AIlCI-JIVIO S`_fOI~ICO ECCLESIASTICO ·SPOLE`I

Transcript

AIlCI-JIVIO S`_fOI~ICO ECCLESIASTICO ·SPOLE`I
AIlCI-JIVIO
S'_fOI~ICO
ECCLESIASTICO
·SPOLE'I-1IN"O
NURSINO
.... __._.
o
~
......
en
~
::l
Z
I
o
~
......
.....
(l)
o
0..
CJ)
o
u
......
.....
.
en
t"J
......
en
(1)
.......
u
.
o
~
o
U·
......
~
o
.....
CJ)
o
......
.....::-
..c
o
.~
~
CENTRO RICERCHE E STUDI
SPOLETC>
, 2
19X4
ARO-IIVIO STORICO 'ECCLESIASTICO
I
•
SPOiETn~O ~NURSINO
I"
I
•
I
"
2 ..'..-;1984, .
..
CONsiGLIÖ:"DI'REDAZIONE
.
Antonictta Amici - Giamplero .Ceccarell] '_Sandro Ceccaroni _ Romano CordelIa -Giuseppe."F~cinel1l,
_. Silvestro, Nessi _ Antonio
Ottaviani ;:: ~~se?~o .ISeveri~, .~. Giuseppe Urso ' .
., .... " ~...
I?l.~~1J;ORE . :,
.Ouorlno
•
,
In copertlnar
I
-
"
..
l'
: .
Sigillo
",,-,
'.'
..
p,l Albei-ti .
,I
I
":.;' "
...
, "
,I
~
1,
. '.
'.
•
I
,
äeu«.curia 'vescovile 'di Spoleto
._ '""",...
,
...
.,'
"
l".
.
•.
DlreZioneJ ~.\~strazicine
Centre>. Ric~rclie'·c~Stud! \d~U'~~~idioc~si di Spoleto
Via Aurelio SafIi,\'13 _~.06049 'SPOLETO
.
I'
,
'.,
....
,......,. •
.a
_
4_
f
•
I.
'.'
'!'.'
•
•
.
•
(sec; XV) ..
~
~e.pergameßc
.
dell' 4rcbivio, del Uapitolo delta
Chiesa Cattedralc ldi S. Mafia di. Spoletol dalle
origini alia fine ·del ponlifivato di IDnOGCDZO III
'.
.
INTROIJUZIONE
SOI\IMARIO:1. L'archivio Capitolarc dl Santa Mari" di Spolctu .•
2. Tipologla, partlcolarltä
palcograflche e dlplomnt iche dei documenti. - 3. La canonlca dclla cattedralc di Spolcto nci secoli XI eXII .• 4. I vcscovl <11Spolclo nei secoll XI eXII.
1. L'Archivio Capltolare
di Spoleto ofTre allo storico una
raccolta docurncntaria
non abhondnntlsslma,
ma consldercvolc
c Ianto piu interessante,
perehe consentc lntcgrnzion] nlln ricchissirna docurncntazlone
dcll'altro archivio conscrvato n Spolcto, quello dei monastcro
di Sassovlvo, ehe conccrne soprattuuo Ja zona rurale limitrofa'.
Nel nostro caso si tratta Invcoe di tcsthnonlanzc
provenionti <la un archivio dclla chlcsa cattcdralc di una cilia quale
la stessa Spoleto, antico capoluogo del ducato,
Tra gli archivl capitolarl
dcll'Umbria,
oggl scarsamcntc
rapprescntari,
occupa un posto distinto
accanto agli archivi
conitolarl di Assisi, Guhbio, Cilia di Castelle.
L'\ raccolta, ehe abbraccia
924 pergarncnc, dal sccolo XI nl
secolo XIX, inizia col dcoreto vcsco\'i1c cli istitu7.ione della C:l·
nonka, delI'anno 1067, ma a parte per qucsto prilllo pcriodo
la seric dciprivilcgi
pontifici, di\'cnla abbondanlc
solo con la
meÜl del sce. XII.
Non tulle I.e pcrgamenc
apparlengono
in senso slrello alia
callonica.
La raccolta si
infalti arricchila, a pnrtirc dal secolo XIII,
con gH archivi di aleuni monasteri
delln diex:c.,i di Spolclo
(S. Concordio di Spoleto, S. Donato di Buiano cli Trcvi. Santa
Maria di Tun'ita di Monlcfalco e S. Pielro di MonlclIlarlnllo)
e
J Le earle dcU'abbazia
di S. eroee di Sas.wvim, VoJ. I: 102l
1115, a cura di G. CIlNCP.TIJ, Fircnze 1973; Vol. H: 1116-1165,a cura
di V. Dr. DONATO, Fircnzc 1975.
','
8
I possedlmentl dei quall, a segulto della decedenza dcgll stessi
rnonasterl, erano statl unit! aUa mensa capltolare dal pnpi.
Sieche slpossono oggi dlstinguere tre gruppi <I1docernentl:
direttemente 'la' canonica:
2) Munlmina, doe aui dj compravendita, donazioni, enflteusl ed altri ehe non hanno per oggetto la canonlca, ma riguardano rapportl era privati i cui beni vennero piu tardi in
posscsso del Capitolo; ,
, , 3) Documentl di monaster] uniH alia canonku della cat.
tedrale.
1) Documenti
rnorto ell anchc dl qucsto si da 1I0t;7.;a: • p()~1 "")l'll'lIl domini
Icronimi cnnonicl, rcpcrta sunt in camera sua invcntar'ia Im·
norurn Saneie Marie in Turrlta et Snncrl Donat] de Huiano cl
Hlud Sanctc Marie. Rcposita sun! to capsa cum allis scrip-
ohe Interessano
0'
Per acc:ertare la' conslstenza deU'archivio' e ri.5contra!l"Cle
evcnruali perdite, si possono ricavare alcune indkazioni da duc
nntichi inventari, H Pl'imo dei quall reca i1 titolo: c Memoriale
bullarum,
concessioß1lm
et induItorum ne testameptorum
». E'
un manoscritto cartaceo ricoperto con pergamena, si cOlnpone
di 10 bifogli scritti sino a f. 16 fu compiIato
nel 1486. Una
breve descrizione del manoscritto e a f: 2 inventarium sive
repertorhun litterarum apostoHcarum, proces'Suum, testamentorum, donationum, privHegiorum, indultorum, et nlia'CUm con·
cessionum et scripturarum
pertinendum et .speotantium tam
ecclesie Spoletane, quam membris erus, que rcperiull'tur et' sum
in sacrestia maiorJ, in oertits saocuJ.is in una capsa; sunt et aLle
scripture 'extra saccuUs in dicta oapsa, que sunt parvi vel
quasi nullius, momenti
, n manoscritto dovrebbe essere dunque un 4nventario generale dei documenbi che furono trovati in quolla rioog"llizione,
ehe ci permet1e anche di stabHire con cer.tezza dove si tTov3va
f,
f:
0
It.
l'archivio.
A ,f. 1f infatti troviamo
scriH'llre e bolle ehe sono
un'a}tra aIllOOtazione: «tutte
le
noroti in questo ba-stardello, chia·
mato Memoriale Bulla.rum,' sono in una c8lSsa di nuci ehe sta
nella camera dove habita et donn! U sacrestano della lcone,
quali camera se stata prestata dal Capitolo per conservar le
robbe di essa lcone It.
•
La mOlteplicita dei termini usati per indicare i va'ci tipi
di documenti lascia isntendere, senza ombra d.i dubbio, obe 6i
sono vo1uti indicare tutti idocumenH ivl trovati, anzi per mag·
gior precisione,
alIa fine del lavoro, furono trovati alcunti documenti neUa camera woo' canonico ehe nel frattempo era
o
turis ".
, Per ogni document»
si ludica UII breve n·l!c"'fI. n quale,
a sun volta, c slntcrlzzato
in due fJ Ire 'Parole fiel rnnrglne
tic 110 stcsso,
I documenti i,n gcncralc sono divlsl secondo l'entc cul npf,artcngono,
'Incominciando
con queUi l'i~wanl:lII'i if C~pil(JI"
ehe 50no I 'Piu numero!;;.
,11'
primo TCgcS'o rlguanJa Je c()~tiIU7.io"i tlclla Chic~a d;
Santa Maria <lei J356. scguc poi' if documcn'Q
di rond:17.ionc
della C:lOonica: • Priv:ilcglum don3Ii()"i~ racl~' (~cclcc;ie Spole,
Itlne de tcrrt~, plchibu!;, domihu5, orlic;, rnorlll:"';;. J067 -, dlJ\'e
~ppunl() non - si fa rilc\'nre ':mlo iI mmllenlll di fmulm,:ionc
della cnnonica, qunnto le dona7.ioni con <'''lli C 'ilala nrricchila.
Dal r. 3'" a 5' scguono rcgcs'; dl 17 documcnll
pontifici,
chiamali genoricamente
bolle, deI Sl'culo XII- XIV, non di'iJ'M)o
sti 1>cr ordlne cronologico:
10 rigu:trd:mo dircll:tmcnlc
il C;t·
pilolo nel SUD 'Patrimonio, 4 si rircri~onf)
alle inllult!clI1.c, 2 dccretano l'unionc del monaslcro
ttl Santa C ...nee eli ßomaccll()
edella
Cappella dl San Gregorlo. nelln chicc;:l dl So",la Marin.
aHa mensa capitolarc.
'
'I documenti r;sultano riuniti per argomenti:
1) it capitolo cd
2) le indUlgC117.C;
, 3) union;
j
suoi diritti;
"arie;
4) alti privati.
regesti <la f.
6' -lI' rlgunrdano
nlli pri\'l\li,
c;pccialmcntc
46 in tut-to, comprest (rn gli anni 130R-1440, c ri·
c guardnno
beni donali nlle "arie cappcllc dell a chie'in lIi Santa
Mari'3. Segue iI decrcto tli cI"C7.ioncdelJn cappella di S. U)rct17.0
e Agnesc nclla chicsa di Santa Maria, del vcscm'o Bartolomco
n.' 1269 e la scnt.cnza dei "cscovi di Osimo e Narni neUn lite
per le procurazioni
e le olTcrte tra iI VC'iCQvo UcncadaUo c 10
stesso CapitoJo.
A f. 11" abbiamo it rcgC'sto del diploma di Fcderk"l''' I per
, la dun. di Spoleto, di cui c pcrduto J'originale, ma ehe J'annr)o
testamenti,
JJ
10
tazlone ci dice essere conservato in queste archivlo. Pcrtanto
l'ho compreso ncl11;apresente edizione.
In totale per it Capltolo sono menzlonatl 87 docomenti.
Seguono a f. 12', 6 document! del 'Priorato doi Santa Trinitä unito alia mensa capitolare nel 1443; a f. 12v, 4 documenti .
relativl alle varie fasi deLI'unione di San Concordio e 10 dl
S. Donato di Buiano,
Per S. Pietro di Montemartano a r. 15' si ricordano 14 documentl, tra cui un prlvlleglo Imperlale di Federico I ora perduto: «privilcgium imperiale in' quo dcscripta sunt menbra,
bona et confina monaster] Sancti Petri de monte et omnia per
ipsurn Imperatorern Federicurn confinata anno 1185•.
Infine 4 document! attestant! l'unlone dl S. Maria di Turrita al Capitolo.
Da· ultimo furono aggiunti ;i regesU di 5 tcstamenti con
l'avvertenza: «non pertinent ecclesie Spolctane quamvi:s sint
in capsa It.
n bastardello e dunque un vero e proprio illlVentario generale anche se i documenH non sono rusposti per ordi'ne eranologico ma divisi genericamente ·per argomenti, e benche non
tutti siano ricordati,specie
i documenti privati; faeendo wm
cernita di quelli ritenuti «parvi vel quasi nuHius momenti .,
come esplicitamente sI avverte.
.
Di non minore .importanza e il rnanoscrltto Rog . .11: «Liber litterarum apostolicarum It. E' un oodice cartaceo doi 25 bifogli, ricoperro con pergamena. Ha una numerazione piu 00tiea per fogli ed a questi si e fallto riferrmento nclJe citazioni
dei documenti. Il codice II 5crittosino
a f. 39", pol gli oltrl
sono in btanco. Cont·iene 49 documenti tra privilcgi~ lettere papali e le varie sentenze relative aHa lite ohe si agito alia fine
del secolo XII e gli inizi del XIII, tra it Vescovo Benadatto
cd il Capitolo.
,- Non vi sono documenti privati riguardant.i donazioni: enfiteusi 0 vendille. I documenti non sono reg.stmti in ordi~ cronologico, quasi questo codice fosse un vero registro in cui venivano trascritti -i vati documerrti pubblici, ritcnuli impormnti.
per i drritti del Capitalo, per una piu siocura consorvazione. .
. Possiamo opiuttosto rilevare come i documenti siano tra-.
scritti in base ad uno schema prefissato.
,
Ognidocumento
ha un nwnero neI maI'gine del regmro
ehe veniva poi messo all'Che neU'originale ..
It compilatorc
del codicc ha raggruppato
i document!
ill
tre categoric:
I) aui attcstanti
le lndulgcnzc di cui c ricca la Chlcsn
Cattedrale;
, 2) privilegi comprovanti
le varie donnziunl dl chiesc ehe
Iurono unite alla mens" capltolarc:
. '·3) aul relatlvi alia vlta Interna del Cnpitolo.
Una parte relevante Cf. 21'-29") occupano
~Ii attl rclativi
alia lite tra it vescovo cd it Capitolo, ehe qui SOIl() pHI cc;lc!\i
ehe negli orlginall.
Da qucsta breve esposlzlonc si pub dedurre ehe it codlcc
Iu compilato verso la fine del sccolo XV. col Jlr<.'d~f' inlt'1I10
di cos1ituire uno specimen delln importan" .., c delle rkdl<.'7.".c
spirituati e matcriali della Chiesa rnctwpolilann. Non ~I ca<;o
la raccolta ,si apre con le varic indulgen7.e ehe applllllu df)\'e·
vano .dimostrarc, secondu In mentnlit:\ dcll'cpm:n. I:l \'crn c pHI
grande I'icche7.7.3d~lIa chiesn. Un codiec in cui sono ,·nt'(·olti
atti ehe coneorrono, secondo lInu schemn 'preonlinalo, n met·
lerc in luce i diritti e i posscdimenl.i delln Cnllollicn.
JI codicc non dovc"n cs<;crc un rcgistro ncl sensu ~Ittllnle
deI ·termine, ma c qunsi uno studio ehe iIIu9trn e I1Icll(' in e\'i·
denza I'importanza della canonicn.
.
Mn I'interesse per noi proviene dal ratio ehe non tutti i
documenti trascrutti ci sono cons{'rvnli ed il cmlic{' ('"n"t'nle
pcrtanto intcgs-azioni per la seric dei documcn1.i cnpitolari.
Di minore interesse l'iono ,rli aHri in\'Cf1lari WIIl'('{'nlcsdli.
come quello redatto ncl giugno 1729 dal canonic" Vim:en7.UBc·
nedelti, ehe elenea i grl.lppi di scrHlurc c nOI1olrre una c!{'<;eri·
zione·dellagJ.iata delle pc rgnmcne.
.
Non ci ~ giunto I'invcntario compilato ncl 17117 ,!:lI Cam)nico Sforza Mancinclli dc Domo, ehe sappinmo, tin noli7.i" ddle
Ri.~o/lIziolli ·Capito/ari, «a\'er ordinnto il· sin qui conruc;" ar·
eMvio della Cattcdralc .. '. A!tri inverrlari del XIX sceol" rigunr·
darJo unkamente gH aUi rccenLi. Solo agli inizi di CJ"ec;lC!..c·
colo I'archivista Don Luigi P:\Uc;ti proccdetlc :Id UIl riordina·
menta moderno delle pcrgamcnc collocate da lui in «mline ('m·
oologico. Il relativo invcntnrio Cu pllbhlienlo ncl 1917 ~ ed nrrre
2
Risolllzioni Capitolari,
" L
VI, f. 152'.
FAUSTJ, Le pergamene
dell'arc1livio
del /)",,,,10
cH
Sp"/f/o,
12
13
tin utile orierstamerrto
alia ricerca anohe se i rcgosti non mancano di Incertezze, soprattutto per quanto riguarda 10 data dei
docurnentl.
.
Egl.i divise inoltre le pergarnene secondo gll ' ent! ai quali
ritcneva dovessero appartenere, cd anchc .1n questo spcsso si
hanno delle impredsioni.
Cosl it doe. FAUST[ p. 346, n. 382, non appartierrc rut fondo
capitolare
rna a queUo del monastero
di San Concordio:
invcrsamcntc J'altro FAUSTI p. 302, n. 63, speuta slcuramcnte
al Capitolo e non a San Donato di Buiano.
Inohre vari documenti incertamcnte
data,Li e numerosl queJ,Ji
attribuiti
va·gamente al seoolo XII, 'per cui si P()SlSOno tnvecc
proporre
da'te pre<:ise 0 piu precise.
In partlkolare
sono da rilevare ·le arbrtrarie
datazioni' per
le testimonianze
del 1210.1211, attriburte
ora at 1196 novem·
bre 9 (FAUsn, p. 347, n. 387), ora a,t 1196-1213 (FAtTSTJ, p. 347,
n, 388), ora al 1222-1223 (FAUSTI, p. 350, n. 417).
. Anche la 'SUpPli.ca dal Faus1'i (p. 348, n. 396) asscgn.ata aUa
fine del secolo XII,
invece stata riporta,ta
dal Bartoloni
a,1
e
1223-1231 ~.
Pr.ima del riordinamento
del Faus,ti 'l'Archivio Capitolare
ha sicuramente
subito deNe di-spersiO'Ili.
AchiUe Sansi diocc di possedere oltre 180 pergamene,
deUe
quali ne opubbHca alcune ehe certamente
appartenevano
al' Ca·
pit010 3, e si pub Iogicamente supporre
ehe tra queHe ~'on pub.
blicate ve ne fossero altre del Capitalo. Le ricerche rel'l'Arohi.·
"io di Stato di Spoleto per 1rovare queste pergamene,
non han·
no dato nessu risulta,to e gli stessi eredi del Sanst diCQlIlo di
non p09sedere
nessuna carta dello oSbudioso, ma di aver ver·
sato tutto aHa locale sezione de1l'Ardhivro di Stato.
Altri dOcumenti del Capitolo dovevano Ilrovarsi in a'Hre rac·
colte private spoletine.
11 Fausti' ricorda una pergamena
del
Capitulo
del 1145 come esistente
neUa raccolta
Zacehei Tr~.
in «Archivio per la storia ecclesiastica' <lell'Umbria -, IV (1917:1919),
pp. 287-416.
.
4 F. BARTOLONt,
Suppliehe pontificie
nei secoli XlII e XIV
in
.. BuUettino dell'Istituto storico Italiano .per it medioevo -, 67 (1955),
doe. Ill, pp. 25-27.
5 A. SANSI, Documenti
storici inediti in sussidio alia studio del·
le lIIemorie Umbre, Foligno 1897, 'lln. XXIV, XXVI.
• L. FAUSTI,Le scuole e la cultura a Spoleto nell'alto medioevo '
.
vagllni, ma nennehe quest" pcrgamcna
llIi c statu posvihile ritrovarc 11c1 Iondo Zncchci Travaglinl ora dopositnto all'archivlo di Stato, qui ho solo trovato, vuota, I:. cnmicln rlella per·
gamcna con un breve rcgcsto.
II dlsordinc delle pcrgamcnc prima lid Faust] l'ipicr,a Ja
scarsa attcnzionc
rlscossa dai document!
dl'll'nl'chivi(, capitolarc, dl cui si conoscono
soltanto le cdlzloni dei pochi dipIrr
mi accoltl nelle raccolte ccclcsiastlchc
del secolo XVII (' XVIII
c le stcssc inccrtczzc di alcunc ricerchc rect'lIti 'tcJl'nrthivio.
A'llche Paolo f',ritlulino Kehr dovoUc cOl11plct~I'C le "dme
esplorazioni
dei suoi cullaboratori
;1 'propuc;ilo dei piit allndli
c.Iocumcnti ponrtifici 1 con una serie cli aggillnle·.
. Allo stC!;!;o·,sLlIdiosu tcdesco -sful!girono \I!!ualllll"lItc Ire Jet·
tere di papi dclla fine del seeolo XIl- c la cupia nnlka di un
prh'i1egio di Celestino Hr a lui noto soHanlo da tHt:I 'it:0I t'l'l1a,
incompletatrascrizionc
del sC<:olo XIX In.
Piit reccntcrnente
ha rivoHo Ja sua allenzione
1II1'/\n:hi"iu
CapiloJare Franco Bartolorri ehc vi ha atlinlo per il suo ~tudio
sulle suppJiche pontificic 11 e ultimamontc
Je pl'rpalllcnc cnpi.
tolad 'Imnno ufTcrto riscorlLri pcr gli l"itudi !'iull" lopo!!, aria me·
dicvale di SpulcLo cli Bruno Toscano I:.
Salvo queste poche ccccziuni. la ricea lacl.:olla delle perga·
meile capilolari c· rimasta il1csplol':lta.
lIel periodo
comll1,ale
e lIell'efa
moc1ema, Spolclo
1943, p. 19, nola
n.35.
7 KEUR, Papstlurkl/lrc/ell
ill Umbriell, in «Nachrichlen
<.Ier Gc·
seilschaft <.Ier Wiss schaCton zu Goltingcn It, Phil. hi~t. Kla~~c, 11198.
pp. 349.396; ora in Papstllrklllulelf
ill /laliell, I, Cill~ del Vnlicano
1977, pp. 387434.
.
11 KEHR, NaclJtrage
tU dCJI Pal'slurkullc1ell
[laliem,
I. in • Nach·
richten der Gesellschaft der Wisscuschaftl..,l 7.U GollingcJI ", 1905,
pp. 321.80; ora in Pnpslllrklll,dcn
[11 /talie",
V, Cillll del Valicano,
1977, pp. 1·60.
• Doce. 52, 55, 57.
If! Doe. 56.
11 F. D.~RTOl.ONI, Supplic1lt!
pollfi{ide
IIei secoli X III e X IV, in
« Dullcttino <lcll'lstituto Storico Ilaliano per iI mcdiocvo ., 67 (1955),
doe. Ill, pp. 25-27.
.12. B. TOSCANO, Cattcc1rale e dud: stlldio
di 1111 CSCIllP;O, i" topogra{ia urbana e vita cilladilla
lIell'alto
melUOCI'D irr occidclI(t,
Spoleto 1974, pp. 711-747. (Scuim:lI1c di studio del Ccnlro Ilali:mo di
studi noll'alto mcdiOC'Vo, 21).
14
15
2. La presente
edlzione riguarda
il nuclco plü antico dei
document] abbraoclando
ill periodo
dall'armo 1067 al'la fine
del pontificato
di Innocenzo Ill.
Cornprendc 75 documenti dl cui 16 pubbllci (priv,i1cgi c
Jettore pontihcie ed un diploma Impenlale di Federlee I) c
58 privati.
Per quanto concerne la tradlzlorre SODO in gran pante a
noi giunti nell'origloale;
solo di poohi abblamo cople autentiehe 0 semplici, 'per uno si dispone soltanto della trascrizione
risalente
all'erudlto
spoletlno
Glacomo
F~tiJppo Lconcllh;
alcuni documenti
si conosconq solo tranrite ~a menzione
Ln altri, come si riscontra
per cinque deperditi
ponot:Hici.
Lo stato di conservazione
e generalmcnte buono ma non
mancano
documelllti che hanno sublto gravi daDlni per l'umidita ed alcuni sono diffidImcnte
leggibi'}oj, .no.nostante ü deorso all'usilio deI,la lampada
di Wood.
I r1Lievi 'Paleografici e dipIomatici
ohe e 'POssibHe avanzare a proposito
delle partiedlarita
dei documenti
.spoIet~ni, presentano
una oSmgolare cOIliOOrdanza con Je osservaziani
ehe
sono stata ·gill ,fol'lllulate nei confronti del campionario
incommensurabilrnente
piu ricco delle carte di Sassovivo.
An<:he a 5poleto si riIeva 'la dedsa
evoIuzione tra le carte del secoIo XI e quelle del .secol0 XII, con xl passaggio da1:Ie
forme molto incerte e anomale del secolo XI a quelle invece •
costantemente
regolari del 5ecolo' SUCOOSSFVO.
In particoIare
per la scri'trura anehe a Spoleto si rjlS(;Ontra il rpassaggio da una cOIlSiva di difficHe JeLtura a t-ra<::ciato
pesante, dai rprimi dooumenti, aLIa scnVtura invece dccisamenle posa;ta neI ductus, olldinat,a ndla dksposizione suI foglio, c0me dipersona
uscita da una scuoIa scrilttoria di buon Jivedlo,
ehe vien dato ritrova're nei documcnti
dol socolo XII;
Anche se spesso per i singoli notai col passare degli anni
e con ,la sempre maggiore dimestoi.chezza con la pratka
no larile, si verifka spesso una evoluzione ion senso negativo o· addi·
rittura
una Itrasformazione
dell a -scittura, al punto' ehe vione
dato di ricorrere al concetto di manus duplex_
Fra j daü estrin-5'OCi facilmcllte
:rHevabili la particolarita
tipica dei not-ai spoIetw
<1i adottare
in funzione di SigllU!ll
il proprio norne scritto in maiuscole, quasi sempre su ~ue righi, in un quadrilatero nell'angolo
superiore
sionistro.
e
Anche questo dato, costantc 11Cl secolo XII, sul)l'1I1 ra all'clcmcnto
usa to, in forma dl signuin fiel sccolo preccdcn Ic,
un vcro e proprio
monogramma del nomc ,del 1'IlJ!.llario,
Esempi Invoce lid signum notarintus si haullo ~olln"t<l
ncl corso del secolo XII I.
Sugli intervcnti
personal!
dcgll autori
dei document]
e
delle altre persone ehe prcndono parte alia 10m rcdozione con
i ,testimoni, 51 glunge a riscomrl ncgativl.
Dopa Hprimo
documcnto del 1067, un dccrcto vcscovilc
dl grande solcnnnä,
ehe comporta
I'intcrvcnto
di rcclcslnstlcl
c ehe rcca numerose
solloscrlzioni
autograre,
lIei d(x''lIlll('lIli
successivi delsccolo
XII, .(Lltle le firme appaiollo di lI1:mo lid
rogalar.io, che cscgllc di regoln allchc, qualllJo ci ~un(), i segni
di eroce delle <soHoscrlzioni dei teslimoni, benche CJllc'ile Sinnf)
in forma soggetlivu.
Spesso ,i nomi <.lei leslimon; sono scrilli di seguilO :C;CIIZ:t
croci ne spazio alcuno prima di (!I!0 oppurc solt:llllo la inizinle <.Iiqucsto pronomc moslra un inlrecdo ehe pub lradire una
lontana origine dal segno di cruel'; C e\'idenle che Ilessun sc·
gno aUlografo era ormai ritcnulo necessnrio ne ;mportantc
ai
fini dell a autcnticila.
Pcr quanta riguarxla gli lIsi cronologici dei doculIlent; spo·
lotini si 'possono anche in qucslo caso dpolcre le osscr\'nzioni
dol Cencetti a proposHo dei cOllligui docunll'lIli di S:ls'io\'i\'C),
con i ,riscontri sulla grande rnslabilila c inccl'lc7.I.4· per II sccolo. XIII, tanlo chel'editorc
delle carte di 5asc;0\'I\'o, rilienc
di dover :ril1unciarc a C)ualsiasi tentalivo di accnrdlJ tm i ...
ari
clcmenti cronologici c finisce col non <.Iare a!culI cH.'dilo :tll'or·
dinale relativo aB'i'lldizione.
Ncl secdlo XII, invccc, SUbl'11lra una piclI:t n.-gularila degli usi cronologici.
.. Da' rilevare Ira le caratteristiL'he
delle lIo<.,lrc carle l'lLC;!)
molto ,piu largo e durnturo, di quanto non si \'erifichi oltro\'c,
del rifcrimcnto
al so\'ra.no nella formula ddla data, selml ehc
questa menzKme abbia un prcciso significallJ l'ronologico
ilia
una pura mcnzione onorilica.
Cos} si ha la menzionc di Ellrico IV, 1101I(,0;1:llIleehe egli
no,n fosse aneora
iocoronato
irnporalore,
nel prinlO documcnlo,
.
13
er.
doe. n, J.
16
J7
La rnenzlone del sovrano continua senza intcrruzlonc nci
document! suocesslvi con il rirrvio ad Enrlvo V, Con-ado Ill,
Federlee I, Errrico VI,
Da sottollneere im perticolare un documcnto del 1129, ove
compare I'annotazlone «post deeessurn Henrlcl regis It 14.
Che si trattl doiun vero e proprio riconoscimonto di sovrauitä non c'e clubbio ed e esplicltornente atlermato :in quci do:
cumenti del ,tempo cli Federlee I in cui la menzione edel tipo
regnante ,pLissimo imperalore nostro Frederico
Un'eoo del rltroveto accordo tra ,l'iilnperatore ed ill 'Papa
si avvente nei documenti che affiancano iI1ella dala FedcrJICC>I
ed Urbana 11115•
'
Con la fine del seoolo XII 1'affermaz:ioIliCdei did/Hi pont,i.
lici .sui ducato dl Spoleto 'Si rHlette nolla data dei documenti
che rkordano ol'maJ. 6oltanto i'l papa 18.
L'anno de)l'era c.ristiana sempre prosente nei docum.enti
privati qui pubbJica'1i, e indicato con est,rema scmplicita cli'
formule. _..
Nei primi doownenti, in cui fino alIa meta dell 5eCoIo XII
compare ancora la formula c ab incarna·tione eius ", si ',pub fa·
cilmente 'l'ilevare, come oonsentono i ,r1scont-ri a proposito dei
primi mesi dell'anno, ehe ha ormai perduto ogn.i preci-so ci·
fcrimento tecnico allo stile dell'incarnazione e che si rifcrisce
agli anni volgari <feH'era di Crista pal'lendo dal 25 di.ccmbre.
La cosa appare 'ta!llto piu evidente in quanlo sono llIUmcrosi i documenti ·in cui lJlon sJ legge alouna definizione dello
stile seguita, 0 con la 50La formula c aJlIno Domi'D·iIt 0 soltanlo
con c armo-,
L'aLtro element"O cron.ologj~, foindi1Jione, e in acoondo con
iI primo elemento e cbsu}ta initian:te col 25 di.cembre secondo'
10 stHe detta romaoo If,
'Anche 'la tperfetla CODCordanza tra ,gli element,j crondlogi.ci
in ogni 'Parte delI'anno, fannosospettare
ehe nel caso di quei
rogatari obe nella datatio non mserilscono alcuna defi'll1zione
dello -stile usata, fa1::endo seguire -aHa ;pa.rola anno immediata·
It.
C(
mcnte il numcralc
rclatlvo, si scgua ormnl, ta"lf) per l'indlzionc quanto per l'anno, UIl uso ehe pone l'Inizlu dei due cum, r.uti al 1 gcrmaio.
Per cornplctare I'argomento della cronologla r-;i PUl) dire
ehe. solo in 14 casl trovlamo indicate iI giorno del mesc c precisamcnte 4 volte al modo rornano le, 10 secondo ,la coslddctta
«consuetudo bononicnsls s ID.
In ncssun documcnro ;jJ giorno c Indicate in urdine dirctto
secondo H costume rnodcrno, ne mal si rlporta il j!iol"l1odclla
sculmana.
0
. 3. La piu antica nOliz;a (k'IIa canonica c nel dccrclo del
genllaio 1067, con cui il \'cscovo Andrca assegnn\';1 IInn larga
dOlln7.iollc di bcni alia cnnonica da lui i~liluila :".
Nci sccoli XI e XII a-ssistiamo nella chies3 al .iliorire della
vita comune dei chierici inlorno nlln ohicsa calledrnl<.', ridando
vila alia vita canonicalc rralienta gj~l noll'cpoca camli"gia c
poi· ca-duta in disuso.
Il si.nodo Latcrancn.se di Roma dol 1059, cOIn.4, solto Nie·'
cr,liJ II e pai qucHo del 1063, can. 4, 501'10 Ales<;nmlro 11, cc;or·
tavano i sacerdoli ad avcrc ro comunc 'Ie l-endHe, l'ahit:l7.iollc
c la mcssa e a condurl'c una vita apoS'tolic.1, doe comune.
Poichc questi canoni furono caldegsiati lar~alJll"ntc lIe"a
101'0 applica7.ionc da uomini insigni collie Picr J)anriani, lide·
brando (poi Gregorio VII), 1\'0 di Chartrcs, esc;i ehbero ]nrgo
successo.
. 'Aoche j.n Umbda assisliamo ad un rifiorire <JlIa~i contem·
porant.'O dclla vita canonicale sia nehla (orma r"golarc ('hc se·
cola.re 21.
11 vcscovo Andrea dichiara infatli di fondare la canonica
pcrchc' rogatus ab tmivcrso elero cl populo ", la sua non l:
perdu un'iniziativa personale, per quanlo lotIcvole r()~c;a es·
C(
IID
Docc. 1, 14, 21, 44.
Doce. 6, IS, 23, 30, 43, 47, 53, 54, 60.
Doe. 1.
Si veda per alcuni di que!>li casi: U. NICOI.INI, lA vita co1II/lIle del clero a Perugia nei secoli XI e XII, in
vita comune
del c1ero nci sccoli XI c XII ., H, Milano 1962, pp, 26064. C. CCCr:R,
La vita cOlllwte del clero a Gubbio "ci secoli X I eXIl e la persolIalila di S. Ubaldo, in c AUi del III Convcgno di stmli Umbri, Gubbio 1965 It, Gubbio 1966, pp. 387 ss.
20
21
18
Doe. n. 6.
Doec. n. 30, 31, 32.
Doce. n. 53, 60, 61.
H
Si vedano in paTticolare, ·per il sicuro uso dcll'i:ndi2Jionero-
14
15
mana, i doec.
11.
3, 15, 30, 31, 32, 33, 41, 43, 47, 48, 53.
.1-,
18
19
le
sere, rna recepisce
istanze dei fedeli gib sonsibildzzatl su
questo problema,
La canonlca e istitui<ta in onore delila Verglne, di tuttl i
santi, dei fedell d.efunti «et ob remedirum anime domini oostrt
lmperatoris Heinrlcls felit?s memorle s, Questa par.tkdlnre
menzione del sovrano defunto Iascla lntravvedere non meglio
preclsatl rapportl di stretto legame tra i vesoovl dl Spolcto e
la casa Imperdale, coslcohe sl spiega ancora megllo come sla
stato facile per FecIerlco I mebtere a Spoleto un vescovo cli
sua fiducia, Viteclino, neI 1173.
IJ vescovo per avviare piu speditamente il cammino deHa
nuovaistitu:z:ione, pur nomina'l1ldone 11 ,primo tpriOl'e noUn per·
sona del 'presbi.tero Pietro, l'ilserva per se, finoch6vivra, il c.re.
gimen. delIa canoruca.
'
Non otJroviaanonet documento di fondazione ne alt:rove, eIe·
menti chiacl che dimosmno IAesistenza di una vita comune
neHa canonica. L'espressione obe trovkmlO ne! documento del
Vescovo .Andrea, «sub con.stitul'ionc diVIDe regule vitam de·
gentibus It, non sembra suffidente a climostrare ehe si tratti
di una canomca regolaore, quanto piuttosto signifk:herebbe nnsieme d:l norme comuni ehe dovevano regdJare anche le oanoniche secolar.i.
11 vescovo concede moL~re ai canonici la facoIta di dleg.
,gere ,il nuovo priore ehe essi dovraImo .sceg!:iere tra uno di
loro. '
,
,
La canonka ha plena capadta
gi11ridica: compra, vende,
acceUa donazioni 'Delta persona del priore ehe Slpes50 dice di
agire «consentientibus
conf.ratr,i,bus It.
Ne}le d.onazioni ritorna quasi sempre, quale movcntc cri·
compensa, ('espressloß.e c pro' anima mea It 22.
n vescovo Andrea aveva provv:isto ,la canonica di moIti beni ehe formavaoo un patrimonio non mdiffereirte figurandovi
aoche aJ.cune pievi, decime e par-re delle offer-te ddlra cl1iesa
catted:rale.
.
Questi beni awmmtarooo oonsiderevolmente ed anohe se
non' abbiamo document-i pl"ivati obe testimoniano la vita delI'XI secolo, assistiamo in queUo successivo a numerose donazioni %s.
:!2
21
Docc. 7, 9, 10, IS, 21.·
D~. 6, 7, 8, 9, 10, 12.
Tutto it Jungo prlorato
di Gregorlo
(1159·1182)
c
carattc-
rlzz...ato da' una genorale crcsclta econornlca c da un aumento
dei prestigio della canonlca:
in qucsto-pcriodo
anche iI eastelle di Battlferro divcnta, in 'Parte, propriel?l <1<.'1 Capitolo.
Ouesto memento Iclice dl ascesa continua anche cuI MIC.
ccssore, priore Zncchco (1185-1194), ma ben presto ci ~ara un
pcrlodo <.11stasl cui succcderä un lento dedinu.
Le lid tra iI vcscovo ed iI Capltolo erano comunl c Irequcntl rna a Spoleto la lolla fu cosl lungn cd a ....
pm ehe olrrc
a dilnpidare j beni porlo nlla lolale 'I'o\';na 1a Canonica.
, La prima noLi'da c ndla scnl(.'I1za <1d cOllwlid;
Spolcto
del 1196. Oggeuo della VCrlCn7Alerano le oO'orlc dclla chic!'a
d; Sa-ilia Maria ehe it vescovo diccva eS:'icrgli' ~CJlitralle, nella
parle a ,Iui spcUanle, dai C<lnonicf, I quali n loro vUlla dice.
vano essere stati privati dellc procurazioni ohe il \'C!'öCO\'O
era
sdlito dare lorD in aleune fcstivit!l.
,
'
Da ambo ·Je parll si raccol!'öero tcslimonianzc c' cOlIsijcrn.
zioni ehe furono prcsenlalc ad Andrea .c.la Gavillano, giudke
delegato dal Papa; a nulla valse una :o;cnlcnza di' Jllllocen.
zo ~I124 e un lodo arbilrnle dei cnnonid <1i S. Pielm di Spo.
·Ielo ", durera 6ino nl 1223.
Contcmporaneamcnle
aNa lile con H C.'tJlilolo il Vesco\'o
Denadallo aveva una verlcnza con iI monasler'" di Sassoviv"
di cui era accusa'to molcstare i posscdimenli ill Spolelo '-, da
cio si potrebbe dcdur.re una ceria aviditfl <.la p....le del \'CSCO, 'vo, tanto, piu ehe ncll'una c rwll'altra IHe non vide aecolte le
sue argomentazioni.
Non abbiamo dirclt~ notizie di sCuole 'Prcsso la cnnonica,
ma itJ faUo ehe jJ priorc di S. Pie(ro di SpolClo pn.·nde in pre.
stilo dei ~ibri di diriltopcr
usarli nella scuula, lasela almcno
intendcre ehe ,la canonica aveva dei tesl; intorcssanti ehe dovc.
vano, senza dubbio, servire all'al1tiviln culLuralc dell a ~Ics~ =r.
,
Intcrcssanti appaiono Je numerosc menzioni c.li• rnagis1ri •
e «'pilctorcs It ehe si lrovano neHe carte delJ'archi\'io, 5ulful1i.
.,-timo quarlo del 5CColoXII, che scmbrano rispccchiarc Ic fa'ii
J
" .
Doe.72.
25 Doe. 74.
:tI Le carle dell'abbazia di S, Croce di Sa'i'iov!\'o, vu!. IV: a curn
cli A. Dartuli umgeli, doe. n. 70, 72, 75, 79, 147, 184.
, " 2r Doe. 64.
2.
20
21
di ricostruzione
'della ohlesa 11, ehe sarä consacrata
da InnoHI28.
Alia fine del pontificato dl Innocenzo
111 ill Capltolo e
orrnai dccaduto tanto in 'basso ehe in una supplica al papa i
canonicl fanno presente di essere cosl ridotti di numero da
avere un solo sacerdote, e per giunta ciooo, mentre gl,i altrl
sono statt colpitl dall'interdetto del Vescovo.
CCIlZO
Riporto la serie dei prloridetla
dal documenti
qui trascrittlr
PIETRO, priore, preposito
, (docc. 1-2)
_
1067 gennaio
TRANS,\RICO,priore, archiprcsbitero
vembre 16 (docc, 3-4)
BER.\LDO,priore
_
19 ' 1069 gcnnaio
_' 1104 novcmbre
1122 maggio 13 ' 1129 maggio
- 1159 marzo " 1182 febbraio
12, 20, 22, 23, 25, 26)
GREGORIO,priore
Z,\CCHEO,priore
37-42, 44)
-
1185 agosto
PIETRO, priore 1195 luglio
48, 49, 54, 56, 58)
TOl\tM,\sO, priore
,
_
quale si rlcava
' ",
canonica
,'1194 maggio
17 ' 1197 giugno
16
' 1108 no-
10 (do cc. 5-6)
(doce. 7, 8, 10,
31 (doce. 27, 29-33,
15 (doce,
45, 46,
1199 giugno 4 (docc. 60, 63, 67, 73, 74).
.
L'edizione
delle carte' deU'Arohiv.io CapitoIure di Spoleto,
della chiesa cioe vescoviJe, offre I'opportunita
per un COI1IbrdlIo
deHn serie dei vescovi, finora, dato 10 &tato do}lle eclizioni, molto Iacunosa ed incerta.
Le precisazioni non SODa molte per it secolo XI, per cui
si disponeva
dello studio critico
di G. Sehwartz 30,
appaiono invece consistenti
per', quello successivo,
a proposit~
del quale gli unici riferimenU
a disposizione
erano quem in-
rna
:, Ha raccolto queste testimonianze S. NESSI, Il Dllomo di Spolelo, nel secolo XII, In c Spoletium,.
XII (1966), pp, 31-36•.
:, A.~ONIMOFUXENSIS, Vita lnnocentii Ill, paragrafo 9.
30 G. SCHWARTZ,
Die Besetzung der Bistumer Reicllsitaliens UIItel' dell sach.sichen und salischen Kaisern mit dell Listen der Bi·
sellole 951·1122, Leipzig·Bel1lin 1913, p. 23940.
slcurl del rcpertorio
del Garns u, ehe potcvn :lpro:!ginrsi ill deflnltlva soltanto sui clllli mccoltl ncll'/fnlitt sacrn ,kll'l1l'llt:JIi",
LUPUS (967-1002)
, Le prlmc
tcsthuoulanzc
rlsalgono
alia sun pnrtcclpnzlonc
nl xlnodl di Ravenna dol 25 nprlle 967 C di I~ollla lid 2 gCII.:
naio 968 (JAFn1 L., nn. 3717,3723,3724
:: ZI,\I.\lm""\NS, Pnpstregesten, nn. 413, 437, 438; er, M. BOYI!, QI/cl/ek(/I(/"W
der S"'IfI'
dell Deutsland und Reichsitaliens
"Oll 922·/1159, in .: Ncu\'e~ Ar·
chiv It, 48 (1930), p, 575; G. TASlil., Die Teilnehmer
nil tiC' allgemeinen Konzl lie" tics Mittetatters, Weimar 1922, p, I I h.
L'ultima tcstlmonlanza
C del 1002, quando il \'CC;CU\·uL"p') cumpic una donm:ionc a fnvol'c del munac;loro di S. 1':n,I" <li Spu·
Ic.;I<?(0 d gin a le. At'ch, Lli Stato di Spulelu, pcrgalllclle ZrtCehci Travaglini, n. J, Eel. M. r.U.OCI PUI.rmHNf, Allnlltf
,mI 1110Ilasfero
di S. Paolo preHO la eilll; cl; Sp(}lCfO, in • Mic;ccllaIlea Franccscana It, XII (1910), p. 57-59, fila da lIlla copia (""
sccolo XVII; cf. D. 1'osC,\NO, Sui Sa" P{wlo c illfa 1'illcn~ ", in
11 Spoleli':lm.,
IV (1957), n. 2, p. 20·26).
ADELBERTUS
(10J5)
. Parlcdpa
al sinodo del L,lcrano
c SUllosl·.rh·c il privilcs.!io
di DCl1cdctlo VIII del 3 gCllllaiu 1015 per S, BCIligno di Frul.
tua1"ia: ]Aff!! L" n. 4007; KWR, 11. Po",. VI, 2, p. 150, 11. 4;
ZTMMERJ\'AN,n. 1157; d. TANr.J:I., Die Tcilllcll11lcr nil 1/('" all.
/.:emeillcII KOllzilien
des M;lfclnltcrs,
r. 122.
L'Ughclli inscriscc indcbilam~nle
lra i \'('Sco\'1 di Spolclu
anche
Er i b c rt US, "scamhiando
rer un vcsCO\'o cldla cilia
umbra I'arcivcsco\,o ehe compare Ira gli inlen'cnil'nli
fiel dipl,). ma cli Enrko
Jl del 2fJ febb:aif1 1007, rc~~th") :.1 :T>'J-:a .. !,::,',
s;'O!elano di S. Eufemia f.UI)'l. Gemr. I/ür" lJ:;'!! .. 11r, ;'. ~~,
n. 361). Si traUa in(atti dcll'arch'csco\'o
Eriber:u di ("JI'JOia.
;11 P. B. GAMS,Series
cpiscoporlllIJ Ecclcsitic call",1icac, Rali ..ho.
nac 1873. p. 728; dipende esclusivamentc "a' Gam~, per il !tttolo XII,
nnchc G, EUDI!l.,Ilierarcllia cat1lOlica medii aCl';, J, JJ98-1431, M,,.
naslcrii 1913.
'
32 Nessun elemento
nuovo a~giungono gli cmemJamcnli all·Ügh~'.
,li, proposli in M. FALOCI PULlGNANI, L'Umbria saera IIr' padre SIJa·
raglia, in .. Archivio per la 510ria ccclcsiastica dcll'Umbria I, I
(1913), p. 529-655,
23
22
BERARDUS
artehe nci mnnoscrittl
(1028)
E' solo ricordato
tra i partecipanti
al placlto tenuto a
S. Sabina dei Marsl dal marchese
di Spoleto Ugo nel gcnnaio 1028 (C. MAN,\RESI, I. placiti del «Regnuni Italiae », Ill,
1, Roma 1960, p. 21, n. 329).
HEINRICUS
(1049·1059)
Probabi1mente
tedesco, come Iascia presupporre
il norne,
prende parte ai sinodi riformatori dl Leone IX (Vita Leonis IX,
ed, Poncelet,
in «Analecta
Bolladiana », XXV (1906), p. 27?).
E' ricordato
nei privilegi aJlora concessi,
13 e 22 aprrle 1049,
2 maggio 1050, JAFFd L., nn. 4158, 4163, 4219. Sottoscrive
Inoltre it decreto rifor.matore
d.i Niccolö 11 del 13 aprdle 1059, JAFr~ L" n, 4399.
ANDREAS
(1067-1069)
Restauratore
della canon1ca, ehe dota Ja'[1gamente di beni
1067 (doe. 1), ne obtiene 'poi la confcrma
'POoti·
ficia <la Alessandro
11, il 16 gennaio 1069 (doe. 2).
il 19 gennaio
RODULFUS
(1080)
Il 2S gennaio 1080 consacra tre altari nella chiesa di 5. Pon·
ziano di Spoleto.
La notizia si legge in una Bibbia del seco·
10 XI, ora conservata
nella .ßiblioteca
di S. Daniele del Friu!i, ms. 2 (MAZZATINTI,
Invel1tari dei malloscritti delle Biblio··
teclle d'ltalia, Ill, Fo.t1ll 1893, 1'. 102),
Forse questo ves-covo, che stando al nome 5embrerebbe
te·
desco,
10 stesso di cui parIa Grogorlo VII n'Q1Ia sua lettera
deU'S gennaio 1076, JAFfI1 L" .n. 4972, rimproverando
Enrko IV
perche a Spoleto e a Fano ha post<> oome vescovi uomini non
noti a1 Papa.
e
SALOMON
(1106)
Senza indicare
la fonte 1'Ughelli (cot 1260)
nel 1102 prese parte ad un sinodo; meno sicuro
ferimento
di un'iscrizione
ehe 10 ricorda con la
no 1106, clle l! ugualmente
riportata
d'all'Ughelli,
aITet1ITla ohe
sembra il 'ri·
data delil'an·
ma si (egge
sericin descripta,
HEINRICUS
sotto
dell'lIis/fJI';lI
Spolctlna
per C'/Ji\f'''f!"rlllll
iJ \'CSCO\'O Sa 10111011, dd L<"01KilJi.
0114·1 J 15)
Sccondo
una nolizie rifcrita
dall'Ughclll
1114 compl la dcdlcazlonc
dell" chlcsa di S,
lcto, En rico, figlio di Guallrcdo,
vescovo <li
dato 'in un docurncnto per S. Donato di Buinno,
i\cs, n. 44.
MUNALDUS
(col. 12(1) ncl
(Jonnlu di SpoSpl/lell) C rlcoril 20 IlIglio II I.i,
(1146)
Rlcordruo
ncllc tcstirnoninnze
del 1211l OHlIe illll,,'.'II;alo
prcdcccssore
di Lotarlo (ACS, nn. 3R7. 3RR, 417), 1nslcme a Behcdctto vescovo dl Foligno e Odtlonc \'CSCOVII di Rictl il l/i (lW"
sto 1146 compl Ja consacrazionc
di un nlturc nella chlesa dei
SS. Gregorio e Barallale
in Spolcto (L. 1.\('01111.1.1.
Vile tic'
Sallti c Beali clcll'CJmlJI'ia, If, foligno I/iSO, p. 327); In notiz;"
c certo alI'originc dcl cogllUI11C «Grcgori D;mlcl:.lic; It. nllrihui·
(ogli ,nci repcrtori,
ad cs. in GA~'S. p. 728. L'allrn 1('slirnIJllian·
.za· a proposita
di Munaldo. ~uJJ" sua pnrlccipn7.ioJlc nlln dedi.
eazione dc~la ealledmlc
di foligno colebraln dal <:nnlinnlc le.
gato Giulio di S. Marccllo (KmIR, /1. POlII., IV, p. 4/i, n. 2; <.'<1
Ur.lIJlU.T,
J, 694) non puo c~crc pl"CSn in consider-:l7.iollc in
quanto la fante ,non <1?t iI numc del \'cc;covo <li Spolclo.
LOTIIARIUS
(1150·1157)
Rcca il suo norne un'iscrizione,
,l'ecentcmenle
\'cnula alia
IlIce, con In data 1150, si Jcg~e atla hac;c della lone CHupn·
naria di S. Maria di Spoleto. ma prO\'icne dall'antiC() <'pic;co..
piQ. (A. RAMßALVI, U,,';scr;zieme rel/lfallicef "CUCl /otTe elrl (1110'
1110 di Spoteto, in «Spoletiurn
It, VII
[1957], p. 27..32).
Dopo Ja distruzione
delln citl!\ I1d 1155 ad npcra del Bar·
harossa, broviamo il vescovo rrl sc~uil() t.!cll·impcrnlorc n nole
in Borgognn il 3 c 4 novemhre
1157, qtlando Lolario \'cc;ccJ\'o
di Spolcto compare
tra gli intervenicnti
in due diplumi impe·
riali (STUMPf, nn.3787, 3784, cd. Fodcrici I Diplolllnln. fill. Ill?
190, <XI. H. Appell, in Mall. Germ. I/ist., Dipl()/IIa/Cl
llt'gllllf
cl·
imperalorum Gerlllall;ae, X, I. pp. 17..319).
24
VITECLINUS
(1173)
E' documentato
nel maggio 1173, quando rinnova i pl'ivUcgi
vescovill per la canonica
(doe. n. 18). La conlerrna detla menzione dell'Imperatore
nella datatio, oui dol resto e afllaneato '
l'antlpapa Callisto Ill, non lasciano dubbl sulla osservanza imperiale di questo vescovo. 11 GAMS, p. 728, fa ßiungere I'episcopato al 1178 cloe alla prima data da 1ui conosciuta per il suecessore.
TRANSARICUS
La prima
it
KEHR (It.
(1174-1182)
menzione e Ln una lettera dl AJessandro Ill, ehe
Pout., IV, p, 242, n, 13; od. PapslLlrkwldeu iu Ita-
liell, V, p. 173, n. 12) aUdbuisce
an'anno 1174, percM vi si necenna at!'opera deI vicario del papa neUa regione, Giovanni vescovo di Segni. E' un momento paTtkoJare ·in cui H parpa cerea
di sos tenere l'azimle dei vescovi rUnaJSti fedcli, con le' diretltve
in un suo legato, Transadco e eertamcnte uno di quest.i vcscovi.
E' anche possibille, ·tenendo conto <lei termini cronologici,
tanto
piu se risttltasse consistente :la notizia ehe vuole protraNo l'episcopato di Vr;teclino sinD al 1178, ehe i due episcopati siano in
parte contemporonei e ehe anche per Spoleto ci trovia.mo, dunque, di fronte al contrappol'si di due vescovi, un~ ill obbedien:ro
imperia'le e 'l'aUro fedele ad Alessandro
Ill. Nel 1178 ottobre 3,
Transarieo
rlnnova i privi'legi vescovitli ai ohierirci di S. Gregorio di Spoleto (Arohivio delta Curia Arcivescoville, fon<lo S. Gregorio, n. 5).
Transarico
e inoUce tm i partecirpanti ail ooocilio Lateranense III, nel marzo 1179 (T.\NGL, Die Teilnehmer all dem allgemeillem des Mittelalters, .p. 210s. M,\NSI, Amplissima CoIlec;lio,
XXII, 458). E' anwra rkordato in una 'lettera di Lucio Ill, del .
18 agosto 1182 (KEHR, It. Pant., IV, p. 19, n. 1; ed, Papsturkundell ilt /talieu, V, p, 37, n. 28). 11 26 ottobre 1188 C ormai menzionato come defunto
turklllldeu
MATH~US
(KEHR,
It. Pont., IV, p. 48, n. 5; cd. _Paps-
in Italien, V, p. 48, n. 38).
(1190)
I repertori (GAMS, p. 728; EUllEL, p. 461) segnalano per
il suo epirscopato gli a:nni 1190-1198, Nel rllovembre 1190 Matteo
vescovo di Spoleto conferma 'la donazione di S. Tecl~. di Be-
vngna (ChI'PJ:I.I,ETTJ,
IV, ')1. 35R). Nelle dcpo'iii'.i"ni
<lei tcsti
(ACS, nn. 387, 388, 417) si 110\111101I111l1Crosc dlal.ioni
l'OIlH! MIC,
cessorc dirct to di Transnrico
c prcdcccssorc
luuncdln!o di llcnadatto,
II primo tcrmlne dovrä dunque csscrc nm icipnto ;11·
l'ottobrc
1188, quando Transarlco
\: ormnl rlcordato come deIunto, Per ,)'altro -tcrmlne si rluvla ad una lcttcra di r nnoccn.7.0 III del 24 aprilc
1191\ (Die Register l unocenz' Ill, I hcnrhcilel von O. HAGrNmJl!R uud 1\. IIAIIlACIIIlII, Graz·J('JIIl 1%4, n, 102,
p. ISO) ehe IIn per dcstinatarlo
solo it capillJl!) <.. d ha
quindi pcnsare ad una vacanza della scdc vcscovlle. 1J~'duz;()ne +ndcbka perehe la se-de c rcgu1al'I11enlc occupnln. 111:1 dal
succcssorc. ehe c documcntato
'(aqWlllelllc iI .parlirl' <bi 21 n'"
v~mbrc 1195. Pcr 10 slcsso molivo ,nOIl puiJ ""t're' \'alol c p<.'t"
.testimoniarc
un pCI'c.Iurnrc dell'Clpiscopa(1) di ~1altl'n ('allra
Jcll~radi
Innoccnzo
III del 23 gC'lInaio 119:> Wit' IlI'l:i.~lf'f, I,
m. 531, p. 769), che accenna n ILli (" per wlJ(·,·;thill'frI "',,'relll
nostrum Malhcum
Spolelallllm
~pic;copum ,,)st'm~a la 1IIl'1I7;1)ne «bonc mcmol';c It. Si ri(c";scc infalli n I", ('\'CIII" p;I\c;al"
C I'actenno
C formulalo 11ci lermini deU" (ontc.
r"u"
DENEADACTUS
(l195-J126)
Sia i,1 GAMS, p. 7211., ehe l'Eol"'I., p. 4tl1, (;Ollle del Il."<ilu
lulita b IclleralJur'a, allchc recenlc, parl:IlJO {li till \'C'oCUVI, Bc·
11 e die t tI s
iI cui opiscupal"
fissalo dal I J 9'1 :11 1228. Nd
documcnti jJ nome del \,CSCO\'o c 'Solo in<.licato WB -la sigla n.
- oppure dal compendio
ß~J1, mn in ,,!culli (!tx:ulllcnti,
tutli successh,j a) 1211 ("CS, nn. 388, 408, 417, -IIR, 42~, del·
I'JJ aprile 12J3, 4 fcbbrai() 1223, 27 'IlO\'cmhrc 1226, cd :lIll'he
D!rRHJI,J LANGf:l.I, Carle di SassuviYIJ, IV, 1111. 147 C IR4, pp. 229,
2~6, dspettivamcnle
lIcll'ollobrc
1211 c 16 aprile 1213), il IIOllle
clol \'CSCOYO C Dcnca.onclus,
llcnadactus.
I.'ipolcsi
che si 'lmtti di due yescovi successivi eade pcrchc ndle I<:sti·
monianze per la lite Ira il \'CSl'I)\'O cd .i1 CnpilIJlo ("CS, nil . .188,
417 lid 1210) si contrappone
csplicilallll'ntc
lu "ept\copll'l qui
nunc est It,
BcneatIaelus 11, ni ~uoi imlJ1t'di:lti pr{.·(kx:eo;·
.sori, Cl VitCldlinus, Tronsark"ll!i, Malhcus.. V:mnu !Iunqlll' nl·
tribuile a lui anehe 'le prime lc.';limoni:lII7.c lit'! 21 J1()\'cmbrc J 195 e 6 no\'ombre
1196 CDocc. 52, 53), Ilci quali iI suo
norne
solo indicato con la sigla
Non e <lunquc incosislenlc
la notizia sulla l!t·dic:l1.i')l1c di
c
cioe •
c
n.
26
in S. Agata di Ternl (ANGELlNJ, Storia di Ternh nel
1197 daparte
del vescovo Benedetto (= Benadatto), rlgettata
dal CAPPELLETTI,
IV, 358, come oronologlcamente
Impossibile.
L'ultirna menzione e del 27 rnarzo 1226 (ACS, n. 424). n suecessore, Nicola, l! documentato a partirc dal 15 gcnnaio 1231
CACS, n. 429). III CAPPELLETTI
(IV, 360) Invece '10 räcorda come
esercitante Ja sua glurisdizlone nell'ottobre del 1228 quando da
I'esenzione alle monaohe di S. Mar1a Maddalena prcsso Norcia.
E' certamente vescovo di Spoleto sino atl 7 gennaio 1227
quando fonda l'ospedalle dl S. Manteo fuori porta S. Lorenzo
in Spoleto firmandosi Ben e dad a d act us,
cf. Archivio
Ospcdale della Stella di Spoleto, n. 239.
27
un altare
1.
CHARTA FUNDATIONIS
1067 gcnnaiu 19, [Spolcto].
J I vescovo Andrea, su ricliiesta del clero e del popnlo
cl; Spoleto, istituisce la canonica di Santa Marla e l'arrlc-
chisec di donation! e privilcgi.
Or i gin a ~ e, ACS 11" .146 (A]. Cop i a ~ C
sec... XV, Rcg. J_J .r. 12" H", 11" 12 [DJ.
III
pi ice
del
c« pie
in Lr,ONCII.I.J, ll lstoria Spoletina per episcoporum
descripta; BibI. Apostollen Vatlcana, Barb. lat. 2712, del
sec. XVIII (aa, 1623-1644), r. 79'-80'; Biblioteca Comunalc di Spo-
seriell!
lcto, ms. 197, sec. XVII (a. 1657), r. 134"-137' ::::
XVIII, f. 155'·157' = rns. 155 sec. XIX.
Ill".
149, sec.
E'dLz ion i : UGIIEI.!.I, ttaua Sacral, I, CoU. 125R·1260;
C."rrEI.I.ETTJ, Lc chiesc cl'llalia, IV, pp. 348·351; FfI~T MH, /Je·
scriz;ol1c della clricsa melrop(}lilalla di Spoleto, p. 99; SflRIIINr,
11 cI,W11l0 di Spotela, p. 37. TOSCANO, Cattcclrclle c Cill(;: ,~/ru(j()
cl; UtI esempia, pp. 8-10.
Regeslo:
FAUSTJ,
p. 340.
La pergamcna prcson1a guasti per I'umidila, ehe ha pruvo·
cato ]a scoloritura ddH'inc,hiostro; akuni fori al cel1lro in cor·
rispondcnza d1 antiche piegature.
I van elementi della cl a tat i () sono discordi Ira loro.
richicdendo l'anno 1061 i'indizionc quinta c non ()II:\\':\ c cor·
rispondcndo I'anno no no di Enrrco IV re nIJ'nnnfJ 1065.
CM) Cum in rerum mundanclrum di~posiliunc legis faclorcs
minime audent vcl dcbeant a1iut, nisi hoc quod iure ! did ice·
rant, memorie litterarum co(m}mC'ndarc, quanta magi-<ödivine
28
29
legis cultores beneficia, que sacris I altarlbus offerre satagunt,
ita sacris instituti-s corroborare atque munire al debcnt, ut
nemo sanote matrls Ecc1.esie persecutorum ea I supradlcta beneficia posslt disipare atque mlnuere. Cuius de causa ego A(ndrcas), sanote Spoletlne sedis 'provisor Indignus, adrnodum rogatus I ab univerjso] [cle]ro et P'OPUlo eiusdem sedis ut per
institutionem norme canonicorum eam subllmassem," quorum
luste 'Petitioni dare I [conjsensum negare nolens isej'd] totius
bone volunta'tis affectum prebens, <1iognum duxi omnibus fide1ibus ChrLsti notificare qualit.er et quibus I inpe[n]sis benen·
eiis prefatam eoclesiam statuti! "I oo.nctorum patrum co(m)·
menda\i. Veremtamen 'Ob honorem sancte et intemerate
Vir·
giros Marie atque I 'Omnium .sal1iOt'Orum et ob remedium 'Om·
nium parenturn
nost:rorurn neonon omnium fidelium, criJs,tia·
noru
et eorum 'Omnium, quorum C01;P'Ora~nfm dmiter.iwll
prefate I eoclesie Sa.note Marie ,requ.iescunt vol dcinceps in codem Ihumata fuerint, atque ob ;remedium a'nime domini nostri
inperatoris Heinrici feUds I memode et pro ,i,ncolumi'tate fiJH
sui regis Hemrwi et omnium SUOOSS011U eius, de facUJltaltibus'
eiusdem episcopatus ink Deo semper mi'titanttlbus
canonicis
atquelsub [con]st~tuti[one] divi-ne regtile vitam degenübus perpetualiter 'quandam partern concedimus et per slngula que.
que I. distinctis 11] nomini-bus prenominamus videlicet t~m
que i[ux]ta eoolesia adiacet, cum domibus et· sine domibus;
latera vero eiusdem terris ec sunt: I primum ~atus ecclesia,
secundum Jatus descendens ab ostio eoclesie per g[mdu]s in
viam, que infra se continet termm et domum et ortum presb(ite)ri Petri eiusdem I eoolesie famulus et domum Iohannis
similHer usque in trlvtma Sancti Prl[mi]ani.
Similiter oon.cediilDtIIs et condil1mamus procIictc C:'lnon:ice plc·
ben ,Turilnense et pleb em Veruclana et plcbem Sanoti _Idhannis in Ca(m)po, cum decimis et ofertLombus seu oblationibus
,'h'orum
ac mor-tuorum.
SimInter conlcedimus
[~nem]
decimationem, que dare debent omi.nes abitatores el de J.iracki" que
nominatur
A~berti9ca, vru si a:1ium nomen I predi.cta fx:acta abuit:
c,
a) La u corrella su o.
.
b) La seconda t corretta su altra lettera.
c) Cosl A-
d) La prima i corretta su c.
e) Segue ommes ·depellnato.
conccdimus
omnem dccimationcm,
que dare dcbent 11
omincs abltantes circa ccolesiam Saneie Marie in CiI(JII)pO.
usque ad aquam Merubblc. Ir-super conccdlmus de plcbe Sancti
Grcgorli de tcrtia parte duas portiones cum ecclcsla, cum de-
Similiter
clmls
et oblatlonibus
I viverum
ct mortuorum.
Insuper
COil
cc-
dlmustcrre
tortlam partcrn liliorum rI Cccllie, que Durauti iOIJl
tenuit, cum vincis infra pcrtientia plcbe Sancti Savlni: I infra
pcrtlnentla de prcdicta plebe conccdlrnus tanta terra '" ut fiant
cum Ista modlerum
XXX et duos modlerum
c.Ic vlnca v lusta Ti·
sinum .. Insupcr cOll'CCdimus ot per uius ,paginam decrcti co(n)·
firmavimus in anllc 11 canonica a nobis institutam, idest ipsa
terra ot vinca in I piaia montis Saneti Blic supr:t Spolctinum
cpi-scopalum, que Coit posita a lalcribus eius: a primo lato se·
cus muro ipsius eccJcsic Sanete Mairie, ab alio mum cidtatto;,
a capitc ccclesta Sancli EHe, ab alio 1atcl"C I'C\'CI'lcllle·' dc ipsu
monlc sicut <.Iesu.ndit in calsalini, qui AdalborlU'i mudo tCllct
et lohannes prcsb(Hc)r 11, ct venit in ipse mura dc ecclesia
s(upra)s(crip)ti episcopii, qui est primo 'lato cum ccclc!\ia Sancti
Angeli. Insupcr conccdimus tCrTIlm quam clcricj eiusdem cc·
clesie ;nunc .tcncnt ubicu(m)quc ~nycllta vel inquistt:1 fUl·,·it cum
tribus partibus dccrme toltius 1ft] civitatis cl tribus pal1ihus of·
fcrtionum ccolesie Sanotc Marie. Quartam partem vcro c.k·dmc
et candelarum ", et denariorum ofjfertionum michi et :,ucccs·
soribus md reservo r1] de m(.'Öietale desimc quc infra ecck-sia
venit ct mcüfotate offertionum pI I cum terra et \'incn uc qui.
bus c1erici qui nunc usque partem abucrnnt qui in callonica.
non intrant iUis reservamus in vita I i1Jorurn, poc;t dcccs\ulll
corum in eadem devcniad canonica, oblatioll!! vcw \'i\'ol1un ne
mortuonim, quas'" vobis cnnonicis singularitcr I ,'cncrint ",
n lA
n corretta SII a(tra (ellcra.
filii dt'pcIJllalldo ""(ti,,,a
g) fiJion,m corretlo da
-or(um) ne1l'illter1ilfco.
h) Cosl A.
i) Seglle rasllra a fille
I
('I(
,iro di 10,11 lelfere, il IcSla
altro: forse da altra 1110110.
j) Cosl A.
k) lA prima c corrella Sll c.
I) p(rcs)b(ltc)r Jlc(l';lIter(illt'o.
in) La prima t ! correlta SII C, COlllt! pare.
n) La 3 correlta 511 I.
0) Segue rasura di qllaltro lelterc.
p) Segllc vi eraso.
q) Corrello su que.
r) lA n lIe(I'interlilleo.
t
op.r.illll"rlll(o
ripr('so
COli
30
31
integrum confirmamus.
Ec omnia dona et beneficia= sicut suo
perius scripslrnus
et cum omnia d.nfro se vel super se abentla
I per anc decreti paginam concedimus et confirmamus pretaxate
canonice et 'tibi 'presb(ille).ro Petro, cui .priol'atum domus v ***
[cum ccteris fratribus
spiritales,
qui in ne canonica adgrcgati
erunt usque ~'11 evum, ad abendum,
tenendum,
Irudlandum,
10·
cranldurn et pro an im abus fraerurn :i:l1Itorse sph-ltatlter
hac eanonice congregandum
et reconchliandurn,
ut el non dcvcnlant
of ens as ~, I ut n(os) nostrisque
sucessores
'pro animabus
quibus euram mpendere debernus, ut nullus anc canonicarn dissolvatur,
set ab onmLblJJS in perlpetuum
observetur.
Auolori·
tate vero eligendi priorem de eadem'"
congrega'tionem,
mor·
tuo 'p riore, et non. aliWllde, tamend
I absque premio, conce·
dimus canonic.i!s. Si quis vero, aut ego vel sucessore
nostri,
quod absi:t,_ ,temerardus hoc quod per decre~i ulus IJXlgLnam con·
firmavimus, dissdlvere
vel i1l1fringere te(n}itaverit, ~n primis con·
fondiatur;!C} gladio omnipotentis
Dei I et Sancte Marie omnium·
que Sanctorum,
insuper comp(orirat) in 'Pa1atio 'inpcmtoI'is aun
ebrizzo libras XXX et post solutam .penam ho decretum· lS·tabile "" et indesolubile aa} in evum permaneat.
Et quia pro cautelam futuri
te(m)poris
et pro I retinenda
memoria Iohannes
iudex civitatl ee} Spoletine sodpsi, in anno ab incar.natione
Domini mHl(esimo)
LXVII I et 'regnante
Hein:I'ico ddl rege anno
eius nano ~., et dies mense ianuarias
quod est XlIII. kal(endas)
februarias ffI per indict(ionem)
VIII.
+
Ego Albemus archidiaconus
hoc dccrcturn v' conscnsi.
Adam archiprcsb(ite)r
hoc decretum .. 1 conscnsl.
Alilo prcsb(itc)r
ct primlccrlus
conscnsi.
Franco Icvita et prirnus defensor conscnsl.
Pctrus presbfltclr
et cardhialis conscnsl.
Albertus prcsbtltclr
ct cardlnale
et euc;tos ecclcsic [conscnsi].
+ Ego Adam .Sancte Spolctane ecclcslc dlaconus conscnsl.
Ego Bcrardus
prcsb(i1c)r cl cardinalls consensl.]
+ + + Ego Eldezzo qui Mcrontl ,.hl lest(is) rogatus et Tell'
tlo Iillu Letoni I qui fuit iudicc cl Ncronc filiu llerloni rogati in
hoc IiI decretum tesli sumus.
Ioharl'ncs III notarius cl iudex qui supra scripsi et indau"ii.
+. Ego
+ Ego
+ Ego
+ Ego
. + Ego
ft'
+.
b~'
+ Ego Andreas Spoletmus humill1s episropus hoc decretum fieriroga'Vi
et manu mea subscnipsi;
huius autcm institucionis regimen miohi in vita mea reservo.
s) La c corretta su e.
t) Spazio a tille rigo per 8-JO lettere, cui segue in biallco tulla la
riga segtlente: forse il lIolaio inlendeva i,lserire l'elellco dei canollici.
u) Segue rasura a tine riga e all'inizio della successiva, per comp/essil'e circa JO lettere.
v) Sulla a un segno abbreviativo depenllalo.
z) ettamen su rasura.
x) La n IIeU'illlerlineo.
w) Sulla e un segno abbreviativo (lineetta orizzollla/e) depe_lIl1ato.
aal L'u/tima i corretta su aUra lettera.
bb) A futuris, corretto depennando la s.
cc) L'ultima i corrella su e.
dd) La 0 nell'interlineo.
eel Segue peer) depennato.
fI) La e corretta su allra lettera.
gg) Cosl A.
hh) Lettllra incerla.
ii) La h fle/I'ifllerlifleo.
11) Jl flome del flolaia ~ coslilllilO
dal mOflogramma.
32
33
c
Autografn dcllo Sll'SSO pnpa
la Irgellda lid qwul':II,li del·
In Rota. Pcr iil datarlo,
Plctro chlcrlco, in qucsto documcnto
sostltoto <let canccllicrc,
cf. KJ:lIII. SC,.;II;lIm
utul 1'1"111;/1/11,
p. 99; SANTlI"AI.LER, Sa::,f!.ind! un eieneo. Egli scrlve oltre ehe
I'intcra formula dclla data allehe la legcnda ncll'anclln dc'Ia
Rota.
2.
ALEXANDRI
PAPAE SECUNDI
1069 gennaio
is, Nami
Il papa AI~s~~ndro 1I accoglie la canonica dl Santa Maria di Spoleto, retia dol priore Andrea, sotto la 'protez.ione
apostolica coniermandone i possessi secondo la concessione
delvescovo Andrea. :
.'
.
.
. Originale,
Liber litterarul1l
ACS
'n° 347
apostolicarum,
[A].
Copia
semplice,
11 f. 13r-13Y n° 13 [B].
Reg.
E d i z ion i: UGHELLI, ltalia Sacra, 1 ed., I, 442; 2 cd.; I,
1260 ,.,. Bullarum Romanorum, ed. Cocquelines, 11; p. 11, n° IS
BullaruIU RomanorulU, ed. Taurinensis, 11, p. 34, n° 15
CAP'
PHLETTI,
Le clliese d'ltalia, IV, p. 351
MIGNIl, Patr. Lat. CXLVI,
1351, n° 67; SORDINI, It duomo di Spo[eto, p. 41, nO 2.
=
Regesti:
p. 9, n° 1.
JAFFI1 n° 3443;'JAFFI1
=
=
L., n° 4661; KEllR, iv,
La pergamena preserna guasd per laceraziOIl'i ~ fori di larve soprattutto in corrJsponde,nza de~le piegature ccnbrao1i, normaU alIa scrittura.
'
NeUa plica si scorgono i fori (tre ,per ogni lembo) at·
lra\'erso cui pasosava it1 filo ~ cui era assicurata la bolla plum·
bea deperdita.
'
H documento e di uno degli scribtori lucchesi ehe, opera·
\'ano aI seguito dell p~
AIlessandro 11, usando una minuscola
diplomatica diversamente dag}i scrlnialfi romani ehe interve·'
nivano nei pI'ivrlegi quando il papa era presente :. Roma e
usavano la upk:a scrittura dena canceUeria pontificia, ~a cu·
dale
. ALEXANDER EPISCOI'US
SERVUS SEIWORIJl\1 DEI. I
Pctro vencrabili ",reposilo
cnnonlcc Saneie Marie in matrlce
ccolesla Spoletanl eplscopatus
sulsque succcssoribus.
In perpetuum. Quoniam divinae mlseratlonls
olcmcntla IIOS ill specula
universalis
amministratlcnls
ccnstltult,
ex ccnshlcratlonc
nostrl officH cogjmur unlversls ccclcslis provldcrc, Idcoquc, (urn
rogatlonc
cplscopl 'lui Amlr(.~·, "turn
tuls dcmlio; prcclbus,
arnnnde fili, Ilexl te touosque Iratrcs ac prcfntnm cnnonlcnm
cum omnibus sibi Icgalitcr pcrtlncmlbus
sub rnunlmine lot tutol~ apcJsloHcc UCfCIISiolli5 susrcplmus
cl cu(n)lirlll:JIllII'i pre .
fale canonice qulcquid nunc iusle habel cl cruiCCfUid prcdktus
Andreas opiscopus ccclcsie d,km
canonice tr.ulidit alqllc l'O(n)cessit Il, videlicet
plebem Sanoti Iuh:mnis in Cn(m)po ct
dccimam Sancte Marie in Ca(m)rr) cum dccima A7.1.anine rrac~
tc et plcbcm Saneti Grcgol'ii ill Nitlo ct clIrtilll. S~1I1cli Angeli
in ~apite cum omnibus 'nrrn' se hahclltihlls clpldwlll
de Vcr.'
c1ano et plebem de Turillo et ,plchem de Bcrnan') et plchc,"
dc LcJcrano ct "res PaJ'tC'i (olius ch'italic; ! <lceimc. ,'idcliccl
Spoletine cum tribu5 parti1ms ohJat ionum \'i\'onJlll at' ,"(JrIUOrum cl tcrram tOlam pcrHnenlelll
[pre]rale
c:Hllmice et (Iuk.
quid prcdf.ola Cc1nonica ucinccps iust[e] acqllisilura
e'il, (am
largilionc predicli
opi~copi' Andrec 'live omnium C;UC("C'i'iorum
cius, 'quam oblalione
quorllmcumquc
fideHum in plchihus et
cappolHs, docimis I et 'primiliis,' tcrrls cl ,'incis SCII l!C'ncri<;
posscssionibus,
-salva in omnibus
rcverontia
pmr";i
(·r~c;wpi.,
Con'ccdimus
itaquc libi Pelro prcposilo
et ornnihuc; rillc;<!cm
canonice fralribus
vcslrisquc
omnihus
succcc;c;ol'ihlls h('C 'om·'
nia que 'Suprascripta
sunl, slalucnlcs
ut nuUus al'l:hilopi<;copui,
rcx,' dux, marchio, comes, seu aliqua I ecclcsiac;lk:lIl1l1l "l.·t sc·
cularium magna parvaque
pcrso;la ''os inquiclarc (." iam c1ic~
tarn canOllic:rm de omnibus supra m[e]mornlis
reim" dh'c~tirc
romana.
Confronta per questo 5crit:tore KEHR, Scrinium und Para·
tium, p. 97; ,.5AJ':{TIFAl:LBR, Saggio di un e[el1co, p. 409.'
n'Doc.
n. l.
34
35
"cl quid ab eiu~ iure in aliud tra[n]sfcrrc prcsumat scrvato in
omnibus. hire Sancte Romane ecclesle et prlvllogio: Oulsquls
autem temerarlc ausu,' quod ebsit, hulus nostre sanctionls
privllegium I contra lerit et Illud In totum partemve infregerit, nisi arnmonltus <Hgna satisfactlone quod contra, nostra
apostollca statuta deliquerat emendaverlt, sclat se apostolice
excotmlunicatloräs
ae anathematls vinculo gravlter i1r1'l1odatuni
ac per hoc cum diabulo et angelis ejus atroclbus penis miserabiliter deputatum. I At vero qui pio ,intuitu custos .et obser.vator huius statutlonis extiterdt, apostollcae benediotlonis ha. bundantia repleatur,
3.
CHARTA PRESTARIAE ATQUE CON'{ENJ ENTIAE
1104 novcmbrc, [Spoleto].
(BV)
(R), .
Datum Namiensi urbe, XVII kl:d(endas) Iebruarfi, per manus Petrlclerici
fungeotis vice Petri Sande' Romane eeclesle
subdiaconi ae bibliothecarii,.anno
ab Incarnatlone Domini mil}(esimo) sexageskno XVIIII, pontillcatus vero do(m)ni Alexnndri pape seameli VIII, mdic(tione) VII.
. .~
(BD)
Jl priore Transarlco
eel i c01la,l1ici di S. Marin di Spo-
.leto concedono ill enfiteusi a Benedetto e Stejauo di Glo110m2;un terreno, nel tlucato Spoletano, per ;1 (:C1l.W0""'10
di un denaro,
Or i gin
a le.
Rc gelS to:
' ACS n" 348 [AJ
FAUSTI,
p. 342.
: ~ pcrgam~~a cin discrct~ st~t'O di' conscrvn7.ionc, nd cc.
.cczionc di ~dcune rosrcalurc nei duc margini infCI·iori. NdJa
data c usata }'indizione l'omana.
~'"
.,.
'GRIMALDUS. In Dei nom;nc. Scriptum prcslnrie nlquc
c(on)vcnientie·'
ab omnibus non est cognitum sed pJuribus
vidctJur esse manifestum, quaJitcr I vos Dcncdicte ct Sle[anc,
Iolmnn;'s filH, venistios et pC'ti.c;lisa me Tr~Ulc;clrioJ priorc ca. nonice Spolel~ni cpiscopatus ut aliquid de rcbus mci .. I "obis
prestarcm, quod ego prefatus prior vcslram' pclilionem re.
nucrc nolens I mea spontanea voluntale cl' con~cntienlibus
eiusdem canonke I fratribus, concessi et nomine prcc.1rio dedi
vobisbl et filiils et nopotihus vestris et ';n \·eslra I tertia gene.
:ationc '" ~nita, ~crram,quam ego habeo ,in dllcnlu Spolellano,
In loco qUI ,nommatur**** vel si aliud nom(en) ibi dicitur, que
m:met cum 1ateribus suis: a primo est via, a 11 terra Adc
,
~
a) SeIme dum espullto.
..'"
'
"~
b) '!eU'illlerUlleo Q correl;one di t·(tibi) depctlllalo.
c) fl
IIella solita legatura per l'assimilaliolle.
36
37
Ciaronis.] a III term et vlnea Illiorum Iohanois Natabii, a lIII
Rainerii Ambrosii; I infra lsta latera investivl ct 1.ratHdi vobis
cl filiis et nepotibus vestris I et usque in vestra tertla cl generatione finita de terra mea modiolos V, I et 'Si plus est infra
~(llpra)s(cri:p)talatClra non reservavi, cum omnibus infa'a earn
habentlbus et hablturls, hoc tarnen tenore quod non 'habentis "I Iicentia c) I in alterius potestatem ad proprictatcm allenandi nisi Jaborandi et de I fruge prenominate tc:rre qulcqukl
vobis et ad vestra tertia c) genera·tione olporturn Iuerlt faciendi
et procensu annualker
rnihi vel meis successorlbus v unum
d(e)n(a)r(i)um bonum papiensis monete dandi aut In prcdicta
canonica. Et si ta~liter observaveritis et f) ego prelatus prior
vel posteri mei rl successores a(m)modo in ani tea vobis prodictis et hI vestre tertie c) finite generatloni aliquarn rnolestlam
Iecelrlmus aut si cum aliquo homlne colludiurn Iecimus vel Iecerintus aut si ab omnl homine I min1me dcCclldarc pet,ucuimus \'el nolueri:mus, aut hoc scritpwm ru(m}pere vd fa'Ilsare
,'oIuerimus, pro his omnibus promisi et obligavi me et meos
~uccessores 1I componere cO'mpO'nere sol(idO's) et hoc scriptum
usque ad nostrum c(on)stitutum, firmum 'Pcrmanewt. I' Et si·
per oblivionem eveneri'! ut in uno armo census non d[e}tur, in
altero duplicilter detur.1
Et factum est in anno ab incarnationc c) Domini nostri
Icsu Christi miIl(esimO'). C. IIlI. et die mens is nov(em)b(ris), ,
I indic(tione) XII sup Henrico rege.
.
EgO' Grimaldus iudex scribere regatus in Spoleto actum
[n]otavi in mense et (in)dic(tiene) s(upra)s(scrip)ta.
Ego Transaricus priO'r hO'Cscriptum scribcre rO'gavi..1 .
+ Ego Adam AudO'nis et BeraIdus Ade et Amor Iohannis
in hoc scriptum testes sumus.
d) segue potestate
el A successore(s)
n
gl
depenllato.
corretto
mediante
ib(us) IIell'iltterlilteo.
Segue p depcllllato
(anticipatione
di prcfatlls).
A mee, corretto depennando la secoltda e e corretta call
lerlillco.
h) et lIell'inlerlineo.
i) cosl A.
.
i '!leU'ill-
.
4.
PASCHALlS PAPAE Il PRI\'II.E(;JII~I
1108 novcmbrc
16, S. Plctro.
Pasquale 1I papa accoglie sotto la protrrione npostolica la canonica di S. Maria di SJ101eto retta dnl priore Transarico, C lie conlerma i possess; ed i tllritti, ill particolare
per le dccitne, secondo la concessione del ,'c.~rfJI'(J ,1111/,,'(/.
Originale,
dcI sec. XV, LilJer
n°. 16 [D].
p,
Edizione:
192, n° 230.
Rc g est i:
sn, p. 342.
ACS n~ 349 [A).
litlcrartllll
rn.VG':
JAHf:-J..,
Cupia
sl''''plice
np(}.~t(}lic(/ml/l, id
JlARTVM"
n° 6174.
Acta
Rq~. ",
1"11/1;/;(/1/11,
KEIIR, IV, p, 9, ,," 2.
r.
16·
I I,
,,",\1."
IndiziOllc anticipata di setlemble, green u hedan:l.
~a pergamena presenta gunsti per mura in cl)ni~J1olltkn.
za delle antiehe piegaturc, nonnali alia 'iCf'itlura.
Nella pli c a si scorgono i fori (Ire per Ol!lli kIlIho) ~l.
Iraversl) cui passava iI filu nl quale ern ac;~iclll':lla la holla
pllll11ben, deperdita.
Per lu scrillurc del dOCUIIIl'Jllo,ItJ serilli:1Ij'l J{ai,wl ill ClII)
ehe usa la tipica scrittura dei prh'ilcgi ponlilici piil :lI1lichi,
la· curiale rumana,' cf. R,nIKAusKAS, lJie nO/lli~('ltc h'",i(/le,
pp. 130,132, 238·241.
Scrive la da tat j 0 iI cancellicre Gio\'nllllj di G:Jela
(cf. S,\NTlrAI.I.m{, Saggio cli till c/CIICO, pp. 208,214).
Autograrc dcIlo 5(eS5O' papn sono la sua sollo'icri1.iollc
e la Iegenda nclI'anelio dclla rota.
38
39
PASCHALlS EPISCOPUS, SERVUS SERVORUM DEI. 01·
LECTO FILIO TRANSERICO, ARCHIPREB(ITE)RO
SPOLE·
TANAE ECCLESIAE, ET CETERIS CANONICIS, IN EADEM
ECCLESIA DEO SERVI I ENTIBUS, IN PERPETUUM. lustis
votis assensum prebere iustisque petitionibus aures acco(m)modare nos convenit, qui lecet indigni, iustitie custodes atque precones in excelsa apostolorum principum PETRI, et I Pauli specula posltl, Domino disponente, conspicimur. Vestris igitur, in
Christo ka(rissi)mi filii, iustis petitionibus annuentes, Spoletane
ecclesie canonicam, in qua, Domino largiente, ad eius servitium
convenistis, apostolice I Sews auctoritate G} munimus. Confirrnamus siquidem vobis vestrisque successoribus plebem Sancti 10hannis in Ca(m)po et decimam Sancta Marie in Ca(m)po cum
decima . Azzanine, plebem Sancti Gregorii I in Nido, curtim
Sancti AngeH in Capite cum omnibus que infra se .habet, plcbem de VercIano, pIebem de Torino, plebem Sancti Laurentii
in Gruttule,' pleb em de Lederano, parltes tres decimarum que'
ad matricem eccIesiam eonIeruntur et oblationum pro vivis
sive deCunctis et, quicquid eidern canonlce ANDREA~ episcopus concessit et quicquid in presentiarum I iuste possidet sive
in futurum concessione presulum, liberalitate prineipum vel
oblatione fidelium iuste ae legitime poteritis adipisci. Decer·
nimus ergo ut nulH omnino I hominum liceat eandem ecclesiam
temere perturbare aut eius possessiones auCerre vel ablatas
retinere, minuere vel temerariis 'vexationibus fatigare, vel qui·
buslib,et pralvis ingeniis ab eius subt[rlahere,
sed omnia inle·
gra b} conserventur eorum pro quorum sustentatione et guber·
natione eoneessa sunt, usibus omnimodis profutura.1 Si quis
igitur in· erastinum arehiepiseopus, aut episeopus, inperator
aut rex, princeps aut du:<, comes, vicecomes, iudex .aut ecclosiastica quelibet secularisve persona hane I nostre constitutionis paginarn sciens, contra eam temere venire temptaverit, se·
cundo tertiore eommonita, si non satisfactione congrua emen·
daverit, potestatis honorisque I sui dignitate eareat 'reamque
se dh'ino iudicio existere de peerpetrata iniquitate cognoscat,
et a sacratissimo corpore ac sanguine Dei et domini redemp·
toris nostri Iesu Christi aliena I fiat atque in extremo exami·
.
a) -ate su rasura
b) In· su rasura.
:
ne dlstrictc ultioni sublaccat. Cunctls autcm eklem ccclcsle
,serv:mtibus sit palt domini ',wslri Iesu Chrlsti, quatcnus cl
" : hie Iructum bone actlonis pereilplant et npud di s 1rlctun iudi.
ccm premia ctcrnc pacis invcnlnnt. AMEN. Scriptum
per manum Rainerii, seriniarii rcglonarll cl nularii sacri palalii ..
,.
'
•
. (R) Ego Paschalls
•
I."
;
'.
cathollce
.
"
ccclcsie
,
11
cplscopus
subscrlpsl
(BV)
,
,,
Dat(um) In portlcu Beat] Petri Rome per m:UJlJIIJ Johan, nis, Sancte Rtornana) ccclcsic dlaconl cardinalis ne hihliothc, carli, XVI kal(cndas) dcccmbr(is), Indlctüonc)
I, Incartnntlonls)
. domlnice I anno M·CVIII, pontlficatus
autcm dormjnl Pascha, lis sccundl pap(o) anno IX·.
• ,
(OD)
40
4J
CALIXTUS EPJSCOPUS SE.RVUS SE.RVORlJM DEI.
f)j.
LECTO FlUO BERALlJO PRIORI SI'OJ.E.TANE ECCLEsm
ET CETERIS CANONICIS IN EADEM ECCLESIA DEO SER·
V,ENTIBUS, IN PERPETUUM.I
Ofllcil nostr] nos hortntur nuc-
s.
CALIXTI
PAPAE
1122 magglo
II
PRIVILEGIUM
13, Laternno.
Callisto 11 papa, ad esempio del suo predecessore Pasquale Il, accoglie Beraldo priore e la canonica di Spoleto
sotto la protezlone apostolica e ne conlerma i possessi eel
i diritti circa ledecime.
Orig
in ale,
ACS n° 350 [Al.
Copia
semplice
del sec. XV, Liber litterarum apostolicartl1tl, ivi, Reg. Il, f. 17r,
n° 17 [B].
E d j z ion i: PfLUGK-HARTTUNG,
Acta pOlltificul1t, Il, p. 231,
n~ 275 =_RODERT, BULLAlRE du pape Calixte, Il, p.44, n° 300.
Regesti:
JAFFI1.L,
Jio
6973·
PI'LlIGK· HARTTUNG,Iter
ItaliclI"" p. 218, n° 288. KEHR, IV, p. 9, n° 3.
e
La pergamena
guasta per l'usura in eorrispondeniä
delle
antiche piegature
normali alIa scrittura.
Nei fori della
pli c a (tre per ogni lembo) rimane infi·
lato iI filo serico rosso a cui era assicurata
la bolla plumb ea,
perduta.
Il documento,
uno degli ultimi in cui viene usata la ti·
pica scrittura
della cancelleria
pontificia,
la curiale romana,
che scompare
con la fine del ·pontificato
di Callisto Il, c di.
mano dello seriniario Gervasio, per cui si veda RADIKAUSKAS,
Die
ROlllisclle Kuriale, p. 114; 240-42.
.
Di mano del papa
l'intera sottoscrizione
e la leggenda
nella Rota; di un sostituto del cancelli ere, ehe non si nomina,
e]a
d a tat i 0 _
Per ranno dell'era cristiana
seguito, eonformemente
agli
usi della eancelleria
pontificia in questo periodo, il computo
pisano dello stile deU'incamazione.
e
torltas pro ccclcslarum
statu satagcre cl C}III.' recte stututa SIIIII
stablllrc,
Prolnde vcstras, karissimi
in Chrlstu filii, pelitiones
clcmcntius
admit] tenles Sp'Jlclanf,' ccclcsie cnnonlcnm, in qua
omnipotenti
Domino dcscrvitis, Old extmjplar
<"mlini prerlccessorls' nest ri Sancte mcrnorl •.' Pnschalls PI1Pf: 3' npostoliCf: sedis
patroclnlo
et I protectione
munlmus,
Conflrmnmus
equidcm
vobis vcstrisque succcssorlbus
plebcm Sancti Iohannis in Caün)po et dcclrnarn Saneie Mar;e In Catrnjpo eUIIl dccimn Ana·
IIinO Iractc, plchem Sancti Gregolrii ill Nldo, curtlm Snnct] Angeliin
Capite cum omnibus que infra se habet, plchcm de
[V'[erclano, plcbcm de Torlno, plcbem Sanctl l.aurcntii in Grutrule, plebem de Ledcrano.] partes trcs declmarum, Cl"': ad 111:1·
triccm ccclcslarn eonferunlur
cl oblalionum
pro \·h·i.. sh'c defuncl;s el quicquid e;dem c:mon;ce Andrens epi'iclJptls conces·
sit S\ cl quicquid : in presentiarum
jusle possidel, sh'e ;11 hi·
lurum, concessione
presulullI. liberalilale
prindpulIJ
\'cI ohln·
lione fidelium; iuste· ne legitime poteritis adipisd.
Ikt;ernirnus
ergo I ut nulli omnino hOl11inum !iceat cnndem ecclesi:lln le·
IlIcre perllll'bare
aut citls Possc!\sione!\ auferrc "cl nhl"':I'i rc·
lincrc, minncre vel tcmcrariis
\'exationibus
rntignlc,' sed omnia inlegra conserventur
eorum. pro quorum suslcnlnlionc
cl
gubernalionc
coneessa
sunt u!\ibus omnimodis
profulurn.
Si
quis igitur in crastinum
archiepiscopus
I aut cpi<;copuc;. i"pe·
ralor aut rex, princeps
aut dux, comes, ,'icecome!\, iwle.'( aul
ccclesiastica
quclibct
seculnris,'e' persona hane n()~1r,. Cflll'ili.'
tu~io.nis paginam
sciens, contra cam tcme,'c wnire l('(rn)pl,,·
verit. secundo tertiove co(mlmonita,
si non salisf:lclione
con·
grua emendavcrit,
potestati!t honori~quc sui di~nit:llc C:lrent I
reamque se dil'ino iudicio exislere de pcrpelrala
iniquitnlc cognoseat et a saeratissimo
corpore ae sanguinc Dd cl domini
rer d]c(m)ptoris
nostri Jcsu Christi alicna fiat I ;tltJue in c:'(·
tremo examine distriete ultioni subiaceat. Cunclis ;tulelJ1 eitlem
[ccc]lesic iusta servantibu!\, sit pax domini noslri lesu Chrisli
I
e
S.f
IS
Doe. n. 4. Doe. n. 1.
42
43
quatinus
et hie fructum
bone I aetionis
perciplant
districtum
iudicem premia eterne pads invcniant.
AMEN, [A]MEN, AMEN. I Scriptum
per manum
scrlnarll regionarii
et notarii saeri palatii.
(R) Ego Calixtus
catholice ecclesle episcopus
et apud
.
Gcrvasli
subscripsi
6.
(BV)
CHARTA
Dat(um)
Laterani, III id (us) maii, indict(ione)
XV,. Incarn(ationis)
dorninlce anno M.C.xXIII, pontlficatus
autem dornni
CALIXTI secundi p(a)p(e), anno IIII.
(BD)
DONATIONIS
1J 29 maggi»,
J 0, [Spolcto)
Stelano di Teuzzone di Giovannl
A/.:at; c1011a al priore Berardo eel alia cltiesa di S. Marla di Spoleto, affillclH!
venga seppellito dopo la sua mort e nclla C('IIIOII;('O, till mog,
gio di terra ill vocabolo Frat ta « Veccla de Role 11,' la terra
ehe posscdeva in « Carrate It; meta della terra cite si trova
If
It
in Gualdo.
ACS n° 351 [A].
Originale,
Re g est
0 :
F.o\l1STJ,
p. 343.
La pergamcna prescnta guasti per l'umidltä ehe ha PJ'l)V(}·
cato la scoloritura
dcll'inchiostro
e rosicaturc lungn i due margini, Da rilevare nclla d a I a I i 0 la particolaritä
del rilcrlmcnto al sovrano con l'annotazlone
• post rlcccssum Hcnrici r<'J!ic;~,
ALBERTUS.
In nomine Domini nostri Icsu Christi. Ab
incarnaltlone
cius anno MCXXVJI 11 I post dcccssurn 1Icnrici
regis et die I X introcuntis
mens is maii, indic(tione)
VII.I Hoc
quidcm
t(em)pore,
ego Stcphanus
Tcuzo'nls
Iohannis
Agali.
mea spontanca voluntate
I pro rcdctrmptlonc nnlmc mcc cl
Mingarde uxoris I rncc, donavi atque Iradidi canonic'(' epic;co·
pntui I Sane le Marie cl tibi DOMINO ßERAUJO priori prel
diete canonice tuisque successoribus
de terra I mea quam ha·
beo in ducatu Spolctano in locolubi dicitur Fratla Vcccla de
Role, modiolum unum I cl manel infra hee laIern: a I lalerc
terra Dene
filius Lctonis Slephonis,
a II filiorum Allonio; I
[V]udonis,
a III terra filiorum Tcbcrli Dindonis Ir ..,]vieri
Pa"pe filii, a Ill! terra prcralc canoniee,l [In ]~lIper deui atque
tradidi predicte canon ice de lerlra mea quam haben in loco
I
44
45
ubi dicitur Carra[t]e
rnoldiolum
.I. et dimidium, vel si aliud
nom(en) ibi dicitur, et malnet infra hee latera: a primo latere
Nicola filii Petrl.] a 11 terra Attieiolus Berardi, a [II terra Ugc-'
lini Ralpizonls,
a 1111 filiorum Luponis.
Insuper dedi atque I
tradidi prefate canon ice in loco ubi dicitur Gualldu de terra
mea medietatem
un ius modiolum
vel I si aliud nomen ibi dicitur et manet infra hec latera I que sub inferius scribuntur
et est: a primo latere et a It I et a III et a UII terra hcredum
Tebaldi Gozonis. Infra I ista omnia prcdicta
latcra de, tribus
petiis dedi atque traldldl prediete
canonlce
III modiolos
de
terra mea I eum omnibus infra eam habcntibus et hablturls.]
Irrsuper co(m)mitto
me in lam dlcte v canonice '" morlenle I ego corpus meum ibi sepeliatur
et toto iudil[cio~. quam
fecero pro anima mea veniat in ipsa canojnlca et Ubi Iarn prenominato
domino priori eiusdem canonllce tuisque succcssorlbus. Insuper
obligavi me melosque
h(ere)d(es)
predicte canonice et' tibi domino Bera[l]ldo
priori eiusdern canon ice tuisque successoribus
I si a(m)modo in antea de s(upra)s(crip)ta
mea donatione
et I co(m)missione
aliquam molestlarn
fecerimus aut I si cum aIiquo nomine coIludium fccimus vel feceri]
mus, aut si ab, omni homine, omni tefmjpore.. ubicu(m)que
neccslse fuerit. ipsam terram
minime defendere
potuerijmus
vel noluerimus,
aut istam car(tulam)
ru(m)pere
vel I falsarc
\'oluerimus,
co(m)ponere
sol(idos) .C. papienlsis
m[o]nete
bo·
ni et hee car(tula)
firma permaneat.1
+ Ego Albertus iudex scribere rogatus actum I Spolcto
notavi·1
+ Ego Stephanus hane car(tulam) scribere rogavi.j
Ego Adam qui Cecapane vocor. et Peltrus
Burgc Bcrardini
I et Adam filius Pctri Mationi ct Belrardus Adc
Franconis
et Beneinlcasa
filius Letonis Stcphonis
et I Franco
filius Ade Maineri rogalti in hac car(tula)
testes sumus.1
.
.
+ + + + + ++
7.
CHARTA
1159 marzo,
su a.
IS
[Spolcto].
Altlevandrino di Rodul]o tlona 01 priore Grcgorio e alla
Cliicsa dl S. Maria till bosco ill vat « Fornata
It.
Or i gin a le,
,ACS n° .352 [A]"
Rc g e s I 0: '': FAUSTJ, p, 343. ;
~
pcrgarncna
,;
C in buono stato
di conscrvnzlonc.
f
" BENAFER. In nomine Domini. Anno milltcsimo) CLVIHI,
t(em)porc i Frcdcrlcl imperatoris
cl, die mcnsis mnr(tii) i indic(tione) VII. Hoc quidcm l(em)pore, ego Aldevnndrinu",1 Hodulfi filius, mea spontanea
voluntatc
I ctonjccssi cl dedi pro
anlma mea et parcntum
meeruni I unam pctinm ,m'~'sil\'e de
quinque modiolis I eeclesi~ Sanetc! M:tric Spolct:lI1c (·pi..clJpaluc;
ct libi do(m)pno Gregorio priori eiusdem eedcsi,,' luisqllc I suc·
ccssoribus et omnibusclericis
ae laids ibidem in I Dd scrviti"
ct ccdesie ibidem manentibus,
que I manet in ,·..IIe fornata:
a primo latere est via, a I 11' est Cripta de Pmmis, a If I· est
silva l'ransmunldi
comilis, a 1I1Io est via. Inrra isln Inlern coni
cessi et dedi ecclesic predicte et omnibus eidern constitulis
I
ul habcatis cl t('ncalis et ad prorcctum cccJcsic I CJuic<Jllid \'Obis
placuerit facialis de prcnominatn
cum I omnibus eidern perti·
ncntibus, de qua accepi rcmunelrationcm
an;'ne. Insupcr obli·
gay; me mcosque I h(cre)des cccJcsic ct scrvicntihus
iltiu .., si
de ista I silva aliquam molcsliam vel colludium redmus I \'cl
fccerimus, aut si ab omni homine minime delfendere pollleri.
rilUS, in pen a duplicatn crimus et I hee car(tula) firma perma·
nent.!
+ Ego Ben;rer notarius scripsi
Ego Aldevanldrinus
ha ne car(tulam)
scribcre rog.wi.1
+ Ego Alberlucius Adc Albrici et ego rurajbove cl lien
rigittus a Foro I in hac car(lula) testes sumus.1
+
a) la e l corretta
b) A canice.
DONATION
46
47
ad proprlctatern
sine ulla rcscrvationc,
Insurer etlam I slmill
modo c(on)cedo et dono atquc trado vobis cnsam et casnllna
que habco in I castro
de Colic Stacte intus et foris cl homlncs quos ibl habeo, videlicet I Glrardurn de Lcto cl Alloncm
diaconurn cl Stactururn
Iillum Petri lolh:tnnis cl totam lerram
quamhabeo
In clvltate lpslus casrrl et in lacu, Item I dono
et trado similitcr fI vobis prenorninatis totam partcrn meam
quam hajbco in podio de Bofccclc et toram tcrram et vlncnm
cultam cl incultam quam I habeo per totam curtcm elus cl
homines quos ibi habco, scilicet omnes Illlos I Rubel qui sunt
VI, et quicquid mihi pcrtinct in omnihus supra dictfs locls
atquc I in hominibus cum scrvltlis suis atquc posscsslonlbus
quocumque modo mihi pcrtljnent usu et ratione, rctcnto usufructu diebus vile mce.] Unde non accepi pretium ncque launcchild, s(cd) in eterna bealtitudinc rI salulem.
Insurer obligavi mc mcosque h(e)r(c)d(es) ipsi , iam diele
ccclcsie nlque canon ice, si de isla donaliollc nlilqunm moles·
tiam vel colludium fccimus \cl fccerimus, aut iulre nUll dcfen·
derimus, aut islam car(tulam) ru(m)pere "cI fnlsarc , \'uluc·
rimus, c(om)p(ollerc) duplam dOllalionem cl hcc carelula) ,
firma permaneat.
r
8.
CHARTA
DONATIONIS
.' ~161 luglio [Spoleto]
.
:
,
Tignoso di Rustico dona al priore Gregorio ed alia
Chlesa di S. Maria di Spoleto la meta di una terra, una
casa, un casalino ed un canapina ehe ha nel ducato Spoletano, nella cittä di Terni, nella regione di S. Agata; una
casa ed un casalino nel caste1lo di Collestatte; la. sua parte'
di una terra nel poggio di «Bofeccle It, con gli uomini spettanti ai singoli possedimenti, riservandosi Z'llsufrutto di
taU beni sua vita durante.'
Originale,
ACS nO 353 [Al.
Re g est
0 :
•'
"
.•
La pergamena
p. 343.
FAUSTI,
'
+
+
!
~ in buone condizioni di conservazione.
ALEXANDER. In nomine Domini. Anno MCLXI t(em)pore
Frederici imperatoris I et die mensis iulii indie(tione) VII.!!.
Hoc quidem te(m)pore ego I Tiniosus filius rustici m~a spon·
tanea voluntate 1 et pro rede(m)ptione anime mee, facio dona·
lionem inter vivos et 1 concedo atque trado in ecclesia Sancte
Marie et canon ice ipsius ecclesie I et tibi damno G(regorior
priori eiusdem canonice tuisque successoribus in perpeltuum
hoc est medietatem unius terris et casam et 'casalinum et ca-"
nalpinam, que omnia' habeo in' ducatu -I Spoletano bl, . in civitate Tera(m)nensi I in regio rl Sancte Agathe, vel si aliud vocabldum ibi dicitur. Ita co(n)cedo vobis I hee omnia supra dicta III
.
;
"
{'-
.".
, a) A ducatu nell'in'ierlineo a co"edone
. . b) A Spo
c) Cosl A.
d) Segues
di civit~te, depennato.
erroneamente depennato,
depennata (antici~ione
,.
.
'di sine).
Ego Alexander iuldex rogatus scripsi .
Ego Tiniosus I ha ne car(lulam) scribere "'gavi
+ Ego Marescotto filius I comilis Ofreducii et Arnalluus
Iohannis de Benefacla et I Albricurus filIUS Alherlucii Itl I et
Bcrardus Rninucii et Dalilmanus dc Donadco cl I Transaricw;
lohannis Pellri ct Transaricus Tilniosi Berardi Elpiwlllis rogali t~stes su!MUS I.
,
e) r "cll';lIlerlineo.
f) la lerz,a I comma da e.
g) Ultima i IIeU';lIterlinco.
h) La e sormolllata
da "" segllo abbrev;a/;vo
depcIII,alo.
(Ii"ulla
oriUOIllall!)
48
49
statultum
agcre
et lice carttula)
;+
CHARTA,DONATIONIS
[Spolcto] .
. Clario di Ingone dona alia chiesa di S. Maria di Spoleto unterreno in S. Silvestro, in val CI Fornaccle » 'e in val
Canapine.
Originale,
Re g est 0:
Ego Thomas Bcncdlctl
in pcna
Adc Martini
dupllcata
crimus
cl Rallnuclus
ACS nO;354 [A]
, FAUSTI, p, 343.
La pergamena e in \mono stato di conscrvazione. Nel verso, di mano del sec. XV: Cl 1162 aprilis I donatio facta' ecclesie de bonis in villa I Sancti Silvestri.j
BENAFER. In nomine· Domini. Ann(o) mi1l(esimo) CLXII,
te(m)pore Fredelrlci Imperatoris et die mensis april(is), Indic(tione) X. Hoc I quidem te(m)pore ego Clarius Ingonis mea
spontanea I voluntate c(on)cessi et dedi de rneis bonis in ecclesia I episcopatus Spoletane civitatis et omnibus ibidem in'
Dei servitio I ibi manentibus, id est in: canonica, pro anima
mea et parentum I meorum; unam petiam mee terre in vocabulo Sancti Sllvestrl I cum quercis, luxa terra m filiorum Ade
Letonis et' alia petia I in Valle Fornacle iuxta terram Bonifatii
Amizonis Letolnis, alia petia in valle Canapine iuxta' .terram
Ade Peelclonls et do(m)pnus Dei Amizonis, in istis vocabulis
et infra I sua latera cfonlcedo ' in canonica Sancte Marie pre ..
nominate ecclesie I Spoletanee totam meam portionem de istis
tribus petiolis I terre cum quercls et omnibus infra earn habentibus et hablturis.] de qua accepl remunerationem
a Deo
pro anima mea.] Insuper obligavi me ecclesie et omnibus ' ibidem In Dei servlltlo manentibus, si de ista concessionecontr:~
I
Rai-
ncrii' Randonls cl Malnardus
I Adc Bonclonls cl Scnchaldus
A1esii et Ulivclrlus Bcncvcnge cl ,\Iberto et Rnlncrlus ! Symco'1i1'· in hac carttula) testcs sumus.]
9.
1162 aprlle,
prcsumpscrimus,
Iirrna permanent]
51
50
vatlonc, de qua tradltlone I cl conccsslonc acccplmus rcmuncratlonern
animarum nostrarum]
nsuper
obllgnvlrnus
nos
nostrosquc
h(crc)d(cs)
cccJcsic et vobis I vestrlsque
succcssoribus, si contra hoc constltutum
ngclrc prcsumpserimus,
In
penn duplicata crlmus cl hec carüula)
Iirma pcrmaneat.]
10.
CHARTA
+
DONATIONIS
1162 settembre,
[Spoleto].
It prete Alberto e Martino figli di Leto di Glannello
donalto tUt castagneto al priore Gregorlo ed alia 'Chiesa di
S. Moria di Spoleto.
Orlg
inale,
Re g est
0 :
ACS n" 355 [Al.
FAUSTI,
p. 343.
La pergamena presenta una densa macchia di umiditä nel
Iernbo superiore destro.
Nel verso, di mano del sec. XV: «1162 7bris I pro ecclesia Spolelana: "donatio campus castanee" 'll· .
BENAFER. In nomine Domini Anno rnllltcsimo), ~LXII,
t(em)pore Frederici I imperatoris et die mensis scpternbris
indie(tione) X. Hoc quidem I t(em)pore ego p(res)b(ite)r Albertus Letonis IanneIli filius et I ego Martinus frater eius nostra
spontanea voluntate I concesslmus et tradldlmus pro anima
nostra et parentum ( nostrorum unum nostrum castangitum
eccIesie Sancte Marie I Spoletanc civitatis episcopatus et tibi
doünlpno Gregolrlo ipsius ecclesie priori tuisque successorlbus I et omnibus clericls ae laids ibi in Dei servitio malnen.
tibus, prenominatwn
nostrum castangitum quod manet in I
ducatu SpoIetano, in curia Aque Vivule in loco I qui nomina·
tur Tassenaria vel si aliud nomen ibi dicitur,1 quod' cum suis
manet lateribus: a xe latere est via, a n° foslsatus, a IllG Ci·
Horum Saraceni Bernardi Helpizonis, a IIIlO I filiorum. Rai·
nueH; infra ista Iatera concessimus I et tradidimus ecclesie et
vobis predietum castangitum cum I introitu et exitu et omnibus arboribus sicut habuimus et I tenuimus sine omni res er-
Ego Bcnafcr notarius scripsi.
Ego p(res)b(itc)r
Albcrtus [et Mnrrlnus
ha ne cnrttularn)
scrlbere rogavlrnus.]
.:t
Ego Plplnus Ioh:mnis. Fusconis cl Bonuslnfnns
I Gui·
ducii et Beneineasn Bernardi
et I Iohannls A1.7.c et Glrardus
Gorgollcrii
I ct Pctrucius Benedictus cl Johannis Berarldclll
in hac carttula)
testes surnus.]
52
53
11.
CHARTA
VENDITIONIS
1166 settembre,
[Spoleto].
12.
CHARTA
Enrico di Adamo Albrici veil de a Benlncasa una parte
di un- casalino in vocabolo de Domo sotto la canonica di
S. Maria per il prezzo di sette denari.
o rig
i n ale,
Re g est
0:
1167 Icbbralo, [Spolelo].
ACS n" 356 [A].
Il prete Adal770 di Mainardello dona al priorc r;,.cJ;or~o e CIlia chiesa di S. Maria di Spolcto la SIUI parte di IlIIa
vtgna, ehe possedeva
insiente
al nlpote, riSCrWIlIt!osCIIC l'usu. Initio ill vita e confidatulo, per eventuali ncccssitä, ncll'alu10 dclla canonica.
FAUSTI,p. 343.
La pergamena e danneggiata dall'umlditä ehe ha provocato la scoloritura delIa scrittura in aleuni punti presseehe cornpleta.
I)
BENAFER. In Nomine Domini. Anno miIl(esimo) CLVI,I
t(em)pore Frederici imperatoris et die I mensis sep'(tembrls),
indic(tione) XlIII. Hoc quidem t(em)pore I ego Henricus Ade
Albrici filius,! mea spontanea voluntate ve(n]d(i]di I atque tradidi tibi Beneincasa Comit[i]s fillio tuisque h(ere)d(ibus) unam
meam portionern casalilni in voeabulo de Domo subter ea nonieam ! Sancte Marie: a 1° et a Il" est tenimcnturn tui co(m)paratoris, a IIIO tenimentum canonicorum.] a IIII
Berardi
Ralnucli, Infra ista Iatera I vendidi atquc tradidi tibi totarn
mearn partern ! casalini cum omnibus eidem pertinentibus, de
qua I venditione aecepi a te VII den(arios). Insuper I obligavi
me meosque h(ere)d(es) tibi tuisque h(ere)d(ibus),1 si de ista
vcnditione aliqua rnolestian I vel colludium fccimus vel feeerim us, aut si ab omni homine minime defendere I potuerimus
vel noluerimus, aut istam car(tulam) ru(m)pere vel falsare voluerimus, co(m)ponere duplum I pretium et hee car(tula) firma permaneat.
.
+ Ego Benafer notarius scripsi.
+ Ego Henlrieus hanc car(tulam) seribere rogavi.
+ Ego Dalimanus Donadei et Vernerilus Bonicelli Nycolaus Berardici Silconis et Henricus Gualfredueii in hac car{tula) testes sumus et Transaricus Albertucii Ade Albrici testis
sum cum I eis.
O
CONCESSJONJS
Or igin a le,
Re g est
0:
ACS n° 357
FAUSTI,
[A].
p. 343.
La pergarnena c in buono stato dl conscrvnzlone
Ncl verso, di rnano del sec. XV: .. D 15 1167. f)cJII:tlirJdomini Adam eeclesic Spolctnuc]
-,:
.
BENAFER. In Nomine Domini. Anno rnilltcshno) CLXVII,
I(em)pore Frcdcricl imlperatoris et die rncnsis Icbtrucr ii) in.
dic(tionc) XV. Hoc quidcm tfcmlporc I ego p(n.'s)hCilc)r Adam
M~incnlelli ~.ca spontanen volunfallc c(on)cello ..Iqllc eClJln).
mltto sub ,!JtJOnc ecclesic Sane!>: Marie I cpiSCop:lluS ct libi
domino Grcgorio eiusdem ~cclesi<.' priori cl I cui.. ~lIccc<;<;l)ri,
hus et omnibus cJcricis ae Inicis in Dei sCI·I\'ilio ihi m:lIlcnli.
bus lolam meal11 parfem vince et terre I ubicll(m)qllc halleo cl
Icnco cum ncpote mco ..... ·,1 ila ut non h:lbc:lnl poh.· .. I:lll·m .!li.
c~i .'".v~·ndenldi ~lec ~:l(m)bjantli nec ohliJ!:llldi lice Ir:lIlsscgendl,1 mSI vcstra lJeentra vel fui prioris, "cl tui successoris.1 rcs7rvato usufructu de terra el vinca el aliis meis I bonis dum
vlla mea constat. Et si magna neccssila'i I michi im:u(m)hl'rel
ut de fructu non passim ducerc ! vilarn, lint in arlJilrio dl)mi.
··a) SeCHe 'Potestatem
ripcluto
cd
esplmlo.
54.
55
Di prioris et aliorum sociorum I ut ego vitam posslm ducerc.
De hac co(n)cessione nullum I pretium, nisi'" quod expecto.
remunerationem
a Domino I in die judicii. Et ita post mortern rneam sit proprium ecclesie I pro anima mea. Penn sit
vestro libitu super me si ita non ob] servavero, quia nut.tum.
michi reservo.l:
':
+ Ego Benafer notarius rogatus hanc car(tutam) scrlpsl]
+ Ego p(res}b(ite)r Adam hanc car(tutam) scrlbere rogavl.] .
'.',.,.
,
,'
+ Ego Albertui Iohannis Alberti Letonis et laurus 1 Atto .
Guaralda et Petrus Petri Iohannis Muti et 1 Bcrardone Cornitis.]
"
+
Ego p(res)b(ite)r Bemardus, custos vlnearum .S~ncte
Marie.] interfui et in mea provldentia Iult hec concessio.]
'
13.
CHARTA
ENPJlrTEOSIS
JJ70 magglo,
[Spolcto
J.
Grcgorio, priore del/a cltiesa di S. Maria dl Spoleto,
U COltSCIlSO degli altri canonicl, concede ill enflteusi a
Gentile C a Perracavallo di Ranuccio la casn donatn alia"
canonica dal dc/ul1lo Enrlco Cicibiura e posta nelln localita delta Cisterna, nelln citt« di Spoleto.
COlt
Copia
autcntica,
del 12 ngosto
1221, ACS,
11·
358
[BJ.
Rc g c s t o :
FAUSTI,
La pergarnenn
c
p.343.
in buono
stato
di conscrvazlune,
c
, La copia
prcceduta
dal monogramma
del nutalo nutenticatore c dall'avvcrtcnza
• Hoc est cxcmplum Instrument!
infra scriptum»
e seguita dall'nutcntlcazlonc.
• Egu Trnnsaricus
curie Spoletane
notarius
de mandate
cl auctolrltnrc
domini
Iacobi Centronis
ludleis communis
Spolctl, hoc , e:'<cmplllm
scripsi ct pubJicnYi, niehi! addells vel minuens nisi quod in au.
tentico inveni et spatium quod supra, dimisi, ideo t.Iimi~i quia
in ol"iginali ernl corrosum
et non polenil Icgi. f foe actum est:
nnno MCCXXI lc(m)porc
Jlonorii p(a)p(c)
III cl die XII in~
trante nug{usti), indiclionc
nona, coram RnillnldlJ B:tli:mli'" cl
Rainaldo Ubaldi, OClnvinno
dominc Plan(o) cl alii".
,
.
b} Quod
ndl'interlineQ.
QUINTAVALLIS. Anno Domini miIJ(csimo} CI.XX illdictCione) Ill, mense madii, lc(m)porc Frcdcrici inpcralrJris. Hoc qui
dem.lc{m)porc
oblaln nobis peliliollc a le Gcnlil(c) cl Fl'rracavallo,
filii Rainucii, quatinus concedercmu"
v()bi~ casnm.
que eSI iuris ccclesic Snnclc Marie, in cnfileosin, <Juc ruit
57
56
Henrici qui d(icitu)r Cicibiura, quam dedit pro anlrna sua et
suorum parentum donatione inter vivos supradicte ccclcsic,
huic vestre petitioni satisfacere dignum fore duximus. Ideoque ego Gregorius, prior Sancte Marie de episcopatu Spoletano, per consensum concanlcorum rncorum, silicet p(res)b(ite)ri Rustlcl, CaneUe prlmicerli, Marescocti, Zachei, Ogulzonll, Transarici et pro utilitate nostre eccleslc quia nummos,
scilicet XX s(olidos) Henrlcl, quos susccpimus, expendimus in
utilitate ecclesie, nos omnes supradicti concedimus vobis easam prcdictam cum introitu et exitu et omnibus ipsi case pertinentibus in enfiteosin usque in tertiam generationem [vobis]·'
predictis et filiis et nepotibus vestrls rnascullnis ad tenendum
et habitandum et semper ad iura nostre ecclesie et omni anno in rnense aug(usti) persolvatis unum bonum denarium super altare Sancte Marie. Et si canonem constitutum per V annos non persolveritis et emendabitis, non cadatis a iure supradicte enfiteosin. Hec domus concessa est vobis in loco qui
dicitur Cisterna civitate Spoletana: a prima latere dornus Andree, a secundo filiorum Gorgolgerii, a III domus Benedicturi,
a IIII via publica.
+
+
+
Ego prior Gregorius scribere rogavi.
Ego p(res)b(ite)r Rusticus consensi.
Ego Cannella consensi,
+ Ego Primucerius consensi.
+ Ego Transar[i]cus cons en si.
+ Ego Enricus Grimaldi,. Petrus Gentilis, lanuarius
Egidius Madii, rog(ati) testes sumus.
+ Ego Quintavallis &, iudex rogatus scripsi.
a)
Case,
B presenta. una lacuna. perch~, come avverte il notaio, l'o~igillale
in queslo punto era. gia guaslo.
b) B QuintavaHus .
14.
CHARTA
VnNDJTJONJS
I J70 luglio 20, [Spolcto
1.
Gregorlo er de Barocco » e sua sorella Altogrinta "ell·
dono la loro terra, sita nclla localita tlettu Barrano, alia
chlesa di S. Marla dl Spoleto retta dal prlore r;"l'~(),.io.
. 0 rig i n a le,
Rc g est
0 •
ACS n" .159 [AJ.
Ft\lJsrl,
p, 343.
Nel er verso. di mano del sccolo XV: .. Carta de Hazzann
.. Carta donation is .ccclcsic de qundam terra in villa Bnzzanl
».
».
.' BENAFE. In Nomine Domini. Anno mlllteslmo) CLXX
t(cm)pore Fredcrici i(mlpcraloris I et die XIII an le kaltcndas)
aug(usti), indic(tione) Ill. Hoc quidcrn ttemlporc, ego I Grcgorlus de Barocco ct ego AIla!!rima, soror clus, UUlilra sponjtanea voluntate vcndidimus libi uo(m)no Grclgnriu, spolclallc cc·
e1esie priori cf omnibus canonicis ciu!'idcm ccelesie cO(II)Io;lilU.
tis c1erids ac laids, in Dei scn-ilio ibidem mam'nlihu'! \'eslrisl·
que successoribus, unam pelioJam nosIre terre que mallet in
ducatu Spoletano,1 in 10m qui nominatur ß:l1.zan', cl hcc Icrra
manet iuxta terra contaldinam ct luxta lermm Bl'r:lrducii Adc
Lctonis, quam cccJcsic tradid!'rat.1 Infra isla lalcra \'cmlidi·
mus atquc tradidimus vobis prcdiclis ad ulillilalern e:monice
Sanete Marie in qua on.linati cSlis, CUIJ1 omnihus I eidern per·
tincntibus sine omni rC5t:l'vatione. De qua vendilionc aeleepi.
mus nos a vobis pro ecclcsia sol(idos) Villi per modilllum.
Insuper obligalvimus nos nostrosquc h(crc)des ceclc!'iie cl vobis vestrisque succcssoribus, si I aliquam mole,;Iiam \'cl col·
Judium fecimus vel fccerimus, aut si I ab omni homine OInni
t{em)pt)re ubicu(m)que nccesse fuerit minimi dcfcndere I po·
58
59
tuerimus
vel noluerimus
I aut lstam carttulam) ru(m)pere vel.
falsare volucrimus,
I co(m)ponere duplum pretium ct hcc car(tula) firma perrnaneat.]
+
Ego Ben'afer notarius rogatus hane car(tulam)" scrips],
Ego Grelgorlus
et Altagrima hane ear(tulam)
scribcre
rogavimus
I.
' .
. .
+ Ego Henricus Ade Morontl et Nicolaus Rainerii et Pctrus I Egidii Gaidulfi et Gregorius Berardi Piccionis et Albus I
Sanguinator
in hac car(tula) testes sumus I
.
.
+
JS.
CHARTA
OFFERTIONIS
J 171 diccmbre
16, [Spoleto].
-Paolo, figlio di Giovannl Ambroslano, dona alia chiesa
di Santa Maria dl Spoleto, retta dol Priorc Gregorlo, due
uliveti ill vocabolo Co lis de Monure.
..
. 0 r j gin a le,'
, Re g est
0:
ACS n° 360 [AJ.
FAUSTI, p.
343.
n,
, .La pcrgarnena c in buono statu di conscrvazionc, a parte
roslcaturc
lunge iI marglne dcstro,
Nel vc rs 0, L1imanu del sec. XV: «1171 L. 151 Rclictum
cccJesic Spoletane •. 1
BENAFER. In numinc Domini. Ann(o) mllltcsimo)
CLXXI,
t(cm)pore
Frcdcrlcl
im!pel'atoris
ct die mcdtlantc)
mcnsis dec(em)b(ris),
indic(tionc)
JJ H. Hoc ! quidcm t(l'm)p(ur)c
ego
Paulus Iohannis A(m)brusiani
filius, mcasponltancn
voluntate
pro anima mea cl parcntum
mcurum co(n)ccssi ct trndidi ecclcsie Sancte Marie Spoletane civitatis I et cJo(m)pno Grcgorio
eiusdem ccclesie priori cl omnibus canonicis I Ibidem cotn)stitutis et in Dei Servitin
rnancntibus,
clcricis ne lnicis I cl
vcstris succcssoribus
duos mediolos rnce I. terre cum nlivis
et omnibus ibidem mancntlbus
in ducatu Spolcltnno in \'oca·
bula Colis de Marture,
vel si aliud nomen I ihi didtur.Que
cum suis man et lateribus:
a primo tatere est \+0;, a 11 C!'it vi·
nea I Bcncdieti Petri lohannis Tcderade cl Bcrardi Patrccani
ct Adc I Bcrardini; a III filii BrettoJotti quod hahet in piJ!Jlure
a filiis I Galate; a 1111 filiorum·' Civelle. Inrra ista J.. lera eo·
a) lA f
correlta su
c.
61
60
(n)cessi et tradidi predlcta ecclesle et co(n)slitulis ecclcsle in.
Dei servitio manenjtibus, duos modiolos predicte terre cum·
omnibus eidern pertinentibus pro I anima mea et parentum
meorum. Unde expecto remunelrationern
a Domino. Insuper
obligavi me meosquc h(erc)dcs ecclesielet eiusdem co(n)stitutionis, si contra hoc agerern, in pena duplicata I era et hec car(tuJa)firma permaneat.
16.
JURAMENTUM
+
+
+
Ego Benafer notarius rogatus hanc car(tulam) serlpsl.]
Ego Paul us hanc car(tulam) scribere rogavi.]
Ego Iohannes Romanelli et Ianneta ct Berardus Clrru]ti et Henricus et Rainucius Rainerii et Guido Bclrardi Rubbei
et Albertus Clcapane et Egidius Iannete I in hac carttula) testes sumus.]
J J73 mnggio, [Spolcto],
Rustico e Transarico suo fiF;liosi impegnano a IUm 10glicre a Gregorio, priore dclla chiesa di Santa .\1aria di Spoleto, la parte dei castello di Battijerro gill posscduta Ja
Tinioso;' si itnpegnano altresl a non alienare lie concedere
ill [eudo la loro parte dello stesso castello.
, '.
Or i gin are,
Regesto:
ACS, n" 362 [A].
FAUSTJ,p.344.'
Scrlttore del docurncnto ~, come SI rrcava dulln scrluura
«Iacobus iudcx -, rogatario
c.leI doe. scgucntc ehe concernc
del rcsto la stcssarinuncia.
In nomine Domini, Ego Rusticus et ego Transnricus,
fiIiuscius,
ac.lh[ac] I breve lurantes, arnmodo in antca non aufcrcrnus vobis
donno Gregorio, priori Sancte Marie maioris
I
de Spoleto,1 eiusde(m)que ecclesie canonncis, nee ip..i ecclc'iie
parlcm que fuH Tinilosi lolius cnslri Datlifcric cl mm erill1l1s-1
in f~clo vel conlsilio lit pervcnint ad factum ut nlius \'el nlia
persona") aufelrat vobis· vel cccJesie ipsam partern caslri cl,
si vobis vel ecclesie fulerit ablnlum ipsum caslrum, no'i ndiu:
vabirnus vas recupcrare I ipsum con Ira o(mnc)s homines !'iinc .
datione nostrarum r) rerum cl non aliennbilmus partern nO!li'
tram ispius castri, nee in feudo dabirnus nee pi(n)golrahimus
alicui persone nisi vobis vel successoribus 11 [v ]estris tanto
a) A.. erimus, erlmus.
persona nell'interlilleo
b)
c) n(oslr)arum
corrello da n(oslr}e deptlfna"do la e.
d) vel succcssoribus vestris ncll'illlerli"eo.
62
pretio quantum
ab ullia persona
vi veritate nos abere poterimus 'et infra coümpelllatlonem
unius anni, exeipimus
co(mmun)itatem
Spoletane
civitatis. I Et si infra istarn co(m)pellationem
accipere nolueritis, dabirnus cu]! volucrimus
et non
co(n)tendemus
vobis partem nos tram castri pro ne~gotiis, vestris et abeatis potestatem
adiuvandi vos per partem I nos tram
contra o(mne)s homines cum vobis oportum
fuerit et hoc totum quod sulperius Iegitur, observabimus
sine Iraude vel dolo.
MCjLXXnI t(cm)pore
Frederici
inperatoris,
rnense madio, indit(tione)
VI.
J7.
CHARTA
fINIS
ET
1173 magglo,
REFUTATJONIS
[Spolelo].
Rusticello di Battilerro, insleme COli if li~liu Transarieo, rinuncia a [avore della canonlca di S(IIII(1 Maria cl; Spoleto, nella persona del Priore Grcgorio, (I; bell; posseduti
dallo zio Tinioso, nel castcllo di Battijerro, ad eccezione
dei posseditnenti
dello stesso Tinioso ill Terui, Collestatte
eil Uncinano, per i quali invece i canonic! CU"'I'i0l1O la rinuncio a [avore di Rusticello.
Or i gin
a le,
Rc g est
0:
ACS n" 36J [AJ.
F,o\USTI,
p. 344.
La pergamena
prcscnta
rosicaturc
e fori lungo il lato
dcstro,
Ncl ver so,
di mano del sec, XV: «Quiclalio
facia per
heredes Tiniosi capitulo Spolctano de Battlfcrla
cl aliis ...
In nomine Domini. Anno üb cius incarfnationc)
MCLXXIIJ,
le(m)pore
Frcdcricl
Inlpcratorls,
mense madii, intlitCione) VI.
1I0c quidcm t(cm)porc,
ego RUIslicellus de Ilattllcrla,
una
cum Iilio meo Transarilee.
fcei finen cl rcfutationcm
vobis domino Grcgorio I priori ecclesie Sanctc Marie Maioris de SpoJcto el canolnacis
co(n)fr(atri)bus
veslris ciusdem·j
eccIcsie
ct canon ice, nee non suclessoribus
veslris, omnium rerum, mubili'lrn cl. inmobiIium que I rucrunt de Tinimo patruo meo, si·
. licet caslclli Batlilrerie
et totius curie ipsius cnc;lri et horni·
nu (m) et posscssiolnu(m)
cius Cl, ut generaliter
tlica(IlI), vcl
omniu(m) mobiliu(m) et inmo!biliu(m) reru(rn) Tiniosi, <Jue per-
a) den IIcll'jlllerlillCo.
64
tinerunt ei iure et ulsu, ta(m) in castello Battiferie qua(m) ubique terralruün) et taün) in rebus qua(m) in attlonlbus et iura,
ta(m) I in curia et castello Battifcric qua(m) extra et ulbiquc
preter ea que abuit in curia de Teranne et I in Terannc et in
curia Collis de Stalle et in cas[e]llIo de Col de Stattc ct proter ea que abuit in Unclnalno et voeabulo Uuclnani que omnia
dimisistis nobis I et pro ac fine et refutatione de his omnibus
fine (m) et refutajtionclm) nobis fecistis.
.
Insuper obligavi me meosjque h{c)r(cdcs)· vobis vcstrisquc
successoribus et eccJesie et canonllce predicte, si ammodo lan b}
antea coIludiu(m) vel I molestia(m) feeerimus aut si in curia
vel extra I curiam vobis, vel allis pro vobis, seu successorlbus
velstrls allquatm) Jite(m) vel eausatione(rn) rnoverc prejsuün)pserimus pro nobis et .pro h(e)r(edibus) nostrls promittimus
I vobis et successoribus vestris et eccIesie et canonlce .1 prediete, nomine pene, LX lib(ras) et; pen a prestit[a], hec I carttula) finis et refutationis,' senper firma et stabillls perrnaneat.
Ego RusticeIlus una eu(m) fillio meo Transarico hanc car(tulam) fieri rogalvi.
Ego Iacobus iudex rogatus scrlpst.lTestes
rogatl Cuerunt:
Gentil(is) Gisliberti et T'holmas Ugucionis et Zacheus Ingannati et Alberitus de Rofredo et Petrus de Aepretumine et Ofreduclus Rainaldi et Oderisius Teballdi, Guilielmi et Senibaldus
de Gentilll Ofredi et Rainalducius Seguini],
b) Cosi A.
Duc. W 4 - PASCHAUS
PAI'Al: lJ PRIVILEGrv,\I
llO8 rlO\"l.·rnhfl' 16. S. PicI...,
65
18.
CHARTA
DONATION
IS
- 1173 maggio, [Spoleto].
Viteclino, vesccvo di Spoleto, concede a Gregorio priore del Capitolo di S. Moria di Spoleto una parte! delle rendite speltanti al vescovo ehe la chiesa di S. Gregorlo possiede in Caste! Rltaldi, ill modo ehe, con quanta gill donato
.dal vescovo Andrea, it Capltolo possegga met« delle suddctte rendite vescovili.
Copia
n. 23 [B].
semplice,
del sec, XV ncl Reg. 11·, C. 19--20',
La copla l! preceduta dalla rubrtcn: «Concessio facta enpitulo de medietate plebis Saneti Grcgori de Castro Lltaldl »,
Nel documento la sottoscrlzlone del \'e5CO\'0 VitccJino rltorna due volte Iorse perehe. anticipata dallo stcsso notalo, C
stata pol ripetuta autografamcntc dal VCSCO\·o.
Doe. N° 43 • CHARTA VENDITIONIS
1193 dicembre 2, [Spoteto]
In nomine Domini nostri Icsu Christi. Ann(o) dominiee incarnatlonls milI(esimo) CLXXIII, indictione VI, sub plisslmo lnperatore Frederico, Calixto in scdc romana residente. Ego Vi·
teclinus, Dei gratia Spoletan(e) sedis eplscopus, llcct indignus,
Dei contemplatione et pro rede(m)ptionc pcccatorurn mcorum
ut memoria nostra sempre apud vos vlgcat, cum ad cplscoporum officium sanctorum dccrctls pcrtincat sul cplscopatus ornnium ecclesiarum curam et maxime canonice maloris cccJcsie
attenlc ae dlligcnter habere et ncccssltatlbus ne indigentiis ip·
sius et' canonicorum paterne providere, idcirco ego prcdictus
episcopus ob honorem sancte et intcmernte virginis Marie at·
que omnium sanctorum et ob remedium omnium parcntum
nostrorum et pro incolumitate Frederici sanctissimi imperate-
67
66
ris de faeeultatibus -, eiusdern episeopatus priori ccclesle Sanete Marie nomine p(res)b(ite)ro Gregorio et prcdietc canon ice
omnibusque canonicis Illic Deo sempre militantibus nunc in
predicta ecclesia existentibus ac in perpetuum pro dlvcrsitate
ternporum ordinandum quandarn partern in plcbe Sancti Gregorii luxta Castrum Litaldi existente de portione nostra coneedimus, videlicet tantum de nostra parte darnus ut cum portione concessa prcdicte f canonice in prcfata plcbe ab episcopo
Andrea beate memorie deeineeps canonica et canonici habeant
ex nostra mera Iiberalitate Inconcusse teneant et pro libitu suo
habeant mediam partern omnium rerum rnoblllurn et i(n)mobiHum in tota plebe Sanctl Gregorii existentium nostro episcopatui pertinentium,
videlicet concedimus mcdictatem
ilJius plcbis
cum medietate decimarum, dotium, offertionum . scu oblatlo-:
num vivorum ac mortuorum et medietatem sinodorum
domuum et casalinorum, .terra rum et vinearum et, ut breviter
concludamus, habeatis rnediam partem omnium rerum in quibus. iure vel usu per totam predictarn plebem aliquid petere
possumus. Sic tarnen ut tanquam duo fratres per medium omnia iura supradictc plebis dividamus, que iura plcbi nunc competunt vel in futur[um] eompetitura sunt. Hec omnia don a et
beneficia prout suprascripturn
reperitur cum omnibus infra
se vel supra se habentibus per hanc decreti vel privilegii paglnarrr conccdimus et confirmarnus
prefatc canon ice ct tibi
p{res)b(ite)ro Gr~gorio maioris ecc1esie priori ccterisque fratribus, qui in hac eanonica aggregantur vel erunt usque in perpetuum, ad habendum. tenendum, fruendum et pro voIuntate
vestra ordinetis. Si quis \'estri aut ego vel nostri s~ccessores,
quod absit, temerario ausu hoc quod per deercti huius paginam concessimus et confirmamus, dissolvere aut confringerc
te(m)ptaverit, in primis cJ· confodiatur gladio· omnipotentis Dei
et Sanete Marie omniumque sanctorum, insuper eo(m)ponat in
palatio inperatoris auri brici libras XXX et post s~Iutam penam hoc privilegium stabile et indissolutum in eVUm permaneat.
. ~
.,
~ + . Ego Tholomeus Anestasii, Rodulfus Letonis, Iohannes
Rainaldi de Benedicto, Landucius Adonai, Albertus If} et Berara) Cosl B•.
b) segu! lettera
dus filii ValCredi, Trnnsarlcus
Albertucii, Rln [Inuclus Pape,
Rollandus
[Pe]lri, rogatl testes fuimus cl prcscntlalltcr
aflulmus. lIec omnia suprudlcta pru cautela Iuturl tcmporls et pro
rctlncnda
memoria ego Iunta iudex clvltatls et notnrlus rugatus precepto cpiscopi W(itecJini) scripsi et stllo mandavi supra
. scrlpto te(m)pore, mcnsc madll,
. + Ego Vitcclinus eplscopus humilis licel indlgnus hoc decretum" fieri et scrlbl a maglstro Oulntavnlle rogavl et prccepi.
. . .
'. .+' Ego' W(itccJinus) SpoJctanus humllls minister hoc decretum fieri rogavl et manu mea subscrlnsl.
erasa.
c) B in primi! In primis.
d) segue B, I7U1CChiata e depelUlata.
e) B decre.
68
69
Et si quls istorum hanc amlcalctn convcntloncm 1I1qllC I
. Iincrn Irangere aut non ohscrvare
le(m)pla\,cldlll, quod subiaccat altcrl partl pcnc", C • solklorum
1 lucensium et supra
dictarum
rerum suurn ius arnlttat,
1 cl adverse pnrtl rcma.ncat, Que pcna nee non I sui lurls arnlsslo dotnjnus
prior
co(n)scnsu canonlcolrum
et Piplnus unus altcri prnmlscrunt
ad invlccm et 1 inter se stlpulatl sunt. Insupcr hoc ego Pipi.
nus 1 supradietarn
arnlcalcrn
linern atquc co(n)\'l'lllionem'
I
ex quo facta Iult, cotnlccssl, confirmavl atque I le do(n)lIull1
priorcm
invcstivi et me obscrvaltururn
earn cl lam dictam
pcnam atquc n(m)missicJJ1em I sponte promisi cl testes lnde
Spolctinum I' Corvl Gradalonctm)
Galmadlanl
et Gcrvnlklum
Anser! atque Blasium AltoJlis esse rogavl.]
19.
CHARTA
AMICALIS
CONVENTIONIS
117.3 settembre,
[Spoleto],
Bambo, giudice ordinaria della carte imperiale, definisce l'accordo tra Gregorio priore della canonica di Santa
. Marla e Pipino, per /'1 lite rlguardante una vigna e una easa, stabilende ehe alia chiesa spettlno due parti delta vigna
ed a Pipino la lerza par(e e l'enfiteusi della casa per il censo
a1l1tUO di un denaro lucchese.
Originale,
Re g est
+ .Ego' Iohannes notarius;' rogatu mnglstcr' ~I Ba(m)hol1is
. et prioris supradieti atque Plplnl neenon testium 1 ut cos scrlbcrc,
hane car(lulam)
ACS, nO 363 [A].
0:
FAUSTI,p. 344.
La pergamena e in buono stato di eonservazione,
alcune rosicature lungo i1 margine sinistro.
Nel ver so,
teosin pro ecclesia
di mano del sec. XV:
c
Contractus
a parte
enphi-.
It.
I (OHANNES). In nomine domini nostri Iesu Christi. Anno
eius incarnation is I mill{esimo) CLXXIII, Frederico i{m)peratore regnante, I in mense sept{em)b(ris), indic(tione) VI: Hoc
. quidem le(m)pore, magister 1 Bambo i(m)periaI(is)' aule ordinarius iudex, ut amicus, talern 1 amiealem conventionem atquc
finem intcr domnum priolrem Gregorium canonice Sancte Marie et canonicos, I ab una parte, et Pipinum ab altera. de lite
" vinee I et case feci atque co(m)posui, scilicet quod ecclesia habeat 1 duas partes totius vinee,' de qua inter eos fuit I IcHgium, et Pipinus tertiam et domus inphiteosin I et ipse et fi. lios et nepotes legitimos maseulinus 1 et femininos, et reddat
annualiter ecclesie pro domo Ilucense(m) unum in festo aug(ust)i mensis pro canone.1
.
a) Cosl A.
scrlpsi.l·
.
71
70
20.
SCRIPTUM
PRESTARIAE
ATQUE CONVENIENTli\E
1175 maggio,' [Spoleto].
Il priore Gregorio ed i canonicl di Santa Marla di Spoleto concedono in enfiteusi ad Adamo di Albertucclo di Berardo Berga e a Fagiolo di Viviano una vig1ULin vocabolo
Carfiano; per il censo annuo di Ire denari lucchesi da versare ner mese di agosto.
Or i gin ale,
Re g est <> :
La pergamenn
ACS, n. 364 [A].
FAUSTI,p. 344.
e
in discrt!to stato di conservazionc.
Nel ver so,
di mano del sec. XV: «Dc terra' et vinea
de Carsianu ecclesie Spoletane locatio in tertiam generationem,..
MACHARIUS. In Dei nomine. Scriptum prestarie atqu~
convenilentie.' Quamquam ab omnibus non sit cognitum I plu-,
ribus videtur esse manifestum, qualiter vos Adam filius I Albertucii Berardi Berge et Faziolus filius Vivia[ni] I petistis a
me dominus presb(itc)r Gregorius, prior episcopatui Sancti·'
Marie I de vinea et terra de canonica episcopatui co(n)sen- .
tientibus , confratribus de predicta canonii:a: silicetpresb(i-,
te)r Rusticus et presb(ite)r Matheus et prcsb(ite)r Rainerius
et Oguicius et Octavianus , et GHius et Rainaldus et Octavianus Oddonis et Aechildiaconus, sed nomine precario co(n)cessi vobis, filüs et nepoltibus vestris, vestrc tertie generationi, fi-,
nite, vineam et terram I que est in ducatu Spoletano in loco
ibi dicitur Carfianu,1 vel si aliud nomen ibi dicitur, que maa) Cosl
A. '
c
net CUI11 suis lateribus:
a prilmo Intere Rlgu«, :t I I terra Iiliorum Maiuardi, a duobus I latcribus vlnen liliortun Rndulf
-Kcre, Jnlra lsta prcdicta
I Intern lnvcsrlvl cl tradkl i \'ohi~,
vcstre lcrtic gcncratlolnl finite, trcs mediolos cl medium inter
vlncam et tcrrarn, I ct si piu .. est non rcscrvavl, CIIIJI~' lntroitu et cxltu cl cum omnibus I infra emu habcntibus et habiturls,
mcdictatcm
tibi <, Adam I et mcdictntem
tibl Fa·
ziolo ,/1. Unde acccpl a vobis I libtras) X de Lucta) quod red-divit pro dcbit~ de prccllctn cnnonlca]
Eo tarnen tvnoro III
non habcatis potestatem ad proprlctatcm
I ulicunnd] sed laborand, lucrandl, fruendi et nnnualltcr
I per \'00;, :1111 per vcstrurn nuntlurn, trcs luctcnscs)
in prcdlcta cnnonlca , in men·,
sc nug(tlsli) pro ccnsu ponendi ". El !li lalilcr ohscn':l\'{'rilis,
obligo me meosque I !'Iucces'iorc'I vobi" predic. is \'e!'!1"l' I(·,.tie
generationi finite,', si nliqumn molestiam nut col",dillfJI feci·
mus vcl feccrimus aut , si c.lcfcnc.lcrenon p()ltIcrillllls vel 110· '
luerimus, co(m)ponerc fih(rn ..) XX , de J.ucCa) c, hot: ..cri,,·
,tum IJrmum permanent. Et fncturn est in nn!l1f, nh inc:1rna·
tione Domini miIJ(esimo) CLXXV, tc(m)porc Fn'c1crid imlpc.
mtoris et die mcnsis mnc.lii, inc.lic(tione) VIIJ "
,+
+
Ego Machnrius
Ego presb(ite)r
I"Ogavi.f
, .+ Ego Ofrcc.lucius
carelli et Petrus filius
b) euern)
iudex logntuc; scripsi. ,
Gregurius prior hue 'iCripllllll snihere
i\dul!erinus cl Nycolaus Bt'lIcdicli
ßrancllli rogati testcli S\IIIIlI,;,1
su rasltra.
-: - e)tibi Sit rasura..
d) libi Fa· su rasura; la 0 corrct/a da u c ,fCl!lIC ralllTtl di s.
c) pro censu ponendi in cake COli ricllialllo da aLJg(u~li).
I Ba·
72
73
21.
CHARTA
DONATIONIS
1175 giugno 25, [Spolcto [.
1··..;..] ccclcsic ISaneie Marie J pro I anlrna I mea I I cl parcntum
mcorurn I et l nullum aliud J cxpccto de hol c I [nisl I I Ipremium] salutis [pro] anlrna mea. Placult vobis. pro Dei :1IIHI'
re.. co(n)cedere I de 1 tcrr ]a mea de hoc usuf'ructum cl ego pro
. arnore Dei recipere I 1... 1 at! nullarn in I ....... J ccclcsic 51 ,I(Jsa r .... ] rcvcrcntlam
I vel ürmata pro [c l tj atc]. Insupcr ohligavi me ccclesic cl vobis constlltutis,
si contra hoc stniutum
agcrcm, in penn duplicata
lncurrejrcrn
ct hec comjccsslo firrna pcrrnancat.]
+
Zbbulina di Tignoso di Battiferro, COlt il consenso di
suo fratello Adamo priore di S. Angele di Montebibico, fa
donazione alia chiesa di Santa Maria di Spoleto dei diritti
ehe le spettano per et morgingaph It sui beni donati dal marito, Tignoso, alla stessa chiesa.
Originale,
Regesto:
+
+
Ego Benufer notarius
rogatus ha ne cnrttulnm) scrips].
Ego I Zibbulinn
hanc cnrttulam) scrlbcre
rognvl]
Ego Atto Saneti Angeli Monlis publici mlnlstcrlalls cl
Basilie et Pctrociolus
Attlcioll cl Hcncldlcturus
AI·
bertucii de Ionni cl Salvurus
Auonls Alberlti cl Malheu .. filius Rusticc et Rustellus Pelronis I Mugcpphi in hnc carttula)
testes sumus.]
. ! Albertinus
ACS n" 365 [AJ.
FAUSTT,p. 344.
La pergamena ~ molto danneggiata per i guasti dell'umiditä ehe ha provoeato la seoloritura delIa parte centra le per
otto righe del testo, solo in parte leggibili con l'ausilio delIa
lampada di Wood.
Nel ver so, di mano del sec. XV: «De Batiferla »; continuando, di mano coeva: «Donatio castri, de casis et hominum et terrarum It••
BENAFER. In nomine Domini. Anno mill(esimo) CLXXV,
t(em)pore Frederici i(m)pera!toris et die VII ante kal(endas)
iulii, indic(tione) VIII. Hoc quidem t(em)pore I ego 'Zibbulina
Tiniosi Battiferie, coniux et mea spontalnea voluntate et per
consensum domini mei et germani mei I do(m)pni Ade Saneti
AngeH Montis Publici prioris. concessi et ! tradidi ecdesie
Sancte Marie Spoletane civitatis, que est eapud·J ! totius episeopatus. tota mea iura que michi pertinent et per morginlcaph
et donation em totorum bonorum que fuerunt vid mei Tiniost!
usu et iure, videlicet de castro, de casis. easalinis, terds,! vineis, siIvis, hominibus et parentie eeclesie, usu et iure ! sicut hI
a) Cosl A.
b) usu - sicul 511 ,asll,a.
74
75
22.
CHARTA
PRESTARIAE
ATQUE
1176 giugno,
CON\'ENIENTIAE
[Spoleto).
,
Gregorlo 'priore ed { i:~nonici di Santa Maria dl Sp~letQ
danno in enfiteusl un casallno ed un orto a Tudino di Gentile.
+
Ego Macharius ludex rojgatus] scrlpsl,
Ego dompnus Grclgorius prior scribcre rogalvil., .'
+ Ego Bcrardus et Gucrrone , et SCilncbnldll'l~' filii p(res)·
b(ile)ri Albrici cl Oderlsius Ilenrici , rogatl testes SUIIlUS.' :
,-
Originale,
, Re g est
Infra ista I prcdlcta lutcra lnvcstlvl et trudidl lihi tue tcrtic gcncratlolnl
Iinltc, totum rnsallnum
cl ortnie ,., Will ilium
cl a muro in , sursu cum introitu cl cxltu cl \:UIII omnibus
eldcrn pertlncntlbus]
uncle [a)ccepl a Ic sottldos) XV de Lu.cta), eo tarnen tenore ut non , hnbcatls liccntlnm in nltcrlus
potestatem
ad propriclalc
aliclnandi,
sed labornudl,
IlIn:llldi,'
Irucndl cl annualiler
per le, nul per tuum nuntiuru,
unum luc(cnscm) in predicta canonlcn in mcnse aug(usl i) ,I pm cell'
sum h} ponendl.
El si lnlilcrohser\'avcrills,
uhlign IIIC fIIe(J~'
que succcssores,
l'Ii de ista prcstarla dcfcndcre 111m potucrlmus
vel nojluerlmus,
co(m)puncrc
duplum ct hoc scriptum Iirmurn
pcrmcncat.]
Et factum est In nnno ab (lnjcnrnntlonc
Domin!
mill(esimo)
CLXXVI, t(cm)porc
I Frcdcrlci [Im Iperntorls cl
die mensis iunii, lndlcüionc)
VillI.!
+
ACS n" 366 [AJ.
0 !
La pergamena
FAUSTI, p. 344.
e
in discreto
stato
di conservazionc.
Nel ver so,
di mano del sec. XV:
in Sp~leto in enphiteodim
per capitulum
«Concessio
casaleni
D.
MACHARIUS.
In Dei nomine. Scriptum
prestarie
atque
co(n}venientie.
Quamlquam
ab omnibus non sit cognitum,
pIuribus videtur esse manilfestum,
qualiter tu Tudinus filius Gentil (is) petistis. a me do(m)no Grelgorius
prior Sancte Marie
co(n)sentientibus
. co(n)fratribus
de canonica
I Sancte Marie,
silicet: ' .p(res)b(ite)r
- Ubertus,
et p(res)b(itc)r'
Rusticus
et
p(res)b(ite)r
Rainerius,l
qui vocatur
Canella, et p(res}b(ite)r
Marescortus
et p(res)b(ite)r
Matheus et Ognicius I. et GHius
et Octavianus
Oddonis ~ et I Archidiaconus,
sed nomine prccario co(n)cessi
tibi, tUiis et nepotibus
tuis tue tertie generationi finite,' casalinum et ortalem sicut I emisti da "Inga, que
est sub(tus)
grutta Sanctj Iohannis que manet 1 cum suis latibus hI: a primo latere via publica, a 11 casa filii Bonilfatii,
a III casa Dinga, a IIII Beraldus La(m)bertoni.
I
a) A Octavianus Ottonis r!petuto.
b) Cosl A.
c) Della s si scorge solo il 'ratio sllperiort.
76
77
23.
CHARTA
DONATIONIS
1178 settembre
29, [SpoIeto].
', '
Gentile di Brunamonte dona al priore Gregorio ed alia
chlesa di Santa Marla dl Spoleto la parte a lul spettante
d~i possedimentl in Chlavano, S. Marco, Follgnano, nel pogo
gio dl Alvaniano, nel poggio di Trlmezzo
Rocce Petri»
Clavanelle, Terzone, .. Raditi », Torre, Ro~cesalli .e B~zal1i:
e delle altre terre ereditate dal padre .. Si il1zpegna inoltre
ad offrire ogni anno, Ilella testa di Santa Maria in agosto,
Im cero del valore di dodici previsini.
(If
Originale,
Re g est
ACS nO 367 [A].
0:
et usu ex crcdltatc pailri!i et cum omnibus sibl pcrtlncntibus
sine omni rcscrvatlolnc. Unde acccpl v a vobis mcritum quod
mihi bene coünlplacuit.]
Insuper promisi me daturum in unoquoque anno in Icstivljtatc Snncte Marie augtustl) unum ccreum XII, sol(idorum) prevlslnorum]
Insupcr obligavl me
meosque h(ere)d(es), ccclcsle prcdlcte et canoni[ce] el vobis
Gregorlo priori tulsque Iratrlbus vcstrlsque suclccssorlbus, si
allquod colludium fecimus vel molcstlam Icccrllmus, nut si ab
ornnl homlne qunndocutmlquc
et ubicu(m)quc nclccssc Iucrit
minime defcndere potuerimus vel noluerlrnus, nut Istarn carttulam) ru(m)pere vel Ialsarc volucrimus, ! componere cJupJam
causarn et hcc car(tula) Ilrrna pcrmancat]
+
Ego Gentile hanc carttulam) scrihcrc rogavl.]
Ego Bcrardus Berardl Adarnus, Matbcus noni(nllii et
p(res)b(itc)r Albricus et Guerronc et Oderi!'li , et Gonlnbont et
Virgilius RainalcJi et Iohannes Pelroni I et Ccrealerrn et Uber·
tus et GHius Cndofi et Ceealam I et incakiuru!'l et Caniu Hen·
rici Lctaminis et Bcne!casa Cumitis, rogati In ae car(luln) les·
tessumus.,
+ Ego Transaricus iud[eJx interful et co(n)scnsi.!
+ Ego Baldinus iudex rogatus scrisi ".1
+
FAUSTI,p. 344.
La pergamena e Jievemente· dan~eggiata dall'umidita
ha provocato macchie e la scoloritura dcll'inchiostro:'
ehe
BALDINUS. In nomine Domini. Ab inearnatione eius an.
no I MCLXXVlII, t(em)pore Frederici i(m)peratoris I et die II
exeunte sete(m)bre, indic(tione) XI. Hoc quidem te(m)pore I
ego. Gentile .B~namo~tis
filius, mea spontalnca voluntate donav! et tradl-' mter VlVOSecclesie I [Sanete] Marie SpoIcti et
tibi Gregorio, priori eiusdem ecclesie, I [vest]risque fratribus
vestrisque successoribus, hoc est totam I [m]eam p~rtioncm
de Clavano et Sancti Marci et Fuliniani I et' podii Alvaniani
et podii Tremedii et Rocce Petri' et Clavanel(le) et Terzonis
e.t Radi!i et :rums ~t RoccelsaIli et Bezani et totam meam por.
tJo~em ommum aharum , terrarum que mihi pertinent iure
a) Cosl
A.
b) lA prima
c) Cosl A.
C lIeU'jnlerlineo.
79
78
[f]ccimus
vel Icccritnus, nut si dclcndcrc non potucrllrnus
nolucrimus,
co(rn)punerc duplum c.1 hac carttuln) I lirma
vel
per-
manent.
+
+
Ego Macharius iudex I [ru [gatus scrips].
Ego Tatdura scribcrc rogavl.]
[+] Ego Bonaionta Ade Quinque Cl Riclardus
rogati testes sumus.]
24.
CHARTA
OBLIGATIONIS
IN
PIGNORE
1181 Cebbraio 14, [Spolcto],
Ta rdu ra, C01t if consenso dei [ratelli Rigole e Tancredi,
dil in pegno a Ranlerl di Franca Wt appezzamento
di terra
ill vocabolo Matrlgnano a copertura del prestito ot tenuto
per un anno di diecl soldi lucchesi con l'interesse di . Ire
lucchesi per mese.
Or i gin ale,
Re g est
0:
AOS n° 368 [AJ.
FAIJSTJ,
p. 344.
La pergamena presenta rosicaturc nei margini e macchie
dl umlditä piu estese in quello destro.
Nel ver so,
di mano del sec. XV: «Terra pignorata
elesie Spoletane It.
cc-
MACHARIUS. In nomine Domini. MilI(esimo) CLXXXI,
t(em)pore Frederljcl impcratoris et die medietate mensis I Icbruarii, indic(tione) XlIII. Hoc quid em t(em)pore ego Tarjdura
consentiente Rigale et Taneredo fratribus I meis obligavi in
pignore tibi Rainerio Franlke tuisque h(erc)d(ibus); unum rnodioIum mee terre quam I habeo in vocabuIo Matreniani et .manet I infra hec Iatera: AtticioIus, a II filii p(res)b(ite)ri Albrlci, I a III Tomasso, a 1111 via. Eo pacto si non reddildero tibi
solüdos) X luc(enses) ad tcrminum unius anni cum I prode per
omnem mensem III luc(ensium}, dum debitum ma[n]sel[r]it,
habeas potestatem intrandi in posse[ssione] I pignoris mea Iicentia, vendendi, pignorandji, faciendi quicquid tibi pIacuerit.
Insuper oblilgavl me meosque h(ere}d(es) tibi tuisque h(ere)d(ibus), si de I isto pignore aliquam molestiam aut colludium I
.
cl
I Gualteri
80
25•.
CHARTA
DONATIONIS
1182 gcnnalo, [Spoleto].
o
11 prete GOZD'di Bernardo dl Guidone, dona due maggi di terra sitl ;11 Rigucciano alia clilesa (U Santa Marla dl
Spoleto, retia da/ priore Gregorio.
.., . ,
Or i gin a le,
Re g est
0:
ACS n° 369 [A].
FAUSTI,
p. .144. :
La pergamena ~ in buone condizioni dl conservazlone.
,
j
Nel ver so, di mano del sec. XV: • Donatio duorum rno. diolorum in vocahulo Riguciani facta ecclesie Spolctane ». .
MACHARlUS. In nomine Domini. Mill (csimo) CLXXXII,
t(em)pore Frederici imperatoris et die I mensis Iantuarll), indic(tione) XV. Hoe quidem t(cm)porc, elgo p(res)b(ite)r Gozo,
filius Bcrnardi Guidonis I mea spontanea voluntate et prorc]dcmptione anlmc mee et parentum meorum I inter vivos donavi atque tradidi in I canonica episcopatus Sancte Marie et
tibi I do(m)no p(res)b(ite)ro Gregorio, priori predicte cajnonice, tuisque successoribus, duos moldlolos de terra mea quam
habeo in vocalbulo Riguciani, vel si aliud nimen ibi [dicitur] I
et manet infra hec latera cum omnibus infra earn I habentlbus
cl habituris:
a primo latere I filii Brettonis, a 11 Berardus Casurinus, I a III Rigus Merdavi. Pro hac enim
mea I donatione nullum quesivi pretium nisi I in- eterna
" beatitudinem salutem. Insuper I obligavi me mcosque h(ere)d(cs) in prcdicta eclclesla, si de ista mea donatione aliquam I
molestiam aut colludium fecimus vel fccelrimus aut si defen-
81
dC;'C,
va
I
no? potuerimu.s
I vel nolucrimus, co(m}ponerc duplurn
ens ipsarn donationcm
et hcc car(tula)
flrrna I pcrrnancat.
+
+
gavi.]
+
rogntl
Ego Mach~rius iudcx I rogatus scripsi.
Ego p(rcs)b(ite}r
G07.0 I hanc car(tuJam)
.
Ego Vivj~nus
testes sumus.]
Due. W SS • COELESTINI PAPAE III LITTERAE GRATIOSAE
.
1197 giugno Il, Latcranu
. a) Segue rasura.
c t Icto cl
I
Cecalasca
cl
scribere
rov-
AlU
pcntorc
s
82
83
pecto
vojbis
quod
omni
ponere
26.
CHARTA
ncat.]
DONATIONIS
1182 Iebbraio,
+
+
[Spolcto]
Cow dona at priore Gregorio ed alia chiesa di Santa
Maria di Spoleto meta di una terra in vocabolo «Prati »
e la sua parte di till mulino.
o r i gin
a le,
Re g est
0 :
Nc1
vcr
so,
munus a Deo. Et insupcr obligavi me meosque htcrcldcs
veslrisque
subccssoribus,
si de ista mea dolnatlonc allcolludiurn fecimus vel mollcstlam feccerimus IJ, aut si ab
homine dcfcnjdcre non potucrlmus
vel noluerimus, cotm)vobis I duplurn et irrsuper hec car(tula)
firma pcrrna-
Ego donnus Gozo ha ne car(tula)
crlbcrc v rogavl.]
Ego Iulius iudcx rogatus scripsi + I
Testes rogati fuerunt Alberto Ada(m)mittf
I et Denencasa
et Leto.]
ACS n° 370 [A].
FAUSTI,
p. 344.
di mano
del sec. XV: «-Donatio
terre
de
Prati •.
+ In nomine Domini. Ann(o) cius incar(natione) MCLXXI·
XI I, tc(m)pore Fredcdcrici -I i(m)pcratoris,
in mense I Icbruarii,
indic(tionc)
XV. Hoc quldcrn t(em)pore
ego
donnus Gozo v, '.
mea spontanen volluntatc et pro anima mea et parcnturn
mcorum I donavi et tradidi in ccclesia Sancte Marie clpiscopatus
et tibi don no Grcgorio prlolrl supradicte
ccclesie atque ornnibus canonicis J episdopatus -I vestrlsque
subccssoribus
supra- .
dielte ecclesie mcdietatcm
totius mei tenllmcnti quod habeo in
vocabulo Pratl vel I si aliut cl nomen ibi dicitur ut rnanct cum I
suis latcribus:
a duobus sunt vie, a III Foslsatellus et a IIII 41
.. ** Infra hec latera I donavl atque tradidi vobis et in canonilca supre dicte ecclesie, medietatem
totius mee portion is supre dieti tenimenti
et parte m mea m molendini
in Rigucano,
que est de XXIIII pertibus, una mela pars cum introitu et exi·
tu suo et cum omnibus eodem tenimento
et molcndino
perltincntibus
et reservato mihi usufructu
I in vita mea, unde·j ex-
I
a) COli A.
b) Seglle ,.asura di tre lettere.
c) Cosl A.
d) Et 3 111'3
oggi""to ill secollllo
c) Scglle acecp depe""ato.
nn
tempo
.
i" spal.;o p,.edisposto.
f) Cosl A.
I
8S
84
bus et habiturls.] Pro hac enim mea donationc
nullum qucsivi
pratiurn ! [nisi] in cterna beatitudlnc
salutes," ! Insurer anti.
gavi ! [me] [mc]osquc
h(ere)d(cs) in prcdicta cnnonica et tibi
. presb(ite)ro
pri!(ori]
tuisquc succcssoribus,
si dc lsta mea donatione alilquarn molcstiarn
nut colludlurn
fecimus vel Icccrlmus aut si I defendere
non potuerimus
vel noluerirnus
aut
istam carttulam)
rurnlpcre vel Ialsarc volucrlmus,
cofrnlponcre duplum valijcns ipsam tcrrnrn et hec carttula)
Iirrna pcrrnancat.]
'
27.
CHARTA
DONATIONIS
1183 agosto, [Spoleto].
+
Ego Macharius
iudcx rogatus scrlpsl.]
scribcre rogavl.]
+ Ego Bentcvenga de Dencincasa Comiti
Donadei et Corvo] rogati testes surnus.]
+ Ego Berarducius
Berarduccio di Pietro Francone dona alla chlesa di
Santa Maria ed al priore Zaccheo, lilt nioggio di terra nella
curia di Castel Ritaldi.
Or i gin
a le,
Re g est
0,
ACS n° 372 [A].
FAUSTI,
p. 344.
Lä pergarnenn l! rovlnata per l'umlditä ehe ha. danneggiato
in modo particolare
tutto il marglnc sinistro; aItri guasti pCI'
rosicature
lungo iI marglne destro.
Nel
trilitaldi
ver
so,
di mano del sec. XV; .. Carta de terris
Cas-
».
MACHARIUS.
In nomine
Domini. Milltcsfmo)
CLXXXV,
t(cm)pore
Frcdejrici imperatoris
et die mensis aug(usti), Indic(tione) 111.1 Hoc quidem t(em)pore ego Berarducius
Petri Franconis [ ..] I mea spontanea voluntate et pro redemplione
ajnime] I mec et parentum
meorum, donavi in canonica cpiscopajtus]
I Sanctc Marie ct·' tibi p(rcs)b(ite)ro Zachco pnon
predicti
i' [e]piscopatui, nomine canonice tuisque successori·
bus, unum modiolum b} 1 [m]ce terre quam habeo in ducalu
Spoletano
in curia I [c]as[ tr]i Litaldcnsii,
in loco ubi d(ici·
tu)r" Pas Colic, quod sunt a qual/[luor]
partes terra filic Pc·
tri Capetoni. Infra ista I predicta latera, donavi in predicta ca·
noniea un[um]
1 modiolum cum omnibus infra earn habenti·
et "ola 'acliigra{ica "ell'inlerlineo.
h) TuisQue modiolum su rasura.
c) Ubi dicltur lIell';nlerlillco.
a)
d) Cosl A.
I et
Dalimanus
87
86
28.
FEDERICI
I
IMPERATORIS
1185 settembre
PRIVILEGIUM
27, Montcfalco.
.
.
Federlee I imperatore, su istanza del duca di Spoleto,
accoglie nuovamcnte nella sua gratia i cittadini di Spoleto.
Cop j a in G. F. LEONCILLl,Historia Spoletana per episcoporutn seriem descripla, BibI. Corn. di Spolcto, ms. 197, sec.
XVII (a. 1656), f. 147'-148r CS]
ms. 149, sce. XVIII, f. 167"
ms. 155, sec. XIX; = Bibi .• Dorninicini • di Perugia, ms. 127,
A, vol. 1-, sec. XVII (a. 1656), pp. 243-244. BibI. Apostolica Va·
ticana, Barb. Lat. 2712, sec. XVII (a. 1623-1644), f. 88'-89r [Ll, '
= BibI. Jacobilli di Foligno, ms. C, VI, 2, sec. XVI, f. 166" di
=
=
D. Dorio
[F].
E d i z ion i: UGIIELLI,ItaUa Sacra, I, col. 1261; SANSI, Do·
ctllnellli slorici illedili, pp. 205·206.
Rc g c s t i:
BOIIMER, 2684; STUMPF, n. 4436.
11 documento
era conservato
neU'Archivio Capitolare come
si ricava daJl'annotazione
nell'inventario
del 1486, f. lly: • Pri·
vilcgium imperatoris
Federid,
in quo rccepit ad gratiam civi·
tatem et personas
Spol(cti) ad preccs domini Corradi
duds
Spolctani,
sub anno Domini 1185 •.
I codici ehe riportano j) documento
non presentano
gran·
di diversitll di IClione, le varianti sono dOVute a cattiva lettura
di a!cuni nomi propri 0 di localitll, dell'orlginale
da cui deri·
vano. 11 Barb. Lat. 2712 ed iI C, VI, 2 hanno la slessa lezione
da cui in alcuni punti si discosla il gruppo dei codici di Spaleto: ms. 197, ms. 149, ms. 155 e quello di Perugia ms. 127, A.
Fridericus·'
Dei gratia romanorum
imperator
augustus.
Serenitas
et dementia
imperatorie
maiestatis
ct·' bcnignitatis
a) S Frcdericus.
b) L omtltc maiestatls.
nostrc innate nobis pictati consulit cl hortntur
III quos crga
. sacrurn Imperium
pcrsonamquc
nostrarn In advcrsltatum
pro.
cellis vento inlldclitatis
agitrul cognoscirnus,
si in sun mohilitatc persistant ci" debite scvcritat is nnirnadvcrslonc
corriplamus dl; supplicnnlibus
nutcrn cl anhclis misericordiam 'I dcsklcrlis posccntibus,
exccssus cl ollcnsns pie 11 rcmittcntcs,
prccipuum tI gratlc nostrc Iavorcm cls llbcrall mansuctudinc
red.
darnus, Noscat igitur lam prcscns etas Iidcliurn Imperii quam
succcssura
postcrltas
quod nos, supplicatione "1 parltcr ac ma •
nifcsta devotlone fidelium nostrorum I) clvlum Spolctnnurum
ad
conuniscrandum
lnclinatl,
ipsos ad preees dilccti nostri duels
Spoleti universes elves Spolctanos, tarn minores quam maiorcs,
in plcnitudincrn
gratie nostrc recipimus eorumque
fidem ne fi.'
dclia devotionis sue servitia inter pura slnccritatc
fideles IJ Imperii confidenter annullIcrnmus,
expect:lOtcs de ipsorum hones.
tate ac provida diseetione quod nee rentm bJanditic a eostan.
tia nostre fidelitatis
dc ceteru cos emollient nee lempestalc k)
adversitatum
aliquo modo deviare compellent.
Sane quidem
attendimus
Inudabile et gloriosum esse slIbiectis e1ementer par.
cere et superbiam
rebellium dcbellare.
BUius rei testes sunt Willclmus Astensis cpiscopus,
Doni.
faciu.s Narniensis I) cpiscopus,
Frcdericlls
prcpositlls
Argenti.
nenSlS, Conradus dux Spoleti, Conradus ue Scu7.inriet '"l, ßovo HI
~e. Sa~cto Angelo, Rainnldus
comitis Monaldi, Ugolinus Ugo.
. lm~,. Wldo 0) de' Sancto Nnznrio ct Reincr·ius,.1 frater eius, Vcr.
nerus de Boncande, Hcnricus c1npifer, Hcnrieus MnrscnJcus de
LUI, Rudulfus camerarius,
Conradus pincerna.
Datum apud Cukurionum,
anno durninice
incarnntionis
MCLXXXV q) indictione
IV, V kal(endns) oetobris.
c) F nobilitatc
pcntitcrint.
d) L conripicnlcs.
c) F miscricordic.
n SANS/ pii.
c) S servitium.
h) F supplicationcs.
i) S Christi.
j L S purarn.
k) F tcmpcslatcs.
J) S Novaricnsis.
rn) L F Scuscinachi ct,
n) L F BoliD.
0) S Vido.
p) S Rcmcrus.
q) L MCLXXX.
88
89
cendone un documcnto
tiel nuovo ponteficc
Urbana 111.' An·
ehe nella Rota la dlvlsa di Lucio III l: stata sostituita
con la
divisa del nuovo .papa e it name del prcposlto
dclla canonlca
di Spoleto l! stato aggiunto con altro lnchiostro, 10 stesso delle corrczionl, in spazio ehe era stato lasclato in bianco.
29.
U R BAN
I
11 I'
PAP A E
1186 Iebbralo
P R I V I LEG
I U M·
27, Laterano.
,._
Urbano III papa, ad esempio di Alessandro 11, accoglie
.il priore Zaccheo ed i canonici di Santa Maria di Spoleto
sotto la 'protez.;onc della Sede Apostolica e ne conjerma i
possessl, i diritti, le declme ed altri privilegi.
Or l g l na l e , ACS n· 371 [Al. ,Copia
s~'mpli~e
del
XV Liber litterarum apostolicarum, Ivl, Reg. I1, f. 14'·15',
n° 14 [B].
. .
sec.
E d jz
I, 1261 =
j 0
n i:
MIGNE,
UGIIELLI,
/lalia Sacra, 1. ed.; I, 443; 2. cd.,
P. L., Cell, 1362, n° 19.'
,
'
Re g est i :. JAFF~, n° 9799. JAFF~-L.~ n° 15535•. KEilR, IV"
p. 9, nO 4; FAUSTI, p. 345. , "
Nella data,' conCormemente
agli usi della eancelleria
tificia nel sec. XII, ~ usato if computo
fiorentino
dello
dell'I nearnazionc.
panstile
La pergamena,
in buone condizioni, presenta solo un fora
al ccntro per usura in corrispondenza
deli'antica
piegatura.
Nella pli c a si scorgono i fori (due per ogni lemba) attraverso cui passava iI filo serico a cui era assicurata
la bolla,
perduta. '
.
Da rilcvare
la particolaritb.
del documento
ehe presenta
rasure e corrczioni in corrispondenza
del name del papa tanto
nel protocollo come nella formula di sottoscrizione.
Era infaUi
stato preparato,
come si pub ancora scorgere, dalle parti cor·
rclte, per it predecessore
Lucio.IlI
alia fine del suo 'pontificato. Essendo sopraggiunta
la morte del papa (25 ottobre 1185)
prima della spedizione del documento,
10 si
poi adattato
fa-
URBANUS -I EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI DI.LECTIS
FILIIS
ZACHEO bl PREPOSITO
SANCTE MARIE
SPOLETANE
EIUSQUE
FR:\TRIBUS
TAM PRESENTJBUS
QUAM FUTURIS SUBSTITENDIS.
IN P(er)P(etuu)M.
I Quotiens a nobis petitur quod religioni et honestati convenire dinoscitur,
animo nos deeet Jihenti concedere
cl petentturn
de.
sideriis congrurn suffragium
l impertiri. Eapropter, dilecti in
Domino filii, vestris iustis postulationlbus
clcmcntcr annulmus
et prefatarn ecclesiarn Sancte Marie Spolelan(e),
in qua divino
I manclpatl estls obscqulo, ad exemplar prcdcccssorls nostri
felicis rnernorie ALEXANDRI sccundi, Romani pontificis ae, sub
beati Petri et nostra proteetione
susclplrnus et I presentis scripti privilegio co(m)munimus.
Pretcrea quascumquc
possessiones,
quecumque bona eadem ccclesla in presentiarum
Juste et ea.nonice possldet aut in Iutujrum cl concessione
pontificum,
largitionc regum vel principum,
oblalionc fidclium seu aliis lustis
, modis, prestante
Domino, potedt adipisci, firma I vobis vestrisque successoribus
et ilIibata permaneat.
In quibus hcc propriis
duximus cxprimenda
vocabulis:
locum ipsum in quo prefata
ecclesia sita I est, cum omnibus pcrtinentiis
suis, plehem Sancti
Iohannis in Campo cl decimam Sancte Marie in Campo cum
dccima Azzanine tmete, plcbcm Snneli Grcgorii I in Nido, curtim Sancti Angelnn
Capite cum omnibus inCra se hahentibus,
plebem de Verclano, plchem de Turino, plebem de Bernano,
plcbem de Lederano et I tres parIes dccimarum
tot ius Spoletane civitatis cum lribus parti1>us oblntionum vivorum et mortunrum. Ad hee Iibertates
et immunitntes
a rcgilbus, principi.
bus et ab aliis person is, tarn ecclesiasticis
quam lIlundanis, eidern concessas eccJesie et antiquas
et mtionabiles
consuletua) Urbanus ;11divcrso ;IICI,ioSI,o e SII rasllrn a corrczimle di Ludus .
. b) Zacheo ill divc,so illcl,ioslro. 10 sIesso dclla corrcZ;OIle (c/. IIola a).
c) A rUlu/l~ru,!"
c
aa Doe. n. 2.
.
,
"'
91
90
dines lntcgras Illibatasquc mancre prescnti dccreto sancimus.
Cum autem generate interdictum terre Iucrlt, liccat vobis, clausis I ianuls, exclusis excornunlcatls et interdictis, non pulsatis
carnpanls,
suppressa voce, dlvina ofllcla celebrare. Sepultura
preterea eiusdem I ecc1csie liberum esse decernimus ut eorum
devotioni et extreme voluntatl, qui se i11ie scpellire dellbcraverint, nisi Iortc excomunlcatl sint vel lntcrdictl, I nullus obslstat, salva tarnen iustitia iIIarum ccclcslarum a quibus mortuorum corpora assumuntur, Dccernimus ergo ut nulli omnino
hominum I liccat prefatarn ccclcsiam tcmere perturbare aut
eius possessiones auferre vel ablatas retinerc, minucre seu qui.
busJibet vexationlbus fatlgare, sed , omnia integra conserventur eorurn pro quorum gubernatlonc ae sustentatione concessa
sunt usibus omnimodis profutura, salva Sedis apostolice aue·
toriltate cl diocesanl episcopl canoniea iustitia. Si qua igitur.
in futurum ccclesiaslica sccularisve pCI"sona hanc nostre cons·
titutionis paginam seiens , contra earn temel'e venire prcsump·
serit, secundo' tcrtio\'e' co(m)monita, nisi r\!atum suum con·
grua satisCactione correxerit, potestatis honorisque sui careat"
I dignitale reamque se divino, iudieio existcrc de perpetrata
iniquitate cognoscat cl a sacratissimo corpore ae sanguine
Dei et domini redcmptoris nostri lesu Christi , aliena fiat at·
que in extremo examine distl'icte ultioni subiaceat. Cunctis au·
tern eidern loco sua iura servantibus, sit pax domini nostri
Jesu Christi,' quatinus , et hie fruetuln bone actionis perei·
piant cl apud districtum iudicem premia eterne paeis inve·
niant. AMEN, Amen, AMEN.'
,
'"
•
'I
•
c
+ Ego Pandulfus presb(ite}r cardinalis tit(uli) XII Apos·
totorum subscripsl.
,
+ Ego Alhinus tlttull) Sancte . Crucls in Jerusalem prcsb(ite}r cardinalls subscripsl.
.
+ Ego Melior prcsb(ite)r cardinalis sanctorurn Iohannls
. et Pauli lit(uli) Pagmach(i) fI subscrlpsl.
.".
.
. + Ego AdClardus tit(uli) Sancti Marcclli prcsb(ilc)r cardinalis subscripsi.
.
+ ,Ego Arditio dlaconus cardlnalis Sancti Thcodori sub, <
scripsi.
+ Ego Gratianus Sal1ct~rum Cosm~ et Damia~i diaconus
-cardlnalis subscripsi.
,
: '
"t,
+ Ego SofTredus Sancte Marie in ,'ia lala diaconus car·
~inaIis subseripsi.
. "
+ Ego Petrus diaeonus cardinalis Saneti Nicolai in car·
cere Tulliano subscripsi.
" "+ Ego RoduJCus Sancti Gregorii ad velum aurc'um diaco·
nus eardinalis subseripsi.
Dat(um) Veronc, pcr manum Transmundi Sancte Roma·
ne cccJesic notarii, HI kal(cnuas) martii, Indictionc JlII·, in·
carnationis dominiec anno MCLXXXV, ponlificalus vel'o domi.'
ni URBANi pape HI anno I.
(DOl
,
(R)
~I
Ego Vrba'~'us" catholice eccJesic cpiscopus (BV).
Ego Theodinus Portuensis ct Sanc:te Rufine sedis epis· .
corus subscripsi.
,
.
+ Ego Henricus 'Albancnsis episcopus subscripsi.
+ Ego Thcobaldu'ii Hostiensis et Vcllctrensis cpiscopus
subscripsi.
."
.""
.
+ Ego Iohannes presb(itc)r cardinalis tit(uli) Saneti Mar·
ci subserirsi."
,
+ Ego Laborans presb(ite)r cardinalis Marie Tran;tiberi
tit(uli) Calixti subscripsi,
"+
c.I) Urbanus lU ,a5"'0 di Ludus.
e) /A • legenda. $U rasllra della
precedellte • legenda. di Lucio /1/.
" f) Cosl A.
92
93
30.
CHARTA
FINIS
ET
1186 dicembre
REFUTATIONIS
11, [Spoleto].
Ormanno di Rapizzone di Trasmondo, Gentile' di Odertst e Tommaso di Malabranca rinunciano, a [avore del
priore Zaccheo e dei canonic; di Santa Maria di Spoleto,
ad ognl loro dirltto SLIt castello, gli uomlnl e if territorio
di Battilerro, ponendo fine alia lite ehe per quei beni 111110.
vevano alia canonica.
'
, Dalla rinullcia sono esclusi quei beni della loro lami·
glia che i canonici ave,'ano gia rimmciato a favore di Ru·
stico di Batti/crro.
Or i gin
a Ic ,
R c g e 5 to :
La pcrgamena
ACS nO 374 [A].
F.\USCI,
c
p. 345.
in discreto
stalo
di conservazione.
Nel
vcr so, di mano del sec. XVI: «Remissio
iurium
in eastro Bactifcrie ct suis pcrtinentiis
facta in manibus
do·
mini Zacchei de Zacchci.s presbiteris
ecclcsic pro ... JJ.
MACIIARIUS,
In nomine Domini. MiII(esimo)
CLXXXVI,
lCem)poribus
Urbani pape, regnante
I etiam Frederico impe.
ralore, et die XI inlrante dec(embris),
indic(tione)
1111. Hoc I
quidem l(cm)pore, ego Ormannus
Rapizonis Trasmundi
et ego
Gentilis Odcrilsii et Ego Tomas de Malabranca,
nostra spon·
tanea \'oluntate,
nos omnes j pro nobis et pro fratribus
et
nepotibus
nostri:i, fccimus eanonice Sancte Marie de Spolelto
et \'ohis do(m)pno
Zacheo priori eiusdem canon ice el cede.
JJ
Seguc testa iIIcgibile.
sie vcstrisque
secccslsoribus
pro ipsa canonlca, Ilncm et refutationem
omnium rerum, que Iuerunt Ti!nlosi Rustlcl de Ca, zuno, vidclicet:· de castello Battiferie,
de homlnllbus, terrls,
vineis, silvis, montlbus et planurls, vallibus, cultls etlarn et inl'
cultls, renuntiantes Insupcr liti quam movimus de predictis
rebus conltra prcnorninatam
canonlcarn, prlorem cl cnnonlcos
eiusdem canonicc,
quod I ammodo in antea c(on)tra
canonlcam, priorem et, canonicos eiusdcm canonljcc, qui nunc sunt
et in antca erunt, nee contra homines vel res prcnornlnatl cal'
strl nullarn litem seu cotnjtroverslam, nullam molestiam, nullam que Inquletatloncrn]
per nos ncque per alias personas a
nobis su(m)missas
alique modo vel ingcnio I faciemus.
Preterea concessimus
prcnornlnatc
canon ice et prenominato
priori I eiusdem successoribus,
pro ipsa canonica quicquid
iuris
vel usus habere visi sulmus in cunctis prcdiclis rcbus ad faciendum et tenendum quicquid vobis plajcucrlt in perpetuum ..
Confessi sumus ct manlfcsfl et ctlarn promitlenles
I nulli alii
persone de prediclis
rebus co(n)cessionem
scu dalionem
(e·
cisse ncc I atiis facere mandassc.
Insuper rcnuntiavimus
pcr
nos et fralrcs et nepoles I nostros legi et exceplioni,
si qua
super hoc facto' nobis co(m)pcteret.
Un de I accepimus
pro
nobis et pro fratribus
et nepotibus
nosIris, presentibus
et ab·
senlibus, a vobis I XX lib(ms) bonorum 11Ic(ensillm), quos apud
nos habere confitemur.
Insupe)' obligalvimus
alquc promisi.
mus per nos et fratres cl nepotes noslros nostrosquc
heere).
d(es), calnonice prenominate
et. libi do(m)pno
Zacheo priori'
'eiusdem
canonicc vestrislgue'
successoribus,
pennm.C:
lib(ra. '
rum) bonorum
lue(ensium),
si hoc totum, quod superius
le·
gitur, I frangere aliquo modo prcsu(m)pscrimus
"cl si aliquod
colludium fecimus vel I molestiam fccerimus aut si islam car·
(tulum) ru(m)pcre
vel falsnre voluerimus,
co(m)polnere
.C. Ii.
b(ras) vobis nomine pene et pena prestit~, hcc car(tula)
firma
insuper permaneat .'. I Et iuravimus
ad evangelia Dei nemini
aii supra dictas res co(n)cessisse
I vel dcdisse et hoc totum
firmum perpetuo
tenere et nu(m)quam
removere.1
+' Ego
Macharius
iudex rogalus scripsi.
Ormannus
et Genltilis
et Thomas
scribere
rogavimus.1
.
. + Ego
lam)
a) at neU'interlilleo
illferiore.
hanc.
car(lu·
94
95
+
Ego Ofreducius
filius comltis Marescottl,
Petrus Henrici, Doplerlus
Albert!ni, Nicolaus Tebakll, Ienuarlus Allonis
Verrandi et Bartolus ! Rainaldi Terandani,
Transaricus
cl Pandulfus Rusucl cl Arrone Gira(m)lme, AUo Alberti, Carvone De-.·
nedlctl, Donadeus Ade cl Berardus
Golstanti], rogati testes sumus .'. Exceptavlrnus nos tram CI partcm
familie, quam canonica cl vos dcdistls Rulstlco de Battifcrla
pro fine quam cum
ipso Ieclstls.]
I
31.
CHARTA
OBLIGATIONIS
J186 dlcernbre
IN
PIGNORE
11, [Spoleto].
Orntanno di-Rapizrone
di :Trasmondo
dcl in pegno. i
propri belli at prlore Zacclteo ed ai canonicl di Santa Maria a garanzia della rinuncia ehe il nipote di lui Benlncasa
TraSI111l1ldi [arä per i dirittl spettatigli sul castello di Battilerro, quando sarä glunto alia magglore etei.
o rigin
Re g
a Ic ,
e s to:
Il documento
prcccdcntc,
ACS n" 374 [A].
. FAUSl'l,
l! scrltto
p. 345.
nclla
stcssa
pcrgarncna
dl quello
MACHARIUS.
In nomine Domini. MiII(csimo) CLXXXVI
.t(em)pore
Urbani pape, rcgantc ctlarn I Frederlco lrnperatore
et die XI' intrante
dee(embris),
indic(tione)
1111. Hoc· quidem
t(em)pore
ego Ormannus
Raplznnis
Trnsmundi
mea
spontanen vuluntate
I obllgavl in pignure canon ice Sancte Marie de Spolcto et 'vobis do(m)pno Zalchco priori ciusdcm ea. non ice vestrisque
succcssoribus
pro ips:l canonica omnes res I
meas et possessiones
immobiles
ubicu(m)qlle
posile sunt et
" habco. Ea tainen co(n)ditiolne,
51 quandocu(m)que
nepos et
pupillus meus Beneincasa
Trasmundi
erit· in' I legitima etate
ad \teslram requisitioncm
faciam ci co(n)ftl'marc
I vobis car. (lulam) quam fecilmus vobis de rebus Tiniusi·
sicuti in ipsa
'
. car(lula)
conlinetur
ad, sensum \'estri iudicis I hee ear(tuta)
cvancscat; si vcrc prcnominatus
pupillus meus Beneincase va-
I
b) rogali· sumus in calee COli seg"i di ricl,;amo.
c) noslram IIeU'illltrlineo.
a)
Cosl A.
96
97
bis co(n)firrnare
I noluerit,habeatis
potestatem,
per vas et
nuntios
vcstros,
adprchcndcndl
omncs
I nostras immobiles
possessiones
cl Icncndi et possidcndi
cas quousque
omne
dannum, quod Inde habcatis, in duplum vobis rcstituat~r.
Et
bias possessiones
I per vos tenere confitemur et ha~ea.l1s potestatem
pignorandi
seu vendcndi I lantum de predlctis possessionibus
quod bene satlsfiat
vobis co(n)scrvando
ctiam I
vos lndcfrnl-pnes sicut supra scriptum
est. Renuntiav! etiam
legl et exception! me I luventi. Insuper obligavi me. meosque
hered(es) canonice et vobis do(m)pno
Zacheo I vestrisque
sue- .'
cessoribus
de colludio et molestla,
de defensione,
falslficatlojne et de evictlone sub pena. dupli cl insuper hec car (tula)
firma permanent.
, Et iuravl ad ", evangelia Del hoc totum
firmum tenere et nu(m)quam
remove re. ,
I
+
Ego Macharius
iudex rogatus scrlpsl,
Ego Orrnannus scribere rogavl.]
Ego Ofreducius
filius comitis Marcscotti,
Petrus Henricl, Doplcrius
Albertini et Nicolaus Tcbaldi. Icnuarius
At·
tonis Vcrrandi
et Bartollus
Ralnaldl . Terandani •. Transaricus
et PandulCus filii Rustici I et Arrone de Gira(m)na,
Atto AI·
berU, Carvone Bencdicti. Donadeus I Ade et Berardus
Costan·
til, roga" in ha ne car(tulam)
testes sumus.l
+
+
I
,
b)
ad
"elli'jll/erlilleo.
32.
CHARTA
OBLIGATIONIS
1186 diccmbre
11,' [Spoleto).
Tommaso di Malabranca d~ in pegno alia canonlca di
Santa Maria di Spoleto, retta dal priore Zaccheo, i proprl
beni a garanzia cite i suol [ratelll, gluntt alia maggiere eta,
-conlermeranno la rinuncla da lui fatta alia stessa canonica
per i beni di Tinioso di Rustlco.
Or i gin
a Je.
Regesto:
La pergamena
"
IN'PIGNORE
ACS n" 373 [A] ..
'FAUSTl, p. 345.
l: in discrete
condlzioni
df conscrvazlone.
MACHARIUS.
,In nomine Domini. MiII(csimo) CLXXXVI,
t(em)poribus
Urbani pape, rcglnnnte etiam Fredcrlci _, impe.
raloris cl die XI intranIe I dec(embris),
indic(lione)
lIll. Hoc
quidem l(em)ore, - ego Thomas de MaJabranca,
mea , sponta.
nca voluntate,
obligavi in pignore canonice Sancte Mairie de
Spoleto et vobis do(m)pno
Zachco priori ciusdcm
canonice
vcstrislque
successoribus
pro ipsa canonica, omnes res meas
et -possessiones
, immobiles
ubicu(m}que
posite sunt et ha.
, beo. Ea tarnen conditione,l
si quandocll(m)que
fratres
meicarnales ,minores
et maiores, postquamlminores
crunt in Je.
gitima etate. (acta a vobis co(m)pelJalione,1
de maioribus vero
quandocu(m)que
confirma\'erint
linem' ct refutatilonem.
quam
vobis Cecimus. de rebus Tiniosi de RUSlico, sicut in vestra car.
(tu la) I continetur.
ad sensum vcstri iudicis, hec car(tula) eva.
,. nescat; si vero co(n)firmalre
noluerint,
habeatis
potestatem
per vos et nuntios vcstros ad prelhendi omnes noslras immo-a) Cosl A.'
99
98
I
biles possessiones
et tcncndl cl possidendi
ens quosque omne dannum, quod lnde habeatls, in duplurn vobis rejstltuatur
cl lstas possessiones
per vos tenere eonfitemur
et halbeatls
potestatem
plgnorandi
seu vendendi
tantum
de predictls
I
possessionibus,
quod bene satisfiat vobis, conscrvando
ctiam
vos inldempnes,
sicut supra scriptum
est. Rcnuntlavi
ctiarn
leg] cl exccptionl
, me iuvanti bl. Insuper
obllgavl me meosque h(crc)d(es)
canon ice ct vobis, , dompno Zacheo, vcstrisque successoribus
de colludio et molestla.] de defcnslone,: Ialslflcatlonc et de evictione sup d penn dupli
et Insuper
hcc
carttula)
firma permanent.
El luravl ad evangelia Dei , hoc
totum firmum tenere et nu(m)quam
rcmovere.«]
33.
CHARTA
PRESTARIAE
ATQUE'
IJ87 ottobre,
CONVENIENTIAE
[Spoleto].
I
+
+
Ego Macharius
iudex rogatus scrlpsl. '
Ego Thomas scribere rogavi,
Ego Ofrcduelus
filius colmltls Marescotti,
Petrus Henrici, Doplerius
Albertini et
Nicolaus Tebaldl, Icnuarius
Altonis Verrandi et Bartolus , Rainaldi Terandani,
Transaricus
et Pandolfus,
filii Rul~tici, et Arrone de Gira(m)ma,
Alto AIberti, Carvone Benedlctl, , Donadcus Ade et Berardus
Gostantii rogati testes sumus.1
+
.,
I
. /1 prlore Zacci,co ed i canonicl
iJi Santa Maria di Spo-
leto concedono ill enjiteusi a Guido et! a Niccolo di Pietro
un terreno ill vocabolo «Blltte~.
Copia
del notaio
autentica,
Befanio.
ACS n° 375 [B] del 28 aprile
1222
, La copia ,?! prcceduta
dal monogramma
del notaio c dalI'avvcrtcnza:
.« In nomine Domini. Amen. Hoc est exemplar
cuiusdam instrument is sic inelpientis It. E reca in calcc Ja data
e l'autenticazione:
«Hec exemplata
facta est ann(o) Domini
MCCXXII, t(em)pore domini Honori pape III et die III exeun. "'
te apri(lis),' indic(lione)
X, prcscnlibus
Egidio Mclioris, Tosta,
Guarino et aliis. Ego Befanius notarius
rogatu canonicorum,
scilicet archidiaconi,
prioris Sancti Savini, magistri Petri, Saraceni, Ceconie, p(res)b(ite)ri
Ofredi et Egidii, hane carta(m),
sicut inveni in publico instrumento
facto per Macharium
nec
addens vel minucns
et sententia
varietur, cxemplavi
et subscripsi It. • •
11 modello dovcva essere gia guasto perch~ it copista laseia ,aleuni spazi vuoti nella trascrizione.
Nel ver so,
di mano del sec. XV: • Concessio in enphiteosin facta per dominum Zaccheum priorem ecclesie Spoletane de quodam petio terre in vocabulo Bulle It.
b) La i scrltta
c) Cosl A '
SII c-
MACHARIUS. In Dei nomine. Scriptum
pJ'estarie qualiter
vos Guido et Nicolaus liIii Petri petisti a me do(m)no p(res)-b(ile)ro
Zacheo prior episcopatus
Sancle Marie, co(n)se(n)tie(n)libus confratribus
de canonica cpiscopatui, vidclicet p(res).
101
100
b(itc)r Rustieus, p(rcs)b(itc)r Oguieius et p(rcs)b(itc)r Matheus
cl p(rcs)b(ilc)r Marcscottus et Archidiaconus cl Egldius et
Berardus Pape et Matheus Grimaldi, nomine precarlo concessi.
vobis, filiis et ncpotibus vestris, vcstre tertle generatlonl Ilnlle, totam pctlarn terre que est in vocabulo Bulle. A I lat~re .
Zaehcus Iohannls Petrucll, a II Orlandinus, a III Ofreduclus
Nazie, a 1111 Nicolaus Cfcionf. Unde accepl XlIII lib(ras) et
XVIII s(olidos). Eo tarnen ut non habcatls po[esta]tem
ad .
proprletatem allcnandl sed lucrandl, fruendi et annuallter per
vos aut per vestrurn nuntium, unum luc (cnsem) in mense aug(usti) in canonlca episcopatui pro censu ponendi "'. Et si taliter obscrvaveritis, obligo me meosque successores vobis predictis vestre tertie generationi finite, si allquam molestiam
nul colludium fecimus vel fccerimus aut si defendere non potuerimus vel noluerimus, co(m)ponere duplum et hoc scriptum firmum permanent. Et factum est in anno mill(esimo)
CLXXXVII, t(em)pore Frederici imperatorls et die mensis octub(ris), indie(tione) V.
+
+
Ego Maeharius iudex scrlpsi,
Ego do(rn)nus p(res)b(ite)r Zacheus prior
+
Ego Pctrus Gentil(e) et Baccone testes sumus.
scribere
34.
ALBINI PRESB. CARD. TIT. S. CRUCIS IN mRUSALEM,
VICARII CLEMENTIS Ill, MANDATUM.
[1187.1188].
Albino prete cardinale del titolo di S. Croce, vicario
del papa Clemente Ill, commette ai vescovi Gentile di Osimo e Bonijacio di Narnl l'esame della vertenza tra i eanonici et if vescovo di Spoleto a proposito dei dirlttl dl de.
cime di alcune pie vi.
Ne e il r i C o'r d 0 nella sentenza dei giudicl delegati,
1188 febbraio, doe. n° 35.
Re g est 0:
ro-:
gavf.
a) D olllette
mu/ario,
pro ccnsu ponendl; per la restitllzione,
cf. doe. 2D. 21.
cOllforme
"
al for·
JAI'FI!·L.,-
Per Albino cardinal dlacono di S. Maria nuova documcntato dal 4 gennaio J J 83, divenuto cardinale prete di S. Croce
in Gerusalemme nelln primavcra del 1185, si vetln KARTUSCII,
Das Kardinal Kollegium, p. 79·84. Solo da questo documento
siamo informati delle sue funzioni di vicario papale, ehe sono
certo collegate con J'assenzn del papa da Roma.
103
102
3S.
SENTENTIA
1188 febbraio,
[Spoleto].
Gentile vescovo di Osimo e Bonijacio vescovo di Nand
risolvono, per mandata del vicario del papa (Albino cardi"ale di S. Croce in Gerusalemme], la vertenza tra il vescovo
dl Spoleto ed i canonlci della cattedrale a proposito di alcune pievi.
o Ti gin a le, ACS n" 376 [A]. Cop i ase m p I I c e
del sec. XV, Liber litterarum apostolicarum, ivi, Reg. Il, f. 18
n· 19 [D].
Y
,
La pergamena ~ molto danneggiata daIl'umiditA e dall'usu·
ra in corrispondenza di antiehe piegature, siceh~ non sempre
la Icttura ~ possibiIe anche con l'aiuto delIa lampada di Wood.
11 documento ~ munito di tre sigilli di cera bruna la cui.
impronta, ormai scarsamenle visibile, appare comunque dl vcscovi in piedi benedieenti. La prescnza di un terzo sigillo Ca
pensare ehe insicme ai due vescovi anche il vicario del papa
abbia poi apposto il suo sigillo. I tre sigilli erano giA rovinati
., nel sccolo XV, quando ncl registro Il si annota: «Que quidem scriptura munita erat tribus sigiIlis cere fraclis in ca
appcnsis •.
NcI ver so del documento, di mono del secolo XV, si
legge: «Scntentia lata intcr cpiseopum et capitolum per GCentiIem) Auximanum et B(onifacium) Narnienscm episcopos et
confirmatarn per papam Clemcntem III ».'
In nomine Domini, amen. Nos G(enlilis)
Auximane·' cc·
a) Nel verso di ",alia del secol0 XV: «nO 19, sententia· lata Inter
eplscopum cl capitulum per G. I Auxlmanum el B. Nllrnicnsem episcopoI
el I cunfirmala per papam clc(mcnlem) Ill. Segllc /8, depcIII,ato.
clcsic et B(onifacius) [cc]cJesic Narlcnsis cpiscopi licct lndlgni, de mandate domini I vicarii audivlmus controvcrslam que
vertcbatur
in[ter] Spolctanurn cpiscopum ex una parte cl Sanete Marie eecJesie I [s]ue priorcm et canonlcos ex altcra parte,
super qui[busd]am plebibus carumquc
rcdditibus
cl dcclrnis
ipsius civitatis I preteriti annl reccptis et super quibusdarn
person is ab eodem episcopo pcrturbatls et quodarn domo In. fra prelate ecclesie I claustra si la, quam prior et canonicl as. secunt ab cpiscopo quibusdam laicis fuisse conccssam, Quam
quidcm I controvcrsiam de utriusque part is asscnsu, actoritatc
domini vicarii ita determinamus quod episcopus prcdictas pli·
ebes, scilicet Verclani, Turini Sancti Heristi, Sancti Iohannis
in Cam po, Sancti Gregorii in Nido ct Sancti Laurcntil In I
Gru[etu]re
et plebem Narcl cum den(ariis) quos confessus
episcopus fuit habuisse, sicut ecclesia Sancte Marie hucusque
posj[sc]derat, restituat et dc cetero non Inquietet. De con.
ce~sione vero d~mus. i~ claustro sitc ita eonvenimus quod I
[SI] pro concessione illius do[mus] prcfatis lalcis ab cpiscopo
facta ccclesia da(m)pnum allquod incu[rre]rit, prcfatus cpiscopus ecclesie restaura[rc]
[tene]atur. De decimis ita dicimus
quod quantas cpiscopus probare potcril a convcntu Sancte I
Marie f[uisse] in p[reterito] anno rcecptos ipsi elerici por.
tcm prout contigcnt episcopo restituant. Et I quantas p[rior]
ct [cano]nicl probare poterunt ab [e]piseopo in preterito nn·
no Culsse reecptas similiter I episcopus portern prout [conti].
gerit priori cl canonicis restituat.! Annl Domini M.C. octun.
gesimo octavo, mense feb(ruarii).j
104
105
36.
CLEMENTIS
Ill.
PAPAl!
1189 marzo
LlTTERAE
GRATIOSAE
7, Laterano.
Clanente III papa conjerma al prlore ed ai canonlci
di Santa Maria di Spoleto la sentenza a proposlto della verlema tra it vescovo ed i canonlci sulle tlecime di alcune
pie vi, emessa da Gentile vescovo di Oslmo e Bonijacio vescovo di Narnl, per mandato di Albino cardlnale prete del
titolo di S. Croce in Gerusalemme, vicario dei papa Cle·
mente Ill.
plclbls Narcl carurnque
rcdditibus
et alils qulbusdarn
Capitulis ", de auetoritute
dilcct] filii nostri AI(blni) l(i)t(uli) Sanctc
Crucis in Ihclrusalcm
presb(ite)rl
cardinalis,
q[ui] cis corn.
[mi]sit
negotium
dec[l]dendum,
cum esset vicarius, prornulgarunt, sicut' ratlonablllltcr
lata est nee Jcgitima appcllatlone
suspcnsa,
auctorltate
apostollca
conflrmamus
et prescntls
scrlpri
patrocijnio
co(m)munimus.
Nulll ergo omnino hornlnum llccat hanc paglnarn
nostrc co(n)lirmntionis
infringcre
vel I ci ausu- tcrncrarlo
contraire,
Si quls autem hoc attcrnptare presumpscrit
indignationem
om(n)ipotentis
Dei I et bcatorum Petri et Paull apostolorum
eius se noverlt incursurum .
•. Dat(a) Lateran(i)
nonas v I rnartll pontiflcatus
nostri anno secundo.]
(BD)
Originale,
ACS n· 377 [A].
Copia
.sempJice
del sce. XV, Liber liUerarum apostoticarum, ivi, Reg. 11, f. J8'.
n· 20, come di Celestino. [B].
E d Izj
0 ne:
Nachtrage
Kl!flR,
ltl
den PapsturktmdclI
Italiens. I. p. 37J, n· 4J.
Re g est
i:
JAFF~-L.,
-;
FAUSTI, p. 345; KEUR, IV, p. JO,
n· 6.
Clemens episcopus
servus servorum
Dei. Dilectis filiis ...
priori et canonicis
ccclcsle Sancte Marie Spolletane
saJutcm
et apostollcam
benedictionem.
Ea que de mandato sedis apos-.
toliee concordia vel iudicio Cuednt termilnata,
ne in recidive
contentionis
scrupuJum
relabantur
vel cuiusquam
malignitatc
turbentur,
I iuxta petentium voJuntatem consentaneam rationi
maiori convenit auetoritate
firmari. Eaproplter
vestris iustis
postulationibus
annuentes,
sententiam
quam venerabiles
fratres nostri G(entilis)
Auximanus
et I D(onifatius)
Narniensis
episcopi super controversia,
que inter vos et venerabilem
fratrem nostrum cpiscopum
veslrum de quibusdam
plebibus,
videlicet
Vt:[rc]lani,
Turinl,
Saneti Heristi,
Sancti
Iohannis
in Campis et Sancti Gregorii in Nido cl Saneti Laurcntii
et
I
a) E' om~.uo
b) A
nonos.
il verba, facilmente
verteb3lul"_
106
107
37.
CHARTA
LOCATIONIS
1190 giugno,
[Spoleto],
Il prlore Zaccheo ed i canonic! cii S. Maria di Spoleto
concedono in affillo a Gentile. Uguccione e Donadeo, (rgli
di Transarico di Attone «Teuze », Ire pugilll di un casalino presso la casa dl Rainucclo per la penslone allnua di
dodici 11Icchesi per pllgillo.
Copla
di Andrea
Re gc
autentica,
Palmieri.
510:
FAUSTI,
ACS, n° 378 [Dl, del2
giugno
J287
'Valcutlno
cl do(m)pno Scncbaldo
cl do(m)pno
Bcrardo Pape
et Matheo Rusticc, concessimus
vobis Gcntilis cl Ugulclo et
Donadeo filiis Transarlcl
Attonis Tcuzc cl vcstrc generationi,
nomine locationls sub ccrta annua pcnsionc prcstandl,
siliccl
trcs pugillos casalinl iuxta casa Rnynucii Dindo usque in' via
publica Gum Introitu et cxltu, Conccssimus
vobis et vcstrc gcncratlonl,
ita ut non habcatis
potestatem
allcul conccdcndl
ncque ullo modo alicnandi
sed semper, donee tenere volucrltis, dabitis omni anno in rncnsc nug(usti) duodcclm luc(cnses)
pro uno quoque pugillo nomine pension is et quocumque
teem).
pore lcvarc volucritis, habeaus potestatem
de lcvarc quicquid
habueretls
in prcdicturn
casalcnum,
Insuper
promictimus
vub~s et vestre generation!
et successoribus
vcstrls, donee predicto modo et proprcdlcta pcnsione tenere volucritis, non mulcstare nequc eolludium
Iecisse nee Iaccre, sed semper ab
omnl homine defenderc.
Et si taliter non ohservaverimus,
promictimus'vobis
pene sol(idos) XX luc(enses),
enque prestita,
hec carta firma pennnneat.
+ .Ego
p. 3-15.
La copia ~ prcccduta
dalJ'avvertenza:
«In nomine Domi·
ni, amen. Hee est eopia quorundam
instrumenlorum
•. E reea'
in cake, dopo iI testo del doeumento
segucntc, l'autcntica7.ione: «Ego Andreas Palmerii de Spoleto, imperiali
auctoritate
notarius,
sicut in autenticis
Inveni, ita fideliter ex<;mplando
scripsi et auetorilaie
discreti vid domini Iacobi canonici Narnlcnsis vicarii generalis Paperoni, episcopi Spolctani,
in publicam formam
redegi. Anno millesimo
ducentesimo
octuagesimo septimo, t(em)pore domini Honorii pape 1111, indic(tione)
XV et die secundo
ianuarii
prcsentibus
magistro' Angelo de
Marturellis,
magistro
Folingino Miliani notariis et Cratre Ventura familiar(ii)
ciusdem
domini episeopi
testibus •.
In nomine
Domini nostri Iesu Christi. Ab incarnatione
cius anno mill(esimo)
centcsimo
LXXXX, t(cm)pore
Frederici
impcraloris
et die mens is iunii, indict(ionc)
VIII. Hoe quidcm'
t(emp)pore
ego do(m)pnus
Zacheus,
prior canon ice maioris
ccclcsie Spoletane
civitatis,
una cum meis conCratribus
iam'
diete canon ice, videlicet presb(ite)ro
Rustico, presb(ite)ro
Matheu et presb(itc)ro
Oguicio, presb(ite)ru
ESi~!o et do(m)pno
"ci
Macharius
iudex rogatus scripsi.
Ego do(m)pnus
Zncheus prior scribere
rogavi.
Ego Frcdcricus
Marie Frederici et Rninucius ßcranJucet Albertus Mainan.Jucii Siconis rogati testes sum us.
+
+
108
109
38.
IURAMENTUM
1190 luglio,
[Spoleto].
. Zaccheo priore etl i canonici dclla chlesa di Santa Maria di Spoleto, riconoscendo di essersi impegnati ad annullare la vendita [atta a Pietro ed (11figlio di lui Enrico, qualora entro IIn altno si manljest asse ;1 malcontento
dei consoli edel popolo, a seguito delle pressionl della comunitä
dl Spoleto, dichiarano di rilenere nlllla la vendi la.
Cop
i Cl
sc zn pli
Spoleti, Arch. di Stato
f. 74r [B'J.
Edizioni:
c c del sce. XIII, Reg;slrum Comtlll;S
di Spolcto, ms. D, n· I, f. 2~-3r [DJ c
.
SANS I,
Docllmellti
slor;c;
hoc facta daretur
Sansoni ut tcnerct ' lpsarn donee pretium
fuisset datum. Interca pro canonlca predieto
sacramcnto
dederunt parabolam
prcdictus
prior et canonacl iurare Icccrunt
quisque in anirna sun si [cut] dictum est vcrurn fore. lIoe sacramentum
ideo factum est quonlarn consulcs ct populus indignationem
suam et irarn hostcndunt
In prlorcrn et canonicos
predictarn
concessionem
ad irrltum
rcvocarc, quoniam, ut In
contione iuratum
fuit, prcdictam
fortitiam
et castrum
Battifcrie datum Iuisse a Rustieo Cazuni cotrnjmunltatl
v et popu10 Spolctano
et sic allcnationem
Iactarn a canonacls non valuit et revocata est, cum positum fuit ut supra iuratum est.
Et ego dominus
Zachcus cum predictis
canonacls
iuravimus
. et scribere
rogavirnus.
Et ego Saraccnus
Donifatii, Cristianus
Sansonls, Iohanncs
Sansonls,
Mardochcus
Ada(m)mori d, Varcorus, Salerius, Rainaldus frater cius, Adam Dalimani et Philippus Adam Gori,
Dosturnus,
Munaldus
Dencdictclli,
Henricus
Dcllonis, Carbo
Dcrardi, Iohanncs
Pelagalli ct quamplures
in contione ~I asis.
tcntes'/
afTuerunt et testes rogati sunt.
Et ego quintavallis
rogatus scripsi.
;ncclit;, p. 208,
n· 7.
QUINTAVALLIS al. Anno Domini mill(esimo)
CLXXXX, in·
dictiOllC VIII, me(n)se iulii, t(cm)porc
Frcdcrici felicissimi
im·
pcratoris
et domini regis Hcnrici Romanorum.
Hoc quidem
t(cm)porc ego Zaeheus, prior canon ice cpiseopatus
eum cano·
naeis meis, prcsb(ite)ro
Rustieo, presb(itc)ro
Mathco, Valenti·
no priorc fraternitatis,
domino Egidio Papa, magistro
Petro,
presb(itc)ro
Oguicionc,
iuramus
ad sancta cvangclia
domini
quod sic fuit po(s)itum
in co(n)tractu
facto in convenientia
vcndictionis
Bactiferic inter nos ct Petrum et liIium cius Hen·
rieum ut, si usque ad unum annum rumor populi vel eonsu·
lum veniret supra nos, ipse contractus
vendietionis
et convcn·
tionis ad irritum
reduecretur
et positum
fuit ut cartula
el(
a) BB' Vallis per /raintendimenlo
taia indicava il proprio name.
del mOllogramma con cui il tIC,.
b) B'
c) B'
d) B'
e) B'
comunltalls.
Adamori.
contiones.
existentes.
110
111
39.
CHARTA
CONCESSIONIS
1191 marzo,
[Spoleto].
Jl prlore Zaccheo ed i canonici di Santa Marla di Spoleto concedono in locazione per sedici soldi annul, a settlma gcnerazlone, a Salomone dl Petronio ed a Bonacorso
dl Rlnaldo aleuni casalini.
Cop i a aut e nt i ca,
del notnio Andrea Palmeri.
Rc g est
0:
ACS n° 379 [B] dcl 9 luglio
1297
FAUSTl, p. 346.
e
La copia
prcecdula
dall'avvcrtenza:
«I? n~mine Domi·
ni, amen. Hee esl copia cuiusdam
instrumentl
CUlUS ,tenor tao
lis est a. E reca in cake I'autenticazione
del notaio Andren
Palmicri:
• Ego Andreas ,Palmerii de Spoleto imperiali
aucte:
ritale et venerabilis
patris frairis Francisci episcopl Spoletam
notarius
sicut in autentico
!nstrumento
inven!, ita fidel iter
exe(m)plando
scripsi et nuctoritate
providi vir! domini Octa·
viani eanoniei Tiburtini,
vicarii dieti domini episcopi,
in pu·
blicam formam rcdegi. Anno Domini mill(esimo)
CC monage·
simo septimo, t(cm)pore
domini Bonofatii
pape VIII, indict·
(ione) X· et die VIlli iulii prcscntibus
do~ino
S~.meone. domini Thome, magistro
Angelo dc Marturelhs
et alus plunbus
tcstibus rogatis.
In nomine Domini mill(esimo}
CLXXXXI t(cm)pore
lIen·
rici imperatoris
et die mensis marlii, indiel(ione~
VillI.
I~oc
quidcm
t(cm)pore
ego do(m}pnus
Zachcus
prior
canOOlce
Sancle Marie maioris
ccclcsie Spoletanc
civitatis,
una cum
meis co(nHratribus
canonic(is)
iam diete canonice,. vic.lcli,cet
do(m)pnus Valcntinus et do(m)pnus
Scncbaldus, et prcsb(itc)r
Uguicio ct presb(ite)r
Mutheus et prcsb(ite)r
Egidlus et presb(ite)r Bcrardus
Papa, darnus et conccdlrnus
vobis Salamono
Pctronl et Bonoaccurso
Raynaldl pctcntlbus
et volcntibus
ct
vcstrls filiis et ncpotibus
et omnibus ex vobis dcsccndcntibus
rnasculinis
et Icmcnlnls v usque in scptimam
finitam genera.
tionem ad pensioncm prcstandam,
silicct pro XVJ stolidls) luc(ensibus)
omni anno in mcnse augustl, dum vobis tenere placuperit, casallna ipsius ccclesie cum suis latcribus:
a primo
latere est via ante fontcm et casalcnum
dietc cccJesie quod tcnet Egidius Transaricl
de Maiano et vlam que vadit ad montern Sanctl Helic, a sccundo est ortale sivc tcrrenum
dicte
ecclesle quod tenet Henricus
Bcrtorinl,
a tertio cst tcnimenturn Paldoni et filii Vecto(nis) et tenimentum
filiorum Valcntini et tcnimentum
Johannis ct Salvucil de Castrolltaldl
et easalcnum dlcte ecclcsle quod tenet Scakkurus
et via et id quod
tenent filjj Albaste Berarducll
usque, ad domum ipsorum,
a
.Hf I vcro latere casalcna dietc ccclcsie et domus quas tenent
in casaicnis dielc' ecclcsie filii Boncinsignc' tle Mninno et domus Rayni et domusLillure
que cste iuxta "iam dicte fonlls.
Infra' ista predicta
latern damus et concedimus
vobis dicta
easalcna
sive terrcnum
ad penslonem
ut dictum est cum in.
troitu et exitu et cum omnibus suis pcrtincntibus
od haben~
dum, tencndum,
vcndendum,
donandum,
iudicnndum,
edifican.
dum et quicquid vobis placuerit
faciendum,
tamen resen'alu
ipsius ecclesie ut non habeatis ullam potcstnlcm
"cndendi vel
iudicandi
nee ullo modo alicnandi aliquiblls ccclcsiis vcl pcr.
sonis cccJesiasticis b} vel eomitibus vcl scrvis. Insupcr ego die.
tus prior de conscnsu
et volunlale
prcdictorum
conrratrum
mcorum promictimlls
per nos et nostro succcssores
vobis ct
vestri filiis ct ncpotibus
et omnibus ex vobis dcsccndcntibus,
usque in septimam
finitam generationern,
hec omnia prcdicta
,attcndcre
et obscrvnrc
cl contra non venire flee molcstare
nce fraudc vel colludium
facere cl ab omni pcrsonis cl iure
defende,rc et si prcdieta
et talitcr non obscrvavcrimus,
promictimus
vobis, nomine penc, .L lib (ras) luc(enses).
Eaquc
prcstita
hec carta firma permanent.
a) lA seco"da c
b) D cccl(cs)iis.
c) Cosl B.
I corrella
SII
f.
112.
113
+
Ego Macharius Judex rogatus scripsi.
Ego do(m)pnus Zachcus prior scribere rogavi,
Ego Iacobus et Montanuclus filii Raynucii et Petrus
Blancl et Icharmes Civita et Transaricus Henricl Letarnini rogatl testes sum us.
+
+
'.
40.
CHARTA
DONATIONlS
Cl 191·JJ95)
Zacclteo prlore della chiesa di Santa Marla di Spoleto
la una donazione alia metlesima chiesa.
R e g est 0 nella camicia cartacea ehe eonservava Il documento, ora pcrduto, prcsso laSezlone dcll'Archivio dl Stato di Spoleto, fondo Zacchei-Travagllnl, n, 4 (con data 1191).
R fc 0 r d a la pergamena, come csistentc ncll'Archivlo dl
Stato di Spoleto, fondo Zacchei Travaglinl, L. FAUSTl, Le scuole e la. cultura a Spoleto, p. 19, nota n. 35, con la data 1195.
Le ricerche pcrsonall cscguitc nell'Archivlo dl Stato di
Spolcto, non hanno portato ehe al rinvcnlmcnlo dclla camicla in cui era custodlto iI docurnento ehe cornunque potrcbbc
trovarsl, a seguito dei continul spostamcnti del fondo, Inserita in altre raccolte.
115
. 114
rationes mihi conpetentes adversus I quoslibet dctentatores ip, sarum rerum. Reservo mihl omnes fructus predlctarum rerum pro m~is necessitatibus quoad vivam. liane donatjlonem
facio Inter vivos; me mortuo, consolidetur fructus I cum proprietate •. Ex hoc cxpecto a Deo et beata Maria Virgine I remunerationem et vos defendatis ab omnl iniuria me defendere III sic (ut) I vestrum ·hominem. Et promitto et obligo me
meosque heredes I vobis vestrlsque successorlbus de fremde
predictarn donation em I Illlbatarn conservare et non cassare
sub pcna :XXX,lib(rarum) luc(ensium), I et post penam hec
donatio firma permaneat.
'
41.
CHARTA
DONATIONIS
1191 dicernbre, [Spoleto].
Bonagura di Tignoso dona alia chiesa di Santa Maria
del Yescovado di Spoleto terre e vigne in-vocabolo Fontana e Tatarenci,riseivimdosene i [rutti.
o
rig
.
0'
• ',.'
'
i n a le,
0:
:
ti) testes I sumus. '
+ Ego Quintavallis
'
. 'ACS n" 380 [Al:
I'
Re g est
+ Ego Bonagura I scribere rogavl,
+ Ego OguizinelI(us) Transarici, Gregorius Sanctc
tatis I et Calzurus, Azo pletor, Accurlmbona Transarici
rogattus)
scripsi.
•
FAUSTI,'p.
.
.'
346.
Nel ver s o ,' di mano del sec. XV: «De terris
et Iontaue ••
tatarcne
.
.J.
QUINTAVALLIS
Anno Domini MCLXXXXI, indic(tione)
IX, rncnse decemb(ris), I t(em)pore Henricl Inperatorls. Hcc
quidern t(em)pore, ego Bonagura Tiniosi intuljtu pietatis pro
anima mea meorumque parentum, dono et concedo canonijce
Sane le Marie episcopatus Spoletani terras meas omnes et vincam et arbores I quas habeo ad Fontanam et Tatarenam. Terra est in tribus locis: unius petie I primum latus et II Berardi, a III via, a 1111 Egidii; secunde pe tie holspltalüs), a 11
et III filiorum Rofi, a IIII·J via: tertie pe tie primum Iatus I Egidii, a 11 filii AUoni Azi, a III filiorum -Rofi et Scornavacce] Excipio ab huiusmodi datione tria staria terre ad coronas. Predlctlas res do et concede iam dicte canon ice et do- .
mino priori Zachco et sui is canonicis ad habendum et tenendum ad ius et ditionem eclclesle cl ut hec bona sint canonke
sicut cetere possessiones I ecclesie et concedo vobis omnes
.) Quinta
b)
A
m.
in mono,rllmmll.
c) A cccll(csl) e.
d) me defendcre an;unlo
in calce con Stlni di richiamo.
Trlnirogta-
117
116
Ialsare voluerimus,
ma permaneat.]
componere
duplum
I et
hce car(tula)
fir.
, + Ego Mach~rius ludex rogatus scrlpsl.]
42.
,
'
o
CHARTA REFUTATIONIS
ET QUlETATIONIS
1192 maggio, [Spoleto]. '
Pasqualone rinuncla, a [avore della canonlca, ai diritti
ehe gli spettavano nella vigna posta nella curia dei S. Apo.
stoli e alia prestaria ehe' vi aveva, rlcevendo per questa rinuncla soldi quarantacinque.
'. ~
~.
o rJ gin
ale,
Re g est 0:
ACS n· 381 [A].
FAUSTI,p. 346.
La pergamena presenta
macchie
di umlditä
ne Ha parte
inferiore.
MACHARIUS. In nomine Domini. MiII(esimo) CLXXXXII,
t(em)pore , Henricl imperatoris et die mensis , madii, indic(tlone) X. Hoc quidem t(em)pore ego Pasqualtone mea spontanea voluntate renunjtlavl in canonica episcopatul Sancte Ma·
rie et , tlbi, domino Zacheo, priori predlcte canolnlce, tuisque
sucessoribus 01, totam meam rationem de , vinea predicte eanonice, que est in curia Sanctl Apostoli. Renuntiavi mearn
., prestariam,'
sicut ego habuit per laborationem et quicquid ,
michi pertinet de predictam vineam per usum I et rationem.
Unde accepi XLV sol(idos) luc(enses). Injsuper obligavi me
meosque h(ere)d(es) in predicta .} ecejlesla et tibl, domino
priori predicte ecclcsie tuisque I succcssoribus, si de ista refutatione et quieltatione aliquam molestiam aut colludium ,
fccimus vel fecerimus, aut istam car(tulam) ru(m)pere I vel
a) Succs- su r4SurlJ.
b) die- erroneamente'
depennato.
'
Ego Pasqualone ha ne car(tulam) scrlbere rogavl.]
+ Ego Berarducius Raineril Ralnonis et I lohannls
rindonde et Matheus Rustice , rogatl testes sumus.]
+
Ma-
118
119
a te pro v pretio sedeclrn lib(ras), luc(cnscs) I cl dcbcs ponl In '
sacro altare Sanctl Concordii unum [Iuccnscm] in eius fclslivitate omni anno pro ipso prestarto,« Insuper obligavl me
meos[que] [hferejdes tibi tulsque h(ere)dibus, 51 de ista 'mea.
vcnditione aliquam rnollcfstl lam vel eolludium fecimus vel
f[ec]crimus, aut ", si defendcre non potucrimus I vel noluerlmus, secundum morem prcstarii aut lstarn car(tulam) r[um]pere vel faizare voluerimus co(m)ponere duplos denarios et
insuper hec car(tula) firma permaneat.
'
43.
CHARTA
VENDITIONIS
1193 dlcembre
2, [SpoJeto).
Aliante, figlio di Bongiorno, ventle per sedici lire lucchesl ad Oddone dl Adamo la metä di UtI appezzamento di '
terra in vocabolo Colle S. Tommaso, ehe egli teneva in prestaria (dalla chiesa di S. Concordio di Spoletol, a cui l'acquirente dovrä versare ogni anno il censo di un lucchese.
Or f gin a Je,
Rege
5
to:
+
,+
o
Ego Aliante hanc car(tulam) °scrilbererog[avi].
Ego [B]urselinus et NicoJaus Ben[n]eplacens et I ego
Morican[us] [Ra]inuclus Iacobi et Berardus Obvelrii rog[nli] :
testes sumus. " ",
'
,
+ Ego Gregorius notarius rogatus scrlpsl.] Et hec car(tula) fuit rog(ata) in ecclcsiam v Sancti Donatk]
ACS n" 382 [A].
FAUSTJ,
p. 346.
La pergamena presenta numerosl guasti per I'umiditä e
varle roslcature lungo il margine destro ehe impediscono la
lettura.
G(REGO)R(IUS). In nomine Domini, ab eius Incarnatione ann(o) MCLXXXXtertio, t(em)pore , Henrici i(m)peratoris
et·' die secundo introeunte dece(m)b(rls), ind[ictione] XI. Hoc
quidem t(em)pore ego Aliante, Bonidiei filius, mea propria I
volun[t]ate [v]enldidl et tradidi tibi Oddoni, Ade Attonls magistrl filio, tuislque h(ere)dlbus, medium m,!dlolu.m mee vince
nomine pre[starle] [omn]ia habeno) In ducato Spoletano In
vocabulo Callis Sancti Thome vel si aliud nolmen ibi dicitur,
et manet cum suis laterlbus: a prima latere via, a 11 vinela
tul comparatoris, a tertio tenet [fil)ippus Cecapani, a UII vilnea, que mihi reservavi, infra hee latera vendidi et tradidi tibi
preldictum medium modiolum ipsius vinee cum introitu e~
exitu et 0[.] I cum omnibus eidern pertinentibus. Unde rccepl
0
b) pro ruJl'interlin.eo.
c) Segue in depennato.
d) A au. '
• oe) Cos! A.
120
121
44.
CHARTA
LOCATIPNIS
1194 maggio 31, [Spoleto].
Il prlore Zaccheo ed i canonic; cOllcedoll'o in locazlone
ad Albertuccio e Nlcola, dietro pagamento di una pensione
di Ire soldi lucchesl, metä dl un casallno della loro chiesa
in Yaita S. Giovannl, senza ehe essi possano venderlo a
af/illarla.
dei
Cop i a aut e nt i ca,
notaio Andren Pairnieri.
Re g e s to :
Jl documenta
FAUSTI,
l: scritto
ACS nO 378 [D] del 2 giugno
1287
nentibus,
eo tarnen tenore quod non habcatls ullarn potestatern alicui conccdcntl,
locandi ncquc ullo ingcnio allcnandi scd
lucrandi,
fruendi; sed semper, donee tenere volucrltls,
dabi,tis nobis et nostrls succcssorlbus
omnl anno in rncnse aug(usti) III (solides) luc(enses) nomine pension is si presentes
eritis in tcrra; et si crltls abscntes v dcderitls Infra dies VII I,
postea quas per sacramentum
omni anno nobis dare prornislsris. Si tal iter obscrvavcrltls,
promicto
pro mc cl mcls sue.
, ccssoribus
vobis vestrlsquc
h(cre)dibus
prcdictum
casalinurn
non molcstare
nee colludium nee Ialsiflcationcm
agcre sed le.
gitime contra ornnes homines defenderc,
donee pro predlcta
pensione
tenere volueritis,
sed si talltcr non observaverimus,
prornlslmus
vobis stlpulantl
XX s(oJidos) luc(cnscs),
nomine
pcne, et ea prestita, hcc locatio Iirrna pcrrnancat.
.
,
+., Ego
prcsbütcjr
Zachcus scriberc rogavl,
+ Ego Iacobus
Dcustcsalvet
et salvurus
nes Marsille rogati fuimus testes.
Ego Marinus notarius
rogatus scrips],
p. 345.
nella
stessa
pergamena
del
n. 37.
In nomine Domini. Anno eius incarnationis
MCLXXXXIIII,
t(em)pore serenissimi
Herrief fmpcraloris,
11 kal(cnd)as
iunii,
indic(lione)
XII. Ego quidem presb(ite)r
Zacheus, prior maioris eccJesie Sancte Marie cpiscopatus,
una cum mels canonlcls
prenominate
ecclesie, silicet: presb(ite)r
Rusticus
et presb(i.
te)r Matheus et magister Petrus et do(m)pnus
Egidius et ma·
gister Guigelmus et Papa dedimus
et concessimus
atquc vobis Alberlucio et Nicolao veslrisquc
gcneralionibus
linitis nomine locationis sub certa pensione prestanda
concessimus
vobis medietatem
unius casaleni prcnominate
ecclesie, que est in
civitate Spolctana
in guaita Sancti Iohannis:
a I latere eius
est via publica, a 11 Rigulgicto Diamtis, a III filii Transarici
AClonis, a 1111 Matheus
Rustlee. Infra is la latera
prcdicta,
coneessimus
vobis medietatem
predicti casalcni, nomine loca· ..
lionis, sicut habemus et lenemus
jnfra predieta
Iatera cum
inlroitu ct exitu suo et cum omnibus prcdicte medictati
perli·
a) B absens et.
b) B omette i • signa crucis •.
Massurl
et Iohan-
122
123
45.
CELESTINI
PAPAE
[1195 luglio
Ill.
46.
MANDATUM
17, Laterano].
CELESTINI
Celestino III papa, injormato da P(ietro) priore e dal
canonici dell'interdetto
a cui if vescovo di Spo/eto ha illglustamente
sottoposto
alcune chiese, tra cui la pieve di
Narco, dipendanti dal Capltolo, ordina allo stesso vescovo
di procedere all'assolutlone
della censura canonica.
Ne e il r i cor do
glio 17, doe. scgucnte,
ncl mandato
di Cclcstino
Ill,
1195 lu-
PAPAE
Ill. LITTERAE
(MANDATUM)
1195 luglio
EXECUTORIAE
17, Latcrano,
Celestino III papa da ordine a C. arcidiacono ed a n.
suddlacono apostolico e canonico di S. Plctro di Spoleto,
<ehe se il vcscovo cl; Spoleto 11011 escguirä if mandata del
papa a proposito dell'interdetto
cui egli Im sottoposto alCll1le chiese dipendanti
dal Capitolo, tra ClI;' la pieve di
Narco, debbano essi stessi procedere all'assoluzione delle
persone e' chiese ingiustaincnte interdette.
Or i gin a I c,
ACS n° 383 [Al.
Cop
del sec, XV, ivi, Rcg. 11, r. 20r~, n° 24 [B],
E d' i z ion
e:
KEIIR, Nachtrage
den, Italics, I, p. 375, nO 45.
Rc g c s t i:
dclla
J.ul'll·L.,
-
7.U
I ase
den
m P 1I cc,
Papsturkun-
KEIIR, IV, p. 10, n° 8.
Assleurara al filo di canapa, rcgolarrnente
infilato
pli c a , c ancora conscrvata
la bolla plurnbca.
nci fori
Cclcstinus
cpiscopus,
scrvus servorum
Dei. Dilectis Iiliis
C. archidincono
cl D. subdiacono
naslro, cnnonico Snneti Pc·
tri Spolctani
salutcm I ct apostolicam
bcncdictioncm.
Dilccti
filii P(etrus) prior cl fralrcs ceclesie Spolctnne proposila
no·
bis eonqucslione
monstraruni
quod venerabilis I frnter noster ...
cpiscopus Spalelanus
cccJcsias corum cl prccipuc plchem Nar·
ci, que ad ipsorum ceclesiam de iure pertinent,
sicul dilcunt
contra iustitiam
interdicto
subiccit et antiquis et rationabili·
bus eonsuetudinibus
ipsorum pro sua voJunltntc penitus an·
nulIatis, multa cis da(m)pna et incammoda
irrogavit. Quaprop·
124
125
ter eidem cpiscopo per scripta mandalmus ut, si vera sunt
que dicuntur, sententiam interdict! in prcdictorum priorls et
canonicorurn ecclcsias et dictam I plebem Narcis minus lcgitime prornulgatam
non differat relaxare et eorum consuetudines rationabiles et antilquas ipsis conservet penitus iIlibatas,
ab COI'um gravarnlne et rnolestatlone desistcns. Ouocirca discretloni . I vestre per, apostolica scripta mandamus quatinus,
mcrnorato cpiscopo In executione rnandatl nostri cessantc, vos
nostra I fretl auctoritatc
51 vobis constitcrit supra dictorum
prioris et canonlcorum ecclesias et c1ericos eorum iniuste interdicto I subiectos eos absolvere non tardetis audituri postmodum si quid inter cos fuerlt question is, partibus I ad ve~-'
tram prescntiam convocatis, et fine debito appellatlone post-.
poslta, decisuri, Dat(a) Lateran(i), XVI kal(endas) I augusti, :
pontificatus nostri anno quinto.]
CB)
47.
CHARTA
LOCATIONIS
1195 sctternbre
24, [Spolcto],
Pietro priore di Santa Marla di Spoleto col consenso .
dei canonici concede in locazione per trenta anni a Rainerio di Franca, Saraceno di Bonilaclo, Andrea «Miltemanne. e Pietro «Maczonissa » il castellare di S. Glovanni.
Or i gin a le,
Re g e s t o :
ACS, n° 384 [Al.
FAUSTI,
p. 346.
'La pergarnena
~ rnolto danncgglata
dall'umiditä
ehe ha provocato la scoloritura dells scrittura e la putrefazlone con conseguente caduta della membrana, specialmentc lungo iI margine destro.
E' possiblle, sulla base del documento segucnte, operare
gran parte delle Integrazionl,
Nel ver so,
di mano del sec. XV:, • 1190 7mbris. Con- '
cessio terre et loci ubi situs I [......
1 costum product] per capitulum I [
] dcbcnt annuatim I
In nomine 'Domini, amen. Anno eius MCLXXXXquinto,
't(em)pore I Henrlci Inpcratoris et die septimo excunte scbte(m)b[ri]s,
inl[d]ict(ione) XIII. Hoc quidem, tc(m)pore ego
'do(m)pnus Pctrus, prior Sanctc Marie I de Spolcto, consentientibus confratribus ct eiusdem ccclesic c[an]onacis, silicet
prcsb(ite)ro
Rustico. presb(itc)ro·'
Egidio, prcsbCitc)ro Mathel[o], presb(ite)ro Valentino, prcsb(itc)ro Senebbaldo, archi-
a) Se,ue
"na parola depenruJla..
126
127
dlacono I Papa, Saraceno et Thoma concessimus per Iocaj tijonem de I hinc ad trlginta annos expletos vobis Rainerio Fron-,
ce,1 Saraccno Bonifatii, Andree Miltcmannl e], [Petrus] I Maczonissa et hominibus de Sancto Icharme et de [producta]
quos I recipere ibidem voluerimus toturn castellare S[ancti
Iohanni]s [in]lfra carbonarias antiquas J ut unaquoquc Iarni[lia] in eo castellare hab[eat] [quant]um possit I habere unam
. aream, ita tarnen ut queque v tcrris arec f[ ....
uno] stajrio hoc
videlicet observando [ ..•....._
]5 I et non ad alium cesum
illum locum [
_.] I [o]mne promisistis mihi ct sujcccs]soribus (m]cis [dare] I omni anno ecclesie prcdicte Sancte
Marie [Spoletane .•. viginti novem] I coppas frumenti ad area
t(cm)pore messium et 'pro p[enslone ' prcstanjjda
annuatim
uniusque vestrum obJig[are .....•.] J medium modiolum sue terre
ubicumque [sunt
] I si lam dietarn pensionem minime
pc[rsolvere voluero] objligavi me rneosque successores [vobis,
vestrlsque suc]cessoribus, si de hac Iocazlone aliquod col[ludium] f[ecimus] vel fecerimus aut si aliquam Inde molcstiam
f[ecer]imus aut si islam J car(tulam) ru(m)pere vel falsare
volucrimus, co(m)ponere duplum et hec car(tula) I firma permaneat cl.
48.
CHARTA
PROMISSIONIS
1195 scttcmbre
24, [Spolcto].
Saraceno di Bonijacio, Rainerio di Franca, Andrea
Millemanne If e Pietro «Mactonissa If promettono
a Pietro priore della chiesa di Santa Moria di Spoleto di dare
ogni annoventlnove coppe di [rumento, al tempo delle messi, per I'a{fillo di tin castellare concesso a loro ed agli uomini di S. Giovannl, con la conditione ehe vi venga eostruito Im castello: S'lmpegna anche a corrispondere alia
slessa clliesa, e a lar sI clle da parle di oglli aMlanle 1'enga
corr;spqsla, ~.na g;ornala lavoral;va.
«
"
+
Ego do(m)pnus
Pctrus
prior hanc car(tulam)
rog~vi.J
+
Ego Acro pietor Boninsenia Squalli et Henricus
presb(ile)ri Machci 41 rogati testes sumus.1
+ Ego Pctrus Centro iudex rogalus scripsi.l
nell·i,lIerlilleo.
c) firma permaneat nell'i"terlilleo ill/eriore.
d) Cosl A.
scribe re
o rigin
I nepos,
Regesto:
a le,
ACS, nO 385 [A].
FAUSTI,p. 346.
(S) In nomine Domini, amen. An(no) MCLXXXX.quinta,
t(em)porc Hcnrilci inperaloris et die scplimo excu·ntc lieb·
lc(m)b(ris), indicl(ione) I XIII. Hoe quidcm te(m)pore, ego
Saracenus Bonifatii, Raincrius I France, Andreas MiItemannc
et Pctrus Maczonissi I promitlimus tibi domno Petro priori
Sancle Ma.ric pro ipsa I ecclesia et tuis succcssoribus nnnualim dare pr:c()icte I ccclcsie viginti novcm coppas frumenti ad
. aream tc(m)porc I mcssium pro pensionc caslcllaris quod 10castis Ja nobis et holminibus de Sancto lohannc et de producta
quos ibidem recipcre I volucrimus, quod castellare ., In voca-
a)
Seglle
JI
Doe. n. 47.
e(sl)
b) quc:quc
depellnalo.
128
129'
ita
bulo Sanctl Iohannis I infra carbonarias antlquas
Iocastis
nobis ut calstellum et non aliud ibidem Iaciamus et promittimus omni anino Iacerc prcdicte eccJesie Sancte Marie dad
unam operam I ab unoquoque ibidem habitante. Pro qua pensione supra pro[mis] Isa·) singuli obligarnus tibi et successoribus tuls medium I modiolum proprie terre, quam habcrnus
in eodem voeabulo ubllcuünjque aceipere volueritis. TaU vero
condltlone ut si omni anno non I solverimus prescriple ecclesie supradietarn penslonem cl, habelaus potestatem Intrandl
possesionem cuiusque nostrum meldii modioli terre v et fa.'
ciendi quicquid vobis placuerit. Insuper obligajmus nos nostrosque suceessores vobis vestrisque suceessoribus si de I ista
obligatione aliquod eolludium fecimus vel fccerimus aut si I
aliquam molestiam Inde fecerimus aut si ab omni homine mil·
nime defcndere potucrimus vel noluerimus aut, si islam car.
(tulam) I ru(m)pere vel falsare voluerimus, co(m)ponere duplum et hec car(ta) flrlma perrnaneat ".
+ Nos predictl, s(i1icet) Saraccnus, Rainerius, Anldreas et
Petrus ha ne cartarn scribere rogavimus.
+ Ego Azzo plctor, Bonl(n)senls Squalll et Henricus presb(ite)ri I Mathei nepos In hac carts rogatl testes surnus.]
+ Ego Petrus Centre ludcx rogatus scrlpsl.
b) Srcur
0
drprllnala.
c) Sr,,,e q drpenllala.
d) t(er)re nrll'jntrrlineo.
49.
COELESTINI
PAPAE,
Ill.
MANDATUM
[JJ91.JJ95]
a
Celestine III papa (la mandata
Beneadatto vescovo
di Spoleto, di conjerire a M. suddiacono pontificlo un canonicato nella cattedrale dl Spoleto,
Ne ~ 11 r I cor d 0
vembre 21, doe. n" 52.
Re
g est
0:
JAFFI1 •
ncl mandate
L., -"
dl Celestino III 1195 no-
131
130
51.
50.
COELESTINI
PAPAE
Ill.
MANDATUM
.
COELESTINI
PAPAE
Ill.
MANDATUM
[1195].
[1195].
Celestino 1/1 papa, essendo stato injormato dai callonici di Spoleto ehe M. suddiacono pontificio, cui per suo
mandata ~ stato conjerito un canonicato nella cattedrale
di Spoleto, e anclte investito del beneficia della clziesa di
S. Savino, 10 prlva del canonicato,
Celestlno papa, da mandata a Beneadatto vescovo di
S poleto, di immcttere nuovamente M. suddiacono pontificio nel canonicato dclla cattedrale di Spoleto, di cui era
stato ingiustamente spogliato per mandata dello stesso papa.
Ne
vcrnbrc
e
i1 r i cor do
21, doe. n° 52.
Rc g est
0:
JAFFIl •
ncl mandate
di Cclestino 111 1195 no-
Ne
vcmbrc
c
il r i cor do ncl mandate
21, doe. n° 52.
Re g est
L., -.
0:
JAI'I'~ •
L., -.
di Celestino
Ill,
1195 no-
·
.~
133
132
diaconum
pro Iratrc et canonico habcatls et, sicut Bfcncadactus) Iratcr noster cpiscopus 10 canonicum
ceclcsie sue apostolica auetoritute
instituit 4ft, ita eum plcnlssime
rcstituturn
tie
mandate
Scdis apostolicc 41 cognoscatls, Datta) Rom(e) apud
Sanctum
Pctrum, XI. kaltcndas)
dcccmbris,
pontiflcatus
nostrl
anno quinto.
52.
COELESTINI
PAPAE
Ill.
LITTERAE
1195 novembre
EXECUTORIAE
21, Roma.
Celestine III papa, injormato dal messo di M. suddiacono pontificio ehe questi non Ita potuto usujruire paclficamente della chiesa di S. Sa vino, annulla la sua precedente
disposizione a lui sjavorevole e, comunicando ai canonici di .
SpO/C/O ehe 10 stesso M. ~ stato, per autoritä apostolica, restituito nel plena possesso del canonicato, ordina ad essi di
considerarlo loro conlratello e canonico.
Cop
i ase
Rc g est
m pli
i:
c e della fine del sec, XII, ACS n" 386 [Bl.
JAI'FI1- L., -;
FAUST(,
p. 347.
Cclestinus
cpiscopus
servus servorum
Dei. Dilectis e} filiis .... ' priori et canonicis Spoletanis,
salutcm et apostolicam
bcnedictionem.
Cum nuntius
dilecti filii M. subdiaconi
nostri
ad sed em apostolicam
accessissct,
asscruit
ecclesiam
Saneil
Savini, quam ipsum dicebatis
pacificc possldere,
quod numquam habuit in tranquillo,
sed semper a quibusdam
forther
molestari cl, pro qua ei beneficium ", Spoletane
ecclesie abstuIimus, quod co(mmun)i
vestrum
concordia
iuste et canonice
Iuerat assecutus, sicut ex litteris venerabilis
Iratris nostri episcopi Spoletani audivlrnus.
Quia vero nos, ad falsi suggestlo-:
nem inducti ob Iatranslum
et ob loquentium
vocem, scriptum
vobis contra ipsum duximus Iacicndurn,
ideo ipsum omni animositate cessantes, pravitati vestre sub officii debito per apostolica scripta prccipiendo
mandamus
quatinus
predictum
sub·
III B
b) B
cl E'
dl B
11
agg. In Christo.
Onl. il gelllipllnctus.
cadllta il verba rtltt:ntt:,
bene, ill lint: ,lga.
40
COIllt: ad cs. contigit.
41
Si dcsiilera it doe.: cf. n. 50.
SI dcsidcra iI doe.: cf. n. 49.
Si desidera il doe.: cf. n. SI.
135
134
53.
CHARTA
SENTENTIA
QUIETATIONIS
J 196 novcmbrc
(1187 ·1195)
JI prete Rustlco dlchlara di aver [atto aleuni pagantenti
per l'opera del dl1011l0 di Spo/eto
Originale,
Re g e
e per altrl motivi di culto,
ACS n· 397 [AJ.
5 t
o :
FAUSTl,
p. 348.
JJ documento, privo di data, e databile per motivi palcografici, all'ultimo
quarto del seeolo XII.
GH estremi eronologici
dclla data sono quelli olTerti dallc
tcstlrnonlanzc per if • prcsblter Rusticus s, documentato
in:
doe.
doe.
doe.
doe.
33
37
44
47
lJ87 ottobre
1190 glugno
1194 maggio 31
1195 scttembre
24
Ego presbilcr
Rustieus dedi ad Pascale XLV sol(idos) pro
vinea et V sul(idos) in I milia et ad Rainucius dedi III Jib(ras)
propter opera Sancte Marie cl in alia mal nu XX sol(idos)
in
prima dominiea iunii et in sanctorum
Basilidis, Cidni, Naboris I et Nazari dedi XX sol(idos) in saetorum
Gervasii et Protasii dedi I III sol (idos) pro vinca I ad Balian te.'
9, [Spolcto],
I cOIlSO!i di Spolcto Transarlco c Bonarie elctti arbitri nclla verlcllza tra it vcscovo di Spolcto Bencatlatto eel
il Capitolo di Santa Moria a proposlto delle procurationi,
dccidono la lite stabilende gl! obbllglti delle due partl.
Or i gin a le,
ACS n" 387 [Al.
Cop i a
s c m p l i ce,
'. Rcg. 11, Liber litterarutn apostolicarunt, r. 22r·23', n. 27.
Re g e s t o :
Fsusrr,
p, 347.
La pcrgamcna c cucita in ea Ice al rululu
lestimoniali
r iguardanti
la stcssa vcrtcnza,
Nel
consulcs
vcr so,
di mano del sec, XV:
spolctanos » 27.
c
delle dcposizloni
Arbitrium
latum per
In nomine Patris et filii cl Spiritus Sanctl, Amen. Nos. silicet Transaricus
et Bonuscanius,
Spolctanl
consules, de litibus et eonltroversiis,
que vcrtebantur
inler c.Iominum ßcn(cadactum),
Spol(e)t(anum)
cpiseopum,
ab una parte, et do(m)pnum Pet rum, priot'em maioris ceclcsie Spuletanc
I cum suis
eanoJlaeis, ab altera parte. co(n)stitutl
au co(n)positiuncm
facicndam·1
de voluntatc
utriusquc
parlis, lauuantes
cl prccipicntcs taliter inter cos pronuntiamus.1
In prilllis precipimus
predietu priori et canonacis
ut servianl episeupu in ecclesia,
quando cantabit missam "cl no e:\Otahil ~I sicut deect episcorum quclIladmoldum
factum est servitium
mis<;am eantanuu
a) conslilUli-racicndam
IIcll';ntulillto.
b) vd non canlabil IIc1l'illtcrli"co,
136
137
et non cantando antecessoribus lpslus episcopl usque ad episcopum Hcnrlcurn. Item eisdem precilpirnus ut In festo Pasce
et In festo apostolorum Filippl cl Iacobi et Asscensionis c} vadant cum episcopo in precessionibus scu letanlis I cl sibi devote serviant sicut actenus servire consucvcrunt.
Item precipimus utrique parti ut ad custodiam oblationum ponant duos I homines et dividant oblationern sicut consueverunt.
.
.
Item precipimus priori et canonacis ut dent Jpsi episcopo
oleum sicut ollrn dederunt sibl.] Super fidelitate vero, quam
eplscopus pctebat a priore pro presb(ite)ratu,
utrlque partl
precipimus ut sint in manibus domini Pauli, quem constituit
episcopus I ex sua parte et alterius quem prior cum canonacis elegerlt ex sua parte et quicquid 4} iJU per concordiam dixerlnt super hoc, episcopus et prior cum I canonacis observent;
si autem non concordaverint, scribant domino pape et quod
dominus papa iusserit, observetur ab ilJis. Ex adverso vero I
precipimus domino episcopo ut omnes consuetudines,
quas ..
prior et canonacl ecclesie Spol(c)t(ane) habuerunt a te(m)pore
Henriel episcopl ab episcopis I illlus ecclesie, eiusdem ecclesie
priori et canonacis facial et plenissime conservet et prccipue
super I} datlone pissium de Grinulo f} in cena Domini I et in
vigiiia Sancte Marie. Item super co(m)mestione In festo Pasce s et Assuntionis Beate Marie. Item Nativitatis Domini si
episcopus crit I tunc in civltate. Item de mandatis, que ecclesia Sancti Petri in secunda feria et ecclesia Sancti Gregorii in
tcrtla feria in albis faldunt episcopo It} annuatim, episcopus det
priori et canonacis de utroque predictorum I} mandatorum
unum latus porcl et I unum agnum. Prcterea omnia suprascripta utrique parti precipimus observare sub pena vicissim
stipulata I centum lib(rarum) luc(ensium) .. Et höc factum est
anno MCLXXXXVI, te(m)pore domini Celestini pape et die I}
nona intrante noveCm)b(ris), indictCione): XlIII. Hoc factum
c)
COli A-
d) Tra 1 e C U1I4 d depmnt2t4.
e) Sej;uollo dlle fettere Cc cd m) depcnllllle
f) de Grinulo nell'interlineo.
I)
h)
I)
l)
T,a a c I una c depenllala
Se,ue tit depcnraa/o,
p correttG SII n•.
Se,ue XI Intr dcpennato,
ed
esPllllf4.
cd cspull/e.
est in prescntla multorum]
Petri Iratrls eius et Rainucii
I Sancti Savini et Nericl et
sülicet) Fortis et Iacobl et I
qui rogati sunt esse tcstes.]
s(ilicet) Todlnl Ade Rustle] et
Pape et Petri Acetl et loh(ann)is
Mainardi et clcrlcorurn cpiseopi
Abbatis et quamplurium aliorum,
\~S
139
54.
CHARTA
55.
APPELLATIONIS
1197 aprile
COELESTINI
9, [Spoleto).
a 1e ,
ACS n° 389 [A).
E d i z ion c: NESSI, 11 t1IIOIIIO di Spoleto, in .Spoletiumll
XII (1967), (con Iac simile), p. 33.
Re g est
0:
FAUSTI,
p. 347.
Ego Pctrus prior Sancte Marie ccclcsic Spol(elane),
sen:.
tiens ccclcslarn ipsarn cl I personas
ibi existentes
in multis
esse gravatus ab episcopo .,, appcllo ad dominum papam I ut bl
non lcdas cccJesiam ncc in rebus ncc in person is, I el hoc in
presenlia
lIIagislri Guidonis de Acquasparsa
el Malhci lIepolis I sui cl magistri GuiJiclmi Trasonis cl, Petri Henrici, Grcgorii, Derardi I sacerdotis,
Azonis pictoris 4/, presb(itc)ri
Nycolai, Deranli I Rainucii, Rai/naldi
Rnnbrocti,' Iohannis
Ubertuli, Alistantis, Tho/me Mclioris, Rogerii Carbonis, Mathei Nycolai cl Transarici
Doni I cl aliorum multorum.
Ann(o) Do- .
mini mill(esimo) CLXXXXVII '/, nono die inlrante
laprelis.1
a) ab cpiscopo lIeU·;lIterlilleo.
b) Precede cl hoc in J>Tcsc:nlia depcllllato.
cl s corrclla $11 r.
dl A pcicloris corrtllo esplllIgclldo la c.
cl A fIIill(c~iJllo) CLXXXXIII, corrello tradelldo
Ill.
J J 97 glugno
11 prlore Pietro di Santa Maria dl Spoleto appclla al
papa contra il vescovo ehe affacciava pretese in pregiudizio ,
clella chiesa e dei canonici.
.
Or i gin
PAPAE
1'"lt;ma
asta.
Celestino
LITTERAE
GRATIOSAE
13, Latcrano.
III papa. conlcrtna
la composirlone
r0I:I:;IIIIeel i canonic! della stessa cltlesa, urazie all'arbitrato dei consoli di Spoleto
Ttransdrico} e Bloncanio}, circa le procuratloni da prcstarsi dal vescovo a; canonici nclle Ire principali solennitä.
t a tra [Bcneatlat to] vcscovo di Spolcto
Or i gin a le,
del sec, XV, Liber
[D).
Rc g c si i:
ACS n" 390 [A).
Cop
litteraruni
apostolicarusn
J,\FFI1 - L., -;
i ase
III I' li cc
id, ms. 2, r. 19'
Fvus rr, p. 347.
Assleurara ai fori della plica (due per clascun lemho) medlantc iI filo serico I"OSSO e glallo, si conscrva la holln plumbca,
CELESTINUS
cpiscopu.c; scrvlIs ser\'orunJ
Dei. Dileetis filiis Petro priori et canonicic; ccclesie Sancle Marie Spolellane
salutem cl aposlolicam
benedietionc.
Equilac; iuris cl approbala eeclesie consuctudo
requirit ut que ralionahililer
I fiunt.
nb hnc sede confirmalionelll
accipiant,
que cst ab ipso Iesu
in fllnd;\lllento
fidei beati·,
Petri constrllclla.
Eapropler,
di.
leeti in Domino filii, vestrio; iustis prccibus inclinati, composi.
tionem, que intcr vos et \'encralbilem
fratrem nostrum ... cpis .
. copum vcstrum
super procurationihus,
quas "ohis ab eadem
cpiscopo dicebatis
in tribus debere I precipuis
fcslh·itatibus
exhibcri, et quibusdam
aliis capilulis, que in instrumento
pu.
blico exindc conlfeclo
lat·gius cxprimunlur,
per dilcclos fi.
lios T(ransaricum)
et D(onoscnnium)
eonsules Spolclanos
de
a) ·n fundam(cn)lo
fidei
b(eal)i
.m rasllra.
140
141
!
utriusquc
part is
voluntatc
co(m)muni
constitutos
arbitros
intercessit,
sicut provide ac sine pravitate
facta est I et ab
utraque parte rcccpta ed hac tenus obscrvata, nuctoritatc
apostoliea confirmamus
et prescntis
scripjti patrocinio
co(m)munimus. Dccernimus ergo ut nulli omnino hominum liccat hanc
paginarn nostre conlfirrnationls
infringcre
vel ci ausu terncrario contraire, Si quis autem hoc atte(m)ptare
presumpserit.]
indignationem
omnipotentis
Dei et beatorum
Petri et Pauli
apostolorum
eius se noverit incursurum.
Dat(a) I Lateran(i),
id(ibus) iunii, pontificatus
nostri anno scptlmo.]
:lb.
COELESTINI
PAPAE
1197 giugno
Ill.
PRJVILEGIUM
15, Laterano.
(B)
Celestino J/ I papa sull'esempio
santlro (lI) ed Urbana {Ill] accoglie
la chiesa di Santa Maria di Spoleto
sessi, i diritti per le decime ed altri
dei predccessori Alessotto la sua protezlone
conlermantlone
i posprlvilegi.
Cop jas
cm pli c e del sec. XV, Liber litteraruni apostolicarum, ACS, Reg. 11, f. 17'-18', n° 21 [BJ. Cop i a del secolo XVIII, ivi, [C).
E d i z ion e: (parzlalc, llmltata al protocollo
cd alle sottoscrizioni):
KEIIR,
Nachtrage zu den Papsturkunden Italic",
p. 379, (da C, ehe egli atlribuisce
crroneamcnte
al sec. XVII).
Rc g e s ti:
JAFF~ - L., n° 17567; PfI.UGK·HARTTUNG,
Iter Ita.
p. 336, n° 1001; KEHR, IV, p. 10, n° 9; fAUSTI, p. 414,
liCUIIl,
n° 4.
Cclcstinus
cpiscopus
scrvus servorum
Dei. Dilectis filiis
Pelro preposlto
Sanctc Marie SpoIetane ccclcsic eiusque Iratribus tam presentibus
quam futuris canon ice substituendis.
In perpetuum.
Quoticns a nobis pctitur quod religioni et honcstati convenire
dinoscitur,
animo nos decet Iibcnri concede·
re et petentium
desideriis congruum
sufTr:lgium impertiri.
Ea propter,
dilecti in Domino filii, vestris iustis postula·
tionibus
c1cmenter
annuimus
et prcfatam
ecclcsiam Sanctc
Marie Spoletanc,
in qua divino mancipati
cstis obsequio, ad
exemplar
prcdecessorum
noslrorum
felicis memorie Alexan·
dri 41 et Urbani 4S romanorum
pontificum
sub beati Petri et
142
.
nostra 'protcctlonc SUSClplnlUS cl prescntis scripti privilcgio
communimus. Prcterea quocurnquc possession es, quccumquc
bone eadem ccclcsia in prcscntlarum iuste et canon ice possidct aut in futurum concessione pontlficum, largltione regum,
oblationc Iidelium seu aliis iustis modis, prostunte Domino,
potcrit adipiscl, firma vobis vestrisquc succcssoribus et Illiba-:
ta permanent. In quibus hcc propriis duximus cxprirncnda VDcabulis: locum ipsum, in quo prcfata ccclcsla slta est, cum
omnibus pertincntlis suis, plcbem Saneti Iohannis in Carnpo
et dccimam Sancte Marie in Campo cum declrna Azzanine Iracte, plebern Saneti Gregorii in Nido, curtim Saneil Angcli in
Capite cum omnibus infra se habcntibus, plcbcm de Vcrclano,
plcbcm de Turino, plebern de Bernano, plebem de Lcderano,
plebcrn Narcl, tre partes decime totius Spolctane civitatis cum
tribus partibus oblationum vivorum el portuorum. Ad hee H·
bertates et immunitates a regibus, principibus. et ab ams per·
son is, tam ecclesiasticis quam mundanis, eidem concessas ce·
elcsie et antiquas et rationabiles ccclesic vestrc concessas et
actcnus·' obscrvatas, ratas habcmus cl' cas intcgras ilIibatas"
que manere present! decreta sancimus .'. Cum autem generale.
interdictum terre fuerit, Hceal vobis, c1ausis ianuis, exc1usis
exeomunicatis ct intcrdictis, non pulsatis campanis, suppressa
voce, divina olficia celebrare. Sepulluram prclerea ciusdem cc·
elesie libcram esse decernimus ut carum dcvotioni et extreme
voluntati qui se iIIic sepcliri deliberaverinl, nisi forle cxcomu·
nicati vel inlerdicli sint, nuHus obsistant, salva tamen iustitia
ilIarum ecclesiarum a quibus mortuorum corpora assumuntur ..
Dccernimus ergo ut nulli omnino hominum Iiecat prefatam cc·
c1csiam temere perturbarc aut eius possessiones auferre vel
ablatas retillere, minuere seu quibuslibet vcxalionibus raliga·
re, sed omnia integra conserventur eorum pro quorum guber.
natione ae sustentatione concessa sunt usibus omnimodis profutura, salva sedis apostolice auetoritate ct dioecsani cpiscopi
canonicn iustitia. Si qua igitur in futurum tl ecclesiastica se·-·
cularisvc persona hane nostre conslitutionis paginam sciens,
contra cam lcmere venire te(m)plavcrit, sccundo terliovc com·
a) D haclOllus.
b) D sanccimus. corretlo depelll,a"do
c) D In ruturum in ruturum.
la pllma
c.
..
143
monlta, nisi rcaturn suum congrua satisfactlonc corrcxcrlt, potestaus honorlsque sui dlgnitatc carcat rcarnquc se divino Iudicio cxistere de perpetrate iniquitatc cognoscat et a sacratissimo corpore et sanguine Dei et domini rede(m)ptoris nostri
Iesu Christi aliena fialoll atque in extreme examine distrlcte
ultioni sublaccat,
Cunctis autcrn eklem loco sua iura servantibus sil pax domini nostri Iesu Christi. Ouatlnus e et hie Iructurn bone ne.
lion is pcrciplat et apud districtum iudicem premia eterne Pol'
eis Invcniat. Amen, amen, amen.
(R) Ego Celestinus catholice ecclcslc eplscopus subscripsi. (nV)
+ Ego Octavianus llostiensis cl Vcllelranensis episcopus
.slJbscripsi.
+ Ego Petrus portucnsis et Sanctc Rufinc episcopus subscripsi.
'""
+ Ego Petrus tituli Saneie Cccilie pcrsb(itc)r cardinalis
subscripsi.
+ Ego Iohannes Saneti Clemcntis cardinalis Vilcrbicnsis
ct Tuscan(ensis) episcopus subscripsi.
+ Ego Iohannes tituli Sanctl Stephani in CeHo monle
prcsb(ite)r cardinalis suhseripsi.
+ Ego Cinlh(ius) tituli Sanctl Laurentij in Lucinia pres.
b(ite)r cardinaHs subscripsi.
.' + Ego Soffredus tituli Sancte Prasedis presh(ilc)r eardi.
nalis subscripsi.
+ Ego Bernardus Sancti Pelri ad Vincula prcsb(ilc)r car.
dinalis lituli Eudoxie subscripsi.
+ Ego Iohannes lituli Sanclc Priscc presb(itc)r cardina.
lis subscripsi.
+ Ego Grnlianus Sanetorum Cosme et Daminni dinconus
subscripsi.
.
+ Ego Geran.lus Saneti Adrinni diacunus c&lrdinalis sub.
scripsi.
+ Ego Lotarius snnctorum Sergii et Dachi diaconus car.
- dinalis subscripsi.
d) D silo
e) B Quatenus,
restilllisco
irr cOII/orlllitd col /o'IIlIl1ario.
..
144
145
+
dinalis
Ego Nicolaus
Sancte
Marie
in Cosmedlln
diaconus
car-
subscrlpsj].
. Dat(um)
Lateran(i),
per manum
Cencii Sancte Lude in
Orthe n diaconi cardinalls,
domini pape camerarii,
XVII kal- .
(endas)
iulii, [indictlone] XV, incarnationis
dominice
anno
M·C·XC·VU·, pontificatus
domini"
Cclestini pape tertii anno
septlmo.
57.
COELESTINI
PAPAE
Ill. LITTERAE
1197 giugno
EXECUTORIAE
J6, Laterano,
Celestino III papa da mandata al prlore di S. Pletro
. ed a Nazlone, canonico di S .. Gregorio di Spoleto, di indurre, COlt la comminazlone
delle. sanzloni ecclesiastlche,
Lotarlo, Latteo e Glacomo « de Thesau • ed altri laid della
diocesi di Spoleto, i cui noml verranno loro segnalatl dai
canonici della cattedrale, a restituire i benl di quella chlesa da essi ingiustamente
detenutl, oppure ad adire, per risponderne senza [acoltä di appello, il loro tribunale.
ACS n" 391 [AJ.
Originale,
Re g est
j:
]AffJ1· L., -;
Assicurata ai due fori dclla
canapa, rimanc
.
. la bolIa plumbea.
. .,
F.wSTl, p. 347.
pli c a ,
mediante
11 liIo di
'
Celestinus
episcopus
servus servorum
Dei. Dilcctis filiis ...
priori Saneti Petri et Nationi eanonico Saneti Grelgcri] Spolctan(is), salutem
et apostolicam
bcncdictionem.
Slgnlficarunt'
nobis dilecti filii ... prior et fratres ccclesie Spojlctane quod Lotharlus et' Matheus et Iacobus de Thesau et alii, qUI)$ ipsi vobis propriis nominibus
, designabunt,
qui omnes sunt Spoletane dioc(esis), bonav ipsius ccclcsic iniuste detinent
et red.
d[er]e contradicunt,'
predictos priorem et fratres in aliis mul.
tiplicitcr contra iustitiam
infestantes.'
Nolentes
igi/tur quod.
Spolctana ccc[lesia} in suis sustineat iusti[t]iis
lesionem, dis.
cretioni vestre per apostolica , scripta mandamus qualinus me.
BOrte ••
,) B dopnl.
f)
a) -oc(e~ls) ha- su rasura.
...
147
146
moratos Ialcos, ut bona rcsigncnt
ccclesie antcdictc
et ab indejbita ipsius de cetcro molestationc
dcslstant
vel in prcscntia vestra v cisdem exibeant lustitie I complementum,
per ccnsuram ecclcstasucam, appcllatlonc
postposita, eompellatis.
Dol'
t{a) Lateranür]
XVI kal{endas) iulii, pontlflcatus
nostri anno
septimo.
(B)
58 .:
COELESTINI
PAPAE
III
MANDATUM
(1198)
Celestlno papa J Il d,~ mandata al priore ed ai canonicl
dclla [raternitä dei chierlci della cilia di Spolcto, di corrispondere ai canonic! dclla cattedrale tre parti della quarta
[unerarla spettante al vcscovo, secondo le disposizloni dei
privilegi dei pontefici romani.
Ne l: it ricordo nelle tcstlmonlanze
per la vcrtcnza
vescovo ed it capitolo, ACS n· 417[1] c 387[2].
Rc g est
0 :
JAff!!·
tra iI
L., -.
[1]
c ... Presb(ilc)r
Saraccnus ... Interrogatus
de parte mortuariorum respondit'
quod Ipse vidit I litteras domini Celestini
pape, qui bus precipiebat
priori Iratcrnltatls
et c1erlcls Spoletan is ut rcspondcrcnt
: canonicis de mortuariis
sicut in priviIcgiis romanerum
pontificum
continetur,
et ipse testis legit I
litteras Illas inter c1cricos Iratcrnitatls .....
[2]
c ... Cum
scrncl esset in ecclesia Sancti Maximi et Iratcrnitas erat ibi I congregata
c1ericorum de civitate, venit prior
Sancte Marie, s(i1icet) P(etrus) Maximi cum quit;usdam
suis
canohicis, qui inter cetera I que proposuit,
ita c1cricis est 10cutus: "dominus papa millit vobis lilIeras in quibus ita con·
tinetur ut tres partes mortualriorum
de quarta quam episcopus
habere debet, faciatis nobis dari" et dominus Saracenus canonleus tu.ne legit ibi ilIas litteras sigillaltas sigillo domini pa·
pe .....
b)
A v(csl)ram
COli
rultima lettera erasa.
148
149
59.
60.
INNOCENTII
IU. LITTERAE
PAPAE
1198 aprlle
EXECUTORIAE
CHARTA
24, Roma,
FINIS
1199 giugno
Innocenzo papa 111, di cui era stato chiesto it parere,
ordina al Capitolo (0 al vescovo] di Spoleto di rltenere legittimo it matrimonlo tra un tale cittadino di Spoleto ehe;
abbandonata la moglle, si era unito ad una meretrlce sposandola dopo la morte di quella.
cgJ
At tor
5
t rat
0,
Reg. Vat. 4, f. 25·.
Migne, P.L 214, 90 n" 102;
E d i z i 0 ni :
Register Inno-
R e g est
0 :
POTTnAsT, n" 106.
Significastis
nobis per litteras vestras, quod, cum ...·' Cl VIS
Spa la tenus v quandam mulierem
duxisset legitime in uxorem,
ea relicta, cuidam cl meretrlcl adhesit;
et cum ab eius con tubernio ad thorum non posset legilimum
revocari, vas in eum
excomunicntionis
sententiam
protullstis.
Verum, cum media
tempore...
uxor Ipsius viam fuisset universe carnis ingressa,
meretricem,
cui adheserat,
desponsavit ~'.
Propter quod a nobis requiritis
quid sit vobis in hoc ar·
ticulo Caciendum. Nos igitur Inquisitioni
vestre secundum
formam canonicam
respondentes,
discretioni
vestrc per aposto!i.
ca scripta mandamus,
quatinus,
nisi alter eorum in mort em
deCuncte uxoris Cuerit machinatus
vel ea vivente fidem sibi dedcrint de matrimonio
contrahendo,
matrimonium
iIIud legiti-'
mum iudicctis, excomunicato
munus absolution is ", si petierit,
iuxta Cormam ecclesie impensuri.
Datum
pontificatus
Rome apud sanctum
nostr~ anno primo.
Pollh. P.
l» Miene Spoh:lanus.
Petrum,
VIII
kal(endas)
maii,
Or i g J n a le,
IS
4, [Spoleto].
0:
ACS n" 392 [AJ.
FAUSTl, p. 347.
. Marinus. In nomine DominI. Ab eius incarnatlonc
I mill(eslrno) CLXXXXIIII, te(m)pore
donni Innocentil
, pape et die
1111 Intrarite iunio, indic(tionc)
tcrltla, hoc quldcrn te(m)pore
ego Cittadonus
Johannis I Cocle mea spontanen volu(n)tatc
Iinilvi, rcfutavl et meo iuri et bono usu relnuntlavl Deo et canoniee Sanetc Marie et I tibi donno Thome ciusdcm canon ice
priori tulisquc successoribus
de quicquld dicere potui usu , et
lure aut quaJicu(m)que
ingcnio petcrc poltui supra unam pc.
liam terre, que predictlls
pater meus I Johannes et palruus
me us ., Genuarius habuero per prelcariam
a predietn canonica
in vocabulo Almandurani,
iusta Lconardum
Rise, quod nul.
Jus , pro me pelere·) possit a vobis partcm meam prediclc ,
petie terre, silicet medielatem
pro indivl~o. Pro qua fine et
reCutatione nullum accepl premilum, set a Dei expeto cl reme.
dium. Insuper obligo I me meosque "h(ere)d(es),
tibi predicto
. . priori tuisquc successorilbus
de colludio et molestia et ralsifieatione,1 sub pena dupli valiens et hee car(tula) firma et inlil'
bata permaneat.
Ego CiUadonus
ha ne I car(tulam)
scriherc
rognvi.
Ego Gratius, Egidilus Alberti, Johannis Fusconi, Paulu!> En.
rici I Brunacius
Larnandi, Petrus, Gentilis Cocie I et Pctrus
Berardini
rogat; fuimus testes.'
(SN)
a)
c) Mi,IIe quidam.
dl Nel mar,ine "na croce.
c) munus absolulionls su rasur4.
REFUTATION
Cittadone di Glovanni di Coccia cede al priore Tommaso
ed a; canonic; tli S. Maria dl- Spoleto i suol dirittl sopra 1111
terreno sito in «Manduranl »,
Re g est
cent' Ill, p. 150, n" 102.
ET
a) mcus IIell·in/erlineo.
b) A pclc.
. c) Cosl A:' s'illlellda cxpeclO.
151
150
I
aut colludium
seu Ialslficatloncrn
feci
vel fecero nut si deIcndcre non potuero 1 vel noluero, co(m)ponere
duplum prctium 1 Cl .~ee carüula)
Ilrrna permanent.
Ego Surjrimtina
ha ne car(tulam)
scrlberc
rogavl.]
Ego Tostus da le Grotte, Enricus 1 Framcl, da Terrain et
Angiscus Quinltavallis
in hac carüula)
rogatl Iulrnus I testes.
Ego Marinus notarius I rogatus ha ne carüulam) scrlpsl]
61.
CHARTA
VENDITIONIS
1200 Iebbralo 19, [Spolcto].
(SN)
Sorrentina • Accurrlmbone », moglle
vende col consenso dei fig/i Rainaldo ed
soldi di Lucca, a Guaragnone di Adamo
colo pezzo di terra in vocabolo Casaledl
ACS n" [393].
Originale,
Re g es
del [u Alto Sa/vi,
Oddo, per tredici
Fall tolini.un plcMatrlgnano.
10:
FAUSTI,
e
La pergarnena
p. 347.
in discrete
condizioni
di conservazionc.
Marinus.
In nomine Domini. Mill(esimo) CC, te(m)pore
Innoccntii pape, XI die exeunte Iejbruario, indic(tione)
tertia. Hoc
quid cm te(m)pore
ego Surrirrulna
Accurimbonc
Atü 1 Salvi
quondam
uxor, cum cotnjsensu mcorum
filiorum, silicet Rainaldus cl Oddo, a quibus fu]] de violentia interrogata,
nulla GI
vim pati I proclamavi,
scd mea spontanca
voluntate
I vendidi
et tradidi tibi Guarangono
1 Ade Famtolini tulsque h(ere)d(i)·
beus).1 unam petiolarn mee terre I in vocabulo Casalis de Matrengnano:
a I latere via, a 1I Rainaldus Egidii,
a III Egi·
dius Berardl et a nn Genularlus Zite. Infra hec latcra vcndidi
et I tradldl tibi predictam petiolarn lerre cum iolll"OilU et exitu
suo cl cum omnibus eidcrn perltinentibus
sine ulla rcserva·
tione.1 Unde accepi pretium a te XIII sol(idorum)
Jue(ensium),
1 de quibus confiteor bene quietarn.
Insuper oblilgo me meosque h(ere)d(cs)
tibi tuisquc h(e·
re)d(i)bus,
si de
predicta
vcnditione
aliquam
molcstiam
I
I
I
I
I
a) Cod A.
b) tuisquc h(cre)d(i)bus ogcilmto
;11
calce
COli
segni di r;clliolllo.
153
152
.J.
62.
CHARTA
DECLARATIONIS
(1203 febbraio
19 - 1218 mcgglo
19)
Scaccuro dichlara di aver ricevuto in locazlone dal
prlore e dal canonlci della chiesa di S. Maria di Spolelo,·
un casalino silo vicino alla chiesa, per il canone annuo di
due soldi dl Lucca per ogni pugillo di terra e per la du-:
rata di 24 annl. Scaccuro, quando riconsegnerä it casalino,
riceverä cento soldi di Lucca, somma per cui vende alia
slessa clriesa if muro costruito nel casalino.
Or I gin
a le,
Rc g est
0:
ACS n· 394. [A]
FAUSTI, p.
347.
La pergamena
prcsenta gravi danni per I'umidita
ehe ha
provocato
Ja scoloritura
deU'inchiostro
in molte parti e Ja ca·"
duta della membrana
nella parle supcriore
destra con la con·
seguente pcrdila di quasi tuUa la data.
Nd
vcr
so,
di mano
dei secolo XV: «vacat
•. ·
GIi e1ementi rimasti, in particolare
I'ordinale
«Ill.
del
papa (Innocenzo
III?) e la vocale finale del nomedei
priorc
• a. C. Thoma.,
documentato
Cl partire
dal 4 giugno. 1199;
I'ultima lcslimonianza
per il predecessore
«Petrus.
l! del IS
giugno 1197) ofTrono gia un primo orientamento.
L'ulteriore
precisazione
viene dal doe. 64 ehe l! una sentenza dei Consoli
di Spoleto nella vertenza tra la canonica e Scaccuro
proprio
a proposito
delle mura ricordate
in questo Iivello.
Si ha I impressione
ehe dopo la sentenza
favorevole
alia
canonica, si sia giunti tra le due parti ad un accomodamento
di cui ~ iI ricordo in queslo documento che percil> si pul> porre a data succcssiva e vicina a quello n. 64.
• lordanus
iudex.,
rogatorio
del presente
documento,
C
anche ricordato' come assessore dei consoli nella sentenza rogata in altro documento (ACS n. 413) del 19 maggio 1218.
lORDANUS
In Dei nomine, [amen. Anno Domlnl
]
[tempore
] I pape III et die [
] (
) (
] I hoc
quidem
te(m)porc,
ego Scacjhurus]
[
] (con]fiteor
me recepisse n. vob[is] [
a] priore ccclcsic I Saneie Marie de Spoleto et canonlcls tuis s(i1icet) do(m)pno
papa , et
do(m)pno Saraccno et rnagistro Pctro et do(m)pno Gregorio I et
. dotmrpno Munaldo et do(m)pno
Ceconla, nomine eiusdcmlccc1esie, quo(d)dam
casalinum quod est vcstre ccclcsic situm
in catmjpo
supra ipsarn ccclcsiam luxta vlam et I quod ea" salinum coneessistis
mic(hi) , et meis h(c)r(c)dibu1i
vel cui
dare aut conccdere
voluero de I hinc ad XXIIII annos titulo
locationis et pro pcnsilone ipsius ca[salin]i,
convcni et promisi dare vobls.] singulis annis, de quolibel pugillo duos solüdos) luctenscs),
facta I mensura totius casallnl, ubi habco domus prctcr viam I que mensurarl
non debet, tali vero pacto
ut in fine I termini vel [anl]e si cs~et de \'oluntate
mea vel
meorum I .h(e)r(e)d(um)
ego tollam elloller
debeo o(mn)ia [ ... ]
domus et cal[sa]lin[um]
reverlat lad) cccJesiam. Muros vero
ibidem c)dificatos [de]di cl conc[e)ssi
vobis eccJesie nomine
. ex contractu
, vcndili(onis]
pro (.C.] (soJl(idos)
luc(enses)
de quibus dedi vobis po(ssessi)nem
, cl preclavij
a vro)bis
(eJos retine(riJ et cum cusalinum dilmisero ad t(cm)pus XXIIII
annorum
vel anle si essel de \,olluntate
Im lea, dabitis milli
vel meis heredibus,
predictos
C I sol(idos) luc(enscs) rer nun].
tians in hoc contractu
benefieio legis I et quod non possim
dicere me fuisse deceptum.
Insuper promisi I et ohligavi me
cl meos hercdes·1
(tibi) [et) 'tuis) successolribus
de fra[ude]
[cl) rc]oJlud(iJo
non facto vel fueie[ndo]
Cl non I molcstare
vos nequeecclesiam
cl murum vobis venditum
I [de]fendcrc
et contra hcc non venire sub pena promissa XXX I lib(rarum)
luc(ensium)
et post penam d hee o(mn)in firma permaneant.
I
+
Ego Scachurus
hanc cnr(tulam)
5cribi rogavi.)
Ego Rainerius
Slcphuni,
Arnulfus Railnalduciu5
Berar·
ducii el Munalducius
Crater cius et Belrnrducius
Petri Zaronis,
Albertucius
Rainerii rogati I testes sumus.
+ Ego [I]ordanus iudex rogatus scrips i.,
+
a) lordanus in mnnogramllla.
b) heredes su rasllra .
c) XXX - pcnam .fU rasllra.
I
seg,,~
1111
rigo
biallco.
154
155
63.
CHARTA
64.
VENDITIONIS
CIIARTA
1202 magglo, [Spoleto],
Giovannl, Glacomo e Boletta, (ig/i di Alto Mall/redi,
ventlono a Berardo di lacone sei starla e due pugilll e mezzo di terra in Voc. Bulano per it prezzo di dodici soldi ognl
starlo.
Ol'iginale,
Rc g est
ACS n" 398 [AJ.
0:
La pergamcna
FAUSTI,
l: in buono
stato
di conscrvazione ..
"
(SN) Ann(o) MCCII mensc madii, indic(tionc) V, I teem)·
pore Innocentii pape, hoc quidem tc(m)pore 1 ego .Iohannes,
Iacobus, Dofecta filii Acto Manfreldl vendidimus atque tradi- •
dimus tibi I Derard(o) Incone VI staria nostre terre et duos I
pugillo.' et medium bl quem habemus in ducaltu Spoleti et in
vocabulo qui dicitur Buiano rl vel aliud nomen ibi dicitur, cum
o(m)nibus infra I se habentibus: a primo et all· latere stra·
da, a' III I domus Acto et Salvo, a IIII quam nobis Ireserva.
mus; unde acccpimus pretium la tre pro unoquoquc stario X~I
501(idos).1 Quapropter obligamus nos nostrosque heredes '*1 I
tibi tuisque heredibus" pro colludio 1 et falsificatione, pro
evictionc et legiltima dcfcnsione componere duplam I rem et
hec catula firma permaneat.!
Nos Iohannes et lacob{us) et Dofceta ita seribere I 1'0gavimu.s. Itern dcfensionem, sine tuo I expendi,?, faeere debemus si tibi necessc 1 ruerit.
Donnus Albertus, Vallcrius 1 Marini, Amedcus et Rapezo
eius I filius rogati testes sumus·1
Ego Regolgittus notarius I rogatus scripsil·
a) Cosl
b)
c)
d)
c)
. 1202 ouobrc
28, [Spolctu].
Berlzone, prlore del/a chlesa di S. Pletro, dichiara di
aller rlcevuto da; canonici di Santa Maria dl Spolcto 1111 /ibro di decrel;'e III1Ö di decretali, impegnandosi 1I restitulrli
ovvero a pagare una sOI1lI1l'a dl vcnti lire di Lucca. ..
.
Or igin a le,
Regcsto:
p. 348.
PROMJSSIONIS
ACS n" 399 [AJ.
FAUSTI,
p. 348.
La pergarnenn
ha una grandc rnacchia di urniditä ehe ha
provocato 10 scolorimcnto
dell'inchiostro, rcndendo necessaria
per la letturn 'la lampada di Wood.
(SN) In nomine Domini. Anno MCCII tctmjporc. domini
Jnjnocentii pape Ill, die III cxcuntc octubtrlsl, indict(ione)
V I hoc quidcrn IC(II1)porc, ego dominus Bcrizo ccclcslc v
Sancti I Petri 'prior, eonfiteor mc reccpissc a \'uhis calnonicis
ceclesie SaneIe Marie vidclice hi: domino Petru I p(rcs)bitcro
ßcranlo Pape, domino Grcßorio ~I, domino Saraccno et pre'ibj.
..Iero Belrardo. Cazunaric, unum iur(ium) decrclorum cl unum
iur(ium) I dccretalium quem dedi priori \'estrc ccclesie sCiIi·
cet) domino Thome I ad portandum ad scola!;, pro quo pro·
milto vobis , rcddere ipsa JI et decrctalia in rcvcrsionc mcl'
mornti vestri prioris s(i1icet) domini Thome, "idcliccl cum I
redierit a seolis; cl si acciderit quod non possem vobis rcdl'
dere' preseripta decreta ct dceretalia, promisi "obis c.Jalrc pro
. his XX Ijb(ras) )uc(enscs), quod si non (eccro, promisi vol?is I
penant dllpli et post pcnam hee ear(tula) firma permaneat.
+ Ego dominus Deri7.0 hanc car(tulam) scribi rogavi.1
+ Nos Magalottus Transarici Spolelus 1 pape et lohanne!;
Disdane rogati testes sumus.
+ Ego I Nicolaus nolarius rogalus scripsi·1
A.
Corrello da medioum espulIgelldo
lA b corrella oS" m. come pare.
A heredes r;petulo e dcpellllalo.
A herL-dibus lu:rcdibus.
la o.
a)
h)
c)
d)
Selllollo le leItere S P csplllrli.
Cosl A.
domino Grcgorio ill ealee call sc!:"i di riclriamo.
A ipsam.
156
157
nostri assessoris, predlcturn Berardurn I in possessionc muro'rum iam diete dornus mittimus I o(mn)i legis beneficio lpsl
Schacuro reserVato., Dat(a)1 Spoletl apud eccJcslam Sanctl Donatl anno MCCIII te(m)pore domini Innoccntil pape Ill, die
X exeunte fejbruar(il),
indict(ionc) VI, hoc quldcrn tc(m)porc.
65.
SENTENTIA
1203 Iebbralo 19, Spolcto.
J consoll dl Spoleto giudlcano in contumacla Scaccuro
e lmmettono Berardo, procuratore della chiesa di Santa
Marla, in possesso dei murl ehe egli aveva abusivamente
costrulto nel campo della chiesa.
Or
j
gin ale,
R cg est
0:
La porosltä
letturn.
ACS n" 400 [Al.
FAUSTI,
p. 348.
della membrana
rendc spesso difficoltosa
la
(SN) In nomine Domini, amen. Veniens ante nostram presentiam I Berardus Sancte Marie yconomus, nomine ipsius ccc1esie 1 agens querelarn de Seaehuro, nobis cum maxima aslsertlone proposuit dicens ipsum Scachurum debere delmollirl
muros ipsius domus existentls in solo iam 1 dicte ecclesle scilicet in campo super ipsam ccclesiam I cum contra ius et
pactionem interpositam sint ibi heldificati. Cum nos Spolct(ani) consules videlicet: dominus I Oddo et dominus Sarace-.
nus et dominus Petronus et dominus Aldilcheus nee non et
ceteri alii socii, accepta a predicto Berardo I' reclamatione,
contra ipsum Scachururn ai, ipso sepe ac sepius I per nuntios
nostros postea requisito nee ante nostram presenltiam ad ra-'
tionem Caciendam recip!endamque minilme rcpresentato, spreta nostrn iurisdictione, nostrum se(m)per I contumaciter evilavit c1(emcnti)am. Idcirco de conscilio.1 lorldani in hac causa
a) -Q- "dl"irl'erlirleo.
b) Call A.
+ Ego 1 Nicolaus notarius auctorltate et preccpto domini
Pctrl] domini Petronl, domini Symonis, domini Iacobl, domini
1 Saraceni ct domini Paganelli et domini Iordanl In 1 hac causa
.assessoris, hanc sententiam scripsl ctin
publllcarn formam
redegi.
,
+, Nos Regolglttus Dcujteadluti, Rub(er)tus Bonefidei et
Egidius Nlcolai 1 in hac publicatione rogati testes sumus.] '
159
158
66.
CHARTA
DONATIONIS
1204 gennaio 22, [Spolelo].
67. '
DICTA
'Adelasia, col consens~ di sua 11;adre Bert~; da a suo
marlto Scagno Itn 'pezzo dl terra in vocabolo Matregnano,
sua dote, stabilende ehe, nOI1 naseende figli dal loro matrlmonio, ritorni a suo [ratello eel ai suoi genitori.
o ri gin
a le,
Re g est
0 :
ACS n" 401 [Al·
FAUSTI,
p. 348.
La pergamena C in buono stato di conscrvazlone.
Marinus. In nomine Domini. Ab cius incarnatlone I mill(esimo) CCIJII, te(m)pore Innoccntii pape et die X exeunte I genuario, indic(tione) septima, hoc quid em te(m)pore, ego Adc-.
lasia et ego Berta mater eius, consentiente et I mea iuri renuntiante, et in presentla meorum proplnquorum I et corum
consensu, silicet: Be(n)io et Genuarius Pesanlce, mea span ta- '
nea voluntate do et concedo ct traldo tibi Sca(n)gno viro mea
in dotem mearn, petlarn me]e terre in vocabulo Malre(n)gnani
a duobus lateribus I cuius sunt vie, a III Silvester. Infra hec
latera dedi I libi in dotem predictam petiam terre sicut ibi
pa1crlmcus Rainaldus habuit et tenuit cum introiltu et exitu
suo et o(mn)ibus eidern pertinentibus sine I uHa reservatione·
preter si premortua fuero·' silne co(m)munibus filiis, quod
hec dos revertatur in Cratre melo et in parenlibus meis.
Unde accepi latincchil quod mi(hi) I co(n)placui. Insupcr
obligo me meosqueheredes
tibi tuisque I heredibus de colludio et molcstia et falsificatione I et defensione, sub pen a dupli et hee car(tula) firma perlmaneat.
Ego AdeJasia ct Derta hane car(tulam) scrilbcrc rogavimus.
Ego Egidius, Mclios, Albcrltus Guidi, Ponzanus et Incobus'
Astamire I rogati fuimus testesi·
, Eg~ Marinus notarilus rogatus hanc car(tulam) scripsi.j
a)
La,o corretla su altra letlera.
TESTIUM
~204 ottobre 25, [Spolcto],
. 11 Capitolo di Santa Marla di Spoleto, col permesse
di Oddone cappellano di Lnnocenzo Ill, legate papale per
la valle di Spoleto, pubbllca ledeposizlonl
di testl rlguardantl it possesso, i diritti e le decime di Pievetorlna.
'
Or i gin a le,
Re ge s to:
ACS n° 402 [A].
FAUSTI,
p. 348.
Lapergamena
prcscnta macchie di umklltä ehe ha eausato 10 scolorimento dell'inchiostro e fori da roslcaturc,
(SN) In nomine Patrls ct Filii et Spiritus Saneti, amen.
. ~um super faC:,topleb Sancte Marie de Turino capitulum Sanete Marie I de Spoleto dicta quorundarn testium publicari vellet ne ratio in futurum revocerctur in dubium, a domino Od·
done I, domini Innocentii pape cappellano et eiusdem domini
pape de valle Spolet(ana) legato, impetravit quatenus super
ipso facto sua I auctoritate dicta testium Caceret publicari. Qui
dominus Oddo volens iustas cxaudire petiliones, mi(hi) Nicalao notario I ut dicta testium publicarem iniuncxit·'. Ego vc·
ra, suis volens obcdirc preceplis, super his testes rcciperc cu·
ravi, dicta quolrum testium talia sunt.1 .....
Rainaldus Rubel
de colic Pelliciario, i(uratus) d(ixit) quod iam sunt quadra·
ginta anlni et plus quod prcsbiler Pctrus· Cuit plebanus plc.
b(is) Turinensis et quando ordinatus ruH in plebe, ipse plc.
banus dicebat quod canonilci Sancte Marie de Spoleto dede-
a) Cos! A,
160
161
rat III Clipsam plebem cl concesscrat ~I et ipse renebat cam
per canonicos 41 et a predlcto le(rn)pore vidit Ipse I testis
quam pluries plcbanurn apportarc,
a(m)miscere
canonicos ..
Sancte Marie et den(arios) et pannum. Intferrogatus)
quis
ordinabat ipsam plebcm, r(espondit) ncsclre: int(errogatus) sl
prior Sancte Marie veniebat ad plebem de Turino el precipiebat plebano et plebanus lObediebat el, rtespondit) quod sic.
Int(errogatus) si plebanus dabat decimas, quas eolligcbat de
plebatu, .prior! vel canonlcls, r(espondit) quod nejsclt, I[n] ".
t(errogatus) si vidit aliquo te(m)pore priorem Sancte Marie
eolligere bladurn per plebatum, r(espondit) quod non. Intterrogatus) si plebanus dabat priori vel I nuntio eius den(arios)
pro mortuariis et pro synodo de plcbatu, r(espondit) quod
neseit. Item dixit quod multotiens audivit plebanus dicere.
quod I plebis de Turino erat de canonica Sancte Marie ·de Spolet(o) et quod tenebat earn per canonicos. Albertonus Cornia·
lis I i(uratus) d(ixit) quod, te(m)pore episeopi Lotharii, pres·
biler Pelrus Moriei fuit missus plebanus pleb(i) de Turino
qui fuit confirmalus ab ipso episcopo et a ealnonicis Saneie
Marie, ut audiv(il), a quo le(m)pore vidit et nudivit quod ipse
episcopus et eius successores habuerunt mortuarium de plc.
balu,1 tunc plebanus dlcebat episcopis, qui erant per teem)·
pora, hoc non deberetis vos habere quia pertinet ad eanoni·
cos. Int(errogalus)
si vidit eanonicos halbere de mortuariis
ipsius plebatus, r(espondit) quod non; tanlum dixit quod a
predicto le(m)pore quod est triginta annorum et plus, vidit
quod prcdictus plebanus I dabat canonieis annuatim duas lor~
toeleas unamquamque
trium pullorum et duos farratas et
quattuor magnas focacias I et quarndoque dabat eis tovaleam.
Item d(ixil) quod prior Gregorius veniebat ad plebem Turi·
nenscm cum episcopo et equaliter vidcbantur preciperc I plc·
bano. I[interrogalus]
s[i] vidit priorem vel eanonicos ordina·
re ipsam plebem, r(espondit) quod non. Int(errogatus) si ca·
noniei vel prior veniebant ad I plebem precip[ient]es
in ea
pro suo velle, r(espondit) quod 'quando venicbant, plebanus
serviebal eis lanquam dominis. Int(errogatus) si plebanus da·
bat I canomcis [<lc]cimas, quas colllgebat <le plebatu, totam
vel partcm, r(espon<lit) quod non vldlt qula dabat pro ipsa
. dccima predictum I ammlscere. Int(errogatus) si seit priorem
vel eanonicos venissc ad eolligendum bladum <le plebatu, rtcspondit) quod non. Inttcrrogatus) si sell plcbanum I dedlsse
priori vel canonlcls vel corum nuntlo denarlos pro mortuarlls
vel pro synodo, r(espondit) quod non, Immo dlxlt quod vidit
per I rnultas vices predlcturn plebanum dare synodum cplsco. pis; aliud nescit, Iohanncs Olivi de Ba(n)liolo i(uratus) dixit
quod vidit I prcsbiterum Albertum, qui full plebanus de plc.
be Turini, tenere plebem per priorem et canonlcos Sancte Ma.
'rlc sicut ipse diccbat I cl te(m)pore filius plebanl, cum canoniei accedcbant ad plcbern, idem plebanus custodlebat eos et
obediebat eis sicut dominis, cum vero I Idem plcbnnus vcllet
ire ad ·hospitale trabls Bronanli se leste vldente, canoniel San.
eie Marie, cum con sensu ipsius presbitcrl J Alberti plebani,
concesserunt plebcm Turini prcsbitero Petro Moriei qui, re.
cepta plcbe, colligebat decimas per plebatum, de quibus J da.
bat partem canonicis Sancte Marie, nescit bene quanlam, pos.
tea vero, cum canonici non possent recipe re decimarn I teem).
pore congruo sicuti valebant, convenerunt cum Ipso plebano
quod ipse plebanus haberet iIIam dccimam et daret eis qunl.
tuor nmlmisceria per .annum donee eis placeret, sibi iIIam
decimam <limittere cl ab iIIo te(m)pore vidit Ipsum plcbanum
annuatim rriittcre I canonicis qualluor ammisceria inter torloe1eas et Carratas et Cocacias usque modo. I(nterrogalus) quan.
turn t(em)p(or)is est quod presbilcr Pelrus J Cuit plebanus,
r(espondil) quod sunl bene sexagintn nnnl et bene vidit" quod
quotienscumque prior vel canonici vcniebant ad plebem.1 plc.
banus serviebat eis sicut ci precipicbant, quia semper dicebal
quod plcb[is][crat]
de canonica Sanctc Marie. Item d(ixil)
quod episcopl, qui I erant per l(em)pora, cum venirent ad
plcbcm, recipi~bant ibl hospitium. sed pleban[us] [sem]pcr
dicebat: ~ornine episcope ego non facio hoc tibi delbite, sed
nolo libi renuntlare vidandurn, qui cpiscopi rarissime Ibi hos.
pitium accipicbant. sed isle cpiscopus magis pcrvcnerat in ipso I loco quam alii cpiscopi persevcrasscnt. Aliud nescit.
Grondinus Aui Moriel de plcbe Turini i(uratus) d(ixi!)
b) Call A.
c) Call A.
d) Corrello da canlnlcos. depe,malldo la I e scr;velldo la
Jinco.
0
ne1l';IItu·
. e) vidit "tlnnlerlinto.
163
162
quod lam sunt vilginliquaUuor
annl quod vidit plcbanum
de
plebe Turini miltcre annuatlm
priori cl canonlcls
Saneie. Marie duas I Iarratas
et duas tortocleas
cl quau.uor
maximos
panes qui vocabantur
pctte et unam tovalearn sive pannum
I
et cum non portabat pannum vel tovalcam, dabat els quattuor
vel qulnque sol(ldos) luc(enses) pro pa~no, ut. slbi vi~ctur, synodum vero I et mortuarla
vldit quam plurles scutlrero~ .et
baiulos domini episcopi recipe re de ipso plebatu. Item d(lxlt)
quod a predicto te(m)pore,
vidit I quando ~anonici vel pr~or
acccdebant
ad plebem, precipiebant
plcbano tanquarn subdito
et plcbanus,
dicens ipsam plebem es se
de canonica,
scrvlebat cis cl obcdiebat
tanquarn dominis. De aliis intfcrrogatus)
dixit se nich(i1) scire. Domina Massaia Aczulini i(urata) d(ixit)
quod a te(m)porc quo ipsa fuit apud pl~banum, quo~ est ~ua~
draginta
annorum,
vidil plebanum
I mittere annuatrrn prrori
cl canonicis Sancte Marie de Spolet(o) duas tortocleas,
unarnquamque
de quattuor panibus bonis,. de ~ynodo ~.t m~r~uarii.s
d(ixit) quod audivit I quod erant eplscopl. De alus d(lxlt) 01chi! scire nisi aUditu.1
68.
CHARTA
LOCATIONIS
1207 agosto
9, [Spolelo].
I
- + Ego Nicolaus notarius, auctoritate ct precepto domini
Oddonis domini pape de valle Spolet(ana)
lelgatl, eiusdemquc
,
domini pape cappellani, has attcstalioncs
scripsi cl ad perpc- .
tuam rei nOlitiam in publicam
formam I redegi.
+ Nos presbiter Berardus Pape, presb(ilc)r Berardus ***
dominus Rainaldus domini Munaldi.l dominus Th<.>mas Egidii,
magister
Petrus Forciver;e
in hac publicatione
rogall lestes
sumus.1 Et hee publieatio facia est ~nn(o) ~CCIIII
te(m)pore
sanctissimi
Innocentii
pape III I dlc septlmo exeuntc
octubris, indicl(ionc)
septima·1
Totnmaso priore della canonica di Santa Maria, col
consenso dei canouici, loca a Rainerio di Rainaldi, al {iglio
Rainaldo ed ercdi, lilt casalino nel campe della canonica
gill tenuto da Mesono.
Or i gin
a le,
ACS n· 403 [A].
Re g es lo :
FAUSTJ,
Ln pergamena
c
p. 348.
In discreto
stato
di eonsen'aiione.
Marinus.
In nominee]
Domini. MiJl(csimu) CCVlI le(m).
pore Innocenlii
I pape, VIII I die inlr[a]n[ I)e allg(usti), indic.
(tione) X, hoc quidem te(m)pore
ego donnlls Thomas canonice Sanctc Marie prior, meis
canonicis consentienlibus,
si·
Iicet: donnus Bcrardus Pape I donnus Berarc.lus Abbamdonali,
donnus Gregorius, Malgister Petrus~ c.lonnus Saraccnus et Thomas, mea sponlalnea
volunlalc
do et concec.lo tibi Raincrio
Rainaldi et fililo luo Rainaldo \'cslrisquc
h(ere)dibus,
nomine
locationis
in XXVIIlI I annis, unum nostrum
casalinum
in
ca(m)po predicle
canonilce videlicet iIIud quod Mcsonus habuit ct tenuit a predicla
I canonica sub ceria pensionc prcs.
tanda silicet 11 sol(idos)
luc(enses) pro pugillo o(mn)i anno
in Cesto Sancte Maric aug(usli), taU conldiliuni apposita incontinenti, quod non sit vobis !idtum dare nelquc concedcre pre:
dictum casalinum
alicui sine noslro conscnsu I ct in eo nul·
lumhcdificium
eacere nisi lenaminis lanlum et sine malilia
et sub pena C sol(idorum)
luc(ensium)
promissa,
cl in I sli·
pulalione
dcducla
cl post pcnam hcc car(lula)
firma perroa.
I
I
I
164
165
nclat. Insuper obligo me et mcos sucessores v a vobis prcdictis et vestrls h(ere)dibus,
predictam locationem firmam tcnere et non motelsrare et auctoripzare
et non cassare sub penn
predlcta.]
69.
Ego donnus Thomas prior prcdicte canonlce consensu pre].
dlctorurn canonicorum
scribl rogavi.
Nos sillcct Petrus I Bonagentis,
Enrlcus Campi et Andreonus Mathci I Rustice fuimus testes.
Ego Marinus
nolarius rogatus I hanc car'(tulam)
scripsl.]
SE NT ENT
I A IN T ER L 0 CUT 0 R I A
1210 marzo 24, Laterano,
Boamonte, scrinario imperiale, redige la sentenza pro.
nunzlata da Andrea da Gavigano eletto giudice dal S0l111110
Pontefice nella lite tra iI Vcscovo ed it Capitolo di Spoleto, nella quale si amtnette it Capitolo a provare le eccezioni presentale.
ri gin a le, ACS n" 388 [A]. Cop I ase
m p I j cc,
Liber litteraruni apostollcarum, f. 24--25' n" 29.
La pergamcna
ha Iorrna di un triangolo, carattcrlstlco
del
document] rornanl, L'\ scrlttura
presenta traccc ben Idcntlficabili .dclla scrlttura
curlale ncl segni abbrcvlatlvl
c nclla forma
dclla a aperta,
ö
IN NOMINE DOMINI. Anno domlnlcc incarnationis
millteslmo) CCX, anno vera prima imperil domini Ottonis Dei gratia
rom(anorum)
impcratoris
et se(m)per august], Indict(ione) XIII, mense mnrtii die XXIV. Maxima Igitur utilitas r(e)o(!i)
duadere
vi/detur, ut ea que intcr homines cotnlmoda
gcruntur, publicarum
apitium
rccordatlonl
tradantur
et o(mn)em
perpetuo vetustatis oblilvionem repellatur. Qunpropter
ego qui.
dem Boamons, Dei gratia sacri romani imperii scriniarius,
si.
cut vidi et audivi c't interfui, ita / publicis·) Iitteris ad perpe.
tuam memoriam
scribere euro, qualiter
sententia
interlocu •
. toria a domino Andrea I de Gavigano qui Cuerat iudex a sum.
mo pontiliee delegatus
super questionem
que vcrtebatur
in.
tcr cpiscopum
Spoletnnum
et capit(ulum)
ipsius mOltricis
I
t,
I
a) lA
prima
I corrella
da i.
a) Cosl A.
b) A qual iter ripcllllo
e depe"nalo.
167
166
ecclesie, Iuerit prolate et qualiter ab utraqua parte Iuerit 0»ponltum.
Procurator
eplscopl Spolctanl
pctllt ' a procuratorc
I
canonicorum,
nomine ipsorum,
quartam
partern
oblationum
cl allerum d rerum provenlentlum
In eadem ecclesia ex dcvotione fidelium. Procurator
capituli D. se non debere rtcdldc(re) cum esset dictum capitutum
qulbusdarn
consuetudinlbus
et rebus alils ab episcopo spoliatum,
nisi prlmolesset
in lntegrum rcstitutum
cum paratus esset spolialioncm
probare. Eccctioni procurator
episcopi replicabat lpsos a. iure suo Iced.
disse eo quod auctoritale
propria cpiscopum
spollassent, unde non '" debcbant ad probandum
suam exceptionem
admittl.]
Nos tarnen diclmus quod non obstante
repllcatüone)
procura·
toris episcopi, pars capituli, ad probandum
exccptioncm
lop.
ponitam,
admittatur.
Actum coram domino Andrea de Gavigano, prescntibus
domino Andrea de Cejlano cl domino Ralnaldo Munatdi, in palatio lateranensl.]
Iohannes Maliguardati
testis]
Dancinus BC testis I
Ego Boamons Dei gratia
(con)plevi et absolvl.]
70.
SUMMARIUM
(1210·121 I)
Lcanonici di Santa Maria di Spoleto [anno le osservazloni e concluslonl sullc deposlzionl testimonial! relative alla lite tra il Vescol'O ed iI Capltolo, per le oflerte e le procurazloni,
M in ut c , ACS n" 387, 388 [B].
Originale,
sacrl Romani
imperii
scriniarius
ACS n" 417 [A].
Cop i ase
m pli e e :
Llber lltterarum apostollcarum,
Rcg. 11, f. 21r·22" n. 26; C. 23'·24" n. 28; f. 26r·29", n. 32, 33, 34, 36.
Delle lunghe consldcrazlonl
sovra le dcposlxioni dei tcstl,
contenute in D cd A, ne trascrivo soltunte un brano signilica·
tivo in cui
riportato
I'ordine di succcssionc
dei vcscovi di
Spoteto. Della tite ehe oppone it Capitoto al Vcscovo abbiamo
ta prima nOli7.ia neHa sentenza arbitrate
del Consoli di Spu.
tcto dei 1196 novcmbre 9, doc. n. 54 ehe c cucilo alle dcposi.
zioni ~ci testi, per cui iI Fausti ha rilenuto
doversi ritenere
anchc queste della slcssa data, quasi fussero nlli prcliminuri
della sentenza stessa.
In realla inn.
387 c 388 sono minute, come dimostrano
le innumerevoli
correzioni cd nggiunte, ehe formcranno
poi it
testo completo n. 417. L'unico elemento eerlo pCI' la datazione
10 si ricava dalla sentcnza di Innoccnzo III del 121 I mano in
cui it procurnlore
del Capitoto dichiara ehe • a lredecim annis citnt.
I canonici sono stati privati dal VCSCO\'O delle procurazioni ehe solevano farsi in alcune feslivita dell'anno. Nclla
suddet{a sentenza
ritornano
quasi Iclteralmente
le argomcn·
ta7.ioni cspusle dai· canonici nelle con~idera7.iol1i sulle deposi7.ioni testimoniali.
c
c) Cosl A.
. d) non nc:ll'illlc:,lillco.
ATTESTATIONUM
168
..
';
Processus cause inter episcopum et canonicos Spoletfanos). Cum peteret dominus episcopus restltultlonem n capitu10 Spolet(ano) de quarta parte oblationum que proveniunt I
rnatrlcl ecclesle, quibus dicebat se a longo te(m)pore per eanonlcos spoliatum. Responsum I est a procuratore canonlcorum In modum exccptlonls, quod cum dictus episcopus exspollasjset canonicos de ", annuis procurationibus
pasce, de trlbus partibus quarte I partis mortuariorum civitatis eiusdem
et quadam candela unius libre que singulis annis I rnittebatur
episcopatul et dividebatur inter eplscopurn et canonicos, dicebat se non dcbere cogl ad I respondendum antequam essent
restiluti et ad probandam intentionem pars utcrque testes indujcunt. Probatur quod UII episcopi Spolet(ani) qui preccsserunt istum, Lotfarius) sCilicet) Vitriclinus, Transarlcus et
Matheus I fecerunt procurationes bis in anno priori et canonlels Spolet(anis), in festo resurrectionis s(i1icet) et Sancte
Marie I de augusto et quod iste qui modo est, fecerit tales
procurationes et quod quilibet episcoporum cum faciebat has
procurati[ones],
I propria manu apposuerit parajsides priori
et canonicis, probatur per Berardum laicum de Gualfredo I
in principio dieti sui ...
a) de "dl';nlcrli"w.
J69
7J.
CHARTA
CONSTITUTIONIS
,1211 Iebbralo
4, [Spolcto],
Il priore ed i canonic! di Santa Maria di Spoleto nominano il canonico Berardo loro procuratore presso la cu·
ria papale per trattare la vertenza contra Montanarie prlore di San Savino,
'.
'
Originale,
Re g est
ACS n° 404 [Al .
0:
FAUSTI,
p. 348.
Nel ver so,
di mano del sec. XV: «procuratoriumpro
ecclesla Sancti Savini ».
(SN) In nomine Domini, amen. Annto) MCCXI te(m)pore
domini I Innocentii papc tertii et Oddonis IIII glorlosissllmi
imperatoris et die IIlI intrante febr(uarli) I indictionc XlIII,
hoc quidem te(m)pore, nos prior Saneie I Marie et canonici
eiusdem ecclesie s(ilicet): Gregorius, I presb(ite)r papa, Sara·
cenus, magister Pelrus, prcsb(itc)r I Tancrcdus et prcsb(ite)r
Pclrus, nostra sponlanea vollunlate eonslltulmus ct facimus
do(m)pnum Berar(dum) I concanonicum nostrum, procuratorein in curia domini I pape ad agcndum, excipiendum et res·
pondomldum Ij contra priorem Sancti Savini s(illcet) domi.
num Mo(n)talnarium et contra o(mne)s alios, ipsum genera·
lern I responsalcm et procuralorem constituimus.1
+ Nos prior Sanctc Marie et canonicl s(ilicet): Grelgorius, presb(ite)r papa, Saraccnus. magister I Petrus, presb(i .
. te)r Tancre[d]us et prcsb(ite)r Petrus I hanc cartam scribi
rogavimus et promittimus I ratum et firmum habere quicquid
inde fecerit.1
+ Ego Nisius et Oblavianus Thomc rogalti testcs sum us.
+ Ego Iohannes notnrius rolgatus scripsi.1
a) Cosl
A.
170
171
72.
CHARTA
VENDITIONIS
1211 rnarzo 11, [Spoleto].
Francesco cede al prlore di Santa Maria di Spoleto
tutti i suoi dirlttl sopra un pezzo di terra al vocabolo Pizale, rlcevendo la somma di ventidue lire di Lucca.
Or i gin
a le,
Rc g est
°:
La pergamena
nistra
AOS n° 405 [Al.
FAUSTI,
e
mutila
p. 348.
neHa parte
superiore
destra
c si·
duas Iib(ras) luc(cnses) quas I apud me fui confessus habere .1,
rcnuntians
cxccptionl
non I numerate
pecunic o(mn)ique alii
cxccptioni
vel persone I rci coherent] cl auxillo cl bcncficio
prcscntis b) cl prctcriti
cl I Iuturi constitutl.
Insupcr promisi
cl obligavi me I [m]eosque
h(ere)des, tibi prcdicto priori tuisque succcssorlbus
I [dJe Iraude, colludlo non Iacto nee Iacicndo, de molcstia I ct predicta obscrvare et Iaccre et si contra venire, per me I ncque per aliquam
personam
tctmjptavero, aut hanc car(lulam),1
in totum vel in partem,' ru(m)pere
vel Ialsarc volucro, prornlsi I libi stlpulatl " dupli rei valcntis
pcnarn et pena dclducta, nichilominus
hec carttula) Iirrna permancat,
+
+
Ego Franclsscus " hanc car(tulam)
scribi rogavi.
Ego I Pctrus Lcccaloffcnt
cl Corradus
de Monterone
cl, Pelrus I Piccli et Transarlcus
Maibel cl Valterius dl Scar]pelle et Marcus Spolcti, rogati testes sumus],
(SN) Ego Iohannes
nolarius
rogatus scripsi.j
per rosicalurc.
In nomine Domini.
Ab cius incarnationc
ann(o) MCCXI
tc(m)pore
Domini I Innoccnlii
pape III et domini Oddonis,
quarti Impcrat(oris)
I et die XI intranIe mar(tii), indicl(iolle)
XlIII, hoc I quidcm te(m)pore
ego Franciscus
[
]
f.
) I [.
]a et spontanea
icor····· ······:·:········:·········
..···l
(
] I(
] et gcncralcm (
]
I ( , ,]0 ct pro me et meis h(credibus) [
Jo
1.1[..,
] I (Ma]rie de Spolet[o] priori rccipie[nli]
[nomi]ne
diete carnonice]
I de o(mn)i eo quod dicere aut petcre pos·
sum et mi(hi) pcrtinet
iure I vel usu aut alio quocu(m)que
modo in tOla una pczia I terre exislcnlis
in ducatu Spolet(a·
no) in vocabulo ad I Pizale sub Morture vel si aliud nomen ibi
dicitur que I fuit Petri Henrici quondam
viri B(er)te Rainu·
eii, a dulobus latcribus
cuius inter via, a tertia tcnct Rainlt·
eius Briccalrelli et Iohannes Disdane. Item dcdi, cessi et con·
cessi atque manldavi libi dicta priori, nomine ia(m)dictc
eecJesie recipienti.1 quecumque
iura ct accioncs et cxacciones ct
excepliones
I in dicta pclia terre co(m)pctunt mi(hi). Pro qua
fine ct quiclalione
I et datione et ccssione et concessione re·
ccpi laudibus domini Iorldani iudicis co(mmun)is
Spolet(i) XX
ill a corrclla
b)
c)
d)
c)
La prima
Cosi A.
1 corrella
Cosl A.
nllra It:llcra.
corrella ,HI al/ra ICllcra. e cOllie pare.
SII
5
SII
aUra Icuera.
172
173
73.
INNOCENTII
PAPAE
Ill.
LITIERAE
GRATIOSAE
1211 marzo 18, Laterano,
IIIIIUCCIIZO papa Ill,
vista
la relatione del suddiacono
e cappellano A. ehe aveva ascoltato Berardo e Gregorio,
procurator! del Capitolo e del Vescovo di Spoleto, in relazlone alia lite per le oblarioni e le procurazloni, decide
nOli dover essere accolta la petizione del vescovo prima ehe
10 stesso abbia restltuito al Capltolo tuttl i suol dlritti.
Cop i a aut e nt i ca, ACS n° 388, del mese di aprile 1213
del lIolaio Civitas. [DJ: Cop j e se In pli ci,
ivi n° 406 del
sec. XIII. [o'J. /.iber litterartllll apustoliCllrlllll,
Reg. II, r. 25r~,
11. JO.
'
R e g est i:
POTTIIAST,
-;
FAllSTI,
p. 348.
Dalla prescntc
scntenza
si ricava J'unico e1emento cerlo
per ·Ia dalal.ione delle Junghe deduzioni sulle lestimonianze
per.
la lile tra i1 Vcscovo cd it Capitolo:
ACS nn. 387, 388, 417. 11
procuralorc
del Capitolo dichiara
infalli • quod episcopus
a
Ircdecim
annis eitra.
i canonici sono slati privati delle pro·
curazioni
ehe j) Veseovo atluale cd i suoi predeeessori
erano
solili dare in determinatc·
restivila.
Innucentius
episcopus scrvus servorum
Dei, uileclis
priCJri el capiti.J1o Spolct(ano),
salulcm ct apostolicam
diclionem).
Cum presbilero
Dcrardo vestro et Grcgorio
rabilis frairis .nostri episcopi Spolclani
procuratoribus.
:.cllcm apostulicam
conslitutis,
dilcclum filum A(ndrcam)
d(iacunuln).
ct cappcllanum·
nostrum·j
eoncesserimus
'
al
D' cl cilrpclbnum
ntll'illterlilleo.
h) D'Ollltltt noslrulII.
filiis
hcn(e··
vene·
apud
sub·
audio
torcrn, idem procurator
cplscopi quartarn partem oblation urn
et aliarurn rerum provenientium
ex dcvotionc fidcllum ccclcsie Spolctfanc),
a proeuratorc
vestro petiit coram co quam
longis retro tcmporlbus
cidcrn cpiscopo a vobis subtractarn
Iuisse diccbat. Vcrurn procurator
vester ad clidcndarn
ipsius
intentionem,
in rnodum exceptionis
proposuit ex adverso quod
episcopus, a trcdccim annis citra vos tarnen quibusdam
annuls
procuratlonlbus,
que in resurrection is dominice ac assu(m)p·
tionis beate virginis
festivitatibus
ab anteccssoribus
suis cl
ipso vobis consueverant
exhlberi, in quibus ipsi propriis rnanibus universa
vobis Icrcula oflcrcbant,
quam etiam latcrc
porci et agno que singulis annls in secunda et tcrtla Ceria
post pascha vobis ab'} ipsi transmitti
consucvcrant,
contra
iustitiam
spollarat,
que vobis rcstitui petiit et de cetcro sine
dlfllcultate qualibet
axhibcri. Asseruil quoque \'OS ab eodcrn
cpiscopo spoliatos
tribus partibus
quarte morluariorum
que
. de Spolctana
provcniunt
civilatc ae candela unius !ibre que
a monasterio
Saneti Damiani ad ecclesiam vestram in puri(j·
catione beate -Marie milli solebat super altare ponenda, que
ita dividebatur
quod cpiscopus bis tantum quam prior ct prior
bis tantum· quam unus canonicol"um
habcbat.
Un de dicebat
procurator
vester non teneri se c.liClo episcopo
respondcre
nisi beneficio 41 rcstitutionis
super prcmissis
obte(m)pto.
Cum
igitur super hiis testes Cuissent ab utraque parte producti et
solle(m)pniter
publicati
ae per eiusdem capellani
relationcm
fuissemus
de negotii meritis redditi"
certiorcs,
deercvimus
non prius eundem cpiscopum
in sua pctitione contra vos au·
diendum, quam sitis integralitcr
rcstituti.
Nulli crgo omnino
hominum
liecat hanc paginam
nostre dimnitionis
inCringere
vel ci ausu tcmerario
contraire.
Si quis autcm hoc attemp·
tare prcsumpserit,
indignationem
omnipotentis
Dei ct bcatorum Petri· et Pallli apostolorum
cillS, sc lIove.-it ineuI·surum.
Dat(a) Lateran(i)
XV kalend(as)
aprilCis) pontificatus
nustri
anno XIIIIII.
c) D ab ab.
d) B prius.
c) B' reddili IIcll"i,lItrlilleo; B rclalioncm reddill rllis~cmus.
B' aggilmge: cl anno Domini millcsimo CCXIII in mcnsc aprilis,
Indiclione prima.
o
174
17.'
74.
CHARTA
LOCATIONIS
1211 novcmbre
28. [Spoleto].
- At/gusto di Pietro dl Brizio e Leto di Miclicle di Brizlo, ricevendo ill locazione, da Tommaso priorc di Santa
Maria di Spoleto, till pczzo di terra ill Bereite per la dura/Cl di tlodici aIl1li, prCllllellollo di pagare il canolle cli quCl·
ralllacillquc soltli di Lllcca e di clare, alia ";cousegna clella
terra, la mela cleg/i albe"; ehe vi avrmlllo pianlalo.
Or i gin
u 1 e,
que sui (id is) minus I quam ille arborcs excise vel mortue valcbunt, si lllas I arborcs volucritis, si vcro cmcre nostrum IIlC'
dictatcm
noilucritis
quam ex pacto inlcr nos hahito,
habere
debetuns I tunc liccnt nobis cui voluerimus
vcndcrc, hoc videlicet culstodicudo
ut o(mn)i modo finito tcrmlno vel murte
nostra I intervcniente,
P a rs nostra arberum
de terra ilia rei,
rnovcatur ita quod terra lib(er)a prorsus ad ccclcsiarn vcstram
I rcvcrtatur. Prctcrca Iccimus Iincm ct qulctntioncm ct datloncm I et conccssioncm
lot ius iuris quod in lam dicta terra actcnus I habuimus:
a I latere cuius est possessio nostra, a ) I
Marrubia G) I vctus, a HI filiorum Egidii Ardc(n)gi et Bcrarducii Bcjrardi; ad hcc si de hiis a(rnn)ibus aliquod colludium
fccimus vel I Icccrimus, aut si aliquam indc molcstiam Ieeerim us, aut si istam I car(tulam)
ru(m)pere
vcl falsare vulueri·
mus, prornittimus
vobis dulplum nomine pene in stipulationem deducte ct pcna soluta. I contractus
nichilominus
firmi·
tel' pcrsevcrcL
+
ACS n° 407 [Al.
Nus Augustus
I
ct Lcto hanc car(tulalll)
scribi
rogavi·
Rainucii
rogati
mus.
Re ge s to:
ta
"isibile
pergalllena
la rigatura
FAUSTI,
p. 349.
C in buono stato di conscrvazione.
E' ben
orizzontale
falla con punta di piombo.
In nomiue Domini, amen. Anno Domini MCC undccimo,
te(m)pore
IJlJloccntii pape III et Ollonis inperatoris
et die'
tcrtia cxcunte
I novembris, indict(ione) XlIII, hoc quidem
I c(1II) pore. nos Augustl,ls Petri I Dritii ct Letus Michaelis
Dd·
tii, nostra spontanea
volunlaltc.
locationis
titulo a vobis dolIIino Thoma priore Sancte I Marie de Spolcto. con sensu canolIicorum
vestrorum,
tatam unam I pCliam terre in Deroito
existentem,
de hinc ad duodecim
I :mIlIJs. utcnd:lln et fmen·
darn rccipicntcs.
pramictilmus
vobis numine ccclesic \·estris·
que successoribus,
nomine mcrlccdis. singulis annis in mense
madii solvere vel dare I vobis pro iam dicta ecclesia quaura·
ginla sol(i<.los) luc(cl1ses) anlnuatilll.
Item promillimus
vobis
<.Iare medictatelll
I nostrum arborum quas in predicta terra
plantaverilllus.
quando I cumque ipsam ten'am dimiscrimus,
sivc fillito tcnnino,l sivc antc terminum
morte nostra inter·
\,cllicnlc, ipsa I pclia ad ccclcsiam \'estrum rcvcrtetur
pro quill'
+ Nos Iacobinus Alb(cr)lturi ct Thomas
testes sumus.1
Ego Petrus CClltro iudcx rogatus seripsi.
01) seglle I eSpllllto.
176
177
75.
ARDITRATUM
1213 aprile
11, Spolcto,
Egiclio e Pagano, canonici di Sail Pietro [uori Spoleto,
eletti arbitri da Benadatto vescovo di Spoleto e TOI1l11laso priore di Santa Maria di Spoleto, emettono till arbitrate
nella lite esistente tra 10 stesso vescovo e priore per le of[ert e e procurazloni.
..
.-
0 r i gin
a Il ,
Rc g est
0:
ACS n" 408, (A];
FAUSTJ,
ivi n" 388, (A'].
p. 349.
Arnbcduc le pcrgarnenc
sono in discreto stalo di conscrva1.iunc; [A'] c cucita in calce alle tcstimonianze
relative alia
lite in oggetto.
In nomine Patris ct Filii et Spiritus
Sancti, amen. Nos
du(rn)pnus
I Egidius el do(m)pnus Paganus canonici Sancti Petri extra p[or]tum
Spolet(anarn),
arbild
cle<.:li a do(m)pno
Denadatto -I Spulctano I episcopo et Thollla priorc Saneie Ma·
rie Spolct(anc)
cl cius canonicis,
I sub pena ccnlum b} .lib(rarUIII) 11Ic(ellsiulll) hinc indc promissa,
ralo mancntc
I laudo,
Super candela quam dat annuatim
ecclesia Sancli Dalmiani
cl lIIoituariis civilalis cl mandato pascali I quod prccipcrc
con!>uevil cpiscopus ab ccclesiis Sacli Pclri ct Sancti Grcgorii I
ct oblalionibus
ecclcsie Sallcte Marie et olco quod ab ipsa cc·
c1esia idem I episco}lus solitus est cl percipcrc,
ct super procurationibus
annuis I in festo pascali cl fcsto Sancte Marie ct
iI) A' Hcnadal:lo.
bl A umtllt: il segllo abbrn·jalivo
cl A' omellt: I:sl.
dc/la
n ill
ccnlum.
modo procuratlonurn
I et piscibus quos episcopus debet habere de luco, talitcr inter eos I laudarnus et arbitrarnur
quod
candcle predictc
dirnidilam
cpiscopus
ct alterum
dirnidlam
prior cum canonicis
habcant;
ct mortuariorurn
fiat similiter
divisio dl per medium inter cos, ad quod I baiulum co(mmuni)tcr ponant qui colligat et dct cuiquc parltcm suam ct nulIus rccipiat nisi de manu prcdicti I baiuli; et de mandate pascali unum latus et unum agnurn I habcant prior et canonici
de co quod v mittit cpiscopo ccclesie Sancti Petri I et t(amtu)mdem de eo quod cidcrn mittit ccclcsia Sancti Gregorii ea
die qua I mittitur,
si prior et canonici proeessionaliter
ibunt
cum ipso eplscopo.]
Oblationum
vero ecclesie Sancte Marie,
quartarn
habcat episcopus
o(mn)is te(m)poris
I et reliquum
habcat prior cum canonicis,
salvis oblationibus
que dantur
yrnaglnibus
pro opere cccJesie et his que darnur acanonicis
cum ingredlluntur
eccleslam vel reIinquuntur
"cl donantur ab
eisdem ecclcsie I et o(mn)i anno, in nativltntc
Domini infra
octavarn, prior et I canonici dent episcopo
duos caldarcllos
boni olci et dirnlldium, reliquum vcro totum oleum rcmancat
ccclcsie et canonicls.]
Super procurationibus
dlclmus quod
episcopus procuret
priorem et canonicos o(mn)j anno in pas·
ca et festo Sancte Marie, in prandio cum eri! in I civitate, nee
se absentct hiis diebus cpiscoplls malitiose et gra(tia) honoris
sui, panes ante ipsos apponant,
cetcris honeribus
procurationibus rcmissis episcopo, videlicet:
de [a]ppositione
erbolate
et parasidum fI ct aIiis que dicebatur
debere in propria persona, set faciat cis servire hOllorificc a suis familiaribus
et
servicnltibus
ci, de piscibus quos episcopus habcbit a lueo, in
cella Domini mitltat canonicis pro bcncplacito
suo. Omnibus
prcteritis
exaclcionibus
que potuisscnt
hinc inde peti remissis
ct instrumcntis
I et scntcntiis et probationihus cassatis et pro
vacuis habendis et cnjnonici cassent ca in presenlia
cpiscopi.
Acl(um) Spolet(i)
in ecclesia Sanclc I Marie, anno dominicc
nativitalis
MCC tcrliodccimo,
le(m)pore domini lnlnocentii papc Ill, die XI intrant(e)
aprilis, indicl(ione)
prima I
Nos predicli
cpiscopus
cl prior cl prcsbitcr
Dcrardus
d) A divisio
c) AsegIlt!
o
mU·jnlcr/ineo.
espllIllo.
sibi
A' parassidum.
178
179
pape, presb(ite)r Tancredus.] presb(lte)r Bcrardus Abbandonati, do(m)pnus Saracenus et d do(m)pnus Ciconia I Sancte
Marie Spolet(ane) canonicl, hee scribi rogavimus.]
Nos Petrus Transaricl, Iacobus Caldararius, Nereo, Petrus
") Gentlllls, Paganellus, Petronus Iacobi et OlTreducius Al}manni,
rogati testes sumus ~}.
76.
CHARTA
Ego Iacobus Centro Jmperial(is) Judex et notarlus.] rogatus a partibus et de mandata et auctoritate predictorum arbi]trorum, hec omnia scripsl et in publicam formam redegl.]
VENDITIONIS
,
.
1214 rnarzo I, [Spoleto].
Verrera di Rainerio, col consensodel marlto Enrlco,
vende a Bonaionta di Beneditturo la sua parte dl Ire pezzi
di terra e di alberi in vocabolo Matregnanor.per la somma
di ventuno soldi di Lucca.
Or ig j n ale,
Re g est
0 :
ACS n" 409 (A]. '
FAUSTI,
'La pcrgamcna
e
p. 349.
in discreto state
11 documento risulta
avverte espllcitamente.
corrctto
.n conscrvazlone.
'"
dallo stesso notaio ehe 10
Marinus. In nomine Domini, amen. MiI1(eslmo) CCXIIII,
te(m)pore Irmolccntll pape et domini Oddonls fmperatoris, kaJ(endas) martii, indic(tione) I secunda, hoc quidem le(m)pore,
ego Verrera Ralncrii filia, I consensu viri et mundualdl mei
Enrici et nulla vi coaclta, sed mea spontanen voluntatc, vcndo
et trado tibi I Bonalonte Benedlcturl et tuls h(ere)dibus totam partern I mcarn de tribus petiolls terre et arberum in vocabulo Majtrengnani, silleet: tertlarn partem pro indiviso, prlma quarum I est iusta tenimentum Iacobl Astnmire et filjj Se.
nipbaldi et I Marzurc, secunda pctla est lusta tenlmentum filii
Alberti I Guidonl, .Maria Gilil et Scangnl Senlbaldl, tertia pel·
tia est, iusta tenimentum tui co(m)paratoris cl filiis Senipbal.
di .}. Infra hec latera I vendo et trado libi partem meam de
predictis tribus I petiis tcrre et arborum, silie[et]: tertiam
I) A et neUrnterlilleo.
h) A' tesles sumus ntll'interlinto
inferiore.
a) et filiis ~enipbahIi
in cake al documenta con Sttnl d~ ,iclJiama.
181
180
pro indiviso cum Inltroltu et exitu suo et o(mn)ibus
eidem
pertlnentibus,
sine ulla I reservotione.
Unde accepi pretium
a te XXI sol(idos) luc(enses) I de quibus voco quietam esse,
renuntians
exceptioni non
numcratl pretii et. vellelano beneficlo consulto
I et o(mn)1 exceptlonl, Insuper promitto et
obligo me et melos h(ere)d(es)
tibi et tuls h(ere)dlbus
de colludio et molestla, falsilicatlone
et de evietfone et legitime de:
fcndere prolmltto, omnibus mels expcnsis, contra o(mnc)s 110-..
mines sub] pena promissa
dupll pretil et hec car(tula)
firma
I
INDIen
Ego predicta
Verrera hanc car(tulam)
scribi rogavl I et.
per sancta Dei evangelia,
firmavi ut· superius
I
dictum est, sine oCmn)i dolo et fraude observare,
Ego Fillippus Petri Gentilis et Conradus
Massaronis
I
fuimus testes.
Ego Marinus notarlus
rogatus
hanc car(tulam)
scripsi
et correxl.]
(SN)
I
.'
~,;.': .' ,
G. ANGm.INIROTA,Spoleto ed il suo terrltorio, Spolelo 1920.
F. BARTOLONI,
Per un censlmento. del documentl da Innocenzo III
a Martino V, (escluso), in • La pubbllcazlone delle Conti del medloevo europeo negll ultlml 70 annl (1883-1953). Relazlonl », Roma.19SS.
';-.. :.
permaneat.]
corporaliter
DIBLIOGRAFICO'
Suppllch« pontlficie dei secc. Xl/I e XIV,' in • Bullcltlno dei• l'Istituto Storieo Italiano per IJ mcdloevo s, 67 (1955), pp. 1.187.
V. CAPrCLLcTTJ,Le chiese d'ltalia, IV, VencZIa 1846.
-, Le carte dell'abbazla di S. Croce d( Sassovlvo, vol. I. 1023-1115,
a cura di G. CENCBTTJ,
Flrenze 1973; :Vol .: JI: 1116-116S, a cura
d! V. Dn DoNATO,Flrenzc 1975.,
'.
_
L FAUSTI, Le chlese di Spoleto nel XIV sec.; In • Archlvlo per la
storia eccJcslastica dell'Umbria », I: (1913), pp. 129-216.
-, Le scuote e la cultura a Spoteto nell'alto medioevo, ne! periodo
comunale e nell'etd mode rna, Spoleto 1943.' .
-, Le pergamelle dell'Arclllvlo dei Dllorno di Spoleto, In • Archivlo
per la storia eccJeslastica dell'Umbria.,
IV (1917-19), pp. 287-416.
P. FONTANA, Descriliolle della clrlesa metropolitana dl Spoleto, 1848.
J. F. LI!ONCILU,Hlstoria Spote/illa per eplscoporum serlern digesta,
Bibi. Corn. dl Spolelo, ms. 197, sec. XVII (a. 1656); ms. 149, sec.
XVIII; ms. 155, sec. XIX. Bibi. Aposlolica Valicana, Barb. lai.
2712, sec. XVII.- Bibi. Jacob!1II cll Foligno, ms. C, VI, 2, sec. XVI..
BibI. Dominicln! di Perugla, ms. 127, A, sec. XV} (a. 1656).
S. G. MCRcArr, Sul1a Santissima Icolle del DIIOIIIO di Spole/o, In
. • SpoIctium.,
III (1956), pp. 56.
.
-,
R.
MORGHI!N,
Ictium,.,
L'. excidium. di Spoteto det 27 tuglio
11 (1955), p. 15.
S. NESsr, It Duolllo di Spole/o
(1966), pp. 31-36.
.
Pli. JAFFI!, Regesta Pontificllm
feld, Lipsiae H;8S.
P.
KEIIR,
IlaUa Pontificia,
nel sec. XII,
",
Romallorum,
2a
i155,
In • Spa-
In • Spoletium.
xn,
od., edidit S. Lowen-
IV: UmbrÜl, Picellum, Marsia, Bcrolini,
1909.
-,
Naclrtrage zu den Papsturkullden Italiells, I, In • Nachrichlen
der Gesellschaft der Wissenschaften zu GOIUngen., 1905, pp.
183
182
,
321-80. Ora in Papsturkunden in Italiens, V, C1ttk del Vo.tica·
no 1971, pp. 1-60.
_, Papsturkunden in Umbrien, In • Nachrichten der Gesellschaft
der Wissenschaften
zu GOMingen a, PhU. hlst, Klasse, 1898,
pp. 349-396.0ra
in Papsturkunden in Italien, I, Cittk del Vati·
cano 1917, pp. 387-434.
_, Srittium und Palatium zur Geschichte du papstIichen Kanzlei.
wesens im XI. lahrhundert, in • Mitteilungen des Instituts fur
osterreieh1sches
Gesc:hlcts forschung a ETgamungsband,
VI,
(1901), pp. 7()'112.
A. POTTIf.uT. Regesta Pontificum Ramanorum, Graz 1957.
U. NICOUNI, La vit« comune del ctero a Perugla nel secco XI e Xll,
in • La vita comune del clero nel seec, XI eXIl, 11. Milano 1962,
pp. 260-264.
PFLucrHARTTUNC, Acta Ponti{icum Romanerum Inedita, J·III. Tubingen.$tuttgallt
1880-1886.
P. RABIItAUSICAS, D~ romlscb« Kuriale in der papstlichen Kandel,
Roma 1958 (Miscellanea Hlstoriae Pontifielae, 20).
A. RAMBALDI. Uräscrizione romanlca nella torre del Duomo di Spoleto, In • Spoletlum a. VII, (1957). pp. 27·32.
A. SANsr. Documentl storici inedltl in sussidio allo studio delle me·
morie umbre. Follgno 1879.
L S.umPALLER, Sagglo di un elenco del fundonari, impiegall e scrit·
tori della Cancellerla Pontificla daU'jnldo all'anno 1099, in • Bul·
lettino dell'Istituto Storico Italiano per JI medio Evo -, 56 (1940).
G. ScnwARTl, Die Be$etlulIg der Blstumer Raichsitatiens unter dell
sachslsehn un salischen Kaisern mit den Listen der Biscf,o/e
(9S1·1J22), Leipzig·Berlin 1913.
S. SERRA. La Diocesl di Spoleto. Spoleto 1961.
G. SoRDINI. II Duomo dl Spoleto dalle origini secotldo ~ documenti. '.
Spoleto 1908.
B. TOSCANO.
Alia Spoleto, Roma 1969.
_, CattedraIe e clud: studio di un esempio. in Topogra{ia urba~~
e vita clttadina nell'alto med;oevo in octidente, SpoJeto 1974.
-.
-.
_.
F.
_.
pp. 711.747. (Scr.timane dl studio del Centro ltaHano di 6tudi
neU'al..to mediaevo. 21).
II Duomo dl Spoleto. Spoloto 1969.
Spoleto in Pielre. SpoIeto 1963.
SuI San Paolo .inter vlneas a, in • SpoJetium a, IV (19S7),
pp. 20-26.
UGU1lU.I. Italia Sacra sive de episcopio /taliae, cd. 11. cura et
studio In N. Coleti. I Venetiis (17J7).
,
lA vita comune del dero nel secc. XI·XII. Attl della settimana
dl Itudlo: Mcndola. settembre 1959. voU. 01 e 11, Milano 1962.
INDICE
,
DEI NOTAl SCRITTORI ..DEI DOCUMENTI
. ....
:;.'
. '. ~ .~ :
','
.\.
!
Le cople sono eontraddlstintc ·~~n •. ~ 11 ~omc dei notal aute·n.
tlficatori dl esse ~ Indieato dall'abbrevlazlcne
cop Cra parentesl,
,
A·lbertus iudex
Alexander iudex
Andreas Palmlerl
Baldinus ludex
Benafer notarius
'
(1129)
(1161),
(119().1191)
(1178)·
(1159.1187)·
, .' ,
·6
'
8
(cop) *37, 39
23
7, 9, 10, 11, 12. 14,
15. 21. (cop) *33.
Boamons sacro Rom. Imp. scrlnia(1210)" 69·
rlus
Civitas aule Imp. notarlus
(1213). (cop) *73
Gervaslus scrinlarius reglonarlus et
(1108) . 4
notarlus sacri paJatii
(1192) .: 43
Gregorius notarlas
'(1104)
3
Grimaldus ~udex
Iacobus iudex
(1173)
J6, J7
lohannes notarius et iudex clvltatls Sj>oletinc
(1067) ,1
Iohannes notarius
. (1173-1211)
J9. 7J. 72.
lordanus iudex
. 62
(1182) ·,26
Iullus ludex
lunta iudcx et notarius
(1173) 18
Maearius· iudex
(1175-1182) 20, 2~, 24, 25,27. 31,
30, 33, ·37. *39, 42.
Marianus notarius
(1204-1207) 66, 68
Marlnus notarius
(1214)
76
, (1195-1211) 47,48,74
Petms Centro ludex
lacobus Centro Imp. not.
(l2l3)
7S
Nicolaus notarius
(1202·1204) 64,65,67
QulntavalHs
(119().1191) 38,41
, (1170)
Quintavallls ludex
13
RainerhlS scrinlarius regionadus et
notarius sacri .palatii
(1108) . 4
,Rcgolgitrus notarius
(1202)
63
Transarlc:us notarius
(1221)
(cop) *13
DATARI DEI PRIVILEGI
Pet m cJeric:us fungcns vice Petri S. Rom. eecl. subdlaconf
ac bibliotecarii
Iohannes S. Rom. cool. diaconus cardlnalis ne bibliothecanus
Transrnundus S. Rom. eccl. notarius
Centius S. Lucie in Orthea dlaconus cardinalis dom. pape
camerarius
2
B
29
56
184
185
CONCORDANZA DELLE SEGNATURE D'ARCHIVIO
Archlvio Capltolare
Documentl
1
2
346
347
348
349
350
351
352
353
354
9
3SS
10
356
357
358
359
360
361
362
363
364
365
366
367
368
369
370
371
372
373
374
374
375
376
377
378
378
379
380
381
382
383
3
4
S
6
7
8
11
12
13
14
.15
17
16
19
20
21
22
23
24
25
26
29
27
32
30
31
33
34
35
37
43
39
41
42
43
46
nO
384
385
386
387
388
389
390
391
392
393
394
397
398
399
400
401
402
403.
404
405
406
407
408
409
47
48
52
53
73
54
SS
57
60
61
62
52'
63
64
65
66
67
68
71
72
73
74
75
76
186
JR7
INDICE
DEI
DOCUMENTI
1. Charta run"datlon!s (1067 gennalo 19)
2. Alexandrf papae 11 privileglum (J069 gcnnalo J6)
3. Charta prestariae atque convenlenliae (1104 nov.)
4. Pascalls papae 11 .pr!vilegium (1,108 novcmbre 16)
S. Calixt! papae 11 privilegium (1122 maggio 13)
6. Charta donationls (1129 maggio 10)
7. Charta donationis (1159 marzo)
8. Charta donatlonls (1161 luglio)
9. Charta donatlonls (1162 settembre)
10. Charta donarloms (Jl66 settembre)
11. Charta venditioni! (1'167 Iebbraio)
12. Charta concession!s (1170 maggio)
13. Charta enphiteosls (1170 dugllo)
14. Charta venditionis (1171 dicembre 16)
IS. Charta olfenlonis (1173 maggio)
; "
16. Iuramentum (1173 maggio)
17. Charta finis cl reCulationis (1173 maggio)
18. Charta donat'lonis (1173 maggio)
19. Charta amicalis conventionis (1173 sCLlembre)
20. Scriptum prestariae alque cOlJVenicntiae (1175 mag.)
21. Charta donationis (1175 giugno 25)
22. Charta ;prestarlae atque convenicntiae (1176 giugno)
23. Charta donation is (1178 scttembre 29)
24. Charta obligationis in plgnore (l181 Ccbbraio 14)
25. Charta donationis (1182 gennaio)
26. Charta donation is (1182 febbraio)
27. Charta donationis (H85 agasto)
28. FcJcricj impcratorls privilegium (1185 sCllembre)
29. Urbani .papae III privilegium (l186 fcbbraio 27)
30. Charta fmls 01 reCutationis (1186 dicombrc 11)
31.' Charta obligationis in pignore (L186 dicembre 11)
32. Charta finis et refutationls (1t86 diccmbre 11)
33. Charta preslariae atque convenicntiae (1187 ott.)
34. Albini ,preb. card. vicani Clement is III mandatum
(1187-88)
JS. Sententla (1188 Ccbbrnlo)
36. Clcmentis papae III liUerae gratiosac (1189 mar. ,6)
37. Charta locationis (1190 giugno)
38. luramentum (1190 luglio)
39. Charta concession Is (J.191 marzo)
40. Charta donallonis (1l91·JJ9S)
p.
..
..
..
27
32
3S
37
•
•
40
43
It
It
•
It
•
It
It
It
It
•
•
•
45
46
48
50
52
53
55,
57
59
61
63
65
•
68
•
•
•
•
•
•
,.
,.
..
70
72
74
76
78
80
82
84
86
88
92
,.
95
,.
97 •
..
99
It
It
..
,.
,.
101
102
104
..
J06
..
,.
..
101\
110
113
41. Charta donatlonls (1191 diccmbrc)
42. Charta rcfutationls et qulctatlonls (1192 rnagglo)
43. Charta vcnditlonls (1193 dlccrnbrc 21
44. Charta locationls (1194 magglo 31) "
45. Coelcstlnl papnc III mandatum (1195 ·luglio 17)
46. Charta ~()cal;onis (1195 lugHo 17)';";
47. Char-ta loca tlonls (J19S scttcmbrc 24)
48. Charta promlsslonls (1195 setternbrc 24)
49. Coelcstlnl !parac III mandatum (1191·1195)
50. Coclestlnl papae III mandatum (1195)
51. Coclestinl papa III mandatum (Jl9S) 52. Coclestini papae III mandatum (1195 novembrc 21)
52". Charta quictationis (1187·LI95) ,
53. Scntontla (1196 novcmbre 9)
54. Charta appollatlonis (1197 aprile 9) .
55. Coelcstini papae HI litoterae gratlosae (1197 glug.13)
~6. Coelestini pupae III privilcgium (1197 glugno IS)
57. Coclestlnl papae III Iitterac executorlae (1197 glugno 16)
58. Coolcstini papae 11I mandatum (1191·1198)
59. Innoccntii papac fir mandatum (1198 aprilc 24)
60. Charta finis ct rdutalionis
(1199 giugno 4)
61. Charta venditionis (1200 febbraio 19)
62. Charta dcclaralionis (1203 fcbbr. 19 • 1218 mngg. 19)
63. Charla vcndHionis (1202 maggin)
64. Charta promissioni!; (1202 oltobre 28)
65. Sentcntia (120,1 fcbbrnlo 19)
.
66. Charta donationi!; ('1204 gennalo 22)
67. Diclalcstlum
(1204 ollobrc 25)
68. Charta locationis (1207 agosto 9)
69. Sentcntia intcrlocutoria (1210 mar7.0 24)
70. Summarium nlle!;latlonum (1210-1211)
71. Charta cOl1slilutionis (1211 fchhraio 4)
72. Charta vcnditioni~ (1211 mal7.o J I)
73. Innocenlii papae III 1ilterac grali()sac (1211 mar·
7.0 18)
74. Charta locationis (1211 oc1Vcmbre 28)
75. Arhilratum (121.1 nprile 11)
76. Charta vcnditionis (1214 mal7.O 1)
p.
..
..
..
114
116
118
120
122
123
125
127
129
130
131
132
134
135
,.
•
,.
,.
..
..
..
..
..
It
..
138
..
..
139
141
..
..
..
..
145
147
148
149
..
ISO
,.
..
..
..
152
154
ISS
156
..
15H
It
159
16.1
..
l(j,;
..
..
..
167
169
170
..
..
..
..
172
174
176
179
189
.. .
INDICE
.,
p.
In Irod uzlone
. '.
7
27
Documentl
•
lndicl:
Indice bibIlogrnfico
•
ISI
•
18J
•
•
184
Indlcc del notal scrlttorl
Concordanza
tiel document]
delle scgnature
Indice dei document!
186