiffet.
E th * fu n t po tilfim * exclufiones, nam
q u * fitprocraflinado & pr*u d end o,vtnihil incogitatum accid at,cafufpéíio potius,,
qua.m cxclufio dicitur; quemadmodum ca.
q u * vniuscaufafit,pcrtinacia cft, qu s ficq u cntcrcu m d aronopcrtinacisinf.ingitu r..
E ic liifio , q u * fit propter R tip. icfpedlum.
vel obpriuatam inimicitiam etcu fatu r, cú
obrci neceilitatcm,tum ^uia,cxc-cpto vnoau.taltero uon to llitu r , quin Papa fingulis;
m orricntisctcai i pollit.
.
Q u * Iib c tfa d io habct ambici tcsPapatu m ; quosprinccps faftionurnin c o a ffc - 1
'
(^uiar
m
^84
D ifiurfii
fuori delli fitthn e fiia<}i)¿lione ejfere fapi, laquale
jtnonhannotuediante lo partiloro,la deuono cercare
frd quelle degit altri,ptr:ioche troutranno m o li , che
tonuerranne cor,tro d’ alcuno, e cheper non voler cosi
in^niubuo ceder alli ¡peranna dtl Fapatoli feruirano inogni efclufio ne per vn pelfco, an^rla cagionedi
cercarei e lujionefa alit voltt,cht quelltihe trano tbtrxr.tfe vmgono ddvmefitcar infume, 0 ad acqui­
ftare confidenza, ondenafel' lUttcone dtl Papa, f i
‘vengono ad acqutftaredt ferte confider.z* conquellt
d u innutrire debet, nSfi cosinhabi'csdcclararet, videreturillos contem nere, & c 6 temptus audaciam g ig n it, vnde res nouas,
~
.
______
atque
pe iculolas tentant: quod
fi
audacia
addatur au d oritas.v;! Iiagularis aliqu avtilicas maximas turbas ciet. Ideocapitafa---------c'-u
eantfiiis, f& defidcrium ipfis inferuiendi
oftcntenc,efficiantq.ic, vt per alios, vel per
nego ium ipfum illis contradicatur: nam
qui etiam iurecontr dicit alicui,is contra- Per £ks i
da 'qu a lt hanno rtCiUHto a iu te, che fe dcpb 1‘ efclufio- d id ic n e animum alterius nunquam non
nefa tta in compagmafopragtungequal h ' ¿no de ta
lad it.
:tt accidentt,chefcgliono eosi fp fto nafcerenei Concla­
Verum cxaduerfo, ambientes papatum,
u e fanno ptr dir cosi ¿na m aupone, f i ¿eng o m a d a - etiam li a capitibus fuis aperte recufencur,
re pet cagtmedipictola f i t a l ’ h'.ra snconfulagrati- non ideo debent ijs irafci, & inimicitias intudtne ¿ n a g 'u n d ft m aruompenjaconfar Papa ta l’ , d ic c re , ctfiqu iam biu nt, lluftrisfanguinis
che non s 'era mat penfato, quando ch’ enu b in Coela- eflenc, & dubitarent,ipfosReges,quibus ÍCe. M a perche delí ejclufioni chefi fa no,a lcu ne f i fa n - fe fubdiderunt, cauffam efle eorum excluno d t ’ nim tci,al une de fropni a m ici, thtpertagione fionisjim o noniatelligcre fimulcnt, &Rcdtftatofo d’ a'tro riipettofi terne,chr fa tto poi grande, gis voluntatem Cardinalibus abfcondm t,
m a fu jfe per co n u irii'el’ amtcitia in nem i.itia:lepri­ ne,qui Regibus ad d id i funt diffidi ores ad
m e /e traitano all 1 fcoptr a ,‘ ejeconde bi^ ogna fa rle^ ip fo : promonendos efficiantur. Q uam ob­
con grande auue um eto,act b chenon apparamai the rem confultiuseft , fiucilluftrisfic 1'angui
fia fa tta p tr fua ¿oionta , maper U diffi oltd che ne nis,fiue n o n , v t fimulct,ca fe credere, qua ¡niumUf.
ftorta fe to la cofa. E t quando fi ¿idejfc dt non po te rtj minus cred it; nam hoc m odo, qui contra- fimulani».
cosi be celare,0 pure f i conofceffe il peÁcolo vicino per d id u ii fu n t, lentius id a g u n t, & amici po­
fu g g irel’ occafione di alienarfi gli amici, conuiene di terunt facilius adiuuarer-adeo vc nunquam
lajciarel' efclufione, f i di cercare vna dtutrfione, la expediar, fc abalienare ab ijs , qui nobis
quale dtuerfionefif a ton eieggeri Papa di quei alcuno
contr dixere, tamctfi a ium elegerunt,, et­
della f attione contraria.ma the non habbi s fa cu lta di enim iterum fauerc potcrunc, prafertim,
fa r quel danno,qua obenerefiaffein lui volonta eat
quia quo fc n o r quis c ft, co Pontificar,ui attua c’ hauertaquell’ altro quando fu ffe Papa,contut- ptior.
Q u od fi n ih ila'iud con tingeret, id fal­
£ t quefie duefono le veriffime efcluftoni, percioche
tcm lucrifacit,quia mitem animum, nequc
quella ch tfifa ptr pigliare tempe ad crdinarfi,acciothe in iutiarum m em orem prafefett. Quaeres
non tenga nuUaalhjpoue Ju ta ,0 co n tr a tl ¿oler fuo,
omncs decet, qui ¡ eligionem & mores bo­
"eptit t cfto /oipenfione th t efilufionefi come qu elli the
nos profitentur. Verum fi h a c faftidium
e ltr e fifa p e r appetito a’ v n folo,cht voglia e ffr eletto pariunt, & a d c a , q u a in ip fo C o u clauiaPapa bfar vn Papa a medo fuo fe pii* tofio oftmatione, gcnda funt.reucrtcre placet, d ic o , Papabiche tjclufione: la quale comef i e detto ¿ien rotta a lpiu les eo minus irafci debere , quo maiores
delle V, Ite condffitactred ii’ o fiina to .^ ella t/clu fio - funt occafiones, quibus mutantur volun­
ne che f i f d pet caghne di fla t o , 0 ptr partitolar ini- tates hominum : proinde accidit fapenumicitiaeefcufatap.T lo grande tnterejfe, che ne porta
m ero, vtquiinfenfoanim orecufabatur,is
feto, f i i efcufataancora per.he non togUe che fuor a’
paulo poft,vcl deterioris tonnidinc, vel al­
¿ n o , b d u a , c h e l ’ i f ludononon f i cor. corta in molti terius laedendi cauifa prom oue-tur; & iu
ali ri, f i che non fi poffi ad ogni h r a f,r e Papa.
C onclaui minima offenfio, vel gratificatio
In ognif at ttone 'efempre pm d’ vno, thefepone in magis m ouent, quam fumma an tfhacbe- Pr^fias i>
appetito dt douer e ffr Papa, fia tq u a i 0 odiquelh, ncficia, fiueiuiuria : adco ducuntur ho- iuria,mtk
thenon¿ihann10parte alcuna, f i f t It Capi dellefa
mines mfiaum ft
ttoni ¿olejfroigaanare quefit talinelprinciptomafti_tenttue.
.......
mamente delt .ipptuto ,d fde,ptariano parende loro d’ efjt.. ffrelzatkilqualdiffrezzo
bifogna. che licapi
fugg.tno(onogn‘ l h > , 0 conognicofapirptcciolachefia,ptrct0chequalunquecheauuenga,ihiKo>ifiaU
.Kuro conto di lui fi /degna,0 lo fle g n o fa g i huom ini a r d u i, endef i m etiom ta: hora d tentare cofepericolopffime,U quali alcune volte riefitn e,fim a (fim efe x 'Paudacia s’ aggiunge qualche auttorild ', bqualth» vtelttafingoUre,che habbia tn/e laper;oraa>dua.Etperctb tl capo dellcprattcht, m n m o fltt mat aUt
fuot altro, the defiderio deferuirgli, f i qutllo ch’ tgU.b non pub.b non v m lf a t e , faccia con mod- ingegnofi,
0 c h ’ el
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
T
Defacris CardínáUum ComitiU.
B
(fi ih’ tl negotioJl/ffoigU contradicafo che altri, ch' ef. mines magis fenfu pr*renti,um rcrum , quá
fo lodifdica ,perc o checolui, cht contradice aü'appe- praeteritarum m em oria, ac futurarum protno d' aitrúptrragiontudechtfiacen lacontradtttio- uidcntia. Q uocirca attentum^ ac vig ilan tem eflc oportet, vt occafiones bcftcfacica»e fempre dd maUffirrut[odufatione.
Ma aU’ mcontro li Papabdi con tutto, the f i <iedef- •dicapiantur quia per modicam m orajierfero coatradirapertamtnttdalapidtllefattioni ,non duntur neque vnquam rcucrfurae funt.
A ffed io nes autem fingulorum illic ici­
per quffio f i debbano mai -l erare, ne romperla conio,
ro, ancora cht It Papabtiifufeto Ulnfiri, (fi venejfiri te,n o n cft difficile,quia vnufquifque liben­
in dubbto, che li medefimi Re /etto laprotatione dt’ ter amieorum merita, aut defcdus enarrat,
quali firi-.ouiranno fujjero caufa della contradittio- & vires aducrferiorum cxaminat,modo adne,an‘pfdeuono rnollrae dinon auuederfent,ntdeuo- fic audiendi patientia, qua: quidcm rerum
nodpa co alcuno cercare di dnhura-e lasjolontd di •gendarum fundamentum eft : & quicunqi
tuttii Re,perciochidichiarata, thefujfe contra ‘vna magis diftererccupit , quam audire,isma*
‘voltalipotriacon djficu ltd jptrar m a t, chetornajje^ gis docet,quam difcit.
Padionum oportet fuftcagatotes
Card ina li, the dpendono'
Capita fa
dlorfauore fen za gUaltri
^
m ultos habcrc,nec non m iniftros, qui eo ­
da loro per (Otale di htaratioae, fiano poisforfati an­
eor eJfi d non dargli aiuto. Et percio f a meglio qua ■ rum v olu n u 'cm « r c q u á tu r : fingufisvero
lunque P apabde , b lUufire ,b n o n lUufire , the fia , d
cura peculiaris demandetur, vt eos obfidc- M¡mfirom
procedere groffamente, (fi ñngtre dt credere quella che
ant Cai-dd. quibus cum authoritatcm ha- Sitilitat.
KOH crede, pertheprocedeado con queflo modo, quelli
b e n t, autconfiden-.iam , quofuem agis no­
thehanno animo d i contradiré, lo fanna ptulentarin t,vtfaciliu sco sad tim o cm ,autadrpem
m ente, (fili feguaci loro fe per altro m ai haue-anno
alt¡ccre,iifq pcrruadcrcpoílint: nam qu cadmodum tK>n‘omne$Cardd. cum q u o li­
buona ‘volontdpotranno aiutarlo percioche fempre po­
tranno fcufcarfi di non hauer faputa chiara L' inten­
bet Cardinale conucniunt , ita vanandae
tione dt coloro i cht doueuano h a u e rr iffitto : d im a funt rationes, ideoquefum m o iudicio auntera,che none mat bentromperfi con queUi,tht ci h ad o tita s, & induftria adhibenda cft, vt con ­
no contradetto quando b entJu fefa tta l' elettione, (fi
traria: fadion is confiliaexplorentur.qucm
finito d C o n cla u e , percioche pub fe r u ir ta i ‘vnaHra
Cardi.ialcm cogitct promouere , quibus
‘volta , auenga che quanto alcuno camini p iu auanti
fuffragiis qusficfuffragantium firmitudo,
con i etd fifiK c ia a tto al Pontefitato.
quae caufla: fauendi: inucnicntu rqu cn on'
M a quando bene nofuccedfft mai altropub fe m ­
aulli^qui nihil fautorum habere putabanpre gkuare di mojlrare l ’ animo mite , ne ri ordeuolt
tur,& rcipfa plurimos habent, & alij pluri­
delletng iu rizj. llihttconu enientead og n’ ‘v no, che
mum audoritatis habere videntur, qui n i­
Cogita darfegno di religiofo, ffi di buoná natu ra , ma
hil poflunt: funt d indefui diftribucnd ,v t
quando henenon ¡ ¡ ‘vogha andaré tanto ia na nzi con
finguli fuum munus cxftqui fc ia n t, & vbi
la confiderationeptr tornor d quello, che f i deue operar iubeatur.coaucnircpoiriot: nam quoticfdentroil Conclaue.dtco, chetantemancoJideuonolt cunquc aliquem propofitum intelligcnt,
Papabdt fdegn»rt,quanto ches’ e ponto longo il Con- quem ipfi nolint,ftatim remedium repcricclaue, neporta grandi occafioni,é‘f ‘‘
mutat ion i
tur,quorcpulfam patiatur. A d q u * fu is a - Sui,(fidUe»i
ds volontb .onde occorre molte ‘coite ch’ vno, che nenfi m icis vtendum eftjnam fidcs'fidem parir,& quomodo
‘ooleua in‘verunomcdo,(hipoi,operpauradepeggio,b vnufquifque gaudet capiti fuo vtilis é ffe , habendi.
perjare vn Jubito dtfpttto ad altri,the nonf i ^cUjfe f i & aliquid cum honore fuo alicubi claboram ete con tutto 1‘ antmo adaiutarfi, penhentlCon
uiflc. Sed rerum fumma ijs tantum com ­
ilaue nuoce piu ‘inpiacere, ouero ‘vn dtjpiacere ben mittenda cft,qui dotibus p r?d id is infignipicctolo fatto ali hora, che li gran beneficij fattiptrl’ unrur. A m icin rn m in o ri diligentiadetiadtetro,casi pub piu arduamente ntgd huomini il fen- rcndi fu nt, & officioie tra d a n d i, quam aJo delle cofepreftntt, che lamemoria dille pajfate b ia lienifibi conciliandi ideoquc fingulorum
prcuidenz* delltfu tu r zj. Etpercib bifogna ft.trfem­ ncccirrtatcs,atquecupidita es explorandae,
pre attento , ferr.prt preparaco , (fi fempre‘vigilare It c ofq u c ita principes ille d c n t , vt aliunde
d Oi dmi a’ a ln i, atcioche quando la buona oceafione
fpcs fu *
f i fcuepre, fi poffi pighare: petchicgm poco, ehe s' indiigia, f i pir deria, fenza che tiipiit fip o te jfi riua a ttZ).
Et il fapsfelemaltfoddfaitioni d’ «nivodi ciafcuno b cofu ageuole, per. ioche ogn’ ‘vno racconta
^olenikri lidenirj i merite,(fi lidemeritt degli amici,¿oCÍo 'heponno, ffi nonponno fare gli auuerfarij,
pu cht t’ habLiapattenza advd re,l* quale patien:[ae verofondamento difar bene ogni cofa. Eco/uichi
hdptu vogba dtfauellaii,ehi di afcoUare,mJegnapiu che non impara.
C ec
L iC a p i
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
$Sií
D íjcü rfu i
Li Capi dellefattieni bifogn» the habbtana non fo- fpes fu * non dcpcndcát,quanr a capitc íüOí
lamente moltivetificuri,mkche habbiano molti Mi- faepiufque cum iis differendum , & reddcnnifirichefffiguifcanolavolonmloro, 0 theacia¡tu- d aratioeoru m , q u * ad aduerfariospertinodtanocemes"edetto,parlicolarcura ponendoliai- nene: nam de intimis fuis cogitation bus
tornoaqueiCardinaliconqualihabbianoptkautío- cum ijs tantum cornmunicarc debent,quos
ritafb confidtnza , che piu fiano informad de'dthu- magis addiélos cffe fibi cognouerint, vel
mcritero, acdochepojfano confidentemente pe./ua- m.nus defuis vtilitatibuscogitantes.C um
dtrli,0 porlibinjperanz.»,b intimore, fecondo che fais amicis dexterrime ag a n t. *q u c fe illos
conofcono dimegUo poter guadagnare í amm» loro, promouerc velle profiteantur, oftcndantpercioihef i tome mn ogni Cardmale e buono con ogni qu c,cxdifficultatenegotüpotius, quam cx
CardinaUfCOsi non ogniragione ha la meuefimafor­ d cfcftu voluntatis eos non prom oueri: aza con ogn' úno, 0 perctb btfognx hauer gran giudido lioquin animis alieBabuntur,& fe contem­
tnfaperft valere dellafua aut totita , 0 dell* fua in- ptos putabunt.
duftria, la qualefi doue principalmente pcrr-. per in­
Solent autcm Gardd. dc e lig e n d o Pon­
tendere li dtfigni dell’ altre fattieni,0 quai Cardina- tifice G cg itare vel ante con cIaue, vel poftIt habbiano intentione dt far F a p a ,0 con cht appog- quam illu d ingrclfi func.Prim o m o d o ,n o n gio,0 thequantitadeúettJitToumo, 0 quali ditjfi dum apparentibus iis im pedim entis, qu»
— fermi,
A.— .• 0 la caufa
r -j.n
-s .---------------a.L:
plerunquc poftca incldcrc fo lc n t, cum Pa­
úotifiano
dellaftrme.
litaloro,ptrtioíhtJempre,chefi ponno penetrare le ca­ pam creare cogitant, de quo m?ximam fibi
gioni di cosifmtte cofe fitrouano modtd’ alienarebdt bencuolentiam pollicentur. Altero ülo
confirmari i v t ti, eltra che fatta qutjia dtligenza fi m odo , fi confilium mutarc n cceííefit, ei
troua alcunaúolta, che da quelli, cht /imagina, che platunqucftudent,quem finonam iciffim u
iaueffertopocaparte nel Papato,n hanno ajfai, 0 al- fibi, faltcm minus iniquum forc arbitran\,chen’ hautfftro ajfdi.n'hanno poca, & fatto tur. Quapropter ncmo Cardinalium , et- Nemo fim
quejlo ponen lijuoiordir.iacc oche ad ognifubito ac- iamfi multa fibi obftare animaducrtat, (ijuamémi.
tidente fapfianolifuti ctb cht hanno dafare, 0 doue, quippiam habeat in fe tali muñere dignú» atin tantee
0 ton chi hanno daritrouarfípercioche fempre cht li fpcm cius confequcndi abiicerc deber. N á cafum ísCapiinttndtranm tjftrpropojloper Papa alcuno, che quemadmodum ob fummam in loque:.do rtttatt,
mnpiacciaa loro,fatto la detta diligrnTJafaparanno libertatem , qua omnes fedc vacante vtun­
fubitoírouarilrimedio, 0 mandarfuori lijitoi, 0
tur,nuliius vitia & defcdusiaterc poíTunt:
retintrquelli,chtaffolutamentenonloúogliono.Et a
ja r tío bifognaJimtímenle úalerfi di tuttiifuoi.perdothtogn’ ÚHO,thefiútdeadoperatodaCapificonfermantUafedt,p(Viiochtlafedt creJtealfiudellMUej
mtdiantelaconjidtnz», 0 ogn'vno, cheoptraqualchecofa inúnluegogliparedtpottrnt Jlartconhomr
fuo. Ma la fomma dille cofe, 0fofiantiati, 0 malageuoli fi deue daré a quelli, che hannobtutto bparte
delle qualita dette difipra, che tonuengono a chi úuolprat ücare. Btjogna con non mimr diligenH(a,che li
Capi dellefattiom attendam a mantene,0 dfedufareli(uoi,cheadacquiJiar glt altri. 0 ptrctbúadinoptnfando al bifogno, 0 apptüto di ciafcuno. 0 li úadano trattemndo con vn modo, cht cono/cano dipem
Jtrartpiu da Uro the da altri.
fariandoJptffo con U ro,0 rendtndo cento di come le cofefimuino, 0 majfimt dt quettt, che appartengono agU auuerfarii, b altri deli’ altre fette, ptrcioche nt’ defiderii tmtinfichi, 0 proprii lo­
ro dtuone Jlringerfi con quaUhuno , che tra efft jia b ptu intendente ,. b ptu ebltgato loro , ma fopra
tutto con minore pajiiont dt fiji altri : 0 con effo trattare L’ intrinfeco, cosí di lúe fe ve n’ e alcuno,
al qualt vegliant Jecretamente, (ft per úta di negotio torre tl Papato, comedi quelli altri, che dtfidtrano veramente, ehe fia Papa, ma nendtmtno proctdre con gli altri con accoruruz.», 0 congiuditio, ingtgnandofi di fempre moftrare, che il non aiutare alcuno de’ fuoi , nafce piu tofio da impe­
dimento,che altrifacduyche dalla úolont aloro, f i tome í aiuta rli nafce non manco dall' ageuoUz-za dtl
negotio, tht dallavolonta, perche dtuono mojlrar defiderio úguale tn tutti quelli, cht fono dallafattione
lore,auuenga the ogn' únoptr naturaftimift medefimo, 0 da qua 'ohepartepenfi di douer hauer mtriti,
per ejjtrfimilmtnttfiimatoalpari deglialtri,0 thi nonfactjji cosi ageuolmentefifd.-gnaria, 0 alienariaqualth’ vno.
in dúo modifono foliti li Cardinalipenjáre aU'elettione dtl Tapa tullaftdt vacantecúno-dt' quali a
innan[i,ches’ entriinConclaue,¿'altropoiche v i t'btntrate.
Nel primo perche non vogliano ancora ie dif f culta., che n a f erano poi deúgnauano femprt di eleggere fapa qutl Cardinale col quale hamo, maggter cogekÍMe dt beuiudtntta, 0 d' tntertffo ..
N ci
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
Defácris Cardinalium Cemitiis.
K el fieondopar, cht fecondo la d iuerftd de’ p a .
reri lanegottatione del F a p a to iin d o tta in ta l diffito lta , the bijogaa m ular penftere, f i rifoluono t a i
h/>ra ad eliggtrepermaneo maleaUuno , cheprima
hautuavo rifoluto nelt animo di non <volerteleggere,
tffm do naturale d g li htcomini di femprt m ai pigliavt ilm anto male per be n e , < ft teme del peggio. E t
per.ib nonfi deue maidiffidare qutl Cardtnale ch’ ha utndo alcuna quahtd di douer effer Papan habbi»
altun ' d tr a amo-a, che lo poteffero impedir * , perche
fic o m tp e r l* lic e n z a ,ffilib tr td ,: h e fih d d ip a r la r tJ
nüeafede vacante ron(pofftbde,che d fe tto naturale, che alcuno habbia.pojfifiare ceperto, cofifíriduce
alcuna volta il negotio con ta l tongiettura , cht li
detti difetti noa f i ftimano , o per.he da altri fi a
prcpofioalcuno, cheX .habbia di maggtori, b perche
dahuomini di a u tto rita , ( fi di<vitatffemplarenonft
tno altro,
m fia tenuto como, b p m h t fi teme df alcuno
a
....
£he co ntutto,ehefuffi migliorenonfariaam ico, per­
'0 7
íta fx p c res circa eligendum Pontificem co
redigitur,vt vitia,& d efcd u $ ciu ím od i non
*ftim en tu r:fiuequ o dq uiabaliJ sp rop ofiti func,maioribu$ laborent , fiue quod i$,
qui ab alio commendatur, tam etfi m elior,
parum tam cam icuí, vcl rebus aliorum opportunus forc etcdatut. Nullum quidcm
tantum cft v itiu m , quod non tolerabile aliquando exiftim ctur, & pro minus m alo
accipiatur ; ita fuadcnte fcilicct rerum ftatu ,& tempore, fiuc occafionc: quat quidcm
in conficiendo qu olibet n egotio vtram q;
quod dicitur, paginam im plct. Periculum
facerc,an aliquis dc fuis Cardinalibus cuchipo /fit, ctfi effedu sno n fcqu atur, haud
improbandum eft. E tin h u n c m o d u m in-;
numera collig i polTcnt docum enta,
prudentibus cogituh au d
difficilia.
che la lunghezza dtl Condaue fia diuentatatediofa,
S afia che f i pub diré con ragione, che ncn e deff etto,
the la buona oceafione, non faccia accett are per m an­
F INIS.
to m a le, percioche il tempo, come dtffe quel feruo T e­
rentiane, e capo, (fi e fundam ento di pcterfa r tonciudíre ogni qualitd di negotio per difficde che fia , f i come aü’ ineontro í optrar fu o ri di tempo l
u u f» , che le cofe ageuoli diuentino q u a fi im pofibili.
Far proua d’ eleggtrt n tl principio dtl Conda u t alcuno de fu o i Cardinalt P a pa bili, con tutto cht non fia per feguitarnt l ’ effetto ,
m u e m a l z j . Cofi potrianfi trattare rtgole infinite , the í ingenofo
barm ai lo conofctta , ptrb m i refio.
IL finí;
C cc
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
1
I N -
f
INSTRVTTIONE
-T A
ir
AD
V N
DA-
P R E L A T O,
quando ando alia Corte di Spagna per^trattare
colRCjfppra la concluiione deliaLega,traPio
V. R qdi Spag na, & Ven eci an i,
AD P R z ^ L A T V M I N H I S P A N I A M
MISSVM, V T CV M REGE C O N C L V fionem foederis traófaret inter Pium V. Regem3&: Venetos,.
L Tapae obligato pili £ cga' altro peri’ auto n tificis magis,quam cuiufcunque aTte-.
toritd. f i carico cht tiene,di trattare con que-.
riuspattes funt ob au d o rita tc m , qu ain.
fta (cngiunttura ¿nione trd Venetiani, f i il
lignitur horum temporum occafione,
Re Cattoli(a,pirchedS.Santitdprincipalmeconfoederationem tradareinterVenetam
ie appnrtengono fimUi negotiationi, f i d» lei de- Rempubl.Rcgemque Catholicum . Etenim eius
Ht rieemrfi ogni buon ricordo , ton obtiienza, BcatJudini praecipue fpedanthuiufcem odi n e ­
0 carita filialem. Oltra di tio, e tale il Papa. g o tia .& ab ipfo om nia m onita fufcipienda funt
4i fua natura,che neffun P/ estipepuh leuar om- filialicharicate,atqueobcdientia: praeterquam
bra,cht da $naBtatitudine¿tfta machinato quod eius naturae Pontifex eft,vt nuUus P iin ci­
canna,. ^
pum ab eo quidquam finiftri fufpicari queat,
None Prencipe alcuno ft pcjfa diuertire, f i
quafi eius Sanditas contra ipfum m ach inatu ra,
moutrtgli impedimenti £ altri Prencipi quanto fit.N em o melius Pontifice, qui arma fp iritu alk
pub S.Btatitudine.che hd armiJpirituali in ma­ folus tradac,diucrterecotrariasPiincipum c o - no. Et horapare d puntto,che Dio mandi di fua gitationcs poteft,aut im pedimenta á quocunq;
majio octaftontditrattatedtua vnione con Ve­ Principe am ou crc..
netiani, dquali¿itnrotlalaguerradalTurco,
Hifce vero temporibus quafi coelitus demifne poffono hauir foccorfo di momento per mani fa videtur occafio con ned en di . Venetos
£ a'tri ,ch i dil Re.Cattolico, 0 ptr f t ftejStuo» Rege C ath olico : cum cnim illis T urea bellum
fone baftanti d lungo andaré. llR e Catt oticofolo indixerit, neque aliunde quam a C ath olico Re«.
non hd modo baflante, d' hamr t armataper la ge auxilium habere p o llin t, ncq; ex fe ipfis diu­
diffefa delli Regni fuoi mediterranei.Neftno piu turno tempore fua defendere valeant: nequciftcuri i htidt S. Maefid, cht quelli de Venetiam, rcm folus .C atholicus cladibus fuis regn» fua
non /aptndofi, cht rifolutioscpoffapigliare l’ ar. mediterranea fatis c u fto d irc p o flit, reliquum .
mata Turehtfca,0ejfedo in fteopottre,volearef i cft,vt hi duo Principes coniungantur,cum neu*
in¿nmemHto outglipare.AlíincoHtrt.ftqwfte u iu slitto ra tu taiin t, piroptcrea quod T urcica
dueptttntiefitbgiongono,fono baftanti per M a-. claifism om en to qu alibetinuaderc poteft : a t.
ft alia diffefa, f i offefa..
con iu n d is viribus.repcllcndo non folum h o fti,,
Peto refla in dubbio, chipiudeiba defiderar¡ fed ctiam aggrediendo fufficicn t._
l ‘ ¿nione,b Vinetiani,b Spagnuoli. maebenchiIdcirco ambigendum videtur,vtri magis hoc
aro, thequefta congiunturadittmpoinuita, 0
foedus exoptandum fit >V ep etis, an C ath o lic o :.
quafisforza l’ vno, f i L’ altro alia detta vnione, vcrum id citra omnem dubitationem e ft, tem­
m»fftmpropofia,0jrm at0alPapa. D ’ ¿li-- porum conftituclonc iauitari vtrum quc >
litdi
I
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
P