Testo 6 - Philpot Education

Transcript

Testo 6 - Philpot Education
4.2.2 Lingue e dialetti - Testo 6
IntervistaadAmaraLakhous
CristinaAliFarah,el-ghibli.org
marzo2005
AmaraLakhouspercepisceilprimoottobredel1995,datadelsuoarrivoinItaliacome
momentoimprescindibile,quasifosseladatadellaproprianascita.Avevaventicinque
annieportavanellaborsailsuoprimoromanzo,piùpreziosodiunpassaporto.Infuga
dall’Algeriaviètornatosolonelfebbraiodel2004,dopoottoannidiassenza.Consé
portavaunnuovoromanzoscrittoinarabocomeilprecedente,tributodiamoreedi
fedeltàperquellaterrachel’avevarespintopernoncondividernepiùilprogettosociale
epolitico.Continuareascrivereinarabohasignificatoesignificatutt’oracontinuarea
vivereinAlgeria,mantenerevivounrapportocheènecessarioricucire.
NatoadAlgerinel1970,AmaraLakhousviveaRoma.SièlaureatoinFilosofiapressol’
UniversitàdiAlgerieinAntropologiaculturalepressoLaSapienzadiRoma.InItaliaha
pubblicatoilsuoprimoromanzoLecimicieilpirata(Arlemed.1999,inarabocon
traduzioneinitaliano)einAlgeriailsecondo,ambientatoaRoma,Comefarsiallattare
dallalupasenzaesseremorso.Loscrittore,inpiùdiun’occasione,haespressolesue
perplessitàriguardol’abitudinediffusadiaspettarsidagliscrittorimigrantiframmentidi
veritàestoriediemarginazionesocialeedidisagio.Ètuttoraapertoildibattitosulla
cosiddettaricettadellaletteraturadellamigrazione.Ediscussaèlaletturainchiave
essenzialmenteautobiografica.
Èpossibileunadistinzionetrachiscrivepernecessità,perl’urgenzadi
comunicareechiusalascritturainmodopiùconsapevole?
Cisonocertamentedelledifferenzetrachihacominciatoascrivereprimadiarrivarein
Italiaechihainiziatoascriveredirettamenteinitaliano,magariperchéèarrivatoda
bambino,operaltrimotivi.Permelaprimacategoriaèpiùproblematica,perché
comprendescrittorichepartonodaunalinguaprecedenteperentrareinun’altralingua.
Nonc’èunfenomenobenchiaroquandosiparladiletteraturadellamigrazione.
Parlandodeltuorecenteviaggiohaidettochetornandoacasa,haiportatoconte
lalinguaitalianacomebottinod’amore.Èunalinguaconcuinonhaisviluppatoun
rapportoconflittualeechehaiadottatopersceltaenonperimposizione.Tuttavia
sottolineicomeconunalingual’intimitàel’intesavadanomaturateconiltempoe
nonpossanobastareottoanniperessereingradodigestirlaconsufficiente
disinvoltura.Checosaintendiquandodicicheriscriviiltuoromanzoinitaliano?
Èunprocessolungocheprevedediversefasi.Primascrivoilmiotestoinarabo.Poidico
cheloriscrivoinitaliano,perchénonsitrattadiunasempliceauto-traduzione,non
essendoobbligatoarispettareiltestooriginale,loricreoamiopiacimento.Intalsenso
gododiunalibertàcheiltraduttorenormalmentenonha.
Nelromanzochestoriscrivendocisonoalcunecosechenoncisononeltestoinaraboo
perchénonleritenevoopportuneoperchésitrattadibattutechenonavrebberoavuto
alcunsensoperunpubblicoarabo.FontediispirazioneèpermelaCommediaall’
italiana:peresempionelmiolavorodiriscritturahoinseritolafamosabattutadiSordi
nelMarchesedelGrillochedice“Iosonoioevoinonsieteunc…!”. Unabattutadel
generedettaadunpubblicoarabononvuoldirenulla,mentreperunpubblicoitalianoha
unsignificato,nonhoneppurebisognodicitareilfilm,perchéèunabattutanota.
Finitaquestasecondafaseneiniziaunaterzacheèquellaacuistolavorandooraedèla
piùdelicata,perchéprendeinconsiderazioneivarilinguaggi.Questaoperazionesifasu
duelivelli.Ilprimolivelloriguardaivaridialetti(usolaparoladialettopersemplificare,
perchéancheladistinzionetralinguaedialettosottendeunagerarchia,èilpotereche
decidequalèlalinguaequalèildialetto).Cercodiusareilnapoletano,ilmilanesea
secondadellinguaggiocheusanoidiversipersonaggi.Questaèunagrandissima
avventurachedasolononpossoaffrontare,quindihobisognodiunafiguracomequella
cheEmilioGaddahausatoperil‘Pasticciaccio’,romanzoperilqualehaavutobisogno
dellaconsulenzadiunromano.Questoperquantoriguardaivaridialetti.
Ilsecondolivelloriguardaipersonaggi.Unaottantennenapoletananonparlacomeun
giovanedivent’anni,unaportieranonparlacomeungiornalistatelevisivo,quindidovrei
trovareilregistrolinguisticoadattoaivaripersonaggi.Ricapitolandoquindilaprima
stesuralaportoatermineio,lasecondamiserveadeciderequantolefrasisiano
comprensibiliomeno,nellaterzafaseentronelvivodellinguaggio.
Neituoiinterventispessosottolineil’importanzacherivesteperteilfattore
linguistico,comeveicoloattraversocuioffrireundoppiosguardo,unadiversa
visionedeifatti.L’arabostessoèunalinguadotatadisfumaturelinguistiche
complessechetustessohaidistintoindividuandol’araboclassico,delCorano,l’
arabodeimassmediael’araboparlatonellediverserealtàterritoriali.
Iosonocresciutoinunasituazioneinterculturale,perchémiamadremiparlavaberbero
edapiccolissimosonoandatoinunascuolacoranicaimparandol’arabo.Hopoi
studiatoilfrancesedurantegliannidellascuola.Sai,lalinguaèimportante,dellevoltela
gentelasottovaluta,lalinguaèilpensiero,quandoparliamopensiamo,lalinguaporta
consétuttoanchelariflessione.Permeilbilinguismo,iltrilinguismosonounacosa
spontanea.
Inpassatohaimessoinlucecomeituoipersonagginonsianomaidegli
intellettuali,mapersonaggisemplici,piùfunzionaliallacomunicazione.Hai
mantenutoquestasceltaancheinquestonuovoromanzo?
Nelcasodellascritturac’èlagrandissimapossibilitàdientraredentrovaripersonaggi.
Questaèlagrandezzadellascritturaingeneraleeinparticolaredelromanzocheèil
generecheprediligo,perchémidàlapossibilitàdiidentificarmiindiversipersonaggiche
possonoessereindistintamentedonne,bambini,criminali,buoni,cattivi,poliziottiecc.
Questapossibilitàspingeacomunicareancoradipiù.Percuinonbastaleggerelibrima
occorreparlareconlagente,cercandodiascoltare.Infrancesec’èunbellissimo
proverbiochedice:“Laprofessioneèlasecondareligione”.Quandounoesercitaun
mestiere,quelmestierediventaqualcosadipiùgrande.Honotatocheunmeccanico
romanoparlaquasilostessolinguaggiodelmeccanicoalgerino.Lelorometaforesono
quasilestesse.“Sièfermatoilmotore” perentrambisignificachesièfermatoilcuore.
Hannounimmaginarioeglistessipuntidiriferimento.Lostessosipuòdireperuna
portieraalgerinaeunaportieranapoletana.