sligiaziun

Scolas medias dil cantun Grischun
Examen d’admissiun 2007
3. gimnasi
rom:
romontsch sursilvan (lungatg jester / nivel ault)
num:
______________________________________
liug d’examen:
______________________________________
gruppa:
______________________________________
puncts:
______________________________________
sligiaziun
1
Part linguistica
senza vocabulari
60 min
Legia attentamein il suandont text ed emprova da capir el en tut ils detagls!
Ils geniturs ed educaturs ston saver per tgei intents ch'ils affons nezegian igl
internet
Da: La Quotidiana dils 17 da november 2006
En in tempo rasant ein las pli novas tecnologias dalla communicaziun sederasadas ils davos
onns. Leutier s'auda buca mo il telefonin, mobein era igl internet. Gest quel porscha la
pusseivladad da secommunicar, mo era da retrer informaziuns dil pli different gener. Quei ei
in avantatg, sa denton era daventar in prighel. Per quei motiv duessen ils geniturs sediscuorer
cun lur affons davart il diever digl internet, pertgei la reit globala porscha era bia da quei ch'ei
buc adattau e destinau pils affons. El rom d'ina scolaziun intercantunala ein il Sursilvan Diego
Deplazes da Rabius sco era Uorschla Eicher d'Aschera, Rico Puchegger da Seewis e Karl
Bürki da Gossau sefatschentai dils affons al computer. En lur lavur finala han els priu sut la
marella la communicaziun entras internet. Las enconuschientschas ed ils resultats da quella
lavur presentan els uss alla publicitad en fuorma da referats e moduls da lavur. Aschia ha
Diego Deplazes referiu la mesjamna sera a Sedrun davart las schanzas, mo era ils disavantatgs
digl internet per ils affons e scolars. Geniturs ed educaturs ein stai envidai all'informaziun cul
tetel «San ils geniturs tgei che lur affons fan tut egl internet?». L'orientaziun ei vegnida
iniziada dall'organisaziun «Scola e famiglia Grischun».
Adina dapli pusseivladads
Igl internet ei la plattafuorma per adina dapli mieds da communicaziun. «La paletta tonscha
naven d'in schliet termagl entochen in instrument professiunal da lavur», di Diego Deplazes.
Sper la pusseivladad da s'informar sin nundumbreivlas paginas cun ils pli differents cuntegns
porscha igl internet era la caschun dil «chat» serrau, il «chat» aviert, igl aschinumnau «instant
messaging», il «blog» ni era il forum sin ina pagina el web. Vitier vegnan ils forums serrai sco
per exempel igl «educanet» per las scolas ni era la telefonia egl internet. «Tgi che ha pia in
computer cun access egl internet ha la pusseivladad da nezegiar differentas specias da
communicaziun. Ils affons emprendan spert da semover en quels mieds. Ei fuss falliu da crer
che quei seigi auter cheu tier nus che en ils marcaus», di il referent. Per quei motiv cusseglia
el als geniturs da far communablamein ils emprems pass cun lur affons egl internet e da
visitar bunas paginas ch'ein bein enconuschentas. Medemamein duei il temps digl affon egl
internet vegnir limitaus, ils contacts socials ed ils moviments ell'aria frestga astgan en mintga
cass buca pitir. «In fetg impurtont element ei l'informaziun digl affon pertuccont paginas
problematicas egl internet. Schliatas experientschas ston en mintga cass vegnir tematisadas
communablamein. Ils geniturs ston esser bunas persunas da contact per ils affons era
2
pertuccont igl internet», di Diego Deplazes ch'ei occupaus professiunalmein ella Casa Depuoz
a Trun e tier la ‘Scola vinavon’ a Glion.
Schanzas e gronds prighels
«Sco mintga auter mied porscha era igl internet ina gronda purschida (varietad). Sche quella
vegn nezegiada endretg, eis ella in grond enrihament per l'entira famiglia», accentuescha
Diego Deplazes. El constatescha che la gronda purschida d'informaziuns adequatas alla
vegliadetgna dils affons ei avon maun e quei independentamein dil liug nua ch'ins viva.
Aschia dat ei sin internet lexicons specialmein per affons e giuvenils ni era grondas
pusseivladads da s'informar davart ils pievels jasters e lur culturas. En ina lavur da retscherca
han ins constatau che sulettamein dus pertschien dils affons drovan igl internet per dar giugs.
In tschunavel fa diever da quei mied per communicar cun amitgs ed enconuschents e diesch
pertschien per far retschercas, per exempel sin google. Ulteriurs diesch pertschien fan diever
da «wikis». «Igl internet vegn duvraus per passatemps, mo era per recaltgar informaziuns», di
Diego Deplazes. In'auter studi muossa denton era che 2,3 pertschien dils applicaders d'internet
ein gia dependents da quei mied. Els stattan intragliauter 35 uras ad jamna vid igl internet. 3,7
pertschien ein sin via da daventar dependents. En Svizra fan rodund 3,8 milliuns persunas
diever digl internet. Ils simtoms dalla dependenza ein differents: L'avischinaziun sociala
maunca pli e pli, il regl da stuer ir el chat, agressiuns e las prestaziuns en scola laian suenter.
«En tals cass eis ei impurtont d'encurir il discuors cun ils affons, da far contracts e tschentar
limitas da temps per il diever digl internet. Igl ei denton era impurtont d’eruir tgei ch'igl affon
anfla egl internet, denton buca ella realitad.» Las consequenzas dil surdiever ni dalla
dependenza digl internet semuossan tier ils affons sin differents secturs. In ha mal il tgau,
l'auter depressiuns ed auters tema e gretta. Meinsvart ein quellas influenzas cumbinadas cun
schliatas prestaziuns en scola che han per consequenza ch'ils scolars basegnan instrucziun
speciala sco per exempel legastenia.
Problem dalla pornografia
Ina gronda problematica digl internet ei la derasaziun da pornografia e la pedosexualitad: «Il
pli savens secommunicheschan ins sin internet per ti. Cheutras crodan las retenientschas fetg
spert e quei ei in grond prighel», di igl expert. Buca meins che 650 milliuns paginas d'internet
cuntegnan pornografia d'affons e sulettamein en Germania vivan 65 000 persunas che drovan
regularmein quella purschida. La pornografia d'affons ei carschida igl onn 2004/05 per 64
pertschien. Mintga meins vegnan quater affons surduvrai massivamein e mintga meins vegnan
50 affons fotografai nius en Germania. «Jeu less buca far tema als geniturs pertuccont il
diever digl internet entras ils affons. Ins sto denton saver ch’ei dat in surdiever (ch'in
surdiever succeda) era tier nus», di Diego Deplazes.
3
1. Capientscha da text
1.1 Damondas pertuccont il text
Rispunda aschi exact sco pusseivel allas suandontas damondas che stattan en connex cul text
che ti has legiu.
1. Tgei damonda centrala han Diego e ses collegas intercuretg en connex cun lur lavur
intercantunala? (1p)
La communicaziun per internet: avantatg e privel? / San ils geniturs tut quai che
l'uffant fa en l'internet?
2. Tgei pusseivladads centralas porscha igl internet? (3p)
s'infurmar, communitgar, pussibilitar 'chat' avert e serrà, lexicons per uffants, far
retschertgas, ramassar infurmaziuns, 'blog' u forum sin ina pagina en la rait, gieus, ...
3. Indichescha tschun cussegls per mauns dils geniturs co els stuessen controllar il diever digl
internet dils affons. (5p)
far emprims pass en l'internet ensemen cun l'uffant, visitar bunas paginas, far contracts
e metter si limits, tschertgar il discurs cun l'uffant, contact social e moviment na dessan
betg vegnir a la curta, eruir quai che l'uffant chatta en l'internet ma betg en la realitad.
4. Cons pertschien dils affons drovan tgei purschida digl internet? Enumerescha las
purschidas ed ils pertschien corrispundents. (4p)
far gieus: 2%, communitgar cun amis: 20%, far retschertgas: 10%, far diever da
'wikis': 10%
5. Co semuossa il maldiever/abus digl internet concretamein tier in affon? (5p)
mal il chau, depressiuns, temas, ravgias, noschas prestaziuns en scola, vegnir sfurzà a
seguir in'instrucziun speziala.
6. Daco dat ei buca ina differenza dil diever digl internet denter tiara e marcau? (2p)
L'access a l'internet e las pussaivladads da diever na dependan betg dal lieu d'abitar u
da domicil.
4
7. Declara la construcziun: “Igl ei denton era impurtont d’eruir tgei ch’igl affon anfla egl
internet, denton buca ella realitad.” (3p)
Il genitur duess sensibilisar l'uffant a savair differenziar tranter infurmaziun e gieu.
8. “Il pli savens secommunicheschan ins egl internet per ti.“ Pertgei sa il dir 'ti' in a l’auter egl
internet era esser prigulus? (2p)
Dond dal 'ti' svaneschan las retegnientschas, la communicaziun para pli persunala, pli
natirala, pli legitima; p.ex. paginas da pornografia daventan insatge legitim e dal
mintgadi.
25p
5
2. Grammatica
2.1 Discuors direct – discuors indirect
Transfuorma ils sequents discuors directs en discuors indirects. Drova mintgamai il medem
temps sco ella construcziun da basa.
1. La studenta ha dumandau: “San ils geniturs tgei che lur affons fan egl internet?“ (1p)
La studenta ha dumandau sch'ils geniturs sappien tgei che lur affons fetschien egl internet?“
2. Diego Deplazes di: „La paletta tonscha naven d’in schliet termagl tochen ad in instrument
da lavur professiunal.“ (0.5p)
Diego Deplazes di che la paletta tonschi naven d’in schliet termagl tochen ad in instrument da
lavur professiunal.“
3. Il referent ha detg: “Tgi che ha in computer cun access agl internet ha la pusseivladad da
nezegiar las differentas specias da communicaziun.“ (0.5p)
Il referent ha detg che tgi che hagi in computer cun access agl internet hagi la pusseivladad da
nezegiar las differentas specias da communicaziun.“
4. ...ed el aschunta: “Ils geniturs ston esser bunas persunas da contact per ils affons.” (0.5p)
...ed el aschunta ch'ils geniturs stoppien esser bunas persunas da contact per ils affons.
5. Il psicolog suttastreha: “En tals cass eis ei impurtont da tschercar il discuors culs affons.“
(0.5p)
Il psicolog suttastreha ch'en tals cass seigi ei impurtont da tschercar il discuors culs affons.“
6. Igl expert avertescha denton: “Cheutras crodan las retenientschas fetg spert e quei ei in
grond prighel.“ (1p)
Igl expert avertescha denton che cheutras crodien las retenientschas fetg spert e quei seigi in
grond prighel.
7. «Ins sto denton saver”, manegia el, “ch’in surdiever succeda era tier nus.» (1p)
Ch'ins stoppi denton saver, manegia el, ch’in surdiever succedi era tier nus.
5p
6
2.2 Metta el vargau
Transpona il suandont text el vargau cun metter la fuorma correcta dils verbs en parentesa:
Ier, cuort suenter gentar, (els s’entupar) ein els s'entupai alla posta e (ir) (ein) i en direcziun
dalla cava da glera. Els (paterlar) paterlavan da quei e da tschei. La via (sestartugliar)
sestartugliava tras la bostgaglia e (menar) menava tier ina remisa alla fin dalla cava da glera.
La riva (surcrescher) era surcarschida cun zerclem. La remisa (star) steva dalla vart
seniastra dalla riva, la porta (serrar) era serrada cun ina cadeina. Enamiez il plaz (sesalzar)
sesalzava ina puntanada da metal. Martin (seschar) ei seschaus udir: «Mo cheu ei negin! Lein
turnar anavos!» Mihel (targlinar) targlinava/ha targlinau denton e finalmein (clamar) (ha el)
clamau suenter als auters: «Jeu stun cheu!» Ils auters (ir) ein i vinavon, mo ina plonta secca
(attrer) ha attratg sia attenziun. Tuts treis (secamberlar) ein secamberlai sur il rieven giu per
puder examinar meglier il cagliom. In griu d'ina vusch brutta (far) ha fatg dar els in segl ed
els (sevolver) ein sevulvi/seviults tementai. A mesa via (star) steva in um che (fixar) fixava
els cun in'egliada nauscha. El (dir) ha detg: «Fagei che vus vegnîes naven da cheu!»
Karin Bachmann: Travagl da notg
10p
7
Translaziun
cun vocabulari
30 min
Translatescha!
Korrekturhinweis:
- Es gibt jeweils einen viertel Punkt. Damit es einen viertel Punkt gibt, muss das ganze
Segment richtig sein.
- Wenn die Satzstellung nicht richtig ist, wird ein viertel Punkt abgezogen. Es gibt jedoch
keine Minuspunkte.
- Wiederholungsfehler werden nur einmal gezählt, Interpunktionsfehler gar nicht.
- Im Zweifelsfall ist zugunsten der Kandidaten zu entscheiden.
- Las pernischs - En Spagna - deva ei in um - che mava bugen - a catscha. In di (gi) eis el - sedecidius - da far catscha sin pernischs (da catschar pernischs) cun ina reit. - Suenter che - las pernischs eran - curdadas - ella reit, - ei il catschadur - s’avischinaus
(vegnius vitier) - ed ha - mazzau ina suenter l’autra. - Mo denton suflava - il vent aschi fetg - ch’el (ha)veva larmas - els egls. - Cheu ha ina
dallas pernischs - che pendeva - aunc viva ella reit - clamau: - „Mirei, mias amitgas, - tgei
ch’- igl um fa leu! - El ha aschi gronda cumpassiun (grond malpuccau) cun nus - ch’el sto
bargir. - Mirei il bien um, co el bragia - duront ch’ - el mazza nus!“ - Mo in’autra pernisch che haveva - dapli (pli bia) experientscha (experienza) e che era
- buca - curdada ella reit, - ha rispundiu: - „Quei ei bi e bien, mo jeu engraziel (a) Diu - ch’el
ha - schanegiau mei (giu quitau da mei). -
20p
8