AIlCI-JIVIO S`_fOI~ICO ECCLESIASTICO ·SPOLE`I
Transcript
AIlCI-JIVIO S`_fOI~ICO ECCLESIASTICO ·SPOLE`I
AIlCI-JIVIO S'_fOI~ICO ECCLESIASTICO ·SPOLE'I-1IN"O NURSINO .... __._. o ~ ...... en ~ ::l Z I o ~ ...... ..... (l) o 0.. CJ) o u ...... ..... . en t"J ...... en (1) ....... u . o ~ o U· ...... ~ o ..... CJ) o ...... .....::- ..c o .~ ~ CENTRO RICERCHE E STUDI SPOLETC> , 2 19X4 ARO-IIVIO STORICO 'ECCLESIASTICO I • SPOiETn~O ~NURSINO I" I • I " 2 ..'..-;1984, . .. CONsiGLIÖ:"DI'REDAZIONE . Antonictta Amici - Giamplero .Ceccarell] '_Sandro Ceccaroni _ Romano CordelIa -Giuseppe."F~cinel1l, _. Silvestro, Nessi _ Antonio Ottaviani ;:: ~~se?~o .ISeveri~, .~. Giuseppe Urso ' . ., .... " ~... I?l.~~1J;ORE . :, .Ouorlno • , In copertlnar I - " .. l' : . Sigillo ",,-, '.' .. p,l Albei-ti . ,I I ":.;' " ... , " ,I ~ 1, . '. '. • I , äeu«.curia 'vescovile 'di Spoleto ._ '""",... , ... .,' " l". . •. DlreZioneJ ~.\~strazicine Centre>. Ric~rclie'·c~Stud! \d~U'~~~idioc~si di Spoleto Via Aurelio SafIi,\'13 _~.06049 'SPOLETO . I' , '., .... ,......,. • .a _ 4_ f • I. '.' '!'.' • • . • (sec; XV) .. ~ ~e.pergameßc . dell' 4rcbivio, del Uapitolo delta Chiesa Cattedralc ldi S. Mafia di. Spoletol dalle origini alia fine ·del ponlifivato di IDnOGCDZO III '. . INTROIJUZIONE SOI\IMARIO:1. L'archivio Capitolarc dl Santa Mari" di Spolctu .• 2. Tipologla, partlcolarltä palcograflche e dlplomnt iche dei documenti. - 3. La canonlca dclla cattedralc di Spolcto nci secoli XI eXII .• 4. I vcscovl <11Spolclo nei secoll XI eXII. 1. L'Archivio Capltolare di Spoleto ofTre allo storico una raccolta docurncntaria non abhondnntlsslma, ma consldercvolc c Ianto piu interessante, perehe consentc lntcgrnzion] nlln ricchissirna docurncntazlone dcll'altro archivio conscrvato n Spolcto, quello dei monastcro di Sassovlvo, ehe conccrne soprattuuo Ja zona rurale limitrofa'. Nel nostro caso si tratta Invcoe di tcsthnonlanzc provenionti <la un archivio dclla chlcsa cattcdralc di una cilia quale la stessa Spoleto, antico capoluogo del ducato, Tra gli archivl capitolarl dcll'Umbria, oggl scarsamcntc rapprescntari, occupa un posto distinto accanto agli archivi conitolarl di Assisi, Guhbio, Cilia di Castelle. L'\ raccolta, ehe abbraccia 924 pergarncnc, dal sccolo XI nl secolo XIX, inizia col dcoreto vcsco\'i1c cli istitu7.ione della C:l· nonka, delI'anno 1067, ma a parte per qucsto prilllo pcriodo la seric dciprivilcgi pontifici, di\'cnla abbondanlc solo con la meÜl del sce. XII. Non tulle I.e pcrgamenc apparlengono in senso slrello alia callonica. La raccolta si infalti arricchila, a pnrtirc dal secolo XIII, con gH archivi di aleuni monasteri delln diex:c.,i di Spolclo (S. Concordio di Spoleto, S. Donato di Buiano cli Trcvi. Santa Maria di Tun'ita di Monlcfalco e S. Pielro di MonlclIlarlnllo) e J Le earle dcU'abbazia di S. eroee di Sas.wvim, VoJ. I: 102l 1115, a cura di G. CIlNCP.TIJ, Fircnze 1973; Vol. H: 1116-1165,a cura di V. Dr. DONATO, Fircnzc 1975. ',' 8 I possedlmentl dei quall, a segulto della decedenza dcgll stessi rnonasterl, erano statl unit! aUa mensa capltolare dal pnpi. Sieche slpossono oggi dlstinguere tre gruppi <I1docernentl: direttemente 'la' canonica: 2) Munlmina, doe aui dj compravendita, donazioni, enflteusl ed altri ehe non hanno per oggetto la canonlca, ma riguardano rapportl era privati i cui beni vennero piu tardi in posscsso del Capitolo; , , , 3) Documentl di monaster] uniH alia canonku della cat. tedrale. 1) Documenti rnorto ell anchc dl qucsto si da 1I0t;7.;a: • p()~1 "")l'll'lIl domini Icronimi cnnonicl, rcpcrta sunt in camera sua invcntar'ia Im· norurn Saneie Marie in Turrlta et Snncrl Donat] de Huiano cl Hlud Sanctc Marie. Rcposita sun! to capsa cum allis scrip- ohe Interessano 0' Per acc:ertare la' conslstenza deU'archivio' e ri.5contra!l"Cle evcnruali perdite, si possono ricavare alcune indkazioni da duc nntichi inventari, H Pl'imo dei quall reca i1 titolo: c Memoriale bullarum, concessioß1lm et induItorum ne testameptorum ». E' un manoscritto cartaceo ricoperto con pergamena, si cOlnpone di 10 bifogli scritti sino a f. 16 fu compiIato nel 1486. Una breve descrizione del manoscritto e a f: 2 inventarium sive repertorhun litterarum apostoHcarum, proces'Suum, testamentorum, donationum, privHegiorum, indultorum, et nlia'CUm con· cessionum et scripturarum pertinendum et .speotantium tam ecclesie Spoletane, quam membris erus, que rcperiull'tur et' sum in sacrestia maiorJ, in oertits saocuJ.is in una capsa; sunt et aLle scripture 'extra saccuUs in dicta oapsa, que sunt parvi vel quasi nullius, momenti , n manoscritto dovrebbe essere dunque un 4nventario generale dei documenbi che furono trovati in quolla rioog"llizione, ehe ci permet1e anche di stabHire con cer.tezza dove si tTov3va f, f: 0 It. l'archivio. A ,f. 1f infatti troviamo scriH'llre e bolle ehe sono un'a}tra aIllOOtazione: «tutte le noroti in questo ba-stardello, chia· mato Memoriale Bulla.rum,' sono in una c8lSsa di nuci ehe sta nella camera dove habita et donn! U sacrestano della lcone, quali camera se stata prestata dal Capitolo per conservar le robbe di essa lcone It. • La mOlteplicita dei termini usati per indicare i va'ci tipi di documenti lascia isntendere, senza ombra d.i dubbio, obe 6i sono vo1uti indicare tutti idocumenH ivl trovati, anzi per mag· gior precisione, alIa fine del lavoro, furono trovati alcunti documenti neUa camera woo' canonico ehe nel frattempo era o turis ". , Per ogni document» si ludica UII breve n·l!c"'fI. n quale, a sun volta, c slntcrlzzato in due fJ Ire 'Parole fiel rnnrglne tic 110 stcsso, I documenti i,n gcncralc sono divlsl secondo l'entc cul npf,artcngono, 'Incominciando con queUi l'i~wanl:lII'i if C~pil(JI" ehe 50no I 'Piu numero!;;. ,11' primo TCgcS'o rlguanJa Je c()~tiIU7.io"i tlclla Chic~a d; Santa Maria <lei J356. scguc poi' if documcn'Q di rond:17.ionc della C:lOonica: • Priv:ilcglum don3Ii()"i~ racl~' (~cclcc;ie Spole, Itlne de tcrrt~, plchibu!;, domihu5, orlic;, rnorlll:"';;. J067 -, dlJ\'e ~ppunl() non - si fa rilc\'nre ':mlo iI mmllenlll di fmulm,:ionc della cnnonica, qunnto le dona7.ioni con <'''lli C 'ilala nrricchila. Dal r. 3'" a 5' scguono rcgcs'; dl 17 documcnll pontifici, chiamali genoricamente bolle, deI Sl'culo XII- XIV, non di'iJ'M)o sti 1>cr ordlne cronologico: 10 rigu:trd:mo dircll:tmcnlc il C;t· pilolo nel SUD 'Patrimonio, 4 si rircri~onf) alle inllult!clI1.c, 2 dccretano l'unionc del monaslcro ttl Santa C ...nee eli ßomaccll() edella Cappella dl San Gregorlo. nelln chicc;:l dl So",la Marin. aHa mensa capitolarc. ' 'I documenti r;sultano riuniti per argomenti: 1) it capitolo cd 2) le indUlgC117.C; , 3) union; j suoi diritti; "arie; 4) alti privati. regesti <la f. 6' -lI' rlgunrdano nlli pri\'l\li, c;pccialmcntc 46 in tut-to, comprest (rn gli anni 130R-1440, c ri· c guardnno beni donali nlle "arie cappcllc dell a chie'in lIi Santa Mari'3. Segue iI decrcto tli cI"C7.ioncdelJn cappella di S. U)rct17.0 e Agnesc nclla chicsa di Santa Maria, del vcscm'o Bartolomco n.' 1269 e la scnt.cnza dei "cscovi di Osimo e Narni neUn lite per le procurazioni e le olTcrte tra iI VC'iCQvo UcncadaUo c 10 stesso CapitoJo. A f. 11" abbiamo it rcgC'sto del diploma di Fcderk"l''' I per , la dun. di Spoleto, di cui c pcrduto J'originale, ma ehe J'annr)o testamenti, JJ 10 tazlone ci dice essere conservato in queste archivlo. Pcrtanto l'ho compreso ncl11;apresente edizione. In totale per it Capltolo sono menzlonatl 87 docomenti. Seguono a f. 12', 6 document! del 'Priorato doi Santa Trinitä unito alia mensa capitolare nel 1443; a f. 12v, 4 documenti . relativl alle varie fasi deLI'unione di San Concordio e 10 dl S. Donato di Buiano, Per S. Pietro di Montemartano a r. 15' si ricordano 14 documentl, tra cui un prlvlleglo Imperlale di Federico I ora perduto: «privilcgium imperiale in' quo dcscripta sunt menbra, bona et confina monaster] Sancti Petri de monte et omnia per ipsurn Imperatorern Federicurn confinata anno 1185•. Infine 4 document! attestant! l'unlone dl S. Maria di Turrita al Capitolo. Da· ultimo furono aggiunti ;i regesU di 5 tcstamenti con l'avvertenza: «non pertinent ecclesie Spolctane quamvi:s sint in capsa It. n bastardello e dunque un vero e proprio illlVentario generale anche se i documenH non sono rusposti per ordi'ne eranologico ma divisi genericamente ·per argomenti, e benche non tutti siano ricordati,specie i documenti privati; faeendo wm cernita di quelli ritenuti «parvi vel quasi nuHius momenti ., come esplicitamente sI avverte. . Di non minore .importanza e il rnanoscrltto Rog . .11: «Liber litterarum apostolicarum It. E' un oodice cartaceo doi 25 bifogli, ricoperro con pergamena. Ha una numerazione piu 00tiea per fogli ed a questi si e fallto riferrmento nclJe citazioni dei documenti. Il codice II 5crittosino a f. 39", pol gli oltrl sono in btanco. Cont·iene 49 documenti tra privilcgi~ lettere papali e le varie sentenze relative aHa lite ohe si agito alia fine del secolo XII e gli inizi del XIII, tra it Vescovo Benadatto cd il Capitolo. ,- Non vi sono documenti privati riguardant.i donazioni: enfiteusi 0 vendille. I documenti non sono reg.stmti in ordi~ cronologico, quasi questo codice fosse un vero registro in cui venivano trascritti -i vati documerrti pubblici, ritcnuli impormnti. per i drritti del Capitalo, per una piu siocura consorvazione. . . Possiamo opiuttosto rilevare come i documenti siano tra-. scritti in base ad uno schema prefissato. , Ognidocumento ha un nwnero neI maI'gine del regmro ehe veniva poi messo all'Che neU'originale .. It compilatorc del codicc ha raggruppato i document! ill tre categoric: I) aui attcstanti le lndulgcnzc di cui c ricca la Chlcsn Cattedrale; , 2) privilegi comprovanti le varie donnziunl dl chiesc ehe Iurono unite alla mens" capltolarc: . '·3) aul relatlvi alia vlta Interna del Cnpitolo. Una parte relevante Cf. 21'-29") occupano ~Ii attl rclativi alia lite tra it vescovo cd it Capitolo, ehe qui SOIl() pHI cc;lc!\i ehe negli orlginall. Da qucsta breve esposlzlonc si pub dedurre ehe it codlcc Iu compilato verso la fine del sccolo XV. col Jlr<.'d~f' inlt'1I10 di cos1ituire uno specimen delln importan" .., c delle rkdl<.'7.".c spirituati e matcriali della Chiesa rnctwpolilann. Non ~I ca<;o la raccolta ,si apre con le varic indulgen7.e ehe applllllu df)\'e· vano .dimostrarc, secondu In mentnlit:\ dcll'cpm:n. I:l \'crn c pHI grande I'icche7.7.3d~lIa chiesn. Un codiec in cui sono ,·nt'(·olti atti ehe coneorrono, secondo lInu schemn 'preonlinalo, n met· lerc in luce i diritti e i posscdimenl.i delln Cnllollicn. JI codicc non dovc"n cs<;crc un rcgistro ncl sensu ~Ittllnle deI ·termine, ma c qunsi uno studio ehe iIIu9trn e I1Icll(' in e\'i· denza I'importanza della canonicn. . Mn I'interesse per noi proviene dal ratio ehe non tutti i documenti trascrutti ci sono cons{'rvnli ed il cmlic{' ('"n"t'nle pcrtanto intcgs-azioni per la seric dei documcn1.i cnpitolari. Di minore interesse l'iono ,rli aHri in\'Cf1lari WIIl'('{'nlcsdli. come quello redatto ncl giugno 1729 dal canonic" Vim:en7.UBc· nedelti, ehe elenea i grl.lppi di scrHlurc c nOI1olrre una c!{'<;eri· zione·dellagJ.iata delle pc rgnmcne. . Non ci ~ giunto I'invcntario compilato ncl 17117 ,!:lI Cam)nico Sforza Mancinclli dc Domo, ehe sappinmo, tin noli7.i" ddle Ri.~o/lIziolli ·Capito/ari, «a\'er ordinnto il· sin qui conruc;" ar· eMvio della Cattcdralc .. '. A!tri inverrlari del XIX sceol" rigunr· darJo unkamente gH aUi rccenLi. Solo agli inizi di CJ"ec;lC!..c· colo I'archivista Don Luigi P:\Uc;ti proccdetlc :Id UIl riordina· menta moderno delle pcrgamcnc collocate da lui in «mline ('m· oologico. Il relativo invcntnrio Cu pllbhlienlo ncl 1917 ~ ed nrrre 2 Risolllzioni Capitolari, " L VI, f. 152'. FAUSTJ, Le pergamene dell'arc1livio del /)",,,,10 cH Sp"/f/o, 12 13 tin utile orierstamerrto alia ricerca anohe se i rcgosti non mancano di Incertezze, soprattutto per quanto riguarda 10 data dei docurnentl. . Egl.i divise inoltre le pergarnene secondo gll ' ent! ai quali ritcneva dovessero appartenere, cd anchc .1n questo spcsso si hanno delle impredsioni. Cosl it doe. FAUST[ p. 346, n. 382, non appartierrc rut fondo capitolare rna a queUo del monastero di San Concordio: invcrsamcntc J'altro FAUSTI p. 302, n. 63, speuta slcuramcnte al Capitolo e non a San Donato di Buiano. Inohre vari documenti incertamcnte data,Li e numerosl queJ,Ji attribuiti va·gamente al seoolo XII, 'per cui si P()SlSOno tnvecc proporre da'te pre<:ise 0 piu precise. In partlkolare sono da rilevare ·le arbrtrarie datazioni' per le testimonianze del 1210.1211, attriburte ora at 1196 novem· bre 9 (FAUsn, p. 347, n. 387), ora a,t 1196-1213 (FAtTSTJ, p. 347, n, 388), ora al 1222-1223 (FAUSTI, p. 350, n. 417). . Anche la 'SUpPli.ca dal Faus1'i (p. 348, n. 396) asscgn.ata aUa fine del secolo XII, invece stata riporta,ta dal Bartoloni a,1 e 1223-1231 ~. Pr.ima del riordinamento del Faus,ti 'l'Archivio Capitolare ha sicuramente subito deNe di-spersiO'Ili. AchiUe Sansi diocc di possedere oltre 180 pergamene, deUe quali ne opubbHca alcune ehe certamente appartenevano al' Ca· pit010 3, e si pub Iogicamente supporre ehe tra queHe ~'on pub. blicate ve ne fossero altre del Capitalo. Le ricerche rel'l'Arohi.· "io di Stato di Spoleto per 1rovare queste pergamene, non han· no dato nessu risulta,to e gli stessi eredi del Sanst diCQlIlo di non p09sedere nessuna carta dello oSbudioso, ma di aver ver· sato tutto aHa locale sezione de1l'Ardhivro di Stato. Altri dOcumenti del Capitolo dovevano Ilrovarsi in a'Hre rac· colte private spoletine. 11 Fausti' ricorda una pergamena del Capitulo del 1145 come esistente neUa raccolta Zacehei Tr~. in «Archivio per la storia ecclesiastica' <lell'Umbria -, IV (1917:1919), pp. 287-416. . 4 F. BARTOLONt, Suppliehe pontificie nei secoli XlII e XIV in .. BuUettino dell'Istituto storico Italiano .per it medioevo -, 67 (1955), doe. Ill, pp. 25-27. 5 A. SANSI, Documenti storici inediti in sussidio alia studio del· le lIIemorie Umbre, Foligno 1897, 'lln. XXIV, XXVI. • L. FAUSTI,Le scuole e la cultura a Spoleto nell'alto medioevo ' . vagllni, ma nennehe quest" pcrgamcna llIi c statu posvihile ritrovarc 11c1 Iondo Zncchci Travaglinl ora dopositnto all'archivlo di Stato, qui ho solo trovato, vuota, I:. cnmicln rlella per· gamcna con un breve rcgcsto. II dlsordinc delle pcrgamcnc prima lid Faust] l'ipicr,a Ja scarsa attcnzionc rlscossa dai document! dl'll'nl'chivi(, capitolarc, dl cui si conoscono soltanto le cdlzloni dei pochi dipIrr mi accoltl nelle raccolte ccclcsiastlchc del secolo XVII (' XVIII c le stcssc inccrtczzc di alcunc ricerchc rect'lIti 'tcJl'nrthivio. A'llche Paolo f',ritlulino Kehr dovoUc cOl11plct~I'C le "dme esplorazioni dei suoi cullaboratori ;1 'propuc;ilo dei piit allndli c.Iocumcnti ponrtifici 1 con una serie cli aggillnle·. . Allo stC!;!;o·,sLlIdiosu tcdesco -sful!girono \I!!ualllll"lItc Ire Jet· tere di papi dclla fine del seeolo XIl- c la cupia nnlka di un prh'i1egio di Celestino Hr a lui noto soHanlo da tHt:I 'it:0I t'l'l1a, incompletatrascrizionc del sC<:olo XIX In. Piit reccntcrnente ha rivoHo Ja sua allenzione 1II1'/\n:hi"iu CapiloJare Franco Bartolorri ehc vi ha atlinlo per il suo ~tudio sulle suppJiche pontificic 11 e ultimamontc Je pl'rpalllcnc cnpi. tolad 'Imnno ufTcrto riscorlLri pcr gli l"itudi !'iull" lopo!!, aria me· dicvale di SpulcLo cli Bruno Toscano I:. Salvo queste poche ccccziuni. la ricea lacl.:olla delle perga· meile capilolari c· rimasta il1csplol':lta. lIel periodo comll1,ale e lIell'efa moc1ema, Spolclo 1943, p. 19, nola n.35. 7 KEUR, Papstlurkl/lrc/ell ill Umbriell, in «Nachrichlen <.Ier Gc· seilschaft <.Ier Wiss schaCton zu Goltingcn It, Phil. hi~t. Kla~~c, 11198. pp. 349.396; ora in Papstllrklllulelf ill /laliell, I, Cill~ del Vnlicano 1977, pp. 387434. . 11 KEHR, NaclJtrage tU dCJI Pal'slurkullc1ell [laliem, I. in • Nach· richten der Gesellschaft der Wisscuschaftl..,l 7.U GollingcJI ", 1905, pp. 321.80; ora in Pnpslllrklll,dcn [11 /talie", V, Cillll del Valicano, 1977, pp. 1·60. • Doce. 52, 55, 57. If! Doe. 56. 11 F. D.~RTOl.ONI, Supplic1lt! pollfi{ide IIei secoli X III e X IV, in « Dullcttino <lcll'lstituto Storico Ilaliano per iI mcdiocvo ., 67 (1955), doe. Ill, pp. 25-27. .12. B. TOSCANO, Cattcc1rale e dud: stlldio di 1111 CSCIllP;O, i" topogra{ia urbana e vita cilladilla lIell'alto melUOCI'D irr occidclI(t, Spoleto 1974, pp. 711-747. (Scuim:lI1c di studio del Ccnlro Ilali:mo di studi noll'alto mcdiOC'Vo, 21). 14 15 2. La presente edlzione riguarda il nuclco plü antico dei document] abbraoclando ill periodo dall'armo 1067 al'la fine del pontificato di Innocenzo Ill. Cornprendc 75 documenti dl cui 16 pubbllci (priv,i1cgi c Jettore pontihcie ed un diploma Impenlale di Federlee I) c 58 privati. Per quanto concerne la tradlzlorre SODO in gran pante a noi giunti nell'origloale; solo di poohi abblamo cople autentiehe 0 semplici, 'per uno si dispone soltanto della trascrizione risalente all'erudlto spoletlno Glacomo F~tiJppo Lconcllh; alcuni documenti si conosconq solo tranrite ~a menzione Ln altri, come si riscontra per cinque deperditi ponot:Hici. Lo stato di conservazione e generalmcnte buono ma non mancano documelllti che hanno sublto gravi daDlni per l'umidita ed alcuni sono diffidImcnte leggibi'}oj, .no.nostante ü deorso all'usilio deI,la lampada di Wood. I r1Lievi 'Paleografici e dipIomatici ohe e 'POssibHe avanzare a proposito delle partiedlarita dei documenti .spoIet~ni, presentano una oSmgolare cOIliOOrdanza con Je osservaziani ehe sono stata ·gill ,fol'lllulate nei confronti del campionario incommensurabilrnente piu ricco delle carte di Sassovivo. An<:he a 5poleto si riIeva 'la dedsa evoIuzione tra le carte del secoIo XI e quelle del .secol0 XII, con xl passaggio da1:Ie forme molto incerte e anomale del secolo XI a quelle invece • costantemente regolari del 5ecolo' SUCOOSSFVO. In particoIare per la scri'trura anehe a Spoleto si rjlS(;Ontra il rpassaggio da una cOIlSiva di difficHe JeLtura a t-ra<::ciato pesante, dai rprimi dooumenti, aLIa scnVtura invece dccisamenle posa;ta neI ductus, olldinat,a ndla dksposizione suI foglio, c0me dipersona uscita da una scuoIa scrilttoria di buon Jivedlo, ehe vien dato ritrova're nei documcnti dol socolo XII; Anche se spesso per i singoli notai col passare degli anni e con ,la sempre maggiore dimestoi.chezza con la pratka no larile, si verifka spesso una evoluzione ion senso negativo o· addi· rittura una Itrasformazione dell a -scittura, al punto' ehe vione dato di ricorrere al concetto di manus duplex_ Fra j daü estrin-5'OCi facilmcllte :rHevabili la particolarita tipica dei not-ai spoIetw <1i adottare in funzione di SigllU!ll il proprio norne scritto in maiuscole, quasi sempre su ~ue righi, in un quadrilatero nell'angolo superiore sionistro. e Anche questo dato, costantc 11Cl secolo XII, sul)l'1I1 ra all'clcmcnto usa to, in forma dl signuin fiel sccolo preccdcn Ic, un vcro e proprio monogramma del nomc ,del 1'IlJ!.llario, Esempi Invoce lid signum notarintus si haullo ~olln"t<l ncl corso del secolo XII I. Sugli intervcnti personal! dcgll autori dei document] e delle altre persone ehe prcndono parte alia 10m rcdozione con i ,testimoni, 51 glunge a riscomrl ncgativl. Dopa Hprimo documcnto del 1067, un dccrcto vcscovilc dl grande solcnnnä, ehe comporta I'intcrvcnto di rcclcslnstlcl c ehe rcca numerose solloscrlzioni autograre, lIei d(x''lIlll('lIli successivi delsccolo XII, .(Lltle le firme appaiollo di lI1:mo lid rogalar.io, che cscgllc di regoln allchc, qualllJo ci ~un(), i segni di eroce delle <soHoscrlzioni dei teslimoni, benche CJllc'ile Sinnf) in forma soggetlivu. Spesso ,i nomi <.lei leslimon; sono scrilli di seguilO :C;CIIZ:t croci ne spazio alcuno prima di (!I!0 oppurc solt:llllo la inizinle <.Iiqucsto pronomc moslra un inlrecdo ehe pub lradire una lontana origine dal segno di cruel'; C e\'idenle che Ilessun sc· gno aUlografo era ormai ritcnulo necessnrio ne ;mportantc ai fini dell a autcnticila. Pcr quanta riguarxla gli lIsi cronologici dei doculIlent; spo· lotini si 'possono anche in qucslo caso dpolcre le osscr\'nzioni dol Cencetti a proposHo dei cOllligui docunll'lIli di S:ls'io\'i\'C), con i ,riscontri sulla grande rnslabilila c inccl'lc7.I.4· per II sccolo. XIII, tanlo chel'editorc delle carte di 5asc;0\'I\'o, rilienc di dover :ril1unciarc a C)ualsiasi tentalivo di accnrdlJ tm i ... ari clcmenti cronologici c finisce col non <.Iare a!culI cH.'dilo :tll'or· dinale relativo aB'i'lldizione. Ncl secdlo XII, invccc, SUbl'11lra una piclI:t n.-gularila degli usi cronologici. .. Da' rilevare Ira le caratteristiL'he delle lIo<.,lrc carle l'lLC;!) molto ,piu largo e durnturo, di quanto non si \'erifichi oltro\'c, del rifcrimcnto al so\'ra.no nella formula ddla data, selml ehc questa menzKme abbia un prcciso significallJ l'ronologico ilia una pura mcnzione onorilica. Cos} si ha la menzionc di Ellrico IV, 1101I(,0;1:llIleehe egli no,n fosse aneora iocoronato irnporalore, nel prinlO documcnlo, . 13 er. doe. n, J. 16 J7 La rnenzlone del sovrano continua senza intcrruzlonc nci document! suocesslvi con il rirrvio ad Enrlvo V, Con-ado Ill, Federlee I, Errrico VI, Da sottollneere im perticolare un documcnto del 1129, ove compare I'annotazlone «post deeessurn Henrlcl regis It 14. Che si trattl doiun vero e proprio riconoscimonto di sovrauitä non c'e clubbio ed e esplicltornente atlermato :in quci do: cumenti del ,tempo cli Federlee I in cui la menzione edel tipo regnante ,pLissimo imperalore nostro Frederico Un'eoo del rltroveto accordo tra ,l'iilnperatore ed ill 'Papa si avvente nei documenti che affiancano iI1ella dala FedcrJICC>I ed Urbana 11115• ' Con la fine del seoolo XII 1'affermaz:ioIliCdei did/Hi pont,i. lici .sui ducato dl Spoleto 'Si rHlette nolla data dei documenti che rkordano ol'maJ. 6oltanto i'l papa 18. L'anno de)l'era c.ristiana sempre prosente nei docum.enti privati qui pubbJica'1i, e indicato con est,rema scmplicita cli' formule. _.. Nei primi doownenti, in cui fino alIa meta dell 5eCoIo XII compare ancora la formula c ab incarna·tione eius ", si ',pub fa· cilmente 'l'ilevare, come oonsentono i ,r1scont-ri a proposito dei primi mesi dell'anno, ehe ha ormai perduto ogn.i preci-so ci· fcrimento tecnico allo stile dell'incarnazione e che si rifcrisce agli anni volgari <feH'era di Crista pal'lendo dal 25 di.ccmbre. La cosa appare 'ta!llto piu evidente in quanlo sono llIUmcrosi i documenti ·in cui lJlon sJ legge alouna definizione dello stile seguita, 0 con la 50La formula c aJlIno Domi'D·iIt 0 soltanlo con c armo-, L'aLtro element"O cron.ologj~, foindi1Jione, e in acoondo con iI primo elemento e cbsu}ta initian:te col 25 di.cembre secondo' 10 stHe detta romaoo If, 'Anche 'la tperfetla CODCordanza tra ,gli element,j crondlogi.ci in ogni 'Parte delI'anno, fannosospettare ehe nel caso di quei rogatari obe nella datatio non mserilscono alcuna defi'll1zione dello -stile usata, fa1::endo seguire -aHa ;pa.rola anno immediata· It. C( mcnte il numcralc rclatlvo, si scgua ormnl, ta"lf) per l'indlzionc quanto per l'anno, UIl uso ehe pone l'Inizlu dei due cum, r.uti al 1 gcrmaio. Per cornplctare I'argomento della cronologla r-;i PUl) dire ehe. solo in 14 casl trovlamo indicate iI giorno del mesc c precisamcnte 4 volte al modo rornano le, 10 secondo ,la coslddctta «consuetudo bononicnsls s ID. In ncssun documcnro ;jJ giorno c Indicate in urdine dirctto secondo H costume rnodcrno, ne mal si rlporta il j!iol"l1odclla sculmana. 0 . 3. La piu antica nOliz;a (k'IIa canonica c nel dccrclo del genllaio 1067, con cui il \'cscovo Andrca assegnn\';1 IInn larga dOlln7.iollc di bcni alia cnnonica da lui i~liluila :". Nci sccoli XI e XII a-ssistiamo nella chies3 al .iliorire della vita comune dei chierici inlorno nlln ohicsa calledrnl<.', ridando vila alia vita canonicalc rralienta gj~l noll'cpoca camli"gia c poi· ca-duta in disuso. Il si.nodo Latcrancn.se di Roma dol 1059, cOIn.4, solto Nie·' cr,liJ II e pai qucHo del 1063, can. 4, 501'10 Ales<;nmlro 11, cc;or· tavano i sacerdoli ad avcrc ro comunc 'Ie l-endHe, l'ahit:l7.iollc c la mcssa e a condurl'c una vita apoS'tolic.1, doe comune. Poichc questi canoni furono caldegsiati lar~alJll"ntc lIe"a 101'0 applica7.ionc da uomini insigni collie Picr J)anriani, lide· brando (poi Gregorio VII), 1\'0 di Chartrcs, esc;i ehbero ]nrgo successo. . 'Aoche j.n Umbda assisliamo ad un rifiorire <JlIa~i contem· porant.'O dclla vita canonicale sia nehla (orma r"golarc ('hc se· cola.re 21. 11 vcscovo Andrea dichiara infatli di fondare la canonica pcrchc' rogatus ab tmivcrso elero cl populo ", la sua non l: perdu un'iniziativa personale, per quanlo lotIcvole r()~c;a es· C( IID Docc. 1, 14, 21, 44. Doce. 6, IS, 23, 30, 43, 47, 53, 54, 60. Doe. 1. Si veda per alcuni di que!>li casi: U. NICOI.INI, lA vita co1II/lIle del clero a Perugia nei secoli XI e XII, in vita comune del c1ero nci sccoli XI c XII ., H, Milano 1962, pp, 26064. C. CCCr:R, La vita cOlllwte del clero a Gubbio "ci secoli X I eXIl e la persolIalila di S. Ubaldo, in c AUi del III Convcgno di stmli Umbri, Gubbio 1965 It, Gubbio 1966, pp. 387 ss. 20 21 18 Doe. n. 6. Doec. n. 30, 31, 32. Doce. n. 53, 60, 61. H Si vedano in paTticolare, ·per il sicuro uso dcll'i:ndi2Jionero- 14 15 mana, i doec. 11. 3, 15, 30, 31, 32, 33, 41, 43, 47, 48, 53. .1-, 18 19 le sere, rna recepisce istanze dei fedeli gib sonsibildzzatl su questo problema, La canonlca e istitui<ta in onore delila Verglne, di tuttl i santi, dei fedell d.efunti «et ob remedirum anime domini oostrt lmperatoris Heinrlcls felit?s memorle s, Questa par.tkdlnre menzione del sovrano defunto Iascla lntravvedere non meglio preclsatl rapportl di stretto legame tra i vesoovl dl Spolcto e la casa Imperdale, coslcohe sl spiega ancora megllo come sla stato facile per FecIerlco I mebtere a Spoleto un vescovo cli sua fiducia, Viteclino, neI 1173. IJ vescovo per avviare piu speditamente il cammino deHa nuovaistitu:z:ione, pur nomina'l1ldone 11 ,primo tpriOl'e noUn per· sona del 'presbi.tero Pietro, l'ilserva per se, finoch6vivra, il c.re. gimen. delIa canoruca. ' Non otJroviaanonet documento di fondazione ne alt:rove, eIe· menti chiacl che dimosmno IAesistenza di una vita comune neHa canonica. L'espressione obe trovkmlO ne! documento del Vescovo .Andrea, «sub con.stitul'ionc diVIDe regule vitam de· gentibus It, non sembra suffidente a climostrare ehe si tratti di una canomca regolaore, quanto piuttosto signifk:herebbe nnsieme d:l norme comuni ehe dovevano regdJare anche le oanoniche secolar.i. 11 vescovo concede moL~re ai canonici la facoIta di dleg. ,gere ,il nuovo priore ehe essi dovraImo .sceg!:iere tra uno di loro. ' , , La canonka ha plena capadta gi11ridica: compra, vende, acceUa donazioni 'Delta persona del priore ehe Slpes50 dice di agire «consentientibus conf.ratr,i,bus It. Ne}le d.onazioni ritorna quasi sempre, quale movcntc cri· compensa, ('espressloß.e c pro' anima mea It 22. n vescovo Andrea aveva provv:isto ,la canonica di moIti beni ehe formavaoo un patrimonio non mdiffereirte figurandovi aoche aJ.cune pievi, decime e par-re delle offer-te ddlra cl1iesa catted:rale. . Questi beni awmmtarooo oonsiderevolmente ed anohe se non' abbiamo document-i pl"ivati obe testimoniano la vita delI'XI secolo, assistiamo in queUo successivo a numerose donazioni %s. :!2 21 Docc. 7, 9, 10, IS, 21.· D~. 6, 7, 8, 9, 10, 12. Tutto it Jungo prlorato di Gregorlo (1159·1182) c carattc- rlzz...ato da' una genorale crcsclta econornlca c da un aumento dei prestigio della canonlca: in qucsto-pcriodo anche iI eastelle di Battlferro divcnta, in 'Parte, propriel?l <1<.'1 Capitolo. Ouesto memento Iclice dl ascesa continua anche cuI MIC. ccssore, priore Zncchco (1185-1194), ma ben presto ci ~ara un pcrlodo <.11stasl cui succcderä un lento dedinu. Le lid tra iI vcscovo ed iI Capltolo erano comunl c Irequcntl rna a Spoleto la lolla fu cosl lungn cd a .... pm ehe olrrc a dilnpidare j beni porlo nlla lolale 'I'o\';na 1a Canonica. , La prima noLi'da c ndla scnl(.'I1za <1d cOllwlid; Spolcto del 1196. Oggeuo della VCrlCn7Alerano le oO'orlc dclla chic!'a d; Sa-ilia Maria ehe it vescovo diccva eS:'icrgli' ~CJlitralle, nella parle a ,Iui spcUanle, dai C<lnonicf, I quali n loro vUlla dice. vano essere stati privati dellc procurazioni ohe il \'C!'öCO\'O era sdlito dare lorD in aleune fcstivit!l. , ' Da ambo ·Je parll si raccol!'öero tcslimonianzc c' cOlIsijcrn. zioni ehe furono prcsenlalc ad Andrea .c.la Gavillano, giudke delegato dal Papa; a nulla valse una :o;cnlcnza di' Jllllocen. zo ~I124 e un lodo arbilrnle dei cnnonid <1i S. Pielm di Spo. ·Ielo ", durera 6ino nl 1223. Contcmporaneamcnle aNa lile con H C.'tJlilolo il Vesco\'o Denadallo aveva una verlcnza con iI monasler'" di Sassoviv" di cui era accusa'to molcstare i posscdimenli ill Spolelo '-, da cio si potrebbe dcdur.re una ceria aviditfl <.la p....le del \'CSCO, 'vo, tanto, piu ehe ncll'una c rwll'altra IHe non vide aecolte le sue argomentazioni. Non abbiamo dirclt~ notizie di sCuole 'Prcsso la cnnonica, ma itJ faUo ehe jJ priorc di S. Pie(ro di SpolClo pn.·nde in pre. stilo dei ~ibri di diriltopcr usarli nella scuula, lasela almcno intendcre ehe ,la canonica aveva dei tesl; intorcssanti ehe dovc. vano, senza dubbio, servire all'al1tiviln culLuralc dell a ~Ics~ =r. , Intcrcssanti appaiono Je numerosc menzioni c.li• rnagis1ri • e «'pilctorcs It ehe si lrovano neHe carte delJ'archi\'io, 5ulful1i. .,-timo quarlo del 5CColoXII, che scmbrano rispccchiarc Ic fa'ii J " . Doe.72. 25 Doe. 74. :tI Le carle dell'abbazia di S, Croce di Sa'i'iov!\'o, vu!. IV: a curn cli A. Dartuli umgeli, doe. n. 70, 72, 75, 79, 147, 184. , " 2r Doe. 64. 2. 20 21 di ricostruzione 'della ohlesa 11, ehe sarä consacrata da InnoHI28. Alia fine del pontificato dl Innocenzo 111 ill Capltolo e orrnai dccaduto tanto in 'basso ehe in una supplica al papa i canonicl fanno presente di essere cosl ridotti di numero da avere un solo sacerdote, e per giunta ciooo, mentre gl,i altrl sono statt colpitl dall'interdetto del Vescovo. CCIlZO Riporto la serie dei prloridetla dal documenti qui trascrittlr PIETRO, priore, preposito , (docc. 1-2) _ 1067 gennaio TRANS,\RICO,priore, archiprcsbitero vembre 16 (docc, 3-4) BER.\LDO,priore _ 19 ' 1069 gcnnaio _' 1104 novcmbre 1122 maggio 13 ' 1129 maggio - 1159 marzo " 1182 febbraio 12, 20, 22, 23, 25, 26) GREGORIO,priore Z,\CCHEO,priore 37-42, 44) - 1185 agosto PIETRO, priore 1195 luglio 48, 49, 54, 56, 58) TOl\tM,\sO, priore , _ quale si rlcava ' ", canonica ,'1194 maggio 17 ' 1197 giugno 16 ' 1108 no- 10 (do cc. 5-6) (doce. 7, 8, 10, 31 (doce. 27, 29-33, 15 (doce, 45, 46, 1199 giugno 4 (docc. 60, 63, 67, 73, 74). . L'edizione delle carte' deU'Arohiv.io CapitoIure di Spoleto, della chiesa cioe vescoviJe, offre I'opportunita per un COI1IbrdlIo deHn serie dei vescovi, finora, dato 10 &tato do}lle eclizioni, molto Iacunosa ed incerta. Le precisazioni non SODa molte per it secolo XI, per cui si disponeva dello studio critico di G. Sehwartz 30, appaiono invece consistenti per', quello successivo, a proposit~ del quale gli unici riferimenU a disposizione erano quem in- rna :, Ha raccolto queste testimonianze S. NESSI, Il Dllomo di Spolelo, nel secolo XII, In c Spoletium,. XII (1966), pp, 31-36•. :, A.~ONIMOFUXENSIS, Vita lnnocentii Ill, paragrafo 9. 30 G. SCHWARTZ, Die Besetzung der Bistumer Reicllsitaliens UIItel' dell sach.sichen und salischen Kaisern mit dell Listen der Bi· sellole 951·1122, Leipzig·Bel1lin 1913, p. 23940. slcurl del rcpertorio del Garns u, ehe potcvn :lpro:!ginrsi ill deflnltlva soltanto sui clllli mccoltl ncll'/fnlitt sacrn ,kll'l1l'llt:JIi", LUPUS (967-1002) , Le prlmc tcsthuoulanzc rlsalgono alia sun pnrtcclpnzlonc nl xlnodl di Ravenna dol 25 nprlle 967 C di I~ollla lid 2 gCII.: naio 968 (JAFn1 L., nn. 3717,3723,3724 :: ZI,\I.\lm""\NS, Pnpstregesten, nn. 413, 437, 438; er, M. BOYI!, QI/cl/ek(/I(/"W der S"'IfI' dell Deutsland und Reichsitaliens "Oll 922·/1159, in .: Ncu\'e~ Ar· chiv It, 48 (1930), p, 575; G. TASlil., Die Teilnehmer nil tiC' allgemeinen Konzl lie" tics Mittetatters, Weimar 1922, p, I I h. L'ultima tcstlmonlanza C del 1002, quando il \'CC;CU\·uL"p') cumpic una donm:ionc a fnvol'c del munac;loro di S. 1':n,I" <li Spu· Ic.;I<?(0 d gin a le. At'ch, Lli Stato di Spulelu, pcrgalllclle ZrtCehci Travaglini, n. J, Eel. M. r.U.OCI PUI.rmHNf, Allnlltf ,mI 1110Ilasfero di S. Paolo preHO la eilll; cl; Sp(}lCfO, in • Mic;ccllaIlea Franccscana It, XII (1910), p. 57-59, fila da lIlla copia ("" sccolo XVII; cf. D. 1'osC,\NO, Sui Sa" P{wlo c illfa 1'illcn~ ", in 11 Spoleli':lm., IV (1957), n. 2, p. 20·26). ADELBERTUS (10J5) . Parlcdpa al sinodo del L,lcrano c SUllosl·.rh·c il privilcs.!io di DCl1cdctlo VIII del 3 gCllllaiu 1015 per S, BCIligno di Frul. tua1"ia: ]Aff!! L" n. 4007; KWR, 11. Po",. VI, 2, p. 150, 11. 4; ZTMMERJ\'AN,n. 1157; d. TANr.J:I., Die Tcilllcll11lcr nil 1/('" all. /.:emeillcII KOllzilien des M;lfclnltcrs, r. 122. L'Ughclli inscriscc indcbilam~nle lra i \'('Sco\'1 di Spolclu anche Er i b c rt US, "scamhiando rer un vcsCO\'o cldla cilia umbra I'arcivcsco\,o ehe compare Ira gli inlen'cnil'nli fiel dipl,). ma cli Enrko Jl del 2fJ febb:aif1 1007, rc~~th") :.1 :T>'J-:a .. !,::,', s;'O!elano di S. Eufemia f.UI)'l. Gemr. I/ür" lJ:;'!! .. 11r, ;'. ~~, n. 361). Si traUa in(atti dcll'arch'csco\'o Eriber:u di ("JI'JOia. ;11 P. B. GAMS,Series cpiscoporlllIJ Ecclcsitic call",1icac, Rali ..ho. nac 1873. p. 728; dipende esclusivamentc "a' Gam~, per il !tttolo XII, nnchc G, EUDI!l.,Ilierarcllia cat1lOlica medii aCl';, J, JJ98-1431, M,,. naslcrii 1913. ' 32 Nessun elemento nuovo a~giungono gli cmemJamcnli all·Ügh~'. ,li, proposli in M. FALOCI PULlGNANI, L'Umbria saera IIr' padre SIJa· raglia, in .. Archivio per la 510ria ccclcsiastica dcll'Umbria I, I (1913), p. 529-655, 23 22 BERARDUS artehe nci mnnoscrittl (1028) E' solo ricordato tra i partecipanti al placlto tenuto a S. Sabina dei Marsl dal marchese di Spoleto Ugo nel gcnnaio 1028 (C. MAN,\RESI, I. placiti del «Regnuni Italiae », Ill, 1, Roma 1960, p. 21, n. 329). HEINRICUS (1049·1059) Probabi1mente tedesco, come Iascia presupporre il norne, prende parte ai sinodi riformatori dl Leone IX (Vita Leonis IX, ed, Poncelet, in «Analecta Bolladiana », XXV (1906), p. 27?). E' ricordato nei privilegi aJlora concessi, 13 e 22 aprrle 1049, 2 maggio 1050, JAFFd L., nn. 4158, 4163, 4219. Sottoscrive Inoltre it decreto rifor.matore d.i Niccolö 11 del 13 aprdle 1059, JAFr~ L" n, 4399. ANDREAS (1067-1069) Restauratore della canon1ca, ehe dota Ja'[1gamente di beni 1067 (doe. 1), ne obtiene 'poi la confcrma 'POoti· ficia <la Alessandro 11, il 16 gennaio 1069 (doe. 2). il 19 gennaio RODULFUS (1080) Il 2S gennaio 1080 consacra tre altari nella chiesa di 5. Pon· ziano di Spoleto. La notizia si legge in una Bibbia del seco· 10 XI, ora conservata nella .ßiblioteca di S. Daniele del Friu!i, ms. 2 (MAZZATINTI, Invel1tari dei malloscritti delle Biblio·· teclle d'ltalia, Ill, Fo.t1ll 1893, 1'. 102), Forse questo ves-covo, che stando al nome 5embrerebbe te· desco, 10 stesso di cui parIa Grogorlo VII n'Q1Ia sua lettera deU'S gennaio 1076, JAFfI1 L" .n. 4972, rimproverando Enrko IV perche a Spoleto e a Fano ha post<> oome vescovi uomini non noti a1 Papa. e SALOMON (1106) Senza indicare la fonte 1'Ughelli (cot 1260) nel 1102 prese parte ad un sinodo; meno sicuro ferimento di un'iscrizione ehe 10 ricorda con la no 1106, clle l! ugualmente riportata d'all'Ughelli, aITet1ITla ohe sembra il 'ri· data delil'an· ma si (egge sericin descripta, HEINRICUS sotto dell'lIis/fJI';lI Spolctlna per C'/Ji\f'''f!"rlllll iJ \'CSCO\'O Sa 10111011, dd L<"01KilJi. 0114·1 J 15) Sccondo una nolizie rifcrita dall'Ughclll 1114 compl la dcdlcazlonc dell" chlcsa di S, lcto, En rico, figlio di Guallrcdo, vescovo <li dato 'in un docurncnto per S. Donato di Buinno, i\cs, n. 44. MUNALDUS (col. 12(1) ncl (Jonnlu di SpoSpl/lell) C rlcoril 20 IlIglio II I.i, (1146) Rlcordruo ncllc tcstirnoninnze del 1211l OHlIe illll,,'.'II;alo prcdcccssore di Lotarlo (ACS, nn. 3R7. 3RR, 417), 1nslcme a Behcdctto vescovo dl Foligno e Odtlonc \'CSCOVII di Rictl il l/i (lW" sto 1146 compl Ja consacrazionc di un nlturc nella chlesa dei SS. Gregorio e Barallale in Spolcto (L. 1.\('01111.1.1. Vile tic' Sallti c Beali clcll'CJmlJI'ia, If, foligno I/iSO, p. 327); In notiz;" c certo alI'originc dcl cogllUI11C «Grcgori D;mlcl:.lic; It. nllrihui· (ogli ,nci repcrtori, ad cs. in GA~'S. p. 728. L'allrn 1('slirnIJllian· .za· a proposita di Munaldo. ~uJJ" sua pnrlccipn7.ioJlc nlln dedi. eazione dc~la ealledmlc di foligno colebraln dal <:nnlinnlc le. gato Giulio di S. Marccllo (KmIR, /1. POlII., IV, p. 4/i, n. 2; <.'<1 Ur.lIJlU.T, J, 694) non puo c~crc pl"CSn in consider-:l7.iollc in quanto la fante ,non <1?t iI numc del \'cc;covo <li Spolclo. LOTIIARIUS (1150·1157) Rcca il suo norne un'iscrizione, ,l'ecentcmenle \'cnula alia IlIce, con In data 1150, si Jcg~e atla hac;c della lone CHupn· naria di S. Maria di Spoleto. ma prO\'icne dall'antiC() <'pic;co.. piQ. (A. RAMßALVI, U,,';scr;zieme rel/lfallicef "CUCl /otTe elrl (1110' 1110 di Spoteto, in «Spoletiurn It, VII [1957], p. 27..32). Dopo Ja distruzione delln citl!\ I1d 1155 ad npcra del Bar· harossa, broviamo il vescovo rrl sc~uil() t.!cll·impcrnlorc n nole in Borgognn il 3 c 4 novemhre 1157, qtlando Lolario \'cc;ccJ\'o di Spolcto compare tra gli intervenicnti in due diplumi impe· riali (STUMPf, nn.3787, 3784, cd. Fodcrici I Diplolllnln. fill. Ill? 190, <XI. H. Appell, in Mall. Germ. I/ist., Dipl()/IIa/Cl llt'gllllf cl· imperalorum Gerlllall;ae, X, I. pp. 17..319). 24 VITECLINUS (1173) E' documentato nel maggio 1173, quando rinnova i pl'ivUcgi vescovill per la canonica (doe. n. 18). La conlerrna detla menzione dell'Imperatore nella datatio, oui dol resto e afllaneato ' l'antlpapa Callisto Ill, non lasciano dubbl sulla osservanza imperiale di questo vescovo. 11 GAMS, p. 728, fa ßiungere I'episcopato al 1178 cloe alla prima data da 1ui conosciuta per il suecessore. TRANSARICUS La prima it KEHR (It. (1174-1182) menzione e Ln una lettera dl AJessandro Ill, ehe Pout., IV, p, 242, n, 13; od. PapslLlrkwldeu iu Ita- liell, V, p. 173, n. 12) aUdbuisce an'anno 1174, percM vi si necenna at!'opera deI vicario del papa neUa regione, Giovanni vescovo di Segni. E' un momento paTtkoJare ·in cui H parpa cerea di sos tenere l'azimle dei vescovi rUnaJSti fedcli, con le' diretltve in un suo legato, Transadco e eertamcnte uno di quest.i vcscovi. E' anche possibille, ·tenendo conto <lei termini cronologici, tanto piu se risttltasse consistente :la notizia ehe vuole protraNo l'episcopato di Vr;teclino sinD al 1178, ehe i due episcopati siano in parte contemporonei e ehe anche per Spoleto ci trovia.mo, dunque, di fronte al contrappol'si di due vescovi, un~ ill obbedien:ro imperia'le e 'l'aUro fedele ad Alessandro Ill. Nel 1178 ottobre 3, Transarieo rlnnova i privi'legi vescovitli ai ohierirci di S. Gregorio di Spoleto (Arohivio delta Curia Arcivescoville, fon<lo S. Gregorio, n. 5). Transarico e inoUce tm i partecirpanti ail ooocilio Lateranense III, nel marzo 1179 (T.\NGL, Die Teilnehmer all dem allgemeillem des Mittelalters, .p. 210s. M,\NSI, Amplissima CoIlec;lio, XXII, 458). E' anwra rkordato in una 'lettera di Lucio Ill, del . 18 agosto 1182 (KEHR, It. Pant., IV, p. 19, n. 1; ed, Papsturkundell ilt /talieu, V, p, 37, n. 28). 11 26 ottobre 1188 C ormai menzionato come defunto turklllldeu MATH~US (KEHR, It. Pont., IV, p. 48, n. 5; cd. _Paps- in Italien, V, p. 48, n. 38). (1190) I repertori (GAMS, p. 728; EUllEL, p. 461) segnalano per il suo epirscopato gli a:nni 1190-1198, Nel rllovembre 1190 Matteo vescovo di Spoleto conferma 'la donazione di S. Tecl~. di Be- vngna (ChI'PJ:I.I,ETTJ, IV, ')1. 35R). Nelle dcpo'iii'.i"ni <lei tcsti (ACS, nn. 387, 388, 417) si 110\111101I111l1Crosc dlal.ioni l'OIlH! MIC, cessorc dirct to di Transnrico c prcdcccssorc luuncdln!o di llcnadatto, II primo tcrmlne dovrä dunque csscrc nm icipnto ;11· l'ottobrc 1188, quando Transarlco \: ormnl rlcordato come deIunto, Per ,)'altro -tcrmlne si rluvla ad una lcttcra di r nnoccn.7.0 III del 24 aprilc 1191\ (Die Register l unocenz' Ill, I hcnrhcilel von O. HAGrNmJl!R uud 1\. IIAIIlACIIIlII, Graz·J('JIIl 1%4, n, 102, p. ISO) ehe IIn per dcstinatarlo solo it capillJl!) <.. d ha quindi pcnsare ad una vacanza della scdc vcscovlle. 1J~'duz;()ne +ndcbka perehe la se-de c rcgu1al'I11enlc occupnln. 111:1 dal succcssorc. ehe c documcntato '(aqWlllelllc iI .parlirl' <bi 21 n'" v~mbrc 1195. Pcr 10 slcsso molivo ,nOIl puiJ ""t're' \'alol c p<.'t" .testimoniarc un pCI'c.Iurnrc dell'Clpiscopa(1) di ~1altl'n ('allra Jcll~radi Innoccnzo III del 23 gC'lInaio 119:> Wit' IlI'l:i.~lf'f, I, m. 531, p. 769), che accenna n ILli (" per wlJ(·,·;thill'frI "',,'relll nostrum Malhcum Spolelallllm ~pic;copum ,,)st'm~a la 1IIl'1I7;1)ne «bonc mcmol';c It. Si ri(c";scc infalli n I", ('\'CIII" p;I\c;al" C I'actenno C formulalo 11ci lermini deU" (ontc. r"u" DENEADACTUS (l195-J126) Sia i,1 GAMS, p. 7211., ehe l'Eol"'I., p. 4tl1, (;Ollle del Il."<ilu lulita b IclleralJur'a, allchc recenlc, parl:IlJO {li till \'C'oCUVI, Bc· 11 e die t tI s iI cui opiscupal" fissalo dal I J 9'1 :11 1228. Nd documcnti jJ nome del \,CSCO\'o c 'Solo in<.licato WB -la sigla n. - oppure dal compendio ß~J1, mn in ,,!culli (!tx:ulllcnti, tutli successh,j a) 1211 ("CS, nn. 388, 408, 417, -IIR, 42~, del· I'JJ aprile 12J3, 4 fcbbrai() 1223, 27 'IlO\'cmhrc 1226, cd :lIll'he D!rRHJI,J LANGf:l.I, Carle di SassuviYIJ, IV, 1111. 147 C IR4, pp. 229, 2~6, dspettivamcnle lIcll'ollobrc 1211 c 16 aprile 1213), il IIOllle clol \'CSCOYO C Dcnca.onclus, llcnadactus. I.'ipolcsi che si 'lmtti di due yescovi successivi eade pcrchc ndle I<:sti· monianze per la lite Ira il \'CSl'I)\'O cd .i1 CnpilIJlo ("CS, nil . .188, 417 lid 1210) si contrappone csplicilallll'ntc lu "ept\copll'l qui nunc est It, BcneatIaelus 11, ni ~uoi imlJ1t'di:lti pr{.·(kx:eo;· .sori, Cl VitCldlinus, Tronsark"ll!i, Malhcus.. V:mnu !Iunqlll' nl· tribuile a lui anehe 'le prime lc.';limoni:lII7.c lit'! 21 J1()\'cmbrc J 195 e 6 no\'ombre 1196 CDocc. 52, 53), Ilci quali iI suo norne solo indicato con la sigla Non e <lunquc incosislenlc la notizia sulla l!t·dic:l1.i')l1c di c cioe • c n. 26 in S. Agata di Ternl (ANGELlNJ, Storia di Ternh nel 1197 daparte del vescovo Benedetto (= Benadatto), rlgettata dal CAPPELLETTI, IV, 358, come oronologlcamente Impossibile. L'ultirna menzione e del 27 rnarzo 1226 (ACS, n. 424). n suecessore, Nicola, l! documentato a partirc dal 15 gcnnaio 1231 CACS, n. 429). III CAPPELLETTI (IV, 360) Invece '10 räcorda come esercitante Ja sua glurisdizlone nell'ottobre del 1228 quando da I'esenzione alle monaohe di S. Mar1a Maddalena prcsso Norcia. E' certamente vescovo di Spoleto sino atl 7 gennaio 1227 quando fonda l'ospedalle dl S. Manteo fuori porta S. Lorenzo in Spoleto firmandosi Ben e dad a d act us, cf. Archivio Ospcdale della Stella di Spoleto, n. 239. 27 un altare 1. CHARTA FUNDATIONIS 1067 gcnnaiu 19, [Spolcto]. J I vescovo Andrea, su ricliiesta del clero e del popnlo cl; Spoleto, istituisce la canonica di Santa Marla e l'arrlc- chisec di donation! e privilcgi. Or i gin a ~ e, ACS 11" .146 (A]. Cop i a ~ C sec... XV, Rcg. J_J .r. 12" H", 11" 12 [DJ. III pi ice del c« pie in Lr,ONCII.I.J, ll lstoria Spoletina per episcoporum descripta; BibI. Apostollen Vatlcana, Barb. lat. 2712, del sec. XVIII (aa, 1623-1644), r. 79'-80'; Biblioteca Comunalc di Spo- seriell! lcto, ms. 197, sec. XVII (a. 1657), r. 134"-137' :::: XVIII, f. 155'·157' = rns. 155 sec. XIX. Ill". 149, sec. E'dLz ion i : UGIIEI.!.I, ttaua Sacral, I, CoU. 125R·1260; C."rrEI.I.ETTJ, Lc chiesc cl'llalia, IV, pp. 348·351; FfI~T MH, /Je· scriz;ol1c della clricsa melrop(}lilalla di Spoleto, p. 99; SflRIIINr, 11 cI,W11l0 di Spotela, p. 37. TOSCANO, Cattcclrclle c Cill(;: ,~/ru(j() cl; UtI esempia, pp. 8-10. Regeslo: FAUSTJ, p. 340. La pergamcna prcson1a guasti per I'umidila, ehe ha pruvo· cato ]a scoloritura ddH'inc,hiostro; akuni fori al cel1lro in cor· rispondcnza d1 antiche piegature. I van elementi della cl a tat i () sono discordi Ira loro. richicdendo l'anno 1061 i'indizionc quinta c non ()II:\\':\ c cor· rispondcndo I'anno no no di Enrrco IV re nIJ'nnnfJ 1065. CM) Cum in rerum mundanclrum di~posiliunc legis faclorcs minime audent vcl dcbeant a1iut, nisi hoc quod iure ! did ice· rant, memorie litterarum co(m}mC'ndarc, quanta magi-<ödivine 28 29 legis cultores beneficia, que sacris I altarlbus offerre satagunt, ita sacris instituti-s corroborare atque munire al debcnt, ut nemo sanote matrls Ecc1.esie persecutorum ea I supradlcta beneficia posslt disipare atque mlnuere. Cuius de causa ego A(ndrcas), sanote Spoletlne sedis 'provisor Indignus, adrnodum rogatus I ab univerjso] [cle]ro et P'OPUlo eiusdem sedis ut per institutionem norme canonicorum eam subllmassem," quorum luste 'Petitioni dare I [conjsensum negare nolens isej'd] totius bone volunta'tis affectum prebens, <1iognum duxi omnibus fide1ibus ChrLsti notificare qualit.er et quibus I inpe[n]sis benen· eiis prefatam eoclesiam statuti! "I oo.nctorum patrum co(m)· menda\i. Veremtamen 'Ob honorem sancte et intemerate Vir· giros Marie atque I 'Omnium .sal1iOt'Orum et ob remedium 'Om· nium parenturn nost:rorurn neonon omnium fidelium, criJs,tia· noru et eorum 'Omnium, quorum C01;P'Ora~nfm dmiter.iwll prefate I eoclesie Sa.note Marie ,requ.iescunt vol dcinceps in codem Ihumata fuerint, atque ob ;remedium a'nime domini nostri inperatoris Heinrici feUds I memode et pro ,i,ncolumi'tate fiJH sui regis Hemrwi et omnium SUOOSS011U eius, de facUJltaltibus' eiusdem episcopatus ink Deo semper mi'titanttlbus canonicis atquelsub [con]st~tuti[one] divi-ne regtile vitam degenübus perpetualiter 'quandam partern concedimus et per slngula que. que I. distinctis 11] nomini-bus prenominamus videlicet t~m que i[ux]ta eoolesia adiacet, cum domibus et· sine domibus; latera vero eiusdem terris ec sunt: I primum ~atus ecclesia, secundum Jatus descendens ab ostio eoclesie per g[mdu]s in viam, que infra se continet termm et domum et ortum presb(ite)ri Petri eiusdem I eoolesie famulus et domum Iohannis similHer usque in trlvtma Sancti Prl[mi]ani. Similiter oon.cediilDtIIs et condil1mamus procIictc C:'lnon:ice plc· ben ,Turilnense et pleb em Veruclana et plcbem Sanoti _Idhannis in Ca(m)po, cum decimis et ofertLombus seu oblationibus ,'h'orum ac mor-tuorum. SimInter conlcedimus [~nem] decimationem, que dare debent omi.nes abitatores el de J.iracki" que nominatur A~berti9ca, vru si a:1ium nomen I predi.cta fx:acta abuit: c, a) La u corrella su o. . b) La seconda t corretta su altra lettera. c) Cosl A- d) La prima i corretta su c. e) Segue ommes ·depellnato. conccdimus omnem dccimationcm, que dare dcbent 11 omincs abltantes circa ccolesiam Saneie Marie in CiI(JII)pO. usque ad aquam Merubblc. Ir-super conccdlmus de plcbe Sancti Grcgorli de tcrtia parte duas portiones cum ecclcsla, cum de- Similiter clmls et oblatlonibus I viverum ct mortuorum. Insuper COil cc- dlmustcrre tortlam partcrn liliorum rI Cccllie, que Durauti iOIJl tenuit, cum vincis infra pcrtientia plcbe Sancti Savlni: I infra pcrtlnentla de prcdicta plebe conccdlrnus tanta terra '" ut fiant cum Ista modlerum XXX et duos modlerum c.Ic vlnca v lusta Ti· sinum .. Insupcr cOll'CCdimus ot per uius ,paginam decrcti co(n)· firmavimus in anllc 11 canonica a nobis institutam, idest ipsa terra ot vinca in I piaia montis Saneti Blic supr:t Spolctinum cpi-scopalum, que Coit posita a lalcribus eius: a primo lato se· cus muro ipsius eccJcsic Sanete Mairie, ab alio mum cidtatto;, a capitc ccclesta Sancli EHe, ab alio 1atcl"C I'C\'CI'lcllle·' dc ipsu monlc sicut <.Iesu.ndit in calsalini, qui AdalborlU'i mudo tCllct et lohannes prcsb(Hc)r 11, ct venit in ipse mura dc ecclesia s(upra)s(crip)ti episcopii, qui est primo 'lato cum ccclc!\ia Sancti Angeli. Insupcr conccdimus tCrTIlm quam clcricj eiusdem cc· clesie ;nunc .tcncnt ubicu(m)quc ~nycllta vel inquistt:1 fUl·,·it cum tribus partibus dccrme toltius 1ft] civitatis cl tribus pal1ihus of· fcrtionum ccolesie Sanotc Marie. Quartam partem vcro c.k·dmc et candelarum ", et denariorum ofjfertionum michi et :,ucccs· soribus md reservo r1] de m(.'Öietale desimc quc infra ecck-sia venit ct mcüfotate offertionum pI I cum terra et \'incn uc qui. bus c1erici qui nunc usque partem abucrnnt qui in callonica. non intrant iUis reservamus in vita I i1Jorurn, poc;t dcccs\ulll corum in eadem devcniad canonica, oblatioll!! vcw \'i\'ol1un ne mortuonim, quas'" vobis cnnonicis singularitcr I ,'cncrint ", n lA n corretta SII a(tra (ellcra. filii dt'pcIJllalldo ""(ti,,,a g) fiJion,m corretlo da -or(um) ne1l'illter1ilfco. h) Cosl A. i) Seglle rasllra a fille I ('I( ,iro di 10,11 lelfere, il IcSla altro: forse da altra 1110110. j) Cosl A. k) lA prima c corrella Sll c. I) p(rcs)b(ltc)r Jlc(l';lIter(illt'o. in) La prima t ! correlta SII C, COlllt! pare. n) La 3 correlta 511 I. 0) Segue rasura di qllaltro lelterc. p) Segllc vi eraso. q) Corrello su que. r) lA n lIe(I'interlilleo. t op.r.illll"rlll(o ripr('so COli 30 31 integrum confirmamus. Ec omnia dona et beneficia= sicut suo perius scripslrnus et cum omnia d.nfro se vel super se abentla I per anc decreti paginam concedimus et confirmamus pretaxate canonice et 'tibi 'presb(ille).ro Petro, cui .priol'atum domus v *** [cum ccteris fratribus spiritales, qui in ne canonica adgrcgati erunt usque ~'11 evum, ad abendum, tenendum, Irudlandum, 10· cranldurn et pro an im abus fraerurn :i:l1Itorse sph-ltatlter hac eanonice congregandum et reconchliandurn, ut el non dcvcnlant of ens as ~, I ut n(os) nostrisque sucessores 'pro animabus quibus euram mpendere debernus, ut nullus anc canonicarn dissolvatur, set ab onmLblJJS in perlpetuum observetur. Auolori· tate vero eligendi priorem de eadem'" congrega'tionem, mor· tuo 'p riore, et non. aliWllde, tamend I absque premio, conce· dimus canonic.i!s. Si quis vero, aut ego vel sucessore nostri, quod absi:t,_ ,temerardus hoc quod per decre~i ulus IJXlgLnam con· firmavimus, dissdlvere vel i1l1fringere te(n}itaverit, ~n primis con· fondiatur;!C} gladio omnipotentis Dei I et Sancte Marie omnium· que Sanctorum, insuper comp(orirat) in 'Pa1atio 'inpcmtoI'is aun ebrizzo libras XXX et post solutam .penam ho decretum· lS·tabile "" et indesolubile aa} in evum permaneat. Et quia pro cautelam futuri te(m)poris et pro I retinenda memoria Iohannes iudex civitatl ee} Spoletine sodpsi, in anno ab incar.natione Domini mHl(esimo) LXVII I et 'regnante Hein:I'ico ddl rege anno eius nano ~., et dies mense ianuarias quod est XlIII. kal(endas) februarias ffI per indict(ionem) VIII. + Ego Albemus archidiaconus hoc dccrcturn v' conscnsi. Adam archiprcsb(ite)r hoc decretum .. 1 conscnsl. Alilo prcsb(itc)r ct primlccrlus conscnsi. Franco Icvita et prirnus defensor conscnsl. Pctrus presbfltclr et cardhialis conscnsl. Albertus prcsbtltclr ct cardlnale et euc;tos ecclcsic [conscnsi]. + Ego Adam .Sancte Spolctane ecclcslc dlaconus conscnsl. Ego Bcrardus prcsb(i1c)r cl cardinalls consensl.] + + + Ego Eldezzo qui Mcrontl ,.hl lest(is) rogatus et Tell' tlo Iillu Letoni I qui fuit iudicc cl Ncronc filiu llerloni rogati in hoc IiI decretum tesli sumus. Ioharl'ncs III notarius cl iudex qui supra scripsi et indau"ii. +. Ego + Ego + Ego + Ego . + Ego ft' +. b~' + Ego Andreas Spoletmus humill1s episropus hoc decretum fieriroga'Vi et manu mea subscnipsi; huius autcm institucionis regimen miohi in vita mea reservo. s) La c corretta su e. t) Spazio a tille rigo per 8-JO lettere, cui segue in biallco tulla la riga segtlente: forse il lIolaio inlendeva i,lserire l'elellco dei canollici. u) Segue rasura a tine riga e all'inizio della successiva, per comp/essil'e circa JO lettere. v) Sulla a un segno abbreviativo depenllalo. z) ettamen su rasura. x) La n IIeU'illlerlineo. w) Sulla e un segno abbreviativo (lineetta orizzollla/e) depe_lIl1ato. aal L'u/tima i corretta su aUra lettera. bb) A futuris, corretto depennando la s. cc) L'ultima i corrella su e. dd) La 0 nell'interlineo. eel Segue peer) depennato. fI) La e corretta su allra lettera. gg) Cosl A. hh) Lettllra incerla. ii) La h fle/I'ifllerlifleo. 11) Jl flome del flolaia ~ coslilllilO dal mOflogramma. 32 33 c Autografn dcllo Sll'SSO pnpa la Irgellda lid qwul':II,li del· In Rota. Pcr iil datarlo, Plctro chlcrlco, in qucsto documcnto sostltoto <let canccllicrc, cf. KJ:lIII. SC,.;II;lIm utul 1'1"111;/1/11, p. 99; SANTlI"AI.LER, Sa::,f!.ind! un eieneo. Egli scrlve oltre ehe I'intcra formula dclla data allehe la legcnda ncll'anclln dc'Ia Rota. 2. ALEXANDRI PAPAE SECUNDI 1069 gennaio is, Nami Il papa AI~s~~ndro 1I accoglie la canonica dl Santa Maria di Spoleto, retia dol priore Andrea, sotto la 'protez.ione apostolica coniermandone i possessi secondo la concessione delvescovo Andrea. : .' . . . Originale, Liber litterarul1l ACS 'n° 347 apostolicarum, [A]. Copia semplice, 11 f. 13r-13Y n° 13 [B]. Reg. E d i z ion i: UGHELLI, ltalia Sacra, 1 ed., I, 442; 2 cd.; I, 1260 ,.,. Bullarum Romanorum, ed. Cocquelines, 11; p. 11, n° IS BullaruIU RomanorulU, ed. Taurinensis, 11, p. 34, n° 15 CAP' PHLETTI, Le clliese d'ltalia, IV, p. 351 MIGNIl, Patr. Lat. CXLVI, 1351, n° 67; SORDINI, It duomo di Spo[eto, p. 41, nO 2. = Regesti: p. 9, n° 1. JAFFI1 n° 3443;'JAFFI1 = = L., n° 4661; KEllR, iv, La pergamena preserna guasd per laceraziOIl'i ~ fori di larve soprattutto in corrJsponde,nza de~le piegature ccnbrao1i, normaU alIa scrittura. ' NeUa plica si scorgono i fori (tre ,per ogni lembo) at· lra\'erso cui pasosava it1 filo ~ cui era assicurata la bolla plum· bea deperdita. ' H documento e di uno degli scribtori lucchesi ehe, opera· \'ano aI seguito dell p~ AIlessandro 11, usando una minuscola diplomatica diversamente dag}i scrlnialfi romani ehe interve·' nivano nei pI'ivrlegi quando il papa era presente :. Roma e usavano la upk:a scrittura dena canceUeria pontificia, ~a cu· dale . ALEXANDER EPISCOI'US SERVUS SEIWORIJl\1 DEI. I Pctro vencrabili ",reposilo cnnonlcc Saneie Marie in matrlce ccolesla Spoletanl eplscopatus sulsque succcssoribus. In perpetuum. Quoniam divinae mlseratlonls olcmcntla IIOS ill specula universalis amministratlcnls ccnstltult, ex ccnshlcratlonc nostrl officH cogjmur unlversls ccclcslis provldcrc, Idcoquc, (urn rogatlonc cplscopl 'lui Amlr(.~·, "turn tuls dcmlio; prcclbus, arnnnde fili, Ilexl te touosque Iratrcs ac prcfntnm cnnonlcnm cum omnibus sibi Icgalitcr pcrtlncmlbus sub rnunlmine lot tutol~ apcJsloHcc UCfCIISiolli5 susrcplmus cl cu(n)lirlll:JIllII'i pre . fale canonice qulcquid nunc iusle habel cl cruiCCfUid prcdktus Andreas opiscopus ccclcsie d,km canonice tr.ulidit alqllc l'O(n)cessit Il, videlicet plebem Sanoti Iuh:mnis in Cn(m)po ct dccimam Sancte Marie in Ca(m)rr) cum dccima A7.1.anine rrac~ tc et plcbcm Saneti Grcgol'ii ill Nitlo ct clIrtilll. S~1I1cli Angeli in ~apite cum omnibus 'nrrn' se hahclltihlls clpldwlll de Vcr.' c1ano et plebem de Turillo et ,plchem de Bcrnan') et plchc," dc LcJcrano ct "res PaJ'tC'i (olius ch'italic; ! <lceimc. ,'idcliccl Spoletine cum tribu5 parti1ms ohJat ionum \'i\'onJlll at' ,"(JrIUOrum cl tcrram tOlam pcrHnenlelll [pre]rale c:Hllmice et (Iuk. quid prcdf.ola Cc1nonica ucinccps iust[e] acqllisilura e'il, (am largilionc predicli opi~copi' Andrec 'live omnium C;UC("C'i'iorum cius, 'quam oblalione quorllmcumquc fideHum in plchihus et cappolHs, docimis I et 'primiliis,' tcrrls cl ,'incis SCII l!C'ncri<; posscssionibus, -salva in omnibus rcverontia pmr";i (·r~c;wpi., Con'ccdimus itaquc libi Pelro prcposilo et ornnihuc; rillc;<!cm canonice fralribus vcslrisquc omnihus succcc;c;ol'ihlls h('C 'om·' nia que 'Suprascripta sunl, slalucnlcs ut nuUus al'l:hilopi<;copui, rcx,' dux, marchio, comes, seu aliqua I ecclcsiac;lk:lIl1l1l "l.·t sc· cularium magna parvaque pcrso;la ''os inquiclarc (." iam c1ic~ tarn canOllic:rm de omnibus supra m[e]mornlis reim" dh'c~tirc romana. Confronta per questo 5crit:tore KEHR, Scrinium und Para· tium, p. 97; ,.5AJ':{TIFAl:LBR, Saggio di un e[el1co, p. 409.' n'Doc. n. l. 34 35 "cl quid ab eiu~ iure in aliud tra[n]sfcrrc prcsumat scrvato in omnibus. hire Sancte Romane ecclesle et prlvllogio: Oulsquls autem temerarlc ausu,' quod ebsit, hulus nostre sanctionls privllegium I contra lerit et Illud In totum partemve infregerit, nisi arnmonltus <Hgna satisfactlone quod contra, nostra apostollca statuta deliquerat emendaverlt, sclat se apostolice excotmlunicatloräs ae anathematls vinculo gravlter i1r1'l1odatuni ac per hoc cum diabulo et angelis ejus atroclbus penis miserabiliter deputatum. I At vero qui pio ,intuitu custos .et obser.vator huius statutlonis extiterdt, apostollcae benediotlonis ha. bundantia repleatur, 3. CHARTA PRESTARIAE ATQUE CON'{ENJ ENTIAE 1104 novcmbrc, [Spoleto]. (BV) (R), . Datum Namiensi urbe, XVII kl:d(endas) Iebruarfi, per manus Petrlclerici fungeotis vice Petri Sande' Romane eeclesle subdiaconi ae bibliothecarii,.anno ab Incarnatlone Domini mil}(esimo) sexageskno XVIIII, pontillcatus vero do(m)ni Alexnndri pape seameli VIII, mdic(tione) VII. . .~ (BD) Jl priore Transarlco eel i c01la,l1ici di S. Marin di Spo- .leto concedono ill enfiteusi a Benedetto e Stejauo di Glo110m2;un terreno, nel tlucato Spoletano, per ;1 (:C1l.W0""'10 di un denaro, Or i gin a le. Rc gelS to: ' ACS n" 348 [AJ FAUSTI, p. 342. : ~ pcrgam~~a cin discrct~ st~t'O di' conscrvn7.ionc, nd cc. .cczionc di ~dcune rosrcalurc nei duc margini infCI·iori. NdJa data c usata }'indizione l'omana. ~'" .,. 'GRIMALDUS. In Dei nom;nc. Scriptum prcslnrie nlquc c(on)vcnientie·' ab omnibus non est cognitum sed pJuribus vidctJur esse manifestum, quaJitcr I vos Dcncdicte ct Sle[anc, Iolmnn;'s filH, venistios et pC'ti.c;lisa me Tr~Ulc;clrioJ priorc ca. nonice Spolel~ni cpiscopatus ut aliquid de rcbus mci .. I "obis prestarcm, quod ego prefatus prior vcslram' pclilionem re. nucrc nolens I mea spontanea voluntale cl' con~cntienlibus eiusdem canonke I fratribus, concessi et nomine prcc.1rio dedi vobisbl et filiils et nopotihus vestris et ';n \·eslra I tertia gene. :ationc '" ~nita, ~crram,quam ego habeo ,in dllcnlu Spolellano, In loco qUI ,nommatur**** vel si aliud nom(en) ibi dicitur, que m:met cum 1ateribus suis: a primo est via, a 11 terra Adc , ~ a) SeIme dum espullto. ..'" ' "~ b) '!eU'illlerUlleo Q correl;one di t·(tibi) depctlllalo. c) fl IIella solita legatura per l'assimilaliolle. 36 37 Ciaronis.] a III term et vlnea Illiorum Iohanois Natabii, a lIII Rainerii Ambrosii; I infra lsta latera investivl ct 1.ratHdi vobis cl filiis et nepotibus vestris I et usque in vestra tertla cl generatione finita de terra mea modiolos V, I et 'Si plus est infra ~(llpra)s(cri:p)talatClra non reservavi, cum omnibus infa'a earn habentlbus et hablturls, hoc tarnen tenore quod non 'habentis "I Iicentia c) I in alterius potestatem ad proprictatcm allenandi nisi Jaborandi et de I fruge prenominate tc:rre qulcqukl vobis et ad vestra tertia c) genera·tione olporturn Iuerlt faciendi et procensu annualker rnihi vel meis successorlbus v unum d(e)n(a)r(i)um bonum papiensis monete dandi aut In prcdicta canonica. Et si ta~liter observaveritis et f) ego prelatus prior vel posteri mei rl successores a(m)modo in ani tea vobis prodictis et hI vestre tertie c) finite generatloni aliquarn rnolestlam Iecelrlmus aut si cum aliquo homlne colludiurn Iecimus vel Iecerintus aut si ab omnl homine I min1me dcCclldarc pet,ucuimus \'el nolueri:mus, aut hoc scritpwm ru(m}pere vd fa'Ilsare ,'oIuerimus, pro his omnibus promisi et obligavi me et meos ~uccessores 1I componere cO'mpO'nere sol(idO's) et hoc scriptum usque ad nostrum c(on)stitutum, firmum 'Pcrmanewt. I' Et si· per oblivionem eveneri'! ut in uno armo census non d[e}tur, in altero duplicilter detur.1 Et factum est in anno ab incarnationc c) Domini nostri Icsu Christi miIl(esimO'). C. IIlI. et die mens is nov(em)b(ris), , I indic(tione) XII sup Henrico rege. . EgO' Grimaldus iudex scribere regatus in Spoleto actum [n]otavi in mense et (in)dic(tiene) s(upra)s(scrip)ta. Ego Transaricus priO'r hO'Cscriptum scribcre rO'gavi..1 . + Ego Adam AudO'nis et BeraIdus Ade et Amor Iohannis in hoc scriptum testes sumus. d) segue potestate el A successore(s) n gl depenllato. corretto mediante ib(us) IIell'iltterlilteo. Segue p depcllllato (anticipatione di prcfatlls). A mee, corretto depennando la secoltda e e corretta call lerlillco. h) et lIell'inlerlineo. i) cosl A. . i '!leU'ill- . 4. PASCHALlS PAPAE Il PRI\'II.E(;JII~I 1108 novcmbrc 16, S. Plctro. Pasquale 1I papa accoglie sotto la protrrione npostolica la canonica di S. Maria di SJ101eto retta dnl priore Transarico, C lie conlerma i possess; ed i tllritti, ill particolare per le dccitne, secondo la concessione del ,'c.~rfJI'(J ,1111/,,'(/. Originale, dcI sec. XV, LilJer n°. 16 [D]. p, Edizione: 192, n° 230. Rc g est i: sn, p. 342. ACS n~ 349 [A). litlcrartllll rn.VG': JAHf:-J.., Cupia sl''''plice np(}.~t(}lic(/ml/l, id JlARTVM" n° 6174. Acta Rq~. ", 1"11/1;/;(/1/11, KEIIR, IV, p, 9, ,," 2. r. 16· I I, ,,",\1." IndiziOllc anticipata di setlemble, green u hedan:l. ~a pergamena presenta gunsti per mura in cl)ni~J1olltkn. za delle antiehe piegaturc, nonnali alia 'iCf'itlura. Nella pli c a si scorgono i fori (Ire per Ol!lli kIlIho) ~l. Iraversl) cui passava iI filu nl quale ern ac;~iclll':lla la holla pllll11ben, deperdita. Per lu scrillurc del dOCUIIIl'Jllo,ItJ serilli:1Ij'l J{ai,wl ill ClII) ehe usa la tipica scrittura dei prh'ilcgi ponlilici piil :lI1lichi, la· curiale rumana,' cf. R,nIKAusKAS, lJie nO/lli~('ltc h'",i(/le, pp. 130,132, 238·241. Scrive la da tat j 0 iI cancellicre Gio\'nllllj di G:Jela (cf. S,\NTlrAI.I.m{, Saggio cli till c/CIICO, pp. 208,214). Autograrc dcIlo 5(eS5O' papn sono la sua sollo'icri1.iollc e la Iegenda nclI'anelio dclla rota. 38 39 PASCHALlS EPISCOPUS, SERVUS SERVORUM DEI. 01· LECTO FILIO TRANSERICO, ARCHIPREB(ITE)RO SPOLE· TANAE ECCLESIAE, ET CETERIS CANONICIS, IN EADEM ECCLESIA DEO SERVI I ENTIBUS, IN PERPETUUM. lustis votis assensum prebere iustisque petitionibus aures acco(m)modare nos convenit, qui lecet indigni, iustitie custodes atque precones in excelsa apostolorum principum PETRI, et I Pauli specula posltl, Domino disponente, conspicimur. Vestris igitur, in Christo ka(rissi)mi filii, iustis petitionibus annuentes, Spoletane ecclesie canonicam, in qua, Domino largiente, ad eius servitium convenistis, apostolice I Sews auctoritate G} munimus. Confirrnamus siquidem vobis vestrisque successoribus plebem Sancti 10hannis in Ca(m)po et decimam Sancta Marie in Ca(m)po cum decima . Azzanine, plebem Sancti Gregorii I in Nido, curtim Sancti AngeH in Capite cum omnibus que infra se .habet, plcbem de VercIano, pIebem de Torino, plebem Sancti Laurentii in Gruttule,' pleb em de Lederano, parltes tres decimarum que' ad matricem eccIesiam eonIeruntur et oblationum pro vivis sive deCunctis et, quicquid eidern canonlce ANDREA~ episcopus concessit et quicquid in presentiarum I iuste possidet sive in futurum concessione presulum, liberalitate prineipum vel oblatione fidelium iuste ae legitime poteritis adipisci. Decer· nimus ergo ut nulH omnino I hominum liceat eandem ecclesiam temere perturbare aut eius possessiones auCerre vel ablatas retinere, minuere vel temerariis 'vexationibus fatigare, vel qui· buslib,et pralvis ingeniis ab eius subt[rlahere, sed omnia inle· gra b} conserventur eorum pro quorum sustentatione et guber· natione eoneessa sunt, usibus omnimodis profutura.1 Si quis igitur in· erastinum arehiepiseopus, aut episeopus, inperator aut rex, princeps aut du:<, comes, vicecomes, iudex .aut ecclosiastica quelibet secularisve persona hane I nostre constitutionis paginarn sciens, contra eam temere venire temptaverit, se· cundo tertiore eommonita, si non satisfactione congrua emen· daverit, potestatis honorisque I sui dignitate eareat 'reamque se dh'ino iudicio existere de peerpetrata iniquitate cognoscat, et a sacratissimo corpore ac sanguine Dei et domini redemp· toris nostri Iesu Christi aliena I fiat atque in extremo exami· . a) -ate su rasura b) In· su rasura. : ne dlstrictc ultioni sublaccat. Cunctls autcm eklem ccclcsle ,serv:mtibus sit palt domini ',wslri Iesu Chrlsti, quatcnus cl " : hie Iructum bone actlonis pereilplant et npud di s 1rlctun iudi. ccm premia ctcrnc pacis invcnlnnt. AMEN. Scriptum per manum Rainerii, seriniarii rcglonarll cl nularii sacri palalii .. ,. ' • . (R) Ego Paschalls • I." ; '. cathollce . " ccclcsie , 11 cplscopus subscrlpsl (BV) , ,, Dat(um) In portlcu Beat] Petri Rome per m:UJlJIIJ Johan, nis, Sancte Rtornana) ccclcsic dlaconl cardinalis ne hihliothc, carli, XVI kal(cndas) dcccmbr(is), Indlctüonc) I, Incartnntlonls) . domlnice I anno M·CVIII, pontlficatus autcm dormjnl Pascha, lis sccundl pap(o) anno IX·. • , (OD) 40 4J CALIXTUS EPJSCOPUS SE.RVUS SE.RVORlJM DEI. f)j. LECTO FlUO BERALlJO PRIORI SI'OJ.E.TANE ECCLEsm ET CETERIS CANONICIS IN EADEM ECCLESIA DEO SER· V,ENTIBUS, IN PERPETUUM.I Ofllcil nostr] nos hortntur nuc- s. CALIXTI PAPAE 1122 magglo II PRIVILEGIUM 13, Laternno. Callisto 11 papa, ad esempio del suo predecessore Pasquale Il, accoglie Beraldo priore e la canonica di Spoleto sotto la protezlone apostolica e ne conlerma i possessi eel i diritti circa ledecime. Orig in ale, ACS n° 350 [Al. Copia semplice del sec. XV, Liber litterarum apostolicartl1tl, ivi, Reg. Il, f. 17r, n° 17 [B]. E d j z ion i: PfLUGK-HARTTUNG, Acta pOlltificul1t, Il, p. 231, n~ 275 =_RODERT, BULLAlRE du pape Calixte, Il, p.44, n° 300. Regesti: JAFFI1.L, Jio 6973· PI'LlIGK· HARTTUNG,Iter ItaliclI"" p. 218, n° 288. KEHR, IV, p. 9, n° 3. e La pergamena guasta per l'usura in eorrispondeniä delle antiche piegature normali alIa scrittura. Nei fori della pli c a (tre per ogni lembo) rimane infi· lato iI filo serico rosso a cui era assicurata la bolla plumb ea, perduta. Il documento, uno degli ultimi in cui viene usata la ti· pica scrittura della cancelleria pontificia, la curiale romana, che scompare con la fine del ·pontificato di Callisto Il, c di. mano dello seriniario Gervasio, per cui si veda RADIKAUSKAS, Die ROlllisclle Kuriale, p. 114; 240-42. . Di mano del papa l'intera sottoscrizione e la leggenda nella Rota; di un sostituto del cancelli ere, ehe non si nomina, e]a d a tat i 0 _ Per ranno dell'era cristiana seguito, eonformemente agli usi della eancelleria pontificia in questo periodo, il computo pisano dello stile deU'incamazione. e torltas pro ccclcslarum statu satagcre cl C}III.' recte stututa SIIIII stablllrc, Prolnde vcstras, karissimi in Chrlstu filii, pelitiones clcmcntius admit] tenles Sp'Jlclanf,' ccclcsie cnnonlcnm, in qua omnipotenti Domino dcscrvitis, Old extmjplar <"mlini prerlccessorls' nest ri Sancte mcrnorl •.' Pnschalls PI1Pf: 3' npostoliCf: sedis patroclnlo et I protectione munlmus, Conflrmnmus equidcm vobis vcstrisque succcssorlbus plebcm Sancti Iohannis in Caün)po et dcclrnarn Saneie Mar;e In Catrnjpo eUIIl dccimn Ana· IIinO Iractc, plchem Sancti Gregolrii ill Nldo, curtlm Snnct] Angeliin Capite cum omnibus que infra se habet, plchcm de [V'[erclano, plcbcm de Torlno, plcbem Sanctl l.aurcntii in Grutrule, plebem de Ledcrano.] partes trcs declmarum, Cl"': ad 111:1· triccm ccclcslarn eonferunlur cl oblalionum pro \·h·i.. sh'c defuncl;s el quicquid e;dem c:mon;ce Andrens epi'iclJptls conces· sit S\ cl quicquid : in presentiarum jusle possidel, sh'e ;11 hi· lurum, concessione presulullI. liberalilale prindpulIJ \'cI ohln· lione fidelium; iuste· ne legitime poteritis adipisd. Ikt;ernirnus ergo I ut nulli omnino hOl11inum !iceat cnndem ecclesi:lln le· IlIcre perllll'bare aut citls Possc!\sione!\ auferrc "cl nhl"':I'i rc· lincrc, minncre vel tcmcrariis \'exationibus rntignlc,' sed omnia inlegra conserventur eorum. pro quorum suslcnlnlionc cl gubernalionc coneessa sunt u!\ibus omnimodis profulurn. Si quis igitur in crastinum archiepiscopus I aut cpi<;copuc;. i"pe· ralor aut rex, princeps aut dux, comes, ,'icecome!\, iwle.'( aul ccclesiastica quclibct seculnris,'e' persona hane n()~1r,. Cflll'ili.' tu~io.nis paginam sciens, contra cam tcme,'c wnire l('(rn)pl,,· verit. secundo tertiove co(mlmonita, si non salisf:lclione con· grua emendavcrit, potestati!t honori~quc sui di~nit:llc C:lrent I reamque se dil'ino iudicio exislere de pcrpelrala iniquitnlc cognoseat et a saeratissimo corpore ae sanguinc Dd cl domini rer d]c(m)ptoris nostri Jcsu Christi alicna fiat I ;tltJue in c:'(· tremo examine distriete ultioni subiaceat. Cunclis ;tulelJ1 eitlem [ccc]lesic iusta servantibu!\, sit pax domini noslri lesu Chrisli I e S.f IS Doe. n. 4. Doe. n. 1. 42 43 quatinus et hie fructum bone I aetionis perciplant districtum iudicem premia eterne pads invcniant. AMEN, [A]MEN, AMEN. I Scriptum per manum scrlnarll regionarii et notarii saeri palatii. (R) Ego Calixtus catholice ecclesle episcopus et apud . Gcrvasli subscripsi 6. (BV) CHARTA Dat(um) Laterani, III id (us) maii, indict(ione) XV,. Incarn(ationis) dorninlce anno M.C.xXIII, pontlficatus autem dornni CALIXTI secundi p(a)p(e), anno IIII. (BD) DONATIONIS 1J 29 maggi», J 0, [Spolcto) Stelano di Teuzzone di Giovannl A/.:at; c1011a al priore Berardo eel alia cltiesa di S. Marla di Spoleto, affillclH! venga seppellito dopo la sua mort e nclla C('IIIOII;('O, till mog, gio di terra ill vocabolo Frat ta « Veccla de Role 11,' la terra ehe posscdeva in « Carrate It; meta della terra cite si trova If It in Gualdo. ACS n° 351 [A]. Originale, Re g est 0 : F.o\l1STJ, p. 343. La pergamcna prescnta guasti per l'umidltä ehe ha PJ'l)V(}· cato la scoloritura dcll'inchiostro e rosicaturc lungn i due margini, Da rilevare nclla d a I a I i 0 la particolaritä del rilcrlmcnto al sovrano con l'annotazlone • post rlcccssum Hcnrici r<'J!ic;~, ALBERTUS. In nomine Domini nostri Icsu Christi. Ab incarnaltlone cius anno MCXXVJI 11 I post dcccssurn 1Icnrici regis et die I X introcuntis mens is maii, indic(tione) VII.I Hoc quidcm t(em)pore, ego Stcphanus Tcuzo'nls Iohannis Agali. mea spontanca voluntate I pro rcdctrmptlonc nnlmc mcc cl Mingarde uxoris I rncc, donavi atque Iradidi canonic'(' epic;co· pntui I Sane le Marie cl tibi DOMINO ßERAUJO priori prel diete canonice tuisque successoribus de terra I mea quam ha· beo in ducatu Spolctano in locolubi dicitur Fratla Vcccla de Role, modiolum unum I cl manel infra hee laIern: a I lalerc terra Dene filius Lctonis Slephonis, a II filiorum Allonio; I [V]udonis, a III terra filiorum Tcbcrli Dindonis Ir ..,]vieri Pa"pe filii, a Ill! terra prcralc canoniee,l [In ]~lIper deui atque tradidi predicte canon ice de lerlra mea quam haben in loco I 44 45 ubi dicitur Carra[t]e rnoldiolum .I. et dimidium, vel si aliud nom(en) ibi dicitur, et malnet infra hee latera: a primo latere Nicola filii Petrl.] a 11 terra Attieiolus Berardi, a [II terra Ugc-' lini Ralpizonls, a 1111 filiorum Luponis. Insuper dedi atque I tradidi prefate canon ice in loco ubi dicitur Gualldu de terra mea medietatem un ius modiolum vel I si aliud nomen ibi dicitur et manet infra hec latera I que sub inferius scribuntur et est: a primo latere et a It I et a III et a UII terra hcredum Tebaldi Gozonis. Infra I ista omnia prcdicta latcra de, tribus petiis dedi atque traldldl prediete canonlce III modiolos de terra mea I eum omnibus infra eam habcntibus et hablturls.] Irrsuper co(m)mitto me in lam dlcte v canonice '" morlenle I ego corpus meum ibi sepeliatur et toto iudil[cio~. quam fecero pro anima mea veniat in ipsa canojnlca et Ubi Iarn prenominato domino priori eiusdem canonllce tuisque succcssorlbus. Insuper obligavi me melosque h(ere)d(es) predicte canonice et' tibi domino Bera[l]ldo priori eiusdern canon ice tuisque successoribus I si a(m)modo in antea de s(upra)s(crip)ta mea donatione et I co(m)missione aliquam molestlarn fecerimus aut I si cum aIiquo nomine coIludium fccimus vel feceri] mus, aut si ab, omni homine, omni tefmjpore.. ubicu(m)que neccslse fuerit. ipsam terram minime defendere potuerijmus vel noluerimus, aut istam car(tulam) ru(m)pere vel I falsarc \'oluerimus, co(m)ponere sol(idos) .C. papienlsis m[o]nete bo· ni et hee car(tula) firma permaneat.1 + Ego Albertus iudex scribere rogatus actum I Spolcto notavi·1 + Ego Stephanus hane car(tulam) scribere rogavi.j Ego Adam qui Cecapane vocor. et Peltrus Burgc Bcrardini I et Adam filius Pctri Mationi ct Belrardus Adc Franconis et Beneinlcasa filius Letonis Stcphonis et I Franco filius Ade Maineri rogalti in hac car(tula) testes sumus.1 . . + + + + + ++ 7. CHARTA 1159 marzo, su a. IS [Spolcto]. Altlevandrino di Rodul]o tlona 01 priore Grcgorio e alla Cliicsa dl S. Maria till bosco ill vat « Fornata It. Or i gin a le, ,ACS n° .352 [A]" Rc g e s I 0: '': FAUSTJ, p, 343. ; ~ pcrgarncna ,; C in buono stato di conscrvnzlonc. f " BENAFER. In nomine Domini. Anno milltcsimo) CLVIHI, t(em)porc i Frcdcrlcl imperatoris cl, die mcnsis mnr(tii) i indic(tione) VII. Hoc quidcm l(em)pore, ego Aldevnndrinu",1 Hodulfi filius, mea spontanea voluntatc I ctonjccssi cl dedi pro anlma mea et parcntum meeruni I unam pctinm ,m'~'sil\'e de quinque modiolis I eeclesi~ Sanetc! M:tric Spolct:lI1c (·pi..clJpaluc; ct libi do(m)pno Gregorio priori eiusdem eedcsi,,' luisqllc I suc· ccssoribus et omnibusclericis ae laids ibidem in I Dd scrviti" ct ccdesie ibidem manentibus, que I manet in ,·..IIe fornata: a primo latere est via, a I 11' est Cripta de Pmmis, a If I· est silva l'ransmunldi comilis, a 1I1Io est via. Inrra isln Inlern coni cessi et dedi ecclesic predicte et omnibus eidern constitulis I ul habcatis cl t('ncalis et ad prorcctum cccJcsic I CJuic<Jllid \'Obis placuerit facialis de prcnominatn cum I omnibus eidern perti· ncntibus, de qua accepi rcmunelrationcm an;'ne. Insupcr obli· gay; me mcosque I h(cre)des cccJcsic ct scrvicntihus iltiu .., si de ista I silva aliquam molcsliam vel colludium redmus I \'cl fccerimus, aut si ab omni homine minime delfendere pollleri. rilUS, in pen a duplicatn crimus et I hee car(tula) firma perma· nent.! + Ego Ben;rer notarius scripsi Ego Aldevanldrinus ha ne car(tulam) scribcre rog.wi.1 + Ego Alberlucius Adc Albrici et ego rurajbove cl lien rigittus a Foro I in hac car(lula) testes sumus.1 + a) la e l corretta b) A canice. DONATION 46 47 ad proprlctatern sine ulla rcscrvationc, Insurer etlam I slmill modo c(on)cedo et dono atquc trado vobis cnsam et casnllna que habco in I castro de Colic Stacte intus et foris cl homlncs quos ibl habeo, videlicet I Glrardurn de Lcto cl Alloncm diaconurn cl Stactururn Iillum Petri lolh:tnnis cl totam lerram quamhabeo In clvltate lpslus casrrl et in lacu, Item I dono et trado similitcr fI vobis prenorninatis totam partcrn meam quam hajbco in podio de Bofccclc et toram tcrram et vlncnm cultam cl incultam quam I habeo per totam curtcm elus cl homines quos ibi habco, scilicet omnes Illlos I Rubel qui sunt VI, et quicquid mihi pcrtinct in omnihus supra dictfs locls atquc I in hominibus cum scrvltlis suis atquc posscsslonlbus quocumque modo mihi pcrtljnent usu et ratione, rctcnto usufructu diebus vile mce.] Unde non accepi pretium ncque launcchild, s(cd) in eterna bealtitudinc rI salulem. Insurer obligavi mc mcosque h(e)r(c)d(es) ipsi , iam diele ccclcsie nlque canon ice, si de isla donaliollc nlilqunm moles· tiam vel colludium fccimus \cl fccerimus, aut iulre nUll dcfen· derimus, aut islam car(tulam) ru(m)pere "cI fnlsarc , \'uluc· rimus, c(om)p(ollerc) duplam dOllalionem cl hcc carelula) , firma permaneat. r 8. CHARTA DONATIONIS .' ~161 luglio [Spoleto] . : , Tignoso di Rustico dona al priore Gregorio ed alia Chlesa di S. Maria di Spoleto la meta di una terra, una casa, un casalino ed un canapina ehe ha nel ducato Spoletano, nella cittä di Terni, nella regione di S. Agata; una casa ed un casalino nel caste1lo di Collestatte; la. sua parte' di una terra nel poggio di «Bofeccle It, con gli uomini spettanti ai singoli possedimenti, riservandosi Z'llsufrutto di taU beni sua vita durante.' Originale, ACS nO 353 [Al. Re g est 0 : •' " .• La pergamena p. 343. FAUSTI, ' + + ! ~ in buone condizioni di conservazione. ALEXANDER. In nomine Domini. Anno MCLXI t(em)pore Frederici imperatoris I et die mensis iulii indie(tione) VII.!!. Hoc quidem te(m)pore ego I Tiniosus filius rustici m~a spon· tanea voluntate 1 et pro rede(m)ptione anime mee, facio dona· lionem inter vivos et 1 concedo atque trado in ecclesia Sancte Marie et canon ice ipsius ecclesie I et tibi damno G(regorior priori eiusdem canonice tuisque successoribus in perpeltuum hoc est medietatem unius terris et casam et 'casalinum et ca-" nalpinam, que omnia' habeo in' ducatu -I Spoletano bl, . in civitate Tera(m)nensi I in regio rl Sancte Agathe, vel si aliud vocabldum ibi dicitur. Ita co(n)cedo vobis I hee omnia supra dicta III . ; " {'- .". , a) A ducatu nell'in'ierlineo a co"edone . . b) A Spo c) Cosl A. d) Segues di civit~te, depennato. erroneamente depennato, depennata (antici~ione ,. . 'di sine). Ego Alexander iuldex rogatus scripsi . Ego Tiniosus I ha ne car(lulam) scribere "'gavi + Ego Marescotto filius I comilis Ofreducii et Arnalluus Iohannis de Benefacla et I Albricurus filIUS Alherlucii Itl I et Bcrardus Rninucii et Dalilmanus dc Donadco cl I Transaricw; lohannis Pellri ct Transaricus Tilniosi Berardi Elpiwlllis rogali t~stes su!MUS I. , e) r "cll';lIlerlineo. f) la lerz,a I comma da e. g) Ultima i IIeU';lIterlinco. h) La e sormolllata da "" segllo abbrev;a/;vo depcIII,alo. (Ii"ulla oriUOIllall!) 48 49 statultum agcre et lice carttula) ;+ CHARTA,DONATIONIS [Spolcto] . . Clario di Ingone dona alia chiesa di S. Maria di Spoleto unterreno in S. Silvestro, in val CI Fornaccle » 'e in val Canapine. Originale, Re g est 0: Ego Thomas Bcncdlctl in pcna Adc Martini dupllcata crimus cl Rallnuclus ACS nO;354 [A] , FAUSTI, p, 343. La pergamena e in \mono stato di conscrvazione. Nel verso, di mano del sec. XV: Cl 1162 aprilis I donatio facta' ecclesie de bonis in villa I Sancti Silvestri.j BENAFER. In nomine· Domini. Ann(o) mi1l(esimo) CLXII, te(m)pore Fredelrlci Imperatoris et die mensis april(is), Indic(tione) X. Hoc I quidem te(m)pore ego Clarius Ingonis mea spontanea I voluntate c(on)cessi et dedi de rneis bonis in ecclesia I episcopatus Spoletane civitatis et omnibus ibidem in' Dei servitio I ibi manentibus, id est in: canonica, pro anima mea et parentum I meorum; unam petiam mee terre in vocabulo Sancti Sllvestrl I cum quercis, luxa terra m filiorum Ade Letonis et' alia petia I in Valle Fornacle iuxta terram Bonifatii Amizonis Letolnis, alia petia in valle Canapine iuxta' .terram Ade Peelclonls et do(m)pnus Dei Amizonis, in istis vocabulis et infra I sua latera cfonlcedo ' in canonica Sancte Marie pre .. nominate ecclesie I Spoletanee totam meam portionem de istis tribus petiolis I terre cum quercls et omnibus infra earn habentibus et hablturis.] de qua accepl remunerationem a Deo pro anima mea.] Insuper obligavi me ecclesie et omnibus ' ibidem In Dei servlltlo manentibus, si de ista concessionecontr:~ I Rai- ncrii' Randonls cl Malnardus I Adc Bonclonls cl Scnchaldus A1esii et Ulivclrlus Bcncvcnge cl ,\Iberto et Rnlncrlus ! Symco'1i1'· in hac carttula) testcs sumus.] 9. 1162 aprlle, prcsumpscrimus, Iirrna permanent] 51 50 vatlonc, de qua tradltlone I cl conccsslonc acccplmus rcmuncratlonern animarum nostrarum] nsuper obllgnvlrnus nos nostrosquc h(crc)d(cs) cccJcsic et vobis I vestrlsque succcssoribus, si contra hoc constltutum ngclrc prcsumpserimus, In penn duplicata crlmus cl hec carüula) Iirma pcrmaneat.] 10. CHARTA + DONATIONIS 1162 settembre, [Spoleto]. It prete Alberto e Martino figli di Leto di Glannello donalto tUt castagneto al priore Gregorlo ed alia 'Chiesa di S. Moria di Spoleto. Orlg inale, Re g est 0 : ACS n" 355 [Al. FAUSTI, p. 343. La pergamena presenta una densa macchia di umiditä nel Iernbo superiore destro. Nel verso, di mano del sec. XV: «1162 7bris I pro ecclesia Spolelana: "donatio campus castanee" 'll· . BENAFER. In nomine Domini Anno rnllltcsimo), ~LXII, t(em)pore Frederici I imperatoris et die mensis scpternbris indie(tione) X. Hoc quidem I t(em)pore ego p(res)b(ite)r Albertus Letonis IanneIli filius et I ego Martinus frater eius nostra spontanea voluntate I concesslmus et tradldlmus pro anima nostra et parentum ( nostrorum unum nostrum castangitum eccIesie Sancte Marie I Spoletanc civitatis episcopatus et tibi doünlpno Gregolrlo ipsius ecclesie priori tuisque successorlbus I et omnibus clericls ae laids ibi in Dei servitio malnen. tibus, prenominatwn nostrum castangitum quod manet in I ducatu SpoIetano, in curia Aque Vivule in loco I qui nomina· tur Tassenaria vel si aliud nomen ibi dicitur,1 quod' cum suis manet lateribus: a xe latere est via, a n° foslsatus, a IllG Ci· Horum Saraceni Bernardi Helpizonis, a IIIlO I filiorum. Rai· nueH; infra ista Iatera concessimus I et tradidimus ecclesie et vobis predietum castangitum cum I introitu et exitu et omnibus arboribus sicut habuimus et I tenuimus sine omni res er- Ego Bcnafcr notarius scripsi. Ego p(res)b(itc)r Albcrtus [et Mnrrlnus ha ne cnrttularn) scrlbere rogavlrnus.] .:t Ego Plplnus Ioh:mnis. Fusconis cl Bonuslnfnns I Gui· ducii et Beneineasn Bernardi et I Iohannls A1.7.c et Glrardus Gorgollcrii I ct Pctrucius Benedictus cl Johannis Berarldclll in hac carttula) testes surnus.] 52 53 11. CHARTA VENDITIONIS 1166 settembre, [Spoleto]. 12. CHARTA Enrico di Adamo Albrici veil de a Benlncasa una parte di un- casalino in vocabolo de Domo sotto la canonica di S. Maria per il prezzo di sette denari. o rig i n ale, Re g est 0: 1167 Icbbralo, [Spolelo]. ACS n" 356 [A]. Il prete Adal770 di Mainardello dona al priorc r;,.cJ;or~o e CIlia chiesa di S. Maria di Spolcto la SIUI parte di IlIIa vtgna, ehe possedeva insiente al nlpote, riSCrWIlIt!osCIIC l'usu. Initio ill vita e confidatulo, per eventuali ncccssitä, ncll'alu10 dclla canonica. FAUSTI,p. 343. La pergamena e danneggiata dall'umlditä ehe ha provocato la scoloritura delIa scrittura in aleuni punti presseehe cornpleta. I) BENAFER. In Nomine Domini. Anno miIl(esimo) CLVI,I t(em)pore Frederici imperatoris et die I mensis sep'(tembrls), indic(tione) XlIII. Hoc quidem t(em)pore I ego Henricus Ade Albrici filius,! mea spontanea voluntate ve(n]d(i]di I atque tradidi tibi Beneincasa Comit[i]s fillio tuisque h(ere)d(ibus) unam meam portionern casalilni in voeabulo de Domo subter ea nonieam ! Sancte Marie: a 1° et a Il" est tenimcnturn tui co(m)paratoris, a IIIO tenimentum canonicorum.] a IIII Berardi Ralnucli, Infra ista Iatera I vendidi atquc tradidi tibi totarn mearn partern ! casalini cum omnibus eidem pertinentibus, de qua I venditione aecepi a te VII den(arios). Insuper I obligavi me meosque h(ere)d(es) tibi tuisque h(ere)d(ibus),1 si de ista vcnditione aliqua rnolestian I vel colludium fccimus vel feeerim us, aut si ab omni homine minime defendere I potuerimus vel noluerimus, aut istam car(tulam) ru(m)pere vel falsare voluerimus, co(m)ponere duplum I pretium et hee car(tula) firma permaneat. . + Ego Benafer notarius scripsi. + Ego Henlrieus hanc car(tulam) seribere rogavi. + Ego Dalimanus Donadei et Vernerilus Bonicelli Nycolaus Berardici Silconis et Henricus Gualfredueii in hac car{tula) testes sumus et Transaricus Albertucii Ade Albrici testis sum cum I eis. O CONCESSJONJS Or igin a le, Re g est 0: ACS n° 357 FAUSTI, [A]. p. 343. La pergarnena c in buono stato dl conscrvnzlone Ncl verso, di rnano del sec. XV: .. D 15 1167. f)cJII:tlirJdomini Adam eeclesic Spolctnuc] -,: . BENAFER. In Nomine Domini. Anno rnilltcshno) CLXVII, I(em)pore Frcdcricl imlperatoris et die rncnsis Icbtrucr ii) in. dic(tionc) XV. Hoc quidcm tfcmlporc I ego p(n.'s)hCilc)r Adam M~incnlelli ~.ca spontanen volunfallc c(on)cello ..Iqllc eClJln). mltto sub ,!JtJOnc ecclesic Sane!>: Marie I cpiSCop:lluS ct libi domino Grcgorio eiusdem ~cclesi<.' priori cl I cui.. ~lIccc<;<;l)ri, hus et omnibus cJcricis ae Inicis in Dei sCI·I\'ilio ihi m:lIlcnli. bus lolam meal11 parfem vince et terre I ubicll(m)qllc halleo cl Icnco cum ncpote mco ..... ·,1 ila ut non h:lbc:lnl poh.· .. I:lll·m .!li. c~i .'".v~·ndenldi ~lec ~:l(m)bjantli nec ohliJ!:llldi lice Ir:lIlsscgendl,1 mSI vcstra lJeentra vel fui prioris, "cl tui successoris.1 rcs7rvato usufructu de terra el vinca el aliis meis I bonis dum vlla mea constat. Et si magna neccssila'i I michi im:u(m)hl'rel ut de fructu non passim ducerc ! vilarn, lint in arlJilrio dl)mi. ··a) SeCHe 'Potestatem ripcluto cd esplmlo. 54. 55 Di prioris et aliorum sociorum I ut ego vitam posslm ducerc. De hac co(n)cessione nullum I pretium, nisi'" quod expecto. remunerationem a Domino I in die judicii. Et ita post mortern rneam sit proprium ecclesie I pro anima mea. Penn sit vestro libitu super me si ita non ob] servavero, quia nut.tum. michi reservo.l: ': + Ego Benafer notarius rogatus hanc car(tutam) scrlpsl] + Ego p(res}b(ite)r Adam hanc car(tutam) scrlbere rogavl.] . '.',.,. , ,' + Ego Albertui Iohannis Alberti Letonis et laurus 1 Atto . Guaralda et Petrus Petri Iohannis Muti et 1 Bcrardone Cornitis.] " + Ego p(res)b(ite)r Bemardus, custos vlnearum .S~ncte Marie.] interfui et in mea provldentia Iult hec concessio.] ' 13. CHARTA ENPJlrTEOSIS JJ70 magglo, [Spolcto J. Grcgorio, priore del/a cltiesa di S. Maria dl Spoleto, U COltSCIlSO degli altri canonicl, concede ill enflteusi a Gentile C a Perracavallo di Ranuccio la casn donatn alia" canonica dal dc/ul1lo Enrlco Cicibiura e posta nelln localita delta Cisterna, nelln citt« di Spoleto. COlt Copia autcntica, del 12 ngosto 1221, ACS, 11· 358 [BJ. Rc g c s t o : FAUSTI, La pergarnenn c p.343. in buono stato di conscrvazlune, c , La copia prcceduta dal monogramma del nutalo nutenticatore c dall'avvcrtcnza • Hoc est cxcmplum Instrument! infra scriptum» e seguita dall'nutcntlcazlonc. • Egu Trnnsaricus curie Spoletane notarius de mandate cl auctolrltnrc domini Iacobi Centronis ludleis communis Spolctl, hoc , e:'<cmplllm scripsi ct pubJicnYi, niehi! addells vel minuens nisi quod in au. tentico inveni et spatium quod supra, dimisi, ideo t.Iimi~i quia in ol"iginali ernl corrosum et non polenil Icgi. f foe actum est: nnno MCCXXI lc(m)porc Jlonorii p(a)p(c) III cl die XII in~ trante nug{usti), indiclionc nona, coram RnillnldlJ B:tli:mli'" cl Rainaldo Ubaldi, OClnvinno dominc Plan(o) cl alii". , . b} Quod ndl'interlineQ. QUINTAVALLIS. Anno Domini miIJ(csimo} CI.XX illdictCione) Ill, mense madii, lc(m)porc Frcdcrici inpcralrJris. Hoc qui dem.lc{m)porc oblaln nobis peliliollc a le Gcnlil(c) cl Fl'rracavallo, filii Rainucii, quatinus concedercmu" v()bi~ casnm. que eSI iuris ccclesic Snnclc Marie, in cnfileosin, <Juc ruit 57 56 Henrici qui d(icitu)r Cicibiura, quam dedit pro anlrna sua et suorum parentum donatione inter vivos supradicte ccclcsic, huic vestre petitioni satisfacere dignum fore duximus. Ideoque ego Gregorius, prior Sancte Marie de episcopatu Spoletano, per consensum concanlcorum rncorum, silicet p(res)b(ite)ri Rustlcl, CaneUe prlmicerli, Marescocti, Zachei, Ogulzonll, Transarici et pro utilitate nostre eccleslc quia nummos, scilicet XX s(olidos) Henrlcl, quos susccpimus, expendimus in utilitate ecclesie, nos omnes supradicti concedimus vobis easam prcdictam cum introitu et exitu et omnibus ipsi case pertinentibus in enfiteosin usque in tertiam generationem [vobis]·' predictis et filiis et nepotibus vestrls rnascullnis ad tenendum et habitandum et semper ad iura nostre ecclesie et omni anno in rnense aug(usti) persolvatis unum bonum denarium super altare Sancte Marie. Et si canonem constitutum per V annos non persolveritis et emendabitis, non cadatis a iure supradicte enfiteosin. Hec domus concessa est vobis in loco qui dicitur Cisterna civitate Spoletana: a prima latere dornus Andree, a secundo filiorum Gorgolgerii, a III domus Benedicturi, a IIII via publica. + + + Ego prior Gregorius scribere rogavi. Ego p(res)b(ite)r Rusticus consensi. Ego Cannella consensi, + Ego Primucerius consensi. + Ego Transar[i]cus cons en si. + Ego Enricus Grimaldi,. Petrus Gentilis, lanuarius Egidius Madii, rog(ati) testes sumus. + Ego Quintavallis &, iudex rogatus scripsi. a) Case, B presenta. una lacuna. perch~, come avverte il notaio, l'o~igillale in queslo punto era. gia guaslo. b) B QuintavaHus . 14. CHARTA VnNDJTJONJS I J70 luglio 20, [Spolcto 1. Gregorlo er de Barocco » e sua sorella Altogrinta "ell· dono la loro terra, sita nclla localita tlettu Barrano, alia chlesa di S. Marla dl Spoleto retta dal prlore r;"l'~(),.io. . 0 rig i n a le, Rc g est 0 • ACS n" .159 [AJ. Ft\lJsrl, p, 343. Nel er verso. di mano del sccolo XV: .. Carta de Hazzann .. Carta donation is .ccclcsic de qundam terra in villa Bnzzanl ». ». .' BENAFE. In Nomine Domini. Anno mlllteslmo) CLXX t(cm)pore Fredcrici i(mlpcraloris I et die XIII an le kaltcndas) aug(usti), indic(tione) Ill. Hoc quidcrn ttemlporc, ego I Grcgorlus de Barocco ct ego AIla!!rima, soror clus, UUlilra sponjtanea voluntate vcndidimus libi uo(m)no Grclgnriu, spolclallc cc· e1esie priori cf omnibus canonicis ciu!'idcm ccelesie cO(II)Io;lilU. tis c1erids ac laids, in Dei scn-ilio ibidem mam'nlihu'! \'eslrisl· que successoribus, unam pelioJam nosIre terre que mallet in ducatu Spoletano,1 in 10m qui nominatur ß:l1.zan', cl hcc Icrra manet iuxta terra contaldinam ct luxta lermm Bl'r:lrducii Adc Lctonis, quam cccJcsic tradid!'rat.1 Infra isla lalcra \'cmlidi· mus atquc tradidimus vobis prcdiclis ad ulillilalern e:monice Sanete Marie in qua on.linati cSlis, CUIJ1 omnihus I eidern per· tincntibus sine omni rC5t:l'vatione. De qua vendilionc aeleepi. mus nos a vobis pro ecclcsia sol(idos) Villi per modilllum. Insuper obligalvimus nos nostrosquc h(crc)des ceclc!'iie cl vobis vestrisque succcssoribus, si I aliquam mole,;Iiam \'cl col· Judium fecimus vel fccerimus, aut si I ab omni homine OInni t{em)pt)re ubicu(m)que nccesse fuerit minimi dcfcndere I po· 58 59 tuerimus vel noluerimus I aut lstam carttulam) ru(m)pere vel. falsare volucrimus, I co(m)ponere duplum pretium ct hcc car(tula) firma perrnaneat.] + Ego Ben'afer notarius rogatus hane car(tulam)" scrips], Ego Grelgorlus et Altagrima hane ear(tulam) scribcre rogavimus I. ' . . . + Ego Henricus Ade Morontl et Nicolaus Rainerii et Pctrus I Egidii Gaidulfi et Gregorius Berardi Piccionis et Albus I Sanguinator in hac car(tula) testes sumus I . . + JS. CHARTA OFFERTIONIS J 171 diccmbre 16, [Spoleto]. -Paolo, figlio di Giovannl Ambroslano, dona alia chiesa di Santa Maria dl Spoleto, retta dol Priorc Gregorlo, due uliveti ill vocabolo Co lis de Monure. .. . 0 r j gin a le,' , Re g est 0: ACS n° 360 [AJ. FAUSTI, p. 343. n, , .La pcrgarnena c in buono statu di conscrvazionc, a parte roslcaturc lunge iI marglne dcstro, Nel vc rs 0, L1imanu del sec. XV: «1171 L. 151 Rclictum cccJesic Spoletane •. 1 BENAFER. In numinc Domini. Ann(o) mllltcsimo) CLXXI, t(cm)pore Frcdcrlcl im!pel'atoris ct die mcdtlantc) mcnsis dec(em)b(ris), indic(tionc) JJ H. Hoc ! quidcm t(l'm)p(ur)c ego Paulus Iohannis A(m)brusiani filius, mcasponltancn voluntate pro anima mea cl parcntum mcurum co(n)ccssi ct trndidi ecclcsie Sancte Marie Spoletane civitatis I et cJo(m)pno Grcgorio eiusdem ccclesie priori cl omnibus canonicis I Ibidem cotn)stitutis et in Dei Servitin rnancntibus, clcricis ne lnicis I cl vcstris succcssoribus duos mediolos rnce I. terre cum nlivis et omnibus ibidem mancntlbus in ducatu Spolcltnno in \'oca· bula Colis de Marture, vel si aliud nomen I ihi didtur.Que cum suis man et lateribus: a primo tatere est \+0;, a 11 C!'it vi· nea I Bcncdieti Petri lohannis Tcderade cl Bcrardi Patrccani ct Adc I Bcrardini; a III filii BrettoJotti quod hahet in piJ!Jlure a filiis I Galate; a 1111 filiorum·' Civelle. Inrra ista J.. lera eo· a) lA f correlta su c. 61 60 (n)cessi et tradidi predlcta ecclesle et co(n)slitulis ecclcsle in. Dei servitio manenjtibus, duos modiolos predicte terre cum· omnibus eidern pertinentibus pro I anima mea et parentum meorum. Unde expecto remunelrationern a Domino. Insuper obligavi me meosquc h(erc)dcs ecclesielet eiusdem co(n)stitutionis, si contra hoc agerern, in pena duplicata I era et hec car(tuJa)firma permaneat. 16. JURAMENTUM + + + Ego Benafer notarius rogatus hanc car(tulam) serlpsl.] Ego Paul us hanc car(tulam) scribere rogavi.] Ego Iohannes Romanelli et Ianneta ct Berardus Clrru]ti et Henricus et Rainucius Rainerii et Guido Bclrardi Rubbei et Albertus Clcapane et Egidius Iannete I in hac carttula) testes sumus.] J J73 mnggio, [Spolcto], Rustico e Transarico suo fiF;liosi impegnano a IUm 10glicre a Gregorio, priore dclla chiesa di Santa .\1aria di Spoleto, la parte dei castello di Battijerro gill posscduta Ja Tinioso;' si itnpegnano altresl a non alienare lie concedere ill [eudo la loro parte dello stesso castello. , '. Or i gin are, Regesto: ACS, n" 362 [A]. FAUSTJ,p.344.' Scrlttore del docurncnto ~, come SI rrcava dulln scrluura «Iacobus iudcx -, rogatario c.leI doe. scgucntc ehe concernc del rcsto la stcssarinuncia. In nomine Domini, Ego Rusticus et ego Transnricus, fiIiuscius, ac.lh[ac] I breve lurantes, arnmodo in antca non aufcrcrnus vobis donno Gregorio, priori Sancte Marie maioris I de Spoleto,1 eiusde(m)que ecclesie canonncis, nee ip..i ecclc'iie parlcm que fuH Tinilosi lolius cnslri Datlifcric cl mm erill1l1s-1 in f~clo vel conlsilio lit pervcnint ad factum ut nlius \'el nlia persona") aufelrat vobis· vel cccJesie ipsam partern caslri cl, si vobis vel ecclesie fulerit ablnlum ipsum caslrum, no'i ndiu: vabirnus vas recupcrare I ipsum con Ira o(mnc)s homines !'iinc . datione nostrarum r) rerum cl non aliennbilmus partern nO!li' tram ispius castri, nee in feudo dabirnus nee pi(n)golrahimus alicui persone nisi vobis vel successoribus 11 [v ]estris tanto a) A.. erimus, erlmus. persona nell'interlilleo b) c) n(oslr)arum corrello da n(oslr}e deptlfna"do la e. d) vel succcssoribus vestris ncll'illlerli"eo. 62 pretio quantum ab ullia persona vi veritate nos abere poterimus 'et infra coümpelllatlonem unius anni, exeipimus co(mmun)itatem Spoletane civitatis. I Et si infra istarn co(m)pellationem accipere nolueritis, dabirnus cu]! volucrimus et non co(n)tendemus vobis partem nos tram castri pro ne~gotiis, vestris et abeatis potestatem adiuvandi vos per partem I nos tram contra o(mne)s homines cum vobis oportum fuerit et hoc totum quod sulperius Iegitur, observabimus sine Iraude vel dolo. MCjLXXnI t(cm)pore Frederici inperatoris, rnense madio, indit(tione) VI. J7. CHARTA fINIS ET 1173 magglo, REFUTATJONIS [Spolelo]. Rusticello di Battilerro, insleme COli if li~liu Transarieo, rinuncia a [avore della canonlca di S(IIII(1 Maria cl; Spoleto, nella persona del Priore Grcgorio, (I; bell; posseduti dallo zio Tinioso, nel castcllo di Battijerro, ad eccezione dei posseditnenti dello stesso Tinioso ill Terui, Collestatte eil Uncinano, per i quali invece i canonic! CU"'I'i0l1O la rinuncio a [avore di Rusticello. Or i gin a le, Rc g est 0: ACS n" 36J [AJ. F,o\USTI, p. 344. La pergamena prcscnta rosicaturc e fori lungo il lato dcstro, Ncl ver so, di mano del sec, XV: «Quiclalio facia per heredes Tiniosi capitulo Spolctano de Battlfcrla cl aliis ... In nomine Domini. Anno üb cius incarfnationc) MCLXXIIJ, le(m)pore Frcdcricl Inlpcratorls, mense madii, intlitCione) VI. 1I0c quidcm t(cm)porc, ego RUIslicellus de Ilattllcrla, una cum Iilio meo Transarilee. fcei finen cl rcfutationcm vobis domino Grcgorio I priori ecclesie Sanctc Marie Maioris de SpoJcto el canolnacis co(n)fr(atri)bus veslris ciusdem·j eccIcsie ct canon ice, nee non suclessoribus veslris, omnium rerum, mubili'lrn cl. inmobiIium que I rucrunt de Tinimo patruo meo, si· . licet caslclli Batlilrerie et totius curie ipsius cnc;lri et horni· nu (m) et posscssiolnu(m) cius Cl, ut generaliter tlica(IlI), vcl omniu(m) mobiliu(m) et inmo!biliu(m) reru(rn) Tiniosi, <Jue per- a) den IIcll'jlllerlillCo. 64 tinerunt ei iure et ulsu, ta(m) in castello Battiferie qua(m) ubique terralruün) et taün) in rebus qua(m) in attlonlbus et iura, ta(m) I in curia et castello Battifcric qua(m) extra et ulbiquc preter ea que abuit in curia de Teranne et I in Terannc et in curia Collis de Stalle et in cas[e]llIo de Col de Stattc ct proter ea que abuit in Unclnalno et voeabulo Uuclnani que omnia dimisistis nobis I et pro ac fine et refutatione de his omnibus fine (m) et refutajtionclm) nobis fecistis. . Insuper obligavi me meosjque h{c)r(cdcs)· vobis vcstrisquc successoribus et eccJesie et canonllce predicte, si ammodo lan b} antea coIludiu(m) vel I molestia(m) feeerimus aut si in curia vel extra I curiam vobis, vel allis pro vobis, seu successorlbus velstrls allquatm) Jite(m) vel eausatione(rn) rnoverc prejsuün)pserimus pro nobis et .pro h(e)r(edibus) nostrls promittimus I vobis et successoribus vestris et eccIesie et canonlce .1 prediete, nomine pene, LX lib(ras) et; pen a prestit[a], hec I carttula) finis et refutationis,' senper firma et stabillls perrnaneat. Ego RusticeIlus una eu(m) fillio meo Transarico hanc car(tulam) fieri rogalvi. Ego Iacobus iudex rogatus scrlpst.lTestes rogatl Cuerunt: Gentil(is) Gisliberti et T'holmas Ugucionis et Zacheus Ingannati et Alberitus de Rofredo et Petrus de Aepretumine et Ofreduclus Rainaldi et Oderisius Teballdi, Guilielmi et Senibaldus de Gentilll Ofredi et Rainalducius Seguini], b) Cosi A. Duc. W 4 - PASCHAUS PAI'Al: lJ PRIVILEGrv,\I llO8 rlO\"l.·rnhfl' 16. S. PicI..., 65 18. CHARTA DONATION IS - 1173 maggio, [Spoleto]. Viteclino, vesccvo di Spoleto, concede a Gregorio priore del Capitolo di S. Moria di Spoleto una parte! delle rendite speltanti al vescovo ehe la chiesa di S. Gregorlo possiede in Caste! Rltaldi, ill modo ehe, con quanta gill donato .dal vescovo Andrea, it Capltolo possegga met« delle suddctte rendite vescovili. Copia n. 23 [B]. semplice, del sec, XV ncl Reg. 11·, C. 19--20', La copla l! preceduta dalla rubrtcn: «Concessio facta enpitulo de medietate plebis Saneti Grcgori de Castro Lltaldl », Nel documento la sottoscrlzlone del \'e5CO\'0 VitccJino rltorna due volte Iorse perehe. anticipata dallo stcsso notalo, C stata pol ripetuta autografamcntc dal VCSCO\·o. Doe. N° 43 • CHARTA VENDITIONIS 1193 dicembre 2, [Spoteto] In nomine Domini nostri Icsu Christi. Ann(o) dominiee incarnatlonls milI(esimo) CLXXIII, indictione VI, sub plisslmo lnperatore Frederico, Calixto in scdc romana residente. Ego Vi· teclinus, Dei gratia Spoletan(e) sedis eplscopus, llcct indignus, Dei contemplatione et pro rede(m)ptionc pcccatorurn mcorum ut memoria nostra sempre apud vos vlgcat, cum ad cplscoporum officium sanctorum dccrctls pcrtincat sul cplscopatus ornnium ecclesiarum curam et maxime canonice maloris cccJcsie attenlc ae dlligcnter habere et ncccssltatlbus ne indigentiis ip· sius et' canonicorum paterne providere, idcirco ego prcdictus episcopus ob honorem sancte et intcmernte virginis Marie at· que omnium sanctorum et ob remedium omnium parcntum nostrorum et pro incolumitate Frederici sanctissimi imperate- 67 66 ris de faeeultatibus -, eiusdern episeopatus priori ccclesle Sanete Marie nomine p(res)b(ite)ro Gregorio et prcdietc canon ice omnibusque canonicis Illic Deo sempre militantibus nunc in predicta ecclesia existentibus ac in perpetuum pro dlvcrsitate ternporum ordinandum quandarn partern in plcbe Sancti Gregorii luxta Castrum Litaldi existente de portione nostra coneedimus, videlicet tantum de nostra parte darnus ut cum portione concessa prcdicte f canonice in prcfata plcbe ab episcopo Andrea beate memorie deeineeps canonica et canonici habeant ex nostra mera Iiberalitate Inconcusse teneant et pro libitu suo habeant mediam partern omnium rerum rnoblllurn et i(n)mobiHum in tota plebe Sanctl Gregorii existentium nostro episcopatui pertinentium, videlicet concedimus mcdictatem ilJius plcbis cum medietate decimarum, dotium, offertionum . scu oblatlo-: num vivorum ac mortuorum et medietatem sinodorum domuum et casalinorum, .terra rum et vinearum et, ut breviter concludamus, habeatis rnediam partem omnium rerum in quibus. iure vel usu per totam predictarn plebem aliquid petere possumus. Sic tarnen ut tanquam duo fratres per medium omnia iura supradictc plebis dividamus, que iura plcbi nunc competunt vel in futur[um] eompetitura sunt. Hec omnia don a et beneficia prout suprascripturn reperitur cum omnibus infra se vel supra se habentibus per hanc decreti vel privilegii paglnarrr conccdimus et confirmarnus prefatc canon ice ct tibi p{res)b(ite)ro Gr~gorio maioris ecc1esie priori ccterisque fratribus, qui in hac eanonica aggregantur vel erunt usque in perpetuum, ad habendum. tenendum, fruendum et pro voIuntate vestra ordinetis. Si quis \'estri aut ego vel nostri s~ccessores, quod absit, temerario ausu hoc quod per deercti huius paginam concessimus et confirmamus, dissolvere aut confringerc te(m)ptaverit, in primis cJ· confodiatur gladio· omnipotentis Dei et Sanete Marie omniumque sanctorum, insuper eo(m)ponat in palatio inperatoris auri brici libras XXX et post s~Iutam penam hoc privilegium stabile et indissolutum in eVUm permaneat. . ~ ., ~ + . Ego Tholomeus Anestasii, Rodulfus Letonis, Iohannes Rainaldi de Benedicto, Landucius Adonai, Albertus If} et Berara) Cosl B•. b) segu! lettera dus filii ValCredi, Trnnsarlcus Albertucii, Rln [Inuclus Pape, Rollandus [Pe]lri, rogatl testes fuimus cl prcscntlalltcr aflulmus. lIec omnia suprudlcta pru cautela Iuturl tcmporls et pro rctlncnda memoria ego Iunta iudex clvltatls et notnrlus rugatus precepto cpiscopi W(itecJini) scripsi et stllo mandavi supra . scrlpto te(m)pore, mcnsc madll, . + Ego Vitcclinus eplscopus humilis licel indlgnus hoc decretum" fieri et scrlbl a maglstro Oulntavnlle rogavl et prccepi. . . . '. .+' Ego' W(itccJinus) SpoJctanus humllls minister hoc decretum fieri rogavl et manu mea subscrlnsl. erasa. c) B in primi! In primis. d) segue B, I7U1CChiata e depelUlata. e) B decre. 68 69 Et si quls istorum hanc amlcalctn convcntloncm 1I1qllC I . Iincrn Irangere aut non ohscrvare le(m)pla\,cldlll, quod subiaccat altcrl partl pcnc", C • solklorum 1 lucensium et supra dictarum rerum suurn ius arnlttat, 1 cl adverse pnrtl rcma.ncat, Que pcna nee non I sui lurls arnlsslo dotnjnus prior co(n)scnsu canonlcolrum et Piplnus unus altcri prnmlscrunt ad invlccm et 1 inter se stlpulatl sunt. Insupcr hoc ego Pipi. nus 1 supradietarn arnlcalcrn linern atquc co(n)\'l'lllionem' I ex quo facta Iult, cotnlccssl, confirmavl atque I le do(n)lIull1 priorcm invcstivi et me obscrvaltururn earn cl lam dictam pcnam atquc n(m)missicJJ1em I sponte promisi cl testes lnde Spolctinum I' Corvl Gradalonctm) Galmadlanl et Gcrvnlklum Anser! atque Blasium AltoJlis esse rogavl.] 19. CHARTA AMICALIS CONVENTIONIS 117.3 settembre, [Spoleto], Bambo, giudice ordinaria della carte imperiale, definisce l'accordo tra Gregorio priore della canonica di Santa . Marla e Pipino, per /'1 lite rlguardante una vigna e una easa, stabilende ehe alia chiesa spettlno due parti delta vigna ed a Pipino la lerza par(e e l'enfiteusi della casa per il censo a1l1tUO di un denaro lucchese. Originale, Re g est + .Ego' Iohannes notarius;' rogatu mnglstcr' ~I Ba(m)hol1is . et prioris supradieti atque Plplnl neenon testium 1 ut cos scrlbcrc, hane car(lulam) ACS, nO 363 [A]. 0: FAUSTI,p. 344. La pergamena e in buono stato di eonservazione, alcune rosicature lungo i1 margine sinistro. Nel ver so, teosin pro ecclesia di mano del sec. XV: c Contractus a parte enphi-. It. I (OHANNES). In nomine domini nostri Iesu Christi. Anno eius incarnation is I mill{esimo) CLXXIII, Frederico i{m)peratore regnante, I in mense sept{em)b(ris), indic(tione) VI: Hoc . quidem le(m)pore, magister 1 Bambo i(m)periaI(is)' aule ordinarius iudex, ut amicus, talern 1 amiealem conventionem atquc finem intcr domnum priolrem Gregorium canonice Sancte Marie et canonicos, I ab una parte, et Pipinum ab altera. de lite " vinee I et case feci atque co(m)posui, scilicet quod ecclesia habeat 1 duas partes totius vinee,' de qua inter eos fuit I IcHgium, et Pipinus tertiam et domus inphiteosin I et ipse et fi. lios et nepotes legitimos maseulinus 1 et femininos, et reddat annualiter ecclesie pro domo Ilucense(m) unum in festo aug(ust)i mensis pro canone.1 . a) Cosl A. scrlpsi.l· . 71 70 20. SCRIPTUM PRESTARIAE ATQUE CONVENIENTli\E 1175 maggio,' [Spoleto]. Il priore Gregorio ed i canonicl di Santa Marla di Spoleto concedono in enfiteusi ad Adamo di Albertucclo di Berardo Berga e a Fagiolo di Viviano una vig1ULin vocabolo Carfiano; per il censo annuo di Ire denari lucchesi da versare ner mese di agosto. Or i gin ale, Re g est <> : La pergamenn ACS, n. 364 [A]. FAUSTI,p. 344. e in discrt!to stato di conservazionc. Nel ver so, di mano del sec. XV: «Dc terra' et vinea de Carsianu ecclesie Spoletane locatio in tertiam generationem,.. MACHARIUS. In Dei nomine. Scriptum prestarie atqu~ convenilentie.' Quamquam ab omnibus non sit cognitum I plu-, ribus videtur esse manifestum, qualiter vos Adam filius I Albertucii Berardi Berge et Faziolus filius Vivia[ni] I petistis a me dominus presb(itc)r Gregorius, prior episcopatui Sancti·' Marie I de vinea et terra de canonica episcopatui co(n)sen- . tientibus , confratribus de predicta canonii:a: silicetpresb(i-, te)r Rusticus et presb(ite)r Matheus et prcsb(ite)r Rainerius et Oguicius et Octavianus , et GHius et Rainaldus et Octavianus Oddonis et Aechildiaconus, sed nomine precario co(n)cessi vobis, filüs et nepoltibus vestris, vestrc tertie generationi, fi-, nite, vineam et terram I que est in ducatu Spoletano in loco ibi dicitur Carfianu,1 vel si aliud nomen ibi dicitur, que maa) Cosl A. ' c net CUI11 suis lateribus: a prilmo Intere Rlgu«, :t I I terra Iiliorum Maiuardi, a duobus I latcribus vlnen liliortun Rndulf -Kcre, Jnlra lsta prcdicta I Intern lnvcsrlvl cl tradkl i \'ohi~, vcstre lcrtic gcncratlolnl finite, trcs mediolos cl medium inter vlncam et tcrrarn, I ct si piu .. est non rcscrvavl, CIIIJI~' lntroitu et cxltu cl cum omnibus I infra emu habcntibus et habiturls, mcdictatcm tibi <, Adam I et mcdictntem tibl Fa· ziolo ,/1. Unde acccpl a vobis I libtras) X de Lucta) quod red-divit pro dcbit~ de prccllctn cnnonlca] Eo tarnen tvnoro III non habcatis potestatem ad proprlctatcm I ulicunnd] sed laborand, lucrandl, fruendi et nnnualltcr I per \'00;, :1111 per vcstrurn nuntlurn, trcs luctcnscs) in prcdlcta cnnonlca , in men·, sc nug(tlsli) pro ccnsu ponendi ". El !li lalilcr ohscn':l\'{'rilis, obligo me meosque I !'Iucces'iorc'I vobi" predic. is \'e!'!1"l' I(·,.tie generationi finite,', si nliqumn molestiam nut col",dillfJI feci· mus vcl feccrimus aut , si c.lcfcnc.lcrenon p()ltIcrillllls vel 110· ' luerimus, co(m)ponerc fih(rn ..) XX , de J.ucCa) c, hot: ..cri,,· ,tum IJrmum permanent. Et fncturn est in nn!l1f, nh inc:1rna· tione Domini miIJ(esimo) CLXXV, tc(m)porc Fn'c1crid imlpc. mtoris et die mcnsis mnc.lii, inc.lic(tione) VIIJ " ,+ + Ego Machnrius Ego presb(ite)r I"Ogavi.f , .+ Ego Ofrcc.lucius carelli et Petrus filius b) euern) iudex logntuc; scripsi. , Gregurius prior hue 'iCripllllll snihere i\dul!erinus cl Nycolaus Bt'lIcdicli ßrancllli rogati testcli S\IIIIlI,;,1 su rasltra. -: - e)tibi Sit rasura.. d) libi Fa· su rasura; la 0 corrct/a da u c ,fCl!lIC ralllTtl di s. c) pro censu ponendi in cake COli ricllialllo da aLJg(u~li). I Ba· 72 73 21. CHARTA DONATIONIS 1175 giugno 25, [Spolcto [. 1··..;..] ccclcsic ISaneie Marie J pro I anlrna I mea I I cl parcntum mcorurn I et l nullum aliud J cxpccto de hol c I [nisl I I Ipremium] salutis [pro] anlrna mea. Placult vobis. pro Dei :1IIHI' re.. co(n)cedere I de 1 tcrr ]a mea de hoc usuf'ructum cl ego pro . arnore Dei recipere I 1... 1 at! nullarn in I ....... J ccclcsic 51 ,I(Jsa r .... ] rcvcrcntlam I vel ürmata pro [c l tj atc]. Insupcr ohligavi me ccclesic cl vobis constlltutis, si contra hoc stniutum agcrcm, in penn duplicata lncurrejrcrn ct hec comjccsslo firrna pcrrnancat.] + Zbbulina di Tignoso di Battiferro, COlt il consenso di suo fratello Adamo priore di S. Angele di Montebibico, fa donazione alia chiesa di Santa Maria di Spoleto dei diritti ehe le spettano per et morgingaph It sui beni donati dal marito, Tignoso, alla stessa chiesa. Originale, Regesto: + + Ego Benufer notarius rogatus ha ne cnrttulnm) scrips]. Ego I Zibbulinn hanc cnrttulam) scrlbcre rognvl] Ego Atto Saneti Angeli Monlis publici mlnlstcrlalls cl Basilie et Pctrociolus Attlcioll cl Hcncldlcturus AI· bertucii de Ionni cl Salvurus Auonls Alberlti cl Malheu .. filius Rusticc et Rustellus Pelronis I Mugcpphi in hnc carttula) testes sumus.] . ! Albertinus ACS n" 365 [AJ. FAUSTT,p. 344. La pergamena ~ molto danneggiata per i guasti dell'umiditä ehe ha provoeato la seoloritura delIa parte centra le per otto righe del testo, solo in parte leggibili con l'ausilio delIa lampada di Wood. Nel ver so, di mano del sec. XV: «De Batiferla »; continuando, di mano coeva: «Donatio castri, de casis et hominum et terrarum It•• BENAFER. In nomine Domini. Anno mill(esimo) CLXXV, t(em)pore Frederici i(m)pera!toris et die VII ante kal(endas) iulii, indic(tione) VIII. Hoc quidem t(em)pore I ego 'Zibbulina Tiniosi Battiferie, coniux et mea spontalnea voluntate et per consensum domini mei et germani mei I do(m)pni Ade Saneti AngeH Montis Publici prioris. concessi et ! tradidi ecdesie Sancte Marie Spoletane civitatis, que est eapud·J ! totius episeopatus. tota mea iura que michi pertinent et per morginlcaph et donation em totorum bonorum que fuerunt vid mei Tiniost! usu et iure, videlicet de castro, de casis. easalinis, terds,! vineis, siIvis, hominibus et parentie eeclesie, usu et iure ! sicut hI a) Cosl A. b) usu - sicul 511 ,asll,a. 74 75 22. CHARTA PRESTARIAE ATQUE 1176 giugno, CON\'ENIENTIAE [Spoleto). , Gregorlo 'priore ed { i:~nonici di Santa Maria dl Sp~letQ danno in enfiteusl un casallno ed un orto a Tudino di Gentile. + Ego Macharius ludex rojgatus] scrlpsl, Ego dompnus Grclgorius prior scribcre rogalvil., .' + Ego Bcrardus et Gucrrone , et SCilncbnldll'l~' filii p(res)· b(ile)ri Albrici cl Oderlsius Ilenrici , rogatl testes SUIIlUS.' : ,- Originale, , Re g est Infra ista I prcdlcta lutcra lnvcstlvl et trudidl lihi tue tcrtic gcncratlolnl Iinltc, totum rnsallnum cl ortnie ,., Will ilium cl a muro in , sursu cum introitu cl cxltu cl \:UIII omnibus eldcrn pertlncntlbus] uncle [a)ccepl a Ic sottldos) XV de Lu.cta), eo tarnen tenore ut non , hnbcatls liccntlnm in nltcrlus potestatem ad propriclalc aliclnandi, sed labornudl, IlIn:llldi,' Irucndl cl annualiler per le, nul per tuum nuntiuru, unum luc(cnscm) in predicta canonlcn in mcnse aug(usl i) ,I pm cell' sum h} ponendl. El si lnlilcrohser\'avcrills, uhlign IIIC fIIe(J~' que succcssores, l'Ii de ista prcstarla dcfcndcre 111m potucrlmus vel nojluerlmus, co(m)puncrc duplum ct hoc scriptum Iirmurn pcrmcncat.] Et factum est In nnno ab (lnjcnrnntlonc Domin! mill(esimo) CLXXVI, t(cm)porc I Frcdcrlci [Im Iperntorls cl die mensis iunii, lndlcüionc) VillI.! + ACS n" 366 [AJ. 0 ! La pergamena FAUSTI, p. 344. e in discreto stato di conservazionc. Nel ver so, di mano del sec. XV: in Sp~leto in enphiteodim per capitulum «Concessio casaleni D. MACHARIUS. In Dei nomine. Scriptum prestarie atque co(n}venientie. Quamlquam ab omnibus non sit cognitum, pIuribus videtur esse manilfestum, qualiter tu Tudinus filius Gentil (is) petistis. a me do(m)no Grelgorius prior Sancte Marie co(n)sentientibus . co(n)fratribus de canonica I Sancte Marie, silicet: ' .p(res)b(ite)r - Ubertus, et p(res)b(itc)r' Rusticus et p(res)b(ite)r Rainerius,l qui vocatur Canella, et p(res}b(ite)r Marescortus et p(res)b(ite)r Matheus et Ognicius I. et GHius et Octavianus Oddonis ~ et I Archidiaconus, sed nomine prccario co(n)cessi tibi, tUiis et nepotibus tuis tue tertie generationi finite,' casalinum et ortalem sicut I emisti da "Inga, que est sub(tus) grutta Sanctj Iohannis que manet 1 cum suis latibus hI: a primo latere via publica, a 11 casa filii Bonilfatii, a III casa Dinga, a IIII Beraldus La(m)bertoni. I a) A Octavianus Ottonis r!petuto. b) Cosl A. c) Della s si scorge solo il 'ratio sllperiort. 76 77 23. CHARTA DONATIONIS 1178 settembre 29, [SpoIeto]. ', ' Gentile di Brunamonte dona al priore Gregorio ed alia chlesa di Santa Marla dl Spoleto la parte a lul spettante d~i possedimentl in Chlavano, S. Marco, Follgnano, nel pogo gio dl Alvaniano, nel poggio di Trlmezzo Rocce Petri» Clavanelle, Terzone, .. Raditi », Torre, Ro~cesalli .e B~zal1i: e delle altre terre ereditate dal padre .. Si il1zpegna inoltre ad offrire ogni anno, Ilella testa di Santa Maria in agosto, Im cero del valore di dodici previsini. (If Originale, Re g est ACS nO 367 [A]. 0: et usu ex crcdltatc pailri!i et cum omnibus sibl pcrtlncntibus sine omni rcscrvatlolnc. Unde acccpl v a vobis mcritum quod mihi bene coünlplacuit.] Insuper promisi me daturum in unoquoque anno in Icstivljtatc Snncte Marie augtustl) unum ccreum XII, sol(idorum) prevlslnorum] Insupcr obligavl me meosque h(ere)d(es), ccclcsle prcdlcte et canoni[ce] el vobis Gregorlo priori tulsque Iratrlbus vcstrlsque suclccssorlbus, si allquod colludium fecimus vel molcstlam Icccrllmus, nut si ab ornnl homlne qunndocutmlquc et ubicu(m)quc nclccssc Iucrit minime defcndere potuerimus vel noluerlrnus, nut Istarn carttulam) ru(m)pere vel Ialsarc volucrimus, ! componere cJupJam causarn et hcc car(tula) Ilrrna pcrmancat] + Ego Gentile hanc carttulam) scrihcrc rogavl.] Ego Bcrardus Berardl Adarnus, Matbcus noni(nllii et p(res)b(itc)r Albricus et Guerronc et Oderi!'li , et Gonlnbont et Virgilius RainalcJi et Iohannes Pelroni I et Ccrealerrn et Uber· tus et GHius Cndofi et Ceealam I et incakiuru!'l et Caniu Hen· rici Lctaminis et Bcne!casa Cumitis, rogati In ae car(luln) les· tessumus., + Ego Transaricus iud[eJx interful et co(n)scnsi.! + Ego Baldinus iudex rogatus scrisi ".1 + FAUSTI,p. 344. La pergamena e Jievemente· dan~eggiata dall'umidita ha provocato macchie e la scoloritura dcll'inchiostro:' ehe BALDINUS. In nomine Domini. Ab inearnatione eius an. no I MCLXXVlII, t(em)pore Frederici i(m)peratoris I et die II exeunte sete(m)bre, indic(tione) XI. Hoc quidem te(m)pore I ego. Gentile .B~namo~tis filius, mea spontalnca voluntate donav! et tradl-' mter VlVOSecclesie I [Sanete] Marie SpoIcti et tibi Gregorio, priori eiusdem ecclesie, I [vest]risque fratribus vestrisque successoribus, hoc est totam I [m]eam p~rtioncm de Clavano et Sancti Marci et Fuliniani I et' podii Alvaniani et podii Tremedii et Rocce Petri' et Clavanel(le) et Terzonis e.t Radi!i et :rums ~t RoccelsaIli et Bezani et totam meam por. tJo~em ommum aharum , terrarum que mihi pertinent iure a) Cosl A. b) lA prima c) Cosl A. C lIeU'jnlerlineo. 79 78 [f]ccimus vel Icccritnus, nut si dclcndcrc non potucrllrnus nolucrimus, co(rn)punerc duplum c.1 hac carttuln) I lirma vel per- manent. + + Ego Macharius iudex I [ru [gatus scrips]. Ego Tatdura scribcrc rogavl.] [+] Ego Bonaionta Ade Quinque Cl Riclardus rogati testes sumus.] 24. CHARTA OBLIGATIONIS IN PIGNORE 1181 Cebbraio 14, [Spolcto], Ta rdu ra, C01t if consenso dei [ratelli Rigole e Tancredi, dil in pegno a Ranlerl di Franca Wt appezzamento di terra ill vocabolo Matrlgnano a copertura del prestito ot tenuto per un anno di diecl soldi lucchesi con l'interesse di . Ire lucchesi per mese. Or i gin ale, Re g est 0: AOS n° 368 [AJ. FAIJSTJ, p. 344. La pergamena presenta rosicaturc nei margini e macchie dl umlditä piu estese in quello destro. Nel ver so, di mano del sec. XV: «Terra pignorata elesie Spoletane It. cc- MACHARIUS. In nomine Domini. MilI(esimo) CLXXXI, t(em)pore Frederljcl impcratoris et die medietate mensis I Icbruarii, indic(tione) XlIII. Hoc quid em t(em)pore ego Tarjdura consentiente Rigale et Taneredo fratribus I meis obligavi in pignore tibi Rainerio Franlke tuisque h(erc)d(ibus); unum rnodioIum mee terre quam I habeo in vocabuIo Matreniani et .manet I infra hec Iatera: AtticioIus, a II filii p(res)b(ite)ri Albrlci, I a III Tomasso, a 1111 via. Eo pacto si non reddildero tibi solüdos) X luc(enses) ad tcrminum unius anni cum I prode per omnem mensem III luc(ensium}, dum debitum ma[n]sel[r]it, habeas potestatem intrandi in posse[ssione] I pignoris mea Iicentia, vendendi, pignorandji, faciendi quicquid tibi pIacuerit. Insuper oblilgavl me meosque h(ere}d(es) tibi tuisque h(ere)d(ibus), si de I isto pignore aliquam molestiam aut colludium I . cl I Gualteri 80 25•. CHARTA DONATIONIS 1182 gcnnalo, [Spoleto]. o 11 prete GOZD'di Bernardo dl Guidone, dona due maggi di terra sitl ;11 Rigucciano alia clilesa (U Santa Marla dl Spoleto, retia da/ priore Gregorio. .., . , Or i gin a le, Re g est 0: ACS n° 369 [A]. FAUSTI, p. .144. : La pergamena ~ in buone condizioni dl conservazlone. , j Nel ver so, di mano del sec. XV: • Donatio duorum rno. diolorum in vocahulo Riguciani facta ecclesie Spolctane ». . MACHARlUS. In nomine Domini. Mill (csimo) CLXXXII, t(em)pore Frederici imperatoris et die I mensis Iantuarll), indic(tione) XV. Hoe quidem t(cm)porc, elgo p(res)b(ite)r Gozo, filius Bcrnardi Guidonis I mea spontanea voluntate et prorc]dcmptione anlmc mee et parentum meorum I inter vivos donavi atque tradidi in I canonica episcopatus Sancte Marie et tibi I do(m)no p(res)b(ite)ro Gregorio, priori predicte cajnonice, tuisque successoribus, duos moldlolos de terra mea quam habeo in vocalbulo Riguciani, vel si aliud nimen ibi [dicitur] I et manet infra hec latera cum omnibus infra earn I habentlbus cl habituris: a primo latere I filii Brettonis, a 11 Berardus Casurinus, I a III Rigus Merdavi. Pro hac enim mea I donatione nullum quesivi pretium nisi I in- eterna " beatitudinem salutem. Insuper I obligavi me mcosque h(ere)d(cs) in prcdicta eclclesla, si de ista mea donatione aliquam I molestiam aut colludium fecimus vel fccelrimus aut si defen- 81 dC;'C, va I no? potuerimu.s I vel nolucrimus, co(m}ponerc duplurn ens ipsarn donationcm et hcc car(tula) flrrna I pcrrnancat. + + gavi.] + rogntl Ego Mach~rius iudcx I rogatus scripsi. Ego p(rcs)b(ite}r G07.0 I hanc car(tuJam) . Ego Vivj~nus testes sumus.] Due. W SS • COELESTINI PAPAE III LITTERAE GRATIOSAE . 1197 giugno Il, Latcranu . a) Segue rasura. c t Icto cl I Cecalasca cl scribere rov- AlU pcntorc s 82 83 pecto vojbis quod omni ponere 26. CHARTA ncat.] DONATIONIS 1182 Iebbraio, + + [Spolcto] Cow dona at priore Gregorio ed alia chiesa di Santa Maria di Spoleto meta di una terra in vocabolo «Prati » e la sua parte di till mulino. o r i gin a le, Re g est 0 : Nc1 vcr so, munus a Deo. Et insupcr obligavi me meosque htcrcldcs veslrisque subccssoribus, si de ista mea dolnatlonc allcolludiurn fecimus vel mollcstlam feccerimus IJ, aut si ab homine dcfcnjdcre non potucrlmus vel noluerimus, cotm)vobis I duplurn et irrsuper hec car(tula) firma pcrrna- Ego donnus Gozo ha ne car(tula) crlbcrc v rogavl.] Ego Iulius iudcx rogatus scripsi + I Testes rogati fuerunt Alberto Ada(m)mittf I et Denencasa et Leto.] ACS n° 370 [A]. FAUSTI, p. 344. di mano del sec. XV: «-Donatio terre de Prati •. + In nomine Domini. Ann(o) cius incar(natione) MCLXXI· XI I, tc(m)pore Fredcdcrici -I i(m)pcratoris, in mense I Icbruarii, indic(tionc) XV. Hoc quldcrn t(em)pore ego donnus Gozo v, '. mea spontanen volluntatc et pro anima mea et parcnturn mcorum I donavi et tradidi in ccclesia Sancte Marie clpiscopatus et tibi don no Grcgorio prlolrl supradicte ccclesie atque ornnibus canonicis J episdopatus -I vestrlsque subccssoribus supra- . dielte ecclesie mcdietatcm totius mei tenllmcnti quod habeo in vocabulo Pratl vel I si aliut cl nomen ibi dicitur ut rnanct cum I suis latcribus: a duobus sunt vie, a III Foslsatellus et a IIII 41 .. ** Infra hec latera I donavl atque tradidi vobis et in canonilca supre dicte ecclesie, medietatem totius mee portion is supre dieti tenimenti et parte m mea m molendini in Rigucano, que est de XXIIII pertibus, una mela pars cum introitu et exi· tu suo et cum omnibus eodem tenimento et molcndino perltincntibus et reservato mihi usufructu I in vita mea, unde·j ex- I a) COli A. b) Seglle ,.asura di tre lettere. c) Cosl A. d) Et 3 111'3 oggi""to ill secollllo c) Scglle acecp depe""ato. nn tempo . i" spal.;o p,.edisposto. f) Cosl A. I 8S 84 bus et habiturls.] Pro hac enim mea donationc nullum qucsivi pratiurn ! [nisi] in cterna beatitudlnc salutes," ! Insurer anti. gavi ! [me] [mc]osquc h(ere)d(cs) in prcdicta cnnonica et tibi . presb(ite)ro pri!(ori] tuisquc succcssoribus, si dc lsta mea donatione alilquarn molcstiarn nut colludlurn fecimus vel Icccrlmus aut si I defendere non potuerimus vel noluerirnus aut istam carttulam) rurnlpcre vel Ialsarc volucrlmus, cofrnlponcre duplum valijcns ipsam tcrrnrn et hec carttula) Iirrna pcrrnancat.] ' 27. CHARTA DONATIONIS 1183 agosto, [Spoleto]. + Ego Macharius iudcx rogatus scrlpsl.] scribcre rogavl.] + Ego Bentcvenga de Dencincasa Comiti Donadei et Corvo] rogati testes surnus.] + Ego Berarducius Berarduccio di Pietro Francone dona alla chlesa di Santa Maria ed al priore Zaccheo, lilt nioggio di terra nella curia di Castel Ritaldi. Or i gin a le, Re g est 0, ACS n° 372 [A]. FAUSTI, p. 344. Lä pergarnenn l! rovlnata per l'umlditä ehe ha. danneggiato in modo particolare tutto il marglnc sinistro; aItri guasti pCI' rosicature lungo iI marglne destro. Nel trilitaldi ver so, di mano del sec. XV; .. Carta de terris Cas- ». MACHARIUS. In nomine Domini. Milltcsfmo) CLXXXV, t(cm)pore Frcdejrici imperatoris et die mensis aug(usti), Indic(tione) 111.1 Hoc quidem t(em)pore ego Berarducius Petri Franconis [ ..] I mea spontanea voluntate et pro redemplione ajnime] I mec et parentum meorum, donavi in canonica cpiscopajtus] I Sanctc Marie ct·' tibi p(rcs)b(ite)ro Zachco pnon predicti i' [e]piscopatui, nomine canonice tuisque successori· bus, unum modiolum b} 1 [m]ce terre quam habeo in ducalu Spoletano in curia I [c]as[ tr]i Litaldcnsii, in loco ubi d(ici· tu)r" Pas Colic, quod sunt a qual/[luor] partes terra filic Pc· tri Capetoni. Infra ista I predicta latera, donavi in predicta ca· noniea un[um] 1 modiolum cum omnibus infra earn habenti· et "ola 'acliigra{ica "ell'inlerlineo. h) TuisQue modiolum su rasura. c) Ubi dicltur lIell';nlerlillco. a) d) Cosl A. I et Dalimanus 87 86 28. FEDERICI I IMPERATORIS 1185 settembre PRIVILEGIUM 27, Montcfalco. . . Federlee I imperatore, su istanza del duca di Spoleto, accoglie nuovamcnte nella sua gratia i cittadini di Spoleto. Cop j a in G. F. LEONCILLl,Historia Spoletana per episcoporutn seriem descripla, BibI. Corn. di Spolcto, ms. 197, sec. XVII (a. 1656), f. 147'-148r CS] ms. 149, sce. XVIII, f. 167" ms. 155, sec. XIX; = Bibi .• Dorninicini • di Perugia, ms. 127, A, vol. 1-, sec. XVII (a. 1656), pp. 243-244. BibI. Apostolica Va· ticana, Barb. Lat. 2712, sec. XVII (a. 1623-1644), f. 88'-89r [Ll, ' = BibI. Jacobilli di Foligno, ms. C, VI, 2, sec. XVI, f. 166" di = = D. Dorio [F]. E d i z ion i: UGIIELLI,ItaUa Sacra, I, col. 1261; SANSI, Do· ctllnellli slorici illedili, pp. 205·206. Rc g c s t i: BOIIMER, 2684; STUMPF, n. 4436. 11 documento era conservato neU'Archivio Capitolare come si ricava daJl'annotazione nell'inventario del 1486, f. lly: • Pri· vilcgium imperatoris Federid, in quo rccepit ad gratiam civi· tatem et personas Spol(cti) ad preccs domini Corradi duds Spolctani, sub anno Domini 1185 •. I codici ehe riportano j) documento non presentano gran· di diversitll di IClione, le varianti sono dOVute a cattiva lettura di a!cuni nomi propri 0 di localitll, dell'orlginale da cui deri· vano. 11 Barb. Lat. 2712 ed iI C, VI, 2 hanno la slessa lezione da cui in alcuni punti si discosla il gruppo dei codici di Spaleto: ms. 197, ms. 149, ms. 155 e quello di Perugia ms. 127, A. Fridericus·' Dei gratia romanorum imperator augustus. Serenitas et dementia imperatorie maiestatis ct·' bcnignitatis a) S Frcdericus. b) L omtltc maiestatls. nostrc innate nobis pictati consulit cl hortntur III quos crga . sacrurn Imperium pcrsonamquc nostrarn In advcrsltatum pro. cellis vento inlldclitatis agitrul cognoscirnus, si in sun mohilitatc persistant ci" debite scvcritat is nnirnadvcrslonc corriplamus dl; supplicnnlibus nutcrn cl anhclis misericordiam 'I dcsklcrlis posccntibus, exccssus cl ollcnsns pie 11 rcmittcntcs, prccipuum tI gratlc nostrc Iavorcm cls llbcrall mansuctudinc red. darnus, Noscat igitur lam prcscns etas Iidcliurn Imperii quam succcssura postcrltas quod nos, supplicatione "1 parltcr ac ma • nifcsta devotlone fidelium nostrorum I) clvlum Spolctnnurum ad conuniscrandum lnclinatl, ipsos ad preees dilccti nostri duels Spoleti universes elves Spolctanos, tarn minores quam maiorcs, in plcnitudincrn gratie nostrc recipimus eorumque fidem ne fi.' dclia devotionis sue servitia inter pura slnccritatc fideles IJ Imperii confidenter annullIcrnmus, expect:lOtcs de ipsorum hones. tate ac provida diseetione quod nee rentm bJanditic a eostan. tia nostre fidelitatis dc ceteru cos emollient nee lempestalc k) adversitatum aliquo modo deviare compellent. Sane quidem attendimus Inudabile et gloriosum esse slIbiectis e1ementer par. cere et superbiam rebellium dcbellare. BUius rei testes sunt Willclmus Astensis cpiscopus, Doni. faciu.s Narniensis I) cpiscopus, Frcdericlls prcpositlls Argenti. nenSlS, Conradus dux Spoleti, Conradus ue Scu7.inriet '"l, ßovo HI ~e. Sa~cto Angelo, Rainnldus comitis Monaldi, Ugolinus Ugo. . lm~,. Wldo 0) de' Sancto Nnznrio ct Reincr·ius,.1 frater eius, Vcr. nerus de Boncande, Hcnricus c1npifer, Hcnrieus MnrscnJcus de LUI, Rudulfus camerarius, Conradus pincerna. Datum apud Cukurionum, anno durninice incarnntionis MCLXXXV q) indictione IV, V kal(endns) oetobris. c) F nobilitatc pcntitcrint. d) L conripicnlcs. c) F miscricordic. n SANS/ pii. c) S servitium. h) F supplicationcs. i) S Christi. j L S purarn. k) F tcmpcslatcs. J) S Novaricnsis. rn) L F Scuscinachi ct, n) L F BoliD. 0) S Vido. p) S Rcmcrus. q) L MCLXXX. 88 89 cendone un documcnto tiel nuovo ponteficc Urbana 111.' An· ehe nella Rota la dlvlsa di Lucio III l: stata sostituita con la divisa del nuovo .papa e it name del prcposlto dclla canonlca di Spoleto l! stato aggiunto con altro lnchiostro, 10 stesso delle corrczionl, in spazio ehe era stato lasclato in bianco. 29. U R BAN I 11 I' PAP A E 1186 Iebbralo P R I V I LEG I U M· 27, Laterano. ,._ Urbano III papa, ad esempio di Alessandro 11, accoglie .il priore Zaccheo ed i canonici di Santa Maria di Spoleto sotto la 'protez.;onc della Sede Apostolica e ne conjerma i possessl, i diritti, le declme ed altri privilegi. Or l g l na l e , ACS n· 371 [Al. ,Copia s~'mpli~e del XV Liber litterarum apostolicarum, Ivl, Reg. I1, f. 14'·15', n° 14 [B]. . . sec. E d jz I, 1261 = j 0 n i: MIGNE, UGIIELLI, /lalia Sacra, 1. ed.; I, 443; 2. cd., P. L., Cell, 1362, n° 19.' , ' Re g est i :. JAFF~, n° 9799. JAFF~-L.~ n° 15535•. KEilR, IV" p. 9, nO 4; FAUSTI, p. 345. , " Nella data,' conCormemente agli usi della eancelleria tificia nel sec. XII, ~ usato if computo fiorentino dello dell'I nearnazionc. panstile La pergamena, in buone condizioni, presenta solo un fora al ccntro per usura in corrispondenza deli'antica piegatura. Nella pli c a si scorgono i fori (due per ogni lemba) attraverso cui passava iI filo serico a cui era assicurata la bolla, perduta. ' . Da rilcvare la particolaritb. del documento ehe presenta rasure e corrczioni in corrispondenza del name del papa tanto nel protocollo come nella formula di sottoscrizione. Era infaUi stato preparato, come si pub ancora scorgere, dalle parti cor· rclte, per it predecessore Lucio.IlI alia fine del suo 'pontificato. Essendo sopraggiunta la morte del papa (25 ottobre 1185) prima della spedizione del documento, 10 si poi adattato fa- URBANUS -I EPISCOPUS SERVUS SERVORUM DEI DI.LECTIS FILIIS ZACHEO bl PREPOSITO SANCTE MARIE SPOLETANE EIUSQUE FR:\TRIBUS TAM PRESENTJBUS QUAM FUTURIS SUBSTITENDIS. IN P(er)P(etuu)M. I Quotiens a nobis petitur quod religioni et honestati convenire dinoscitur, animo nos deeet Jihenti concedere cl petentturn de. sideriis congrurn suffragium l impertiri. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris iustis postulationlbus clcmcntcr annulmus et prefatarn ecclesiarn Sancte Marie Spolelan(e), in qua divino I manclpatl estls obscqulo, ad exemplar prcdcccssorls nostri felicis rnernorie ALEXANDRI sccundi, Romani pontificis ae, sub beati Petri et nostra proteetione susclplrnus et I presentis scripti privilegio co(m)munimus. Pretcrea quascumquc possessiones, quecumque bona eadem ccclesla in presentiarum Juste et ea.nonice possldet aut in Iutujrum cl concessione pontificum, largitionc regum vel principum, oblalionc fidclium seu aliis lustis , modis, prestante Domino, potedt adipisci, firma I vobis vestrisque successoribus et ilIibata permaneat. In quibus hcc propriis duximus cxprimenda vocabulis: locum ipsum in quo prefata ecclesia sita I est, cum omnibus pcrtinentiis suis, plehem Sancti Iohannis in Campo cl decimam Sancte Marie in Campo cum dccima Azzanine tmete, plcbcm Snneli Grcgorii I in Nido, curtim Sancti Angelnn Capite cum omnibus inCra se hahentibus, plebem de Verclano, plchem de Turino, plebem de Bernano, plcbem de Lederano et I tres parIes dccimarum tot ius Spoletane civitatis cum lribus parti1>us oblntionum vivorum et mortunrum. Ad hee Iibertates et immunitntes a rcgilbus, principi. bus et ab aliis person is, tarn ecclesiasticis quam lIlundanis, eidern concessas eccJesie et antiquas et mtionabiles consuletua) Urbanus ;11divcrso ;IICI,ioSI,o e SII rasllrn a corrczimle di Ludus . . b) Zacheo ill divc,so illcl,ioslro. 10 sIesso dclla corrcZ;OIle (c/. IIola a). c) A rUlu/l~ru,!" c aa Doe. n. 2. . , "' 91 90 dines lntcgras Illibatasquc mancre prescnti dccreto sancimus. Cum autem generate interdictum terre Iucrlt, liccat vobis, clausis I ianuls, exclusis excornunlcatls et interdictis, non pulsatis carnpanls, suppressa voce, dlvina ofllcla celebrare. Sepultura preterea eiusdem I ecc1csie liberum esse decernimus ut eorum devotioni et extreme voluntatl, qui se i11ie scpellire dellbcraverint, nisi Iortc excomunlcatl sint vel lntcrdictl, I nullus obslstat, salva tarnen iustitia iIIarum ccclcslarum a quibus mortuorum corpora assumuntur, Dccernimus ergo ut nulli omnino hominum I liccat prefatarn ccclcsiam tcmere perturbare aut eius possessiones auferre vel ablatas retinerc, minucre seu qui. busJibet vexationlbus fatlgare, sed , omnia integra conserventur eorurn pro quorum gubernatlonc ae sustentatione concessa sunt usibus omnimodis profutura, salva Sedis apostolice aue· toriltate cl diocesanl episcopl canoniea iustitia. Si qua igitur. in futurum ccclesiaslica sccularisve pCI"sona hanc nostre cons· titutionis paginam seiens , contra earn temel'e venire prcsump· serit, secundo' tcrtio\'e' co(m)monita, nisi r\!atum suum con· grua satisCactione correxerit, potestatis honorisque sui careat" I dignitale reamque se divino, iudieio existcrc de perpetrata iniquitate cognoscat cl a sacratissimo corpore ae sanguine Dei et domini redcmptoris nostri lesu Christi , aliena fiat at· que in extremo examine distl'icte ultioni subiaceat. Cunctis au· tern eidern loco sua iura servantibus, sit pax domini nostri Jesu Christi,' quatinus , et hie fruetuln bone actionis perei· piant cl apud districtum iudicem premia eterne paeis inve· niant. AMEN, Amen, AMEN.' , '" • 'I • c + Ego Pandulfus presb(ite}r cardinalis tit(uli) XII Apos· totorum subscripsl. , + Ego Alhinus tlttull) Sancte . Crucls in Jerusalem prcsb(ite}r cardinalls subscripsl. . + Ego Melior prcsb(ite)r cardinalis sanctorurn Iohannls . et Pauli lit(uli) Pagmach(i) fI subscrlpsl. .". . . + Ego AdClardus tit(uli) Sancti Marcclli prcsb(ilc)r cardinalis subscripsi. . + ,Ego Arditio dlaconus cardlnalis Sancti Thcodori sub, < scripsi. + Ego Gratianus Sal1ct~rum Cosm~ et Damia~i diaconus -cardlnalis subscripsi. , : ' "t, + Ego SofTredus Sancte Marie in ,'ia lala diaconus car· ~inaIis subseripsi. . " + Ego Petrus diaeonus cardinalis Saneti Nicolai in car· cere Tulliano subscripsi. " "+ Ego RoduJCus Sancti Gregorii ad velum aurc'um diaco· nus eardinalis subseripsi. Dat(um) Veronc, pcr manum Transmundi Sancte Roma· ne cccJesic notarii, HI kal(cnuas) martii, Indictionc JlII·, in· carnationis dominiec anno MCLXXXV, ponlificalus vel'o domi.' ni URBANi pape HI anno I. (DOl , (R) ~I Ego Vrba'~'us" catholice eccJesic cpiscopus (BV). Ego Theodinus Portuensis ct Sanc:te Rufine sedis epis· . corus subscripsi. , . + Ego Henricus 'Albancnsis episcopus subscripsi. + Ego Thcobaldu'ii Hostiensis et Vcllctrensis cpiscopus subscripsi. ." ."" . + Ego Iohannes presb(itc)r cardinalis tit(uli) Saneti Mar· ci subserirsi." , + Ego Laborans presb(ite)r cardinalis Marie Tran;tiberi tit(uli) Calixti subscripsi, "+ c.I) Urbanus lU ,a5"'0 di Ludus. e) /A • legenda. $U rasllra della precedellte • legenda. di Lucio /1/. " f) Cosl A. 92 93 30. CHARTA FINIS ET 1186 dicembre REFUTATIONIS 11, [Spoleto]. Ormanno di Rapizzone di Trasmondo, Gentile' di Odertst e Tommaso di Malabranca rinunciano, a [avore del priore Zaccheo e dei canonic; di Santa Maria di Spoleto, ad ognl loro dirltto SLIt castello, gli uomlnl e if territorio di Battilerro, ponendo fine alia lite ehe per quei beni 111110. vevano alia canonica. ' , Dalla rinullcia sono esclusi quei beni della loro lami· glia che i canonici ave,'ano gia rimmciato a favore di Ru· stico di Batti/crro. Or i gin a Ic , R c g e 5 to : La pcrgamena ACS nO 374 [A]. F.\USCI, c p. 345. in discreto stalo di conservazione. Nel vcr so, di mano del sec. XVI: «Remissio iurium in eastro Bactifcrie ct suis pcrtinentiis facta in manibus do· mini Zacchei de Zacchci.s presbiteris ecclcsic pro ... JJ. MACIIARIUS, In nomine Domini. MiII(esimo) CLXXXVI, lCem)poribus Urbani pape, regnante I etiam Frederico impe. ralore, et die XI inlrante dec(embris), indic(tione) 1111. Hoc I quidem l(cm)pore, ego Ormannus Rapizonis Trasmundi et ego Gentilis Odcrilsii et Ego Tomas de Malabranca, nostra spon· tanea \'oluntate, nos omnes j pro nobis et pro fratribus et nepotibus nostri:i, fccimus eanonice Sancte Marie de Spolelto et \'ohis do(m)pno Zacheo priori eiusdem canon ice el cede. JJ Seguc testa iIIcgibile. sie vcstrisque secccslsoribus pro ipsa canonlca, Ilncm et refutationem omnium rerum, que Iuerunt Ti!nlosi Rustlcl de Ca, zuno, vidclicet:· de castello Battiferie, de homlnllbus, terrls, vineis, silvis, montlbus et planurls, vallibus, cultls etlarn et inl' cultls, renuntiantes Insupcr liti quam movimus de predictis rebus conltra prcnorninatam canonlcarn, prlorem cl cnnonlcos eiusdem canonicc, quod I ammodo in antea c(on)tra canonlcam, priorem et, canonicos eiusdcm canonljcc, qui nunc sunt et in antca erunt, nee contra homines vel res prcnornlnatl cal' strl nullarn litem seu cotnjtroverslam, nullam molestiam, nullam que Inquletatloncrn] per nos ncque per alias personas a nobis su(m)missas alique modo vel ingcnio I faciemus. Preterea concessimus prcnornlnatc canon ice et prenominato priori I eiusdem successoribus, pro ipsa canonica quicquid iuris vel usus habere visi sulmus in cunctis prcdiclis rcbus ad faciendum et tenendum quicquid vobis plajcucrlt in perpetuum .. Confessi sumus ct manlfcsfl et ctlarn promitlenles I nulli alii persone de prediclis rebus co(n)cessionem scu dalionem (e· cisse ncc I atiis facere mandassc. Insuper rcnuntiavimus pcr nos et fralrcs et nepoles I nostros legi et exceplioni, si qua super hoc facto' nobis co(m)pcteret. Un de I accepimus pro nobis et pro fratribus et nepotibus nosIris, presentibus et ab· senlibus, a vobis I XX lib(ms) bonorum 11Ic(ensillm), quos apud nos habere confitemur. Insupe)' obligalvimus alquc promisi. mus per nos et fratres cl nepotes noslros nostrosquc heere). d(es), calnonice prenominate et. libi do(m)pno Zacheo priori' 'eiusdem canonicc vestrislgue' successoribus, pennm.C: lib(ra. ' rum) bonorum lue(ensium), si hoc totum, quod superius le· gitur, I frangere aliquo modo prcsu(m)pscrimus "cl si aliquod colludium fecimus vel I molestiam fccerimus aut si islam car· (tulum) ru(m)pcre vel falsnre voluerimus, co(m)polnere .C. Ii. b(ras) vobis nomine pene et pena prestit~, hcc car(tula) firma insuper permaneat .'. I Et iuravimus ad evangelia Dei nemini aii supra dictas res co(n)cessisse I vel dcdisse et hoc totum firmum perpetuo tenere et nu(m)quam removere.1 +' Ego Macharius iudex rogalus scripsi. Ormannus et Genltilis et Thomas scribere rogavimus.1 . . + Ego lam) a) at neU'interlilleo illferiore. hanc. car(lu· 94 95 + Ego Ofreducius filius comltis Marescottl, Petrus Henrici, Doplerlus Albert!ni, Nicolaus Tebakll, Ienuarlus Allonis Verrandi et Bartolus ! Rainaldi Terandani, Transaricus cl Pandulfus Rusucl cl Arrone Gira(m)lme, AUo Alberti, Carvone De-.· nedlctl, Donadeus Ade cl Berardus Golstanti], rogati testes sumus .'. Exceptavlrnus nos tram CI partcm familie, quam canonica cl vos dcdistls Rulstlco de Battifcrla pro fine quam cum ipso Ieclstls.] I 31. CHARTA OBLIGATIONIS J186 dlcernbre IN PIGNORE 11, [Spoleto]. Orntanno di-Rapizrone di :Trasmondo dcl in pegno. i propri belli at prlore Zacclteo ed ai canonicl di Santa Maria a garanzia della rinuncia ehe il nipote di lui Benlncasa TraSI111l1ldi [arä per i dirittl spettatigli sul castello di Battilerro, quando sarä glunto alia magglore etei. o rigin Re g a Ic , e s to: Il documento prcccdcntc, ACS n" 374 [A]. . FAUSl'l, l! scrltto p. 345. nclla stcssa pcrgarncna dl quello MACHARIUS. In nomine Domini. MiII(csimo) CLXXXVI .t(em)pore Urbani pape, rcgantc ctlarn I Frederlco lrnperatore et die XI' intrante dee(embris), indic(tione) 1111. Hoc· quidem t(em)pore ego Ormannus Raplznnis Trnsmundi mea spontanen vuluntate I obllgavl in pignure canon ice Sancte Marie de Spolcto et 'vobis do(m)pno Zalchco priori ciusdcm ea. non ice vestrisque succcssoribus pro ips:l canonica omnes res I meas et possessiones immobiles ubicu(m)qlle posile sunt et " habco. Ea tainen co(n)ditiolne, 51 quandocu(m)que nepos et pupillus meus Beneincasa Trasmundi erit· in' I legitima etate ad \teslram requisitioncm faciam ci co(n)ftl'marc I vobis car. (lulam) quam fecilmus vobis de rebus Tiniusi· sicuti in ipsa ' . car(lula) conlinetur ad, sensum \'estri iudicis I hee ear(tuta) cvancscat; si vcrc prcnominatus pupillus meus Beneincase va- I b) rogali· sumus in calee COli seg"i di ricl,;amo. c) noslram IIeU'illltrlineo. a) Cosl A. 96 97 bis co(n)firrnare I noluerit,habeatis potestatem, per vas et nuntios vcstros, adprchcndcndl omncs I nostras immobiles possessiones cl Icncndi et possidcndi cas quousque omne dannum, quod Inde habcatis, in duplum vobis rcstituat~r. Et bias possessiones I per vos tenere confitemur et ha~ea.l1s potestatem pignorandi seu vendcndi I lantum de predlctis possessionibus quod bene satlsfiat vobis co(n)scrvando ctiam I vos lndcfrnl-pnes sicut supra scriptum est. Renuntiav! etiam legl et exception! me I luventi. Insuper obligavi me. meosque hered(es) canonice et vobis do(m)pno Zacheo I vestrisque sue- .' cessoribus de colludio et molestla, de defensione, falslficatlojne et de evictlone sub pena. dupli cl insuper hec car (tula) firma permanent. , Et iuravl ad ", evangelia Del hoc totum firmum tenere et nu(m)quam remove re. , I + Ego Macharius iudex rogatus scrlpsl, Ego Orrnannus scribere rogavl.] Ego Ofreducius filius comitis Marcscotti, Petrus Henricl, Doplcrius Albertini et Nicolaus Tcbaldi. Icnuarius At· tonis Vcrrandi et Bartollus Ralnaldl . Terandani •. Transaricus et PandulCus filii Rustici I et Arrone de Gira(m)na, Atto AI· berU, Carvone Bencdicti. Donadeus I Ade et Berardus Costan· til, roga" in ha ne car(tulam) testes sumus.l + + I , b) ad "elli'jll/erlilleo. 32. CHARTA OBLIGATIONIS 1186 diccmbre 11,' [Spoleto). Tommaso di Malabranca d~ in pegno alia canonlca di Santa Maria di Spoleto, retta dal priore Zaccheo, i proprl beni a garanzia cite i suol [ratelll, gluntt alia maggiere eta, -conlermeranno la rinuncla da lui fatta alia stessa canonica per i beni di Tinioso di Rustlco. Or i gin a Je. Regesto: La pergamena " IN'PIGNORE ACS n" 373 [A] .. 'FAUSTl, p. 345. l: in discrete condlzioni df conscrvazlone. MACHARIUS. ,In nomine Domini. MiII(csimo) CLXXXVI, t(em)poribus Urbani pape, rcglnnnte etiam Fredcrlci _, impe. raloris cl die XI intranIe I dec(embris), indic(lione) lIll. Hoc quidem l(em)ore, - ego Thomas de MaJabranca, mea , sponta. nca voluntate, obligavi in pignore canonice Sancte Mairie de Spoleto et vobis do(m)pno Zachco priori ciusdcm canonice vcstrislque successoribus pro ipsa canonica, omnes res meas et -possessiones , immobiles ubicu(m}que posite sunt et ha. , beo. Ea tarnen conditione,l si quandocll(m)que fratres meicarnales ,minores et maiores, postquamlminores crunt in Je. gitima etate. (acta a vobis co(m)pelJalione,1 de maioribus vero quandocu(m)que confirma\'erint linem' ct refutatilonem. quam vobis Cecimus. de rebus Tiniosi de RUSlico, sicut in vestra car. (tu la) I continetur. ad sensum vcstri iudicis, hec car(tula) eva. ,. nescat; si vero co(n)firmalre noluerint, habeatis potestatem per vos et nuntios vcstros ad prelhendi omnes noslras immo-a) Cosl A.' 99 98 I biles possessiones et tcncndl cl possidendi ens quosque omne dannum, quod lnde habeatls, in duplurn vobis rejstltuatur cl lstas possessiones per vos tenere eonfitemur et halbeatls potestatem plgnorandi seu vendendi tantum de predictls I possessionibus, quod bene satisfiat vobis, conscrvando ctiam vos inldempnes, sicut supra scriptum est. Rcnuntlavi ctiarn leg] cl exccptionl , me iuvanti bl. Insuper obllgavl me meosque h(crc)d(es) canon ice ct vobis, , dompno Zacheo, vcstrisque successoribus de colludio et molestla.] de defcnslone,: Ialslflcatlonc et de evictione sup d penn dupli et Insuper hcc carttula) firma permanent. El luravl ad evangelia Dei , hoc totum firmum tenere et nu(m)quam rcmovere.«] 33. CHARTA PRESTARIAE ATQUE' IJ87 ottobre, CONVENIENTIAE [Spoleto]. I + + Ego Macharius iudex rogatus scrlpsl. ' Ego Thomas scribere rogavi, Ego Ofrcduelus filius colmltls Marescotti, Petrus Henrici, Doplerius Albertini et Nicolaus Tebaldl, Icnuarius Altonis Verrandi et Bartolus , Rainaldi Terandani, Transaricus et Pandolfus, filii Rul~tici, et Arrone de Gira(m)ma, Alto AIberti, Carvone Benedlctl, , Donadcus Ade et Berardus Gostantii rogati testes sumus.1 + ., I . /1 prlore Zacci,co ed i canonicl iJi Santa Maria di Spo- leto concedono ill enjiteusi a Guido et! a Niccolo di Pietro un terreno ill vocabolo «Blltte~. Copia del notaio autentica, Befanio. ACS n° 375 [B] del 28 aprile 1222 , La copia ,?! prcceduta dal monogramma del notaio c dalI'avvcrtcnza: .« In nomine Domini. Amen. Hoc est exemplar cuiusdam instrument is sic inelpientis It. E reca in calcc Ja data e l'autenticazione: «Hec exemplata facta est ann(o) Domini MCCXXII, t(em)pore domini Honori pape III et die III exeun. "' te apri(lis),' indic(lione) X, prcscnlibus Egidio Mclioris, Tosta, Guarino et aliis. Ego Befanius notarius rogatu canonicorum, scilicet archidiaconi, prioris Sancti Savini, magistri Petri, Saraceni, Ceconie, p(res)b(ite)ri Ofredi et Egidii, hane carta(m), sicut inveni in publico instrumento facto per Macharium nec addens vel minucns et sententia varietur, cxemplavi et subscripsi It. • • 11 modello dovcva essere gia guasto perch~ it copista laseia ,aleuni spazi vuoti nella trascrizione. Nel ver so, di mano del sec. XV: • Concessio in enphiteosin facta per dominum Zaccheum priorem ecclesie Spoletane de quodam petio terre in vocabulo Bulle It. b) La i scrltta c) Cosl A ' SII c- MACHARIUS. In Dei nomine. Scriptum pJ'estarie qualiter vos Guido et Nicolaus liIii Petri petisti a me do(m)no p(res)-b(ile)ro Zacheo prior episcopatus Sancle Marie, co(n)se(n)tie(n)libus confratribus de canonica cpiscopatui, vidclicet p(res). 101 100 b(itc)r Rustieus, p(rcs)b(itc)r Oguieius et p(rcs)b(itc)r Matheus cl p(rcs)b(ilc)r Marcscottus et Archidiaconus cl Egldius et Berardus Pape et Matheus Grimaldi, nomine precarlo concessi. vobis, filiis et ncpotibus vestris, vcstre tertle generatlonl Ilnlle, totam pctlarn terre que est in vocabulo Bulle. A I lat~re . Zaehcus Iohannls Petrucll, a II Orlandinus, a III Ofreduclus Nazie, a 1111 Nicolaus Cfcionf. Unde accepl XlIII lib(ras) et XVIII s(olidos). Eo tarnen ut non habcatls po[esta]tem ad . proprletatem allcnandl sed lucrandl, fruendi et annuallter per vos aut per vestrurn nuntium, unum luc (cnsem) in mense aug(usti) in canonlca episcopatui pro censu ponendi "'. Et si taliter obscrvaveritis, obligo me meosque successores vobis predictis vestre tertie generationi finite, si allquam molestiam nul colludium fecimus vel fccerimus aut si defendere non potuerimus vel noluerimus, co(m)ponere duplum et hoc scriptum firmum permanent. Et factum est in anno mill(esimo) CLXXXVII, t(em)pore Frederici imperatorls et die mensis octub(ris), indie(tione) V. + + Ego Maeharius iudex scrlpsi, Ego do(rn)nus p(res)b(ite)r Zacheus prior + Ego Pctrus Gentil(e) et Baccone testes sumus. scribere 34. ALBINI PRESB. CARD. TIT. S. CRUCIS IN mRUSALEM, VICARII CLEMENTIS Ill, MANDATUM. [1187.1188]. Albino prete cardinale del titolo di S. Croce, vicario del papa Clemente Ill, commette ai vescovi Gentile di Osimo e Bonijacio di Narnl l'esame della vertenza tra i eanonici et if vescovo di Spoleto a proposito dei dirlttl dl de. cime di alcune pie vi. Ne e il r i C o'r d 0 nella sentenza dei giudicl delegati, 1188 febbraio, doe. n° 35. Re g est 0: ro-: gavf. a) D olllette mu/ario, pro ccnsu ponendl; per la restitllzione, cf. doe. 2D. 21. cOllforme " al for· JAI'FI!·L.,- Per Albino cardinal dlacono di S. Maria nuova documcntato dal 4 gennaio J J 83, divenuto cardinale prete di S. Croce in Gerusalemme nelln primavcra del 1185, si vetln KARTUSCII, Das Kardinal Kollegium, p. 79·84. Solo da questo documento siamo informati delle sue funzioni di vicario papale, ehe sono certo collegate con J'assenzn del papa da Roma. 103 102 3S. SENTENTIA 1188 febbraio, [Spoleto]. Gentile vescovo di Osimo e Bonijacio vescovo di Nand risolvono, per mandata del vicario del papa (Albino cardi"ale di S. Croce in Gerusalemme], la vertenza tra il vescovo dl Spoleto ed i canonlci della cattedrale a proposito di alcune pievi. o Ti gin a le, ACS n" 376 [A]. Cop i ase m p I I c e del sec. XV, Liber litterarum apostolicarum, ivi, Reg. Il, f. 18 n· 19 [D]. Y , La pergamena ~ molto danneggiata daIl'umiditA e dall'usu· ra in corrispondenza di antiehe piegature, siceh~ non sempre la Icttura ~ possibiIe anche con l'aiuto delIa lampada di Wood. 11 documento ~ munito di tre sigilli di cera bruna la cui. impronta, ormai scarsamenle visibile, appare comunque dl vcscovi in piedi benedieenti. La prescnza di un terzo sigillo Ca pensare ehe insicme ai due vescovi anche il vicario del papa abbia poi apposto il suo sigillo. I tre sigilli erano giA rovinati ., nel sccolo XV, quando ncl registro Il si annota: «Que quidem scriptura munita erat tribus sigiIlis cere fraclis in ca appcnsis •. NcI ver so del documento, di mono del secolo XV, si legge: «Scntentia lata intcr cpiseopum et capitolum per GCentiIem) Auximanum et B(onifacium) Narnienscm episcopos et confirmatarn per papam Clemcntem III ».' In nomine Domini, amen. Nos G(enlilis) Auximane·' cc· a) Nel verso di ",alia del secol0 XV: «nO 19, sententia· lata Inter eplscopum cl capitulum per G. I Auxlmanum el B. Nllrnicnsem episcopoI el I cunfirmala per papam clc(mcnlem) Ill. Segllc /8, depcIII,ato. clcsic et B(onifacius) [cc]cJesic Narlcnsis cpiscopi licct lndlgni, de mandate domini I vicarii audivlmus controvcrslam que vertcbatur in[ter] Spolctanurn cpiscopum ex una parte cl Sanete Marie eecJesie I [s]ue priorcm et canonlcos ex altcra parte, super qui[busd]am plebibus carumquc rcdditibus cl dcclrnis ipsius civitatis I preteriti annl reccptis et super quibusdarn person is ab eodem episcopo pcrturbatls et quodarn domo In. fra prelate ecclesie I claustra si la, quam prior et canonicl as. secunt ab cpiscopo quibusdam laicis fuisse conccssam, Quam quidcm I controvcrsiam de utriusque part is asscnsu, actoritatc domini vicarii ita determinamus quod episcopus prcdictas pli· ebes, scilicet Verclani, Turini Sancti Heristi, Sancti Iohannis in Cam po, Sancti Gregorii in Nido ct Sancti Laurcntil In I Gru[etu]re et plebem Narcl cum den(ariis) quos confessus episcopus fuit habuisse, sicut ecclesia Sancte Marie hucusque posj[sc]derat, restituat et dc cetero non Inquietet. De con. ce~sione vero d~mus. i~ claustro sitc ita eonvenimus quod I [SI] pro concessione illius do[mus] prcfatis lalcis ab cpiscopo facta ccclesia da(m)pnum allquod incu[rre]rit, prcfatus cpiscopus ecclesie restaura[rc] [tene]atur. De decimis ita dicimus quod quantas cpiscopus probare potcril a convcntu Sancte I Marie f[uisse] in p[reterito] anno rcecptos ipsi elerici por. tcm prout contigcnt episcopo restituant. Et I quantas p[rior] ct [cano]nicl probare poterunt ab [e]piseopo in preterito nn· no Culsse reecptas similiter I episcopus portern prout [conti]. gerit priori cl canonicis restituat.! Annl Domini M.C. octun. gesimo octavo, mense feb(ruarii).j 104 105 36. CLEMENTIS Ill. PAPAl! 1189 marzo LlTTERAE GRATIOSAE 7, Laterano. Clanente III papa conjerma al prlore ed ai canonlci di Santa Maria di Spoleto la sentenza a proposlto della verlema tra it vescovo ed i canonlci sulle tlecime di alcune pie vi, emessa da Gentile vescovo di Oslmo e Bonijacio vescovo di Narnl, per mandato di Albino cardlnale prete del titolo di S. Croce in Gerusalemme, vicario dei papa Cle· mente Ill. plclbls Narcl carurnque rcdditibus et alils qulbusdarn Capitulis ", de auetoritute dilcct] filii nostri AI(blni) l(i)t(uli) Sanctc Crucis in Ihclrusalcm presb(ite)rl cardinalis, q[ui] cis corn. [mi]sit negotium dec[l]dendum, cum esset vicarius, prornulgarunt, sicut' ratlonablllltcr lata est nee Jcgitima appcllatlone suspcnsa, auctorltate apostollca conflrmamus et prescntls scrlpri patrocijnio co(m)munimus. Nulll ergo omnino hornlnum llccat hanc paglnarn nostrc co(n)lirmntionis infringcre vel I ci ausu- tcrncrarlo contraire, Si quls autem hoc attcrnptare presumpscrit indignationem om(n)ipotentis Dei I et bcatorum Petri et Paull apostolorum eius se noverlt incursurum . •. Dat(a) Lateran(i) nonas v I rnartll pontiflcatus nostri anno secundo.] (BD) Originale, ACS n· 377 [A]. Copia .sempJice del sce. XV, Liber liUerarum apostoticarum, ivi, Reg. 11, f. J8'. n· 20, come di Celestino. [B]. E d Izj 0 ne: Nachtrage Kl!flR, ltl den PapsturktmdclI Italiens. I. p. 37J, n· 4J. Re g est i: JAFF~-L., -; FAUSTI, p. 345; KEUR, IV, p. JO, n· 6. Clemens episcopus servus servorum Dei. Dilectis filiis ... priori et canonicis ccclcsle Sancte Marie Spolletane saJutcm et apostollcam benedictionem. Ea que de mandato sedis apos-. toliee concordia vel iudicio Cuednt termilnata, ne in recidive contentionis scrupuJum relabantur vel cuiusquam malignitatc turbentur, I iuxta petentium voJuntatem consentaneam rationi maiori convenit auetoritate firmari. Eaproplter vestris iustis postulationibus annuentes, sententiam quam venerabiles fratres nostri G(entilis) Auximanus et I D(onifatius) Narniensis episcopi super controversia, que inter vos et venerabilem fratrem nostrum cpiscopum veslrum de quibusdam plebibus, videlicet Vt:[rc]lani, Turinl, Saneti Heristi, Sancti Iohannis in Campis et Sancti Gregorii in Nido cl Saneti Laurcntii et I a) E' om~.uo b) A nonos. il verba, facilmente verteb3lul"_ 106 107 37. CHARTA LOCATIONIS 1190 giugno, [Spoleto], Il prlore Zaccheo ed i canonic! cii S. Maria di Spoleto concedono in affillo a Gentile. Uguccione e Donadeo, (rgli di Transarico di Attone «Teuze », Ire pugilll di un casalino presso la casa dl Rainucclo per la penslone allnua di dodici 11Icchesi per pllgillo. Copla di Andrea Re gc autentica, Palmieri. 510: FAUSTI, ACS, n° 378 [Dl, del2 giugno J287 'Valcutlno cl do(m)pno Scncbaldo cl do(m)pno Bcrardo Pape et Matheo Rusticc, concessimus vobis Gcntilis cl Ugulclo et Donadeo filiis Transarlcl Attonis Tcuzc cl vcstrc generationi, nomine locationls sub ccrta annua pcnsionc prcstandl, siliccl trcs pugillos casalinl iuxta casa Rnynucii Dindo usque in' via publica Gum Introitu et cxltu, Conccssimus vobis et vcstrc gcncratlonl, ita ut non habcatis potestatem allcul conccdcndl ncque ullo modo alicnandi sed semper, donee tenere volucrltis, dabitis omni anno in rncnsc nug(usti) duodcclm luc(cnses) pro uno quoque pugillo nomine pension is et quocumque teem). pore lcvarc volucritis, habeaus potestatem de lcvarc quicquid habueretls in prcdicturn casalcnum, Insuper promictimus vub~s et vestre generation! et successoribus vcstrls, donee predicto modo et proprcdlcta pcnsione tenere volucritis, non mulcstare nequc eolludium Iecisse nee Iaccre, sed semper ab omnl homine defenderc. Et si taliter non ohservaverimus, promictimus'vobis pene sol(idos) XX luc(enses), enque prestita, hec carta firma pennnneat. + .Ego p. 3-15. La copia ~ prcccduta dalJ'avvertenza: «In nomine Domi· ni, amen. Hee est eopia quorundam instrumenlorum •. E reea' in cake, dopo iI testo del doeumento segucntc, l'autcntica7.ione: «Ego Andreas Palmerii de Spoleto, imperiali auctoritate notarius, sicut in autenticis Inveni, ita fideliter ex<;mplando scripsi et auetorilaie discreti vid domini Iacobi canonici Narnlcnsis vicarii generalis Paperoni, episcopi Spolctani, in publicam formam redegi. Anno millesimo ducentesimo octuagesimo septimo, t(em)pore domini Honorii pape 1111, indic(tione) XV et die secundo ianuarii prcsentibus magistro' Angelo de Marturellis, magistro Folingino Miliani notariis et Cratre Ventura familiar(ii) ciusdem domini episeopi testibus •. In nomine Domini nostri Iesu Christi. Ab incarnatione cius anno mill(esimo) centcsimo LXXXX, t(cm)pore Frederici impcraloris et die mens is iunii, indict(ionc) VIII. Hoe quidcm' t(emp)pore ego do(m)pnus Zacheus, prior canon ice maioris ccclcsie Spoletane civitatis, una cum meis conCratribus iam' diete canon ice, videlicet presb(ite)ro Rustico, presb(ite)ro Matheu et presb(itc)ro Oguicio, presb(ite)ru ESi~!o et do(m)pno "ci Macharius iudex rogatus scripsi. Ego do(m)pnus Zncheus prior scribere rogavi. Ego Frcdcricus Marie Frederici et Rninucius ßcranJucet Albertus Mainan.Jucii Siconis rogati testes sum us. + + 108 109 38. IURAMENTUM 1190 luglio, [Spoleto]. . Zaccheo priore etl i canonici dclla chlesa di Santa Maria di Spoleto, riconoscendo di essersi impegnati ad annullare la vendita [atta a Pietro ed (11figlio di lui Enrico, qualora entro IIn altno si manljest asse ;1 malcontento dei consoli edel popolo, a seguito delle pressionl della comunitä dl Spoleto, dichiarano di rilenere nlllla la vendi la. Cop i Cl sc zn pli Spoleti, Arch. di Stato f. 74r [B'J. Edizioni: c c del sce. XIII, Reg;slrum Comtlll;S di Spolcto, ms. D, n· I, f. 2~-3r [DJ c . SANS I, Docllmellti slor;c; hoc facta daretur Sansoni ut tcnerct ' lpsarn donee pretium fuisset datum. Interca pro canonlca predieto sacramcnto dederunt parabolam prcdictus prior et canonacl iurare Icccrunt quisque in anirna sun si [cut] dictum est vcrurn fore. lIoe sacramentum ideo factum est quonlarn consulcs ct populus indignationem suam et irarn hostcndunt In prlorcrn et canonicos predictarn concessionem ad irrltum rcvocarc, quoniam, ut In contione iuratum fuit, prcdictam fortitiam et castrum Battifcrie datum Iuisse a Rustieo Cazuni cotrnjmunltatl v et popu10 Spolctano et sic allcnationem Iactarn a canonacls non valuit et revocata est, cum positum fuit ut supra iuratum est. Et ego dominus Zachcus cum predictis canonacls iuravimus . et scribere rogavirnus. Et ego Saraccnus Donifatii, Cristianus Sansonls, Iohanncs Sansonls, Mardochcus Ada(m)mori d, Varcorus, Salerius, Rainaldus frater cius, Adam Dalimani et Philippus Adam Gori, Dosturnus, Munaldus Dencdictclli, Henricus Dcllonis, Carbo Dcrardi, Iohanncs Pelagalli ct quamplures in contione ~I asis. tcntes'/ afTuerunt et testes rogati sunt. Et ego quintavallis rogatus scripsi. ;ncclit;, p. 208, n· 7. QUINTAVALLIS al. Anno Domini mill(esimo) CLXXXX, in· dictiOllC VIII, me(n)se iulii, t(cm)porc Frcdcrici felicissimi im· pcratoris et domini regis Hcnrici Romanorum. Hoc quidem t(cm)porc ego Zaeheus, prior canon ice cpiseopatus eum cano· naeis meis, prcsb(ite)ro Rustieo, presb(itc)ro Mathco, Valenti· no priorc fraternitatis, domino Egidio Papa, magistro Petro, presb(itc)ro Oguicionc, iuramus ad sancta cvangclia domini quod sic fuit po(s)itum in co(n)tractu facto in convenientia vcndictionis Bactiferic inter nos ct Petrum et liIium cius Hen· rieum ut, si usque ad unum annum rumor populi vel eonsu· lum veniret supra nos, ipse contractus vendietionis et convcn· tionis ad irritum reduecretur et positum fuit ut cartula el( a) BB' Vallis per /raintendimenlo taia indicava il proprio name. del mOllogramma con cui il tIC,. b) B' c) B' d) B' e) B' comunltalls. Adamori. contiones. existentes. 110 111 39. CHARTA CONCESSIONIS 1191 marzo, [Spoleto]. Jl prlore Zaccheo ed i canonici di Santa Marla di Spoleto concedono in locazione per sedici soldi annul, a settlma gcnerazlone, a Salomone dl Petronio ed a Bonacorso dl Rlnaldo aleuni casalini. Cop i a aut e nt i ca, del notnio Andrea Palmeri. Rc g est 0: ACS n° 379 [B] dcl 9 luglio 1297 FAUSTl, p. 346. e La copia prcecdula dall'avvcrtenza: «I? n~mine Domi· ni, amen. Hee esl copia cuiusdam instrumentl CUlUS ,tenor tao lis est a. E reca in cake I'autenticazione del notaio Andren Palmicri: • Ego Andreas ,Palmerii de Spoleto imperiali aucte: ritale et venerabilis patris frairis Francisci episcopl Spoletam notarius sicut in autentico !nstrumento inven!, ita fidel iter exe(m)plando scripsi et nuctoritate providi vir! domini Octa· viani eanoniei Tiburtini, vicarii dieti domini episcopi, in pu· blicam formam rcdegi. Anno Domini mill(esimo) CC monage· simo septimo, t(cm)pore domini Bonofatii pape VIII, indict· (ione) X· et die VIlli iulii prcscntibus do~ino S~.meone. domini Thome, magistro Angelo dc Marturelhs et alus plunbus tcstibus rogatis. In nomine Domini mill(esimo} CLXXXXI t(cm)pore lIen· rici imperatoris et die mensis marlii, indiel(ione~ VillI. I~oc quidcm t(cm)pore ego do(m}pnus Zachcus prior canOOlce Sancle Marie maioris ccclcsie Spoletanc civitatis, una cum meis co(nHratribus canonic(is) iam diete canonice,. vic.lcli,cet do(m)pnus Valcntinus et do(m)pnus Scncbaldus, et prcsb(itc)r Uguicio ct presb(ite)r Mutheus et prcsb(ite)r Egidlus et presb(ite)r Bcrardus Papa, darnus et conccdlrnus vobis Salamono Pctronl et Bonoaccurso Raynaldl pctcntlbus et volcntibus ct vcstrls filiis et ncpotibus et omnibus ex vobis dcsccndcntibus rnasculinis et Icmcnlnls v usque in scptimam finitam genera. tionem ad pensioncm prcstandam, silicct pro XVJ stolidls) luc(ensibus) omni anno in mcnse augustl, dum vobis tenere placuperit, casallna ipsius ccclesie cum suis latcribus: a primo latere est via ante fontcm et casalcnum dietc cccJesie quod tcnet Egidius Transaricl de Maiano et vlam que vadit ad montern Sanctl Helic, a sccundo est ortale sivc tcrrenum dicte ecclesle quod tenet Henricus Bcrtorinl, a tertio cst tcnimenturn Paldoni et filii Vecto(nis) et tenimentum filiorum Valcntini et tcnimentum Johannis ct Salvucil de Castrolltaldl et easalcnum dlcte ecclcsle quod tenet Scakkurus et via et id quod tenent filjj Albaste Berarducll usque, ad domum ipsorum, a .Hf I vcro latere casalcna dietc ccclcsie et domus quas tenent in casaicnis dielc' ecclcsie filii Boncinsignc' tle Mninno et domus Rayni et domusLillure que cste iuxta "iam dicte fonlls. Infra' ista predicta latern damus et concedimus vobis dicta easalcna sive terrcnum ad penslonem ut dictum est cum in. troitu et exitu et cum omnibus suis pcrtincntibus od haben~ dum, tencndum, vcndendum, donandum, iudicnndum, edifican. dum et quicquid vobis placuerit faciendum, tamen resen'alu ipsius ecclesie ut non habeatis ullam potcstnlcm "cndendi vel iudicandi nee ullo modo alicnandi aliquiblls ccclcsiis vcl pcr. sonis cccJesiasticis b} vel eomitibus vcl scrvis. Insupcr ego die. tus prior de conscnsu et volunlale prcdictorum conrratrum mcorum promictimlls per nos et nostro succcssores vobis ct vestri filiis ct ncpotibus et omnibus ex vobis dcsccndcntibus, usque in septimam finitam generationern, hec omnia prcdicta ,attcndcre et obscrvnrc cl contra non venire flee molcstare nce fraudc vel colludium facere cl ab omni pcrsonis cl iure defende,rc et si prcdieta et talitcr non obscrvavcrimus, promictimus vobis, nomine penc, .L lib (ras) luc(enses). Eaquc prcstita hec carta firma permanent. a) lA seco"da c b) D cccl(cs)iis. c) Cosl B. I corrella SII f. 112. 113 + Ego Macharius Judex rogatus scripsi. Ego do(m)pnus Zachcus prior scribere rogavi, Ego Iacobus et Montanuclus filii Raynucii et Petrus Blancl et Icharmes Civita et Transaricus Henricl Letarnini rogatl testes sum us. + + '. 40. CHARTA DONATIONlS Cl 191·JJ95) Zacclteo prlore della chiesa di Santa Marla di Spoleto la una donazione alia metlesima chiesa. R e g est 0 nella camicia cartacea ehe eonservava Il documento, ora pcrduto, prcsso laSezlone dcll'Archivio dl Stato di Spoleto, fondo Zacchei-Travagllnl, n, 4 (con data 1191). R fc 0 r d a la pergamena, come csistentc ncll'Archivlo dl Stato di Spoleto, fondo Zacchei Travaglinl, L. FAUSTl, Le scuole e la. cultura a Spoleto, p. 19, nota n. 35, con la data 1195. Le ricerche pcrsonall cscguitc nell'Archivlo dl Stato di Spolcto, non hanno portato ehe al rinvcnlmcnlo dclla camicla in cui era custodlto iI docurnento ehe cornunque potrcbbc trovarsl, a seguito dei continul spostamcnti del fondo, Inserita in altre raccolte. 115 . 114 rationes mihi conpetentes adversus I quoslibet dctentatores ip, sarum rerum. Reservo mihl omnes fructus predlctarum rerum pro m~is necessitatibus quoad vivam. liane donatjlonem facio Inter vivos; me mortuo, consolidetur fructus I cum proprietate •. Ex hoc cxpecto a Deo et beata Maria Virgine I remunerationem et vos defendatis ab omnl iniuria me defendere III sic (ut) I vestrum ·hominem. Et promitto et obligo me meosque heredes I vobis vestrlsque successorlbus de fremde predictarn donation em I Illlbatarn conservare et non cassare sub pcna :XXX,lib(rarum) luc(ensium), I et post penam hec donatio firma permaneat. ' 41. CHARTA DONATIONIS 1191 dicernbre, [Spoleto]. Bonagura di Tignoso dona alia chiesa di Santa Maria del Yescovado di Spoleto terre e vigne in-vocabolo Fontana e Tatarenci,riseivimdosene i [rutti. o rig . 0' • ',.' ' i n a le, 0: : ti) testes I sumus. ' + Ego Quintavallis ' . 'ACS n" 380 [Al: I' Re g est + Ego Bonagura I scribere rogavl, + Ego OguizinelI(us) Transarici, Gregorius Sanctc tatis I et Calzurus, Azo pletor, Accurlmbona Transarici rogattus) scripsi. • FAUSTI,'p. . .' 346. Nel ver s o ,' di mano del sec. XV: «De terris et Iontaue •• tatarcne . .J. QUINTAVALLIS Anno Domini MCLXXXXI, indic(tione) IX, rncnse decemb(ris), I t(em)pore Henricl Inperatorls. Hcc quidern t(em)pore, ego Bonagura Tiniosi intuljtu pietatis pro anima mea meorumque parentum, dono et concedo canonijce Sane le Marie episcopatus Spoletani terras meas omnes et vincam et arbores I quas habeo ad Fontanam et Tatarenam. Terra est in tribus locis: unius petie I primum latus et II Berardi, a III via, a 1111 Egidii; secunde pe tie holspltalüs), a 11 et III filiorum Rofi, a IIII·J via: tertie pe tie primum Iatus I Egidii, a 11 filii AUoni Azi, a III filiorum -Rofi et Scornavacce] Excipio ab huiusmodi datione tria staria terre ad coronas. Predlctlas res do et concede iam dicte canon ice et do- . mino priori Zachco et sui is canonicis ad habendum et tenendum ad ius et ditionem eclclesle cl ut hec bona sint canonke sicut cetere possessiones I ecclesie et concedo vobis omnes .) Quinta b) A m. in mono,rllmmll. c) A cccll(csl) e. d) me defendcre an;unlo in calce con Stlni di richiamo. Trlnirogta- 117 116 Ialsare voluerimus, ma permaneat.] componere duplum I et hce car(tula) fir. , + Ego Mach~rius ludex rogatus scrlpsl.] 42. , ' o CHARTA REFUTATIONIS ET QUlETATIONIS 1192 maggio, [Spoleto]. ' Pasqualone rinuncla, a [avore della canonlca, ai diritti ehe gli spettavano nella vigna posta nella curia dei S. Apo. stoli e alia prestaria ehe' vi aveva, rlcevendo per questa rinuncla soldi quarantacinque. '. ~ ~. o rJ gin ale, Re g est 0: ACS n· 381 [A]. FAUSTI,p. 346. La pergamena presenta macchie di umlditä ne Ha parte inferiore. MACHARIUS. In nomine Domini. MiII(esimo) CLXXXXII, t(em)pore , Henricl imperatoris et die mensis , madii, indic(tlone) X. Hoc quidem t(em)pore ego Pasqualtone mea spontanea voluntate renunjtlavl in canonica episcopatul Sancte Ma· rie et , tlbi, domino Zacheo, priori predlcte canolnlce, tuisque sucessoribus 01, totam meam rationem de , vinea predicte eanonice, que est in curia Sanctl Apostoli. Renuntiavi mearn ., prestariam,' sicut ego habuit per laborationem et quicquid , michi pertinet de predictam vineam per usum I et rationem. Unde accepi XLV sol(idos) luc(enses). Injsuper obligavi me meosque h(ere)d(es) in predicta .} ecejlesla et tibl, domino priori predicte ecclcsie tuisque I succcssoribus, si de ista refutatione et quieltatione aliquam molestiam aut colludium , fccimus vel fecerimus, aut istam car(tulam) ru(m)pere I vel a) Succs- su r4SurlJ. b) die- erroneamente' depennato. ' Ego Pasqualone ha ne car(tulam) scrlbere rogavl.] + Ego Berarducius Raineril Ralnonis et I lohannls rindonde et Matheus Rustice , rogatl testes sumus.] + Ma- 118 119 a te pro v pretio sedeclrn lib(ras), luc(cnscs) I cl dcbcs ponl In ' sacro altare Sanctl Concordii unum [Iuccnscm] in eius fclslivitate omni anno pro ipso prestarto,« Insuper obligavl me meos[que] [hferejdes tibi tulsque h(ere)dibus, 51 de ista 'mea. vcnditione aliquam rnollcfstl lam vel eolludium fecimus vel f[ec]crimus, aut ", si defendcre non potucrimus I vel noluerlmus, secundum morem prcstarii aut lstarn car(tulam) r[um]pere vel faizare voluerimus co(m)ponere duplos denarios et insuper hec car(tula) firma permaneat. ' 43. CHARTA VENDITIONIS 1193 dlcembre 2, [SpoJeto). Aliante, figlio di Bongiorno, ventle per sedici lire lucchesl ad Oddone dl Adamo la metä di UtI appezzamento di ' terra in vocabolo Colle S. Tommaso, ehe egli teneva in prestaria (dalla chiesa di S. Concordio di Spoletol, a cui l'acquirente dovrä versare ogni anno il censo di un lucchese. Or f gin a Je, Rege 5 to: + ,+ o Ego Aliante hanc car(tulam) °scrilbererog[avi]. Ego [B]urselinus et NicoJaus Ben[n]eplacens et I ego Morican[us] [Ra]inuclus Iacobi et Berardus Obvelrii rog[nli] : testes sumus. " ", ' , + Ego Gregorius notarius rogatus scrlpsl.] Et hec car(tula) fuit rog(ata) in ecclcsiam v Sancti Donatk] ACS n" 382 [A]. FAUSTJ, p. 346. La pergamena presenta numerosl guasti per I'umiditä e varle roslcature lungo il margine destro ehe impediscono la lettura. G(REGO)R(IUS). In nomine Domini, ab eius Incarnatione ann(o) MCLXXXXtertio, t(em)pore , Henrici i(m)peratoris et·' die secundo introeunte dece(m)b(rls), ind[ictione] XI. Hoc quidem t(em)pore ego Aliante, Bonidiei filius, mea propria I volun[t]ate [v]enldidl et tradidi tibi Oddoni, Ade Attonls magistrl filio, tuislque h(ere)dlbus, medium m,!dlolu.m mee vince nomine pre[starle] [omn]ia habeno) In ducato Spoletano In vocabulo Callis Sancti Thome vel si aliud nolmen ibi dicitur, et manet cum suis laterlbus: a prima latere via, a 11 vinela tul comparatoris, a tertio tenet [fil)ippus Cecapani, a UII vilnea, que mihi reservavi, infra hee latera vendidi et tradidi tibi preldictum medium modiolum ipsius vinee cum introitu e~ exitu et 0[.] I cum omnibus eidern pertinentibus. Unde rccepl 0 b) pro ruJl'interlin.eo. c) Segue in depennato. d) A au. ' • oe) Cos! A. 120 121 44. CHARTA LOCATIPNIS 1194 maggio 31, [Spoleto]. Il prlore Zaccheo ed i canonic; cOllcedoll'o in locazlone ad Albertuccio e Nlcola, dietro pagamento di una pensione di Ire soldi lucchesl, metä dl un casallno della loro chiesa in Yaita S. Giovannl, senza ehe essi possano venderlo a af/illarla. dei Cop i a aut e nt i ca, notaio Andren Pairnieri. Re g e s to : Jl documenta FAUSTI, l: scritto ACS nO 378 [D] del 2 giugno 1287 nentibus, eo tarnen tenore quod non habcatls ullarn potestatern alicui conccdcntl, locandi ncquc ullo ingcnio allcnandi scd lucrandi, fruendi; sed semper, donee tenere volucrltls, dabi,tis nobis et nostrls succcssorlbus omnl anno in rncnse aug(usti) III (solides) luc(enses) nomine pension is si presentes eritis in tcrra; et si crltls abscntes v dcderitls Infra dies VII I, postea quas per sacramentum omni anno nobis dare prornislsris. Si tal iter obscrvavcrltls, promicto pro mc cl mcls sue. , ccssoribus vobis vestrlsquc h(cre)dibus prcdictum casalinurn non molcstare nee colludium nee Ialsiflcationcm agcre sed le. gitime contra ornnes homines defenderc, donee pro predlcta pensione tenere volueritis, sed si talltcr non observaverimus, prornlslmus vobis stlpulantl XX s(oJidos) luc(cnscs), nomine pcne, et ea prestita, hcc locatio Iirrna pcrrnancat. . , +., Ego prcsbütcjr Zachcus scriberc rogavl, + Ego Iacobus Dcustcsalvet et salvurus nes Marsille rogati fuimus testes. Ego Marinus notarius rogatus scrips], p. 345. nella stessa pergamena del n. 37. In nomine Domini. Anno eius incarnationis MCLXXXXIIII, t(em)pore serenissimi Herrief fmpcraloris, 11 kal(cnd)as iunii, indic(lione) XII. Ego quidem presb(ite)r Zacheus, prior maioris eccJesie Sancte Marie cpiscopatus, una cum mels canonlcls prenominate ecclesie, silicet: presb(ite)r Rusticus et presb(i. te)r Matheus et magister Petrus et do(m)pnus Egidius et ma· gister Guigelmus et Papa dedimus et concessimus atquc vobis Alberlucio et Nicolao veslrisquc gcneralionibus linitis nomine locationis sub certa pensione prestanda concessimus vobis medietatem unius casaleni prcnominate ecclesie, que est in civitate Spolctana in guaita Sancti Iohannis: a I latere eius est via publica, a 11 Rigulgicto Diamtis, a III filii Transarici AClonis, a 1111 Matheus Rustlee. Infra is la latera prcdicta, coneessimus vobis medietatem predicti casalcni, nomine loca· .. lionis, sicut habemus et lenemus jnfra predieta Iatera cum inlroitu ct exitu suo et cum omnibus prcdicte medictati perli· a) B absens et. b) B omette i • signa crucis •. Massurl et Iohan- 122 123 45. CELESTINI PAPAE [1195 luglio Ill. 46. MANDATUM 17, Laterano]. CELESTINI Celestino III papa, injormato da P(ietro) priore e dal canonici dell'interdetto a cui if vescovo di Spo/eto ha illglustamente sottoposto alcune chiese, tra cui la pieve di Narco, dipendanti dal Capltolo, ordina allo stesso vescovo di procedere all'assolutlone della censura canonica. Ne e il r i cor do glio 17, doe. scgucnte, ncl mandato di Cclcstino Ill, 1195 lu- PAPAE Ill. LITTERAE (MANDATUM) 1195 luglio EXECUTORIAE 17, Latcrano, Celestino III papa da ordine a C. arcidiacono ed a n. suddlacono apostolico e canonico di S. Plctro di Spoleto, <ehe se il vcscovo cl; Spoleto 11011 escguirä if mandata del papa a proposito dell'interdetto cui egli Im sottoposto alCll1le chiese dipendanti dal Capitolo, tra ClI;' la pieve di Narco, debbano essi stessi procedere all'assoluzione delle persone e' chiese ingiustaincnte interdette. Or i gin a I c, ACS n° 383 [Al. Cop del sec, XV, ivi, Rcg. 11, r. 20r~, n° 24 [B], E d' i z ion e: KEIIR, Nachtrage den, Italics, I, p. 375, nO 45. Rc g c s t i: dclla J.ul'll·L., - 7.U I ase den m P 1I cc, Papsturkun- KEIIR, IV, p. 10, n° 8. Assleurara al filo di canapa, rcgolarrnente infilato pli c a , c ancora conscrvata la bolla plurnbca. nci fori Cclcstinus cpiscopus, scrvus servorum Dei. Dilectis Iiliis C. archidincono cl D. subdiacono naslro, cnnonico Snneti Pc· tri Spolctani salutcm I ct apostolicam bcncdictioncm. Dilccti filii P(etrus) prior cl fralrcs ceclesie Spolctnne proposila no· bis eonqucslione monstraruni quod venerabilis I frnter noster ... cpiscopus Spalelanus cccJcsias corum cl prccipuc plchem Nar· ci, que ad ipsorum ceclesiam de iure pertinent, sicul dilcunt contra iustitiam interdicto subiccit et antiquis et rationabili· bus eonsuetudinibus ipsorum pro sua voJunltntc penitus an· nulIatis, multa cis da(m)pna et incammoda irrogavit. Quaprop· 124 125 ter eidem cpiscopo per scripta mandalmus ut, si vera sunt que dicuntur, sententiam interdict! in prcdictorum priorls et canonicorurn ecclcsias et dictam I plebem Narcis minus lcgitime prornulgatam non differat relaxare et eorum consuetudines rationabiles et antilquas ipsis conservet penitus iIlibatas, ab COI'um gravarnlne et rnolestatlone desistcns. Ouocirca discretloni . I vestre per, apostolica scripta mandamus quatinus, mcrnorato cpiscopo In executione rnandatl nostri cessantc, vos nostra I fretl auctoritatc 51 vobis constitcrit supra dictorum prioris et canonlcorum ecclesias et c1ericos eorum iniuste interdicto I subiectos eos absolvere non tardetis audituri postmodum si quid inter cos fuerlt question is, partibus I ad ve~-' tram prescntiam convocatis, et fine debito appellatlone post-. poslta, decisuri, Dat(a) Lateran(i), XVI kal(endas) I augusti, : pontificatus nostri anno quinto.] CB) 47. CHARTA LOCATIONIS 1195 sctternbre 24, [Spolcto], Pietro priore di Santa Marla di Spoleto col consenso . dei canonici concede in locazione per trenta anni a Rainerio di Franca, Saraceno di Bonilaclo, Andrea «Miltemanne. e Pietro «Maczonissa » il castellare di S. Glovanni. Or i gin a le, Re g e s t o : ACS, n° 384 [Al. FAUSTI, p. 346. 'La pergarnena ~ rnolto danncgglata dall'umiditä ehe ha provocato la scoloritura dells scrittura e la putrefazlone con conseguente caduta della membrana, specialmentc lungo iI margine destro. E' possiblle, sulla base del documento segucnte, operare gran parte delle Integrazionl, Nel ver so, di mano del sec. XV:, • 1190 7mbris. Con- ' cessio terre et loci ubi situs I [...... 1 costum product] per capitulum I [ ] dcbcnt annuatim I In nomine 'Domini, amen. Anno eius MCLXXXXquinto, 't(em)pore I Henrlci Inpcratoris et die septimo excunte scbte(m)b[ri]s, inl[d]ict(ione) XIII. Hoc quidem, tc(m)pore ego 'do(m)pnus Pctrus, prior Sanctc Marie I de Spolcto, consentientibus confratribus ct eiusdem ccclesic c[an]onacis, silicet prcsb(ite)ro Rustico. presb(itc)ro·' Egidio, prcsbCitc)ro Mathel[o], presb(ite)ro Valentino, prcsb(itc)ro Senebbaldo, archi- a) Se,ue "na parola depenruJla.. 126 127 dlacono I Papa, Saraceno et Thoma concessimus per Iocaj tijonem de I hinc ad trlginta annos expletos vobis Rainerio Fron-, ce,1 Saraccno Bonifatii, Andree Miltcmannl e], [Petrus] I Maczonissa et hominibus de Sancto Icharme et de [producta] quos I recipere ibidem voluerimus toturn castellare S[ancti Iohanni]s [in]lfra carbonarias antiquas J ut unaquoquc Iarni[lia] in eo castellare hab[eat] [quant]um possit I habere unam . aream, ita tarnen ut queque v tcrris arec f[ .... uno] stajrio hoc videlicet observando [ ..•....._ ]5 I et non ad alium cesum illum locum [ _.] I [o]mne promisistis mihi ct sujcccs]soribus (m]cis [dare] I omni anno ecclesie prcdicte Sancte Marie [Spoletane .•. viginti novem] I coppas frumenti ad area t(cm)pore messium et 'pro p[enslone ' prcstanjjda annuatim uniusque vestrum obJig[are .....•.] J medium modiolum sue terre ubicumque [sunt ] I si lam dietarn pensionem minime pc[rsolvere voluero] objligavi me rneosque successores [vobis, vestrlsque suc]cessoribus, si de hac Iocazlone aliquod col[ludium] f[ecimus] vel fecerimus aut si aliquam Inde molcstiam f[ecer]imus aut si islam J car(tulam) ru(m)pere vel falsare volucrimus, co(m)ponere duplum et hec car(tula) I firma permaneat cl. 48. CHARTA PROMISSIONIS 1195 scttcmbre 24, [Spolcto]. Saraceno di Bonijacio, Rainerio di Franca, Andrea Millemanne If e Pietro «Mactonissa If promettono a Pietro priore della chiesa di Santa Moria di Spoleto di dare ogni annoventlnove coppe di [rumento, al tempo delle messi, per I'a{fillo di tin castellare concesso a loro ed agli uomini di S. Giovannl, con la conditione ehe vi venga eostruito Im castello: S'lmpegna anche a corrispondere alia slessa clliesa, e a lar sI clle da parle di oglli aMlanle 1'enga corr;spqsla, ~.na g;ornala lavoral;va. « " + Ego do(m)pnus Pctrus prior hanc car(tulam) rog~vi.J + Ego Acro pietor Boninsenia Squalli et Henricus presb(ile)ri Machci 41 rogati testes sumus.1 + Ego Pctrus Centro iudex rogalus scripsi.l nell·i,lIerlilleo. c) firma permaneat nell'i"terlilleo ill/eriore. d) Cosl A. scribe re o rigin I nepos, Regesto: a le, ACS, nO 385 [A]. FAUSTI,p. 346. (S) In nomine Domini, amen. An(no) MCLXXXX.quinta, t(em)porc Hcnrilci inperaloris et die scplimo excu·ntc lieb· lc(m)b(ris), indicl(ione) I XIII. Hoe quidcm te(m)pore, ego Saracenus Bonifatii, Raincrius I France, Andreas MiItemannc et Pctrus Maczonissi I promitlimus tibi domno Petro priori Sancle Ma.ric pro ipsa I ecclesia et tuis succcssoribus nnnualim dare pr:c()icte I ccclcsie viginti novcm coppas frumenti ad . aream tc(m)porc I mcssium pro pensionc caslcllaris quod 10castis Ja nobis et holminibus de Sancto lohannc et de producta quos ibidem recipcre I volucrimus, quod castellare ., In voca- a) Seglle JI Doe. n. 47. e(sl) b) quc:quc depellnalo. 128 129' ita bulo Sanctl Iohannis I infra carbonarias antlquas Iocastis nobis ut calstellum et non aliud ibidem Iaciamus et promittimus omni anino Iacerc prcdicte eccJesie Sancte Marie dad unam operam I ab unoquoque ibidem habitante. Pro qua pensione supra pro[mis] Isa·) singuli obligarnus tibi et successoribus tuls medium I modiolum proprie terre, quam habcrnus in eodem voeabulo ubllcuünjque aceipere volueritis. TaU vero condltlone ut si omni anno non I solverimus prescriple ecclesie supradietarn penslonem cl, habelaus potestatem Intrandl possesionem cuiusque nostrum meldii modioli terre v et fa.' ciendi quicquid vobis placuerit. Insuper obligajmus nos nostrosque suceessores vobis vestrisque suceessoribus si de I ista obligatione aliquod eolludium fecimus vel fccerimus aut si I aliquam molestiam Inde fecerimus aut si ab omni homine mil· nime defcndere potucrimus vel noluerimus aut, si islam car. (tulam) I ru(m)pere vel falsare voluerimus, co(m)ponere duplum et hec car(ta) flrlma perrnaneat ". + Nos predictl, s(i1icet) Saraccnus, Rainerius, Anldreas et Petrus ha ne cartarn scribere rogavimus. + Ego Azzo plctor, Bonl(n)senls Squalll et Henricus presb(ite)ri I Mathei nepos In hac carts rogatl testes surnus.] + Ego Petrus Centre ludcx rogatus scrlpsl. b) Srcur 0 drprllnala. c) Sr,,,e q drpenllala. d) t(er)re nrll'jntrrlineo. 49. COELESTINI PAPAE, Ill. MANDATUM [JJ91.JJ95] a Celestine III papa (la mandata Beneadatto vescovo di Spoleto, di conjerire a M. suddiacono pontificlo un canonicato nella cattedrale dl Spoleto, Ne ~ 11 r I cor d 0 vembre 21, doe. n" 52. Re g est 0: JAFFI1 • ncl mandate L., -" dl Celestino III 1195 no- 131 130 51. 50. COELESTINI PAPAE Ill. MANDATUM . COELESTINI PAPAE Ill. MANDATUM [1195]. [1195]. Celestino 1/1 papa, essendo stato injormato dai callonici di Spoleto ehe M. suddiacono pontificio, cui per suo mandata ~ stato conjerito un canonicato nella cattedrale di Spoleto, e anclte investito del beneficia della clziesa di S. Savino, 10 prlva del canonicato, Celestlno papa, da mandata a Beneadatto vescovo di S poleto, di immcttere nuovamente M. suddiacono pontificio nel canonicato dclla cattedrale di Spoleto, di cui era stato ingiustamente spogliato per mandata dello stesso papa. Ne vcrnbrc e i1 r i cor do 21, doe. n° 52. Rc g est 0: JAFFIl • ncl mandate di Cclestino 111 1195 no- Ne vcmbrc c il r i cor do ncl mandate 21, doe. n° 52. Re g est L., -. 0: JAI'I'~ • L., -. di Celestino Ill, 1195 no- · .~ 133 132 diaconum pro Iratrc et canonico habcatls et, sicut Bfcncadactus) Iratcr noster cpiscopus 10 canonicum ceclcsie sue apostolica auetoritute instituit 4ft, ita eum plcnlssime rcstituturn tie mandate Scdis apostolicc 41 cognoscatls, Datta) Rom(e) apud Sanctum Pctrum, XI. kaltcndas) dcccmbris, pontiflcatus nostrl anno quinto. 52. COELESTINI PAPAE Ill. LITTERAE 1195 novembre EXECUTORIAE 21, Roma. Celestine III papa, injormato dal messo di M. suddiacono pontificio ehe questi non Ita potuto usujruire paclficamente della chiesa di S. Sa vino, annulla la sua precedente disposizione a lui sjavorevole e, comunicando ai canonici di . SpO/C/O ehe 10 stesso M. ~ stato, per autoritä apostolica, restituito nel plena possesso del canonicato, ordina ad essi di considerarlo loro conlratello e canonico. Cop i ase Rc g est m pli i: c e della fine del sec, XII, ACS n" 386 [Bl. JAI'FI1- L., -; FAUST(, p. 347. Cclestinus cpiscopus servus servorum Dei. Dilectis e} filiis .... ' priori et canonicis Spoletanis, salutcm et apostolicam bcnedictionem. Cum nuntius dilecti filii M. subdiaconi nostri ad sed em apostolicam accessissct, asscruit ecclesiam Saneil Savini, quam ipsum dicebatis pacificc possldere, quod numquam habuit in tranquillo, sed semper a quibusdam forther molestari cl, pro qua ei beneficium ", Spoletane ecclesie abstuIimus, quod co(mmun)i vestrum concordia iuste et canonice Iuerat assecutus, sicut ex litteris venerabilis Iratris nostri episcopi Spoletani audivlrnus. Quia vero nos, ad falsi suggestlo-: nem inducti ob Iatranslum et ob loquentium vocem, scriptum vobis contra ipsum duximus Iacicndurn, ideo ipsum omni animositate cessantes, pravitati vestre sub officii debito per apostolica scripta prccipiendo mandamus quatinus predictum sub· III B b) B cl E' dl B 11 agg. In Christo. Onl. il gelllipllnctus. cadllta il verba rtltt:ntt:, bene, ill lint: ,lga. 40 COIllt: ad cs. contigit. 41 Si dcsiilera it doe.: cf. n. 50. SI dcsidcra iI doe.: cf. n. 49. Si desidera il doe.: cf. n. SI. 135 134 53. CHARTA SENTENTIA QUIETATIONIS J 196 novcmbrc (1187 ·1195) JI prete Rustlco dlchlara di aver [atto aleuni pagantenti per l'opera del dl1011l0 di Spo/eto Originale, Re g e e per altrl motivi di culto, ACS n· 397 [AJ. 5 t o : FAUSTl, p. 348. JJ documento, privo di data, e databile per motivi palcografici, all'ultimo quarto del seeolo XII. GH estremi eronologici dclla data sono quelli olTerti dallc tcstlrnonlanzc per if • prcsblter Rusticus s, documentato in: doe. doe. doe. doe. 33 37 44 47 lJ87 ottobre 1190 glugno 1194 maggio 31 1195 scttembre 24 Ego presbilcr Rustieus dedi ad Pascale XLV sol(idos) pro vinea et V sul(idos) in I milia et ad Rainucius dedi III Jib(ras) propter opera Sancte Marie cl in alia mal nu XX sol(idos) in prima dominiea iunii et in sanctorum Basilidis, Cidni, Naboris I et Nazari dedi XX sol(idos) in saetorum Gervasii et Protasii dedi I III sol (idos) pro vinca I ad Balian te.' 9, [Spolcto], I cOIlSO!i di Spolcto Transarlco c Bonarie elctti arbitri nclla verlcllza tra it vcscovo di Spolcto Bencatlatto eel il Capitolo di Santa Moria a proposlto delle procurationi, dccidono la lite stabilende gl! obbllglti delle due partl. Or i gin a le, ACS n" 387 [Al. Cop i a s c m p l i ce, '. Rcg. 11, Liber litterarutn apostolicarunt, r. 22r·23', n. 27. Re g e s t o : Fsusrr, p, 347. La pcrgamcna c cucita in ea Ice al rululu lestimoniali r iguardanti la stcssa vcrtcnza, Nel consulcs vcr so, di mano del sec, XV: spolctanos » 27. c delle dcposizloni Arbitrium latum per In nomine Patris et filii cl Spiritus Sanctl, Amen. Nos. silicet Transaricus et Bonuscanius, Spolctanl consules, de litibus et eonltroversiis, que vcrtebantur inler c.Iominum ßcn(cadactum), Spol(e)t(anum) cpiseopum, ab una parte, et do(m)pnum Pet rum, priot'em maioris ceclcsie Spuletanc I cum suis eanoJlaeis, ab altera parte. co(n)stitutl au co(n)positiuncm facicndam·1 de voluntatc utriusquc parlis, lauuantes cl prccipicntcs taliter inter cos pronuntiamus.1 In prilllis precipimus predietu priori et canonacis ut servianl episeupu in ecclesia, quando cantabit missam "cl no e:\Otahil ~I sicut deect episcorum quclIladmoldum factum est servitium mis<;am eantanuu a) conslilUli-racicndam IIcll';ntulillto. b) vd non canlabil IIc1l'illtcrli"co, 136 137 et non cantando antecessoribus lpslus episcopl usque ad episcopum Hcnrlcurn. Item eisdem precilpirnus ut In festo Pasce et In festo apostolorum Filippl cl Iacobi et Asscensionis c} vadant cum episcopo in precessionibus scu letanlis I cl sibi devote serviant sicut actenus servire consucvcrunt. Item precipimus utrique parti ut ad custodiam oblationum ponant duos I homines et dividant oblationern sicut consueverunt. . . Item precipimus priori et canonacis ut dent Jpsi episcopo oleum sicut ollrn dederunt sibl.] Super fidelitate vero, quam eplscopus pctebat a priore pro presb(ite)ratu, utrlque partl precipimus ut sint in manibus domini Pauli, quem constituit episcopus I ex sua parte et alterius quem prior cum canonacis elegerlt ex sua parte et quicquid 4} iJU per concordiam dixerlnt super hoc, episcopus et prior cum I canonacis observent; si autem non concordaverint, scribant domino pape et quod dominus papa iusserit, observetur ab ilJis. Ex adverso vero I precipimus domino episcopo ut omnes consuetudines, quas .. prior et canonacl ecclesie Spol(c)t(ane) habuerunt a te(m)pore Henriel episcopl ab episcopis I illlus ecclesie, eiusdem ecclesie priori et canonacis facial et plenissime conservet et prccipue super I} datlone pissium de Grinulo f} in cena Domini I et in vigiiia Sancte Marie. Item super co(m)mestione In festo Pasce s et Assuntionis Beate Marie. Item Nativitatis Domini si episcopus crit I tunc in civltate. Item de mandatis, que ecclesia Sancti Petri in secunda feria et ecclesia Sancti Gregorii in tcrtla feria in albis faldunt episcopo It} annuatim, episcopus det priori et canonacis de utroque predictorum I} mandatorum unum latus porcl et I unum agnum. Prcterea omnia suprascripta utrique parti precipimus observare sub pena vicissim stipulata I centum lib(rarum) luc(ensium) .. Et höc factum est anno MCLXXXXVI, te(m)pore domini Celestini pape et die I} nona intrante noveCm)b(ris), indictCione): XlIII. Hoc factum c) COli A- d) Tra 1 e C U1I4 d depmnt2t4. e) Sej;uollo dlle fettere Cc cd m) depcnllllle f) de Grinulo nell'interlineo. I) h) I) l) T,a a c I una c depenllala Se,ue tit depcnraa/o, p correttG SII n•. Se,ue XI Intr dcpennato, ed esPllllf4. cd cspull/e. est in prescntla multorum] Petri Iratrls eius et Rainucii I Sancti Savini et Nericl et sülicet) Fortis et Iacobl et I qui rogati sunt esse tcstes.] s(ilicet) Todlnl Ade Rustle] et Pape et Petri Acetl et loh(ann)is Mainardi et clcrlcorurn cpiseopi Abbatis et quamplurium aliorum, \~S 139 54. CHARTA 55. APPELLATIONIS 1197 aprile COELESTINI 9, [Spoleto). a 1e , ACS n° 389 [A). E d i z ion c: NESSI, 11 t1IIOIIIO di Spoleto, in .Spoletiumll XII (1967), (con Iac simile), p. 33. Re g est 0: FAUSTI, p. 347. Ego Pctrus prior Sancte Marie ccclcsic Spol(elane), sen:. tiens ccclcslarn ipsarn cl I personas ibi existentes in multis esse gravatus ab episcopo .,, appcllo ad dominum papam I ut bl non lcdas cccJesiam ncc in rebus ncc in person is, I el hoc in presenlia lIIagislri Guidonis de Acquasparsa el Malhci lIepolis I sui cl magistri GuiJiclmi Trasonis cl, Petri Henrici, Grcgorii, Derardi I sacerdotis, Azonis pictoris 4/, presb(itc)ri Nycolai, Deranli I Rainucii, Rai/naldi Rnnbrocti,' Iohannis Ubertuli, Alistantis, Tho/me Mclioris, Rogerii Carbonis, Mathei Nycolai cl Transarici Doni I cl aliorum multorum. Ann(o) Do- . mini mill(esimo) CLXXXXVII '/, nono die inlrante laprelis.1 a) ab cpiscopo lIeU·;lIterlilleo. b) Precede cl hoc in J>Tcsc:nlia depcllllato. cl s corrclla $11 r. dl A pcicloris corrtllo esplllIgclldo la c. cl A fIIill(c~iJllo) CLXXXXIII, corrello tradelldo Ill. J J 97 glugno 11 prlore Pietro di Santa Maria dl Spoleto appclla al papa contra il vescovo ehe affacciava pretese in pregiudizio , clella chiesa e dei canonici. . Or i gin PAPAE 1'"lt;ma asta. Celestino LITTERAE GRATIOSAE 13, Latcrano. III papa. conlcrtna la composirlone r0I:I:;IIIIeel i canonic! della stessa cltlesa, urazie all'arbitrato dei consoli di Spoleto Ttransdrico} e Bloncanio}, circa le procuratloni da prcstarsi dal vescovo a; canonici nclle Ire principali solennitä. t a tra [Bcneatlat to] vcscovo di Spolcto Or i gin a le, del sec, XV, Liber [D). Rc g c si i: ACS n" 390 [A). Cop litteraruni apostolicarusn J,\FFI1 - L., -; i ase III I' li cc id, ms. 2, r. 19' Fvus rr, p. 347. Assleurara ai fori della plica (due per clascun lemho) medlantc iI filo serico I"OSSO e glallo, si conscrva la holln plumbca, CELESTINUS cpiscopu.c; scrvlIs ser\'orunJ Dei. Dileetis filiis Petro priori et canonicic; ccclesie Sancle Marie Spolellane salutem cl aposlolicam benedietionc. Equilac; iuris cl approbala eeclesie consuctudo requirit ut que ralionahililer I fiunt. nb hnc sede confirmalionelll accipiant, que cst ab ipso Iesu in fllnd;\lllento fidei beati·, Petri constrllclla. Eapropler, di. leeti in Domino filii, vestrio; iustis prccibus inclinati, composi. tionem, que intcr vos et \'encralbilem fratrem nostrum ... cpis . . copum vcstrum super procurationihus, quas "ohis ab eadem cpiscopo dicebatis in tribus debere I precipuis fcslh·itatibus exhibcri, et quibusdam aliis capilulis, que in instrumento pu. blico exindc conlfeclo lat·gius cxprimunlur, per dilcclos fi. lios T(ransaricum) et D(onoscnnium) eonsules Spolclanos de a) ·n fundam(cn)lo fidei b(eal)i .m rasllra. 140 141 ! utriusquc part is voluntatc co(m)muni constitutos arbitros intercessit, sicut provide ac sine pravitate facta est I et ab utraque parte rcccpta ed hac tenus obscrvata, nuctoritatc apostoliea confirmamus et prescntis scripjti patrocinio co(m)munimus. Dccernimus ergo ut nulli omnino hominum liccat hanc paginarn nostre conlfirrnationls infringcre vel ci ausu terncrario contraire, Si quis autem hoc atte(m)ptare presumpserit.] indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius se noverit incursurum. Dat(a) I Lateran(i), id(ibus) iunii, pontificatus nostri anno scptlmo.] :lb. COELESTINI PAPAE 1197 giugno Ill. PRJVILEGIUM 15, Laterano. (B) Celestino J/ I papa sull'esempio santlro (lI) ed Urbana {Ill] accoglie la chiesa di Santa Maria di Spoleto sessi, i diritti per le decime ed altri dei predccessori Alessotto la sua protezlone conlermantlone i posprlvilegi. Cop jas cm pli c e del sec. XV, Liber litteraruni apostolicarum, ACS, Reg. 11, f. 17'-18', n° 21 [BJ. Cop i a del secolo XVIII, ivi, [C). E d i z ion e: (parzlalc, llmltata al protocollo cd alle sottoscrizioni): KEIIR, Nachtrage zu den Papsturkunden Italic", p. 379, (da C, ehe egli atlribuisce crroneamcnte al sec. XVII). Rc g e s ti: JAFF~ - L., n° 17567; PfI.UGK·HARTTUNG, Iter Ita. p. 336, n° 1001; KEHR, IV, p. 10, n° 9; fAUSTI, p. 414, liCUIIl, n° 4. Cclcstinus cpiscopus scrvus servorum Dei. Dilectis filiis Pelro preposlto Sanctc Marie SpoIetane ccclcsic eiusque Iratribus tam presentibus quam futuris canon ice substituendis. In perpetuum. Quoticns a nobis pctitur quod religioni et honcstati convenire dinoscitur, animo nos decet Iibcnri concede· re et petentium desideriis congruum sufTr:lgium impertiri. Ea propter, dilecti in Domino filii, vestris iustis postula· tionibus c1cmenter annuimus et prcfatam ecclcsiam Sanctc Marie Spoletanc, in qua divino mancipati cstis obsequio, ad exemplar prcdecessorum noslrorum felicis memorie Alexan· dri 41 et Urbani 4S romanorum pontificum sub beati Petri et 142 . nostra 'protcctlonc SUSClplnlUS cl prescntis scripti privilcgio communimus. Prcterea quocurnquc possession es, quccumquc bone eadem ccclcsia in prcscntlarum iuste et canon ice possidct aut in futurum concessione pontlficum, largltione regum, oblationc Iidelium seu aliis iustis modis, prostunte Domino, potcrit adipiscl, firma vobis vestrisquc succcssoribus et Illiba-: ta permanent. In quibus hcc propriis duximus cxprirncnda VDcabulis: locum ipsum, in quo prcfata ccclcsla slta est, cum omnibus pertincntlis suis, plcbem Saneti Iohannis in Carnpo et dccimam Sancte Marie in Campo cum declrna Azzanine Iracte, plebern Saneti Gregorii in Nido, curtim Saneil Angcli in Capite cum omnibus infra se habcntibus, plcbcm de Vcrclano, plcbcm de Turino, plebern de Bernano, plebem de Lcderano, plebcrn Narcl, tre partes decime totius Spolctane civitatis cum tribus partibus oblationum vivorum el portuorum. Ad hee H· bertates et immunitates a regibus, principibus. et ab ams per· son is, tam ecclesiasticis quam mundanis, eidem concessas ce· elcsie et antiquas et rationabiles ccclesic vestrc concessas et actcnus·' obscrvatas, ratas habcmus cl' cas intcgras ilIibatas" que manere present! decreta sancimus .'. Cum autem generale. interdictum terre fuerit, Hceal vobis, c1ausis ianuis, exc1usis exeomunicatis ct intcrdictis, non pulsatis campanis, suppressa voce, divina olficia celebrare. Sepulluram prclerea ciusdem cc· elesie libcram esse decernimus ut carum dcvotioni et extreme voluntati qui se iIIic sepcliri deliberaverinl, nisi forle cxcomu· nicati vel inlerdicli sint, nuHus obsistant, salva tamen iustitia ilIarum ecclesiarum a quibus mortuorum corpora assumuntur .. Dccernimus ergo ut nulli omnino hominum Iiecat prefatam cc· c1csiam temere perturbarc aut eius possessiones auferre vel ablatas retillere, minuere seu quibuslibet vcxalionibus raliga· re, sed omnia integra conserventur eorum pro quorum guber. natione ae sustentatione concessa sunt usibus omnimodis profutura, salva sedis apostolice auetoritate ct dioecsani cpiscopi canonicn iustitia. Si qua igitur in futurum tl ecclesiastica se·-· cularisvc persona hane nostre conslitutionis paginam sciens, contra cam lcmere venire te(m)plavcrit, sccundo terliovc com· a) D haclOllus. b) D sanccimus. corretlo depelll,a"do c) D In ruturum in ruturum. la pllma c. .. 143 monlta, nisi rcaturn suum congrua satisfactlonc corrcxcrlt, potestaus honorlsque sui dlgnitatc carcat rcarnquc se divino Iudicio cxistere de perpetrate iniquitatc cognoscat et a sacratissimo corpore et sanguine Dei et domini rede(m)ptoris nostri Iesu Christi aliena fialoll atque in extreme examine distrlcte ultioni sublaccat, Cunctis autcrn eklem loco sua iura servantibus sil pax domini nostri Iesu Christi. Ouatlnus e et hie Iructurn bone ne. lion is pcrciplat et apud districtum iudicem premia eterne Pol' eis Invcniat. Amen, amen, amen. (R) Ego Celestinus catholice ecclcslc eplscopus subscripsi. (nV) + Ego Octavianus llostiensis cl Vcllelranensis episcopus .slJbscripsi. + Ego Petrus portucnsis et Sanctc Rufinc episcopus subscripsi. '"" + Ego Petrus tituli Saneie Cccilie pcrsb(itc)r cardinalis subscripsi. + Ego Iohannes Saneti Clemcntis cardinalis Vilcrbicnsis ct Tuscan(ensis) episcopus subscripsi. + Ego Iohannes tituli Sanctl Stephani in CeHo monle prcsb(ite)r cardinalis suhseripsi. + Ego Cinlh(ius) tituli Sanctl Laurentij in Lucinia pres. b(ite)r cardinaHs subscripsi. .' + Ego Soffredus tituli Sancte Prasedis presh(ilc)r eardi. nalis subscripsi. + Ego Bernardus Sancti Pelri ad Vincula prcsb(ilc)r car. dinalis lituli Eudoxie subscripsi. + Ego Iohannes lituli Sanclc Priscc presb(itc)r cardina. lis subscripsi. + Ego Grnlianus Sanetorum Cosme et Daminni dinconus subscripsi. . + Ego Geran.lus Saneti Adrinni diacunus c&lrdinalis sub. scripsi. + Ego Lotarius snnctorum Sergii et Dachi diaconus car. - dinalis subscripsi. d) D silo e) B Quatenus, restilllisco irr cOII/orlllitd col /o'IIlIl1ario. .. 144 145 + dinalis Ego Nicolaus Sancte Marie in Cosmedlln diaconus car- subscrlpsj]. . Dat(um) Lateran(i), per manum Cencii Sancte Lude in Orthe n diaconi cardinalls, domini pape camerarii, XVII kal- . (endas) iulii, [indictlone] XV, incarnationis dominice anno M·C·XC·VU·, pontificatus domini" Cclestini pape tertii anno septlmo. 57. COELESTINI PAPAE Ill. LITTERAE 1197 giugno EXECUTORIAE J6, Laterano, Celestino III papa da mandata al prlore di S. Pletro . ed a Nazlone, canonico di S .. Gregorio di Spoleto, di indurre, COlt la comminazlone delle. sanzloni ecclesiastlche, Lotarlo, Latteo e Glacomo « de Thesau • ed altri laid della diocesi di Spoleto, i cui noml verranno loro segnalatl dai canonici della cattedrale, a restituire i benl di quella chlesa da essi ingiustamente detenutl, oppure ad adire, per risponderne senza [acoltä di appello, il loro tribunale. ACS n" 391 [AJ. Originale, Re g est j: ]AffJ1· L., -; Assicurata ai due fori dclla canapa, rimanc . . la bolIa plumbea. . ., F.wSTl, p. 347. pli c a , mediante 11 liIo di ' Celestinus episcopus servus servorum Dei. Dilcctis filiis ... priori Saneti Petri et Nationi eanonico Saneti Grelgcri] Spolctan(is), salutem et apostolicam bcncdictionem. Slgnlficarunt' nobis dilecti filii ... prior et fratres ccclesie Spojlctane quod Lotharlus et' Matheus et Iacobus de Thesau et alii, qUI)$ ipsi vobis propriis nominibus , designabunt, qui omnes sunt Spoletane dioc(esis), bonav ipsius ccclcsic iniuste detinent et red. d[er]e contradicunt,' predictos priorem et fratres in aliis mul. tiplicitcr contra iustitiam infestantes.' Nolentes igi/tur quod. Spolctana ccc[lesia} in suis sustineat iusti[t]iis lesionem, dis. cretioni vestre per apostolica , scripta mandamus qualinus me. BOrte •• ,) B dopnl. f) a) -oc(e~ls) ha- su rasura. ... 147 146 moratos Ialcos, ut bona rcsigncnt ccclesie antcdictc et ab indejbita ipsius de cetcro molestationc dcslstant vel in prcscntia vestra v cisdem exibeant lustitie I complementum, per ccnsuram ecclcstasucam, appcllatlonc postposita, eompellatis. Dol' t{a) Lateranür] XVI kal{endas) iulii, pontlflcatus nostri anno septimo. (B) 58 .: COELESTINI PAPAE III MANDATUM (1198) Celestlno papa J Il d,~ mandata al priore ed ai canonicl dclla [raternitä dei chierlci della cilia di Spolcto, di corrispondere ai canonic! dclla cattedrale tre parti della quarta [unerarla spettante al vcscovo, secondo le disposizloni dei privilegi dei pontefici romani. Ne l: it ricordo nelle tcstlmonlanze per la vcrtcnza vescovo ed it capitolo, ACS n· 417[1] c 387[2]. Rc g est 0 : JAff!!· tra iI L., -. [1] c ... Presb(ilc)r Saraccnus ... Interrogatus de parte mortuariorum respondit' quod Ipse vidit I litteras domini Celestini pape, qui bus precipiebat priori Iratcrnltatls et c1erlcls Spoletan is ut rcspondcrcnt : canonicis de mortuariis sicut in priviIcgiis romanerum pontificum continetur, et ipse testis legit I litteras Illas inter c1cricos Iratcrnitatls ..... [2] c ... Cum scrncl esset in ecclesia Sancti Maximi et Iratcrnitas erat ibi I congregata c1ericorum de civitate, venit prior Sancte Marie, s(i1icet) P(etrus) Maximi cum quit;usdam suis canohicis, qui inter cetera I que proposuit, ita c1cricis est 10cutus: "dominus papa millit vobis lilIeras in quibus ita con· tinetur ut tres partes mortualriorum de quarta quam episcopus habere debet, faciatis nobis dari" et dominus Saracenus canonleus tu.ne legit ibi ilIas litteras sigillaltas sigillo domini pa· pe ..... b) A v(csl)ram COli rultima lettera erasa. 148 149 59. 60. INNOCENTII IU. LITTERAE PAPAE 1198 aprlle EXECUTORIAE CHARTA 24, Roma, FINIS 1199 giugno Innocenzo papa 111, di cui era stato chiesto it parere, ordina al Capitolo (0 al vescovo] di Spoleto di rltenere legittimo it matrimonlo tra un tale cittadino di Spoleto ehe; abbandonata la moglle, si era unito ad una meretrlce sposandola dopo la morte di quella. cgJ At tor 5 t rat 0, Reg. Vat. 4, f. 25·. Migne, P.L 214, 90 n" 102; E d i z i 0 ni : Register Inno- R e g est 0 : POTTnAsT, n" 106. Significastis nobis per litteras vestras, quod, cum ...·' Cl VIS Spa la tenus v quandam mulierem duxisset legitime in uxorem, ea relicta, cuidam cl meretrlcl adhesit; et cum ab eius con tubernio ad thorum non posset legilimum revocari, vas in eum excomunicntionis sententiam protullstis. Verum, cum media tempore... uxor Ipsius viam fuisset universe carnis ingressa, meretricem, cui adheserat, desponsavit ~'. Propter quod a nobis requiritis quid sit vobis in hoc ar· ticulo Caciendum. Nos igitur Inquisitioni vestre secundum formam canonicam respondentes, discretioni vestrc per aposto!i. ca scripta mandamus, quatinus, nisi alter eorum in mort em deCuncte uxoris Cuerit machinatus vel ea vivente fidem sibi dedcrint de matrimonio contrahendo, matrimonium iIIud legiti-' mum iudicctis, excomunicato munus absolution is ", si petierit, iuxta Cormam ecclesie impensuri. Datum pontificatus Rome apud sanctum nostr~ anno primo. Pollh. P. l» Miene Spoh:lanus. Petrum, VIII kal(endas) maii, Or i g J n a le, IS 4, [Spoleto]. 0: ACS n" 392 [AJ. FAUSTl, p. 347. . Marinus. In nomine DominI. Ab eius incarnatlonc I mill(eslrno) CLXXXXIIII, te(m)pore donni Innocentil , pape et die 1111 Intrarite iunio, indic(tionc) tcrltla, hoc quldcrn te(m)pore ego Cittadonus Johannis I Cocle mea spontanen volu(n)tatc Iinilvi, rcfutavl et meo iuri et bono usu relnuntlavl Deo et canoniee Sanetc Marie et I tibi donno Thome ciusdcm canon ice priori tulisquc successoribus de quicquld dicere potui usu , et lure aut quaJicu(m)que ingcnio petcrc poltui supra unam pc. liam terre, que predictlls pater meus I Johannes et palruus me us ., Genuarius habuero per prelcariam a predietn canonica in vocabulo Almandurani, iusta Lconardum Rise, quod nul. Jus , pro me pelere·) possit a vobis partcm meam prediclc , petie terre, silicet medielatem pro indivl~o. Pro qua fine et reCutatione nullum accepl premilum, set a Dei expeto cl reme. dium. Insuper obligo I me meosque "h(ere)d(es), tibi predicto . . priori tuisquc successorilbus de colludio et molestia et ralsifieatione,1 sub pena dupli valiens et hee car(tula) firma et inlil' bata permaneat. Ego CiUadonus ha ne I car(tulam) scriherc rognvi. Ego Gratius, Egidilus Alberti, Johannis Fusconi, Paulu!> En. rici I Brunacius Larnandi, Petrus, Gentilis Cocie I et Pctrus Berardini rogat; fuimus testes.' (SN) a) c) Mi,IIe quidam. dl Nel mar,ine "na croce. c) munus absolulionls su rasur4. REFUTATION Cittadone di Glovanni di Coccia cede al priore Tommaso ed a; canonic; tli S. Maria dl- Spoleto i suol dirittl sopra 1111 terreno sito in «Manduranl », Re g est cent' Ill, p. 150, n" 102. ET a) mcus IIell·in/erlineo. b) A pclc. . c) Cosl A:' s'illlellda cxpeclO. 151 150 I aut colludium seu Ialslficatloncrn feci vel fecero nut si deIcndcre non potuero 1 vel noluero, co(m)ponere duplum prctium 1 Cl .~ee carüula) Ilrrna permanent. Ego Surjrimtina ha ne car(tulam) scrlberc rogavl.] Ego Tostus da le Grotte, Enricus 1 Framcl, da Terrain et Angiscus Quinltavallis in hac carüula) rogatl Iulrnus I testes. Ego Marinus notarius I rogatus ha ne carüulam) scrlpsl] 61. CHARTA VENDITIONIS 1200 Iebbralo 19, [Spolcto]. (SN) Sorrentina • Accurrlmbone », moglle vende col consenso dei fig/i Rainaldo ed soldi di Lucca, a Guaragnone di Adamo colo pezzo di terra in vocabolo Casaledl ACS n" [393]. Originale, Re g es del [u Alto Sa/vi, Oddo, per tredici Fall tolini.un plcMatrlgnano. 10: FAUSTI, e La pergarnena p. 347. in discrete condizioni di conservazionc. Marinus. In nomine Domini. Mill(esimo) CC, te(m)pore Innoccntii pape, XI die exeunte Iejbruario, indic(tione) tertia. Hoc quid cm te(m)pore ego Surrirrulna Accurimbonc Atü 1 Salvi quondam uxor, cum cotnjsensu mcorum filiorum, silicet Rainaldus cl Oddo, a quibus fu]] de violentia interrogata, nulla GI vim pati I proclamavi, scd mea spontanca voluntate I vendidi et tradidi tibi Guarangono 1 Ade Famtolini tulsque h(ere)d(i)· beus).1 unam petiolarn mee terre I in vocabulo Casalis de Matrengnano: a I latere via, a 1I Rainaldus Egidii, a III Egi· dius Berardl et a nn Genularlus Zite. Infra hec latcra vcndidi et I tradldl tibi predictam petiolarn lerre cum iolll"OilU et exitu suo cl cum omnibus eidcrn perltinentibus sine ulla rcserva· tione.1 Unde accepi pretium a te XIII sol(idorum) Jue(ensium), 1 de quibus confiteor bene quietarn. Insuper oblilgo me meosque h(ere)d(cs) tibi tuisquc h(e· re)d(i)bus, si de predicta vcnditione aliquam molcstiam I I I I I a) Cod A. b) tuisquc h(cre)d(i)bus ogcilmto ;11 calce COli segni di r;clliolllo. 153 152 .J. 62. CHARTA DECLARATIONIS (1203 febbraio 19 - 1218 mcgglo 19) Scaccuro dichlara di aver ricevuto in locazlone dal prlore e dal canonlci della chiesa di S. Maria di Spolelo,· un casalino silo vicino alla chiesa, per il canone annuo di due soldi dl Lucca per ogni pugillo di terra e per la du-: rata di 24 annl. Scaccuro, quando riconsegnerä it casalino, riceverä cento soldi di Lucca, somma per cui vende alia slessa clriesa if muro costruito nel casalino. Or I gin a le, Rc g est 0: ACS n· 394. [A] FAUSTI, p. 347. La pergamena prcsenta gravi danni per I'umidita ehe ha provocato Ja scoloritura deU'inchiostro in molte parti e Ja ca·" duta della membrana nella parle supcriore destra con la con· seguente pcrdila di quasi tuUa la data. Nd vcr so, di mano dei secolo XV: «vacat •. · GIi e1ementi rimasti, in particolare I'ordinale «Ill. del papa (Innocenzo III?) e la vocale finale del nomedei priorc • a. C. Thoma., documentato Cl partire dal 4 giugno. 1199; I'ultima lcslimonianza per il predecessore «Petrus. l! del IS giugno 1197) ofTrono gia un primo orientamento. L'ulteriore precisazione viene dal doe. 64 ehe l! una sentenza dei Consoli di Spoleto nella vertenza tra la canonica e Scaccuro proprio a proposito delle mura ricordate in questo Iivello. Si ha I impressione ehe dopo la sentenza favorevole alia canonica, si sia giunti tra le due parti ad un accomodamento di cui ~ iI ricordo in queslo documento che percil> si pul> porre a data succcssiva e vicina a quello n. 64. • lordanus iudex., rogatorio del presente documento, C anche ricordato' come assessore dei consoli nella sentenza rogata in altro documento (ACS n. 413) del 19 maggio 1218. lORDANUS In Dei nomine, [amen. Anno Domlnl ] [tempore ] I pape III et die [ ] ( ) ( ] I hoc quidem te(m)porc, ego Scacjhurus] [ ] (con]fiteor me recepisse n. vob[is] [ a] priore ccclcsic I Saneie Marie de Spoleto et canonlcls tuis s(i1icet) do(m)pno papa , et do(m)pno Saraccno et rnagistro Pctro et do(m)pno Gregorio I et . dotmrpno Munaldo et do(m)pno Ceconla, nomine eiusdcmlccc1esie, quo(d)dam casalinum quod est vcstre ccclcsic situm in catmjpo supra ipsarn ccclcsiam luxta vlam et I quod ea" salinum coneessistis mic(hi) , et meis h(c)r(c)dibu1i vel cui dare aut conccdere voluero de I hinc ad XXIIII annos titulo locationis et pro pcnsilone ipsius ca[salin]i, convcni et promisi dare vobls.] singulis annis, de quolibel pugillo duos solüdos) luctenscs), facta I mensura totius casallnl, ubi habco domus prctcr viam I que mensurarl non debet, tali vero pacto ut in fine I termini vel [anl]e si cs~et de \'oluntate mea vel meorum I .h(e)r(e)d(um) ego tollam elloller debeo o(mn)ia [ ... ] domus et cal[sa]lin[um] reverlat lad) cccJesiam. Muros vero ibidem c)dificatos [de]di cl conc[e)ssi vobis eccJesie nomine . ex contractu , vcndili(onis] pro (.C.] (soJl(idos) luc(enses) de quibus dedi vobis po(ssessi)nem , cl preclavij a vro)bis (eJos retine(riJ et cum cusalinum dilmisero ad t(cm)pus XXIIII annorum vel anle si essel de \,olluntate Im lea, dabitis milli vel meis heredibus, predictos C I sol(idos) luc(enscs) rer nun]. tians in hoc contractu benefieio legis I et quod non possim dicere me fuisse deceptum. Insuper promisi I et ohligavi me cl meos hercdes·1 (tibi) [et) 'tuis) successolribus de fra[ude] [cl) rc]oJlud(iJo non facto vel fueie[ndo] Cl non I molcstare vos nequeecclesiam cl murum vobis venditum I [de]fendcrc et contra hcc non venire sub pena promissa XXX I lib(rarum) luc(ensium) et post penam d hee o(mn)in firma permaneant. I + Ego Scachurus hanc cnr(tulam) 5cribi rogavi.) Ego Rainerius Slcphuni, Arnulfus Railnalduciu5 Berar· ducii el Munalducius Crater cius et Belrnrducius Petri Zaronis, Albertucius Rainerii rogati I testes sumus. + Ego [I]ordanus iudex rogatus scrips i., + a) lordanus in mnnogramllla. b) heredes su rasllra . c) XXX - pcnam .fU rasllra. I seg,,~ 1111 rigo biallco. 154 155 63. CHARTA 64. VENDITIONIS CIIARTA 1202 magglo, [Spoleto], Giovannl, Glacomo e Boletta, (ig/i di Alto Mall/redi, ventlono a Berardo di lacone sei starla e due pugilll e mezzo di terra in Voc. Bulano per it prezzo di dodici soldi ognl starlo. Ol'iginale, Rc g est ACS n" 398 [AJ. 0: La pergamcna FAUSTI, l: in buono stato di conscrvazione .. " (SN) Ann(o) MCCII mensc madii, indic(tionc) V, I teem)· pore Innocentii pape, hoc quidem tc(m)pore 1 ego .Iohannes, Iacobus, Dofecta filii Acto Manfreldl vendidimus atque tradi- • dimus tibi I Derard(o) Incone VI staria nostre terre et duos I pugillo.' et medium bl quem habemus in ducaltu Spoleti et in vocabulo qui dicitur Buiano rl vel aliud nomen ibi dicitur, cum o(m)nibus infra I se habentibus: a primo et all· latere stra· da, a' III I domus Acto et Salvo, a IIII quam nobis Ireserva. mus; unde acccpimus pretium la tre pro unoquoquc stario X~I 501(idos).1 Quapropter obligamus nos nostrosque heredes '*1 I tibi tuisque heredibus" pro colludio 1 et falsificatione, pro evictionc et legiltima dcfcnsione componere duplam I rem et hec catula firma permaneat.! Nos Iohannes et lacob{us) et Dofceta ita seribere I 1'0gavimu.s. Itern dcfensionem, sine tuo I expendi,?, faeere debemus si tibi necessc 1 ruerit. Donnus Albertus, Vallcrius 1 Marini, Amedcus et Rapezo eius I filius rogati testes sumus·1 Ego Regolgittus notarius I rogatus scripsil· a) Cosl b) c) d) c) . 1202 ouobrc 28, [Spolctu]. Berlzone, prlore del/a chlesa di S. Pletro, dichiara di aller rlcevuto da; canonici di Santa Maria dl Spolcto 1111 /ibro di decrel;'e III1Ö di decretali, impegnandosi 1I restitulrli ovvero a pagare una sOI1lI1l'a dl vcnti lire di Lucca. .. . Or igin a le, Regcsto: p. 348. PROMJSSIONIS ACS n" 399 [AJ. FAUSTI, p. 348. La pergarnenn ha una grandc rnacchia di urniditä ehe ha provocato 10 scolorimcnto dell'inchiostro, rcndendo necessaria per la letturn 'la lampada di Wood. (SN) In nomine Domini. Anno MCCII tctmjporc. domini Jnjnocentii pape Ill, die III cxcuntc octubtrlsl, indict(ione) V I hoc quidcrn IC(II1)porc, ego dominus Bcrizo ccclcslc v Sancti I Petri 'prior, eonfiteor mc reccpissc a \'uhis calnonicis ceclesie SaneIe Marie vidclice hi: domino Petru I p(rcs)bitcro ßcranlo Pape, domino Grcßorio ~I, domino Saraccno et pre'ibj. ..Iero Belrardo. Cazunaric, unum iur(ium) decrclorum cl unum iur(ium) I dccretalium quem dedi priori \'estrc ccclesie sCiIi· cet) domino Thome I ad portandum ad scola!;, pro quo pro· milto vobis , rcddere ipsa JI et decrctalia in rcvcrsionc mcl' mornti vestri prioris s(i1icet) domini Thome, "idcliccl cum I redierit a seolis; cl si acciderit quod non possem vobis rcdl' dere' preseripta decreta ct dceretalia, promisi "obis c.Jalrc pro . his XX Ijb(ras) )uc(enscs), quod si non (eccro, promisi vol?is I penant dllpli et post pcnam hee ear(tula) firma permaneat. + Ego dominus Deri7.0 hanc car(tulam) scribi rogavi.1 + Nos Magalottus Transarici Spolelus 1 pape et lohanne!; Disdane rogati testes sumus. + Ego I Nicolaus nolarius rogalus scripsi·1 A. Corrello da medioum espulIgelldo lA b corrella oS" m. come pare. A heredes r;petulo e dcpellllalo. A herL-dibus lu:rcdibus. la o. a) h) c) d) Selllollo le leItere S P csplllrli. Cosl A. domino Grcgorio ill ealee call sc!:"i di riclriamo. A ipsam. 156 157 nostri assessoris, predlcturn Berardurn I in possessionc muro'rum iam diete dornus mittimus I o(mn)i legis beneficio lpsl Schacuro reserVato., Dat(a)1 Spoletl apud eccJcslam Sanctl Donatl anno MCCIII te(m)pore domini Innoccntil pape Ill, die X exeunte fejbruar(il), indict(ionc) VI, hoc quldcrn tc(m)porc. 65. SENTENTIA 1203 Iebbralo 19, Spolcto. J consoll dl Spoleto giudlcano in contumacla Scaccuro e lmmettono Berardo, procuratore della chiesa di Santa Marla, in possesso dei murl ehe egli aveva abusivamente costrulto nel campo della chiesa. Or j gin ale, R cg est 0: La porosltä letturn. ACS n" 400 [Al. FAUSTI, p. 348. della membrana rendc spesso difficoltosa la (SN) In nomine Domini, amen. Veniens ante nostram presentiam I Berardus Sancte Marie yconomus, nomine ipsius ccc1esie 1 agens querelarn de Seaehuro, nobis cum maxima aslsertlone proposuit dicens ipsum Scachurum debere delmollirl muros ipsius domus existentls in solo iam 1 dicte ecclesle scilicet in campo super ipsam ccclesiam I cum contra ius et pactionem interpositam sint ibi heldificati. Cum nos Spolct(ani) consules videlicet: dominus I Oddo et dominus Sarace-. nus et dominus Petronus et dominus Aldilcheus nee non et ceteri alii socii, accepta a predicto Berardo I' reclamatione, contra ipsum Scachururn ai, ipso sepe ac sepius I per nuntios nostros postea requisito nee ante nostram presenltiam ad ra-' tionem Caciendam recip!endamque minilme rcpresentato, spreta nostrn iurisdictione, nostrum se(m)per I contumaciter evilavit c1(emcnti)am. Idcirco de conscilio.1 lorldani in hac causa a) -Q- "dl"irl'erlirleo. b) Call A. + Ego 1 Nicolaus notarius auctorltate et preccpto domini Pctrl] domini Petronl, domini Symonis, domini Iacobl, domini 1 Saraceni ct domini Paganelli et domini Iordanl In 1 hac causa .assessoris, hanc sententiam scripsl ctin publllcarn formam redegi. , +, Nos Regolglttus Dcujteadluti, Rub(er)tus Bonefidei et Egidius Nlcolai 1 in hac publicatione rogati testes sumus.] ' 159 158 66. CHARTA DONATIONIS 1204 gennaio 22, [Spolelo]. 67. ' DICTA 'Adelasia, col consens~ di sua 11;adre Bert~; da a suo marlto Scagno Itn 'pezzo dl terra in vocabolo Matregnano, sua dote, stabilende ehe, nOI1 naseende figli dal loro matrlmonio, ritorni a suo [ratello eel ai suoi genitori. o ri gin a le, Re g est 0 : ACS n" 401 [Al· FAUSTI, p. 348. La pergamena C in buono stato di conscrvazlone. Marinus. In nomine Domini. Ab cius incarnatlone I mill(esimo) CCIJII, te(m)pore Innoccntii pape et die X exeunte I genuario, indic(tione) septima, hoc quid em te(m)pore, ego Adc-. lasia et ego Berta mater eius, consentiente et I mea iuri renuntiante, et in presentla meorum proplnquorum I et corum consensu, silicet: Be(n)io et Genuarius Pesanlce, mea span ta- ' nea voluntate do et concedo ct traldo tibi Sca(n)gno viro mea in dotem mearn, petlarn me]e terre in vocabulo Malre(n)gnani a duobus lateribus I cuius sunt vie, a III Silvester. Infra hec latera dedi I libi in dotem predictam petiam terre sicut ibi pa1crlmcus Rainaldus habuit et tenuit cum introiltu et exitu suo et o(mn)ibus eidern pertinentibus sine I uHa reservatione· preter si premortua fuero·' silne co(m)munibus filiis, quod hec dos revertatur in Cratre melo et in parenlibus meis. Unde accepi latincchil quod mi(hi) I co(n)placui. Insupcr obligo me meosqueheredes tibi tuisque I heredibus de colludio et molcstia et falsificatione I et defensione, sub pen a dupli et hee car(tula) firma perlmaneat. Ego AdeJasia ct Derta hane car(tulam) scrilbcrc rogavimus. Ego Egidius, Mclios, Albcrltus Guidi, Ponzanus et Incobus' Astamire I rogati fuimus testesi· , Eg~ Marinus notarilus rogatus hanc car(tulam) scripsi.j a) La,o corretla su altra letlera. TESTIUM ~204 ottobre 25, [Spolcto], . 11 Capitolo di Santa Marla di Spoleto, col permesse di Oddone cappellano di Lnnocenzo Ill, legate papale per la valle di Spoleto, pubbllca ledeposizlonl di testl rlguardantl it possesso, i diritti e le decime di Pievetorlna. ' Or i gin a le, Re ge s to: ACS n° 402 [A]. FAUSTI, p. 348. Lapergamena prcscnta macchie di umklltä ehe ha eausato 10 scolorimento dell'inchiostro e fori da roslcaturc, (SN) In nomine Patrls ct Filii et Spiritus Saneti, amen. . ~um super faC:,topleb Sancte Marie de Turino capitulum Sanete Marie I de Spoleto dicta quorundarn testium publicari vellet ne ratio in futurum revocerctur in dubium, a domino Od· done I, domini Innocentii pape cappellano et eiusdem domini pape de valle Spolet(ana) legato, impetravit quatenus super ipso facto sua I auctoritate dicta testium Caceret publicari. Qui dominus Oddo volens iustas cxaudire petiliones, mi(hi) Nicalao notario I ut dicta testium publicarem iniuncxit·'. Ego vc· ra, suis volens obcdirc preceplis, super his testes rcciperc cu· ravi, dicta quolrum testium talia sunt.1 ..... Rainaldus Rubel de colic Pelliciario, i(uratus) d(ixit) quod iam sunt quadra· ginta anlni et plus quod prcsbiler Pctrus· Cuit plebanus plc. b(is) Turinensis et quando ordinatus ruH in plebe, ipse plc. banus dicebat quod canonilci Sancte Marie de Spoleto dede- a) Cos! A, 160 161 rat III Clipsam plebem cl concesscrat ~I et ipse renebat cam per canonicos 41 et a predlcto le(rn)pore vidit Ipse I testis quam pluries plcbanurn apportarc, a(m)miscere canonicos .. Sancte Marie et den(arios) et pannum. Intferrogatus) quis ordinabat ipsam plebcm, r(espondit) ncsclre: int(errogatus) sl prior Sancte Marie veniebat ad plebem de Turino el precipiebat plebano et plebanus lObediebat el, rtespondit) quod sic. Int(errogatus) si plebanus dabat decimas, quas eolligcbat de plebatu, .prior! vel canonlcls, r(espondit) quod nejsclt, I[n] ". t(errogatus) si vidit aliquo te(m)pore priorem Sancte Marie eolligere bladurn per plebatum, r(espondit) quod non. Intterrogatus) si plebanus dabat priori vel I nuntio eius den(arios) pro mortuariis et pro synodo de plcbatu, r(espondit) quod neseit. Item dixit quod multotiens audivit plebanus dicere. quod I plebis de Turino erat de canonica Sancte Marie ·de Spolet(o) et quod tenebat earn per canonicos. Albertonus Cornia· lis I i(uratus) d(ixit) quod, te(m)pore episeopi Lotharii, pres· biler Pelrus Moriei fuit missus plebanus pleb(i) de Turino qui fuit confirmalus ab ipso episcopo et a ealnonicis Saneie Marie, ut audiv(il), a quo le(m)pore vidit et nudivit quod ipse episcopus et eius successores habuerunt mortuarium de plc. balu,1 tunc plebanus dlcebat episcopis, qui erant per teem)· pora, hoc non deberetis vos habere quia pertinet ad eanoni· cos. Int(errogalus) si vidit eanonicos halbere de mortuariis ipsius plebatus, r(espondit) quod non; tanlum dixit quod a predicto le(m)pore quod est triginta annorum et plus, vidit quod prcdictus plebanus I dabat canonieis annuatim duas lor~ toeleas unamquamque trium pullorum et duos farratas et quattuor magnas focacias I et quarndoque dabat eis tovaleam. Item d(ixil) quod prior Gregorius veniebat ad plebem Turi· nenscm cum episcopo et equaliter vidcbantur preciperc I plc· bano. I[interrogalus] s[i] vidit priorem vel eanonicos ordina· re ipsam plebem, r(espondit) quod non. Int(errogatus) si ca· noniei vel prior veniebant ad I plebem precip[ient]es in ea pro suo velle, r(espondit) quod 'quando venicbant, plebanus serviebal eis lanquam dominis. Int(errogatus) si plebanus da· bat I canomcis [<lc]cimas, quas colllgebat <le plebatu, totam vel partcm, r(espon<lit) quod non vldlt qula dabat pro ipsa . dccima predictum I ammlscere. Int(errogatus) si seit priorem vel eanonicos venissc ad eolligendum bladum <le plebatu, rtcspondit) quod non. Inttcrrogatus) si sell plcbanum I dedlsse priori vel canonlcls vel corum nuntlo denarlos pro mortuarlls vel pro synodo, r(espondit) quod non, Immo dlxlt quod vidit per I rnultas vices predlcturn plebanum dare synodum cplsco. pis; aliud nescit, Iohanncs Olivi de Ba(n)liolo i(uratus) dixit quod vidit I prcsbiterum Albertum, qui full plebanus de plc. be Turini, tenere plebem per priorem et canonlcos Sancte Ma. 'rlc sicut ipse diccbat I cl te(m)pore filius plebanl, cum canoniei accedcbant ad plcbern, idem plebanus custodlebat eos et obediebat eis sicut dominis, cum vero I Idem plcbnnus vcllet ire ad ·hospitale trabls Bronanli se leste vldente, canoniel San. eie Marie, cum con sensu ipsius presbitcrl J Alberti plebani, concesserunt plebcm Turini prcsbitero Petro Moriei qui, re. cepta plcbe, colligebat decimas per plebatum, de quibus J da. bat partem canonicis Sancte Marie, nescit bene quanlam, pos. tea vero, cum canonici non possent recipe re decimarn I teem). pore congruo sicuti valebant, convenerunt cum Ipso plebano quod ipse plebanus haberet iIIam dccimam et daret eis qunl. tuor nmlmisceria per .annum donee eis placeret, sibi iIIam decimam <limittere cl ab iIIo te(m)pore vidit Ipsum plcbanum annuatim rriittcre I canonicis qualluor ammisceria inter torloe1eas et Carratas et Cocacias usque modo. I(nterrogalus) quan. turn t(em)p(or)is est quod presbilcr Pelrus J Cuit plebanus, r(espondil) quod sunl bene sexagintn nnnl et bene vidit" quod quotienscumque prior vel canonici vcniebant ad plebem.1 plc. banus serviebat eis sicut ci precipicbant, quia semper dicebal quod plcb[is][crat] de canonica Sanctc Marie. Item d(ixil) quod episcopl, qui I erant per l(em)pora, cum venirent ad plcbcm, recipi~bant ibl hospitium. sed pleban[us] [sem]pcr dicebat: ~ornine episcope ego non facio hoc tibi delbite, sed nolo libi renuntlare vidandurn, qui cpiscopi rarissime Ibi hos. pitium accipicbant. sed isle cpiscopus magis pcrvcnerat in ipso I loco quam alii cpiscopi persevcrasscnt. Aliud nescit. Grondinus Aui Moriel de plcbe Turini i(uratus) d(ixi!) b) Call A. c) Call A. d) Corrello da canlnlcos. depe,malldo la I e scr;velldo la Jinco. 0 ne1l';IItu· . e) vidit "tlnnlerlinto. 163 162 quod lam sunt vilginliquaUuor annl quod vidit plcbanum de plebe Turini miltcre annuatlm priori cl canonlcls Saneie. Marie duas I Iarratas et duas tortocleas cl quau.uor maximos panes qui vocabantur pctte et unam tovalearn sive pannum I et cum non portabat pannum vel tovalcam, dabat els quattuor vel qulnque sol(ldos) luc(enses) pro pa~no, ut. slbi vi~ctur, synodum vero I et mortuarla vldit quam plurles scutlrero~ .et baiulos domini episcopi recipe re de ipso plebatu. Item d(lxlt) quod a predicto te(m)pore, vidit I quando ~anonici vel pr~or acccdebant ad plebem, precipiebant plcbano tanquarn subdito et plcbanus, dicens ipsam plebem es se de canonica, scrvlebat cis cl obcdiebat tanquarn dominis. De aliis intfcrrogatus) dixit se nich(i1) scire. Domina Massaia Aczulini i(urata) d(ixit) quod a te(m)porc quo ipsa fuit apud pl~banum, quo~ est ~ua~ draginta annorum, vidil plebanum I mittere annuatrrn prrori cl canonicis Sancte Marie de Spolet(o) duas tortocleas, unarnquamque de quattuor panibus bonis,. de ~ynodo ~.t m~r~uarii.s d(ixit) quod audivit I quod erant eplscopl. De alus d(lxlt) 01chi! scire nisi aUditu.1 68. CHARTA LOCATIONIS 1207 agosto 9, [Spolelo]. I - + Ego Nicolaus notarius, auctoritate ct precepto domini Oddonis domini pape de valle Spolet(ana) lelgatl, eiusdemquc , domini pape cappellani, has attcstalioncs scripsi cl ad perpc- . tuam rei nOlitiam in publicam formam I redegi. + Nos presbiter Berardus Pape, presb(ilc)r Berardus *** dominus Rainaldus domini Munaldi.l dominus Th<.>mas Egidii, magister Petrus Forciver;e in hac publicatione rogall lestes sumus.1 Et hee publieatio facia est ~nn(o) ~CCIIII te(m)pore sanctissimi Innocentii pape III I dlc septlmo exeuntc octubris, indicl(ionc) septima·1 Totnmaso priore della canonica di Santa Maria, col consenso dei canouici, loca a Rainerio di Rainaldi, al {iglio Rainaldo ed ercdi, lilt casalino nel campe della canonica gill tenuto da Mesono. Or i gin a le, ACS n· 403 [A]. Re g es lo : FAUSTJ, Ln pergamena c p. 348. In discreto stato di eonsen'aiione. Marinus. In nominee] Domini. MiJl(csimu) CCVlI le(m). pore Innocenlii I pape, VIII I die inlr[a]n[ I)e allg(usti), indic. (tione) X, hoc quidem te(m)pore ego donnlls Thomas canonice Sanctc Marie prior, meis canonicis consentienlibus, si· Iicet: donnus Bcrardus Pape I donnus Berarc.lus Abbamdonali, donnus Gregorius, Malgister Petrus~ c.lonnus Saraccnus et Thomas, mea sponlalnea volunlalc do et concec.lo tibi Raincrio Rainaldi et fililo luo Rainaldo \'cslrisquc h(ere)dibus, nomine locationis in XXVIIlI I annis, unum nostrum casalinum in ca(m)po predicle canonilce videlicet iIIud quod Mcsonus habuit ct tenuit a predicla I canonica sub ceria pensionc prcs. tanda silicet 11 sol(idos) luc(enses) pro pugillo o(mn)i anno in Cesto Sancte Maric aug(usli), taU conldiliuni apposita incontinenti, quod non sit vobis !idtum dare nelquc concedcre pre: dictum casalinum alicui sine noslro conscnsu I ct in eo nul· lumhcdificium eacere nisi lenaminis lanlum et sine malilia et sub pena C sol(idorum) luc(ensium) promissa, cl in I sli· pulalione dcducla cl post pcnam hcc car(lula) firma perroa. I I I 164 165 nclat. Insuper obligo me et mcos sucessores v a vobis prcdictis et vestrls h(ere)dibus, predictam locationem firmam tcnere et non motelsrare et auctoripzare et non cassare sub penn predlcta.] 69. Ego donnus Thomas prior prcdicte canonlce consensu pre]. dlctorurn canonicorum scribl rogavi. Nos sillcct Petrus I Bonagentis, Enrlcus Campi et Andreonus Mathci I Rustice fuimus testes. Ego Marinus nolarius rogatus I hanc car'(tulam) scripsl.] SE NT ENT I A IN T ER L 0 CUT 0 R I A 1210 marzo 24, Laterano, Boamonte, scrinario imperiale, redige la sentenza pro. nunzlata da Andrea da Gavigano eletto giudice dal S0l111110 Pontefice nella lite tra iI Vcscovo ed it Capitolo di Spoleto, nella quale si amtnette it Capitolo a provare le eccezioni presentale. ri gin a le, ACS n" 388 [A]. Cop I ase m p I j cc, Liber litteraruni apostollcarum, f. 24--25' n" 29. La pergamcna ha Iorrna di un triangolo, carattcrlstlco del document] rornanl, L'\ scrlttura presenta traccc ben Idcntlficabili .dclla scrlttura curlale ncl segni abbrcvlatlvl c nclla forma dclla a aperta, ö IN NOMINE DOMINI. Anno domlnlcc incarnationis millteslmo) CCX, anno vera prima imperil domini Ottonis Dei gratia rom(anorum) impcratoris et se(m)per august], Indict(ione) XIII, mense mnrtii die XXIV. Maxima Igitur utilitas r(e)o(!i) duadere vi/detur, ut ea que intcr homines cotnlmoda gcruntur, publicarum apitium rccordatlonl tradantur et o(mn)em perpetuo vetustatis oblilvionem repellatur. Qunpropter ego qui. dem Boamons, Dei gratia sacri romani imperii scriniarius, si. cut vidi et audivi c't interfui, ita / publicis·) Iitteris ad perpe. tuam memoriam scribere euro, qualiter sententia interlocu • . toria a domino Andrea I de Gavigano qui Cuerat iudex a sum. mo pontiliee delegatus super questionem que vcrtebatur in. tcr cpiscopum Spoletnnum et capit(ulum) ipsius mOltricis I t, I a) lA prima I corrella da i. a) Cosl A. b) A qual iter ripcllllo e depe"nalo. 167 166 ecclesie, Iuerit prolate et qualiter ab utraqua parte Iuerit 0»ponltum. Procurator eplscopl Spolctanl pctllt ' a procuratorc I canonicorum, nomine ipsorum, quartam partern oblationum cl allerum d rerum provenlentlum In eadem ecclesia ex dcvotione fidelium. Procurator capituli D. se non debere rtcdldc(re) cum esset dictum capitutum qulbusdarn consuetudinlbus et rebus alils ab episcopo spoliatum, nisi prlmolesset in lntegrum rcstitutum cum paratus esset spolialioncm probare. Eccctioni procurator episcopi replicabat lpsos a. iure suo Iced. disse eo quod auctoritale propria cpiscopum spollassent, unde non '" debcbant ad probandum suam exceptionem admittl.] Nos tarnen diclmus quod non obstante repllcatüone) procura· toris episcopi, pars capituli, ad probandum exccptioncm lop. ponitam, admittatur. Actum coram domino Andrea de Gavigano, prescntibus domino Andrea de Cejlano cl domino Ralnaldo Munatdi, in palatio lateranensl.] Iohannes Maliguardati testis] Dancinus BC testis I Ego Boamons Dei gratia (con)plevi et absolvl.] 70. SUMMARIUM (1210·121 I) Lcanonici di Santa Maria di Spoleto [anno le osservazloni e concluslonl sullc deposlzionl testimonial! relative alla lite tra il Vescol'O ed iI Capltolo, per le oflerte e le procurazloni, M in ut c , ACS n" 387, 388 [B]. Originale, sacrl Romani imperii scriniarius ACS n" 417 [A]. Cop i ase m pli e e : Llber lltterarum apostollcarum, Rcg. 11, f. 21r·22" n. 26; C. 23'·24" n. 28; f. 26r·29", n. 32, 33, 34, 36. Delle lunghe consldcrazlonl sovra le dcposlxioni dei tcstl, contenute in D cd A, ne trascrivo soltunte un brano signilica· tivo in cui riportato I'ordine di succcssionc dei vcscovi di Spoteto. Della tite ehe oppone it Capitoto al Vcscovo abbiamo ta prima nOli7.ia neHa sentenza arbitrate del Consoli di Spu. tcto dei 1196 novcmbre 9, doc. n. 54 ehe c cucilo alle dcposi. zioni ~ci testi, per cui iI Fausti ha rilenuto doversi ritenere anchc queste della slcssa data, quasi fussero nlli prcliminuri della sentenza stessa. In realla inn. 387 c 388 sono minute, come dimostrano le innumerevoli correzioni cd nggiunte, ehe formcranno poi it testo completo n. 417. L'unico elemento eerlo pCI' la datazione 10 si ricava dalla sentcnza di Innoccnzo III del 121 I mano in cui it procurnlore del Capitoto dichiara ehe • a lredecim annis citnt. I canonici sono stati privati dal VCSCO\'O delle procurazioni ehe solevano farsi in alcune feslivita dell'anno. Nclla suddet{a sentenza ritornano quasi Iclteralmente le argomcn· ta7.ioni cspusle dai· canonici nelle con~idera7.iol1i sulle deposi7.ioni testimoniali. c c) Cosl A. . d) non nc:ll'illlc:,lillco. ATTESTATIONUM 168 .. '; Processus cause inter episcopum et canonicos Spoletfanos). Cum peteret dominus episcopus restltultlonem n capitu10 Spolet(ano) de quarta parte oblationum que proveniunt I rnatrlcl ecclesle, quibus dicebat se a longo te(m)pore per eanonlcos spoliatum. Responsum I est a procuratore canonlcorum In modum exccptlonls, quod cum dictus episcopus exspollasjset canonicos de ", annuis procurationibus pasce, de trlbus partibus quarte I partis mortuariorum civitatis eiusdem et quadam candela unius libre que singulis annis I rnittebatur episcopatul et dividebatur inter eplscopurn et canonicos, dicebat se non dcbere cogl ad I respondendum antequam essent restiluti et ad probandam intentionem pars utcrque testes indujcunt. Probatur quod UII episcopi Spolet(ani) qui preccsserunt istum, Lotfarius) sCilicet) Vitriclinus, Transarlcus et Matheus I fecerunt procurationes bis in anno priori et canonlels Spolet(anis), in festo resurrectionis s(i1icet) et Sancte Marie I de augusto et quod iste qui modo est, fecerit tales procurationes et quod quilibet episcoporum cum faciebat has procurati[ones], I propria manu apposuerit parajsides priori et canonicis, probatur per Berardum laicum de Gualfredo I in principio dieti sui ... a) de "dl';nlcrli"w. J69 7J. CHARTA CONSTITUTIONIS ,1211 Iebbralo 4, [Spolcto], Il priore ed i canonic! di Santa Maria di Spoleto nominano il canonico Berardo loro procuratore presso la cu· ria papale per trattare la vertenza contra Montanarie prlore di San Savino, '. ' Originale, Re g est ACS n° 404 [Al . 0: FAUSTI, p. 348. Nel ver so, di mano del sec. XV: «procuratoriumpro ecclesla Sancti Savini ». (SN) In nomine Domini, amen. Annto) MCCXI te(m)pore domini I Innocentii papc tertii et Oddonis IIII glorlosissllmi imperatoris et die IIlI intrante febr(uarli) I indictionc XlIII, hoc quidem te(m)pore, nos prior Saneie I Marie et canonici eiusdem ecclesie s(ilicet): Gregorius, I presb(ite)r papa, Sara· cenus, magister Pelrus, prcsb(itc)r I Tancrcdus et prcsb(ite)r Pclrus, nostra sponlanea vollunlate eonslltulmus ct facimus do(m)pnum Berar(dum) I concanonicum nostrum, procuratorein in curia domini I pape ad agcndum, excipiendum et res· pondomldum Ij contra priorem Sancti Savini s(illcet) domi. num Mo(n)talnarium et contra o(mne)s alios, ipsum genera· lern I responsalcm et procuralorem constituimus.1 + Nos prior Sanctc Marie et canonicl s(ilicet): Grelgorius, presb(ite)r papa, Saraccnus. magister I Petrus, presb(i . . te)r Tancre[d]us et prcsb(ite)r Petrus I hanc cartam scribi rogavimus et promittimus I ratum et firmum habere quicquid inde fecerit.1 + Ego Nisius et Oblavianus Thomc rogalti testcs sum us. + Ego Iohannes notnrius rolgatus scripsi.1 a) Cosl A. 170 171 72. CHARTA VENDITIONIS 1211 rnarzo 11, [Spoleto]. Francesco cede al prlore di Santa Maria di Spoleto tutti i suoi dirlttl sopra un pezzo di terra al vocabolo Pizale, rlcevendo la somma di ventidue lire di Lucca. Or i gin a le, Rc g est °: La pergamena nistra AOS n° 405 [Al. FAUSTI, e mutila p. 348. neHa parte superiore destra c si· duas Iib(ras) luc(cnses) quas I apud me fui confessus habere .1, rcnuntians cxccptionl non I numerate pecunic o(mn)ique alii cxccptioni vel persone I rci coherent] cl auxillo cl bcncficio prcscntis b) cl prctcriti cl I Iuturi constitutl. Insupcr promisi cl obligavi me I [m]eosque h(ere)des, tibi prcdicto priori tuisque succcssorlbus I [dJe Iraude, colludlo non Iacto nee Iacicndo, de molcstia I ct predicta obscrvare et Iaccre et si contra venire, per me I ncque per aliquam personam tctmjptavero, aut hanc car(lulam),1 in totum vel in partem,' ru(m)pere vel Ialsarc volucro, prornlsi I libi stlpulatl " dupli rei valcntis pcnarn et pena dclducta, nichilominus hec carttula) Iirrna permancat, + + Ego Franclsscus " hanc car(tulam) scribi rogavi. Ego I Pctrus Lcccaloffcnt cl Corradus de Monterone cl, Pelrus I Piccli et Transarlcus Maibel cl Valterius dl Scar]pelle et Marcus Spolcti, rogati testes sumus], (SN) Ego Iohannes nolarius rogatus scripsi.j per rosicalurc. In nomine Domini. Ab cius incarnationc ann(o) MCCXI tc(m)pore Domini I Innoccnlii pape III et domini Oddonis, quarti Impcrat(oris) I et die XI intranIe mar(tii), indicl(iolle) XlIII, hoc I quidcm te(m)pore ego Franciscus [ ] f. ) I [. ]a et spontanea icor····· ······:·:········:········· ..···l ( ] I( ] et gcncralcm ( ] I ( , ,]0 ct pro me et meis h(credibus) [ Jo 1.1[.., ] I (Ma]rie de Spolet[o] priori rccipie[nli] [nomi]ne diete carnonice] I de o(mn)i eo quod dicere aut petcre pos· sum et mi(hi) pcrtinet iure I vel usu aut alio quocu(m)que modo in tOla una pczia I terre exislcnlis in ducatu Spolet(a· no) in vocabulo ad I Pizale sub Morture vel si aliud nomen ibi dicitur que I fuit Petri Henrici quondam viri B(er)te Rainu· eii, a dulobus latcribus cuius inter via, a tertia tcnct Rainlt· eius Briccalrelli et Iohannes Disdane. Item dcdi, cessi et con· cessi atque manldavi libi dicta priori, nomine ia(m)dictc eecJesie recipienti.1 quecumque iura ct accioncs et cxacciones ct excepliones I in dicta pclia terre co(m)pctunt mi(hi). Pro qua fine ct quiclalione I et datione et ccssione et concessione re· ccpi laudibus domini Iorldani iudicis co(mmun)is Spolet(i) XX ill a corrclla b) c) d) c) La prima Cosi A. 1 corrella Cosl A. nllra It:llcra. corrella ,HI al/ra ICllcra. e cOllie pare. SII 5 SII aUra Icuera. 172 173 73. INNOCENTII PAPAE Ill. LITIERAE GRATIOSAE 1211 marzo 18, Laterano, IIIIIUCCIIZO papa Ill, vista la relatione del suddiacono e cappellano A. ehe aveva ascoltato Berardo e Gregorio, procurator! del Capitolo e del Vescovo di Spoleto, in relazlone alia lite per le oblarioni e le procurazloni, decide nOli dover essere accolta la petizione del vescovo prima ehe 10 stesso abbia restltuito al Capltolo tuttl i suol dlritti. Cop i a aut e nt i ca, ACS n° 388, del mese di aprile 1213 del lIolaio Civitas. [DJ: Cop j e se In pli ci, ivi n° 406 del sec. XIII. [o'J. /.iber litterartllll apustoliCllrlllll, Reg. II, r. 25r~, 11. JO. ' R e g est i: POTTIIAST, -; FAllSTI, p. 348. Dalla prescntc scntenza si ricava J'unico e1emento cerlo per ·Ia dalal.ione delle Junghe deduzioni sulle lestimonianze per. la lile tra i1 Vcscovo cd it Capitolo: ACS nn. 387, 388, 417. 11 procuralorc del Capitolo dichiara infalli • quod episcopus a Ircdecim annis eitra. i canonici sono slati privati delle pro· curazioni ehe j) Veseovo atluale cd i suoi predeeessori erano solili dare in determinatc· restivila. Innucentius episcopus scrvus servorum Dei, uileclis priCJri el capiti.J1o Spolct(ano), salulcm ct apostolicam diclionem). Cum presbilero Dcrardo vestro et Grcgorio rabilis frairis .nostri episcopi Spolclani procuratoribus. :.cllcm apostulicam conslitutis, dilcclum filum A(ndrcam) d(iacunuln). ct cappcllanum· nostrum·j eoncesserimus ' al D' cl cilrpclbnum ntll'illterlilleo. h) D'Ollltltt noslrulII. filiis hcn(e·· vene· apud sub· audio torcrn, idem procurator cplscopi quartarn partem oblation urn et aliarurn rerum provenientium ex dcvotionc fidcllum ccclcsie Spolctfanc), a proeuratorc vestro petiit coram co quam longis retro tcmporlbus cidcrn cpiscopo a vobis subtractarn Iuisse diccbat. Vcrurn procurator vester ad clidcndarn ipsius intentionem, in rnodum exceptionis proposuit ex adverso quod episcopus, a trcdccim annis citra vos tarnen quibusdam annuls procuratlonlbus, que in resurrection is dominice ac assu(m)p· tionis beate virginis festivitatibus ab anteccssoribus suis cl ipso vobis consueverant exhlberi, in quibus ipsi propriis rnanibus universa vobis Icrcula oflcrcbant, quam etiam latcrc porci et agno que singulis annls in secunda et tcrtla Ceria post pascha vobis ab'} ipsi transmitti consucvcrant, contra iustitiam spollarat, que vobis rcstitui petiit et de cetcro sine dlfllcultate qualibet axhibcri. Asseruil quoque \'OS ab eodcrn cpiscopo spoliatos tribus partibus quarte morluariorum que . de Spolctana provcniunt civilatc ae candela unius !ibre que a monasterio Saneti Damiani ad ecclesiam vestram in puri(j· catione beate -Marie milli solebat super altare ponenda, que ita dividebatur quod cpiscopus bis tantum quam prior ct prior bis tantum· quam unus canonicol"um habcbat. Un de dicebat procurator vester non teneri se c.liClo episcopo respondcre nisi beneficio 41 rcstitutionis super prcmissis obte(m)pto. Cum igitur super hiis testes Cuissent ab utraque parte producti et solle(m)pniter publicati ae per eiusdem capellani relationcm fuissemus de negotii meritis redditi" certiorcs, deercvimus non prius eundem cpiscopum in sua pctitione contra vos au· diendum, quam sitis integralitcr rcstituti. Nulli crgo omnino hominum liecat hanc paginam nostre dimnitionis inCringere vel ci ausu tcmerario contraire. Si quis autcm hoc attemp· tare prcsumpserit, indignationem omnipotentis Dei ct bcatorum Petri· et Pallli apostolorum cillS, sc lIove.-it ineuI·surum. Dat(a) Lateran(i) XV kalend(as) aprilCis) pontificatus nustri anno XIIIIII. c) D ab ab. d) B prius. c) B' reddili IIcll"i,lItrlilleo; B rclalioncm reddill rllis~cmus. B' aggilmge: cl anno Domini millcsimo CCXIII in mcnsc aprilis, Indiclione prima. o 174 17.' 74. CHARTA LOCATIONIS 1211 novcmbre 28. [Spoleto]. - At/gusto di Pietro dl Brizio e Leto di Miclicle di Brizlo, ricevendo ill locazione, da Tommaso priorc di Santa Maria di Spoleto, till pczzo di terra ill Bereite per la dura/Cl di tlodici aIl1li, prCllllellollo di pagare il canolle cli quCl· ralllacillquc soltli di Lllcca e di clare, alia ";cousegna clella terra, la mela cleg/i albe"; ehe vi avrmlllo pianlalo. Or i gin u 1 e, que sui (id is) minus I quam ille arborcs excise vel mortue valcbunt, si lllas I arborcs volucritis, si vcro cmcre nostrum IIlC' dictatcm noilucritis quam ex pacto inlcr nos hahito, habere debetuns I tunc liccnt nobis cui voluerimus vcndcrc, hoc videlicet culstodicudo ut o(mn)i modo finito tcrmlno vel murte nostra I intervcniente, P a rs nostra arberum de terra ilia rei, rnovcatur ita quod terra lib(er)a prorsus ad ccclcsiarn vcstram I rcvcrtatur. Prctcrca Iccimus Iincm ct qulctntioncm ct datloncm I et conccssioncm lot ius iuris quod in lam dicta terra actcnus I habuimus: a I latere cuius est possessio nostra, a ) I Marrubia G) I vctus, a HI filiorum Egidii Ardc(n)gi et Bcrarducii Bcjrardi; ad hcc si de hiis a(rnn)ibus aliquod colludium fccimus vel I Icccrimus, aut si aliquam indc molcstiam Ieeerim us, aut si istam I car(tulam) ru(m)pere vcl falsare vulueri· mus, prornittimus vobis dulplum nomine pene in stipulationem deducte ct pcna soluta. I contractus nichilominus firmi· tel' pcrsevcrcL + ACS n° 407 [Al. Nus Augustus I ct Lcto hanc car(tulalll) scribi rogavi· Rainucii rogati mus. Re ge s to: ta "isibile pergalllena la rigatura FAUSTI, p. 349. C in buono stato di conscrvazione. E' ben orizzontale falla con punta di piombo. In nomiue Domini, amen. Anno Domini MCC undccimo, te(m)pore IJlJloccntii pape III et Ollonis inperatoris et die' tcrtia cxcunte I novembris, indict(ione) XlIII, hoc quidem I c(1II) pore. nos Augustl,ls Petri I Dritii ct Letus Michaelis Dd· tii, nostra spontanea volunlaltc. locationis titulo a vobis dolIIino Thoma priore Sancte I Marie de Spolcto. con sensu canolIicorum vestrorum, tatam unam I pCliam terre in Deroito existentem, de hinc ad duodecim I :mIlIJs. utcnd:lln et fmen· darn rccipicntcs. pramictilmus vobis numine ccclesic \·estris· que successoribus, nomine mcrlccdis. singulis annis in mense madii solvere vel dare I vobis pro iam dicta ecclesia quaura· ginla sol(i<.los) luc(cl1ses) anlnuatilll. Item promillimus vobis <.Iare medictatelll I nostrum arborum quas in predicta terra plantaverilllus. quando I cumque ipsam ten'am dimiscrimus, sivc fillito tcnnino,l sivc antc terminum morte nostra inter· \,cllicnlc, ipsa I pclia ad ccclcsiam \'estrum rcvcrtetur pro quill' + Nos Iacobinus Alb(cr)lturi ct Thomas testes sumus.1 Ego Petrus CClltro iudcx rogatus seripsi. 01) seglle I eSpllllto. 176 177 75. ARDITRATUM 1213 aprile 11, Spolcto, Egiclio e Pagano, canonici di Sail Pietro [uori Spoleto, eletti arbitri da Benadatto vescovo di Spoleto e TOI1l11laso priore di Santa Maria di Spoleto, emettono till arbitrate nella lite esistente tra 10 stesso vescovo e priore per le of[ert e e procurazloni. .. .- 0 r i gin a Il , Rc g est 0: ACS n" 408, (A]; FAUSTJ, ivi n" 388, (A']. p. 349. Arnbcduc le pcrgarnenc sono in discreto stalo di conscrva1.iunc; [A'] c cucita in calce alle tcstimonianze relative alia lite in oggetto. In nomine Patris ct Filii et Spiritus Sancti, amen. Nos du(rn)pnus I Egidius el do(m)pnus Paganus canonici Sancti Petri extra p[or]tum Spolet(anarn), arbild cle<.:li a do(m)pno Denadatto -I Spulctano I episcopo et Thollla priorc Saneie Ma· rie Spolct(anc) cl cius canonicis, I sub pena ccnlum b} .lib(rarUIII) 11Ic(ellsiulll) hinc indc promissa, ralo mancntc I laudo, Super candela quam dat annuatim ecclesia Sancli Dalmiani cl lIIoituariis civilalis cl mandato pascali I quod prccipcrc con!>uevil cpiscopus ab ccclesiis Sacli Pclri ct Sancti Grcgorii I ct oblalionibus ecclcsie Sallcte Marie et olco quod ab ipsa cc· c1esia idem I episco}lus solitus est cl percipcrc, ct super procurationibus annuis I in festo pascali cl fcsto Sancte Marie ct iI) A' Hcnadal:lo. bl A umtllt: il segllo abbrn·jalivo cl A' omellt: I:sl. dc/la n ill ccnlum. modo procuratlonurn I et piscibus quos episcopus debet habere de luco, talitcr inter eos I laudarnus et arbitrarnur quod candcle predictc dirnidilam cpiscopus ct alterum dirnidlam prior cum canonicis habcant; ct mortuariorurn fiat similiter divisio dl per medium inter cos, ad quod I baiulum co(mmuni)tcr ponant qui colligat et dct cuiquc parltcm suam ct nulIus rccipiat nisi de manu prcdicti I baiuli; et de mandate pascali unum latus et unum agnurn I habcant prior et canonici de co quod v mittit cpiscopo ccclesie Sancti Petri I et t(amtu)mdem de eo quod cidcrn mittit ccclcsia Sancti Gregorii ea die qua I mittitur, si prior et canonici proeessionaliter ibunt cum ipso eplscopo.] Oblationum vero ecclesie Sancte Marie, quartarn habcat episcopus o(mn)is te(m)poris I et reliquum habcat prior cum canonicis, salvis oblationibus que dantur yrnaglnibus pro opere cccJesie et his que darnur acanonicis cum ingredlluntur eccleslam vel reIinquuntur "cl donantur ab eisdem ecclcsie I et o(mn)i anno, in nativltntc Domini infra octavarn, prior et I canonici dent episcopo duos caldarcllos boni olci et dirnlldium, reliquum vcro totum oleum rcmancat ccclcsie et canonicls.] Super procurationibus dlclmus quod episcopus procuret priorem et canonicos o(mn)j anno in pas· ca et festo Sancte Marie, in prandio cum eri! in I civitate, nee se absentct hiis diebus cpiscoplls malitiose et gra(tia) honoris sui, panes ante ipsos apponant, cetcris honeribus procurationibus rcmissis episcopo, videlicet: de [a]ppositione erbolate et parasidum fI ct aIiis que dicebatur debere in propria persona, set faciat cis servire hOllorificc a suis familiaribus et servicnltibus ci, de piscibus quos episcopus habcbit a lueo, in cella Domini mitltat canonicis pro bcncplacito suo. Omnibus prcteritis exaclcionibus que potuisscnt hinc inde peti remissis ct instrumcntis I et scntcntiis et probationihus cassatis et pro vacuis habendis et cnjnonici cassent ca in presenlia cpiscopi. Acl(um) Spolet(i) in ecclesia Sanclc I Marie, anno dominicc nativitalis MCC tcrliodccimo, le(m)pore domini lnlnocentii papc Ill, die XI intrant(e) aprilis, indicl(ione) prima I Nos predicli cpiscopus cl prior cl prcsbitcr Dcrardus d) A divisio c) AsegIlt! o mU·jnlcr/ineo. espllIllo. sibi A' parassidum. 178 179 pape, presb(ite)r Tancredus.] presb(lte)r Bcrardus Abbandonati, do(m)pnus Saracenus et d do(m)pnus Ciconia I Sancte Marie Spolet(ane) canonicl, hee scribi rogavimus.] Nos Petrus Transaricl, Iacobus Caldararius, Nereo, Petrus ") Gentlllls, Paganellus, Petronus Iacobi et OlTreducius Al}manni, rogati testes sumus ~}. 76. CHARTA Ego Iacobus Centro Jmperial(is) Judex et notarlus.] rogatus a partibus et de mandata et auctoritate predictorum arbi]trorum, hec omnia scripsl et in publicam formam redegl.] VENDITIONIS , . 1214 rnarzo I, [Spoleto]. Verrera di Rainerio, col consensodel marlto Enrlco, vende a Bonaionta di Beneditturo la sua parte dl Ire pezzi di terra e di alberi in vocabolo Matregnanor.per la somma di ventuno soldi di Lucca. Or ig j n ale, Re g est 0 : ACS n" 409 (A]. ' FAUSTI, 'La pcrgamcna e p. 349. in discreto state 11 documento risulta avverte espllcitamente. corrctto .n conscrvazlone. '" dallo stesso notaio ehe 10 Marinus. In nomine Domini, amen. MiI1(eslmo) CCXIIII, te(m)pore Irmolccntll pape et domini Oddonls fmperatoris, kaJ(endas) martii, indic(tione) I secunda, hoc quidem le(m)pore, ego Verrera Ralncrii filia, I consensu viri et mundualdl mei Enrici et nulla vi coaclta, sed mea spontanen voluntatc, vcndo et trado tibi I Bonalonte Benedlcturl et tuls h(ere)dibus totam partern I mcarn de tribus petiolls terre et arberum in vocabulo Majtrengnani, silleet: tertlarn partem pro indiviso, prlma quarum I est iusta tenimentum Iacobl Astnmire et filjj Se. nipbaldi et I Marzurc, secunda pctla est lusta tenlmentum filii Alberti I Guidonl, .Maria Gilil et Scangnl Senlbaldl, tertia pel· tia est, iusta tenimentum tui co(m)paratoris cl filiis Senipbal. di .}. Infra hec latera I vendo et trado libi partem meam de predictis tribus I petiis tcrre et arborum, silie[et]: tertiam I) A et neUrnterlilleo. h) A' tesles sumus ntll'interlinto inferiore. a) et filiis ~enipbahIi in cake al documenta con Sttnl d~ ,iclJiama. 181 180 pro indiviso cum Inltroltu et exitu suo et o(mn)ibus eidem pertlnentibus, sine ulla I reservotione. Unde accepi pretium a te XXI sol(idos) luc(enses) I de quibus voco quietam esse, renuntians exceptioni non numcratl pretii et. vellelano beneficlo consulto I et o(mn)1 exceptlonl, Insuper promitto et obligo me et melos h(ere)d(es) tibi et tuls h(ere)dlbus de colludio et molestla, falsilicatlone et de evietfone et legitime de: fcndere prolmltto, omnibus mels expcnsis, contra o(mnc)s 110-.. mines sub] pena promissa dupll pretil et hec car(tula) firma I INDIen Ego predicta Verrera hanc car(tulam) scribi rogavl I et. per sancta Dei evangelia, firmavi ut· superius I dictum est, sine oCmn)i dolo et fraude observare, Ego Fillippus Petri Gentilis et Conradus Massaronis I fuimus testes. Ego Marinus notarlus rogatus hanc car(tulam) scripsi et correxl.] (SN) I .' ~,;.': .' , G. ANGm.INIROTA,Spoleto ed il suo terrltorio, Spolelo 1920. F. BARTOLONI, Per un censlmento. del documentl da Innocenzo III a Martino V, (escluso), in • La pubbllcazlone delle Conti del medloevo europeo negll ultlml 70 annl (1883-1953). Relazlonl », Roma.19SS. ';-.. :. permaneat.] corporaliter DIBLIOGRAFICO' Suppllch« pontlficie dei secc. Xl/I e XIV,' in • Bullcltlno dei• l'Istituto Storieo Italiano per IJ mcdloevo s, 67 (1955), pp. 1.187. V. CAPrCLLcTTJ,Le chiese d'ltalia, IV, VencZIa 1846. -, Le carte dell'abbazla di S. Croce d( Sassovlvo, vol. I. 1023-1115, a cura di G. CENCBTTJ, Flrenze 1973; :Vol .: JI: 1116-116S, a cura d! V. Dn DoNATO,Flrenzc 1975., '. _ L FAUSTI, Le chlese di Spoleto nel XIV sec.; In • Archlvlo per la storia eccJcslastica dell'Umbria », I: (1913), pp. 129-216. -, Le scuote e la cultura a Spoteto nell'alto medioevo, ne! periodo comunale e nell'etd mode rna, Spoleto 1943.' . -, Le pergamelle dell'Arclllvlo dei Dllorno di Spoleto, In • Archivlo per la storia eccJeslastica dell'Umbria., IV (1917-19), pp. 287-416. P. FONTANA, Descriliolle della clrlesa metropolitana dl Spoleto, 1848. J. F. LI!ONCILU,Hlstoria Spote/illa per eplscoporum serlern digesta, Bibi. Corn. dl Spolelo, ms. 197, sec. XVII (a. 1656); ms. 149, sec. XVIII; ms. 155, sec. XIX. Bibi. Aposlolica Valicana, Barb. lai. 2712, sec. XVII.- Bibi. Jacob!1II cll Foligno, ms. C, VI, 2, sec. XVI.. BibI. Dominicln! di Perugla, ms. 127, A, sec. XV} (a. 1656). S. G. MCRcArr, Sul1a Santissima Icolle del DIIOIIIO di Spole/o, In . • SpoIctium., III (1956), pp. 56. . -, R. MORGHI!N, Ictium,., L'. excidium. di Spoteto det 27 tuglio 11 (1955), p. 15. S. NESsr, It Duolllo di Spole/o (1966), pp. 31-36. . Pli. JAFFI!, Regesta Pontificllm feld, Lipsiae H;8S. P. KEIIR, IlaUa Pontificia, nel sec. XII, ", Romallorum, 2a i155, In • Spa- In • Spoletium. xn, od., edidit S. Lowen- IV: UmbrÜl, Picellum, Marsia, Bcrolini, 1909. -, Naclrtrage zu den Papsturkullden Italiells, I, In • Nachrichlen der Gesellschaft der Wissenschaften zu GOIUngen., 1905, pp. 183 182 , 321-80. Ora in Papsturkunden in Italiens, V, C1ttk del Vo.tica· no 1971, pp. 1-60. _, Papsturkunden in Umbrien, In • Nachrichten der Gesellschaft der Wissenschaften zu GOMingen a, PhU. hlst, Klasse, 1898, pp. 349-396.0ra in Papsturkunden in Italien, I, Cittk del Vati· cano 1917, pp. 387-434. _, Srittium und Palatium zur Geschichte du papstIichen Kanzlei. wesens im XI. lahrhundert, in • Mitteilungen des Instituts fur osterreieh1sches Gesc:hlcts forschung a ETgamungsband, VI, (1901), pp. 7()'112. A. POTTIf.uT. Regesta Pontificum Ramanorum, Graz 1957. U. NICOUNI, La vit« comune del ctero a Perugla nel secco XI e Xll, in • La vita comune del clero nel seec, XI eXIl, 11. Milano 1962, pp. 260-264. PFLucrHARTTUNC, Acta Ponti{icum Romanerum Inedita, J·III. Tubingen.$tuttgallt 1880-1886. P. RABIItAUSICAS, D~ romlscb« Kuriale in der papstlichen Kandel, Roma 1958 (Miscellanea Hlstoriae Pontifielae, 20). A. RAMBALDI. Uräscrizione romanlca nella torre del Duomo di Spoleto, In • Spoletlum a. VII, (1957). pp. 27·32. A. SANsr. Documentl storici inedltl in sussidio allo studio delle me· morie umbre. Follgno 1879. L S.umPALLER, Sagglo di un elenco del fundonari, impiegall e scrit· tori della Cancellerla Pontificla daU'jnldo all'anno 1099, in • Bul· lettino dell'Istituto Storico Italiano per JI medio Evo -, 56 (1940). G. ScnwARTl, Die Be$etlulIg der Blstumer Raichsitatiens unter dell sachslsehn un salischen Kaisern mit den Listen der Biscf,o/e (9S1·1J22), Leipzig·Berlin 1913. S. SERRA. La Diocesl di Spoleto. Spoleto 1961. G. SoRDINI. II Duomo dl Spoleto dalle origini secotldo ~ documenti. '. Spoleto 1908. B. TOSCANO. Alia Spoleto, Roma 1969. _, CattedraIe e clud: studio di un esempio. in Topogra{ia urba~~ e vita clttadina nell'alto med;oevo in octidente, SpoJeto 1974. -. -. _. F. _. pp. 711.747. (Scr.timane dl studio del Centro ltaHano di 6tudi neU'al..to mediaevo. 21). II Duomo dl Spoleto. Spoloto 1969. Spoleto in Pielre. SpoIeto 1963. SuI San Paolo .inter vlneas a, in • SpoJetium a, IV (19S7), pp. 20-26. UGU1lU.I. Italia Sacra sive de episcopio /taliae, cd. 11. cura et studio In N. Coleti. I Venetiis (17J7). , lA vita comune del dero nel secc. XI·XII. Attl della settimana dl Itudlo: Mcndola. settembre 1959. voU. 01 e 11, Milano 1962. INDICE , DEI NOTAl SCRITTORI ..DEI DOCUMENTI . .... :;.' . '. ~ .~ : ',' .\. ! Le cople sono eontraddlstintc ·~~n •. ~ 11 ~omc dei notal aute·n. tlficatori dl esse ~ Indieato dall'abbrevlazlcne cop Cra parentesl, , A·lbertus iudex Alexander iudex Andreas Palmlerl Baldinus ludex Benafer notarius ' (1129) (1161), (119().1191) (1178)· (1159.1187)· , .' , ·6 ' 8 (cop) *37, 39 23 7, 9, 10, 11, 12. 14, 15. 21. (cop) *33. Boamons sacro Rom. Imp. scrlnia(1210)" 69· rlus Civitas aule Imp. notarlus (1213). (cop) *73 Gervaslus scrinlarius reglonarlus et (1108) . 4 notarlus sacri paJatii (1192) .: 43 Gregorius notarlas '(1104) 3 Grimaldus ~udex Iacobus iudex (1173) J6, J7 lohannes notarius et iudex clvltatls Sj>oletinc (1067) ,1 Iohannes notarius . (1173-1211) J9. 7J. 72. lordanus iudex . 62 (1182) ·,26 Iullus ludex lunta iudcx et notarius (1173) 18 Maearius· iudex (1175-1182) 20, 2~, 24, 25,27. 31, 30, 33, ·37. *39, 42. Marianus notarius (1204-1207) 66, 68 Marlnus notarius (1214) 76 , (1195-1211) 47,48,74 Petms Centro ludex lacobus Centro Imp. not. (l2l3) 7S Nicolaus notarius (1202·1204) 64,65,67 QulntavalHs (119().1191) 38,41 , (1170) Quintavallls ludex 13 RainerhlS scrinlarius regionadus et notarius sacri .palatii (1108) . 4 ,Rcgolgitrus notarius (1202) 63 Transarlc:us notarius (1221) (cop) *13 DATARI DEI PRIVILEGI Pet m cJeric:us fungcns vice Petri S. Rom. eecl. subdlaconf ac bibliotecarii Iohannes S. Rom. cool. diaconus cardlnalis ne bibliothecanus Transrnundus S. Rom. eccl. notarius Centius S. Lucie in Orthea dlaconus cardinalis dom. pape camerarius 2 B 29 56 184 185 CONCORDANZA DELLE SEGNATURE D'ARCHIVIO Archlvio Capltolare Documentl 1 2 346 347 348 349 350 351 352 353 354 9 3SS 10 356 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374 374 375 376 377 378 378 379 380 381 382 383 3 4 S 6 7 8 11 12 13 14 .15 17 16 19 20 21 22 23 24 25 26 29 27 32 30 31 33 34 35 37 43 39 41 42 43 46 nO 384 385 386 387 388 389 390 391 392 393 394 397 398 399 400 401 402 403. 404 405 406 407 408 409 47 48 52 53 73 54 SS 57 60 61 62 52' 63 64 65 66 67 68 71 72 73 74 75 76 186 JR7 INDICE DEI DOCUMENTI 1. Charta run"datlon!s (1067 gennalo 19) 2. Alexandrf papae 11 privileglum (J069 gcnnalo J6) 3. Charta prestariae atque convenlenliae (1104 nov.) 4. Pascalls papae 11 .pr!vilegium (1,108 novcmbre 16) S. Calixt! papae 11 privilegium (1122 maggio 13) 6. Charta donationls (1129 maggio 10) 7. Charta donationis (1159 marzo) 8. Charta donatlonls (1161 luglio) 9. Charta donatlonls (1162 settembre) 10. Charta donarloms (Jl66 settembre) 11. Charta venditioni! (1'167 Iebbraio) 12. Charta concession!s (1170 maggio) 13. Charta enphiteosls (1170 dugllo) 14. Charta venditionis (1171 dicembre 16) IS. Charta olfenlonis (1173 maggio) ; " 16. Iuramentum (1173 maggio) 17. Charta finis cl reCulationis (1173 maggio) 18. Charta donat'lonis (1173 maggio) 19. Charta amicalis conventionis (1173 sCLlembre) 20. Scriptum prestariae alque cOlJVenicntiae (1175 mag.) 21. Charta donationis (1175 giugno 25) 22. Charta ;prestarlae atque convenicntiae (1176 giugno) 23. Charta donation is (1178 scttembre 29) 24. Charta obligationis in plgnore (l181 Ccbbraio 14) 25. Charta donationis (1182 gennaio) 26. Charta donation is (1182 febbraio) 27. Charta donationis (H85 agasto) 28. FcJcricj impcratorls privilegium (1185 sCllembre) 29. Urbani .papae III privilegium (l186 fcbbraio 27) 30. Charta fmls 01 reCutationis (1186 dicombrc 11) 31.' Charta obligationis in pignore (L186 dicembre 11) 32. Charta finis et refutationls (1t86 diccmbre 11) 33. Charta preslariae atque convenicntiae (1187 ott.) 34. Albini ,preb. card. vicani Clement is III mandatum (1187-88) JS. Sententla (1188 Ccbbrnlo) 36. Clcmentis papae III liUerae gratiosac (1189 mar. ,6) 37. Charta locationis (1190 giugno) 38. luramentum (1190 luglio) 39. Charta concession Is (J.191 marzo) 40. Charta donallonis (1l91·JJ9S) p. .. .. .. 27 32 3S 37 • • 40 43 It It • It • It It It It • • • 45 46 48 50 52 53 55, 57 59 61 63 65 • 68 • • • • • • ,. ,. .. 70 72 74 76 78 80 82 84 86 88 92 ,. 95 ,. 97 • .. 99 It It .. ,. ,. 101 102 104 .. J06 .. ,. .. 101\ 110 113 41. Charta donatlonls (1191 diccmbrc) 42. Charta rcfutationls et qulctatlonls (1192 rnagglo) 43. Charta vcnditlonls (1193 dlccrnbrc 21 44. Charta locationls (1194 magglo 31) " 45. Coelcstlnl papnc III mandatum (1195 ·luglio 17) 46. Charta ~()cal;onis (1195 lugHo 17)';"; 47. Char-ta loca tlonls (J19S scttcmbrc 24) 48. Charta promlsslonls (1195 setternbrc 24) 49. Coelcstlnl !parac III mandatum (1191·1195) 50. Coclestlnl papae III mandatum (1195) 51. Coclestinl papa III mandatum (Jl9S) 52. Coclestini papae III mandatum (1195 novembrc 21) 52". Charta quictationis (1187·LI95) , 53. Scntontla (1196 novcmbre 9) 54. Charta appollatlonis (1197 aprile 9) . 55. Coelcstini papae HI litoterae gratlosae (1197 glug.13) ~6. Coelestini pupae III privilcgium (1197 glugno IS) 57. Coclestlnl papae III Iitterac executorlae (1197 glugno 16) 58. Coolcstini papae 11I mandatum (1191·1198) 59. Innoccntii papac fir mandatum (1198 aprilc 24) 60. Charta finis ct rdutalionis (1199 giugno 4) 61. Charta venditionis (1200 febbraio 19) 62. Charta dcclaralionis (1203 fcbbr. 19 • 1218 mngg. 19) 63. Charla vcndHionis (1202 maggin) 64. Charta promissioni!; (1202 oltobre 28) 65. Sentcntia (120,1 fcbbrnlo 19) . 66. Charta donationi!; ('1204 gennalo 22) 67. Diclalcstlum (1204 ollobrc 25) 68. Charta locationis (1207 agosto 9) 69. Sentcntia intcrlocutoria (1210 mar7.0 24) 70. Summarium nlle!;latlonum (1210-1211) 71. Charta cOl1slilutionis (1211 fchhraio 4) 72. Charta vcnditioni~ (1211 mal7.o J I) 73. Innocenlii papae III 1ilterac grali()sac (1211 mar· 7.0 18) 74. Charta locationis (1211 oc1Vcmbre 28) 75. Arhilratum (121.1 nprile 11) 76. Charta vcnditionis (1214 mal7.O 1) p. .. .. .. 114 116 118 120 122 123 125 127 129 130 131 132 134 135 ,. • ,. ,. .. .. .. .. .. It .. 138 .. .. 139 141 .. .. .. .. 145 147 148 149 .. ISO ,. .. .. .. 152 154 ISS 156 .. 15H It 159 16.1 .. l(j,; .. .. .. 167 169 170 .. .. .. .. 172 174 176 179 189 .. . INDICE ., p. In Irod uzlone . '. 7 27 Documentl • lndicl: Indice bibIlogrnfico • ISI • 18J • • 184 Indlcc del notal scrlttorl Concordanza tiel document] delle scgnature Indice dei document! 186