pdf

La Quotidiana 7-8-2013, p. 2
Pajas bassas e pajas autas en il Grischun
Mo paucas interpresas grischunas fissan pertutgadas da l’iniziativa
2013 ina svieuta da 410 milliuns. A Cuira engascha la gruppa varga 200 emploiads. Il concern tutga cleramain en la categoria d’interpresas che pon rembursar
il cader cun salaris auts. Il spazi da pajas
bassas ed autas vegn pia a surpassar la limita dad 1:12.
Damai che Würth ha 64 000 collavuraturs sin l’entir mund, èsi evident ch’era
quest concern pudess senz’auter engaschar il persunal d’elita en l’exteriur en
cas d’in gea a l’iniziativa. Il medem vala
per l’Ems-Chemie cun sia sedia a Domat. L’interpresa dat occupaziun a radund 2300 persunas sin l’entir mund. La
scheffa Magdalena Martullo-Blocher ha
retratg il 2011 ina paja da 1,23 milliuns.
Sin basa da quest salari dastgass la paja
pli bassa en l’Ems-Chemie betg crudar
sut 102 500 francs l’onn, sche l’iniziativa
da la juso vegness acceptada.
Da ClauDia CaDruvi / anr
■ Il november votescha il pievel davart l’iniziativa 1:12. Fiss in gea in problem per grondas interpresas grischunas? L’economia privata na vegn betg
ora cun il marmugn. Il chantun è pli
avert. Las respostas pli concretas dat Andreas Wieland. «Nossas pajas surpassan
la relaziun 1:12», di il schef da Hamilton.
El na fetschia nagins quitads pervi da
l’iniziativa dals socialists giuvens (juso).
La Hamilton a Panaduz remburseschia
tenor las pretensiuns dal martgà. Sche las
cundiziuns da basa sa midian, s’adatteschian ins. En cas che l’iniziativa vegniss
acceptada faschess l’interpresa curtas:
«Sche nus stuain avair insatgi che survarga quest spazi da paja, engaschain nus el
en l’exteriur.»
«Attenziun cun pajas minimalas»
Il pli grond problem na sajan betg la paja,
mabain d’insumma survegnir persunal.
Hamilton dovria urgentamain inschigners, ma era biologs, chemichers u medis. «Sche nus na survegnin betg glieud
en il Grischun, giain nus là nua ch’i ha
persunal qualifitgà», di Wieland. A Rapperswil ha sia firma per exempel bajegià
si in staziun da perscrutaziun cun var
ventg emploiads.
La Hamilton occupa 1600 collavuraturs sin l’entir mund, 800 a Panaduz.
Plazzas da qualificaziun bassa haja la firma spustà ils ultims onns en Rumenia,
nua ch’in lavurer gudogna be in otgavel
d’in lavurer en Svizra, di Wieland. El
avertescha da far attenziun cun memia
Cun l’iniziativa 1:12 vulan ils socialists giuvens metter terms als exzess cun pajas autas
– per ch’i restia dapli munaida en la bursa da quels cun pajas bassas.
keystone
autas pretaisas pertutgant pajas minimalas. «Las leschas da lavur liberalas èn fin
uss stadas fitg positivas per il svilup economic da la Svizra.»
Nagin commentari tar Würth
«Nus na s’exprimin betg pertutgant tematicas politicas», di Andrea Frei. La pledadra da la gruppa svizra da Würth refu-
sa schizunt da tradir, sche lur pajas sa movan entaifer u ordaifer il spazi da l’iniziativa. Sch’ins consultescha las ultimas cifras da svieuta da la gruppa, sa laschan
dentant trair conclusiuns.
La gruppa Würth vul cuntanscher
quest onn sin champ internaziunal ina
svieuta da 10 milliardas. En Svizra han
ins realisà durant l’emprima mesadad dal
Relaziun tar il chantun – 1:6
L’emploià cun la paja pli auta gudogna
en l’administraziun chantunala sis giadas
dapli che quel cun la paja bassa. La proporziun precisa cumporta 1:6,1, di il secretari dal departament da finanzas Beat
Ryffel. «Nus essan pia lunsch davent dal
maximum da l’iniziativa.»
La lescha da persunal regla ils salaris
dals radund 2900 emploiads e gidanters
dal chantun e da ses instituts. In cusseglier guvernativ retira 118 pertschient
da la paja maximala d’in emploià.
Quest onn fa quai 262 000 francs. Sin
champ federal èsi pussaivel ch’in cusseglier federal gudogna pli pauc ch’in aut
emploià da l’administraziun. Insatge
Urs en il Grischun – analisa da la situaziun
La regenza grischuna vul che urs problematics vegnian sajettas avant ch’els arrivan en Svizra.
Tema urs en l’internet
L’experientscha mussa ch’il tema urs interessa cunzunt, sch’in tal animal da rapina grond visita ina regiun. Senza la
preschientscha directa d’in urs manca
dentant per regla l’interess per infurmaziuns tant dals circuls potenzialmain
pertutgads sco er da la vasta populaziun.
Perquai ston vegnir prendidas mesiras,
sche urs sa mussan andetgamain. Ultra
da quai ston vegnir dadas regularmain
infurmaziuns da basa. L’emprima giada
ch’in urs sa mussa en ina regiun exista in
grond basegn d’infurmaziun e d’assistenza. Las infurmaziuns giavischadas
ston alura esser avant maun immediatamain. Per garantir quai èn vegnidas creadas novas adressas d’access a l’internet:
Cun ils links www.urs.gr.ch sco er
www.baer.gr.ch e www.orso.gr.ch ed ha
da nov mintgina e mintgin access ad infurmaziuns specificas dad ir enturn cun
l’urs.
Prevenziun ed infurmaziun
Las mesiras da prevenziun èn impurtantas per tegnair l’urs sche pussaivel davent
dals abitadis e per evitar donns. Questas
mesiras ston vegnir prendidas sco incumbensa cuminaivla sin differents
plauns. Per l’ina èn necessarias mesiras
specificas sco la protecziun da muntaneras u la protecziun d’avieulers en l’agricultura. Per l’autra sto il chantun garantir in allontanament dals ruments ch’è
segir cunter l’urs per lung da las vias
Quasi 1 milliun per Alois Vinzens
Auter vesi ora tar la Banca chantunala
grischuna. Malgrà ch’ella posseda ina garanzia statala na sa tegna ella betg a las
reglas da salarisaziun chatunalas. La proporziun da pajas tar la banca è 1:16.
Il schef Alois Vinzens godogna il dubel
d’in cusseglier guvernativ. Il 2012 ha el
retratg 501 000 francs salari. Latiers survegn el anc 332 000 francs sco participaziun dal success da fatschenta. Ensemen
cun las spesas vegn il capo-banchier grischun sin remuneraziuns da 970 000
francs.
RTR ed SSR
Il pli grond patrun rumantsch è Radiotelevisiun Svizra Rumantscha (RTR).
L’interpresa porscha 128 plazzas cumplainas ch’èn repartidas sin 171 collavuraturs. Sco la pledadra da medias Esther
Bigliel di, cumporta la relaziun da pajas
tar RTR 1:4,7. La paja pli bassa muntava
l’onn passà a 54 000 francs, la pli auta a
248 000 francs.
In pau pli grond è il sbargat da pajas,
sch’ins resguarda l’entira Societad Svizra
da radio e televisiun (SSR). Là cumporta
la relaziun da pajas 1:9,6. La pli auta paja
è quella dal directur general Roger de
Weck cun radund 510 000 francs l’onn.
Uschia resta la SSR anc adina en la rama
giavischada da l’iniziativa da la juso.
Il Cristal da
Pro Infirmis 2013
■ (cc) Ils ultims otg onns han en tut otg
urs visità il Grischun sin lur migraziuns. Las autoritads e las persunas responsablas han pudì far experientschas impurtantas cun quest animal
da rapina grond. Questa primavaira ha
il chantun Grischun fatg in’analisa da la
situaziun e fixà en in rapport intern ils
proxims pass per realisar il concept «Urs
en Svizra». Ils champs d’acziun èn vegnids definids sin plaun chantunal e
communal, dentant er sin plaun naziunal resp. internaziunal.
Pretensiuns envers la confederaziun
Cun ina inoltraziun en scrit ha la regenza
grischuna supplitgà il departament federal per ambient, traffic, energia e communicaziun (DATEC) da cuntanscher
uschè svelt sco pussaivel ina pratica pragmatica envers urs problematics en las
tractativas cun las autoritads talianas.
Quests urs engrevgeschan considerablamain l’acceptanza envers quest animal da
rapina grond tar la populaziun indigena.
Perquai duain urs problematics pudair
vegnir prelevads gia en in stadi tempriv
en lur territoris d’origin. La populaziun
dad urs prosperescha il mument en il
Trentin e permetta senza auter da prender talas mesiras. Plinavant supplitgescha la regenza grischuna il DATEC da
sclerir la problematica d’execuziun en
connex cun las permissiuns da sajettar
animals da rapina gronds (urs, luf, luftscherver). L’execuziun dals concepts respectivs da la confederaziun na duai betg
vegnir impedida en il futur arbitrarmain
cun prender meds legals. La finala pretenda la regenza envers la confederaziun
ch’ils custs supplementars per l’agricultura en cas da la preschientscha d’animals da rapina gronds vegnian indemnisads meglier.
Il medem vala er per ils custs supplementars dals posts da servetsch chantunals en connex cun il manaschament en
cas da la preschientscha d’animals da rapina gronds.
uschia na saja betg pussaivel tar il chantun, di Ryffel.
Era la HTW u instituts sco l’assicuranza d’edifizis sa drizzan tenor la lescha
da persunal chantunala.
keystone
chantunalas. Il medem vala per las vischnancas entaifer il territori d’abitadi.
Ma er persunas privatas ston procurar
cun mesiras adattadas ch’ils urs na possian betg cuntanscher victualias u ruments
reciclabels (vanzadiras).
Il departament da construcziun, traffic e selvicultura ha definì cun analisar la
situaziun «Urs en il Grischun» numerusas mesiras che gidan a meglierar la prevenziun, l’infurmaziun e la cussegliaziun
da la populaziun sco er a survegliar meglier ils urs che immigreschan. Questas
mesiras vegnan realisadas permanentamain.
Davart quest tema stat a disposiziun in video
sut www.gr.ch.
■ (cp) En collavuraziun cun la Procap
Grischun undrescha Pro Infirmis Grischun quest onn persunas che s’engaschan per ils interess, ils basegns e la qualitad da vita da persunas cun impediments e quai da maniera extraordinaria
ed orientada a soluziuns. Per pudair viver
uschè autonomamain sco pussaivel han
persunas cun impediments il dretg ad in
sustegn ed ad in’assistenza orientada a lur
basegns. Blers pertutgads èn dependents
dad in agid persunal e da purschidas individualisadas en diversas domenas da la
vita. L’engaschament da numerus confamigliars, da gidanters voluntars, da
gruppas d’agid a sasez e d’organisaziuns
professiunalas vegn savens realisà senza
ch’il public percepeschia quai. Il Cristal
da Pro Infirmis duai procurar che quests
«gidanters quiets» e lur lavur prestada
survegnan dapli attenziun e reconuschientscha. En il rom d’ina surdada dal
premi publica duai la populaziun vegnir
infurmada davart quest engaschament
spezial ed a medem temp duai ella vegnir
intimada da medemamain s’engaschar
per persunas cun impediments.
Per il Cristal da Pro Infirmis pon vegnir nominadas persunas cun domicil en
il Grischun che s’engaschan per ils interess ed ils basegns da persunas cun impediments e quai da maniera extraordinaria. Ils engaschads pon nominar sasezs
ubain vegnir nominads da terzs. Ina giuria che sa cumpona da persunalitads da
l’economia, da la politica e d’organisaziuns professiunalas valitescha e premiescha las nominaziuns. La victura u il
victur gudogna ina summa da totalmain
3000 francs e la stima simbolica en furma dal Cristal ambulant da Pro Infirmis.
La surdada dal premi ha lieu mesemna,
ils 27-11-2013, a Cuira en la sala Calven.
Las nominaziuns pon vegnir inoltradas
fin venderdi, ils 27-9-2013.
Ils documents d’annunzia ed ulteriuras infurmaziuns chattais Vus qua: www.graubuenden.proinfirmis.ch. Pro Infirmis Grischun,
Engadinstr. 2, 7000 Cuira, telefon 081 257 11 11