SILÌCUA storia, cultura e costumus

Transcript

SILÌCUA storia, cultura e costumus
SILÌCUA
storia, cultura e costumus
(2003)
Arregodus e Costumus (parti cuarta)
9 – Sa mexina sarda
Fintzas a sa fini de sa segunda guerra mondiali, a Silìcua, candu uno stadiat mabi andaiat prus che a su mèdicu da cussus chi fadiant sa mexina sarda, chi fiant giai sempri personas antzianas. Is mexinas fiant tentas a scusi e si ddas sas passaiant no sempri de babu/mama in fillu/a ma a is chi si pensaiat tenessint su donu de sanai e bolessit imparai. Su chi is giovunus imparaiant pero no funtzionaiat fintzas a candu su maistu bèciu no fessit mortu. Is mobàdius si curaiant chenza de domandai dinai pero fiat costumu de torrai su favori cun: ous, tzucuru e cafei, una butiglia de ollu de obia. Po curai si usaiant giai sempri is brebus (preghieras, segnus de sa cruxi, formulas propitziatorias chi fiant diversas a segunda de sa mobòdia) a bortas acumpangiaus de decotus, e impacus cun erbas curativas. Fintzas a oi meda genti si fait nai is brebus, prus che totu po is daboris de su reumatismu, po sa sciatica, po s’ogu pigau, po is porrus. Is curas funtzionant sceti chi si creit in Deus, chi est su sanat po mesu de is chi fait sa mexina; est po custu chi is personas mobàdias candu andant a domu de cancunu po ddu sus fai is brebus domandant s’agiudu de Gesus. Preghieras e praticas contras is maladias Po curai sa sciatica tocaiat arregolli, a fini de luna, una petiedda de figuera cràbia, chi beniat apogiada in su corpus de su mobàdiu incumentzendu da s’anca fintzas a su cracàngiu. Dogna borta chi sa petiedda tocaiat una giuntura si recitaiant: tres Credu, seti Babu nostru, seti Gloriapatri a Gesus Crocefissu, cincu Babu nostru e cincu Gloriapatri a Gesus Sacramentau, tres Babu nostru e tre Gloriapatri a sant’Anna e a sant’Agata. A sa fini, sempri po tres bortas di recitaiat: Santa Susanna mama de Sant’Anna Sant’Anna mama de Maria Maria mama de Gesus custu dolori non si ddu intenda prus. Santu Srabadori spraxi sa ferida e spraxi su dolori. Santa Margherida spraxi su dolori e spraxi sa ferida Santu Srabadori spraxi sa ferida e spraxi su dolori. Po funtzionai custus brebus depiant essi arrepìtius a cadentzias regularis. Po curai sa piedita, si invocaiat Santi Simoni recitendi su Credu apustis de ai recitau: Santu Simoni mannu chi de sa braba mia non s’arrieis Piedita si cabit e ndi saneis, ma chi de sa braba mia s’arrieis Piedita si cabit e non ddi saneis. Contras sa carri segada, su dobori de schina, si incumentzaiat recitendi po tres bortas su Credu e apustis si aciungiat: Sant’Anna e santa Marta tessiant e fibaiant Fibaiant e tessiant e fiu non ddi aciungiant su fiu s’annuaiat, s’annuat custa carri segada chi siat batiada e cunfrimada. Po is maladias a is ogus si recitaiat tres bortas su Credu intervallau de: Santa Susanna mama de sant’Anna Sant’Anna mama de Maria Maria mama de Gesus Custu dolori non si ddu intenda prus. Santu Srabadori spraxi sa ferida e spraxi su dobori. Santa Margherida spraxi su dobori e spraxi sa ferida. Santu Srabadori spraxi sa ferida e spraxi su dolori. Sa maladia de is ogus chi fiat ghetada de sa lanzana, candu pungiat una lanzana, unu baballoti chi assimbilat a una fromiga cun is abas chi bivit me is truncus sicaus de s’arrù e chi provocat una pibìsia bianca. Po dda curai si strecaiat su baballoti e si passaiant is umoris asuba de sa pibìsia e in su mentris si recitaiat custa preghiera: Lanzà, lanzà pungit de maba gà de maba gà pungit Nostra Signora assungiri a Deus e santa Crara chi spraxant sa lanzana a Santa Margherita chi spraxat sa ferida a Santu Srabadori chi spraxat su dolori in nomini de su Babu de su Fillu e de su Spiritu Santu. Amen Is brebus fiant usaus puru po ndi fai andai is porrus. Si passaiat unu granu de arrosu o de gentilla in dogna porru e si recitaiat tres bortas su Credu po sa morti e sa passioni de Gesus Cristu. S’arrosu o sa gentilla si interraiat in ddu logu innui si pensaiat chi sa persona non at a essi passada mai (chinou torraiant a cresci) e cumenti sa gentilla o s’arrosu marcitaiant is porrus sparessiant. Sempri po ndi bogai is porrus si podiat annuai su porru cun d’una soga de fiu, o chinuou si podiat pungi cun sa sinniga. Sa genti chi traballaiat in su satu timiat meda su spitzu de s’àrgia. S’argia est connota in totu sa Sardigna perou in dogna bidda si pensat siat un’animali diversu, po custu no si scidi cali tipu de animali siat. A Silìcua, si pensaiat chi fessit una “tarantola”. In certus logus si connosciat sceti s’àrgia fèmina, in atras puru su mascu. Chi a pungi fiat unu mascu no si podiat fai nudda chi no si arrenesciat a ddu bocì candu fiat spitzuendi e pasai su suci in su spitzu. De sa fèmina si conosciat sa bagadia, sa coiada e sa fiuda; si tzerriainat aici po is coboris de su corpus: chi su cropetu e sa gunnedda fiant pintaus s’àrgia fiat bagadia, chi is coboris fiant prus scurus fiat coiada, chi fiat niedda fiat s’àrgia fiuda. A Silìcua, candu su mobàdiu teniat doboris fortis, is chi fadiant sa mexina po ddu curai tzerriaiant fèminas bagadias, coiadas e fiudas chi dopiant cantai a baddai a turnu. Sa sanadora recitaiat: Salludi gomai àrgia e ita novas teneis? De innoi si ndi andeis, de cust’anima batiada. Salludi gomai àrgia e ita novas teneis? Bagadia, fiuda o coiada seis? De innoi si ndi andeis, de custa anima batiada. Seis bagadia, fiuda o coiada? As puntu in traitòria, cumenti a Deus at fatu Giuda, ses coiada, bagadia o fiuda? Salludi gomai àrgia e ita novas teneis? Bagadia, fiuda o coiada seis? E de innoi si ndi andeis de custa anima batiada. Seis fiuda, bagadia o coiada? Salludi gomai àrgia e ita novas teneis? Coiada, fiuda o bagadia seis? E de innoi si ndi andeis de custa anima batiada. Seis fiuda, bagadia o coiada? Apustis de custa recita chi a intervenni fiant is bagadias cantaiant: Te bella sa bagadia fadendi su balletu. Chi su mobàdiu fiat stètiu puntu de un’àrgia bagadia, su dobori acabaiat. Chi cantaiat su gruppu sbagliau, su mobàdiu tzerriaiat prus de prima. Intzandus cantaiant is fèmias coiadas: Te bella sa coiada fadendi su balletu. Chi no funtzionaiat interveniant is fiudas e cantaiant sempri su propriu cambiendi su nòmini. Candu cantaiant is giustas, intzandus ddu naraiant is brebus e su dobori si ndi andaiat. In atras biddas is ritus fiant diversus: po su spitzu de s’àrgia bagadia, su mobàdiu dopiat baddai cun amigus e parentis in domu, in sa bia fintzas a candu no passaiat. Su ballu podiat durai oras e a bortas fintzas dias. Chi fiat un’àrgia coiada, is doboris passaiant candu su mobàdiu pigaiat in bratzus unu bambòciu de tzapus. Chi fiat stètia sa fiuda a pungi si podiat atitai su mobàdiu, o puru si podiat ponni aintru de su forru callenti.