pdf

La Quotidiana 18-1-2016, p. 12
„ CONVIVENZA
Insultas elavuradas
Sun jau schon uschè ve­
glia? E pertge sa mida il
linguatg insumma cun la
vegliadetgna? Essan nus
creschids simplamain me­
mia bugliacs per numnar
las chaussas directamain?
U memia curtaschaivels?
DA VIOLA PFEIFFER*
D
a curt m’è dà en egl
insatge che fa la vita
da creschids anc pli lungu­
rusa che quai ch’ella è gia.
Cun l’avanzament da la
vegliadetgna vegnan insul­
tas adina pli elavuradas ed
elitaras – ed era zuppadas
meglier. Quai fa las chaus­
sas pli cumplitgadas.
S
co uffant schev’ins ch’in
saja in huara portg ed
ins saveva: «Aha, quel stoss
jau guntgir.» Oz di ins
ch’in haja «mintgatant la
disa da s’exprimer in pau
dasperas». Aha. Ussa sai
jau dapli. Vul quai ussa dir
ch’el s’exprima simplamain
en in linguatg in pau pli
dir? U ha el ina flaivlezza
per umor fecal? Cuntegna
quai era la pussaivladad
ch’el tutga forsa ina giada
en ins? E vul quai dir
ch’ins duess simplamain
guntgir el sco dunna u sco
persuna cun in’aversiun
cunter sgnoccas disgustu­
sas?
A
nc pli cumplitgà vegni
tar dunnas u amias.
Pli baud era ina ina tuppa
pitauna u chaura ed ins sa­
veva: «Aha, sper quella na
ses jau pli gugent betg da
tudestg.» Ma sch’ina dun­
na di oz d’ina amia ch’ella
possia esser manipulativa,
n’han ins betg idea tge
ch’ins duess entschaiver
cun ina tala constataziun.
Munta quai ussa ch’ella è
in schlet carstgaun? Ma
pertge èn questas duas lura
anc adina amias? Munta
quai ch’ins sto avair ina
ferma veglia sch’ins vul es­
ser sia amia?
E
ra fitg populara è tut­
tenina l’expressiun che
insatgi na saja «betg uschè
intelligent». Aha. Fitg in­
furmativ. Cler, i vul dir
ch’ins pensa che la persuna
pertutgada haja ina man­
P
er ch’ils onns fin il
2030 na vegnian betg
adina pli lungurus cun tut
questa curtaschaivladad,
bugliaccaria ed arroganza,
prend jau ina decisiun
nunusitada: jau vegn pli
maltschecca. Jau gughegel
da numnar las chaussas per
num. Jau na di betg pli
«manipulativ» u «betg in­
telligent», mabain litgatgil
u pitauna u tamazi. Tge
duess era capitar? Il men­
der fiss gea che jau vegniss
numnada «quella che ha
mintgatant la disa da s’ex­
primer in pau dasperas»,
perquai ch’ins na gughegia
betg da ma numnar in
huara portg.
canza d’ina tscherta intelli­
genza. Ma lura? I dat diffe­
rentas modas d’intelligen­
za. Ins pensa gea atgna­
main ch’il linguatg duess
vegnir pli precis cun la
vegliadetgna, ma i n’è betg
uschia. Jau manegel,
sch’ins scheva pli baud
ch’in saja in tamazi u in
idiot, scheva quai gea bler
dapli, era sch’i n’era mo
mez uschè elavurà.
B
etg uschè intelligent»:
Vul quai ussa dir che
insatgi na chapescha betg
uschè spert connexs logics?
Ma quai na fiss sco creschì
gea betg exnum ina ra­
schun d’insultar insatgi.
Ma tuttina tuna l’expres­
siun «el n’è betg uschè in­
telligent» per mai sco ina
greva insulta. Ins auda gea
directamain l’arroganza e
la discriminaziun en que­
sta construcziun.
* Viola Pfeiffer studegia germanisti­
ca, istorgia e rumantsch a l’Universi­
tad da Turitg. Mintgatant lavura ella
per la «Südostschweiz», mintgatant
per il «teletext» e mintgatant sco sco­
lasta, ma bunamain adina scriva ella.
Vocabulari
insulta – Beschimpfung
dar en egl – auffallen
zuppà – versteckt
huara portg – hier: Arschloch
guntgir – aus dem Weg gehen
s’exprimer dasperas – sich daneben ausdrücken
flaivlezza – Schwäche
umor fecal – Fäkalhumor
Sgnoccas disgustusas – unappetitliche Witze
tuppa pitauna – dumme Nutte
tamazi – Vollidiot
Bumaun – Neujahr
cumpogn – hier: Mitschüler,
Kumpan
traplar – erwischen
tgutg – Trottel, Tölpel
litgatgil – Speichellecker,
Arschkriecher
bugliac – feige
D
a Bumaun m’èsi ve­
gnì conscient ch’il
2030 è ussa pli datiers ch’il
2000 – co po quai esser?
Jau sun toch pir grad stada
en scola ed hai clamà suen­
ter «ti tamazi» ad in cum­
pogn. Ed ussa traplel jau
mamezza co che jau di
ch’il nov ami d’ina amia na
saja «schon betg uschè in­
telligent». Tge è capità cun
mai che jau di d’insatgi
che jau na poss betg vertir
ch’el saja «betg uschè intel­
ligent» enstagl idiot, portg,
tgutg, litgatgil u tamazi?
-4°
-11°
Landquart
Glion
-9°
-21°
-8°
-20°
-5°
-13°
-4°
-11°
-10°
-20°
-10°
-21°
Cuira
Scuol
Arosa
Spligia
Mesocco
-9°
-21°
Tavau
Zernez
Tusaun
-2°
-9°
(anr/bcs) Sco «Chatschadra sviz­
ra 2016» es gnüda eletta Silvana
Stecher da Tarasp chi lavura pro
üna banca a Scuol. Ella aintra in
uffizi a partir dals 1. da marz 2016
e rimplazza si’antecessura Kerstin
Kummer dal Vallais. La votaziun
ha dürà tschinch eivnas cun in
tuot 41 000 vuschs per las desch
finalistas. La surdatta ufficiala ha
lö als 20 da favrer a Berna e là as
preschainta Stecher al public. La
vendschadra piglia part i’ls pros­
sems duos ons a divers arran­
dschamaints ufficials e survain
sco premi divers ogets da chatscha
cun üna valur da bundant 10 000
francs. Iniziada es gnüda la con­
currenza da la gazetta «Schweizer
Jäger».
La vendschadra Silvana Stecher da Tarasp.
Aura variabla d’enviern
-5°
-12°
La «Chatschadra svizra 2016»
vain da Tarasp
Unterstützt von
der Lia Rumantscha
„ L’AURA
Situaziun generala: Ina zona da
pressiun auta passa la Svizra.
Oz: L’avantmezdi fai aura sulegli­
va. En il decurs dal di sa cuvri, ma
i resta sitg fin la saira. La tempera­
tura maximala è in il nord –3 grads
ed en l’Engiadina –10 grads.
-6°
Prognosa: Il mardi èsi en il
-14°
nord savens surtratg ed i
Mustér
po naiver in zic tar 0
grads. La mesemna èsi
surtratg ed i naiva in zic,
plus 2 grads. La gievgia l’em­
prim anc sulegliv e lu surtrai e
naiva. Il cunfin da naiv sa chatta
tranter 900 e 1300 meters. En il
sid èsi il mardi anc pulit sulegliv.
Da mesemna fin venderdi fai au­
ra detg sulegliva cun singulas pre­
cipitaziuns nà dal nord.
FOTO J. CLOPATH
-9°
-18°
-11°
-22°
San Murezzan
Sta. Maria
-5°
-12°
Poschiavo
MAD
Bravuogn/Filisur:
Nova lescha da turissem dat da discutar
A Bravuogn e Filisur duai ve­
gnir votà la primavaira davart
ina nova lescha da turissem.
La taxa da cura duai vegnir rem­
plazzada entras ina pauschala an­
nuala. A la saira d’infurmaziun
da sonda a Bravuogn èn vegnids
enconuschents ils detagls. Cun la
nova lescha pudessi mintg’onn
dar 120 000 francs entradas sup­
plementaras per il turissem. Ils
meds supplementars duessan
tranter auter vegnir duvrads per
ulteriuras prestaziuns da la carta
dals giasts. Plinavant datti ideas
da far pli attractiva la pista da
scursalar da Preda a Bravuogn e
da commerzialisar meglier il via­
duct dal Landwasser. A la saira
d’infurmaziun hai dà gronda cri­
tica da possessurs d’abitaziuns se­
cundaras. L’augment dals custs
d’enfin 40% saja memia aut,
uschia il tenor a Bravuogn. Cri­
tica hai era dà cunter las taxas che
vegnan differenziadas. A Filisur,
Stugl e Preda valan taxas pli bas­
sas che a Bravuogn.