il ruolo del whistleblowing in Italia

Transcript

il ruolo del whistleblowing in Italia
!
!"#
$
%&%
'(
&$
)
*
)
$
))
(>
.;
.
$
'
%&%
!
$)
':+@
&2/ "(:1E:+((' DD+'8
D &2/'('+(('('
(,#@
":(''/2/+
(,4.+#$$%976
!
$
,
)
,
%&%/
--
-"
!
!"
*
*
'
$'/
&&
,),
(
(
01
&
2113
':8@
':('22( +(2F":::!
':DG'/2/+88
': '" : " /2/1 H+ 2:
%@
(( /2/H"D-(!!3'(
E"+;:<$<
"!'D/2/D"(-'3I+
2:<$6
&2/"1(2(" + "<#6
III
: ( ' (" (( "+
:' ""<@8
FH"("/2/DE(:
"+
2
''<7<
":'/2/1"(I+.2<78
,,
!
!
01
&
2113<8@
&<88
IV
.
$
'
%&%
!
$)
1
2
$
-./&03P'(!:""'(
(, ((: ( : E::: ( 4.'+ +
+ + + '+ ('22 + "+ + 9D ( (( ( P G' :: E " (: /2/ 4:'( :(
'9 ("' "( 2::: ' " : "'D
E (" ! ( ' "(" ' ' ' " ((2 /2/ ('22 G' ( D " G' P "(
E " ' "D:!":''E"(!
!":" !((G'G'
(J"(:(!'4+
+
>DG'++
(!(((9+G'(""('
'"("(G''4' :DDD++
+ 2 " >+ 29+ " 4> + > '+ > !+ > ':+ >
E"+>('22"":E :9D
G'' " /2/G'(:+ :
':
(:4
9+E'F:>+
("D
E"('''":"(:"
G'D
(P'G'("!"('(1
<9 ' (" :: " F ' (: /2/ ( !": D
'"':(!' /2/O
G' ' G' G' " ( "
! : /2/+( " "
(:D ( ' " ' +((' D
':': (/2/D
G'(!' "( :( +( ('+
(+('/2/((D
3
! ' ': 4
9 ' " : (" ' ""
: /2/ (+ ('22 G'
( +::"(F
D
#9 ( '" (J (!" " ( ( G' + ! " ( E'D ':: 1
"2((:O( O:""
:O'!:F"FO:
(( O ( "(:: !" ( ' P ( (:O ( " ( O ' (: ' !' ( ( F O (2F ( (
: ! 5 !O " /2/ E
' :O "( (:O "" (D
" "( (2" ' (2 ((:
E'"+(" (2
(,.'E"('
: '(D
'' " 2 ('22" ": ( '
' &2/ !"' (, : 2:(J"((""D
4
4&%
,
)#
'
/
))
$
!
5
,
,
)
%&%
'
0/
,
,!#
$
%&%
)$&&
)!
'" ' " ' /2/ Q "
!(("D /2/P'''
('':'-(3':
:D
E((''':+P
( !+ @ #$$%+ : E ': 49+
-' >"2 " (2F ( ((
" ' "' ((( ( ( G' "
'!('F"(+2'!'2
(+ G' ! 2 (
:#3DE! ::+"- :
' ': ('22 '!! (: "
:3 : E '( 2 'E TD@ ' E '( ' (: !: "'F
'(4<%%69D
(R'! :('22"(:
/2/D E @A< ( ' "' ( - ('22
'!!+ G' " ' H'F ':+ 'H
'FG'2222!+'' ':H:
''!':3D' "((:
D<85#$$% >(E :
'22"":(2F"::(' F ('22
E!!: (: ('22 "":D 2 G' > " 'E"": (' :
(22 'D P ' + !+ <6 2 #$$%+ '
('22 ' ' " G' :@+ > !': /2/ " '" : ':D
"P"(("(("' #
:':49+D@@+-:("'
!":3D
@
D.
+
D"':+#7+<62#$$%D
5
( 1 # #$$6 ' !!' '
' ( ('22 ("' : (2
F!D
((' ' " (! ( (: /2/D ' E < ( + "+ 2F E( ( 4':91'('R
: ' F+ (( E E:::D (R+E7E'::"(' ('(2
FD E #$+ "" # 49 =<5#$$= 4' " - ' '::39 2' ( E -
""" +((!:"::
( '997+QG' ':('
:+ ( "+ ':+ H"2 (("(:(2F! H22'!98("
'':( "2+:((
('::O3D
G' ' (: ( " " ' (:
((G'('FDN'"(
("':4" +"::"!9D
(2 E':: !!": !" !:
E G' " " 4D #$@ 9 ' KL (2 ! ( 4D <%7 9D =5<%%<+""!785#$$<+4->!(
(:":2':+
Q(:! ((":392
!' ': "'( D
E #7$= ( ( - ('R ': !
'2+G' ':
: H"23D E <7% "" @ 8=5<%%= 4
' (: " ": :9 "( ' 22+ ( + "' -: ' . F
H F :3"'(.
+ ( E"":+ (2F ! '
( " ( D . D 5>5%6$$<867 #$5$#5<%%6 F G' "(: : "( 4 9D #@<5#$$6+
U': #$$85A$5( :H'::"
!: ( ( F " !:" 7
9 9G''1-9'::"::' +
:(((+"::(+Q( '::O9'::
"(((( (:"(:O3D
8
!9 G' '1 3!9 "' "! : '::: ( ':::O3D
6
" Q #$$A56$5 "' ':U+ ( E':'F!"::::
(2 G'"2D '" " (J
(! ' /2/ " ' ' ( '+ ((F '+ D ' ' !": ED N' P ( 4D #<$89+ (+ " (: ( ((F 'D
: !": ( ( ' D
'" ' "( /2/ '
2'+ 22 G' ( (( : + E+ ' "2 ( 2' D ("+ ; .! D + E(( + ' ' G' ( R ' ( ! 2DG'"""G'("'
" -(3 ' ( '
": "!':"O F !' ' ( !':D+;.!(('+R'''
!' ' G' !' ( E"F :"D + D ' + D+ :D D+ 8 !22 #$$7+ D #<A=+ '
' 2 ' ' ( ': E( '
( :D :+ ! ' E( + '+ !' ' '
" E"" ( "D !' G' ('22 ( ' " ' " !'A
D
' " (!+ /2/ (+ "'G'+ (: ' :" + (' 2 E <= ' D
' "(2"'G'
' ' :"+ " 2' K"L+ " ""+ !"+"(":+"22+D
2/
%&%#
)
)/
'))
),
,
)
)$&&
6$
)!
/2/ ' ( !!' ('22 G' ( +
' :D (" ' : 4 D 9
("' ( O ( + : '
F+ ::: " " " '
((' /2/4(J('('
(9D
('22 (2" /2/ ':1:FP
A
"(J"(' :""'
' 4D<=9D
7
'(2" (G'(('22E22'
O ' ' (' ( ("' /2/ Q ' !": (! 'D " > ( '22 "": - (:3 (
' !' "': (J ( '22 "": D
"("+('22 /2/((
'E: ("+ ' ' : " (' ( !"1 ('22 '
( ("' : F !6O E'F :2>'(E':"(:(
/2/!'O .E
E"(: : (2 'G'(: /2/G'EO>('22
"": ( E : " !!" (: /2/P:':D
('22 '( P (2
:"( " (!1"G'(
E'" ( ' 'E ' '+ E ': ' !": ' F (
((' (! ( : " 'F
':D
(( +'(('E:("!!"
+ (( + (' /2/ ' :
' ' P ' ' '" :D ( ' ( " :+ (' P <8#$V :(" /2/D " " (! ( ' ' "': !":D M 2 ( ' F
G''":"22!"2
B, (' /2/D '
: P''!":"+
(' ' " ('D "(' ' !:(('
+ G' " ( : "D 0+
G'+ !!" '" (' "2 ((:: (+ 22 "( ! EF :
(!(2"(D
(""("P'"+G'
('("'''!:
4G' " " G' ( "(9D
6
+DD%7@75#$$65D
8
/2/ P ( F '" (( (: 2 : !":
E E:::D E ( (' /2/
!""("D('
: ''("(' /2/ 4
(( 9 #$$#1 'E' (' "
' :+ E" 4 ' ( (":
((:/2/9D
/2/('"FF
' (' '" ' ' D: !!"+22('
( '+ E""
' E"2 O E' : !':"('D EF":
(' . . ' ( D :
F :(+E""+
+" F +
:+ E ;:+ G'E'" ' #@<5#$$<D
"!":+':!!"(!"
" ' (' /2/+ G' " 'E :D !!Q ( : ('+ '
'" P "( E : "'E:('E"" '
( (' D E F+ +
/2/ E !": ( ( D
EF!""'(' ' ("" " -
: ':3D E !
' !!' (' ' ( " ('22 ' (( 'E :D "( "
" !!" ("" !": ' (' ( (Q+ " + O " '
(( ' (" "( !!" + ' + ' : ( ( 22
"( "!"'G'"D
G''((':+
: !!" P "(" ( (' " 4! G' ( "
( 9D ' : ' """
!DF""((
::OG'"(P
D
E G' :: " " !!' (' + (" ('22+ ' ('R ' :
9
E"(": !' "': E '
:::D
7/
%&%#
--$
)
%&%
!
( /2/P""'G':
F ' P ( " ' !" ' :
4: !" ' ' >9=D ('22 ( (( ( E': ' '
/2/+G'G':D
4 : ': (:9 ' ( : (2 "': ( ( ('22 4
9+""(!' "
( /2/D'''"
: : "D + + ( (D
': ": P "(2 " G'F ('22 '( : (' /2/D " (2'E ':"(E:
'D
/2/ ( (: 2' E'
:"%+ " ( ( (+ "(+!( "22D"+:':(!+
/2/PE'2('22
W !G'" ( "D N' '"+ !+ ( !
:+ " ' "( ( /2/D + ( ' 2' : ' : (!+ ( (! !
: ( (: + + ( ( ("<$D
1P"!!!'"G' /2/D
8/
$$#
',
-
)
%&%
/2/ "'E(('22G'P
!!''""F'4('::((
'+"((:::
( 9"(('(FD
=
;D (('E((: :'':('22'!!
(:":D
%
' +D<=D
!;:
D
<$
10
' '" ' ' : ( ("' +
"(+ ::2'(('22G'( <<D
E ( "2 ': P '::
("1 <=A " #$$= 4 : ( ': " "( " !":'':<#9D
' (( > !!" : " " G' (( ' (F ( ("
!''D "( F ' (' "
22 ! ' : ' " E'F ('O (R + !' (( + !! " ''" (( ( :D " !!" ' + E ( '
(2"((1"F'!!':
FO ' /2/ (22 "("4"(':!9DE"': "1( /2/ "2
' (F " ' : ('22 4> ( '22
"": E :+ : ': (:+ 'F : >+ : E" 9 "(:O(:'"
(2"''(P(""D
22 " ' : (!+ 'F ': ( /2/ ' :" 4 (: 2' P ' ' :"9+ " " (' " ( :1 ' ' E"(: : G'E ':+ (' :E:!''D
'F':(' EG':
!": /2/ + ""+ (: !": ::: " 4 (J B ""2
:::E(29D
" !G'" ( /2/ ! "
:"(( ("((!""
' D ' ("" + (+ ':: : /2/"('F'""
'F':+"G'!"D (:E(('22
P " ' 1 (" ' (
"/2/'(<@D
<<
"( P (" K "L ! "' > ( + E+ EF(E' (( ('22
'G'F (("D
<#
;D"(("
+D
<@
!": "(("(( D
11
9
5
,
,
)
%&%
0/
,&
))
:-
*";
5
,)
))
,!
$
%&%
' (! ' /2/+ E"(:: "( ((:' 1'(P"
"!D:D=<8<%%<+"!
D785#$$<+ ' "! "+ " (! 'E" G' ("' : (:('D #@<5#$$<
(: /2/"( E':('((
' " 1 '22 "":+ !"+ !!: + + "+
"':+(+2'"+'::' +
+:D
: ' ( + F ('22 ( E"(:: "2 ( (' + ':+ G' ""'E':ED: "( (J (2 E"2 ((: W ' ' '" "( (J
"(:1(' :': :
""+(:+('+
F 5 :+ G'+ E+ G' " ' 2F+ : '":+"("22(
2 + Q ' " ' ':
::"("(('D:(
(:"'"(2FO'
F (J !G' !+ 2 G' ( #@<5#$$<D E "" (! ' '
F ' :+ "(" + ( !"+G''::"22D
2/
)
!
$
" !" (! ( ( ( /2/D D= <8 <%%<+
"! D785#$$< ( ( 4 9 " "! "D " ' (!"
E''' D
"(('(/2/F
('22("(DN'F
"((J(2(' ('+'W
'(4'9+(+'+!'D
G'('"":!'D
12
N'(2"P(""( D
7/
F ( ('22 ( '"" ' ""(D
#@<5#$$<'(2F(''
' (' ( ' "+ " - ;:3+ ( : ' " D =<5#$$=''::' ("' + +:(
(':: '' D
F ('22 ( "'G' ' (' ( /2/D : ' (' " : (' "'1 ' + "
" -( 3+ ((' E' + : :+ : ' ':
("O ' ( !': :+ " E'+ E!!
+'::+"+E!!:D(!' (' G' !':D F P 22 E ( 'E'::: ':+ "( G' P
(G': ( 4 ':: " ('R
' ' ((F ( 9O (2" " G' " '( ,E"('(D
: ('R "'G' :: ' ( !(E1"+"(!!+
'( E ;: 4"+ E ' #@<5#$$<9D
" (2 ( : ' F+
G'!!:'E:::'E1'"+!B
"+"' '"!( (2
::O'E'::2"O
"" : G''G' "F1 !+ !B+ "+
" ' !+ : + D ' F + ' "':+ !!" P ! /2/ !! "F ( : J !!(:(2" D
F""""(1
P((("F '
(2:D
> ('22 (! " ( 1 P '( : "(O (+ ' +
G' '( ''!"!:(:
E'F':D
13
8/
)
5
$
,
)
)
'"2'22'!F(2
FD
F ('22 ( ("' " :
ED : ! ( : (! " E (2"D F : " ""1 ' !!"
( (':""4
P ' + G' "" ' + (
E!": E9D E F+ !+ (" (" "'F"D
</
$!
:,(
$(
*
!;
F D= <8 <%%<+ "! D785#$$<+ (: 'F !":
'"!"+ "(J"(:+
(''!"1('22( ''"E'F':D
(('22E''"'
F 4D@A<9D
' :( (
" ' F P P " ' '22 >
' ( ('22 " : 4 (Q
::!!"(9D
( ( P "( (2F "' E P " ' 'D F ( ('22 ( " 2 ( : ('D ::: ( + "(+ ( ""G' 49('':
( FD F ( " (2"+ " ' (2 (" !F (
!": E ' + ( G' 'D
=/
-*
" ' !:F 45 E"F9 (' /2/D'"(('"
2B,("4'("' 9:"1
F G' ' " " " !" G'
D ' + E"F ' (2 ! " ( (: (1 (( ( : 14
G' ( , : ( /2/ '
(P(""D
"(( +:'(!+
!:F ( : : !: G'
"+' :"((!""
2D"'F !:F /2/ (( E"F P "'G'
'G':G'((!"((
FD ( ' G' "( "': !!" G'
':( E"W'2'(
G' ( E1 " P + "
'+ ' !/ : E:: " " +"("'!2X(:4E:(
G'!/!9D
((>('22"":!!"
: " '" O G' ' ' P
!" E!! ( (" ( ': '22D (':(:!:D
>/
%&%
' : (!+ ' ' " ( ' ( E((2F ('O ( "( G' ( , ( "
E!! (' /2/ (" : " 22 F ! """ ( ' E: ' : ' !+ W " !! D (2" ( , , E <<<
': 4 G' (R ! ' (" (9O
"(!(+E'F:
F(""'('(2!(:(
('/2/D
( ('22 ( !": !: 22' J(:4@#A9D
: ' : (' /2/1 ' ' ": E22 EFG'"(D
?/
( : " ( ' ' (
'! " 4' 9O G' '
' :" : ' ' /2/D E
( ' (! (: !" ' ' 1("22":( " 'G'(2"P:F'D
15
F " (:
(2 EF " G' ( (
D ' F (: /2/ 2' ! ( D ( (: P ( :D
('22 P (:+ : G' E' :" G' (! ( ( 2 E'F':('"":::"D
3/
,
)&
,)
G'' ':"'2 +
G'+ (+ P " (( (:
"D ( "((
/2/D
('': ( "((
/2/O ' G' F (' "(: ! E
1 : "( !":
P(("'( D
01/
-$
))
!*
!' ((: F P '
(2"('(('22( D
(('22 E'(2 F"'P
2 ' (: " F G'(2"D
00/
)&*
)
-
!
-
('"'!!":1E@A=
(' " ( ' " ! " (!'/2/((D
F 2 (' ( : : ( ! !":D ' :
( : ( 2"
(2 : ! ( (( D ' !F : ' (2 : '"
E::4'9+"
E!!D
F!!(2""!!1'
2 : " ' ( O 'E : ( " ! ! " ""EFD
16
02/
)
%&%
@
$!
(: " ' ((: /2/
E ' :O P G' :::D
: F'!2X"" /2/(
! ( : ( :O ! ' /2/ P !!" " ((! :22(!"":
' : ' D (J ' !2X E::"!'::(!
'(D
F /2/!' (( !!1 ' " " ' G' O' '' /2/4G'(
(' P 2'9O 'E /2/ :(':D
07/
,)
E: " (: P ' " "' D
' + ( G' ' : F !
": G' ' " ('22 ( ('/2/D
"( !!" '
":"(("'"(2:1P
+(R+':'! ''((J""
"(J!!" !2D
08/
,
)
"(:/2/D
': P(J(2
E : ( !': : !! "
D " ( E P+ + "' ' "(D'''::G'
(( ' ': G' ' F '"'":/2/D
17
$
" " :+ !!'+
::: E' /2/ D :: (
>+ : ( + E " " " " G' ( " ('22G'( D
' : (! ( " /2/ (
(:+((:+ "D !! ' ! ' :"+ " !" """+!"+"(":+"22+D
E'!(:"'
P ( (: " ': !":
' F "" ::: "D "+ '
+"+E F:+"( '(: 'D
'" ' ("' ! ("' ( F+ ( #@<5#$$< '' : ""
"4 :9D
' (( > (' '
"'(' /2/D!!"
"(" 2' ( ( ('22 'EF P '(O P '' !" E'F ':D : >('22"":G'' E!!( ("(':'22D
P : : ' F
"('22D
> ( '22 "": P " !! "("'E"":(! 22
!!' ( (": : FD E @A< ( '"'4F9((('22"
: ' + ' : ' (( F
+E'F':D
( ( F ( ' (' ( /2/+ ' G' 4G' G' ' " "9 ( ( (:'2B,DE(:""
( (' ( /2/ Q ' " (
4( ' G' 52! + "+ " (J
29D
'' (( ' (2" (( ( " ) ) ((: /2/D " : F + :+
E(:(!PG'"D ":( 18
" + G' ! (J !" (''D
,
)$
!
• (: (! ( /2/1 ( :" 2' "(D(: 22
G'(D
• '" ' " " ( (": ( D R + '" : " 2O ' (! (: "
!": "( + '+ ' "( (": ( (:'"!'!":+(22(" D
• (:" /2/4((" "'
9D"(""('22('
"(D('22 22G'('
FF' 22""(2'
D
• EP'''::""'D
E" P E(: (! ( :D "': (J (
22("("(D
• ''"! :':'E"D
• " ( (J "( " ' "( (/2/D
19
99
,!
• :':+@<2#$$@4':8=579
• '':('22'!!(:
":+<%%6
• : E '( ' (: !: "'F'(+<%%6
,!
• ':('22
• (
• • <85#$$%+ - !:: E"::: (' F ('22!!:(:('22"":Q
(: !': 2' : E" U
• =<5#$$=4D-
''::' 39
• #@<5#$$<+ 4U( (2F "" ( '+ F : ( (F
'+ " H << #% "2 #$$$+ D @$$U9 '
(2F("(
• 8=5<%%=4
'E":!:9
• =5<%%<+ "! 785#$$< 4-( "' (:
"':39
• @$$#$"<%6$4' 9
!
• E:( :D
": .E>+"+##'#$$%
• 4 :':
(:9+"(("+!22
#$$%
• +DD%7@75#$$65
• .D5>5%6$$<867#$D$#D<%%6
• • (<5#$$A'(( #%'E((:'(:
(" /2/2+
!+!2!:
• 2B,++#$$<
• : 4+ + >+ 9O . 4
9O.2F4++
9O:'( 4
9O ' &2/ 4+ + >9O "" :
':49
20
!
:1
• 1>>4(2::9O '((
4:'9O'4!!2F9
• >12
''4(2((E'9
• 1>'4' E'"(!!9
• 14:X+!!2F9
• 1(((
F""1
• ;DDD1D'49
• • • .
>>
• .
((>1
• !!( ("':'224>(E :
'22"":9
• >E"1>49
• >':149
• >!14 :9
• >'14 :9
• >14 :9
• 4 : ': (:91 G' "( ""+"" 1
• 1 ' G'' 4' 9O " 4'9
• (:12:
(1
• 4! + F ' F
>9
• ;:4 F>9
%&#
• ///D D!1 EF (+ ' + ' !:+
;:+ EE"(+;:+ :+
>+
('(("+>
• ///D:D!1 :: 1!(D&2/+
>
• ///DD1 ,"E"(+"(
• ///DD
21
•
•
•
•
U(: " :BDDD#@<5#$$<U+'
- 3 ' ': ( " " 49 ) <=
'5#72#$$61(155///D22D5>5G'Y#77D(!
///D':D
///D#<D!
///D/2/D
22