MaquetaciÃ³n 1 - Páxina web persoal de: José Antonio Tarrío

Transcript

OURENSE E A SÚA SOCIEDADE:
UN SÉCULO DE HISTORIA INTERPRETADA DENDE
AS COPLAS DOS MAIOS
José Antonio Tarrío Fernández
AUTOR TEXTO: JOSÉ ANTONIO TARRÍO FERNÁNDEZ
FOTOGRAFÍAS:
MUSEO ETNOGRÁFICO DE RIBADAVIA (FONDO PACHECO)
FONDO BIBLIOTECA DE LA EXMA DIPUTACIÓN DE OURENSE
EL OURENSE PERDURABLE.. Edit. LA REGIÓN -CAIXA OURENSE
DE AUTORÍA PROPIA.
PLANOS: INSTITUTO GEOGRÁFICO Y ESTADÍSTICO (REVISADOS POLO CONCELLO DE OURENSE
Edit ALBERTO MARTÍN. BARCELONA
TRADUCCIÓN A GALEGO NORMATIVO
PROPIO AUTOR E UNIVERSIDADE DE VIGO
SAÚDO DO PRESIDENTE
As festas populares son a expresión do sentir dos pobos. No caso que nos ocupa, o dos
Maios, trátase dunha expresión popular de ledicia polo inicio da primavera. É unha festa
de olores e de colores, que se vén celebrando en moitas culturas desde tempo inmemorial. Aínda que na actualidade está perdida en moitos lugares, en Ourense perdura, pese a
que pasou por etapas brillantes e outras que non o foron tanto.
Pese a isto, en Ourense, tódolos anos os Maios saen á rúa expresando o sentir das súas
xentes a través das coplas. E con elas podemos entender un pouco mellor a historia da
nosa cidade, xa que as coplas dos Maios son co paso do tempo una boa fonte documental, pois nelas se reflicten moitos fitos da historia do noso país. Ademais serven para
facer esa outra historia que moitas veces pasa desapercibida, que é a historia da vida
cotiá e da sociedade de cada momento. En definitiva, proporciónannos pistas para poder
coñece-lo desenvolvemento de Ourense nos últimos 90 anos desde unha perspectiva
diferente á habitual.
José Antonio Tarrío fai nesta publicación un estudo antropolóxico da propia festa e unha
análise das coplas dos Maios que se gardan na biblioteca da Deputación Provincial desde
1917 ata hoxe, achegando así a un público máis amplo a posibilidade de coñece-la festa
e a historia de Ourense a través dela, abrindo unha nova vía de estudo da historia local a
tódolos ourensáns.
José Luis BALTAR PUMAR
Presidente da Deputación de Ourense
5
blanco
DEDICATORIAS
A mi querido hijo José Antonio (D.E.P.)
Mientras estuviste entre nosotros, has sido capaz de transmitirnos, el verdadero sentido de
la vida a través del amor.
Con la fuerza de tu presencia y poniendo siempre tus cualidades de bondad y generosidad,
al servicio de todos, has conseguido, que ahora que ya no estás físicamente, podamos vivir
de otra manera y entender algunas cosas, en las que no habíamos reparado, pero que son
muy importantes para encarar mucho mejor el día a día.
Te has ido, pero sigues en mí, porque permanecerás en mi corazón eternamente, ya que tus
obras y comportamientos, adornados siempre por esa sonrisa que me regalabas antes de
decirme ¡HOLA PAPÁ!, al tiempo que sentía tu amoroso brazo sobre mis hombros, como
un celestial peso, que ahora echo tanto de menos, pero que tendré siempre presentes.
A la Doctora Rosa María Yáñez Baña
Es de justicia que le dedique este libro, para que a través de los tiempos, quede constancia
de mi agradecimiento a los desvelos, y a la profesionalidad y buen hacer, observados
durante el tiempo que Vd atendió a Jose Antonio, luchando sola, contra una cruel y desconocida enfermedad, contra la incomprensión de muchos y contra circunstancias adversas
de toda índole, que solamente las personas de mérito como Vd, saben valorar y superar.
Con el deseo de que siga amando tanto su profesión, porque únicamente desde esa dimensión, se puede estar tan cerca del dolor y comprender a los que sufren.
Seguramente, José habría firmado conmigo y de buen grado esta dedicatoria.
José Antonio Tarrío Fernández
20 de Maio de 2008
7
ÍNDICE
Presentación (I): Aspecto sociolóxico das coplas dos mayos
10
Presentación (II): A xeito de limiar
12
CAPÍTULO I
ESTUDO HISTÓRICO-ANTROPOLÓXICO DA FESTA DOS MAIOS
O mes de maio
A árbore de maio
O maio de Laza (Ourense)
A cruz de maio
O maio humano
Maios do sur de Galicia
O maio galego: Ourense
Fotos
Como se fai un maio típico
Ornamentación do maio típico: Fotos
Relación de maios e coplas participantes
Estatística de participación
Número de estrofas rexistradas
17
19
20
23
25
27
30
32
34
44
48
57
69
70
CAPÍTULO II: AS COPLAS DOS MAIOS
Introdución
Coplas rexeitadas pola censura
Unha carta de interese
As distintas partes dunha copla do maio
Escolma de anuncios moi enxeñosos
Antigüidade das coplas dos maios
Categorías
O Idioma e a música das coplas ou cantigas
O xurado dos maios
O nivel de participación:
Personaxes famosos-rúas-prazas e outros, reflectidos polas Coplas
Períodos de agrupamentoe gráficas de participación
Estudo do contido das coplas: gráficos
Referencias bibliográficas
8
71
74
78
80
83
85
86
87
90
91
93
108
114
123
CAPITULO III
ANALISE DO CONTIDO REFLECTIDO NAS COPLAS (1917-2007)
Introdución
Unha mirada á historia de 90 anos de coplas
Sucesos xerais reflectidos polas coplas dos maios
Sucesos específicos de certa relevancia
3.1 A pésima consideración da muller
3.2 Os fielatos e os fielateiros
3.3 O estraperlo: As cartillas do racionamento
3.4 A evolución da cidade de Ourense segundo as Coplas
3.5 Escolma na que se reflicte a transformación da cidade
CAPÍTULO IV: OS ROTEIROS PEDAGÓXICOS
Roteiros de interese segundo as coplas
Roteiro 1
Roteiro 2
Roteiro 3
Roteiro 4
Roteiro 5
Un roteiro de agradecemento
125
127
144
203
219
221
224
227
235
239
242
257
271
282
290
295
CAPÍTULO V: ESCOLMA DENDE 1928 A 2008
Táboa de contidos e gráfica de datos
A gran escolma de 1928 ate2008
Bibliografía
299
302
808
ANEXO
Relación de participantes
Outras novas de interese, que non foron recollidas polas coplas dos Maios
Datos complementarios dos roteiros
820
822
846
9
PRESENTACIÓN I
ASPECTO SOCIOLÓGICO DE LAS COPLAS DE LOS MAYOS
(Mantense a liguaxe empregada polo autor da presentación).
El libro titulado "Ourense e a súa Sociedade..." que tiene por autor a José Antonio Tarrío
Fernández abarca un siglo de historia de la ciudad de Ourense. Una historia que tiene como
fuente exclusiva las coplas de los Mayos.
Tarrío aplica en este estudio una metodología hasta ahora desconocida por los estudiosos
de los Mayos. Él intenta hacer una evolución de la ciudad de Ourense a través de las
coplas. Después de un limiar hace un estudio antropológico sobre la fiesta de los Mayos,
reseña las coplas participantes desde 1928 al 2007.
Pasa después a hacer un estudio detallado de las mismas: el idioma, la música, el canto,el
jurado. Hace gráficas de participación por años. Estudia el contenido de las coplas y hace
una selección por años en la que distingue: coplas de género (alusivas a hombres y mujeres), relacionadas con la política, con el local social, con las obras que se hacen en la ciudad, y con el contenido de las mismas para rematar con una amplia reseña de los sucesos
recogidos en la prensa local año por año con motivo de la fiesta de los Mayos.
Tarrío nos presenta la fiesta de los Mayos como una radiografía de la historia de nuestra
ciudad. Se trata de un siglo de la historia de Ourense basada en acontecimientos recogidos
por las coplas hasta el año 2007.
El libro tiene como tema el estudio y la evolución social a través de un análisis detallado
de las letras de las coplas dado que en ellas se recogen los sucesos que tuvieron mayor
repercusión social en la ciudad de Ourense en los últimos años.
Todo acontecimiento importante a modo de crítica o sátira queda en ellas reflejado.
Sintetiza los hechos que a lo largo de los años impactaron la sociedad ourensana.
En ellas quedaron reflejados los hechos relacionados con la Restauración, la guerra de
Marruecos, la ditadura de Primo de Rivera, la II República, el Franquismo y la transición
a la democracia. Las coplas son como una crítica constumbrista y localista de la sociedad
y de la emigración que dejó desiertas de jóvenes nuestras aldeas e hizo que nuestras mujeres pasasen a ser viudas de vivos.
A partir de la instauración de la democracia en España los temas políticos son los que predominan, junto con las promesas electorales, la libertad y la falta de ella. Critica a concejales y conselleiros, al presidente de la Xunta y al del gobierno Central.
10
Las coplas son como un anuario o como las crónicas de lo que se lleva hecho en la ciudad:
homenajes, sindicatos agrícolas católicos, construción del ferrocarril Ourense-Zamora y
de las casa baratas.
En resumen podemos decir que recogen los hechos más importantes realizados en la ciudad de Ourense en los últimos años en el aspecto artístico, cultural, económico, político y
social que hermosearon o degradaron la personalidad de nuestra ciudad.Relatan la creación de sociedades y de agrupaciones vecinales, inaguraciones de obras, huelgas, restauración de edificios de valor artístico, las modas en el vestir y en el peinado, las oposiciones de Magisterio, las corridas de toros, estraperlo, traída de agas,canalización del río
Barbaña, Estación Empalme, bailes en el Posío Festival del Miño; inauguración de colegios e institutos, nombramientos, Biblioteca Municipal, casco viejo, sanidad. Aluden también a la situación de los barrios, a los atentados urbanísticos cometidos, al estado de nuestras calles, de las carreteras, de los parques y jardines.
También recogen las promesas hechas por las políticas a los barrios, la problemática universitaria,la falta de espacios verdes, las actuaciones de nuestros políticos de turno como
D. Manuel Fraga, Victorino Nuñez, José Luis Baltar Pumar y a Manuel Cabezas, alcalde
que consiguió en la ciudad de Ourense tres mayorías absolutas.
Se trata de un libro práctico, bien pensado, riguroso y metodológico.
Gracias al esfuerzo y al trabajo de José Antonio Tarrío a lo largo de varios años, el contenido de las coplas de los Mayos desde hoy podrá usarse como fuente historiográfica y
hasta se puede pensar en hacer un "roteiro" de la ciudad y de su entorno basándonos en la
toponimia que figura en ellas.
Enrique Bande Rodríguez
Etnógrafo e Catedrático de Geografía e Historia
Director da Biblioteca da Deputación de Ourense
11
PRESENTACIÓN (II): A XEITO DE LIMIAR
En Galicia existen dous tipos de maios: humanos e figurados. Os primeiros, tamén coñecidos por "maios-mozos" ou "maios-nenos", non obstante que agora poden participar
nenas, non son máis que nenos ou nenas cubertos con follas e pólas de xesta, hedras, etc,
e adornados con toda clase de flores. A representación plástica máis coñecida é o cadro o
"Maio de Ribadeo", debido ao pintor asturiano Dionisio Fierros Álvarez, que casou na
devandita vila luguesa o 24 de novembro de 1873. Os segundos contan cunha figura de
feitura tradicional (cónica ou piramidal) ou outra calquera, dende un monumento ata un
animal ou unha escena típica, construída cun armazón de madeira cuberta con musgo ou
fiúncho e adornada con flores, cascas de ovos, laranxas,carrabouxos,etc.
As coplas ou cantares tamén son diferentes: os maios humanos repiten sempre os mesmos,
sendo o seu tema principal o aguinaldo, polo que saían os fatos de nenos e mozos a percorrer as rúas das vilas e cidades, solicitando en particular maias ou maiolas (castañas
secas do caínzo), pois era por estes días cando se comían as derradeiras:
Tírenolas maias,
señor caballero;
tírenolas maias
da hucha de ferro. (Lugo)
Tire castañas,
señora Manuela;
tire castañas
que as ten na mantela. (Vilafranca do Bierzo)
Coplas semellantes referidas ás castañas, que ata o espallamento do cultivo da pataca foi
un dos froitos básicos da mantenza tanto do home como dalgúns animais durante os meses
de inverno, tamén as cantaban os maios das Nogais, Ribadeo, Vilalba, etc.
Outra característica propia viña a ser a de oufanarse de valentes e atrevidos ladróns, entre
os que sobresaían neste caso os composteláns, que deixaron de saír nas últimas décadas
do século XIX:
Pola contra, os cantares dos maios figurados, tanto de feitura tradicional como artística,
son diferentes cada ano, referíndose principalmente a feitos locais, nacionais ou internacionais, así como tamén a persoeiros moi sobresaíntes.
12
O que sexan que ser distintos cada maio fai que haxa que redactalos de novo, encargándose de tal labor unha persoa maior relacionada co grupo ou algún "poeta", que mesmo pode
redactar o de varios.
Seguramente, na antiguedade todas as coplas eran semellantes ás primeiras, pero logo
foron cambiando no devir dos anos, posiblemente a partir daquelas destinadas aos espectadores que non daban nada ou moi pouco, semellantes ás doutras celebracións, como as
panxoliñas. Por exemplo, os maios das Nogais se o aguinaldo era bo, cantaban:
Esta casa é de ferros
aquí viven caballeros.
Esta casa é de pedra.
aquí vive xente "buena".
Pero se lles parecía pouco ou ruín, entón chimpaban algunha estrofa como esta:
Esta casa é de palla,
aquí vive un canalla.
Esta casa é de fentos,
aquí viven os famentos.
Nun caderniño manuscrito con coplas cantadas polos maios de Pontevedra entre os anos
1848 e 1853, que fica actualmente na biblioteca do Museo de Pontevedra, entre as estrofas dedicadas a agradecer o aguinaldo (varias xa destinadas a determinadas familias
podentes, porque sabían por outros anos que se ían portar ben), hai algunhas de moi mal
gusto referidas a persoas coñecidas na poboación, así como tamén a censurar o comportamento ou a vestimenta das mulleres, tema tópico en épocas de severa censura:
A miña sogra
xa non vos ten farrapo,
por que vai á taberna
con Xaquín o Carrapato.
As tempadas de liberdade de prensa favoreceron a crítica dirixida a autoridades e partidos
políticos, especialmente dende a lei de imprenta do 26 de xuño de 1883, empezando entón
a tomar como modelos textos e, sobre todo, debuxos humorísticos publicados nos xornais.
Un mostra senlleira polo que atinxe a este aspecto constitúea a primeira copla galega
impresa en folla solta que se coñece ata agora, saída do prelo en Pontevedra o ano 1909,
na que hai varias estrofas verbo das eleccións e contra os republicanos:
Os republicanos / queren trunfar,/ ¡eses desgraciados/ que van a buscar!
13
Nos anos sucesivos é cada vez máis corrente a crítica política, sendo en casos os propios
partidos os que aproveitan a permisividade de expresión outorgada aos maios, para cen
surar o labor ou a actuación dos contrarios, principalmente se ostentan o poder. Unha
época paradigmática neste aspecto fórono os anos correspondentes á II República e logo á
Guerra Civil e posguerra, da que constitúen documentos de excepcional importancia
socio-política moitas das coplas ourensás, unhas de "maios republicanos" e outras de
"maios franquistas".
Ao tempo que se censura ou se pon en tea de xuízo a actuación de persoeiros e institucións,
tamén se aproveita para aludir a feitos desenvolvidos na poboación, como inauguracións,
e tamén a carencias de todo tipo (estradas, parques, etc), demandadas polos veciños. A
importancia destes textos é grande tendo en conta que se trata dun xeito totalmente diferente ao dos xornais e publicacións en xeral de ver a realidade cotiá, mesturando críticas e
gabanzas cunha linguaxe popular (en galego, idioma rexeitado pola prensa), en termos
doados de entender por todos, malia a que a maioría das composicións poéticas non sobresaian pola calidade literaria.
Deixamos para o cabo un feito que repercutiu moi negativamente no contido das coplas:
que dende a década dos anos sesenta do século pasado, sobre todo en Ourense,estendeuse
a moda de asinalas, sabéndose así o autor. A idea non foi ben acollida por parte do público e ata rexeitada por algúns maios, sabedores de que a medida repercutía na liberdade que
gozaban estas obras "de nenos" por parte dos censores. Os autores evitan prblemas ou
inimizades coas autoridades ou persoas, en detrimento da característica máis sobranceira
destes textos, que sempre foi a liberdade de expresión, aínda nas épocas de máis rigurosa
censura.
Ourense: Un século de historia interpretada dende as coplas dos Maios
Xosé Antonio Tarrío Fernández fixo ao longo destes últimos anos un labor extraordinario: ler e clasificar os contidos de todas as coplas impresas dos maios de Ourense que se
conservan na biblioteca da Deputación Provincial, procedentes na súa maioría do fondo
Ben-Cho-Shey. Por certo, aínda agora cando vou aos maios de Pontevedra sempre me lembro de Don Xosé Ramón e Fernández-Oxea que todos os primeiros de maio se presentaba
na capital do Lérez non máis que por escoitar como cantaban os nenos e tamén acadar as
coplas dos grupos participantes para a súa xa cumprida colección. E o mesmo facía o día
tres en Ourense. Grazas ao seu desinteresado e teimoso labor dispoñemos agora de centos
de coplas: un tesouro bibliográfico de inestimable valor.
O autor deste libro pasou moitas horas na devandita biblioteca examinando de vagar e con
paciencia, cada unha dos varios centos de coplas ourensáns. Revisou nada menos que
37.000 estrofas de catro versos, sumando en total 148.000 versos, nos que se resume de
xeito sinxelo a historia recente da cidade, dende 1917 ata 2007: os últimos 90 anos de
Ourense vistos nos espellos deformadores, das letras dos maios, a semellanza dos esperpentos de Valle-Inclán, sen por eso perder o valor histórco e documental
14
Non falta tampouco estas coplas a pura e dura realidade cotiá, dende as cousas insignificantes (como as modas femininas), ata aquelas que se refiren ao pan de cada día, á carestía dos alimentos básicos sufrida ao longo dos anos da dura posguerra, cando, como dicía
un maio de 1939, había cousas que aínda sendo certas non se podía falar delas:
No maio doutros tempos
falábase de máis;
hai cousas que inda sendo
non se deben lembrar.
E tamén as pequenas melloras socias e económicas que, con moito traballo, se ían acadando de vagar, como a fin do racionamento, á que se refiren estas estrofas de 1952:
Xa puxeron á venta libre
o aceite e o pan
e anque sea máis caro
énos igual.
Tamén din que van por
o azúcar e o tabaco,
así dentro de pouco
quedará todo arreglado
O conxunto das coplas é de calidade moi desigual, normal en toda obra popular feita ao
longo de moitos anos, que tivo que salvar enormes obstáculos para chegar ata os nosos
días, pero, como amosa este libro de Xosé Antonio Tarrío Fernández, de extraordinario
valor documental para coñecer o desenvolvemento da cidade de Ourense nos últimos 90
anos: crítica local e social, de xénero, política, deportiva, etc
Ourense: Un século de historia interpretada dende as coplas dos Maios, ademais de constituír unha excelente e curiosa achega histórica, tamén vén a ser a primeira publicación que
sae do prelo baseada exclusivamente nos cantares ou coplas dos maios.
Clodio González Pérez
Etnógrafo e Mestre
Museo do Pobo Galego
15
16
CAPÍTULO I
ESTUDO HISTÓRICO-ANTROPOLÓXICO DA FESTA DOS MAIOS
Quizais, nos principios da humanidade, cando todo era novo e dificilmente explicable,
cando as nosas pequenas aldeas aínda non coñecían o desenvolvemento e o progreso tecnolóxico, comezaron os nosos devanceiros a estudar, para tentar comprender os segredos
da natureza circundante e, pouco a pouco, foron desvelando, entre outros, algúns elementos descoñecidos como:
A forza da lúa
A orde do noso sistema solar
Os camiños dos planetas
A fecundidade da terra nutricia
Tamén existiron outros, non menos misteriosos, naqueles primeiros momentos nos que
aínda non se coñecían os progresos tecnolóxicos, que bastantes anos máis tarde desvelarían e desmitificarían moitas cuestións naqueles intres descoñecidas.
Seguramente que o descoñecemento das explicacións científicas espertou o amor dos
nosos devanceiros polo culto á primavera. Ese é o momento en que comezan os ritos de
solemnización dos solsticios e dos equinocios baixo formas moi variadas.
Do mesmo xeito que coa morte do meco en Galicia, consistente na queima dun boneco de
palla, se simbolizou o repudio e condena do frío e das neves, o agradecemento á primavera atopou o seu reflexo nunha festa de ledicia e de liberdade, que é a Festa dos Maios.
Este marabilloso rexurdir da natureza foi celebrado por todos os pobos dende tempos
remotos, como afirman todos os etnógrafos sen excepción ningunha e como moi ben nos
recorda o eminente etnógrafo e folclorista ourensán J. R. Fernández Oxea, coñecido polo
pseudónimo de Ben-Cho-Shey, no seu libro sobre os maios.
Cando se produce a eclosión primaveral e no mes de maio aparece un manto de cor esmeralda que recobre os campos, comezan a brotar, coma un milagre de rexuvenecemento, a
vexetación e tamén as flores con toda a súa fermosura, e o estado anímico das xentes sofre
un cambio importante en canto á positividade e á ledicia por tanta beleza que, unido ao bo
tempo, predispón a celebrar a volta á vida tras a aparente morte invernal.
O culto á natureza e ás árbores en concreto, fai referencia á súa identificación con certas
divindades pagás, e sitúase nos comezos da humanidade.
Segundo a teoría MANNHART, (1) a Festa dos Maios non representa a chegada do bo
17
tempo, senón que representa un rito de carácter agrario para asegurar boas colleitas, un bo
desenvolvemento das plantas e tamén dos animais domésticos.
Trataríase pois, dunha festa ou rito á fecundidade, coa fin de congraciarse co espírito vivo
da vexetación e que ten a súa orixe nas primeiras xeracións que de forma sedentaria se
dedicaron ao cultivo das terras e que estableceron un ritual animista naqueles momentos
críticos da vida vexetal, como son a sementeira, o florecemento e a recolleita. Esta representación animista faríase con figuras humanas cubertas de flores e follas, con pólas de
árbores ou incluso árbores enteiras.
O home primitivo xa tiña conciencia da humanidade da árbore e tal vez por esa razón a
divinizou, pois posuía a crenza de que as árbores estaban animadas por espíritos benéficos, unhas veces, e maléficos outras.
Nalgunhas tribus de África e de América, practícanse certos ritos e pídeselle perdón ao
xenio que habita na árbore antes de proceder a cortala.
Na cultura de Sumeria, hai sete mil anos, xa se coñecía a árbore da vida.
En España existe unha lenda que data do tempo dos Reis Católicos, (2) que relata tamén a
crenza de que as árbores estaban animadas.
Algúns investigadores aseguran que as Festas do Maio son unha supervivencia das celebradas polos pobos pagáns en honor á deusa Afrodita, á que algúns identifican coa deusa
Milita dos babilonios, tamén con Istar dos asirios e coa deusa Astart dos fenicios.
Remontándonos máis, a árbore do Paraíso é a máis antiga da que se ten referencia a través
da "Xénese" e considérase como o berce da humanidade.
Esta árbore do Paraíso rememórase coa árbore que se planta actualmente nas prazas das
aldeas, que seguen conservando esa tradición. Na provincia de Ourense celébrase en Laza.
As cerimonias arredor da árbore de maio foron sempre acompañadas de cancións, polo que
se pode admitir que na Festa dos Maios se atopa a orixe da poesía lírica.
O culto ás árbores ou a identificación destas co culto a divindades pagás data, como diciamos ao principio, dos comezos da humanidade e conservouse. Se o home divinizou a árbore, foi entre outras razóns, pola grande utilidade que lle prestou.
Algunhas identificacións aínda se conservan na actualidade, sendo o caso da poliña de oliveira no pico dunha paloma, o símbolo da paz e tamén posúe as connotacións do Monte
dos Olivos e, unha vez bendecida, para protexer a casa e as fincas contra a desgracia.
18
A oliveira: símbolo da paz consagrada a Minerva.
A aciñeira: símbolo da forza consagrada a Xúpiter.
O piñeiro: consagrado a Dionisos.
A palmeira: consagrada á Lúa e a Venus.
O loureiro: consagrado a Apolo.
Concretamente a palmeira gozou de gran prestixio nos pobos do Mediterráneo e tamén en
Europa central e oriental, e o loureiro ofrecíaselles na antigüidade aos heroes e aos vencedores, e aínda se mantén na actualidade.
As pólas destas e doutras árbores xa figuraban na antigüidade clásica en cerimonias relixiosas e misterios e foron transmitíndose ata a modernidade, aínda que previamente modificadas e adaptadas pola Igrexa á súa liturxia.
A Festa dos Maios celébrase en case todos os pobos de Europa e chegou ata nós, con catro
modalidades diferentes:
A árbore de maio
A cruz de maio
O maio humano
O maio galego
O MES DE MAIO
Antes de entrar na descrición dos diferentes tipos de maios coido que non estaría de máis
falar do mes de maio como o mes de esplendor da vexetación. e da época en que acontece esta festa, como unha combinación máxica de tres elementos: o rexurdir da natureza, o
mes da festa e o mes do amor.
Estas características especiais confírenlle grande abundancia de motivos poéticos. Sobre a
fermosura do mes de maio e as festas dos maios e maias, cfr. Caro Baroja, J. (3) as seguintes referencias:
O rei Afonso X o Sabio, ten unha cantiga das denominadas maias, nas que canta a fermosura, a riqueza e a ledicia do mes de maio, e na copla 2395, faise mención ás maias:
“ Sedie el mes de mayo coronado de flores //feytando los campos de diversos colores
rganeando mayas e cantando damores //espigando las mieses que sembran labradores”.
Tirso de Molina canta nos seus versos a "Hermosura das rosas de maio".
19
Calderón, na comedia Mañanas de abril y de mayo, destaca o carácter amoroso deste mes.
No poema "El cerco de Zamora" nárrase como o rei García, que era prisioneiro do seu
irmán, sentía pena ao ver as mozas que recollían a auga para a súa cesta de maias ao tempo
que os homes lles cantaban cancións oportunas ao momento.
Lope de Vega, fala do mes de maio como bo para o amor.
Este sentimento de amor ao mes de maio maniféstase en toda Europa como se manifestan
nos cantos de Poliziano Tito Strozzl (1425-1505) e Sannazaro (1458-1530). Cfr. Tarrío
Fernández, J. A. (1989).
A ÁRBORE DE MAIO
A especie de árbore destinada a maio, varía segundo a flora da rexión onde se celebra a
Festa. Nuns lugares é un piñeiro, noutros un bidueiro, un chopo, un abeto, un carballo etc.
A condición esencial é que esa árbore sexa alta e dereita. De aí o dito popular para describir a un home formado como "alto e dereito como un maio" ou "parece un maio".
O chamado maio, protagonista da función cívico-campestre, consiste nun tronco moi alto,
comunmente de bidueiro verde, vestido de flores, cintas, pólas e froitos, e en moitas partes panos de seda e outras prendas de vestir (4).
Esta árbore escóllese entre as mellores dos arboredos próximos á vila e trasládase o día
antes da Festa, ben pola tarde ou a media noite. Unha vez cortada, despóxase da ramaxe
deixándolle tan só a copa, que se adorna con cintas, grilandas, flores e froitos.
Logo plántase diante da igrexa ou na praza da vila, nun buraco fondo para que quede ben
suxeita.
Este costume provén de Inglaterra. Con todo, son moitos os que afirman que a súa orixe é
romana e por tanto pagá.
En 1668, Francisco Santos escribiu a obra No importa de España na que se fala da relación entre un galán ben vestido e un maio.
En 1558, Felipe II viaxa a Zaragoza, Barcelona e Valencia e desa viaxe refírese a celebración en Hospitalet, e na obra de Henrique Colk (5) escrita en Madrid no 1876 aparece unha
referencia moi concreta ás árbores de maio, colocadas nas aldeas e vilas. Sobre as datas e
costumes na celebración das Festas dos Maios, nalgúns lugares españois, como: (6).
En Peñaranda de Bracamonte (Salamanca), acostumábase a que foran os soldados os organizadores da festa, tradición que se estendeu a outras provincias.
20
En Aldeaseca (Salamanca), na fronteira con Portugal, celébrase a festa o día 15, e comezan os preparativos desta o día anterior. Acostuman a cortar a árbore o día da festa pola
mañá. Ao atardecer reúnese a xente da vila coas autoridades e a banda de música. Mentres
tanto, amontóanse os apeiros vellos de labranza desbotados durante o ano. Con eles faise
a luminaria ou fogueira ao tempo que se baila ao son da banda. Unha vez extinguido o
lume, os soldados traen a árbore de maio e plántana nun buraco, feito para tal fin.
En Santander, no val de Iguña, sáese a antevéspera e, guiados polo rexedor, escóllese o
maio exemplar. Unha vez na praza, prepárase un ramo de loureiro, oliveira ou freixo e átaselle na copa. Colócase un galo preto do gallardete, e úntase o tronco con sebo unha vez
plantado. É entón cando comeza a competición para conseguir alcanzar o galo, que adoita estar entre os vinte e os vinte e seis metros de altura.
En Ciudad Real, concretamente San Carlos Del Valle, preparan unha gran rama de aciñeira adornada con flores e froitos e o día 3 de maio, festividade de Santa Cruz, lévano acompañado pola música ata a praza e colócase no máis alto da fachada da igrexa, lugar en que
permanece todo o ano.
En Aragón e Cataluña tamén se celebran estas festas de forma parecida.
Na provincia de Teruel, era costume a poxa da maia, tras o pago dunha cantidade. A moza
mellor pagada sería maia. As papeletas das mozas non escollidas, e dos mozos que non
tiñan maia, colocábanse en dous pucheiros, nos que se incluían as papeletas da Virxe María
e do Neno Xesús. A rolda dirixíase á igrexa e diante desta, cantábanlle un maio á Virxe.
Os dous primeiros versos cántaos un só, e os dous últimos cántanse a coro. Despois de saudar á Virxe, a aldea seguía cantando a cada unha das mozas elixidas. Pola mañá do día
seguinte, o maio ía saudar a súa maia e cantáballe. Este tomaba unha copa de augardente
cos homes da casa, e almorzaba con eles. Durante o mes de maio e ata San Xoán, os maios
debían seguir as súas relacións coas maias, nos bailes organizados os días festivos; sendo
preceptivo, que fose a maia a que comezase co seu maio. O maio tiña a obriga de darlle
serenata á súa maia, unha vez por tempada polo menos.
En Cuenca (Cañamartes), o 30 de abril pola noite reúnense os mozos á porta da Virxe.
A continuación reúnense na casa dun deles, para comer ovos e poxar a maia.
En Viruesa, (Serranía de Cuenca), adóitanse colocar piñeiros de ata 27 metros de altura.
A árbore de maio celébrase preferentemente:Castela (Norte), Aragón, Cataluña e Navarra.
En Cornualles, adornan portas e as fiestras con árbores ou con ramaxe verde de sicómoro.
21
No norte de Inglaterra, os mozos levántanse despois da media noite e acompañados por
músicos e cómicos diríxense aos arboredos, onde cortan pólas que logo adornan con flores para colocar nas portas das súas casas.
Na Saxonia, os mozos marchan en busca de árbores pequenas (unha por cabeza) e, ao
mesmo tempo, traen a árbore de maio, que plantan no centro da praza.
Na Alsacia un grupo de nenos porta a outro que vai encabezándoos e van pedindo polas
casas. Adóitao encabezar unha nena chamada Rosiña de maio, vestida de branco e cunha
pequena árbore na man
Se tomamos como base a teoría exposta e defendida por algúns estudosos do tema, e que
se refire á festa dos maios, como un rito á fecundidade da terra para preservar os froitos
de males e tamén os animais, (7) pode ter cabida nesta o costume tan estendido por España
e norte de Portugal, así como por case toda Europa, de plantar pólas de maio nas leiras que
están sementadas.
Na provincia de Palencia, acostumábase a bendicir os campos, salpicándolles auga bendita cun ramo de pólas de loureiro tamén bendito, para que o día de tormenta, a saraiba non
destruíse as espigas.
En Santiago de Compostela, tras a bendición dos ramos en Santa Clara (igrexa), sacábanselle pequenas pólas, para cravar nas leiras en produción.
Tamén se acostuman a colocar esas pólas do ramo, nas casas o día 1 de maio en toda a
zona norte de España e Portugal, onde lles chaman as maias. Normalmente son flores de
xesta branca ou amarela (Vilariño de Funa Braga, Santa Comba (Paredes), San Tirso. (8)
Filgueira Valverde, (9) tamén defende o rito da fecundidade agraria no feito de plantar
ramas nas leiras. Se estas pólas son do arbusto que en Galicia denominamos codeso, revive unha usanza de orixe celta. A beizón dos ramos de San Pedro Mártir; o poder contra os
tronos do loureiro bieito en Domingo de Ramos.
Na provincia de Pontevedra esta colocación, ía acompañada do seguinte esconxuro:
Cobras e sapos / bruxas e ratos / toupas e meigas / fóra das miñas veigas. ( 10)
Hai bastante acordo entre os estudosos, que en Galicia tiveron gran influencia nestas tradicións, as prácticas naturalistas de los priscilianistas, procedentes de los celtas, que dalgunha maneira, viñan a representar a morte da estación invernal ao tempo que festexaban a chegada da primavera.
22
O MAIO DE LAZA (OURENSE) (11)
A Festa do Maio de Laza celébrase o día primeiro do citado mes, pero leva aparellada outra
festa denominada Festa do Tres de Maio. A súa celebración é organizada polos mordomos
elixidos para tal fin. Estes, na noite do 30 de abril, organizan a busca da árbore ou árbores, que van adornar a praza da vila. Reúnense e espertan a aqueles veciños que consideran máis idóneos para iso. Diríxense ao monte, e rouban o máis alto da contorna.Con todo
o alboroto e coa fin de espertar a veciñanza tráena á aldea e proceden á súa plantación na
praza, tras a eliminación das pólas laterais e tras deixarlle só as da cima, as cales adornan.
Normalmente colocábanse catro. Xunto ao maio principal chamado da Picota, hai un escenario de táboas no que se vai celebrar unha representación bíblica o día 3, (día da Santa
Cruz), e que representa a cristianización por parte da Igrexa, dunha festa pagá. É por iso
polo que os maios levan unha cruz na cima, como remate da súa estrutura. Referente a isto,
dinos Cuevillas (12):
“Pese á nítida filiación pagá, a Igrexa católica respectou estes costumes no primeiro
lugar, porque non viu mal neles; en segundo porque, os encontrou fermosos, e, en terceiro, porque antes que a escola da historia das culturas, soubo atopar no seu fondo recordos da revelación primitiva, e así, limitouse a pór unha cruz no alto dos maios, a face-la
aspersión dos campos con auga bendita e incorpora-la festividade súa as cerimonias dos
días da xentilidade”
Nesta representación interveñen: Adán, Eva, Abraham, Isaac, e o Anxo. Todos eles van
acompañados por banda musical e por elementos da Igrexa como estandartes, imaxe da
Virxe do Rosario, Cruz, sacerdote etc.
ADÁN
Para a representación de Adán no misterio escóllese a un home da aldea e de idade madura. Este vai vestido con túnica branca e adornada con follas de figueira, e leva boina de cor
rosa rematada nunha borla. Na man e no ombreiro porta unha aixada.
As follas da figueira, representan o vestido do primeiro home da creación, e a aixada representa un deus do campo.
EVA
É elixida entre as mozas máis atractivas e honorables da aldea. A elección mantense en
segredo entre elas e os mordomos da festa que elixen. Leva un vestido branco e o cabelo
caído polos ombreiros, e adornado ao igual que a súa fronte, con flores de azar. O vestido
ten forma dunha túnica, e por riba leva un mandil da mesma tea, que lle chega aos pés.
Sobre o ombreiro, leva un manto completo, e na man porta unha roca e unha estriga de
23
liño, que vai fiando. Na outra man, leva unha pequena cesta con laranxas. Agarda na casa
a chegada de Adán.
Unha vez alí, Adán intenta facela sorrir e ela procura o contrario. Así, cando Adán abre a
boca para facerlle ou dicirlle grazas, ela mételle a laranxa nela e logo achégao á súa beira
Acompáñanos en comitiva os chamados danzantes, que levan uniforme con pantalón branco e camisa da mesma cor por fóra do pantalón, cinguíndoa con faixa azul á que vai suxeito un pano. Leva a cabeza cuberta con chapeu ovalado de papel rosa adornado en azul.
Os danzantes que van diante levan espada e castañolas; os demais só castañolas.
Incorporados á procesión, esta fórmase así:
Eva e Adán, un ao lado do outro, os danzantes en dúas filas e a continuación dous estandartes, o ramo do loureiro adornado con laranxas e do que pende unha gran rosca, que logo
será repartida entre os danzantes, a Cruz parroquial, a Virxe do Rosario, un Cristo crucificado, os curas, Abraham levando a Isaac da man e o Anxo.
Así, en procesión, dan unha volta polas rúas e chegan á praza da Picota, onde está plantada a árbore e, no escenario colocado para o efecto, lévase a cabo a correspondente representación do sacrificio de Isaac.
Rematada a representación, reorganízase a procesión e encamíñase á igrexa, á que dan
unha volta completa, indo os danzantes diante do Cristo e executando a súa danza, ao
ritmo da banda contratada. Xa na igrexa púxanse as andas para que os que máis cartos
ofrezan, poidan meter o Cristo.
A continuación, os dous danzantes de diante, manteñen unha pequena representación, na
que adoptan unha figura do moro e o outro do cristián e recitan uns versos alusivos a Xesús
e a Mahoma. O que fai de moro convértese ao cristianismo no momento en que escoita as
verbas:
“Yo me levanto Señor, supuesto que lo habéis mandado, y que viva la cristiandad y Jesús
sacramentado”.
Celébrase a misa e con Adán e Eva, Abraham, Isaac, o Anxo e os danzantes colocados
diante. Unha vez rematada, continúa a festa de forma normal.
24
A CRUZ DE MAIO
Como xa se dixo ao referírmonos á árbore de maio, unha vez cortada, adórnase con todo
tipo de elementos decorativos por ese afán do ser humano de dominar a natureza. Neste
caso, é unha pretensión de facer máis fermoso, aquilo que a propia natureza xerou xa con
beleza.
A árbore de maio evolucionou cara á cruz de maio de maneira natural. Lembremos, que a
árbore era desprovista das súas pólas naturais, e que se lle deixaba soamente un penacho
na súa parte superior, para engadirlle pólas laterais ao tronco espido, e ir configurando
unha cruz, e por iso a maior parte dos investigadores defenden, que representa a cristianización da festa.
A cruz de maio (13) é característica da España meridional: Murcia, Andalucía,
Estremadura e as Illas Canarias, onde se celebra esta festa con gran tradición e vistosidade. Son famosas as cruces de maio, en Sevilla e no resto de Andalucía. En Canarias a festa
celébrase coas aparicións, que son unha especie de curtos autos sacramentais. As cruces
fanas os veciños, que as forman e adornan incluso con xoias, prestadas para a ocasión
polos seus propietarios. Estas cruces, péganse á parede dunha casa se non hai suficiente
espazo, aínda que normalmente fanse sobre unha base de chanzos en que colocan gran
variedade de flores.
As aparicións son representacións sacras e para iso colócase sobre unha parede, ou pegado a esta, un monumento de follaxe verde, e faise un canto dialogado chamado loa. En
determinado momento ábrese o monumento, e queda ao descuberto sobre a ramaxe verde,
a cruz de maio.
En Garrovillas (Cáceres), o día tres de maio adórnanse as rúas con grandes ramas plantadas na terra que simulan árbores. A ramaxe destas adórnase con cascas de ovo, con doces
e con flores e cintas de cores moi vivas. Na parede e sobre unha colcha antiga, colócase
unha cruz artística no alto, e o resto da tea cóbrese con estampas ou pequenos cadros da
Virxe e de Santos. Ao pé, ponse unha mesiña cuberta cun mantel e sobre ela colócanse
varios pratos con froitos e doces.
En Sertadilla (Cáceres), as cruces de maio son de tres categorías segundo a súa importancia: de mantilla, de manto e de ceo (14).
En Murcia adoitan facerse de follas e flores, e levántanse nas encrucilladas dos camiños
(isto garda total correlación cos típicos cruceiros galegos). As nenas e os nenos, ao seu pé,
adoitan pedirlles unha esmola para a Santa Cruz, aos que por alí pasan.
25
Na horta, na véspera do día 3 de maio, os noivos colocaban cruces de varas e ramos sobre
as reixas ou os paus das ventás ás súas noivas e ao son do rimoie, da viola ou do violín
cantaban a rolda.
Tamén nos atrios das igrexas e ermidas, tal como nas casas de rango avoengo, facíanse verdadeiros altares con mesa, antepano e mantel, pondo como fondo bordados e mantóns de
manila e ao pé da cruz unha bandeira petitorial ao redor do cal se colocaban as autoridades e as mozas máis fermosas e distinguidas da localidade.
Nos barrios de Toledo a xuventude acostumaba facer as cruces de maio para xustificar o
seu percorrido petitorio polas casas, e levaban nunha man un cepillo de roupa que lles
pasaban polas costas aos transeúntes ao tempo que os obsequiaban cunha cantilena pedindo para a cruz de maio.Este tipo de peticións, foi moi criticado (15):
Nesta procesión, botámonos á rúa, confiados en que non veriamos xa en cada rúa, e en
cada esquina, aqueles altarciños improvisados erguidos por profanas sacerdotisas, nas que
a mesa da cociña, adoita servir de ara, de dosel as cortinas dunha alcoba, e de adorno os
panos do pescozo...” Deus criounas (referíndose ás maias) e ben criado en tódolos sensos
e que se elas non deron xa ao mundo outras criaturas, non será por falta de idade nin de
vocación senón polo que Deus e eles saiban, as cales cun pratiño na man, acometían a
todos os transeúntes pedindo uns cartiños para a Santa Cruz, pregando, instando, machacando, importunando, detendo, e tomándose liberdades que nin están escritas en ningún
códice, nin ninguén se atreveu a proclamar.
26
O MAIO HUMANO
Constitúe un interesante e pintoresco aspecto da Festa do Maio a través de toda Europa.
Nenos e nenas e ás veces persoas maiores, adórnanse con flores e con plantas para personificar o maio.
Nos séculos XIII e XIV os reis, condes e grandes nobres acostumaban a vestir roupaxes de
cor verde e ricamente adornados o día da Santa Cruz. Esta modalidade estase perdendo.
O maio humano, cantaba a estrofa e os da comitiva respondían a coro ao tempo que levaban o compás cuns paus chamados "palitroques".
A comitiva paraba nas rúas e nas prazas. A persoa, normalmente un neno, vestida de verde,
representaba a árbore de maio, o ramo de maio ou o boneco de maio e era levado de porta
en porta polos rapaces pedichóns. Todos representan o espírito benfeitor da vexetación e a
súa visita ás casas era recompensada con diñeiro ou agasallos por parte dos donos das mesmas.
MODALIDADES (16)
En Alsacia, sae ás rúas unha rapaciña chamada Rosiña de maio vestida de branco que leva
na man unha pequena árbore de maio adornada con cintas, mentres que os seus compañeiros recollen obsequios que a xente lles dá para recompensar os cantos.
En Carintia (Austria) fan unha procesión coa árbore e como personaxe principal levan a
Xan o Verde, que é un mozo vestido dos pés á cabeza con pólas de bidueiro. Durante a
cerimonia Xanciño trata de poñerlle as pólas verdes a un boneco. Ao final da cerimonia,
Xanciño e o boneco son botados á auga.
En Inglaterra Jack the Green (Xanciño Verde) vai metido nunha armadura de cestaría recuberta de acibeira e hedra e leva unha coroa de flores e cintas. E vai acompañado por outros
rapaces que bailan e piden. Este tipo de maio tivo en Galicia gran repercusión polo seu
nexo coa tradición celta.
En Hildesheim (Alemaña, Baixa Saxonia), un grupo de cinco rapaces van restalando látegos e recollendo ovos. O xefe da banda é o Rei Folla e vai tan recuberto de follas que soamente se lle ven os pés. A súa estrutura vese aumentada por un enorme cobrecabezas. Na
súa man porta un gancho co que intenta coller os cans vagabundos e os nenos.
No Delfinado (Francia), os mozos envolven en follas verdes a un compañeiro seu ao que
a noiva deixara ou se casara con outro. E así engalanado tómbase no chan e faise o durmido. Entón achégaselle unha moza, espértao, levántao, ofrécelle o seu brazo e unha bandeira. A continuación van á taberna e dirixen o baile facendo unha serie de tantaruladas. Esta
parella debe casar dentro do ano, pois se non o fan serán tratados de solteiróns.
En Galicia existiu o maio humano (17) na figura dun neno vestido de flores.
27
Na provincia de Ourense (Leiro), aínda no ano 2007 participaron uns nenos moi ben recubertos dos materiais tradicionais e cantaron as súas coplas.
Tamén existiu na provincia de León. Este tipo de maios celebráronse en Galicia ata finais
do século XIX, foron famosos os maios humanos de Santiago, A Coruña, Viveiro,
Ribadeo, Mondoñedo, Lugo, Monforte, O Carballiño, Castro Caldelas e Ribadavia entre
outros.
En Santiago de Compostela (18) o maio facíano os rapaces vestindo un compañeiro con
saia longa e esclavina feitas con espadana, fiúncho e xunco enchiladas en cordas e adornadas con flores da tempada.O maio levaba na cabeza un ramo de fiúncho cos talos para
arriba e rematados por tres coroas e unha flor de liño; e na man un bordón florido.
O maio cantaba a estrofa, e os da comitiva respondían a coro, ao tempo que levaban o compás cuns paus chamados "palitroques".A comitiva paraba nas rúas e nas prazas. A persoa
vestida de verde, normalmente un neno, representaba a árbore de maio, o ramo de maio ou
o boneco de maio, e era levado de porta en porta polos rapaces pedichóns. Todos representan o espírito benfeitor da vexetación, a visita do cal ás casas, era recompensada con diñeiro ou agasallos.
Nesta fotografía preséntase unha nena xunto a un maio típico, ataviada de raíña maia, con
vestido de tea de saco e cinto de carrabouxos enfiados en cánabo.
No vestido leva tamén ramiños de flores cosidos, que lle dá unha imaxe moi propia do simbolismo que porta e desexa transmitir, dende o
seu sorriso, que pon de manifesto a ledicia que
sente ao participar deste xeito nunha festa na
que se mesturan en proporcións moi semellantes, a vitalidade da xuventude, a liberdade e o
espírito lúdico participativo e vivencial que
conleva todo o que representa esta fermosísima
festa. Festa na que a frase “cómpreme unha
copla” é como a letra dunha música de fondo,
que anima aos participantes; uns para vender,
outros para mercar e algúns só para mirar.
Neste balbordo de nenos, nenas, e maiores
vaise desenvolvendo a festa e son particularmente importantes, as figuras destes nenos ataviados de maios humanos ou de raíñas maias.
UNHA RAÍÑA MAIA
Esta fotografía data de 1985 e aínda que hai máis de 80 anos que non participan maios
humanos, si é certo, que de maneira aillada algún ano si que foron vistos na cidade.
28
Na cabeza leva unha coroa de carrabouxos e unhos adornos feitos con flores e representa
a primavera que está en apoxeo e con toda a súa beleza
Xa remataron os tempos nos que se participaba sen a motivación económica e todo era
máis sinxelo e espontáneo, como é realmente a xuventude.
A institucionalización da festa co outorgamento de premios, seguramente que a salvou, do
esquecemento e da morte, pero tamén aportou os problemas propios do interese económico, xa que en moitos casos vese con claridade, que o único que se busca é a subvención
oficial por participar e o diñeiro que se acada pola venda das coplas. Ao ver os monumentos, deseguida nos decatamos - con algunhas excepcións - do desinterese, da desinformación e de certo desamor polo que é noso e que temos a obriga non só de conservar senón
tamén de perpetuar e trasmitir aos nosos fillos, como foron capaces de deixárnolo a nós os
nosos antergos, para os que tiña un verdadeiro significado cultural e relixioso.
MARGARIDAS SILVESTRES AMARELAS, MOI PROPIAS PARA ADORNAR
29
MAIOS DO SUR DE GALICIA
A este grupo pertencen os maios de Pontevedra, Vilagarcía, Caldas de Reis, Ourense,
Leiro, O Barco, Verín e Allariz (21) e merecen ser destacados, ademais de pola súa vistosidade porque son os únicos que actualmente se están celebrando e esa é a causa de que se
dea unha transferencia folclórica importante. Este é o caso de Santiago, que dende hai
algúns anos, nun intento de resucitar esta festa, presentou uns maios que tanto na música
como na súa forma son imitacións dos maios de Ourense e Pontevedra (22).
En Pontevedra, nalgunhas vilas marítimas da provincia como Marín, existe o tipo de maiobarco (23), que, como indica o seu nome, representa un barco que se fai de cartón ou
madeira e se tingue e adorna con flores. Transpórtase en andas, aínda que ás veces se lle
acoplen unhas rodas.
O maio máis representativo para Pontevedra e Ourense nuns casos ten forma piramidal e
cónica noutros. Esta forma cónica ou piramidal é a que moitos estudosos do tema denominan forma tradicional, pero realmente non existe unha resposta clara, porque o maio dos
últimos tempos orixinouse como unha evolución dos outros modelos ou maios xa descritos: árbore de maio, cruz de maio etc. A forma cónica do maio parece ser que representa
un cumio, que á súa vez tamén denominan montículo Celta pola forma e pola situación dos
castros ou asentamentos deste pobo na nosaGalicia.
Outra teoría, pretende ver nestas formas cónicas e piramidais os típicos monumentos
pagáns que adoraban supostamente os nosos antepasados.
O que parece realmente acorde coa realidade é que estas formas representan a nosa orografía, e o recubrimento vexetal con mofos e flores representa precisamente a chegada da
primavera con todo o seu esplendor e o triúnfo sobre o inverno.
Representan pois, o senso de agradecemento que o home do campo manifesta ao colocar
ramos de maio nas leiras de produción e o seu salpicado con auga bendita, non só para evitar os males, senón para pedir abundancia.
Normalmente as ramiñas colocadas eran de loureiro e de oliveira sacadas do ramo, que era
bendecido polo cura da parroquia, na misa do Domingo de Ramos
Véxanse as seguintes coplas:
Cobras e sapos // bruxas e ratos // toupas e meigas // fóra das miñas veigas // (24).
Alumea pai // cada grao seu toledán // alumea o fillo // cada grao seu pan trigo // (25).
Coplas deste estilo, son moi abundantes, na literatura acerca dos maios.
Entre os etnógrafos que defenden que a forma cónica ou piramidal do maio representa a
forma dos nosos montículos, atópase Xaquín Lorenzo Fernández.
30
Esta forma cónica ou tamén a piramidal considérase a máis pura, e recibe o nome de enxebre. Antigamente dentro da estrutura metíase un neno dos que portaban o maio e cantaba
as súas coplas ao tempo que os seus compañeiros o secundaban a coro acompasados polo
chasquido dos “ palitroques” que levaban nas mans..
MAIO TÍPICO DE PONTEVEDRA. FOTO PROPIA (ANO 1983)
OS NENOS CANTAN ARREDOR DO MAIO E ACOMPASAN A SUAS CANTIGAS AO RITMO DOS PALITROQUES QUE LEVAN NAS MANS.
AS FLORES AMARELAS DE TOXO, AS MARGARIDAS BRANCAS E AS RISTRAS DE OVOS E DE LARANXAS,
DÁNLLE A ESTE MAIO DE PONTEVEDRA, MOITA VISTOSIDADE.
31
O MAIO GALEGO: OURENSE
Aínda que en Galicia podemos ver, os tres tipos de maios xa descritos, o maio representativo desta rexión é o que ten forma piramidal ou tamén cónica, aínda que existen outros
tipos de maios.
Coa instauración de certames, patrocinados polas corporacións municipais, que para
fomentar a Festa outorgan unha chea de premios, comezaron a presentarse fontes, pontes,
fachadas de igrexas, cruceiros, alambiques e tamén avións. Son os chamados maios artísticos.
A paisaxe galega determina que en Galicia a festa máis vistosa da primavera sexa a dos
Maios. Esta festa non se celebra igual en todo o territorio galego, aínda que posúa o
mesmo carácter de benvida á primavera, coa correspondente morte do inverno. Como xa
se dixo, e aínda que perdeu o valor simbólico que tiña para os nosos devanceiros, na actualidade séguese mantendo.
A participación dos maios como concurso, data de 1909, cando o director do semanario O
Tío Marcos da Portela e Xavier Prado Lameiro, que era redactor do mesmo, deciden darlle pulo a unha festa, que estaba a piques de desaparecer, como o demostra o feito de que
nos anos anteriores a esta data, nalgún caso, non se presentou ningún Maio.
Dende o xornal, convocan o primeiro concurso e nel colaboran con participación económica a Marquesa de Atalaya Bermeja, o mesmo xornal e tamén o Orfeón, que sería o
encargado de organizar a festa durante moitos anos. Neste pulo, tamén participou o Bispo
As seguintes estrofas así o reflicten.
A nosa festa dos maios
xa quedara nos buracos
e dalí sacou sin laios
unha Marquesa con cartos
O Tío Marcos da Portela
diulle agora un empuxón
que si non chega ás nubes
non lle faltou intención
Este ano com outros
hai que darlle as grazas
a sociedade do Orfeón
por organizar este festón
A MODO DE RESUME
Podemos dicir, que non hai acordo entre os investigadores cando se quere precisar sobre a
orixe dos maio, pero si que coincidimos todos, en que esta festa estivo sempre moi ligada
ao medio agrícola, ao rexurdimento da natureza coa chegada da primavera e tamén coa
compoñente do agradecemento das xentes do campo á terra nutricia, o que se pon tamén
de manifesto na costume de colocar pólas bendecidas, nas leira adicadas a cultivo e tamén
nas portas, parar alonxar da casa calquera meigallo. Teñen por tanto unha componente
pagá moi salientable.
Tendo en conta estas consideracións, podemos decir, que estas formas de agradecerlle á
32
natureza o seu froito, son tan antigas como as primeiras sociedades que empezaron a cultivar a terra, o que nos sitúa na etapa neolítica sen dúbida algunha. É por tanto unha festa
de orixe prehistórico, que representa o trunfo da primavera como estación dulcificadota,
sobre a dureza do inverno.
Xa no século III a. C.se falaba na cultura sumeria “del árbol de la vida” e tamén na cultura grega se fala de Perséfone, que era filla de Demeter a deusa da fertilidade e dende ese
mito preténdese explicar o cambio estacional xa comentado, ou sexa o trunfo da primavera sobre o inverno.
Os suevos que poblaron Gallaecia practicaban o culto ás árbores que estaba emparellado
co deus Thor ao que lle cosagraban aquelas árbores mais grosas e vellas do bosque.
Coa conversión dos suevos ao cristianismo, tentase eliminar esta compoñente pagá e de
iso encargarase San Martiño de Dumio no século VI.
Mais como a Igrexa decatouse que o feito de prohibir non levaba a ningures, dulcificou a
súa posición e será o Papa Gregorio Magno o que fai a seguinte recomendación: " Non
suprimades os festíns que celebran aquelas xentes nos sacrificios que ofrecen ós seus deuses; transladalos ó día das festas dos santos mártires, coa fin de que, conservando algunhas groserias, alegrías da idolatría, se predispoñan máis doadamente a gostar das ledicias
espirituais da fe cristiá." (Cfr. Clodio González, 1989)
Asi foi como empezou o proceso de cristianización da festa dos maios e de tódalas festas
estacionais de aí ven a cruz na que rematan e tamén o feito de facer coincidir esta festa
pagá, coa festa da Santa Cruz.
Existe certo vencellamento, entre a estación primaveral e o sentimento de ledicia que desperta o bo tempo e que coincide coa época da sementeira, coa importancia que iso ten para
os nosos labregos. Isto xustifica,a celebración de rituais e festas de agradecemento e tamén
para pedir bo tempo, para que a colleita sexa abundante.
No libro de Alexandre, podemos ler:
" Sedie el mes de Maio coronado de flores afeitando los campos de diversas colores, organeando las Maias e cantando d' amores espigando las mieses que siembran labradores”.
O mes de Mayo, é un mes moi propicio para festexos e celebracións de carácter agrícola
e tamén para a crianza dos animais domésticos de gran utilidade.
E o mes da fertilidade, da ledicia e do agradecemento á terra xa que é, cando aquela nos
amosa xa, se as colleitas e as froitas, van a ser abondosas (agás de treboadas), ou pola contra, vai a ser un ano malo para o labrego, porque como dín eles, “está todo moi atrasado”
ou “ este ano, non hai nada”.
33
ALGUNHAS FOTOS DOS MAIOS DE OURENSE
FOTO Nº 1. (FOTO PROPIA)
MAIO TÍPICO: DETALLES DO ORNAMENTO
34
MAIO TÍPICO: DETALLE ORNAMENTAL E MAXESTUOSIDADE NAS SÚAS PROPORCIÓNS
35
FOTO Nº 3. ( FOTO PROPIA)
MAIO TÍPICO: ORNAMENTO CON FLORES DE BREIXO, DE CARQUEIXA, DE XESTA, DE MARGARIDAS E TAMÉN CON CARRABOUXOS
36
MAIO TÍPICO: DETALLE DO ORNAMENTO VEXETAL E CORES. ESTE MAIO PRESENTA UNHA BOA
PROPORCIÓN ENTRE A BASE E A ALTURA..A COROA E A CRUZ BEN ELABORADAS, REPRESENTAN
UN SEGUNDO MAIO
37
MAIO TÍPICO DE RABO DE GALO.
MOI ELABORADO E BEN ADORNADO.
38
DETALLE DAS FLORES EMPREGADAS E O SEU COLORIDO: BREIXO, XESTAS, CARQUEIXAS,
LIQUENS, MARGARIDAS, ETC. PRESENTA CERTA DESPROPORCIÓN O QUE LLE RESTA BELEZA
39
FOTO Nº 7. (FOTO PROPIA). ANO 1980
NENOS DO COLEXIO DOS MARISTAS XUNTO AO SEU MAIO
40
FOTO Nº 8. O MUÍÑO
FOTO Nº 9. O QUIXOTE E SANCHO PANZA
(CEDIDAS POLA AA. VV. RABO DE GALO).
DOUS MAIOS ARTÍSTICOS MOI ELABORADOS (*)
(*) Poderíamos chamarlles, carrozas de primavera en vez de Maios.
41
FOTO Nº 1O. ( FOTO PROPIA). MAIO ARTÍSTICO: O CABACEIRO
FOTO Nº 11. ( FOTO PROPIA 2007)
A FESTA, COMO LUGAR DE COMUNICACIÓN
42
BOCETO DE MAIO TÍPICO OU ENXEBRE
43
CÓMO SE FAI UN MAIO TÍPICO
Non pretendo outra cousa que aportar unhas humildes anotacións, adicadas sobre todo a
aqueles Colexios, que poden necesitar certa axuda, nesta tarefa.
O maio tradicional ou enxebre pode ter forma cónica ou forma piramidal. O armazón deste
maio é de madeira natural. Esta vai recuberta con tea de saco ou arpilleira á que se cose o
musgo e á que se lle engaden os adornos.
É necesario en primeiro lugar dispor de dous ou tres aros de madeira, un dos cales, fará de
base e os outros dous colocaranse ao longo do cono para manter ben a forma cónica da
estrutura. Sobre estes aros, fíxanse unhas tiras de madeira a modo de xeneratrices do cono
moi pretas unhas das outras para que tomen a súa forma totalmente curva e gardando unha
perfecta simetría.
Antigamente, empregábanse piñeiros moi delgados e altos ou tamén talos finos de chopo
ou madeira similar, para conseguir pouco peso. Na actualidade é máis práctico e fácil, ademais de prestarse mellor, comprar "barrotes" en fábricas de madeira que xa se cortan á
medida da altura que se lle queira dar ó maio e ademais, non presenta a dificultade de viren
tortos, como ocorre cos talos das árbores por moito que se escollan.
Unha vez fixado, o armazón toma a forma dunha gaiola cónica, sobre a que xa se procede
ó seu recubrimento con tea de sacos vellos de esparto (hoxe cómprase arpilleira por metro
cuadredo). Esta tea fíxase ao longo dunha xeneratriz e envólvese todo o armazón, de modo
que quede moi tensa. Para iso vaise cosendo con fío de cáñamo á madeira con "atas" moi
pertas unhas das outras. O feito de que quede ben tensada facilita a laboura do cosido do
musgo á mesma. Unha arpilleira ben tensada e ben cosida, dá a seguridade de que o maio
pode ser transportado sen problemas, e coa garantía de que o musgo non de desprenda
durante o traslado ao lugar do concurso. No caso de que se queira facer unha pirámide, o
procedemento é similar e soamente hai que decidir entre facela triangular ou cuadrangular, sen máis.
O musgo ha de ser moi verde e en capas grandes para que a súa fixación sexa máis fácil.
Tradicionalmente vénse cosendo con agulla de coser os sacos e con fío de cáñamo do que
se usa para coser os chourizos, pero o máis doado é facelo cunha agulla artesanal feita para
a ocasión. Esta será bastante longa e curvada para que poida entrar na capa de musgo,
coller a arpillera por debaixo e saír por onde se estime necesario sen ter que estar premendo no musgo e desfacendo nel coas mans, xa que ó ser a agulla pequena e ríxida non se
adapta á manipulación do cosido.
O autor, despois de máis de vinte anos facendo maios, recomenda unha agulla que teña
como mínimo trinta centímetros de longo e que sexa facilmente moldeable. Teremos en
conta, que non pode quedar ó descuberto ningunha superficie que deixe ver a tea de saco.
Unha vez cosido o musgo, o monumento tomou xa a forma dun montículo totalmente recu-
44
berto de verde. Temos pois a figura dos nosos outeiros. Agora hai que adornalo ben con
flores do propio monte (*). Este é tal vez o momento máis importante da feitura do maio,
porque pon de manifesto o coñecemento da natureza, o significado do monumento maio
e, sen lugar a dúbidas, o gusto e a sensibilidade dos autores do monumento.
ORNAMENTACIÓN
Para darlle vistosidade, enfíanse en restra, o que en Galicia chamamos "carrabouxos" e que
proceden dos carballos.
Estas restras dispóñense ó longo do monumento e tamén en horizontal facendo ondas,
liñas quebradas, debuxos, etc.Non existe unha disposición regulamentada para a súa colocación, aínda que é moi importante facer un debuxo das zonas a adornar e adaptar ben os
adornos ao espazo do que dispoñemos. Non é moi recomendable o que se está a facer normalmente e que consiste en colocar a ornamentación de calquera maneira con tal de cubrir
o espazo. Trátase de conseguir certa harmonía e vistosidade, xa que isto distingue en definitiva un maio feito con ilusión e mimo doutro dos que poderiamos chamar “feitos a toda
présa”, os cales non transmiten sensación positiva ningunha.
Unha vez adornados con estes elementos, procédese á colocación de flores silvestres, que
lle darán a definitiva forma de montículo florido e de verdadeira representación do triúnfo da primavera sobre o inverno. Os elementos decorativos na súa forma, pertencen á creatividade dos maieiros.
É por iso, que gustan tanto os mal chamados maios artísticos porque, se ben é certo que
son moi elaborados e neles apreciase con claridade a man dos carpinteiros, somentes son
representacións ou maquetas das cousas máis impensables e por tanto con pouco valor
antropolóxico e cultural. Habería que darlle outro xiro a esta festa en canto á súa participación, pois son máis ben unhas carrozas recubertas de musgo. Fermosas pero carrozas.
Non resulta estraño que a xente comente dos típicos, dunha maneira un tanto pexorativa,
“todos son iguais" pero iso, é polo descoñecemento que existe acerca do verdadeiro significado antropolóxico e cultural desta festa. Nada máis lonxe da realidade pois cada maio
é totalmente diferente ós demais, aínda que sexan todos de forma piramidal ou cónica.
Nas proporcións ou medidas, (*) e na forma de adornalos, que non é máis ca unha maneira de ver a natureza, están as diferenzas e os matices que fan que un maio poida ser unha
obra de arte, ou se converta nuns cantos madeiros cravados de calquera maneira co único
fin de participar á busca duns cartiños da venda das coplas.
Por último, procédese a fixación na parte máis elevada dunha cruz que significa a cristianización da festa, e é por iso polo que se celebra o día de Santa Cruz. Como substituto da
cruz, pode levar unha campaíña e ás veces outra estrutura chamada coroa ( *), (ver fotografias), feitas con aros de madeira, flores e carrabouxos.
45
Hai estudosos que consideran que a "coroa" é outro maio superposto ó monumento cónico ou piramidal. Non son poucos os estudosos do maio, que consideran que a "coroa" é
outro maio superposto ao monumento principal.
O monumento leva tamén pólas de carpaza e xestas así como floriñas (**) de moitas cores,
que é como se presenta o monte na primavera.
Na provincia de Pontevedra, estes conos levan como adornos, varias restras de laranxas e
tamén cascas de ovos. En Ourense non levan esta froita, porque non se cultiva polo extremado do clima do interior, nin tampouco as cascas de ovos. O monumento apoiase sobre
unhas angas compactas ou asideiras, para ser transportado polos rapaces.
É importante destacar que o auténtico maio tradicional ou enxebre faise con elementos
naturais. Non admite elementos tales coma: cartón, papel, cola, cintas, plásticos, etc.
Antigamente, os materiais utilizados na feitura dos maios eran roubados, e isto viña a ser
unha tradición ceremonial, como nolo pon de manifesto esta copliña. Na actualidade non
ocorre isto, e son os rapaces os que conseguen os materiais por medios máis normais.
"Para facer este maio
tivemos que ir roubar
as laranxas e o fiuncho
á horta do Ferradás."
Os maios,que eran manifestacións puramente rurais, co desenvolvemento das cidades
foron perdendo o seu primitivo significado ata case a súa total desaparición. Foi preciso
que as institucións públicas tomasen as oportunas medidas convocando concursos con bos
premios en metálico, coa fin de que volvesen a rexurdir. Perdeuse deste modo o verdadeiro senso que tiñan pero salvouse a tradición da festa, que era o que se buscaba.
Moitos dos lugares que citamos neste libro, hai moitos anos que non presentan nin un só
monumento nin celebran a festa, como é o caso de Xinzo de Limia,ou Viana do Bolo, por
citar algúns. Noutros como Verín ou Monforte de Lemos, na provincia de Lugo, retomaron a celebración da festa nos últimos anos, aínda que sen a puxanza doutrora. Segundo
testemuñas, as xentes desta xeración xa non acordaban esta festa nas devanditas poboacións.
No referente ós citados concursos é necesario lembrar que foron as "Irmandades da Fala"
as primeiras en crear "un certame" para potenciar a participación e recuperar unha festa
que case morrera. Isto é debido a que nas cidades galegas, a finais do século XIX, xorde
un alonxamento dunha cidade máis ruralizada, cara unha cidade máis industrial.
(*) Non hai nada escrito sobre as medidas que debe ter a estrutura dun maio pero é de lóxica que a estrutura ha de ser ben proporcionada e de altura considerable.
46
O monumento representa os outeiros e polo tanto canto máis altos e proporcionados máis
beleza posúen e mellor se recoñece a forza da natureza circundante. Tanto é así, que cando
contemplamos a natureza, ante a maxestuosidade dos grandes riscos somos capaces de
sentirnos abraiados e recoñecer a súa grandeza. Non en van as conquistas dos grandes
cumios cobran cada ano o seu tributo en vidas humanas, pero iso non é suficiente para que
cada día aumente o interese pola montaña e pola natureza en xeral.
Como medidas axeitadas poderiamos falar dunha arista de 3,50 metros de lonxitude e
dunha circunferencia de 1,10 metros de diámetro no caso dun cono. As medidas serán
similares si se trata dunha pirámide.
(**) En canto ás flores empregadas, han de ser propias do monte (Véxanse fotos), e polo
tanto hai que descartar aquelas que proceden do xardín particular ou da floristería.
No mes de maio temos unha grande cantide de flores silvestres de vistosidade e colorido
que non poden ser igualadas polas chamadas "flores de laboratorio". As xestas, tanto de
cor branca como de cor amarela, así como as carqueixas, os brezos e otras variedades
como os codesos amarelos e tamén as margaridas, son suficientes para combinar con carrabouxos e darlle ó monumento un verdadeiro toque de beleza e orixinalidade, e por iso que
aínda que tódolos maios tivesen forma piramidal ou cónica, ningún sería igual a outro.
A INCOMPARABLE BELEZA DAS FLORES SILVESTRES ANUNCIAN A CHEGADA DA PRIMAVERA,
TAMÉN CHAMADA ESTACIÓN DO AMOR.
REMATOU O LETARGO INVERNAL E A NATUREZA XA ESTÁ DISPOSTA
PARA OFRECERNOS OS SEUS FROITOS
47
AS DISTINTAS FASES DA FEITURA DUN MAIO TÍPICO OU TRADICIONAL
MADEIRA DE POUCO PESO E MEDIDAS EXACTAS.
A COMPROBACIÓN DAS MEDIDAS É IMPORTANTEPARA O EQUILIBRIO DA ESTRUCTURA
48
A NECESARIA E DELICADA PREPARACIÓN E DOS CARRABOUXOS.
COSENDO E ADORNANDO CADA UNHA DAS CARAS POR SEPARADO
49
PRESENTACIÓN PROVISIONAL DOS ADORNOS SOBRE AS CARAS DA PIRAMIDE.
A SENSACIÓN DE EQUILIBRIO E DE SERENIDADE DAS FORMAS CIRCULARES
50
CARRABOUXOS, MUSGOS E FLORES, COSIDOS CON RIOSTRAS DE XUNCO BLANCO
FORMAS ELIPTICAS E CARRABOUXOS EN RAMAXE VERDE
51
COMBINACIÓN DE FLORES DE XESTAS, CARQUEIXAS, BREIXOS, CARRABOUXOS E LIQUENS
DÚAS CARAS PREPARADAS E ATADAS POLA ARISTA Á ESPERA DUNHA TERCEIRA OU CARTA CARA
52
O MAIO XA ELABORADO E MEDIDAS DO MESMO = 3,50 m X 1,20 m
VÉXASE O DETALLE DA BASE FEITO DE MADEIRA CON DÚAS FINALIDADES
A.- PARA TAPAR AS ANDAS DE TRANSPORTE MANUAL
B.- COMO CERRAMENTO DUNHA SUPERFICIE DE MUSGO E FLORES SEMELLANDO A TERRA, DA
QUE EMERXE A VEXETACIÓN COA FORZA DA PRIMAVERA.
53
AS FLORES PROPIAS DO MAIO ENXEBRE OU MAIO TÍPICO DE OURENSE
Como xa se dixo noutro punto do libro, o maio típico de Ourense debe levar flores silvestres das que recobren o monte de cor, beleza e vida coa chegada da primavera. Deixemos
as outras flores, para adornar as carrozas de primavera, que moi ben podían substituír, ou
polo menos acompañar, ás que desfilan polas rúas de Ourense nas festas do Corpus
Dende estas páxinas, pido que se adique un día ás carrozas de primavera.
O BREIXO EN FLOR, SEGURAMENTE SEXA O MÁIS REPRENTATIVO E TAMÉN
O MÁIS VISTOSO DOS NOSOS OUTEIROS E TAMÉN DO MAIO
54
CODESO AMARELO EN FLOR
XESTA BRANCA EN FLOR
55
A FLOR DO TOXO
MARGARIDAS BRANCAS
56
RELACIÓN DE MAIOS E COPLAS PARTICIPANTES
Nos primeiros anos, participaban case todos sen nome e cun número asinado pola organización, ao momento de inscribilo no concurso
A partires de 1980, cada Maio participa con nome e número
ANO 1950: 518 Estrofas
COPLAS MAIOS
COPLAS MAIOS .
COPLAS MAIOS
COPLAS MAIOS
COPLAS MAIOS
COPLAS MAIOS
COPLAS MAIOS
COPLAS MAIOS
COPLAS MAIOS
COPLAS O VILAR
O MAIO ALDEÁN
MAIO ENXEBRE
MAIO
Nº 1
MAIO
Nº 2
MAIO
Nº 3
MAIO
Nº 4
MAIO
Nº 5
MAIO
Nº 6
MAIO
Nº 7
MAIO
Nº 8
MAIO
Nº 9
MAIO
Nº 10
MAIO
Nº 11
MAIO
Nº 12
MAIO
Nº 13
MAIO
Nº 14
MAIO
Nº 15
MAIO
Nº 16
MAIO
Nº 17
A FESTA DOS MAIOS
O POTE DO PEPE
CANTARES DO MAIO
Nº 9
Nº 10
Nº 11
Nº 12
Nº 13
Nº 14
Nº 15
Nº 16
Nº 17
MAIO Nº 1
MAIO Nº 2
MAIO Nº 3
MAIO Nº 4
MAIO Nº 5
MAIO Nº 6
MAIO Nº 7
MAIO Nº 8
MAIO Nº 9
MAIO Nº 10
MAIO Nº 11
MAIO Nº 12
MAIO Nº 13
MAIO Nº 14
UN AFIADOR
MAIO ENXEBRE 1
MAIO ENXEBRE 2
O QUE SOBRA E O QUE FALTA
TERRA GALLEGA
ROMANCE DAS LOBAS
ASOC. OURENSÁ DE BOS AIRES
COPLAS MAIO Nº 1
COPLAS MAIO Nº 2
COPLAS MAIO Nº 3
COPLAS MAIO Nº 4
COPLAS MAIO Nº 5
COPLAS MAIO Nº 6
COPLAS MAIO Nº 7
COPLAS MAIO Nº 8
COPLAS MAIO Nº 9
COPLAS MAIO Nº 10
FESTA DOS MAIOS
O POTE DO PEPE
CANTARES DO MAIO
MAIO DO 1951
A FONTE
MAIO
MAIO
MAIO
MAIO
MAIO
MAIO
MAIO
MAIO
MAIO
MAIO
MAIO
MAIO
MAIO Nº 1
MAIO Nº 2
MAIO Nº 3
MAIO Nº 4
MAIO Nº 5
MAIO Nº 7
COPLAS DOS MAIOS
ESTAMPA DE OURENSE
O MAIO DO SABIO
57
Nº 1
Nº 2
Nº 3
Nº 4
Nº 5
Nº 6
Nº 7
Nº 8
Nº 9
Nº 10
Nº 11
Nº 12
MAIOS Nº 13
MAIOS Nº 14
PROFECIA PRO ANA
O CANTO DO MAIO
MAIO Nº 1
MAIO Nº 2
MAIO Nº 3
MAIO Nº 4
MAIO Nº 5
MAIO Nº 6
MAIO Nº 7
MAIO Nº 8
MAIO Nº 9
O MAIO FORTE
FONTE 1
CRUCEIRO
FONTE 2
MAIO Nº 1
MAIO Nº 2
MAIO Nº 3
MAIO Nº 4
MAIO Nº 5
MAIO Nº 6
MAIO Nº 7
MAIO Nº 8
MAIO Nº 9
MAIO Nº 10
MAIO Nº 11
MAIO Nº 12
MAIO Nº 13
MAIO Nº 14
MAIO Nº 15
O DESAFIO
FESTAS DO MAIO
O ENXEBRE
O MAIO ENXEBRE
MAIO Nº 1
MAIO Nº 2
MAIO Nº 3
MAIO Nº 4
MAIO Nº 5
MAIO Nº 6
MAIO Nº 7
SANTUARIO DE FATIMA
CIUDAD DE LOS MUCHACHOS
ALAMBIQUE
MAIO LABREGO
COPLAS DO MAIO
ANO 1956: 696 Estrofas.
MAIO Nº 1
MAIO Nº 2
MAIO Nº 3
MAIO Nº 4
MAIO Nº 5
MAIO Nº 6
MAIO Nº 7
MAIO Nº 8
MAIO Nº 9
MAIO Nº 10
MAIO Nº 11
MAIO Nº 12
MAIO Nº 13
MAIO Nº 14
MAIO Nº 15
MAIO Nº 16
MAIO Nº 17
MAIO Nº 18
SUSPIROS DUN MAIO
UN AFIADOR
MAIO ENXEBRE
ANO
1960: 286 Estrofas
MAIO Nº 1
MAIO Nº 2
MAIO Nº 3
MAIO Nº 3
MAIO Nº 4
MAIO Nº 5
MAIO Nº 6
MAIO Nº 7
MAIO Nº 8
COPLAS MAIOS
FESTA DOS MAIOS
O POTE
CANTARES DO MAIO
MAIO DO 1960
A FONTE
CRUCEIRO 1
CRUCEIRO 2
ANO1957: 178 Estrofas
MAIO Nº 1
MAIO Nº 2
MAIO Nº 3
MAIO Nº 4
MAIO Nº 5
CANTARES DO MAIO
O ENXEBRE
A FONTE
MAIO Nº 1
MAIO Nº 2
MAIO Nº 3
MAIO Nº 4
PIRAMIDE
MAIO DO TÍOMARCOS
A LAREIRA
ESTAMPA GALEGA
TRIPLE TIPICO
58
MAIO COUTO
CRUCEIRO
CRUCEIRO
CRUCEIRO
OS DE BREOGAN
MAIO NOVO
MAIO TERRA DA CHISPA
O LAR D’O LABREGO
JAIME CONDE ANSIA
J. CARLOS FERNANDEZ
Ó XURADO
Ó AXUNTAMENTO
MAIO DA XUVENTUDE
Ó BARBAÑA
SOBRAL-GUSTEY
MONTAÑEIROS TOVAR
MAIOS 1966
MAIO
Nº 1
MAIO
Nº 2
MAIO
Nº 3
MAIO
Nº 4
MAIO
Nº 5
MAIO
Nº 6
MAIO TÍPICO
ESCUELA DE PARADA
FESTA DOS MAIOS 1962
MAIO TIPICO
MAIO TÍPICO
FESTAS DOS MAIOS
ESCUDO E FONTE
RABO.DE GALO
CRUCEIRO
MAIO O XANETAS
MAIOS CRUCEIRO
O MAIO DO PARQUE
MAIO Nº 1
POR J. CARLOS F. FERRO
O GRAVO NO CORAZON
CHOVE
DOMINGO FRANC FERREIRA.
ACADEMIA MAGISTER
POR MANUEL RODRÍGUEZ
MAIOS POR G. CID JUSTO
POR JOSE MARTINEZ
MONTAÑEIROS DE OURENSE
AS PONTES
ESTUDIANTES
FUNGUEIRAZOS
MAIO
Nº 1
MAIO
Nº 2
MAIO
Nº 3
MAIO
Nº 4
MAIO
Nº 5
MAIO
Nº 6
MAIO
Nº 7
MAIO
Nº 8
MAIO “ MONTERREY”
A TASCA
ANO
MAIO
Nº 1
MAIO
Nº 2
MAIO
Nº 3
MAIO
Nº 4
POR FERNANDO ÁLVAREZ
FUNGUEIRAZOS CIVICO M.
O AFILADOR NA LUNA
FIXEMOS ISTE MAIO
OS MONTAÑEIROS
O“PENDELLO”
ESCOLTEN SEÑORES
O MAIO DO LABREGO
POR J OUTEIRIÑO FERNÁNDEZO PORRIÑO
CIUDADE DÓS NAIPELOS
ESTAT. DE CONCEPCIÓN ARENAL
PÚXOSE DE MODA.( S. BOBILLO)
E PITAFIO ¡PROBE CONCEPCIÓN
ESCUELA NORMAL MAGISTERIO
CONCEPCIÓN ARENAL
OS AMIGOS DÓS VELLIÑOS
POR J. CARLOS F. FERRO
POR DOMINGO FERREIRA GÓMEZ
POR FERNANDO ÁLVAREZ
AIQUÍ VOLVE O MAIO. POR J. M.
JOSE ALONSO
DO NOSO LUGAR
1964: 188 Estrofas
MAIO
Nº 1
MAIO
Nº 2
MAIO
Nº 3
MAIO
Nº 4
MAIO
Nº 5
MAIO
Nº 6
MAIO
Nº 7
MAIO DA VENDIMIA
MAIOS EN OURENSE
MAIO
MAIO
MAIO
MAIO
MAIO
MAIO
PREU. DE
Nº 1
Nº 2
Nº 3
Nº 4
Nº 5
Nº 6
CARMELITAS
NO 1969: 731 Estrofas
A MATANZA
59
JULIO ALVAREZ
OU MAIO
A PONTE
O ALQUITAREIRO
CLUB O CRUCEIRO
POR EMILIO MANSO
GALICIA MEIGA
O MAIO DO COUTO
CLUB RUTAS
POR JOSE LUÍS REGO
HORREO POR M. FEIJOO
O MAIO SEDENTO
POR LOPÉZ AMADO
MAIO
Nº 1
MAIO
Nº 2
MAIO
Nº 3
MAIO
Nº 4
MAIO
Nº 5
POR JUCASILO
POR PEÑA CRUCEIRO
XOSE PENA
MAIO DE CABEZA DE VACA
A NOSA TERRA
CRUCEIRO
JULIO ÁLVAREZ GÓMEZ
O MAIO MAÍÑO
MAIO
Nº 1
MAIO
Nº 2
MAIO
Nº 3
MAIO
Nº 4
A NOSA TERRA
CRUZ
SANATORIO DE TOEN
POR JUÁN GLEZ RODRIGUEZ
POR LUÍS DE MONTEALEGRE
POR JUÁN RODRÍGUEZ
MAIOS DO EMIGRANTE
O BURRO Y-OS CAMBEOS
COLEXO MENOR
POR MANUEL LÓPEZ AMADO
A GRUA
O CRUCEIRO
POR LUIS RODRÍGUEZ
JOSÉ MARTÍNEZ E CID
FESTA DÓS MAIO
TRILOXÍA GALEGA
GALICIA TERRA DE HOMES
MAIO
Nº 1
MAIO
Nº 2
MAIO
Nº 3
LA SIEGA
O CANASTRO
POR LUÍS ÁLVAREZ POUSA
CLUB “NOVA XENERACIÓN”
POR NIVAGO ALICIA E XAVIER
LOS CHISPAS
LUIS JOSÉ MIGUEZ
LEMBRANZAS DA NOSA GALICIA
A PIRÁMIDE TRIANGULAR
LA PIRÁMIDE CUADRANGULAR
POR BASILIO DE FERREIRÚA
PARROQUIA S.CORAZÓN
GRUPO ESCOLAR DEL COUTO
POR LÓPEZ AMADO
POR JOSÉ MARTINEZ
SAVITA
COUSIÑAS DA NOSA TERRA
OÉSPANTAYO
MAIOS DA CAPITAL
MAIOS DA PONTE
O AFILADOR A LUA
VEM MAIO ADOECIDO!
COPLA DOS MONTAÑEIROS
GERMÁN CID JUSTO
MAIO
Nº 1
MAIO
Nº 2
MAIO
Nº 3
MAIO
Nº 4
MAIO
Nº 5
MAIO
Nº 6
MAIO
Nº 7
OS QUE QUEDAN
PARROQUIA. DE LA MILAGROSA
MARISTAS
DO COUTO
BENPOSTA
CANTO O EMIGRANTE
MAIO A TELEVISIÓN
ANO 1971: 1.096 Estrofas
MAIO
Nº 1
MAIO
Nº 2
O AFIADOR
P.ARROQUIA DE LA ASUNCIÓN
POR JESÚS ALVAREZ ALVAREZ
POR DOMINGO FERREIRA
O HOME DÁS
MOCEDADE GALEGA
A LAREIRA
FOLKLORE
POR M.FEIJOO
ESCOLA DE MAESTRÍA INDUSTRIAL
MAIO
Nº 1
MAIO
Nº 2
MAIO
Nº 3
MAIO
Nº 4
MAIO
Nº 5
MAIO
Nº 6
POR AUXILIA
CLUB AALBRATOS
IMOS TIRANDO
SANTA MARÍA
60
A CHUVIA
O MAIO MELENAS
O MAIO NOVO
O MAIO
POR A. SANTORUM
PARODIAS
O MAIO NOVO
O AFIADOR
POR DOMINGO FERREIRA PÉREZ
PONTE DO IAGO
A LAREIRA
RAMPA DE SAS
A PONTE. MUNDO XOVEN
OS VELLOS QUEDANSE SOIOS
COLEGIO PADRE FEIJOO
G. AMIGOS DE AVENIDA DE. PORTUGAL
COLEGIO SAN FERNANDO
COLEGIO CURROS ENRÍQUEZ
MAIO PERIODISTA
MAIOS 1978: 823 Estrofas
MAIO
Nº 1
MAIO
Nº 2
MAIO
Nº 3
MAIO
Nº 4
MAIO
Nº 5
MAIO
Nº 6
COLEXIO UNIVERSITARIO
POR TOÑO OUTEIRIÑO
LAIO DÚN MAIO POR SINOS-MONTE
MAIO POR A. VELOSO A.
ORGANIZACIÓN JUV. ESPAÑOLA
ANTOXIÑOS
POR AVELINO GÓMEZ OSORNO
COLEGIO HERMANOS VILLAR
ALBATROS
ANTOXIÑOS
CUMPLEAÑOS
MAIO
Nº 1
MAIO
Nº 2
CLUBE ALBATROS DO COUTO
CURROS ENRÍQUEZ, 8º
OS DE OURENSE
CRÍTICÓN. CURROS ENRIQUEZ
JOSE M RODRÍGUEZ
OS ESTUDIANTES
CLUBE “MUNDO XOVEN”
COLEGIO CURROSENRÍQUEZ
COLEXIO SAN FERNANDO
OS ANICETOS” DO PONTE
ESTE MAIO VERDADEIRO
ALUMNOS COLEGIO NTRA SRA. DEL PILAR
COL NAC CALVO SOTELO
LA VENDIMIA
TELECLUB CORREDORES
MOVEMENTO JUNIOR DA ASUNCIÓN
MAIOS, AUTOR: O.M.G
MAIOS, AUTOR: J.S
OS PASOTAS DO COUTO
POR M.FEIJOO
ASOC XUVENIL. DO COUTO
LEMBRANZA
PEÑA AS BURGAS
PIRÁMIDE DO COUTO
GRUPO ESCOLAR DE MENDE
OS COCHOS CA PORCA
INSTITUTO MIXTO DA PONTE
COLEXIO CALVO SOTELO
PIRÁMIDE DO COUTO
POR M.AG.
SAPO MAIO
AUTOR O.R.G
FRENTE CULTURAL DA A.N.- P.G.
MAIO
Nº 1
MAIO
Nº 2
POR PALANQUERA
SUBELA E BUBELA
HIRMAUS VILLAR
ALUMNOS UNIVERSIDAD LABORAL
COLEGIO NACIONAL LAS LAGUNAS
NENOS DO GRUPO ESCOLAR “CURROS ENRÍQUEZ
GRUPO ESCOUT “SANTA MARÍA”
A SANTA CRUZ
A VENDIMA
LOS ALUMNOS
COLEGIO NACIONAL POSÍO
COUSAS DA NOS ATERRA
POR SINOS-MONTE
FUNGUEIRAZOS M.FEIJOO
PIRÁMIDE DO COUTO
ALUMNOS COL. NAC. CALVO SOTELO
INSTITUTO NACIONAL DA PONTE
COLEXIO CALVO SOTELO 8ª A
PIRÁMIDE DO COUTO
COBASKY,
T.F.N.
M.CAG. (SAPO)
COPLAS MAIOS
AUTOR O.R.G
MAIO
Nº 1
MAIO
Nº 2
MAIO
Nº 3
ASOCIACIÓN JUVENIL COUTO
CLUB ALBATROS COUTO
LOS DEL COUTO
PARROQUIA ASUNCIÓN
BREOGAN
GRUPO ESCOLAR MENDE
MAIO DE ERVEDELO
XUVENTUDE DO SETENTA E SETE
61
FRENTE CULT. DA A.N.- P.G
OS DE SEMPRE
COLEGIO CURROS ENRIQUEZ
MAIOS FONTE E PIRÂMIDE
MARISTA SANTA MARIA
GRUPO MIDADEN
XOVENES. PARROQUIA DA ASUNCIÓN
TRAS UN MUNDO NOVO
ALUMNOS DE B.U.P DE SALESIANOS
O MILLORÉ.
ENXAME RIXOBO
OS MUNDIAIS DO MEU POBO
CHEDEIRO
MAIO A GUILLADA
FRENTE CULTURAL
INSTITUTO FORMACIÓN PROFESIONAL A FARIXA
OS CATIVIÑOS
INSTITUTO POLITÉCNICA DE F.P. A CARBALLEIRA.
ALUMNOS INSTITUTO DEL PUENTE
COLEXIO NACIONAL “M LUIS ACUÑA”
INSTITUTO DEL PUENTE
G.RUPO GALISTREIRO
MAIOS 1980: Estrofas
MAIO
Nº 1
MAIO
Nº 2
AUXILIA
CENTRO SOCIAL DE MARIÑAMANSA
MAIOS XUVENTUDE DO SAGRADO CORAZÓN
PIRÁMIDE
MAIO DA AGUILLADA
ALBOR
TELECLUBE CORREDORES
COLEXIO VISTA HERMOSA
COLEXIO CURROS ENRÍQUEZ
OS TRAPALLEIROS
INSTITUTO DAS LAGOAS
INS MIXTO DA PONTE
C.P. DE MARIÑAMANSA
MOVEMENTO XUVENIL A ASUNCIÓN
MAIO OCHENTÓN
A MOCIDADE DE SAN XÉS
CLUB XUVENIL SOLPOR
ALUMNOS COLEXIO CARDENAL CISNEROS
MAIO DA VENDIMIA
INSTITUTO E. BLANCO AMOR
MAIO ARTÍSTICO
OS DE SEMPRE
OS TRAPEIROS
COLEXIO CARDENAL CISNEROS
2º A I.N.B. AS LAGOAS
ALUMNOS DE 3º B.U.P. INSTITUTO DEL PUENTE
MOVEMENTO XUVENIL, PARROQUIA ASUNCIÓN
MOVEMENTO JUNIOR DO SAGRADO CORAZÓN
MAIO TÍPICO MARISTAS
MAIO LABREGOS MARISTAS
ALUMNOS 3º DE AS LAGOAS
GRUPO VAGALUME
RESIDE NCIA A CARBALLEIRA
INSTITUTO E. BLANCO AMOR
MAIO TÍPICO
GRUPO GALISTREIRO
TRAS UN MUNDO NOVO JUNIOR
COLEXIO NACIONAL M LUIS ACUÑA
SALESIANOS COU
SOC. NOSO LAR DE SANTA.TERESITA
CHEDEIRO ARTÍSTICO
CHEDEIRO TÍPICO
INSTITUTO POLITÉCNICO FP 2
CITANIA 4
COLEXIO HERMANOS VILLAR
CAMPANARIO (M.J.A)
CRUCEIRO (M.X.)
MAIO AGUILLADA
COLEXIO CURROS ENRIQUEZ
E.R.G..A
MAIO.- GRUPO LEDICIA
MAIO DA AGUILLADA,
CLUBE SOLPOR,XUVENIL
CLUBE SOLPOR INFANTIL
MAIO DE AUXILIA
COUSAS DE OURENSE
VOLVE A LIBERTADE
MAIO DE 1981 DE X. POZO
MAIO DO COUTO
TEODORO CAMBESES BLANCO
HABITANTES DE ESPANA
MAIOS DA A.N.P.G.
OS MOZOS DO “PUENTE
MOVEMENTO JUNIOR SAGRADO CORAZÓN
CARROLEIRO
NAIDE
OS DE SEMPRE
MAIO
TRAS UN MUNDO NOVO
COLERXIO CURROS ENRÍQUEZ
INSTITUTO DA PONTE
XOVENES DA ASUNCIÓN
CASTELO
GRUPO “CHEDEIRO”
MAIO DAS BURGAS
INSTITUTO DEL PUENTE
MOVIMIENTO J. DEL SAGRADO CORAZON
OS DÓ VINTEUN
OS DRUIDAS E MEIGAS
COLEGIO CURROS ENRIQUEZ
INSTITUTO M. OTERO PEDRAIO
OS CUCOS DE SEÑORIN
CLUBE LETÍCIA
COLEGIO CARDENAL CISNEROS
OS BRUXOS DA RABAZA
62
GRUPO O MILLOR
MAIO ``MARISTAS´
MAIO ``SANTA MARÍA´´
GRUPO ``LOS REBOLEIROS´
OS DE SEMPRE
OS DISCORDANTES
ASOCIACIÓN C.P. LUIS ACUÑA
MAIO DE M. FEIJOO
OS TRAPEIROS
MAIO SANTA MARÍA BUP
COLEXIO MANUEL SUEIRO
COLEXIO MARISTAS E.G.B.
COLEXIO LAGOAS 1 CRUCEIRO
ESCUELA UNIVERSITARIA
O MAIO PROTESTÓN
MOV.ENTO XUVENILES PARROQUIA ASUNCIÓN
GRUPO MILLEIRO
MAIO 1984
LUCENTO
MAIO GALISTEIRO
COLEXIO LUIS VIVES
I. F. P. DE BANDE
OS DE SEMPRE
MAIOS AUTOMOCIÓN
MAIOS 1984 1
MAIOS 1984 2
MAIOS 1984 3
MAIOS 1984 4
MAIO DE SANTA MARIA
COMPARSA B N G
GRUPO MILLEIRO
M. FEIJOO
A.P.A C.P. A CARBALLEIRA
CINASCO
F.P. 12 DE OCTUBRE
ALUMNOS COLEXIO CURROS ENRIQUEZ
ALUMNOS VALLE INCLÁN
INSTITUTO BACHILLERATO O COUTO
ESCOLA UNIVERSITARIA DE E.X.B
BARRIO DE SAN FRANCISCO
OS MAGNÍFICOS
MAIO O MELLOR
O CASTRO
MAIO DA AGUILLADA
COLEXIOUNIVER DE OURENSE
A.A.V.V. DE SAN BREIXO
AS NOSAS TRANGALLADAS
MOVIM JUNIORORENSE.
MAIOS 1987 1
MAIOS 1987 2
MAIOS 1987 3
O PINO
COLEXIOUNIVERSITARIO
AGUILLON VERDESCENTE
F.P.2 – 12 OUTUBRO
COL. SAN FERNANDO
CARLASKA
GRUPO FIADEIRO,
O MAIO CRITICÓN
OS TRAPEIROS
MAIO BALBUCINANTE
OS DISCORDANTES
XOV. PARR DO SDO CORAZÓN
A.P.A. COLEXIO LAGOAS
OS CARRABOUXOS DE TARRIO
CHEDEIRO
PEÑA A RODA
MAIO DA LABAREDA
COLECTIVO MENCER
MOV. JUNIOR OURENSE
MAIO AGUILLADA
OS GARGALLÁNS
E.R.G.A
POR UN MUNDO NOVO
MAIO Nº 1
MAIO CARLASCA
ARRANXAR
CRUZ VERMELLA XUVENTUDE
MAIO COLEXIO “LAGOAS 1”
ALUMNOS DE F.P. 12 DE OCTUBRE,
ALUMNOS 3º OS DE FORA
GRUPO DE LEMBRANZAS
ASPANAS
AGRUPACIÓN FOLCLÓRICA FIADEIRO
COLEXIO GUILLELME BROWN
CENTRO EDUC MONTEALEGRE
A CARBALLEIRA
MOVIMIENTO JUNIOR A.C.
5º CURSO E.G.B. MM. JOSEFINAS.
ESCOLA UNIT VILAR DO PINTO.
O MAIO TEIMUDO. SAN BREIXO.
MAIO
Nº 1
MAIO
Nº 2
INSTITUTO DE F.P. 12 DE OCTUBRE
COLEXIO PUBLICO E.G.B.
CÍRCULO CULTURAL CINASCO
CONCELLO DE COLES
MAIO DA LABAREDA
MAIO ASOC CASTRELOS
MAIO ESPERANZADO
ASOCRÍTICAXUVENIL “OS BUXOS”
MANUEL FERNÁNDEZ
MAIOS 1989
GARABELLADAS
C. P. CARTELLE
63
GRUPO XUVENIL “ A CAROCHA ”
OS BUXOS
MAIOS DO 91
MAIOS 1991
CURROS ENRIQUEZ E.G.B
YANKIFOBIA
COPLA XERAL
ASOCIACIÓN XUVENIL AGARIMO,
PARROQUIA DA MILAGROSA
COLEGIO “ PADRE FEIJÓO ”
OS BERRONS
ASOC JUVENIL “LIMIAR”.
CUDEIRO
OS GAITEIROS DA PONTEVELLA
BARRIO DAS CAMELIAS
A CAPELA
A PIRÁMIDE
LAXAS DE SEIXO.
DO COLEXIO “AS LAGOAS 1”
MEENDINHO.
GRUPO REINTEGRACIONISTA
GUILLELME BROWN.
A.S.P.A.N.A.S.
I.R.O.P.
MAIOS 1989
LABOR. ANTROPOLOXÍA SOCIAL
COLEXIO LAGOAS
COLEXIO PÚBLICO DE PRÁCTICAS
A.S.P.A.N.A.S.
INSTITUTO F.P. 12 OUTUBRO
MAIOS 1989
MAIOS 1989
MAIO DE RABODEGALO
A.A.V.V. DE RABODEGALO
GRUP ANTIOCARBALLEIRA
CENTRO SAN PABLO
ASOC XUVENIL ALCANTRE
AL 3º F.P. 12 DE OCTUBRE
MAIOS 1990 1
MAIOS 1990 2
COLEXIO UNIVERSITARIO
OS DE SEMPRE
COLEXIO PÚBLICO LAGOAS
AS TRASNADAS
DÓS MAIOS
MAIOS 1990 (O MUNDO)
CRUZ VERMELLA
O MAIO TEIMUDO
O MAIO OBSERVADOR
COLEXIO PÚBLICO “SAN MARCOS”
GRUPO MEENDINHO
A RODA DE AFIAR
ASOC. XUVENIL “OS BUXOS”
ASOC. XUVENIL CUDEIRO
OS ESTUDIANTES
A.A.V.V. SAN BREIXO
MAIO AGUILLADA
ASOCIACIÓN “ NOSO LAR “ O VINTEUN
MAIO AS TRASNADAS
GRUPO LAGOAS
G. MUNDO NOVO SAGRADO CORAZÓN
FANZINE ESTUDIANTIL
INDEPEN. DO LICEU DO COUTO
OS DISCORDANTES
A.A.V.V. SAN BREIXO “ TEIMUDO ”
A.A.V.V. SAN BREIXO “ DO LECER ”
A ESMORGA
G. SEN FRONTEI. SDO. CORAZÓN.
PEÑA “ OS TROUSADOS ”
AUTOMOCIÓN
PEÑA “ OS FESTEIROS ”
OS INTRÉPIDOS
ASOC. XUVENIL “A MILAGROSA ”
OS TRANGALLÁNS
A.A.V.V.. “ O POLVORÍN ”
ASOC. XUVENIL A CMAR
COLEXIO MANUEL LUIS ACUÑA
ESCOLA DE MAXISTERIO
O BROTE ECOLOGISTA
OS MEIGALLOS
OUTEIROS
12 DE OCTUBRE
COLEXIO GALICIA
PEÑA ANTI-EMBRIAGADA
ASOC. MOUCHIÑOS
GRUPO “O MEIGALLO”
COLEXIO PADRE FEIJOO
O MAIO
TEIMUDO
SAN BREIXO
MAIOS 91
OS CALVOS SOUTELOS
GRUPO “A ESMORGA”
MAIOS 1991
ASOC.XUVENIL A DE MAR
A.A.V.V. “A FOLLATEIRA”
MAIOS ´91.
COLEXIO MANUEL LUIS ACUÑA
MAIO TÍPICO
MOUCHIÑOS DO PAÍS
OS COLEGAS OPTIMISTAS
POMBIÑA NA PAZ.
COLEXIO DIVINO MAESTRO
CARTELLE. C.P.
SAN MARCOS
PEÑA “OS FESTEIROS”
INSTITUTO F.P. “12 DE OCTUBRE”.
CENTRO E. MONTEALEGRE
64
LAXAS DE SEIXO
INSTITUTO DO COUTO
ASOCIACIÓN XUVENIL LIMIAR
A.A.V.V. RABODEGALO CRUCEIRO
A.A.V.V. RABODEGALO A FEIRA
A.A.V.V. RABODEGALO PIRÁMIDE
PEÑA OS MUSGUEIROS
MAIO POLOS RIOS
A GENTE DA BARREIRA
O CANTO DO GRILO
A.S.P.G. P.
OS LACAZÁNS
OS INFORMÁTICOS
MAIOS DO 94
GRUPO XOVEN
MAIO DO CAMPUS
A.A.V.V. A FOLLATEIRA
ASOC. AMIGOS DO GALEGO
G XUNTOS P. TRINIDADE
COLEXIOSAN FERNANDO
LAXAS DE SEIXO
I. F. P. “ 12 DE OCTUBRE ”
MAIO 1992
COLEXIO “ LAGOAS 1 ”
AGRUP CARRABOUXOS
MAIO PONTE PELAMIOS
PANT DE CARRABOUXO
OS SOCHANTRES
ASOC. CULTURAL FROUMA
OS DO POLVORÍN
OS VETERANOS
A.A.V.V. A FOLLATEIRA
COLSAN FERNANDO
GRUPO MEENDINHO
COL M. LUIS ACUÑA-1A.A.V.V. O POLVORÍN
OS TRANGALLANS
GRUPO XUNTOS
ASPANAS
COL M. LUIS ACUÑA -2COLEXIO PADRE FEIJOO
OS TROVADORES
I. DE F.P. 12 DE OCTUBRE
A.A.V.V. SAN BREIXO
A VALENZANA
A PONTE VELLA
A RODA
COLEXIO GUILLELME -I
COLEXIO GUILLELME -2
ASOCIACIÓN A FARANGULLA
ASOC CULTURAL NOSO LAR
AGRUPACIÓN AURIENSE
LAXAS DE SEIXO
INSTITUTO DO COUTO
ASOC XUVENIL LIMIAR
MAIO DA GADANHA
MAIO ACADEMIA POSTAL
SAN ESTEBAN DE UNTES
A.A.V.V. RABODEGALO-1A.A.V.V. RABODEGALO-2A.A.V.V. RABODEGALO-3PELUQ YESTÉT 12 OCTUBRE
A.CUL GAITEIROS PONTEVELLA
OS MAIOS DO CURROS
LUDOTECA ASPGA
PEÑA “ OS FEIRANTES ”
AGRUPACION CULTURAL “ AURIENSE ”
LAXAS DE SEIXO
C.P. MANUEL LUIS ACUÑA
EQUIPO DE NTRA SRA JÓVENES
MEENDINHO
ASOC XUVENIL CULT. VIMBIO
C. P. DE MENDE
ASOC XUVENIL ESCAQUES
SOCIEDADE DEP. RIVELA
A.A.V.V. DO PIÑOR
ASOC. CULTURAL FROUMA
A.A.V.V. DO POLVORÍN
INSTITUTO F. P “ 12 DE OCTUBRE ”
A.A.V.V. PONTE CANEDO
MOCIDADE INTERDEPEN.
CRIST SIN FRONTERAS
A.A.V.V. STA. TERESITA
OS CHANCAS
INSTITUTO DO COUTO
ASOC XUVENIL ANTÓN TOVAR
A GENTE DE BARREIRA
CLUB. JUBIL. CAIXA GALICIA
OS TRANGALLÁNS
A.A.V.V. RABODEGALO I
A.A.V.V. RABODEGALO II
CASA DA XUVENTUDE
ANO 1994: 862 Estrofa
GRUPO MEENDINHO
A.A.V.V. O POLVORÍN
OS TRANGALLANS
MAIOS 1994
COSAL
COL GUILLELME BROWN
MAIOS 1994
AGRUPACIÓN AURIENSE
ASOC. XUVENIL O MORGULLO
AA. VV. “ AS VEIGAS DE REZA ”
A.A.V.V. DE RABODEGALO (2)
A GENTE DA BARREIRA
ESTUDIANTES INTERDEPENDENTISTAS.
65
ASOCIACIÓN JUVENIL LIMIAR
SOCIEDAD DEPORTIVA RIVEL
LUDOTECA DA A.S.P.G.A.
PELIQUÍN
AGRUPACIÓN CULTURAL “ AURIENSE ”
LAXAS DE SEIXO-SEIXALBO
OS TRANGALLÁNS
EQUIPOS DE NUESTAR SEÑORA
COLEXIO PÚBLICO FEIJOO-ZORELLE
ASOCIACIÓN ANTÓN TOVAR
C.P. MANUEL LUIS ACUÑA
MAIO 1996 1
MAIO 1996 2
SOC. XUVENIL SCOPULUS-X
SAN EUSEBIO
MAIO “ DUN CONCURSANTE ”
ASOC. XUVENIL “ NOSO LAR ”
MEENDINHO.
VILLAR.
FINCA FIERRO.
ASOC. A.TOVAR.
COLECTIVO OURIÇO DA A.S.P.G.P.
OTERO PEDRAYO.
ASOCIACIÓN OU RENSÁ AMIGOS DE VENEZUELA.
RESIDENCIA SANTA MARÍA.
COLEXIO LA PURÍSIMA
12 DE OCTUBRO
ESTUDIANTES INDEPENDENTISTAS:.
A.C. AURIENSE.
MOVIMIENTO C. XANDOQUE:.
A ESMORGA
AS EIRAS
CLUBE JUVENIL ERVEDO
ASOCIACIÓN PAO DE BUXO.
CLUB DE JUBILADOS
COLEXIO PADRE FEIJOO-ZORELLE.
ALUMNOS F.P. DO I.E.S. 12 DE OUTUBRO.
CRUZ ROJA ESPAÑOLA
EQUIPOS DE NOSA. SEÑORA.
ASOC. FAMILIA IGLESIAS BELLO
ASOC. PAO DE BUXO.
O. SOLO.
G. ETNOGRÁFICO “ FOULA ”
C.P. IRMÁS VILLAR.
ESCOLA DE MAXISTERIO
ASOCIACIÓN O TORRON DE. CARBALLIÑO.
LUDOTECA DA A.S.P.G.P.
MEENDIÑO
RABO DE GALO I
RABO DE GALO II
ASOC. CULTURAL AURIENSE
ASOC. XUVENIL DO COUTO
TOLAS NORDICAS
OS TRANGALLANS
ASOC. LUCHA CONTRA ENFERMEDADES RENALES
SANTA MARTA DE VELLE
RESIDENCIA SANTA MARÍA
A VOZ DA CONCIENCIA
RABO DE GALO
IRMÁNS VILLAR
ASOCIACIÓN CULTURAL AURIENSE
ASOCIACIÓN CONTRA EL CANCER
COLEXIO PADRE FEIJO- ZORELLE.
A CARBALLEIRA.
OS TRANGALLÁNS.
A.A.V.V. RÚA DO VINTEÚN
A.A.V.V.AS EIROAS.
CLUBE JUVENIL “ERVEDO” DA ASPGP
COLEXIO 12 DE OCTUBRE.
TOLAS NORDICAS.
PENA “ OS PASANTES ”
COLEXIO PUBLICO “ MANUEL L UIS ACUÑA ”
A.A.V.V. AS VEIGAS DE REZA.
ASOCIACION PAO DE BUXO.
CRUZ VERMELLA.
RESIDENCIA SANTA MARIA.
A.C. AURIENSE.
COLECTIVO ECOLOXISTA OURICO “A.S.P.G.P”.
LUDOTECA DA “A.S.P.G.P”
CLUBE JUVENIL “ERVEDO”
ASOC. FOLC. TRAD. OURENSE.
ALUMNOS “ 12 DE OUTUBRO ”
ASOC. XUVENIL EXP.COUTO
ASOC. OURENSANA AMIGOS DE VENEZUELA.
OS TRANGALLÁNS
CLUB DE JUVILADOS.
MAIOS Nº 1
RABO DE GALO (ROMERÍA)
RABO DE GALO (O GALIÑEIRO)
CLUBE XIMNASIA PAVILLÓN
ASOCIACIÓN JUVENIL
MAIO DO COUTO
IES. O COUTO
O MEIGALLO
A.L.C.E.R.
CENTRO DE MAIORES DE OURENSE
PARROQUIA SANTA MARTA DE VELLE
COL. PÚBLICO IRMÁNS VILLAR
66
COLEXIO CONCEPCIÓN ARENAL
ASOCIACIÓN CULT. SAN PÍO X
ANPA DO IRMÁNS VILLAR
POR RUBÉN LÓPEZ.
RABO DE GALO (O FUMEIRO)
AGROMAR
A.A.V.V. RUA DO 21 (ART)
A.A.V.V. RUA DO 21 (ENX)
COLEXIO GUILLELME BRONW
A.X. PARROQUIA DE VELLE (ART)
A.X. PARROQUIA DE VELLE (ENX)
A.A.V.V. AS EIROAS
AMANDO IGLESIAS
A.L.C.E.R.
A.X. OS GALOS
A.M.I.
A. X. SANTA CRUZ DE ARRABALDO
A.A.V.V. LAXAS DURAS
ASOCIACIÓN XUVENIL S. PÍO X
ASOCIACIÓN XUVENIL ANTÓN TOVAR
ASOCIACIÓN CULTURAL
COMPARSA AS MASCARADAS
A.A.V.V. RÚA DO VINTEÚN
COLEXIO PADRE FEIJOO-ZORELLE
EL PARABRISAS.MAIOS
A.G.I.R.
ASOCIACIÓN C. AMIGOS DE VENEZUELA
COLEXIO PÚBLICO IRMÁNS VILLAR
ASOCIACIÓN CULTURAL. SAN PÍO X
RABO DE GALO (A SEITURA)
RABO DE GALO (ESTANQUE)
GUILLELME BROWN
A LUMIÑO DE VELLE
ALCER POR JULIO E SONIA
O ESPANTALLO
CENTRO DE MAIORES DE OURENSE
AMI-AGIR
S. D. C. “ ARRABALDO ”
BANDA DE GAITAS CASTELO.
MAIO 2002
COPLA DOS MAIOS
ASOC. ESTUDANTES INDEPENDENTISTAS
A.A.V.V. RABO DE GALO ( ART)
A.A.V.V. SANTA ANA DO PINO
A.A.V.V. RABO DE GALO (ENX))
A. C. SAN PIO X
A ESMORGA
ALOUMIÑO DE VELLE (I)
ALOUMIÑO DE VELLE (II)
ANPA CEIP IRMÁNS VILLAR
AMI
A.X. OS GALOS
MAIO DO OCTOXENARIO (AMANDO IGLESIAS)
AMPA OTERO PEDRAYO
ASOC XUVENIL MILENIUM
SOC. DEP. SANTA CRUZ DE ARRABALDO
CEIP DE MASIDE I
CEIP MASIDE (CRUCEIRO)
CEIP MASIDE (A IGREXA)
A.X. MILENIUM XXI
S.D. ARRABALDO
AMPA IRMANS VILLAR (ART)
AMPA IRMANS VILLAR (ENX)
BORJA RODRIGUEZ FDZ
A.A.V.V. AS EIROAS
A.L.C.E.R.
SOCIEDAD DEPORTIVA. SANTA CRUZ
IES OTERO PEDRAYO (ART)
IES OTERO PEDRAYO (ENX)
ASOCIACIÓN CULTURAL SAN PÍO X
AMANDO IGLESIAS
CLUB DE XUBILADOS
COLEXIO CONCEPCION ARENAL (ART)
COLEXIO CONCEPCION ARENAL (ENX)
ALUMIÑO DE VELLE
A.A.V.V. RABO DE GALO
ANTON LOPEZ VALEIRAS
AGROMAR
PARROQ. SANTA MARTA DE VELLE (MAIORES)
PARROQ. SANTA MARTA DE VELLE (NENOS)
A.M.P.A. OTERO PEDRAYO
A.M.I.
A.A.V.V. DE SANTA ANA DO PINO
A.A.X.X. OS GALOS
MAIO DE RABO DE GALO I
MAIO DE RABO DE GALO
AMANDO IGLESIAS MOURE
ASOC. DEP. CULT. ARRABALDO
A.A.V.V. AS EIROÁS
ASOCIACIÓN XOVEN RABO DE GALO..
ASOCIACIÓN XUVENIL MILENIUM
RESIDENCIA OS GOZOS.
A.A.V.V. SAN BERNARDO DE TIBIÁS
ASOCÇOM JUVENIL FAISCA
COL PADRE FEIJOO-ZORELLE
ANPA DO IES OTERO PEDRAYO
A.A.V.V. RABO DE GALO (TERMAS)
67
O CARRABOUXO.PERSONAXE
MAIO DA RUA DO 21. PIRÁMIDE
ASOC. PONTE PELAMIOS
CRUCEIRO
PARROQUIA. SAN PIO X. PIRÂMIDE
FOGAR DO MAIOR PIRÁMIDE
CABACEIRO LOUMIÑO 1-VELLE
PIRÂMIDE.4 MULLERES DA TERRA
COLEXIO PADRE FEIJOO PIRÂMIDE
MAIO DO CENTRO COMERCIAL
COLEXIO CONCEPCIÓN ARENAL-PIRÁMIDE
QUEIXUMES PINOS- PIRÁMIDE
PIRÂMIDE (S.N).
MAIO DO OCTOGENARIO
ALOUMIÑO 2 - PIRÂMIDE.
COLEXIO OTERO PEDRAYO.
I.E.S OTERO PEDRAIO
A.A.VV. RABO DE GALO
MAIO DE RABO DE GALO AMI
A.M.I.
A ESMORGA
ANIMACIÓN
PARROQUIA SAN PÍO X
COPLAS DOS MAIOS DO OCTOXENARIO SOLITARIO
OS MAIOS-SEIXALVO 2008
MAIO DO FOGAR DO MAIOR
MAIO COLECTIVO
( * ). Nalgúns anos, non coincide o número de maios presentados ao concurso, co número
de Coplas arquivadas, xa que era normal que participasen maios sen coplas e tamén soi
coplas.
Para salvar dalgún xeito esta irregularidade, tomaremos como moi aproximados á realidade os datos amosados, cunha marxe de error de máis menos 2.
Outra dificultade para acadar a total exactitude dos mesmos, é a escasa referencia da prensa local, en canto ao número exacto de maios presentados. Case sempre se fai referencia a
unha cifra aproximada e nalgúns caso nin iso.
VILAS E POBOS DA PROVINCIA PARTICIPANTES NA FESTA
BANDE (1984)
CARBALLIÑO
CARTELLE (1989)
COLES (1987)
CUDEIRO
MASIDE
REZA
SANTA CRUZ DE ARRABALDO
TIBIÁS
VELLE
VILAR DO PINTO
VIGO
É un dato moi negativo para a evolución da Festa dos Maios, que as vilas relacionadas,
tiveran unha aparición moi fugaz, xa que nalgús casos somente participaron un ano e non
volveron a facelo e noutros, con tres anos de participación abandonaron a mesma.
Isto, é o reflexo da falla de sensibilidade por parte das institucións, que nin potencian adecuadamente a festa dende o eido económico, nin coidan dos detalles e atencións necesarios para que a xente se sinta cómoda e arroupada na celebración da mesma e tamén dos
Colexios, que non son capaces de transmitir adecuadamente o verdadeiro valor da mesma.
68
ESTADÍSTICA DE PARTICIPACIÓN ANUAL
NÚMERO DE MAIOS PARTICIPANTES (*)
ANO
1928
1929
1930
1931
1932
1933
1934
1935
1936
1937
1938
1939
1940
1941
1942
1943
1944
1945
1946
1947
1948
1949
1950
1951
1952
1953
1954
1955
1956
1957
Nº
2
2
3
4
4
5
7
10
10
0
0
11
¿*?
13
13
15
16
16
17
18
19
17
20
15
20
21
17
19
21
08
ANO
1958
1959
1960
1961
1962
1963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
Nº
13
12
17
15
17
10
09
07
09
13
25
19
27
21
21
14
18
17
18
21
36
14
20
25
29
24
28
22
18
20
ANO
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
Nº
18
20
24
11
47
37
29
31
27
17
25
20
16
24
17
20
24
22
13
17
14
TOTAL
1524
TOTAL DE MAIOS PARTICIPANTES: 1524
MEDIA ANUAL PARTICIPANTE: 19 (+,-2)
69
NÚMERO DE ESTROFAS REXISTRADAS.
ANO
Nº Estr. ANO
Nº Estr. ANO
Nº Estr. ANO
Nº Estr.
1928
17
1951
328
1974
378
1997
614
1929
19
1952
522
1975
399
1998
761
1930
60
1953
746
1976
659
1999
750
1931
68
1954
448
1977
755
2000
382
1932
54
1955
643
1978
823
2001
465
1933
72
1956
695
1979
417
2002
445
1934
112
1957
173
1980
476
2003
333
1935
268
1958
375
1981
794
2004
437
1936
212
1959
352
1982
928
2005
355
1937
***
1960
373
1983
638
2006
114
1938
***
1961
285
1984
859
2007
420
1939
192
1962
385
1985
611
1940
***
1963
132
1986
423
1941
222
1964
188
1987
545
1942
296
1965
242
1988
586
1943
218
1966
292
1989
555
1944
276
1967
360
1990
596
1945
288
1968
623
1991
852
1946
402
1969
731
1992
1159
1947
546
1970
765
1993
1312
1948
626
1971
1096
1994
862
1949
428
1972
763
1995
742
1950
518
1973
420
1996
954
TOTAL: 37.254
NÚMERO TOTAL DE ESTROFAS: 37254
MEDIA DE ESTROFAS POR ANO: 490
70
CAPÍTULO II
AS COPLAS DOS MAIOS: INTRODUCIÓN
Considerando que este libro ten como base o estudo e a evolución social de Ourense a través da análise das coplas dos maios, creo conveniente dedicarlles unhas páxinas a estas
fermosas cantigas que foron, son e serán sempre as portadoras das inquedanzas, ansias e
denuncias que o noso pobo quixo facer publicamente, para o coñecemento da sociedade,
nun día que, a pesar da censura á que tiveron que someterse, sempre foron testemuñas dos
avatares sociais.
Dende que a censura deixou de exercer presión sobre os maieiros, as coplas acadaron a
liberdade suficiente para seren notarios da situación a todos os niveis, e por iso teñen un
valor incalculable.
As coplas dos maios foron case sempre de corte satírico, aínda que esta temática foi moi
censurada nalgúns casos por persoeiros da cultura popular galega, como demostra unha
carta que lle escribe Manuel Torres a Xosé Ramón Fernández Oxea (Ben-Cho-Shey), o día
3 de maio de 1956, referíndose á festa celebrada en Marín e na que, entre outras cousas lle
di textualmente:
“Querido Xosé Ramón: (…) Pois saberás, que fixemos a festa dos maios como de costume organizada pol-a C. Santa Cecilia. Foi unha grande festa, pero inda que se pubricaron bases ben craras para acabar coa costume de facer copras satíricas, non houbo
maneira de evitar que o mal gusto nos colara algun has.(…) Pero eu non penso morrer
denantes de limpar a festa dos maios de todo o que non sexa a pureza infantil".
Nestas composicións critícanse os vicios e os sucesos que ao longo do ano tiveron maior
repercusión social. É frecuente que esta crítica se centre en problemas locais e tamén
nacionais, tanto de carácter político como costumista, ou sobre a vida na localidade.
Ano tras ano, os concellos e as institucións son axuizadas no desempeño das súas funcións.
É moi difícil, case imposible, que un feito que non gustase a un sector da poboación, ou
que tivese certa repercusión no seo da sociedade, non sexa cantado polos copleiros nese
mesmo ano, e en non poucos casos séguese recordando ao ano seguinte.
Debemos ter en conta a súa importancia. Xa que logo, estas composicións son máis antigas ca os xornais, e constitúen dese xeito unha especie de crónica de todo o que acontecía.
Por iso poden considerarse como auténticas crónicas locais, nacionais ou internacionais,
así como as mellores fontes de información sobre as formas de vida dos nosos devanceiros, dende hai case 100 anos, xa que as primeiras coplas aparecen en Ourense no ano 1917,
sen que iso queira dicir que non houbese algunha máis antiga, pero dende logo, que desa
data é a que está catalogada.
71
Parece que en Pontevedra foron recollidas algúns anos antes que en Ourense, xa que na
única en que se pode seguir o devir histórico durante estes máis de cen anos é Pontevedra,
grazas a varios amantes da festa que foron gardando as follas tódolos anos.
Posteriormente,entregaríanllas, eles ou os seus descendentes, ao Museo Provincial, que é
onde se poden consultar agora estes interesantes e á vez sinxelos documentos, moitos de
cativo valor literario, pero todos eles de grande interese histórico-antropolóxico. (Cfr.
Clodio González, 1989).
Coa incorporación á festa por parte dos colexios (*) e outras asociacións culturais, as
coplas acadaron un maior nivel non só en canto á linguaxe empregada para relatar o seu
contido, senón tamén en canto á métrica e á rima, dándolles a estas unha maior musicalidade e beleza. Segundo afirma Fernández Oxea, nos primeiros tempos facíanse soamente
dous exemplares manuscritos das coplas: un para a censura e outro para o cantar.(Cfr.
Tarrío Fernández, J. A. 1988).
No estudo da evolución destas cantigas ou coplas teremos en conta que entre elas, aínda
que case todas de carácter satírico, presentan diferenzas en función do maio que representan. Así que, deste xeito, poderiamos distinguir basicamente catro tipos de coplas, entre as
que destacamos:
Coplas do maio humano
Coplas do maio figurado
Coplas da raíña maia
Coplase do ramo de maio.
O desenvolvemento da temática destas cantigas estivo sometido á propia evolución da
sociedade galega, pois íase pasando dunha sociedade moi rural, que foi a orixe dos maios,
a unha sociedade en que a pequena burguesía comezaba a facerse un oco, co conseguinte
desprezo por todo o que tiña un compoñente puramente galego, tanto na lingua utilizada,
coma na crítica e na retranca tan propias da nosa terra.
Nalgunhas cidades mesmo chegou a desaparecer ou transformarse durante varios anos o
seu contido, xa que os mesmos maios tamén foron experimentando cambios na súa estrutura e apareceron deste xeito uns maios chamados artísticos, de figuras insospeitadas e
pouco representativas coa identidade do pobo rural e, polo tanto, moi diferentes aos tradicionais de forma cónica ou tamén piramidal, en recordo dos nosos cumios. Como antes
dixen, trocáronse tamén aquelas coplas de corte tradicional por outras máis satíricas e de
máis acollida polo público en xeral. Estaban máis castelanizadas e nalgúns casos foron feitas integramente en castelán ou alternando estrofas en castelán e galego.
Dito isto, podemos clasificar as coplas ou cantigas dos Maios, en dous grandes bloques:
Coplas Tradicionais
Coplas Anuais
72
COPLAS TRADICIONAIS
Estas coplas, como xa se dixo, eran moi propias dos maios humanos e presentaban poucas
variantes, xa que a súa temática xiraba arredor dos saúdos e as peticións que o neno vestido de maio con roupa de fiúncho e flores pedía polas rúas a vontade dos veciños e polo
tanto non podía ser moi ácido se desexaba que lle deran a esmola.
Na actualidade esta modalidade está xa case desaparecida das nosas cidades galegas. As
máis antigas datan do ano 1840 e aparecen recollidas en Pontevedra. Estas coplas íanse
transmitindo de xeración en xeración e chegaban a ser coñecidas por toda a comunidade.
Perpetuáronse durante moitos anos aínda que na actualidade xa foron esquecidas e soamente se poden ter noticias delas pola súa existencia en coleccións privadas e institucionais.
Estas composicións posuían carácter de ritual agrario, como así o defendeu no seu momento D. Vicente Risco, e a súa fonte de inspiración era a manifestación de agradecemento do
pobo para a terra nutricia, que nos dá os froitos necesarios para vivir.
COPLAS ANUAIS
Son aquelas que se cantan unha vez ao ano e polo tanto son diferentes todos os anos, porque cada maio presenta as súas.Tanto as coplas como a información varia sobre o tema foi
recollida de arquivos particulares e da Biblioteca Provincial, así como da Biblioteca da
Excma. Deputación, que posúe as primeiras dende o ano 1928 e que foron doadas á devandita institución por Ben-Cho-Shey.
Foron estudadas unha a unha para poder facer unha análise exhaustiva do seu contido, descartando como é lóxico a súa parte primeira, que vén a ser un saúdo á Festa e unha presentación do maio. Así mesmo, tamén foi excluída a parte final destas, que constitúe a despedida do maio despois da consabida petición ao xurado para que lle conceda o desexado
premio.
Quedaron pois como contidos para analizar as partes centrais das coplas, que son as verdadeiras portadoras de significado, e que,coas súas limitacións, quedarán para a posteridade como unhas sinxelas pero valiosísimas hemerotecas de fácil consulta.Esta é a idea con
que nace este libro, ademais de facer a recompilación de todas as coplas que na actualidade coñecemos na historia dos maios de Ourense. Trátase, pois, de estudar, como xa se dixo,
a evolución da sociedade en Ourense nos case cen derradeiros anos.
As coplas, nos primeiros anos que recollemos, tiñan moi pouca calidade literaria, aínda
que cumprían sobradamente a súa función de exaltación da primavera e agradecemento á
terra e ao mesmo tempo para facer a correspondente crítica social. A medida que foron
transcorrendo os anos,- como é lóxico-o nivel de calidade foi aumentando ata atoparnos
nos últimos tempos con algunhas de certo valor poético (ano 1956) e moita imaxinación
73
As coplas dos maios, durante moitos anos, sobre todo na época da ditadura, foron sometidas a censura, tanto política, como relixiosamente. Durante varios anos tiveron que pasar
pola autorización do xefe da Garda Municipal, non en van, participaba no xurado unha
persoa nomeada polo bispo da Diócese, pois como xa se dixo, esta festa ten unha orixe
pagá aínda que foi cristianizada pola Igrexa facéndoa coincidir coa celebración da Festa
da Santa Cruz. Esa é a razón pola que os monumentos ao maio rematan cunha cruz colocada no cumio.
Como consecuencia da censura, non foron poucas as coplas secuestradas pola autoridade,
no mesmo lugar de celebración da Festa, como lles sucedeu no ano 1956, ás presentadas
co título “Suspiros dùn maio”, retiradas,por orde gobernativa, no propio recinto en que se
estaba a celebrar a Festa. O seu contido é o seguinte
COPLAS REXEITADAS POLA CENSURA: “SUSPIROS E CANTIGAS D'UN AIO" (1956)
Ficando coa vida
do pobre infeliz,
pra rezar de morto
polá i-alma d'il.
Da testa toliños
a-alguns puxeron
o ver os recibos
que da luz trouxeron.
Nin callos nas maus
nin chancos nos pes
nin sachos nin rodos
nin doblar a res.
Algunhas raposas
de vello axeitadas,
solteiras, viudas,
do tempo rilladas.
Aquil cos entenda
sabio tem que ser,
xa que do contrario
ingresa em Toen.
Un fillo será abogado
outro procurador
e dos versos do mayo
o outro será censor.
Farolas de moños,
con medias retortas,
cachean nas vidas
e cheiran nas portas.
Tan soio queremos
facerlle mención,
de que-o barrio sur
e da población.
Temblade poetas
dos versos dos mayos
si falades de arado
partebos un rayo.
E co Auntamento
inda non pegaron,
sorte que tiveronos
que xa marcharon.
Fumigan as tellas,
xá cheira a vitela
os pratos relocen
enriba da mesa.
Por dios non faledes
do sacho de agallas
nin sede fungueiros
de facer as mayas.
Outras raparigas
pra sair d'apuros,
ofrecen nas ruas
tabacos e puros.
Acordate mayo
que tes qu'ir xantar,
i-a naide lle debes
isto perturbar.
Tendredes que falar
da lengua latina
da filosofia
ou da medicina.
Em canto'os recibos
da-electicidade,
da cachola tran
a toda ciudade.
Levantate pois
tranquio-é sereo
quecando falaches
eché a voz do ceo
Que vello me fas
Justicia do mundo
Que torpe camiñas
Sendeiro sen rumbo
74
As flores me can
O ver tanto inxerto
De gromos de vagos
De cencia valeiro
Cal cobras lambidas
Da traizon escravos,
Mantefiense outantes
A sombra deitados.
Co freno puxera
Os mayos do cego
A cencia supina
E xogo de nenos
Facendo da vida
Inmenso BABEL
De tanto gastar
en tinta e papel
I-asi vai o mayo
Pro dentro fervendo
Da vida turra correndo
i-o paso morrendo.
I-o mundo cantaran
Os biles enrredos
Murallas diarias
Com máis aparello
Ahora ladreiros
De leis sen xeito
Esgazan os homes
o sono de leito
Vivimos o tempo
Dos alumiados
Dos santos pequenos
Dos dioses de barro.
Que negan os homes
O don que lle diu
O dios que os fixo
Que a nadie pediu
Facendo d' entroidos
E testas valeiras
abortos carnales
E bestas de feira
Estamos no sigro
Das adulacións
Da pouca vergoña
E gaita sem fol.
Que outro pensar
Oque um quixera
Que outro pagara
Oque il non debera
Mostralos fogosos
De coiros mui duros
Sacoden as pallas
nos grandes apuros
Famentas cobizas
Enxendran o día
os homes honrados
Conturban a vida.
Máis eu coido que-il
No seu pedestal
Sem fala tesiño
De pasmo a estar
Cal vernos fozando
Em allea facenda,
Lostregan medrando
Sin que os entendan.
Parentes sin selos.
Os eixos do mundo
Estanse gastando,
Cangados do vicio
O ver as ringleiras
De irmans peregriños
Que polos camiños
Do mundo xa van
Pitoxos ouriales
de mals formigueirosEnrredan os homes
Pa encher o pandeiro.
Que a tarra fixeron
Inxenio de trampas
Extrañanse hoxe
A Padre Feixoo
Com reixo adornan
O duro destiño
E a sua ansiedá
Inxentes colmeas
Caciques sin gola
De tortas angueiras
espremen e xunguen
Com falsas promesas.
Que poñan o dedo
Nas faltas de dios.
Ca pruma brandiran
Cal rexos fungueiros
De brazos fornidos
Que em terras alleas
Toparon abrigo
Lebantan facendas
Tunantes mendigos
de grorias fiados
nin teñen afleio
Nin fé no traballo
Que de luz e verdad
Foran semilleiros
Que as suas palabras
Cal ronco tronar
Espallando o vento
A sua morriña
O seu sentimento
A súa grande dor
75
Anacos de terra
Que lonxe emigrados
Xurai niste día
Que tanto lembrades
Lamendo a fartura
dos dias de festa
estreitos apertos
das datas que restan
I-agún xa esconde
debaixo do sayo
a testarascando
pensando no maio
Levar na cabeza
Aquelas chamadas
Do padre Feixoo
Co espritu curaban
As trampas do mundo
por dentro roendo
Tunantes falsias
De lonxe esquecendo.
Entre andrumadas
de froita e turro
apaxen de amores
d-unha indixestión
Ofrendai os mociños
As suas ringleiras
E froitos e flores
Dil secan sementeira
De homes maduros
honores engolados,
de vellos cazurros
de dioses pintados
I-as moi condanadas
Mansiñas sin hoso
os homes lle poñen
a soga o pescozo
Trochado sin medo
Cas pifias de fume
Farúme de entroidos
Coidados do lume
I-excraman a xente
o verme pasar
campante e fornido
cas gaitas por tras.
Mais cando dersperta
o probe coitado
caindo da burra
non pasa bocado
Bestias espidas
sin tino axeitado,
mezclando sospiros
com cantos alados
¡Que fermoso ven!
de vir estallando
cantares o vento.
sen medo a ninguén
D’abondo sabidas
que teñen contrato,
diezmos e primicias
impoñen co trato
Por fora poñendo
forido roupaxe
galante ofrecendo
honors e linaxes
Para porlles o nome,
facerlles a cesarea,
o son dos pandeiros
en rúas e prazas
I-a suaves melosas
mansiñas sin hoso
resultan mais duras
e bravas que toxos
76
Transcribo textualmente a J.Noguerol, no artígo que se referencia e que dí o seguinte
acerca da censura das coplas, e tamén da importancia das mesmas, non soi polo contido,
senón tamén polos persoeiros que nalgúns casos as facían.
“Afortunadamente, Ourense rescata sus tradiciones más enxebres. Ayer la ciudad era una
inmensa fiesta callejera, un brujuleo; el Paseo lleno de «maios» y de cantares que con voz
cavernosa entonaban sus versos sobre el asfalto mojado.
Si una ciudad pierde su memoria, su pasado, el oráculo, queda en encefalograma plano,
Ayer hubo esplendor. Cierto, más en la estética algunas figuras, algunas verdaderas obras
artísticas, que en los versos. Recordemos. En décadas pasadas, poetas, escritores y artistas como Ben Cho Sei, López Cid, Otero Pedrayo o Blanco Amor, se reunían a finales de
abril en el «Royalti» al anochecer, entre el ir y venir de las coristas, jarras de vino y la
lucidez de la tertulia. Allí escribían coplas afiladas como navajas de afeitar que después
cedían a anónimos maios
Tiempos de dictadura. Entonces, un joven de paso rápido, el periódico bajo el brazo,
corría al atardecer hasta los ojos policiales del censor. Pero los maios no. Espontáneos,
clandestinos, libres como un animal que corre por el bosque. En ellos se le sacaban los
colores al Concello,al poder y al clero....”(Foro dos maios de Ourense 2004, páxina 139).
Actualmente, deben ser entregados tres orixinais por maio varios días antes no Concello e
tamén na Consellería da Presidencia, para o seu depósito legal, o que se acredita co correspondente cuño na parte superior de cada exemplar.
Non é difícil atopar nas coplas un vocabulario ás veces procaz e no que abondan os tacos
e as frases de mal gusto, sobre todo cando se fai referencia ás mulleres. Pero todo iso, que
en ningún caso se xustifica, pertence a ese máxico mundo dos maios no que, como no
Entroido, case todo se permite. Tendo en conta que en tempos de represión era o único día
en que se podía criticar dalgún xeito as poderes públicos sen exceder, como é lóxico, uns
límites marcados pola censura.
O denominador común destas composicións foi a crítica á muller. Non obstante resulta
moi curioso que a pesar de seren as propias mulleres as que facían o traballo máis pesado
na elaboración do monumento, como é o cosido do mofo que ademais de moi laborioso
resulta cansado, permitisen de bo grao unhas críticas tan desmesuradas. Esta crítica exacerbada e irrespectuosa coas mulleres deixounos constancia para a posteridade das formas
de pensar dunhas etapas históricas, marcadas pola escasa consideración da muller na vida
social, faceta esta que dificilmente se atopa nos xornais.
É por iso polo que reclamamos a importancia destas composicións como verdadeiro reflexo da forma de pensar doutras épocas, nas que se pon de manifesto con moita claridade
que a muller foi mal considerada a case todos os niveis. Pasa dende unha cazadora de
homes para casar ata ser criticada con moita forza a súa forma de vestir e de se pintar, non
sen antes ser acusada de folgazana, cando na realidade do rural a muller foi sempre a que
soportou o peso da familia ao ter que traballar no campo en tarefas agrícolas e ao mesmo
77
tempo facer as cousas da casa. E isto é máis acentuado en Galicia, pois é terra de emigrantes e de oficios ambulantes de todo tipo (afiadores, paraugueiros, quincalleiros, feirantes,
capadores e outros) nos que se botaba gran parte do ano fóra da súa casa e isto obrigaba á
muller a traballar arreo, polo que non é fácil de entender, o trato que se lles daba e a pouca
consideración que en tempos pasados se lles tiña.
As coplas que se compoñen na actualidade son bastante diferentes en canto ao contido,
coas que se facían polos anos 1928 ate 1935, xa que os mundos cambiaron e xa non son
festas de marcado carácter rural como entón, senón que se converteron en festas urbanas
e polo tanto agora xa non existe aquela conciencia de dependencia da terra e dos seus froitos e, por conseguinte, os contidos destas son moi diferentes. Nótase unha gran diferenza
en que desaparece case por completo a crítica á muller, pola distinta consideración social
acadada, como froito da igualdade e da incorporación ao mundo laboral e universitario, no
que xa alcanzan cotas de participación nalgunhas carreiras superiores ás dos homes.
Como veremos máis adiante e máis polo miúdo, nestas composicións distínguense tres
partes claramente diferenciadas:
Un comezo da copla que se caracteriza pola súa brevidade e que vén a ser a presentación
do maio, indica quen o fixo e o presenta a concurso, de onde procede, así como certa referencia aos materiais empregados:carrabouxos, fiuncho, flores, xestas etc.
Unha parte central, que é a verdadeira copla, tanto polo seu contido como pola súa extensión. Nesta parte faise crítica de todo aquilo que aconteceu ao longo do ano e normalmente diríxese contra as institucións, contra os políticos, contra aquelas situacións ou sucesos
que tiveron certa sona ou impacto na sociedade, tanto local como nacional e internacional.
De aí que estas cantigas veñan a ser como unha crónica da cidade e da nación tamén
naqueles actos de relevancia.
O carácter satírico destas coplas deu lugar á súa prohibición durante os anos 1937 e 1938
que durou a guerra civil española. Tampouco temos referencias do ano 1940.
E como remate, unha parte que normalmente é moi breve,-entre unha e tres estrofas - na
que se lle pide ao xurado o outorgamento do premio.
En relación coa crítica, houbo ao longo dos últimos 50 anos certa polémica entre os etnógrafos ou estudosos do tema. Había unha opinión maioritaria de que o contido satírico en
exceso, desvirtuaba o senso e significado da Festa, como puxeron de manifesto as cartas
manuscritas que os devanditos personaxes se cruzaron nesa boa relación, - neste caso epistolar - que mantiñan entre eles..
78
UNHA CARTA DE INTERESE
Véxase esta carta, que Manolo Torres de Marín lle escribe a Ben-Cho-Sey en 1973.
Marin 1º de maio do 1973
"Querido amigo Bem Cho Shei: Sentín moito que non poideras vir niste primeiro de
maio (sinto sobor de todo a causa) pra que poideras ser testigo da manifesta deodaencia, por non decir fenecimento, dos maios nesta vila... e non diria mentira si tamén
conto al outras. Eu estou convencido de que os maios xá fai anos morreron, e inda que
em Vilagarcía e Redondela naceron fai pouco, é um nacimento de cousa que nace co
mal no corpo. Pra min morreron de todo. Resuciteinos um dia com toda a ilusión, e os
primeiros anos forons espranzadores, pero agora, estou arrepentido de habelos resucitado.
Na nosa infancia sentíamos o gusto de facel-os maios inda que non se ganase pra os
gastos. Hoxe, con roscas e miles de pesetas de premios, non se desperta nos nenos cobiza ningunha. Os nenos dagora non teñen ilusións de ningunha crase. Por isso iste ano
em Santa Cecília apuntáronse tres maios, contando com un que véu da illa de Ons porque elí está de escolante um rapaz de Marin. Pra mostra basta um botón, e por isso eu
merquei somentes a copra que che mando, que eu non mercaria nunca porque xá por
adiantado se titula "Os crítcós de Laxe, cousa que nos prohibimos sempre, a crítica, por
entender que non é por ahí por onde se educa aos nenos."
Recollemos unhas coplas do ano 1956, que constitúen un verdadeiro canto á primavera,
como lles gustaba ós persoeiros da Cultura Popular:
O mayo belido
de corpo de moza
aleiprés de vida
que canta e non chora.
Pola primaveira
de verde vestida
que iste e o traxe vello da
vella Galiza.
Nos peitos bariles
brota a primaveira
e o sangue no que
naufragan as nenas.
O mayo a quen fixo
tolo a primaveira
o mayo dos contos
e das brincadeiras.
A veira do mayo
espeto o meu berro
a veira da herba
da xesta e do fento.
As nenas de corpo
saudoso e lixeiro
as nenas que bican
con bicos do tempo.
Pola primaveira
chamamolo mayo
labrego agasallo.
O mayo e un peito
Eiquí está o mayo
de verde cor que o mayo
vestido de verde
está feito somentes de amor. o mayo que brinca
Pola primaveira
o mayo labrego
brinca que te brinca
baila o torreiro.
Sangre rexo e xoven
brinca nas suas veas
é o sangue dos toxos
que enche a nosa terra.
79
Eiquí está o mayo
arbore de ilusión
eiquí está o mayo
o meu corazón
AS DISTINTAS PARTES DUNHA COPLA DO MAIO
A: Estrofas de presentación: Lugar de procedencia do maio
Como xa se dixo en páxinas anteriores, as coplas teñen unha primeira parte na que se fai
unha especie de presentación, onde se ven a explicar a procedencia do maio, que ben pode
ser un barrio, unha rúa, un colexio, unha asociación ou un particular.
Como mostra, amosamos unhas cantas coplas que nos serven para decatarnos que o que
hoxe chamamos "casco vello" da cidade, xa daquela presentaba un deterioro nas súas rúas,
como se reflectía nas coplas dos maios.
Vexamos algúns exemplos.
A: Presentación:
Eiqui está o mayo
d'a Fundición
que pras mozas todas
trae un perdigón
Eiqui ven o Mayo
mais criticón
que se conoceo
na. Rúa da Unión
O día tres de maio
con moita ilusión
presentámo-lo noso maio
representando un avión
Eiquí está o Mayo
Da rúa Libertade
como anos anteriores
de xestas e de flores.
En verdad lle digo
que poñan atención
que ehiquí ben o mayo
da calle de Colón.
Eiquí ven o maio
de Calvo Sotelo
pequeno e seguro
non o leva o vento.
Eiquí chega o Mayo
d'a calle d'o Baño
cuberto de musgo
e paus de castaño.
Eiquí está o maio
de xunto-a Vista Alegre
cuberto con musgo
d-alá d'o Monte Alegre.
Amigos e Amigas,
voltamos de novo
á festa dos Maios
a troular un pouco.
Eiqui ven o mayo
que foy moldeado,
po-los caraduras
de Rabodegalo
Eiquí está o Mayo
do barrio do Couto
feito de musgo
e de carrabouxos
Aquí esta o maio
amigo e cantareiro
contando as historias
do ano derradeiro.
Rapaces das Burgas
calade un pouquiño
escoitando as copras
do noso mayíño.
Eiquí ven o Mayo
dá calle de Villar
que como todos os anos
ten moito que contar.
Señores do Xurado
preparanse a ver
un maio florido
que vai a se-lo rei.
Eiquí ven o Mayo
d-a Reina Victoria
cuberto de musgo de
flores e follas.
Xá chegou o maio
Da calle da Barreira
Que trae a alegria
E pona de monteira
Voltan os Maios
dende a Rabaza,
veñen con forza
para gañar a plaza.
80
B: Desenvolvemento do contido da Copla
Constitúe, como xa se dixo tamén, a parte principal da Copla e nela póñense de manifesto tódalas inquedanzas, críticas, denuncias etc
C: Peticións e despedida
Pídese o premio con calquera excusa e tamén as disculpas ao ao Xurado
Escoiten señores
con moita atención
as coplas do mayo
millor da población
Levántate Mayo
e marcha confiado
porcoó primeiriño premio
consedérao xa ganado.
Eiquí ven o mayo
dos monaguillos
que según dicen
somos os mais pillos.
Levantate Mayo
e vaite contento
porque os do xurado
son do Ayuntamiento.
Escoiten señores
e poñan atención
que o que dice o mayo
todo e con razón.
Eiqui termina a historia
de este noso mayo
que trae cousas distintas
as do ano pasado.
Levantate mayo
y-e humíllate o xurado
pra que che dea un premio
polo teu alumbrado.
Levantate Mayo
e ponte aun lado
bai o Ayuntamiento
que o premio xo tes ganado.
Levántate Mayo
ponte o ombreiro
que si quere o Xurado
tu eres o primeiro.
Levántate maio que
hai que ir correndo
haber si este ano
sacas o primeiro premio
Nos non vimos buscar
o primeiro premio
y-a ver o que fan
os señores do gremio.
Señores dó Xurado:
presten moita atención
pois si non nos dan o premio
vainos dar un sofocon
Levántate mayo
e vamonos deiquí
haber si noutro lado
ganamos más qu-eiquí.
Levántate Mayo
non seas pesado
que van vir por e-i
os de Rabo de Galo.
Despois déstas verdades
que sácaban de cantar
o mayiño solo pide
moitas coplas lle comprar.
Eiquí ven o maio
d'o ano pasado
si este leva o premio
e que está ben ganado.
Acudan señores
mira pro xurado
si da o premio
o tes ben ganado.
Volvete a levantar
e non seas forrón
pideye o premio
a esta Comisión
Erguete Maio
non critiques máis
o Calvo Sotelo
e todolo demáis.
Imos rematar
todos xa mais ledos,
xa nos despedidos
ata ano vindeiro!!
Xa nos despedimos
pero fica algo
a ilusión en Leticia
dos nenos de Seixalvo.
81
D: Agradecemento aos colaboradores
Ben se sabe que para edita-las coplas fan falla bastantes cartos, o que se consegue publicitando nas mesmas, aqueles establecementos que aportan voluntariamente uns cartos para
o pago parcial ou total da impresión.
Como contrapartida e agradecemento, os maieiros permiten a colocación da publicidade e
ademais adícanlle algunha estrofa, na que se gaba a citada industria.
É precisamente a través destes anuncios, como podemos saber cales eran os establecementos importantes que había na cidade naquel tempo, así como a rúa e o número no que estaban situados. Resulta curioso saber,que no lugar que ocupaba unha pequena panadería, por
exemplo na Avda da Habana (O Cartao), hoxe hai un gran edificio, case enfrente nun solar
que se amosa nas fotos, edificaron a chamada Torre de Ourense de 17 pisos.
Tamén se pode segui-la pista a profesións e actividades, que hoxe están desaparecidas e
para moita xente, totalmente ignoradas (aparcamento das cabalerías, ferrería para as mesmas, lugares de abrevamento etc.)
Sirvan como exemplo as seguintes.
Non si quen dixo
que para xantar ben
había que ir "O IRIXO"
pois deso fama ten.
"SAN MIGUEL" de nome
ten este restaurante;
tenvos moita sona
e é mi elegante.
Esta Mercería
non ten rival
e a que mellor vende
de todá a Capital.
Alí nun recanto,
queda "O RECUNCHO"
que prepara unhas tapas
ás que eu tamén canto.
Seica haina no "GALO"
boa cervexería
e para comprobalo
¡bebe-la eu quería!
Lana e fios
e medias de Cristal
mercería GENE
e a pricipal.
Despois ven "O QUEIXO"
no que xogan ao tute
e o viño que bebemos
e bo e non de matute.
Seguimo-lo roteiro,
imos cara arriba
e do "CARROLEIRO"
¿qué queres que che diga?
Se os puntos das medias
Se rompen e corren
na MERCERÍA 68
hay duas mozas cos collen.
Reabriron "A COVA"
quedóu moi riquiña
e alí están Bieito
e maila Carmiña.
E xa para rematar
e para que esto diltate
imos "Ó CANDIDO" a
tomarchurros con chocolate.
En San Miguel un
hai o BAR VIVEIRO
que en viños e tapas
tamén e o primeiro.
Entramos de seguido
en "MARIA ANDREA"
e tra come-lo cocido
a barriga queda chea.
Tamen si o seu fillo
fai a primeira comunión
mercería Gene
ten traxes de ocasión.
Produce un rebúmbio
como medicina
a cogorda Kámbuche
ou Teomicina.
82
ESCOLMA DE ANUNCIOS MOI ENXEÑOSOS
A través dos anuncios, que aparecen nas coplas dos maios, podemos decatarnos de cousas
tan curiosas como as chamadas paradas cabalares ou os prezos dunha quiniela, dunha permanente ou tamén da venda de xaropes, nos mesmos establecementos nos que se vendían
licores.Tamén podemos observar, a agudeza e o enxeño na forma de anunciar, recurrindo
ás veces en forma de verso como se de coplas de maio se tratase.
Interesante é saber que no ano 1944, aparece un anuncio cun número de teléfono de tres
cifras. Trátase de Almacenes el Barato: Teléfono nº 466. Hai moi poucos establecementos
na cidade que posúan teléfono nestas datas. É a partires de 1952, cando aparecen teléfonos de catro díxitos. Anos máis tarde pasaron a seis e agora, estamos xa nos nove díxitos.
A partires do ano 1967 ( *), desaparece o encanto e a graza que amosaban os anuncios de
anos anteriores, para dar paso a unha publicidade máis estudada, dende as técnicas da psicoloxía, máis agresiva e carente de encanto suficiente para facer rir, aínda que máis adaptada á sociedade de consumo na que estamos.
(Véxase o derradeiro anuncio da páxina seguinte, que tivo e segue a ter moito “gancho”
na publicidade actual.)
ANUNCIOS NO PERIÓDICO LOCAL“ LA REGIÓN
“
PARA COMER PULPO TEDES QUE IR
O BAR METRO, DANCHE BÓ VIÑO E
UN COMPLETO (MAIO DE 1950)
ESTA SEMANA PUEDE VD SER MILLONARIO,
EN LAS QUINIELAS POR TRE PESETAS JUEGUE UN BOLETO. (MAIO DE 1952)
CALZADOS EL CICLÓN EN TODO
TIEMPO Y DESPUÉS SEÑORA....
SEÑORITA EL CICLÓN QUEDA A
SUS PIÉS. (MAIO DE 1952)
BAR SAN MIGUEL CONFORTABLE
MARISCOS Y VINOS
DESINFECTADO CON CRUZ VERDE
(MAIO DE 1952)
EI CARBALLEIRA, SI QUEREDES AFORRAR NO “DERROCHE”
TENDES QUE MERCAR
(MAIO DE 1953)
SI ERES CHICO MODERNO Y PRESUMES
DE ELEGANTE VÍSTETE CON RAFAEL Y
SIEMPRE SALDRÁS TRIUNFANTE.
(MAIO DE 1953)
GUSTAME O VIÑO Y-OS CALLOS CON ESPANTO POR ESO VOU
TODOS OS DÍAS O BAR LEPANTO
VIÑOS E COSTILLA DO PAIS
C/ LEPANTO 13,OURENSE (MAIO DE 1954)
83
MEJOR PARADA CABALLAR- ASNAL
GARAÑONES SIN COMPETECIA
EN LEBOREIRO MONTEDERRAMO
(MAIO DA PRISIÓN 1949)
CAFÉ PEÑA
ANTIGUO CAFÉ DE LOS DISTINGUIDOS
ES PREFERIDO POR SU SELEC TO CAFÉ
PLAZA DEL HIERRO 3, (ORENSE)
GARAGE AMERICANO,
AGENCIA OFICIAL DODGE BRTERS,
PIEZAS LEGÍTIMAS MOPAR
TALLER DE REPARACIONES
( MAIO DE 1950)
ES VD. SONÁMBULO?
DUERMA CON ZAPATILLAS
TERRA GALLEGA
PAZA MAYOR, 4. ORENSE
(MAIO DE 1953)
ZAPATERÍA RAMÓN CONDE
CALZADOS A LA MEDIDA Y
FABRICACIÓN DE ZUECOS
(MAIO DE 1950)
SI QUIERES CONSERVARTE
FUERTE Y SANO
COME JAMÓN DEL ASTURIANO
CAPITÁN ELOY 10, ORENSE
MAIO DE 1954
MARMOLES GUERRA
ARTE FUNERARIO Y DECORATIVO
TELÉFONO 2254
(MAIO DE 1954)
Ten fama mundial
a ESPIGA DE OURO
que fabrica o pan
millor c'o biscoito
ÁBRICA DE LICORES
GASEOSAS-REFRESCOS Y JARABES
ALAMCENES DOMÍNGUEZ
PUENTE ORENS
.
Hoxe que a roupiña
vale un diñeiral
déixalla tinguida
e nova A IMPERIAL
AL QUE MADRUGA
SANTA LUCÍA LE AYUDA
SUSCRIBA UNA PÓLIZA
AVENIDA DE FRANCIA 3
OURENSE
(MAIO DE 1950
¿
MAIO DO ANO 1967
PELUQUERÍA CID,
ANTIGUA MADRILEÑA
PERMANENTES DESDE 15 PESETAS
AL ACEITE Y A LA CREMA
Y ESPECIALES NATURALES
NO CONFUNDIRSE
LAMAS CARVAJAL 6-1º
(MAIO DE 1950)
?
ZAPATERÍA LAS TÁPIAS
ESTÁ INSTALADA E UN PORTAL
DE MAXIMINO QUINTELA
(MAIO DE 1952)
NOTA:
RESPETOUSE A TIPOGRAFÍA DO ANUNCIO SEGÚNDO VIÑA NA COPLA.
84
ANTIGÜIDADE DAS COPLAS DOS MAIOS
As máis antigas que posuímos son uns versos pontevedreses de mediados do século XIX
(1840), aos que lles seguen 46 estrofas de 1848-53 xuntadas por X. López de Soto, e que
actualmente se achan no museo de Pontevedra. Entre elas 33 son galegas, oito bilingües e
cinco castelás (cfr.: Clodio González, 1989).
Segundo unha nota manuscrita do médico e folclorista pontevedrés Xosé Casal e Lois
(1845-1912) que obra no Museo Provincial da devandita cidade, a moda de imprentar as
coplas comezou nesta poboación en 1869, ao mesmo tempo que minguaba a presenza das
figuras clásicas e xurdían no seu lugar "arcos de triunfo", "castillos", "fragatas" etc.
Tamén foi por estes anos cando empezaron a cambiar o galego polo castelán, quizais por
supoñelo pouco apto para tratar temas patrióticos de tanta relevancia. No fondo eran obra
dunha incipiente burguesía que vía con malos ollos o que facían os aldeáns -pois a maioría dos maios procedían dos barrios-, pero aos que tampouco lles gustaba deixar o costume, pero si modernizalo facéndoo máis fino.O verde do fiúncho e da xesta foi trocado por
papeis de cores, as flores por bandeiriñas etc.
A moda de imprentar as coplas foi introducíndose paseniñamente, pois por exemplo en
Pontevedra dende 1869 a 1887 só hai constancia de catorce. As primeiras estrofas galegas
impresas en follas independentes son parte de duas coplas de Pontevedra de 1903 e 1909.
O noso idioma volveu a ser o único dos maios (agás casos illados e pouco significativos
cuantitativamente), e non hai dúbida que a isto axudou o feito de que dende os primeiros
concursos (como o de Pontevedra) houbera algún premio para o que cantase as mellores
coplas escritas en galego. Así figura na convocatoria da festa dos maios do ano 1888, en
que o importe deste foi de dez pesetas, e que foi concedido pola prensa local.
No de 1904, tamén da mesma contía, o premio levouno o maio de Gabriel Rodríguez de
Santa Clara. No ano 1940 houbo un premio de igual importe que o primeiro (50 pesetas),
que foi para a mellor copla en lingua galega. En Ourense as coplas máis antigas datan
(dous exemplares) do ano 1917.
Dende 1917 a 1927 transcorren 10 anos de escuridade na Festa dos Maios, pois non está
recollida nin catalogada nin unha soa copla. Por esa razón e para cubrir un pouco esa década, incorpóranse ao libro algúns feitos que foron noticia na prensa local, e que seguramente serían tratados nas coplas dos maios deses anos, dos que non sabemos nada sobre a
devandita festa. Tampouco se fai referencia a esta na prensa local. Sempre houbo nas vilas
compositores de letras para os maios, que acadaron certa especialización e que cobraban
por facer as coplas, e que algunhas veces as facían para maios diferentes. Temos constancia de que estas coplas,ás veces, eran copiadas en gran parte por outros maios, pasados
dous ou tres anos. Algúns destes compositores profesionais posuían certa cultura, segundo afirma Gregorio Fernández. (Cfr: Tarrío Fernández J. A. 1988).
85
CATEGORÍAS
En Ourense establécense dúas categorías
A.- Coplas de maiores
B.- Coplas de nenos
COPLAS DE NENOS
En canto á participación infantil, na historia dos Maios en Ourense recollemos os seguintes datos:
Ano 1949: preséntase ao concurso, por primeira vez, un maio feito polos nenos do
Orfanato da Barreira.
Ano 1953: concédeselle un premio a outro maio feito polos nenos, sen que se especificase a que colexio pertencían.
Ano 1958: novamente os nenos do Orfanato da Barreira volven participar e conseguen un
terceiro premio.
Ano 1960: aparecen tres maios moi significativos na participación infantil: o Maio da
Cidade dos Muchachos (Bemposta), o Maio da Rúa Colón e o Maio do Barrio do Couto.
Nos tres casos, os nenos son os auténticos protagonistas, tanto na elaboración do maio e
das coplas, como na venda e cántico destas.
En 1963: comezan a participar os colexios da cidade e tamén algunha escola da provincia, o que lle achega á Festa un considerable número de monumentos e coplas.
Ano 1970: pódese considerar como unha data clave para a participación dos escolares na
festa, xa que o Concello crea a categoría de maios escolares coa fin de potenciar a festa
entre os mozos.
Neste ano 1970, son os colexios públicos os que dan unha resposta maioritaria no relativo á participación, e apréciase ao mesmo tempo un enorme desinterese polo tema nos
colexios privados, xa que soamente dous concorren con certa asiduidade ao certame, tal
vez movidos máis pola ilusión dalgún profesor que pola importancia que dende os propios
centros se lles deu a estas celebracións.
Esta tendencia foi cambiando e algo mellorou en canto á participación, pero aínda queda
moito camiño por recorrer ata que se entenda o verdadeiro significado desta festa pagá,
reconvertida en cristiá, que representa o triunfo da primavera sobre o inverno e ao mesmo
tempo o agradecemento do pobo á terra nutricia que nos dá os froitos para vivir.
86
Xa nos anos seguintes e ata hoxe, a participación dos colexios na Festa dos Maios é moi
importante, tanto na calidade das coplas coma no número de maios presentados ao concurso. Isto débese fundamentalmente á dotación económica dos premios que se outorgan,
tanto para o monumento, como para as coplas, e tamén a que os estudantes cursan a materia de galego, o que se nota á hora de elaborar as coplas.
O IDIOMA E A MÚSICA DAS COPLAS OU CANTIGAS
Se botamos unha ollada en conxunto, nótanse altos e baixos na calidade do galego empregado, e hai casos en que non é máis que unha mala mestura idiomática de galego e castelán. En Ourense as coplas dos maios sempre se fixeron en galego e incluso en anos tan
pouco propicios como os da posguerra, seguírono empregando case todos os grupos. Non
obstante, mesmo en Pontevedra e noutras poboacións de Galicia houbo anos en que se
fixeron tamén en castelán, como por exemplo en Redondela en 1966, cando se presentaron tres grupos coas letras en castelán, entre outras cousas, porque nas bases aprobadas
polo Concello para ese en concreto, se autorizaba expresamente o uso do castelán. En
Marín tamén pasou o mesmo varios anos.
Ás veces, en particular nas coplas tradicionais que son comúns a varias poboacións, pode
darse o caso que nunha sexa en castelán e outra en galego, coma nas vilas de Carnota e
Muros. As primeiras que cambiaron o idioma deberon ser as de carácter relixioso.
Pódese asegurar que, no ámbito da mesma localidade, a música das coplas ou cantigas é
sempre a mesma, ou cunhas modificacións case imperceptibles ao longo dos tempos. Con
todo, estas músicas son distintas das doutras localidades. Cada localidade posúe a súa
música para as coplas.
Antigamente o canto das coplas, acompañábase polo son duns anacos de madeira seca, que
portaban os cantores de cada maio, ao tempo que danzaban arredor deste. A estes anacos
de madeira chamóuselles “palitroque”. Co paso do tempo foise perdendo o uso dos palitroques ata desaparecer por completo en Ourense, e deuse paso a outros instrumentos
como a pandeireta e a gaita de fol.
Temos que dicir que, por desgraza para esta fermosísima festa, nos derradeiros anos, non
se lles prestou a debida atención nin á elaboración das coplas nin ao canto destas, coa
excepción de casos moi illados e que polo tanto merecen ser destacados.
Case poderiamos afirmar o mesmo en canto á elaboración do monumento do maio, como
se pon de manifesto cando os que realmente amamos e queremos esta festa miramos o
monumento con moito interese e notamos certo descoido nos detalles e nos elementos, por
exemplo nos decorativos, o que pon de manifesto o descoñecemento do que representa tal
monumento. Este debe ser feito con moito agarimo e débese presentar respectando, non só
os aspectos estruturais, senón tamén a súa ornamentación e coidando moito o motivo
representado.
87
Isto mesmo reflíctese tamén no descoidado uso do galego empregado, así como no escasísimo ou nulo valor literario das coplas, xa que en contadísimas ocasións non respectan
nin medida, nin ritmo, nin rima, pois como cuartetas deberían rimar primeira con terceira
e segunda con cuarta, o que supón tamén un problema engadido á hora de cantalas diante
do xurado, aínda que non debía ser así, xa que a música das coplas é moi especial e pegadiza. O canto destas é de sinxela execución, pero sempre que se lle adique o adestramento e o agarimo axeitado e que merecen.
A música tradicional das coplas foi recollida por Risco, Cuevillas, Xaquín Lorenzo
(Xocas) e por Torres nas bisbarras de Marín e Pontevedra.
Hai recollidas moitas cantigas de maios, coa súa música incorporada, e que se corresponden con distintas localidades de Galicia. Destacamos: Castrelo do Val, Celanova, A
Coruña, Pontevedra, Lugo, Monforte de Lemos, Pontedeume, Portomarín, Ribadeo,
Carril, Viveiro, Marín, Vilalba etc, que foron recollidas e publicadas. Cfr.: Clodio
González (1989), páxs. 137 e sgs. Cfr.: Tarrío Fernández (1988) páxs. 133.
UNHA PARTITURA MOI FAMOSA EN GALICIA
88
MAIEIROS DO FOGAR, CANTANDO AS COPLAS PARA O XURADO ( ANO 2007)
89
O XURADO DOS MAIOS
Consideramos de importancia falar do xurado cualificador dos maios, e polo tanto das
coplas, co fin de resaltar a importancia da festa, tanto institucional como culturalmente, así
como a escala de control e censura sobre esta polas autoridades políticas e relixiosas.
Nos primeiros anos que rexistramos e cando a festa era organizada por unha sociedade cultural e recreativa da cidade, a denominada Orfeón Unión Orensana, as institucións estaban
moi representadas nos xurados cualificadores.
No período comprendido entre 1940 e 1945 inclusive, chegou a figurar na presidencia do
xurado de 1940 o Excmo. Sr. Gobernador Civil da Provincia, acompañado polo Excmo.
Sr. Gobernador Militar, e tamén un representante da Diócese, o M. I. Sr. Bugallo. Tamén
estaba nos xurados o representante en Ourense do Consulado de Portugal.
Nesta primeira etapa ata 1946, data en que se fixo cargo da Festa o Excmo. Concello a través da Comisión de Cultura e a Comisión de Festas, o xurado estaba presidido polo alcalde e formado por concelleiros e algún delegado do Goberno Civil da Provincia, sen que
por iso faltaran algún dos destacados personaxes da cultura local, como o catedrático Sr.
Lorenzo, os profesores Sr. Xesta e Sr. Martínez Doval (fundador do colexio Concepción
Arenal) e poetas como Nóvoa, entre outros.
A partir do ano 1960, incorpóranse tamén ao xurado ilustres persoeiros do eido da cultura
coma D. Vicente Risco, o Sr. Ferro Couselo, o Sr. Rumbao, o Sr. Taboada Bonastre etc.
Deste xeito manteríase esa liña de selección de homes eminentes da cultura galega, pois
inténtase potenciar ao máximo a tradicional festa e mantéñense as representacións institucionais.
No ano 1964 inclúense no xurado escritores de prestixio como Tobar e escultores como
Conde Corbal, baixo a presidencia do tenente de alcalde.
En 1965 a representación institucional alcanza elevadas cotas e constitúese o xurado co
Excmo. Sr. Alcalde como presidente, o delegado de Información e Turismo, o delegado de
Sindicatos, o delegado de Xuventudes, o director do Museo Arqueolóxico, un representante do mundo da arte e outro do mundo das letras, así como o presidente da Comisión de
Festas, todos eles membros con voto.
En 1960 mantense case idéntica tónica coa incorporación de J. R. Fernández Oxea (BenCho-Shey), que sería nomeado anos despois membro vitalicio do xurado, polo seu enorme coñecemento da festa e polos valiosos estudos publicados sobre a mesma.
En 1985 inclúese no xurado a D. Joaquín Lorenzo Fernández (61) e en 1986 a D. Julio
Francisco Ogando Vázquez. A categoría das personalidades dos xurados cualificadores e
dos maios, significa moito para o pobo ourensán, que sempre sentiu manifesta representatividade institucional.
90
En anos posteriores, os xurados xa non estiveron formados por persoeiros tan relevantes,
aínda que de cando en vez se prestaba algún representante da cultura popular, como no xa
citado Ben-Cho-Shey e o famoso e benquerido D. Joaquín Lorenzo Fernández (Xocas), do
que podemos dicir que tal vez sexa, con Risco, o home que máis sabía sobre a Festa dos
Maios en Galicia.
O NIVEL DE PARTICIPACIÓN
Para a elaboración deste traballo recolléronse todas as coplas que na actualidade están a
disposición de seren consultadas e fotocopiadas na Biblioteca Provincial e tamén na
Biblioteca da Deputación, aínda que nestas dependencias non permitiron que se fotocopiasen os exemplares e houbo que copialos a man na mesma sala de lectura.
Dos primeiros anos hai poucas coplas recollidas, e as que existen, pertencen aos fondos de
Ben-Cho-Shey, na xa citada Biblioteca da Deputación. Destes primeiros anos, tampouco
hai notas de todas elas na prensa local, xa que foron consultados un a un todos os exemplares de La Región, e poucas referencias se fan á Festa dos Maios e ao número de maios
participantes. Houbo que recorrer a algúns particulares que tamén facilitaron material
impreso recollido, e con todos os datos foi posible unha elaboración moi precisa dos
cadros e gráficas de participación.
Aínda que temos recollidas as coplas dende o ano 1928 ata o ano 2007, como xa se dixo,
no período que vai de 1931 a 1952 non aparece na prensa nin nos arquivos reflectido con
exactitude o número de maios participantes, aínda que é importante o cotexo doutras referencias, como cartas entre entusiastas da Festa (Filgueira Valverde, Xaquín Lorenzo
(Xocas), Manuel Torres de Marín, Fernández Oxea (Ben-Cho-Shey). Estes tiñan o bo costume de falar sobre como transcorrera a festa nas súas localidades e facíano por cartas, que
hoxe obran nos fondos de bibliotecas e algunhas delas no meu poder, por regalo persoal
deles.
Tamén a partir de apuntamentos e coplas non arquivados, que me foron facilitados por persoas interesadas nesta fermosa festa, podemos saber, cun erro de máis/menos 2, o número
de monumentos participantes cada ano destes, que poderiamos chamar anos escuros. É a
partir de 1952 cando xa dispomos dos datos máis precisos de cara á elaboración das correspondentes gráficas.
En xeral, aínda que sería desexable unha maior participación no ámbito escolar, pode dicirse que a festa está nos límites de normalidade neste aspecto, malia que sería importante
que os mestres lle deran á Festa dos Maios o auténtico valor educativo que ten, e deste
xeito se potenciase moito máis no ámbito escolar.
É preciso decir, en primeiro lugar, que entre 1928 e 1951 non existe referencia sobre o
número exacto de participación, xa que nese período non era obrigatorio facer o depósito
das coplas no Concello e tampouco existen referencias escritas, a excepción dos anos
seguintes, que si aparece documentada a participación no xornal La Región. A única fonte
de consulta para estes primeiros anos, como xa se dixo, foron os fondos da biblioteca de
91
Ben-Cho-Shey, custodiados na Excma. Deputación Provincial de Ourense.
“Pra non ser unha exceución no triste panorama de Galicia abandoada polos emigrantes,
tamén a nosa enxebre festa tivo que chorar a ausencia dos mozos de Cabeza de Vaca, de
Piñor, de Parada, e dos feligreses da parroquia da Trinidade, veciños das rúas da
Libertade, da Porta da Aira, e da Praza do Vilar" que antano viñan cos maios corpulentos e que hoxe estou seguro añorarán no seu vountario desterro da emigración”. Vaian a
iles as nosas lembranzas (...), de que volten aixiña para renovala festa e que non esmoreza por culpa da emigración”. (Ben-Cho-Shey, 1985,(Op.Cit, páx130).
A festa pasou por momentos críticos, e tamén por momentos de moita participación.
OS ANOS CRÍTICOS
1928
1929
1930
1931
1932
1933
1934
1935
1936
1937
1938
1940
1957
1964
1965
2 maios
2 maios
3 maios
14 maios
24 maios
5 maios
7 maios
10 maios..
12 maios
0 maios (Guerra Civil)
0 maios. (Guerra Civil)
0 maios. Non hai referencias
8 maios
9 maios
7 maios
ANOS DE ELEVADO NIVEL DE PARTICIPACIÓN
1970
1978
1982
1983
1985
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1998
2001
27 maios
36 maios
29 maios
34 maios
24 maios
44 maios
47 maios
37 maios
29 maios
32 maios
27 maios
25 maios
24 maios
92
NOMES DEPERSONAXES FAMOSOS-RÚAS-PRAZAS E OUTROS NOMES DE INTERESE
SEGUNDO APARECEN REFLECTIDOS NAS COPLAS TOTAL 3.506
ANO 1928
Barrio da Ponte
“O liberal”
Goya
Italia
Marqués de Estella
Marrocos
Otero Pedrayo
San Francisco
San Lázaro
Severino Aznar
Sevilla
U. X.T.
Vigo
Xardín do Posío
Xuntas Provinciais
de Abastos
ANO 1931
A II República
Española
Alcalá Zamora
Barbaña
Barcelona
Berenguer
Calvo Sotelo
Cuba
Franco
Galán
ANO 1929
Goberno da
República Catalana
Ventura Soto
Guadalhorce
Indalecio Prieto
Madrid
Bombeiros
La Cierva
Municipales
Largo Caballero
Artillería en Ourense Monarquía
Garçon
Mussolini
O Rey
O Posío.
Oseira
Vicente.
ANO 1932
Cataluña
Barbaña.
Caixa de Aforros
Formiga
Lei de Vagos
Partido Socialista
Praza de Abastos
Pita
Plaza das Mercedes
Risco
Sr. Azaña
Sr. Gil Robles
Sr. Lerroux
Sr. Zamora
ANO 1934
ANO 1939
Alameda do Cruceiro
O Laso
O Sobelas
Praza de Abastos.
Rúa da Reina
Victoria
Xardín do Posío
Gral Franco
Gral Yagüe
Negrín
Queipo de Llano.
ANO 1935:
A Praza de Abastos
Casa Correos.
Maio de Rabo de
Galo
O Barbaña
ANO 1941
Calle S. Miguel
Gerardo
Nemesio dó Bellao.
ANO 1942
calle Colón
Cardenal Cisneros
Maceo.
ANO 1936
ANO 1944:
Alfonso XIII.
Compañía de Xesús
Calvo Sotelo
Cuba
Cine Losada
Estatuto Catalán
Galicia.
O Barbaña
DeputaciónProvincial Oseira
Marqués de Estella Partido Galeguista
O xardín Franciscano Praza de Abastos
Paulino Uzcudún
Primo de Rivera
Praza de Abastos
Santa Comba de
Primo de Rivera
Bande
Sindetikon
ANO 1933
Terceira Sala do T.
Supremo
Autonomía de
ANO 1930
Aníbal
Bóveda
Bugallal
Bugallo
Calle de Santo
Domingo
Lamas
Manoliño
Martínez de Velasco
Miguel Maura
O AñeL
O Felipe
Olmedos
Otero Pedrayo
93
Calle Villar
Tio NemesioRey de
Arabia. Pepino
Roque
Rúa do Progreso
Rúa da Libertade
Rua de Cervantes
Servando
Villarda
Xan dÓuteiro
Paseo dás Palmeras
Deputación
Fielatos
Garsón
Indalecio Prieto
Largo Caballero
Miss Escapulario
Miss Pemento
Miss Polvorín
Teatro Principal
Xardín do Posío
Portugal
Praza de Abastos
San Pedro de Poulo
Curros Enríquez
C. Galego de
Larache
Campo dos
Remedios
Calvo Sotelo
Argentina
ANO 1945:
Prelado
Sr. Obispo
Tarugin
Magin
ANO 1946:
Anselmo
Fernando
Paseo Central
Rúa de Colón
Rúa do Villar
Verdellón.
ANO 1947
Calle dó Baño
Callejo
Coello
Dr. Castorina
ElenaMaría
Ervedelo
Hernán. Cortés
Manjarín
Oura
Pescadilla
Ramona. Reza
Romero
Ruiz
Simon
Tío Polainas
Xan de Ribela
Pisco
Plaza do Corregidor
Ramona
Tío Canuto
Tío Ranao
ANO 1951
O Paseo. Cabido
Calle Calle
Calle das Tendas
0 Vigués
Calle de Villar
Alekhine
Carabaña
Calle Colón
Castellanos
Calle da Libertades Corrales
Calle de Ervedelo
Gastón
Calle de Xulio Prieto Lara
Calle do Paseo
Madriles
Calle Dos de Mayo Mantido
Calle Hernán Cortés María a Golondrina
Calle Pelayo
Miuza
Calleja
O Progreso
Coello
Remigio
Dn. Juan
Román
Stalin
ANO 1949
Toniño
Truman
Armando
Calle de Lepanto
ANO 1952
Calle de Villar
Calle do Baño
Bernardino
Calle do Paseo
Bretaña
Capitán Eloy
Calderón
Magín
Calle Colón
Manolo
Calle de Pelayo
Matulo
Calle do Villar
O Cebola
Calle Libertade
Plaza do Corregidor. Calle Sto. Domingo
Carlitos
ANO 1950
Carriega
Diéguez
Calle dó Baño.
Doña Lola
Calle de Colón
Dorinda
O Barbeiro
Enrique Baricela
O Paseo
Ernesto
ANO 1948
94
Gallart
Isidoro Guede
José Luis López
Luis González
Luis Grande
Mantido
Mazos
O 21
O Eladio
O Manxarín
O Outeiriño
Ortiz
Pardiñas
Pejerto
Raimúndez
Ramón
Risky
Robla
Rubio
S. Miguel
Solé
Sr. Prelado
Sr. Valencia
Tía Luisa
Varela
Vicente
Xan. Xaquín
Lorenzo
ANO 1953.
Alberto
Avd. de Portugal
Calle dá Barreira
Calle dó Progreso
Calle da Libertade
Calle de Bailén
Calle de Colón
Calle de Lamas
Carvajal
Calle de Pelayo
ANO 1954
Antonio Bienvenida
Familia Cascorro.
O Paseo
Plaza de Toros
Plaza Mayor
ANO 1955
Beinzobas
Benedicto
Calle das Burgas
Calle Villar
Calleda Primavera
Carlos Corpas
César Girón
Gallart.
Juanito
Madriles
Malet
Pedrés
Plaza Mayor
Sr. Areal
Sr. Manzano
Xanciño
ANO 1956
Celestino
D. Valentín
Filomena
Lilí
Pedropéres Pepe da
Encarnación
Toniño
ANO 1957
Calle Colón
Calle da R. Victoria
Calle do Paseo
Varela
ANO 1959
Curros Enríquez
Calle de Pereira
Calle do Paseo.
Colón
Coutiño
Adán
Eva
Torre dÓrense
Sr. Aguirre.
Sr. López
ANO 1971
A Burga
Alameda
Plaza do Ferro
Alemania
Calle Diagonal
Aristóteles
Auriense
ANO 1960
Barbadás
ANO 1968
Calle de Ourense
Ponte “Pedriña
Calliña de Lugo
”Fabiola”
Xan Mata
Coruña
Pantoja
Xan Lira
Derrasa
Calle Luís Espada
Farruco
Galiza
Diagonal
Eva
Inglaterra
Ervedelo
Calle Xosé Antonio. Irixo
Karina
ANO 1970
ANO 1962
Liceo
Madrid
Cima da Costa
Arieta
Manzaneda
Alameda do Cruceiro Avd. de Portugal
Numancia
Praya do Miño
Chitas
O Ateneo
Concepción Arenal Ourense
ANO 1965
D Xesús Pousa
Portugal
D. Florencio
Posio
Eva
D. Román
Región
Adán
Doña Concepción
Ría de Arousa
Calle Dr. Fleming
Franqueira
Ribeiro
Yago
Franqueira
Sainza
Xeixadelo.
Godoy
San Ciprián
Jardín
Trevinca
ANO 1966
Kubala
Valdeorras
Manolo Sas
Xan Pedro
Sr. Barreiros
Marcelo Macías
Deportivo Orense
Sr. García
Martín Esperanza
Plaza de Salamanca
Praza Maior
Morrosco
ANO 1972
D. Juan
Plaza de Galicia
Mari Pepa.
Plaza do Ferro
Senén
A Rexión
ANO 1967
Sr. Joaquín
Alemania
Tío Luis
Apolo
Praza Maior
Torre
As Burgas
Curros
Urtain
Babel
Concha
Uteco
Barbaña
Ervedelo
Xardín do Posío
Barrio de Lebrona
D.Eduardo Barreiros Xinzo da Limia
Breogán
ANO 1960
95
Cabañas
Couto
Cruña
Deportivo Ourense
Eva
Galicia
Irlanda
Jaime Morey
Machado
O Couto
Ontamento
Ourense
Parque de San
Lázaro
Picasso
Plaza de Salamanca.
Rabodegalo
Rúa Ervedelo
Seixalvo
Suiza
Usa
Valentín Lamas
Carvajal
Vietnam
Vigo
Vistahermosa
Zurbarán
Ourense
Pele
R. Madrid
San Martín
Sil
Ateneo
Auriense
Bobadela
Cataluña
Chinchón
ClementeManolo
ANO 1974
Cruce Ervedelo
Cuba
Allariz
Don Ramón
Atenas
Don Valentín
Ateneo
Doutor La Fuente
Avenida da Habana Edgar Poe
Barça
Eladio
C.D. Ourense
España
Cruz Roxa
Eva
Docabo
Extremadura
España
Ferrer
Manzaneda
Fraga
O Opus
Francia
Peret
Galicia
Ponte Vella
Isabeliña
Rúa Bedoya
Kiko
San Ciprián
Lonia
Lúa
ANO 1975
Madrid
Manoel
Barbaña
Manolo
Barsa
Manuel
ANO 1973
Cruif
Manuela
España
Maria
Alameda
Festival Mundo Celta Mayo
Amancio
Galiza
Miño
Arzobispo
Iñigo
Oira
Barbaña
Madrid
Ourense
Barcelona.
Manzaneda
Palmar de Troya
Compostela
Miño
Posío
Farruco
Ourense
Rabaza
Galicia
Rodríguez de la
Renfe
Kissinger
Fuente
Ribeiro
Lago
Santiago
Rúa d’Habana
Luxemburgo
Vizcaya
Rúa do Cuartel
Marlon Brando
Salto do can
Miño
ANO 1976
Santa Faz
Nixon
Sofía Loren
Nogueira de Ramuín Alameda
Suiza
96
Suiza
Toén
USA
Vasconia
Vila de Caminha
Vilar Dastrés
Villar Mir
Xardín
Xexús
ANO 1977
Arias
BBC
CelanovaCelta
Coruña
Fraga
Galiza
Miño
Miño.
O Milenario de San
Rosendo
Praza de Abastos
Ribeiro
Terra de Valdeorras
ANO 1978
A Toxa
A.P.
Argentina
Avenida de Portugal
Barcelona
Benítez
Carballeira
Celanova
Celso Monteiro
Constitución
Couto
Curros
Don Camilo José
Cela
Ervedelo
España
Felipe
Fraga
Franqueira
Galicia
Galiza
González
Gulias
José Cela
Kubala
Losada
Madrid
Mallorca
Marcelo Macías
Marco
Margarita
Mary
Miño
Os Cregos de
Ourense
Ourense
P.C
P.S.O.E
Pacto da Moncloa
Pires
Plaza de San Martiño
Pórtico da Gloria
Rairiz da Veiga
Rosana
Margarita
Rosón
Santa Mariña
Santiago
Señor Eladio
Sr. Blanco
Sr. Monteiro
Sr. París
Sr. Trillo
Suárez González
Suiza
Toén
U.C.D
Xesteira
Xinzo
ANO 1979
Barbaña
Fraga
ETA
Felipe González
Suárez
Carrillo
As Burgas
Ribeiro
ANO 1980
Afganistán
Afiador
Aurora
Ayatolá
Carrillo
Carter
Catalunya
Celta
Crady
Escobar
España
ETA
Felipe González
Fraga
Galicia
Irán
Jomeini
Jose María
Lugo.
Milenario de San
Rosendo
Madrid
Mayo Galego
Mercedes
Moscú
Nicaragua
Ourense
P.S.O.E
Pais Vasco
Palhevi
Pepito
Pink Floid
Praza de Abastos
Praza Mayor
Rabodegalo
Ribeiro
Rúa do Cuartel
Rúa Ervedelo
Salto do can
Santa Faz
Seixalvo
Sofía Loren
Somoza
Suiza
Suiza
Suiza
Suiza
Teatro Principal
Tequila
Terra de Valedoras
Toén
U.C.D
USA
Valentín Lamas
Carvajal
Vasconia
Vietnam
Vigo
Vila de Caminha
Vilar Dastrés
Villar Mir
Vistahermosa
Xardín
Xesús
Xexús
Yankees
Zurbarán
ANO 1981
Afganistán
Alameda
Andalucía
Blas Piñar
Breznef
Calvo Sotelo
Carrillo
Casablanca
Castela
Chicho Outeiriño
97
Coplas dos Maios
Don Alfredo
Don Vitorino
Don Xan Carlos de
Borbón
El Salvador
España
Estados Unidos
FENOSA
Fraga
Francia
Franqueira
Galicia
García Sabel
Iglesia romana
J.María García
Jomeini
Madrid
Miguel Bosé
Milans
Miño
O Cabeza
O Couto
O Paseo
Ourense
P.C.E
P.S.O.E
Patagonia
Pereira do Santos
Piñeiro
Polonia
Portugal
Praza de Abastos da
Ponte
Reagan
Reverter
Rusia
San Lázaro
San Lázaro
Suárez
Suiza
Teixeiro
Tejero
U.C.D
USA
Vila
Xosé
ANO 1982
A Alameda
Alemania
Argentina
Barbaña
Boskof
Calle Calvo Sotelo
Calle Paseo
Cavaleiro
España
ETA
Felipe
Fraga
Galiza
Gwandal
Julio Iglesias
Madrid
Malvinas
Manoliño
Miño
O Posío
OTAN
Ourense
Parque de San
Lázaro
Pontevedra
Rúa de Santo
Domingo
Rúa dos Viños
San Martín
Santamaría
Sevilla
ANO 1983
A Ponte Vella
A.P
Aladino
Alameda
Andalucía
Antonio Rodríguez
Aquiles
Aragón
As Burgas
Avilés
Barbaña
Barça
Barcelona
Bilbao
Boyer
C.D.O
Cabanillas
Calvo Sotelo
Canales
Carnaval
Carrillo
Club D. Ourense
Cumial
D. Ramón
España
Felipe
Felipe
Filipiño
Fraga
Fraga
Gurriarán
Landelino
Manoliño
Manolo Tirantes
Maradona
Marta
Miño
Muñoz
O Barco
O Couto
O Couto
O Parque de San
Lazaro
O Paseo
ONU
OTAN
Ourense
P.C.E
P.G
País Vasco
Peñón
Pereiro
Petín
Poncio
Reagan
RENFE
Rumasa
Santamaría
Santo Cristo
Sr. Vispo
Suárez
U.C.D
Veciños da Ponte
Velle
Victorino Núñez
Villalba
Xaime Tejada
Nieto
O Barco
O Botafumeiro
O Lalín
O Lugo
O Peliquín
Outeiro
Pelusa
Pontevella
Reagan
Rúa dos Viños
Ruiz Mateos
Schuster
Támeses
Xavier Clemente
ANO 1985
ANO 1984
Bailén
Ballesteros
Bande
Bande
Bar Roxo
Barcelona
Cádiz
Canadá
Chernienko
E.X.B
España
España
ETA
Risco
Europa
F.P
Francia
Gran Bretaña
Londres
Lozano
Madrid
Malta
Maradona
Marta Bobo
Martiña
Montevideo
98
A praza do Santo
A Rexión
Abella
Adolfo
Albor
Amancio
Anacleto
Aquiles
Armando
As de Troia
Axuntamento
Axuntamento
Bande
Barbaña
Barcelon
Braga
Camelias
Carrillo
Catedral
Celanova
Chernienko
Cine Avenida
Coaga
Cruz Roxa
Deus
Diputación
EE.UU
España
ETA
Etiopía
Europa
Felipe
Fonseca
Franco
Galeguista
Galicia
Galiza
Gorbachov
Gran Tribunal
Guerra
Hospital
India
Insalud
L.O.A.P.A.
La dama de hierro
Lalín
Madrid
Maria
Marx
Mendo
Miño
Morán
Moro
Muiños. O Alcalde
de Ourense
O Ambulatorio
O Conselleiro
O cura de Velle
O goberno de Felipe
O gran Boyer
O Serra
Os de Celanova
Os Sufridores
OTAN
Otán
Ourense
Palazón
Papa Clemente
Paquirri
Paris
Pepe “o fontaneiro”
Portugal
Progreso e Paseo
Real Madrid
Rias Baixas
Ronald Reagan
Rúa do Paseo
Ruiz Gallardón
Rumasa
San Roque
Santiago
Señor Palazón
Sevilla
Solchaga
Sr Cura
Sudán
Txiqui Benegas
U.C.D
URSS
URSS
USA
Vigo
Xunta
Felipiño
Franco
Franqueira
Gadafi
Gonzàlez
Israel
Julito
Madrid
Maraval
MarcosRuiz
Mariano Pech
Maruja
Mateos
Mercado Común
Moncloa
Monforte.
Monterrey
Nato
O bispo
O Concello
O Iglesias
O Pino
ANO 1986
O Pixo
O Ribeiro
Os Albores
Os Carrabuxos do
A Excelencia
Tarrío
Alameda do concello Os da Piña
Alexandrino
Os Guerra
Alexandro
Os Rosmóns
Alianza
Pepe
Alianza Atlantica
Roma
Almeda
Solchaga
As Lagunas
Sotelo
As Suizas
Suárez
Botha
Sur´d Africa
Calviño
Tabarés
Carvalho
U.C.D
Cea
Velle
CIA
Victorino
Coagas
Villalbino
Cuco
Vitorino
Don Manuel
Duvalier
ANO 1987
Facenda
Felipe Sexto
A Diputación
99
A Suiza
ACarballeira
Alameda
Albor
Alfonso Guerra
Almeria
Alzaga
Antón Tabarés
Ardanza
Argentina
As Burgas
Barbaña
Barcelona
Barreiro
Bazán
Bélxica
Boyer
Boyer
Brasil
Butragueño
Calviño
Camacho
Carlos Romero
Carrillo
Castromil
Ceuta
Chile
CIA
Colombia
Cuba
Cuba
D.Barreiro
David
DeusManolo de
Villalba
Dinamarca
Dubcek
Dudú
España
Estados
ETA
Europa
Europa
Felipe
FelipiñoO Serra
Fidel
Finca Sevilla
Finca Sevilla
Fraga
FragaD.Manolo
Francia
Galicia
Garaikoetchea
Gibraltar
Giralda
Goliat
Hassuan
Hernández Mancha
Holanda
Hugo Sánchez
Insalud
Lugo
Madre
Madrid
Manolo
Manolo Escobar
Maraval
Marela
Melilla
Michael
Miño
Miró
Molotov
Montoto
Morán
Morón
O GobernoS
O Hospital novo
O Mancha
O Miñón
O Peñon
OTAN
Ourense
Paris
Penouta
Peña Trevinca
Peñon de Gibraltar
Pilar Miró
Pinochet
Pousada
Preysler
Mancha
Rambo
Reagan
Reagan
RENFE
Reza
RíoBarbaña
Rioxa
Roca
Rocki
Rota
Rusia
Santo Domingo
Sanz Pech
Segurado
Seixalbo
Señor Calviño
Señor Maravall
Shuster
Sr. Solchaga
Tabares
Tacher
Toño Rivas
Torrejón
Torrexón
Unidos
Xerez
Xunta
Yankees
ANO 1988
A catedral
A Delegación
A Faraona
A praza do
Corregidor
A rúa Santo
Domingo
A universidade de
Ourense
Albor
Amsterdan
As Burgas
Ascon
Astano
Avilés
Balbino
Balbiño
Barbaña
Barbaña
Barcelona
Bermello
Bermello
Deus
Don Manuel
Don Ramón
Don Tenorio
España
Felipe
Felipe
Felipe González
FENOSA
Ferrol
Fisterra
Fonte das Burgas
Fraga
Galiza
Greco
Guillerme Brown
Ibense
Iglesias
Laxe Lola Flores
London
Loña
Madrid
Mancha
Maradona
Maradona
Maravall
Marta
Miño
Nápoles
O campo do Couto
O Campus
O Concello
O cruceiro de Hio
O Escorial
O Goberno
100
O Iglesias
O Pino
O PosioEiroás
O rey
O río Miño
OTAN
Ourense
Ourense
O Ruíz
Pajares
Pepino
Pombo da Veiga
Portugal
Privata
Reagan
Rosa
Rosalía
Santiago
Señor
Señor Chaves
Señor Guerra
Señor Suárez
Sidegasa
Sonia Abellás
Presidente da Xunta
Txiqui Benegas
Vigo
Vitorino
Xinzo
Xulgado
Xunta de Galiza
ANO 1989
A faraona
A zona do Couto
Alá Rushdie
Alberto Alcoce
Alberto Cortina
Alicia
As Burgas
As fragas de Lugo
Balaidos
Balbino. Bermello
Borrel
Carballiño
Cartelle
Castadón
Catastro
Centro de Ourense
Chantada
Cristo
Don Ramon
Estrasburgo
Europa
Facenda
Facenda Publica
Fazouro
Felipe
Felipongo
Fraga
Galicia
Gillerme Brown
Irak
Iram
Islam
Italia
Jerusalén
Lanzada
Laxe
Laxe
Lola de España
Loliña
Mancha
Manolo
Manzaneda
Mario Conde
Martiña
Martiña
Miño
Miño
Miño
Mondelo
Monte Calvario
MOPU
Nicolas Redondo
O alcalde de Cartelle
O alcalde de Vigo
O Caudillo
O concello
O concello de
Cartelle
O río Barbaña
Otero Pedraio
Palestina
Parque Tecnolóxico
Paulino
Pedro Ruiz
Rabodegalo
Ría de Arousa
Río Loña
Ruiz Mateos
Rumasa
San Marcial
Santa de Belén
Santo Tomás
Señor alcaldeSanto
Tomé
Señor Balvino
Sr. Fraga
Sr. Luque
Sr. Mateos
Sr. Victorino Nuñez
Tacher
Xunta
Xunta de Galicia
ANO 1990
Adolfo Domínguez
Alambra
Alcalde Lois Pena
Alfonso
Allariz
Anguita
Ardí Grey
As Burgas
Axuntamento
Aznar
Balbino
Banco Pastor
Barbaña
Barcelona
Beiras
Berlín
Boyer
Bruselas
Calviño
Cangas
Carballiño
Carrillo
Ce Xota
CEE
Cela
Cela
Chamorro
Chauchesco
Cibeles
Concello
Conchita
Condesa
Cuba
Deputación
Doctora Elena Ochoa
Don Camilo
Don Manuel
Epi
España
Facenda
Felipe
Felipiño
Fidel
Finca Sevilla
Fito Arribas
Fraga
Galicia
García de Loza
Gorby Gorbachov
Guerra
Isabel
Krenlim
Larry Berd
Laxe
Macario
Madrid
Manuel Luque
Marina
Mariñas
Mario Conde
Marselhesa
101
Moscú
Nacho Caixa
Naseiro
Nicolae
Nogueiras
O Caixa
O Señor Gil
Odesa
Ortega
Os Gardas
Ourense
Ourense
Pastor
Pazo dos Deportes
Peña
Perestroika
Pombo
Presley
Raxoi
Real Madrid
Redondela
Ronaldo
Roquefeler
Rumanía
Rumanos
Rusia
San Pedro
Santiago
Santo Cristo
Señor Manolo
Señor Mendoza
Sito Pons
Sr Baltar
Sr Romero
Sr. Mondelo
Sr.Romay
Sr.Veiga
Stalín
Tutto Pavarotti
URSS
USA
Veiga
Victorino
Xan Guerra
Xoán Guerra
Xunta de Galicia
ANO 1991
A Consellería
Adolfo Guerra
Álvaro Pino
Anguita
As Palmas
Bacariza
Barcelona
Bermello
Busch
Colombia
Concello
Couto
Cristo
Cuartel de San
Francisco
Cunqueiro
Deputación
Diego
Don Balbino
Don Camilo
Don Cela
Don Manuel
ETA
Felipe
Felipe González
Galicia
Garda Republicana
Guerra Santa
Huseín
Juan Guerra
Kuwait
López Iglesias
Madrid
Manzaneda
Maradona
Martín Váquez
Mediterráneo
Melias. Miguel
Ángel Pérez
Mine Gabinete
Mondelo
Mosquera
O Barbaña
O Caixa
O Carballiño
O Chef Victorino
O Golfo Pérsico
O Pobo de Ourense
O Xil Mendoza
Otero Pedraio
Ourense
Picasso
Ponte Romana
Ribeiro
Sadan
Saddam
Santa Igrexa
Señores da Xunta
Serra
Superman
Universidade
Veiga Pombo
Victorino
ANO 1992
A Coruña
A Ponte Vella
Adro San Roque
Alcalde de Luintra
Alcampo
Alcampo
Alejandro Sanz
Alfonso Guerra
Anguita
Antonio Angles
Apóstol
Aragones
Balneario
Baltar
Banesto
Barbaña
Barbaña
Barça
Barcelona
Barcelona
C.D.Ourense
Camariñas
Campus de Ourense
Carballeira
Citröen
Clemente
Condal
Corunha
Coruña
Couto
Cromagnon
Cuba
Cuba
Cuiña
Dr. Fleming
Eiroas
Emilio Aragón
Ence
Endesa
Equipo Coren
Escocia
España
ETA
Europa
Exeo
Expo Sevilla
Felipe
Felipe González
Filesa
Fraga
Fraga
Galicia
Galicia
Habana
Ibercop
JulioGaliza
Limia
Madrid
Madrid
Manoliño
Maradona
Marbella
Milan
Miño
Mozart
102
MuíñoSila
Naseiro
ONU
Ourense
Ourense
Palop
Papá Fraga
Pereiro
Peri
Piñor
Polvorín
Ponte das Burgas
Praza do Ferro
Ramón
Repsol
Roda
Rúa
SadanHussein
San Lázaro
Sanchos
Santiago
Schuster
Sevilla
Shiffer
Songoku
Sr Cuco
Sr. Aznar
Universidade de
Vigo
Victorino
Xilbraltar
Xoan Guerra
Xulio Iglesias
Xunqueira
ANO 1993
Banesto
Condal
Galicia
Madrid
Barcelona
Coruña
Shiffer
Ourense
Felipe
Carballeira
Pereiro
España
Barça
Habana
Eiroas
Sr Cuco
Ponte das Burgas
Barbaña
Polvorín
MuíñoSila
Miño
Fraga
Julio
Galiza
Endesa
Ence
Corunha
Repsol
Ence
Autopista
Apóstol
Balneario
A Rúa
Xunqueira
A Coruña
Exeo
Unirsidade de Vigo
Santiago
Alcampo
Piñor
Escocia
Camariñas
Ibercop
Filesa
Xoan Guerra
Palop
Naseiro
Sanchos
Cuiña
Marbella
Xibraltar
Antonio
Anglés
Cuba
Baltar
Alcande de Luintra
Dr. Fleming
Couto
Limia
Sevilla
Sadan
Hussein
A Ponte Vella
Manoliño
Victorino
Anguita
Alfonso Guerra
Peri
Adro San Roque
Citröen
Campus de Ourense
Felipe González
Sr. Aznar
Milan
Clemente
Aragones
Schuster
ANO 1994
Alameda
Aniceto
Aznar
Beiras
Castelao
Cenza
César
Conde
Conde
Don Balbino
Duque de Feria
España
Europa
Felipe Gónzalez
Fraga
Fraga
Gago
Galicia
Gilletes
Lopez Cid
Ludoteca de A. Puga
Mario Conde
Márquez
Núñez Piñeiro
O Arenteiro
O Barbantiño
O campusVigo
O parque da
Alameda
O parque tecnológico
O poligono
O Presas
O principe de Belair
Os de Linares
Os nenos do Sueiro
Ourense
Permuy
Quintas
Rio Barbatinho
Roldan
Rúa da Prata
Rúa Pardo Bazan
Rubio
Sabucedo
Salvador
Santa Bárbara
Santana Motor
Señor Anguita
Señor Roca
Sr González. Veiga
Vicente Viqueira.
Vilar Ponte
Xunta
ANO 1995
A Alameda
A Coba
A Diputación
Agroman
Alxeria
Amedo
Amedo
103
Amparo
Andalucia
Anguita
Arnoia
Arnoia
As Burgas
Atieza
Auriense
Aznar
Balbino
Baltar
Baltasar Garzon
Barata
Barbaña
Belloch.
Benchoshey
Bosnia
Botella
Boyer
Bruselas
Cabeza de Vaca
Cabezas
Canada
Capitan do Exeo
Carroleiro
Carvalho Calero
Castelao
Catalunya
Chechenia
Concello de
Barbadas
Concello de Ourense
Congreso
Cuevillas
De la concha
De la Rosa
Domínguez
Don Ramon
Donosita
Duques de Lugo
España
Europa
Europa
Felipe
Ferro
Fisterra
Fletan
Fraga
Gal
Galeote
Galicia
Galo
Gema
Gibraltar
Gonzalez
Iglesias
Infanta de España
Lamas
Lamas
Laos
Leticia
Luis Roldan
M.Rubio
Madrid
Manolo
Maria Andrea
Marichalar
Mario Conde
Masesa
Mercedes
Monserrat
Montes da Rabaza
O Queixa
O afiador
O campus
O Corral
O coto de Doñana
O Irixo
O Ministerio do interior
O Papa de Roma
O paragüeiro
O recuncho
O rei Melchor
ORei
Ourense
Parque Miño
Piñor
Plaza de Castilla
Portugal
Presley
Puga
Puyol
Rio Barbaña
Rio Miño
Risco
Rodrígo Rato
Rodríguez
Roldan
Roldan
Romani
Rua
Rubio
Salanueva
Salgueiro
San Miguel
Señor Chiquito
Salgueiro
Sevilla
Soto
Suiza
Terranova
Tomas
Veiga
Vera
Xinzo
Xirona
ANO 1996
Adolf Hitler
Alameda
Alberto
Aldaia
Anguita.
Antoniño
Antonio Banderas
Antonio David
Arnoia
Arsenio
Aznar.
Baltar
Barbaña
Barreiro
Bebeto
Belinda
Belloch
Bermello
Botella.
Bruxo de Arteixo
Burga de Arriba.
Cachaldora
Camacho
Caneda
Carlos.
Chapis.
Chiquito
Chirac
Cuiña
De la Rosa
Diana.
Don Jordi
Dora e Pura.
Elena.
Felipe
Ferro Couselo
Fidalgo
Figueroa
Fraga
Fran Rivera
Gil
Guerra
Gurruchaga
Indurain
Isabel II
Jesulín
Jurado
Lendoiro
Manolito Rois
Manolo Cabezas
Maragall
Mariano Rubio
Marichalar
Mario Conde
Maxi
Melanie Griffith
Mike Tyson
Miño
Navarro
O Paseo
104
Odilo Massid
Palmés.
Pantoja
Pardo Bazán.
Peliquín
Pepelu
Pepita Bravo
Pinochet
Polvorín
Porto
Praza do Concello.
Praza do Couto
Praza dos Zapatos.
Presas.
ANO 1997
A Ponte
Abel Caballero
Abel Matutes
Alameda
Álvarez Cascos
Anglés
Anguita
Aramís
Arzallus
Avenida Camelias
Aznar
Baltar
Barbaña
Batrovic
Beccaría
Beiras
Belén Girón
Belindiña
Bill Clinton
Cabezas
Cacholas
Caínzos
Capello
CarmenSevilla
Casco Vello
Chapis
Couto
Cristina
Cuiña
Curros Enríquez
Danielín Ducrent
DellÁte
Diz Guedes
Doutor Lechón
Elena
Eliseu
Emerson
Esperanza Aguirre
Estefanía
Felipe
Figo
Fraga
Francis Lorenzo
Garzón
Gil
González
Isabel Gemio
Isabel Sartorius
Lequio
Leticia
Lobatón
López Besteiro
Loyola de Palacio
Luis Enrique
Madonna
Mar Flores
Marichalar
Mariñamansa
Mario Conde
Marquinhos
Michael Jacson
MiñoReza
Modesto
Nando
Navarro
Noemi Campbell
O Paseo
O Rei
Obregón
Ortega
Os Remedios
Padre Apeles
Pantic
Pepe Navarro
Pepita Bravo
Pichi
Piñeiro
Pizza
Pujol
Rajoy
Ramón
Rappel
Rodolfo
Rois
Roldán
Ronaldiño
Ronaldo
Ruiz Mateos
Sofía Mazagatos
Sueiro
Suker
Supergarcía
Tápias
Tarrio
Tocino
Trillo
Urdangarín
Veiga Pombo
Xardín do Posío
Xesulín de Ubrique
Xesulina
Xoaquín Cortés
Casco Vello
Cascos
Cristina
Diana
Diz Guedes
Edu
Elena
Enrique Iglesias
Esperanza Aguirre
Federico Trillo
Felipe
Felipe
Fidel
Finca Fierro
Fraga
Iñaki.
Ladi Di
Loyola de Palacio
Mario Conde
Mónica Naranjo
O Papa
O Rei
Ortega Lara
Reza
Ricky Martín
Roldán
Sadam
Xurxo Bermello
ANO 1999
ANO 1998
A Farixa
Almunia
As Burgas
Aznar
Baltar
Barbaña
Beccaría
Beiras
Bill Clinton
Borrel
Cabezas
Cacharro
Casco Antigo
Abdalá
Arteche
Augusto Pinochet
Aznar
Baltar
Bill Clinton
Blair
Bogarde
Cabezas
Cascos
Cocu
Esperanza Aguirre
Fraga
Franquinho
105
Garzón
Hesp
Isable Touciño
Loyola
Michael Jordan
Milósevic
Minho. Mónica
Lewinski
Noor de Jordania
O Papa
Reixiger
Ribeira
Sadam
Solana
Tchatcher
Zenden
Puente
Pujol
Rabodegalo
Rebique
Reza
Rociíto
Roldán
Rosario
Sabih
Stalin
Super Tosca
Veiga Pombo
Victorino Núñez
Xesús Vázquez
Xosé Barrionuevo
ANO 2000
Almunia
Aznar
Baltar
Beiras
Bemposta
Besteiro
Búfalo Hill
Cabezas
Castor Gago
Elisa Nogueira
Felipe
Fraga
Frutos
Jesús Gil
Leían
Matutes
O Paseo
Padre Silva
Pedro
Pinochet
Rei Juan Carlos
Ribeira Minho
Seixalvo. Touciño
Troitiño
Manuel Cabezas
Marina
Miño
Mohamed
Neira
Norma Duval
Rabo de Galo
Rosa de España
San Francisco
Santa Eufemia
Sara Montiel
ANO 2001
Alexandre
AnaBotella
Aznar
Baltar
Bin Laden
Blair
Cabezas
Cascos
Cuiña
Don Francisco
Don Manuel
Don Pachi
George Bush
Hussein
Mariano
Núñez
Parque das
Mercedes.
Sadam
Salgueiro Sharon
Tizón
Touriño
Xosé María
Zapatero
Aznar
Bemposta
BushAl
Cañete
Don Manuel
Gore
Lian
San Lázaro
Seminario
Valdeolmillo
ANO 2002
As Burgas
As Mercedes
Baltar
Barbantiño
Bisbal
Bustamante
Calpurnia
Carmina Ordoñez
Chenoa
Cruise
Cruz
Domínguez
Don Camilo
Doña Cayetana
Fraga
Fraga
ANO 2003
ANO 2004
A Ponte
A Raíña
As Burgas
Aznar
Baltar
BempostaEiroás
Bin Laden
Blair
Busch
Cabezas
Casco Vello
Cuiña
Dona Leticia
Eva Sartorius
Fraga
Irmáns Villar
Julián Muñoz
O Rei
Pai Silva
Pantoja
Papa
Praza do San
Martiño
Príncipe Felipe
Reza
Rovira
Rúa dos Chaos
Sadam Husseín
San Francisco
Señorita Ortiz
Victoria
Vila.
Chavasqueira
DelaVega
Diana
Don Xán Carlos
Ernesto de Hannover
Fernando Alonso
Fraga
Irmáns Villar
Llamazares
Magic Jonson
Moratinos
O Couto
Otero Pedrayo
Palomares
Pantoja
Quintana
Rato
Ratzinger
Rei Marrocos
Rei Mohamed
Reza
Ronaldo
San Francisco Raúl
Touriño
Xoán Pablo II
Xulián Muñoz
Zapatero
ANO 2006
ANO 2005
A Cuña
Amenábar
As Burgas
Aurelio
Aznar
Baltar
Barbaña
Barrio do Carmel
Benedicto XVI
Busch. Cabezas
Calpurnia
Camila
Carbona
Cervantes
106
As Burgas
Cabezas
De la Vega
Elena Salgado
Evo Morales
Fraga
O Pino
Os Remedios
Outariz
Paco Vázquez
Quintana
Rovira
Señor Florentino
Tinteiro
Tourinho
Xosé Bono
Zapatero
ANO 2007
Acebes
Alberto Gallardón
As Burgas
AVE
Bush
Cabezas
Chavasqueira
Cruz vermella
Gaia
Jose Blanco
Luis
Mariano
Mariñamansa
Monforte
O parque
Outariz
Pepiño Blanco
Polanco
Poli
Quintana
Quiroga
Reza
Rodrígue
Rubalcaba
Sadam
Santiago
Suárez Canal
Tinteiro
Touriño
Trives
Zapatero
ANO2008
Ave
Aznar
Barbaña
Benigno Moure
Burgas
Carla Bruni
Cataluña
Chavez
China
Chi-qui-chi-qui
Curros Enriquez
Esmorga
ETA
Etelvino
Eurovisión
Finca Santa Mariña
Flager
Galicia bilingue
Gallardón
Juan Carlos
Julián Muñoz
Mandianes
Pantoja
Rafa Nadal
Raxoy
Tenencia
Tenencia
Tibet
Vale do Regueiro
Zapatero //ZP
Como é lóxico, moitos nomes repítense; pero si facemos unha búsqueda ao longo dos
sucedidos anuais ou ben das coplas, veremos, que por unha ou por outra razón, son nomeados (exemplo Zapatero // ZP) ou Fraga//Don Manuel) desa maneira.
107
PERÍODOS DE AGRUPAMENTO PARA O ESTUDO E GRÁFICAS DE
PARTICIPACIÓN: NÚMERO DE MAIOS
Período: 1928- 1938 = 06,6 maios/ ano
Período: 1939- 1948 =13,8 maios/ ano
PRIMEIRO PERÍODO: 1928 - 1938
Ano
28
29
30
31
32
33
34
35
35
36
37
38
Nºmaios
2
2
3
4
4
5
7
17
10
12
0
0
Aínda que nesta primeira década os datos que temos poden admitir certa variación, podemos afirmar que a participación é escasa e acada unha media de 6,6 maios/ano.
Nos anos 1937 e 1938 non se celebrou a festa por estar a vivir España a Guerra Civil.
GRÁFICA I: Nº DE MAIOS ENTRE 1928 -1938
(*) Guerra Civil ( 1937 - 1939)
108
SEGUNDO PERÍODO: 1939 -1948
Ano
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
Nºmaios
11
0
13
13
15
16
16
17
18
19
GRÁFICA II: Nº DE MAIOS ENTRE 1939 -1948.
Neste período (1939-1948) a supremacía correspóndelles aos chamados maios artísticos
sobre os tradicionais (conos, pirámides, cruceiros).
Esta especie de transformación do maio nunha especie de falla cuberta de mofo non foi
ben acollida en ningún momento polos persoeiros entendidos da Festa, xa que non se axustaba ao verdadeiro senso desta.
No ano 2007 puiden comprobar, persoalmente e con gran satisfacción, a decadencia dos
citados maios artísticos, xa que soamente se presentaron ao concurso dous, mentres o
número de pirámides era de quince.
Na década de 1940 a participación media foi de 13,8 maios/ano, o que supón un considerable incremento en relación coa década anterior.
Do ano 1940 non temos referencia ningunha sobre esta festa, e aínda que nalgún escrito
aparece o dato de quince maios participantes, non está totalmente confirmado que a Festa
se chegase a celebrar.
109
TERCEIRO PERÍODO
Ano
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
Nºmaios
17
20
15
20
21
17
19
21
8
13
12
Nesta década do 1950, a participación media é de 16,6 maios/ano, e acada a maior participación entre os anos 1950 e 1957.
Neste período, ademáis de manter unha boa media de participación, tamén hai que facer
mención á calidade dos Maios presentados.
A década dos cincuenta, foi moi importante para a festa, tanto en cantidade como en calidade, como xa se dixo.
GRÁFICA III: Nº DE MAIOS ENTRE 1939 - 1959
110
CUARTO PERÍODO
Ano
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
Nºmaios
17
15
17
10
9
7
9
13
25
19
No que respecta á participación nesta década (1970-1979,) é de case vinte maios/ano, debido, en primeiro lugar, a que no ano 1975 se crea a categoría de maios escolares, aínda que
xa participan algúns colexios, sobre todo da cidade de Ourense. No ano 1970 acádase,
como reflicte a gráfica, a cifra de vinte e nove maios participantes, que é unha das mellores en toda a historia dos Maios de Ourense.
Pódese comprobar o incremento experimentado dende 1976,ano que se creas a categoría
de escolares.
QUINTO PERÍODO: 1970 - 1979
GRÁFICA IV: Nº DE MAIOS ENTRE 1960 -1980
111
SEXTO PERÍODO
Na década de 1980, acádanse 23,4 maios / ano, e mantense certa constante en canto á participación.
Ano
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
Nºmaios
27
21
21
14
18
17
18
21
36
14
Ano
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
Nºmaios
20
25
29
34
28
22
18
20
18
20
SÉTIMO PERÍODO: 1990-1999
Entre os anos 1900 e 1999 a media de participación sobe a 30,6 maios/ano, e conséguese
soamente nos anos 1991, 1992, 1993 e 1994, unha media de 46 maios/ano.
Ano
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
Nºmaios
24
44
47
37
29
31
27
17
25
20
GRÁFICA V: Nº DE MAIOS ENTRE 1980 - 1999
112
OITAVO PERÍODO: 2000 - 2007
Nesta última década descende un pouco o nivel de participación, malia que hai que facer
constar que o nivel conseguido na elaboración do monumento do maio e tamén das coplas
superou o de anos anteriores.
Considero importante destacar que, dos dezasete maios presentados, unicamente tres pertencían á categoría de artísticos, os que, como xa veño defendendo dende hai moito anos,
non son os verdadeiros maios desta localidade. Presentáronse catorce pirámides e tres
carrozas ou artísticos.
A media sitúase en dezanove maios/ano.
Ano
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Nºmaios
16
24
17
20
24
22
13
17
GRÁFICA VI: Nº DE MAIOS ENTRE 2000 - 2008
113
ESTUDO DO CONTIDO DAS COPLAS: GRÁFICAS
Está fóra de toda dúbida que a misión primordial das coplas é pór de manifesto todo aquilo que sexa susceptible de crítica, e de aí que sexa este aspecto o que maior porcentaxe
acumule nos temas do seu contido total cun 70 % entre crítica local, nacional e de costumes. Pódese ampliar máis esta porcentaxe de englobarmos o concepto "varios", xa que,
aínda que non se pode catalogar como crítica nacional nin local, ben é certo que, dende
este apartado, tamén se abordan e critican temas sociais de todo tipo.
Por todo iso, concluímos que, aproximadamente, o 94 % do contido das coplas é pura crítica contra o socialmente establecido.
Deste xeito, poderiamos establecer seis períodos de estudo na evolución destas composicións literarias que son as coplas dos maios, xa que nelas atopamos o testemuño dunha
sociedade que se aproveita desa certa permisividade para manifestar publicamente a súa
forma de pensar e de vivir.
PRIMEIRO PERÍODO: 1928-1946
Poderiamos subdividir este período en dúas partes.
Unha primeira etapa vai de 1928 a 1936, ano en que comeza a Guerra Civil, e unha segunda fase vai dende o remate desta en 1939 ata 1946.
Caracterízase fundamentalmente esta primeira fase por certo equilibrio entre os tres tipos
de crítica que establecemos a continuación: crítica local, crítica nacional e costumista,
malia que aparece en 1931 unha tendencia alcista no apartado de crítica nacional moi
negativa cara á monarquía e tamén en certa medida cara ao goberno da República.
O equilibrio antes citado pódese estender tamén ao apartado de Varios que engloba cuestións de crítica xeral de difícil encadramento.
114
TÁBOAS E GRÁFICA DOS DOUS PERÍODOS
1928 a 1937
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
CRIT. LOC-SOCIAL
13
9
7
24
28
70
14
39
24
0
CRÍTICA XÉNERO
22
47
28
76
9
64
35
81
30
0
CRÍTICA POLÍTICA
0
0
0
33
8
31
3
42
40
0
38
39
40
41
42
43
44
45
46
CRIT. LOC-SOCIAL
0
8
0
37
80
36
54
76
96
CRÍTICA DE XÉNERO
0
5
0
6
77
50
28
99
82
CRÍTICA POLÍTICA
0
7
0
0
0
0
0
6
0
1938 a 1946
GRÁFICA I
A gráfica mostranos con gran claridade os valores tristemente acadados pola crítica á
muller sobre todo nos quinquenios (1931-1935) e (1942-1946).
A tabla reflicte a ausencis de crítica política, dende 1937 ata a década dos setenta.
Son os anos oscuros da nosa sociedade, por mor da Dictadura franquista.
115
Na segunda fase, rematada a Guerra Civil e despois de tres anos sen celebración, a festa
dos maios volve ser organizada pola Sociedade Recreativa Orfeón Unión Orensana, que o
faría ata 1946, data a partir da cal, volvería a ser o Concello o organizador.
Ata a chegada da República patrocinan a festa a Asociación da Prensa, a iniciativa particular da marquesa de Atalaya Bermeja e co apoio económico do Concello (que anos máis
tarde as municipalizaría) e a Deputación.
Durante o período de goberno da República a Festa é organizada pola Irmandade
Galeguista que tanto contribuíu á conservación e potenciación da cultura galega. Este período caracterízase pola aparición no xurado de representantes do estamento militar, do
Goberno Civil e do Bispado, ademais das xa tradicionais representacións do Concello,
Deputación e de persoeiros entendidos no tema.
É de salientar que en 1944 non se convocou concurso, aínda que iso non foi impedimento
para que algúns maios (quince segundo certas referencias) pasearan igualmente polas rúas
da cidade. Neste período, segundo as fontes do periódico local, a calidade dos monumentos deixou moito que desexar, aínda que timidamente, aparece certa tendencia a modificar
as estruturas e formas tradicionais dos maios para se semellaren máis aos monumentos de
Fallas.
Como é lóxico, esta tendencia foi moi criticada e non tivo éxito, malia que é certo que aparecen os maios chamados artísticos, que, aínda que tamén foron moi criticados, como á
xente lle gustaban, na actualidade teñen seguramente máis aceptación que os enxebres, e
isto débese fundamentalmente a certo descoñecemento das raíces antropolóxicas e culturais desta fermosa festa.
SEGUNDO PERÍODO: 1947-1958
Este segundo período caracterízase fundamentalmente por un incremento moi significativo da crítica á muller, que chega a ser nalgúns casos totalmente desapiadada e de moi mal
gusto.
Resulta fácil atopar fascículos de coplas completas co mesmo tema de crítica á muller e ás
súas modas, e tamén na crítica de ámbito local, en que aparecen as de carácter deportivo,
unicamente de fútbol.
Neste período a cantidade repartida en premios ascendeu a 14.350 ptas., o que representa
a do primeiro período multiplicada por doce. Isto parécenos normal por dous motivos fun
damentais:
Anque non é un dato relevante a cantidade repartida en premios, si que nos da unha idea
da importancia que cada ano se ía dando a esta festa, por parte das institucións.
116
49
50
51
53
54
55
56
57
58
CRIT. LOC-SOCIAL
177 141 100
62
103 294 292
29
190
49
53
30
CRÍTICA XÉNERO
172 144
54
83
33
92
135
50
82
103
7
0
1947 a 1958
47
48
52
CRÍTICA POLÍTIC
4
9
12
3
3
8
10
11
21
12
13
0
CRÍTICA DEPORT.
43
42
16
0
48
70
4
0
45
5
0
0
GRÁFICA II
a) A propia evolución da sociedade.
b) A tendencia inflacionista durante o Goberno da Ditadura.
Se comparamos esta cantidade coas que se reparten hoxe en día, podemos decatarnos da
evolución do prezo das cousas en só cincuenta anos.
A crítica de carácter político é case nula debido á situación ditatorial instaurada en España.
Como o contido literario vén a ser sempre dunha media de dúas follas, está moi claro, que
a falla de crítica política e relixiosa se suple co incremento excesivo da crítica de xénero,
como xa se dixo.
Isto tamén pon de manifesto o machismo imperante na época, e, por outra banda, unha
dose de submisión fóra do común por parte da muller, xa que eran elas as que afrontaban
a tarefa máis dura, que era a de coser o mofo, e, aínda por riba, aguantaban de bo grao e
asimilaban verdadeiros insultos e menosprezos nas citadas coplas (véxanse as escolmas).
117
TERCEIRO PERÍODO: 1959 -1971
Neste período todo aparece máis equilibrado e isto ten que ver co equilibrio que se acada
non só política e socialmente, senón tamén economicamente. Chega con botarlles unha
ollada ás gráficas de contido para observar como as coplas de crítica á muller descenden
case un 50 %. Ese espazo, que vén a ser un 47 % do total, é ocupado de maneira repartida por certo incremento doutros ámbitos de crítica
Deste xeito, a mesma crítica política, aínda que cos receos propios da censura existente,
experimenta certo aumento, como tamén o fan a costumista e local.
A través das coplas vemos como a sociedade se vai acomodando a unha situación á que xa
está afeita e que asume. Resulta interesante ler detidamente as coplas para decatármonos
do fondo social e tamén da resignación. Deste xeito, a mesma crítica política, aínda que
cos receos propios da censura existente, experimenta certo aumento, como tamén o fan a
costumista e local.
A través das coplas vemos como a sociedade se vai acomodando a unha situación á que xa
está afeita e que asume. Resulta interesante ler detidamente as coplas para decatármonos
do fondo social e tamén da resignación.
A crítica deportiva é unha das que tamén ocupa un considerable espazo neste período dentro desa porcentaxe do 47 % xa comentada.
1959 a 1971
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
23
58 104 228 75
60
54
57 185 260 42 290 178
CRÍT. POLÍTICA
8
14
16
15
18
20
7
12
75
10
35
9
CRÍT. XÉNERO
11
54
77 128 85
70
15
16
56
66
45
38
47
CRÍT. DEPORTIVA
0
0
25
14
16
10
22
30
29
66
32
CRIT LOC-AL SOC
18
20
18
GRÁFICA III
118
CUARTO PERÍODO: 1972 - 1979
72
73
74
75
76
77
78
79
80
50
60
56
140
56
162
83
6
4
0
0
42
6
146
123
CRÍTICA DE XÉNERO
24
6
12
5
38
5
20
2
CRÍTICA DEPORTIVA
3
11
9
9
3
5
29
3
1972 a 1979
CRÍT. LOCAL - SOCIAL
CRÍTICA POLÍTICA
GRÁFICA IV
A análise deste período resulta un tanto sorprendente porque non aparece crítica política
ningunha durante seis anos.
Dá a impresión de que algo está a ocorrer na sociedade ourensá, que parece inmobilizada
de cara á crítica, tanto local, como nacionalmente. Hai que formularse dúas alternativas:
Ou ben a desmoralización é tanta que xa nin se mencionan certos temas susceptibles de
mellorar, ou ben todo parece funcionar perfectamente ata o punto de non atopar practicamente nada salientable que non sexa falar da emigración e doutros temas sen relevancia.
En concreto, nos anos 1974 e 1975 nin unha soa copla se preocupa dos temas da política
nacional nin local. Trátase de algo incrible se non se constatase coa consulta das coplas.
Neste período aparece un claro retroceso na crítica á muller, que tanto se viña prodigando
ao longo dos anos comprendidos entre 1927 e 1970.
Temos que situarnos no ano 1976 para atopar unha cantidade de estrofas que se ocupen
dos problemas reais da sociedade. Así mesmo, o descenso da crítica deportiva é claro.
A partir de 1977, ano en que se instaura a democracia no país, nótase un cambio no cotidos das coplas dos maios.
119
Establécese por vez primeira un significativo equilibrio entre crítica local, crítica nacional
e varios, e quedan reducidos ao mínimo os apartados de costumes e deportes, o que nos dá
unha idea bastante clara de que a democracia é símbolo da liberdade e de que, cando o
home é libre, se preocupa fundamentalmente por temas políticos e sociais. Este equilibrio
porase de manifesto con certa claridade no seguinte período.
QUINTO PERÍODO: 1980-1990
Desaparece case por completo a crítica de xénero, o que xa representa un cambio na
maneira de pensar da sociedade e do prestixio, que a muller empeza a ter e a serlle recoñecido.
A crítica de carácter político acada cotas moi importantes, como tamén o fai a de carácter
local e social. Unha ollada atenta ás gráficas amósanos unha sociedade tranquila, con certa
estabilidade e, sobre todo, que fai uso pleno da liberdade acadada coa democracia e coa
Constitución.
O equilibrio entre a crítica política, a local e a de carácter social pon de manifesto o equilibrio que está a vivir a sociedade e no que parecen estar afortunadamente desterradas certas tendencias e tamén certas pantasmas e medos propios dun pasado non moi afastado.
1980 a 1990
LOC-SOCIAL
C.XÉNERO
C.POLÍTICA
C.DEPORTIVA
80
90
10
127
5
81
18
3
12
1
82
114
17
11
33
83
78
8
150
26
84
147
17
13
27
GRÁFICA V
120
85
157
11
116
13
86
83
6
152
9
87
109
0
185
19
88
164
0
42
5
89
166
6
32
7
90
178
0
95
15
SEXTO PERÍODO: 1991-2000
Este período, sobre todo dende o ano 1995 ata o ano 2005, amósanos un grande equilibrio
entre as preocupacións de carácter político tanto local como nacionalmente, así como unha
preocupación importante polos temas da administración local da cidade.
Temos que dicir que estes anos non amosan calidade nas coplas e resulta bastante difícil
facer unha escolma, como se pode comprobar no apartado correspondente.
Neste derradeiro período, xa non se contabiliza ningunha copla de crítica á muller, o que
se corresponde coa liña do anterior, polo que xa se pode afirmar, que a concienciación
sobre a consideración social da muller, afortunadamente é un feito.
Segundo a gráfica, vese con claridade que dende 1991 a 1997 a crítica en xeral sofre un
incremento constante, pero a partir de 1997 diminúe na mesma proporción, e presenta
unha distribución case simétrica a ambos os dous lados deste.
Preséntase, pois, esta data como un punto de inflexión que debemos ter en conta.
1991 a 2000
91
92
93
94
95
96
97
98
99
00
CRÍT. LOC-SOCIAL
44
45
114
128
232
257
289
157
86
38
CRÍT. DE XÉNERO
0
5
2
0
0
0
0
5
0
0
CRÍT. POLÍTICA
95
82
95
112
39
122
55
38
95
68
CRÍT. DEPORTIVA
18
11
9
21
42
41
43
16
21
1
GRÁFICA VI
121
SÉTIMO PERÍODO: 2001-2007
Neste último período xa non se contabiliza ningunha copla de crítica á muller, o que se
corresponde coa liña do anterior, polo que xa se pode afirmar que a concienciación sobre
a consideración social da muller, afortunadamente, é un feito.
No referente aos datos relativos á crítica social, local e tamén política, apréciase un certo
repuntamento nas coplas do ano 2002, para presentar ao ano seguinte unha tendencia a
menos, do mesmo xeito que o fai a crítica política.
Aínda que non se reflicte nas gráficas, este espazo que xa non ocupa a crítica vén sendo
utilizado por outras estrofas que agrupamos baixo o título de "Sen clasificar", debido á
variedade de temas que abordan.
Tamén ocupa ese espazo un apartado que se lles dedica ás "obras na cidade", e que consideramos moi importante con vistas ao estudo da evolución da capital ourensá nese senso.
01
02
03
04
05
06
07
65
150
14
107
118
50
166
0
0
0
0
0
0
0
CRÍTICA POLÍTICA
18
19
140
120
57
36
98
CRÍTICA DEPORTIVA
16
4
24
20
0
0
17
2001 a 2007
CRIT. LOC-SOCIAL
CRÍTICA DE XÉNERO
GRÁFICA VII
122
REFERENCIAS BIBLIOGRAFICAS I
A.A. V.V, Levántate Maio. Foro dos maios de Ourense. Concello de Ourense
Coordinación do Volume, Javier Paz. Ourense 2004
(1) MANNHART, Baum-und Feldkultus.2ªEdic. Berlín, páx 649, 1904,Vol.1,páx 160.
(2) FERNÁNDEZ OXEA, J. R.:"Conferencia na casa de Guadalajara en Madrid, "Documento
multicopiado. (Biblioteca da Diputación de Ourense.Donación. Ben-Cho-Sei
(3) CARO BAROJA, J. A Estación do amor. Edit. Taurus, Madrid, páx 20-23
(4) SEBASTIÁN DE CASTELLANOS, B.. "Costumes españolas da fermosa Maia". Museo das
familias.Tomo V, páx. 89.
(5) CARO BAROJA, J. Op citada, páx 31
(6) Cfr: FERNÁNDEZ OXEA, J. R.: Op. Cit. páx 3 e 35.
(7) BOUZA BREY - GASPAR CASAS, E." A festa dos maios" Revista de Etnografía, páx 649
(8) VEIGA DE OLIVEIRA, E. Festividades cíclicas en Portugal, Publicaciopnes Don
Quijote. LISBOA.1984, páx 1959 e ss.
(9) FILGUEIRA VALVERDE, J: " A festa dos maios". Arquivos do seminario de estudos gale
gos. Tomo I. Santiago de Compostela, páx 139-203.
(10) FILGUEIRA VALVERDE, J: Op. Cit. Páx 651
(11) RISCO. V. - LORENZO FERNÁNDEZ, X." A festa de Maio en Laza."Boletín da Real
Academia Galega" A Coruña, 1945, páx. 234-264
(12) CUEVILLAS, F.: " A festa dos maios".Cfr TARRIO FERNANDEZ, J.A:. Cultura
Educación. Tradiciós Populares em Galicia, EdiCRÍTICA Do Castro. Seminario
de Sargadelos, nº 0, A Coruña - Sada- 1988, páx.95
(13) Cfr. FERNÁNDEZ OXEA, J. R.e CARO BAROJA, J. Op.cit.
(14) SÁNCHEZ RODRIGO, A:" Un ano de vida Serradillas". Cfr.CARO BAROJA.J. Op cit.
(15 Fr. G, Teatro social do século XX. Tomo II, Madrid,1846, páx 13
(16) FERNÁNDEZ OXEA, J. R.: Op. cit. ( 17). NICOLAS TENORIO: A aldea galega, Cádiz 1914.
(18) BOUZA BREY E GASPAR CASAS, E.: Op. Cit, páx 652
(19)GONZÁLEZ PÉREZ, C. Voz: MAIOS: Gran Enciclop. Galega,1983 Tomo XX, páx 56
(20)FILGUEIRA VALVERDE, J.: Op Cit, páx 150
(21)GREGORIO FERNÁNDEZ, E. R.: Op. cit.páx. 18
(22)GONZÁLEZ PÉREZ, C:.Op.cit páx 57
(23)MAIOS-BARCO:
Definidos por Filgueira Valverde como un tipo de barco engalanado e feito de
cartón, que pola festividade de Corpus percorría as rías de Pontevedra e que
recordaba as proezas navais ou a sentenza pola cal o Rei Sancho IV, mandou que
unha galera quedase na rúa ata que pudrise.Existen multitude de coplas que fan
referencia a estes maios. Vexamos esta: "Hoy salimos por las calles //
Recordando a nuestro pueblo // Con el barco Isla deTambo// Y sus bravos mari
neros"
(24)GREGORIO FERNÁNDEZ, Op cit. páx 9
(25)CARO BAROJA, J:.Op Ct páx 49
123
124
CAPÍTULO III
ANÁLISE DO CONTIDO DOS SUCESOS REFLECTIDOS NAS COPLAS
DENDE 1928 A 2007
INTRODUCIÓN
Resulta moi difícil realizar unha análise de tantos datos coma os recollidos nas coplas dos
maios, os cales conteñen case un século da historia de Ourense. Tamén recollen algunhas
novas de España e de relevancia a nivel mundial, ademais daquelas que foron recollidas
por estas composicións na honra da natureza e da terra nutricia como fonte de vida e á que
o pobo galego dende tempos moi remotos quixo agradecer e dar testemuña con manifestacións de carácter agrario, ó coñeceren a importancia da terra como fonte xeradora dos
froitos que nos dá e sen os cales non tería sido posible a vida.
Coma xa se dixo, estas composicións teñen un marcado carácter satírico e de crítica a todo
aquilo que o pobo considera que se fixo mal ao longo do ano, e de aí que se poidan considerar estas composicións como un anuario ou crónica da cidade no ámbito máis próximo, pero tamén no nacional e ata internacional.
Desta selección soamente se suprimiron as dúas ou tres estrofas da entrada de cada maio,
por seren irrelevantes e non achegaren nada importante a ter en conta, xa que constitúen
a presentación do monumento ó maio e, xa que logo só nos achegan os datos dos autores
deste ou a procedencia destes, xa sexan particulares, asociacións, colexios etc Tamén se
suprimiron as dúas ou tres estrofas do final das coplas chamadas de despedida e cuxa
única función é despedirse e pedir o premio, á vez que poden suscitar algún desexo para
o ano seguinte. O resto das estrofas incluíronse absolutamente todas, sen excepción, ata
completar a mencionada cifra, correspondentes aos monumentos presentados dende o ano
1928 ata os nosos días, incluindo as referencias ós presentados en 1917. Como é lóxico,
non se puido facer os tres anos que non se celebrou a Festa, aínda que deses anos se seleccionaron aqueles sucesos que a prensa local foi destacando ao longo do ano.
Á vista de tal cantidade de versos, resulta bastante difícil facer unha selección a gusto de
todos os lectores deste libro, pero é precisamente esa a razón pola que se incluíron todas
e cada unha das coplas cuxos orixinais están na actualidade nos arquivos da Biblioteca
Provincial de Ourense, nos fondos de Ben-Cho-Shey, custodiados na Biblioteca da
Excma. Deputación Provincial desta cidade. Outros orixinais pertencen a algúns particulares que amablemente me facilitaron algúns exemplares dos que non se sabía da súa existencia e que completaron esta colección que agora, debidamente organizada, obra no meu
poder e poño a disposición de calquera estudoso dun tema tan apaixonante como este
Trátase, pois, de que cada lector escudriñe no contido destas e poida extraer aqueles datos
que considere importantes ou, cando menos, capaces de espertar o seu interese.
125
Resulta moi curioso, por exemplo, saber cales eran os puntos de reunión dos mozos da
cidade na década de 1930, coñecer as modas no vestido e no peiteado ó longo destes case
100 anos, a data exacta en que se construíron o Edificio de Correos, a Praza de Abastos,a
ponte Viaducto que cruza o río Miño ou por exemplo, cando se inaugurou a traída de augas
ao barrio da Ponte, ou como evolucionaron as constantes queixas sobre o río Barbaña. Así
mesmo, pódense ver as obras que se foron facendo co fin de solucionar o tema dos malos
cheiros e a contaminación e que a día de hoxe, no ano 2007, aínda están sen resolver de
xeito satisfactorio, como se pode comprobar non só a través da inspección ocular, senón
tamén polos debates que se están a suscitar na prensa e nunha televisión local. É tal a cantidade de achegas que nos ofrecen estas composicións que sería interminable a relación de
temas que abordan dende a crítica, case sempre.
Dende esta consideración e para evitar no posible que esta obra fose demasiado voluminosa, agrupáronse as cuestións abordadas dende uns resumos das máis relevantes. É precisamente a partir do que denominamos último resumo, dende o que se intenta reflectir o
máis relevante, ó noso modo de ver, pero que segundo as preferencias de cada lector
poderá ter outra consideración. Ese lector poderá atopar outros contidos do seu interese:
ou ben o contido xeral das coplas, ou ben en resumos máis amplos e, xa que logo previos
ó resumo final.
(*) INCLÚESE UNHA DE 1917. ATE O ANO 1928, NON SE ATOPAN MÁIS COPLAS.
126
UNHA MIRADA Á HISTORIA DE 90 ANOS DE COPLAS
No ano 1917, fálase dunhas lendas e de temas referentes á agricultura, o que nos indica o
compoñente rural moi acentuado da Festa, característica que se irá perdendo ao longo dos
anos, como ben se pode comprobar, xa que desaparecen as lendas e fanse menos referencias á dependencia dos froitos da terra. Tamén se fala da primeira guerra mundial, da emigración a Cuba e do cine Apolo, que era o único que había na cidade de Ourense. O dato
da primeira guerra mundial está ó alcance de calquera, pero os outros cecais non.
Do ano 1927, chama a atención coñecer o prezo do transporte dende a cidade ó barrio da
Ponte, así como que o lugar de reunións preferido pola xuventude pasa das inmediacións
do cine Apolo para o campo dos Remedios.
Do ano 1928, é curioso saber que nese ano estase reconstruíndo o templo de San Francisco
e a residencia dos Franciscanos e tamén que se inaugura a traída de augas ao barrio da
Ponte, ou que xa a xente protestaba polas elevadas tarifas telefónicas.
Do ano 1929, sabemos que falece a nai do rei de España, que comeza a restauración do
mosteiro de Oseira, ou do uso de papeis para pintar os beizos as mulleres, así como da
moda do pelo ó estilo garçon e do uso de fariña moi fina para empoarse o rostro, porque
se consideraba coma un signo de beleza ter a cute moi branca.
Do ano 1930, sabemos que xa existen uns novos lugares preferidos pola xuventude para
reunirse e pasear: trátase das inmediacións do cine Losada e do xardín do Posío.
Fálase dun tremendo escándalo nas oposicións de Maxisterio e tamén da posibilidade de
que se constrúa a praza de Abastos.
A nivel nacional hai que destacar a firma polo Rei do Decreto polo cal se restablece a sala
terceira do Tribunal Supremo, que fora anulada.
No ano 1931, comézase a falar do río Barbaña e será un tema que aparecerá todos os anos
ata hoxe na historia das coplas dos maios. Trátase do tema estrela, sen dúbida, porque é a
materia pendente desta cidade e os maieiros así o constataron ano tras ano. Algo similar
ocorre coa crítica á muller, que estivo presente sempre e ás veces de xeito descarnado e ata
vexatorio, ata hai ben pouco.
Unha das características fundamentais das coplas dos maios foi sempre o seu machismo e
un desconsiderado trato á muller. As coplas fan referencias de todo tipo ós políticos da
Segunda República. Fálase tamén dos afiadores ourensáns que emigraron a Cuba.
Non é menos importante resaltar que nestas composicións fálase por vez primeira da
declaración xurada dos soldos, e tamén de que este ano, se porá en marcha o funcionamento do tribunal de xurado.
No ano 1932, fálase do exilio do Rei de España Alfonso XIII, así como da disolución da
127
Compañía de Xesús, e das obras que se están realizando na praza de Abastos.
Así mesmo, neste ano remata a redacción do Estatuto catalán e así o recollen as Coplas.
No ano 1933, comézase a falar da posibilidade de construción do ferrocarril en Ourense e
tamén da posible creación da Caixa de Aforros Provincial. Pídese tamén por primeira vez
e de forma seria a Autonomía para Galicia, comparándoa coa de Cataluña. Aplícase a Lei
de vagos e tamén se fala do Teatro Principal como lugar de actos políticos.
No ámbito local tamén hai que destacar o asfaltado de todas as estradas de entrada á cidade
de Ourense. Como curiosidade, relátase a moda do peiteado permanente nas mulleres, así
como o prezo do lapis de ollos, que era de 10 céntimos de peseta.
Segundo o que reflicten as coplas deste ano, parece que había en Ourense unha persoa
adiñeirada que fixera “as américas” en Cuba e comprara moitas propiedades na Avenida
da Habana; de aí o nome que aínda hoxe se mantén para esta céntrica rúa. O que chama a
atención dos maieiros é que tal vez construíu algunha casa sen manter o aliñamento coas
demais, e que lla fixeron derrubar.
Como se pode ver, este problema aínda o temos na actualidade, debido ó afán especulador
e á picaresca que sempre houbo.Vexamos esta copla:
Conseguiron qu’o Añel
retirase atrás a casa
que atrancando a carretera
fixo na calle d’Habana.
No ano 1934, a rúa da Reina Victoria é denominada rúa dos Zapateiros e tamén se fala da
utilización da praza de Abastos polos vagabundos de noite. Parece que está de moda levar
a saia curta e pintar lunares na cara.
No ano 1935, aparece por primeira vez na historia dos maios unha crítica ós homes, abordada polo maio de Rabo de Galo. Este ano proxéctase a construción da Casa de Correos.
Así mesmo, coméntase a posibilidade de que a Segunda República faga a Lei do divorcio.
Como curiosidade, faise referencia á estrea de uniformes por parte dos gardas municipais
e tamén do uso que fan as mulleres da auga osixenada para clarear o pelo.
Por esta data, o paseo de domingos e festivos para o lucimento persoal e o alterne, sobre
todo da xuventude, centrábase arredor da rúa Paz Nóvoa.
Vexamos esta copla:
No paseo diario
da rua de Paz Novoa
hay que ver o luxo
que por alí roda.
128
Tamén cabe destacar que, aínda que é un caso raro, aparecen algunhas coplas que critican
a vestimenta e o aseo do xénero masculino. E é un caso excepcional, xa que han de pasar
moitas décadas para que as coplas deixen de amosar un machismo absoluto e desmedido.
Tamén hoxe os homes
pasan entr-a xente
co pelo ondulado
estilo permanente
No ano 1936, preséntanse unhas coplas de bastante calidade en que se menciona a Azaña,
a Segunda República, a Gil Robles, a Maura e a unha serie de políticos do momento.
Tamén se comenta o asfaltado da rúa de Santo Domingo e da rúa da Habana, así como a
construción dunha rúa dende a Barreira á praza de Abastos. Sinálase tamén que comeza a
actividade nesta.
Cando lemos con atención estas coplas, decatámonos de que as obras e remodelacións na
cidade facíanas sectores moi concretos segundo o ano. Deste xeito, e como xa dixemos,
asfáltase a rúa de Santo Domingo e faise tamén unha corta, que se critica, nos seus
arredores, como é a praza das Mercedes.
Na praza das Mercedes
talaron a arboleda
e ahora quedou
que da noxo vela.
Sinálase tamén, que comeza a actividade na praza de Abastos.
A praza de Abastos
por fin xa traballa;
certo que produce
¡pero hay que pagala!
Nos anos 1937 e 1938, non se celebrou a Festa dos Maios pero si se recolleron sucesos no
xornal local: intento de fuxida de Indalecio Prieto, conquístase Asturias; en Cataluña,
Tarradellas é encargado de formar goberno; falecen don Alfonso de Borbón e o xeneral
Mola. Por último, inaugúrase a emisora nacional.
No ano 1938, fálase da difícil situación de España en Europa debido ó golpe de estado.
Péchase a fronteira francesa e varios países piden sancións para o Goberno español. A
cidade de Ferrol pasa a chamarse Ferrol do Caudillo. Franco glorifica a José Antonio
Primo de Rivera. Recóllese tamén o falecemento do tenor Miguel Fleta.
No ano 1939, morre o papa Pío XI e é coroado o seu sucesor Pío XII. Créase o Ministerio
129
de Educación Nacional e proxéctase a construción da famosa basílica do Val dos Caídos.
Por unha orde de goberno liquídase o plan de estudos de maxisterio de 1914. Restablécese
o orzamento para a sustentación do clero. Coméntase a felicitación de Hitler ó xeneralísimo Franco polo seu triúnfo.
Do ano 1940, destacariamos: Londres é bombardeada polos alemáns, como tamén o son
Amsterdam e A Haia. Roosevelt é reelixido presidente dos EEUU e no ámbito local urxe
a realización de obras na praza de San Martiño.
No ano 1941, constrúese o coliseo Xesteira e tamén a ponte da Vila Valencia. Tamén se
fai o paseo das Palmeiras e planifícanse obras sobre o río Barbaña. En Vigo inaugúrase a
primeira emisora.
A partir do ano 1941 comezan a ser criticados moi duramente certos colectivos, coma:
taberneiros, carniceiros, leiteiras e sobre todo panadeiros, que, xuntamente cos anteriores,
saen moi mal parados, ano tras ano. Hai que supoñer que tanto o leite, coma o pan son
facilmente adulterables e que na situación do país, recentemente acabada a guerra civil
No ano 1942, toda crítica é de ámbito local e moi centrada na muller, como xa viña sendo
costume: minisaia, saia tubo, zapatos de berbequíetc. Tamén se fai referencia á actividade
de prostitución na rúa do Vilar. Resulta moi curioso como desta actividade de lenocinio,
así como das rúas nas que se exerce, non se volve falar ó longo destes noventa anos de historia da Festa dos Maios. Outra referencia é a construción do campo de fútbol chamado
Cardeal Cisneros e tamén a un novo baile chamado Garrotín e á implantación do racionamento. Chama a atención a posta en marcha do novo reloxo da Catedral, de gran utilidade
para a poboación da cidade.
Primeiro falaremos
por a causa principal
do novo rel
que ten a Catedral
Para o ano 1943, as coplas falan da inauguración no mes de abril do ferrocarril SantiagoA Coruña polo xeneral Franco. Tamén se comenta a deterioración da Ponte Vella, así como
a clausura do Congreso Nacional da Sección Feminina.
Ponse tamén en funcionamento o reloxo do instituto (Xardín do Posío).
O reloj d-o Instituto
causou tal alegria,
que a xente non se cansa
de oílo noite e día.
Tamén se coloca no Parque Norte unha estatua na honra de Prado Lameiro.
130
E no Parque Norte,
tan agasalleiro,
vamos ter o busto
de Prado “Lameiro
No ano1944, constrúese en Ourense unha praza de touros portátil.
Menciónase o éxito en Lugo do coro de Ruada. En Valladolid fusiónanse Falange e JONS.
Refórmase o código penal. Chegan a Madrid as primeiras ampolas de penicilina. Franco
inaugura o ferrocarril eléctrico en Madrid. Neste ano España ten 26 millóns de habitantes.
Os británicos atacan Berlín.
No ano 1945, fálase da creación dunha leprosería en Toén. Tamén se fala da finalización
das obras do sanatorio de Piñor. Ábrese o mercado no barrio do Polvorín. Blanco Nájera
chega a Ourense como bispo. Aplícase en Ourense a penicilina por primeira vez. Morre o
presidente Roosevelt.
Este ano comeza a moda de facer os maios artísticos e preséntase a maqueta dun
avión. Este feito causou verdadeiro estupor e foi moi criticado polos entendidos da Festa
dos Maios, e ademais con razón.
Pero velaí como pouco a pouco se foi impondo esta modalidade que hoxe en día está considerada como unha categoría máis dos Maios, feito que non defendo, porque non responden ó verdadeiro senso da Festa, dende o plano antropolóxico, como xa veño defendendo
dende hai moitos anos noutros libros sobre este tema (Cfr.: Tarrío Fernández, 1979).
No ano 1946, e no ámbito local hai que destacar a mellora das rúas que desembocan na
Praza Maior. Nova York é elixida como sé das Nacións Unidas. Perón gaña as eleccións
en Arxentina. En Francia entra en vigor unha nova constitución. Rusia e México planean
agresións contra España. É roubado o cadáver de Mussolini.
Créase o colectivo de gardas de arbitrios e tamén a figura do laceiro municipal.
Tendán guardias de arbitrios
e guardias municipais,
e tamén tendrán laceros
pra coller os cás.
No ano 1947, mellóranse as rúas que estaban en obras. Ponse moi de moda o estraperlo.
É moi famoso o xarope do doutor Castorina. Fálase da mala situación económica polo
encarecemento da carne e o peixe.
Critícase moito o vicio dos homes e séguese atacando a taberneiros e leiteiras.
131
No ano 1948 séguese a falar do estraperlo. Preténdese inaugurar o novo concello.
Arránxanse as seguintes rúas: Liberdade, Hernán Cortés, Xulio Prieto e Pelayo. Proxéctase
a construción de evacuatorios no parque de San Lázaro. Inaugúrase o estadio de fútbol da
Unión Orensana e tamén se fala do café Roma como centro social.No mes de maio fálase
de que vai ser inaugurado un novo concello. Tamén se conta coa aprobación en Madrid,
do novo plan de ordenación.
No ano 1949, séguese criticando moito, como en anos anteriores, á muller. Ponse de moda
o famoso plexiglás e os zapatos modelo Gilda. Fálase do prezo dun bo pano da cabeza, que
era de noventa pesetas.
Axardínase o parque de San Lázaro, instálanse surtidores de auga na Alameda e inaugúrase
a traída de augas no barrio do Polvorín.
Debémoslle a este alcalde/ moi grandes favores / e foi un deles / montar urtidores
Puxos na Alameda /e máis nos xardíns /e súrtense todos eles/ da auga do Polvorín
No ano 1950, fálase moito das obras do ferrocarril Ourense-Zamora e aparece no mercado un concentrado de Cruz Verde contra as pragas do campo; tamén se constrúe un
lavadoiro no parque do río Barbaña.
Pídeselle ó alcalde que non se cambie o Pazo de Xustiza para a Alameda do Cruceiro, que
é onde se atopa hoxe.
No ano 1951, séguese falando do estraperlo. Tamén se comenta a picaresca das leiteiras e
os tendeiros. Constrúese o seminario de Ourense e ponse de moda o uso do chapeu.
Morren os xenerais Queipo de Llano e Varela, famosos durante a guerra civil.
No ano 1952, constrúese o Pazo de Xustiza. O barrio da Ponte e a estación Empalme
experimentan unha grande expansión e fálase moito da cartilla de racionamento. Tamén se
comenta un incidente no café Roma entre os integrantes de varios grupos. Remátanse as
novas estacións de Baños de Molgas e do Carballiño.
A posta en funcionamento do teléfono automático é un feito salientable para a cidade e
polo tanto así o reflicten as coplas dos maios.
No ano 1953, ponse empedrado en case todas as rúas de Ourense. Critícanse as taxas elevadas dos taxistas e o seguro de enfermidade. En Ourense entra un novo bispo. Pídese o
ingreso de España na ONU. En Ourense toca o segundo premio da lotería nacional.
Refórmase o ensino secundario.
Este ano vólvese criticar moito a situación dos xa citados colectivos, porque a situación
económica segue sendo mala e os abusos aumentan.
132
O tema do río Barbaña comeza a facerse presente ano tras ano nestas coplas.
É suficiente con ler os sucesos destes noventa anos para decatarse de que o Barbaña e os
seus malos cheiros é un tema que ano tras ano se repite nas coplas dos maios, como denuncia do seu lamentable estado.
Se durante tantos anos non fomos quen de solucionar este tema de saneamento do río, xa
dubido moito de que algún día se lle atope solución. Coplas deste tipo podemos atopalas
ao longo deste libro, preto dun cento, repartidas e repetidas como xa se dixo ó longo de
case un século.
O río Barbaña
canalizarase
e iremos moi lonxe
de xeito elegante.
Tamén se fala por primeira vez de certas marcas de insecticida, que aínda hoxe están no
mercado e que nos revelan que o tema das pragas xa vén de moi antigo.
E tamèn nos asentos
as pulgas xa se ven
habendo unha Cruz Verde
non has debia haber.
Alerta ganadeiro
alerta agricultor
si o Boy ten glosopeda
mercarle o Glosoform.
No ano 1954, séguese criticando moito as mulleres porque fuman. Créase o novo goberno militar en Ourense. Por primeira vez urxe a necesidade de reformar o casco antigo.
Suscítase un plan de unificación en Alemaña.
No ano 1955, fálase moito da Estación da Ponte e de novo da construción da praza de
touros ambulante, e está de moda a emigración ó Brasil e Venezuela. Están de moda os
bailes Bayón, Mambo e Carioca. Estanse rematando as obras dos talleres de Renfe en
Peliquín e as vivendas sociais da caixa de aforros.
No ano 1956, rexístranse unhas coplas de moi pobre contido en xeral. Con todo, é de xustiza destacar as presentadas por un maio que as titula: “Suspiros e cantigas dun maio”, que
destacan pola súa beleza, sensibilidade, medida e rima e que merecen ser incluídas neste
apartado. Foron mecanografadas artesanalmente polo autor e segundo as crónicas de prensa estas coplas foron rexeitadas pola censura.
No ano 1957, Estanse a rematarse as vivendas sociais no Polvorínos
Tamén os talleres da Renfe en Peliquín.(Véxase a seguinte copla)
133
Terminarán as casas /de xunto o polvorín/os talleres de renfe/que están en Pelequín.
No ano 1962, Séguese criticando moito ás leiteiras. O descontento é xeral.
Vamos falar un pouco
das leiteiras que
para ter mais leite
remexen nas caldeiras
Hay unha leiteira
que mungue na marelae
para ter mais leite
mexa na caldeira
Esta leiteira
xa non anda ca leite
pois puxose rica
a conta da senté
Un tema moi tratado nas coplas ó longo dos anos foi o da ponte Vella ou Ponte Romana.
Do noso Puente
temos que falar
co pobre de vello
ahino que inyetar
Estase agrietando
e a vista está
que si non lle valemos
baise derrumbar
No ano 1965. Séguese coa teima das leiteiras.
Tamén das leiteiras
temos que falar
que queren presumir
vindo pra capital.
E hay moitas leiteiras
que queren presumir
yos domingos van polo
paseo de moito postín
134
Tamén coa canalización do río Barbaña e coa construción da chamada ponte Ribeiriño e
das piscinas do pavillón.
As obras no Barbaña
parece que tronaron,
xa que a canalización
fai tempo que a pararon
Palacio de Justicia
sigue a ritmo acelerado,
e calcúlase que pra o ano
pensan telo inaugurado.
O ponte sobre o Miño
que están facendo,
xa o estou vendo.
ha quedar moy bonitiño
Piscinas farán
no campo dos Remedios,
e te podrás bañar
por moi poucas perras.
No ano 1967, Realízanse magníficas obras na cidade:
O Instituto Nacional de Previsión, na rúa do Concello.
O Novo edificio da Residencia Sanitaria. A piscina en Oira.
Tamén empezaron
obras colosales
as de Previsión
Son fenomenales.
O Ambulatorio
vai ser maravilloso
y’a nova Residencia
algo portentoso.
No ano 1968, Este ano houbo unha gran mobilización social polo traslado da estatua de
Concepción Arenal e colocouse publicidade de Non ó traslado en todos os lugares da
cidade e tamén nas vidros traseiros dos coches. Así o recollían as coplas dos maios:
Cà dexen tranquila//no seu pedestal//càsta fecha nadie//ye fixo algún mal.
135
Aqueles dous vellos
miraron p`ra Estatua
A Corporación
cò non ao traslado
termine a cuestión.
Outro tema do que se falou moito foi a expropiación das vivendas e leiras do barrio das
Lagoas para facer unha nova urbanización na zona anexa á Universidade.
Como está ocurrindo/no barrio da Laguna/que deixan a xente/o claro da luna
.
Tamén tiveron bastante sona nesta data a celebración da misa en galego, o triúnfo do Lala-la en Eurovisión, a desfeita urbanística que se aveciñaba e se consumou na zona de
Montealegre e, como non podía ser doutra maneira, nunhas composicións tan machistas, a
moda da minisaia.
O xogo da chave
a Misa en galego
son cousas que
alegran o labrego.
Levántate Mayo
e ven a enxergar
como o Montalegre
desfacendo están,
Chegou a Ourense
a minifalda,
andan as mociñas
locindo as nalgas.
No ano 1969, A crítica ás leiteiras é cada ano máis forte:
Elas traen o leite
ben destilada
medio litro leite
e outro medio auga
Chegan as casas
coa sua caldeira
e o medir co litro
nunca lle chega
A moda nos homes comeza a ser un tema de coplas:
136
Tamen hai hippies
Con grandes melenas
Bigote e patillas
Para gustar as nenas
Cos pantalons acampanadosa
cos guedellos asta os pes
Paseanse pola calle Xose Antonio
esos que lles chaman llelles
No ano 1970, Abren a Residencia Sanitaria, Inaugúrase a ponte do Ribeiriño
Abriron a Residencia
¡que difícil e entrar!
berran os labregos
¿Nosa Virxen do Cristal?
O ponte novo do Ribeiriño
moitos anos facelo levou
mais mereceu a pena
pol feitiño que quedou.
No ano 1971, Levan de Ourense a empresa Barreiros e gábase a Orenver polo emprego
que crea.
Unha medeciña // non o deixou morrer // foi a “vitamiña” // chamada “Ourenver”
No ano 1974, Prolifera considerablemente a instalación de granxas pola empresa Uteco,
Meisa potencia a Estación Invernal de Manzaneda e instala os telef
Pero dende que UTECO
montóu tantas granxas
xa os porcos almorzan
uvas con naranxas.
No monte de Manzaneda
moito traballo
é ahora pra subir a “Cabeza”
xa se pode subir sentado
MEISA fixo
No ano 1976, Fálase moito do Palmar de Troya.
Pasaron no Palmar- Moítos misterios da vida- no nos descubre nin “Kojak”no Palmar
137
No ano 1977, Seis anos despois amplíase a Residencia Sanitaria.
A Residência- tiveron que ampliar-pois do contrario-non se podia enfermar
No ano 1978, é o ano da preautonomía. Pechan dúas empresas no Polígono.
Déronnos a Preautonomia
q u’era o que se pedía
pero agora non fan
todo o que debían
Pechou Cradytor
botando uhos cantos
ao paro e está en crise
Pereira dos Santos.
No ano 1984, Critícase moito o intento de cambio do nome das rúas da cidade.
O río Barbaña segue dando moito que falar.
O río Barbaña//seica mellorou//en el unha troita//din que se pescou
As obras do Barbaña
queremos gabar
según os veciños
deixou de cheirar
O querido Barbaña
xa ten colector
dentro duns anos
cheirará millor
No ano 1985, comeza a moda de poñelos homes,o pendente nas orellas.
Tamén os mozos
nos fan rinchar o dente
pois agora tamén poñen
na orella un pendente
No ano 1986, inaugúranse as instalacións deportivas de Monterrei. Xeneralízase o uso
do galego na Televisión de Galiza.
Monterrey sin rematar
Inaugurárono pras eleccións
138
Pero ainda lle faltan
Moitas instalacións.
Xa funciona a T.V.G.
Na que se fala galego
Cun acento tan estrano
E doblaxes que dan medo.
No ano 1987, os temas máis frecuentes son a sida e o IVE, vólvese sobre o río Barbaña.
Viñeron os europeos
a traerno-lo seu IVA,
logo os americáns
a contaxiarno-lo SIDA.
Mira unha mancha
será unha berruga
eso e Sida
ti non tes cultura.
Parados na Penouta
A merda do Barbaña
E por se fora pouco
as señais da cida vella
O río Barbaña
xa empeza a cheirar
vindo as eleccións
farano limpar.
No ano 1988, fálase da remodelación das Burgas e do afundimento do Casón,
O leite envasado en botellas e cartóns brick substitúe ás leiteiras.
Non creo no que dís.
de festa que e o mellor,
así non se ve Fisterre
por culpa do Casón.
Leiteiriña, leiteiriña,
qué pasou coa caldereta,
dende que te fuches,
só bebo leite de (Brik)
139
Despois de moito tempo/e moito traballar/conseguiron ás Burgas/chegar a remodelar.
No ano 1989, coméntanse moito os problemas da expropiación de Rumasa.
Tamén os problemas de Lola Flores e Pedro Ruíz con Facenda.
Quíxollos sacar /cunha certa mañá/ó Pedro Ruíz e á Lola de España.
Quen saiu fodido// foi o Ruíz Mateos// pois de potentado// pasou a ser reo.
No ano 1990, Fraga é investido presidente da Xunta.
Cantar vamos todos
a investidura de Fraga
com os tres mil gaiteiros
bailando a lambrada.
No ano 1992, remodélase o Teatro Principal.
Arranxaron o Principal
parece un galiñeiro:
deixade fora sombreiro
que nin cabe o persoal
No ano 1995, Cabezas é presentado para alcalde polo PP.
O Partido Popular
presenta ó señor Cabezas
que promete solucionar
todolos nosos problemas.
No ano 1998, coméntase moito o tema da familia real.
A familia Real non
gaña para sorpresas
agora, por exemplo,
o embarazo de Elena.
Tamén está Cristina
co seu gran deportista
que ata no altar
tiña preto periodistas.
140
Felipe non casa,
non encontra moza,
a ver si se aclara
e dun bo fogar goza.
Xa están as nosas infantas
cada unha no seu fogar
a ver se casamos o príncipe
cunha muller de fiar.
O príncipe está farto
de que o queiran casar
pois el cando queira
pasará poo altar.
A Infanta Cristina
casouse en España
cun bo xogador
que case sempre gaña.
Moi elegante e moi fina
ía Dona Cristina
cando se casou
No ano 2004, os problemas coa depuradora de Reza.
O compromiso do Príncipe con Letizia é moi comentado nas coplas
A depuradora de Reza
queren ampliar,
porque así din
que non ha cheirar
Tratase de Leticia
Con ela ira casar
Deixou o telediario
E oposto de raiña ira ocupar
No ano 2005, fálase moito do novo Auditorio, do caso Marbella, do encontro do Rei Xan
Carlos co Rei de Marrocos e do Papa e tamén da boa relación Aznar- Busch
Neste Auditorio
tan apañadiño,
teriamos que entrar todos
e non precisar padriño.
141
Pasean por Marbella
bandidos arrogantes,
corbatas de seda
e delitos infames.
No mes de abril morreu
Xoan Pablo segundo,
e dicen que contento
marchou para outro mundo.
Abrace, Don Xán Carlos,
ó Rei de Marrocos.
Seus bicos son dardos,
veleno enganoso
Sonche moi amigos
Bush e mais Aznar
no tempo dos figos
coma vellos cans
N o ano 2006, fálase moito do Alcalde Cabezas, do Estatuto de Cataluña e tamén do
novo Goberno da Xunta de Galicia.
O noso alcalde Cabezas
e un pouco loubán,
as vías públicas desfeitas
e a súa casa xenial.
Terra Catalana
patria de Rovira,
nazón soberana
olla ¡que manía
Soños de Rovira
para Cataluña:
ruina de Palmira,
desgracia segura
Xa deixou o Fraga
con solemnidade
a Galiza soñada
¡qué gran orfandade!
142
Bloque e socialistas
lindo matrimonio
unha autopista
para o manicomio
No ano 2007, fálase moito, das termas da chavasqueira, dos políticos da Xunta,e
tamén da negociación do goberno de Zapatero, con ETA
Para chegar as Termas,
Puxeron un tren,
Para que toda a xente
As poida ver.
Anxo Quintana,
Mister simpatía
Estrela alaricana,
Perdóenos a vida
Tratos con ETA
Negocio ruinoso
Ten como meta
Fundirse no foso.
A continuación e para non facer demasiado extenso o contido deste libro, agrúpase ano
a ano o contido que reflicten as coplas, sen recollelas neste capítulo, pois xa o están no
apartado de ESCOLMA, en que se recollen 37. 254 estrofas.
143
OS SUCESOS REFLECTIDOS POLAS COPLAS DOS MAIOS: ESCOLMA
INTRODUCIÓN
Pódese afirmar,sen lugar á dubidas, que foi a parte mais complexa e laboriosa deste libro
debido a necesidade de seleccionar as novas que nas 37.245estrofas, aparecen ao longo de
case 100 anos de historia de Ourensee como ocorre cós xornais, as novas son presentadas
con distinta interpretación política, segundo a ideoloxía ou o descontento que nese
momento teña o grupo que as fai para o correspondente maio.
É necesario filtrar algo as mesmas, para que presenten a realidade da maneira máis obxetiva posible que en realidade é do que se trata, anque como xa se dixo, basta comprobar a
mesma nova nas coplas do mesmo ano pero de distintos colexios, asociacións ou mesmo
particulares, para saber o seu pensamento político ou a súa insatisfacción persoalcóas institucións ou mesmo coa sociedade na que vive.
A través destos sucesos, poderemos saber cousas que doutro xeito sería case imposible e
servan os seguintes exemplos entre os miles deles, que se expoñen:
Saber como vivían as xentes fai 70, 80ou mesmo 90 anos.
Saber cales eran as súas carencias ou como e onde se divertía a xuventude dos anos 40 por
exemplo.
Saber cando se empregou en Ourense a Penicilina por vez primeira ou saber cando e por
parte de quen se puxo na cidade o primeiro Raios X.
Non é menos interesante, a evolución da cidade e como os arredores da mesma, se foron
convertendo en grandes urbanizacións.
Saber cando se instalou a luz eléctrica na Catedral, cando se puxo a traída de auga para o
barrio da Ponte ou mesmamente cando se construíu a ponte do Viaducto sobre o Río Miño
para a vía do tren.
Podería facer unha lista interminable de sucesos, pero nas páxinas seguintes xa se recollen
aqueles, que foron nomeados nas coplas.
No anexo, recóllense outras novas, que non foron recollidas polas coplas dos Maios, pero
que son de importancia, de cara ao coñecemento da sociedade.
Dende 1910 ata 1917, que se racollen as primeira coplas, utilizase como fonte de información, o xornal La Región, que empeza a editarse, nese ano (1910).
Deste xeito, pretendo que estas novas sexan o complemento desexado para acadar esa pretendida visión de un século de historia da cidade de Ourense e das súas xentes.
144
ESCOLMA 1917-2008
COUSAS QUE PASARON NO ANO 1917
A economía baseada na terra ( os prezos das colleitas)
A Primeira Guerra Mundial
Crenza de pórlle unha vela a Santo Antón para atopar mozo.
Crítica á forma de arranxarse as rapazas (maquillaxe, peiteado.
Crítica ó comportamento das rapazas da época
Fálase da emigración a Cuba
Localización do lugar de concurrencia social na época.(frente do Cine Apolo)
AS COPLAS DO ANO 1928
Trascriboa ao pé da letra a información que aparece na convocatoria que se publicou este ano.
“Pol-a Pola mañan cedo, unha gaita e o seu tamboril somentes, sairá pol-as rúas acompañando ó ramo e tocando a alborada. As oito, n-a na eirexa dá da Virxen dós dos
Remedios, dirase unha misa o xeito dá da terra. Alá pol-as nove atoparanse n-a na
Lameda dó Cruceiro cantos mayos desexen outar optar ós prémeos e istes serán os
seguintes:
Un primeiro, de douscentos corenta reás pro o mayo maio quó xuicio dó do Xurado o
mereza pol-a sua súa millor feitura e adorno.
Outro, segundo, de cento vinte reás pró que lle siga en méreto.
Y- un terceiro, de sesenta reás.
Os mayos han ter todos a feitura típica dós dos antigos; os que se persenten dóutro tro
quedarán desde logo fora dó do concurso. Si dous ou mais mayos maios estivesen á
mesma altura, o Xurado terá en onta prá calificación o mas máis volumento dás
copras quíles que eles conten, ben entendido que se estimarán mais aquelas que teñan
pró o Xurado sinales de haber sido ser feitas pol-os mesmos mayeiros.
Antes de escomenzal-o Concurso,os dereutores dós mayos entregarán ó presidente dó
do Xurado unha còpea dás copras, crara, si poidera puidera ser; limpia. As tales copras
han estar estarán feitas n-a nosa fala, en gallego percisamente “.
(*) Como se pretende unha certa escolma dos sucedidos nos últimos 100 anos, incorporanse no ANEXO uns datos recollidos dende 1910 polo periódico local La Región e que non
figuran na escolma, por non estar catalogadas ata 1928.
NOTA: O suliñado é meu.
145
A construción das casas baratas. Un novo proxecto.
A guerra declarada ilegal.
Autobuses dende a cidade ao barrio da Ponte a precio de un real.
Estrea traxe da banda municipal.
Chega o Rei á asemblea pedagóxica
Crítica á forma de actuar das rapazas da época (máis desvergoñadas.)
Crítica á forma de arranxarse as rapazas (maquillaxe, peiteado)
Elevadas tarifas telefónicas.
Excursión norteamericana e o paquebote France, en Vigo.
Felicitacións a Calvo Sotelo.
Homenaxe a Curros Enríquez por Otero Pedrayo.
Inauguración da traída de augas ó barrio da Ponte
Localización do lugar onde acudía a mocidade: o campo dos Remedios.
Mapa de Marrocos que fai honra a España..
Novo Centro Galego da Zona de Larache.
Obra meritoria para mozas españolas emigradas a Arxentina
Outra vez folga da España industrial.
Homenaxe a Goya.
Partido entre España e Italia.
Petición dos mestres asambleístas.
Problemas municipais: a mendicidade.
Proxecto do código penal
Reconstrución do templo de San Francisco.
Residencia de Franciscanos de San Lázaro.
Severino Aznar e as dereitas ante a enquisa do xornal “O liberal”.
Doazón de tres mil pesetas para o Libro de Ouro da exposición de Sevilla.
U. X.T. presenta un escrito ó Goberno pedindo exención do tributo.
Uniforme estudantil obrigatorio
Viaxe do marqués de Estella a Galicia.
COUSAS QUE PASARON NO ANO 1929. (As
primeiras firmadas por tal Ventura Soto)
A dor de emigrar.
A nai do Rei, morre en Madrid.
Concurso de tiro de pichón.
Crítica á forma de arranxarse as rapazas
Crítica ó Corpo de Bombeiros Municipal.
Crítica ó servizo de autobuses locais.
Elección da representante de España a miss mundo.
O Ferrocarril Zamora- Ourense-A Coruña
Homenaxe a Goya.
Idea de corrupción das administracións locais.
A disolución da arma de Artillería en Ourense.
146
Lévase a moda da trincheira nos homes.
Moda do pelo o Garçon.
O despido en teléfonos.
O Rei conta a Estella os sucesos destes días.
Outra vez folga da España industrial.
O xogo e as mulleres.
Petición dos mestres asambleístas.
Restauración do mosteiro de Oseira.
Suba dos prezos dos alimentos.
Un banquete a Vicente Risco.
Usan papeis vermellos para pinta-los labios.
Utilizan fariña en lugar de pos para tinguir o rostro
Viaxe do marqués de Estella a Galicia.
A morte de Primo de Rivera e a prensa metropolitana.
Calvo Sotelo recaba para a ditadura a responsabilidade do goberno.
Crítica á forma de arranxarse das rapazas ( peiteado, roupa...)
Debe tremerse ás débedas co Estado, nos gastos suntuarios.
O xardín Franciscano.
Escándalo nas oposicións de maxisterio.
Fálase da construción da Praza de Abastos.
Fálase do boxeador Paulino Uzcudún.
Fálase por primeira vez da cola de pegar, chamada Sindetikon.
Frecuentan moito o cine Losada.
Frecuentan moito o Xardín do Posío para estar co noivo.
Novo gobernador civil de Ourense
O primeiro de Marzo cesarán todos os xuíces e fiscais municipais.
O problema dos nosos viños.
O rei firma Decreto restablecendo a Terceira Sala do T. Supremo
Obras do ministerio de Fomento.
Os estranxeiros insisten en poñer cerco a España
Os sindicatos agrícolas católicos ante as eleccións
Pidenlle ao Ministro o restablecemento dos xulgados de instrución
Pídense novos postos no consello superior de Pesca e Caza
Renovación da Deputación Provincial
Sanidade sinala os graves perigos do contacto cun loro
Suprímense as Xuntas provinciais de Abastos
A Emigración a Cuba: os afiadores ourensáns en Cuba.
A II República Española.
A primeiros de ano comezará a funcionar o tribunal de xurado.
147
A rebaixa dos prezos dos apartados de correos.
Acusacións socialistas contra os sindicatos obreiros católicos.
Alusións a Largo Caballero ( axuda aos obreiros).
As declaracións xuradas de soldos e xornais.
Berenguer impedirá toda clase de ditaduras.
Cierva está preparando o labor para dar gran impulso ás obras públicas
Coméntase o envío de carne a Madrid.
Contitúese en Barcelona o Goberno da República Catalana.
Creación de interventores nos partidos xudiciais.
Critica a Alcalá Zamora, a Indalecio Prieto, a Monarquía e ós curas.
Crítica a Guadalhorce e Sotelo que fuxiron a Portugal..
Crítica ós políticos e militares:(Berenguer, F.Galán, Franco, C Sotelo)
Crítica ás rapazas da época que prefiren bailes estranxeiros.
Faise referencia a Mussolini.
Fálase dos recheos que poñen nos peitos para darlle máis volume.
Inauguración dun gran retablo en San Pedro de Poulo.
Na embaixada de España, na Habana, explotou onte unha bomba
Obras na Praza de Abastos.
Os valores industriais rexistraron fortes pérdidas na bolsa en Madrid
Posesión do novo canónico na catedral.
Proxecto de crédito agrícola.
Referencias a obras de mellora da cidade que non rematan ou se dubida da súa realización (canal do Barbaña, estación no Posío)
Referencias a persoas da cidade con ideal republicano
Referencias ó alcalde da época monárquica.
Séguese a falar da fariña no rostro
A comisión parlamentaria rematou xa a redacción do Estatuto Catalán
A emigración a Cuba
Actitude do Partido Galeguista
Aniversario da morte de Primo de Rivera
As conclusións da Asemblea de labradores
Continúan as obras na Praza de Abastos
Crítica ós políticos locais da época
De Maxisterio:” Xa temos un avance dun almanaque escolar”
Están rematando as obras no Barbaña
Foi disolta a compañía de Xesús
Melloras na cidade (canalización de auga, xardíns e tranvías novos, limpeza nas rúas)
O arquitecto restaurador de Oseira e de Santa Comba de Bande
O cambio de mentalidade dalgunha xente (de monárquico a republicano)
O exilio do rei Alfonso XIII.
O prezo alto da gasolina
148
Problema da orde pública.
Créase unha policía para persecucións
Referencias ás obras sen rematar.( transporte, limpeza das rúas., o Barbaña,...)
Aparecen por segunda vez Coplas firmadas por A.M. Formiga
Crítica ás persoas de ideais monárquicos que traballan na administración republicana
Créanse comedores para pobres na cidade.
Asfáltanse neste ano tódalas estradas de entrada á cidade
Críticas ós políticos do Partido Socialista da época.
Ensalzamento do alcalde da cidade polos logros na cidade
Está de moda o peiteado á permanente
Estado penoso da Praza de Abastos
Faise referencia por primeira vez ó gremio das criadas
Fálase da aplicación da Lei de Vagos
Fálase da posibilidade de crear a Caixa de Aforros de Ourense.
Fálase da posibilidade de que o ferrocarril sexa unha realidade
Fálase do Teatro Principal tamén coma un lugar de mitins políticos
Fálase do uso da combinación por baixo do vestido
Fálase dos Fielatos e dos fielateiros.
Fálase por primeira vez da posibilidade de que se constrúa o ferrocarril e unha estación
no Xardín do Posío
Fálase por primeria vez do lapis pintaollos que custaba un can (dez ctms)
Localización das rapazas da cidade por barrios
Miss Escapulario de Rabo de Galo e Miss barrio do Polvorín
Novamente se critica a Indalecio Prieto e a Largo Caballero
O cambio de ideais en persoeiros locais
Pídese a Autonomía para Galiza e compárase con Cataluña (dereito a plebiscitar un
Estatuto de Autonomía)
Ponse de moda o Corte de pelo ó estilo garsón
Por primeiro ano hai concurso de guapas: Miss Pemento de Seixalbo
Por primeria vez fálase da Deputación coma centro empregador
Referencia a obras feitas na cidade nas rúas do Barbaña e da Praza de Abastos
Referencia ás obras do ferrocarril a Ourense
Séguese a criticar ferozmente ás rapazas: maquillaxe, peiteado, etc
Séguese falando da fariña para o rostro
Van a poñerse papeleiras nas rúas.
Estado penoso da Praza de Abastos
Fálase da moda de pintar lunares no rostro, levar a saia curta etc
Fálase do aumento dos prezos
Fálase dun tal Sobelas como personaxe popular da cidade
149
Menciónase un referente gastronómico para ir xantar, “O Laso”.
Noméase a rúa da Reina Victoria como a rúa dos zapateiros.
Os lugares frecuentados son: Alameda do Cruceiro e o Xardín do Posío.
Os vagabundos fan uso da Praza de Abastos para durmir pola noite
Séguese criticando moito ás mulleres.
Crítica á forma de arranxarse e comportarse das rapazas da época
Crítica á infraestructura do hospital
Crítica ós políticos locais
Crítica ás mulleres que van ensinando a barriga.
Critícase que se gastaron os cartos e non se rematou a Praza de Abastos...
Fai referencia a personaxes da época como “Chuco”, ou “Pepiño”....
Fálase da II República española.e da Lei do divorcio
Fálase do matadoiro que é un orgullo para Ourense.
Formación dun Goberno para salvar a nación e colocar ós amigos.
Inauguración do ferrocarril no mes de Abril.
Inundacións no barrio da Chona pola crecida do Barbaña.
Localización de lugares de sociedade na cidade
Localización de rapazas en lugares da cidade
Obras na Praza de Abastos
Obras do ferrocarril a Ourense
Obras feitas na cidade que resolveron o problema do traballo.
Por primeria vez na historia dos Maios faise unha crítica ós homes
Por primeria vez, preséntase o Maio de Rabo de Galo
Presentáronse coplas de bastante calidade.
Proxéctase a construción da Casa Correos.
Referencia ás cidades de Galiza que participan na festa dos maios.
Rematan os traballos na Praza de Abastos
Uniforme dos gardas municipais..
Crítica á promiscuidade dos homes.
Crítica ás mulleres que queren ir de señoras cando son fregadoras....
Empregan auga osixenada para clarear o pelo
As modas son: as cores rosa e morado, tamén os rizos e permanentes e uñas pintadas
Recoméndase ás mozas que desconfíen dos homes que non teñen nin diñeiro nin terras
Aconséllase ás mulleres que sexan máis amigas da cociña e máis recatadas.
COUSAS QUE PASARON NO ANO 1936.
Asfaltado da rúa Sto. Domingo.
A chegada da carne conxelada paraliza a saída dos becerros da estación
Construción dunha rúa central dende a Barreirra á Praza de Abastos.
Crítica á actuación dos partidos de dereitas
Crítica a Don Miguel Maura, que reclamaba nos seus artigos periodísticos a instauración
150
dunha “ditadura republicana” como medida para saír da caótica situación político-social
reinante dende a chegada ó poder do frente Popular.
Crítica política ó diputado Espada a Bugalloa Pita e a Aníbal Lamas.
Críticas a Gil Robles, despois da vitoria do Frente Popular nas eleccións de febreiro do
ano 1936 converteuse no xefe da oposición parlamentaria.
Críticas a Lerroux por traidor, que ocupou a presidencia do goberno, durante un breve
período na Segunda República española.
Críticas a política de enchufados no Concello e na Deputación.
Críticas ó alcalde don Manuel polos traballos no Barbaña
Críticas o alcalde socialista, denominado como “extremista”.
Críticas ó mal funcionamento do servizo de autobuses
Exaltación da República e do Frente Popular.
Fálase da chegada do ferrocarril a “Regueirofozado”.
Fálase tamén do estraperlo, tema moi recurrido nas coplas destes anos.
Incorpórase o Parque dos Remedios os xa mencionados como lugar de visita pola noite
Mellora da situación dos obreiros e a xente desempregada.
Mención á alegría dos galeguistas coa chegada do Estatuto.
Mención á Cataluña impaciente, pola aprobación do Estatuto Galego
Menciónase a Manuel Azaña e á República
Obras na rúa da Habana.
Principio da actividade na Praza de Abastos.
Tala das árbores na praza das Mercedes.
Triúnfo da CEDA e malestar por parte do Añel que voltou rico de Cuba.
Triúnfo da CEDA en Ourense.
PRENSA DO ANO 1937 (NON SE CELEBROU A FESTA DOS MAIOS)
Acción Española incorpórase ó movemento de Falange.
Apertura da porta Santa en Santiago de Compostela.
Aumento de persoas que pasan as nosas filas.
Troco de billetes de 500 e 1000 pesetas.
Conquista total de Asturias.
Decreto sobre a solución do paro.
Desconcerto ante o plan táctico do xeneral Aranda.
Discurso do Xeneralísimo Franco.
Falece o xeneral Mola.
Falecemento de Don Alfonso de Borbón
Falece o pai de Calvo Sotelo.
Fronte Madrid: inimigo derrotado.
Función gratuíta no teatro Losada.
Hitler pronuncia discurso.
Inauguración da emisora nacional
Madrid: batallóns néganse a marchar á fronte.
Medidas para impedir o desenvolvemento de epidemias
Ocupación de tropas en Madrid, As Rozas o Cerro da Aguia.
151
Prieto intenta fuxir
Reapertura Colexio Sagrado Corazón en Celanova
Reparto de tabaco en hospitais
Suspensión das festas do Entroido
Tarradellas encargado de formar goberno.
Título Hitler de Gran Cabaleiro ó Duce.
Vitoriosas operacións das tropas sobre Bilbao.
PRENSA DO ANO 1938 (NON HOUBO FESTA DOS MAIOS)
Aprazado o acto de inauguración do monumento ao Xeneral Mola.
Cartaxena: fusilamento de numerosos milicianos.
Cruz de Mehdania para Don Nicolás Franco.
Declaracións do Bispo de Toledo sobre a Guerra de España.
Decreto de fixación do prezo do algodón.
Descubrimento da lápida que dá o nome do Capitán Eloy a unha das nosas rúas.
Falece o tenor Miguel Fleta.
Ferrol chamarase:O Ferrol do Caudillo.
Fronteira francesa pechada.
Goberno de Barcelona oponse a ser designado porto neutral.
Goberno Nacional suprime o seu representante en Viena.
Gravísima e difícil situación en Europa.
O cambio de 100 pesetas nacionais valen 140 no mercado.
O Caudillo ante o Apóstolo de Santiago.
O Caudillo glorifica a José Antonio.
Prieto destitúe ó cuartel xeral vermello de Exército do Leste.
PRENSA DO ANO 1939
A censura e o cine
A circulación nas rúas de Madrid foi prohibida
A dor de Madrid ante o paso dos restos de Jose Antonio.
A ocupación solemne de Varsovia farase o luns.
A súa santidade o Papa, fala ós españois
Acordouse o restablecemento do orzamento do clero
Anúnciase unha gran ofensiva alemana
O enterro da súa santidade Pío XI
En norteamérica causou gran sensación o discurso de Hitler
Felicitación de Hitler ó Xeneralísimo Franco.
Foi coroado a súa santidade PIO XII
Foron descubertos os autores do atentado de Munich.
Non existe xa a zona vermella
O enterro da súa santidade PIO XI
O ferrocarril Zamora - A Coruña
O goberno inglés decreta a mobilización naval
152
Os milicianos refuxiados piden ser entregados á España nacional
Os nomes gremiais nas rúas
Primeira Orde liquidando o plan de estudos do maxisterio de 1914
Protestas en Francia polo maltrato que se dá ós refuxiados
Quedou instalado en Madrid o Ministerio de Educación Nacional
Referencias á “Trouppe de Negrín”.
Roosvelt acusado en público de querer desencadear a guerra en Europa
Seguen as críticas á muller.
Vai a contruírse unha monumental basílica no Cerro dos Anxos.
A Garda Civil renderá unha homenaxe á virxe do Alicerce.
Como se conmemorou en Ourense o día da vitoria
Francia rompe as súas relacións diplomáticas con Inglaterra
Franco reúne ó Consello da Guerra
Amsterdam foi ocupada onte polos alemáns
Inglaterra non acepta a invitación de Hitler de capitular
Non houbo festa dos maios
Os alemáns entraron onte en Amiens
París áchase disposto a ser ocupado polos alemáns
Por primeira vez foi bombardeado Londres
Roosvelt outra vez presidente de EEUU
Son declarados de urxencia as obras da praza de San Martiño.
COUSAS QUE PASARON NOANO 1941
A estancia do ministro de Mariña en Galiza
A tradicional festa dos Maios: poucos e non moi bos
Acondicionamento do Xardín das Burgas.
Avións alemáns bombardearon onte eficazmente Inglaterra.
Celébrase por primeira vez o día do Papa.
Comentarios da prensa italiana á entrevista Franco-Mussolini.
Construción do “Paseo das Palmeras”.
Construción dun coliseo na cidade chamado “Xesteira”
Construción dun muro de contención na Alameda.
Construción dunha ponte ata Villa Valencia
Construirase en Lugo o Hospital Central Militar da Oitava Rexión.
Festas de Corpus: participación do “Orfeón”
Foron inhumados os restos mortais do doutor Cerviño.
Franco reúne ó Consello da Guerra
Homenaxe á memoria dos irmáns Quintero.
Inaugúrase en Vigo a primeira emisora.
Mención á Ponte Vella.
O famoso Bar Don Gerardo situado na esquina de “San Miguel”.
153
Planificación da ponte sobre o Barbaña.
Subida do prezo do pan e enriquecemento dos panadeiros.
Unha conferencia sobre Falla, e música española en Lisboa.
Alusión a lugares de importancia gastronómica coma a “casa do Servando”.
Aparición de modas novas nos peiteados:
Beben nas tabernas, fuman, incluso se critica pola súa forma de coidarse
Cambio do reloxo e da campá na Catedral.
Celebración das festas de Corpus coa programación de distintas actividades.
Celebración de festas no Campo da Feira, flirteo entre mozas e mozos.
Construción do Campo de Fútbol chamado “Cardenal Cisneros”.
Crítica a actividade dos xastres e o prezo que teñen.
Crítica a actividade na rúa do Vilar.
Crítica á muller casada, que frecuentan distintos sitios coma a Alameda.
Crítica a situación de moitos matrimonios con problemas.
Crítica as rapazas que andan con homes maiores por interés económico.
Críticas á muller, moi liberal.
Críticas ás multas que pon o Concello
Critícase a súa forma de vestir, con minisaia, zapatos de berbequí,
Critícase tamén a actitude dos homes: non levan sombreiro.
Depilan a cellas, levan uns peiteados moi modernos.
Desequilibrio entre os prezos dos produtos e os soldos dos traballadores.
É moda o “tacón de berbequí”.
Faise referencia ó baile: o “garrotín”.
Enriquecemento dos carniceiros e pescadeiros aproveitándose do “mal da poboación ”
Exaltación da figura de Franco e da patria (España).
Fálase do estraperlo.
Fanse alusións á depilación, fan a manicura, maquíllanse
Implantación da“ración”.
Innovación do calzado na muller:“de Alta fantasía”.
Levan o bigote moi ben recortado, gastan chaqueta de “quiquiriquí...”.
Subida de prezos na Praza de Abastos.
Tema moi repetido nestas coplas é o interés das mozas por aparentar.
Bo comportamento das mulleres de Rabo de Galo: non presumen nin andan de noite
Caudillo inaugura un dos maiores viaductos do mundo sobre o Esla.
Clausura do VII Consello Nacional da Sección Feminina.
Copenhague bombardeado.
Décimo aniversario da subida ó poder de Adolfo Hítler.
Deterioro da Ponte Vella
Ferrocarril Santiago - A Coruña inaugurado polo Caudillo en Abril.
154
Funerais polos Reis en España no Escorial (asistiu Franco e o Goberno en pleno).
Gandhi está moi grave.
Lenda do gato con alas de Curuxeiras,
O Caudillo inaugurou unha parte da barriada municipal, Xeneral Moscardó
O relo do Instituto do Padre Feijoo e no Parque Norte.
O vestir elegante, e a excesiva maquillaxe das mulleres ourensás
Pérdidas dos vermellos nos arredores de Stalingrado.
Pilar Primo de Rivera chega a Madrid.
Proxecto de construción dun estadio de fútbol
A Escola de Guerra Naval é inaugurada solemnemente.
As primeiras doses de Penicilina chegan a Madrid.
Avións aliados en oleadas incesantes cruzan a canle da Mancha.
O Caudillo na inauguración do ferrocarril eléctrico de Madrid.
Critícase moito ós panadeirose aos carniceiros
Delegación Provincial de Abastecementos e Transportes.
O racionamiento na capital.
En Valladolid celébrase a fusión da Falange española e as JONS.
España escoita as palabras do Pontífice.
España ten 26 millóns de habitantes.
Madrid conmemorou o V aniversario da súa liberación.
Na Abadía de Monte Casino non había soldados alemáns.
Na catedral de Santiago foi pechada a porta santa.
Nova indumentaria para os gardas de arbitrios
Nova praza de touros en Ourense.
O ministro de Xustiza inaugura un Sanatorio antituberculoso de mulleres.
O monumento ó Pai Feijoo en Samos.
O noso dereito a que se trate a España como país neutral.
Obras en toda a cidade. O barrio da Fundición
Poderosas formacións británicas realizan un ataque contra Berlín.
Reforma na rúa do Vilar
Reformarase o Código Penal.
Representación do Maio artístico
Triúnfo en Lugo do coro da Ruada
Apertura do mercado do Polvorín
Aplícase por primeira vez a penicilina en Ourense.
Chegada do Bispo a Ourense
Construción da ponte por onde pasará o tren ( O chamado viaduto)
Crítica das rapazas da Lonia polo seu empeño en conseguir mozo
Excesivo uso da maquillaxe por parte das mozas
155
Futura creación en Toén dunha leprosería
Goberno español rompe as súas relacións diplomáticas con Xapón.
Impresión e sentimento en todo o mundo pola morte de Roosevelt.
Manila conquistada polos norteamericanos
Caudillo aclamado en Madrid trala vitoria.
O Goberno Polaco de Londres non recoñece os acordos de Yalta.
Recibimento ó novo prelado ourensán
Remate da construción do Sanatorio de Piñor
Reunión do Consello Provincial de Falange Española e Tradicionalista.
Vicios das mulleres ourensás: beben fuman e van ós bares
Aniversario da entrada do Doutor Blanco Nájera en Ourense
A victoria de Perón é segura.
Continúan as actividades terroristas en Palestina e Indonesia
Coroación dun bispo en Valladolid
Crise no mercado do Polvorín pola suba de prezos
EEUU proponse chegar a un tratado militar con Arxentina
España acusa ó goberno francés de perturbar as súas relacións pacíficas.
Españoles exiliados en México, piden unha acción enérxica contra o goberno
Exaltación da figura de Franco e da patria (España).
Extínguese a guerra civil en Manchuria.
Máis adhesións ó Caudillo
Holanda, EEUU, Gran Bretaña, Brasil, Australia e China en contra da proposición polaca sobre España
Mellora das rúas que dan á Praza Maior
Mulleres que pasan fame por andar á moda
Mulleres que só pensan en casar e despois non atenden ós maridos
Nova York elixida como sede das Nacións Unidas
O discurso de Churchill causa unha enorme expectación no mundo
O perigo de Indonesia ameaza a paz mundial
Obras para a construción do estadio de fútbol
Os soviéticos recean de que sexa revisada a carta das Nacións Unidas
Perón con máis da metade dos postos do Senado, firme candidato á presidencia da
República
Posibilidade de quitar as Burgas, e os lavadeiros
Posible construción dunha praza de touros na Valenzá
Rusia acusa ós Estados Unidos de violar as decisións de Moscú
Rusia planea actos de agresión contra España
Proclámase a República do Icursdistán
Tódolos actos de violencia están rematando na India
Unha manifestación patriótica recorre as rúas de Ourense
Roubado o cadaver de Mussolini
Nova Constitución en Francia
156
Italia vai acceder ás pretensións austríacas sobre Tirol
As mulleres van ó cine, usan moita maquillaxe
As mulleres vístense luxosamente, aínda que pasen fame
Crítica ó concello por non dar máis axudas ó fútbol
Destacan a beleza da Torre da Catedral, as Burgas e a Ponte Nova
Inauguración no Corpus do novo estadio de fútbol
Mala calidade dos xogadores ourensáns
Mala situación económica debido ó encarecemento da carne e do peixe
Mellora das rúas que estaban en obras
Movemento masivo de xente do campo cara á cidade
O estraperlo dos comerciantes
O xarope do Castoriña xa posúe fama mundial
Posible construción da praza de touros co modelo extremeño
Vicios dos homes
Arránxase a rúa da Libertad, logo serán de Xulio Prieto e H.Cortés e Pelayo
Chegada do novo plan de urbanización de Ourense a Madrid
Contan facer para o ano, uns evacuatorios no Parque San Lázaro
Critícase moito o mal funcionamento do Seguro de Enfermidade
É famoso o muíño do Piñeiral
Ensálzase ao famoso Doutor Castorina
Inauguración do estadio da Unión Ourensana
Mal estado dun muro do estadio do Couto
Mellora das rúas que estaban en obras
No famoso Café Roma, reúnense a diario os máis famosos persoeiros da cidade. Morais,
Bretaña, Vicente, Marcial,
O traballo dos fielateiros, e as multas de 5 pesetas
Polas festas haberá Certame de Bandas e de Acordeóns
Probable inauguración do Concello
Quéixanse os labregos, da falla de sulfato para os viñedos.
Saben de todo menos traballar
Segue a existir o negocio do estraperlo
Gábase moito o traballo do Alcalde
Ascenso da Unión Deportiva Orensana
Axardínase o Parque de San Lázaro
Critícase o sistema de peso na Praza de Abastos
Denúnciase certo amiguismo á hora de conceder as vivendas sociais
Faise a traída de augas para o barrio do Polvorín
157
Faise o xardín da Praza do Correxidor
Faise referencia á utilización da folla de pataca, para substituír ó tabaco
Faise unha clara referencia ós malos tratos
Fálase da peste Aviar en Ourense
Fálase dun tal Tarugo, coma toureiro de sona
Fálase moito do uso da fariña como pos para o rostro
Fálase tamén dos famosos chuvasqueiros de plexiglás.
Foi moi famoso un masaxista do equipo chamado Magín
Haberá concurso de Orfeóns a nivel Nacional.
Medias de cristal con moitísimo aumento.
Moita bebida e malos tratos para as mulleres
Móntanse surtidores de auga na Alameda,
O prezo dun pano era de noventa pesetas
Pintan as cellas co carbón da cociña e danse pós no rostro
Polas Festas do Corpus haberá Tiro ó prato e Tiro de Pichón
Póñense de moda os zapatos modelo Gilda
Presentou un maio a Prisión Provincial
Proxéctase poñer tranvías á Estación e tamén trolebuses ó extrarradio
Refórmase o Xardín do Posío ó estilo Veneciano
Séguese a criticar moi duramente ás leiteiras e panadeiros
Séguese a facer unha crítica terrible contra as mulleres
Séguese falando da praza de touros.
Unha cristaleira moi antiga A Belga.
Utilízáse a romana para pesar.
Afán de conquistar mulleres a través dun comportamento dócil
Aparición do concentrado Cruz Verde
Celébranse conferencias da Falanxe e as JONS
Contrución en Vigo dunha gran basílica
Continúa o uso excesivo de maquillaxe por parte das mulleres
España colabora no pacto Atlántico
España estará incluída no sistema Occidental
EstadosUnidos crea tres armas máis potentes que a bomba atómica
Implantación dun lavadeiro no Barbaña
Mal comportamento dos homes casados coas súas mulleres
O Caudillo declara a súa opinión sobre a guerra nos periódicos estranxeiros
Obras do ferrocarril Ourense–Zamora
Subida dos prezos
Terrible explotación en Xibraltar
Búsqueda da paz na Guerra Fría
Búsqueda de modas novas
158
Celébranse conferencias da Falanxe e as JONS
Complot comunista en España.
Construción dun novo seminario en Ourense
Continúan as probas atómicas en Nevada
Almacéns Progreso: experto en traxes de calidade
Ábrese unha sucursal en Ourense do banco Hispano
Desastre da Liga Ourensana
Soben os alquileres
Epidemias de gripe en Santiago
Epidemias de gripe moi benigna en España
Estraperlo dos carniceiros, tendeiros e panadeiros
Folga das leiteiras para vender o leite na Barreira
Gromyko insulta a Churchill
Homenaxe da organización sindical a S.S ó Papa
Inminente perigo de outra guerra mundial
Integración de España á Unión Internacional de Telecomunicación
Intento de folgas en Barcelona
Merceria Consuelito: experta en rebecas de punto e medias de cristal
A fama da xastrería Campio
Destitución de Mac Arthur
Agresión francesa en Marrocos condenada polo parlamento sirio
Moda dos sombreiros
Morte do tenente xeneral Varela
Morte do xeneral Queipo de Llano
O Caudillo recibe ó bispo de Ourense
O estraperlo e as leiteiras
Picaresca das leiteiras e pescadeiros
Pídese a inclusión de España no Pacto Pacífico
Solicitude dun campo de fútbol ó Concello
XVI aniversario da fundación da Falanxe galega
A baixada da Ourensana a terceira División
A carestía da vida e o negocio do estraperlo
A cartilla de racionamento da posguerra civil
A construción do Pazo de Xustiza
A costureira que non sabe coser
A dubidosa honra das leiteiras
A estación Empalme no Barrio da Ponte
A expansión do Barrio da Ponte
A nova Estación, Baños de Molgas-Carballiño
A subida dos prezos
A substitución da operadora polo teléfono automático
Alteración do rol masculino na casa
Alusión ó Bazar Nieto
159
As estafas dos tendeiros ourensáns
As reformas urbanas do Sr. Valencia
Crítica aos escritores e personalidades da época
Crítica ós deficientes planos de urbanismo
Crítica ós panadeiros e ós carniceiros
España ingresa na Organización Agrícola Europea
Incidente no Café Roma: (Retiráronse os da Peña da Construción)
Lenda moura do pobo de Aceboso
O arranxo das rúas ourensás
O aumento de soldo dos gardas municipais
O baixo rendemento dos xogadores da Ourensana
Os cambios na moda da época
Petición dun novo campo de fútbol para os rapaces
Publicidade da reloxería “O Regulador”
Publicidade de varios negocios ourensáns
Reformas urbanísticas
Valencia arrebátalle o premio a Manolo Outeiriño en fallo amañado
A comisión de educación nacional reforma o ensino secundario
A corrida de touros
A emigración do campo á cidade
A estación Empalme
A recollida organizada do lixo
A venta libre do tabaco
As festas dos maios
As leiteiras engaden auga ó leite
As novas tarifas da electricidade
As taxas elevadas dos taxistas
Barcelona celebra o aniversario da súa liberación
China invadida polos nacionalistas
Churchill regresa a Gran Bretaña
Clausura do Primeiro Congreso nacional de estudantes en Ourense
Diverxencias entre Gran Bretaña e Estados Unidos
Exipto declara a guerra a Inglaterra
Emigración en masa da Alemania oriental
Entra en Ourense o novo prelado
Folga dos obreiros españois en Xibraltar
Folga xeral comunista en Italia
Gran temporal nas Illas Canarias
Homenaxe a Salazar en Portugal
Mellora S.S o Papa
Morre a raíña nai de Inglaterra
Morre Don Antonio Goicoechea
160
Nova proposta de paz en Corea
O“Seguro de Enfermidade”
O caudillo coñece ó novo bispo de Ourense
O comunismo francés perde influencia
O esforzo das mulleres por ir á moda
O novo empedrado de Ourense
Créase un patronato nacional para a educación dos nenos anormales (Así era como se
reflectía incluso a nivel Institucional)
Os enganos dos comerciantes co fin do estraperlo
Pídese o ingreso de España na ONU
Churchill viaxa a Nova York
Produtos caros e de mala calidade na Praza de Abastos
Próxima visita do príncipe herdeiro de Xapón
Reformas na cidade e rúas sen arranxar
Apróbase o ditame sobre a ordenación do ensino medio
Afúndese o Princesa Vitoria
Sen o estraperlo, os tendeiros e os panadeiros non teñen ganancia
Stalin está gravemente doente
Toca o segundo premio da lotería nacional en Ourense
Visita de Perón a España
A agresión de Israel contra Siria ameaza a paz en Oriente
A necesidade de reformas no Casco Antigo da cidade
A Terceira Guerra Mundial pode empezar no próximo ano
Agradecemento do pobo marroquí a España
Apertura do Ano Santo en Santiago de Compostela
As costureiras teñen boa profesión
As mulleres exipcias piden o voto
Ás rapazas gústalles aparentar para atopar mozo
Asinación de acordos entre España e Uruguai
Cesan as guerras indias
Condenada ó fracaso a Conferencia de Berlín
Coroación de Pío X
Destituído Marc Arthur
España establece relacións diplomáticas con Ceilán
España segue fiel ós tratados e leal ós marroquís
Estados Unidos vese envolto nunha guerra en Indonesia
Extensión das folgas en Francia
Forte Contraofensiva en Indonesia
Francia disposta a negociar un alto ó fogo en Indonesia
Franco recibe ó bispo de Ourense
India rexeita a axuda ofrecida por Estados Unidos
Mofa dos esforzos das mulleres por enganchar marido
161
Novo embaixador filipino en España
Novo embaixador en Chile de España
Novo goberno militar en Ourense
O barrio da Ponte medra sen parar
O ferrocarril Zamora Ourense-A Coruña funcionará todo a finais de 1955
O novo Alcalde de Ourense
O Seguro Médico
O TAF de Galicia circula pola vía Avila-Salamanca-Zamora-Astorga
Os comunistas chineses desprazan soldados cara o Sur.
Os touros no Corpus
Postos en liberdade os prisioneiros de Corea
Primeira conferencia de paz para Corea
Primeiro envío de material militar de Estados Unidos a España
Reconquista de Seúl por forzas aliadas unidas.
Suscítase un plan de unificación de Alemania
Estarán os toureiros Bienvenida e Litri
Xeneralízase o uso do tabaco nas mulleres
A“crise” do fútbol en Ourense
A construción da praza de touros
A emigración a Brasil e a Venezuela
A estación a Ponte
A nova forma de vestir das mozas. Só pensan en atopar mozo
Cesa o Alcalde Sr Areal e é substituído polo Sr Manzano.
É frecuente o uso do bañador con saia incorporada.
Está de moda - bailar o Bayón, o Mambo e tamén a Carioca.
Estanse a rematar as obras dos talleres de Renfe en Peliquín.
Estanse a rematar as vivendas sociais que fai a Caixa de Aforros.
O aumento de prezo en produtos como o leite
O entrenador Bienzobas substitúe a Gallart.
O locutor novo da radio
O negocio das leiteiras
O papel do equipo ourensán na liga
Os baixos ingresos dos comerciantes
Os homes gastan os cartos en viño
Os novos concelleiros
Os novos inventos
Os progresos de cidade cos proxectos do Concello
Os xogadores do Ourense que máis sonan son o Madriles e Malet
Séguese a falar da antiga estación do barrio da Ponte
Tamén se instala na Ponte unha sucursal do Banco Hispano Americano.
Teñen moita aceptación as prendas do famoso “ plexiglás”
162
Tal vez sexa este o ano máis pobre en contido, a pesar diso recollemos unas coplas do
maio” suspiros e cantigas dun maio” que destacan pola súa beleza e sensibilidade e tamén
pola súa medida, e pola rima. Segundo as crónicas e as anotacións mecanografadas artesanalmente polo autor, foron rexeitadas pola censura.
A “man dura” do Gobernador
A emigración da muller
A moda da pesca
Ameazan con ir á Maxistratura de Traballo.
As leiteiras rebaixan o leite con auga
As rapazas presumen diante dos mozos
Ascenso da Ourensana á serie A de Segunda División
Cantigas ós maios ourensáns.
Contrúense as vivendas sociais da Caixa de Aforros.Chamadas “ as casas baratas”
Está de moda o peitedo“ cola de cabalo”
Está de moda o uso da moto Vespa.
Fálase do Sanatorio Psiquiátrico de Toén.
O“último berro” nas modas femininas
Queda disolta a Banda de Música, por problemas económicos.
Tamén está de moda que as mozas tomen o pepermint.
Un ano máis, pídese a limpeza do Barbaña.
A disolución da Banda de Ourense xa é un feito.
A emigración a Arxentina e a Brasil.
A localización das festas do Corpus
A subida da carne e do pescado
Colócase pedra como selado nas Burgas e critícase a decisión.
Edifícase moito no Polvorín e Mariñamansa, no que eran prados e piñeiros.
O alto prezo da luz e a proliferación dos encoros
Pídese o arranxo da planicie da Estación
Proxéctase a Praia fluvial do Miño.
Seica hai Concelleiros na Comisión que xulga os maios deste ano.
Sobe a vida pero non os salarios
Tamén se bota en falla, que certas zonas da cidade, teñan pouca iluminación.
Xeneralízase o famoso leite en pó de orixe americano.
Case nada se pode rescatar como importante, nas coplas deste ano, xa que soamente tratan da crítica á muller e ás leiteiras e demais profesións.
Parece que houbo noticias acerca da inclusión de varios Concelleiros no Xurado, e segu-
163
ramente, se buscará máis acadar o premio, que facer a crítica, que podería supoñer quedar sen posibilidades de premio.
Critícase a homosexualidade
Critícase certa forma de vestir da época
Fálase do negocio dos vendedores ambulantes
Critícase ós que traballan moito e malgastan o diñeiro
Coma sempre, as mulleres son o branco de tódalas críticas
Critícase moito a carestía da vida.
Morre Juan Ramón Jiménez
Seica queren eliminar a porra da indumentaria da Policía Municipal
A vestimenta e a maquillaxe.
A suba dos prezos dos alimentos (sobre todo o aceite)
Aproveitar que en Ourense temos as Burgas ( facer promoción da cidade)
As formas de camiñar.
As mulleres buscan marido capitalista por tódolos medios.
As novas modas: cómo ser un Gentleman.
O cheiro do Barbaña.
O derroche do Concello do diñeiro dos ourensáns en cousas pouco necesarias.
O enriquecemento dos comerciantes
O reclamo dun Estadio e unha piscina.
Os peiteados de moda.
A afluencia de xente a certas horas na rúa do Paseo
A emigración a Venezuela
A vida en Ourense
Abrigos apretados
Abriron un supermercado e G. Franco.
Algúns propietarios non queren pagar a cota que lles pide o Concello
As beirarrúas da rúa Diagonal (Hoxe Juan XXIII) en moi mal estado
As gabardinas lévanse moi curtas
As gorras portuguesas
Poñen pantalóns e blusas de flanela
Crítica ás melloras na cidade
Crítica ás rapazas casadeiras: Non saben cociñar
Derrúbase o Hotel Roma que foi un símbolo para esta cidade de Ourense
Modernización do casco vello de Ourense
O peiteado estilo Yul-Briner, rapando a cabeza
Os novos ricos: albaneis, panadeiros,pintores, zapateiros
Pídese que se arranxe a Ponte Vella, inxectándolle cemento.
164
Retirada dun palco que había na Praza do Ferro
(Resulta curioso, que se tardasen case 40 anos en que se fixera realidade ste proxecto
coa recente construción da Ponte do Milenio)
A emigración galega a Suiza.
A moto Vespa segue a ter moita aceptación e luxo.
As popularidades das Burgas e da Rúa Diagonal, como orgullo da cidade.
Apertura do primeiro SPAR en Ourense
As festas do Corpus: As verbenas no Xardín para poder cobrar a entrada.
Crítica á moda masculina.
Crítica ás leiteiras
Crítica ás mulleres casadeiras da capital
Crítica ós homes presumidos.
Crítica ós pescadeiros polos prezos do pescado.
Está de moda pasar a tarde na Sala de Festas Auria.
Están rematando as obras da Praia do Miño
Están de moda os zapatos de ante con tacón moi alto.
Fálase da idea de construír unha ponte dende o Couto ó Ribeiriño.
O Club Deportivo Ourense xa viaxa en autocar da súa propiedade.
O Estilo Marlon Brando nos homes e o estilo Fabiola, nas mulleres.
O gran refresco “Iris”
Os supermercados CIOSA
Seguen sen rematar as obras no Barbaña.
Voo dun avión sobre Ourense
A emigración a Suiza e Alemania.
A nova diagonal de Ourense
A Ponte Vella séguese gretando.
Actuación do Dúo Dinámico na sala de festas Auria.
Crítica ás mulleres casadas
Crítica ás rapazas casadeiras e moita ás leiteiras.
Falta de aparcamentos.
Falta de hoteis na cidade
Falta de iluminación nas rúas
Os vecinos opóñense á construción dunha Urbanización
Posible nova ponte en Ourense
Posible novo parque en Ourense
Púxose de moda o baile do cha-cha-cha, do Twist e do Roc
Remátase a Praia do Miño.
165
Retirada dos fielatos
Rúas sen limpar
A despoboación de Galiza
A inserción da muller no mundo laboral.
A riqueza dos deportistas.
Algunhas rúas seguen en mal estado
As contas non saen: hai máis perdas ca ganancias.
As festas de Ourense só as disfrutan os ricos.
As mulleres pasan a “levar os pantalóns”.
Fálase de que para gañar as Oposiciós hai que ter un bo tipo.
Fálase por vez primeira da especulación na venda de solares na calle Diagonal.
Mofa cara a muller que ocupa postos importantes na sociedade ou a política.
Os cambios do novo alcalde para mellorar o estado da cidade.
O fútbol máis importante cá cultura ou a arte.
O peche de moitos comercios pola falta de diñeiro da xente.
O que ten cartos pode chegar a ser algúen importante ainda que non teña cultura.
Os da comisión de festas traen toureiros coñecidos.
Xúlgase o caso do Alcohol Metílico que causou mortes en Ourense.
Os poucos cartos destinados para as festas de Ourense.
Os timos nas rifas para o sorteo dun coche..:
Proxéctase un Parque na Alameda do Cruceiro.
Segue a crítica das leiteiras.
Xa non chegan cartos da emigración.
(Ano de coplas de pouca calidade.)
Critícase a moda de levar as saias por riba do xeonllo
Critícase o estado en que quedan os campos por mor da emigración
Este ano haberá un Trofeo Corpus, con equipos de Galiza
Faise moita referencia ó día da Santa Cruz e á chegada da primavera
Felicítase á Comisión por teren pensado poñer atraccións de balde
Gábase a baixada do Miño en piragua
O viño do Ribeiro, como reclamo de calidade
Peitéanse ó estilo garsón para conquistar
Tense a crenza de que virán bos toureiros polas Festas do Corpus
Unha representación de tasca de feira
A crise nos fogares polos salarios baixos.
A nova praia do Miño
A nova torre de Ourense coma orgullo da cidade
166
A pesar do famoso eslogan que tanto prolifera na cidade:“batalla de prezos ”
A subida do prezo da carne
Crecemento da rúa Dr. Fleming
É moi famoso un tal Sr Seixadelo, polas súas parodias en Radio Ourense
Estanse a colocar as gindastres xiratorias nas obras de Ourense.
Fálase da Refineria da Coruña.
Fálase de que se farán por fin as Piscinas nos Remedios.
Non se rematou aínda a Ponte do Polvorín.
Novas papeleiras en Ourense
Novas piscinas nos Remedios.
Novos carteis en Ourense da empresa Publibia
O Cine Yago segue pechado.
O Pazo de Xustiza a punto da inauguración
Os novos cafés cantantes
Parón nas obras do Barbaña.
Séguese a falar dunha nova ponte sobre o río Miño.
Tardanza no remate das obras do Barbaña.
A calidade do equipo ourensán
A chegada das factorías do Barreiros
A emigración dos mozos/as
A ponte da estrada e Celanova
A Ponte Nova
A sucidade do Barbaña
A vestimenta dos mozos/as leva a confusión
As choivas non paran
As obras do Concello:
As penurias dos que emigran a Alemania
As trampas das leiteiras e dos comerciantes
Lugares típicos de Ourense
Monarquía: a sucesión
Nas festas de Ourense actuará Raphael
O abandono do campo
O barrio do “Pozo do Inferno”
O Club Deportivo Ourense
O prezo das patacas
Os bancos e o capitalismo
A chegada de Barreiros á cidade
A chegada do home á Lúa
A construción dos edificios de Previsión, o Ambulatorio e a Residencia
167
A desvergoña da xente
A emigración
A escasa industria da cidade
A guerra de Vietnam
A necesidade de parques infantís
A Ponte Vella
A praia de Oira
As confusións entre mulleres e homes
As desigualdades económicas
As festas populares:Sn Martiño e Sn Lázaro
As minisaias
As modernidades: emisoras de radio, o novo manicomio, os costumes da xuventude
As mozas que buscan marido
As novas modas no vestir
As trampas das leiteiras, dos panadeiros, carniceiros, pescadeiros, e comerciantes.
Machismo no fùtbol: mulleres nos estadios
O galego que falan algúns
O fútbol na televisións
O racismo coa xente“de cor”
O relevo da Corporación Municipal
O traballo que fai o Concello
Os afiadores
Os costumes escandalosos da xuventude
Os homes que levan melenas
Soben os prezos da vivenda
A conxelación dos salarios
A emigración
A emigración feminina a Europa
A expropiación de terreos nas Lagoas
A extensión do galego
A falla de semáforos na cidade
A guerra do Vietnam
A moda de estar delgada
A moda de veranear na praia
A pílula anticonceptiva
A Ponte Romana
A suba dos prezos
As leiteirase a súa actividade.
Os fiadores e paraugueiros
As moda das minisaias
As mulleres que non queren traballar
168
As mulleres tamén fuman e beben
As obras do Pavillón dos Deportes
Críticas a personaxes de distintos barrios da cidade
Massiel gaña Eurovisión
O enchufismo nas oposicións
O equipo de fútbol de Ourense
O proxecto da cuarta ponte
Racismo: matan a Luther King
O traslado da estatua de Concepción. Arenal
Os asuntos do Concello
Os cambios coas novas xeracións
Os cambios na cidade
A s modas no vestir e nos peiteados
Visita dos empresarios da Pepsi-Cola a Ourense
Xibraltar español
A emigración
A declaración da renda
A diferenza entre ricos e pobres
A falla de educación
A fronteira siberiana
A guerra de Vietnam
A mala educación no campo
A morte de De Gaulle
A rivalidade entre americanos e rusos
A siderúrxia ubícase en Sagunto
As belas de Ourense
As leiteiras de Ourense
As mulleres andan atrás dos homes
As mulleres levan lentes de sol
As mulleres tamén fuman
As quinielas
Berros no fútbol
Crítica á minisaia e ó escote
Crítica á roupa en exceso
Crítica ás mulleres que saen, que se pintan e que toman café nas cafeterías
Críticas ós Carlistas
Enriquecemento dos directivos
Nixon é presidente
O castrapo
O movemento hippie
O negocio das Burgas
O Ourense está en terceira división
169
O Ourense prometía ascender á segunda división
O viño do Ribeiro
Os ye-yés
Os matrimonios sepáranse
Os métodos anticonceptivos
Os problemas entre xudíos e árabes
Salomé gaña Eurovisión
Un campeón de boxeo
A corrupción leva os cartos
A estación de esquí de Manzaneda
A forma de vestir das mulleres
A importancia da relixión
A misa en galego
A auga das Burgas vai para o Pavillón
A minisaia segue de moda
A moda da barba
A morriña dos emigrantes
A muller quere a igualdade de dereitos
A poboación de Ourense é vella
A Seguridade Social
A suba dos prezos e dos impostos
A sucidade do Barbaña
A vida e o regreso dos emigrantes
Ábrese a Residencia Virxe do Cristal
Abrigos de pel
As cooperativas do viño non pagan
As leiteiras bótanlle auga ao leite
As mozas maquíllanse
As mulleres preparan oposicións
As mulleres saen, fuman e beben
As patillas están de moda
As rúas fanse de lastros
Conflitos en Palestina
Cortan as vías na estación de S. Francisco
Crítica ós cregos
Críticas ós ye-yés
Dificultades para vivir
Escasa venda das patacas de Xinzo
Escaseza de asentos nos trens
Fálase de crise
Falla de alumeado nalgunhas rúas
Festival de Eurovisión
170
Hai drogadictos
Iberporto en Galiza
Inaugúrase a Ponte do Ribeiriño
Julio Iglesias ven a Ourense
Levan a estatua da Praza de Galiza
Mala situación da poboación
Non hai lavadeiro nas Burgas
O Atlético lidera a liga
O Club Deportivo Ourense baixará á 2ªdivisión.
O desenvolvemento de Ourense
O diñeiro dos emigrantes
O Festival do Miño
O Iberporto non estará en Galicia
O novo alcalde e concelleiros
O Pavillón está listo
O periódico,La Región
O Señor Xoaquín
Obras no Xardín do Posío
Os artistas non fan capital.
Os barbeiros deben cortarlle o pelo ós hippies
Os bos panadeiros de Ourense
Os emigrantes de Avión
Os favores políticos
Os hippies non traballan
Os impostos
Os labregos traballan e non cobran
Partes de Ourense sen arranxar
Poñen a iluminación na estación de S.Francisco
Raphael, Ton Jones e Palito
Soben os prezos
Urtain é campión de Europa
Vagancia das mulleres funcionarias
Volven os emigrantes
A afición das mulleres polo fútbol
A bebida fai que os homes caian en desgraza
A chegada do home á Lúa
A decadencia da cultura
A emigración de novo
A empresa Orenver
A falla de semáforos
A Festa do Pemento en Seixalbo
A minisaia outra vez
171
A precariedade dos labregos
A primeira concelleira de Ourense
A represión na Universidade (non hai liberdade de expresión)
A riqueza galega aprovéitana os de fóra
A suba dos prezos
Advertencia ás mulleres contra os homes
As desigualdades sociais
As empresas de Coren–Uteco
As festas de Ourense
As festas populares organizadas por M. Rego
As leiteiras xa non tran o leite, ven envasado
As mozas que buscan marido por todos os medios
As mulleres casadas non queren traballar
As trampas na selección de persoal para o Concello
Cambios nos costumes: xa non se leva o velo á igrexa e as mulleres alternan nos bares.
En Galiza non hai Iberporto.
O equipo de fútbol de Ourense
Equipo feminino de fútbol
O Ateneo Auriense
O equipo “Educación” paga por entrenar
O equipo de baloncesto
O mal estado das rúas
O mal servizo de autobuses
O Polígono de San Cibrao
O prezo da vivenda
O progreso da cidade e as obras feitas
O proxecto da Autopista ata Ourense
O superávit da Deputación
Os asuntos do Concello
Os cambios das modas
Os concursantes de Eurovisión
Os presumidos que non teñen un peso
Os problemas do Liceo
A guerra do Vietnam non remata.
A súa silueta é moi delgada.
Aparición de zonas azuis
Aparición dos homosexuais
As rapazas levan minisaia.
Aumento de emigrantes.
Aumento de guerras e folgas.
Báilase o can-can.
Canalización do Barbaña.
172
Chegada do home a lúa
Cómpre facer aparcamentos baixo terra.
Construción dunha ponte e incorporación de semáforos
Contaminación do Barbaña
Crítica á Caixa de Aforros..
Crítica a UTECO..
Crítica sobre o alto consumo de drogas
De moda entre as mozas o can-can.
Desaparición das leiteiras
Desprestixio do galego
Desprezo dos políticos contra o pobo
Día das Letras Galegas adicado a Lamas Carvajal
Ensálzase a figura do afiador.
Inauguración do Cultural Auriense.
Jaime Morey en Eurovisión.
Melloras no periódico “La Región”
Non remata a construción do Polígono de San Cibrao.
O Concello propón postos para municipais.
Os contratistas explotan ós portugueses.
Os mozos levan longas guedellas.
Poucos gastos na Lei de Educación.
Progresos coa ponte do Barbaña.
Promoción do galego.
Promóvese a emigración
Remodelación das Burgas
Revoltas estudantís
Triunfo de“Love Story”
A cervexa San Martín
A emigración provoca soidade nos pobos.
A peseta está en alza, mentras que o valor do dólar baixa..
Ambigüidade nos cortes de pelo
As fábricas de gaitas.
As Letras Galegas lembran ó Arzobispo Lago.
Ascenso do C.D Ourense.
Aumento de soldo ós mestres.
Canalización do Barbaña.
Comeza a “liberación” das mulleres.
Comezo con éxito o concurso da televisión: Un, Dos, Tres.
Crisis nas tómbolas da Alameda
Descaro nas mozas e nas súas vestimentas.
Dise que os mestres cobran moito.
O Fútbol Club Barcelona gaña a liga.
173
Emigración dos galegos ó estranxeiro.
Emigración dos pobos cara á cidade
Saias moi curtiñas.
Inacabadas obras nas rúas
Luces no Estadio de fútbol.
Mocedades quedou segunda en Eurovisión.
Monumento ó afiador en Nogueira de Ramuín.
Nixon e Kissinger decepcionados pola guerra
Aumenta o número de municipais.
O afiador polo mundo
Os prezos soben e o salario é pequeno.
Oscar para Marlon Brando.
Pequena remontada do noso equipo
Prohíbese fumar nos coches.
Regulación dos semáforos.
Empedran a Praza Maior
Aparece a selectividade.
A emigración e as consecuencias
As Academias preparan oposicións.
As leiteiras: vítimas de Sanidade.
As nenas de agora fuman e beben.
Atentados de ETA.
Aumenta o prezo dos carritos.
Aumento das folgas.
Aumento de prezo do gasóleo e do butano
Complexo da praia de Oira está parado.
Construción do Polígono de San Cibrao..
Crítica á Caixa de Aforros, que é moi clasista.
Crítica ó periódico“La Región”
Descenso a segunda do Ourense.
Dimisión dun Alcalde.
España manda a Lúa un foguete.
Estatua na praza do Frade Feijoo.
Festa do Pemento en Seixalbo.
Festival da Canción no Pavillón.
Gañamos o festival de Eurovisión.
Malloretes e Teatro de Guiñois
Massiel en Eurovisión.
MEISA constrúe teleféricos en Manzaneda.
Misa en galego na catedral.
Morre o xeneral De Gaulle.
Negocios de Docabo.
174
Non se fala galego nas escolas.
Novamente destaca a figura do afiador.
Novo Alcalde.
O afiador, o noso artista.
O Ateneo.
O Colexio das Lagoas inaugúrase.
Os semáforos.
Paviméntase a Avenida da Habana.
Polígono de San Cibrao, contaminante.
Progreso en Allariz.
Retroceso do galego nas escolas.
Sube o soldo dos curas.
Tendencia de fumar crece nas mulleres.
A Avda da Habana segue sen estar pavimentada.
Ábrese o pórtico da catedral para poder entrar por el.
Aínda non se fixo o parque na Alameda.
Ano de protestas estudiantís e labregas
Avellentamento da poboación no entorno rural
Cambios da muller, empeoran a linguaxe, buscan a igualdade
Pechan o cine Principal.
Construción de vivendas en Ourense de pouca calidade e alto prezo
Contaminación do Barbaña.
Creación de piscinas olímpicas no Pavillón e Oira.
Críticas á Universidade de Ourense
Critícase que se silenciase o nome dun abusador de nenos.
Emigración por falta de traballo en Ourense
Empeora a linguaxe da muller.
Falouse dos lobos que atacaban á xente.
Festa de muiñeira
Grandes avances nas computadoras.
Lentitude dos progresos do plan de acceso a Galiza
Lévanse os vaqueiros gastados.
Novo Alcalde.
Aumentan os impostos de tráfico.
O Barsa está en decaída
O Pavillón e máis frecuentado por xente da terceira idade que pola xuventude.
Os mozos deixan o pelo longo
O Pavillón está en pleno uso
Pistas de esquí para ricos en Ourense
Preparación do referéndum.
Profesión de afiador hoxe case desaparecida
Promesa de contrucción de dúas piscinas
175
Retirada de Cruiff
Rexéitase a posibilidade da instalación da Celulosa en Ourense
Sobe o prezo do autobús.
Morre o Festival da Canción do Mundo Celta
A falla de vixilancia nos barrios de Ourense.
As folgas dos profesores.
Chega o destape da muller.
Crítica á mala situación das estradas ourensás.
Denúnciase o mal estado do colexio da Carballeira.
Época de libertade e democracia.
Lévanse os vaqueiros gastados.
Moitos roubos na cidade.
Falla de lugares onde poidan xogar os nenos.
Manifestacións dos estudantes.
Novo alcalde en Ourense
O final do Festival do Miño.
Preparación do referéndum.
Problemas de aparcamentos.
Proposta de implantación do galego na escola.
Queixas pola contaminación do río Miño
Queixas pola subida dos prezos.
Queren remodelar oXardín do Posio.
A imparable suba do prezo da gasolina.
A canción “Enséñame a cantar” en Eurovisión..
A voltas coa emigración e cos cartos que mandan para os Bancos.
Ampliación da Residencia Sanitaria..
As rúas da cidade están cheas de buratos.
As Encobras expropiadas por catro cadelas.
Celso Montero, cura Socialista.
Critícase a carestía da vida.
Critícase a Concentración dos escolares en grandes centros coa conseguinte eliminación
masiva de escolas unitarias nos pobos.
Critícase a homosexualidade.
Critícase moito que as rapazas estean tanto tempo nas cafeterías.
Critícase que non se convoquen Oposicións para Maxisterio.
Cúmprese e celébrase o Milenario de San Rosendo.
Ellacuriaga, Manolo Rey, Enrique Reza,Pepe Platero na Voz de Galicia, Carracedo e
Vara como periodistas máis famosos da cidade.
En Valdeorras morren doce nenos nun autocar escolar.
176
Faise un canto á liberdade que se está a vivir coa democracia.
Fálase do Referéndum e das eleccións.
Fálase da famosa“ Ruperta” da televisión.
Fálase da vaga de incendios en Galiza no ano 1976.
Fálase do destape nas revistas.
Fálase dos novos accesos e de que aínda non pagaron as expropiacións.
Fálase por primeira vez do Consello Regulador do viño do Ribeiro.
Fernández Sobrino, cronista deportivo para Ourense
Kubala adestra a Selección Española de Fútbol.
Maribel Outeiriño e Sánchez Izquierdo, no periódico La Región.
Moita pornografía ó alcance de todos.
O Celta está mal clasificado na Primeira e pode bixar a Segunda.
O cronista deportivo“ Arquero”, deixa a crónica deportiva pola cidade.
O río Barbaña apesta á cidade.
Os lobos atacan a un neno en San Cibrao das Viñas.
Pídese a Cooficialidade do galego e case tódolos maios empregan a verba “ Galiza”.
Pídese paciencia coa implantación da EXB, nos estudos
Ponse de moda o uso da roupa militar pola xuventude.
Por primeira vez na historia dos maios, faise moito uso do refraneiro popular.
Proxéctase a colocación de semáforos no barrio da Ponte.
Renfe solta ò Río Miño os vertidos dos seus talleres de Peliquín e os peixes cheiran e
saben a gasòleo.
Riestra Paris é o Alcalde de Ourense..
Sobe o prezo dos xornais.
A maior parte da xente foxe ás cidades.
As amas de casa non poden aforrar
As festas de Ourense trasládanse ó Pavillón.
As oposicións restrinxidas.Límite de prazas.
Aumento dos asasinatos e do terrorismo.
Auxe da televisión.
Baixa a peseta.
Boa temporada do equipo Ourense.
Celebración do campionato de Fútbol Mundial.
Concesión da Preautonomía.
Cooficialidade do noso idioma.
Medra o paro.
Crítica ós Mestres de Escola pola súa ignorancia.
D. Celso Montero, defensor do obreiro e do labrego.
Despenalización do adulterio.
Dise que han de gardar a línea.
Drogan as rapazas e aprovéitanse.
Eleccións para Alcalde.
177
Estado non aporta material para colexios.
Faise a ponte de Ervedelo.
Liberación da muller.
Non se arranxa a Avenida de Portugal
Os mozos gastan os aforros en porros.
Os nosos xogadores só queren encher o peto
Pacto da Moncloa.
Polémica pola revista Interviu.
Pouca preocupación pola ecoloxía
Preocupación polas drogas e as violacións.
Reformas na Educación.
Retraso das eleccións municipais.
Revistas de boas mozas con roupa lixeira
Vaise inaugurar a Praza San Martiño.
Sobre o control da natalidade.
Sobe a cotización á Seguridade Social.
Unha empresa non paga ós obreiros.
A emigración ou o paro como saída a falla do traballo
As rúas en moi mal estado
Aumento da paga ós da beneficiencia por parte do goberno.
Crítica á facilidade para ser cantante.
Crítica á falta de xente obreira en política.
Crítica a Felipe González.
Crítica á selectividade.
Crítica á subida de prezos.
Crítica ó aumento do consumo de droga.
Crítica ó gran poder do bispo e do cacique.
Crítica ós politicos que só traballan na época de eleccións.
Crítica ós terroristas de ETA.
Crítica ás persoas por esixir dereitos e rexeitar obrigacións.
Critícase a propaganda dos partidos políticos.
Diversidade de opinións sobre política.
Faise a autoestrada
Faise unha limpeza das Burgas
Folga de futbolistas
Gaña Suárez, perde Fraga, e Carrillo e Felipe quedan como estaban.
Necesidade de novas leis.
Necesidade de traballos extras a causa dos pequenos soldos.
O terrorismo etarra
Obras do río Barbaña
Pídense máis garderías infantís e residencias para maiores
Queixas ante a inseguridade cidadá
178
Queixas da falla de saída para os universitarios
Queixas dos estudantes sobre a selectividade
Súarez novo Presidente de Goberno
Todos os partidos queren resolver-lo paro pero non saben que facer.
Fálase moito sobre a educación
Fálase da emigración
A Seguridade Social
As estradas en Ourense
As pensións e o paro
Carrillo e Felipe González
Crítica a poñer multas por parte dos gardas.
Crítica a falta de liberdade.
Crítica á Igrexa.
Crítica á moda das rapazas de vestir con pantalón.
Crítica á relixión e os curas que nos queren meter as súas ideas.
Crítica á universidade, que leva a cuestionarse a validez de estudar
Critícase o caro que resulta separarse
Drogas e xuventude
Facilidade para chegar a ser ministro.
Falta de respeto nos colexios e nas universidades.
Incremento das folgas dos estudantes.
O analfabetismo
O terrorismo de ETA
Os problemas da educación
Os problemas do aparcamento
Pouco interés dos médicos cara os seus pacientes.
Poucos sitios para facer deporte
Sociedade e marxinación
Crítica á Constitución e a Fraga
Crítica á Garda Civil de Celanova
Crítica a Reagan
Crítica á Seguridade Social
Crítica á xuventude que consome alcohol e drogas
Crítica ó Alcalde de Celanova
Crítica ó Alcalde de Ourense
Crítica ó Estatuto de Autonomía
Crítica ó propietario do Auto Industrial
Crítica ós colexios privados
Crítica ós concelleiros
179
Critícase a educación e a economía
Critícase que os divorcios sexan moi caros e lentos
Droga en Celanova
Axardínase a rúa do Paseo
Fala da Guerrilla de O Salvador que segue loitando
Fala da nova forma da bailar
Fálase moito da posición do bispo en contra do divorcio
Fala da soidade dos vellos
Fala da sucidade do Barbaña
Fálase de Tejero
Fala do enfado do alcalde ante a crítica dun maio
Fala do comunicado do Rei o día do Golpe
Fala do terrorismo e dos asasinatos
Fala dos taxistas do Couto e da chegada da depuradora
Fálase da empresa Fenosa e do Parque San Lázaro
Fálase do novo Presidente
O golpe de Estado
Os inventos tecnolóxicos
Ponse de moda a pílula
Proliferan as revistas do corazón
A rúaCalvo Sotelo
A educación
A emigración
A manipulación dos medios de comunicación
A OTAN
A rúa do Paseo
Os sumidoiros e o río Barbaña
As subvencións
Cambios no Concello de Ourense
Fraga no poder
Parlamento de Galiza
O problema do aparcamento
O terrorismo de ETA
Obras nas rúas e nos barrios da cidade
Os incendios forestais
Os problemas da sociedade
Os timos nas vivendas
A Autonomía
A rúa do Paseo
180
A circulación en Ourense
A emigración
A explotación de Rumasa
A Lei do Aborto
A limpeza en Ourense
Os novos partidos políticos
A voltas coa Seguridade Social
A voltas coas eleccións
Sobre os partidos políticos
Concello e Deputación de Ourense
Desenvolvemento tecnolóxico
Enfado dos funcionarios
Estatua na Alameda
O Alcalde do Pereiro e o Río Loña
Acerca da Educación
Os impostos e o paro obreiro
Os problemas da droga
A Ponte Vella
Superministro Boyer
Vertidos na Costa Galega
Vicepresidente Guerra
Altercados 14 F.
Barça e Madrid fóra da copa de Europa
Conflito pesqueiro con Francia
Crise económica. Inflacción e desemprego
España-Malta en fútbol
Expropiación de Rumasa
O GAL-ETA
Goberno socialista
Homenaxe póstumo a Vicente Risco
Lei do Aborto
Maradona no Barsa
Novo alcalde en Bande
Novo instituto de F.P.
Problemática da droga
Residuos ingleses
Saneamento do Barbaña
Triúnfos de Ballesteros,Marta Bobo e Nieto
Ambulatorio novo
181
Biblioteca Municipal
Campaña da Xunta “Fálalle Galego”
Campus Universitario
Conflito pesqueiro - agrícola
Contaminación do Barbaña
Desemprego e droga en Ourense
A Reconversión.
Desmantelamento de Astilleiros
Especulación inmobiliaria
ETA e Gal
Funcionamento da Sanidade
Gorvachov presidente
A morte de Paquirri
Museo inacabado
Obras e mal estado das rúas
Pacto Albor-Goberno
Plan Xeral.
Pre-campaña electoral
Problemática dos aparcamentos
Referendo da OTAN
Subida do Dólar
Subida dos prezos do autobús
Sucidade e deixadez
Visita de Txiqui Benegas a Ourense
Os Culebróns na TV.
A Deputación destina 120 millóns para axudas ó campo.
A maior urxencia que tivo este hospital e o director non estaba.
A neve incomunicou vial e telefonicamente amplas zonas da provincia.
A policía protexe día e noite a un presunto violador no Couto.
A UGT propón ós mestres que non atendan os comedores escolares.
Adolfo Domínguez abre hoxe a participación da moda galega en París.
Albor reelixido
Carreño Maribona farase cargo hoxe da Consellería de Economía da Xunta.
Carreño Maribona podería dimitir como presidente de A.P. de Ourense.
Os COAGAS
O complexo de Monterrei inaugurado.
Conflito Libia- EE.UU
Corrupción
Desemprego
Dimite Boyer. Entra Solchaga
A emigración
En marzo elixirase o novo director do Colexio Universitario.
182
Entrada na OTAN
Fálase moito do terrorismo de ETA
O Concello liquidou totalmente a subvención ó Conservatorio.
O Concello sobe o prezo do auga dende primeiros de ano.
O Hospital Materno Infantil atravesa unha difícil situación
O IVE podería incrementar as tarifas da auga un 12 %.
O museo municipal de Ourense custará 13 millóns máis do previsto.
O tramo de Penalva- Ourense estará rematado o próximo ano
O vindeiro luns comezará a negociación do Estatuto do profesorado.
Os médicos do Materno Infantil acusan a Massó de irse de fin de semana.
Ourense na cola da renda nacional
Victorino Núñez renuncia ó Parlamento
Responsables da residencia sanitaria xustifican as súas sobresaturacións pola gripe.
O Xardín do Posío permanecerá pechado ó público para poder continuar as obras.
COUSAS QUE PASARON NOANO 1987
A folga de estudantes, consegue que Maravall, se sente a negociar.
A cota láctea
O guindastre e os cepos son moi activos.
Alianza Popular plantexa unha moción de censura ó goberno de Felipe
Ano de moitas manifestacións de obreiros, estudantes..
Aumenta o paro e bótanlle a culpa a Solchaga
Barreiro intenta desbancar a Albor en Galiza
Boyer e Presley xa viven xuntos
Chile pide a democracia a Pinochet
Compárase a situación política de Chile coa de Cuba.
Crítica ó labor de Tabarés ao frente da alcaldía. Non cumpriu o“ Todo marcha”.
Critícanse: a uva que traen de Castela, a T.V. en castelán, a queima dos montes
Critícanse os cambios de siglas e persoas nos partidos:UCD,COAGAS....
Critícanse aos que agora van de galeguistas para aproveitarse.
Critícanse á yet social coma grandes defraudadores
Critícase o gasto excesivo e o despilfarro.
A Casa da Xuventude moi politizada
Dimiten os ministros Maravall e Morán
En Francia envorcan os nosos camións con froita
España perde con Brasil e con Bélxica e de pouco valeu gañarlle a Dinamarca.
Fálase da droga coma unha ruína para a vida
Fálase da Universidade como unha fábrica de parados.
Fraga deixa o liderazgo do PP a Hernández Mancha.
Herrero de Miñón e Hernández Mancha, loitan polo posto deixado en AP por Fraga
Moita suciedade no Barbaña
Na Alameda fixeron Xardíns Infantís.
Na rúa de Peña Trevinca púxose un Belén en Nadal.
No Hospital vello estase a facer a Universidade.
183
O presidente Reagan, non está pola labor.
O Real Madrid, quere fichar a Shuster
Os estudantes defenden a música Tecno e o Rock.
Os labregos galegos teñen que vender vacas.
Os semáforos estrean son de paxaro, para os cegos.
Parados na mina de Penouta
Pídense máis Becas e novos programas e partidas presupostarias para a educación.
Pídese acabar con ETA dunha vez.
Pídese que se marchen os americanos das bases de España,
Pídese que se rematen as obras da Estación de Autobuses.
Pilar Miró releva a Calviño na dirección de Televisión Española.
Proliferan os bares de viños e pubs, no Casco Vello da cidade.
Protesta pola entrada masiva de leite que impón a Comunidade Europea
Protéstase pola pista que están a facer pola ribeira do río Miño.
Proxéctase arranxar as Burgas.
Reclámanse os 800.000 postos de traballo que prometeu Felipe González.
Recórdase a foto do Butragueño ensinando os seus atributos
Represión policial contra os estudantes que se manifestaron en Madrid
Triúnfo do PSOE, apeando ó PP de Fraga.
Valórase moito a figura de Hugo Sanchez e de Míchel como xogadores.
O Bispo Temiño non quere o uso dos preservativos.
A teta de Sabrina
Accidentes autobuses escolares
Alfonso Guerra e o avión
Almodóvar candidato ós Oscar
Banda dos Encarapuchados
Campus de Vigo
A Celulosa
Centro Agarimo
Contaminación do Miño
Demolicións de edificios antigos
Desemprego
España clasificada para o mundial de Italia
Folgas de estudantes e profesores
Grupo Escolar
Guerra en Palestina
Homenaxe a Otero Pedrayo
Leite en brick
Nova Estación de Autobuses
Novo alcalde Ourense
Novo Colexio Guillelme Brown
Novos autobuses urbanos
184
O buque Casón
Obras nas Burgas
Precariedade laboral ORA
Precariedade sanitaria
Remate das obras nas Burgas
Subida de impostos
Subida de impostos
Xuízos a famosos por fraude fiscal
A selección de Fútbol, clasifícase para xogar o Mundial de Italia.
Agora todos queren ser como Mario Conde.
ASPANAS, pídelle axudas o presidente da Deputación Sr Victorino.
O Colexio Universitario protesta polo cheiro das súas instalacións.
Condénase a política belicista dos EEUU.
Despois dun ano celébranlle o Centenario a Otero Pedrayo.
Empezan as obras de remodelación das Burgas.
Fálase ben do Concelleiro de Cultura Sr Balbino.
Fálase de Amedo e de ETA
Fálase de cambiar os autobuses.
Fálase moito da masacre de Chantada.
Fraga promociónase en Galiza, para o asalto á Xunta.
Hai descontento pola costrución da Estación de Autobuses no Barrio do Pino.
Hernández Mancha repite en AP.
Mala entrada en Europa, temos problemas coa Augardente galega
Nicolás Redondo e Felipe teñen mala relación.
O caso Ruiz Mateos e Rumasa está de moda.
O Presidente Laxe di que na Xunta todo marcha.
O río Barbaña segue sendo unha fonte de contaminación para o Miño.
Os Albertos, e as súas donas, manexan a economía do país.
Os políticos prometeron e non cumpren con Rabo de Galo.
Pedro Ruíz e Lola Flores acosados por Facenda, por defraudadores.
Pídese o saneamento do Barbaña.
Pídeselle ó Goberno Central a construción de Autovías.
Píntan as rúas no casco urbano para facilitar a circulación.
Preguntas para o Alcalde Sr Bermello.
Reclámase a depuradora para o Miño.
Seguen as Guerras en Xerusalén, Palestina, Irán e Irak.
Suba da Contribución en Ourense, por mor do novo Catastro.
Thacher segue gobernando con man dura.
A Asociación contra a droga devolve tres millóns á deputación.
185
A construción dun híper en Ourense está en mans da Xunta.
A morte de Paz Sotelo conmociona a vida política e deportiva ourensana.
A policía detivo a dous presuntos membros do Grapo en Betanzos.
A reforma de correos privatizará en Ourense a case catrocentos funcionarios.
A UNESCO concederá o premio Europa Nostra a Oseira.
A Universidade presentou ó decano da Facultade de Dereito de Ourense.
A Xunta acabará o Teatro Principal de Ourense
A Xunta pedirá a reposición de trens entre OurenseVigo.
Adxudicado o último tramo da estrada Ourense -Monforte.
A Perestroika.
Aznar presidente do P.P
Baltar na Deputación
Baltar Pumar releva a Victorino Núñez á fronte da deputación
Caixa Ourense entrega un millón de ptas a unha usuaria da tarxeta 6 000.
Camilo José Cela exaltou o viño como pregoeiro en Quiroga.
Caso Guerra
Caso Naseiro
Cela, Premio Nóbel
Celanova terá un centro de Saúde.
Comeza a embotellarse en Ourense o primeiro cava galego.
Compra-venda de castañas xa ten un contrato homologado.
Desfalco de 400 millóns na Recaudación Municipal
Doan a Celanova dous poemas inéditos de Celso Emilio Ferreiro.
Encerro de alumnos na escola de Maxisterio.
Enrique Teixeiro xurou o cargo como novo Gobernador Civil de Ourense.
Felipe González reelexido
Fraga inagurou a bodega que elabora o primeiro cava galego.
Fraga presidente
Funcionaria de Correos ferida por unha carta bomba
Hoxe campionato de España de Hockey nosRemedios
Hoxe será estreada en Ourense a película Sempre Xonxa
Luís Cid“ Carriega” substitúe a Tomé como adestrador do Ourense.
O maior escándalo económico na historia de Ourense, estala no concello.
Moción a Veiga Pombo
Novo alcalde
Novo alumado da Ponte Romana.
Novo Pazo dos Deportes
O BNG perdeu o seu escano por Ourense de forma definitiva.
O BNG recorre ao Constitucional para recuperar o escano Ourensán.
O Concello precinta catro pubs polos ruídos.
O domingo será entregada a medalla da provincia á comunidade de Oseira.
O Hospital Provincial, saturado polo exceso de número de pacientes.
O novo comisario xefe de Vigo é o ourensán Luís García Mañá.
O Parlamento Galego rexeitou a proposta de autodeterminación.
O Tribunal Superior de Galiza devolve ó PSOE o escano do BNG en Ourense.
186
Ourense a televisión por cable, preocupación no centro urbano.
Ourense contará con segundos ciclos universitarios.
Ourense segue sen trens con Vigo.
Os monxes de Oseira reciben a medalla de ouro provincial.
Os ourensáns gastan en agasallos de Reis dez mil pesetas por fillo.
Os Reis acudirán a Oseira á entrega do premio Europa Nostra.
Os veciños de Queirugás boicotean o vertedoiro.
Os veciños manteñen pechada a liña férrea que une Ourense e Vigo.
Os viaxeiros non utilizan a estación de autobuses.
Pérez Vidal, con ampla vantaxe, novo presidente do PP ourensán.
Piden titulacións técnicas de grao superior para o campus ourensán.
RENFE só suprimirá os trens menos utilizados da liña Ourense-Vigo.
Seis estraños partos con fetos mortos na Residencia de Ourense
Veiga Pombo ameaza con “tirar da manta” no asunto da recaudación.
Veiga responsabiliza ó banco do buraco na recaudación.
Vitoria ourensá no campionato de España de Hockey.
Volven as camas ós corredores da Residencia.
A voda de Cela
A Deputación e Baltar
Alfonso Guerra dimite
Ano de Cunqueiro
Aumenta o paro
Bacariza perde os poderes
Balbino cambia-chaquetas
Bono Bus para nenos e vellos
Bush intervén na guerra de Irak
Caso Juan Guerra
Compraventa de droga a plena luz do día.
Construción do Auditorío
Desgaste na Ponte Romana
Entra Veiga Pombo
Fálase do Vitorino
Fan falla máis parques
Felipe González Presidente do Goberno
Fraga no Goberno
Guerra en Irak
Incendios en Galiza
O Parque tecnolóxico
Moita sucidade no Barbaña
Novas autovías
O Alcalde Mondelo
O campo do Couto sen luz
187
O Congreso deu un sí a Maastricht e González admitiu a súa culpa na crise
Pouca agua no Barrio do Perdigón
Problemas de Victorino Núñez co PP
Soben os prezos do aparcamento
Soldados españoles á guerra
Soben as tarifas da telefónica
Tentan sacar a Fonte da Rabaza
Unicar absorbe a una empresa de Vilagarcía
A serie Dragon Ball, ten moito éxito para os nenos
A sucidade do Río Barbaña
A Xunta compra un pequeno pazo en Madrid.
A Lei Corcuera
As Olimpiadas en Barcelona
Asínase o Tratado do Eixo Atlántico
Caso Juan Guerra
A Expo en Sevilla
A desmembración en bloques da URSS
Día das Letras Galegas para Fermín Bouza
Eleccións moi politizadas na Casa da Xuventude
Emilio Aragón, Talía, Alejandro Sanz, no camiño do éxito.
Fraga visita a Habana de Fidel
Golpe a ETA e apreixamento de Artapalo, Chelis e Fitipaldi
Morre en accidente Juanito
Nova lei para o paro
O Caso Ibercorp
O Caso Mariano Rubio
O embalse de Lindoso (anegaron o pobo)
O tren AVE
O Xuíz Garzón e o caso Nécora
Oubiña, Charlin, Miñanco e Portabales,implicados na distribución da droga en Galiza
Peixes para a fonte do Parque de San Lázaro
Ramiro Lamas, presidente do Ourense
Retírase a fonte da Praza do Ferro
Santifican ó fundador do Opus Dei
Magic Johnson declara padecer a Sida
Subas considerables no recibo do teléfono
Veiga Pombo volve á alcaldía de Ourense
Maxisterio: 140 mestres por oposición poden perder as súas prazas.
A autovía Ourense - Porriño será adxudicada este ano, e o tramo de Benavente en 1994
188
A Coruña e Vigo quedan unidas pola autoestrada.
A COTOP achegará Trives e Castro Calcelas por estrada.
A Gudiña: a quinta moción de censura en Ourense en 17 meses.
O peche de Unicar axiganta as crises económicas e dispara o conflito que vive Ourense.
A Residencia acumula residuos pese a funcionar o incinerador.
A universidade sur inicia ó curso con dous mil alumnos máis.
A Xunta conxela o número de funcionarios ata1995.
A Xunta declara Paque Natural a Serra do Xurés
Arranque oficial para o Parque Tecnolóxico.
As autovías galegas valerán mil millóns por quilómetro.
As gravacións a avogados de ETA poñen alerta ós cárceres españois
As mortes case dobran ós nacementos en Ourense.
As nenas de Alcácer foron torturadas, violadas e tiroteadas
Baltar acepta o traspaso do Hospital ó Sergas.
Cada familia ourensá gasta 1,5 millóns de pesetas ó ano.
Caixa Ourense: 1.300 millóns de beneficios.
Clinton actuará con Iraq segundo se comporte Sadam Husein
Clinton promete un novo amencer e chama a EE.UU. á unidade nacional.
Decenas de nenos de Bosnia, chegaron ó Carballiño fuxindo da guerra.
EE.UU e Rusia acordan reducir o arsenal nuclear.
En 1995 será posible ir de Vigo a Madrid en cinco horas.
En Ourense un de cada catro mozos é bebedor habitual
Eroski terá luz verde en Ourense en poucas datas.
ETA asasina por segunda vez en só 48 horas
ETA volve asasinar, o día que xulgan en París aos seus máximos xefes
Felipe González defende o seu labor no cumio de Edimburgo.
Fraga implica no futuro de Galiza ós empresarios galegos no exterior.
Galicia necesita reducir 200.000 empregos agrarios.
Berros de pena de morte nos funerais de Alcácer
Husein volve a desafiar ó poder do mundo occidental
Irak retira os mísiles pero lanza un novo desafio á ONU
Irak, ó borde da guerra
José María Aznar obtén o 98% dos votos no seu reelección como presidente do PP
Juan Guerra ocultou 41 millóns a Facenda.
A marcha do ferro non conmoveu ó Goberno.
Máis dunha cuarta parte de parados ourensáns teñen menos de 25 anos.
Manuel Cabezas, candidato a presidir a CEO
Manuel Fraga inaugurará hoxe o Parque tecnolóxico.
Marcís Serra admite que combater o paro é agora o gran obxectivo do PSOE.
Mil millóns para o tramo Ourense-A Derrasa.
Miles de americanos aclamaron ó novo presidente, Bill Clinton
Narcís Serra augura un gran esplendor para o Xacobeo 93.
Nova lei de alugueres na próxima primavera.
O Campus ten carreiras con nove alumnos.
O Conde de Barcelona recibirá honores de Rei e será soterrado no Escorial
189
O consumo medio por persoa achega a Ourense ós límites da pobreza
O gran obxectivo educativo do 93 inculcar o uso do galego.
O Grapo volve con tres bombas en Madrid
O Grapo,Silva Sande foxe e perde o botín
O guindastre custará 7.500 pesetas dentro de Ourense.
O Hospital Provincial xa é propiedade do Sergas
O idioma galego entrou por primeira vez no Vaticano, con Fraga.
O persoal de Unicar rexeita o traslado a Villagarcía.
O Sergas pide á Deputación 500 millóns anuais polo hospital.
Ourense compra 2 camións de uva foránea ó día.
Ourense contará con gas natural nos primeiros meses de ano 1995.
Ourense perdeu nun ano 8 escolas rurais e 13 aulas por falta de nenos.
Ourense vende viño a Rusia e compra madeira en Siberia.
Os residuos da Residencia sanitaria, apilados.
Os ríos ourensáns soportan toneladas de vertidos
Os traballadores de Forxas de Galicia piden a entrada de Forjanor.
Os universitarios galegos falan pouco en galego
Ourense inicia unha lenta reacción para combater a crise económica.
Setenta avións bombardean Iraq á luz do día para rematar o traballo pendente
Un comandante pagou con droga as súas confidentes.
Unicar absorve a unha empresa de Villagarcía.
Unicar consegue un contrato de mil millóns con México
Unicar está a un paso da pechadura definitiva da súa factoría en Ourense.
Unicar revisará a proposta dos traballadores.
Veiga Pombo suprime ata 130 mil pesetas o mes a dez altos cargos.
Vistahermosa e Ervedelo: unidas en poucos meses
Xiro espectacular: Alcampo será substituído pola firma vasca Eroski.
A cidade de Ourense está olvidada polos gobernantes.
A contaminación do Barbaña.
A feira do libro unha soa vez o ano non chega
A neve illou a doce aldeas en Ourense no mes de Febreiro.
A pouca cultura e coñecemento da xente.
A programación na televisión.
A Xunta só enlazará Santiago e Ourense se é cunha vía de peaxe
Allariz inaugura o primeiro museo do xoguete en Galiza.
As autovías son caras según os políticos
As gaitas de Ourense na Banda Real.
Barbadás pensa acoller a primeira gran área comercial de Ourense
Non se quere o vertedoiro que proxecta Ourense
O emprego en Ourense só se produce con traballos temporais.
O que fora recaudador no Concello, Salgado Lloves, ingresa de novo na prisión
O mal estado do Campus.
190
O moito que traballa o galego.
O novo reitor renuncia a loitar pola Química e a Bioloxía en Ourense.
O polígono é un deserto.
O temporal de neve incomunica á metade da provincia de Ourense
Ourense terá a súa propia unidade da Policía Autónoma
Os circos ensucian a Alameda.
Os de Vigo cobran moi caros os alugueres.
Os fiscais piden un Centro de Menores en Ourense..
Os políticos sempre queren levar o mérito.
A xuventude ten que irse a Vigo para estudar..
Ourense non ten futuro sen a xuventude.
Sanidade deu o visto bo ó cemiterio de Santa Mariña.
Seiscentos funcionarios ourensáns fan uns 200 quilómetros cada día.
SUCEDIDOS DO ANO 1995
A banda de Xosé Luís Foxo
A flota Galega menosprezada por Europa
A infanta Elena casou con Marichalar
Alcalde Veiga
Aznar quere gobernar
Banqueiro Mario Conde no Cárcere
Chiquito na televisión
Construción do parque Barbaña
Contratos lixo
Disminución do valor da peseta
Felipe presidente do goberno
Mal estado das autovías
Hipermercado de Barbadás
Implantación de superficies comerciais
O Inserso
O barco petroleiro Exeo
O xuíz Baltasar Garzón
Os pescadores galegos contra Canadá
O PP propón ó Sr. Cabezas para a alcaldía
Roldan arrestado
Séguese a falar moito da ETA
Sucidade do Barbaña
Arranxar o parque
Suciedade no Barbaña
Apertura de Continente
Cabezas Alcalde
191
Escaseza de luz nas prazas
Nova liña na estación de autobuses
Mal estado do Casco Vello
Redución das prazas do Campus e titulacións
Contrución dun parque no Barbaña
Limitación da circulación na PonteVella
Mal cheiro da nova depuradora
Tardanza na apertura da autovía
Festival de cine
Os Etarras
A LOGSE
O caso Arni
Probas nucleares en Mururoa
Terremotos en Galiza
Jesús Gil
Comezo da ISO
Sen solución o asunto Roldán
Lentitude de Urxencias
Subida dos impostos
As vacas tolas
Aznar presidente
Loita entre o PP e PSOE
Voda de Rociíto e Antonio David
Divorcio do príncipe Carlos e Diana
Crítica á depuradora
Pouca saída das patacas
Mellora do Barbaña
Estanque para o Posío
Subvencións ós colexios privados
Tala de árbores en Curros Enríquez
Operación de Baltar
Crítica a López Besteiro
Crítica a Cabezas
Crítica ó guindastre
Consumo de leite francés
Crítica a González, a Loyola de Palacio, a Angüita
Control da T.V. polo goberno
Crítica a Esperanza Aguirre, a Aznar...
Duelo Fraga/Caballero
Implantación da ESO
Bombas en Euskadi
Chegada do AVE
192
Crítica a SOGAMA
Capello volve ó Milán.
Fichaxe de Ronaldo polo Barça
Crítica a Jesús Gil
Relación Súker-Obregón
Voda Isabel Gemio
Mar Flores e Sofía Mazagatos na prensa rosa
Nacemento dos sextillizos de Huelva
Romance Naomi-Cortés
Boom Spice Girls
Voda Urdangarín-Cristina
Os cornos de Estefanía
Voda Isabel Sartorius
Moda da silicona
Nacemento do fillo de Mickel Jackson
Madonna participa e “Evita”
Escaso presuposto para autoestradas
Buratos na capa de ozono
Roubo de Mario Conde
O galego como terceira língua
O escándalo de Bill Clinton
A firma da paz na Úlster
Sadam e a OTAM
A venta de órganos humanos en China
Visita do Papa a Cuba
A construción do novo aparcadoiro en Xoán XXIII
O enchufe nos postos de traballo da deputación
A remodelación do Xardín de Posío, do Parque Infantil.
A remodelación da rúa Cardenal Quiroga antes coñecida como Rúa de Alba
Chegada do gaseoducto
Construción de bós xardíns na Universidade e malas inversións.
Comeza a competitividade nas oposicións
Queixas do PSOE e o BLOQUE polo repato de postos da Deputación
Disputas polo terreo de Continente entre Barbadás e Ourense
Aceptación fomal do “u” en Ourense
A Real Banda de Gaitas viaxa a Chicago
A ETA segue a azoutar o país
Solidariedade có caso de Ortega Lara
O xuízo de Mario Conde
A incerteza de quen será o sucesor do príncipe Felipe
Recaudación da O.R.A.
Aprobación da nova planta de SOGAMA
193
Anuncio da próxima supresión do servicio militar obrigatorio
Desastre ecolóxico de Doñana:
Reelección de Manuel Fraga na Xunta de Galicia
Eleccións primarias no PSOE.
O Barça gañou a liga
O Madrid está na final contra o Borusia
Os fillos dos políticos que xa teñen un posto fixo
Creación do centro comercial que non fai máis que escangallar
Os exames amañados da Deputación:
A princesa Estefanía, embarazada
A moda da silicona na muller
A infanta Elena que vai ter un fillo
Ricky Martin deu un concerto na cidade
Enrique Iglesias e o seu xeito de vestir
As Spice Girls, decaen
Mónica Naranjo e os seus berros no éxito
Recordo á morte de Diana de Gales
Teresa de Calcuta morre na India
Titanic arrasa nos Óscars
O día das letras galegas recorda a Meendinho, entre outros
A televisión “basura”
Moitos aparcadoiro
Crítica a Cabezas
Autoestrada en Ourense
Malos olores en Reza
Dimisión de 23 directores
Chegada do Gas Cidade
Baixada do paro e dos nacementos
Aumento de gaivotas
Reforma do Parque Posío
Centro Comercial novo
Mal acceso ó colexio
Venta de Leyma
Crítica a Cascos, a Aznar, a Esperanza Aguirre, a Blair, a Clinton
Consumo do leite francés
Pedro Duque no espacio
Autoestradas con demasiadas curvas
Sucidade en Doñana:
Xuizo a Pinochet
Milosevick e a guerra
A OTAN
Vuivez de Noor de Jordania
194
Chegada do euro
Fusión das caixas de Pontevedra, Vigo e Ourense
Ano Xacobeo
Mal estado do edificio de maxisterio
A clonación
Nacemento de Froilán
A infanta Cristina embarazada
Poucas aulas no instituto
Retírase Magic Jhonson
Dimisión de Clemente
Xuízo a Pinochet en Londres
Paso do Furacán Mitch por América.
Sonda espacial mandada pola NASA.
Conflito Cuba-EE.UU. polo caso Elián.
Eleccións Xerais en España.
Conflito racista en El Ejido.
Óscar a Pedro Almodóvar.
Detención de Jesús Gil por corrupción.
Morte da nai do Rei.
A entrada en vigor do Euro
Orde de desaloxo de Bemposta.
Crítica a Conselleira López Besteiro.
Creación da Ecoplanta no Polígono de San Cibrao das Viñas.
Venta da empresa láctea Celta..
Crítica a Educación e a Universidade
Obras da Ponte do Milenio.
Peche o tráfico da Ponte Romana.
Comezo das obras de UCOSA.
Agresión a estatua da Leiteira na rúa do Paseo.
Bono-bús de balde para os pensionistas.
Protestas pola subida de impostos locais.
Xardineiras do Paseo.
Orde de desaloxo de Bemposta.
Estatua do Vixiante onde a Ponte Vella.
O Teatro Losada.
Pídese a construción dun Colexio en San Francisco
Suposta corrupción do alcalde
O soldo do Presidente da Deputación
A Gaita Eléctrica de Hevia.
Oscar a Pedro Almodóvar.
Eliminatoria da Copa do Rei entre
C.D.Ourense e F.C.Barcelona.
195
Protocolo de Kioto.
Eleccións en EE.UU.
Caso Pinochet.
Submarino Tireless.
Descubrimento do xenoma humano.
Lei de Estranxeiría.
Negociación de Pesca con Marrocos.
Febre aftosa.
Mal das vacas tolas.
Plan Hidrolóxico Nacional.
Emigración ilegal: as pateras.
Javier Bardem candidato ó Óscar.
O submarino Tireless
Terrorismo de ETA.
Fin do Servicio Militar obrigatorio.
O Euro.
Eleccións a Xunta de Galicia.
Desaloxo de Bemposta.
Creación da Ecoplanta no Polígono de San Cibrao das Viñas.
Creación de Minicentrais eléctricas.
Proxecto de chegada do AVE a Galiza.
Bilingüismo oficial en Galiza.
Cota láctea
Obras da Ponte do Milenio.
Obras nas rúas para R, gas e cable.
Polémica de Bemposta.
Riadas e inundacións de UCOSA.
Aparcadoiro baixo o Parque de San Lázaro.
Aparcadoiro baixo a Alameda.
Precariedade laboral.
Estatua da Castañeira.
Finca Santamarina.
Traslado o Campus de Maxisterio.
Peche do Xesteira.
Descenso del COB á liga LEB
Educación.: O Colexio IrmánsVillar
Obras públicas: rúas, pontes, prazas, parques
Prestige, traxedía ecolóxica
O bispo Osoro abandona Ourense
Asociación contra o cancro, ALCER
196
O euro, todos coa calculadora.
Botellón na cidade
Critícase moito a Fraga
As eleccións posibilitan que se fagan obras
Descontos na Xunta
Plan urbanístico: Rabo de Galo ten moito que arranxar
Obras públicas: Praza das Mercedes chea de pedra
Fraga no poder, segue vivo. Volveu gañar.
Seguridade Social
Manuel Cabezas, máis zonas peatonais,venda da finca da deputación
Fanse máis prazas de aparcamentos.
Máis obras: Ponte do Milenio, finca da Deputación, o centro comercial.
Obras públicas: queren o AVE
Avance tecnolóxico. A televisión
Certamen de beleza en España
Política: guerra, tempos de barbaridade
Obras públicas: Ponte do Milenio
Sociedade: O mundo do famoseo
O tema do paro
Educación: L.O.U.
Cotización da bolsa
Fondos de pensión, Gescartera
Botaron ó alcalde de Marbella.
Vaise Aznar do partido.
Novo inquilino para a Moncloa
Irak, bótanlle toda a culpa a Aznar
Chávez presidente de Venezuela.
Non queren outra revolución coma a de Simón Bolíva
Imitar a Fidel Castro.
Bin Laden.
Conflito de Afganistán. Remata e comeza en Irak.
Crise en Arxentina.
En Jenin e Gaza deixan que viva unha rapaza.
Plan urbano de construción de vivendas, pasarelas, parking…
Crítica ao alcalde Cabezas e o seu plan urbano
Desaparición do diñeiro do pavillón
Fraga de caza mentres se sofre polo Prestixe
Touriño faise o bo para atopar un posto
PXOM plan para a costrución de edificios
Volve Cuíña e iso molesta ós demais políticos.
Nova pasarela Ponte Vella
A Guerra de Irak
197
O desastre do Prestige
Aznar presidente responsable da desfeita do Prestige
Bush e Aznar moi unidos
Supostas armas escondidas por Sadam
Armas deseñadas por Bin Laden?
Bush quere o petróleo de Irak
Rusia, Francia e Alemania din non á guerra
Desaparecen Sadam y Bin Laden
Aos EE.UU. ninguén lle di que non, nin as Nacións Unidas
Zapatero e o partido socialista crense gañadores
Ateigan os nosos montes cos Centros Eólicos
Neumonía Asiática
Novo programa na T.V.Hotel Glamour
Plan Urbano de Cabezas de construír trinta mil vivendas
Deportivo cae na Copa de Europa
Madrid e Barça tras a copa
Club Deportivo de Ourense na súa racha non gaña
COB segue sen gañar
Exceso de cola para o bonobús dos xubilados
Novo Auditorio en Ourense
Beleza do Casco Vello
Colocación de bolardos na cidade
Mal estado da estación de San Francisco
Boa actuación policial
Conservación dos Maios
Patio e ximnasio no CEIP Irmáns Villar
Chistes do Carrabouxo
Construción do campo de fútbol nos terreos de Silva
Crítica a Cabezas
Crítica a Baltar
Restauración no castelo da Peroxa
A situación do Carballo en Galiza
Xardín do Posío para pasear
Peche de empresas
Buratos nas rúas
Parkings privados
Construción da Ponte do Milenium
Creación do Centro Comercial en Ourense
O Euro
Atentados do 11-M
Desastre do Prestige
198
Cambio de goberno
Aznar e a guerra
Regreso das tropas españolas de Irak
Expropiación de terreos pola chegada do AVE
En contra do Plan de Urbanismo
Explotación do Xacobeo
Mala actuación de Bush
Autoestradas de pago
Carballo en Galiza
Crítica Gescartera
Caso BBV
Declaración da renda
Crítica Pilar del Castillo
Atentado 11-S
Crítica Sharon
Zaragoza gaña a Copa do Rei
Mala clasificación do Celta
O Barça na Champions
España na Eurocopa
Olimpiadas de verán
Promoción do Ourense
Mundial Corea-Xapón
Localización de Sadam
As discusións entre fachas e galeguistas
A guerra polo petróleo
A guerra de Irak
A emigración dos galegos
Dimisión de Aznar e crítica do seu físico
Desaparición de Bin Ladem
Crítica a Cuíña,Vila e Baltar
Crítica Zapatero
Violencia doméstica
Voda do Príncipe de Asturias
Desaparición de Bin Ladem
Limpeza e creación de xardíns e paseos
Embruxo no Castelo na Peroxa
Infidelidade de Beckam
Programas de corazón na televisión
A relación entre Pantoja e Julián Muñoz
Concurso de Miss España amañado
Museo de Doña Cayetana
Sara Montiel e os seus amoríos
Rosa en Eurovisión
199
O termalismo como fonte financieira
Baltar e as súas rifas con Fraga
A sucidade do matadoiro
As consecuencias da escasa iluminación de Reza vella
O Auditorio como lugar de reunión gratuíto
O equipo de fútbol que segue a estar en terceira división
A destrución dos tres iconos do turismo ourensán
A destrución das Burgas debido á construción do hotel
Despidos de Valeo.
As novas pasarelas que non se paran de construír por riba do río
A tardanza das obras do AVE
Chegada dun novo presidente de goberno e as súas proposicións
Crítica a outros políticos:Aznar, Rajoy, Rubalcaba...
A perversidade das ministras políticas: De La Vega...
A elevada idade de Manuel Fraga
A mafia marbellí.
A falta de existencia do Plan Galiza
A ignorancia ó Protocolo de Kioto
Madrid candidato ás Olimpiadas 2012
O “si” á Constitución
A falla de equipación e a pérdida da copa
Ascenso do Celta a Primeira división
Fernando Alonso coma un dos grandes
Cambio de presidente do Club Ourense
O equipo local de basket, igual que sempre
A destrución dos montes para aproveitamento de enerxía
O pobo que pide a dimisión dos mandamais
A falta de cartos provoca baixa natalidade
Fraga e a súa negación do uso de anticonceptivos
A enfermidade e a morte do Papa e o seu predecesor
Cuarto centenario do Quixote
Hernesto de Hannover e a súa afición ó alcohol
Mar Adentro como gañadora dos Óscars
Colectores e luces no barrio do Pino
Marcha de Paco Vázquez
Conservación das Burgas
Retirada de Fraga
Chegada do AVE
Chegada de inmigrantes
200
Caso Malaya.
O Matrimonio homosexual
Machismo e fascismo
Negociacións con ETA
Atentados 11-M
Lei antitabaco
Lei da Educación
Gripe aviar
Subida de soldo de Touriño e Quintana
O Estatuto
Novo presidente en Bolivia
Negociacións de ZP con ETA
Matrimonio homosexual dos concelleiros
Lei Antibotellón
Extrema delgadeza nas modelos
Nacemento de Leonor
Lei antitabaco
Vandalismo nas saídas nocturnas
Florentino merca Endesa
Creación de postos de traballo
SUCEDIDOS ANO 2007
Algúns maios presentan un canto á Natureza moi interesante
Faise tamén un canto de esperanza á Terra e ó mundo agrícola e á aldea.
No maio dos maiores recóllense moitas protestas
Coméntase que algunhas rúas da cidade están sempre en obras
Coméntase que a nova filla do Príncipe e de Dona Letícia naceu hai poucos días.
Fálase das obras do AVE
Coméntase a guerra de Irak e a actitude de Bush
Tamén se fala do aforcamento de Sadam Hussein
Internet, como un vicio para a xente, e en especial para a xuventude.
Faise unha gran crítica ó Goberno por negociar con ETA
Critícase o caso de Dejuana Chaos
Fálase moito do tema Otegui
Critícase tamén a Rajoy e ó P.P.
Critícase moito a Touriño e a Quintana
Ponse en dúbida a medida do carné por puntos, xa que non parece ser efectivo á vista dos
accidentes con resultado de morte.
Un tema moi abordado, é o das Termas de Outariz
Moito se fala tamén das fallidas obras nas Burgas para un hotel
O caso da Pantoja declarando tamén se comenta en relación coa operación Malaya
Tamén se volve sobre Julián Muñoz e as súas estafas
201
COUSAS QUE PASARON NO ANO 2008 (XANEIRO -ABRIL)
Eloxios á visita sorpresa do rei a Afganistán
Ano horrible para Alonso
Chegan a España as cooperantes de Médicos sin Fronteiras liberadas en Somalia
Aumenta a violencia doméstica
Pau Gasol trunfador. Gasol ficha por Lakers
O aborto aumenta en España
O Goberno estuda aprobar máis axudas ó aluguer
Torres elexido o mellor xugador joven do Liverpool
A ameaza terrorista acaba co Paris-Dakar
España repatría a "92 de cada 100" inmigrantes sin papeis.
Menos hipotecas pero cada vez máis caras
A Policía de España e Francia formarán grupos estables para perseguir a ETA
España repite como tercer país da OCDE con máis paro
O Solitario en España para declarar polo asasinato de dous gardia civis
A volta a España do embaxador de Marrocos cerra a crise entre ambolos dous países
Aparece morta a nena Mary Luz
Javier Bardem, gaña o Oscar polo seu papel en “No es país para viejos”
Desarticulada unha das maiores redes de distribución de pornografía infantiJulián Muñoz, condeado a seis meses de cadea por outro delito urbanístico
ETA destroza o xuzgado de Vergara no seu primiro atentado do 2008
O AVE chega a Barcelona
ETA asasiña a tiros a un ex concellal do PSOE en Mondragón
A Fiscalía pide tres anos de prisión para o xuiz involucrado no 'caso Malaya'
Julián Muñoz disfruta do primeiro permiso carcelario
O AVE a Sevilla cumple 16 anos con cerca de 45 millóns de pasaxeiros.
Liberados os 26 tripulantes do pesqueiro español apresado en Somalia
Auga para Barcelona dende Aragón
A folga dos médicos polo complemento
As revoltas no Tibet
O caso de Benigno Moure, condeado pola xustiza
O Rei chámalle a atención a Hugo Chavez
O trunfo de Zapatero sobre Rajoi
As liortas entre Esperanza Aguirre e Gallardón
O Real Madrid gaña a liga e o Manchester gaña a Copa de Europa
202
SUCEDIDOS ESPECÍFICOS DE RELEVANCIA
A. A PÉSIMA CONSIDERACION SOCIAL DA MULLER
O tema da pintura na cara, da maneira de arreglarse e tamén de vestirse, son criticados
dunha maneira moi burda e agresiva.
Vincúlase esta forma de arreglarse e vestirse ao traballo de cada día.
Fálase das mulleres empregadas do fogar como das "criadas" en tono moi despectivo
Insúltanse gravemente chamándolles "porcas" pax. (1935).
Atácase a súa dignidade persoal ó vincular o seu éxito laboral e feito de aproba-las oposicións pola súa beleza física e a predisposición a certos "favores". Os insultos “son unhas
sinvergonzas" e "unhas zorras", tamén se repiten frecuentemente (1970 e 1972).
Citase a Sala de Festas Auria - moi famosa nos anos 60 - como unha "zona de pesca" de
homes, por parte das mulleres.
A modo de resumen véxanse as seguintes coplas
ANO 1928
Porqu'el ben cho sabe
que á vosa cariña
sóbralle pintura,
cremas e fariña.
As mulleres casadas
bótanse o Garsón
pra si van picando
outros mandilós.
Danse moito pisto
Ya inda que non coman
de can un cadelo
pra arreglar o pelo.
Cuando ben a moda
de traer o pelo roxo
hay moitas que pintan
pero velas da noxo
Centos de rapazas
por non ter que facer
andaban de paseo
y a casa sin barre
O mayo viu Ourense
e quedóuse pasmado
mirando pras rapazas
cos labios pintados.
E despois nos dixo
nunca outra vos vin,
a cara con fariña
y-os labios con carmín
De esas leva o premio
a que a leve pola rodilla
que o andar enseñe os
muslos y o color das ligas
Énchense de polvos
e mais de pintura
e salen a calle
como lavaduras.
Deitan a noite
cheas de golfear
e pola mañá non hay
quen as faga levantar
Agora as rapazas
andan con chaquetas
ha de chegar un día
que se lle vexan as tetas
ANO 1929
E hay unhos papeles
que son encarnados
y úntanos ben as mozas
pra pintar os labios
ANO 1932
Unha nun balcón//estaba escarranchada//tiña unhas barbas//que medían unha vara//
203
ANO 1933
Escoiten señores
o que di o Mayo,
de tod-alas mozas
que pintan os labios....
Hay entre estas mozas
certas mocosiñas
que a falta de polvos
bótase fariña.
Que si cortan o pelo
que si, tal como van,
enseñan mais da conta
ou deixan de enseñar.
Ahora falaremos
das mozas solteiras
que se meten monxas
despois de ser leiteiras.
As rapazas de Ourense
están muy contrariadas
pol-a gran competencia
que lle fan as criadas.
Hay unha morena
n-a rua dós Fornos
que puxo de peinado
unha rede de cornos...
Andan cos fuciños
muy repintulados
y-a barriga famenta
desde fai sete anos
Algunhas rapazas
solo por agradar,
empeñan as camisas
pra botar polvos...
Fixeime nunha de elas
e tiña na cara
mais de media libra
de fariña lateada.
Tamen hay viudas
de morros pintados,
de sayas tan curtas
qu'enseñan os taparrabos
As faldiñas curtas
os labios pintados
os cabelos d'ouro
moi oxigenados.
Tamen tiña os ollos
negros como un carbón
comame unca o demo
parecia un salchichón.
Por pintar dalles agora
a boca, cexas e uñas,
pro que teñen que pasare
o día enteiro en ayunas.
Como ela o sabe,
dícelle ás demáis,
que o chourizo
sempre mantén máis.
E fixeime nunha
que estaba cun sargento
e tiña nos fociños mais
de un kilo de pegamento
ANO 1935: Aparece nas coplas a primeira crítica contra os homes
Rizan as pestañas
pidan os cabelos
y-ademais as cexas
déixanas sin pelos.
Dalles por se pintar
morros, cesas e uñas
ya si lles anda a barriga
mais da semana en ayunas.
Tamén as da aldea
teñen que rascar
porque xa se pintan
como as da ciudá.
Si maestras non oubese
por andaren muy buscadas,
ollade si quedan ricas,
e dos cincuenta pasadas.
C'as que se pintan os ollos
c'oise carbón da cociña
e por esta i-outras causas
comen a comida fria.
Estábanlle decindo
as porcas das fulanas
que por duas pesetas
lle tocaran nas nalgas.
Pero nunca vos casedes
Con as que pelan as cexas,
e que traen unhas maus
cal si fosen mandongueiras,
De algunha e hoxe o día
non se pode explicar
de donde saen as sedas
que leva a pasear
Tamén oxe os homes
pasan antr-a xente
c'o pelo ondulado
a la permanente.
204
E van tan bonitos
e tan "postineros"
que pol-as señales
son "peliculeros".
E de outro rapaciño
non bos quero falar
porque parece bo muchacho
e tamén suele engañar
E mismo dan ganas
con moita finura
de romperlle a marcha
pol-a soldadura
Hai unhas rapazas
no Polvorín
que son mais feas
que un porco - espín.
Presumen moito
de fuciño pintado
e un pouco que teñen
está casi gastado.
Eu seia dunha rapaza
que vai ondularse,
e chega a sua casa
e non ten que mudarse.
Son as mais presumidas
de todo rededor
e buscan un parvo
que lles faga o amor.
Veñen o paseo
mui ven arregladas
pero as mais de elas
están estrangalladas.
Rizan os cabelos,
tamén as pestañas,
van po-la calle
cheas de langañas.
As rapaciñas de ahora
pequenas e barrigudas
van por a calle feitas
todas unhas burras.
Pintan o pelo,
pintas os colores
e van o losada
a ver si lles fan favores.
Dos mozos e das mozas
de baile e de futbol;
o noso mayo a todos
alles meter un gool…
As mozas dáhora
son muy modernas
xa pouco lles falta
pra enseñar as pernas.
Sei que hay algunhas
que son muy sencillas
que se gastan a saya
por riba da rodilla.
Non é de extrañar
que como son modernas
hasta hay algunhas
que afeitan as pernas.
Tamén as mulleres casadas
as que non teñen que facer,
pasan o tempo ná calle
mormurando de calquer.
As que van ó café
e que son moi modernas
pronto as veremos
a beber por as tabernas.
Gastan os cartos
en frascos e pinturas
yá hora de comer
apretan a cintura.
Ahora hay algunhas
que andan muy pintadas
e si lles sacan a pintura
non se lles conoce a cara.
ANO 1936
ANO 1939
Ela é unha fulana
moi ben estornudada
en cambio o novio
esperáballe a cria
ANO 1941
Algunhas poñen rulos
e gastan carmesí:
¡ Parez que van dicendo
Pepino estachéiqui!
ANO 1942
205
ANO 1943
Estan de día e noite
metidas no portal,
pois queren aprender
a falar catalán
As miras nos partidos,
no campo do Fubol,
oirás que berran todas
¡meternos eiquí un gol¡
Alguns po la moda
e por figurar non comen
mais que nabos
e patatas sin sal
Con cexas depiladas
e morros pimentón
y-as roupas de debaixo
mais negras que un carbón
As de reza señores
e pueblos colindantes
parecen todas elas
droguerías ambulantes.
Hoxe están de moda
con rizos permanentes
e cas uñas pintadas
as roxas e as moradas
Vay pol-a calle
con moita fantasia,
e debe nas patatas
e na panadería
De catorce anos
xa van de paseo
pa ver si encontran
quen lle ondule o pelo
E pásalle as de Rairo
y-astràs de Peliquín
o choyo e ter un home
anque sea un piligrín
As rapazas dó Puente
teñen moito cuento
desde que xuntaron
os dous Ayuntamientos.
Non facervos ilusiós
que vades perder o tino
pois valedes moito menos
cás díste lado dó río.
Usan moitos coloretes
e moitos pelos rizos
solo lles falta que lle
chamen ourizos.
Vestimos elegantes
pintámonos a granel
os fociños i-as uñas
d-as maus e d-os pés.
Outras pra xuntar
pra depilación
andan o estraperlo
dún cacho de xabón
Andan no paseo
que se poden ver
yo millor teñen na casa
as cousas si facer.
A conta das legumbres
que traen a población
as recondenadas
vístense cañón
Tanto ringo rango
e tanta pintara,
están nos jardinillas
sentadas as oscuras
Os traxes que ela gasta
son de alta fantasía
i-o pai elle un ferreiro
que non gana prodía
Tamén unha criada
que che viste muy ben
anda con un casado
que a trae a todo tren
Cos fociños pintados
e as faldas cortiñas
corretean no paseo
igual cás anduriñas
ANO1944
E andan pintadas
ás que son modernas
e deben gustarlles
enseñar as pernas.
ANO 1945
206
Estan moito n-os bares,
n-os cines e cafes,
y-a mayoría délas
non saben nin coser
E mentras elas fuman
c-as pernas cruzadas
os maridos van buscar
as compras á Plaza
Repintan a cara
como mascaritas
para que a senté pense
que son señoritas
E vímola a outra noite
beber, muy sonriente,
na "barra" dó Pingallo
dez chatos águardiente
Pensan que están mais guapas c-os vestidos cortos,
como elas os fan,
enseñan.........el demonio
Os domingos a tarde,
gastan un diñeiral
no Bouzo, nas Cabañas
e mais no Rosedal
ANO 1946: (CRÍTICA AO HOME)
Coa moda do pelo
muy encaracolado
andaballe a barriga
vacía todo o ano.
Co estraperlo no pelo
e nos labios carmín
parecen as florecidas
que temos no xardín.
Gastan os cartos
en pinturas e vestir
ya hora de comer
bótanse a dormir.
Andan polo paseo
por si cazan pardillos
e algunha ten as pernas
que parecen palillos.
Outra modistita,
por causa da pintura
volveuse media tola
ya pobre non ten cura.
Son unhos mozos
muy estirados
vestidos de colores
o mismo cos paxaros.
Andan muy peinadas
pa diante e pa tras
sin outro pensamento
mais que no casar.
N-on saben coser
nin saben fregar;
n-in facer o caldo
qúe moito falar…
Andan sempre xuntos
collidos da man
e van polas oscuras
facendo de parados.
E despois de casarse
sole suceder que
non barren a casa
nin vos fan de comer.
Pintan os labios
depilan as cexas
e andan por a calle
que parecen vampiresas.
Un amigo noso
dixo que na casa
todos eles viven
dentro dunha xaula.
O mismo a marmota
como a leiteira,
andan servindo
e levan monteira.
Hasta as criadas
y-as que no son
todas se bambean
baidando o danzón.
Sivas a paseo
e as ves pasar
preguntas extrañado
donde lle saldrá.
Emplean pinturas
de Bárbar Ward
yó mellor na casa
non teñen pra xantar.
Pasemos a falar
algo das meniñas
que están feitas
unhas zorriñas.
Os traxes e abrigos
que gasta algun-ha nena
sabendo que seus pais
a pasan morena.
ANO 1947
207
Emplean pinturas
de Bárbar Ward
yó mellor na casa
Nas uñas fan tomates
na cabeza arman casa
y-os labios parécenlle
o traseiro dunha vaca.
Hasta as criadas
y-as que no son
todas se bambean
baidando o danzón.
Papas de fariña
teñen pra cenar
e comen un caldiño
o desayunar.
Traen n-o pelo
a alta monteira,
como si fosen
a vaca leiteira.
Compro-un vestido
de seda tisú
mais quen llo regala
adiviñao tú.
Gasta boas medias
e zapato caro
e come caldiño
sin fabas e raro.
Os peinados de ahora
son fáciles de facer
pois todo o arreglan
cun kilo de crepé.
Van a butaca
e comen pastel
e léveme o demo
si ganan pra el.
Gasta unha monteira
rellena de peto
dúnha amiga
morta en Ervedelo.
Cando acorda a noi
non ten lana na casa
e teñen que durmir
en colchón de tablas.
Peinadas pra riba
c-oa alta monteira
parecen no prado
a vaca leiteira.
Teñen moita presunción
e son tan altaneras
que pasan sin comer
por andar ostineras.
Moito relleno
levan no peinado
para que lle diga
o rostro estirado.
Conozco unha rapaza
que é do barrio Chino
que sempre trae as berzas
do caldo no fuciño.
Paranse nos escaparates
de tiendas e dulcerías
pois algunha leva
a fame de catro días.
Alternan en terrazas
e outras diversións
e teñen os stómagos
como acordeós.
Y tamén conozco outra
que vive no Barbaña
que casi siempre trae
unha telaraña.
Con polvos de colores
yo pelo rellenado
parecen estrapelistas
cargadas de bacalao.
Vaivos pol-a calle
con moita admiración
y-a cabeza d-ela
parece in cebolón.
E unha muller
de moito postín
que para pode repintar as
cexas vai o pedir ó xardín.
Empecemos a falar
das mozas d-ahora
das que pasan fame
e andan a moda
Pintan as cexas
co carbón da cociña
e danse polvos na cara
con un pouco de fariña
ANO 1948
ANO 1949
Conozco unha rapaza
que marchou de viaxe
volveu os catro días
e troixo un par de traxes
208
Tamén unha criada
que viste muy ben
e anda con un casado
Despois de casadas
non hay que falar,
ela veña presumir
os "pardillos" traballa
C-o lujo que gastan
y-a pintura artificial
van por o paseo
correndo o carnaval
Teñen os vestidos
abertos por detrás
porque son muy cómodos
pros poder sacar
As moza de ahora
todo gastan en pintura
y-a hora de comer
apretan a cintura
E dice un refrán
y-e unha verdad
que si non teñen cartos
d' algún sitio saldrá.
O pasar on d-elas
haise que retirar
que cheiran ó aufre
en moita cantidad
Hay algunhas mozas
que parecen princesas
que en vestidos gastan
máis que marquesas
Traen a cara toda pintada
e non se dan conta
que moito que pinten
non a dan arranxado
Andan no paseo
gastando moitos cartos
e secadra na casa
non teñen pra pemento
Pinta as uñas
e tamén a cara
e por si fose pouco
tamén as pestañas
Tamén no pelo
saben meter
un kilo de estropajo
pra facer tupé
Ya mayoría delas
por ir pasear
deixan a casa
sin barrer e sin fregar
Sei d-unha rapaza
que de tanto pintarse
quedáronlle as pestañas
como espinas de rapantes
Hay unha leiteira
que é de por alá
c-os cartos que gana
son pra se pintar
Non saben que facer
co seu peinado
poís xa queren poñer
a cola dun cabalo.
Hay duas rapazas
nas Casas Baratas
que che van o cine
en alparagatas.
Hainas que lle dan
hasta o pelo brillo
preparando as redes
que cacen o pardillo.
Moito relleno
levan no peinado
para que lles diga
o rostro estirado.
Despois desesperadas
e con rautos de locura
queren pillar a un trenco
oara levalo xunt-o cura.
E cando se casan
téñenvos por gala
as uñas de tigre
díses de Bengala.
Van pol-o verau
sempre as verbenas
a papar de valde
merendas e cenas.
Vamos a falar
un pouco das marmotas
que andan po las calles
que parecen loucas.
Baixaron os escotes
pero tan abaixo
anque algu-has enseñan
por il o refaixo.
ANO 1950
ANO 1951
ANO 1952
209
ANO 1953
Pra que se fixe n-elas
comenzan a falar
meneándose mais
c-unha caña de pescar.
Non sei si a conoces
chámanlle Manuela
e pasa mais fame
con maestro de escuela.
Po-la permanente
i-o pelo a lo "garçon",
bótanse a colonia
que hay nun garafón.
Si él non se entera
d-o cebo empleado
bótanlle miradas
como para tragalo.
E flaca de cara
ye ollos moi feos
da boca parécelle
un buzon de correos.
Casi todas elas
son d-esas marmotas
que deixan o pais
por vir fregar as potas.
Falemos ahora
de unha tal rapaza
que gasta moito cuento
e mais vende na plaza.
Pintan moito as uñas
e rizan as guedellas,
faltandolle tan sólo
que pinten as orellas.
Veñen d-a aldea
de domar o ganado
e pensan c-un home
e tan facil d-engañalo.
De todas las formas
axeitan saber,
pintar os fuciños
sin chegar a lér.
Mónstranse fermosas
ledas, insinuantes
seméllanse as rosas
co-as puas, puantes.
E d-esta maneira
salen tempraniño
pra buscar o merlo
que caiga de primo.
As rapazas d'agora
lucen as pantorrillas
e non enseñan o sucias
que levan as costillas.
Traen un cheiro
tan mareante
que o pasar xunt-elas
caes pra diante.
Van desesperadas
por non comer fora
tan acostumbradas
a papar de gorra.
ANO 1954
As mullers todas//con moito vagar//tan soio son boas//co - iste tratar.
De lonxe, miralas//de cerca, esquecelas//de novo, pisalas//de vello, querelas
ANO 1955
e son tan altaneiras
que pasan sin comer
por andar postineiras.
Estoume acordando
de un´ha que conozco
por non lavar o pescozo
gasta cuello subido.
Con cremas e pastas
botadas con xeito
algunhas, xa vellas,
son nenas sen peito.
A que non se pinta
eche muy coqueta
e quítalle o mozo
hasta a última peseta.
Agora cortaron
de tal xeito o pelo
que moitas parecen
que o tifus tiveron.
E van o cine Mary
e parecen que son algo
y-a noite van a casa
solo pra comer caldo.
210
ANO 1956
Tapando o couquizo
na cima da cachola
levan un sombreiro
que parece unha cebola
Andan co pelo atado
como unha rastra de allos
e din es el peinado
de cola de caballos.
Melindrosas nenas
de beizos untados,
espantan sentadas
sonos trasnoitados.
Fano con estambre
i-encheno de engrudo
ademais de sombreiro
sírvelle pra embudo.
Levan us pendientes
que válgame Dios
en vez de pendientes
parecen narigós.
Non hay quen as queira
porque son marrás,
pos mexan no leite
todas as mañás.
Pintan os fociños
con barras permanentes
pero non s'acordan
de lavar os dentes.
Hay unha fulana
que nos mete nun apuro
pois dice que quere
casarse cun viudo.
Vai mais peripuesta
cheirando o perfume
y-o chega-1a casa
o que come e lume.
Pinta as orellas
con moito carbón
e vay por o paseo
chamando a atención.
E cando se descoidan
aínda moi nenas
sufren as consecuencias
do cine e das verbenas
Algunha se lle pesan
a roupa que levan
podrían comprala
a catro cadelas.
Tamén os mociños
estan muy preciosos
cos pelos que levan
imitan os osos.
Mesmo da gusto
Velos pasear
ca gracia dunha nena
acabada de casar.
Tapan as arrugas
pra parecer polas
y-en canto se lavan
parecen cotorras.
Hizados no frente
y-on pouco parné
mociños bonitos
do tempo de "cupié".
Cuatro calderillas
que levan no bolsillo
o propio pegaso
non fai tanto ruido.
Para farolear
dice con escuela
"es piel de visón
cruzado de bubela."
Teñen unhas modas
que e unha risión
en vez de gastar salla
poñen pantalón.
ANO 1957
Hay moitas rapazas
que fan a permanente
e cando chegan a casa
solo comen pan e aceite.
ANO 1958
AN0 1960
Sabemos que son falsas
nos non somos bobos
sabemos que se inflan
como si foran globos.
211
Ahora das rapazas
vamos a falar
entenden de todo
menos de guisar.
Vanvos o cine
con doble intención
de cazar coas ligas
algún gorrión.
O dos homes e outro
caso extraordinario
pois xa moitos se pasan
o bando contrario.
Vamos a falar
algo dos mociños
que tamén os hay
que pintan os fuciños
Tanto presumir
con alto tacón
i-andan os papeles
pra non gastar carbón.
Moy ben vestidos
moy ben arreglados
e parecen burros
que van o mercado
Por moitos barruntos
c'a cara lle den
sin ter a moneda
solteiras se ven.
Da pena miralas
metidas no Alaska
no cine ou no Auria
ou en cualquer tasca
Non se lavan nin peinan
non saben fregar a casa
e por non coser a roupa
andan con ela rachada
Andan moceando
todas cheas de razón
presumen de moitos cartos
e non teñen patacón
Andan de baile en baile
que parecen anduriñas
enganchadas nos rapaces
como o gato nas sardinas
Eu sei dunha muller
que despois de casada
púxose a faguer o caldo
e tiña o pote sin auga
De solteiras todas son
muy cariñosas e limpias
mais despois de casadas
sombos unhas cochinas
E cuando pica algún
no Auria ou no paseo
parecelles que acaban
de ganar un trofeo
Outra fixo unha tortilla
ya sartén estaba afumada
e cando foi a comer
o que comeu foi borralla
Non saben lavar platos
nin fregar unha cociña
solo aprenden a pintarse
e andan debaixo pra'riba
Os cartiños do home
tiñan que ser de goma
para chegar donde quere
algunha tragona
Sei dunha rapaza
desas da pintura
que pra embarruntarse
vendia levadura
E pras Oposición
levarán a plaza
aquelas que de tipo
teñan mellor traza.
Da maneira que pensan
estan equivocadas
a nos non nos engañan
con esas trapalladas.
ANO 1961
ANO 1962
ANO 1963
Con tanta competencia
recurren a pintura
e vese cara a cara
que unha basura
ANO 1964: ( NADA SALIENTABLE NIN DIFERENTE ÁS DOUTROS ANOS.)
212
ANO 1965.
Unhas traenas limpias outras
mal lavadas
outras en vez de traer leite
traen unha caldaraxada.
Por que hay un refrán
que antes lles diría
que un home e un home
e non unha María.
Llos pobres dos homes
teñen que aguantar
aturar as mulleres
sin poder rechistar.
que queren presumir
paseo de moito postín.
Andan muy chulas
en busca dun rapaz
pra levalo pa aldea
e aprendelo a sachar.
Porque si rechistan
ou queren protestar
entre a filla ya sogra
sabenos calmar.
Por moito que queiras
non podes saber
si topas c'un home
ou c'unha muller.
Cantas veces topas
con un Mari. pepa,
que coidas rapaza
e i-é un volvoreta!
ANO 1966.
Pois tal trocamento
¡ténvos os seus veres...!
mulleres en homes,
homes en mulleres,
ANO 1967 ( Certo cambio na maneira de entende-la forma de vestir nas mulleres)
D'as minifaldistas
Xa ninguén protesta,
Solo algunha bella
Que cecáis apesta.
Vense minifaldas
tan cortas, tan cortas
que nas mais das veces
danlle por as gorxas.
E cas canillas
que teñen algunhas
parecen conservas
de latas da'agullas.
Eu quedo encantado
das vellas rapaciñas,
co pelo incrispado
llas faldas cortiñas.
Das boas rapazas
que hay na capital
que cas miñas minifaldas
queren pasear.
Non saben barrer
nin saben planchar
e dentro de un pouco
non saben fregar.
Cas faldas cortiñas
e as medias sin costura,
vénselle as rodillas
Como o género
estalle muy caro
compran medio metro
Andaban desnudas
de escote i-espalda
e pr-acabar d-espirse
As saias das mozas
por mais cas estiran
o sentarse enseñan
case que a barriga.
Chegou a Ourense
a minifalda,
andan as mociñas
locindo as nalgas.
ANO 1968
As rapazas a falda
déronlle en acortar
pra aforrar género
e unirse a austeridad
213
Pois aínas que teñen
un-as "canibelas"
afellas bos digo
que da noxo velas
Homes e mulleres
vístenvos igual,
os que son maricas
i as que son tal cual.
Unha fábrica de minifaldas
podría ser o tal
pois levan pouca tela
e véndense igual.
Hasta fuman"Celtas"
e andan nos bares
pero e por consumir
productos nacionales
Home con guedellas
non poide ser bo,
tan pouco muller
que pon pantalós.
Co a moda do pelo
que hoxe se leva
non se sabe as veces
si e el ou ela.
Non salen do Auria
e do guisqie club
Cortas e pintadas
¡Hay que xubentu!
Dentro duns anos
O tempo será testigo
Si lle siguen subindo
Traerana o ras do embigo
Dentro dun-os anos
o paso que leva a moda
andarán igual que "Eva"
pero sin folla
E as da mini falda
¿dónde van a parar
xa que apenas lle queda
nada que ensinar
As nenas da aceptación son
as que andan a moda
Escote asta o cinturon e
Ata ali a falda corta.
Andan c-unhas "gafas"
do mais orixinal
élas créen qu-é sempre
martes de carnaval
Igualdad de dereitos
pro non de deberes
pra esto si que queren
seguir sendo mulleres.
Das nosas rapazas
vamos a tratar
as que levan maxi
non poden andar.
Fuman e beben
como carreteiros
e se ai quen lles pague
tamén tomán chanqueiros
Nenas neniñas
que ben vestides
pernas o aire
parecen vides.
Ahora non teñen
nin poden casar
fumar e beber
a todo tascar.
No cine e nos bares
danse moitos biquiños
e ó salir donde iles
limpan os fuciños
As mozas de ahora
non saben que facer
pa que os homes as queiran
todo deixan ver.
Agora xa nacen
moi espabiladas
inda non saben ler
e xa andan agarradas
Andan as oscuras
e nos rincós
pra que non as bexan
dar os apretós
Maricas salvaxes
de porcas guedellas,
payasos insulsos
con modas de nena
De todos os ye-yes
os mais afortunados
son os que levan
pantalós acampanados.
Agora os homes
con tanta patilla
parecelles a cara
a piel dunha ardilla
ANO 1969
ANO 1970. (CRÍT.HOMES)
214
ANO 1971
Agora na Eirexa
xa non levan velo.
Unhas que non queren
Outras por non telo
En canto están solteiras
son como santas do Ceo
limpas e cariñosas
traballadoras de medo.
Mentras que os homes traballlan elas estan na cociña
comendo boas talladas
xarra de viño e tortillla.
O pai que ten moitas fillas
gracias a Dios pode dar
que mentras estén solteiras
disgustos non lles han faltar.
Logo que se casan
xa non queren traballar
dicen que teñen un burro
pra que lles ganen o pan.
Andan por as romerias
tan frescas é preparadas
que moitas van enseñando
a plaza de Salamanca.
Unha pídelle un vestido
e si non o pode comprar
hay que traelo fiado
sin el non pode quedar.
Son cochinas e lambonas
gustanlles os caramelos
en ves de fregar a casa
falan de Xan e de Pedro.
Abertiños por diante
abertiños por atrás
xa miña nai me decía
mirame ben o que fas
Moito gusta ver
nenas con can-can,
e canto máis curto
máis baratas san.
Hay unha rapaza
que é miña veciña,
que armou unha mini
dun trapo de cociña…
tan frescas é preparadasque
motas van enseñando
plaza de Salamanca.
Por eso as rapazas
que van cuasi espidas,
din que elas proceden
asegún a Biblia.
Rapaces co pelo
todo alborotado,
con barbas de chivos
e perillas de nabo
Os mozos o ver tal cousa
póñense mal da cabeza
elas póñense o xeito
pra que lle fagan a festa.
E pintan de negro
os ollos e pestañas
que dan a impresión
van cheas de carrañas
Todas fuman rubio
e van as discotecas
e as mais sinvergonzas
viven da mangueta.
que motas van enseñando
Teñen moita lengua
van medio espidas
en vez de rapazas
asemellan galiñas.
Parece que e certo
y-eu non cho minto
que moitas pra andar a moda
teñen que apretar o cinto
ANO 1972
ANO 1973
Y-as muleres de dágora
andan cas suas leises
de deixar a casa sola
pa vivir comós homes.
215
ANO 1974
Metense nas cafeterias
fumando casi mais ca
nos,parecendo carreteirasna
busca dos mulos.
Ensinan o cú as nenas,
ensinan o cú, e as pernas;
ensinan o que queren,
claro, todo é delas.
Dun tempo pra acá
esibense espidos
homes e mulleres
todos igualiños
Coas zancas a o aire
andan as mociñas,
e os vellos que as ven
cailles a babilla.
Agora desnudas
moitas délas andan
ia todos os que as ollan
fanos reloucar.
As modas de ahora
son moi modernas
e con eso do "Streaking"
xa non solo se ven as pernas
ANO 1975
Usan o lenguaxe,mais conde- Dos mociños tamén
Deixan pelo largo e parecen
nado e fuman e beben,
hay que falar pois os barbei- un felpudo, pero devian lavae botan pecados.
ros pretenden arruinar
lo un pouco mais a menudo
ANO 1976
Tamén as mulleres
dalles por marchar
todo mundo fuxe
de ter que cavar
Cando regresou
viña "acompañada"
cousa que o seo home
non lle gustou nada
Por moitas perlas
que leve e vista
sempre de gala
ca elegancia hai que mamala
As mais son honradas
outras van pro vicio,
hainas que se emplean
pra todo servicio
Falemos da nova rica
que dormía sin colchón
e vai cargada d'alaxas
con abrigo de visón.
A'o pobre do home
casi de repente saíronlle
"dous bultos"
a os lados da frente
Xuntou moitos cartos
en pouquiño tempo
sin usar o talento
Véselle o plumeiro
en canto abre a boca
e nótase que é unha badoca
Temos outro tipo que non ten
enmenda, son as "señoritas
do caldo a merenda"
Hai moitos enfermos
que non buscan nenas
compran as revistas
que as fan mais feitas
Homes pelo largo
mulleres pelo corto
eiste maio pensa
que iso ponse torto
ANO 1977
Tén barbas de chivos
e pelo de pirica,
i-é bén criticado
pois din que é "marica"
Non solo as mulleres
Mozas de pintureiras
saben destaparse tamen
de moitas maneiras
o homelle da por desnudarse manexan os homes pena
216
E outros queren imitar
porque o conto é
vivir sin traballar
As discotecas
non se quedan mudas
e tan espectáculos
de mulleres desnudas
Pubricar revistas
con bonitas femias
vacías de alma
con roupa lixeira
Pra tod-o que sea
asunto de salla
non vos ai home
que teña nugalla
Liberación da muller
Non coidar os fillos
escapar da cociña
estar fora da casiña
Na calles dos viños
tiradas tod-o día
bebendo e fumando
van sacar boa cría
Verás que as rapazas,soltan
cada taco,e son carreteiros
fumando tabaco.
"No te enrolles" din
"yo paso” e todos sabemos
que lle dan ben o porro
ANO 1978
Aora as mulleres
a línea an de gardar
seguindo o plan trazado
da Austeridad
ANO 1980
Andan as mociñas cos seus
pantalós ¿Son mozas ou
mozos?, soio o sabe Dios.
ANO 1981
Pintanse todas / e andan coma xitanas / andan coma entroidos / as moi churrascadas
Falanche da "Píldora"/para non quedar preñadas/ e a volta dunhos meses/ vereite no altar
ANO 1982
Sobre todo agora
que andan como loucas
e que das formales
van quedando poucas.
Botan palabrotas
de tódalas marcas
elas son modernas
os demais son carcas.
Oxe, non se casan
e dalles igoal,
din que a súa "unión"
é sentimental.
Non somos "carrozas"
que vaian a porra,
a que así se "une"
chamámoslle zorra
ANO 1983
Elas pasan de todo
todo lles da igual
soio andan con xeito
o martes de Carnaval.
As meniñas ¡va por Dios!
sácanche cada modelo
vestidos feitos de trapo
e estropallo nos cabelos.
217
Agora ricas e as pobres
poderán por igual
Abortar da pobre
Farán un pandeiro
ANO 1984 Sen ser o antroi- Antes eran femeninas
do parecen uns felos
pero as moi listas
con esa moda
ahora sempre din
de pintaren os pelos
que son ``feministas´´
Solo fan pedir
dereitos a montós
do que nunca falan
é de obligaciós
ANO 1985
Pintan a cara
e os pelos tamén
seméllalle a cara
unha sartén.
Levan a minifalda
moi colocada
e algunha era mellor
que fose sen nada.
Tamén os mozos
nos fan rinchar o dente
pois agora tamén poñen
na orella un pendente
As mozas en vestir
Gastan unha animalada
Se lle quitas a roupa
Non valen para nada..
Coas suas coletas
Sólo pensan
no porrete e en
darlle ó morrete.
Mais a Martiña
con faldas moi "longas",
chúpalle a pasta
e fai de pendona.
A muller que anda a buscar
sempre pode topar,
pero coidado co refaixo
co patrón se lle levanta
ANO 1986
Cantar nenas
Cantar moi contentas
Si non os rapaces
Tocarámbos as tetas.
ANO 1989
As mozas de Ourense
andan moi ben postas
son moi liberadas
porque está de moda
O ANO 1993:
MARCA UN ANTES E UN DESPOIS, NAS COPLAS DOS MAIOS EN OURENSE XA QUE DESAPARECE PRACTICAMENTE A CRÍTICA DE XÉNERO
218
B. OS FIELATOS E OS FIELATEIROS
Moito falan as Coplas deste sistema de recaudación de impostos e seguramente para a
xente xove nada significan estes termos, e por iso considero de importancia o retomalo
dende este libro, non só como achega cultural do noso pasado aínda próximo, senón tamén,
para que non se perdan nin os termos nin o seu significado, co paso do tempo.
Fíxoselle a pregunta ¿Sabes o que era un fielateiro?, a 100 persoas xoves entre 16 e 30
anos e nin unha soa soubo de que se lle falaba. A mesma pregunta, fíxoselle a 50 personas
entre 30 e 50 anos e soamente dúas sabían, aínda que sen moito acerto, do que se trataba.
Os fielateiros eran uns gardas que controlaban os produtos que entraban na praza de
Abastos pola mañá para serlle vendidos ao público e polos cales os seus donos tiñan que
pagar un imposto para os poderen vender. O seu labor desenvolvíase na rúa, e no propio
mercado ou praza.
Tamén se situaban nos chamados "fielatos", que eran unhas pequenas oficinas situadas á
entrada da cidade, dende onde vixiaban as persoas, normalmente mulleres ás que lles chamaban "rianxeiras" e aos produtos que traían para á venda chamábaselles "rianxo".
Os de máis sona e importancia eran os que había na confluencia da rúa do Cardenal
Quevedo con Celso Emilio Ferreiro,- falamos sempre do nome que teñen as rúa na actualidade- que controlaban as vendedoras que dende Velle viñan a pé ata a cidade portando as
súas cestas de produtos, sobre todo hortícolas e tamén o da Ponte Vella (Véxase fotografía), así como o do barrio da Fundición (Couto) e tamén o que estaba situado á entrada da
Estrada de Celanova (hoxe Marcelo Macías, no solar que ocupa o edificio da Telefónica
Había tres case en liña situados así: Un cruzamento de Curros Enriquez con Saenz Diez,
outro na entrada da Lonia por C.Quevedo e outro a mesma altura na Avda de B. Aires
Tan pronto como entramos//por a Fundición//chegou o fialateiro//parecía un tabeirón
219
Outro que tamén tiña certa sona, era o que se atopaba á saída da Ponte Romana en dirección á cidade e fronte ao Colexio dos Salesianos. De aí que se quixesen recordar coa figura que alí colocaron en aceiro e que por iso lle chaman O vixía, dado que o "fielateiro"
exercía como vixía na súa garita.Tamén había fielato na zona do Posío e na zona do Couto
para controlar a entrada dos produtos que traían dende Seixalbo e de Rabo de Galo e
Cabeza de Vaca.
Este garda controlaba as entradas que procedían da zona de Reza, que foi sempre, xunto
coas xa mencionadas Velle e Seixalbo, as bisbarras que realmente abastecían a cidade de
Ourense.Tamén o había en Mariñamansa para controlar a entrada da zona de
Seixalbo.Había outro na Praza de San Cosme, que recaudaba os arbitrios do rianxo, que
entraba pola estrada da Santa Mariña
Quero entón, dende aquí, renderlles un recoñecemento a esas mulleres que percorrían a pé
aproximadamente cinco quilómetros dende Velle e a plena carga, coa única axuda das súas
propias forzas e sen se renderen ás inclemencias do tempo, non só para facer o percorrido,
senón para aguantar ata remataren a venda, ben pasado o mediodía, moitas veces molladas e de pé toda a mañá, para, ao rematar, volver facer o mesmo traxecto e preparárense
para o seguinte día repetir todo isto.
Esa era unha vida realmente dura que é necesario recordarlles ás xeracións novas, que descoñecen estas cousas e que, se realmente fosen conscientes de tanto sacrificio para acadar
tan pouco, seguramente saberían valorar doutro xeito as comodidades de que podemos
gozar na actualidade.
Reitero a miña admiración por esas mulleres de tesón e forza, capaces de tanto sacrificio
para axudar a sostert a familia en épocas de penuria económica e de moitas privacións.
220
AS CARTILLAS DE RACIONAMENTO OS CUPÓNS E O ESTRAPERLO
Probablemente a xente nova, non coñeza a existencia da cartilla de racionamento nin actividade do estraperlo, que se desenvolveu en España unha vez rematada a Guerra Civil
entre os anos 1936 e 1939.
Pódese entender, que a tres anos de loita fratricida e nula produtividade, a carestía de alimentos e doutros produtos de primeira necesidade como roupa e medicamentos, era a realidade coa que ó longo de bastantes anos houbo que convivir.
Dende esa situación de carestía,o goberno instaurou a chamada "Cartilla de
Racionamento" mediante a cal se lle asinaba a cada familia " a ración" de alimentos en función do número de membros que intregraban a unidade familiar. Esta ración sempre resultou insuficiente e xenerouse así un comercio clandestino, que empezou por alimentos de
primeira necesidade e rematou, con artículos de todo tipo, como poderíamos citar ata
motores para coches.
A cartilla de racionamento compoñíase dunha chea de cupóns cos que se podían conseguir
determinadas racións de certos alimentos nos establecementos que controlou a
Administración, durante un período e tempo fixado. Demasiados condicionantes para
facer calar os estómagos vacíos de una poboación azoutada pola fame. Todo dependía das
existencias. A escaseza promoveu a economía do troco e do estraperlo. Case todo funcionaba mediante o intercambio de produtos, podían facer negocio fácil. Aquelas persoas, que
tiñan máis poder adquisitivo e máis amizades, podían abastecerse de máis alimentos e artículos necesarios para a vida diaria. Pasouse por un período moi crítico, que se chegaron a
coñecer como " os anos da fame".
Os Cupóns de racionamiento que amosamos, repartíronse durante os anos da post-guerra
Servían para poder mercar, racións de: pan, arroz, lentellas, garavanzos, tabaco, patacas,
azucre, fabas...etc. Ían numerados e cada un levaba impreso o produto, a semana, o mes e
o ano ademais doutras lendas oficiais. Este tráfego de produtos sempre a prezos abusivos,
pasaba polas dependencias daquelas persoas, que coñecían o comercio e as necesidades da
xente, como eran os carniceiros, os panadeiros, que, dende a máis absoluta pobreza, amasaron en poucos anos, verdadeiras fortunas, os tendeiros e tamén algún outro, que a partir
duns cartos, empezou co negocio do contrabando, como medio de vida e de enriquecemento, na maioría dos casos,. Mentras tanto, o resto da poboación ou o pasaba moi mal, ou se
endeudaba para o resto da súa vida.
Como disto, non falan os libros, nin tampouco os mestres e profesores nas escola, paréceme de utilidade, que se coñeza a nosa historia máis próxima, para a partires de aí, poder
entender mellor certas situacións, que en España tivemos que vivir e que deixou feridas
moi fondas ao longo de moitos anos.
A partires dos anos cincoenta, xa foi quedando en desuso esta práctica e así o reflicten as
Coplas do ano 1956. (Véxase escolma).
221
PORTADA DUNHA CARTILLA E CUPÓNS VARIOS DE RACIONAMENTO
FOLLA DE CUPÓNS DO PAN
222
FOLLAS DE CUPÓNS DE AZUCRE, ACEITE E VARIOS
223
D. A EVOLUCIÓN DA CIDADE DE OURENSE SEGUNDO AS COPLAS
ANO
LOCALIZACIÓN DAS OBRAS NA CIDADE
1931
Comeza a canalización do Barbaña
1932
Contan rematar as obras de Barbaña
1933
Fálase do ferrocarril Ourense-Zamora Fálase da creación na cidade dunha
caixa de aforros
1935
Fálase da Praza de Abastos
Fálase da costrución da casa Correos
1936
Asfáltase a rúa Santo Domingo.
Chega a construción da vía do ferrocarril a Regeiro Fozado
1940
Canedo anexionase a Ourense
1941
Constrúese o muro de contención da Alameda.
Constrúese o Paseo das Palmeiras.
1943
Estase a facer a nova estación.
Fíxose o furado do túnel que unirá a estación Empalme coa de San Francisco
1945
Rematándose sanatorio de Piñor.
Estase a remata-la ponte Viaducto sobre o río Miño.
1946
Faise o edificio de Correos na Alameda.
Estase rematando o salto de Fenosa.
Faise um xardín na rúa Cervantes.
Proxéctase unha praia no Miño.
Proxéctase a urbanización da zona Lagoas, frente ao hospital.
1947
Proxéctase unha praza de touros que asemelle a unha de Estremadura.
1948
Proxéctanse os evacuatorios no parque de San Lázaro.
1949
Axardínase o parque de San Lázaro.
Remodélase o xardín do Posío.
Axardínase a praza do Correxidor.
Proxéctase que os trolebuses saian fóra da cidade.
224
1950
Remodélase o edificio do Concello.
1952
A punto de funcionar a nova estación.
Faise o empedrado da rampa da Burga.
Faise o empedrado de Parada Xustel.
Proxéctase face-lo tamén na rúa Colón
Proxéctase o Pazo de Xustiza para a Alameda.
Progresa moito a edificación de vivendas no barrio da Ponte.
1954
Estase a construír a igrexa dos Salesianos.
Constrúese unha praza de touros portátil no campo dos Remedios.
Arránxase a rúa de Lamas Carbajal.
Pídese arranxar o Casco Antigo da cidade.
1955
O establecemento da caixa de aforros vai ser unha realidade.
Quérense remodelar as Burgas.
1957
Paviméntase a rúa Reina Victoria.
Acométese novamente a canalización do Barbaña.
Proxéctase a ponte da Villa Valencia.
1960
Arránxase a rúa de frente a Previsión. (hoxe – Rúa Concello)
Inaugúrase a Residencia Sanitaria Nosa Sra do Cristal
1961
Cóntase que rematarán as obras da praia do Miño.
1965
Deséñase o Pazo de Xustiza. Constrúese anos máis tarde
1966
Comenzan as obras do pavillón de deportes nos Remedios.
Proxéctase a ponte sobre o Barbaña.
Seguen a paso lento as obras da Torre de Ourense.
1967
Comezan as obras para construír unha piscina en Oira.
Proxéctase inaugurar-lo novo matadeiro.
Seguen as obras do pavillón.
1968
Están detidas as obras de canalización de Barbaña.
Arránxase a Ponte Romana.
Traslado da estatua de Concepción Arenal dende a Alameda ao Pazo Xustiza.
Inaugúrase o Edificio da Torre cun custo de 37.713.298
Comeza a urbanización da zona das Lagoas.
Ábrese a primeira discoteca en Ourense.
225
1970
Faise outra ponte sobre o Barbaña.
Faise un túnel por debaixo da vía no barrio de San Francisco.
Comeza a edificación de Barrocás.
1972
Remátase a Praza de San Martiño
1973
Continúan as obras da canalización do Barbaña.
1974
Constrúese o Polígono de San Cibrao.
Constrúese a Universidade Laboral
Proxéctanse piscinas olímpicas no pavillón de Oira.
Arránxase a avenida da Habana.
1976
Estase construíndo o novo hospital.
Estase construíndo unha pequena praza frente á Catedral.
1977
Proxéctase un malecón pola marxe do Miño.
1979
Inaugúrase o Hospital Provincial Sta María Nai
Constrúese o Centro de Aspanas en Velle
Comézanse as obras da rúa do Paseo (convértese en zona para peóns), coa
oposición dos comerciantes da zona, que non a querían.
Arránxase o parque de San Lázaro.
Renfe inaugura a depuradora para os seus vertidos.
1983
Rematan as obras da rúa do Paseo.
Rematan as obras do parque infantil.
1987
Estanse facendo as obras pra converte-lo vello Hospital na futura Universidade.
1990
Remodelouse o parque das Burgas de abaixo.
1996
Inaugúrase o Polígono de San Cibrao
1998
Estase a facer o aparcamento subterráneo de Xoán XXIII
2001
Estase rematando a ponte sobre o Miño. (Milenio)
Remátase a nova Ponte do Milenio.
2002
Remátase o Centro Comercial.
Fanse os paseos arredor do Miño.
Remodélase o Casco Antigo.
2005
Remátase o Auditorio en San Francisco e fanse sondeos ilegais nas Burgas.
226
COMO REFLICTEN AS COPLAS, AS OBRAS DE TRANSFORMACIÓN
DA CIDADE DE OURENSE: ESCOLMA
ANO 1931
Y-o canal dó Barbaña
tamén se acabará
cando chovan pesetas
ou teña pelo a ra.
Din que no Xardín farán
unha estación...
cando nomen oubispos
o "Mona" y-o "Antón".
ANO 1932
A praza de abastos
será das reformadas
pra q'os graxos Ourense
non lle tiren pedradas.
Tamén rematarán
as obras do Barbaña,
liberando Ourensanos
d-unha peste de raña
ANO 1933
Os nosos políticos
empéñanse en decir
que a nosa estación
xamais han construir.
Do ferro-carril
non se preocupan nada
e merecian todos
romperllás ventanas.
A plaza d'abastos
vay a continuar
yo canalizado do Barbaña
logo funcionará.
E tiñan intención
na esquina do Xardín,
facer unha estación
de cachos d'adoquín.
¿Qué pasará en Ourense
pra haber tanta alegría?
¿Aprobaría o Goberno
a nosa Ferrovía?
O ferrocarril deseado
que vai d'Ourense a Zamora,
gracias estes diputados
vaise rematar agora.
Vamos empezar
por-o ferro-carril,
xa non-o veremos
nin con un candil.
Din que van facer
no Parque dos Bombeiros
barriadas de casas
pra darlles os obreiros.
Comedores pr'os probes,
aumento de xardís,
xusticia a todo mundo,
pavimento baril.
Temos moitos homes
muy interesados
pra que este asunto
se levase a cabo.
Orense como é rico
e non anda en engorras,
muy pronto vay ter
unha Caixa de Aforros.
Ensancháronse pontes
e púxose ademaís
asfalto as carreteras
que chegan a ciudá
227
ANO 1935
A ver se vai pasar como
plaza Abastos que nunca se
terminaba porque gastaron
os cartos.
Quedéiche pasmado
vindo d-Alameda
ahora a plaza d-abastos
dache gusto vela.
Ahora o que lle pido
que non nos deixen de mau
a ver si pro ano novo
se ve o edificio levantau.
Farán no Xardín
unha gran estación
y-on apeadeiro
na calle de Colón.
Teñen pensado ahora
en arreglar as calles
é outra cousa boa
que fai o señor Alcalde.
Ahora falaremos
do ferrocarril,
que xa está funcionando
desde o mes de Abril.
Tamén o Barbaña
desaparecerá
por ca van cubrir
cun túnel de cristal.
Teñen feito
que foron a Madrid
pol-a casa de Correos.
Non-nos molesto máis,
Ahora en Ourense
estamos muy ben
ca plaza Dábastos
yá via do tren.
A calle de Sto Domingo
quérena asfaltar
pero os veciños
nos se queren sonar.
Dicen que van facer
as obras do goberno,
pero este noso Mayo
dice que será pro inverno.
Do Ferro-carril
escusamos falar
a Regueirofozado
acaba de chegar.
ANO 1941
ANO 1942
ANO 1943
Estamos mui contentos
Pois xa fixo n'Alameda
Un muro de contención
Da nova corporación
Tamén ten en estudio
A nova corporación
O puente sobre o Barbaña
e tranvias a estación
Están a facer nova estación
con sete canteirose e un peón
O tunel xa furaron y o tren
logo a pasar pa Sn Francisco
Tamén pensan facer,
pero eso alá pron día,
no pueblo de Toén
unha leprosería
Vai medrando tanto
a nosa capital
que o novo ferrocarril
non podía faltar.
Sin ferrocarril
un tren por os aires
si queremos nos leva
hasta Buenos Aires
Pois están terminando
un sanatorio en Piñor
pois o ven que queda
e vos un primor.
Que puente n-o Miño
están construindo
para pasar o tren
pitando e correndo
E un puente grande
e moi colosal
e unha gran obra
para esta capital
ANO 1936
ANO 1945
228
ANO 1946
Encambio na alameda
fixeron unha burrada
con o edificio de correos
estropearon a explanada.
Tamén sabemos
unha novedá,
que a Plaza de Touros
fora na Valenzá.
Cuando pase o tren
dicen que vai ser
o asombro dos nacidos
e dos por nacer.
Tamén do Ayuntamiento
había moito que contar
empezaron as calles
e quedaron sin terminar.
Na calle de Cervantes
barrio de postín
fixeron fai pouco
un bello xardín.
E no río Miño
seica van facer
unha playa igual
a de Santander.
Pois co fútbol e cos
toros ya nova carretera
seravos Orense
capital de primera.
E no Polvorín
xeica van facer
un barrio de casas
a todo meter.
Un lindo jardín
tendrá cada casa
e os alquileres
o precio de tasa.
Tendremos un bo puente
e estación en Peliquin
yun apeadero
o lado do xardin
O Puente Pelamios
vanno fabricar
de forma que abra
e volva cerrar.
Tamén nas Lagunas,
frente o Hospital,
van facer un barrio
algo colosal.
Pronto terminarán
esa fermosa obra,
a estación das caldas
yo salto da Fenosa.
Din co Puente Novo
quedara achicado
con ese outro Puente
que lle fan o lado.
Duchas de auga fría
baños de auga quente
e un lindo xardín
pra pasear a xente.
Pasemos a outro asunto
de máis categoría:
o puente sobre o Miño
que crece cada día.
Un puente moi grande
pro ferrocarril
un puente que vale
o menos por mil.
No xardín do Posío
no paseo central
pondrán un aparato
de sombra artificial.
Pois foi copiada
a sua arquitectura
por un-ha que había
en Extremadura
.
E farán unha ponte
de pedra e cemento
p-ra ver si así o río
está máis contento.
O que fixo a obra
a que fago mención
meree aplauso
con forte ovación.
N-o parque de S Lázaro
pro este ano que vem
outra obra así
facerán tamén.
ANO 1947
No barrio chino,
barrio muy formal,
pensan facer un puente
algo colosal.
ANO 1948
Entre as moitas obras
d-esa exposición
fixeron un evacuatorio
que vale un millón.
229
ANO 1949
No San Lázaro
frente o Goberno civíl
este ano que corre
han colocado uns xardíns.
Córrese o rumor
por todá población
que van poñer tranvías
pra ir a estación.
Tamén é importante
o proyecto que fan
de alargar a Alameda
hastá o Salto dó Can.
Parecen pías de porco
pola feitura que levan
sería moito millor
que fixeran sólo a acera.
Tamen se comenta
nsan instalar
unos trolebuses
pra ir fora dá ciudad.
Si esto sigue así
o dái menos pensado
teremos en Ourense
un Metropolitano.
O Xardín do Posío
tamen o estropearon
pois ahora puxérono
o estilo veneciano.
A plaza de Touros
que pensan construir
vai ser tan importante
quá que hay en Madrid
Na Plaza do Correxidor
fixeron un xardín
con todo postín.ganas da
de nel bailar o garrin
E outra das cousas
que temos que anotar
a plaza de touros
que van a levantar
O malo désta obra
e-o tempo que leva
pois desde fai dous anos
levan posto unha pedra.
Tamén van facer
un transformador
i-as luces de Ourense
alumbrarán millor.
ANO 1950 // Pois está ahora / que é un portento /o novo edificio /que fixo oConcello.
ANO 1952
Para dendro d-unhos meses
estará funcionando
a nova Estación
que estaban preparando
Alá polós finales
dá calle Colón
el arregla que tá regla
mellorando a población.
Din que o van facer
alá xunt-a Alameda
y eso a nos parécenos
qu-é moi boa idea.
A rampa p´ra Burga
que hay desdó Román
empedrouná de novo
p´ra podela transitar.
Son as nosas calles
típicas de veras
polo gran surtido
que ofrecen as aceras.
Con estos edificios
vai a protestar
levando á Alameda
o salto d-o Can.
E vai facelo mismo
cá de Parada Xustel.
p´ro arreglo de calles
non hay outro comél
Tamén van a facer
n-a nosa población
o Palacio de Xusticia
que chamar á atención.
E hay que ver señores
como o Puente medra
con tantos edificios
será de ourense os mellores
230
ANO 1954
Logo Orense
vay progresando
c'a Plaza de Toros
que están acabando
Tamen vos fixeron
unha praza de touros
donde torea o "Litri"
y'a familia Cascorros
Despois de disputas
é moito falar
arreglan a calle
de Lamas Carbajal.
Este e a miniatura
da iglesia Salesiana
que non tardando moito
vay ser inaugurada.
N-o campo dós Remedios
ou campo dó toural
fixeron unha a plaza
que é algo colosal.
En canto a cen calles
que hay sin arreglar
d-o Ourense antiguo
débense olvidar
A nosa ciudáde
está progresando
con novos edificios
que están edificando.
Esas tantas obras
que teñen pensado
xardín nas Lagunas
e no Couto un mercado.
Tamén quedará
instalado ese ano
unha sucursal
do Hispano Amaricano.
Fixeron unás cousas
alá no Polvorín
a base de terrazas
e de moito postín.
Tamén a Alameda
pensana mirar
e cubrir as burgas
de pedra artificial.
E por si fora pouco
pra evitar os corros
tamén van poñer
a Caixa de aforros.
Ahora a Alameda
parece un solar
pois por todas partes
póñense a edificar.
Tamén poden faguer
entre o puente ya plaza
o rás da carretera
unha gran terraza.
O noso Ayuntamiento
ten proyectado
facer uná plaza
de cemento armado.
Con este novo adianto
que fai o Ayuntamiento
esperamos que no Posío
fagan un convento.
Dicen instalar
no Puente Mayor
unha susursal
do Banco Pastor.
Xa estás facendo
a plaza dós touros
pois eiquí no-nos hay
desde o tempo d-os moiuros
Tamén pensar facer
a playa artificial
parecida a de Lugo
que dará pracer
Habrá moitos xardís
para recreo da xente
y arreglan a esplanada
na estación do Puente.
ANO 1955
ANO 1957
O Ayuntamiento xa esta
faguendo historia
arreglando a calle
Reina Victoria.
Sacaron as farolas da calle Desde o campo da feira
do paseo para hermosear ó farán malecón ya carretera
parque e que sirva de recreo. nova que sale da estación.
231
Van a canalizar río Barbaña
y acabarán con todos
os peixes da raña.
ANO 1960
Fanse moitos arreglos /o diga si non / calle que hai / diante de Previsión.
Atención esta calle /préstaselle con creces /en pouco tempo /arreglouse catro veces.
fixeron un tunel // prás mociñas enredar.
Con pontes e pontes // o Barbaña van tapando// pra qu'os turistas // cheiros siga dando.
ANO 1961
Da ca a pouco tempo
din que van faguer
un gran paseo
de moito ver.
Un gran parque
nos van a faguer
alá por devaixo
de "Vilar das Tres"
Será muy grande
con moitos miradores
para poder mirar
os alrededores.
O ponte "Pedriña"
teñen que aumentar
si esta gran obra
queren arrancar.
A playa do Miño
tamen terminarán
pra que iste ano
poidamos veranear.
Algún arregliño
tendrán que terminar
si pra diante
a queren levar.
ANO 1966: Pabellón de Deportes / xa está empezado/ e para o ano / o han de rematar
ANO 1967
O ponte que han facer
sobre o barbaña,
aben seguro a ser
o millor de España,
Y'o pabellón
que están facendo
han ser muy bos
pero co tempo.
Tamén a piscina d'Oira
qu-empezaron a faguer
¡¿pénsan-a ter terminada?!
pr'este ano si Dios quer.
Sígueno reparando
o ponte vello,
e poñen moito empeño
por ser muy vello.
O que verán terminado
(pero eso ós nosos netos)
o Pabellón dos Deportes
qu-empezaron nos Remedios
Podia que a-ia meigallo
ou algo de "chanchulliño"
en todo c-anto se fai
as veiras do rio Miño.
Temos obras
muy adiantadas
ya torre do Ourense
muy atrasada.
I-o vello puente romano
que tanto s-olvidan d'il
xa o tendrán arreglado
á la pro ano dous mil
Van inagurar
novo matadeiro
gran obra por fora
veremos por dentro
O ponte Romano
por fin arreglouse
i un vello motivo
de troula acabouse
A obra de urbanización
do río dàs Lagunas
da nosa población
causará envidias algunhas
ANO 1968
Pabellón de deportes
sigue sin terminar
i-o río Barbaña
sin canalizar.
232
ANO 1973
E quen pode olvidar // a canalización do Barbaña // que o estan poñendo ven // en pouco
tempo e con maña.
ANO 1974
Fixeron un Polígono / a´la en San Ciprián / e mentras os mozos /o extraxeiro se van
Fixeron un Polígono // a´la en San Ciprián // e mentras os mozos/ /o extraxeiro se van
ANO 1976
Perece que van facer
pescinas olimpicas
no pabellón e Oira
con aguas ben limpas
Agora con Cuba
pronto imos ter fala
que están arreglando
a rúa d'Habana.
Proieutos hai moitos,
uns ben, outras mal
Polo menos faise
o novo Hospital
ANO 1977
1.-Tamén queren acometer//con gran ilusión // po-la marxen do Miño // faguer malecón
2.-Seica van cambear // a Praza de Abastos // mais iso xo din // dende hai moitos nos.
ANO 1982
Moita urbanización
moita trapallada
o parque do paseo
quedase na estanca.
As obras van lentas
poiden afirmar
cecais xa nonnqueiran
ter o bulevar.
O arreglo do Parque
foi de maravilla,
casi é tan bonito
coma o de Sevilla.
Non fardamos tanto
cos baches da calzada
a obra do aparcamento
deixouna "escarallada"
Acabouse hai pouco
o parque infantil,
e os nenos non hai
quen os saque de ali
ANO 1983
O Axuntamento
arreglou o Paseo,
agora ningún can
pode bota-lo mexo.
ANO 1987
Queremos dar gracias // o axuntasmento//no vello hospital estan facendo// a Universidad
233
O Axuntamento
gastou moitos cartos
en facelo parque
das Burgas de abaixo
Arranxaron o Paseo
e xa temos autobuses,
pero seguimos sen Campus
e co Barbaña insaluble.
ANO 1991
ANO 1998
ANO 1999
Van facer un gran auditorio
co inaguraran repertorio
creo que hai mais necesidades que darán estabilidades.
Un novo aparcamento
xa se esta a facer
ainda que en Xoan XXIII
teñen medo de caer.
O das autovías
quase terminadas
e con tantas curvas
som muito cansadas.
O conto do Escorial
son en Ourense as obras,
non rematan unhas
e xa empezan outras.
Ai Ourense ¡Ourense!
Terra de sempre obrar
que si parkings, ou aceras
e os buratos do gas
Fixeron outro ponte
preto do Ponte Vello
e para actualizar
chámanlle do Milenio.
Tamén temos agora
un gran Centro Comercial,
o que compre son cartos
para i-los gastar.
Remozou o casco antigo,
rúas xardíns e aceras,
fixo parkins-catacumbas
pra encerrar ali as feras:
Pasará por Ourense
aposto que non erro
un gran AVE que voa
por railes de ferro.
A beira dos ríos
fixéronnos paseos,
para soazarnos
grandes e pequenos.
Temos unha ponte nova
Todos estamos moi ledos
Cruzamos o río con ela
E subimos ós ceos
ANO 2001
A nova ponte está a rematar,
pronto veremos avións
por riba dela voar
anque non podan aterrizar.
ANO 2002
234
CAPÍTULO IV: OS ROTEIROS PEDAGÓXICOS
A MODO DE INTRODUCIÓN HISTÓRICO-XEOGRÁFICA
Este apartado do libro, non pretende en ningún momento, ser un estudo puramente xeográfico, pois o único que se busca é situar ó lector na cidade de Ourense, co medio físico
e (humano) dos primeiros anos de 1900, que é o punto de partida do estudo que se presenta, xa que as primeiras coplas das que temos referencia escrita son do ano 1917.
Aínda que de maneira esporádica se presenta a concurso algún Maio procedente dalgunha
Vila da provincia, podemos asegurar que os maios fixéronse sempre na cidade e nos arredores da mesma, como son os casos de Rabodegalo, Seixalbo, Mariñamansa, A Ponte,
Canedo, Velle, etc.
Así pois, considero importante que dende o balcón da historia e consultando os moitos e
moi ben documentados estudos sobre o tema, que cando esteamos a ler o que as coplas dos
maios de determinado ano e de determinado lugar da cidade ou barrio, nos queiran transmitir sobre a sociedade e as súas inquedanzas e maneira de vivir dese intre puntual, poidamos entendelo mellor sen ter que imaxinar como sería a cidade naqueles anos, xa que
iso marca as formas de vida dos seus habitantes. Dito isto, e dende unha sinxela exposición de cómo era e cómo se foi desenvolvendo a cidade, inténtase achegar ao lector a todos
aqueles datos que aparezan nas Coplas dende 1917 ao 2008.
Así que, cando se fale do Maio da Rúa Reina Victoria, ou de cando se pavimentou por primeira vez determinada rúa ou praza, saibamos situarnos, xa que é moi probable, que na
actualidade nin teñan o mesmo nome, nin se parezan en nada a aquela rúa de 1928 por
exemplo da que fala o Maio.
O mesmo poderiamos dicir daqueles lugares ou centros de reunión e de paseo da xuventude e tamén dos maiores, así como dos espectáculos que había, e dos costumes da época
e moitas máis cousas, como iremos vendo ao longo do libro.
Como exemplo, tamén poderiamos escoller a utilidade de saber a data de construción da
Ponte Viaduto, da Estación do Ferrocarril, da Casa de Correos da Alameda ou saber os distintos nomes da mesma ó longo da historia, asi como coñecer que había, xustamente no
solar que hoxe ocupa o citado edificio de Correos.
Non menos importante será conseguir, que o lector saiba porqué se fala nas Coplas da
Cartilla de Racionamento ou dos Fielatos así como do lugar no que se atopaban.
Dende esta consideración e despois dunha breve exposición sobre como evolucionou a
cidade, e os seus arredores, aportarei información de todo aquilo que reflictan as Coplas
ou Cantigas.Tendo en conta que é case un século, imponse certa brevidade: rúas de procedencia, oficios, diversións, etc.
A cidade de Ourense creceu cara ao río Miño, xa que o Barbaña dalgún xeito facía de
235
barreira natural e freaba o desenvolvemento cara esa parte. O crecemento cara ao río Miño
era moi favorable pola topografía do terreo e tamén pola situación da estrada Vigo-Madrid.
Esta expansión urbana exténdese ao barrio da Ponte e como consecuencia se fusionen o
Municipio de Ourense co Municipio de Canedo, como se reflicte nas Coplas. A expansión
da cidade consolídase,coa chegada do ferrocarril Ourense-Zamora e ca construción da
Estación e da Ponte Nova entre (1910 e 1918. Véxase foto), xa que soamente se podían
comunicar as dúas marxes do Miño a través da Ponte Vella.
Naquelas datas o barrio da Ponte segundo Risco tiña 20 rúas e a cidade 67, así que somente a triplicaba, e xa empezaba a ter un bo desenvolvemento comercial, e algo de industria
relacionada coa madeira.
A estación do Ferrocarril, aínda que era moi pequena e logo foi cambiada para o lugar que
ocupa na actualidade, deulle moita vida á zona, o que posibilitou a chegada de comerciantes de Castela. Como consecuencia de tal desenvolvemento, celebrábase todos os meses
no chamado Campo do Vellao, zona da que tamén se ocupan as coplas. Esta feira chegou
a ser máis importante cá da cidade.
Do exposto, xa nos decatamos do crecemento lineal da cidade, xa que nas outras saídas
(Vigo, Santiago, e Monforte) apenas se construía. Pola estrada de Trives alternaban as
construcións novas con casas rurais, leiras e solares, abundando os pequenos establecementos. A saída para Monforte, chamada estrada da Lonia, comezaba no do Campo de S.
Lázaro, pasaba polo campo da feira, polo Campo Lonia que foi o primeiro campo de fútbol da cidade e chegaba ao Hospital Provincial (Véxanse fotos). Pola saída de Ervedelo
que cruza o río Barbaña, pronto se albiscou que chegaría a ser o popular barrio que é na
actualidade. Naquelas datas, xa funcionaban dúas fábricas de fundición, chamadas
“Fundiciones Malingre”. No barrio do Couto; constrúe a Caixa de aforros as primeiras
vivendas sociais chamadas "casas baratas". Esta zona tivo moita sona e foi moi tratada
polas coplas dos maios, tanto polas mozas que por alí vivían como por un baile que alí se
facía todolos domingos e que lle chamaban o da zona de "As Cabañas". A saída por
Mariñamansa cara a Celanova era unha zona moi rural e con escasas edificacións, pois
existía moito desnivel no terreo e tamén había que contar, coa barreira do Barbaña.
A cidade de Ourense, na primeira década de 1900, era moi pequena aínda que contaba cos
servizos propios da época e dunha cidade dun kilómetro de punta a punta e situada ó longo
dunha estrada, que a comunicaba coa meseta e co litoral. Así pois, de corte rural, xa que,
os terreos adicados á agricultura estaban practicamernte integrados na zona urbana. Basta
decir, que na praza da Horta, no que hoxe ocupa o Pazo Episcopal, atopábase unha ampla
zona adicada ao cultivo do viño, de hortalizas e de árbores frutais de toda clase.
O contacto coa xente do rural era case diario xa que viñan á cidade para vender os produtos de consumo e abastecerse de produtos de necesidade:calzados, roupa, medicinas etc.
Segundo Risco "a cidade convive co rural, polo contacto directo coa periferia agrícola e
porque todos os días, os campesiños baixan á cidade; a vender polas mañás".. E engade
236
noutra parte "se durante a primeira metade do século pasado (o XIX) predominaban en
Ourense, social e aínda politicamente, os fidalgos e os artesáns, (…….), no noso século
dominan os comerciantes exclusivamente".(…….) "Había dous pequenos e pouco coidados teatros", cafés; e cafés-cantante ou de variedades, ao parecer de gran éxito e concorrencia, un casino e sociedades de recreo; dous hoteis (o Roma e o Barcelona)], debido ao
efecto inducido pola nova estrada, un Ateneo cultural, "o xornal La Región, diario católico, o máis antigo e difundido máis outros dous de menor importancia."(Risco,V.1928 páxs
232 e 236).
Os cafés cantantes eran O Victoria, o Café Unión o Café Iberia e o Café Regio situados na
Rúa de Pereira, (hoxe Avda de Pontevedra). Había outro moi importante na Rúa de Paz
Nóvoa (hoxe Rúa do Paseo). Véxanse fotografías. Podemos dicir, que a cidade empezaba
na Praza Maior e remataba no Campo de San Lázaro ou Campo da Feira.
"Outro eixo importante, en sentido transversal ao anterior era o formado: pola estrada de
Trives (actual rúa do Capitán Eloy); paralelo a el a chamada estrada de Circunvalación
ascendía desde o Cruceiro cara o Campo de S. Lázaro e seguía; cara a parte alta. (….)"
Precedo Ledo, A: 1991. Páxs, 79 e sgs.), e outra moi importante, foi a que comunicaba a
saída da Ponte Vella, coa zona de Mariñamansa e que segundo o mesmo autor "as súas primeiras edificacións iniciáronse nos anos corenta do século pasado, pero a partir de entón
foi adquirindo unha relevancia funcional cada vez maior.
Aí estaban o Banco de España, o pazo Provincial o Seminario, a Escola Normal, o Cárcere,
a Alameda, o hotel de Roma e “as oficinas, os almacéns, os escritorios, os bancos e a saída
e entrada dos numerosos automóbiles á cidade”. Isto foi determinante, para que o centro
da cidade deixase de ser a Praza Maior, para trasladarse á Rúa do Progreso.
Aínda que como xa se dixo, a cidade remataba no Campo de San Lázaro, pero por confluír nel as rúas xa mencionadas, e aínda que xa deixara de celebrarse nel a feira, que pasaría ó Campo dos Remedios, xa se estaba a converter nun punto importante de conexión
coa Ponte Nova e polo tanto, co Barrio da Ponte (Canedo) e coa nova Estación
No Centro histórico seguiron existindo lugares que conservaban as funcións de tempos
pasados, como a Praza do Ferro, na que dende a Idade Media, se vendían nela os apeiros
de labranza e outros útiles tamén de ferro. Así mesmo estaban a Praza do Trigo, a Praza da
Leña, a Praza do Sal etc, o que facía que esta parte antiga, - da que se fala nas Coplas dos
Maios e que amosamos en fotos- mantivera o seu carácter rural, aínda que xa se estaba formando outro tipo de cidade de corte máis urbano e unha clase media en desenvolvemento
237
O xardín Posío, fíxose á vez que se abría a estrada xa mencionada e foi un lugar de paseo
onde se celebraban concertos os domingos.
Anos máis tarde o lugar preferido para o paseo trasladouse a Alameda do Concello, que
tamén se construíu aproveitando os materiais de cascallo das obras da mesma estrada e que
ían sendo almacenados cara a ribeira do Barbaña, e polo que houbo que facer un muro de
contención, do que tamén se fala nas coplas.
Tamén hai que mencionar a Alameda do Cruceiro, e o Campo dos Remedios, que foi tamén
Campo da feira de gando.
De todo isto fálase nas coplas e por tanto incorpóranse as correspondentes fotos.
Pola cara Norte do Campo de San Lázaro, conectaba a estrada de Monforte.
238
ROTEIROS DE INTERESE SEGUNDO AS COPLAS DOS MAIOS
As fotografías proceden do fondo de Pacheco e facilitadas polo Museo Etnográfico de
Ribadavia, do fondo da Biblioteca da Deputación Provincial de Ourense e do (coleccionable". El Ourense perdurable" de Anselmo López Morais. (Edit. Caixa Ourense-La
Región).
Tendo en conta o lugar de procedencia dos maios participantes, así como os lugares, as
personaxes e en xeral, os sucesos que viñeron reflectindo ao longo destes noventa anos de
historia documentada, o que non quere dicir que antes de 1928 non houbese maios, estruturamos este valioso contido en 5 roteiros, que veñen a cubrir a cidade e arredores.
Como xa se dixo, a descrición dos lugares que se reflicten non pretende en absoluto cumprir unha función de análise do patrimonio monumental nin tampouco xeográfico, xa que
nin teño a formación axeitada nese ámbito de traballo, nin é o que se pretende.
Temos moitos e moi bos estudos, feitos por especialistas no Patrimonio Monumental, que
cito na Biliografía e que me serviron de guía e de moi valiosa orientación.
Só se pretende render homenaxe aos esforzos e á ilusión daquelas persoas que grazas a súa
colaboración esta festa dos Maios puido sobrevivir ata o día de hoxe.
Non se nomean aqueles lugares ou edificios, dos que non se fala nas coplas dos maios,
aínda que posúan gran valor histórico-monumental.
PLANO DOS CINCO ROTEIROS
239
A MODO DE REFLEXIÓN
Cando empecei a pensar sobre ou contido deste libro, unha dás cousas que sempre tiven
na cabeza foi a de imaxinarme a aquelas xentes; dende nenos a maiores, pasando pola vitalidade da xuventude, empurrando no maio, xa que nos tempos pasados era así como se
facía chegar o monumento dende o lugar onde fora feito, ata ou lugar onde se expoñían
para ou público asistente á festa. Na actualidade, case todos son transportados en camións
ou en plataformas do máis variado.
Así foi como naceu a idea dos roteiros, aos que lle engadín o cualificativo de pedagóxicos,
porque ao percorrer esas rúas que eles percorreron, é preciso lembrar e admirar a riqueza
monumental da nosa cidade de Ourense, e aprender da historia, que o paso do tempo, non
foi quen de facer esquecer, xa que nas fermosas pedras dous monumentos e nas rúas, ainda
que modificadas polo progreso, quedou reflexada moita historia, que pertence ao noso
acervo cultural e polo tanto, estamos na obriga de conservar e transmitir nas mellares condicións aos nosos descendentes.
Non podemos amar a nosa aterra, se non coñecemos a súa historia, as súas costumes, as
súas formas de vivir e sentir, e todo aquilo, que sexa un elemento propio e diferenciador
da cultura de cada país, anque neste caso, falamos da nosa cidade e arredores.
Mentras escribo estas liñas, penso na queles nenos, que seguramente lerían malamente ou
tal vez nin iso, pero eran capaces de aprender de memoria as coplas para cantalas e ao
tempo que se divertían, eran agasallados co recoñecemento público e popdíoan sentirse
autores da súa propia obra.
Percorrer agora eses seis roteiros, sigñifica meterse de cheo, nas vivencias daquelas xentes e ao pasar ao carón do Pazo do bispo Cesáreo ou dá Cárcere da Coroa por citar algunha das rutas, é ter a seguridade que algún maio nalgún ano riscou naquelas pedras ao pasar
e se fósemos capaces de interpretar algún deses riscos nas mesmas, deseguida pensariamos
non maio dá rúa dá Reina Vitoria ou non maio dá rúa de Colón.
Vexamos esta copla do ano 1953
Da Reina Victoria//sacamos iste mayo//que traballo costounos//o dalo terminado.
E unha cuestion imaxinativa pero certa porque cando se transporta un maio, entre a algarabía propia da festa, cos apuros e as ganas por chegar, xunguidos á incomodidade do
transporte, pódese dicir, que non hai maio, que chegue ao lugar dá festa, sen que tivera que
sofrer algún contratempo, anque case sempre de pouca importancia.
Son moitos e vos os recordos que pasan pola miña cabeza, de cando empecei a facer maios,
haberá seguramente 35 anos, pero iso non é nada comparado coas peripecias que vivirían
outros rapaces de tempos moito máis remotos, cando non había nin os medios nin as posibilidades que temos agora.
240
Sempre me puxen ao lado dos que defenderon, que o propio maio de Ourense, é o que ten
forma cónica ou tamén piramidal, porque é a maneira máis sinxela de representar o monte.
(Véxase páxina 145). Os maios sempre tiveron unhas medidas importantes, xa que os
cumios canto máis altos, máis fermosos son, pois mellor transmíten a forza da naturaza.
É por iso, que me imaxino un maio de case catro metros de alto e de metro e medio de
base, sendo transportado á brazo; dende a Praza das Mercedes pola Porta da Pía, a rúa do
Páxaro, a Cruz do Ferro, a rúa dos Zapateiros para chegar a Alameda, pola zona de
Arcedianos, penso que sería, toda unha aventura dado o estreito das rúas e as condicións
do firme dás mesmas.
Escribe Espino Domarco “ Cando era un rapaciño centraba os meus xogos na Praza da
Madalenae os seus arredores. Lembro con ledicia aquelas mañanciñas de ceo limpo, cruzado vertixinosamente polas anduriñas (.....) “Escoitábase una algarabía de rapaces e
mocetes que ía medrando ata que, de súperto, aparecían pola Praza Maior ou pola
Madalena levando no aire o seu «maio»; ían axiña, case correndo.Viñan da Fonte Nova,
da Libertad, de San Pedro, Barreira, Burgas ou de máis lonxe: Rabodegalo, Salto do Can,
Mariñamansa, Seixalbo". (Foro dos maios de Ourense 2004, páxina 138).
Os roteiros pedagóxiocos, serían o eixo ou centro de interese dunha unidade didáctica, que
partindo da motivación que desperta esta festa de carácter cíclico, serve para articular o
desenrolo doutras disciplinas do Currículo escolar.
O Aproveitamento destas Festas Populares Tradicionais na escola, ainda non se está levando a cabo dunha maneira eficaz, entre outras cousas, porque se coñece pouco ou verdadeiro significado da festa, quedándose case sempre nunha celebración máis de carácter folclórico, que na verdadeira dimensión en canto ao contido socio-cultural, antropolóxico e
educativo que posúe e que deberiamos inculcar para asimilar e transmitir como legado ás
xeraciós do futuro.
Como educador, non teño dúbida, que aproveitando ese elemento fundamental que en
todo proceso é a motivación, e partindo dun feito tan concreto como é a celebración da
festa dos «maios», e que os nenos a vivencian plenamente cos maiores, poda servir para
unha utilización global en todalas asignaturas do curriculum: Naturais, Xeografía,
Historia, Sociais, etc. De feito, cando saíron os Programas Renovados para Galicia,- fai
máis de vinte anos- xa se contemplan na área de Sociais, as festas tradicionais, como tema
de estudo. Sería moi importante que se valorasen doutro xeito estas festas, e que se profundice no eido cultural e socio -educativo das mesmas.
Teremos en conta, que cando un grupo de rapaces se reúne para facer un «maio» ou un
«magosta», o elemento primordial é a participación, que é altamente educativo, xa que se
sinte creador desa obra e seguramente o único intre no que se sinte autor e creador de algo.
De feito están publicadas algunhas Unidades Didácticas, moi axeitadas para ser consultadas e postas en práctica polos docentes, nos Centros educativos.
241
ROTEIRO 1
MARIÑAMANSA-OPOLVORÍN-OPOSÍO - A HORTA DO CONCELLO - A RÚA DO PROGRESO
A ALAMEDA DO CRUCEIRO - OS REMEDIOS - ENTRADA Á PONTE VELLA
ESTACIÓN EMPALME- ESTACIÓN DE AUTOBUSES
Para o estudo destes roteiros polo Ourense de fai mais de 75 anos, faise unha viaxe no sentido lonxitudinal da cidade de un extremo ao outro, seguindo as cinco rúas case paralelas,
que naqueles tempos configuraban a nosa cidade
A liña en negro, entre o río Barbaña e a cidade marca o roteiro 1, dende Mariñamansa ao
barrio do Pino, xa que o Barbaña condicionaba o crecemento da cidade facendo de barreira natural durante moitos anos.
Cando se abre a Avda de Portugal e se urbaniza toda a zona entre a citada rúa e o río, a
cidade comeza a medrar en sentido transversal, xa que se extende para o outro lado da
nomeada rúa para enlazar con Rabo de Galo e coa zona de Cabeza de Vaca e.
O Barbaña e tamén a ubicación do cárcere, condicionaron moito o crecemento da cidade
hacia esa zona, e facilitando que aquel fora no sentido lonxitudinal.
242
PROXECTO DA PRAZA DE TOUROS DE MARIÑAMANSA
En 1906 realízase o proxecto para una praza de touros en Mariñamansa. O proxecto é de
Vázquez Gulías por encargo de Alfonso Junquera.
Amosamos a fotocopia do mesmo, que foi amablemente facilitado pola Biblioteca da
Deputación de Ourense.
PLANTA XERAL
243
FACHADA DA PRAZA, ANEL E DEPENDENCIAS
En Ourense inaugurouse no ano 1906 unha praza de touros en Mariñamansa proxectada
por Vázquez Gulías, por encargo de Alfonso Junquera. Era portátil e de madeira. Anos
máis tarde instalouse outra cerca do Campo dos Remedios, que tamén era portátil e por
suposto de madeira
As corridas celebráronse de maneira intermitente desde 1906 ata 1962, aínda que houbo
algunha nos anos 70. Non hai dúbida, de que en Ourense houbo bastante afición e algún
toureiro recoñecido como o Celita e o Tarugo.
O proxecto que tamén había para facer unha praza estable de ladrillo, cemento e ferro,
nunca se fixo realidade e pouco a pouco, foise perdendo ese interés xa comentado pola
citada festa, de feito hoxe case ninguén fala de touros en Ourense:
Tamen vos van faguer
unha plaza de touros
donde torea"Litri"
y'a familia Cascorro.
Dicen que ven
o Antonio Bienvenida
disposto a faguer
unha boa corrida.
Tamén virán Chiquelo 2º//e César Girón//actuarán tamén//na inauguración.
244
UNHA TARDE DE TOUROS EN OURENSE
A fotografía, amósanos que en Ourense había moita afición aos touros e por iso, se fala
tanto das corridas que se celebraban nas festas do Corpus.
Resulta, cando menos, curioso ver como a xente se vestía adecuadamente para a ocasión
Tamén se fala de toureiros de Ourense, como se recolle nas coplas da escolma.
Fálase nas coplas de Antonio Biernvenida, toureando na praza de Ourense no ano 1955. e
tamén falan as Coplas do gran maestro do toureo Antoñete.
Moito se fala nas Coplas, das corridas de touros que se celebraban en Ourense polas festas do Corpus e tamén dalgún toureiro local. (Tarugo, Celita etc). (Véxase escolma)
Entre outras cousas//que nos vai traer//evos os toreros//Corpas e Pedrés
Da corrida de toros//tamen vamos a falar//para que a xente non diga//que calamos a
verdá.
Empezamos polos prezos//ainos de catrocentos reas//e oxe neste pueblo//non se poden
pagar.
Ya entrada mais barata//e de doucentos sesenta reas//comen boa cena//e lapan o bó
xantar.
Yo que ir os touros//da nosa categoría//ten que pasar a semana//sin encher a barriga.
245
O BARRIO DO POLVORÍN
O Barrio do Polvorín,así chamado polo depósito de pólvora que alí tiña o exército.
Un río Barbaña ainda limpo e con muíños para moer, e no que facía un importante mercado de grao e de fariña, tivo moita sona na provincia. Alí seica estivo a famosa forca, sendo
o ultimo axusticiado, un tal Folgoso.
Estamos orgullosos
con un gozo sin fin
do novo mercado
que hay no Polvorín
O FAMOSO CRUCEIRO OU PICOTA
Temos un mercado
alá n-o Polvorín
pois veñen a vender
os vecinos de Verín.
PONTE MEDIEVAL (XA DESAPARECIDA)
Uns 100 metros río abaixo atopábase a moi famosa molinera da que se fala nas coplas e
que foi reconvertida en fábrica de pastas.Véxase na foto, o estado ruinoso da mesma.
246
O QUE QUEDA DA ANTIGA MOLINERA
O POSÍO: PASEO DAS PALMEIRAS
Durante moitos anos celebráronse neste recinto as verbenas do Corpus, e para pasar había
que pagar a correspondente entrada. Isto foi moi criticado nas Coplas dos maios, que
nunca viron de bo grao, que houbese que pór para bailar. Foi famoso tamén pola celebración do Festival do Miño e pola actuación de cantantes moi acreditados, como é o caso de
Julio Iglesias, nos seus comezos como cantante. Así o recollen as Coplas.
Pódese ver o traxe e a famosa gorra de prato da que tamén se fala, como uniforme dos
municipais da cidade. Moitas referencias atopamos do Xardín do Posío e do Paseo das
Palmeiras, nas Coplas dos Maios, relacionados cos bailes de domingo, co xogo do Hockey
e tamén cos aloumiños das parellas pola noite.
247
A GAIOLA RENACENTISTA
A famosa paxareira, atópase moi preto do Paseo das Palmeiras.
Esta paxareira xa está moi modificada e fóronlle colocados algúns "detalles" tanto no exterior como no interior, que lle fixeron perder o encanto modernista que tiña.
Na actualidade, (ano 200), esta gaiola, atópase nun estado de deterioro permanente pola
falta de atención á mesma, xa que somente mal viven nela tres páxaros, en moi malas condicións de hixiene.
A RÚA DO PROGRESO
No ano 1856, a estrada que se fixo para a entrada dende Castela, formou ao seu paso po
la cidade, a rúa do Progreso, que empezaba no Xardín do Posío e remataba na entrada da
Ponte Vella e marcaba o límite da ciudade polo Oeste.
Nesta rúa foronse instalando servicios de carruaxes, fondas e outras dependencias, propias
dunha cidade que empezaba a desenrolarse- dahí o nome da rúa-. Esta rúa apenas tivo edificacións nesta primeira década do século XX, xa que a primeira construcción data de 1848
e máis tarde ainda, constrúense dúas fábricas, unha de botóns no que hoxe ocupa a
Deputación e outra de curtidos, no lugar que actualmente ocupa o Colexio da Josefinas.
248
A ESCOLA DE MAXISTERIO E A PONTE DAS BURGAS. (FOTO DE 1950)
Moi preto ao Xardín do Posío estaba a Casa do Pobo e uns metros máis adiante a Escola
de Maxisterio. Na fotografía, apreciase o mastro da bandeira e o cárcere ao fondo.
Vista da famosa casa de Baños do Outeiro - agora convertido no solar da discordia polo
hotel que nel ían costruir -. Moi preto atopábanse lavadeiro público e o Matadoiro.
O camiño que se ve entre as edificacións conducía ao ponte sobre o río Barbaña, o cal foi
arrastrado por unha chea do citado río. Agora hai outro, que comunica coa Villa Valencia
249
A continuación da Ponte das Burgas, chegamos á Alameda. Antiga Horta do Concello.
No ano 1903 é deseñada por Vázquez Gulías con estilo modernista e chámaselle a
Alameda de Ourense. Nela había un templo do século XIX, imitando o estilo árabe, que
foi queimado durante a guerra civil e que se ve na fotografía. Tamén se ve a estatua de
Concepción Arenal que sería trasladada
O edificio de Correos constrúese na primeira metade do século XX) e substitúe ao famoso Hospital de San Roque que é o edificio que se ve na fotografía.
A fermosa porta do citado hospital, foi conservada e trasladada ao adro da Igrexa da
Trinidade
A estrada de Villacastín - Vigo (hoxe Rúa do Progreso) divídea en dúas partes.
A ALAMEDA. ANTIGA HORTA DO CONCELLO
Á esquerda e ó carón do templiño, está a Rúa de Pereira (hoxe chamada Avda de
Pontevedra), que vemos na seguinte foto e que se comunicaba coa Praza Maior.
Esta zona, foi famosa polos seus cafés-cantantes: Victoria, Orfeón, Unión, Regio,
Moderno,e tamén polo hotel Barcelona, de fermosa arquitectura.
Resulta curioso saber, que a escasos cincoenta metros atopábase o Seminario onde se formaban os futuros curas da Diócese. Seminario e Cabaréts; e unha cercanía cando menos
un tanto inoportuna, para aqueles tempos.
250
HOTEL BARCELONA E CAFÉS CANTANTES: VICTORIA, UNIÓN...
Todos estes cafés foron citados nas Coplas por uns ou por outros motivos. En concreto o
Orfeón foi o organizador da festa dos maios durante moitos anos, dato que se recolle neste
libro. Curiosamente o seminario estaba no outro lado da praza, onde hoxe está o Pazo
Episcopal.
Unha vez rebasada a Alameda, aproximadamente no tramo central da Rúa do Progreso,
atopábase o tan famoso Hotel Roma do que tamén se fan tantas referencias nas Coplas,
polos faladoiros e xuntanzas que nel tiñan lugar.
Ay dous académicos//sabios profesores//abogados cantantes//todos bos fumadores.
O GRAN HOTEL ROMA
251
Proxectado por Vázquez Gulías, constrúese en 1915, constaba de tres plantas e remate en
cúpula. Foi considerada como unha grande obra arquitectónica do modernismo e foi derrubado na segunda metade do século XX. Os propietarios foron os señores de Feijoo, con
casa señorial na Rúa de Santo Domingo e con pazo de blasón en Baamorto, no concello
de Monforte de Lemos. (Lugo)
FERMOSA ESCALEIRA MODERNISTA
Foi un dos lugares máis frecuentados polas peñas da sociedade ourensá e tivo fama a nivel
nacional. Os intereses especulativos deron conta del, como doutros moitos edificios
emblemáticos e de gran beleza e interés arquitectónico da nosa cidade.
Niste café do Roma//hay homes especiales//desde ganaderos//hasta intelectuales.
Y está o diplomático//Cónsul portugués//que non saca o chapeo//nin para tomar café.
Rebasado este magnífico e señorial edificio, aparecen á saída para a praza das Mercedes,
chamada Rúa de Trives, á dereita e á esquerda da estrada que conduce ao outro lado do
Barbaña pola ponte de Ervedelo e por cerca da fundición de Malingre ata o Couto, tamén
moi nomeado nas Coplas, polas súas mozas e polos bailes que se facían os domingos
naquela zona e seguindo pola zona das Cabañas logo atoparemos a aldea de Rabodegalo,
situada perto do tamén moi nomeado Salto do Can.
252
En Rabodegalo sempre se fixo maio. É por iso, que temos que agradecerlles moito ás xentes deste lugar, que non se conformaron coa presentación dun maio, senón que case sempre presentan dous monumentos, normalmente de tipo artístico, senón que nalgún ano chegaron a presentar tres, coas correspondentes Coplas.
A ALAMEDA DO CRUCEIRO
Moito se ocuparon as Coplas dos Maios, deste fermoso lugar, que a modo de miradoiro,
ocupaba o que hoxe vén a ser o Parque Infantil, o aparcamento e outras edificacións tales
como o Pazo de Xustiza do que tamén tanto se falou.
Parece ser, que antigamente era o lugar onde se colgaban os cadáveres das persoas axustizadas, para exemplaridade dos cidadáns, por cometer algún delito, anque iste dato non
debe ser moi fiable xa que persoas maiores co sabían por boca dos seus abós, din que onde
se facía esta práctica era no Polvorín.
O cruceiro que alí estaba, data do ano 1718.
Seguindo a Rúa do Progreso logo nos atopamos coa Ponte Vella que comunica co Barrio
da Ponte e co fielato (primeira edificación moi pequena, que se ve á dereita da fotografía
-entre tres postes da electricidade- en espazo retranqueado. (Foto na páxina seguinte).
253
A SAÍDA DA PONTE VELLA. O FIELATO Á DEREITA. (FOTO DE 1960.)
CAMPO DOS REMEDIOS (ANTIGO CAMPO DEL DUELO)
Antes de pasar a Ponte está o famoso Campo do Remedios do que tanto se falou nas
Coplas por ser un lugar moi frecuentado pola xuventude de certa época e tamén pola súa
Romaría con novenario á Virxe dos Remedios, e por ser o lugar onde se celebraban as feiras e tamén as corridas de touros
N-o campo d-a feira//está instalada//unha grande plaza//pra unha becerrada
Unha plaza de touros//d-esas de quita e pon//igual ca chaqueta//igual que unha livita.
Nesta foto da páxina seguinte, podemos ver, como a ponte segue a ser colonizada pola
vexetación e a sucidade, por iso, ano tras ano as coplas pidan que se arranxe. Vemos o
Seminario e unhas poucas edificacións na estrada de Reza, da que tamén se fala nas
coplas. A ruralidade era manifesta.
254
A PONTE VELLA OU PONTE ROMANO.
Subindo pola Avda das Caldas e deixando á dereita o edificio da Praza de Abastos e moi
preto o famoso Cine Yago, situado na parte alta da rúa Ramón y Cajal moi preto xa da rúa
Vicente Risco; deseguida nos atopamos coa nova Estación Empalme.
O día 1 de xullo de 1957, tivo lugar en Ourense o acto oficial de inauguración da nova
estación do Ferrocarril. Foi construída na zona Quintián do barrio da Ponte. O emprazamento desta Estación causou moitos conflitos entre o Concello da Capital e o Concello de
Canedo. Moito se fala tamén nas coplas, deste conflito. Comunica coa Estación de San
Francisco a través do Viaduto do que con tanto orgullo se falou como obra grandiosa para
a cidade de Ourense.
A ESTACIÓN OURENSE-EMPALME
255
A ESTACIÓN DE AUTOBUSES DO BARRIO DO PINO
Chegamos ao final deste longo roteiro e facémolo na Estación de Autobuses do Pino.
A construción desta estación na zona do Pino foi moi cuestionada e discutida no seo da
sociedade ourensá e diso fixéronse eco as Coplas.
Pouco antes atopámonos co novo matadoiro do que tamén se fala, moi cerca, a antiga Casa
de Baños das Caldas e as famosas "charcas" do Tinteiro (hoxe convertidas en modernas
instalacións).
Na outra beira do río Miño, e fronte a esta zona de augas quentes está a estrada e o lugar
de Reza tan famoso polas súas mozas, e polas súas cereixas e hortalizas, segundo as
coplas.
Moi perto desta zona, atópanse o barrio de Santa Ana. o Casrdomato, e os muelles da estación do ferrocarril, que nalgúns anos participaron na festa cos seus maios. Hai referencis
sobre o feito de coincidir estes maieiros, cós que viñan da zona do Vinteún e tamén do
Bellao.
Seguramente serían uns intres cheos de ledicia e algarabía propia de xente xoven con
gañas de celebrar a festa xa dende a saída do maio, por eles porteado en andas, ata chegar
á cidade.
256
ROTEIRO 2. (POLA SAÍDA A)
SALTO DO CAN - OS PELAMIOS - AS BURGAS (2) - A BARREIRA - A PRAZA MAIOR - RÚA
LAMAS CARVAJAL-OS XARDINILLOS DO PADRE FEIXOÓ - (RÚAS DO PASEO E CALVO
SOTELO) - SAN LÁZARO - A PONTE DE FERRO - ESTACIÓN VELLA -ENTRADA Á AVDA DE
SANTIAGO - O BELLAO.
PLANO DO ROTEIRO
O SALTO DO CAN
257
O verdadeiro nome é O Santo do Can, na honra a San Roque, ao que se lle celebraban as
festas patronais na zona, e que ademais deu nome ao Hospital que había na Horta do
Concello.Co paso dos anos foille quedando o nome de Salto do Can, que posúe na actualidade.
Cruzando o río Barbaña polo Fervedoiro atopariamos as primeiras casas construídas na
zona chamada Villa Valencia e máis enriba ao cruzar o que hox é a Avda de Portugal chegariamos ao famoso Salto do Can, coa Fonte do Bispo e a finca de de Sas.
Camiñando Barbaña arriba, logo nos atopamos na Ponte dos Pelamios e con varios muiños para moer a fariña do pouco grao que se colleitaba na zona e tamén o que se mercaba
no moi nomeado mercado que se celebraba no barrio do Polvorín.
O Proxecto de urbanización de Ponte Pelamios apróbase en 1966 para edificar pero é
modificado no ano 1970. Para a mesma zona, apróbase a urbanización de Portocarreiro en
1977.
A PONTE DOS PELAMIOS
A seu carón, as mulleres lavan a roupa, nas ainda limpas augas do río Barbaña
258
O FAMOSO LABADOIRO PUBLICO CON AUGA QUENTE DAS BURGAS
Unha vez que deixamos atrás a Praza Maior, a través da rúa da Burga - onde houbo unha
porta de entrada á cidade - chégase aos chorros de auga quente das Burgas.
O edificio da dereita, preto do labadoiro, é o antigo matadoiro municipal, do que tamén se
fala nas Coplas.
A esquerda atopábase a porta da Burga e á dereita unha famosa fábrica de curtido de peles.
Ao fondo e na parte alta, vense os montes xa pertos ao Montealegre, do que tanto se fala
nas Coplas dos Maios e que mesmo o representan, coas súas formas cónicas ou piramidais
según o defendeu D. Xaquín Lorenzo (Xocas)
259
Una vez rebasada a zona que ocupa a actual Praza de Abastos, cerca da cal se atopaban o
lavadoiro e antigo Matadoiro que amosa a fotografía, chegamos a zona dos chorros de
auga quente tamén amosados na fotografía, e rebasados os mesmos, pola rúa da Burga e
pasando polo que antigamente foi unha das portas da cidade, chegamos á rúa da Barreira
e nela atopamos o Pazo do Marqués de Leis, para cruzar a Praza Maior e meternos na rua
Nova, tamén chamada rúa do Instituto e na actualidade rúa de Lamas Carvajal, da que nos
ocupamos, nas seguintes páxinas.
PAZO D0 MARQUES DE LEIS. (Foi Colexio de Nenas Horfas)
Este fermoso pazo posuía unha propiedade que ao longo do que hoxe é a rúa Dr Marañón, chegaba
ate a Ponte da Burga.
Rexentado polas monxas, fixo unha gran laboura, na atención e educación de nenas horfas.
Segundo os datos do Arquivo, foi o primeiro Colexio que participou na Festa dos Maios en 1.949
Posuía Capela propia, como acredita a auta de casamento de María de la O Castro y Garcés con
Isauro Pardo y Pardo. Marqués de Leis, Notario de Villamarín e Senador electo pola provincia de
Ourense, na lexislatura(1921-1922).
260
AUTA DE MATRIMONIO DO MARQUÉS DE LEISNA CAPELA DO PAZO (RÚA DA BARREIRA Nº 8)
A PRAZA MAIOR CO EDIFICIO DO CONCELLO E O ACCESO A PRAZA DA MAGDALENA AO FONDO
Tamén se chamou Praza do Campo, praza da Constitución e Praza da República Federal.
A vestimenta da época: Cabaleiros con sombreiro e nenos con boina.
261
Xa na rúa de Lamas Carvajal, (antigamente chamada a rúa Nova e tamén a rúa do
Instituto), atoparemos o Pazo de Oca e Valladares (na actualidade o Liceo), e tamén o antigo Seminario E Instituto, (na actualidade, casa de sacerdotes), e adosada ao mesmo, a fermosísima igrexa de Santa Eufemia do Centro, que acolle un magnífico retablo.
PAZO DE OCA VALLADARES
O ANTIGO INSTITUTO
ESTE MAGNÍFICO TEMPLO ATÓPASE SITUADO NO MEDIO DO COMPLEXO ARQUITECTÓNICO
262
OS FAMOSOS XARDÍNILLOS DO PADRE FEIXOÓ
Neles remataba a rúa Calvo Sotelo e a continuación, empezaba a Rúa do Instituto (hoxe
Lamas Carvajal), así chamada polo Instituto de Ensino que nela había e do que xa se falou.
Foi un lugar de reunión da xuventude xa que nel remataba a zona de paseo dominical, que
ían dende o Campo de San Lázaro ata estes xardíns e volta para atrás para empezar de
novo, que era a moda do momento.
A escasos dez metros, atópase a Fonte do Rei e tamén a entrada posterior do Pazo da
Deputación, que é un magnífico edificio, construído a principios de século para fabrica de
botóns.
Xustamente nese lugar estivo ate fai poucos anos o famoso Café A Coruñesa, que consta
como un dos máis antigos da cidade. Antigamente foi café cantante.
ESCUDO DA A FONTE DO REI
263
Vemos o solar onde estivo o cine Apolo no ano 1928.Nas coplas, fálase moito deste cineteatro. O famoso Teatro Apolo, ocupaba a esquina da rúa do Paseo (nome actual), coa rúa
Cardenal Quiroga (antes rúa de Alba).
Moi preto estaba o Café Royalty, no edificio que hasta fai pouco ocuparon as Galerías
Tobaris, tamén moi famosas na cidade.
Esta rúa foi sempre moi importante para a cidade de Ourense. (Así o reflicten as Coplas).
A continuación do Hotel Miño, atopamos un gran edificio (farmacia Cobián), chamado
casa Añel porque foi construído para a súa vivenda (2º piso), polo citado ricachón, do que
tanto se fala nas coplas, que seica tiña moito poder na cidade.
RÚAS DE CALVO SOTELO E DE PAZ NOVOA. (FOTOS DE 1927)
264
RÚA DE PAZ NÓVOA-1927. (CALVO SOTELO EN 1981)
Famosísimo lugar de paseo, xuntanza e lucimento dominical.
Á dereita vemos en primeiro plano o magnífico edificio chamado “ dos populares” e hoxe
adicado a Caixa de Aforros. A continuación o hotel Miño, coa súa fermosa cúpula, que
ainda se mantén restaurada na actualidade.
O HOTEL MIÑO.
Magnífico edificio que daba entrada ao segundo tramo da Rúa do Paseo.
A rúa do Paseo que tivo diferentes nomes: Travesía Vicente Pérez-rúa Fermín Galán-rúa
José Antonio e na actualidade do Paseo
265
Un día fun tomar
café o "Bilbaína"
vín a ama da fonda
e salin por estampía.
UNHA ZONA DE PASEO DOMINICAL
MOI NOMEADA NAS COPLAS.
Este café-cantante “La Bilbaína” foi bastante famoso e situado fóra da zona da Alameda,
que era onde estaban case todos.
Na outra beirarrúa e case enfrente, construíuse nos anos setenta a sala de festas Auria, que
durante máis de unha década foi o lugar de diversión da xuventude de Ourense. Nas coplas
recóllense as actuacións de cantantes e grupos moi famosos, como “O dúo dinámico” entre
outros moitos.
ANTIGO COLEXIO DOS MARISTAS E RESIDENCIA DAS SIERVAS. FOTO DE 1928.
Hoxe adicado a Gobertno Militar
266
A.-CHEGADA DENDE O SALTO DO CAN - OS PELAMIOS - AS BURGAS -A BARREIRA -PRAZA
MAIOR - LAMAS CARVAJAL-XARDINILLOS P. FEIXOÓ - PAZ NÓVOA (HOXE RÚA DO PASEO)
B.- SAÍDA PARA O VINTEÚN E O BELLAO POR CURROS ENRÍQUEZ-A PONTE DE FERRO-A
ESTACIÓN VELLA -VICENTE RISCO - AVDA DAS CALDAS.
FOTO MOI ANTIGA DO CAMPO DE SAN LÁZARO (CAMPO DA FEIRA)
O edificio blanco que se ve ao fondo, con dúas plantas e ático chamouse a casa do
Chicharrón, por vivir nela un articulista que firmaba co seudónimo de Chis-A-Roni. A
situación exacta da mesma, e a esquina do camiño chamado da Alameda do Cruceiro (hoxe
rúa Concejo), e as edificacións de planta baixa, son as que ocupan na actualidade o tramo
entre esa esquina e a Avenida da Habana.
Ogoberno civil, construíriase entre esas edificacións e o terreo baldío que chegaba ao
mesmo Campo (Tamén se chamou o Campo da feira).
A esquerda dos nenos a rúa do Parque, que enlaza coa actual rúa de Bedoya
A capela que se ve á dereita, foi trasladada ao Barrio de Peliquín.
Nas seguintes fotos, pódense comprobar os cambios e transformacións da cidade en non
moito tempo.
267
O GOBERNO CIVIL EN CONSTRUCIÓN.
O PARQUE DE SAN LÁZARO
En primeiro plano vemos o edificio do goberno civil xa construído e a continuación, un
solar con portón escuro, (*) que foi o lugar onde se construíu a torre de Ourense.
Ao fondo vemos unha plantación de árbores (tamén nomeadas nas Coplas), que ao longo
de 400 metros sombreaban as dúas beirarrúas ata a entrada da Ponte de Ferro sobre o Miño
e que comunicaría coa Estación vella do Ferrocarril en Ponte Canedo, da que tanto se ocuparon os maieiros. Entre este solar e a casa seguinte empeza a Avenida da Habana, tamén
famosa nas coplas polas construcións do célebre Sr. Añel.
A PONTE DE FERRO (A PONTE NOVA)
Comezaron as obras o 13-3-1911, e foi inaugurada no ano 1918
268
A ESTACIÓN VELLA
A estación Vella ocupaba tamén os terreos das edificacións que se ven á dereita (hoxe praciña e Centro de F.P. 12 de Octubre), que tamén foi asiduo participante na festa dos maios.
Moi cerca desta praciña que se ve á dereita da rotonda da foto, estaba o Cine Yago do que
tamén se fala nas Coplas. Foi inaugurada o día 18 de Xuño de 1881 coa chegada dun tren
que saíra de Vigo 10 horas antes. Ocupaba os terreos situados no triángulo que hoxe forman a Rúa de Vicente Risco (Edificio de Maxisterio), coa Avda de Santiago e con R.
Castelao. (Véxase foto seguinte)
Coplas de 1955.
A estación vella//quedou abandonada//xa non fai servicio//nin sirve pra nada
E ten muy boas vistas//ten moita utilidá//pra eso das conquistas// da nosa moced
ARRANQUE DA AVENIDA DE SANTIAGO PARA O VINTEÚN
Moi preto desta praciña que se ve á dereita da rotonda da foto, estaba o Cine Yago do que
tamén se fala nas Coplas.
269
C.-- A SAÍDA DENDE SAN LÁZARO PARA O COUTO- AS CABAÑAS E RABO DE GALO POLA
DIAGONAL, CRUZANDO O PROGRESO E O BARBAÑA
A descarada especulación que tivo lugar nesta rúa, foi o tema de moda en moitas das
coplas dos maios. No ano 1960, complétase o proxecto de apertura e urbanización desta
rúa, a que se lle chamou a rúa da aristocracia polos ricachóns, que nela comezaron a
facer as súas casas.
270
ROTEIRO 3
O POSIO - RÚA DO INSTITUTO - RÚA COLON (PRAZA DA IMPRENTA E PRAZA DOS COIROS)
RÚA DA COROA - PRAZA MAIOR - RÚA DAS TENDAS RUA DA PAZ (R. ZAPATEIROS) - PRAZA
DO FERRO - RÚA DA CORREDOIRA (SANTO DOMINGO) -PARQUE DE SAN LÁZARO - CARRETERA DA LONIA - O HOSPITAL VELLO - AS LAGUNAS.
PLANO XERAL E ROTEIRO 3
O XARDÍN DO POSÍO
Vista do paseo central do Posío. Lugar de celebración de bailes e festivais dos que tanto
se fala nas Coplas. Véxase tamén o uniforme dos municipais, tamén nomeado nas Coplas.
O ano pasado //vimos no xardín // os coros de Valencia // bailando o garrotín
271
O CENTRO PROVINCIAL DE INSTRUCIÓN.(HOXE INSTITUTO OTERO PEDRAYO)
Na década dos sesenta era o único Instituto de Ensino Secundario de Ourense. As Coplas
falan dos alumnos que alí estudaban e do Xardín do Posío. Este edificio data de 1897,
posúe unha de fachada clasicista.
Este Instituto leva o nome de Don Ramón Otero Pedrayo, no que impartiu docencia. Está
preto da entrada do Posío. Ten un campo de deportes cerrado chamado "O pompeo", e que
foi moi famoso. Do reloxo deste edificio fálase moito nas Coplas
A continución atopámonos coa magnífica Igrexa da Trinidade, que ten saída posterior polo
adro á Praza da Trinidade, na que aínda loce a famosa porta do que foi o Hospital que había
na Alameda no solar que hoxe ocupa o edificio de Correos.
ENTRADA DO ANTIGO HOSPITAL SAN ROQUE
272
PRAZA DA DA IMPRENTA. (1960)
Situada entre a rúa de Colón e a rúa Liberdade (antiga Reina Victoria). De fronte o antigo
Colexio do Sueiro (fálase del nas Coplas do Maio da rúa Liberdade e da Reina Victoria,que
foi cárcere.antes de que se costruíra a da rúa do progreso, da que tamén se amosa unha
fotografía. Na foto nº 2 pola rúa da Libertade vemos a fachada principal e o escudo.
Fachada principal,da antiga cárcel,á rúa da Liberdade, nº 28 (2008)
Frente a este edificio (hoxe en estado ruinoso), atópase a rúa do Turco, que é un estreitísimo calexón que comunica coa Praza Vixia e coa saída para San Cosme e tamén para a
Porta da Aira, pola rúa de Hernán Cortés.
273
A PRAZA DE SAN MARCIAL (ANTIGA FONTE DOS COIROS)
Na foto, non se ve nin o pilón que nela había para meter o material dos curtidos, nin a fonte
de fundición que tiña. Está situada ao final da rúa da Liberdade. Pola parte de arriba áchase a Rúa de Hernán Cortés para a saída pola Porta da Aira.
Nesta praza, e facendo esquina coa rúa Primavera e rúa Bailén.atópase a famosa banca
Romero, na actualidade en proceso de remodelación.
Baixando pola rúa Bailén, chegamos a Praza da Herba e á rúa Obispo Carrascosa e nela
a Carcere da Coroa, con portada barroca e escudo na fachada.
O CÁRCERE DA COROA..DATA DE CONSTRUCIÓN, 1718
Actualmente adicada a dependencias municipais.
274
ESCUDO DA FACHADA DO CÁRCERE DA COROA COA DATA DE CONSTRUCIÓN
Ao frente, vemos o antigo Pazo.do Bispo, construído no ano 1727. Despois pasou a ser o
Museo Arqueolóxico Provincial. Nel morreu o Bispo Francisco Blanco Nájera.
O Bispo fray Muñoz de la Cueva, mandou facer unha chea de obras e reformas no pazo episcopal,
que configuran o aspecto exterior do mesmo na actualidade.
FACHADA DO PAZO DO BISPO E SAÍDA DA RUA DA COROA.. (Hoxe
Rúa do Bispo Carrascosa)
A fermosa fachada con gran escudo e balcón volado, danlle moita maxestuosidade
275
FOTO ACTUAL DO PAZO EPISCOPAL E ESCALEIRA DE ACCESO A PRAZA DA MAGDALENA
A PRAZA MAIOR
Esta visita de Alcalá Zamora, tamén é recollida nas Coplas dos Maios.(Véxase escolma).
276
PRAZA DO FERRO, CENTRO NEURÁLXICO DA CIDADE ANTIGA.
Na Rúa da Paz, atópase o Teatro Principal, famoso nas Coplas polos mitins políticos que
nel se celebraban. Nesta rúa viviron grandes persoeiros da Cultura galega como Otero
Pedrayo, Risco e Xaquín Lorenzo.
Este último foi un grande especialista da festa dos maios. Foi un defensor acérrimo da
identificación da forma do maio típico sexa cono ou sexa pirámide, co Monte Alegre.
RÚA DA CORREDOIRA (HOXE SANTO DOMINGO)
A Rúa da Corredoira, (hoxe rúa de Santo Domingo),sempre foi moi comercial. Nela atópase a famosa a casa de Angelita Varela (Marquesa de Atalaya Bermeja), hoxe residencia
de estudantes. Remata no Campo de San Lázaro
277
A CONEXIÓN CAMPO DE SAN LAZARO COA ESTRADA DE MONFORTE
Aínda que a cidade remataba no Campo de San Lázaro, o feito de confluír nel as rúas
importantes, xa mencionadas, e aínda que xa deixara de celebrarse nel a feira, que pasaría
ó Campo dos Remedios, xa se estaba a converter nun punto de referencia e de conexión
coa Ponte Nova e polo tanto, co Barrio de Ponte Canedo e coa nova Estación. Pola cara
Norte do Campo de San Lázaro, conecta coa antiga estrada de Monforte
CAMPO DE SAN LÁZARO
Como xa se dixo, o Campo de San Lázaro estaba situado ao Norte do Casco histórico, co
que se comunicaba pola Rúa da Corredoira e tamén coa pequena aldea da Lonia, pasando
polo Campo de fútbol chamado Campo Lonia e polo famoso Parque Bouzo situado no que
hoxe ocupa o barrio das Lagoas, sen olvidar o Hospital Provincial no que se atopaba tamén
o Hospicio Provincial, e que ámbolos dous eran sufragados pola Deputación Provincial de
Ourense.
O famoso Campo Lonia, ocupaba os terreos nos que anos máis tarde se construirían as
vivendad para os militares do Reximento Zamora nº 8, e que foron coñecidas como os
pavillóns militares
Frente aos citados pavillóns, no mesmo cruce, atopábase o fielato central, dun conxunto
de tres case alineados, o primeiro dos cales atopábase no cruzamento do que hoxe é a rúa
Curros Enriquez, coa rúa de Saenz Diez (antiga rúa da Circunvalación), moi perto do
nomeado Cine Avenida.
Neste mesmo cruzaneto estivo o sanatoriodo primeiro ciruxán que tivo Ourense, e que
278
foi o de Pol Piñeiro, no que se instalou o primeiro aparrello de Rayos X da provincia.
Se saímos dende ese cruzamento, en dirección á Lonia pola estrda que se se chamou estrada da Lonia, a douscentros metros érguese o antigo recinto hospitalario hxe Campus
Universitario.
O terceiro fielato, atopábase case en liña cos outros dous, na actual Avda Buenos Airesna
entrada á Praza Xoan de Novoa, daquela inexistente, xa que ainda non se urbanizaran os
terreos adicados a hortas e baldío, tendo como extrema un muro de cerramento, que bordeaba a zona dende a esquina mencionada ate aproximadamente a saída da citada Paz
Novoa e enlace coa actual rúa Pardo Bazán. Este fielato controlaba as mercadorías que
procedían da zona da Rabaza, do Barrio do Cuco e de Ceboliño.
ENTRADA E FACHADA PRINCIPAL DO ANTIGO HOSPITAL PROVINCIAL.
Nas Lagoas a Deputación e o Concello deciden levantar un novo Hospital Provincial para
sustituir ao que había na Praza de Perez Serantes. Comezan as obras no ano 1910,
Estos edificios, están adicados na actualidade a laboratorios, oficinas e despachos..
Este recinto posuía un cerramento perimetral moi fermoso feito con perpiaño e coroado
279
cunha verxa de ferro feita artesanalmente, máis foi derrubado para sustituílo por outro, que
representa a antítese da beleza e a sin razón, destruíndo desta maneira un recinto cheo de
historia para os ourensáns que dende nenos o coñecemos
A ANTIGA CENTRAL ELECTRICA DE FENOSA NAS LAGUNAS
A foto amósanos a zona das Lagoas na que se levantou a urbanización que leva o mesmo
nome e que chega ata as ribeiras do río Miño. No ano 1971 sortéanse as parcelas e no ano
1973 levántanse os primeiros edificios.
Tamén nas Lagunas//frente ao hospital //van facer un barrio// algo impresdionante
Nestes terreos, na zona na que se edificaron os pavillóns militares, atopábanse campo de
fútbol, chamado campo Lonia, o famoso Parque Bouzo e a Antiga Central Eléctrica de
Ourense (Foto da mesma).
Os domingos a tarde//gastan un diñeiral// no Bouzo, nas Cabañas //e mais no Rosedal
Do Parque Bouzo, falose moito nas coplas e tamén o primeiro taller que D. Eduardo
Barreiros tivo en Ourense e que sería o xérmen do que logo se había de converter nunha
gra factoría en Madrid (Villaverde), onde se fabricaron os motores Barreiros Diesel. Este
pequeno taller atopábase xusto enfrente ao segundo pavillón, que amosamos na foto da
páxina anterior.
Unha vez rebasada esta zona en dirección a Monforte de Lemos, e a un quilómetro aproximadamente, áchase o pobo da Lonia moi famosa nas coplas, polas mozas, polas rianxeiras e tamén por unha pequena central hidroeléctrica, que fixo o Malingre da Fundición do
Couto, no cauce do río Loña, que era onde vivía, na chamada “casa dio muiño”, situada a
200 metros augas arriba, da ponte que amosamos, e que foi importante porque por ela
pasaba unha vía romana e ademáis, era o único punto polo que se podía cruzar o río Lonia
para comunica coa cidade, posto que a estrada de Monforte e a ponte, ainda non existía.
280
A estrada Lonia, da que tamén se fala dabondo polo tema das mozas e tamén dos fielatos.
tivo moita sona, empezaba no cruzamento coa chamada rúa da Circunvalación e precisamente, nese cruzamento houbo un fielato, que controlaba o rianxo que procedía da Lonia,
de Mende, de Velle, de Vilariño e de Melias. (Foto: Ourense Antiguo. H.M. de Internet)
Dende a aldea da Lonia, pódese chegar ao asentamento celta do Castro de Santomé, pola
estrada de Tibiás - que tamén participou na festa dos Maios -para cruzar novamente o río
Loña e para saír a Castadón.
Deixando á dereita o famoso Pazo dos Capelas - hoxe en ruínas- podemos cruzar a estrada de Ponferrada, visitar o Barrio do Cuco, a Rabaza e a zona de Cruz Alta e dende ahí
subir ao Montealegre ou ben entrar no recinto de San Francisco, para pasar ao Casco
Vello, dende a Praza do Anxo, seguindo pola Praza do Correxidor, Praza das Flores, Praza
do Trigo, Praza das Damas e rematando na Praza Maior.
Este sería un roteiro moi longo e que acadaría certo sacrificio, pero sen dúbida moi interesante tanto pola cantidade de información, coma pola súa beleza paisaxística
281
ROTEIRO 4
CAMIÑO DE BONHOME – PORTA DA AIRA- RAIÑA VICTORIA – PRAZA VIXÍA - SAN COSME
PRAZA DO TRIGO - PRAZA DO CORREXIDOR – RÚA PIZARRO – RÚA DA LAXIÑA – A PORTA
DA PÍA - PRAZA DAS MERCEDES - PRAZA DE PÉREZ SERANTES.
O QUE NOS QUEDOU DA FERMOSÍSIMA PORTA DA AIRA. (FOTO PROPIA)
Vemos o solar que está verxado polo constructor e preparado para levantar nel unha nova
edificación. O patrimonio cultural, non parece contar ante a especulación.
282
RÚA DA PORTA DA AIRA (Hoxe
rúa de J. Prieto Nespereira)
A primeira edificación da esquerda, foi derrubada e polo lateral da mesma, aínda se ven
media ducia de sillares. Na seguinte foto vemos o solar xa preparado para ser edificado e
os sillares con máis detalle e coa inscrición.
Entrando na cidade antiga pola Porta da Aira, na rúa da Rina Victoria (hoxe rúa de Julio
Prieto Nespereira), reseguida atopamos a Capela de San Cosme e Damián e a seu carón,
un nobre edificio, no que estiveron os Guardias Carabineros de Ourense, antes de ser trasladados ao Parque das Mercedes.
CAPELA DE SAN COSME E DAMIÁN. (FOTO DO ANO 1945)
Baile en San Cosme//ena explanada//premio ó que coma//mais pronto unha empanada
283
CASA BLASONADA CHAMADA DAS DE MORENO
Seguindo na mesma dirección xa pola rúa Hernán Cortés (antiga Torre dos Brancos),
atopámonos a dereita con dúas casas moi fermosas, a Casa Gótica e a Casa das Morenas,
e mesmo enfrente, pola márxen esquerda da rúa, está a Praza de Pena Vixía, que se
comunica, coa rúa da Libertade por un calexón moi estreito e pendente chamado a rua
do Turco, mesmo frente ao Edificio da antiga Cárcere.
A CASA GÓTICA
284
A PRAZA DO TRIGO: FOTO ANTIGA E FOTO ACTUAL
Tamén chamada das Praterías ou da Fonte Nova, pola fonte que houbo nela hasta 1928 que
foi trasladada ao Campo dos Remedios, dende onde foi trasladada novamente á praza.
Debido a tantos traslados, chámaselle a fonte viaxeira. Na parte alta e facendo esquina coa
praza das flores, atópase a famosa casa Temes.Na parte inferior da Praza, e na zona de
soportais, xa na zona da praza das Damas, está a casa Pazo dos Valencia
ESCUDO DOS VALENCIA
285
Dende a Praza do Trigo, e antes de dirixirnos á Praza do Ferro pola rúa Pizarro, podemos
visitar dada a súa cercanía a Praza do Correxidor, que data do reinado dos Reis Católicos.
Nela viviu o Correxidor da cidade. Tamén foi convento dos Franciscanos. Conserva dous
escudos nobres na fachada.
Tamén a Praza da Madalena pola súa proximidade. Esta fermosa Praza foi a antiga praza
do pescado, e ten saída á Praza Maior polas escaleiras de entrada a Santa María Madre.
PRAZA DO CORREXIDOR
A PRAZA DA MADALENA
286
Unha vez na Praza do Correxidor e seguindo pola rúa Pizarro (antigo Barrio de mala sona
polas casas de lenocinio que nel había, xa podemos dirixirnos á porta da Pia da casca ou
ben á Praza do Ferro, e neste segundo caso. dirixirnos ao Eirociño dos Cabaleiros e visitala casa María Andrea para sair á Praza Maior, ou ben seguir pola rúa Corredoira (na
actualidade rúa de Santo Domingo, para chegar ao Parque de San Lázaro.
A RÚA PIZARRO (ANTIGO BARRIO DE LENOCINIO)
RÚA DA LAXIÑA. (Hoxe rúa do Páxaro).
É a saída á Praza das Mercedes e Pérez Serantes, pola porta da Pía da Casca
287
A NOMEADÍSIMA E IMPORTANTE PRAZA DO FERRO
Está situada nun cruce de camiños (Cruz dos Ferreiros), logo chamouse a Praza da
Ferrería. Nela atópase a casa blasonada dos Boán.
Dalle saída á rúa da Paz, na que se atopaba a casa dos Deza, con tres plantas, balcón corrido, górgolas e remate en frontón curvo e tamén a San Miguel para entrar no Eironciño dos
Cabaleiros por xunto á Casa de María Andrea. A esquerda, os soportais adicados a ferreterías, e ao frente a Rúa da Corredoira. (Hoxe Rúa de Santo Domingo).
A CASA DE MARÍA ANDREA NO EIROCIÑO DOS CABALEIROS
288
A PRAZA DO FERRO É A SAÍDA NATURAL
Para a Estrada de Trives:
Pola Rúa da Laxiña, porta da Pía da casca e praza das Mercedes
Para San Francisco e a famosa estrada da Santa Mariña.
Dende as Mercedes pola praza de Pérez Serantes, para entrar na Rúa Picasso
e seguir ata a Praza do Correxidor
Para a Porta Norte da Catedral
Pola Rúa da Obra (hoxe Rúa de Lepanto), con dúas casas blasonadas: os Baamonde e os
Méndez Montoto.
Para a Praza Mayor
Pola Rúa da Paz e Rúa das Tendas
Para San Lázaro
Polo camiño da Corredoira (hoxe Rúa de Santo Domingo)
A PRAZA DE PÉREZ SERANTES
Á dereita vese o Colexio Menor Calvo Sotelo, que foi o antigo hospital e tamén a Escola
de Artes e Oficios. Pola parte superior, vese a estrada de San Francisco e a zona chamada
de Vista Alegre. Foi coñecida pola “rompe cús”, debido a que ao ser tan empinada, presentaba moita dificultade para subir por ela os mortos ao cemiterio.
Leva o nome dun Xuiz Municipal desta cidade de Ourense e dela, fálase nas Coplas.
289
ROTEIRO 5
RAIRO - REGUEIRO FOZADO – ESTACIÓN DE SAN FRANCISCO -CONXUNTO MONUMENTAL
DE SAN FRANCISCO O MONTE ALEGRE - RÚA DE TRIVES - VDA BUENOS AIRES - O VIADUCTO - A RABAZA -O BARRIO DO CUCO - A LONIA - PRADO LONIA
PLANO XERAL
ESTACIÓN DE S. FRANCISCO / 1956
ESTACIÓN DE S. FRANCISCO / 1960
290
A Estación de San Francisco, comunícase coa outra estación (Empalme) a través do túnel
que cruza soterrado a Avda Buenos Aires, pola zona xa nomeada onde se atopaba o fielato e o antigo Cuartel da Garda Civil e cruza o Miño polo Viaduto.
As Coplas fixéronse eco, do uso desta estación e tamén do Viaduto, por ser un lugar moi
frecuentado polas parellas.
SAN FRANCISCO: CONXUNTO MONUMENTAL. (O Lugar de Vista Alegre).
Convento de San Francisco e a Igrexa acaroada ao mesmo.
No ano 1843, é abandonado polos Franciscanos, e recupérase para Cuartel do Exército.
A Igrexa que se ve acaroada, foi trasladada no ano 1929 para o Campo de San Lázaro, onde
permanece. As coplas fanse eco do traslado.
O MONTE ALEGRE
291
De Monte Alegre//trouxemos os paus//pero a obra foi feita//polas nosas maus.
É o símbolo da cidade, para a festa dos maios e tamén do magosto. Nas Coplas moito se
fala das construcións, que nel se estaban a facer. Xa daquela, se barruntaba o desorde
urbanístico que agora está a padecer a zona. Moito se fala nas coplas da madeira, do
musgo e dos carrabouxos, que dende alí se traían para facer o maio.
O barrio do Cuco, do que tamén se fala nas Coplas, atópase á esquerda, no senso da
ascensión e nas estribacións deste couto.
Xa deixando o Barrio do Cuco, e cruzando a Estrada de Trives ao rebasar o Barrio da
Rabaza-de boas mozas segundo os maios- xa nos adentramos en Mende e Prado Lonia,
onde vivíu e fixo unha Central Eléctrica no río o Sr. Malingre, que tiña tamén uns talleres de Fundición no Barrio do Couto (hoxe esquina de Avda de Portugal con Ervedelo).
Foron moi nomeados nas Coplas.
PRAZA DAS MERCEDES E RÚA DE TRIVES. (Hoxe
Avda de Buenos Aires)
No ano 1876 abrese a estrada de Ponferrada, que recorre transversalmente o Norte da
ciudade e prolóngase pola Avenida de Buenos Aires ou carretera de Trives.
Na praza das Mercedes//talaron a arboleda//e ahora quedou //que da noxo vela.
O que se chamaba antigo Campo das Mercedes, estaba fóra do casco urbano da cidade coa
que se comunicaba a través da Porta da Pía da Casca. Nesta Praza houbo un Hospicio
(Nenos Expósitos), e tamén un Hospital.
292
AVENIDA DE BOS AIRES (1960)
Fálase bastante nas coplas deste tal Añel e por iso se incorpora esta foto, que mostra o seu
seu chalé. Aquí atopábase tamén o famoso chalé Villa Argentina, no cruzamento coa
Avenida da Habana, así chamada na honra dos moitos emigrantes a Cuba, e tamén por ser
algún destes como o caso de Añel o primeiro, que empezou a construír nesa rúa.
Pola parte de abaixo desta edificación (hoxe Camiño Caneiro), estaba o famoso Rosedal
do que falan as coplas. Nese recinto facíase baile os domingos e festivos pola tarde.
Dende Camiño Caneiro, podemos pasar polo Viaduto e contemplar o curso do Miño dende
a Batundeira, Presa de Velle, a Lonia de Arriba, as Lagunas, Potovello, desembacadura do
Barbaña ata preto de Reza, para unha vez cruzado, chegar ao famoso Barrio de Peliquín.
Ou tamén encamiñarnos á saida da cidade, para chegar ao barrio da Rabaza, que fixo maio
entre os anos trinta e e trintaeseis e que lle encargaba a feitura das coplas, a un enpregado
da Deputación chamado Carlos Pulido.
Se dende Camiño Caneiro, nos diriximos ao centro da cidade,chegarermos á Praza de
Trives, - hoxe Praza das Mercedes -que se comunica coa xa nomeada de Perez Serantes.
293
FOTO 1: O VIADUCTO EN OBRAS
FOTO 2: O VIADUCTO XA REMATADO
No ano 1943 o enxeñeiro Tovar Bisal, proxecta o viaduto do ferrocarril sobre o río Miño,
Naquel momento foi a obra de enxexeiría civil máis importante en Ourense, e polo tanto
un orgullo para a cidade, e así o reflicten as coplas. Inaugúrase no ano 1957
Cuando pase o tren// dicen que vai ser// o asombro dos nacidos/ e dos que van nacer
Un puente moi grande//pro ferrocarril//un puente que vale//o menos por mil.
294
UN SEXTO ROTEIRO: UN ROTEIRO DE AGRADEMENTO
Un sexto Roteiro, poderiamolo facer, visitando aqueles Colexios Públicos e Privados, que
ao longo da historia, participaron con certa frecuencia na Festa dos Maios.
Se nos fixamos na relación de maios participantes (páxinas 57- 68), veremos, que están
recollidos os nomes de todos, máis para non ter que nomealos novamente, poderiamos
falar en especial, de Colexios como: Padre Feixoó -Zorelle, Instituto da Ponte, Instituto 12
de Outubro, Colexio Maristas, Colexio Guillelme Brown e outros, que sempre puxeron as
notas de ilusión propias da xente xove e tamén bastante sensibilidade tanto na elaboración
do monumento, como na composición das Coplas.
En canto ás asociacións veciñais, quixera facer unha mención moi especial, e de agradecemento unha vez máis, aos veciños de Rabo de Galo, dos que podemos decir sen lugar a
dúbidas, que ao longo da historia, foron os máis entusiastas e tamén os mellores.
Como xa se dixo, son moitos os barrios e as rúas que ao longo destes 90 anos, participaron na Festa dos Maios, como se pode comprobar nas relacións de maios participantes 8
(paxinas 57- 68).
Quixen rescatar esta ducia de maieiros, porque considero de grande importancia situar no
plano da cidade os lugares con tradición na festa
295
Deste xeito podemos comprobar visualmente como o 75% manteñen certa cercanía, que
obviamente se corresponden, coas rúas da parte máis antiga da cidade, situada entre a
Praza Maior e o Xardín do Posío.
O envellecemento da poboación e a emigración nesa zona determina que rúas como Villar,
Cervantes, Libertad, Baño etc, xa non participen dende hai moitos anos
Resulta cando menos interesante establecer a relación comparativa e comprobar como
aquelas rúas que hai 50 anos estaban ateigadas de xente xoven, agora atópanse nalgúns
casos nun estado verdadeiramente ruinoso e deshabitadas e na maioría dos casos habitadas por persoas moi maiores, razón pola que agora xa non participan nos maios.
PARA REFLEXIONAR:
O BARBAÑA EN TEMPOS PASADOS, (POR ISO TANTO FALAN DEL AS COPLAS DOS MAIOS)
Adico un recordo especial ao río Barbaña, do que tanto se falou nas coplas, para que sexa
unha chamada de concienciación para todos, e podamos recuperar as cousas que fomos
estragando, pois basta ver as seguintes fotografías e comprobar a súa limpeza. Nel podíase lavar a roupa e tamén pescar troitas, como se reflicte nas coplas, e tamén buscar o agarimo e frescor que prestaban as súas ribeiras para o descanso.
Habrá grandes premios // no río Barbaña // pros pescadores // que pesquen ca caña.
(1934)
Habrá un concurso // pr-os pescadores que c-a caña // pesquen a millor troita // n-o río
Barbaña. (1948)
Anos máis tarde convertiríase nunha auténtica cloaca; anque agora parece, que xa se están
a tomar medidas e ao menos, xa volve a ter algo de fauna e estar mais controlado en canto
aos verquidos
O río Barbaña // seica mellorou // en el unha troita // din que se pescou
296
PODÍASE LAVAR A ROUPA NAS SÚAS AUGAS AO PASO POLA ZONA DOS PELAMIOS
TAMÉN SE PODÍA UTILIZAR PARA DESCANSAR NAS SÚAS RIBEIRAS
AS MULLERES LAVANDO NA DESEMBOCADURA ACHÉGANOS Á IDEA DA SÚA LIMPEZA
297
CAPÍTULO V: ESCOLMA 1928-2007
TÁBOA DE ESTROFAS E CONTIDOS DA ESCOLMA: 1928-2007
ANO
1928
1929
1930
1931
1932
1933
1934
1935
1936
1937
1938
1939
1940
1941
1942
1943
1944
1945
1946
1947
1948
1949
1950
1951
1952
1953
1954
1955
1956
1957
1958
1959
1960
1961
1962
1963
1964
1965
1966
1967
1968
C.XENERO LOC–SOC
17
28
22
1
10
47
36
109
39
0
0
4
0
0
94
42
16
85
95
164
130
54
81
32
88
170
51
102
106
7
0
21
55
77
32
14
0
0
4
53
64
91
9
0
2
29
7
0
25
22
0
0
0
0
23
133
35
12
29
69
173
114
98
66
101
293
303
29
184
49
53
31
32
73
111
57
46
0
87
70
172
255
S/CLASIF
52
0
0
0
0
7
0
0
8
0
0
0
0
0
44
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
57
27
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
C.POLITICA C.DEPORT
0
0
0
36
11
36
0
18
62
0
0
9
0
0
0
0
0
0
0
6
11
12
2
3
0
0
11
21
0
0
0
0
0
0
0
0
56
0
5
12
39
299
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
3
21
40
15
0
46
70
0
0
47
5
0
0
0
0
25
5
0
0
0
9
20
29
OBRAS
0
0
0
2
2
14
0
10
6
0
0
0
0
5
0
0
0
7
18
4
5
17
1
0
10
3
7
10
0
9
0
1
2
9
0
0
0
0
2
11
4
ANO
C.XENERO
LOC–SOC
S/CLASIF
C.POLITICA
C.DEPORT
OBRAS
1928
1929
1930
1931
1932
1933
1934
1935
1936
1937
1938
1939
1940
1941
1942
1943
1944
1945
1946
1947
1948
1949
1950
1951
1952
1953
1954
1955
1956
1957
1958
1959
1960
1961
1962
1963
1964
1965
1966
1967
1968
17
28
22
1
10
47
36
109
39
0
0
4
0
0
94
42
16
85
95
164
130
54
81
32
88
170
51
102
106
7
0
21
55
77
32
14
0
0
4
53
64
91
9
0
2
29
7
0
25
22
0
0
0
0
23
133
35
12
29
69
173
114
98
66
101
293
303
29
184
49
53
31
32
73
111
57
46
0
87
70
172
255
52
0
0
0
0
7
0
0
8
0
0
0
0
0
44
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
57
27
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
36
11
36
0
18
62
0
0
9
0
0
0
0
0
0
0
6
11
12
2
3
0
0
11
21
0
0
0
0
0
0
0
0
56
0
5
12
39
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
3
21
40
15
0
46
70
0
0
47
5
0
0
0
0
25
5
0
0
0
9
20
29
0
0
0
2
2
14
0
10
6
0
0
0
0
5
0
0
0
7
18
4
5
17
1
0
10
3
7
10
0
9
0
1
2
9
0
0
0
0
2
11
4
TOTAL ESTROFAS DA ESCOLMA: 13.592
300
REPRESENTACIÓN GRÁFICA DOS DATOS QUE FIGURAN NAS TÁBOAS
As Coplas da escolma, transcríbense tal e como se reflicten nos papeis archivados, de ahí,
que nos atopemos con verbas e con expresións, que a día de hoxe, resultan cando menos
curiosas, pero que posúen o valor de poder ver, a evolución tanto na maneira de pensar,
como de decir, asi mesmo, a evolución cultural do pobo, que pouco a pouco, vai pasando
de vivir nun mundo rural a unha situación máis urban.
301
A GRAN ESCOLMA
ESCOLMA DO ANO1928
CRÍTICA XÉNERO MULLER
Mociñas garridas
vai falar o mayo
e tende contiña
con algún desmayo
Dend e altas montañas
a veiriña sa do mar
ouvimos as pedras
moito que contar
Andan de moito traxe
e moito presumir
pero a barriguiña
no na poden resistir
Porqu'el ben cho sabe
que á vosa cariña
sóbralle pintura
cremas e fariña
Oestar bailando
andan de moitas coñas
despois van quedar
pra vestir monas.
Eso de presumir
ustedes xa comprenden
o quitar pros traxes
e o que máis pretenden
As mozas d'ahora
son feitas de encarga
teñen pelo curto
ya lengua muy larga.
Danse moito pisto
Ya inda que non coman
non lle faltan cartos
pra arreglar o pelo.
Buscando un sitio
que sea pistonudo
vánse arrimando
pron sitio oscuro
Teñen por gran cousa
ir moi repintadas
co-a camisa sucia
y-as tripas furadas.
certas mocosiñas
bótase fariña.
Nos que somos obreros
no nos queren falar
e o ter trinta anos
véñense arrimar
Sempre van o baile
cun'ha hora anticipada
dan un'ha pintura
e van muy coloradas.
Eiqui estamos
pero non de coñas
falamos das rapazas
que parecen monas.
Por que hay
algun'ha guapa
pero os de trichera
búscanas de pasta.
DE SENTIMENTO
De moi lonxe viñemos
abrindo os caminos
con bagoas nos ollos
e corazón ferido
De tristes recordos
de tempos pasados
vestínme pra festa
nos maios froridos
302
Os mouchos xa viven
pola noie escura
e os homes non ven
naa luz da cultura
ESCOLMA DO ANO 1929
CRÍTICA LOCAL - SOCIAL
Y-a xunta d'abastos
debe meter man
que si así seguimos
vai subil-o pan.
Pois por un real
desde alí o xardín
veñen de Caredo
oir o chin-chin.
Cando sale a bomba
de color tan roxo
parece un cangrexo
e mesmo da noxo.
Temos en Ourense
bombas con escalas,
bombeiros con cascos,
machadas e palas.
O malo de todo
no dos autobuses
e que estos carritos
son auto-abuses.
Con estos bombeiros
si e que arden casas
hay San Lorenciño
libranos das brasas
Levan uniforme
sin corte no embregue
e si hay un incendio
non hay quen o apague
Pois si tes ti presa
por collel-o carro
esperas tres horas
e vas pol-o barro.
A cousa mais útil
que ten oxe a xente
son os autobuses
que van car-o puente
CRÍTICA DE XÉNERO: MULLER
Entran as rapazas
con moito rumbo
vai chegar un día
que van entrar por turno
E si ven o home
falar coa moza
póñenlle unha cara
coma dunha raposa
Cuando ben a moda
de traer o pelo roxo
hay moitas que pintan
pero velas da noxo
Dispois van a farmacia
pra comprar os polvos
quedamos debendo
si non sablean o noivo
Salen as noites
pra ir a pasear
solteiras y os homes
van a castigar
Elas por xuntar
pra unha trinchera
polo ano adiante
pásana muy negra
Hoxe o que se casa
cunha rapaza destas
cómprenlle polo menos
unhas cen mil pesetas
Cuando van a casa
encontran a cena feita
póñense a comer
enseguida se deitan
Ahora non queremos
que se poñan lelas
que si se cabrean
no nos dán cadelas
Pra fregar a louza
queren unha criada
que si non os trastes
póñense avalorados
E hay unhos papeles
que son encarnados
y úntanos ben as mozas
pra pintar os labios
As cousas que sey
ahora as voy decir
falando das rapazas
do modo de vestir.
Énchense de polvos
e mais de pintura
e salen a calle
como lavaduras.
Marcheime de alí
e fun o xardín
santa Catalina
o que eu alí vin
O mais importante
que habrá este ano
será o concurso
dos lavios pintados
303
Deixemonos de esto
he bamos a falar
de algo das rapazas
de mais necesidad
Centos de rapazas
por non ter que facer
andaban de paseo
y a casa sin barrer
Vamos a falar
algo das mulleres
pra prender o moño
métenlle alfileres
Deitan a noite
cheas de golfear
e pola mañá non hay
quen as faga levantar
Tamén a de haber
na exposición
pra a da saya corta
que enseñan o pantalón
Vamos a falar
algo das rapazas
con vestido corto
e con alpargatas
Levantese as dez
y o primeiro que fan
e meteren a barriga
un cacho de pan
De esas leva o premio
a que a leve pola rodilla
que o andar enseñe os
muslos y o color das ligas
Salen a calle
con moito presumir
e chegan a casa
non fan mais que dormir
OS NOSOS MAIORES CANTAN CON MOITA LEDICIA
304
ESCOLMA DO ANO1930
Autor: Ventura Soto Rodríguez (Orense 3-3-1930)
Elas o que queren
e ir o teatro con moito
desimulo hacia alí
o van levando
Os ollos dálgunha
cheos de carbón
parecen nacidos
despois dún bofetón.
Salen as noites
despois de facer a cena
van a pasear
e pérdense nálameda
As mozas de agora
levan polá cara
moita porcaría
e pintura rara
E por tal motivo
xa me dixo algún
que andan entrenando
o Paulino Uzcudún.
Van a casa os homes
encontran a cena feita
póñense a comela
y enseguida deitanse
Si se casa algunha
con un albañil
sin cal no caldeiro
vai quedarse il
Entran as rapazas
con todó rumbo
vai chegar un dia
que entren por turno
Cos coloretes na cara
yo pelo ondulado,
co-as faldas muy cortas
yos labios pintados
Roxos cal cereixas
levan os fuciños
moi requepintados
moi coloradiños
As rapazas dágora
son moi presumidas
miraslle pra cara
e todas se pintan
Co-as sayas muy cortas
yo pelo o garson
o sentarse enseñan
hastr-o pantalón
E parece algunha
bruxa dún chamizo
cos labios tan roxos
que merendou chourizo
Pra fregar a louza
queren unha criada
e si nona tratan ben
pónse incomodada
O vestido claro
ya barriga flaca
van o Losada
sentanse en butacas
Dispois van a botica
pra comprar os polvos
quédanos debendo
si non sablean o novio
Pra se lavar
non necesitan auga
que teñen moito frío
e solo van empolvadas
Él qué un granuja
destes de tacón
levántase sudando
que parece un león
Hoxe o que se casa
cúnha rapaza de estas
cómprenlle p´lo menos
unhas cen mil pesetas
Elas por xuntar
pra unha trincheira
polo ano adiante
pásana muy negra
Os rapaces d-agora
teñen pouca compasión
y-os poucos momentos
suben o pantalón
Si ven o home falar
cúnha destas mozas
póñenlle unha cara
coma dunha raposa
Ahora non queremos
que se poñan lelas
que si se cabrean
non nos dan cadelas.
Todo o que lles digo
non se deben de extrañar
c-as rapazas d-agora
son muy boas de engañar.
305
ESCOLMA DO ANO1931
CRÍTICA POLITICA
Eiquí estamos
como os outros anos
falando da República
e tamén dos maios.
Morreron con honor
estos dous capitás
defendendo a España
hasta no poder mais.
En Madri dixeron
que Franco e mal nacido
y-eses señores
tiralos o Miño.
Viva o tres de Maio
y-o catorce dÁbril
que entrou a República
tempo sea por fin.
España debía
facer monumento
pra eses dous héroes
de gran talento.
Tiralos o Miño
que non haiga perdón
porque eles mismos
arruinaron a nación.
Berenguer vos é
un dos grandes homes
que non se emborracha
si non cando pode.
Estátuas nas plazas
lápidas na calle
merece Galán
e García Hernández.
Calvo Sotelo
coa súa barriga
está tan groso que
parece un borrego.
Condenado a morte
matou o noso hirmao
a García Hernández
y-a Fermín Galán.
Vamos con Franco
que ben o merece
por eso España
a él moito lle debe.
Calvo Sotelo
foi xamoneiro
arruinou a nación
por amor o diñeiro.
Catro disgraciados
quitáronos de diante
a Fermín Galán
y García Hernández.
Por España anduvo
Franco arrastrado
pero chegou o día
que hay que pagarlle.
Vamos cún home
chamado Alfonsito
que cuando marchou
choraba como un bendito
Y-o señor Berenguer
solo lle pedimos
metelo na cárcel
hasta podrilo.
Estas son noticias
dó gran.republicano
que tén na Alameda
un almacen de pano.
O bo do noso cacique
facéndose home de ley
choraba como un miniño
cando se marchou o rey
Levántate Maio
que ven ahí a vía
que viva a República
e morra a monarquía.
O catorce de Abril
do ano trinta e un,
tuvo un día bo España
como non tuvo ningún.
Alí se venderá todo,
o incrédulo ou devoto,
os anteojos que usaba,
nas elencios o Sr. Soto.
Din que de Francia
mandaron a estación
un "maniquí" de palla
cóa cara do Borbón
Por todo o mundo inteiro
non se fala doutra cousa,
yen Italia Musoline
dín que vai perdendo
Todo venderán barato
para remediar males,
necesitando diñeiro
se desfán dos concexales.
Falamos de cousas// que non entendemos,// pero que escoitamos,//e tamén que lemos
306
E tamén mandaron
un vaso de cristal
as vágoas dó coitado
conde do Bugallal.
O xefe do noso país,
tanto listo
como honrado
non hay máis que pedir.
Non abandonen os seus,
eso non era de ley,
o Sr. Carballo os manda
para acompañar o rey.
O señor La Cierva
din que ó van mandar
pra que adorne "Modelo"
e a porta dó seu bar.
Non cantes máis Mayo
con tanta energía,
preferimos morrer
a que volva a monarquía.
Tomás, Camilo e José,
que tamén deron o voto,
faránlle guardia de honor,
o excalde Sr. Soto.
Tamén é pertigueiro"
dá nosa catedral
ascenderán a Mola
despois de xeneral.
Eiquí ven o mayo
con moito rumbo e aureola
pra conmemorar o triunfo
de repúbrica española.
Eso xa acabou rapaces,
xa entra o sol pol-a ventana,
os Tabeirós xa morreron
España e Republicana
Estamos no maio
chegamos por sorte
cantando cantando
antes que chegue a morte
Eles aconsellanos
que estemos calados
pensan que papamos
o caldo a tazas
Nin soldos nin nada
nin case que comer
ue leven en cascada
o que haxa que lamber
Ninguèn se extrañe
que todos o saiban
e si a alaguen lle escoce
que rasque si quere.
Dín que è moi sano
pra nos amolar
mais xa non queremos
nin ouvir falar
Venche xa de vello
de esa canalla
nada lles importa
por quen traballa
Estamos seguros
que esto é así
que cànto decimos
pòdelle mancar
Sempre nos toca
Toda a borralla
bilar ca mais fea,
de todo o lugare
Levántate maio
vaite rapidiño
e si ven o municipal
faite o louquiño
Temos a basura
ben recollida
limpiño o o rio
e por iso cantamos
Pois todo o que fan
podese concretare
en cambio de formas
e nada mudar
Os electricístas
cobran máis que fan
cando pasan factura
fan temblar ao can
Tèmosche un alcalde
moi faragulleiro
pro vàiselle a forza
dentro do caldeiro.
Pra què cambear
dìnnos eses vampiros
se nos vai tan ben
pra os nosos fuciños
As rúas da cidade
estan ben barridas
unha bez ao mes
pásanlle escobillas.
Tentaron o Golpe
tan ben os trataron
que siguen pensando
volver intentalo.
Non digades nada
que todo se sabe
chupade do bote
e non digades nada
Se buscas traballo
dánche un volante,
pra ir pola cidade
de venta ambulante.
307
ESCOLMA DO ANO 1932
Temos oxe a Ourense
feito un gran señor
coas calles moi límpas
a cada cual millor.
Os dias do paro
valéronme a vida,
ganei pr'on vestido
y-enchin a barriga.
Vamos a acabar
de cantar coplas
e vamos a empezar,
ca sesión das mozas
Polo cual se pode
oxe codear
con Paris ou Londres
ou Galapagar.
Nadie traballaba
pero eu traballei,
levando maletas
e n-iso ganei.
Ese dice que Galicia
é unha miserable
si non fora a nosa carne
morrían de fame.
Temos unha praza
oxe en construción
que pra si quixera
o gran Washingtón.
Ahora, señores,
fáltannos zapatos
e pol'o que din
hainos muy baratos.
Cheos de becerros
van moitos vagós
e pra que coman
eses bribós.
Tubos donde corre
a agua con prisa
que lle dan envexa
os tubos da risa.
Gobernei paraguas
y antes afilador,
ya hora,señores,
son un gran tenor.
Todiños a pe
vamos ter que andar
porque a gasolina
nadie pode pagar
Uns xardis preciosos
cercados de reixas
en donde se arrulan
centos de parexas
Agora estilan moitos
como gran novedá,
ser home d'ideas
dende un ano pr-acá.
O precio que ten
anda por as nubes
hay que ver esa xente
como ten moitos fumes.
Os noivos cay níles
dan a sensación
de que están pegados
con "sindetikón"
Mais como o noso Mayo
conoce o caciquismo,
non quere disa xente
nin a fe do bautismo.
Seguro que a resposta:
a teñamos un dia,
e sen estudarmos
na socioloxia.
Trenvías branquiños
de rodaxe dáire
que van cara o puente
lucindo o donaire
Nantronte,o vir pra vila,
díxolle o "charramango"
que agora tiña il
a sartén pol-o mango.
Mentras tanto imos
a seguir andando
coas nosas coplas
sempre critiçando_
Acérquense todos
que o mayo vai falar
e os dias do paro
moito trai que contar.
Tamén lle dix-o "Mona"
con xenio de claveiro
que o nombraro alcalde
do campo do Cruceiro.
íNon lle ten arreglo
esta terra nosa,
hai moito lambón
que nada o farta
Non temos noticias //de cousas sagradas // pra quen traballa / /non hai larpeiradas
308
O mayo viu Ourense
e quedóuse pasmado
mirando pras rapazas
cos labios pintados.
E despois nos dixo
nunca outra vos vin,
a cara con fariña
y-os labios con carmín.
Agora falaremos
de canta moza hay
que viste de princesa
sin ganarllo seu pay.
Conoce o Mayo a tantas
que quere señalar,
pra que non teñen mozo
e queden sin casar.
Este noso Mayo,
como inda está solteiro
anda a ver si topa
un "choyo" con diñeiro.
Agora as rapazas
andan con chaquetas
ha de chegar un día
que se lle vexan as tetas.
Algunha rapaza
que viste de seda,
temos que preguntarlle
qén fora qen lla dera.
Non quere rapazas
con morros pintados,
nin vellas con polvos,
de pescozos pelados.
Yas que non nas teñen
poñen almohadillas
pra que digan os homes
que boas neniñas
CRÍTICA POLÍTICA
Agora lles voy falar
algo en castegani,
que lo aprendín en Cuba
cuando era cubano.
Hay quen dí orgulloso,
sunríndose ufano,
qu tod-a vida foy
un gran republicano.
Así d-esta maneira,
dichosos e ufanos,
¿Quén non se sinte alegre
entre republicanos.
Yo alí traballaba
de afilador y miren
lo qu'es,señores, que
ascendí a Gobernador.
Alguhos d-os que o din
gastaron mil "caretas"
servindo de "lacayos"
e de "tira-chaquetas".
Metéuselle na cabeza
noso paisano
mentra esté no poder
estaremos sin traballo
Señores e señoras
traemos eiquí colgado
Alfonso de Borbón
que vai ser aforcado.
Ese noso paisano
ten un bó amigo
Indalecio Prieto
que é noso enemigo.
Agora señores
ustedes xa o están vendo
o que este goberno
de nós está facendo.
Eiqui ven o mayo
e ven moi criticón,
contaralles cousas
dcon moita razón
Porque no axuntamento
quérenos moito polo tempo
enxoito e polo mollado nin
pouco nin moito
Puxeron no Couto
unhas tuberias
que non valen nada
mais ca pa averías
imos a falarlles
de cousas ben tristes
sonche problemas
que non teñen chiste
Conseguiremos cas ruas
arranxen algo
senon andaremos
cos pes sobre o barro
Calemos rapaces
que vai vir o alcalde
correndo corendo
coma un calamidade
309
ESCOLMA DO ANO 1933. (A. M. FORMIGA)
Por isto ven a Ourense
na data diste día,
en busca de pesetas
e d'Autonomía....
Agora proyectan
certos concexales,
poñer papeleras
pol'as bocacalles....
E debían de facelo
esto,e sin tratas,
preso cada mes
ganan mil pesetas.
Galicia ten dereito
igual que Cataluña,
de gobernarse sola
sin tutela ningun-ha.
E de pega sellos
as portas dos estancos
pensan emprear
a todos os monarcos...
Nosoutros non creemos
que os nosos.Diputados
esquezan a Galicia.....
por estar enchufados.
Onte no Xardín
dicía un retirado,
que o noso país
era afortunado...
De mozos de consumos
serán enchufados
todos os canónigos
qu'estén retirados...
Nosoutros tamén fumos
d-os novos enchufados....
nas obras do Ensanche
e nas dos asfaltados.
Hastra os monárquicos
están empregados,
na Diputación
e noutros negociados.
O señor ministro
Cando veu eiquí
falou nÁlameda
ogallá que non viñera
De capataz estaban
o "Coello" yo "Mora"
que son republicanos
aos da última hora.
Conoce o Mayo a moitos
conspiradores,
ca conta da República
comen nos comedores....
Indalecio Prieto
ten muy boa mao,
e todo o que pode
mándao pra Bilbao.
Agora co Socialísmo
alegrase algunha xente
pero o plan que leban
a nos non nos convence.
Hay algún cacique
dentro do Ayuntamento,
que debía de estar
pasando tormento.
Largo Caballero
é muy educado,
pero pra ministro
non vale un carallo
Porque esos siñores
Andan de danza en danza
pero na mais pensan
que en hencher a panza.
Parecía un tonel
de obscuro que estaba
probe indivíduo
y-esto dicéo Mayo
Pos fai como Prieto:
é muy aproveitado,
e busca pra Madrí
hasta o último centavo.
O que nos combén
e o mais principal
que debemos votar
pro partido Radical.
E si prestan atención
enterados o momento
quedarán de moitas cousas
feitas pol'a Ayuntamento
Vámoslle a falar
d'unha bella persona
que fai cincuenta anos
debía estar na chirona.
Pois sigún dixo el
nas Cortes certo día
que d'esa maneira
cambias deseguida.
Un monte frondoso //de robles e pinos //caraveis moi roxos// alegranme o día
310
Os eleutores d'Ourense
pra premiar a súa labor
pensan volvelos votar
mais será por un balcón.
Como todos sabemos
no Teatro Principal
esta bella persona
fartouse de falar.
Tamén vos hai outro,
na misma pandilla,
no cambio das chaquetas
parecen da familia.
I-o goberno da nación
tendo en conta seu traballo
pensan tamén metelos
n'esa nova ley de vagos.
Dixo que Azaña
tiña a cara dura,
pero tamén él
tena com'un cura.
Tén Ourense un alcalde
cal poucos haberá,
pois sin ter nin cadela
trasformounos a ciudá.
Escoiten señores
o que di o Mayo,
de tod-alas mozas
que pintan os labios....
Hay unha rapaza
cerca do Polvorín
que foi elexida
"Miss" Escardín.
As mociñas de antes
non son as de ahora,
que votan a perderse
por andaren a moda.
Coñece o Mayo un-ha filla
dun xornaleiro
que tray nos fuciños
un grande letreiro
Unha morena
que hay no Polvorín,
pintase de noite
para ir durmir.
Algunhas rapazas
solo por agradar,
empeñan as camisas
pra ter polvos que dar
Outra rapaza
da Rua do Villar,
píntase os morros
hasta pra xantar.
Un-ha moza en Seixalvo
pasou moitos tormentos,
pra que o nombraran
a "Mis" dos Pementos.
Andan cos fuciños
muy repintulados
y-a barriga famenta
desde fai sete anos.
Tamen hay viudas
de morros pintados,
de sayas tan curtas
qu'enseñan os taparrabos.
Outra de Rairo
tamen foy proclamada,
a "Mis" das cebolas
e das ensaladas.
Escoiten señores,
que o mayo vai falar
das "misses" máis guapas
que temos na ciudad.
Algun-ha leva un corno
na frente dibuxado,
e leva a saya rota
y-anda sin taparrabo.
Algun-ha querer ser
muller dun señorito,
e queda pra vestir
o San Benito.
Cuidado, mociños,
con estas trangalleiras
non miredes pr'elas
pra que morran lteiras.
Escoiten señores
que vamos empezar
a criticar as mozas
d-aldea e da ciudá.
Ahora falaremos
das mozas solteiras
que se meten monxas
despois de ser leiteiras.
Sonche moi porcas
xiquera se lavan
nin lavan a roupa
nin fan o xantar
Facede o caldo// nenas presumidas// deixade de tanto// pintar nas meixelas
Non vos queda tempo// para traballar// con soi pintarbos// para ir bailar.
311
Youtra rapaza
de Rabo de Galo,
foy elexida
"Miss" Escapulario....
Pra xuntar pra se ondularen
conocemos nós algunhas
que con pan mollado
van as probes a costura.
As faldiñas curtas
os labios pintados
os cabelos d'ouro
moi oxigenados.
Conoce o Mayo
Unha filla dun barrendeiro
que pra facer o caldo
ponse de sombreiro.
Andan de demandadeiras
as probes das nais si cadra
mentras derrochan as fillas
en pinturas o que ganan.
certas mocosiñas
bótase fariña.
están muy contrariadas
pol-a gran competencia
que lle fan as criadas.
Rapaciñas presumidas
que de famiña pasades
mantíñades tres familias
coa comida qu'aforrades.
E pra rapaciñas
habrá vos pintores
non gastarán cadela
en mercar colores.
Hay cuestión de pouco
Donde Padre Feijóo
Estaba unha rapaza
Que parece un reló.
Mozos no vos namoredes
da que xa foi namorada,
por que pode darse o caso
que xa estea rexistrada.
Como todo será de balde
os barbeiros tendrán xente
todas nenas podrán
lucir a Permanente.
Estaba outro fulano
Sentado xunto d-ela
E de tanto bombeo
Saltoulle na esfera.
Das rapazas de Ourense
pouco temos que falar,
pois xa todos sabemos
o leite que han de dar.
Estarán as rapazas
como o peixe na auga
os homes terán
que sostener a vava.
Y agora menos mal
Co pelo o Garsón
Lavan o pescozo
Pero sin xabón.
Sabemos de todas
que gastan carmín
desde a Rabaza
hasta ó Jardín.
O mais interesante
que habrá este ano
será a presentación
de "Miss Rabodegalo".
E podia que teñan
moita razón,
a mayoria delas
están na edá xamón.
Andan pol-a calle
con moita ilusión,
pero por dentro
vaille a procesión.
Por pintar dalles agora
a boca, cexas e uñas,
pro que teñen que pasare
o día enteiro en ayunas.
Píntanvos os hoyos
con moito afán,
e tan solo compran
un lápiz de can.
E non sei qué rayo
lle botan ás uñas,
pois ningunha pode
matar ben as pulgas.
Habían especiales
tocando bastillas,
e deixan todo
por facer tortillas.
Tamén con fociños
e vos unha broma,
e hainos que parecen
un chourizo de cebola.
E teñen empeño
salir de costureiras
pra aprender moi pronto
todas a cociñeiras.
E hai unha d'elas,
sabémolo de fixo,
que aburre ós güevos
e agárrase ôs chourizos.
312
OBRAS NA CIDADE
Os nosos políticos
empéñanse en dicir,
que a nosa ferrovía
xamais han construir.
Do ferro-carril
non se preocupan nada
e merecian todos
romperllás ventanas.
A plaza d'abastos
vay a continuar
yo canalizado do Barbaña
logo funcionará.
E tiñan intención
na esquina do Xardín,
facer unha estación
de cachos d'adoquín.
¿Qué pasará en Ourense
pra haber tanta alegría?
¿Aprobaría o Goberno
a nosa Ferrovía?
O ferrocarril
vay a continuar
entonces Orense será
unha gran ciudá.
Vamos empezar
por-o ferro-carril,
que xa non-o veremos
nin con un candil.
Din que van facer
no Parque dos Bombeiros
barriadas de casas
pra darlles os obreiros.
O Ferro-carril
farase nun vuelo
e disfrutaremos
de sueldos millores.
Temos moitos homes
muy interesados
pra que este asunto
se levase a cabo.
Orense como é rico
e non anda en engorras,
muy pronto vay ter
unha Caixa de Aforros.
O ferrocarril deseado
que vai d'Ourense a Zamora,
gracias estes diputados
vaise rematar agora.
Onte o vir d'aldea
viu o noso Mayo
vestidiñas de novo
as Guardias Urbanas.
Xunto un Fialato
o Mayo viu tamén
ó "Barrabás" y-ó "Frade
"de Mozos de Retén...
A nova Praza d'Abastos
gracias estes concexaies
é depósito qu'o pobo
ten pras materias fecais.
SIN CLASIFICAR
Viva o noso Mayo
frorido e festeiro
que xa ten ganado
moito diñeiro.
Habrá unha tourada
no palco da bamda
e un concurso libre
de queixos d'Holanda.
Nas festas de Ourense
poderemos bailar
anque pra Oira
seica as queren levar.
Está xa funcionando
unha comisión
pra as festas de Corpus
darlle un empuxón.
Habrá grandes premios
no río Barbaña
pros pescadores
que pesquen ca caña.
Este ano eiquí para o ano
que ven iran para alá
Deus meu xa non saben
que mais inventar
É nós que sabemos
que van ter
gran fama
vamos a decirlles
Coplas que piquen algo
sin ferir a ningén
aprauso ó que o mereza
y-o que nos, o revés.
Do alumeado
e millor non falar,
pois as rapaciñas
teñen que escapar
313
ESCOLMA DO ANO 1934
Como ela o sabe,
dícelle ás demáis,
que o chourizo
sempre mantén máis.
Ós coidamos que
cando elas o fan así
é porque con facelo
milloran o porvir.
As raparigas de agora
con tanta decoración
o maio olvidase de las
con toque de acordeon.
E dentro de pouco,
estas rapaciñas,
tendrán que emplearse
todas en cociñas.
Si cantos as critican
ó miraleas pasar
lle torceran a cara,
acabábase xá.
Maio malliño
non cantes mentiras
e dille alguhas cousas
a estas raparigas.
Entre as señoritas
de moita etiqueta
tamén vol-as hai
que cambian a chaqueta.
Mais como iles o ve las
se derréten de amor,
elas turran pra baixo
pol-a combinación.
Se viran o queu vin
na Alameda do Cruceiro
unha muller casada
con un mozo solteiro.
Hai unhas metrolas
n'esta capital,
que vos fan o demo
en certo portal.
Escoiten, señores,
que vamos empezar
a meternos co-as mozas
désta capital.
Eu estaba lonxe
e funme acercando
pra proder oir
o que estaban falando.
Si algunha das rapazas
se atopa presente
que non se poña rubia
pra que non llo note a xente.
Hay unha morena
n-a rua dós Fornos
que puxo de peinado
unha rede de cornos...
Decialle por Dios
meu Jacobo se que
tanto me queres
dareiche un biquiño solo.
E costume n-os mayores
das rapazas falar,
máis nós coidamos
que eso es´tavos por demais.
E n-a Ferrería,
cerca dá Modelo,
hay unha rubia
levada dó demo...
Xuntaronselle as vocas
e naquel momento
tanto resonou
"Miss Bandalleiro"...
Que si cortan o pelo
que si, tal como van,
enseñan mais da conta
ou deixan de enseñar.
Moitas presumidas
andan disgustadas,
porque non foron
dás "Misses"proclamadas.
N-as festas do Corpus
serán proclamadas
a "Miss Toribia"
y a "Miss Chicharra"
E pro ano que ven
estánse preparando
a Teresa borracha
y o charramango.
Tamen tiña os ollos
negros como un carbón
comame unca o demo
parecia un salchichón.
Nas mismas calles
hay duas ou tres
que ós solteiros
fanllo ó revés.
314
Viñénme de alí
e fun o xardín
santa Catalina
o que ali vin.
Pero non asusten
solo de estas calles
que lle vamos decir
outras interesantes.
Doulles a saber as nenas
pra empolvarse o chulería
ai que falar co Demonio
na sua carbonería.
Fixeime nunha de elas
e tiña na cara
mais de media libra
de fariña lateada.
Na Plazuela de Sal
hay duas rapazas
que non lle pregunten
donde teñen a casa.
Empezemos na Barreira
terminemos en Villar,
e veredes despois
que vai a resultar.
E fixeime nunha
que estaba cun sargento
e tiña nos fociños mais
de un kilo de pegamento.
E d'esta rapaza
temos que decir
que o porta-lamparas
a vicou n'o plovorín.
Parece mentira
haxa mozos agudos
pois pra conquistalas
teñen que ser viudos.
O caso é que as duas
con moi bó acierto
aprenden o oficio
no Carreiro Vello.
Temos outras cuantas
en Santo Domingo
de moito postín
os jueves e domingos.
Pero teñan en conta
todol-os clientes
que ós que non paguen
rompémolles os dentes.
Elí hay unha casa
non sabemos de quén,
solo podemos decir
que fai o coxo moi bén.
Si algunha persoa
se quere enterar,
abrimos o despacho
agora ó terminar.
Xa que así o queren
estas sinverguenzas
que pintan luares
y en señan as pernas.
CARRABOUXOS NO CARBALLO. UNHA VEZ ENRISTRADOS
SERÁN INDISPENSABLES NO ORNAMENTO DO MAIO
315
ESCOLMA DO ANO1935
Rizan as pestañas
pidan os cabelos
y-ademais as cexas
déixanas sin pelos.
Xa se sabe qu'o que casa
cunha maestra d'escola
deixa de ser caballero
pra faguerse espuma olas.
C'as que se pintan os ollos
c'oise carbón da cociña
e por esta i-outras causas
comen a comida fria.
Cando van andando
van faguendo yesca
con un balanceo
de barco de pesca.
Porqu'o seu oficio é,
ter coidado da cazola,
barrer e faguer as camas
o neno arrobar, si chora.
C'oesas que cando se deitan
non se esquecen do pijama,
demostrando que se visten
cando se meten na cama.
Cos labios pintados
d'un color roxizo
parece que comen
somente chourizo.
Si maestras non oubese
por andaren muy buscadas,
ollade si quedan ricas,
e dos cincuenta pasadas.
Coa quela que vai o cine
o teatro ou le novelas,
porque saben mais que Lepe
e non hai quen poda c'oelas.
Inda que hay algun-a
con cara de bola
que si usa chourizo
é d'os de cebola.
Pero nunca vos casedes
Con as que pelan as cexas,
e que traen unhas maus
cal si fosen mandongueiras,
Ahora vamos as mulleres
tamen uns consellos dar,
pra que pol'os mozos d'hoxe
non se deixen engañar.
Hoxe a muller que convén,
e sen dúbida a mestra,
e millor da catro mil tendo
en propiedad a escola.
Dalles por se pintar
morros, cesas e uñas
ya si lles anda a barriga
mais da semana en ayunas.
E do mozo que non teña
oficio, terra ou diñeiro
recomendamosvos mozas
non lle diandes gran creto.
Vivirendes como reises
tendo a vaca asegurada
chova, neve, faga sol
os lindos pesos nos marran.
Coas que na cabeza
botan pouca manzanilla
auga que tomamos nos
cando nos doi a barriga.
Cunden no café
por ver as cupletistas
rapazas que lamentan
como elas non ser vistas.
No paseo diario
da rua de Paz Novoa
hay que ver o luxo
que por alí roda.
Pretenden as coitadas
casarse con marqueses
e pasan por engaños
e miles de reveses.
Rapaces d'Ourense
ter moito cuidado
por si vos casandes
non salir burlados.
De algunha e hoxe o día
non se pode explicar
de donde saen as sedas
que leva a pasear
Unha pretendeu
non baile de moda
casarse con un cacique
de Celanova.
Que hoxe as rapazas
son nugallás
e pol-as modas
fan barbaridás.
Cando o vaile van// moi requepintadas// deixanche os remendos// alá no desván
316
Xa non vale divorcio
nin leis republicanas
cargar con unha moza
e botarse canas.
Do Primeiro empezaremos
Po-las mozas pintadas
que porque non se casan
andan disgustadas.
Outra rapaza
do barrio da Estación
quixo casarse
co dono dun millón.
Si non fora o presumir
yo bailotear
ahora que xa votan
¡que ven iban a estar!
Hainas que són
simpres fregadoras
e pasan pol-as ruas
con aire de señoras.
Levouna a Monforte
e deixouna prantada
y-agora a probiña
tópase "preñada".
Collan de este Mayo
o consello aixiña
ser mais recatadas
e amigas da cociña.
Algunhas non conocen
a fartura do pan
y-aspiran a casarse
cun bravo capitán.
Algunhas pol'a moda
mais que nabos
e patacas sin sal.
Hoxe están de moda
as roxas y-as moradas
con rizos, permanentes
e cas uñas pintadas.
Yas coitadiñas
esquecen a receta
quén vez de capitán
saliulles un corneta.
E diste xeito
e desta forma
todas as mozas
son unhas porcas.
Haynas que estan lisas
por diante e por detrás
según a última moda
que veu de Barbadás.
O mais chocante
das mozas dÓurense
e ca mayoría
solteiriñas vénse.
Tamén as da aldea
teñen que rascar
porque xa se pintan
como as da ciudá.
Hay unha rapaza
xunt-o xardín
que ten as narices
como un cornetín.
Non saben barrer
nin facer a cama
parecen muy agudas
e son un-ha camama.
Algunhas rapazas
de Rabodegalo
queren ser bonitas
e son o refugallo.
Outra rapaza
da Rua do Villar
tiñiu os fuciños
y-a parte d'a tras.
Hainas pintadas
de varios colores
comás bervenas
con moitos faroles.
Unha pretendía
ser a " Miss Pemento"
e resultou a pobre
enferma por dentro.
Teñen a cintura
en forma déstralante
e están lisiñas
as probes por adiante.
Quíxenlle ver a cara
os dous fulanos
e cuando lla vín
quedéime pasmado.
As mozas de Reza
y-as dÉrvedelo
pintan os ollos
e pintan o cabelo.
Vinvos n-Alameda
a duas rapazas
que pol-o paseo
dánse por honradas
Contaremos das mozas
dáldea e da ciudá,
das modas quélas gastan
e dos polvos.que dán.
Algunhas de Ourense
de moito lunar,
por andar luxosas
pasan sin cenar.
317
Estábanlle decindo
as porcas das fulanas
que por duas pesetas
lle tocaran nas nalgas.
As mozas de ahora
son como as veletas,
abultadas por tras
e por didiante tesas.
Así deste xeito
e desta condición
son as dáldea
y-as da población.
Quedeime pasmado
co que alí vín
e fúnme correndo
meter no Xardín.
Dende que inventaran
o pintar os pés
andan ca cabeza
de medio revés.
Figámonos mais adiante
nun bulto que se movía
era outra tirada no suelo
sabe Dios o que faguía.
Metínme no Xardín
a ventilar a cabeza
porque viña atontado
de que-eu vira n-Alameda.
Algunhas rapazas
do Polvorín
rellenan o corpo
con polvos de serrín.
Figámonos en eles
non os pudemos conocer
pero os dous ben agarrados
movíanse mais co tren.
Quíxenme sentar
n-un banco do Xardín
cuando unha parexa
pasou por xunto a min.
Tamén conoce o mayo
algunhas coquetas
quén vez de gastar bragas
gastan calzonetas.
E unhas cuantas rapaciñas
que presumen do seu tipo
de tanto que nos rimos
a todos nos pega o hipo.
Ela moi pintada
y-el un caballero
empezaron a falar
que aquello metía medo.
Outra rapaza
da Trinidá
ondúlase o cabelo
antes de cenar.
Hay algunha co seu tipo
parece un camión
quixo a comprar o Cadavid
pra carretar o carbón.
Déuse conta ela
de que a estaba vendo,
e a tía fulana
metéuse máis adentro.
As de Seixalvo
gastan "escarparís"
y-as de Rabo de Galo
unhos calcetís...
E o que debía faguer
estas cousas olvidar
e mirar polas suas casas
que as teñen sin arreglar.
Pol-a maneira de bicar
os labios d-aquel fulano
parecían de cerdo
e non de cristiano.
As mozas dos Ponxos
y-as de Papón
untan os fuciños
con bermellón.
Este Mayo equivocouse
pois coidou que poucas eran
as mulleres de 30 anos
que cortaron a melena.
Pero ainda non contamos
o que temos que contar
que agora as rapaciñas
todas se deixan bicar.
Pero ela chorando
pedíalle por Dios
que non llas fixera
que lle pegaba a tós.
Todal-as rapazas
sospiran por él...
por quén él sospira
non-o sabe ninguén.
Así pasa un home honrado
de noite polo Posío
o mirar pra unha parexa
dalle un escalofrío.
Pero íl era un fulano
d-ises dos mais randas
andáballe dando
palmadiñas na espalda.
Este é o mayo
mais lampantín
castiga as rapazas
do Puente o Polvorín.
318
A veira do Instituto
a eso das once
está o Chatarra coa rapaza
que fai o que pode.
Trae consigo
moitos cheirumes
porque este e o mes
o mes dos perfumes.
Despois levantáronse
e fóronse deprisa
pero moi canalla
levantáball-a camisa.
Un pouco mais abaixo
un que ten cara de inocente
arrímalle estopa
e dispois anda muy quente.
Hay unhas mociñas
das que-n conozo
que por presumir
empeñan ó mozo.
Tamén vimos
o outro día no xardín
unha rapaza
que e do Polvorín.
Ahora señores,
deixémonos de política
e vamos a falar
algo das señoritas.
O probe é ferreiro
non ten que comer
as lobas das rapazas
devorano a él.
Ela choráballe
e pedíalle por Dios
porque il lle quería
quitar os pantalóns.
Hai modistillas
en Rabodegalo
que non fan mais
que ir o Parque Orensano.
Sey d-unha rapaza
que estaba no balcón
y-o mirar prárriba
víase a función.
Tamén conocemos
unha de Peliquín
que vai todo-los dias
co mozo o Polvorín.
O outro día fumos
os catro a pasear
e no campo de San Lázaro
tivemos que parar.
Unhas ligas negras
o pantalón azul
y-os sostés que tiña
parecían un baul.
O noso mayo
e unha gran capilla
donde confesamos
todal-as rapaciñas.
Chegamos os jardís
as duas da maña
vimos unha parexa
alí na oscuridá.
Este mayo tén
unha rapaza
que é a mais fea
que hay na Rabaza.
Escoiten c-o mayo
vai a falar das misses
mais guapas que
vamos a nombrar.
Ela estaba
media dormida
y-o moi granuja
facíalle cosquillas.
Ten unhos fuciños
tan empimentaos
que mesmo parecen
os dos marraos.
Vimos unha rapaza
moi repintada
metida n-un portal
toda escangallada.
CRÍTICA AOS HOMES
Hoxe os homes
pasan antr-a xente
c'o pelo ondulado
a la permanente.
Cando teñen novia
van tan arrimados
que os "quintos"
parecen "soldados".
Este pillo, pillo e medio
que hoxe bos está eiquí
anda sempre co Viruta
son dous fletes de postín.
E van tan bonitos
e tan "postineros"
que pol-as señales
son "peliculeros".
novas de Ourense
cuidado con este pillo
figo o mismo en Barcelona
e deixou alá un fillo.
E mismo dan ganas
con moita finura
de romperlle a marcha
pol-a soldadura.
319
Chamamos a mis Barbaña
pra botadura
e mandounos madriña
a sobriña do cura.
O Moure de Paderme
queria unha carteira
pero non lla demos
pra que non se perda.
Os nosos diputados
son traballadores
e de política
moi concedores.
Cuando foi a crecida
o capitán non soupo
e no barrio da Chona
ubémonos afogar.
E nos, bós galegos,
queremos imitalos
pra que non se morra
o dos antepasados.
A ver se vai a pasar
como ca plaza de Abastos
que nunca se terminaba
porque gastaron os cartos.
Temos un alcalde
que e muy bo señor
que desde que entrou
puxo esto millor.
E unha pirámide
casi invencibre
sino da raza
e da nosa estirpe.
Van a reformar
as Ruas ourensanas
d-esta vez, e certo
non son promesas vanas...
Chegamos oxe a Ourense
encontramos cousa despanto
os municipales
gastan puño blanco.
Do matadeiro
non falaremos
por estar tocado
de todo-los demos.
Farán no Xardín
unha gran estación
y-on apeadeiro
na calle de Colón.
Este señor si que a acertou
sinón tiñamos mais
choques de coches
dentro da población.
A nova Corporación
do Ayuntamiento
felicita o noso mayo
pol-o bó acierto.
Tamén o Barbaña
desaparecerá
por ca van cubrir
cun túnel de cristal.
Sopla o Roquiño
e sopla o Vigués,
sopla o Losada
¡Dios mio que tres!
N-il foy o mayo
hastra Zamora,
e ganou a volta
en media hora.
Quedéiche pasmado
vindo d-Alameda
ahora a plaza d-abastos
dache gusto vela.
Con tantos que soplan
meteume nun brete,
que ande o Bragado
buscando un clarinete.
Con estas obras
de rebimba o mallo,
Ourense resolveu
o problema do traballo.
Ahora falaremos
do ferrocarril,
que xa está funcionando
desde o mes de Abril.
E si clarinete
a Banda non ten
busquen o Cabaza
que sopla mais con tren.
Pro de Agricultura
hemos de mandar
e calquer cacique
que sepa cavar.
Ahora en Ourense
estamos muy ben
ca plaza Dábastos
a via do tren.
Hai tantos chanchullos // dinse tantas cousas // estamos abraiados// non chesomos tontos.
320
Gracias a iste señor
que a vay a terminar
porque non quere
que vayan alí a enredar.
A praza de abastos
é digna de atención
porque os carniceiros
regalan o xamón.
Trinta sacos por segundo
xa o temos aprobado
que salirán de fariña,
pros obreiros sin traballo.
Sopla a Teresiña
de moito sandiós,
sopla o Barrachina
yo señor Quindós.
Tamén o matadeiro
é digno de atención
por ser o orgullo
a nosa población.
Y-entón as leiteiras
non queren carretera
por virse lucindo
nos coches de primera
Coa festa dos Mayos
honramos á Terra
por ser unha festa
tradicional de éla.
Ahora Ourense
está de moda
cos novos guardias
que puxeron da porra.
De Monte Alegre
trouxemos os paus
pero a obra foi feita
polas nosas maus.
CRÍTICA POLÍTICA
Unha pro S. Payo Xordo
do que non hai abogado
pra que o oido lle devolva
os gallegos diputados.
Será presidente
un albardeiro
que e concexal
y-é espavilado.
Do ministro da Facenda
vay o Astray Caneda
que é home de inxenio
en cuestións da moneda.
Pra qu'as nosas peticiós
nos escoite desde agora,
como son darno traballo
i-o ferrocarril Zamora.
Ramón Carniceiro
tamén é ministrable
e en Gobernación
vai estar admirable.
En Comunicaciós
tíñamos pensado
enchufar o Vilanova
é o pobre está "parado".
O Goberno que formemos
será de coalición
vai durar sete anos
pra salvar a nación.
A carteira do Insino
témoslla gardada
pro noso "don Leuter"
que non sabe nada.
Do ministro da Facenda
vay o Astray Caneda
que é home de inxenio
en cuestións da moneda.
Temos un programa
moi definido
colocar os parantes
e mais os amigos.
En Comunicaciós
tíñamos pensado
enchufar o Vilanova
é o pobre está "parado".
Pro de Agricultura
hemos de mandar
e calquer cacique
que sepa cavar.
Contamos con xente
pra gobernar
ahí vay unha lista
que vos ha gustar.
Gracia e Xusticia
o López (Don Eladio)
que sabe de leyes
mais non e letrado.
Pol-o de Obras Públicas
foi forte a pelea
posto que eran moitos
que querian esa breva.
Vos sondes bos gallegos //prestade moita atención // un bo camiñante // falou con razón
321
ESCOLMA DO ANO1936
CANTO PRIMAVERAL
Ei ven o mayo
galán e frolido
pol-a lua chea
naceu pequeniño.
Silba en flauta fina
festeiro cantar
o cantar do mayo
pra todos brincar.
E para cantarlle
salenlle o camiño
coros de paxaros
con albas no pico.
Ei ven o mayo
frolido e galán
todal-as rapazas
amores lle dan.
Din que trai as herbas
para namorar
i-o carabel roxo
da veira do mar.
Ven cheo de froles
ven verde e lonzal
nos campos frolidos
botouse a rolar.
Veñan ver o Mayo
que foi moldeado
polos "caras duras"
Rabodegalo.
Están os veciños
cheos de coraxe
por si algún edil
comeo do follaxe.
O servicio de autobuses
e unha indecencia
nunca topas un
a pesar da competencia.
Quen tales marcas fixo
mala intención tiña
puxo a mais de catro
con carne de galiña.
A praza de Abastos
por fin xa traballa;
certo que produce
¡pero hay que pagala!
Ca banda da República
foron condecorados
en Orense unhos señores
muy aproveitados.
Porque alí está
alta e moy erguida
a casa do Añel
muy fora da linea.
Os veciños de Ourense
van ter que aguantar
pagar renta perpetua
sin a amortizar.
E por mor da Banda
chámanlle bandidos,
ahora que algún déles
xa eran conocidos.
O Añel na Habana
ganou experiencia
il púxose rico
e a mal ca conciencia.
De administrador,
o Felipe un xenro
logrou colocar
a estilo estraperlo.
Empezamos a decir
de este Ayuntamiento
que ten gobernadores
que non valen un pimento.
Regresou de Cuba
e non perdeu o tempo
foi dono da calle
e do Ayuntamento.
Entraron co estraperlo
e muy caladiño
ahora non os bota
nin o Manoliño.
A carne conxelada
ós galegos fastidiou
i-as nosas becerras
non saen de Estación.
Na praza das Mercedes
talaron a arboleda
e ahora quedou
que da noxo vela.
O que teña prisa
pra ir a estación
non tendrá autobús
e irá de peatón.
He pra os obreiros
de todas as crases
pedimos traballo
baixo sanas bases.
322
CRITICA POLÍTICA
O señor Azaña
e bó republicano
por iso ha de cumplir
o programa pactado.
As Autas de Ourense
e mais de Granada
son pros caciques
gran pucheirada.
Cando Bugallal
alá na Monarquía
nunca se desfixo
canto aquí se facía.
O señor Azaña
fixo o que debía
botar do Gobierno
todos da monarquía.
Vai ser elexido
novo Presidente
e nos preguntamos
si sirve un do Puente.
Triunfou eiquí a Ceda
con éxito rotundo
está o señor Añel
con un dolor profundo.
Agora as direitas
moi pronto van ver
como todos obreiros
teñen que comer.
Pra faguer o mesmo
có señor Zamora
sirve un mismo guardia
d-ises da porra.
A salvación da Ceda
está no Villarino.
"O Pájaro Negro"
vay ser un torbellino.
Estaban sin traballo
cheos de miseria
mentras engordaban
todos de caverna.
O noso alcalde
e socialista
e ós da caverna
chamanlle extremista.
Dos da mayoría,
saliu como centrista
Taboada, antes agrario
como foi fiscal
O señor Lerroux
foi falso e cruel
mentras gobernou
ven o diu a ver.
Pois hasta agora
foi todo un folión
soulo houbo un
que non foi ladrón.
O pobre de Espada
non sei que vai pintar
de diputado ahora
si está pra o xubilar.
O señor Gil Robles
vive no atraso
e por iso mesmo
xa foi o fracaso.
Orense pucheirazo
foi lei eleutoral
pero o de Madrid
¡foi fenomenal!
O Bugallo Pita
e tipo pro estudiar
sobre todo de noite
vestido de seglar.
A su influencia
nadie desbarata
empeza nos curas
e sigue coas beatas.
Ahora que os caciques
xa perden a paciencia
porque alá en Madrid
fanlle a competencia.
Entonces pra Galicia
acabóuselle o desprecio
con que a miran
os nosos compañeiros.
Dalabor do Anibal Lamas
millor e que non falemos
nin el pudo ir a mais nin
a República a menos.
Tamen señores qué
dicen da Plaza dÁbastos
¡o que figueron ahí
pra tantos cartos!
A nosa irmán Cataluña
estavos impaciente
por ver poder gritar:
"Viva Galicia Ceibe".
Buscabaremos nesta terr //o zume que un día // estragou a envexa // con feridas fondas
323
Están os galeguistas
a mar de contentos,
pois leva o Estatuto
na popa do vento.
Con tanto buchincho
que alí figueron:
non figueron mais
porque non puderon.
Ahora daránlle conta
da súa trangallada
pois non manda Lerroux
que manda o señor Azaña.
Alcaldes, secretarios
curas e usureiros
repartirán o mando
cos novos conselleiros.
Esto si que está mal
e non se debe consistir
que hay buchinches de peso
e non se pode un revulir.
No palacio das Cortes
do noso Parlamento
o señor Gil Robles
anda muy contento.
Alcalde Manoliño
a ver si te dás maña
e logras dar traballo
no tubo do Barbaña.
Triunfaron os nosos
con moita valentía
e caro nos costou
barrer esa porquería.
Dice que Azaña
e unha gra figura
e cuando él falaba
non tiña candidatura.
Inda que xa e vella
a idea ista ahora eso
dos tubos foi
moda Socialista.
Estas palomiñas
que traemos nós no Mayo
fixéronse separatistas
o ano pasado.
O ex presidente
non sei que lle deu
que de un golpe solo
non se sostuvo e caeo.
Si de alinear as casas
se fai ley republicana
non se hay que olvidar
da calle da Habana.
E saben vostedes
porqué se fixeron
vendo os atropellos
que con Galicia cometeron.
Don Miguel Maura
figura eminente
republicano conservador
mui competente.
Continuan enchufados
na Diputación
unhos señoritos
que non son de situación.
Ahora están muy contentos
e muy caladiñas
porque dentro de pouco
van a ser regionalistas.
Nas outras cortes
fixo muitas tretas
e nas eleuciós
foise cas dereitas.
Agora que chegan
as eleucions municipales
xa veremos a ver
quen salen concejales.
Logo vamos a ver o Bóveda
Otero Pedrayo e Risco
gobernando a nosa Terra
como Ministros.
Pois fai como o zorro
con mañas entrañas
que perde o rabo
pero non as mañas.
Martinez de Velasco
xa non ten que ver
pois hasta Gil Robles
non-o pode ver.
Alégrate Galiza
quó Mayo asi cho envía
co Goberno que temos
terán a autonomía.
Votaron os vivos
votaron os mortos
y-hastra por votar
votaron os porcos.
O señor Azaña
mui bo gobernante
o Frente Popular
sempre o ten por diante.
Acábase o cacique
que nos desgobernaba
Galiza co Estatuto
deixa de ser escrava.
Da fe o notario
de que era legal,
e pra ir o copo
votou hastra o can.
324
Vivan os republicanos
berra o mayo sin cesar
e pra xuntalos a todos
viva o Frente Popular.
Dainos prácá un premio
quó Mayo xo-amargou
¡viva Galiza ceibe!
e ronco se quedou...
E tamén votaron
todos os ausentes
mais inda con esa
ganoulles o Frente.
O noso Mayo
que nos da esta crítica
non quer que se fale
nada da política.
Hay certos caciques
que é xente formal
y-en cuestión de votos
nada lles sabe mal.
Levántate mayo
e vótate a andar
cun sonoro viva
o Frente Popular.
OBRAS NA CIDADADE
A calle de Santo Domingo
quérena asfaltar
pero os veciños
nos se queren sonar.
Dicen que van facer
as obras do goberno,
pero este noso Mayo dice
que será pro inverno
Que van facer
unha calle central
que desde a Barreira
a Plaza de Abastos vai.
Falaremos das rapazas
d-o arrabal
e terminaremos
pol-as da capital.
Hai unhas mozas
que son da Farixa
e a xente o velas
pégalle a risa.
Gastan un chisme
como dous vitillos
como dún becerro
que ten dous fuciños.
En Rabodegalo
hai boas rapaciñas
que van o paseo
moi arregladiñas.
Non se pintan moito
nin son presumidas
nin tampouco d-isas
que apretan a barriga.
Pois xunto o ponte novo
fumos a descansar,
topamos unha mozque acababa de mexar.
Teñen unhos mozos
pinta de granuja
por eso lle miraron
si tiñan a barruga.
Hai unha en Reza
que quere ter a don
e ten un mozo
que pasa de pasmón.
Hai unhas mozas
mais pra-lo do Puente
que fai unhos meses
andan mal do vientre.
Hai unhas rapazas
no Polvorín
que son mais feas
que un porcoespín.
Todas elas queren
empleados do Estado
pero vai a ser
mui caro bocado.
Debeunas de picar
un bicho pezoñoso
que o parecer
debía estar rabioso.
Visten mui ben
o pelo mal peinado
e a mais de nombre
chamase Renabo.
Veñen o paseo
mui ven arregladas
pero as mais de elas
están estrangalladas.
Cando van andando
van facendo yesca,
que parecen herbas
que se chaman xestas
325
Si algunha con esto
lle dan amarguras
que no faga caso
son os "Caras duras".
Yo subir as enaguas
podémoslle apreciar
unhas cousas coloradas,
que empezaban a cheirar.
E si encontra sitio
muy malo vai a ser
votalo do burato
sin podelo reprender.
Son as mais presumidas
de todo rededor
e buscan un parvo
que lles faga o amor.
Unhas medias negras,
as ligas coloradas,
yo pantalón que tiña
parecía unha empanada.
Chegan o paseo
fala que te fala
esperando o domingo
pra poñerse de gala.
Presumen moito
de fuciño pintado
e un pouco que teñen
está casi gastado.
O Mayo ven disposto
con moita razón,
a mermurar dás mozas
de esta población.
Unhas van pretas
e cheas de ferrancho
levando tres vallestas,
duas rodas e Gancho.
Vamos a falar
algo das rapazas
que se parezcan
as cucarachas.
Esta rapaza
por presumir,
vai po-la calle
feita un maniquí.
Estando no paseo
eu o outro día
arrimeime a unha
decíndolle que quería.
Acérquense mozas
sin preocupación
non vaya ser o diantre
que veñan sin pantalón.
Porque hay un grilo
que anda buscando
por donde haxa herbas
pra irse deitando.
Deume dous tortazos
de soberanía,
esí que me tirou
creín que me comía.
Eiquí ven o maio
moi desenfadado
pra falar con todos
sin porlle un candado
E choran as merlas
enriba das polas
suas doces bágoas
son trinos de vida.
As treitoiras cantan
Con moito cariño:
¡robeillas a un vidu
do seu cuturiño!
Omayo empezou
xermola a vexetación
i as vellas empezan
a sentar no sillon
Teñen as cerdeiras
as froles moi brancas
e todo parece vivir
o froito da esparanza.
Xa non queremos
pensar na aldea
pasamolo mal
e habera que irse dela
Vístese de colores
os nosos montiños
i o campo arrecende
a moitos olores
.
As vacas ainda dan
leite con nata
cargado de calcio,
moi sano pos nenos
O noso labrego
de novo ao traballo
namentras pensando
nas penas do ano.
Chorade mociñas
que logo marcharemos
gañar os cartiños
que aiqwuí non temos
Un forte ruxir
do carro o chideiro
de pau de carballo
aguantando enteiro
Cando regresemos
faremos moitas contas
e xuntos viviremos
amores e contos
326
ESCOLMA DO ANO 1939
CRÍTICA POLÍTICA
Acabóuse a guerra
ven a primavera,
porque os roxos
levaron unha panadera.
Por todas estas calles
oxe fai tres anos
pasaron os salvases
cos puños levantados.
Rusia está de luto,
Inglaterra escamada,
porque Alemania
vaille dar a estocada.
Oxe estou contento,
porque conseguín,
ver lexos de España
a troupe de Negrín.
Que cousa mais rara,
que prisa leva,
quere acreditar
que é camisa vella.
Viva a General Yagüe,
viva o General Franco,
viva a nosa Burga,
e Queipo de Llano.
Dicen que Negrín
marchóu o extranxeiro
levando pegado
todo o diñeiro.
Dicen de Inglaterra,
y-é ven notorio,
que fai poucos días
hay servicio obligatorio.
Camiña Mayo novo
dispoixas de berrar:
¡Franco, Franco, Franquito
y arriba España xa
Ela é unha fulana
moi ben estornudada
en cambio o novio
esperáballe a cria
As rapaciñas de ahora
pequenas e barrigudas
van por a calle feitas
unhas burras.
Pintan o pelo,
pintas os colores
e van o losada
a ver si lles fan favores.
Subihon as cousas //sin,explicación //os.que teñan fame// morrerán sin compasión
Ias amas de casa /somentes fan chorar // non teñen azúcre // pra os nenos lle dar
As cousa van mal// poden ir a pior// Deus n¡os libre doutra//e o faga mellor
Como non podería ser doutro xeito, a guera empezaria a notarse na temática das coplas,
por suposto a nivel político, que desaparece das mesmas, pero tamén no que sempre fora
o tema central das mesmas: a crítica á muller.
Unha queixa nas coplas
quixemos poñer
pra quen-as oigan
e tamen as poidan ler
Son as fadas negras
do meu camiñar
coma raios que me cegan
ate facerme chorar
As cousas pasan
ou poden pasar
temos nos a culpa
non a ten naide mais
As cousas pasan
ou poden pasar
temos nos a culpa
non a ten naide mais
Unha queixa nas coplas
quixemos poñer
pra quen-as oigan
e tamen as poidan ler
Son as fadas negras
do meu camiñar
coma raios que me cegan
ate facerme chorar
327
ESCOLMA DO ANO1941
Este mayo típico
trae a Ponte Vella,
que en toda Galicia
non na ai coma ela.
Pois non hai razón
a tanta careza,
que valga en Orense
o kilo duas pesetas
Votáronlle unha multa
de sete mil de nada
pero eso non lle importa
pois ganas na semana
Ten as cepas torcidas
redondas e ochavadas
ten-nas de esquina
a medias ovaladas
Eu dos carniceiros
non quero falar,
pois a todos iles
habia que fusilar
Cerrou un taberneiro
o despacho do viño
hasta que se poña
a seis reas o cuartillo
A festa de Corpus
vai estar mui animada
porque vai cantar o Orfeón
"Unión Orensan"
Un gran Coliseo
temos en Orense
chámanlle Xesteira
donde vai mui boa xente.
Son desaprensivos
e moi mala xente,
pois iles mismo dicen
que son os amos de Orense
Dos tempos pasados
debemos recordar: cantaba
"Ausencias e Anhelos"
I-a "Voz d'o Mar"
O xardín da Burga
e unha preciosidad
pero os cartos que costou
foi unha barbaridad
Pero todo isto
vaiselle acabar;
o fiscal de Tasas
vainos alinear
Ai outras duas obras
de partitura genial:
"O regreso a Patria"
i-o "Carnaval"
Isto esta a altura
das grandes capitales
pois temos en Orense
hasta Pavos Reales
Si fora eu quen mandase
en esta ocasión
mandaba a todos iles
o presidio de Mahón
Tén viño tinto e blanco
que non-o ai como el,
chámase Gerardo
na esquina de San Miguel.
Pol-os panadeiros
vamos a empezar
pois a todos iles
habia que deportar.
O mismo as panadeiras
xa teñén o solar,
i-os cartiños xuntos
pra poder obrar.
Tamén os patateiros
teñen moito que rascar,
e vai chega-lo día
que o van ter que lamentar
Casi ningún tiña un real,
que se anden con cuidao,
e si non que llo pregunten
o Nemesio d'o Bellao
Andabanse chorando
que non ganaban nada,
i-a que mais i-a que menos
OBRAS NA CIDADE
Estamos mui contentos
Pois xa fixo n'Alameda
Un muro de contención
Da nova corporación
Do paseo d'as Palmeras
Todo o mundo contento
pois fixéronlle os asientos
ó estilo Renacimiento
328
O xardín da Burga
e unha preciosidad
pero os cartos que costou
foi unha barbaridad
ESCOLMA DO ANO 1942
SIN CLASIFICAR
Con este maquinismo
que o vento fan andar
as coplas dos mayos
nos deben comprar.
É vos secretario
de esta Comisión
un bo orfeonista
que traballa na "Región"
Non seguimos contando,
sinon vanse a marchar,
porque dicen que contamos
que non é verdá.
Santa Cruz bendita
fará un milagro
que nos dén un premio
os señores dó Xurado
Si nos dan o premio
queda convidado
no "Camajuaní"
on cabrito asado.
Traemos unha cabaza
con algún viño
por si temos sed
beber no camiño.
A auga de esta fonte
non se pode beber
que deste de "muermo"
se pode coller.
Levántate Mayo
non digas máis verdades,
non sea que te prendan
os municipales.
Señores e señoras
afloxen os ochavos
pra ver si siquera
xuntamos unhos clavos.
Con esta maquinaria
que o aire fai andar
traemos o mayo
porque quere pasear.
Escoiten señores
si queren escoitar
as coplas deste mayo
que as vamos a cantar.
Ahora Mayiño
vamos seguir o camiño
que aquí xa acabamos
e inda nos queda algún viño.
Bendita Santa Cruz,
vai facer un milagro
que o primeiro premio
nos dé o Xurado
O musgo veu da Corciña
a madeira de Pontevedra
as flores de Lugo
yo autor desta terra.
Ahora, señores,
poñan atención
porque lle vamos dar
unha gran satisfacción
Escoiten señores
si queren escoitar
e poñan atención
o que vamos a cantar.
O Mayo foi feito
alá onde o Puente,
e foi moito o traballo
o traelo a Orense.
Aquí ven o mayo
disposto a cantar,
dós festexos do Corpus
vamos empezar.
A festa dos Mayos
e de tradición
por eso a organizaron
os rapaces dó Orfeón.
Este noso Mayo
deunos moito traballo
pra coller os pinos
ya madeira de Carballo.
Dispénsennos todos
os que lle hemos faltado
e dénnos o premio
que ven o amargamos.
Si nos dan o premio
xa temos proyectado
unha boa merenda
a base de polo asado
Hoxe vistiase
de cabaceiro
pra ver si gana
o premio primeiro.
O mayo corría moitos
non gasta "gabardina"
leva roupa de froles
d-unha cheirume fina.
Pra que vivamos // cando sexamos maiores// e que nada nos falte //sin penas nin dores.
329
Levántate mayo
e despídete ben
que por aquí non volves
hasta o ano que vén.
Por guantes leva toxos,
e por zapatos paus,
e canta as copras ledas
d-os seus curmáns.
Escoiten señores
si queren escoitar
yo que non escoite
pódese marchar.
Velo ahí ven o Mayo
por Ourense adiante
pra tempo de guerra
venvos ben campante.
Copras do mayo benditas,
decídelle os do xurado
que ben merecemos premio
por o que temos cantado.
Tuvimos que sudar
pra facer o Mayo
pois madeira e puntas
oxe está muy caro.
chegoulle o seu tempo,
non é estraperlista
e mais ven contento.
Levántate mayo
e para de cantar,
¡busca aver si topas
quén te leve a xantar!
As flores yo musgo
quixémolo comprar
non tiñamos cartos
e fúmolo roubar.
deixádelo vir
que non ven por mal,
vense divertir.
Aiqui ven o mayo
vestido de flores
pra cantarlle a ustedes
as coplas millores.
Vamos saludar
os da Comisión
si nos dan o premio
cantamos no espolón.
Levántate Mayo
deixa de falar
que de tanta leria
pouco vas gañar.
Non te levantes mayo,
e sigue dando a lata,
a ver si algen che tira
un saco de patatas.
Escoiten, señores,
e poñan atención,
que o mayo ven disposto
a armar revolución…
Escoiten, señores
e poñan atención
que é o que di o Mayo
en todo ten razón.
As copras díste mayo
son a pura verdá
dó que pasa en Ourense
e fora da ciudá.
Levántate Mayo
e dille os do Xurado
que calquer dos premios
tes ven amargado.
Vamos empezar
a decir verdades
anque nos diseñan
os municipales.
É un orensano
da calle Colón
traballa de mozo
na misma estación.
Yo número de festas
máis sensacional
que non toque nada
a Banda Municipal.
Chámanlle ó Stadium
Cardenal Cisneros
debíanlle chamar
o campo fulero.
Un número bonito
e de moita duración
que canten na Lameda
os rapaces do Orfeón.
Pero todo esto
pódese arreglar,
que pidan unha ley
pra poderse descasar.
Das festas do Corpus
vamos falar algo
pois pensan facer
carreiras de galgos.
Pois si está bo día
avédelo de ver
solo en anuncialo
empeza a chover.
Tamén do Orfeón
algo vou falar
pois o que ocurre
aino que contar.
330
Pasemos a outra cousa
de máis envergadura
e demos unha volta
por a plaza da verdura
O mellor dós números
que pensan traer
o final dás festas
é a cena que van ter.
E pra ser persona
n´hai mais que falar,
collen cen mil pesos,
mercan un solar.
E un bo rapaz
e de corazón
pois no santo d´él
combidou no Orfeón.
Tamén pensar facer
os dá comisió
un coro nó xardín
y-a feira dó mantón.
Falando da guerra
todos saben moito
ha acabar axiña
polo tempo enxoito.
Forón directivos
a cenar a o Puente,
e estaba muy contento
porque foy o presidente
Eso esá muy visto
e resúltalles barato,
pero éles o que queren,
é que a xente pase o rato.
Santa Cruz de Mayo
día dálegría
séu tivera cartos
xa chó eu diría.
Deixemos a artista
que baile o garrotín
yo Ayuntamiento
que termine o xardín.
Tamén pensan facer
algo sensacional.
inaugurar prás festas
o Estadium Municipal.
Vamos a faguer
un pouco de historia
de todó que pasa
nesta ciudad nosa.
Non lles falaremos máis
das curiosidades
porque nos van prender
as autoridades.
Andan de cabeza
co a suba do recibo,
e non hay outra comerota
prá algún directivo.
Primeiro falaremos
do novo reloj
que ten a Catedral.
Ahora señores
vamos falar de alegría,
porque en todo este mes
hoxe é o millor día
Deixamos o Orfeón
que se escomande o Roque,
as rapazas de agora
vámoslle dar un toque.
Os cortos de vista
están dénhorabuena
pois os números vense
casi desde Ribela.
Según nos enteraron
e foy esóutro día
esta comisión
anda con picardía.
Ven por ver as cousas
que baralla a xente
que din que anda tola
no tempo presente.
Yós xordos tamén
poden estar contentos,
pois a campana sona
millor que en ningún tempo.
Pois seguramente
y eso está aprobado,
que a comisión
é a dó ano pasado.
Din que o pan e pouco,
que non andan fartos
e non saben onde
han meter os cartos.
Agora, señores,
vamos a deixar eso
e vamos a falar
un pouco <estraperlo>.
Algún dá comisión
anda muy contento
porque se reunen
nó Ayuntamiento.
Y-os mozos dágora
van tan de parranderos
que parecen todos
unhos caballeros.
Sabemos dálgunhos
que a forza de roubar
están facendo casas
no millor da ciudad
331
Tamén as panadeiras
antes non comían
mais que un-ha sardiña
y-andaban o emprestado
Si esto sigue así
con tanta careza
veremos os rapaces
que nacen sin cabeza.
Multaron un veciño
por facer augas na calle
anda protestando,
elle millor que cale.
Deixemos estas cousas
pra ley do novo Estado,
¡O que sin tasa
xa botará o bocado!
Deixemos a artista
que baile o garrotín
yo Ayuntamiento
que termine o xardín.
Pois non hay dereito,
e muy natural
que paguen tres pesetas
por ser da capital
Xa teñen contratado
cinco ou seis rexionales
ná Lameda dó Cruceiro
tocarán os timbales
non quero falar
porque pro que valen
e millor calar.
Xa fai tres meses
nombraron comisión
e pensan exhibir
o amigo Verdellón.
Temos un Stadium
pra xogar ó fútbol
que nin é Stadium
nin cousa que o fundou.
Todo se che volve
tíosvivos e barracas,
pero sin embargo
non vaixan as patacas.
Tamén pensan poñer
no medio da Plaza
un rapaz de Ourense
que come corbatas.
E non hay dereito
que en esta capital
non axa un Stadium
chamado municipal.
Xigantes cabezudos
eso xa está visto
ya Banda na Lameda
dándose moito pisto.
Come as corbatas
e tamén sombreiros
número bonito
pra atraer os forasteiros.
Oito ou dez pesetas
vale un repoliño
vale máis comer
pulpo e cacheliños.
Deixémonos de festas
e de fogo volador
e que suban os xornais
pra estar de bon humor.
Pois pode ocurrir
seguro unha pelea
pos casi todos eles
con músicos da aldea.
Yos traballadores
co xornal que ganan
non podrán comer
máis que ensaladas.
Do Ayuntamiento
algo bou falar
e so da censura
o deixa pasar.
Nás festas do Corpus
tendrán ocasión
de saber cuantos forman
esa comisión.
Oxe os guisantitos
yas patatas novas
solo os comerán
as revendedoras.
Temos un Alcalde
non pode ser millor
ya Corporación
algo superior.
Cuatro bandas de música
e gueiteiro pra tocar
nó fondo dá Lameda
prás criadas ir bailar.
A todas as verduras
puxéronlle taxa
yos primeiros días
a plaza estaba escasa.
Pensan nos facer
milloras en Orense
e multas as personas
aunque sean do Puete
Y-as cucañas ná barronca
nonás pensan poñer,
pois o ano pasado
naide as foi ver.
332
Yo día dás Misiós
será sensacional
pois pensa o Orfeón
cantar ná Catedral.
Yós xordos tamén
poden estar contentos,
pois a campana sona
millor que en ningún tempo.
Temos en Orense
cousas nunca vistas
e pra ter de todo
temos hasta artistas.
Xa andan avisando
os orfeonistas,
pero non vai naide,
van solo os solistas.
E quós taberneiros
como un padriño
pra facer diñeiro
bautizan o viño.
Debutou en Orense
unha artista de fama
pero como artista
non vos vale nada.
Pero o Orfeón
como é de postín
ten de manda mais
o amigo Narcisín.
E dós panadeiros
tamén hay que falar
que cada panadeiro
se compre un solar.
Esta nova artista
e das do mentón
e como é delgada
pesa un cuarterón
Sólo lle faltaba
a toda esa xente
que mande nó Orfeón
un pequeno dó Puente.
Hay estraperlistas
nos tempos dáhora
que queren ser ricos
en unha hora.
Foron catro amigos
a pescar a caña
yo que che pescaron
foy a gran tallada.
Forón directivos
a cenar a o Puente,
e estaba muy contento
porque foy o presidente.
Puxeron un Conserje
seica interinamente
pero resultouche que
quedou pra sempre.
Yo día siguiente
estuveron pensando
si comer as merluzas
na casa do Servando.
Andan de cabeza
co a suba do ró recibo,
e non hay outra comerota
prá algún directivo.
Ya ahora resulta
por casualidá
que ven sendo amo
de toda a sociedá.
Están oganizando
outra gran cazata
pero que resulte
algo máis barata.
Deixamos o Orfeón
que se escomande o Roque,
as rapazas de agora
vámoslle dar un toque.
Cuando as elección
fixeron a patota
e xugaron cos socios
igual que unha pelota.
Pois solo no viño
dixo o taberneiro
deixaron temblando
un bocoy enteiro.
Primeiro falaremos
do novo reloj
que ten a Catedral.
Resulta que nombraron
médico pro sociedá
con un sueldo fixo
que é unha barbaridá.
Falemos de cousas
de máis sensació,
que pasan cos tendeiros
desta población.
Os cortos de vista
están dénhorabuena
pois os números vense
que e maravilla
Porque lles deu a gana
subiron a cuota,
pero xa saben eles
que van a bancarrota.
Si non fora o medo
da Fiscalía
puñanse ricos
coa venta dun día.
333
Chegaron a vender
un taco de xabón
por o que valía
un kilo de xabón.
Ante tales cousas
o noso cabeceiro
arrenega o Demo
e márchase lixeiro.
A culpa destas cousas
non é do novo Estado,
algún que outro bandido
debía ter fusilado.
As velas de sebo
chearon a derretir
vendéndoas por montera
o precio que quixer.
Ya ahora vou falar
algo do estraperlo
porque o que pasa
davos pena velo.
Si non mirade ben
pra certos panadeiros,
que mercaron oas casas
e gastan bos sombreiros.
Hastra nas conservas
oube estraperlar,
vendíanas por pulpo
vera calamar.
A palabra estraperlo
ai que suprimir,
pero mentras vivan
avos de existir.
Hasta os pescavilís
medraron como mar
vendendo a doble precio
e-o novo "estrapelar".
Oubo algún tendeiro
do barrio da Estación
que coas "viguesas"
fixo un fortunón.
E un-a vergoña
o que pasa en Orense,
pois pol-o "galarucho"
vive moita xente.
Venden por merluza
o peixe sapo,
e por calamares
astiras d-un farrapo.
Tamén cos xastres
se hay que meter,
vale máis vestir
con roupa de muller.
Pra poder vivir
esa xente toda
como non hay nada
comerán cebola
Tamén as d-aldea
venden o leite
por o precio que costa
un litro de aceite.
Dous mil reás cobran
por unha chaqueta
e cincuenta pesos
por unha bragueta.
Dende que as patatas
puxeron a ración,
o mayo xa non pode
sostér o pantalón.
Unhas zapatillas
costan cinco pesos
y-o cabo de dous días
botan pra fora os presos.
Por negarse o pago
dun mal pantalón
fixeron un embargo
cerca da Estación.
Pásalle o mismo
co-a fariña e co leite;
a vica non-a vé
nin tampouco o aceite.
Tamén os carniceiros
o Agosto fan nún día
burlando a vigilancia
que impón a Fiscalía.
Mil pesetas costa
hoxe un mal gabán
¿qué non costaría
si fose de "astracán"?
Carne non a proba,
de porco nin de vaca,
y-o coitado non fuma
porque non ten petaca.
Y-os dós comercios
co-as roupas de vestir
pagan moitas multas
pra volver delinquir.
Vale máis meterse
dentro de unha choza,
yo votar pra calle
salir con caroza.
Así d-ista maneira
tópase o coitadito,
coa barriga valeira
e sin probar o viño.
Non teñen enmenda,
pan duro hay que dar,
¡na nosa España grande
moito hay que renovar!
334
Acabóuse a guerra
ven a primavera,
porque os roxos
levaron unha panadera.
Que cousa mais rara,
que prisa leva,
quere acreditar
que é camisa vella.
Camiña Mayo novo
Xa lles falta pouco
pra cexas non ter
pero de pintura
Oxe estou contento,
porque conseguín,
ver lexos de España
a troupe de Negrín.
Dicen de Inglaterra,
y-é ven notorio,
que fai poucos días
hay servicio obligatorio.
En tempos as mozas
cortaban o pelo
e ahora non saben
como han de traelo.
Dicen que Negrín
marchóu o extranxeiro
levando pegado
todo o diñeiro.
Rusia está de luto,
Inglaterra escamada,
porque Alemania
vaille dar a estocada.
Fan un poupizo
comás galiñas
e van coleándose
comás sardiñas.
Por todas estas calles
oxe fai tres anos
pasaron os salvases
cos puños levantados.
Viva a General Yagüe,
viva o General Franco,
viva a nosa Burga,
e Queipo de Llano.
Andan no paseo
que se poden ver
hay pozas que a casa
deixan de barrer.
CRÍTICA XÉNERO: MULLER
Compran <bocadillos>
de queixo e de sardiña,
e dícenlle os veciños
¡Qué rica vidá miña!
O mayo ven disposto
como vella costume,
falar das rapazas
e do seu cheirume…
As que van ó café
e que son moi modernaspronto as veremos
a beber por as tabernas.
Son os que engordan
co mal da población
millor era mandalos
formar un batallón
Deixemos, por ahora,
en paz a ises bocazas
e vamos a falar
un pouco das rapazas..
Pronto as veremos
por as calles fumando
un puro habano
seguirán chupando.
Algunhas poñen rulos
e gastan carmesí:
¡Parez que van dicendo
Pepino estachéiqui!
As mozas dáhora
son muy modernas
xa pouco lles falta
pra enseñar as pernas.
Non é de extrañar
que como son modernas
hasta hay algunhas
que afeitan as pernas.
Ter coidado mozos
si vos enamorades
non facelo de nadie
que ande en oscuridades.
É que hay algunhas
que son muy sencillas
que se gastan a saya
Arrancan as uñas
pra conquistar
e pelo a pelo
tratan dárrincar.
Poñen esas medias para presumir//Din que son de cristal/ pero a elas dalles igoal
Polvos para a cara// e moito colorete// paracen mascaritas // enriba dun cubete.
335
Gastan zapato
de moda lixeira
que parecen zocos
que venden ná feira.
Algún que se casou
fixo dúas semanas
tuveron a gran bronca
e non ocurriu nada.
Van as señoritas
déiqui para alí
cúnhos sombreiriños
de quiquiriquí.
Gastan os cartos
en frascos e pinturas
yá hora de comer
apretan a cintura.
Un recién casado
díxollle a muller
como eres algo tola
non te quero ver.
Onte no paseo
viu o noso Mayo
a mais de catro mozas
vestidas de "payo".
Conozco unha viuda
que se quere casar
e todo canto gana
é pra se pintar.
Entonces a muller
díxolle o marido
devólveme os cartiños
que gastei contigo.
Levan us vestidos
de nova fantasía
y-abríanselle as bocas
frente unha dulcería.
Algunhas señoritas
andan muy animadas
parecen muy bonitas
por estar pintadas.
Dinche mil pesetas
pra unha luna de miel
e solo me levaches
uha vez en carrousel.
Falaban de darse
un gran atracón
de pan con cebola
o non haber Xamón.
Na alameda, as veces,
hay mozas de olé
pois o ver un mozo
¡olé! ¿ou como é?
Tamen unha viuda
que non fixo un ano
andaba vestida
de moito colorado.
Outras decían,
frente ó escaparate
"¡Eu por un vestido
fago un disparate!".
Na calle dó Villar
unha moza "payola"
dixo que alí había
moita "cebola".
Pois o colorado
chama a atención
e podía ver millor
o amigo no balcón.
Por unhos zapatos
de "birbiriquí"
ay moza que fas
o papel de Mariquí.
O tío Xan dÓuteiro
non sabía que faer
xa non tiña diñeiro
para pintar á muller.
Ahora algunhas andan
repintadase e si non
se pintan non lles
conoces a cara.
Outras por xuntar
pra depilación
van buscar virutas
ó pé da Estación.
Das rapazas solteiras
non queremos falar,
pero das casadas
hay moito que contar.
As rapazas de ahora
xa cazan con liga,
pois o canario flauta
ten boa salida.
Ay unha rapaza
cerca do Xardín
que por ir ó cine
baila o "garrotín".
Non sei que lle pasa
a algúns matrimonios
pois andan moitos de esfeitos dous emonios.
Vimos esóutro día,
con gran admiración
unha moza cazando
con sostén e pantalón.
Cando vai co noivo
parece unha estaca
e no teatro
séntase en butaca.
336
O malo das mozas
e ser mintireiras
hoxa e un milagro
topalas enteiras.
Gastan un calzado
que noxo da mirar,
parecen todas coxas
cando van pasear.
Quén vez de sombreiro
e medias modernas,
teña bo coidado
de gardar as pernas.
O faltarlle os encantos
propios da xuventú,
elas dícenlle o noivo
oes, "¡casémonos, tu!"
Levan un tacón
de "birbiriquí"
parece que van dicindo
¡Quítese usté de ahí!
E si non encontrades
unha moza de ise xeito
evos preferible
o quedar solteiro
Vamos empezar
por as rapaciñas
que e un-a vergonza
como andan vestiditas.
Co-as uñas e c-os mismos
cheos de pimentón
apestan os que bailan
nos bailes dó "Orfeón".
Andan coma tolas
Na busca dun home
E como non o atopa
Quedaranse solas
Sei de un-a rapaza
de esta capital
que anda elegante
sin costarlle un can.
Algunhas pra vestir
teñen quémpeñar
a roupa da cama
y-o pan dó xantar.
Casouse unha rapaza
coa moda de <Repente>
pra que non lle chamaran
un <mueble> con dentes
Anda ven calzada
e vai o café
anda con un vello
que baila no té
No cine e no paseo
parecen condesas
a nas súas casas
pásanas tesas.
Outra mociña
de xunto o Polvorín
casouse y-os dous días
volveuse un cornetín.
Fai muy pouco tempo
andaba de criada
y ahora esta rapaza
anda ven calzada.
Si o largo do vestido
lle siguen acortando
verémolas a todas
pronto en traxe de baño.
Na calle Villar
hay un-ha rapaza
que empeña a o seu marido
comendo o pan da tasca.
Non direi quen e
aver si-o acertades,
estuvo servindo
xunto os soportales.
Hay unha rapaza,
e non decimos quen,
que ten unha nariz
comá máquina do tren
Outra solteiriña
que vive en San Francisco
por andar a moda
armoulle o novio nun cisco.
Hasta co-as rapazas
hay que impoñer
a tasa do vestido
si noivo queres ter.
Vay muy elegante
usa medias das millores
e lévavos a cara
chea de colores.
Moitas que o paseo
yo Parque van bailar
por causa das pinturas
pasan sen xantar.
Dicen que inventaron
unha ondulación
con rizos coma churros
que causa admiración.
E vímola o outro día
undó <Salto do Can>
decíndolle <te quero>
a un quinto catalán.
Esto xa é muy vello
que a fantasía
e vivir a moda
pra pasar do día.
337
Así se topan moitas
que por ven parecer
non saben fregar pratos
nin a escoba coller.
Agora co calzado
de <Alta fantasía>
parécenlle as pernas
ramos de chirivías.
Sonche moi burras
e moi presumidas
parecen tolas
Pensan que están guapas
CRÍTICA XÉNERO: HOMES
Non levan sombreiro
os mozos dáhora
hasta son muy poucos
os que gastan gorra.
Gastan chaqueta
de "quiquiriquí"
yas mozas discuten
"aquel é pra min"
Os mozos tamén teñen
os seus lunares
que exiben nos banquetes
de chigres e bares
Andan descubertos
e non teñen medo
que os sombreiros
lles tomen o pelo.
E van ás tabernas
a tomar un vasiño
e pagan a auga
que beben con viño.
Gastan gabardina
e guantes no verao,
e no rigor do inverno
véselles o birinbao.
Algunhos que gastan
bigote recortado
de moitas maneiras
o traen afeitado.
Hay moitos mozos
que veñen dáldea
que por unha cadela
dan unha pela.
Esperen un momento
si queren escoitar,
dás mozas ahora mismo
lles vamos a falar
DÚAS PARTITURAS MOI FRECUENTES
338
ESCOLMA DO ANO 1943
CRÍTICA LOCAL-SOCIAL
Do orfeón algúns directivos
forman a comisión,
para que me dean premio
non lles dou xabón.
E tan bonitiño
e de tal precisión
qescoitandolle as horas
desde xunto a Estación
E por o aumento
da auga que lle bota
vay diario o cine
cà famili toda
Pois fai muy poucos dias
tuveron un encuentro,
os do bar Pingallo
e Peña Cuento
De esfera luminosa
e con música nos ven,
cando il chegan a paza
as luteiras de Toén
E non para eiquí
co que rouba a masa
xa fixo seis traxes
e unha boa casa.
E un número bonito
que costa poucos cartos,
un baile pras criadas
na praza de Abastos.
Hasta os carritos
que van a Estación,
levan os "gasógenos"
de marca Acordeón
Dixemos continua
por os estanqueiros
que fan tamén negocio
con eso do estraperlo
Alá nas cruxeiras
foi donde apareceu
e según dixeran
parecese o Maceo
Cargan-os de leña
E ponse a fumegar
coma un pote de pulpo
que foran cociñar
Pra dar a ración
armámonos un taco
e pro estraperlo
sóbralles tabaco.
Empezaaron a decir
que era antedeluviano,
resulta que e un gato
catado no verano
Fan os recorridos
con tal precisión
que cando marcha otren
chegan a Estación
Yo Puente Vellodecían
que estaba moi seguro
pero o outro día caíulle
un gran cacho de muro.
Dicen que che tiña
alas para voar
eso foi o dono
para podelo explotar
Agora xa é certo
qu-o Estadio van facer
xesús o ser de Ourense,
afe vos é un placer.
Tamén dos carniceiros
lle vamos a falar
nunca nos dan a carne
por la estraperlar.
Algún que foi a velo
marchou en bicicleta,
e por ver un gato
paagou unha peseta.
Aquello d-ir as prayas
no agosto a bromear
pouquiño a pouco váise,
e tense que acabar.
A vida foise pondo
de unha forma tal,
que algus sin ter nada
teñen ahora un diñeiral
causou tal alegria,
Hay un forneiro
de todos conocido
que da opan crudo
en vez de cocido
E noutro xardín,
alegre e coquetón
témola estatua
do Padre Feijoó.
339
E no Parque Norte,
tan agasalleiro,
vamos ter o busto
de Prado "Lameiro"
Hay moza que cheira
como as ceboletas,
y-autras a reseda
das nenas coquetas
Quedan no paso
de moita gabardina,
chegan a casa
e fáltalle a comida.
E ó rio Miño
y-o da Barbaña
van ús pescadores
a pescar a caña
Unha mosca-morta
de xunto a Carballeira
puxo a un rapaciño
toliño por ela
Acercaivos todas
mociñas, a oir
as cousas que o Mayo
vos vay a decir
Y- eu pesco peixes
con menos traballo
pesco-os no plato
no Bar Zarampallo
E unha vellorra
que pode ser abuela
e fixolle creer que
aínda é unha nena
Primeiro falaremos
d-as nosas señoritas
que si non foran feas
serían muy bonitas
Un gato con alas
ala nas Cruxeiras
cazaban de día
e noites enteiras.
Están as dá Lonia
como pra tirase a un pozo
coás ganas que teñen
de conseguir un mozo
n-os cines e cafes,
non saben nin coser
Que bicho con alas,
que razòn de gatos,
que hasta no aire
se cazan os ratos.
Algunhas xa foron
perdendo as esperanzas
pois de tanto esperar
calquera non se cansa
Sabemos de una
que presume de fina
e tén todol-os dedos
cheos de nicotina
Y-as recondenadas
decían con razón,
c-o leite ven aguado
vestimos n-ós cañón.
Tamén teñen niste
barrio tantas ganas
de novio que pode decirse
están tolas de todo
E no matrimonio
si algunha vez se casan
teñen que ser os homes
os que arreglan a casa
Veñen c-o Rianxo
desde Barbadás
c-un cheiro do demo
que tumba pra tras...
Outras pra xuntar
pra depilación
andan o estraperlo
as compras á Plaza
E pr-a repintarse
érguense muy cedo,
y-o botar pra calle
son cousas de medo.
O malo d-estas mozas
que gastan esta moda,
vánse por medias tolas
si se guían polás modas
Tamén traemos algo
pras mozas costureiras
e para ise afán que teñen
de ser mozas modernas
Mullertes presumidas
que non valen nada
somentes pra pintarse
e non facer nada
querovos un conto
como non casedes
cun parvo de cartos
pois nada sabedes
Colocade ben os peitos
para mellor camelar
pois os homes bobos
soio queren onde agarrar
340
Estan de día e noite
metidas no portal,
pois queren aprender
a falar catalán
E sempre estádicindo
mañan voume casar
e pasa un ano y-outro
sin marido encontrar
Non andan de noite
nin son presumidas
confésanse os domingos
na nosa capilla
Pero cando licencien
a eses militares
van ter que dedicarse
a comprar retales.
Si as miras nos partidos,
no campo do Fubol,
oirás que berran todas
¡meternos eiquí un gol¡
Vinde eiquí mociñas
a confesar como elas
que vos impondremos
pouquiña penitencia
Non sey como farán
c-os mozos de hoxe
poñense mais cheiro
que un-ha perfumería
Aunque o das rapazas
e tema moy gastado
falaremos d'elas
porque sempre hai algo.
E si certas costumbres
non podendes olvidar
dirémoslle os pais que
non vos compren un collar.
Con cexas depiladas
e morros pimentón
y-as roupas de debaixo
mais negras que un carbón
As de reza señores
e pueblos colindantes
parecen todas elas
droguerías ambulantes.
De catorce anos
xa van de paseo
pa ver si encontran
quen lle ondule o pelo
Na rúa da Libertá
hay un-ha mociña
que fay o pelo fixo
con pasta de fariña
Para facer traballar
as rapazas da Lonia
construiron os veciños
gran cantidad de norias.
Alguns po la moda
mais que nabos
e patatas sin sal
Vay pol-a calle
con moita fantasia,
e debe nas patatas
e na panadería
Por eso non sorprenden
as constumbres baturras
pois dan voltas a noria
sustituindo as burras.
Coas rapaciñas do Puente
pois como ahora son
do pueblo non queren
mais que os de Orense.
Vistir viste elegante,
con rumbo de princesa,
y-o pay and-as colillas,
o probe pasa tesa.
Tamén na Barreira
e na calle de Cervantes
sujetan as faldas
con un par de tirantes
Hoxe están de moda
con rizos permanentes
e cas uñas pintadas
as roxas e as moradas
Tamén na de Colón
hay un-ha rapaza
que no paseo, as noites.
Con todos mete baza
Pra terminar con esto
e falando claro
pra rapazas boas
en Rabo de Galo
Conozco outra tamén
Que ten moito salero,
E vai po-la calle
Enseñando o plumero.
Chrade neniñas // que ben vos ira // teremos choreira // deica maña
Chorade e chorade moito //e tede seguro // que ainda poriba // daranvos biscoito
341
Eiquí está o Mayo
amigo das rapazas
escóitenlle as suas
copras que traen
Sei de outra casada
dó pelo ondulado
anda po-las feiras
y-o marido enchufado
Ben saben as mozas
que o Mayo quéreas
moito, y- este cariño
é po-lo tempo enxoito
Vestimos elegantes
d-as maus e d-os pés
Deixemos as solteiras
y-as casadas tamén
y-as dúas viudiñas
que viaxan moito en tren
Un-ha pretendía
casarse c-un soldado,
porque bailaba o quinto
o tango de costado.
Venden As Cebolas
as berzas i-os tomates
a precios tan crecidos
que son un disparate
En Orense as rapazas
non teñen gana de broma
desde que o Regimiento
marchou pra Barcelona
Y-o ver que co-a mociña
xa non podía bailar,
deixouna apenadita
e con ganas de casar
as recondenadas
vístense cañón
As que tiñan novio
que era militar
pasan todo o día
rezando non altar
Inda o outro día
xunt-o Polvorín
porque non bailou
doulle un patatín
Despachan o leite
co-as uñas pintadas
e traen as guedellas
todas despeinadas
Coas ganas que teñen
de volvelos a ver
farían unha revolución
pra obligalos a volver
Tamèn hai unhas mozas
de xunto San Francisco,
por causa dún-hos novios,
armaron un gran cisco
Das rapazas de Orense
non quero nin falar
pero hai certas cousas
que non podo calar
Sin distinción algunha
son todas tan audaces
que en moi pouco tempo
enganchan os rapaces.
Tiráronse dos pelos,
puxéronse a pelar,
y-os novios que miraban
puxéronse a cantar
Conozco unha rapaza
volveu os catro dias
trouxo un par de traxes
¡Ay, canto che quero!
¡Eu sin ti non vivo!
Fan igual cás grilas
si lles gusta o grilo
Outra rapaciña
de xunto a Fundición
porque a deixou o mozo
matouse c-un porrón
Tamén unha criada
anda con un casado
O puente-Pelamios
e no Polvorín traen
todas os morros
cheos de carmín
No cine e no paseo,
na Burga o ir lavar,
non oyes mais onversas
de que se queren casar
E unha casada
que vive no xardín
e ándache o marido
feito un pelingrín
Pero son tan malas
as pintoras e demais
trastos cos novio besar
píntanos payasos
342
Sabemos as cousas
destas rapaciñas
como elas os fan,
enseñan el demonio
E o que deben facer
estas cousas olvidar
e mirar pol-as suas
casas sin arreglar
E van pol-as calles
todas peripuestas,
e logo, pol-a noite
déitanse sincera
Repintan a cara
como mascaritas
que son señoritas
Tamén as mulleres
un consello vamos dar
que pol-os homes dóxe
non se deixen engañar
Por eso as pobriñas
non deben chorar
que xa o sabemos
ben saben acariñar
E sendo casadas
esas angelitas
logo se poñen choras
como fan as pitas
As rapazas solteiras
vamos a deixar
e algo das casadas
vamos a falar
Iste ano o Mayo
trae a lengua moy larga
e solo vay falar
de cousas de rapazas
O mozo que casa
con unh-a morena
a noite xa sabe
que lle da a cena
Un recién casado
díxolle a muller:
como eres algo tola
xa non te podo ver
Pintanse e repintanse
parecen mascaritas
por moito co fagan
non son máis bonitas
Por istó noso Mayo
ríndelles preitesía,
que ó fín son as mulleres
á nosa regalìa
Que non sei que pasa
que van de paseo
sin limpiar a casa
nin fregar o suelo
Y-autra da Rabaza
alcóntrase muy mala
por seu novio.
que está na Habana
Para de criticar,
é dispacha isas copras
que che van a mercar.
E andan pintadas
Deixemos as mozas
e vamos falar
de homes que teñen
algo que rascar.
Pero iste noso Mayo
pídelles preitesía,
que ó fín e o cabo
sonche mulleres
As que son modernas
e deben gustarlles
enseñar as pernas.
Hasta hay algunhas
Hay unha rapaza
cerca de Seixalvo,
que se enamorou
d-un músico calvo.
A nosa regalìa
para de criticar,
é dispacha isas copras
que che van a mercar
Vive unha no Puente
mais sucia que un trapo
que nadie lle gana
en botar o lazo
Pra que vamos a decir
como son os da Rabaza
si sabe todo o mundo
que son unhas cabazas
Hay outra, rubia ela
con voz de carreteiro,
que causa sensación
n-os bailes dó liceo
Para ser elegantes
as mulleres de hoxe
dín que teñen que faguer
a misma vida que os homes
Antes de acabar
estas nosas coplas,
temos que falar
algo das marmotas
dez chatos aguardiente
343
Os domingos a tarde,
gastan un diñeiral
no Bouzo, nas Cabañas
e mais no Rosedal
A muller para ser boa
duas cousas tén que ter:
moitas ganas po traballoe
poucas para comer
Hay un-has abellas
que os licores Viso
bailan nas Cabañas
e beben no Cortijo
Si siguen o camiño
que todas ahora levan...
van a estar muy bonitas
os santos das irexas
Y-o cabo do mes,
yo cobral-o sueldo
teñen que deixalo
ond-o zapateiro
corretean no paseo
Por iso lles decimos,
se nos escoita algunha,
que se deixen de troulas
e pensen mai n-agulla
Mociñas, mociñas
si queredes casar
tedes que saber
algo mais que bailar
Yós domingos na misa
de doce fan o cuento
con caras compunxidas
e gol que vai pa dentro
Os rapaces xogan
con moita ilusión:
sin campos de fútbol
e sin atención
Alá pola aldea
todo marcha ben:
temos catro perras
pra gastar no tren.
Esta sociedade
é un carnaval:
pon varias caretas
mais todo e igual.
Todo vai á ruina
na nosa rexión
agora non temos
nin a emigración.
Nos non somos tontos
nin nos cremos nada
destes lacazans
que son reventos
Traballa o obrero
mentras hai luz do sol
o alcalde calza
zapato de charol.
O maio esperaba
con bágoas nos ollos
cando viu chegar
os nosos fracasos
Vimos de uniforme
para impresionar
e que naide pense
que non imos gañas
Se esto é xusticia
outras cousas son contos:
mentras unhos teñen cartos
todolos demais son tontos.
Somos rapaciños
bastante modernos:
ven polo noso barrio
cando queiras vernos.
Escóitanos, maio,
o que imos decir;
se sentes tristura
tamen pódes sorrir:
Un rico e un demo
andiveron o trato:
paparon un coello,
e deixaron un gato.
OBRAS NA CIDADE
Tamén están facendo
a moderna estación,
con vinte e seis anteiros
y-a axada dùn peón
causou tal alegria,
E no Parque Norte,
tan agasalleiro,
vamos ter o busto
de Prado "Lameiro"
Durante moitos anos, fíxose referencia a este reloxo com o despertador daquela zona.
344
ESCOLMA DO ANO 1944
CRÍTICA SOCIAL - LOCAL
En troques il repara
na vida que se pasa
o Tio Namesio
de Cabeza de Vaca.
Chegan as biteiras
pora mañá temprano
contándonas según dicen
o que lle está pasando.
Eu dos carniceiros
non quero falar
pois a todos eles
había que fusilar.
Il dí que e prima dil
¡ Ten boa gana!e tan
primo coma eu do
Rey de Arabia.
Ee pequena e redonda
como unha maza
parece un rebolo
pra fager o pan
Todo está en reforma
na nosa Capital,
o reloj dó Instituto
y-a calle de villar.
Non pensen o velo
que é unha caseta
pois o que fixemos
é o palco dÁlameda.
Dicen que non hay fariña
pois aiquí traemos
unha muestra
do que hai na nosa viña.
Hasta os de Arbitrios
foron reformados
con gorriñas de prato
andan muy ufanos.
Como en iste tema
hay tanto estraperlo
falaremos por barrios
pra non perdelo tempo.
Deisémos este asunto
dos ricos panadeiro
se vamos a falar
algo dos carniceiros.
Sei dun panadeiro
Que é un ladron
había que levalo
fronte o paredón
CRÍTICA DE XÉNERO: MULLER.
E andan pintadas
ás que son modernas
e deben gustarlles
enseñar as pernas.
Erguese á mediodía
vai a villa ou a caza
e si chove xoga o tute
cuntra que ten na casa.
Débense pensar
cós homes somos parvos,
usan redecilla
pra poder pescalos.
Hasta hay algunhas
que non sei que pasa
que van de paseo
sin limpiar a casa
As rapazas dó Puente
teñen moito cuento
desde que xuntaron
os dous Ayuntamientos.
Aunque sin criticar
temos que decir
que todo cuanto ganan
gástano en lucir.
Deixemos as mozas
e vamos falar
de homes que teñen
algo que rascar.
Non facervos ilusiós
que vades perder o tino
pois valedes moito menos
cás díste lado dó río.
Como déstas nenas
xa falamos moito
vámonos ahora
pro barrio dó Couto
Hay unha rapaza
cerca de Seixalvo,
que se enamorou
d-un músico calvo.
Tamén dás dá Lonia
hay algo que decir,
están medio aparvadas
de tanto presumir.
Desdó Progreso
hasta a Fundición
andan por as noites
todas en montón.
345
ESCOLMA DO ANO
1945
Vamos falar algo
dó noso Prelado,
pois o pueblo de Orense
está encantado.
Non é un V-1
tampouco un -2
é un Spitfaire
modelo 32.
A primeira cousa
por ser de tradición
e a festa típica
que facía o Orfeón
Tivemos moita suerte
tmén o merecemos
pois o señor Obispo
todos o queremos
O ano pasado
vimos no xardín
os coros de Valencia
bailando o garrotín
Pero estos señores
téñen-a olvidado
e non hay señores
que se metan n-o fregado
Todas as personas
que o viron chegar
andaban medias tolas
sen parar de rezar
Fumos ver o fuego
xunto os xardinillos
e estaban as parexas
bailando o garrotin
Si fora un-ha festa
que dera moitos cartos
non morrería nunca
e quedaban todos fartos
Estamos orgullosos
con un gozo sin fin
do novo mercado
Dentro de pouco
van a construir
pra lucirse o Tarugín
Vamos a deixar
os rapaces do Orfeón
e sigamos c-a festa
por ser de tradición
Hay sacos de pan
farelos e maíz,
e fariña blanca
que ven de Allariz.
De banderilleiro
metemos o Magín,
que non as banderillas
de moito postín.
Temos un mercado
alá n-o Polvorín
pois veñen a vender
os vecinos de Verín.
Eiquí están os rapaces
de Rabodegalo
pra festexar o día
tradicional dos Mayos
E non hay dereito
que en esta capital
non haxa un estadium
municipal.
Con esto os panadeiros
non che ganan nada
xa se vai notando
que lles baixou a tallada
Pra conmemorar
a festa diste ano
aterrizou en Orense
un gran aeroplano
O entrar na población
todos os forasteiros
quédanse pasmados
ca torre dos ombeiros.
Estamos orgullosos
todol-os orensanos
pois temos de España
o millor Prelado.
Como non se acabou
esta revolución
metéusenos na idea
facer un avión
Un día foi tomar
café o "Bilbaína"
vía a ama da fonda
e saliu por estampía
E mozos e mozas
podedes bailar
que poucas cadelas
habedes gastar
Este local foi moi concurrido e viñan a él dende as vilas; incluso da provincia de Lugo
346
As rapazas de ahora
que se queiran casar
non teñen mais remedio
que ir vivir a Barbadás.
Sei dunha casada
que vive no xardín
e ándache o marido
feito un pelingrín
Usan moitos coloretes
e moitos pelos rizos
solo lles falta que lle
chamen ourizos.
Vestimos elegantes
d-as maus e d-os pés.
Sei de outra casada
dó pelo ondulado
anda po-las feiras
y-o marido enchufado
Nunha certa calle
hai unha rapaza,
anda media tola
por ver si se casa.
Venden As Cebolas
as berzas i-os tomates
a precios tan crecidos
que son un disparate
y-as casadas tamén
y-as dúas viudiñas
que viaxan moito en tren.
Todos os días
vai o paseo
por ver si encontra
un titiriteiro.
as recondenadas
vístense cañón
En Orense as rapazas
non teñen gana de broma
desde que o Regimiento
marchou pra Barcelona
Halgo das rapazas
lles vamos a falar
solo van o paseo
pra un noivo conquistar.
Despachan o leite
e traen as guedellas
todas despeinadas
As que tiñan novio
que era militar
pasan todo o día
rezando non altar.
Andan no paseo
que se poden ver
yo millor teñen na casa
as cousas si facer.
Das rapazas de Orense
non quero nin falar
pero hai certas cousas
que non podo calar
Coas ganas que teñen
de volvelos a ver
farían unha revolución
pra obligalos a volver.
Sabe mil segredos
d-as mozas namoradas
e das que non están
por certas trapalladas
Conozco unha rapaza
volveu os catro dias
trouxo un par de traxes
Sin distinción algunha
son todas tan audaces
que en moi pouco tempo
enganchan os rapaces.
Sin ir inda muy lexos
cerquiña da estación
hay un-ha rapaza
Tamén unha criada
anda con un casado
No puente-Pelamios
e no Polvorín traen
todas os morros
cheos de carmín
As coplas dos maios, non soio critican ás mozas da cidade senon tamén as do barrio próximos á capital. Ás veces tamén destacan o boas mozas que son.
347
Pero son tan malas
as pintoras e demais
que o besar os novios
píntanos payasos
Pras rapazas do Couto
colleu muy boa fama
un camiño que alí hay
que vai hacia Barbaña
O malo d-estas mozas
que gastan esta moda,
vánse por medias tolas
si se guían polás modas
Unha mosca-morta
de xunto a Carballeira
puxo a un rapaciño
toliño por ela
Están moi intranquilas
e teñen moito medo
a quedarse solteiras
as do Puente-Caredo.
Quedan no paso
de moita gabardina,
chegan a casa
e fáltalle a comida.
E unha vellorra
que pode ser abuela
e fixolle creer que
aínda é unha nena
Das mozas falaremos
por propia inspiración
poñendo o descuberto
a súa mala atención
Vive unha no Puente
mais sucia que un trapo
que nadie lle gana
en botar o lazo
Están as dá Lonia
como pra tirase a un pozo
coás ganas que teñen
de conseguir un mozo
Onte, no paseo
viu o noso mayo
a mais de cuatro mozas
vestidas de saio
De tal forma fai
tan ben os canela
que é mais perigosa
que a sua misma abuela
Algunhas xa foron
perdendo as esperanzas
pois de tanto esperar
calquera non se cansa
Leven os vestidos
de nova fantasía
e ábreselle a boca
frente a dulcería
Pra que vamos a decir
como son os da Rabaza
si sabe todo o mundo
que son unhas cabazas
Tamén teñen niste
barrio tantas ganas
de novio que pode decirse
están tolas de todo
Falemos dos zapatos
que levan agora,
a que non vai sen
medias leva os dedos fora
corretean no paseo
Si siguen tan louquiñas
non se pode esperar
que o sanatorio que teñen
se chegue a vaciar
Por andar a moda
que levan agora
poñen na cabeza
unha enrredadera
Yós domingos na misa
de doce fan o cuento
con caras compunxidas
e golpes no peito
Hay que ver como
andan esas de Ervedelo
que o mira pra elas
mórrese de medo
Outras pra xuntar
pra depilación
andan o estraperlo
Facéndelle algún caso
e téndoas entretenidas
despertarán un pouco
pois están dormidas.
As da fundición non
hay que darlle voltas
traen a cara mais teñida
cás maus dun limpiabotas
Tanto ringo rango
e tanta pintara,
están nos jardinillas
sentadas as oscuras
Ay, canto che quero!
¡Eu sin ti non vivo!
Fan igual cás grilas
si lles gusta o grilo.
348
Pois de seguir así
sin preocuparse délas
poden co disgusto
rabian comás cadelas
dez chatos águardiente
Por iso lles decimos,
se nos escoita algunha,
que se deixen de troulas
e pensen mai n-agulla
Agora que pra facer
o que vos decimos
tende moito cuidado
non ir desprevenidos.
Para ser elegantes
as mulleres de hoxe
dín que teñen que faguer
a misma vida que os homes
A muller para ser boa
duas cousas tén que ter:
moitas ganas po traballoe
poucas para comer
Mociñas dóurense,
poñede atención
que aiqui ven o Mayo
a daros a leución
E no matrimonio
si algunha vez se casan
teñen que ser os homes
os que arreglan a casa
Antes de acabar
estas nosas coplas,
temos que falar
algo das marmotas
Iste ano o Mayo
trae a lengua moy larga
e solo vay falar
de cousas de rapazas
as compras á Plaza
Festivos e domingos,
gastan un diñeiral
no cine,e nas faldiñas
pero sin delantal
Acercaivos todas
mociñas, a oir
as cousas que o Mayo
vos vay a decir
Tamén traemos algo
pras mozas costureiras
e para ise afán que teñen
de ser mozas modernas
Y-o cabo do mes,
yo cobral-o sueldo
teñen que deixalo
ond-o zapateiro
Primeiro falaremos
d-as nosas señoritas
que si non foran feas
serían muy bonitas
Pensan que están guapas
c-os vestidos cortos,
como elas os fan,
enseñan el demonio
n-os cines e cafes,
non saben nin coser
Repintan a cara
como mascaritas
que son señoritas
Mociñas, mociñas
si queredes casar
tedes que saber
algo mais que bailar
.
Hay un-has abellas
que os licores Viso
bailan nas Cabañas
e beben no Cortijo
Sabemos de una
que presume de fina
e tén todol-os dedos
cheos de nicotina
E van pol-as calles
todas peripuestas,
e logo, pol-a noite
déitanse sincera
Críticas as mozas
por andar pintadas
e son mais bonitas
hasta mais saladas
Hay outra, rubia ela
con voz de carreteiro,
n-os bailes dó liceo
Si siguen o camiño
que todas ahora levan
van a estar muy bonitas
os santos das irexas
Por eso as pobriñas
non deben chorar
que xa o sabemos
que queren casar
349
OBRAS NA CIDADE
Tamén pensan facer,
pero eso alá pron día,
no pueblo de Toén
unha leprosería
Na cidade de Orense
habrá gran revolución
cuando se acabe Puente
que está en construción
Que puente n-o Miño
están construindo
para pasar o tren
pitando e correndo
Pois están terminando
un sanatorio en Piñor
pois o ven que queda
e vos un primor.
Vai medrando tanto
a nosa capital
que o novo ferrocarril
non podía faltar.
E un puente grande
e moi colosal
e unha gran obra
n-esta capital
CRITICA LOCAL-SOCIAL
Sempre se critica
e criticará
mais facer algo
De iso nin falar
Os partidos loitan
con grande sadismo
ou ben por poder,
ou por fanatismo.
Se e que tendes coche
mal o vades pasar
subiron os carburantes
e non hai onde aparcar.
Falar de política
e do noso futbol
mais de conomia
eche a orden do día.
Temos unha festa
dende moitos anos
veremos si para algo
sirven istes maios!
E os municipais
vansepondo a moda
andan a caza do
do que se descoida
E tamen das guerras
e da economía
ninguen se decata
que e cousa seria.
Agora para rematar
fallanos a electricida
pois caimos os nas maus
dos amos da cida
Teñamos moita pacencia
pa aguantar este goberno
pois teñen pouca concenci
do que nos esta pasando
Alguns xa discuten
temas siñalados
pero os mais complexos
a esos nin nomealos
Para alumeado publico
non hay solucion
mentras máis de catro
enchan o bulson
Moitas conferencias
moitos parloteos
pedimos solucions
e menos cachondeos.
Ninguen ben sabe
falar de ecoloxia
o que si interesa
¿quen gañará a liga?
Co arranxo da ponte
sobre do Barbañade
preto a ariñamansa
gastouse moita pasta
Falsa libertade
e aparente ben vivir
pasaran os días pronto
Sabe Deus o que ha de vir.
Sabemos que é certo
mais quería saber
¿por qué se corrompen
chegando o poder?
Arreglando as calles
da nosa cidade
o tempo diralles
se se fixo en calidade
Vemos a realidade
e non cremos nada
os politicos
non valen para nada
350
ESCOLMA DO ANO 1946
A fonte de San Cosme
empezou a botar,
aquela auga famosa,
fresca e de paladar…
E toca a campaniña
con tal precisión;
que lle teñen envexa
as d- e Carrión…
Existe en Ourense
gran revolución
ante os niños que vende
o Antiguo Bodegón.
A fonte do "Vispo"
y-a fonte do "Rey"
qued-an de monumentos
pará ourensana grey…
E van a poñelos
o pé do Barbaña,
no fondo da barrouca
como cousa extraña
Na súa clase
din os bebedores
que en paladar
non hay viños millores.
A fonte do Ferro
ya da Ponte Nova
vanlle encañar a y-auga
dende Celanova…
Ya cada paviño
daranlle unha pava,
que están os pobriños
que lles cae a baba.
Pero por ahora
algo lle imos contando
porque unha individua
muy mal se está portando.
A millor de todas,
a fonte do "Pincho"
por obra d-o Anselmo
quedou trocada en "nicho"
Velos muy gordiños
será un contento,
vánlles dar cartilla
de racionamento.
Na calle de Colón
vive esta individua
que colle os gatos
e ábrelles a barriga.
Por moito que quiten
e queiran quitar
antes de secar as Burgas
a de secar o mar…
Co barrio de Canedo
fixeron anexión
e ahora os do puente
vánlle dar xabón.
E dille os veciños
que rico bocado
mentres soe eles
cospen pron lado.
Os ourensanos
con tales manantiales
remediaremos
os nosos males…
Daranlle café
yo azucar de tasa
e podrá comer
o caldo con grasa.
Acabaron co mercado
do pan do Polvorín
ya ahora vai haber
que comer serrín.
Tamén os lavadeiros
das Burgas
d-e abaixo
por razón déstética
Nos bares do Puente
pondrán inspectores
pra cobrarlle os tiques
os consumidores.
Declaráronse a huelga
todas as verduras
por poñerlle os precios
en unha cartelera.
Tamén o noso Mayo
ten que anunciar,
que o reloj do instituto
empezou a funcionar
Tendrán guardias
de arbitrios e municipais,
e tendrán laceros
pra coller os cás.
Subiron as patatas
ahora que hai tomate
e como hay pouco leite
habrá que tomar mate
351
O mismo pasa
con carniceiros,
coas pescantinas,
y-os paradeiros.
Yo poñel'o lume
empezou a inchar,
e diu un estoupo
que o oubo matar
Chamanlle a Bomba
Atómicacon moita razón
dos viños que vende
non hay comparación.
Co afán de lucro
e de engordar
nunca se cansan
de estrapelar.
Mais tarde a escantina
en vez d-e pescadilla
vendeulle un-hos rizos
q-se usa a su-ha filla…
Os viños que vende
do mundo os millores
curan catarros
e sacan dolores.
Se vas o Polvorín
a buscar centeo,
nún kilo de pan
traes un terreo.
A misma carniceira
en vez d-e cuada
despachoulle unhas pelexas,
que n-on valían nada
Pois en Ourense temos
xa bastantes mulleres
e cas que hay xa sobran
sin necesitar deles.
Podes sementar
sin medo as sequías
centos de pementos
e miles de sandías.
Un-ha riancheira
do salto d-o Cán
espetoulleun unhas
berzas d-o cor d-o azafrán…
Dicen co estraperlo
vai en decadencia
e pensan facer algo
que deixe mais a renta.
Cando te descuides
tes masticado
un carro de terra
e outro de salvados.
A misma touciñeira
cheganlle a vender,
un chourizo c-ou cebola,
e sebo, sin derreter
Pensan constituir
unha nova sociedad
pra alimentar o estómago
coa electricidad.
O outro día o Mayo
colleu un-ha tarteira
pra comprarlle o leite
que vendía un-ha leiteira…
En fin que istas señoras
xuntáronse en camada
pa estraperlar cos probes
sen venderlles nada.
Este invento de engordar
dara resultado igual
cos polvos pinos
que lle dan ó ganado
Nosas mociñas!
sodes moi xeitosas
pero no vestir
andades fechosas.
E tempo de cazar
levantouse a veda,
buscade un parvo
pra que vos manteña
Estade nas casas
pequeniñas, mozas
e non ensiñedes
o ramo das rosas..
CRÍTICA DEPORTIVA
Xa fumos ver as obras
y están muy adiantadas
e pra corpus veremos
dar nel xa patadas.
Pois parece mentira
na nosa población
non haxa un equipo
na segunda división.
352
Dámoslle a norabuena
a nova directiva
ya ver si pro ano
somos campeós da liga.
CRÍTICA DE XÉNERO
As rapaciñas todas,
pero sin excepción,
traen relleno o pelo
con lana de colchón.
Hay outro gordo,
rechoncho e pequeno
pero tenvos un xenio
de fol de veneno.
E despois de casarse
sole suceder
que non barren a casa
nin vos fan de comer.
Coa moda do pelo
muy encaracolado
andaballe a barriga
vacía todo o ano.
Tamén hay outro alto
e bastante delgado
apódase ¡besta!
pero evos muy salado.
Hay unha rapaza
que estuvo en Portugal,
casouse alí os dous días
e volveuse bacalao.
Andan polo paseo
e algunha ten as pernas
Sonvos muy cultos
e muy inteligentes
pois iles inventaron
os escarbadientes.
O marido que ten
e medio aparbado
si dera conmigo
xa tiña matado.
E van o cine Mary
parece que son algo,
e chegan tarde a casa
pra quentar o caldo.
Si hay algunha rapaza
que queira ter relación
este noso mayo
daralle informaciós.
Inda o outro día
no campo da feira
o mercar o pulpo
volveuse regateira.
Das mulleres casada
non quero nin falar
pois o ano pasado
quixéronme pegar.
Deixemos as rapazas
e pasemos de renglón
e falemos das calles
da nosa población.
Co estraperlo no pelo
e nos labios carmín
parecen as florecidas
que temos no xardín.
Dice as mozas sin mozo
andan muy tristes
non teñen quen pague
nin quen conte chistes.
O asunto do día
si eiqui se pode ver
o estraperlo no pelo
que gusta hoxe a muller.
Estamos criticando
sin miga de razón
có fin son as mulleres
a nosa perdición.
Si hay algunha presente
que queira relación
sabemos de bos mozos
e dámoslle información.
Chámanlle estraperlistas
os panadeiros
encambio todas elas
parecen carneiros.
Pois ela decía
o momento de mercar
que estaba casadiña
e que tiña que aforrar.
Aivos un deles
que padece de insomnio
ten de apodo ¡cabra!
y- estuvo no manicomio.
Andan muy peinadas
pa diante e pa tras
sin outro pensamento
mais que no casar.
E vindo cara Ourense
con unha compañeira
díxolle que iba ir
o cine do Xesteira.
Segúndo as coplas dos maios, era bastante frecuente, que a muller tamén se adicase ao
estraperlo, o que parece moi normal nunha época na que estaban moi mal as economías.
353
Tamén das costureiras
temos que falar,
acordamonos delas
como do xantar.
Primeiro empezaremos
pol-as mozas solteiras
e terminaremos
falando d-as leiteiras.
Unha leiteira
de xunto a Rabaza
o saber tal cousa
marchouse pra casa.
Na forma de vestir
parecen princesas
e logo na casa
pásanas texas.
Escoiten señores,
e poñan atención
que a torre ven desposta
a armar revolución.
E púxose o baile
da noite e de día
habaer si tamén
ele o adeprendia.
Gastan chaquetas sastre
e falda pantalón
con unha fantasía
que causa sensación.
Para ver si as mozas
de Ourense valen algo
preguntarlle os mozos
de Rairo e de Seixalvo.
Diu tantas voltas
e tanto bailou
que esqueceuse do leite
e de quen o fundou.
Deixemos por ahora
as costureiras
he vamos criticar
as separadiñas.
Agárranse no baile
con tanta finura
parece que lle trochan
os novios a cintura.
Hoxe si te acercas
xunto a unha leiteira
falándolle da tasa
dáche ca claldeira.
Conocemos a duas
da Rua do Villar
que si puderan
volvíanse casar.
Despois que acaba o baile
son ademais muy pillos consiguen dos seus mozos
un para de bocadillos.
Por mor de unha muller,
que dín que e castellana,
que lles colle o leite
a como lle da a gana.
A pobre pretendía,
que barbarida,
marchar pa Coruña
cun mozo de ciudá.
Hay unha rapaza
que colleu a manía
de comer sin luz
a cena sempre fría.
Esto e o chocante
que teñen as leiteiras
vendéndolle a tasa
solo as forasteiras.
Mociños de Ourense
ver e observar
e pensar as cousas
antes de casar.
E cóntalle as amigas,
chea de razón:
que eso é moderno
e mais forra o carbón.
E ti que eres
do pé da casa
non che dan un reto
a precio de tasa.
Pois despois desto
ven bos pode ocurrir
que bos salga na frente
algo a relucir
Unha modista
da calle de Colón
ganou un premio
bailando o pericón.
A outra noite o novio
cuando a foi a buscar
notoulle no paseo
que acababa de cenar.
Por isto a noso mayo
ríndelle pleitesía
que son todas elas
a nosa fantasía.
Bailando con tal xeito
e tanta finura que
lle diron outro premio
as que venden verdura.
Levaba o pé da boca
enriza do fociño,
unhas berzas do caldo
con un poco de touciño.
354
Nas uñas repintadas
tiña tal mamchón
parece que andivera
raspando o cucharón.
Un-ha rapaciña
d-o barrio d-a Chona
fixo un viaxe en burro,
hasta Barcelona
Como se fay tarde
vamos acabar
dando unhos consellos
a toda ciudad.
Outra modistita,
por causa da pintura
volveuse media tola
ya pobre non ten cura.
Yo chegar alá
volveu de "estampía"
por n-on topar
o noivo que quería…
As mulleres-homes
yos homes-mulleres
ay que votalos
muy lexos dÓurense.
Tamén outra rapaza,
que e filla dos ferreiro,
propúxello o seu novio
casarse con sombreiro.
Son o diaño
estas rapazas;
por se casar
fuxen da casa…
Eu fun ver as obras
inda o outro día
e vin unha parexa
no túnel metida.
Así que o novio soupo
tal proposición,
pegoulle un accidente
e tirouse de un balcón.
N-on saben coser
nin saben fregar;
n-in facer o caldo
qúe moito falar
El era un señor
muy gordo de gafas
y eche unha rapaza
rubia polas tazas.
Outra rapaza
de cerca d-eiqui
ten encargada
unha "molida" a Madri.
Igual que hay mozos
que parecenmulleres
tamén hay mozas
comocabos farrieles.
Tumba por ela
por obscuridá
yela a condenada
non quería andar.
Si poñen no pelo
un pouco contrabando,
parecen mais xeitosas
cando bailan o tango
Fuman e beben
como o Verdellón
e dicen palabras
de moito fristón.
Elas sufren o atentado
que lles fai algún pillo
decíndolle cas quere
e non lles pon o anillo.
Conoce o Mayo algun-ha
que de tan formal,
mandou pintar nas pernas
unhas medias de cristal.
Cóllense dos mozos
inda sin casar pois
teñen moito medo
que lles podían escapar.
Como hay tantas rapazas
e ademais muy presumidas
cos rapaces do pueblo
non poden facer migas.
Outra rapaciña
leva na cabeza;
o peinado d-a “Molida”
como vaca “holandesa”…
Como elas non teñen
ración de tabaco ten
que compralo o novio
e estraperlo no estanco.
Pintan os labios
depilan as cexas
e andan por a calle
que parecen vampiresas.
Outras van de “carga”
e levan “garganteiras”
o cheiro que desprenden
d-as carqueiseiras”…
Yos pobres dos homes
pra complacelas ben
van ter que sair roubar
a todalas carreteras.
Algunhas traen bigote
pra disimular e poñen
voz de home
o querer falar.
355
Pero elles imposible
finxir moito tempo
mais cedo ou mais tarde
enseñan o dente.
Pois hay moitas casadas
que e valor entendido
yo chegar a casa
péganlle omarido.
Conozco unha muller
con un puesto na Plaza
que vendendo repolo
xa comprou unha casa.
Con chaquetas e redecillas
e como as medias
van moi caras
pintan as pantorrillas.
Andan ven calzadas
e tamén visten ven
pero todo lle sale
pola vía do tren
Conozco unha muller
de mais categoría
cos ento das patatas
puxo unha mercancía.
Gastan os cartos
en pinturas e vestir
ya hora de comer
bótanse a dormir.
Deixemos as casadas
e tamén as viudas yos
homes que chaman
maridos caras duras
Nos démoslle un consello
que deben de coller
co que gastan en pinturas
o gasten en comer.
OBRAS NA CIDADE
Em cambio na alameda
fixeron unha burrada
con o edificio de correos
estropearon a explanada.
Tamén sabemos
unha novedá,
que a Plaza de Touros
fora na Valenzá.
Un puente moi grande
pro ferrocarril
un puente que vale
o menos por mil.
Pois co fútbol e cos
toros ya nova carretera
seravos Orense
capital de primera.
Na calle de Cervantes
barrio de postín
fixeron fai pouco
un bello xardín.
Cuando pase o tren
dicen que vai ser
o asombro dos nacidos
e dos por nacer.
Tendremos un bo puete
yasta estación
en Peliquin yun apeadero
o lado do xardin
E no Polvorín
xeica van facer
un barrio de casas
a todo meter.
E no río Miño
seica van facer
unha playa igual
a de Santander.
Pronto terminarán
esa fermosa obra,
a estación das caldas
o salto da Fenosa.
O Puente Pelamios
vanno fabricar
de forma que abra
e volva cerrar.
Un lindo jardín
tendrá cada casa
e os alquileres
o precio de tasa.
Pasemos a outro asunto
de máis categoría:
o puente sobre o Miño
que crece cada día.
Din co Puente Novo
quedara achicado
con ese outro Puente
que lle fan o lado.
Tamen nas Lagunas
frente a o hospital
van facer un barrio
algo colosante
A construcción do viaduto, causou gran admiración en Ourense, pola súa envergadura e
sabendo, que ía a ser para que por él circulase o tren. Foi todo un acontecemento social.
356
ESCOLMA DO ANO 1947
CRÍTICA POLÍTICA
Da política non falamos
pois temos millor
pois xa non nos adiantan
a hora do reló.
Temos un alcalde
dós que nunca habrá
que sin gastar cadelas
arreglounos a ciudá
Estavos muy contento
con moita razón
porque n-o que estaba
non tiña nin balcón.
Para que están os municipais O señor Alcalde estavos moi Cálate Mayo de tanto predipra gardar o orden e
contento porque vai volver car c-os municipales
reprender os calamidades.
pro novo Ayuntamiento.
vannos a pegar.
CRÍTICA DEPORTIVA
Vamos a empezar
polas cousas mais ruis
que son os xugadores
que nos trouxeron aiqui.
Trouxo xugadores
de outra Región
con tal desacierto
que non ten perdón.
A pesar de todo
danlles un aplauxo
porque traballaron
sempre sin descanso.
O futbol en Orense
está en decadencia
por que os xugadores
non teñen conciencia.
Hainos en Galicia
sin tantas pretensións
con menos teoría
pero con pulmóns.
Hay que ter paciencia
si non ascendemos
pois outros equipos
inda fixeron menos.
Foron a Avilés
con toda a cara dura
comeron cinco platos
e todos de verdura.
E si Manjarín
non tuvera medo
correndo mais alínea
sería bo extremo.
Os dó Albacete
cós dó Cultural
tragaron un paquete
que lles sentou mal.
Todas as figuras
que ten o noso Unión
saquenlle o billete
e largo pa estación.
Pra ser entrenador
comó señor Callejo
fai falta valor
e moita paciencia.
Hai que ter cuidado
pra outra temporada
haber si ascende
a nosa orensana.
A nosa directiva
ten que lamentar
que a nosa Coello
haina que largar.
An cós directivos
teñen voluntad
en cousas de fútbol
ignoran a mitad.
Sió Ayuntamiento
quixera ser mecenas
ganaría o noso equipo
partidos por docenas.
Igual có Deportivo
a nosa Orensana
gastou moitas pesetas
e non fixo nada.
Eu xa sei que todos
son inteligentes
pero nestas cousas
non tuveron suerte.
Bríndolla idea
a Corporación
io señor Alcalde
con moita ilusión
357
Pois estou seguro por moitas Tamén o novo estadium
razós que si an de ampliar
p-ro futbol ourensano
seremos campeós
vaise inaugurar iste ano.
Vendrán a xugar p-ra inauguración,ó equipo de Rairo
e mais ó de Corcubión.
O que non trae un chichón
ten o corpo mazado
todo por roubar
pra adornar o noso mayo.
Vamos a lavalo
o río da Barbaña
que como se ve
trai moita carraña.
Tamén dicen que vai haber
unha gran regata
en lanchas de motores
e mais de lata.
Pois cometeron con nós
a mayor canallada
non vos hai compasión
pros ladrós de pouca talla.
Trai moita carraña
porque come pouco
e dice que o mundo
está casi louco.
E-a Iglesia dos Remedios
que cos anos que ten
hasta lle nace musgo
na campana do vaden.
En cambio conocemos
moitos piringallos
que roubando o pueblo
fixéronse millonarios.
Comprou un porquiño
que tiña tres meses
por tres mil reas
pagouno dez veces.
Orense é tan grande
e moito mais será
cando o campo de Fútbol
empece a funcionar.
Sucedeo antes
e sucede oxe en día
xa non teñen medo
nin cousa parecida.
Un porco cebado
comprou don Simón
que pagou por él
o pe de un millón
Pras festas diste ano
o número mais chamado
seríavos no jardín
o concurso do ganado.
Pois antes pra roubar
buscaban o despoblado
pero en cambio agora
atracan no mercado.
A torre da Catedral
c-a que chama a atención,
as Burgas botando auga
i-a Ponte Mayor.
Tamén vos habrá
unha gran exposición
que xunte dez patacas
levará o premio mayor.
Aivos dous periódicos
he logo habrá seis
non sei quen xuncas fala
da crisis do papel.
Pra faguer a nosa torre
vímonos apurados
por non ter madeira
arpilleira nin clavos.
As demais atraciós
sonvos muy remotas
fuego fixo e volador
e baile pra marmotas.
He mozos e mozas
que fan vida cómica
acábase o mundo
se reventa atómica
As festas do Corpus
van estar muy animadas,
non faltará fuego,
música e caravanas.
O millor número
e de máis vistosidá
e o racionamento
que nos van a dar.
Traemos da Burgas
a auga quente
que o asombro
de toda a xente
Din que vai haber
unha gran corrida
con touros de Miura
e unha gran cuadrilla.
N-a calle dó Baño
hay unhas palleiras
que tódalas inmundicias
van para elas.
358
Andan c-o Corpus
muy afanados
p-ra topar c-o parvo
e seren casadas.
Bailes en San Cosme,
e n-a explanada, premio
ó que coma mais pronto
un-ha empanada.
No xardín do Posío
xunto a unha esquina
choraba unha rapaza
toda compungida.
Bailes n-o Remedios
e gran iluminación
n-a explanada
de xunto a Estación.
A empanada vai a ser
feita de repolo,
con garbanzos dá tasa
e mais un bó polo.
O preguntarlle a causa
ela respondeu
cerraron o Venecia
¿qué vou a facer eu?
Concurso de fuegos
de varios colores,
c-on premio grande
p-ros viños millores.
Tamén no Xardín
habrá un-ha función,
un concurso de ganado
p-ra tod-a región.
O invento mais grande
que houbo en medicina
é o xarabe
dó Castorina.
Habrá un gran concurso
con premios p-ra orfeón.
sin distinción de razas
de todas as naciós.
Ó concurso do leite
vendrán as de Sobrado,
i-o da mantequilla
ás de Regueiro fozado.
Din que cura os males
que teñen os pulmós
e si se toma a xeito
hasta os sabañós.
Falaremos de Ourense
a nosa población
que ten un Estadio
digno de admiración.
A Plaza de Touros
que acaban de facer,
e das millores
que España pode ter.
Esta medicina
colleu tal sona
que hasta lla piden
os de Barcelona.
Teremos moitos Corpus
como ganado de exposición
carreira de camareiros
e tiro de pichón.
Ladrillo e cemento
ten-o n-os tendidos,
i-os palcos foron feitos
de barro cocido.
Vai a competir
c-o a Penicilina
o Xarabe milagrosos
dó Castorina.
O Corpus d-iste ano
vai ser tan interesante
que xa se nombra
por o mundo adiante.
Temos en Ourense
n-a nosa ciudá
un Bar que ten un viño
de gran calidá.
Outra d-as cousas
que temos que anotar
é a praza de touros
que vai a funcionar.
Habrá grandes corridas
e Tiro de Pichón,
regatas de Traineras
e gran iluminación.
Chámanlle Bar Arco,
gran sitio de reunión,
c-os niños que vende
non hay comparación.
Din que por o Corpus
dó ano presente
habrá unha corrida
moi sorprendente.
Concurso de gaitas
e carreira de cabalos
dous premios p-ras feas
con varios regalos.
Está ese Bar
e non ir o revés
n-a calle de Reza
n-o número tres.
Tomarán parte
espadas locales
y-o gran tarugo
irá ós pedestales.
359
Tamén toreará
o formidable Ché
que n-as últimas corridas
fixo un gran papel.
Pra presenciar
as grandes regatas
que habrá n-o Miño
entre fragatas.
Son un-hos benditos
e a nosa población
vai darlle a medalla
da boa comportación.
Vendrán portugueses
e hasta madrileños
pra ver a corrida
que en Corpus tendremos.
No "Club dá Chona"
hay peticiós
pra ocupar tribunas
n-os Malecós.
Hastra os comerciantes
tamén inmitarón
e venden texidos
a precio déscandallo.
Faremos verbenas
e unha iluminación
desde Seixalvo
has-ta estación.
Por catro pesetas
fartouse de pescado
e por seis cadelas
comeu cabrito asado.
Por trinta riás
compras camisetas
seis metros de lazo
e moitas calcetas.
Tamén pra ese día
prensan estrenar
unhos trole-buses
pra viaxar.
Bebeu por dous riás
un viño chispeante
que o fixo andar de presa
os lados e pra diante.
Por cinco pesos
podes mercar
un traxe pijama
e inda moito máis.
Desde Quintela
hasta San Pedro
desde Barbantes
hasta Cualedro.
Vive o noso Mayo
a firme convicción
de que a vida barata
da nosa población
Hay un-ha rapaza
nesta población
que por seis pesetas
comprou un colchón.
Tamén van poñer
un "funicular"
desde a Alameda
o Salto dó can.
Débese exclusiva
ós industriales
que solo ganan
poucos reales.
Un barrendeiro
tamén mercou
sábanas pra cama
e un tunicón.
Este é un servicio
que se sentía
e que moita falta
en Ourense facía.
Todos están pobres
non teñen dúas pesetas
e viven o día
facendo mil piruetas.
Seica un albañil
en Rabo de Galo
por dous pesos xuntos
mercou moitos panos.
Os hoteleros
y-os dós figós
pondrán baratas
as habitación.
Carecen de vivenda
e pagan o alquiler
e visten hoxe en día
como vestían ayer.
Todos os taberneiros
da nosa población
puxéronse de acuerdo
có barrio da estación.
Xa contrataron
habitación
os forasteiros
dóutras naciós.
Non gastan gabardina
nin reloj de pulsera
e comen pan de tasa
como un pobre calquera.
Van vender o viño
de moita graduación
pra poñernos tolos
e bailar o charlestón.
360
Esto señores,
non se pode tolerar
vender unha xerra
por catorce reás.
E-si vay un pobre
a pedirlle un-ha ración
se non escapan
tirou de balcón.
E gracias que co celo
de Gobernador
vamos comendo
da de primeira.
Señores taberneiros
daiqui e da estación
póñanse finos
pra ir o cagarrón.
Comó noso Mayo
e muy lajarteiro
viuna un Polvorín
comprando centeo.
E si esto fose pouco
hastás rianxeiras,
venden como queren
o mismo c-as leiteiras
po-los panadeiros
mezclando pescantinas
e carniceiros.
Farelos en centeo
chegou a amasar
y-a fariña da ración
era pa estrapelar.
Xuntáronse en camadas
e van a conseguir,
que o Mayo morra pronto
de tanto dirixir…
Conoce o Mayo un home
de tanta fantasía
quéngorda con fariña
os cerdos que crían.
Tamen as pescantinas
colleron as manias
de vender os pescados
de catro ou cinco días.
Os hovos xa baixaron
e deixou de chover,
chegou Mayo frolido
e pódese comer.
E di muy ufano
mirando por un lado;
¡Os meus clientes
comen o salvado!
Co precio d-un xirelo
y-o dun-ha pescadilla
comprou un-ha señora
un-ha boa mantilla.
A xente de aldea
que trai pollinos
desfan as asceras
con-os topolinos.
Vai po-las tascas
e compra solares
enseñando billetes
e miles de millares.
Da tasa non falemos
todo e de precio vario
¿Non sei si d-estas cousas
sabe o veterinario?
Toda xente sabe
que os taberneiros
fan moitas cadelas
a vender chanqueiros.
O mismo como ïste
hay unha panadeira
que comprou un-ha casa
camiño da Barreira.
Inda o outro día
e sabeo Ourense enteiro
por non vender barato
foi pro sumideiro.
Vamos a falar
dunhas chafalleiras
que anque son moi poucas
chamanlles leiteiras.
Pra divertirse
e pasar o rato,
comprou un-ha radio
e mais un macaco.
Xirelos e rapantes,
merluzas e lenguados
y-os probes, c-o istes feitos
quedaron amolados.
Conocemos a unha
que se chama Elena
e fixo máis cartos
ca unha marquesa.
Venden vacas vellas
como se fosen ternera,
e espétacheo precio
bastante a la lixeira
Dos carniceiros
nada falemos,
porque pol-as mañás
xa os conocemos.
Conocemos outra
que se chama Pura
e a conta do leite
pasease-la Coruña.
361
Para nun Hotel
de moito postín
e leva o vestido
de triquimini.
Os carniceiros
non os vamos criticar
por ser a xente
mais honrada da ciudad.
E este é o siglo vinte,
o siglo dás luces,
o que beba n-o río
ten que beber de bruces.
E dos carniceiros
no vamos falar
pois non cheiramos
a carne que dan
Cada burro que morre
como son tan bos señores
fanlle-o entierro
con todos os honores.
O que vaya no tren
será un viaxeiro,
i-o que venda carbón
será un carboneiro.
O que queira ser
curado da morriña
que vaya a consulta
xunto Castorina.
Lévano pra casa
enon sei como-é
que po outro día
xa hay carne a vender.
O que queira comer
tendrá que traballar,
ou vivir d-o cuento
ou estraperlar.
O novo doutor
na calle H. Cortés
que fai medicinas
a todo meter.
Despois pra que coza
hay candar con bicarbonato
yo metela a boca
parece goma llanta.
Está quedando a aldea
sin xente ningun-ha,
veñen á capital
a buscar fortuna.
E un curandeiro
de moito postín
e veñenlle clientes
hastra de Aragón.
Hasta os zapateiros
se fixeron bos pezas
que por dúas puntadas
queren tres pesetas.
Venden os eidiños
e venden a casa,
e veñen p-ra Orense
ós pueblos en masa.
Temos un café
que lle chaman Orfeón
donde non se canta
nin teñen dirección.
Os homes de negocio
imolos deixar
que son inocentes
e non saben o que fan.
Un-os poñen taberna,
outros poñen bar,
i-outros buscan algo
con que estraperlar.
Principiaremos
por os panadeiros
que estan pondo
de cartos hasta os pelos.
Veñenlle pedidos
desde Barcelona,
de Málaga e Londres
e desde Tarragona.
N-a aldea non queda
quen sembre as patatas
nin quen segue a herba
nin ate alparagatas
Había un no meu barrio
que non tiña nada
y ahora ten de cartos
a almoada retocada.
Ten tanta virtude
e medicamento
c-o enfermo que o toma
cura n-o momento.
Agora os tipos dáldea,
que non teñen ocupación
veñen presumir o pueblo
ya chaparnos as raciós.
Seguiremos polos tendeiros
que tamén están bén
que solo do que estraperlan
poden comprar un trén.
Non vale unha cadela
a Pinincilina
o lado do xarabe
que fai o Castorina.
Unhos chamanlle dandis
y outros pedantes
algúns gordos como xabalies
e flacos como subiantes.
362
Andan a busca de pisos
y astra alquilan buhardillas
e todo evos por ver
silles dan unha cartilla.
Gastan abrigo blanco
e medias de color
e non sabemos delas
cual é a millor.
Miren mociños
e non tomen a mal
eu coido que pasou
o día de Carnaval.
Vámoslle a falar
algo do estraperlo
do que mais lle interesa
o mundo enteiro.
Collemos o anuncio
dos calzados <vitán>
como ten tantos collos
nos pés lle quedarón.
En materia de Abastos
hay moito que falar
e si non conto algo
podo rebentar.
Empecemos a falar
algo das leiteiras,
pois venden o leite
o precio quel-as queiran.
Pois ela decía
o momento de mercar
que estaba muy caro
e que tiña que aforrar.
A esas verduleiras
vinas Barrabás
por unha leituguiña
piden sete reás.
Chegán pola maña
pedindo a sete reás,
i-a xente llo paga
por non barallar.
E vindo cara Ourense
con unha compañeira
metéuse da cabeza
no viño do Xesteira.
Non hay onza de carne
nin ducia de sardiñas
oblígannos a todos
a conservar a linea.
Páganllo a este precio
por darlles de almorzar
ós pobres obreiros
que foi de medo.
A probe quería
unha barbaridá;
marchar para Coruña
con un calamidá.
Unha cousa importante
antes que se me esquecía
bou falar un pouco
dó cierre do Venecia.
Conozco unha leiteira
que a conta de estraperlar
fixo un rascacielos
cerca de Barbadás.
Poden as leiteiras
acudir a éla
pro comprar a leite
e logo revendela.
Algunha marmota
o saber a decisión
deulle de repente
un ataque o corazón.
Dicen que van poñer
dó Xardín a Moreiras
un avión p-ra poder
levar as leiteiras.
De algunhas leiteiras
que veñen con churros
oímos certas cousas
que nos deixen mudos.
Onte o noso Mayo
xunto á Rexidora
por cinco reás certos
comeu un-ha centola.
E ós carniceiros
chegan a plaza
venden a carne
e márchan pra casa.
Tan pronto como entramos
por a Fundición
chegou o fialateiro
parecía un tabeirón.
Despois n-o Bar Esquinita,
xunto a calle da Luna,
comeu muy arreglada
lamprea con aceitunas.
E dos panadeiros
non hay que falar
pois todos eles
pódense xuntar.
Con unha sonrisa
medio picaresca
e vernos cá vaca
armounos unha fresca.
Bebeu un viño Branco
do millor do Ribeiro,
e díronlle de postre
un rico pan alveiro.
363
Despois foi car-a Praza
p-ra ver si compraba
un-ha pouca de carne
pr-a un-ha empanada.
Quixo comprar chourizos
d-o millor raxo que oubera,
e sospechou que foran feitos
dún porco que adocena.
Mirando que n-a Praza
nada a xeito se compraba
pensou facer un potaxe
en vez da epanada.
E díronlle un Kilo
de carne dó xarrete,
dun-ha vaca que nacera
no sigro dezasete.
E véndose n-istes trances
pensou, vou o pescado
e vendíanlle un besugo
que xa estaba mareado.
Quixo comprar as patatas
co-as fabas de riñón
e dixéronlle que o precio
acercábase ó millón.
Arrepentido o Mayo
dixo rosmanso pr-a sí
vale mais vivir náldea
que vivir de valde eiquí.
Pedía xamón d-o vello
e dábanllo d-iste ano
apestado c-o mal cheiro
e atacado dó pasado.
Pata de porco e orella
collera un precio tan alto
que desistiu d-a potaxe
e pensou facer o caldo.
Nesta nosa terraa
temos moito cacique
que vive do conto
dandolle ao palique
Nos estamos fartos
de tantos inventos
de tantas eirexas
e de tantos conventos
De todo pasemos
porque destas lerias
cos politicastros
loitar non queremos
Parecíalles que ian cortos
e para que a xenté vexa
que teñen moitos cartos
arranxaron unha eirexa
Pensanche cos pes
arranxar a situación
e mais ben o farán
rezando unha oración
Non teñen concencia
nin a queren ter
pois non saben nada
nin queren aprender
CRÍITICA DE XÉNERO: MULLER
Como as nosas mozas
hay muy pouquiñas
igualan no luxo
as señorititas.
Que tempos, que tempos
do Mayo noso
a vida é un-ha risa
a vida é un gozo.
Un noso amigo
botou un piropo
e un-ha da aldea
quitoulle un ollo.
Sivas a paseo
e as ves pasar
preguntas extrañado
donde lle saldrá.
As raparigas
que son da aldea
visten a moda
como calquera.
E desde entonces
quedou marqués
e ve hoxe as mozas
sempre o revés
Os traxes e abrigos
que gasta algun-ha nena
sabendo que seus pais
a pasan morena.
Gastan esencias
de violeta,
e si as piropas
fanche a retreta.
Falamos das rapazas
da nosa población
que andan no paseo
con moita precaución.
E van desairosas con altivo
garbo e pasa dun ano
que non come caldo.
Si te descuidas o irlle falar
danche un cachete
e caes pra tras.
Fociños pintados e moito
polos rizos e o mirarlla cara
parecen crouquizos.
364
Cuando van o cine
con tanta finura
chegan a casa
e comen verdura.
Si eu algún día
chego a ser casado
eu Quero a rubia
de pelo pintado.
Que o noso mayo
con tal motivo
vay a decilas
de puño e dábrigo.
Teñen tan pocuo diñeiro
e tan grande a carestía
que pasa de un ano
que non enchen a barriga.
Aunque me gustan
as rapazas morenas
porque de seguro
nos sacan as penas.
Nesta misma calle
cerca déiqui
hay un-ha rapaza
que pra se rir
Esto señores
haino que subsanar
pra que as rapazas
podan engordar.
Hasta as criadas
y-as que no son
todas se bambean
baidando o danzón.
Témblalle o papo
e mais a barriga
e ponse colorada
como un-ha guindilla.
Todas as rapazas
que queiran engordar
teñen que ir a plaza
e saberen comparar
Vamos falar algo
das rapazas désta ciudá,
que levan un salero
que e unha barbaridá.
Outra rapaza
de xunta xebrona
saica trae un abrigo
e piel de leona.
A carne non na cheiran
e os huevos nonos miran
fáltalles a gracia
que tiñan algún día.
Salen da casa
como doncellas
muy pintaditas
aunque sean muy feas.
Quere pasar
por un-ha princesa
e come de pe
por non ter mesa
Esto señores
haino que evitar
si non as rapazas
vánsenos mirar.
Dan o camelo
e dano ben dado
e despois de casadas
son como un estropaxo.
Compro-un vestido
de seda tisú
mais quen llo regala
adiviñao tú.
As mozas de Ourense
son as mais bonitas
van cacarexando
como fan as pitas.
O rapaz que se case
que mire o que fai
que pra quitarlle a pintura
faille falta un capital
Duas que viven
en San Francisco
por non ter zapatos
armaron un cisco.
De Rabo de Galo
no paseo andaba
unha moza nova
que cacarexaba.
Deixemos as mociñas
que todos critican,
e todo e ca envidia
de ser tan bonitas
Decían berrando
todas despeinadas
andamos descalzas
por ser honradas.
E como se pintan
parecen mais bellas
desfanse por mozos
que teñan estrellas.
Hay un bule bule
entre as rapazas
pra facerse roupas
e poñerse majas.
Gastan rimel
y ondulación
e non traen torcido
xiquera un tacón.
365
Traen bon bolso
e bon impermeable
gracias os aforros
y-a cruel fame.
Dice o noso Mayo
cheo de razón
rapazas bonitas
as da Fundición.
Adiantaron moito
nesta nova era
vanse parecer
a primeira muller eva.
Van a butaca
e comen pastel
e léveme o demo
si ganan pra el.
Visten elegantes
e bailan muy ben
mais rifan c-o mozo
can y-o vay ben
Traen o escote tan largo
que e millor calar
pois hay que cerrar
os ollos ou hay que pecar.
Vendo tales cousas
e semellante dislate
dixo un-ha moza
eu fago un disparate.
Pasemos a falar
algo das meniñas
que están feitas
unhas zorriñas.
E todo e por presumir
e parecer o que non son
pois astra pra adelgazar
din que venden a ración.
Si pra este Corpus
non ando de seda
márchome pro Congo
ou pra Selva negra.
Pranos atrapar
xa non saben que facer
si andar coa cabeza
ou andar cos pés.
Vense nas terrazas
as nenas modernas
nin có fixeran adrede
pra ensiñar as pernas.
Pobres raparigas
que preocupación
de pasar pro mundo
pol-o que non son.
Nas uñas fan tomates
na cabeza arman casa
y-os labios parécenlle
o traseiro dunha vaca.
E-vos o mes dos mayos
o mes dos amoríos
cuidado rapaciñas
cas conversas chegadiños.
Peinadas pra riba
c-oa alta monteira
parecen no prado
a vaca leiteira.
Ahora os señores
dos bullos que se ven
a mayor parte son
rellenos de crepé.
Afloxas a carteira
e solten os cartos
pois de palizas
xa vos estamos fartos.
En cambio sinxelas
c-oa su galanura
aroman cal flores
a sua ventura.
E si siguen así
pra chamar atención
van salir a calle
solo con pantalón.
Apurai a comprar que
temos que ir comer
pois xa hai algunha rapaza
que nos quere morder
Atraen os homes
de xano suicio
e topan no mundo
sano beneficio.
Y-ahora rapaciñas
que vos tratei ben
compranme as coplas
y-astra o ano que ven.
Empecemos saludando
as mozas dáhora
das que pasan fame
e das que andan a moda.
Rapazas como éstas
honran a Galicia
coidado orensanas
e traen boas botas.
Falemos agora
das rapazas altaneiras
que por presumir tanto
xa se lles ven as cadeiras.
Empecemos pol-as solteiras
e terminemos pol-as casadas
porque a fin y-o cabo
todas elas saldrán valdadas.
366
Traen a cabeza
moi adornada
e por o medio
chea de lana.
Dúnhas de Seixalvo
tamén adeprenderon,
a bailar a Milagrito
e mais un baile Negro.
E chámanlle todos
a oxigenada,
e si a vedes sen pintura
non vale nada.
Traen os vestidos
qué unha preciosidad
gracias e todo esto
a Almacenes "La Verdad"
Pensan presentar
a súa actuación
p-ras festas do Corpus
n-o Barrio da Estación.
E delgadiña
como un fideo
e pensa casarse
con un cireneo.
Van por o paseo
con moito cuento
e chegan a casa
e non teñen alimento.
Os traxes que presentan
c-os bailes extranxeiros
son os Pantalós Chanchullos
e dous altos sombreiros.
Anda c-oas uñas
muy repintadas
e leva as medias
desfiachadas.
Ainas famentas
de gran categoría
e andan todo o ano
c-a barriga vacía.
Tamén presentarán
un-hos abanicos
de prumas Papagayos
e de pieles de micos.
Casi son todas
de igual defecto
qúen cousas de moda
nadie e perfecto.
E como estas moitas
mais andan
pol-o paseo
recorrendo o carnaval.
Levavan n-as orellas
como n-a Patagonia,
un-hos vidrios colgados
ou frascos de colonia.
As mismas mociñas
que traen a leite,
traen as modas
do sigro presente.
pro ano que ven
i-empezar c-as casadas
que sempre veñen ven.
Din que diste xeito
fanse interesantes,
e que poden alternar
c-os mozos estudiantes.
Traen n-o pelo
a alta monteira,
como si fosen
a vaca leiteira.
Sei de unha muller
que se casou fai un
mes e medio pegalle
unha paliza o home
As outras rapazas
ó saber a novedar
pra facer interesantes
vannas a imitar.
As d-as verduras
ou rianxeiras,
veñen a moda
cando ilas queiran.
Esa muller e unha
animal pois da paliza
que lle deu mandouno
o hospital.
N-a misma Porta da Aira
hay un-ha rubiales
que gasta en pintura
moitos e moitos reales.
Yo irche vender
un-ha ceboleta
c-o dedo pintado
tenche a piñeta.
Hay unhas rapazas
xunt-o Polvorín,
que están aprendendo
a bailar garrotín.
Desde que se ergue
hasta que se deita
estase lavando
con frol de carqueixa.
Soñan algun-has
coa gran quimeira,
de casar ricas
si hay quen as queira.
367
Así deste xeito
e diste feito,
eche hoxe en día
todo un comercio.
E vímola o outro día
alá por Ervedelo
querendo engañar
a un rapaz solteiro.
Falemos das mozas
con moito inspiración
que xo chegou o tempo
da sua mala intención.
Escoitádeas, mozas,
e poñen atención
e mirar si o mayo
ten ou non razón.
Pois ela decía
sin moito pensar
que estaba desposta
e pronta a casar.
Falemos dunha delas
que conoce o noso mayo
que en canto nos ve
esconde o rabo.
O Mayo sabe
cousas sin fin
dó que fan as parexas
alá pol-o Xardín.
Conozco outra rapaza
que vive dó conto
e dicen que tén
moi grande o talento.
Anda xunto cós amigos
con moito ringo rango
e na casa ye queda
o estómago chorando.
Pois o outro día
alí se foi sentar
y-o pouco tempo
tuvo que escapar.
Hay tamén quen dice
e quen asegura
que o talento déla
ten moita fondura.
Comesta moza hay moitas
que viven dun xornal
y en cambio representan
que teñen un bo capital.
Mirou unha parexa
tan arrimadita
que mismo parecía
unha lata de sardiñas.
Moi cerca dáiquí
hay outra rapaza
que dicen que arrenda
unha linda casa.
Os peinados de ahora
son fáciles de facer
pois todo o arreglan
cun kilo de crepé.
Ela era unha moza
moi conocida
y-él era un vello
que a pretendía.
E unha casiña
moi ben situada
con unha enredadera
que adorna a fachada.
Cando chega a noite
non ten lana na casa
e teñen que durmir
en colchón de tablas.
Tan animada estaba
a conversación
qu-él con disimulo
tiraba dún cordón.
Y-outra pequeniña
chamada María
traballa n-o alambre
de noite e día.
Nos cines e teatros
son a nosa preocupación
si se pon unha didiante
terminouse a función.
E pra non ver aquello
el mirou pra tras
e foi peor o remedio
c-a enfermedad.
E tamén sei dóutro
que xa está casada
que todol-os domingos
come unha empanada.
Tamén sirven calcetís
trapos, medias e igual
unha almoada en todo caso
a cuestión e aparentar.
Tamén sabemos dóutro
e non decimos quén
que vos ten unha boca
com-on tunel dó trén.
Y-o lunes y-o martes
y-o resto dá semana
c-a fame que pasa
soltouselle a argana.
E das rubias de frasco
non hay nin que falar
cámbialle o color do pelo
igual co temporal.
368
Vamos terminar
co-as rapaciñas
que están deseando
comprar unhas copliñas.
Siguen as rapazas
tolas porá moda
e désta loucura
ningunha queda fora.
Conozco un rapaz
que en esto é de medo
ten a cara mais dura
có mismo penedo.
En fin que este ano
podranse lucir
as mozas i-as vellas
i-as que están por vir.
Poñen désas gafas
de vinte ou trinta pesos
pra esconder os ollos
algunha cós ten feos.
Si vay cúnha rapaza
o cine Losada
a condición precisa
quéla pague a entrada.
Algun-ha rapaza
xas as pasa morenas,
aforrando p-ros traxes
que han lucir na verbena.
Miran sin ser vistas
e sin daló a demostrar
observan os homes
que lles chegan a gustar.
Hay unha rapaza
n-esta misma calle
que por andar lujosa
aprétase o talle.
Hay unha rapaza
n-a calle de Colón
que pensa pór no Corpus
un levitón.
Yós homes os parvitos,
levan o camelo
o mesmo cós neniños
o darlle un caramelo.
Si a ves n-o paseo
ou n-unha terraza
parece a Marquesa
de Cabeza de Vaca.
Tamén estremará
con gusto variado
un traxe pixama
ou un taparrabo.
Emplean pinturas
de Bárbar Ward
yó mellor na casa
Gasta boas medias
e zapato caro
e come caldiño
sin fabas e raro.
Outra que vive
en San Francisco
di que si non estrema
que arma un cisco.
Papas de fariña
teñen pra cenar
e comen un caldiño
o desayunar.
Fala o castellano
sendo mais gallega
que a pata dó burro
ó Xan de Ribela.
P-ra ir as verbenas
ten proyectado,
si non fai un traxe
pedilo prestado.
E vense no Bar Luiño
moi frecuentemente
formando un cafecito
pra que as vexa a xente.
Gasta unha monteira
rellena de peto
dúnha amiga
morta en Ervedelo.
En cambio ás que lucen
a alta monteira,
seméllanse mais feitas
á vaca leiteira.
Non solo pagan élas
o gasto no Bar luiño
pois algunhas veces
encontrarán un parvito
E vai pol-a calle
cheirando a mortuxa
con tal que ande á moda
non lle importa nada.
O mismo a marmota
como a leiteira,
andan servindo
e levan monteira.
Pra idear esto
algunha xa ten canas
aunque hay algún home
que quizás lles fara.
Cando ven o mozo
espónxase todas
a ver si o mociño
pronto as enamora.
369
CRÍTICA DE XÉNERO: HOMES
Hai home casado
que cobra o xornal
na casa a muller
lle da un real.
Pasean as merluzas
pol-a calle do Baño
porque hay mulleres
que lle dan un baño.
Tamén do pescadilla
vades a ver
que menos de tres pesos
non se pode comer.
Que en bocadillos
se gastan os cartos
se enchen de viño
e non quedan fartos
E eso non pode seguir
porque os veciños
de esta calle
non poden dormir.
O home é ferreiro
y-o tirar dó fuelle
co-a fame que tén
aflóxaselle o mueble.
Dicen que en Vigo
e a terra dos pescadores
pois en Ourense
ainos mellores.
Hay rapaciños
que van de paseo
e chegan a casa
e andan de boxeo.
O tío Polainas
n-a casa dá Ramona
explótalle a mina
a moza das mañas
OBRAS NA CIDADE
N-o barrio chino,
barrio muy formal,
pensan facer un puente
algo colosal.
A plaza de Touros
que pensan facer
e un-ha das millores
que España pode ter.
370
Pois foi copiada
a sua arquitectura
por un-ha que había
en Extremadura.
ESCOLMA DO ANO1948
CRÍCA LOCAL - SOCIAL
Por eso algún xa pensa
en cartos a montós
comprar eidos e casas
estraperlando as acciós.
Señores Arquitectos
revisen un pouco
o muro qu´hay por fora
dó Stadio do Couto.
Xa lle falamos
dos grandes tendeiros
y-a ahora falaremos
dos carniceiros.
Pero eu xa advertín
a quen de min se fía
que se vele moito
dós da Fiscalía.
Axente sube a él
por non pagar entrada
e con esto perde o Club
unha boa tallada.
Esquí en Ourense
temos moi boa plaza
e por poucos cartos
enches a casa.
Os homes mais esclavos
do gremio dós obreiros
na nosa capital
son os fielateiros.
Hay ricos que van
durante todo o ano
decindo que fan
igual co Cubano.
Traes a carne
e parece esquisita
do mesmo carniceiro
trae ovos e pitas.
Traballan noite e día
e non fanó con tiento
recaudando cartos po
ayuntamento.
Dice este habanero
que non ten afición
pero o que lle pasa
e qu´é un gorrón.
Dos carniceros
xa falamos algo
e ahora falamos
dos zapateiros.
É tanto o traballo
que teñen que facer
a xornada intensiva
pensan impoñer.
Hay grandes tiendas
de ultramarinos
que os seus donos
andan moi finos.
Dos zapateiros
pouco temos que
falar porque non
teñen que estraperlar.
Pois con todo esto
onde vamos a parar
moitos xa enferman
co que teñen que pagar.
Véndenche arroz
chocolate e grasa
e todo esto
o precio de tasa.
Unicamente
temos que falar
que o arreglo dos zapato
xa o podían baixar.
Os médicos deberán
pensar en curar
e a moitos enfermos
póñenos mais mal.
Si queres comprar
tes que ir pola mañá
porque por a tarde
non queren despachar.
Un xarabe milagroso
e de tal resultado
que apenas se aplica
queda o porco sin rabo.
Si enfermo vas a Clínica
non che fan nada
si non podes ir
púdreste na cama.
Dicen que fai
moita calor e
marchanse o rio
a todo vapor.
Gloria a este doctor
de tal sabiduría
fagámoslle unha estatua
n-unha salchicheria.
371
Pois o noso Mayo
conoce un panadeiro
que a conta do pan
puxo caseiro.
A peña futbolistas
primeira o entrar
donde se discute
sempre sen parar.
Onde a cristaleira
Peña variada
médicos,xuristas
xente condenada.
Agora os agricultore
non queren traballar
véñense pa Ourense
todos a negociar.
A dereita e zquierda
mesas apartadas
cregos transeúntes
solteiros e casados.
E haiche unha
Peña dominical
sonche os poetas
desta capital.
Veñen de Maceda
veñen d-o Riós
veñen d-a Gudiña
e de Porqueirós.
A peña da constucción
sempre xugando os dedos
sírveos o Marcial
i-e están muy cabreados.
Tamen hay un sitio
enfrente do reloj
donde está a peña
dos de esta canción.
Poñen unha taberna
ou poñen un bar
y-os fillos y-as fillas
fannos estudiar.
Home regordecho
berrando o primeiro
non me digas mais
é o cachafeiro.
Da xente de esta peña
vamos a falar
pois e moi istinguida
como ahora verán.
E cando vos falan
d-as loitas pasadas
dicen que as patacas
son millor guisadas.
Don José Morais
o aparellador
contan unhos cartos
seica dun pintor.
Ay dous académicos
sabios profesores
abogados cantantes
todos bos fumadores.
Dí que está cansado
de forzas n-a terra
de botar a auga
de rozar n-a serra.
Y estáo diplomático
Cónsul portugués
quen non saca o chapeo
nin para tomar o café.
Periodistas, pintores
outro de previsión
i-o señor Bretaña
do Pío da Construción.
Nin callos n-as maus
nin chancos n-os pés
nin sachos nin rodos
nin doblas a res.
Hay ajedrecistas
como Alekhine
dicen que Gutiérrez
vay salir no cine.
Estarán todos vidos
por unha afición
que é a fillarmonía
desta población.
Niste café de Roma
hay homes especiales
desde ganaderos
hasta intelectuales.
Fumigan cabezotas
metres van xugando
e de vez en cando
botan palabrotas.
O señor Director
do noso xornal
e home moi culto
e intelectual.
Temos camareros
de moita estimación
Valentín moi chulo
Marcial un campión
Tamén todos os médicos
veñen por eikí
inventar epidemias
e non deixan vivir.
O señor Académico
pasa por formal
pero todos sabemos
ten un fillo artificial.
372
Chámase Piepito
y e de Facós
como o pai non o mantén
vaise marchar cos ladrós.
Por eso o Municipio
xa debe pensar
en un presupuesto
para mandalo arreglar.
Ahora falemos
d-o que vai pasar
n-os festexos d-o Corpus
d-a nosa ciudá.
O Don Luis Grande
ten no piñeiral
un niño de alegría
hasta un funeral.
O vir hacia Ourense
topei un labrador
co rostro tostado
e cheo de sudor.
E n-o Gurugú
d-o Polvorín
outro pr-aforcar
a un pescantín.
Que o campesino
está enfadado
porque lle baixan
moito o ganado.
Anduvo nos comercios
sin descansar u rato
vendo si encontraba
un pouco de sulfato.
N-a parroquia de Velle
n-o lugar d-outeiro
tamén pondrán outra
para un carniceiro.
Y os do comercio
lle tirou para riba
que hasta me fan
doer a barriga.
Foi a unha oficina
falou co principal
quen lle prometeu
remediar o mal.
Así con iste ejemplo
e d-ista maneira
fanlle estraperlistas
última muiñeira.
Si unha camisa
a queres comprar
o xornal de oito días
te ha de costar.
Viu un ordenanza
que estaba moi teso
cubriulle o papel
e chapoulle un peso.
Ahora que ven o verao
e para refrescar a calor
muíño das bodegas Piñeiral
de Ourense é o millor.
E antes ganabas
non día o xornal
comprabas a camisa
e sobraba un real.
E foi satisfeito
con esto que fixo
quedaron dávisalo
por medio dóficio.
Habrá un concurso
pr-os que c-a caña
pesquen millor troita
n-o río Barbaña.
Cousas do estraperlo
quedan para outra ocasión
que eu tamén meto a pata
cando estraperlo o xabón.
E unha pena, cos nosos
labregos con tanta
”burrocracia”e malicia
lle causen sinsabores.
Seguramente
o campeón
será o <Vigués>
ou o <Matón>.
As demáis atraccios
serán xa remotas
baile para marmotas.
Como todos os anos
vamos a falar da nosa
ciudad donde hay
moito que halagar.
Temos en Ourense
na nosa ciudad
un bar que ten un viño
de gran calidad.
Todas as que concurren
serán bandas de aldeas
habrá pitos e riñas
yo último peleas.
Digo que halagan
por obras dó Ayuntamiento
pois teñen o pueblo
a mar de contento.
Os viños que vende
o Bar Cantón
son conocidos
en tod-a región.
373
Xa que acordaron
poñer en servicio
o sobre reloj
hay tempo ardido
N-o Xardín d-o Posío
o ano pasado
houbo unha exposición
d-a industria e do ganado
E dos panadeiros
lles vamos a falar
os cartos que teñen
foi de estraperlar
Por iso nosoutros
nos adelantamos
para ser primeiros
que os inauguremos
D-aldea non queren
nin oir falar porque
teñen medo que
os vayan luxiar
Teñen unha casa
moy ben asegurada
antes tiñan outra
puberta de palla
Esto nos dixo
un comerciante
d-a casa d-as medias
mais elegante
Na calle de Colón
no número sete
hay un Bar novo
de tapas de percebes
Casi todos iles
non tiñan unha peseta
ahora con billetes
forran a chaqueta
Certamen de Bandas
e de acordeóns
carreiras de burros
e peleas de capós
Pois de come
non digamos nada
poñer de embute
e algo de ensalada
As festas do Corpus
van con rumbo tal
a elas van venir
medio Portugal
Pr-os forasteiros
que veñen n-eses días
habrá auga n-as Burgas
e racións de sandías
Do viño do Ribeiro
non digamos nada
tu tomas un vaso
e repiteche a ensalada.
Escoiten señores
se queren escoltar
pois o maio noso
váilles a cantar
Tamén este haberá
solemne inauguración
d-o Ayuntamiento
d-a nosa población.
Ves no escaparate
que alí hay de todo
e por dou cas
sales Dalí gordo
Rebordan os ríos
Cun timido salaio
Recordos e beleza
Alá se foi o maio
A calle Dous de Mayo
y-a de Xulio Prieto
serán gobernadas
con arte e acerto
Sabedes que e
na calle de Colón
tenvos o nombre
do Bar Cantón
Adeus benqueridos
amigos e cidadans
xa vos deixa iste maio
Imos todos cantar
A de Hernán Cortés
Y-a d-d Libertad
arreglaronas
solo a mitad
Hay sacos de pan
e farelos, e maiz
e fariña branca
que ven de Allariz
Como ven veredes
temos moitas cousas
que decir e denunciar
asi que non marchedes
A calle de Pelayo
vana gobernar
desd-a calle de Colón
a calle de Villar
Baixou o estraperlo
en toda a calidad
poar iso non se fai
tanto capital
Xa vos ben veredes
os tempos son chegados
e háinas que contar
pra propios e extranos
374
Xa falaremos do Concello
do Concello Ourensán
co alcalde non quere
os temas arranxar
E sobre dos mandan
na nosa Diputación
non estamos contentos
da sua gestión
Mais xa non queremos
moiti máis falar
eles dalle igual
berrar que chorar
Anque unhos digan
e de decir non paren
que a pesares de todo
ainda non o fixo mal.
Politica escarallada
e cartos que rebañar
conmoita mariscada
e despois rebrincar
Arman bos negocio
co noso diñeiro
mal raio os parta
alá no inferno
OBRAS NA CIDADE
Tamén habrá un arreglo
n-as calles da ciudá
por iso xa empezaron
c-o a d-a libertá.
N-a Cuenca fixeron
unha gran estación
con dous edificios
de moito pistón.
Entre as moitas obras
d-esa exposición
fixeron un evacuatorio
que vale un millón.
CRÍTICA DEPORTIVA
Foivos un conxunto
de individualidades
que na competición
non tuvo rivales.
Sempre contan ganar
para quedar campeós
yo cegar a final
teñen algún error.
Un dos extremos
estaba ben de porteiro
collendo as entradas
no Coliseo Xesteira
Pódese decir
que foron unhas lumbreras
en xuegos de rapazas
e nas peteneras.
Desta non sabemos
decirlle os culpadotes
si foi o entrenador
ou os xugadores.
Un dos interiores
daría un bo pescador
no bigote e no tipo
se conoce o xugador.
Tamén destacaron
nas tardes de fútbol
o ben que xogaban
coa afición.
Si non dan encontrado
un vo entrenador
teñen Mister Brbosa
de España e o millor
O delantero centro
daría un barrendeiro
pois ca cabeza baixa
mira moito pro suelo
Pagaron en fichajes
un capitalón
pro intentar subir
a Segunda División.
Trouxeron Calleja
luchador de Pista
y-ahora traen Trincha
que resulta Masajista.
O entrenador da Orensana
non aprende a xogar
aprendía millor
con unha caña de pescar
E si fan o favor
que se diesen de cuento
xa fai cinco anos
que andan co intento
E da delantera
hay moito que falar
pois si un te medo
o outro e un agarrán
Fun o outro día
velo entrenar o Pingallo
estaballe aprendendo
a despurgar o galo
375
Vestiu as coores
d-a <Ourensana>
e anunciou un partido
de moita campana.
Igual qu-en Pontevedra
e no Porriño
custará un partido
o mismo que un reto.
Viñan os do Lérez
dispostos a ganar
e gracias o defensa
puderono lograr.
Xugou con esmero
e tirou a ganar
mais os <artilleros>
portáronse mal.
Está aínda recente
o trompazo da Ourensana
recubíu dó Pontevedra
unha lección soberana.
Os directivos de Ourense
deben estar cegos
tendo no equipo
algunos madrileños.
Por iso o pobo enteiro
está triste e compungido
porque a <ourensana>
perdeu un gran partido.
Por non ter un lameiro
o Mayo está parado
e non seu nombre pedimos
que nos arrenden o Estadio.
Pensaban na segunda
e tamén na primeira
e resulta que sempre
estamos na terceira.
Perdeu Ourense
Y-a súa afición
o título no fútbol
de gran campeón.
Pois se non ha servir
para poder xugar
que nos manden once
para axudarnos a sachar.
Ha valles a dar
o meu parecer
porque o Deportvo
non pode vencer.
Ahora veñen de lonxe
extraños rumores
tildando o noso equipo
d-o d-os afiliadores.
Os seus propietarios
estarán satisfeitos
pois pretendemos
sacarlles proveito.
Os pontevedreses
o estaban xogando
o xogar saltaban
de cando en cando.
¿Qué vai facer ourense
con istes xugadores?
¡o millor é licencialos
e coller outros millores!
Os da Ourensana
acabamos de demostrar
millor que po fútbol
sirven para cavar.
Así que por eso
non hay que pager
entre dous que xogan
un ten que perder.
D-a Unión Ourensana
cun partido inaugúrase
o Estadio do fútbol
e que toque a campana.
Xugar a intermedia
dabano por contado
resulta que puxeron
os bois dós carro.
O fútbol en Ourense
está en decadencia
porque o Sr.Trinchar
non tuvo conciencia.
Ahora das rapazas
falemos do principal
a roupa que traen
que parece o Carnaval.
Conozco unha rapaza
que é do barrio Chino
que sempre trae as berzas
do caldo no fuciño.
Aivos algunha
que na forma de vestir
pasaas por ondela
e dan ganas de rir.
Ahora pasan todos
aunque sea pouquiño
e si atrapa alguen
chámanlle parvito.
Y tamén conozco outra
que vive no Barbaña
que casi siempre tra
unha telaraña.
Levan algunos traxes
de tanta fantasía
que si non e aparente
parece unha galería.
376
Pois para buscar novio
non saben que facer
por que hoxe mulleres
hainas a barrer.
Y-o chegar a casa
dille a sua nai
que lle fede a boca
igual ca do pai.
Falan castellano
com-as de Madrid
que son mais gallegas
que nan de Allariz.
Hay algunha delas
que para atención
chamar de pes a cabeza
ven de Plexiglas.
Deixémolas que fumen
e que beban viño
e vámoslle dar
un bo conseliño.
Así pol-o estilo
tamén en Colón
hai catro troitas
de moito pistón.
Tamén os peinados
son de tanta belleza
que algunos parecen
artistas de Café.
Con polvos de colores
yo pelo rellenado
parecen estrapelistas
cargadas de bacalao.
Van pol-o verau
sempre as verbenas
a pagar de balde
merendas e cenas.
e son tan altaneras
que pasan sin comer
por andar ostineras.
Como ahora está de moda
moitas non levan camisa
nin tampouco levan medias
para lucir as pantorrilas.
Moito relleno
levan no peinado
para que lle diga
o rostro estirado.
Vaivos algunha
que dicen ca fartura
non lles e boa para
guardar a cintura.
Hay unhas xamonas
n-a Porta d-Aira
e de vellas que son
non as quere nadie.
No hombro a carteira
de tal dimensión
que lle colle dentro
o tren y-a estación.
Paranse nos escaparates
pois algunha leva
a fame de catro días.
Mais as condenadas
teñen a manía
de atrapar un parvo
que as leve a Vicaria.
Sobre todo esas
que veñen c-o leite
e traxes ingleses.
Y ahora vailles vir
outro novo intento
para pernas delgadas
medias de cristal daumento.
Claro quen n-o luxo
parecen marquesas
mentras que seus pais
as pasan muy tesas.
E antes de subir
por unha casa arriba
retócanse moito
cexas e barbilla.
E cando se levantan
algunha xa non ve
e dí que lle fixo mal
a taza do café.
Van pol-a calle
con alto peinado
zapatito aberto
e traxe plisado.
Despois as ladinas
con disposición
rouban n-o cuartillo
mais d-un cuarterón.
Beben viño blanco,
fuman tabaco inglés
e van por-a calle
dándovos traspés.
Gastan alaxas
de alta fantasía
e toman chocolate
n-a mellor dulcería.
As recondenadas
non aprenden nunca
aunque as moitas delas
lle botan a multa.
377
Aumentará o Censo
no Barrio do Couto
pois unha rapaza
descoidouse en pouco.
Rapaciñas de Ourense
seguir con esas falditas
ya xente recoñecerá
que sodes formaliñas.
Oxe gasta fuerte
nos visos de seda
nas medias de cristal
e nos bolsos de correa.
Alternan en terrazas
e outras diversións
e teñen os stómagos
como acordeós.
Vamos a empezar
falando dás rapazas
que hoxe en día
non vos están a tasa.
E coa moda larga
I-as medias de cristal
anda pol-a calle
anunciando o Carnaval.
E como as vellas
non poden traballar
seica se dedican
a bebetr e a vocear.
Onde queiras quí andes
sempre atoparás
unha de estraperlo
Desposta conversar.
Tamén sabemos
d-outra boa muchacha
que p-on na cabeza
coma unha renoladra.
Hay unha rapaza
na calle Villar
que por ir o cine
pasa sin cear.
N-o cine e n-o paseo
n-a plaza e mercado
verás a todas elas
lucindo o peinado.
E unha rapaza
d-alá de Barbadás
non quere mais perdas
c-a de plexigrás.
Si a miña abuelita
se levantara da tumba
quedaría asustadiña
da falda que tanto abunda.
Conocemos a unha
de xunto Ervedelo
que nos pon n-a cabeza
algo que da medo.
Que en vez de zapatos
e medias modenas
teña bo coidado
de gardar as pernas.
Refírome a esas faldas
que son grandes como
largueirose que lle aforran
traballo os barrendeiros
Vaivos pol-a calle
con moita admiración
y-a cabeza d-ela
parece in cebolón.
E si non encontrades
unha d-es feitío
e nos preferible
tirarnos o río.
Tan largas saias
que van por a calle
e por donde pasan
queda de limpia admirable.
O plato favorito
e non pensedes mal
e lucir as pernas
con medias de cristal.
E moi xeitosiña
moi moniña ela
pero anda solta
igual quúnha calquera.
Os barrendeiros
poden estar contentos
de esas faldas
que son unhas portentas.
Pois c-o gran invento
d-o Plexigrás
andanvos toliñas
dando marcha atrás.
Será coincidencia,
pero todas as noites
a vexo rodando
a fárica dos potes.
De tan cortas que iban
chamaban a atención
que tan solo lles faltaba
andar con pantalón.
Conocemos a unha
de loiro dabaixo
que nunca soupo máis
que gastar refaixo.
Vay sempre moi guapa
o lado do rapaz
hasta leva carteira
désas de plexo-glas.
378
A que cabritos vende
e cabras non ten…;
preguntaille a esa moza
¿de dónde lle ven?.
Pra cegar a elas
non sei como a se facer
sempre se está temendo
que se vayan romper.
Traballan os eidos
procuran verduras
e todo o que ganan
baiselle en pinturas.
Pro barrio do Couto
vai cada elemento
de cara mais dura
co mismo cemento.
No Barrio do Couto
algunhas pasan fame
pero tanto lujo
non sei donde lle sale.
Tamén hay que falar
das da capital
pois de seguir
acabarán muy mal.
Non solo en iste barrio
hay que lamentar
pois as doutras calles
tamen dan que falar.
Si lles dice laguen
haber si se trabilla
contesta satisfeitas
teñen moita nugalla.
Sempre andan de paseo
e danse moito a ver
e van gastar o cine
o que teñen para comer.
Xa van sendo horas
de tomar medidas
para catequizar
a estas raparigas.
Pero todo esto
non solo pasa esquí
igual é na Lonia
e no Polvorín.
Hay algunos barrios
como da Carballeira
donde as mulleres
fan muy boa feira.
As mulleres dáhora
imitan Hollyvú
e algunhas compran
un cadelo <lulú>.
Abrigos de pieles
que por non pagalos
antes de poñelos
teñen que deixalos.
Algo das rapazas
vamos a falar
temos poucas cousas
delas que contar.
Vamos a falar
un pouco das rapazas
pois andan todas loucas
por ser casadas.
Compran a plazos
pra poder presumir
algunhas marmotiñas
de esas de servir.
Nos bancos do Xardín
aparecen papeles
este banco está ocupado
solo por mulleres.
Vamos a deixar
as pobres rapazas
que para cantar tranquilo
hay que ir o Montalegre.
As ventas a plazo
foi un adelanto
para moitas mulleres
que presumen tanto.
Sabedes para que é
para que non se senten
fulanas que alí van
y a elas no lle conveñen.
Non fai medias de gasa
desas de presumir
pero para tapar as pernas
anlle servir.
No pueblo de Reza
falando das nenas
na última polada
quedáronse pequenas.
Si alguen cay por alí
aunque sea solo
empézan desplumalo
como si fora un polo.
Si as rapazas novas
fixeran igual
andarían millor
que con elas de cristal.
Son as de lonia
tan boas rapazas
quédanselles os pais
cos cuartos da plaza.
Y as outras dúas
van o fielato
y-o pobre home
págalles o pato.
379
O home furioso
dilles porque berran
elas neste entierro
non levan vela.
E mpezamos saludando
as mozas niste día
as que andan a moda
a ca barriga vacía.
As de gran estatura
e bravura sin igual
que vayan a artillería
para aprender a cañonear.
Y elas contéstanlle
déixenos pasar
que laguen do puente
non lle as de cobrar.
Deixemos as casadas
y empecemos cas solteiras
porque o fin y o cabo
xúntanse todas elas.
As pequenas e delgadas
muy lixeiras para saltar
esas na infantería
porque teñen que avanzar.
E vamos a falar
algo das rapazas
das que comen caldo
seis ou sete tazas.
Unhas pintan as cexas
que é unha risa con elas,
outras pintan as pernas
e dicen que son medias.
Cuando van a ver a novia
son muy formales e buenos
con contos e mentiras
tratan de entrar no huerto.
E de esas que gastan
moito plexiglas
vailles a barriga
zás tras plas.
E unha muller
de moito postín
que pa pintar as cexas
vai o pedir ó xardín.
Por eso mozas solteiras
non vos deixes engañar
que despois eles ríen
e vos tedes chorar.
Parece que todas
se queren casar
aun que olimpos
haxa que ayunar.
As señoritas de pieles
e carnes finas
recomendámoslles
o cuerpo de marina.
Tamén dos rapaces
hay algo que falar
moitos coas bebidas
non se poden calar.
CRÍTICA AO HOME
Salen os domingos
dispostos a beber
a forza de tapiñas
xa non van a comer.
Un home redondo
como unha pelota
cun puro na boca
chupando a porta.
Despois de casada
a probe d-a muller
ten que traballar
para poder comer.
lgún pilinguis
bebeu moito viño
tomar borracheras
e cometen desatinos.
E ponse mirando
dende ven o vento
e fixo unha casa
parece un convento.
Mentres o Dn Juan
estará n-o bar
ou tomando café
ou vai a bailar.
Pero teñen moito medo
de falar de matrimonio
pois si lles cuadrará unha
muller como un demonio.
Hay moitos rapaces
que se queren casar
e saben de todo
menos traballar.
Vai c-as marmotiñas
ó Venecia a bailar
y-o salir d-alí
vainas pasear.
E si se casan ben
están muy contentos
pois como son bos mozos
chégalles o tempo.
Saben ir o cine
saben ir a comedia
e xugar o monte
y-hasta as sete e media.
E si non lle dá
o que quere íl
dalle unha patada
e rómpelle o mandil.
380
ESCOLMA DO ANO1949
CRÍTICA POLÍTICA
Temos un Alcalde
que de tanto traballar
fixo de Ourense
unha gran ciudad
Puxo de vixilancia
a urbana policía
e andan de vela
durante tod-o día
O Ayuntamiento
fai unha labor moi acertada
pero hai algunha cousas
que non nos gusta nada.
Debémoslle a este alcalde
moi grandes favores
e foi un d-eles
montar os surtidores
E esta policia
é un gran tesouro
pois botando multas
quédanse solos
O Alcalde na Noiteboa
portouse moi ben
antes de darnos o premio
que non o pille o tren
Puxos n-Alameda
e mais nos xardís
e súrtense todos eles
da auga do Polvorín
De mais envergadura
e-o caso dás vivendas
pois naide atopa un piso
si non ten influencias.
Ide a Diputación
a decirlle o Presidente
que nós non sabemos nada
no asunto daguardiente
Estos surtidores
son de gran valía
pois botan auga
durante todo o día
Y-o caso mais curioso
déstas cuentiós
e ver que se edifica
por todos os ricos.
E como e tan boa persoa
según dice a xente
que non se olvide de nos
e mande algun ingrediente
Hemos de falar d'o pueblo
de Ourense e d'o Polvorín
e tamén d'o Puente
Hay moitas obras, proyectos Oxe fanse zapatos que chae contrucción si vamos por man a atención de casca de
agua non enchemos o porron castiñeiro e anacos de cartón
Pois os de Canedo
pediron anexión
y-a algún capitalista
deulle o sarampión
De toda a auga q temos
non nos chega non pro
dente e inda que era pouca
lévana agora pro Puente
Si queres vestir ben
gasta confeccións Severo
q con calzados San Gines
irás feito un caballero
Eles non querían
vir para capital
pois soloi sos arbitrios
ganan un diñeiral
Esperamos q lle guste
moito o noso mayo
e de tabaco ou pataca
no lo mande atiborrado
Os enxebres están
sulfurados desque ganaron
o premio non lles
vimos nin o rabo
Cortaron moitos arboles
quitaron moitos bancos
e hasta desapareceu
a pedra do meridiano.
Anque de fumar pataca
estamos ata a coronilla
pois desa a Tabacalera
ten a xente ben servida
Os que veñan de fóra
teñen que saber que eiquí
hay sopladores
de moito valer.
381
Conozco un señor
que non toca nada
que sopla o viño
que é unha monada.
A industria n'a plaza
tamén progresou
y-o sistema de peso
que alí se implantou
Outro dós asuntos
de gran importancia
son as lecherias
que puxeron en marcha.
E tamán hay outro
se a xente non mente
que sopla de un trago
o vaso de aguardente.
Si te fixas ben
e tes os ollos sanos
verás que alí os kilos
son de 600 gramos
Estos novos puestos
foron creados
solo pra vender
leites mal mazados.
Así que xa saben
os que veñan soplar
o que teñen que facer
si queren ganar.
Si mercas na plaza
ten a seguridad
que che rouban
no peso mita por mita
A culpa déste lio
téñeno as leiteiras
votanlle o leite
cousas nas caldeiras.
Un home gordo
como unha pelota
a porta d-a casa
c-un puro n-a boca.
Teñen os romanos
co pilón gastado
y-as pesas d-as basculas
con o plomo sacado
Dicen que non chove
que hay restricción
e lévanche os cartos
e tócanche o violón.
Este é o mais bello
e de mais tradición
de cantos se presentan
na no-sa población.
Pois pode ocurrir
seguro na polea
pois casi todas elas
son música dal dea
Esperemos que veñan
os d-o Santo d-o Sil
que che cobren unha
e que che dén mil.
A praza de toros
está progresando
de bella que está
esta-na arreglando.
Vamos a falar
algo das leiteiras
anque poñan mala cara
y-elas non-o queiran
Vamos a empezar
polos rapaciños
que co plexigas
vólovense louquiños.
Estan-a facendo
con moita emoción
po-las festas do Corpus
n-a nosa población.
Esta leiteira
non ten culpa de nada
porque a barba foi
pol-a naturaleza dada
El era casado
e elas solteiras
leváronoa un ricón
e vironse as costuras.
Nas festas de Corpus
toreará o Tarugo
a logo oiremos
a gaita do Manolo.
Inda o outro día vin
n-un portal da Barreira
a unha certa leiteira
aguar moi ben a caldeira
Tiñan entre as duas
catro vintecinco
e il contaba
sete ceros cinco.
Vendrá moita xente
doutras capitales
pra ver torear
a tantos anomales.
E foi vender o leite
alá xunto as barracas
e vai dicindo que é
de moi boas vacas
Deixounas plantadas
no medio do barullo
e fóronse esconder
detrás do Matulo.
382
Este rapaz
e da calle do Baño
chámase Matulo
e xoga ben o futbol.
Pra divertirse
e pasar o rato
comprou unha radio
e mais un macaco.
Dos carniceiros
nada falamos
porque po-las mañás
xa os conocemos.
Deixemos os rapaces
pro ano que ven
vamos a falar
dos homes tamén.
E si vay un pobre
a pedirlle unha ración
si non escapa
tirao de un balcón.
Vamos a falar
dos panadeiros
logo falaremos
de mundo enteiro.
Deixemos atrás
a vida das leiteiras
a conta da auga
que votan as caldeiras.
Como noso Mayo
e muy lagarteiro
viuna na plaza
comprando centeo.
Conozco un panedeiro
da Calle de Villar
que está axuntando
pra se casar.
Si esto sigue así
con tanta careza
veremos os rapaces
que nacen sin cabeza.
Farelos e centeo
chegou a amosar
y-a fariña d-a ración
era pra estraperlar.
Ese panadeiro
gasta cuello duro
e solo os domingos
anda con un duro.
polos panadeiros
mezclando pescantinas
e carniceiros.
Tamen as pescantiñas
colleron as manías
de vender os pescados
de catro ou cinco días.
E ten a manía
de levar calderilla
pra ir po-lo paseo
tocando a campanilla.
Conoce o Mayo
un home de fantasía
que engorda con
fariña cerdos de cría.
Co precio d-un xurelo
yo dun-ha pescadilla
comprou unha señora
unha boa mantilla.
Esos zapateiros
teñen a manía
de vender a suala
de noite e de día.
E dí moi afano
mirando para un lado
os meus dentes
¡comen o salvado!
D-a tasa non falemos
todo é precio vario
¿non sei d-estas cousas
sabe o veterinario?
Inda o outro día
encontrei unha tirada
que mismo parecía
unha empanada.
Vai po-las tascas
e compra solares
enseñando billetes
a miles de millares.
Inda o outro día
e sábeo Ourense enteiro
por non vender barato
foi pro sumideiro.
Solo vemos esto
de non arreglalas ben
poís no garaxe Tino
que vos é mais perfecta.
O mismo como iste
hay unha panadeira
que comprou unha casa
camiño d-a Barreira.
Xirelos e rapantes
merluzas e lenguados
y-os probes con istes
feitos andamos pelados.
Ten vos tibulares
e rodas de postín
e tenvos bicicletas
que vos é un sin fín.
383
Boas bicicletas
cada cual millor
pois en toda Galicia
no nas hay millor.
En Capitán Eloy
montan os seus talleres
e venden o seu cristal
o público e os talleres.
Hay nésta prisión
un rapaz honrado
robou catro porcos
e un polo asado.
Tamén ten unha cousa
que é unha deviladad
unhos remolcadores
que é unha preciosodad.
Os rapaces de ahora
van ben peinados
desde chegar A Belga
ca fabrica de Espellos.
A pesar de todo esto,
no asenten opinión
non son todos os qéstán
nin están todos os q son.
Son remolcadores
que causan admiración
pra levar cousiñas
mais alá de Castadón.
Moito gusto lle dá mirarse
os dous na fachada
un faille a cara gorda
i-outro delgada.
Hay que ter en conta
todos eses barrigudos
qén vez de estar aiquí
están fóra sacando duros.
Tamén vamos falar
d-unha cousa fría
vámonos meter
cunha cerrajería.
Hainos millores dentro
pois os que mercaron
foran guapos, foran feos
todos eles se casaron.
Os de ultramarinos
teñen moito q rascar
torcer medindo as medidas
pa poder raspar
Camilo e ferreiro
que é digno de admirar
pois da gusto velo
si se pon a matinar.
Cuanto beneficio trouxo
A Belga a capital
nin hay muller solteira
nin ventana sin cristal.
Teñen os cartuchos
cun pegote de cemento,
pois pro asunto de raspar
e un magnífico argumento
Arréglavos de todo
e hasta fai balcós
domínavos o ferrro
como si foran cartós.
O peor son as galiñas
ca peste aviar
q non queda unha viva
nin siquera pra contar.
A estos d'ultramarinos
vamolos a deixar
si nos guiamos polo xenio,
non vamos acabar
Gústalle andar
cas cousas mais duras
a súa especialidad
é arreglar cerraduras.
Non pensen o velo
que é unha cancela
pois é unha reixa
déiquí da "cadea".
Pensan os panadeiros
que se nos van escapar
pero deles enseguida
xa nos vamos a ocupar
Si queres saber
donde ten o taller
dirémoslle tamén
o do alquiler.
Xa saliu o Maio
d nosa presión
con unha alegría
que fai sensación.
Pasan o ano dicindo
que non lles chega a fariña
y eu sei dalgun q bota
borralla da cociña
Evos frente a cárcel
no ferrador do Parada
visitade o sitio
que non vos cobra nada.
Detrá dés quixeron
sair todos eles,
pra darlle un bico
as súas mulleres.
Os sistemas de pesar
téñenos esfandangados
os bolos fanos a ollo
e sempre faltan gramos
384
Os bolos estan tan crudos
que non se poden tragar
y os que os comen
casi poden estoupar
Pides un Kilo ou dos
de carne fresca sin hueso
e váise todo o asunto
en moito contrapeso
Na plaza as mulleres
traen merluza fresca
y a vinte metros da casa
cheira a cesta c'apesta
Agora dicen ca carne
ten precio de tasa
nos pensamos ca causa
ten quizá bastante guasa
Non pensen os pescantís
que se nos van escapar
porque tanta frescura
danos moito que pensar
Por eso decimos
queso da "frescura"
será polo que vende
e non pola merluza
CRÍTICA DEPORTIVA
A Unión Deportiva
declarouse campeón
d-o Grupo Primeiro
da terceira División.
Non hemos d-olvidar
o masagista Magin
que cumpliu como o millor
de principio ao fin.
Xa vimos estes días
casi ainda sin gañar
empezaron a discursión
de cómo se vai chamar.
Puxo todo o saber
luchou con tesón
e por méritos subiu
Imos empezar pol-a
gran sensacióndo
ascenso da Ourensana
a segunda división.
Mentres os aficionados
ese asunto discutían
os do Real Madrid
leváronse a Liga.
Loitaron os directivos
loitou o entrenador
e díronvos o peito
xogador tras xogador.
Ahora xa anda
a Directiva en avión
buscando xogadores
pra segunda división.
O título non importa,
Ourense ou Ourensana
o nome do noso pobo
a sonar en toda España.
Rendiulle un homenaxe
o noso Ayuntamento
pero non merecía un
merecían un cento.
E bscando a outro
chamado Armando
pero ise contestou
que non viña polo caldo.
Partidos de fút-bol
de moita emoción
c-oa gran Orensana
en segunda división.
CRÍTICA DE XÉNERO
Empecemos cás mulleres
que causa principal
que gastan en lapiz
o diñeiro do xantar
Has de quince anos
é cousa natural
son as que empezaron
co lujo da nosa capital
Bótanlle un piropo
e fan o desentedido
e o tempo remordeas
por non habelos atendido
Hay que fixarse
con moita atención
como son as mulleres
da nosa población
Van por a calle
muy serias e muy tesas
mirando si algún mozo
mira pra elas
Van a casa pensando
en aquelo e cando queren
volver xa están eles
nos quintos infernos
385
Deixemos as mulleres
q se van a encomendar
e despois chega o luns
e non queren dar o xantar
Pintan as cexas
co carbón da cociña
e danse polvos na cara
con un pouco de fariña
Y-o pobre infeliz
prá aguantar iste gasto
dalle a sua nai
cada día o seu sablazo.
O que fan as mulleres
deixemolo pa outro día
imos a falar dos mozos
que teñen mais picardía
Deixemos estas cousa
que son pura ilusión
falemos dás rapaz
peor que un ciclón.
Pois fai tod-os días
visitas o armario
pra ter con-que atender
este gasto diario.
Das rapazas de Ourense
non queremos nin falar
pero hay certas cousas
que non queremos calar
A fiebre das rapazas
désta capital
e-o plexiglas
e-as medias de cristal.
Siguen as rapazas
como o ano pasado
c-os labios pintados
i-o pelo rizado.
Conozco unha rapaza
volveu os catro días
e troixo un par de traxes
Algunhas gastan nésto
diñeiro sin fin
e pasan todo o día
lendo o Boletín.
Pois a permanente
i-o comer chourizo
evos das rapazas
o mayor hechizo.
Tamén unha criada
que viste muy ben
e anda con un casado
Hainas que traen abrigos
de pieles e venden
sen que-as vexan
trapos e papeles.
Os zapatos Gilda
as medias de cristal
i-a barriga valeira
non lle sentan mal.
Empecemos a falar
das mozas d-ahora
das que pasan fame
e andan a moda
Pras de pernas de alambre
virá un novo invento,
medias de cristal
d moito aumento.
Tamén lle están ben
esas pañueletas
que dices que custan
noventa pesetas.
C-o lujo que gastan
y-a pintura artificial
van por o paseo
correndo o carnaval
Hay unha pandilla
que vai o Arenal
y-entre todas xuntas
non levan un real.
Como custan tanto
pra podelas mercar
hay que comer leituga
un mes sin parar.
Levan a falda tan corta
qu-e unha risa con elas,
outras pintas as pernas
e dicen que son medias
E chegan a casa
con moita fartura
gozosas e ufanas
de tal aventura.
Si esto sigue así
que terán que facer
os pobres dos grilos
pra poder comer.
Pasean c-as medias
as moi presumidiñas
e teñen todas elas
pernas de galiña
Sobre todo unha
co-a cara moi dura
trae o seu novio
metido na cintura.
Terán que marchar
pr-outra población
donde as rapaciñas
solo comen lacón.
386
Deixádevos de Gildas
de medias de cristal
e de pañueletas
e de pasar mal.
Pero esa viuda
que ande con cuidado
non sea que lle caiga
algo dó pasado.
Sólo algunha vez
que cae algún pardillo
poden aspirar
e comer un bocadillo
Comede vitela
comede xamón
poliños asados
c-o pan d-a ración.
Pois esa marmota
pro día seguinte
a ama n-o na quixo
que lle cheir-a agardente.
Outras van o Retiro
muy empiripostadas,
pra ver si botan mozo,
e quédanse coas ganas
Si tedes pas de Cea
millor que millor
estadevos gordeñas
e con bo color.
son dignas de admirar
polo traballo que levan
por non querer traballar.
As que botan mozo,
Deixan estos vicios
e danse por enteiro
a facer outros servicios
Vamos a falar
das rapazas que son
de Ourense do pobo
e da nosa población.
Salen o paseo ufanas
pra exhibir a sua figura
ben cargadas con bolso
ben untadas de pintura
Poñénse melosiñas
correndo a camelar,
e cando pica o mozo
so pensan mais en casar
Tamén unha viuda
que vive no Xardín
que anda cun casado
que trae tod-o postín.
Séntanse no Miño
pra ben figurar
toman un café
e quedan sin cenar
Despois de casadas
non hay que falar,
ela veña presumir
o "pardillo" a traballar
OBRAS NA CIDADE
No Parque de San Lázaro
frente o Goberno civíl
han colocado uns xardíns.
que son de postin
Córrese o rumor
por todá población
que van poñer tranvías
pra ir a estación.
Tamén é importante
o proyecto que fan
de alargar a Alameda
hastá o Salto dó Can.
Parecen pías de porco
pola feitura que levan
sería moito millor
que fixeran sólo a acera.
Tamen se comenta
que pensan instalar
unos trolebuses
pra ir fora dá ciudad.
Si esto sigue así
o dái menos pensado
teremos en Ourense
un Metropolitano.
O Xardín do Posío
tamen o estropearon
pois ahora puxérono
o estilo veneciano.
O malo désta obra
e-o tempo que leva
pois desde fai dous anos
levan posto unha pedra.
Prometen iste ano
ser moi importantes
pois todos os proyectos
son interesantes.
E tanto o que a xente desxa uns bos servizos para a cidade, que ainda ven non se rumorea a posta en marcha dalgún, xa se está a reflectir nas coplas, como é o caso dos tranvías, os cales ainda non se puxeron na actualidade.
387
Os sabados polas noites
y-os domingos tamén
botando tragos de viño
pasan o rato muy ben
Na Plaza do Correxidor
fixeron un xardín
con todo verdor
e certo postin.
Debémoslle ao alcalde
moitos favores
e foi un d-eles
montar os surtidores
Pero logo ca borrachera
a lanza volvese estilla
non deixan as mulleres
sin plancharlla costilla
Tamén van facer
un transformador
i-as luces de Ourense
alumbrarán millor.
Puxos n-Alameda
e mais nos xardís
e súrtense todos eles
da auga do Polvorín
Co gran curda que teñen
non se teñen en pe e ten
ue desnudalo
a pobre da muller
Alumbrarán millor
u inda quizais
alumbren peor
e che cobren mais
A praza de toros
oestá progresando
de bella que está
esta-na arreglando
O XURADO E A ENTREGA DOS PREMIOS (4 -5 - 2008)
388
ESCOLMA DO ANO 1950
De traballar xa non falamos
pois se fan tan holgazanas
que moitos dormen vestidos
por non arreglar a cama
Ahora d-as mociñas
temos que falar
e por unha rubia
vamos empezar
Si vos lle tirades
unhos graos de arroz
véndel-a muy pronto
pegadiña a vós
Mentres que pobre marido
vaise o campo a trabilla
unhas se xuntan con outras
e se poñen a criticar
Conocemos a unha
que anda muy elegante
e dá mais que falar
c-os platos volantes
Pois o outro día
non muy lexos d-aquí
estaba c-un mociño
xogando o quiquiriqui
Falan do seu casamento e da
sorte que han tido
e a que a ten mala maldice
o seu marido
E alta e ben feita
rubia p-olas trazas
y-hai muy pouco tempo
derónlle calabazas
Ten moito talento
e gran sabiduría
para correr o garbanzo
de noite e de día
O meu é un borracho
unha muller se decía
pois non se pasa domingo
que non leve a súa paliza
O mozo que tiña
era un pamplinero
iba xunto d-ela
por sacarlle diñeiro
Como ésta hay outra
que non mencionamos
que anda c-os rapaces
de noite ós enanos
Ten un xenio tan vivo
que se parece o demonio
e logo se lle contesto
arrástrame polo moño
Yo ver c-os cartos
Ibáñez ían acabando
armoulle un barullo
e saiu escapando
Anda ó enanos
E tamén ás mazás
e si algo encontra
non lle dá p-atrás
Vamos a empezar a falar
das rapazas,
andan aceirudas,
non sei que lles pasa
Tamén d-as morenas
hay algo que tratar
E d-as viudas
E d-as que van casar
Pois dice ela
y-é un refrán
que o que non busca
vida pásabos sin pan
Quintas de mulleres
din que van chamar,
por si hay outra guerra
que vaian elas alá.
Hay unha morena
na calle de Colón
que si a mirades
pégavos un torzón
Teñen os vestidos
abertos por detrás
porque son muy cómodos
pros poder sacar
Na plaza d'e Orense
as que entrasen a cuerpo,
que se foran preparando
pa limpiar o armamento.
Gasta boas medidas
e moita pintura
y-o ir pola calle
parece unha churra.
Van pol-o paseo
mirando para cada lado
por si ven un mozo
para camelalo
389
Teñen a costumbre
de levarse un bolso
debaixo d'o brazo
e-unha caixa de polvos
Gastan as faldas
tan apretadas
que mismo parecen
cebolas enrastradas
Montaba unha jaca
de moita envergadura
e iva camiño
de Extremadura
O chegar a noite
vánse pro paseo
e sacan de caixa
e píntanse de medo
Con esa moda
de corte d'o pelo
as mulleres ahora
parecen carneiros
A todo meter
e picando espuela
parecía un neno
salido d'a escuela
O pasar on d-elas
haise que retirar
que cheiran ó aufre
en moita cantidad
Co pelo tan curtado
y-as faldas apretadas
parece que anuncian
as carnavaladas
Hay algunhas
que parecen princesas
que en vestidos gastan
máis que marquesas
Pero nós os mozos
somos algo vivos
que solo por o andar
xa as descubrimos
Tamén as grandes obras
que temos ahora
estánvos no ferrocarril
de Orense a Zamora.
E dice un refrán
y-e unha verdad
que si non teñen cartos
d' algún sitio saldrá.
Levan os peinados
muy postos a moda
e mais para facelos
non precisan peinadora
A via nova
vaise terminar
e no ano presente
empeza a funcionar
Como éstas hay outras
que vamos a tratar
por unha viuda
vamos a empezar
Pintan as ojeras
con moito carbón
e van por a calle
chamando a atención
Na estación d' Orense
xa puxeron laurel
y-a noite as parexas
acuden a tropel
Conocemos a unha
non moi lexos d' aiqui
que anda máis encrestada
c-on quiquiriqui
As moza de ahora
todo gastan en pintura
y-a hora de comer
apretan a cintura
Osereno que hay
n-esta estación
din que xa o probe
levou un sofocón
Aínda hay tres meses
que quedou viuda
e xa anda con amores
de gran envergadura
Vaivos a decir
moitas cousiñas
que hoxe en día
lles pasan ás mociñas
Pois o que ten visto
e ten escoitado se
non cambia de puesto
acabará chiflado
Pero qué vou facer
dice a pobriña
si o chegar a noite
pásoa aburridita
Para vestir a moda
e con fantasía
pintan o demo
de noite e de día
Aínda o outro día
oín un gritito
y-era un rapaz
que andaba a cabaliño
E d' estas cousas
é mellor calar
si non é o conto
de nunca acabar
390
Outro d'os números
de gran atracción
o concurso de marmotas
na explanada d'a estación
Andade prudentes
e ser moi buenitas
para conservar a linea
deitarse c'as galiñas
Tamén-as hay que
lles gusta xugar
os escondites
en vez de pasear
Ahí as marmotas
podrán alternar
e lucir os traxes
que van estrenar
As comidas lixeiriñas
e ben sazonaditas
si vos gusta o polo
non comades sardiñas
Hay unha rapaza
ala en Piñor
que cada seis meses
toca ó tambor
Mociñas de Ourense
faceille caso os vellos
escoitade o mayo
que vai dar consellos
As medias de cristal
fanvos faenas
transparentan todos
os pelos d'as pernas
As modas d'ahora
son muy elegantes
pero hay algunhas
que parecen elefantes
Hayvos gran vicio
e moita perdición
para andar ben vestidas
e con ostentación
O cristal está de moda
unha barbaridad
x'ay prendas de vestir
de gran intimidad
Hay algunhas
que traen unhas gorras
non sei o que diga
si non parecen cotorras
Algunhas insensatas
dicen pros seus tirantes
¿qué importan esas cousas
si andamos elegantes?
As mulleres de ahora
tamén lles gusta o fútbol
e canto eles gritan
para meter o gol.
Non-nos extrañamos
d'ás mozas solteiras
ainda son peores
esas bellas gaiteiras
Rapazas escoitade
oque o mayo vay falar
facédelle caso
si queredes casar
Teñen por certo
moita aficción
pero non quitan
os cartos d'o seu bolsón
Traen a cara
toda pintada
e non se dan conta
de que non valen nada.
CRÍTICA LOCAL
Falemos ahora
com-os outros anos
da crítica dos Mayos
e do pueblo orensano
Farán falta tranvías
de electricidad
y-on real n-a Burga
pra poder lavar
Con ese presupuesto
y-outro a tratar
veremos a Orense
feito unha gran ciudá
Creceu tanto Orense
e de tal maneira
que logo vai ser
unha ciudá de primeira
Chega a xente toda
poñense a mirar
e dín q-un real
non é caro por lavar
Pol-o Ayuntamiento
imos comenzar
porque iste ano
ten moito que contar
391
Frente ás Carmelitas
alá n-o Corregidor
puxo o noso Alcalde
un gran transformador
Ahora con bailes
e moita recepción
é unha sociedad
solo de salón
O tío Rana
foi o delineante
o Pisco y'o Barbeiro
foron axudantes.
Tamén na Barbaña
puxo un lavadeiro
q-inda que está ben
non debía habelo
D-os platillos volantes
Xa oirían falar
Que dicen que pasaron
Por a nosa ciudad
O Mayo ven buscar
quinientas "beatas
pra poder mercar
agunhas patatas.
Solo pode entrar
o que leva cartos
y-o que non os ten
que vaia a sachalos
Viña todos os días
n-o diario "La Región"
falando d'ises platos
con moita precaución.
Hayna destrapelo
Enon moi barata
Por eso disolveron
eso d'a “orapa”
Pois pra entrar a ela
hay que dar un real
índa que veñan
d'o Salto d'o Can
Porque dicen que tiñan
espías en todas partes
y-o que oiran flando
púñanlle unhos guantes
O Ayuntamiento
ímolo deixar
e algo d-o ambiente
ímoslle a contar.
Tiñamos a d-antes
que era unha alegria
porque tiña ó lado
pra matar galiñas
Os platos volantes
vámolos deixar
e de cousas millores
vámoslle falar
Hay en Ourense
unha casa acreditada
que pesca os clientes
sin anzuelo e sin caña.
Alí podía lavar
quen lle dese a gana
que non había medo
que cobrasen nada
Ahora das festas
lles vamos a falar
empezamos por Corpus
d'a nosa ciudad
Ten un reclamo
tan fenomenal
que por metelos dentro
gaña un diñeiral.
Dícese tamén
pol-os arrabales
que van a pór xardís
en casi todas partes
N-as festas de Corpus
d'o ano presente
din que tendremos
algo sorprendente.
Alegraivos rapaces
tamén as rapazas
porque quedou libre
o asunto d'as patatas.
Por o que teño oído
en unha discusión
o noso Ayuntamiento
non lle hai comparación
Corrida de burros,
Concurso de feos,
y-os litros de viño
serán o gran premio
Pedirlle a San Pedro
e mais a San Juan
pra que diesen libre
o asunto dó pan.
Antes o Orfeón
era unha preciosidad
cantaba n-Alameda
y-alegraba a ciudad
Eiquí esta Mayo
o máis original
representando
a Casa Consistorial
Tamén o aceite
Non debería ter tasa
que entonces mantiñase
un de pan e grasa
392
Con tantos adelantos
que vos hai ahora
vamos a ver
si comemos de "gorra"
Xa van estando
algo cariñas
e non lles digo nada
o kilo d'as mariñas.
Si o púlgon nas hortas
figuera moito estrago
co D.D.T. Cruz Verde
tedes arreglado.
Y un inventor d' esos
Evos dignos de admirar,
pois para comer
Non fará falta traballar.
Dios queirq qu-este ano
veñan abundantes
non vayamos facernos
amigos d'os rapantes.
Tamén o as de botar
na cociña da casa
si queres estoupar
todalas cucarachas.
Eu vinvos un plato
de esos volantes,
e vin que iba cheo
de patatas con guisantes.
A xente d'a aldea
que ven a capital
e sin darse conta
fainos moi mal.
E na cama tamén
botaraslle un pouquiño
si queres durmir
ben e non ser cribadiño.
E si se deixaran
d-os platillos volantes
e nos trouxeran
un plato de guisantes
Traen calzados
unhos grandes cepilís
rompennos as aceras
e mais os adoquín.
Iste e un preparado
que moitos imitaron
mais está demostrado
que non hay quen a iguale
E si se deixaran
d-esas trapalladas
e nos trouxeran
unha boa empanada.
Hay algunos que entran
ós comercios
seguidos d'o burro
a preguntar precios.
Iste e un concentrado
do vinteseis por cento
que non hay no mercado
igual concentramento
Yèsto señores
que selle vai facer,
comprar un avión
e ilo recoller.
Danlle unhas cantas
boltas a mercancía
e terminan decindo
vou a pescadería.
Por eso labradores
vos quero aconsellar
quiste e dos mais millores
e comel nin falar.
Estavos todo igual
por a rabia de caro
tanto costa a carne
como pescado.
Vamos a deixar
a xente d'a aldea
que por unha cadela
fan unha pelea
Aquel que yo porbou
non quere outro mercar
sinal que yo notou
o ir recolleitar.
Recordade o dito
d'o tío Canuto
vestir e comer
e un vicio com'outro.
Chegouo día tres
coma todos os anos
ye porque o D.D.T.
contra as cousas botamos.
Ay moitos D.D.T.
ay moitos concentrados
mais como o da cruz verde
non o hay no mercado.
Ahora Ramona
deixanos de tonterías
e vamos a falar
algo d'as xudías.
Si tedes un eidiño
cheo de escarabexos
do cruz verde un frasquito
e ben millor co sacho.
Ye ca composición
que ten de concentrados
levalle un seis por cento
os por ahí anunciados.
393
ESCOLMA DO ANO1951
CRÍTICA SOCIAL
Agora o que enferma
non sa de preocupar
pois os "cinco minutos" ten
Seguro de Enfermedad.
Deixemos os ilustres
e vamoslle a decir
que agora e imposible
o modo de vivir
Andan moitas leiteiras
por a nosa capital
que a vez de vender leite
venden auga de cal
Si non e Carabaña
recetou a penicilina
yo bicarbonato
chámalle estreptomicina
Un corte de traxe
de tela da barata
costalles tanto
como antes una vaca
Despois din qu-é a gripe
que anda a voltas con elas
e así as leiteiras
fanse unhas marquesas
Pero pros borrachos
non vos hay medicina
mentres non precinten
o surtidor da gasolina
Os recién nacidos
no nos vestirán
nada máis co día
cos van a bautizar
Conozco unhas leiteiras
que andan con iste engaño
y -o fruto que recolleu
dúralles mais d-un ano
Os mozos dagora
son vos de moito gastar
pois nos cafés ou cines
o día enteiro están
Todo este tempo
hasta cumplir sete anos
estarán na cama
muy acurrucados
Collen os periodicos
pra presumir
y-a mayoria de eles
non saben escribir
Hay unha parexa
de moita alta sociedad
que falando en xusticia
da bastante que pensar
Pasado ese tempo
podránse levantar
yen traxe de baño
podránse pasear
E despois andan
con gafas afumadas
pra tapar a cara
que teñen de alpabardas
Sei dun-a panadeira
que da o pan de tasa
i-a conta dó estraperlo
xa fixo un-a casa
Dos vinte pra diante
poranlle un delantal
y hasta os trinta anos
non o podrán quitar
Ahora cas marmotas
e unha cousa absurda
pois vístense de novo
pra ir por auga a Burga
E tod-os clientes
non saben onde vai ela
i-andache arreglando
pra marchar a Venezuela
Si seguimos asi
de tanto traballar
vamos a ser
mais negros co pan
Os medicos dicen
que se beba cañita
y -a xente por a calle
anda bailando a raspita
E como se che vai
pra Venezuela
diche que non ten
nin un-a cadela
Tamén d-as leiteiras
hay algo que falar
porque o leite que venden
ten auga en cantidad
Ahora anda en moda
casarse os quince anos
e dentro de moi pouco
xa van nacer casados
394
E solo pensar
en se divertir
pero non contar
c-o que ha de vir
Deberan facer o Crego
polo ben quil bautiza
pois dase tanto xeito
quiel mismo se horroriza
Surtido os catro ventos
pros gustos mais raros
yen coloridos de moda
o Progreso ten os paños
Deixemos esta xente
co-a súa loucura
que xa se darán conta
cando non haxa cura
Unha peluqueria
dixo que iba a montar
pois di que un negocio
pra moito ganar
Si esto ocurrise
en algun-ha población
subiría as nubes
o precio dó xabón
Hay un tendeiro
Que da moito que falar
Pois gasta tantos cartos
Como o principe Alí-kan
Ye despois de todo
e de cobrar boas monedas
por si fora pouco
quedanse cas guedellas
Así que señores
non se teñen qu-extrañar
que xoguen os rapaces
na calle de Villar
Cas cousas de comer
Fixo un bo capital
agora pasa o día
sin saber en cos gastar
Ya si e todo
puido salir millor
si nombraran o Remigio
como aparexador
Vamos a falar
do Ayuntamiento
pois o señor Alcalde
anda con moito tiento
Un "haiga"de postín
ten a moito relumbrar
y un chofer frances
que parece un mariscal
Pra ocupar o cargo
de xefe de ferramenta
puxonos nada menos
que Perra Cementa
O único que falta
na ciudad de Ourense
e a Plaza de Toros
pra discutir a xente
Mercoulle un uniforme
que no mundo non o hay
y un chalet con piscina
pra poderse bañar
Ya cousa resultou
a mar de chulapona
pois foi de madriña
a María a Golondrina
Cos precios tan altos
esto é unha barbaridad
vamos ter que comer
as patacas sin pelar
Pra poder alternar
as persoas extranxeiras
troxo doutras terras
pagando o que non queiras
Inda que non e grande
está moi ven feitiño
pra algo o arquitecto
foi o célebre Toniño
Da carne y-o pescado
non se pode falar
e xa non se sabe
donde iremos a parar
Din que un taberneiro
que vende moito viño
e o que ten un chanqueiro
regalalle un touciño
Y esto señores
si que un festexo
para traxes de calidad
os Almacéns Progreso
Oxe os cartos
non se poden malgastar
porque un kilo de patacas
costa tres reás
Pois no morapio
o mayor asombro fixo
o viño solo o nombre
quedóulle do bautizo
Pra vestir ben
e con pestancia lucir
cos Almacés Progreso
non se pode discutir
Pol-o Ayuntamiento
imos comezar
porque iste ano
ten pouco que contar
395
Solo les diremos
que temos en Ourense
unha gran persoa
que vale un regimiento
Por os de calzado
imos comezar
porque o comercio
non se pode entrar
Agora as leiteiras
van usar bicicletas
e detrás un remolque
pra traer as calderetas
Desde que íl veu
conocéuse na ciudad
que creou Ourense
mais da mitad
Dicen que os zapatos
son de duración
y-o piso que lle meten
é todo cartón
Van moi pintadas
y as medias sin carreiras
pra faguerlle o cuento
os guardias da Barreira
Esta persona
de quen falamos
e o señor Alcalde
que veu hay cuatro anos
Este home sordo
non pasou por alí
pero fóronlle c-o conto
os de Peliquin
Todos os tendeiros
henchen ben o papo
y esto e a conta
de mais de catro
Fomos a Torzón
a roubar barrotes
e salimos todos
cheos de chichotes
Si non fora o medio
dá Fiscalia
poñíanse ricos
co-a venta de un dia
Vai o Café Madrid
a botar a partida
e xugando os cartos
pasa todo o dia
Despois fomos o Xardín
a roubar as flores
e veunos o guardia
e diunos as mellores
Chegaron a vender
un taco de xabón
po-lo que valía
un kilo de xamón
Inda que perda moito
o mismo se lle dá
pois dí que nos clientes
se pensa desquitar
Esto dós reservistas
foi un gran invento
que ahora os panadeiros
non fan para pemento
Hay un-a leiteira
guapa co-mun sol
redonda de pernas
co-mun caracol
Dos taberneiros
vamos a falar
pois todos teñen
algo moito que contar
Tamén as leiteiras
mexan n-o leite
e véndeno mais caro
que un litro dáceite
Los zapatos que se
encarguen En Delfin
estarán siempre
desde principio hasta fin
Yo viño que el ten
non vale para nada
pois bótalle a yauga
que lle da a gana
Pois as pescantinas
fixéronse arrogantes
e venden o pescado
mais caro que antes
A mercería Consuelito
non ten rival
en rebecas de punto
e medias de cristal
Si queren vestir bien
con elegancia y economía
encargue sus zapatos
en delfín, zapatería
Como isto siga así
con tanta careza
iremos pro cementerio
todos de cabeza
E especialista
en facer chaquetas,
traxes pros rapaces
e cintas pra cabeza
Y-o señor Alcalde
e muy bo presidente
que quere ter contenta
a afición de Ourense
396
No surtido de lanas
nadie se pode igualar
pois faise a preferida
en tod-a cidá
Fixo n-o Xardín
unha paxareira
donde hay paxaros
de todas as maneiras
Todas as leiteiras
van facer unha huelga
para que lle diesen vender
o leite na Barreira
Esta instalada
na Calle das Tiendas
e ten variedad de artículos
e cousas estupendas
Eu o principio creín
que iban alí a rezarlle
a virxen dó Carme
que temos ali
Pois a venta actual
fánnola na plaza
y alí din que non sacan
nin para manter a vaca
Tamén os carniceiros
saben estraperlar
teñen mal a balanza
para poder roubar
Hay que ter coidado
aquí por Ourense
pois xa and-a gripe
Alá por o Puente
Cos cartos que ganan
pasan boa vida
millor estaban todos
pico e pala na via.
E dos tendeiros
non falemos nada
gañan os cartos
que e unha monada
Tamèn sei doutra
que por alternar
vendeu a ración dá Tasa
e pasou sin xantar
Nin fútbol nin touros
non perdádelo tino
ide o baile de Oira
que esta a base de fino
N-a lotería Nacional
nin me toca a pedrea
e porque vai terminar
a guerra de Corea
Dispois de ben vestido
e si estou algo famento
vou o bar Macendo
e parece que revento
Yagora cruceirito
da ás gracias o xurado
e vamos a beber
o Bar do Zarampallo
Según dice o Truman
que está en Corea
falou o Stalin
non ten gana de pelea
A tienda dó Jovaz
dá moi ben o peso
tén boas conservas
e moi bó queixo
Andaba con tres homes
mirando as plantaciós
e oínlle que pro ano
marchaba dunda nos
CRÍTICA POLÍTICA
Hay estraperlistas
e pasan por-a calle
con tod-a cara dura
Pois con esa xente
ven reducida
encontraría España
moita melloria
Con toda esta calaña
faciase un batallón
para luchar en Corea
y-acabar con esta cuestión
CRÍTICA DEPORTIVA
A feira do sete
fomos con moita gana
para mercar un porco
y a adiantouse a Ourensana
Por unha soa peseta
que non e moito costar
un porco da Ourensana
pódevos tocar
397
Eran moitos porcos
e tiñeron que cambiar
agora proban cas vacas
pra terceira non baixar
Iste ano a Ourensana
non tuvo conciencia
dá tanta afición
que vos hay ná xente
Esquí práscender
a Primeira División
solo debe quedar
o Mantido i-o Gastón
O campo d-o Pompeo
debíano deixar
pra que os rapaces
vayan a xugar
Empezaron a Liga
moi animados
e acabanche-ahora
todos moi calados
Pero outros señores
o parecer moi entendidos
en vez de xugadores
trouxeron paxariños
Os seleccionados
dó once dá Ourensana
si no lle das cartos
por pouco non se salva
Con esto de que teñen
vintecuatro xugadores
non che saben, diles
cuales che son os millores
Hay na delantera
unhos cantos gorrós
que millor estarían
deitados en colchós
Temos a porta
bastante ben segura
pois temos un porteiro
que é do Miuza
E moitos señoritos
distes de primeira
dinche que che temos
moi boa delanteira
E temos tamén
un liudo interior
que sachando patacas
estaría ben millor
Dá delantera
e millor non falar
porque a paus
pódennos matar
Si e o Corrales
porque e extremo
directo pásano o interior
porque lle fai millor
O que gasta o club
con estos xugadores
si yo deran os pobres
facían mil favores
Falemos agora
das cousas do futbol
que é un asunto de masas
sin tino nin control
En cambio o Carriega
moi batallador
e de todos iles
casi o millor
y -o Castellanos
dicen q-ue un gran porteiro
como se descuide pega
contra o largueiro
A linea media
e ven mala de pasar
pois o gordo yo flaco
pasárona a formar
E porque che ten
un tipo ben feito
méteno a xugar
yodos partidos a feito
Dicen que a Ourensana
quere canteira local
pero sin un campo
vémolo moi mal
Temos o Carrales
que un bo rapaz
solo ten o defecto
que non sabe xugar
Dá media non falamos
porque non vale nada
nin Madriles ni Román
nin que metan o Lara
O equipo de España
está moi enfadado
porque o campo Loña
está estropeado
Toda a morralla
que había por eí
unhos cantos señores
trouxérona para eiquí
Asique os xugadores
dá Ourensana
pódense meter
todos na cama
E vámoslle pedir
O Ayuntamiento
un campo de fútbol
para pasar o tempo
Este noso equipo
d-a Orensana
teñen moito cuento
e non valen nada
398
Dous xugadores
son muy ben portados
xogan o fútbol
sempre desganados
O masajista
e moi bó deportista
pois da os masajes
con tod-a vista
E temos que sentir
pra directiva
que se sigue empeñando
de día en día e por eso
O trio defensivo
está muy conxuntado
todos os delanteiros
quédanse acampanados
Tamén o entrenador
e un señor muy vivo
para eso o trauxeron
d-o porto de Vigo
E por eso pouco
Os “suplementos”
Pra sostener o equipo
Con “bós” elementos
Temos os medios
con moitas energías
xogan o fútbol
con sabiduría
Pois con inteligencia
e sabiduríai
manda o equipo
a terceira categoría
Deixemos a ourensana
Cas súas simpatías
E que pro ano
Teña mais millorías
E na delantera
son todos muy bos
pois temos algún
que se queixa d-os riñós
A juventud de Ourense
piden gran unión
un campo de fútbol
pra xugar o balón
Y-agora lles diremos
Co equipo do savio
Cambiou o nombre
Por outro mais largo
E dous equipos ten
con tantos xugadores
e para cada un
fan falta dous doctores
Tiñamos a Lonia
alá xunt-o Hospital
que era o dá afición
de tod-a capital
Son n-este equipo
Rapaces novatos
Que xogan o fútbol
Como jabatos
Pois todos se queixan
con todo o sentido
para facer o cuento
o día do partido
O equipo de España
está moi enfadado
porque o campo Loña
está estropeado
Tamén a Ourensana
Pudo sacar
Deste equipo xugadores
Pra ela millorar
Casi todos eles
son internacionales
conquistando as marmotas
dentro d-os postales
O campo d-o Pompeo
debíano deixar
pra que os rapaces
vayan a xugar
Agora que dixemos
Do fútbol as verdades
A outro nos vamos
Cas novedades
Son todos moi tunantes
e moi lengoretas.
Xa nos teñen fartos
de que soi busquen tetas
As faldas deste clube
quixemos levantar
e ven que atopamos
moito que rascar.
Cando viaxan a xogar
seica o pasan moi ben
pois goles non marcaran
pero o sair daselle ben
Quixemos de corrido
non parar de criticar
somos dos mais duros
que podedes atopar.
O Clube do Ourense
non ten solución
a cidade das burgas,
merece outra seccion
Miradeos tan lavadiños
como outros cidadanos
mais ao xogar ao balon
poñenlle poucos regaños
399
CRÍTICA DE XÉNERO: MULLERES
Eu conocín unha
que tiñan trece anos
e de tanto bicar o noivo
secáronselle os labios
A muller que yo compra
vaise moi contenta
e despóis de comelo
dice que rebenta
Pinta as uñas
e tamén a cara
e por si fose pouco
tamén as pestañas
Tamén conocín outra
que non quero mencionar
que tendo a misma edad
queríase casar
Gastan un lujo
de gran admiración
y -e porque estraperlan
o aceite de ración
Sei d-unha rapaza
que de tanto pintarse
quedáronlle as pestañas
como espinas de rapantes
As que pasan de vinte
si se queren casar
a un vello cascarro
se teñen que agarrar
Así que mociños
non vos ir fiar
das mozas que pasean
pola nosa ciudá
Tamèn sei doutra
que por alternar
vendeu a ración dá Tasa
e pasou sin xantar
Vamos a empezar
po-las mozas dáhora
ue se poñen tolas
buscando modas novas
Despois de estar elí
parola que parola
e non se acordan
dencher a cazola
Hay algunha
muy presumida
que pasa moita fame
por non ter barriga
Vamos empezar
polas que traen carteiras
que oxe van ser
novas regateiras
O chegar a casa
si lles di algo a señora
o primeiro que lles din
e que habia moita cola
Tamén no pelo
saben meter
un kilo de estropajo
pra facer tupé
Hay moitas d-elas
que teñen bolsos
que poden levar dentro
grandes aviós
son mais presumidas
e secadra n-a casa
non teñen para cerillas
Pero despois de todo
todos traballan
e non fan coma as rapazas
que son moi vagas
A moda do sombreiros
puxérona tan ben
que coa forma que teñen
non se sabe o que
Andan n-o paseo
gastando moitos cuartos
y -o estómago ándalles
bulindo por dentro
Hay unha leiteira
que é de por alá
c-os cartos que gana
son pra se pintar
Téñenos de pico
e tamen chatos
pero o malo que teñen
e que costan moitos cartos
O mozo que lles fala
lévano engañado
y -o cabo de dez minutos
déixano desplumado
Quérese pintar
para ver si engacha
algún pobre mozo
que caiga c-a mangancha
Póñense moi tolas //cas faldas moi curtas // ensinan as pernas // e tamén as bolas.
400
ESCOLMA DO ANO 1952
Tamén dás leiteiriñas
queremos recordar
que sempre algunha leite
na auga han de votar.
Comen bos riles
e carne da cuada
e fan de vez en cando
unha boa empanada.
Tamén o azúcar
e mais o arroz
vendía-o estraperlo
inda qu-era d-as raciós.
Eso e porque son boas
as probes vendedoras.
solo necesitan cartos
p´ra gastar a todas horas.
Mentras que nosoutros
comemos sardinas
cando as hay de tasa.
d-esas pequeniñas.
Despois com-o clientes
llo iban reclamar
decíalles qu-en Abastos
non llo quixeran dar.
¡Quiridiños tendeiros!
¡flores dá humanidad!
¡xa quedarendes cheos!
¡de tanto estraperlar!
Y-el que era mais pinta
e pra disimular
díxolle ca-quela
non valía un real.
Pois este tendeiro
que non quero nombrar
e moi conocido
por o rico que está.
Traén un cheiro
tan mareante
que a pasar xunt-elas
caes pra diante.
Falando d-os tendeiros
imos comenzar
porque agora os pobres
non poden estafar.
Tamén moitos forneiros
téñenvos defectos
que os bolos que fan
son a mitad farelos.
E dentro da tapa
d-a caldereta.
traen o espello
y-a barra violeta.
Antes c-o estraperlo
d-as cousas d-a ración
o que querían
Pos d-os panadeiros
imos cerrar o pico
porque dous d-os que cantan
traballan n-ise oficio.
E antes de subir
por unha casa arriba.
retoncanse moito
cexas e barbilla.
Eu sei de un tendeiro
ue de tanto estafar
montouse unh-a granxa
alá n-o Cumial.
E referente o leite
vamos a falar
porque este negocio
ten algo que contar
Despois as ladinas
con disposicción
rouban no cuartillo
mais d-un cuarteron.
Fará como tres anos
estaba com-as ratas
empezou faguendo cartos
vendendo as patacas.
Sei dunh-as rapazas
que vos foron leiteiras
inda que non traballan
viven com-as marquesas
As recondenadas
non aprenden nunca
aunque a moitas de-las
lle botan a multa.
Despois como este asunto
non lle daba nada
vendía o aceite
como lle dab-a gana.
Pois non sei si o leite
lles daría para tanto
porque o velas n-a calle
mismo dá encanto.
401
Pero o mais bonito
e que son d-aldea
e viven en Orense
sin ter quen as manteña.
Tráenlle o pelo
o estilo Tarzán
e no bolsillo a veces
non traen nin un can.
Son quince cadelas
e dan os mismos gramos
y-o que teña moitos fillos
non pode xa pagalos.
Agora estas cousas
imolas deixar
non sea que se enteren
e nos veñan a zumbar.
Antes a pana
era moi vulgar
y-agora gástanlla
os d-alta sociedad.
Asi qu esto d-as subas
hay que arreglalo
vendendo mais barato
e ben elaborado.
Conozco eu un fulano
que ten moita barriga
que casi lle fan falta
cuatro ou cinco libras.
Usan unhas gafas
e pantalón subido
si nos fixamos ben
vémosll-os calzoncillos.
E si non fan asi
pidímoslle a San Ramón
que volvan as cartillas
pro pan dá ración.
O pobre d-o home
non fai mais que pensar
donde quitar os cartos
pra podelas comprar.
Conozco un rapaz
n-a Reina Victoria
que o pobre xa está
pasando de moda.
Vamos a falar
dos panadeiros
que acabouselle
o extraperlo.
Gana cen pesetas
o cabo d-a semana
e cuando bota contas
non lle chegan a nada.
Non lles digo o nombre
pódelle parecer mal
pois tense por o mais chulo
d-a nosa capital.
En cambio agora que
que está o pan libre
cando llé ven un cliente
parece que revive.
Cuando un almorza pouco
e xanta regular
o resto d-o día
ten que ayunar.
Vamos deixar
en paz os panadeiros
que si nos veñen coa estaca
zumbanos o pandeiro.
Deixemos este homiño
que é home de ben
solo ten o defecto
que quere comer ben.
Cuando vai o baile
en busca de ambiente
y-o encontrar algo
doille sempre o vientre.
.
Tamén fara dous anos
pidímoslle a San Juan
para que deixase libre
o asunto d-o pan.
Deixemos as rapazas
que é moito criticar
falemos d-os homes
d-a nosa actualidad.
Pero e que a xente
nunca está conforme
cando lle dan un traxe
pide un uniforme.
Conozco un carniceiro
que vive na Villa Valencia
e vai vender a vitela fora
lléi qui vende vaca vella.
Deixemos este caso
que está moi criticado
falemos d-os rapaces
que están medios chiflados.
Agora que deixaron
libre e sin cartilla
queixanse a Abastos.
por-a demasía.
Conozco un carniceiro
que trae sempre vaca vella
e meten na neveira
pra que parezca terneira.
402
Deixemos os rapaces
e vamos a falar
dos carniceiros que
teñen moito que rascar.
Deixemos os carniceiros
hasta o ano que ven
e que sigan estraperlando
e que extraperlen ben.
Viven sobre todo
como potentados
os que en certos
corpos sirven o Estado.
Como está a vida
horrible de cara,
dinnos as mulleres
que non lles alcanza.
Os municipales
andan muy pintureiros
pero andan aldrexados
os pobres barrendeiros.
Solo os comerciantes
que gañan tan pouco,
por ser honradiños
non botan mondongo.
Xa antes de agora
os luns y-os martes
houbo entre casados
pratillos voantes.
Afila navallas
e tamen tixeiras
pra que corten o género
as nosas costureiras.
A vida está cara,
non cabe dudalo
pro alí gasta a xente
todos os seus cartos.
Dentro veñen seres
como os terrenales
c'o non ser da Lúa
son cecais de Marte.
Estas costureiras
teñen moito que cortar
estan sentadas todo o día,
e non hay quen as faga calar.
O que cheire a mosto,
si é home casado,
debe "acariciarlle"
a dona a escobazos..
O negocio d'o estraperlo
ten moi mala suerte
cando baixa o azúcar
regalan o aceite.
Cerca do Nespereira
hay unha costureira
que ten moitas ganas
de se casar.
Era antes delicia
tomar un café
pois sabia a gloria
cheirando ¡de olé!
Por eso a Fiscalía
ten que descansar
pois a mais de cuatro
fixéronos sudar.
Esta costureira
non e pola criticar
pero empezou un traxe
e non o soupo acabar.
Agora é purrela
pol-o xeneral,
todo é achicoria,
e como un dedal.
Pois d-os panadeiros
vamos a falar
porque agora dicen
que non queren traballar.
Fixolle un vestillo
a tía Luisa
que cando llo vexo posto
revento coa risa.
Hai peluquerias
en toda a cibdá
que teñen os rapaces
de moi corta edá.
E si non traballan
están no seu dereito
quitaron as cartillas
e quitáronlles o sustento.
Deixemos a costureira
que vaya traballar
co noso mayo
tense que marchar.
Cando un parroquiano
vaise alí arreglar
fanlle a barba e corte
como un oficial.
Antes co-as cartillas
ganaban moitos cartos
e faguían o que querían
n-a Xunta dÁbastos.
Como está en Ourense
todo tan barato
os da clase media
sobrannos os cartos
Sería oportuno
e acaso xenial
cortar iste abuso
pol-a Autorida.
Pero si era cliente
de alta señoría
pasáballes o asunto
alá a Fiscalía.
403
E aqueles señores
sabían que faguer
votábanlle unh-a multa
e quedaban sin cocer.
Gústanlle a este mozo
os contos da pretina
e pra todo ten unha
lengua viperina.
Pero pensa o Mayo
con moita mesura
qu-isto en Don Vicente
e pola postura.
Tamén os tendeiros
chegoulles o seu día
o non ter estraperlo
acabóuselles a alegría.
En cambio o Outeiriño
que foi millor poeta
roubáronlle o premio
e tocáronlle a puñeta.
O José Luis López
na festa do Posío
leeu as suas cousas
i armoulles un lío.
No Café de Roma
houbo revolución
largáronse os da peña
da Construción.
O señor do "Margen"
presume de patrón
engorda os seus esclavos
i a él cáiselle o calzón.
Porque non foi él
o organizador
e non hai no mundo
artista millor.
Tamén estraperlistas se marchou a peña dos sabios
teñen un xenio
coma condenados.
Tratándose de honra
e peor que Calderón;
pero o falar dos choyos
pra todos ten perdón.
Tipo estrafalario
dos pés o cogote,
canto mais valera
si cortase o bigote.
Dous distes sabios
tuveron un esplique
co Enrique Baricela,
alias Don Enrique.
Si polo que escribe
vas xuzgalo agora
tente as consecuencias
pensa na Amadora.
Haivos otras cousas
de moita novedad
os platillos volantes
na nosa ciudad.
Houbo unhas palabras
tuvéronlle as tesas
din que o Outeiriño
saltaba polas mesas.
Aprendeu dos loucos
e mais de Calderón
e co ista mistura
escribe na Región.
Un distes platillos
caiu no Piñeiral
e trae unhos homiños
que non cobran xornal.
Quedouse a Medicina.
a Alcaldía i o fubol,
os probes dos poetas
e algún esquirol.
E moi vanguardista
o Vicente Risky
nos tempos da polca
xa falaba de Kandisky.
Colleunos o Luis Grande
pechounos na bufarda
i está moi contento
do ben que lle traballan.
Por eso o café
subíronllo a dez reás;
xa que ahora son menos
deben pagar mais.
Este bo señor
tenvos a manía
de non oir dos rusos
ninguna sinfonía.
O mismo no prado
que a veira do rio
el goza nas festas
do libre albedrío.
A festa da poesía
foi moi celebrada,
premiaron o Valencia
por unha chanchullada.
E si nun concerto
chaikosky aparece
ponse tan cabreado
que a todos estremece.
O día menos pensado
entérase a muller
i o libre albedrío
vaiselle foder.
404
Tamén do Bernardino
falaremos un pouco
chegounos de Bilbao
con fama de golfo.
Foi os exercicios
o Xoquin Lorenzo;
foi un pouco arrastras
e veu moi contento.
I en todo Madrid
non fai mais que chorar
porque o Alvarado
non acaba de xirar.
Traballaba na hacienda
tamén é abogado
e para calquera moza
e moi bo bocado.
Xa non esbardalla,
nin berra o falar
e xa todos temos
mais tranquilidad.
Nombrano Gerente
dos grupos transformados
probes dos Barreiros
que están tan confiados.
Pero as mozas novas
non o dan cazado
pois a él o touciño
gústalle curado.
Hay quen non confía
no arrepentimento
e din que esto é solo
cousa do momento.
Estuvo moi maliño
o Ramón Bretaña;
co café i os puros,
cousa nada extraña.
O Isidro Guede
ten a distinción
de tomar o Corconte
pra cura de riñón.
Desde que morreu
o da Banca Nogueira
o Xocas i o Robla
merendan de primeira,
Agora xa cambiou
i anda mais afinado;
porque como estaba
parecía preñado.
E tenvos un oído
de tanta estimación
critica os concertos
sin salir da Región.
O señor Morais
prodiga unhas miradas
que hasta as cupletistas
deixa enamoradas.
Decímoslle o Carlitos
que deixe de dudar,
pois queira ou non queira
tense que casar.
Un mozo sinxelo
que traballa na pedra
bota moitos traxes
e merca boas leiras.
Sale polas noites
que non teñen fin
e como disculpa
xoga o futbolin.
O Luis González
ten un ademán
tan fino e distenguido
que parece un gentleman.
É moi caritativo
e fai moitos favores;
unhos non os cobra
e por outros pide amores.
E moi bo rapaz
o probe do Alvarado;
pero por desgracia
cada vez é mais pesado.
Pero cando fala
parece a orticaria,
non se salva nadie,
nin a clase funcionaria
O señor del Valle
ten moi bo cariz;
seica fai os rezos
da Casa dÁllariz.
Moito traballou
rodeado de mangantes;
hasta que estropeou
o Quixote, de Cervantes.
Non vayan chamarte,
solemne barallocas
o mismo que si foras
un fillo do Xocas.
Pero non devolve
os libros prestados
i eso que xa sabe
que é moito pecado.
Fíxolle o Raimundez
traballos adiantados;
como non lle pagan
vive de prestado.
Iste ano dos panadeiros
non temos que falar
porque ahora
non poden estrapelar.
405
Y-os que facían casas
y-alternaban ben
terán quir ahora
as maletas o tren.
Raro é o d-Ourense
que non teña preitos,
por fas ou por nenfas
rifan hastr'os pelos.
O trozo que inauguran
inqu-é algo cortiño
vai de Baños de Molgas
alá o Carballiño.
Ala xuntas Mercedes
frente dó xardín
hay unha sastrería
de moíto postín.
Vamos a falar
dá nosa población
pois haibos novedades
que causan sensación.
Pasóuseme unh-a cousa
de gran necesidad
que a calle de Pelayo
haina que arreglar.
Pois a este sastre
chámanlle Varela
e como cose ben
ten moita clientela.
Axentiña dÓurense
mostra a sua complacencia
polás grandes reformas
que fai o Sr. Valencia.
Señores dó Xurado
si nos fan o favor
de poñer un campo
pra xugar o balón.
Y-en cousas de punto
xa non ten rival
que é o que millor traballa
dá nosa capital.
Agora que as faltas
que deixaron atrás
perxudican o Concello
con moita claridad.
Porque os rapaces
da calle do Villar
veñen a xugar
o atrio dá Trinidad.
que sempre ven atrás.
e vay buscar o leite
alá a Barbadás.
Quedaron moitas calles
con brechas e buratos
que agora o Ayuntamiento
gasta moitos cartos.
E dicen que o cruceiro
vanó tirar
porque llés estorba
pra poder xugar.
Veñen as leiteiras
pra vender o leite
tamen os tendeiros
venden o aceite.
Deixaron as aceras
medias levantadas
que pra antes de Hábeas
tendrán que arreglalas
Atención señores
que vamos a empezar
que da casa do Nieto
hay moito que falar
Conozco nesta calle
unha frutería
que cando vende moito
ten moita alegría.
Así que o teléfono
danos garantías
pero tamen deixou
atrás unh-as deudiñas.
E ten razón o mayo
no que vos vay contar
entrando dentro
hai moito que comprar.
Din que este ano
e ano bixesto
ano de desgracias
e ano de entierros.
Agora d-o teléfono
imos a calar e falemos
dá Estación que
vai a funcionar.
Compreche un-a cousa
que non hay en ningún sitio
vas o Bazar do Nieto
e tela no primer piso
O pouco de empezar
morreu o señor Prelado
pero agora parece
que xa vai cambiando.
Será de importancia
a nova Estación
que vendrá a vela xente
de tod-a Nación.
E si non hay no primeiro
sube ou segundo ou subes o
terceiro e se ali non teñen
non hay no mundo enteiro.
406
Di o noso mayo
os planos e proyectos
que fan a todas horas
peritos e arquitetos
Vay haber que deixalo
porque estan caindo todos
e non vai haber xente
pra colocalos.
Todo esto cambiou
hasta tal condición
temos o que queremos
d-as cousas d-a ración.
E ven estan as obras
si vemos o fin delas
si se paralizan
e meyor non facelas.
Deixemos as rapazas
e vamos a falar
das festas de Corpus
quie mais principal.
Con esto de que o pan
danno sin cartilla
e cousa moi boa
pra arreglar a vida.
E frótanse as maus
a curia de gozo,
porque trailles conta
qu'abunden os bobos.
Pras festas de este ano
o número mais nombrado
seravos no xardín
o concurso dó ganado.
Aquelas personas
de moita ración
pódenlle dar gracias
o que goberna a población.
Para poder andar
por algunhas rúas
a boca e as napias
falta fai qu'as cubras.
Virán forasteiros
virán carruseles
yas confiterías
venderán pasteles.
Tamén baixou o aceite
e quitaron a ración
e baixou a Orensana
a terceira División.
Xa denda as dez
sigue alí a basura
lucindo nas portas
e cheira c'atufa.
Yo que queira bailar
tendrá que ir detrás dá
Alameda porque no xardín
hay que soltar a tela.
Vamos dar un consello
mozos que tedes rapaza
comprar relo no Regulador
pra chegar a hora exacta.
E vamos falar algo
dás festas diste ano
que según dixo o periódico
serán de ringo rango.
Tan solo lle pedimos
a Alcalde tan enteiro
có Palacio dá Xusticia
nó lo leve p´ro Cruceiro.
E cando vos casendes
si queredes que ela cosa
os pantalos comprade a
Wertein no Regulador.
Haberá moitos fuegos
e batalla de flores
virán forasteiros
como nos anos anteriores.
Si nos queda nÁlameda,
mais que´lameda e cercado
e levándoo pro Cruceiro
sempre está mais ventilado.
Eiquí ven un puente
un puente romano
o mismo d-a Lonia
seu vivo retrato.
Deixemos as festas
yo alumbrado
e vamos a falar
do teléfono automático.
Vamos a falar
algo d-a ración
pois ésta é unh-a cousa
que causa admiración.
Vamos a falar
algo d-a ciudad.
e-os novos inventos
vai a prosperar.
Dicen que pra Mayo
quedará terminado
e si non acaban logo
vay haber que deixalo.
Esto é algo extraño
o poñerse a pensar
pois non fai moito tempo
non podíamos merendar.
Estamos poniendo
telefono automático
porque o tíñamos
está moi reumático.
407
Os teléfonos de agora
e unh-a novedad
pois por ser automáticos
non fai falta marcar.
Dín que van poñer
d-o Picho hasta Moreiras
un avión xigante
pra carrear leiteiras
Foi na plaza dábastos
donde houbo mais baixas
y-as mulleres todas
rompéronlle as faixas.
Xa non fará falta
darlle a manivela
nin molestar
a ninguha morena.
Vamos a falar
algo sobre as modas
non vaya ser o demo
que se poñan tolas.
Baixaron os ovos
y-a seis reás o leite
e dan por nove pesos
un litro de aceite.
Con esto d-o teléfono
o que hay n-a nosa ciudad
e un batallón de coreanos
que viñeron traballar.
Esto d-o pelo corto
que ven de París
vanno a cortar
hasta os cás de terris.
Baixou a carne
a trinta pesetas
e danche si queres
fritas as chuletas.
Estos coreanos
causan sensación
levando as mulleres
Moito pelo corto
e moito plexiglás
y-o velas de momento
dan que desconfiar.
Baixaron os grelos
tanto de tamaño
que salen o precio
dó metro dó paño.
Conozco dous d-eles
que se queren casar
con duas hermás
d-a calle d-a Paz.
Non lle chega esto
e queren variar
levando unhos gorros
e medias de cristal.
Baixaron as patatas
e baixarán mais
que o kilo d-a semente
vale quince reás.
Estas duas bodas
dan moito que pensar
que leven estraperlo
en moita cantidad.
Antes pr-os recados
había bicicletas
y-agora c-o teléfono
aforránse pesetas.
Dan por cen pesetas
un kilo de xamón
e por nove pesos
un saco de carbón.
Este estraperlo
e cousa natural
ocurre n-as mulleres
por regla general.
Escoiten señores
si queren escoitar
dá guerra dós precios
vámoslle a falar.
Baixou o xurel
e baixou a taneca
e por nove pesos
un kilo de manteca.
Deixemos esta xente
que logo vai marchar
e deixa gran millora
n-a nosa capital.
Foivos ista larga
y-a loita tan fera
que houbo mais baixas
que na de Corea.
Baixouvos o viño
de graduación
con eso ós taberneiros
médralle o caixón.
Tamén millorou
a corporación
d-os servicios urbanos
Mais por fin a loita
chegou o seu fin
e pro último combate
xa toca o cornetín.
Baixou o pan trigo
baixou o centeo
con eso ás mulleres
médralles o seo.
408
Baixaron os músicos
o seu diapasón
e din qu-hay que baixar
a beber o pilón.
Tamen si o seu fillo
fai a primeira comunión
mercería Gene
Produce un rebúmbio
como medicina
a cogorda Kámbuche
ou Teomicina.
Calemos co Bazar
que nos poden castigar
falemnos do Puente
no que vay pregresar
Tamen señora si
os puntos lle corren
Mercería 68 ten mozas
que llos collen.
Iste panacea
e de tal virtú
que o máis desolado
lle volve a salú.
O Barrio de Puente
coa nova Estación
sera dentro de pouco
un-a gran población.
Pavimentos Bellao
carretera del 21
en baldosa e pisos
de granito e o numero un.
Sin embargo ten
un inconveniente,
e que por mercala
mátase a xente.
Yo peor da estación
que ten o funcionar
e o aumento de billete
que non se vay poder pagar
Falando da construcción,
empezando por o Couto
maestro como el
non se encontra outro.
Alá pol-o ano
tres ou catro mil
teremos o "ruedo"
ond'está o "toril".
Pois que non cobren moito
que miren o que fan
que os coches eléctricos
vanye quitar o pan
As Obras quil fai
levarán moito tempo
e podense comprobar
o ben que quedan por dentro
En ningunha parte
abundan os "puestos"
como eiquí, que hay
catro mil quinientos.
O Barrio do Puente
moito vay progresar
con tantos habitantes
non hay casas de alquilar
Fixo unha no 21
que e do Pejerto
fixoa mellor o Couto
que a pintou o Arquiteuto.
Para rendir homenaxe
e tributo a Baco
abundan os sitios
que teñen morapio.
Temos as Burgas nas
Caldas yo Santo Cristo
a Catedral yo Puente Vello
divide a Capital.
Este señor ten
moi bosoficiales
e podese comprobar
nos pisos e portales.
Ten fama mundial
a Espiga de Ouro
que fabrica o pan
millor c'o biscoito.
Pero o que pretenda
un-a casa alquiler
a de ser moi rico
ou saber roubar.
En San Miguel un
hai o Bar Vivero
que en viños e tapas
tamén e o primeiro.
Cando veñen reis
súrtente de alá
e chúpanse os dedos
con iste manxar.
Por a telefónica
vamos a terminar
e todos deseamos
que empece a funcionar.
Moitos rapaciños
celebran os Mayos
pidindo raciós
dos seus ricos callos.
Xa que vosté pode
mercar onde queira
o que alí non vaya
non fara boa feira.
409
Básculas, balanzas
romanas e pesos
as vende Bustillo
por pouco diñeiro
Mais o que si é certo
que n'esta maneira
chega o fin d'o mundo
y en fala se queda.
Tamén os seus reloxes
son de garantía
por algo é en Orense
a millor reloxería.
A xente asegura
con moita justicia
que é a millor da casa
de toda Galicia.
Pois estos teléfonos
que acabaron de poñer
son tan deseados
com-a hora de comer.
Tamén os Hospedajes
teñen algo que contar
que o dó Eladio Diéguez
e o millor dá ciudad.
Hoxe que a roupiña
vale un diñeiral
déixalla tinguida
e nova A Imperial
Puxéronnos tan ben
e con tantos cuidados
que se oirán os lamentos
d-os enamorados.
Ten as habitaciós
muy ben preparadas
limpieza en todas elas
con muy boas camas.
E si soilo quere
quitarlle as manchas,
fanlle alí a limpeza
de forma esmerada.
Tamén si o seu fillo
fai a primeira Comunión
a mercería Consuelito
Ten unhas terrazas
con muy bos reservados
feitos principalmente
pros récien casados.
Sempre están botándonos
a todos en cara
que gañamos pouco
e que somos maulas.
Pois a Consuelito
tamén fai rebecas
a máquina y-a mau
pra todas suas clientas.
Pois o cociñeiro
tamén lles é muy bó
que as comidas que fai
son-lles dó millor.
Hai que quere
tér solo para si
as minas d'ouro
que hai n-o Potosí.
Y-en faldas plisadas
xa non ten rival
mercería Consuelito
é a millor dá capital.
Pois esta copla
estalles aprobada
pol-as Autoridades
despois de repasada.
Según as noticias
que chegan d'América
pratillos voantes
cairon a terra.
Pois dós reloxeiros
hay algo que falar
porque hoxe solo hay un
que sabe traballar.
Xa puxeron a venta libre
o aceite yo pan
llaunque sea mais caro
a nos enos igual.
Xa antes de agora
os luns y-os martes
houbo entre casados
pratillos voantes.
Este gran señor
que vamos mencionar
e muy conocido
na nosa capital.
Tamen din que van por
o azúcar yo tabaco
así dentro de pouco
quedará todo arreglado.
Os unhos pretenden
que sea na Alameda,
os outros percuran
t'ela diles cerca.
Pois o su negocio
e o Regulador
y-en máquinas é relós
tenlles dó millor.
N-a Puebla de Trives
elí n-un arrabal
o pueblo de Aceboso
ten moito que contar.
410
Tamén en Aceboso
n-a cima d-o lugar
o monte d-o castelo
ten algo que contar.
Marchou hacía o río
tod-asustada
e perdeuna de vista
entre unh-arbolada.
Agora as rapazas
ímolas deixar
e falando das leiteiras
ímos continuar.
Pois en iste monte
hay moito pedroucos
pero n-o mais grande
xa viviron os mouros.
E o Penedo Grande
comenzou a temblar
y-a moza que alí estaba
non a pudo ver mais.
Agora señores
vámoslle a falar
d-as cousas importantes
d-a nosa ciudad.
E d-o penedo grande
d-o que vamos a falar
que ocurren alí cousas
que non son nin para contar.
E c-os adelantos
dá ciencia moderna
hainas que c-unhos polvos
poñen unha taberna.
Y-a traves d-o tempo
que vivíu calado
falamos dicindo
o que vamos cantando.
Estando eu n-ise pueblo
contoume un rapaz
que vira unh-a gran moza
faguendo un delantal.
Hay quen fai chourizos
de moita nutrición
con carne de burro
ou carne de castrón.
Digo qu-é un festexo
pra traxes de calidad
os "Almacés Progreso
non se pode discutir.
Tamén aquela moza
tiña un gran coitelo
unh-a cesta dá costura
e n-a cabeza un pañuelo.
Hay quen non fai comida
por non gastar carbón
y-hay quen fai señores
dás tripas corazón.
Surtido os catro ventos
pr-os gustos mais raros
y-en coloridos de moda
y-o "Progreso"sabe-o ben.
Iba ir un ond-ela.
pra curiosear
e cando ela o viu
votouse a escapar.
Foise ond-o penedo
e púxose a escoitar
e sintíu unh-as mulleres
con fusos traballar.
Somos os rapaces
d'a calle Libertad
e pra decir as cousas
con moita claridá
411
CRÍTICA DEPORTIVA
O equipo dá Ourensana
solo hemos de falar:
quéstan nunha linda forma
p´ra poñelos a cavar.
E pra meter un gol
cando van a fora
teñen que chamar
a Kubala ou a Basora.
E d-a media
vamos a falar
que un é de arena
y-outro de cal.
A nosa delantera
co grande Manxarín
tendrán que quitar a terra
nó río dó Polvorín.
Falemos agora
d-o futbol orensano
pois todos estamos
moi contentos este ano.
Y-o que tamén temos
e un lindo interior
con un pico n-a vía
estaría ben millor.
Os medios y os defensas
percibían grandes cifras
pero en vista dó fracaso
quedarán vendendo rifas.
Botaron o Solé
dicindo que era malo
trouxeron o Gallart
que fixera un milagro.
Os extremos
son regularciños
casi lles facía falta
unhos piquiños.
Iste ano dá Orensana
pouco temos que falar
porque é un equipo
que non sabe xugar.
Un número que chama
moito á atención
n-o circo que hai
xunt -a fundición.
O delantero centro
e moi ben feitiño
xugando parece
todo un cerdiño
Eiqui, en Orense,
hay moita afición
por ese equipo
que lle chaman a Unión.
E non crean ustedes
que a entrada é moi barata
pois por ese precio
cómprase unh-a vaca.
Deixemos agora
estos malandrás
falemos d-a directiva
que é digna de criticar.
Vamos a falar
algo dá delantera
que tirando a porta
non valen unha cadela.
Esto é increíble
e digno d-admirar
por ver a once monos
que non saben xugar.
De todo esto que pasa
eles teñen a culpa
por non desempeñar
os papeles que ocupan.
Vamos a falarbos
de un xugador
que de todos iles
e bos e o millor.
Temos tres porteiros
que chaman á atención
en todos os sitios gustan
menos n-a población.
Todos estos gastos
aguant-os a afición
y-o día que toupe
van tocar o violón.
Porque lle da
muy ben de tacón
díchelle a xente
hay que ver que bon
E d-a defensa
salva un rapaz
porque ten entusiasmo
y-é d-a capital.
E pra terminar
decimos cantando
que temos un equipo
que parece un fandango.
412
Dá Unión Deportiva
non podemos falar
porque si non as coplas
pódense estropear.
Y-a prueba ben se víu
n-o último partido
que o equipo forasteiro
saltou con moito brio.
Si e o Manxarín
porque estubo na primeira
danlle moito bombo
e non sirve pra terceira.
A nosa Orensana
está en mal momento
tenvos xugadores
pra cargar cemento.
Eran once homes
os que traballaban
pra quedar n-o puesto
que tanto deseaban.
E si e o Ortiz
méteno a interior
así ainos na Barbaña
ca ind-o-fan millor.
Estos señores
e unh-alegría
colleron a contrata
de ir cavar á vía.
Pois si seguían
n-a Segunda División
estarían sempre n-o fondo
d-a tabla de puntuación.
Con esto non decimos
que sea o Obeso
e tan pouco pensendes
que sea un hueso.
O Lugo y-a Orensana
faláronse xá
e puxéronse de acuerdo
xugar n-a serie A.
En cambio n-a terceira
podemos chegar
a ocupar un bó puesto
despois o terminar.
Haibos dise equipo
moito que falar
pero si seguimos
non vamos acabar.
Estos xugadores
que fagan outra cousa
que se metan marmotas
pra fregar a roupa.
En vez de ter reservas
en tanta cantidad
que traigan xugadores
de boa calidad.
Este noso Mayo
que velo eiquí ven
fala dá Orensana
porque non xoga ben.
Solo cuatro ou cinco
se poden salvar
xa que os demáis
teñen que cavar.
Deíxemos estas cousas
e vamos a calar
que o futbol en Ourense
e unh-a calamidad.
Vamos a empezar
decíndo as verdades
a Unión Deportiva
y-as Autoridades.
Falemos d-a Ourensana
e d-o puesto que ocupan
o termínarse a Liga
n-a Segunda División.
Iste ano o Mayo
ten pouco que falar
y-a Orensana
vaina criticar.
Temos o Pardiñas
con moita agilidad
que aunque sea así
tírase a matar.
Andaban por-os Bares
os nosos xugadores
meténdose n-a barriga
viños e licores.
Como e un equipo
de moito galardón
hasta din que servía
pra Terceira División.
Tamén lles falaremos
algo d-o Mantido
que tamén xoga ben
e non falla un partido.
E cando era o día
que iban desplazados
anunciaban n-o periódico
que estaban lesionados.
Y-os xugadores que ten
en vez de xugar
levalos o monte
cun pico a cavar.
Y-o trío defensivo
detén sempre os balós
porque sempre dice
que non trae documentaciós.
413
A media d-iste ano
casi é internacional
o coller un balón
manda-o Cumial.
Ese tal Rubio
de delantero centro
falla os balós
por ter moito cuento.
O interior izquierda
gasta moito postín
cando lle d-a un balón
parece un figurín.
Trouxeron a Gallart
de entrenador
pra ver si quedaban
n-a segunda división.
E o Carriega
de extremo dereito
pasáronno a interior
porque fai millor xeito.
Tamén o Mazos
e medio aparbado
o coller un balón
non sabe traballalo.
Non saben que facer
co diaño dó peinado
poís xa queren poñer
a cola dun cabalo.
Conoce o noso mayo
unha que de nova
chamábase Dorinda
e ahora e Doña Lola.
E cando o noso mayo
foi licenciado
viu a prove rapaza
chorando por seu amado.
Cando topan cún mozo
cás quere acompañar
o cine, de repente
o infeliz lle fan pagar.
Ahora falaremos
pois tamen son de Dios
e poden vir nas coplas.
Falar dás rapazas
he casi obligado
mais non sa-susten
eu ando con cuidado
E salen dá función
muy amartelados
e xa pólo paseo
solo falta atornillalos.
O noso Mayo delas
moito podia falar
pos tropezou con algunhas
cando el era militar.
Todas no luxo
parecen marquesas
mentras que seus páis
as pasan muy tesas.
O cabo dún intante
ela pide, dulcemente,
o sentarse nó "Bar Miño"
p´ra lucirse diantá xente.
Conocen a moitas
rubeas e morenas
pero ca que mais se rozou
foi con unha Eriqueña
Moito relleno
levan no peinado
para que lles diga
o rostro estirado.
Para pescar os mozos
non saben an facer
pois nonlles preocura
si teñen ou non comer.
Dicianlle que tiña
moito capital
pero que lle gustava mais
vivir na nosa capital.
Van pol-o verau
sempre as verbenas
a papar de valde
merendas e cenas.
Con que sea un ome
o que elas encontren
asta hay algunhas
que cambian de nombre.
Que non lle importaban
destar os pais yos ermaus
pois que lle gustaria mais
conservar finas as maus.
Vanvos o cine Y-o salir a
calle pra chamar mais a
atención van andando
o compas d-un acordeón.
Tinguense de rubias// cando son morenas // parecen xirasoles // en plena primaveira.
414
Y-a mayoría delas
por ir a pasear
deixan a casa
sin barrer e sin fregar.
Hai algunhas d-elas
que andan pra casarse
y-as pobres van quedar
tan solo pro arrastre.
Hay rapazas que fan
xuegos malabares
despachando viño
en tascas e bares.
Hay duas rapazas
nas Casas Baratas
que che van o cine
en alparagatas.
Despois desesperadas
e con rautos de locura
queren pillar a un trenco
oara levalo xunt-o cura.
Hainas que lle dan
hasta o pelo brillo
preparando as redes
que cacen o pardillo.
E vanche o paseo
en plan de conquistar
e dinche que a os mozos
hai que os amarrar.
Vamos a falar
que andan po las calles
que parecen loucas.
Hainas que tod-o día
fan n-o espello o ganso
ensayando gestos
de cordeiro manso.
Ainda o outro día
a-la pol-o paseo
vinche eu a un-ha
can daba xa co seu.
Na calle de Villar
vive uná rapaza
que inda non ten dez anos
e anda como uná gata.
E cando se casan
téñenvos por gala
as uñas de tigre
díses de Bengala.
Y-a rapaciña
disimulando
o Teatro Losada
foichese arrimando.
Vamos a deixar
as rapazas llás marmotas
porque si non veñen
e corrennos cas potas.
E si dan c-un Xan
o salir de caza
il vai traballar
y-ela pra terraza.
Vamos a seguir
con algo d-as rapazas
de esas que se teñen
por un pouco guapas.
Baixairon as mulleres
a bata hast-as rodillas
e non levan medias
que lles fan cosquillas.
Y-o vir dó traballo
si non hay comida
tense que calar
ou xogarse a vida.
Teñen as pobriñas
moitas ilusiós
y-a mayoría d-elas
elle a sua perdición.
Deixemos a guerra
e vamos a falar
algo dás rapazas
que se van casar.
Porque éla enseña as uñas
y-empeza a berrar
que non se casou
pra ter que fregar.
Van todas elas
moi arregladiñas
e cuando están n-a casa
non comen nin sardiñas.
Fanvos o equipo
de bó cresatén
e mercan pra cociña
solo unha sartén.
Levantate mayo
e vai traballar
que esas mociñas
non che dan que afilar.
E si comeran eso
inda menos mal
Pero a mitad d-as veces
teñen que ayunar.
Hainas que con éla
fan maravillas
que fan sin ovos
moi boas tortillas.
Non che dan que afilar
non che dan que afilar
por que lles corta muy ben
a tixeira de falar.
415
Non faltan rapazas
en esta cibdá
que n-as bicicletas
saen pasear.
Como iste ano o Mayo
non vai mais a criticar
das rapaciñas
vaivos a falar.
Despois de conquistalo
valense de mañas
que o pobre d-o rapaz
chúpanlle as entrañas.
Van tan orgullosas
que non cabe máis.
e algún gusto a isto
lle deben sacar.
Hay duas rapazas
alá no Xardín
que solo che queren
andar de postín.
Gastanse unh-os lujos
que é para se pasmar
y-e c-o que lle chupan
ó pobre d-o rapaz.
Mais de tanto darlle
e darlle o pedal,
como unhas anguias
van elas quedar.
De día fregan pisos
e de tarde escaleiras
e si se da o caso
tamen van de barrendeiras.
Pois a esas rapazas
non-as poden ver
as suas compañeiras
eu non sei por que.
e falemos d'as marmotas
xa que a mayoría
non saben fregar as potas.
E chégache o domingo
y-alternan no Paseo
e tamen as veredes
que andan xa cos seus.
Baixaron as mulleres
a roupa de tamaño
que xa fan un traxe
e-un metro de paño.
As d'as aldeas
veñen á capiatal
e logo botan
medias de cristal.
E vanche as festas
como calquera
e divírtense ben
sin gastar unha cadela.
Baixaron os escotes
pero tan abaixo
anque algu-has enseñan
por il o refaixo.
Salen o paseo
todas moi formales
e despois de noite
dormen n-os portales.
E din que os mozos
hay que os engañar
e tod-o que teñen
facérllelo gastar.
Deixemos as rapazas.
que sigan con esa marcha
pra que os mozos dÓurense
vayan alí de caza.
Ahora estas rapazas
xa non pasan fame
andan os papeles
e comen n-os bares.
As mozas d-aquil pueblo
son bastante guapas
inda que andan casi todas
n-a sacha d-as patacas.
Vamos a falar
algo das rapazas
que andan muy chulas
e non sey que lle pasan.
Os impermeables
foi un gran atraso
vénselles as pernas
e hasta o refaixo.
E duas d-as mais guapas
son moi afanadas
pois tecen a tela
com-as propias arañas.
Conozco unha rapaza
que vive no jardín
faise tan presomida
llé tanto como amín.
Son moi bonitas
e ben feitiñas
e siquera sirven
pra fregar cociñas.
Pero tamén hay outras
de mais orfandad que sempre van os bailes
en busca d-un rapaz.
Salen o paseo
pra debertirse
e poden lucirse
comprando abrigos
416
Falemos dás rapazas
que e noveda dó ano
co pelo o garson
parecen homes disfrazados.
Di que pouco falta
pra unha revolución
que faran as marmotas
na nosa población.
Pero pra compralo
teñen que deixar
de comprar pinturas
Vironse no inverno
pañueletas e pieles
ya algunha tiña menos carne
ca espiña diun peixe.
Deixemos as marmotas
que vayan a fregar
e vamos a falar
das señoritangas.
Ahora bailles vir outro
invento americanopras pernas delgadas medias de cristal de aumento.
Deixemos as rapazas
coa fantasía yo peinado
anque anden desnudas
xa non nos asombramos...
Algunhas deslumbradas
veñen pra capital
pra ver si así poden
un mociño comprar.
Páranse nos escaparates
porque algunha leva
a fame de cuatro días.
CRÍTICA DE XÉNERO: HOME
As cousas cambiaron
hasta tal condición
que os homes d-agora
nin tales homes son.
Pois hai algús
que van a plaza
y-a muller d-eles
quédalles n-a casa.
Cuando ven de voltaponlle
un delantal
pra fregar os platos
si non quere estar mal.
NESTE CUMIO DOS MONTES DE ALLARIZ - COMO BEN PODERÍA SER DOUTRA ZONA DA PROVINCIA
NON PODEMOS DEIXAR DE ADMIRAR A MAXESTUOSIDADE E BELEZA SIN PAR DESTES CUMIOS
COLONIZADOS POLO BREIXO E POR ISO O MAIO TÍPICO TEN A FORMA QUE AMOSA A FOTOGRAFÍA.
O MAIO REPRESENTA O REXURDIR DA NATURALEZA COA FORZA QUE LLE TRAE A PRIMAVERA,
COMO ESTACIÓN VIVIFICADORA PARA A TERRA NUTRICIA DA QUE VIVIMOS.
417
ESCOLMA DO ANO 1953
Si ven un bigotito
de cuello almidonado
o primeiro que pensan
qué chico tan salado.
Cambiemos de asunto
e falemos d'as leiteiras
pois como fan as suas
andan muy caladeiras.
Anda interseada
por algún mandante
prefiere que sea
casado ou negociante.
E secadra de cartos
non ten nin un real
pero soltando o rollo
parece un fiscal.
Calemos d'o Seguro
xa que temos ocasión,
e falemos d'as mozas
que viven no Rincón.
Que se ande con coidado
eille de recomendar
pois o mellor día
vouna mallar.
As noites ó paseo
sálen-o a buscar
e fan-o encontradizo
por casualidad.
Estas mociñas son
moy elegantes,
d-inverno descalzas
e de verau levan guantes.
Será coincidencia
pero todas as noites
a vexo rondando
a fábrica d'os potes.
Pra que se fixe n-elas
comenzan a falar
meneándose mais
c-unha caña de pescar.
Ay unha rapaza d'a
calle de Villar, que
por ir os cines
pasa sin cenar.
Vai sempre moi guapa
o lado do seu rapaz,
hasta leva carteira
desas de plexiglás.
Si él non se entera
d-o cebo empleado
bótanlle miradas
como para tragalo.
Entereíme d'os pasos
dun-a de Reza
y-o que non esperaba
eche unha boa peza.
Falemos d'as mociñas,
rosiñas ourensanas,
adorno d'a ciudade
e ruína d'os papás.
A mayoría d-éstos
ven a resultar
que son oficinistas
que ganan dous reás.
Na avenida de Portugal
cerca d'as Cabañas
vive unha rapaza que
ten moy malas mañas.
Non saben que poñer
na lixeira cachola,
pois levan us rodetes
que son testos de ola.
En cambio un obreiro
aunque teña parné
pra alternar con elas
vese de puré.
Anda polo Couto
con moito recato
e gustalle pasear
por diante o fielato.
E y'esos encantiños
d'a nosa población,
solo poñen nas pernas
as medias de "Nilón".
Esto non-o ven
hasta que se casan
e quedan como anguilas
e-a fame que pasan.
Deixou o marido
por unha tontería
pois él non lle daba
o quel-a quería.
Si os pais, por baratura
outras lle fan poñer
ouvean com'as lobas
e deixan de comer.
Andan louquiñas // pra cazar nos mozos // tan presumidiñas // que hastra poñen rulos.
418
Con eso y'os ciniños,
y'os bares y'o café
elas fan que non quede
ningunha casa en pé.
Falemos ahora
de unha tal rapaza
que gasta moito cuento
e mais vende na plaza.
Veñen descalciñas
pola costa de Canedo
e de feas que son
hasta meten medo.
Traía tantas modas
que non lles podo contar
que pra descalzarse
túvena que axudar
Non sei si a conoces
chámanlle Manuela
e pasa mais fame
con maestro de escuela.
Estas mociñas son
unhas coitadas que
pra comprar medias
venden un kilo de fabas.
Ay unha costureira
na calle Hernán Cortés
que fai cada moda
que parece un entremés.
E flaca de cara
ye ollos moi feos
da boca parécelle
un buzon de correos.
E agora señores
falamos das rapazas
que pras boas mozas
ainas na Rabaza.
Fíxolle un traxe
a tía Luísa que cando
yo vexo posto
revento ca risa
Anda sempre metida
nos rastros
e ten unha nariz
como a plaza de abastos.
Con esto das medias
non saben que facer
ou se meten no cine
ou van o café.
Unha señorita
da calle de Bailen
como gasta salla apretada
non pudo subir o trén.
Vímola o outro día
toda presumida
iba sacar un crédito
xúntoa Santa Lucía.
Andan medias tolas
ca moda das medias
ainas de colores
que da noxo velas.
Yo Jefe d'a Estación
viuse non compromiso
que tivo que sacarlle a saia
pra que subira en viso.
Anda a ver si engancha
toda apurada pois
preste inverno quere
xa estar casada.
Aibos unha rubia
que as comprou moradas
cando vai na calle
e unha carnavalada.
Ay unhas rapaza
alá en Quintela
de tanto que presume
non hai quen mire pra ela.
Ai unha rapaza
en cudeiro que
pra chamar os mozos
toca un caldeiro.
Outra comprounas verdes
pro que gasta manicura
fíxense señores
que cara tan dura.
Cando a vexo
mátome ca risa,
ela con medias de cristal
yo pai sin camisa.
Os mozos non lle veñen
yela para de tocar
e ca pena que lle da
votase a chorar..
Virxen queridiña
aun que seo a do Cristal
non deixes tolear as mozas
de esta capital.
Desde ai moito
en calquera lugar,
non sabe que facer
pra poder engañar.
Falemos das de Palmés
das pobres criaturas
que traen a palla a Ourense
pra comprarse pinturas.
Hai algunha xente
e tamén rapazas,
qu'enseñan o tipo
sentadas nas terrazas.
419
Queren qu'as contemplen
anque sea sentadas,
pois por tres pesetas
toman limonadas.
Tamén con istes gorros
que tapan as cabezas
parecen por a calle
talmente japonesas.
O asunto das rapazas
hay que comentalo
por ser de inspiración
en todo poblado.
As amas d'a casa
piden caridad,
cando compran carne
n'a Plaza d'a ciudad.
Solo lles falta
on pendientes na nariz
pra ser antropófagas
das selvas do Brasil.
Pensan cos mozos
son comos cabalos
e inventan mil modas
pra poder cortexalos.
Piden oito pesos
por un kilo d'ela.
Miran pra carteira
e non hay unha cadela.
En Santo Domingo
ala a terminación
a Mercería Amelia
causa sensación.
Levan unhos gorros
nas puntas das cabezas
finxindo pola calle
ser fillas de marquesas.
Teñen venta libre
d'azucar e d'aceite,
poden xa facer
un bo arroz con leite.
Ten os mostradores
tan ben colocados
que lles chama atención
hasta-on enamorados.
Pois tamén hay outras
que vos cortan o pelo
solo pra lucirse
os domingos no paseo.
Pagan tres cadelas
por dúas ou tres piñas,
e pasan moito apuro
pra mercar as sardiñas.
Hay catro mociños
xuntoa cristalera
que atraen pra dentro
a moita clientela.
Tamén algún-as mozas
diste mismo lugar
o tratar cun novio
non saben nin falar.
Piden o marido
cartos pro sifón,
pois andan aforrrando
pro abrigo de visión.
Todos os que compran
naquela mercería
salen satisfeitos
de tanta simpatía.
E falando de mozas
solo hay unha bonita
en Mira de Abaixo
que lle chaman Pacita.
e pasemos a falar
como son as rapazas
y-o modo de pensar.
Tamén aquel comercio
que hay frente-Hacienda
esta collendo fama
e moita clientela.
Pois esta mociña
podemos comparala
ca que traballa en Debla
o la Virgen Gitana.
Cortan o pelo
o mismo cas ovellas
solo pra lucir
pendentes nas orellas.
Ten muy bos zapatos
e de gran duración
sendo o millor comercio
que hay na población.
Deixemos a ciudad
que descanse tranquila
e vamos a falar
de nosa Domitila.
Pero esta moda
logo han de quitala
porque eiquí os mozos
non lle miran pra cara.
Tamén niste comercio
hai un-ha mociña
que despacha-os zapatos
con moita simpatía.
A nosa Domitila
e vos unha rapaza
que vos viste muy ben
e dórmevos na plaza.
420
Comprou un permeable
y-unhas medias "Nilon"
e mantense de xirelos
que rouba na estación.
Co pelo fanado
ou ca permanente
co rimel nas pestañas
i a crema na frente.
Po-la permanente
i-o pelo a lo "garçon",
bótanse a colonia
que hay nun garafón.
Os xoves y'os domingos
cando vai co mociño
vay toda pinturreada
e apestando a viño.
Para conservar a liña
e ter o tipo fino
algunhas non comen
na mais que pipino.
Gústanlle os artistas
d'o cine amarecano.
i-en cambio non fan caso
o xoven Orensano.
Tamén sabemos doutra
que e mais elegante
pois por mon ter pelo
gastavos turbante.
Outras din que comen
leitugas con limón
a carne nin cheirala
por que teñen tensión.
Están anamoradas
d'o Tyrone Power,
ainda que pra casa
teñan qu'ir as nove.
Velas paseando
e non lles podes toser
e entráslle na casa
e teñen sin barrer.
Eso da tensión
eu creo llo ven
que algunha ten mais
ca maquina do tren.
Non lles gusta nada
o d'as Matemáticas,
pois sólo lles agradan
o mambo i-as maracas.
Comprache vestidos
e botas de casa
e fan a comida
apenas sin grasa.
Das rapazas d' Ourense
podemos decir
que para andar elegantes
non poden nin dormir.
e pasemos a falar
como son as mulleres
que están sin se casar.
Non lles chegan
as medias de cristal e Nilon
que as mercan amarelas
pra causar sensación.
Moito hay que falar
d'as nosas rapazas,
porque moitas veces
dannos calabazas.
Casi todas elas
son d-esas marmotas
que deixan o pais
por vir fregar as potas.
que descansen tranquilas
pois todos xa sabemos
que están tolas, perdidas.
Pintan moito as uñas
e rizan as guedellas,
faltandolle tan sólo
que pinten as orellas.
E non e por os cartos
porque veñen traballar
é por buscar un novio
eiqui a capital.
Deixemos a comida
deixemola andar
si non as rapazas
vanse incomodar.
Andan con vestidos
de seda e de lana,
poñendose chaquetas
de flamante pana.
Veñen d-a aldea
de domar o ganado
e pensan c-un home
e tan facil d-engañalo.
Siguen as rapazas
como o ano pasado
cos labios pintados
i o pelo rizado.
Tamen traen zapatos
d'ises amarillos,
que son semellantes
a caixa de grillos.
Pero o pouco tempo
d-abelo conseguido
dan volta as cousas
y-o home queda co rallo.
421
Despois danse de conta
que un home non se engaña
que por parbo que sea
sempre e il o que gana.
Tocando ós peinados
xa nin queremos falar
en esto das cabezas
hay moito que rascar.
Coidado rapaces
coidado c'as mozas,
qu' eiquí as mulleres
volven por sua honra.
Logo aburridas
Vólvense marchar
y-o chegar a casa
non queren traballar.
Non son solo os homes
os que'arman camorra.
hai mulleres hoxe
qu'o demo recordan.
Lucirán as mozas
traxes moi bonitos
coa folla de parra
d'as do paraiso.
Medias de nailón
gorriños pro pelo
i'abrigos de pieles
que dán o camelo.
Coidado, rapaces,
coidado co'as mozas,
qu'a veces as mesmas
gastan malas bromas.
Non haberá moza,
sexa guapa ou fea
de quince a cen anos
que novio non teña
Agora venll'o turno
ás amas de casa
auque d'esto salga
unha mala masa.
Non lexos d'Ourense
n'unha aldea proúxima
un Don Xuan Tenorio.
botóuse tres novias.
E seran tan bós
entonces os novios
qu'irán direitiños
a iglesia moi pronto.
Ainda que son boas
é traballadoras
pero abundan mais
as despinfarradoras.
Unha pelinegra,
outra pelirroxa,
e coma era rubia
á outra, peligrosa.
Deixemos Orense
e falamos das rapazas
que andan por calle
e levan as medias gachas.
Cachelos con patacas
danll'ós maridiños
e de cena poñen
patatas con greliños.
Comezóu o mancebo
a gastarlle bromas
qu'elas se puxeron
como unhas amapolas.
Hay unha rapaza
que anda muy pintadiña
e cuando chega a casa
solo come caldo de fariña.
Metense na cociña
de moi mala gana
algunhas fay un día
pra tod'á semana.
Cando entusiasmado
estaba o carota
caironlle encima
aquelas leonas.
Teño unha muller
más bruta que un camión
o mismo plancha un huevo
que frie un camisón.
Dín que van lavar
coser ou planchar
est'é unha escusa
pra ir pasear.
Colle unha as maus
os pés collell'aoutra
y-a mais decidida
vai facerll'autosia,
Teño dos xemelos
que a miña perdición
todas as noites choran
e doulleo biberón.
Alguhas mulleres
pintanse pior
c'os indios d'os films
en tecnicolor.
Saca unha navalla
qu'e asta os pelos corta
e dalle mil taxos
con saña furiosa.
Non quero seguir falando
destas desdichadas
pois todas as millores
debían estar colgadas.
422
Antes estos homes
tiñan moitos cartos
estraperlaban a fariña
que lles daban en Abastos.
Levan a chaqueta
por debaixo d'os cuadrís,
e en vez de homes
mais parecen violós
O Paquiño Zuliche
vamos dar un consello,
vaite de noite o cine
para non ter mais nenos.
Despois pr-os clientes
mezclábanlle centena
dicindo qu-en Abastos
lla deran moi morena.
O vir hacía Ourense
chegando a Fundición
vin unha mociña
que me chamou a atención.
O Jefe d'a Estación
xa lle foron protestar
porque non puña uns mozos
pra lle axudar
Pois tamén n-os Bares
víanse empanadas
que por os panadeiros
eran elaboradas.
E moi xeitusiña
moi moniña ela
pero anda solta
como unha calquera.
Os probes fumadores
teñen moitos males,
de chupar cigarros
"Diana" ou "Ideais".
Pero tod-as cousas
lle chega o seu tempo
que agóra os panadeiros
quitáronlle o sustento.
Son os "Graxos das Burgas"
unhos tipos de medo
desde que van tomar
a chiquita a Boedo.
Veu o tabaquiño
rubio "Chesterfield",
y-o cabo de tres días
fumouse "Timonel".
Subíu a fariña
pero haina en abundancia
así que os panadeiros
casi non teñen ganancia.
Estas son as noticias
que trae o afilador
pois creo que non haxa
quen as traiga millor.
Para gañar quince pesos
en un solo lote
non sirve calquera
hay que ser machote.
Por haberlle quitado
o pan as cartillas
están os panadeiros
que mismo botan chispas.
O que está metido
dentro do burato
ise é o Tacholas
porque é mais fraco.
Por que un premio así
non pode ganalo
un bon albañil
despois do traballo.
Os mociños d'ahora
pra poder conquistar
hastra as súas canivelas
xa teñen que enseñar.
Iste mais grosiño
chamase Costela
non hai que lle gane
bailando a muiñeira.
Dicen que o sereno
un señor muy groso
c-o que viu ten desfeito
o sistema nervioso.
Traen os zapatos
de unha certa maneira
que parecen os burros
cando van pra feira.
Iste outro é Lucio
a quen hai que mimar
denlle un pouco viño
senón non quer cantar.
Os mozos d'agora
son d'o mais mangantes
i-en vez d'ir a clase
van por haí adiante.
Levan pantalóns// medio acampanados// mais onde o cú/ vanche apretados
Moito che presumen // cando van de festa// logo se reunen// detrás dunha xesta.
423
Non queren saber
nada do Franchute,
e vanse pro Posío
a xogar o tute.
Traen melena larga
con pelos n-o cogote,
imitando as cabras
deixándose o bigote.
Eu sey d'un bó mozo
que manexa "monis"
e tén entr'as mulleres
éxito d'Adonis.
Cando chega o vrau
visten as saharianas,
bañadores n-o rio
e tamén en palanganas.
Póñenche corbatas
d'as de primaveira,
con catro rayas negras
e duas calaberas.
Xa e zorro vello
malo de enganchar
e dase moita maña
pra homes camelar.
Os que son d'o puente
i-os do Peliquín,
toman un vasiño
e van pro futbolín.
Hay quen de vos cree
de moita cultura
querendo discutir
cuestiós d'envergadura.
A unha nena guapa
que chama a atención
iste casanova
partiull'ó corazón
Co Ayutamento
vamos a empezar
que sempre e vo tema
pra poder falar.
D'estes autobuses
estamos ben fartos
pero o peor dos contos
é bucar os cartos.
Falando d'os tendeiros
imos comenzar
porque agora os pobres
vanse arruinar.
Temos un alcalde
xa fai moitos anos
que siga no puesto
e o que deseamos.
Arreglar as calles
non entra nas contas
pois solo lle poñen
un muro a barronca.
Antes c-o estraperlo
d'as cousas d-as raciós
facían vos casa
por todos os rincós.
Mentras el goberna
o pueblo é feliz
pois en cada sitio
el fai un xardín.
Despois d'disputas
é moito falar
arreglan a calle
de Lamas Carvajal.
Agora como teñen
moi poucas ganancias
dedícanse a vender
velas e naranjas.
Pro Ayuntamiento
imos comenzar
e d'as obras que fixo
vamos a falar.
En canto a cen calles
que hay sin arreglar
do Ourense antiguo
débense olvidar.
E para facer que venden
pártenvos as velas
e véndenvos os cachos
a sete cadelas.
Din que van poñer
unhos trolebuses
pra quitar do medio
vellos autobuses.
Dése Ourense antiguo
xa ninguén se acorda
como si esos barrios
foran d'outra corda.
Si non fan así
non ganan nin un real
e cando chega a noite
non teñen para cenar.
Puxeronse maos á obra
Divertidos moito pois mais A festa dos maios case
sen temor aos denunciadores non trapalleiro que a tradi- é universale por iso nos
pois teñem vos valedores
ción non a paga o diñeiro.
facemos un maio fenomenal
424
Agora xa foy
marica non chores
m'oxe en adiante
gárdate d'os homes
Pero como d'esto
non se pode falar
falemos d'os platillos
que é a modernidad.
Deixemos os cantares
pra outra ocasión
e vamos humillarnos
ante os d-a Comisión.
Conozco un señor
digno de admiración
estudiou o fillo
con moita previsión.
Pois unhos dín qu-é esto
y-outros dín que aquello
pero en realidad
xa todos teñen medo.
U outro día na Alameda
estaba elí sentado
e veu unha señorita
poñerse o meu lado.
Saliulle pequeniño
con cabeza grande
e a cinco e rastrero
non hay quen lle gane.
E como d'esto
non quitamos nada
deixámoslle pra ustedes
a mellor tallada.
Un kilo de carne
na Plaza D'abastos
casi lles costa tanto
co-mon par de zapatos.
Non solo pasa
esto c-os tendeiros
sinon que é peor
ocaso d-os panadeiros
E como non ganamos
nin pra tomar café
que se despida o mayo
e se poña de pé.
Dispois dinll-a xente
que é de vaca nova
aunque teña máis anos
co pueblo de Celanova.
Di que pouco falta
pra unha revolución
que farán as marmotas
da nosa población.
Trouxémolo eiquí hoxe
con moito cuidadiño
o Eladio i o Alberto,
o Pachispas i o calviño.
Logo istes papeles
figuéronos chegar
a todos cantos pueblos
hai na nosa ciudá.
Yo que queira bailar
tendrá quir tras da Lamada
porque non Xardín
hay que soltar a tela.
Tamén nos axudaron
catro tipos feroces:
Xoquin e mais Darío,
Quique i o Pepe Noces.
e pasemos a falar
algo d-outros asuntos
de gran necesidá.
Deixemos as festas
pros da comisión
e vamos terminar
con este follón.
Arriba afilador
e bota a roda a andar
que faltan moitos sitios
donde tés que afilar
e da comisión
falaremos unhas cousas
que caigan de caixón.
Acabouse o cantar
que traemos escrito
pois xa son as doce
e temos apetito.
Tamén hay moitas calles
que ll-están arreglando
e deixan a barreira
sabe Díos pra cando.
Oubo a reunión
de todas forzas vivas
pra mirar si facian
algo preses días.
Mentres que nosoutros
comemos sardiñas
cando as hay de lata
d-esas pequeniñas.
Estand-o Ayuntamiento
mismo n-ise lado
non sei como ten
eso abandonado.
Todo foi barullo
e moita algarabía
si non fora o Concello
nada se facia.
425
Agora po-la calle
imos ter qu'andar,
xa que po-las aceras
non se pode pasar.
Acaboulles o estraperlo
failles unhos días
y'agora enchen de rubio
as estanquerias.
Metenlle as folliñas
adornando a veira
pero dentro a mañiza
e todo madeira.
Xa chegou o día
tan sensacional
que tanto admira-xente
da nosa capital.
Y'ibas buscar o tabaco
que daban de ración
dábanche unha "diana"
e cortábanche o cupón.
Se vas mercar pan
e sacas a cuenta
verás que che sale
a sete sesenta.
O asunto d'Ourense
hay que comentalo
polo ben que quedou
co novo empedrado.
non temos que falar
pois si decimos algo
podénnolas quitar.
D'algo hemos falar
d'iste Ayuntamento
das cousas que suceden
pra voso entendemento.
Deixemos as rapazas
y-o modo de pensar
e vamos vender coplas
por toda capital.
Por esta grande plaza
pasarán grandes toreros
e din que de Orense
serán os banderilleros.
Queredes moitas cousas
que non se poden dar
pero si oides xardís
quizás, quizás,quizás.
Acerquense señores
acerquense en tropel
escoitar o que dice
en iste gran papel.
O señor estraperlo
morreu a xiada e está teso
pero ahora quedou
don rouba no peso.
E cousa de estudiar
o negocio das flores
pois cos xardís que hay
pesetas fanse moitas.
Marchemos poutro lado
cos nosos cantares
e vamos divertir
tamén outros lugares.
Don rouba no peso
ou venta con engaño
porque che dan plomo
si mercas estaño.
Así faran diñeiro
no noso Ayuntamento
pra quitarlle os baches
a calle Julio Prieto.
Vamos a falar
de un amigo tendeiro
que xa non estraperla
e meteuse gaiteiro.
Si compras sardiñas
danche boquerón
si compras bonito
danche relazón.
Pois cas novas tarifas
de electricidad
o que consume pouco
mais ten que pagar.
Co azucar a dez pesetas
yo arroz por un igual
tuvo que cerrar a tienda
e salir da capital.
Na plaza de Abastos
si compras vitela
por muy ben que salgas
comes vaca bella.
Por eso ven vos digo
serán muy alumbradas
porque gastando moito
dicen que e regalada.
Cambiemos a copla
deixando o tendeiro
e vamos criticar
algun estanqueiro.
Si te vas os grelos
fuxindo do engaño
telos que pagar
o precio do paño.
O dermiluz señores
oxe está de moda
pois a nena c'o da
xa conseguíu a boda.
426
Habrá moitas barracas
e un rico na Alameda
e tendremos a plaza
sin a premeira pedra.
Traemos a prensa
os bois i o carriño,
con un par de pilos
pra carretar viño.
Fixose popular
por sua seriedade
a tintoreria expres
en esta ciudad.
Aparte do que cobran
son todos señoritos
pois non che van o tren
sin darlles seis duritos.
E por si se pica
hai donde estilar,
con unha boa cuba
pro poder gardar.
Festas d'abolengo
n'iste Ayuntamiento
por eso cada ano
danlle mais incremento.
E tamen nos asientos
as pulgas xa se ven
habendo Cruz Verde
non has debia haber.
Y-este agora mesmo
vaino demostrar
falando d-as cousas
d-a nosa ciudad
Queixanse os tendeiros
y'estan desesperados
xa non poden ganar
os cartos a mangados.
Alerta ganadeiro
alerta agricultor
si o Boy ten glosopeda
mercarle o glosoform.
Agora as que comprian
de gran nesesidad
é a rua Victoria
y-a calle Libertade.
Nas ramas d'o comercio
son os zapateiros
quen teñen a fama
de ser mais careiros.
I-agora asi de pé
decimos o xurado
ustedes lo pasen ben
y hasta outro ano.
Pois a Reina Victoria
será muy principal
cand-o trazo da vía
comence a funcionar.
Gánase moi pouco
dicen os catro ventos
mais eu sei que ganan
o corenta por cento.
A calle Pelayo
vanna gobernar
desd-a calle de Colón
a calle de Villar.
Despois de discutilo
e moito pensalo
volvemos de novo
os de Rabo de Galo.
Ganan os cartos
qu'e un disparate
así poden facer
lindos escaparates.
As festas do Corpus
dín que non se faran
porque os do comercio
non dan nin un can.
Traemos unha ave
de carne sabrosiña
auque se parece
non e unha galiña.
Con duas tiriñas
pegadas n'un cartón
xa fán unhos zapatos
qu'e unha admiración.
Dín os do comercio
e mais os dos bares
que non lle interesan
festas patronales.
Vexo con agrado
e demostrando civismo
as normas dictadas
contro' gamberrismo.
Traballan de firme
os d'a comisión
y'as festas d'o corpus
chamarán a atención.
O que eles quixeran
era festas ter
pero de pagalas
non queren saber.
O mesmo a Canedo
qu'e Vilar de Tres
xa chegou a fama
d'a tintoreria Expres.
Veñan os elogios
millores é mayores
pra felicitar
ós organizadores.
427
Vay saborear
tapas d'as millores
que son os completos
de caracoles.
O ano veñideiro
ocurrirán cousas
n'a cidá d'Ourense
bastante curiosas.
Vamos a falar
un pouco das leiteiras
que son tan marrás
que mexan nas caldeiras.
Solo o bar Pancho
os pon d'esa maneira
travesia do couto
indo pra feira.
N'iste papel elas
Non sei si cabrán,
xa que son un feixe
e bó monton fán.
Hay unha leiteira
que e moy conocida
que trae a leite
toda podrida.
Na nosa provincia
pasan moitas cousas
c'os mais valentós
consternan y'asmbran.
Deixarán as ruas
que serán espellos
y'hastra arreglaráse
a rua do Paseo.
Deisemos as leiteiras
e falemos do Orense
que agora por certo
ten pouca fama.
Vamos a empezar
por as festas do corpus
facendo un concurso
auque sea de porcos.
N'unha plaza qu'hai
xunto d'orfeón
botarán area
e será un primor.
Volveron caladiños
c'a porta levantada
e baixaronlla encima
a outra agora alí sentada.
Despois pasaremos
o concurso de feos
que din que hai moitos
no pueblo de cambeos.
Pra pasar o vrau
a gusto e fresquiños
teremos a playa
a orilla do Miño.
Así que viron
o que acababán de facer
sacaron os zapatos
para millor correr.
Corrida de toros
e tamen de sacos
saquen os boletos
ya floxen os cartos.
Para que se distinga
a xente menuda
un parque infantil
farase ond'a Burga.
Estuveron correndo
cerca de media hora
e cando acordaron
estaban en Zamora.
Chegaron os toros
e subiron os balós
tamen subiran
o kilo dos riñós.
Un novo diario
de bastantes planas
verá a luz primeira
e non terá erratas.
Hai unha leiteira
de cerca o Cumial
que traia leite a plaza
de procedencia artificial.
Do trofeo do corpus
non se pode falar
porque o ano pasado
non se viu marchar.
As augas d'as burgas
farán tal milagro
qu'o censo d'Orense
será triplicado.
Dicen qu'e muy bó
iste novo leite
e todos pican nil
como se fora peixe.
Escoiten señores,
poñan atención
verán os augurios
que fai o criticón:
Eiqui ven o mayo
muy campechano
a falar as cousas
do noso poblado.
d'o pobo de Barbadás
c'o leite que leva
e dó que trai ras.
428
Non e que den as vacas
agora leite con ras
mais sí os regatos
de cerca de Barbadás.
Pois esta parroquia.
elles muy bonita
que está muy ben mirada
por toda a provincia.
E basta xa de anuncios
que o Mayo xa se ergue
e si non dan o premio
pedimo llo a Cruz Verde
Tamen sei doutra
no pobo de Moreiras
que tray a leite en saco
en vez de caldeiras.
Ten algunhos pueblos
que se poden visitar
e encontrase entre eles
o conocido por Izas.
Deíxemos esta xente
tan sensacional
e falemos d-a nova orden
que caíu na Capital.
Levantate Mayo
e vai xunto o xurado
recoller o premio
pra ti reservado
Entrando en iste pueblo
podemos compararnos
estar entre as ruínas
que deixaron os romanos.
Eiqui non e Madrid
que empeñan a camisa
eiqui todo que se gana
e pra encher a bariga
Deixemos as rapazas
e vamos a falar
das festas do Corpus
que é o mais principal.
Deixemos desta parroquia
pídovos perdón
si algún-o ofendín
con esta canción.
Outra d'as cousiñas
de mais actualidad
é a estación nova
que é unha preciosidad.
Traemos eiquí éste
con ganas de falar
así que por os Corpus
imos comenzar.
Escoiten señores
d'a nosa ciudad.
Algunhas verdades
que vamos a contar.
Pois tén varias vías
e alguns servicios mais
que n-a outra vella
nin por casualidad.
Cunhas cuantas sogras
d-a miña barricada
pensan montar
unha gran becerrada.
Vamos a decir
unhos cuantos cantares
pois si unhos son mentira
outros son verdades.
E gracias as gracias
y-o moito apurar
que si non ainda oxe
non se podía estrenar.
Como esta é unha festa
recordando a Galicia
por eso pedimos
fagan con xustiza.
Parense un momento
señores da nación
que lle imos dar un rato
de moita emocion.
Pois dín que non chovía
pol-agricultura
e agora que choveu
aumentaron as Burgas.
Da Reina Victoria
sacamos iste mayo
que traballo costounos
o dalo terminado.
I-agora vou falar
dos taxistas un pouco
que xa vai sendo hora
de que lle den no oyo.
Y-esto ven a conto
si o queren entender
que pra tomar bó leite
non pode chover.
Pois si o fixemos
non foi por ganar premio
e pra contarlles algo
da parroquia San Eusebio.
Non hay pueblo en España
con taxis de alquiler
que cobren o que istes
sen saber o porqué.
Seguro de Enfermedad
este si que é unha rutina
que gastan máis en papel
que lles vale a medicina.
429
Cando teño que ir elí
doime o corazón con
tantos volantes
parecemos d'aviación.
A xente d-aldea
que ven a capital
sin darse conta
fainos moito mal.
Tamén temos pros homes
cousiñas que aclarar
e por iste maio
de algunhos vai falar.
Si te vas consultar
mira si tes amistad,
si non, non te atenden
e morres de necesidad.
Traen calzados
uns grandes repiles
rompen as aceras
e os adoquíns.
Volven c-o defeuto
de todos os anos
de criticara xente
que gana moitos cartos.
Un médico d'o Seguro
este si que non ten perdón,
que recete pras lombrices
a o que padece o corazón
Danlles unhas cuantas
voltas a mercancía
e terminan dicindo
vamos a pescadería.
Oxe os carniceiros
son os que mais ganan
que suben a carne
cando lles ven en gana.
Deixemos as d'o Rincón
que vayan o carbón,
e falemosa-ora
d'a construcción.
Vamos a deixar a
xente d'aldea
que por unha cadela
forman unha pelea.
Venden os menudos
a precios tan subidos
que a conta d-iste engaño
estanse pondo ricos.
Pavimentos Bellao
carretera Vinteún,
maestro como él
non vos ay ningún.
Vamos a deixar
as do femenino
e vamos criticar
algo o masculino.
O vendela cara
non lle importa eso
sinon quínda lle rouban
a mitad n-o peso.
Este señor e-o principal
en pisos de granito
a cuadros de cristal,
póñenllos de metal
Pol-o barrio do Couto
vai cada elemento
ca cara máis dura
queo mismo cemento.
Y-a conta d-ista trampa
eles van vivindo
e todo o que lle compra
trátano de primo.
Este señor ten moy
bos oficiales,
e pódese comprobar,
nos pisos e portales.
Non solo neste barrio
hai que lamentar
pois de outras calles
tamén hay que falar.
Deixemos esta xente
tan sensacional
e falemos d-a nova orden
que caíu n-a capital.
E tamén responde
dos materiales
que gasta nos pisos
e nos portales.
A que cabritos vende
e cabras non ten
pregúntalles sempre
de donde lles xen.
Agora os barrendeiros
estarán descansados
por andar solamente
por detrás dos carros.
Esta construcción
vámola deixar,
falando d-unha rapaza
d'a calle do Villar.
Como a iste afilador
son lle as pedras moi duras
vai afilar na testa
de algunhos caraduras.
Pois aquel cisco
que de noite se tiraba
hay que entregarllo
a eles pol-a madrugada.
430
Virán con corneta
chamando a-tención
pra que llo baixen todo
metido n-un caixón.
O gremio carnicero
p'ra ganancia mais lograr
os que venden mais barato
acordounos castigar.
Falemos dos estancos
que é de gran calibre
por habernos deixado
o tabaco a venta libre.
Y-a xente que de noite
baixe a tíralo
pondráselle unha multa
de dous a tres "pavos".
Tan solo as leiteiriñas
y'ai que reconocer
de que algunha leite
na auga elas han de verter.
A Tabacalera
non sabe o ben que fixo
o lanzar o mercado
tamén tabaco "fino".
No que vai de ano
moitas cousas pasaron
e foi das principais
que Mitas emigraron.
Tamén van a aumentar
a plantilla de Municipal
voa falta faia ver seacaban
cos abusos nos portais.
Pois iste tabaco
que tanto apreciamos
vendíase en Ourense
a prezos alterados.
Como así siga a racha
de tanta emigración,
no próximo mayiño
non habrá población.
O outro día iba pra casa
e cando quixen entrar
din cas narices nunha
que acababa de muxar.
Máis en outros anos
alavouse o escarabajo
pra que puxera fin
a tod'aquel tabaco.
Prosiguen os arreglos
d'a nosa capital,
pero solamente o centro
parécenos muy mal.
Non se pode aguantar
pero o aumento
dos Municipales
todo han de arreglar.
Pois aquel tabaco
que tanto se fumaba
non era nada máis
que rama de pataca.
Tamén a Porta D'aire
ya Rúa da Libertá
agardan os cuidados
d'a Municipalidá.
Pero os carniceiros
cómprana da velle
pero dispois fan ver
qu'é carne de terneira.
Había estanqueiros
que ó tabaco da ración
quitábanlle un pouco
a cada cuarterón.
Pois esas y'outras Rúas
d'o Orense d'ayer
non poden transitarse
por dar tan mal feder.
Pois estos señores
como todo é preles
puxeron iste anuncio
escrito nos papeis:
Despois cando vendían
si a xente protestaba
decían que estaba así
dos golpes que levara.
O mundo está cambeado,
por diante e por detrás
hast'as leiteiras queren
vestir de "plexiglás".
"Todas las vacas que
non sirvan nos lameiros
has comprarán eiquí
os nosos carniceiros".
Falamos das rapazas
e tamén da carestía
falaremos doutras cousas
que pasan neste día.
Por fin o estraperlo
q'acabou parece
pero si carteira boa
a larota moito crece.
Desde co extraperlo
se deu por terminado
moito señor d'Ourense
quedou arruinado.
Vamos a empezar
por a carestía
que pasa de un ano
que non hencho a barriga.
431
Eiquí en Ourense
e tan grande a carestía
pra ganar trinta reas
fan falta mil o día.
D'eiquí hai que fuxir
e vanos a correr,
que si chegamos tarde
no-nos dan de comer.
Deixemos esta xente
que atenda a sua casa
e vamos a falar
dalgunha rapaza.
O pan sube
as patatas tamén
a carne non se cheira
yos ovos tamén.
A nosa Capital
vai a prosperar
con novos trolebuses
que queren colocar.
Deixemos estas coplas
de tanta sensación
e vamos a vendelas
por toda a población.
Non tiñan pensando
ter Festas iste ano
porque o di do Corpus
cadraba n-o verano.
Pois xa fai un ano
que o publicaron
pero istes coches
inda non chegaron.
Acostate mayo
e descansa tranquilo
que traballandes moito
sendo día festivo.
Hastra que por fin
os municepales,
dixeron qu'as habría
por ser tradicionais.
Pois esta gran calle
vai a quedar muy ben
por ir feita de coyo
con cemento tamén.
Pidirei a lira
o Lamas Carvajal
o Curros Enriquez
ou o gran Pondal.
Dicen qu'haberá
grandes bailoteos,
e que organizarán
un Concurso de feos.
A calle d'a Barreira
debíana arreglar
por ser das mais céntricas
da nosa cuidad.
Si non teño a musa
de algun destes bates
eu non me presento
inda que me mates.
Certámen de Bandas
ha de se celebrar
e pra poder oílas
temos que pagar.
O Ayuntamiento
que se encontra niste lado
non sei como non mira
algo por iste barrio.
Si se levantaran
os nosos poetas
e souperan que valen
tan poucas pesetas.
Esto d'as leiteiras
está moi vixilado,
xa que as compradoras
non queren leite augado.
Dicen que estes coches
van ser presentados
pois teñen dous botones
pra irvos ós recados.
Romperian a lira
e no seu desvarío
a corona de laureles
tirarian o río.
Vese moito vago
n-a calle d'o Progreso,
y-hainos lampantís
que non teñen un peso.
Vamos deixar
as nosas compañeiras
e vamos a falar
das famosas leiteiras.
Chamarlles poetas
facerlles pedestais
e pagarlles os versos
a menos de dous reais.
Fanse unhos gamberros
andando en bicicletas,
e millor lles sería
que fosen as maletas.
Tocache a medida
con moito disimulo
e piden por cuartillo
pouco menos d'un duro.
O que comprou cociña
creedo que era millor
tena agora en venta
e volve usar carbón.
432
E como do carbón
a cucaracha sai
vouvos recomendar
un fuelle de Cucal.
E cando vos falen
das loitas pasadas
dicen que as patatas
son millor guisadas.
Vámos pra aldea
a cortar nas estacas
botar as mariñas
e criar as vacas.
E vos os hoteleiros
que gastades xabón
sin fin aforrarades diñeiro
si usades Trisodín
Din que de traballar
non se saca nada
que millor c-a bica
é a empanada.
Non lle fagas caso
a eses desertores
que abandonan o campo
e non cuidan as flores.
Agricultores todos
que tendes patatales
mirar ben a etiqueta
do producto que mercades.
Di que esta cansado
de fozar n-a terra
de botar a auga
de rozar a serra.
Inda que algún día
van merendar
xunto a tía Manuela
mais de un Concexal.
Hay moitos oxe na plaza
cos dan muy baratiños
c'o dás oxe nas plantas
e tes que repetilos.
Nin callos nas mans
nin callos nos pes
nin sachos nin rodas
nin doblar a res.
E coa Cruz Verde
estarás muy descansado
porquenon tendrás
ningún escarabello
A muller fará
a repostería
e traeralle pro fillo
unha ama de cria.
O ano pasado
no Ayuntamiento
oubo unha sesión
que levantou moito vento.
.
Vamos falar tamen
do alumbrado
cando hay mais embalses
poñeno mais caro.
De noite os rapaces
levan as mociñas
enseñarse as casas
que son bonitiñas.
Un fillo será
maestro de escola
e ganará a vida
c-a sua cachola.
Y-os ricachós
con toda diplomacia
solo se ocupaban
d-a sua barrigaza.
Agora os agricultores
non queren traballar
veñense pra Orense
todos a negociar.
Outro será abogado
outro procurador
e d-os versos do Mayos
outro será o censor.
Tamen os dirixentes
eran tan enterados
o mismo c-un fereiro
faguendo unhos bordados.
Veñen de Maceda
veñen d-o Rios
veñen d-a Gudiña
e de porqueirós.
Temblade poetas
dos versos d-o Mayo
si falades d-o arado
partevos un rayo.
Y-a xente mentras tanto
traballaba duro
pra qu-estes señores
non lles falte o puro.
Poñen unha taberna
ou poñen un bar
y-os fillos y-as fillas
fanos estudiar.
Non faledes d-arxona
nin de munguir as vacas
nin de atar as cepas
nin de porlle estacas.
Tamen hay moitas calles
que ll-están arreglando
e deixen a Barreira
sabe Dios cando.
433
Estan-o Ayunyamiento
mismo n-iste lado
non sei como tén
eso abandonado.
Da corrida de toros
tamen vamos a falar
para que a xente non diga
que calamos a verdá.
sí dará gusto
vivir n'iste pueblo
como xa pasaba
nos tempos pretéritos.
Deixemos os cantares
pra outra ocasión
e vamos humillarnos
ante os d-a Comisión.
Empezamos polos prezos
ainos de catrocentos reas
e oxe neste pueblo
non se poden pagar.
Por arte de maxia
faránse viviendas
onde collan todos
a gusto e sin queixarse.
Pra comodidá
de todal'a xente
pronto os trolebuses
terán os de Ourense.
Ya entrada mais barata
e de doucentos sesenta reas
comen boa cena
e lapan o bó xantar.
Por ter n'as aforas
ond'aterrizar,
a xente d'ourense
xa podrá voar.
Aver sin muy lesos
tuvimos un desliz
a pouco dun bocado
arrancoulle a nariz
Yo que ir os touros
da nosa categoría
ten que pasar a semana
sin encher a barriga.
Un gran escritor
qu'os galegos honra
gañará o primeiro
premio por suas obras.
En mil ocasiós
con frases mimosas
o dolce Himeneo
prometeullo a tadas.
Non duden vostes
d'o que se pregna,
qu'un gran adiviño
fíxonos a historia.
Tanto abundará
entón o diñeiro
qu'aquil máis probiño
eclipsará a Creso.
Pasaron dias,
il ronda que ronda,
sin que'as suas promesas
cumpridas díl foran.
Tal será a abundancia
do ano veñideiro
qu'o quilo de pan
valdra vinte céntimos.
Pra nosa ledicia
e satisfación
baixarán potingues
e piramidón.
De comun acordo
estas tres "madonas"
un complot tramaron
d'aquil mozo en contra.
Daravos a carne,
xa vitela ou cerdo,
casi regalada
o fiel carniceiro.
O leite qu'agora
dánnos ben mezclada
pr'o próximo ano
xa non terá auga.
Sairon o campo
en tarde fermosa
os catro en compaña
coma si tal cousa.
As telas que hoxe
están pol'os ceos
veránse tiradas
por iso comerceos.
Entr'os matrimonios
levaranse ben.
y-a todos os homiños
han dicir Amen.
O rapaz cupido
qu'outea n'a sombra,
dirixiu as frechas
as catro personas.
Por fin os zapatos
baixaran a un precio
que sexa a ruina
de tod'iste gremio.
Veránse do brazo,
(non con cara fosca)
esposas y'esposos
e xenros e sogras.
434
Os ricos yos probes
hanse dal'a mau
e un segundo Edén
será noso chau.
Tamen vos van faguer
unha plaza de touros
y'a familia Cascorros.
Faltalles a auga
yo alcantarillado
yo único camiño
teñeno cerrado.
Isto é o qu'anuncia
iste gran oráculo
pouco mais ou menos
pra'o cincuenta e catro.
Esta grande plaza
e vos de madeira
y'a cordaron o faguela
no campo da feira.
Según ali se dixo
por un concexal
a cousa d'os porcos
vai bastante mal.
Deisemos as rapazas
e falemos dos maleteros
que en ve de levar maletas
levan caldeiros.
Deixemos as leiteiras,
rapaces e ciudad
y'a plaza de touros
que en proyecto xa esta
A ises mangantes
e trasnoitadores
deberan aplicarle
ós castigos piores.
Hai un maletero
que e muy chuliño
e cuando ten un peso
vai a comprar cigarriños.
Pensan faguer
unha plaza de toros
pois eiquí non a hay
desde tempos dos mouros.
Pasean e danzan
o mesmo qu'as monas
i'o mais chocante
e que se creen per
Deseamoslle o novo
Alcalde moita felizidade
pra que se troque
en ben da ciudad.
Xa chegou o mayo
igual cos demaís anos
pero iste ano ben
algo menos mollado.
En tocando as modas
falar non quería
indígnome de ver
tal fanfarronería.
Vamos ver trolebuses
cruzar a capital
si cumple o que promete
a autoridad Municipal.
As festas d'iste ano
serán muy luminosas
pois hay que gastar
corriente do Mao
Queridiños meus
esto non ten xeito
tanta elegancia
non pode dar probeito.
Tamén plaza de touros
din que queren facer
os cornos xa non faltan
pois hainos a granel.
Habrá toros e fútbol
e batalla de flores
cucañas e foguetes
e moitas banderolas.
En un son de festas
a noite d'ano novo
víuse cada cousa
que decir non podo.
A Plaza de Touros
será a millorciña,
pois xa lle teñen posto
a primeira pedriña.
Na cuenca fixeron
nunha gran estación
con dous edificios
de moito piston.
Está demostrado
que'hay moita cara dura
i'alguns inda pensan
que son xente d'altura.
Empezemos a falar
da nosa población
pois poñen autobuses
de Rairo a estación.
O barrio do Ourense
que ten mais paciencia
son os que che viven
en Villavalencia.
Bailan moi bén
e danse moito xeito
pra poder quitar
algún probeito.
435
ESCOLMA DOANO 1954
Colgarlle a cociña
e-as compras da plaza
pra ter elas tempo
d'estar nas terrazas.
Pero pra mercalo
teñen que deixar
de comprar pinturas
e medias de cristal
Andades no paseo
mirando pr'os lados
vendo si pican
con vós algúns parbos.
De todas las formas
axeitan saber,
pintar os fuciños
sin chegar a lér.
As rapazas d'agora
lucen as pantorrillas
e non enseñan o sucias
que levan as costillas.
Conozco a uha rapaza
índo pra Canedo
cheirarlle o alento
qu'é algo de medo.
As mullers todas
con moito vagar,
tan soio son boas
co - iste tratar.
Despois van a pueblo
mesturando o castellano
y ali non hay maneira
que lles metan mano.
No barrio d'o Couto
cerca d'a Capital
unha encaprichouse
por un industrial.
De lonxe, mirales
de cerca, esquecelas,
de novo, pisalas
de vello, querelas
Fan que non lles gusta
si escoitan un piropo
e quedan rabeando
porque non lle din outro.
Traen un cheiro
tan mareante
que o pasar xunt-elas
caes pra diante.
Porque son bonitas
xa pensan que teñen
todo é a menudo pensan
emburrar o novio.
As de dazaoito
san medias guilladas
pois cambian de novio
cada tres semanas.
E dentro da tapa
dá caldereta
tran o espello
y-a barra violeta.
Cando van o cine
fanse escollidiñas
porque paga o novio
as duas butaquitas
Tamen das do Puente
lles vamos a falar
pois tamen estraperlan
o que queren yo que hay.
E antes de subir
por unha casa arriba
retóncanse moito
cexas e barbilla.
E moitas d-estas nenas
por coller marido
poñen n-a empresa
tod-o seu sentido.
Estas verduleiras
son un-as charlatanas
pidenche cuatro pesetas
por tres moyadas.
Non saben que poñer
na liqueira cabeza
pois pra ir o paseo
non teñen pereza.
Algunhas delumbradas
veñen pra capital
pra ver si asi poden
un mociño mercar
Mónstranse fermosas
ledas, insinuantes
seméllanse as rosas
co-as puas, puantes.
Comer bó xamón
e platos de pulpo
beber moito viño
é o millor d-o mundo
Metense no cine/7 co mozo amarrado// pero cando saen// xa está conquistado
436
Ecando o comentan
dín con moita gracia
que antes que ir o cine
prefieren a tasca.
E d-esta maneira
salen tempraniño
pra buscar o merlo
que caiga de primo.
Van desesperadas
por non comer fora
tan acostumbradas
a papar de gorra.
Porque o d-o pasao
xa pasou de moda
non gastan calzado
e papan de gorra.
E cando non topan
d-istes pepinillos
vanse pra casiña
a comer caldiño
Antes os dous días
trataban d-a boda
e si él quería
estallaba a bomba.
Deixemos as rapazas
desta maneria e vamos a
falar algo das leiteiras.
Por que ley diviña destiño
da sortetopar é do crimen
unha mesma morte
Pras festas diste ano
número sonado haberá no
Posio correira de cabalos
Pois esta xente
da-bos moita murga
total pra vendrenos
auga da Burga.
Saldrán os barrendeiros
vestidos de gala
con escobas novas
y'a gorra planchada.
Dicen que n-o Corpus
vamos a ter "touros
hay un bó "Miura"
son os trece "loros".
Trambos de cabeza
os municipales
por vender o leite
dentro dos portales.
Traguemos as sirvientas
a primeira plana
porque na-lameda
dan a campanada
Empecemos a falar
da nosa población
pois poñen autobuses
de Rairo a estación.
Conozca unha leiteira
da lá de Quintela
que cos cartos que fixo
marchou pra Venezuela.
Son as costureiras
da moda as millores
pois visten os domingos
millor que "Lola Flores"
Agora n-as tascas
o tomar o vaso
danche un completiño
de lomo de gato.
Todos os jueves
teñen reunión
nos soportales
de Plaza Mayor.
Do clásico puro
que tan ben lle viña
pasaron a fumar
"caldo de galiña"
Por unha peseta
dache todo esto
se gastas un peso
vas todo repleto.
Esperamos que
algún día o graduador
as atope todas
en dicha reunión.
Os médicos son vos
os practicantes tamén
si faltan as medicinas
ningus curan ven
Por cinco pesetas
ben administradas
podes comer fora
sin chegar a casa.
Deixemos as leiteiras
toros y rapazas
e dámoslle o final
a estas trapalladas
Calemos co Seguro
que e de olvidar
que so non-os curan
hannos de matar
Antes si gastabas
o duro de marras
bebías dous vasos
e de papar nada.
437
Agora non queren
oir falar de ésto
pois pra estar sujetas
sóbralles o tempo
Póñense os vestidos
que teñen más cortos
pra que as cortexen
os millores mozos.
Elas non lles basta
cas leven a bailar
sinon tamen queren
da vida disfrutar.
Pensan c-a vidiña
está xa muy cara
caldo sin mariñas
e muy poucas fabas.
Pintan de tal forma
os ollos yá cara
que parecen que veñen
da selva africana..
Cando ven pra casa
despois de disfrutar
sintense contentas
o porse a recordar.
Por eso prefieren
explotar o tipo
papar os complementos
e beber o viño.
Pois todas rapazas
que teñen ise empleo
pintan a Carioca
andando no paseo.
Pero o pouco tempo
votanse a chorrar
e dicen cos mocños
solo saben engañar.
Salen os domingos
muy ben preparadas
e van´se a Fundición
o bailes das Cabañas.
Saben o que pasa
con ises mozos novos
que cada domingo
queren ollos novos.
E según explico
en nistes cantares
a culpa destas cousas
non e dos rapaces.
Señores dÓurense
escoiten este Mayo
feito de carrabouxos,
e musgos e carballos
Esto que lles conto
e a pura verdad
e o que non o crea
que o vaya ver alá.
Eiqui yacen homes
que de tanto querer
gastaron millóns
sen saber pra que.
Eiquí ven o Mayo
feito por- Dado
inda que o Nene
lle-axudou a preparalo
Veciños dá Encomenda
pídovos perdón
si vos ofendín
con esta canción.
Pois deste ganado
hay moito que falar
tanto po-lo vestire
como po-lo peinar.
Non falemos mais
da nosa Unión
e vamos a falar
dás festa da población
O mundo i-os homes
revoltos estan,
cheos de soberva
cobiza e maldad.
Con esos dos vestidos
de falda e manga corta
ándanvos os pais
ca cabeza revolta.
Hevos este mayo
dino de mencionar
pois dibos o que pasa
yo que bai pasar.
Non fican ni cexan
na sua ambizón
nin folgan alleos
no seu corazón.
Danlle a cara
grasas e pintura
pra disimular
tantísima feura
Todo o mundo dice
que un ano de neves
é un ano de fartura
pero xa o veremos
Vedes eiquí este meu maio
tamen as miñas coplas
para que as cantedes
e lle gusten ao xurado
Quedar si quedamos
máis que abraiados
espertar pola mañá
vendo todo nevado.
438
Dicen que ven
o Antonio Bienvenida
disposto a faguer
unha boa corrida.
E unha plaza de touros
d-esas de pon e quita
igual que unha chaqueta
igual que unha livita.
O barrio d-Ourense
que ten mais paciencia
son os que che viven
en Villa valencia.
N-o campo d-a feira
está instalada
unha grande plaza
pra unha becerrada.
D-ése Ourense antiguo
xa ninguén se acorda
como si esos barrios
foran s-outra corda.
Fáltalles aúga
y-o alcantarillado
y-o único camiño
téñeno cerrado
Agora en os galegos
non cultivan no millo
os corvos e as plagas
xa che andan finos
Sabemos que hai
tres crases de homes
grandes, pequenos
e tamen pequeniños
Vanse o extranxeir
buscando fortuna
volverán forrados
mais cheos de amargura.
Mirade para adiante
e seguiredes vivindo
pois dentro de pouco
comeremos guindos
Sabemos moi ben
os probes labregos
que non se nos atende
pois non temos padriños
Traeran cartños
frescos e abundantes
mais pouco contentos
por seren ambulantes
Temos un seguro
bastante pequeniño
se vives na cidae
tratarante o mais fino
Xa nos nosos pobos
non hay agarimo
marcharonse os mozos
e todo parece un asilo
Ben coñezo o que falo
e tamen vos digo:
que nésta nosa térra
non vive nin grilo
Mais por si fora pouco
atrancos sin tino
labregos galegos
empeñade o pelico
Xa non temos ilusión
nin un destino fixo
percorrer o mundo
chorando e sen tino
Xa estamos moi fartos
de tanto fuxir
queremos na nosa terra
pra sempre vivir
OBRAS NA CIDADE
Logo Orense
vay progresando
c'a Plaza de Toros
que están acabando
O puente esta aumentando
cas moitas casiñas
que estan facendo
xunto a estacionciña.
N-o campo dós Remedios
ou campo dó toural
fixeron a plaza
algo colosal.
Este e a miniatura
da iglesia Salesiana
que non tardando moito
vay ser inaugurada.
Tamen vos fixeron
y'a familia Cascorros
Despois de disputas
é moito falar
arreglan a calle
de Lamas Carbajal.
Unha vez que quedou comprobada a gran afición que houbo en Ourense aos touros, non
é moi facil entender a desaparición desta festa de maneira tan radical.
439
ESCOLMA DO ANO 1955
Ahora das rapazas
falemos o principal
da roupa que traen
que parece un carnaval.
De catorce anos
xa se queren pintar
yás lineas do corpo
lles gusta marcar.
Nadie quere velas
por moitas maneiras
pois din que todas elas
son muy trapalleiras.
Aivos alguná
que na forma de vestir
pasas por ondela
danche ganas de reir.
Nas de vintecinco
xa a cousa a mais seria
pois queren casar
sea como sea.
A que non se pinta
eche muy coqueta
e quítalle o mozo
hasta a última peseta.
Levan algunós traxes
de tanta fantasía
que si non son transparentes
parece uná galería.
Señores que me escoitan
poñan atención
haber si entre todos
lles buscamos solución.
Nombramos as rapazas
da nosa población
que son un modelo
en toda nación.
Aivos alguná
que para atención chamar
de pes a cabeza
vay de plexiglas.
Como outras veces
vamos criticar
a esas modistiñas
da nosa capital.
Ca moda das rayas
por rara figura
e vanse retorcendo
como-unha cemerruga.
e son tan altaneiras
que pasan sin comer
por andar postineiras.
Pasan todo día
sentadas discutindo
pensando no mozo
que lles falará-o domingo.
As mozas de agora
cando van co mozo
moi agarradiñas
van polo pescozo.
Iste noso mayo
dice o parecer
que todas lles parecen
artistas de café.
Berran e discuten
mil-de trapallas
e cando menos pensan
andan a bofetadas.
Cóllen-nas da nuca
d-unha forma extraña
como si levaran
á gata o Barbaña.
Voume a levantar
e parar de cantar eiquí
para non decir verdades
que pinchan máis co bisturí.
Na quela mesturanza
de xente faladeira
hainas que parecen
charlatás d-afeira.
Coma bailan manbos
rumbas e cariocas
o bailar parece
que cazan miñocas.
Seremos ingratos
e mal educados
si as nenas de Ourense
eiqui non nombramos.
As mozas neste día
póñense coloradas
cando nesta alegría
salen criticadas.
Rebulan sudando
i-en boa xuntanza,
¡xa veremos logo
que sae da danza!
440
Oxe nas cidades
as mozas modernas
visten con cirolas
que apertan as pernas.
Fan por estar guapas
témeros quebrantos
para o fin quedarse
para vestir santos.
Cóntannos historias
de unha "mare mia"
é un "pare" que as deixou
perdidas na "vía".
Ant-o modernismo
andan sin pamplinas
i-hasta son machotes
pois son "masculinas"
Agora ás rapazas
imos pineirar
porque teñen cousas
que hay que criticar.
Outras contan contos
de un mozo calé
que as abandonou
con un "churumbel".
Entran nas tabernas
postas a remollo
e si lle dan viño
beben hasta un mollo.
Antes de bonitas
tíñan moita sorna
agora elas mesmas
din que son moi monas.
Aquelo e terrible
a todal-as horas:
canto elas mais cantan
mai a xente chora.
Fuman bos cigarros
sacandoll-o zumo
¡Nada que as mulleres
oxe botan fumo!
Por estas razós
que ninguén se exprica
haberá tamén
gorilas e micas.
Batías cos zocos
con tanta "sandunga"
que hasta o dono tiña
os pelos de punta
Agora as mulleres
destapan por arriba
son todas moi modernas
iénseñan as pernas.
Istes adxetivos
o baile de "bayón"
fixerón unha selva
da nosa población.
Vamos a falar algo
dás rapazas
que son mais tercas
que calabazas.
Estoume acordando
de un´ha que conozco
por non lavar o pescozo
gasta cuello subido.
Agora cortaron
de tal xeito o pelo
que moitas parecen
que o tifus tiveron.
Pintan as ojeras
con moito carbón
e van por-a calle
Ela e muy sosa
e de muy pouca gracia
ten un novio muy alto
y-e da aristocracia.
Berran as de enriba
oulen os d-abaixo.
aquello parece
unha cova de xitanos.
Gústanlles os artistas
d-o cine americano
y-en cambio non fan caso
do cine orensano.
Conservan a liña
con retortos trazos
e comen a pasto
fígados de ratos.
Aquelas artistas
(con perdón do arte)
fan mais descalabros
co gran Bonaparte.
Non lles gusta nada
o d-as matemáticas
pois solo lles agradan
o mambo y-as maracas.
Mais si van co mozo
a cualquer taberna
de vaquiña asada
comen unha perna.
Salen ó tablado
lucindo as canelas
¡fan chorar ás xentes
como Madalenas!.
Tan largas son
que van por a calle
e por onde pasan
queda de limpia admirable.
441
Os barrendeiros
poden estar contentos
de estas faldas
que son unós portentos.
Mais con esas cremas
que levan na caza
polvo e potingues.
¡ay, quen-as pillara!
E os metodos novos
din que son enganos,
porquás vellas sempre
¡teñen vinte anos!
De tan cortas que iban
chamaban a atención
que tan solo lles faltaba
andar de nenos de pantalón
Hay unha rapaza
na calle Villar
que ten catorce anos
e xa se vai casar.
Vamos a falar
que andan polas calles
que parecen loucas.
Para as mozas d´hoxe
sobran os inventos
e non lle fan falta
máis descobrementos.
Si os pais por baratura
outras lle fan poñer
oulear como lobos
e deixan de comer.
Andan pol-o paseo
y-alguná ten as pernas
Cos largos escotes
e as faldas abertas
van por esas calles
xa ben "descubertas".
Vamos a deixar
as do feminismo
e contemos
algo do masculino.
E van o cine Mary
e parecen que son algo
y-a noite van a casa
solo pra comer caldo.
¿Qué llímporta a ilas
que haya antibióticos
s´hay vermú con tapas
e bailes exóticos?.
As das casas baratas
son nos muy educadas
e digas o que digas
non che fan caso de nada.
As mulleres solteiras
vamos a deixar
e algo das casadas
lles vamos a contar.
Ilas con que teñan
baile e refugallo
a bomba de hidrógeno
dáselle in rigallo.
Tamén hay unhas cuantas
niste mismo barrio
que parecen rapazas
dalá de Seixalvo.
Pois hay moitas casadas
que é valor entendido
rifan co marido.
Con cremas e pastas
botadas con xeito
algunhas, xa vellas,
son nenas sen peito.
Estas rapaciñas
ve-las polo paseo
e parecen señoritas
das que van o liceo.
Xa non ten razón
nin pode falar
a criminal da muller
pegoulle a matar.
A centos sátopan
certas solteironas
que son rapaciñas
¡pero que moi "monas"!
Rapazas muy guapas
e muy educadas
alá por cudeiro
hainas a patadas.
Rapaciñas de Ourense
seguir con esas faldiñas
ya xente recoñecerá
que sodes formaliñas.
Con faldriñas curtas
e peinados a rulos
van por todas partes
como dando pulos.
As nosas mulleres
non percisan nada
dos núcleos e inxertos
dísa trapallada.
Vamos a deixar
as casadas xa marmotas
porque si non veñen
e corrennos cas potas
442
CRÍTICA POLÍTICA
Según nos dixeron
teremos aprobado
o "plano da ciudá"
de eiquí a trescentos anos.
Agora as tabernas
con leite compastura
parecen laboratorios
de eses de embergadura.
Ahora falaremos
cos da Comisión
sé iles nos queren
prestar atención.
Veremos as rúas
longas e direitas
non coma as que temos
retortas e estreitas.
Si vandes dous rapaces
en unha bicicleta
metembos unha multa
de vintecinco pesetas.
Non lles vimos nos
buscar o primeiro
pero tan xiquera
haber o terceiro.
As casa faránse
na mesma direución,
xa non as teremos
todas nun montón.
Si os guadias pasearan
mais tempo polas calles
non xugaban os rapaces
a romper tantos cristales.
Non lles falamos mais
os da Comisión
haber si sácordan
e teñan compasión.
Tamén por entonces
terá rematada
a "Caixa de Aforros"
unha gran barriada.
Empecemos señores
pol-a Casa Consistorial
inda que os critiquemos
non os deixaremos mal.
Non he de extrañar
que estén que votan chispas
porque xa nón ganan
comos estraperlistas
Todos istes lares
están solicitados
e nós xa veremos
si nos dan un faiado.
Os novos concexales
dannos esperanzas
será pro noso ben
ou para alabanzas.
Faguían nun día
para toda semana
pero o dependiente
non lle subían nada.
Cesouvos de alcalde
o señor Areal
está o señor Manzano
e non o fai mal.
Pretenden rebaíxarnos
parte d-o ímposto
pra non arruínarnos
pagand-o Ayuntamiento.
Pero todo eso
quedou olvidado
yágora votan contas
o mismo có empleado.
Pedimoslle o Alcade
que bote as leiteiras
mande os fiscales
por bares e tabernas.
Dan facilidades
pra poder pagar
inda que á ruina
teñas que ir parar.
Do clásico puro
que tan ben lle viña
pasaron a fumar
"caldo de galiña".
Pois os labreiros
comen cabrito e polo
mezclándolle o miño
agua y esos polvos.
Gracias a eles
n-o sur d-a ciudad
o arreglo d-as calles
faixe realidad.
Dicen que hay crisis
cando en realidad
o que estamos vendo
e a normalidad.
No noso axuntamento/ andan revoluc ionados //parece que hai persoas// con descontento
443
Parece que o cambio
de algunha Autoridad
trouxo milloras
a nosa ciudad.
O millor sería faguer
sin pamplinas
estaciós froridas
po-las catro esquinas
Pois si continuamos
con líos e porras,
pronto será campo
de lobos e zorras.
Desde o ano pasado
vin cousas muy raras
e subida de precios
en todas as ramas.
Pros do Norte unha
outra pros do Este
outra pros do Sur
i- outras pros do d-Oeste.
Hay que ter en conta
n-iste grande lío
que os da outra banda
do ruxente río
Pensando nas cousas
sin os leguleyos
que cartos tirados
pa estudiar direitos.
Si un Alcalde un día
dixo que na vila
non había sitio
millor para ila,
Pagan os tributos
són bos ciudadanos
e seica merendan
como os orensanos.
Din que era millor
estarse sentados
os tempos pasaron
e xa están calados.
Sería moy triste
e sin gran conciencia
quedarnos a branca
lúa de Valencia.
O noso muy contento
porque vai a falar
d-as cousas modernas
d-a nosa ciudá.
Antes co estraperlo
había negocio
había diñeiro
e había de todo.
Máis polo de pronto
a estación do Puente
hay que procurarlle
un remedio urxente.
Baixando de San Cosme
d-a nova estación
non fan falta coches
pra comunicación.
Hay tamén idea
que non ten reparos,
para dedicala
a criar paxaros,
E sí para os autos
son feitos lonxanos
fángan-na apeadeiro
dos aeroplanos.
Nos días de tormenta
e de moita invernia
baixamos embarcados
hasta ferrería.
Para cos do Puente
¿tan traballadores?
dorman arrulados
pol-os señores.
Pero nada d-iso
d-avionetiñas,
cativas, noxentas,
e moi pequeniñas.
E todos os que viven
n-a pate do Xardín
esperan a barca
n-a calle Moratín.
Ata hay quen reclama
n-iste fiadeiro
da estación antigua
faguer un pombeiro
E como no Puente
empinan a morro
a estación sería
de avións a chorro.
Os que teñen presa
teñen que darse a fuga
pra ir dar a volta
o puente da Burga.
I-arredor poñerlle
arbores muy bonitos
con marraus cocidos
e chourizos fritos.
Veña xa o remedio
de tanto abandono
i-a estación antigua
saquen-na do sono.
Inda o outro día
n-a calle de Colón
o tío Anacleto
pescou un tiburón.
444
Unha pobre leiteira
berraba e decía
que se afoga o burro
da tía María.
As nosas leiteiras
son "la flor y nata"
dan leite con crema
i-hasta dan a lata.
Tamen temos sala
que ten "varietés".
Bueno, mais que sala...
É un vagón do tren.
E cousa muy vella
cand-ai un apagón
haber luz de candil
Cando traen leite
un pouco bravía
baixan os embalses
e hay a gran sequía.
Din que habrá corridas
de touros e touras
de chivos e cabras
e de vacas louras.
E si lle preguntamos
a algún empleado
din que do alambre
questá enfurruxado.
Aumentan os precios
dúnha forma basta
e, por mor do pasto,
buscan boa "pasta".
O que déstas festas
queira disfrutar
bailando ou como sea
tendrá que pagar.
Anda o periodismo
metido co Puente
como si a outra banda
fose mala xente
Cando vender queren
leite verdadeiro
sin que vexa a vaca
mexan no caldeiro...
Pero tanto pagar
o pueblo encomoda
pois solo hay de balde
o paseo de moda.
E iles ¡pobriños!
sin arte nin parte
parece que fosen
de rexión.aparte.
Os mozos solteiros
pra non se casar
non terán disculpa
nos han de sobrar.
Deixemos os touros
e vamos a falar
da iluminación
d-a nosa ciudad.
Temos a dentamia
algo esfarelada
porque non probamos
queixo ou empanada.
Alá nas lagunas
faránnos por fin
pra xogar os nenos
ise gran xardín.
N-a iluminación
habravos iste ano
mellores cousas
c-o ano pasado.
¡A carne de vaca
¡ay! Quén a comera!
¡andan os bisteques
pol-a estratosfera!
Tamen na limpeza
meteráse o fisco
virán do extranxeiro
camión pra o cisco.
O ano pasado
por vela veu moita xente
mais vendra este ano
luz fluorescente.
Baixa unha peseta
contentos estamos
pero logo o kilo
fáltanlle cen gramos.
Esto dos embalses
non hai quen o entenda
que canto mais chove
menos auga levan.
Pois pénsavos poñer
n-a Plaza Maior
unhos ramilletes
de gran esplendor.
E si protestamos
da cativa pesa
bótannos un hoso
como a un can de presa.
Cavila, cavila
temos maxinado
que algún dos embalses
ten que estar furado.
Tamen van a alumbrar
o sur d-a ciudad
pois este ano as festas
téndevos a millorar.
445
Aunque temos oído
que van ser moy boas
porque ia haber
moitas cousas novas.
Yésto e un acuerdo
muy ven acordado
que igual ven un billete
e o deixan tirado.
Pero o estar alí
díronse conta
co salir da casa
xa e outra cousa.
Carreiras de cabalos
e xogos de bolos
e tamén virán
outra vez oa touros.
O que se arma n-o Miño
alá n-a peneda de Francia
pois pol-o verano
haivos pouca vigilancia.
E vamos a falar
algo da cuestión
do lío que trouxo
a nova Corporación.
Pois todos sabedes
questo e o que nos presta
ese non-o houbera
non sería festa.
Con esta cuestión
solo a xenta pensa
irse pro Brasil
ou pra Venezuela
Como e xenta xoven
e quere traballar
o novo presupuesto
pensan reformar.
Por vai vir un de Francia
e outro de Inglaterra
e tamén virá un
que non é da terra.
Venderon as terras
empañaron as vacas
buscando horizontes
deixaron as casas.
Saldrán os autobuses
de xunto a estación
e desde o ponte novo
farán un malecón.
Fixémolo unhos cuantos
con moito traballiño
sin mais arquitecto
cun garrafón de viño.
Deixaron os pueblos
deixaron familia
si teñen morriña
sofrena soiños
Terminarán as casa
de xunto o polvorín
llos talleres da renfe
que están en pelequín.
Este elemento
de tal facilidad
que nin din as cousas
con toda claridad.
Marchan polo mundo
sin pensar en nada
eles solo pensan
que vay ser jauja.
Farán unha avenida
desde a nova estación
e unha plaza de toros
que chame a atención.
Este ano os "Corpus"
faranse de verdad
e pondrán os forasteiros
levar que contar.
Pensan ademais
que en outro país
que sin traballar
ganan mais que eiquí
Pras amas da casa
traguemos un tema
reflexo bonito
dun novo sistema.
Porán alumbrado
con tonos de ensueño
pa´ que os enamorados
se crean no "Ceo".
E non se dan conta
que eiquí como alá
pra poder comer
aino que sudar.
O asunto do leite
que tanto se falaba
deixamolo este ano
por telo en abundancia.
Ahora os barrendeiros
que queiran propiedad
si son analfabetos
tendrán que estudiar.
Oubo quen creu
co chegar a Vigo
regalábanlle un haiga
ou un topolino.
Mandaron ises polvos
os bos americanos
e comen a fartar
os pobres ourensanos.
446
Tamén lles e grandeza
e moita alabanza
co queixo ya manteca
o haiga en abundancia.
En vez de xardín
resultará millor
dedicar o sitio
a "recinto de amor".
Inauguran a plaza
pro ano que ven
cos millores espadas
a todo meter.
Pero a todo esto
hailles que aportar
co aceite d-oliva
van-llo a quitar.
Ponnos moi contentos
cando anuncios dí
porque a Radio Ourense
semella a de Madrí.
Chiquelo 2º
en César Girón
actuarán tamén
na inauguración.
Do barrio do Puente
vamos a falar
inda que ahora
xa é da capital.
E vamos coas festas
que esta organizando
unha comisión
desde o ano pasado.
Con duas corridas
i-a base de Girón
quedará asegurada
a inauguración.
Os negocios do Puente
están muy contentos
por ver aumentados
os cartos a centos.
As festas do Corpus
serán moi lucidas
porán na Alameda
cinco ou seis bombillas.
Si César Girón
no traballo non responde
vendrá Carlos Corpas
a impoñer o seu nombre.
No Puente mayor
con tanta instalación
todos de contentos
van dar unha función.
Cubertos de froles
grandes carruaxes.
De boxeo e loita
festexos salvaxes.
Regulouse o tráfico
que estaba tan mal
xa non habrá accidentes
na nosa capital.
A estación vella
quedou abandonada
xa non fai servicio
nin sirve pra nada.
Dous ou tres toureiros
de raza "calé".
Marchas, pasodobles
tanguillos...¡y olé!
Igual quós conductores
de moitos camiós
fanlle falta os guardiás
algunás leuciós.
E un gran terreno
e ten muy boas vistas
ten moita utilidá
pra eso das conquistas.
Estará a Alameda
chea de barracas
e "Barriga Verde"
que ise nunca falta.
Deixemos as rapazas
e vamos a falar
algo d-as leiteiras
que andan por acá.
O Puente con esto
sale ganando
pois a "barronca"
estase olvidando.
Tendremos iste ano
festas de postín
con bandas e gaitas
e baile no xardín.
Tórcenlle a medida
con moito disimulo
e piden por un cuartillo
pouco menos d-un duro.
Pode ser negocio
o désta esplanada
si a todas as parexas
se lles cobra entrada
Hay tamén noticias
desde antes dáyer
ca plaza de touros
pensana facer.
Si as queredes encontrar
mirades n-un portal
veraslle unha botella
con agua d-o canal.
447
Esto d-as leiteiras
está muy vixilado
xa que os compradoras
non queren leite augado.
Y os municipales
fan que non as ven
pra que o leite
poidan vender.
Corridas de touros
tamén queren ter
no campo da feira
que divertida vai ser.
e vamos a falar
d-a plaza dós touros
d-a nosa capital.
E estos señores
tense que acabar
pra a boa solución
ainas que uniformar.
Vamos a falar
algo das leiteiras
que venden o leite
o precio quelas queren.
Dicen que volve
a Antonio Bienvenida
dipospo a faguer
un-ha boa corrida.
Din que pras festas
habrá moita animación
toros e bailes
é torneo de fútbol.
E hoxe sit-acercas
a xunto uná leiteira
falaslle da tasa
e dache coa caldeira.
As festas de Corpus
seranvos iste ano
con gran esplendor
gracias o señor Manzano.
Abrá moito alumbrado
según dicen iles
bailes no cercado
con luces de candiles.
Piden pol-o cuartillo
pol-o menos sete reas
e cando vol-o mideu
rouvan a mitá.
Entre outras cousas
que nos vai traer
evos os toreros
Corpas e Pedrés.
Falemos das leiteiras
que bos e novedá
por ser as capitalistas
da nosa ciudá.
Tamén o cuartillo
tamén aplastado
e coa leite que rouban
compran mais ganado.
Os banderilleiros
témolos eiquí
vendranvos en aiga
desde Verín.
Estas señoras
fixeron moito
e teñembos casas
a parte do tesouro.
Escoitades ben
o que vai a decir
distes emigrantes
que se queren ir.
Deixemos a energía
e pasemos a falar
algo d-as leiteiras
d-a nosa capital.
Agora están tristes
e baixarlles o tesouro
coa nova competencia
de ese leite en polvo.
Uns pra Venezuela
outros pra Santo Domingo
y casi todos son
dalá cara Xinzo.
N-a calle d-as Burgas
e d-a Primavera
as sete d-a mañá
é o refugio d-as leiteiras.
Empecemos a falar
da nosa población
pois van poñer tranvias
do xardín a estación.
Conozco eu a un
que xa está arreglando
e sempre está dicindo
xa estou acabando.
Andan escondidas
pol-os portales
haber si conquistan
os municipales.
Carreira de sacos
acordaron ter
pra que os das aldeas
a podian vir ver.
E este empezou
no mes de xaneiro
e aínda non acaba
pro outro primeiro.
448
E dinlle que se quede
e dí que nin falar
por orgulo que quere
e pesetas xuntar.
E dilles que ves
xuntar as cadelas
para ver si podes
marchar a Venezuela.
Non haberá "Trofeo"
nin falta nos fai
co dos outros anos
chegounos a rabiar.
Porque como il dí
hay que aforrar
pra volver a España
e podelos gastar.
Deixemos a cuestión
da emigración
que vayan ou veñan
que traigan ou non.
Na nosa emisora
reformas xa tiveron
hai un "locutor"
que fala o madileño.
Poñan atención
os versos diste maio
que lle son diferentes
os do ano pasado.
Berrande rapaces
co furia na voz
pra que toda a xente
se fixe en nos.
Mais nin romerías
nin coros haberá
nin as muiñeiras.
De eso "ni hablá".
Son istes versos
dignos de mención
de cousas que pasaron
na nosa población.
Y-agora colocado
as veiras do mayo
vamoslle-a contar
cousas de cuidado.
Porque as nosas cousas
pouco finas son.
a xente moderna
prefiere o bayón.
Estáno das festas
non pomos atención
e vamos a deixar
os da Comisión.
O caso das marmotas
e muy conocido
por eso que-iste ano
deixamolo en olvido.
Mais d-iste programa
tan orixinal
pra que non se cansen
non falamos mais.
E cando veñan ises
que son alá do Marte
vanos esperar
con moitos estandartes.
Lavantate mayo
non seas tan pesado
antes que te boten
os señores do xurado.
Estamos cantando
a todo correr
porque temos medo
que empece a chover.
Yestes van baixar
en platillos volantes
e seica aterrizan
alá pron dá Barbantes.
Sin esas cadelas
temos que decilo
o touciño noso
vai a ser de grilo...
Claro que non temos
medo ós chaparrós
porque si cai auga
non hai restrinciós.
E como son extraños
e dinos d´ armonía
seica lles gusta moito
eso da sinfonía.
¡Ay! Virxen querida,
como están as nenas,
sexan brancas, louras,
ruvias ou morenas.
I-eso que en Galicia
temos moitos saltos
po eso de luz
non andamos faltos.
Veñen a comer
cachuchas e touciño
e tamén an probar
os nosos xireliños
Un´ha parexa
que vay o cruceiro
queixouse do calor
no mes de xaneiro
A veira do mayo
finda o meu cantar
a veira do mayo
saudoso e lanzal
449
A batalla de flores
esa non ha faltar
y-os partidos do Couto
eso xa nin falar.
Neste rincón do mundo
pequeno e devoto
escoita todo o mundo
os versos mais rebotos.
Ten moitas laranchas
Rosas i-a amapolas
E no "pedropéres"
Moitas triquiñolas.
Contemplen iste mayo
e mirenlle para cara
verán que pronto ven
a Iglesia Salesiana.
Despidete Mayo
de todós os presentes
e dilles que se fagan
todos teus clientes
Iste noso mayo
é un mayo mingado
con falcocha limpa
i-o traxe esfolado.
Batalla de flores
y´ unha gran tourada
que deben costar
unha millonada.
Levántate mayo
deixa a emigración
e deixa que soplen
vai comer lacón.
Bueno xa nos vamos;
co-as nosas cantigas
arrastrando o mayo
con moitas fatigas
Empeza este día
con fuegos y alboradas
reinando a alegría
na festa renombrada.
Vay comer lacón
si che dan o premio
si non comerás
patatas con grelos.
Lárguennos o prémio,
sé co merecemos,
para que pro ano
no nos desmayemos.
Alá pro medio día
xúntanse os malleiros
pra ver a quén premian
dos nosos compañeiros.
Iste noso mayo
canta alegremente
e vive e traballa
o mesmo ca xente.
Oxe é tres de mayo
da de troular
paseando os mayos
pol-a capital.
Puxemos neste mayo
xestas, musgo e flores
e vemos o traballo
reinao mil amores.
E sería un caso
bastante pesado
que o puente andivese
algo desmayado.
Volven c-o defeuto
tan lóxico n-eles
y-é que en criticós
parecénse as mulleres.
Tocan os gaiteiros
muñeiras de alegría
yos mozos muy enteiros
danzan na romería.
Ven o mes de mayo
con moita alegría
encantanlle as flores
a Virgen María.
Y-este agora mesmo
vaino a demostrar
falando d-as cousas
da nosa ciudad.
Nesta romería
sale a mocedá
cantando os defectos
da nosa ciudá.
Todos istes detalles
e mais de razón
viase interesar
a Corporación.
Eiquí ven o mayo
de Rabo de Galo
disposto a ganar
como todos os anos.
O noso Ayuntamiento
conserva a tradición
yo pueblo muy contento
dalles a razón.
Eiquí está xa o mayo
mayo churrasqueiro
mayo latricante
mayo falangueiro.
Falará de todo
o de actualidá
pero sin apartarse
da pura verdá.
450
Conta a xuventú
pouco ha de criticar
poi como o fan todos
xa empeza a cansar.
A veira do mayo
do mayo lanzal
a veira do mayo
eu quero cantar.
As nenas de corpo
saudoso e lixeiro
as nenas que bican
con bicos do tempo.
Eiquí está o mayo,
mayo pequeniño
con moitisimas ganas
de comer touciño.
O mayo belido
de corpo de moza
aleiprés de vida
que canta e non chora.
Eiquí está o mayo
vestido de verde
o mayo que brinca
e quenta i alcende.
Sempre có xurado
non se mostre xordo
e a istes bos rapaces
dalle o prémeo gordo.
O mayo a quen fixo
tolo a primaveira
o mayo dos contos
e das brincadeiras.
Eiquí está o mayo
arbore de ilusión
eiquí está o mayo
do meu corazón.
Pois si as cantidades
son poucas pesetas,
e non hay prún día
de un par de poetas.
Pola primaveira
chamamolo mayo
no medio da rúa
labrego agasallo.
Este mayo noso
dixen que era simpático
pois conta verdades
con sentido práctico.
Señores do xurado
xa non mais de novo
si compran unha copla
enteránse de todo.
Nos peitos bariles
bóta a primaveira
e o sangue en que dulces
naufragan as nenas.
Neniñas comprainos
as nosas canciós
pois somos de Ourense
quen millor falamos de vos.
CRÍTICA DEPORTIVA
//Foivos un conxunto
de individualidades,
que na competición
non tuvo rivales.
Un dos que destacaron
foi o famoso Malet,
pero había moito conto
para poder ascender.
Subimos, sí, foi certo
pero para que o queremos
si dentro de dous anos
o mismo volvemos.
Pódese decir
que foron unás lumbreras
os xuegos de rapazas
e nas peteneras.
O Madriles foy un
dos que destacaron
pero a segunda división
nin con eso a ganaron.
E van xogar a Copa
uns equipos muy bos
por eso van levar
todos os seus millós.
Tamen destacaron
nas tardes de futbol
o que ven xugaban
ca súa afición.
E si fan o favor
que se deixen de cuento
que xa fai cinco anos
que andan co mismo intento.
O futbol en Ourense
deu moito baixón
por non haber campos
para xugar o balón.
Malet é pequeniño// pero tenche bo regate// como te descoides amigo//roubache o petate
451
Hay n-a delantera
unhos cuantos gorrós
que millor estarían
deitados en colchós.
Xoga que te xoga
sin dar pé con bola
indo na terceira
son furgón de cola.
Iste avance noso
e tan manifesto
que hasta a xente moza
xoga o baloncesto.
Tamén hay xugadores
de moita decisión
y-as duas temporadas
van a primeira división.
Inda cos antiguos
eran uns bós merlos,
pois en vez de futbol
iban de estraperlos,
Ise fútbol novo
puro, noble e casto;
xogo de pelotas
quéntran nun canastro.
E esto aficionados
témolo que arreglar señores
ou é pol-os directivos
ou pol-os entrenadores.
Istes para o ano
dará gloria velos
si lle dan mariñas
e lacós con grelos.
Pero hai quen rogando
ten pouco cheiro
quén vez de unha cesta
precisa un culeiro.
Algunha temporada tuveronos concentrados en Allariz
e cando viñan xugar
cheiraban a vid.
E moi vergonzoso
que nunha capital
o primeiro equipo
este n-a Rexional.
Teremos en cambio
partido no Couto
entre dous "primeiras"
o un contra o outro.
Como entrenador
Beinzobas non está mal
que contentos estábamos
cando entrenaba o Gallart.
Queriamos que o equipo
fora unha monada
pero de dar cartos
nadie sabía nada.
Un d-istes equipos
temos moitos saltos,
que será o Sevilla,
¡Ise está abonado!
Cando salía o equipo
y-o Gallart como entrenador
por non lle dar o título
sentábase como espectador.
Os que mais berraban
que o equipo era malo
miraban o partido
d-arriba d-un tellado.
Temos un equipo
de grandes campeós.
Xogarán o tute
pero ó fútbol non.
Y-os directivos
hainos que meter en urnas
para que así se decidan
arreglar as tribunas.
Y-os ricachós
con toda diplomacia
solo se ocupaban
d-a súa barrigaza.
Sempre que hai partido
no campo de Couto ó velos
xogara xente rise moito.
que sean algo bregadores.
No estadium d-o Couto
o acuerdo de esplendor
estar vendo o partido
y-o automático marcador.
Tamén os dirixentes
eran tan enterados
o mismo c-un ferreiro
faguendo unhos bordados.
Dicen de algunhos
que son algo malos
pero a nos gústannos
por ser ourensanos.
Anda o noso futbol
de capa caída
pois non ten boa nota,
nin xente mantida.
Andan os deportes
díste Ourense amado
nun progreso aditivo,
forte e afervoado.
Os xugadores
sonche muy bos
pero teñen o defecto
de ser uns borrachós.
452
¡ LEVÁNTATE MAIO!
Levántate mayo
e para de cantar que
oxe e un día
moito traginar.
Ourense e moi nombrado
por toda nosa España
por o Cristo ya ponte
e mais a burga da auga.
Eiquí ven o mayo
mais popular
feito polós rapaces
da calle Villar.
Con bombas de palenque
e cubos de luces
anunciamos o gran día
dós mayos y-as cruces.
Ten moitas laranchas
rosas i amapolas
e no "Pedropéres"
moitas triquiñolas.
Levántate mayo
que andando podes ir
que sendo honrado
nada che poden decir.
Este mayo de musgo
inventado por chavales
présentalle o escudo
os novos concexales.
Día dous de mayo
día de alegría
sale a xuventú
caza a romaría.
Eiquí ven o mayo
disposto a falar
das rapazas novas
da nosa capital.
O escudo de Ourense
e digno de presentar
seus mesmos laureles
dictan a verdad.
Oxe é un día
de moita animación
cantan as lebres
e chora o furón.
Lévantate mayo
e vótate a correr
e vai polo premio
que é o que nos conven.
Escoiten señores
e poñan atención
que vamos a empezar
o noso pregón.
Neste mes de mayo
espiranse os poetas
sacando con traballos
versos das suas testas.
Eiquí ven o mayo
dos monaguillos
que según dicen
somos os mais pillos.
Corrise con mau dura
o mal alo maleante
e no aspecto social
e gran gobernante.
Fixeron unás cousas
alá no Polvorín
a base de terrazas
e de moito postín.
Levántate mayo
non seas criticón
e manda as coplas
que e a ocasión.
Esas tantas obras
que teñen pensado
xardín nas Lagunas
e no Couto un mercado.
Levantate mayo
levantate ben
xa falaras das festas
pro ano que ven.
Dicen que van instalar
no Puente Mayor
unha sucursal
do Banco Pastor.
Ahora a Alameda
parece un solar
pois por todas partes
póñense a edificar.
Tamén a Alameda
pensana mirar
e cubrir as Burgas
de pedra artificial.
Tamén quedará
instalado ese ano
unha sucursal
do Hispano Amaricano.
Con este novo adianto
do Ayuntamiento
espero que no Posío
fagan un convento.
Tamén poden faguer
entre o puente ya plaza
o rás da carretera
unha gran terraza.
E por si fora pouco
pa evitar os corros
tamén van poñer
a Caixa de aforros.
453
CRÍTICA HOMES
Tamén dos homes
temos que falar
pois os cartos en viño
solo saben gastar.
Van a manicura
fan a permanente
e peinan o pelo
con rulos na frente,
Sin coidar que aínda
non chegou o emprasto
e andan ¡os pobriños!
Coás calzas arrastro.
Sabémosbos de un
que é da Ramalleira
que desde que naceu
non dixa a borracheira.
I-hasta algún,con sangre
de mosquiña morta,
vai como si fose
home d-onda corta.
Os mociños de ahora
pra conquistar
as canivelas
xa teñen que enseñar.
Esta gran persona
non lle gusta o touciño
e gústalle a mona
a base de viño.
Os homes esperan
o feliz invento
caíndollá baba
cheos de contento.
Traen os zapatos
de unha certa maneira
que parecen os burros
cando van pra feira.
Mais tamén os homes
son uns bós larpeiros
lacazás, baballas,
parvos, mentireiros,
Pois serán rapaces
de moitisimo alivio
hasta ises vellotes
que cobran suisidio.
Antes os mozos
xugaban a chave
y-agora solo pensan
en puntos de baile.
Que van pol-as rúas
como cás a berros,
dicindo ¡Eiquí estamos!
¡Somos os gamberros!
Soñan que con píldoras
ou con torniquetes
pidan ir dámores
tras dos peperetes.
Agora os mozoz
parecen mulleriñas
andan sandungueiros
e poñen braguiñas
454
ESCOLMA DO ANO 1956
CRÍTICA MULLER
Aunque xa temos
a copla ocupada
as modas femeninas
non van quedar sin nada.
Das modas de agora
algo hay que falar
pois esta primaveira
as mozas van tolear.
Unha gran noticia
pras mais elegantes
que iste ano está de moda
levar os dentes grandes.
O último grito
saliu nun cuestionario
que visten as mulleres
estilo abecedario.
Tapando o couquizo
na cima da cachola
levan un sombreiro
que parece unha cebola
Duas individuas
que son elegantes
son o consultorio
de todos viaxantes.
Cas líneas aches
e cas líneas bes
en vez de mulleres
parecen cempés.
Fano con estambre
i-encheno de engrudo
ademais de sombreiro
sírvelle pra embudo.
Levannos o café
a sacarlle o chaleco
pois toman Pepermint
e dise Tripleseco.
Van muy apretadas
sofrindo o calvario
pero van cas letras
igual co silavario.
Levan unhos bolsos
que mismo da gozo
parecen caldeiros
pra sacar auga d'un pozo
O salir da Misa
van despertando a xente
pois sácanlle a piel
a todo bicho viviente.
Dicen as pobriñas
en tono de coqueta
lo llevamos así
para marcar la silueta:
Pintan os fociños
con barras permanentes
pero non s'acordan
de lavar os dentes.
Conocemos unha
muy corta de perna
que anda buscando o pai
de taberna en taberna.
C'asalla ache
i-os tales gersés
parecen a ese
feita do revés.
Andan co pelo atado
como unha rastra de allos
e din es el peinado
de cola de caballos.
Pra que non se enborrache
a nena se sesvela
i-ade acabar
emborrachándose ela.
Falan o castellano
con tono flamenco
esa debe ser
e <é> con acento.
Levan us pendientes
que válgame Dios
en vez de pendientes
parecen narigós.
Hay unha fulana
que nos mete nun apuro
pois dice que quere
casarse cun viudo.
Vamos a empezar
falando das mozas
Que decir verdad
Son bonitas como rosas
A moda do vrau
será gran alborozo
pois pensan levar
carracas e bozo.
Creo cos viudos
son malos de cazar
pois da primeira vez
xa puideron escapar.
Escapade rapaciños//que vos ven a capadora//a muller capa homes// ven do monte Noia
455
Pero o noso anuncio
queda publicado
que sempre pode haber
algún desesperado.
Falemos agora
d-as criticonas
están tiradas n-as calles
como unhas pasmonas.
Pero si se fixan
pronto ben se nota
vistas por detrás
na forma da “popa”.
Deixemos os viudos
que lle vai chegando
e vamos cos matrimonios
que están esperando.
Cando hay unha boda
todas van alá
están alí mirando
aunque sea tod-a a maña.
Agora as mulleres
polo cine morren
queren igualarse
a Sofía Loren.
Son todas as mulleres
tan desconfiadas
que pensan que seus homes
enamoran as criadas
O ver que él se marcha
xa elas se levantan
e volven ir prá calle
pra seguir de charla.
Levan moitas cousas
que sirven de engaño
para parecere
Silvana Mangano.
Conozco un matrimonio
que hasta vos da pena
ela vai o cine
i-el queda facendo a cena
Non lles chega esto
e queren variar
levando unhos gorros
Moitas fánsen ricas
sin ire a escuela,
pois fan o negocio
a la en Venezuela.
Inda fai poucos días
o viernes de coresma
outra sacou o home
a golondrós dunha taberna.
¡Non ter medo os ladrós
homes amigos do mayo
sólo onde hay mulleres
levar sempre un bo trallo!
A unhas faille falta
outras van por vicio
van a colocarse
pra todo servicio.
Conocemos un casado
da última edición
que no segundo día
xa apañou un pescozón.
Non temades mais mociñas
con vos tamen terminei
pero ter sempre presente
que pro ano volverei.
As rapazas d'hoxe
testas sin miolos,
son globos de fume
e nudos repolos.
Estúbolle ben feito
por besta e animal
porque o facerlle o caldo
non lle botou o sal.
Andan as rapazas
có pelo o Lilí
e'ai que ver as caras
c'andan por eí.
Axeitan cazar
e-algunhas casarse,
a forza d'enredos,
e de disfrazarse.
E prestas mulleres
o Ayuntamiento
débeslles facer
un gran monumento.
En poñerse feas
están empeñadas,
parecen o demo
todas desgreñadas.
De monas piadosos
a d'artistas de cine,
ó caso é que caya
algún que lle pingue.
As nosas rapaciñas
deben estar contentas
pos habendo festas
podenlle dar as pernas.
Coma algunhas gastan
tamen pantalón
xa non se distingue
quen é o varón.
Eu vexo con pena
e con compasión,
como tolos dias
patéxan gorrions.
456
Algunha desperta
de noite soñando,
co corpo encollido
i-en alto berrando.
Relócenl'os ollos
o ver os cangueiros,
que pasan berrando
facendo o gamberro.
D'ahi que-o Pepe
da Encarnación,
enfermo caíra
co-a impresión.
Aruxos d'amor
meus ollos cegaron,
¿qu'enxebres arumes
meus beizos bicaron?
"Hai coiro que quente
che é de sorber,
"aquelo que ferve
"da mau da muller.
E outros coitados
con malas cariñas,
xa ven mareados
sin pringu'as mariñas.
¿Qué sonos tanguidos
meu corpo escorreitan
que belas doencias,
o cair m'inxertan?
Mozas regolidas
na sua ilusión,
tentando, alegres
entonan cancions.
En tanto na horta
xa morren viudas,
por falto d'adobo
as tenras leitugas.
Máis cando de día,
se encontra de pé,
esmorece de pena,
o sono, non vér.
Por iso-as rapazas
solteiras melosas,
tremendo hoxe viven
un pouco medrosas.
I-escraman gozosas
da sua opinon,
poñendo amorosas
os ollos en nós.
¿Que fiaños do demo
as cóxegas fan,
c'alumían meus ollos
con frebe e sin mal?
Foi sempre a muller
de tal condizon:
Non ai animal
con tan razón.
Leitugas che són
da terra as rapazas
que fiños adobos
che buscan pra casa.
Pregiza, desvío,
soñando, soñando,
antenas dispoñan
pra sair camelando.
A éla non poñas
candados n-o bico,
porque che convirte
no seo lazarico
l-aquíl que nos sepa
con tiño adubiar
as grorias da vida
seus ollos veran.
Melindrosas nenas
de beizos untados,
espantan sentadas
sonos trasnoitados.
Aproba con xeito
o qu'ela che dá,
pois do contrario
mal á vas pasar.
Vamonos a deixar
distas pequenas cousiñas
e metamonos un pouco
cas obligadas neniñas.
De mozos galantes,
de doces espranzas,
garridos anceios
que xa non alcanzan.
Percura aldrueira;
con tenra bondade
ponerse-o remanso
da sua ansiedade.
Iste e un asunto serio
que da gran preocupación
pois agora -as mulleres
mulleres moi paucas son.
Mais quen, ó creia
nin fora pensar,
cas moi xeitosiñas
seguiran o-achár.
Si con fiño aceite,
quere-algun xantar,
antes de facelo
maliño a d'estar.
Van moi solas o café
e xuntanse en grupito
e xa che piden un "pito"
igual que o fai o Toniño
457
Teñen tan pouco
no asunto do amor
que si non lles das o sí
non cite salen d'orredor
Tamén lles está fea
esas pañueletas
que dice que costan
noventa pesetas.
Despois vaise pra casa
chegue tarde ou cedo
pensando nos dulces
come o caldo acedo.
A primeira solo chistan
logo, dan larga silvada
si con esto non te logran
zorregande un-a lapada.
Tamén as mulleres
lucirán as suas galas
pendientes de aluminio
sortixas de hojalata.
Escoiteinas onte
e quedei pasmado
notaron a falta
dun dos coches do pescado.
Non hay quen as queira
porque son marrás,
pos mexan no leite
todas as mañás.
Vai mais peripuesta
cheirando o perfume
y-o chega-1a casa
o que come e lume.
Decianlle a un señor
que iba pras Hermitas
mañana po-la noite
leva el coche de las pitas.
O bicarbonato elles
como o sal porque
así non seenteran
de que leva mexos.
Falan o castellano
po-la calle adiante
encanto divisan
algún vixiante.
A muller fará
a repostería
e traeralle pra nena
unha ama de cría.
que sigan así de guarras
e vámoslle a falar
bastante das rapazas.
Parecen marquesas
vendoa por detrás
yos domingos anda
co gabán de plexiglás.
Algunhas raposas
de vello axeitadas,
solteiras, viudas,
do tempo rilladas.
Das rapazas hoxe en día
hay moito que falar,
pero vámoslle a contar
un cacho da verdad.
Nunca come carne
sempre lle vixilia
e dese gabán
sirvese toda familia.
Amasan casorios
gobernan facendas,
inventan tenorios
de demos cas tentan.
Siguenvos todas
como o ano pasado
os labios pintados
y o pelo rizado.
Conocemos outra
que e tan atufada
solo fala de dulces
e de carne mechada.
Batuxan sin tiña
contr'os esquiroles,
que na sua cariña
os ollos non poñen.
Pois a permanente
y o comer chourizo
evos das rapazas
o mayor hechizo.
Anda no paseo
desde a mañá a noite
por si hay algún lapón
que con paciencia a escoite.
Farolas de moño,
con medias retortas
cachean nas vidas
e cheiran nas portas.
Conocemos outro
c-anda dos señores
e por detrás dice
que lle fai moitos favores.
Quere aristocracia
estudia pra abogado
pero millor estaba
tirando dun arado.
Que nadie o tome a mal
non fagan como os payos
aunque sea certo
son cousas dos mayos.
458
CRÍTICA SOCIAL - LOCAL
Touros e fútbol
no pobo Ourensano
e cousa sabida
que nos estimamos.
Do canto da pesca
hay pouco que decir
solo un pescador
que moito nos fai reir
Non lle da vinagre
nin lle nega aceite,
pero ve que moitos
teñen malo leite.
Un plato de carne
frita ou rellena
e sales como pavo
de carne de ballena.
O vir da pesca
di moi elegante
tuve mala suerte
me escapo la grande.
Traen o mercado
media caldereta
e o chegar a Ourense
tráena completo.
Levan un jarsé
subido hasta o couquizo
conha cremallera
que lle vai po lo cernizo.
Premio non pedimos
pero si o merecernos
e si no lo queren dar
tamen llo agradecemos
Hay algun-a d-ilas
que ten gorda renta
pois trae seis litros
e vende corenta.
Non debe ser fresco
no vrau nin primavera
solo o mirar prales
xa suda calquera.
Xa esta ben de rollo
e de tanta trapallada
e xa vay sendo hora
de ter a boca cerrada
Si lle botan auga
da chuvia de río
é un segredo atómico,
asi que ¡nin pio¡
Antes co estraperlo
había negocio
había diñeiro
habia de todo
E co Ayuntamento
indá non pegaron,
sorte que tiveron
os que xa marcharon
Tamén hay quen dice
con razón probado
que fan nos portales
certa trangallada.
Con ésta cuestión
solo a xente pensa
irse pro Brasil
ou pra Venezuela
Eiqui ve no mayo
dos mozos volentes
rindose das cousas
e ensinando os dentes.
E con tal manexo
asegura o xente
que o leite ven fria.
¡e véndeno quente!
I -agóra vamos dar
unha noticia fresca
que está muy de moda
canden os homes de pesca
Levan mozas rufas,
levan tristes vellas,
levan coliflores,
galiñas e ovellas.
Soben pouco a pouco
o valor da leite
e non hay ¡recoiro!
quen os endireite.
Levan trinta cañas
e cucharillas moitas
parece que van divertir
a todalas troitas
Iste mayo noso
e moi xeitosiño
e as leiteiras todas
tenlle gran cariño.
Venden coda dia
un-a tonelada
d-auga dos regatos
moi almidonado.
Aparecen por primeira vez, as críticas aos homes que tanto minten no tema da pesca.
459
Hay certas tratanzas
do leiteiro emporio
que traen na lata
un laboratorio.
Ouvimos no intre,
no anceio baríl
a gaita grileira
i-o fiel tamboril.
Mentras bote a
auga a caldereta
deixa cos aforros
medren na libreta.
As foreiras danlle
gordo leite crudo
que dispóis resulta
un amargo engrudo.
O noso canizo
ten gordas espigas
douradas nas brasas
das nasas cantigas.
Por iso se dice
con clara doctrina
co que ten vaquiñas
ten miuda mina.
Un-os que non chove,
outras que chovisca
sempre teñen trunfos
pro matar no brisco.
Rosean foliadas
cantadas con mimo
brincando nos beizos
un brando agarimo.
E tamén afirman
da leiteira trata
cas da caldereta
son "la flor y nata".
Que si non hay pastos
din con mala casta,
i-elas o que queren
o final e ¡pasta!
Cos brazos abertos
a cruz d-iste "maio"
cobriuse de flores,
de estreias e orballo.
¡Munxe ben a loura
voquiña leiteira!
Logo munxe a nosa
froco faltriqueira.
A conta das vacas
con ubres repletas
máis auguiña turbia
enchen calderetas.
Abertos os brazos
parece o cruceiro
que baila a muñeira
o son do pandeiro.
Vamos a comenzar
como en anos anteriores
cos prob1emas planteados
nos nosos alrededores.
Iste lioso "mayo"
Bravos carabouxos
das verdes tomadas;
laranxas xugosas,
E com-o a mistura
da moitas cadelas...
¡O pintarse-os labios
como damiselas!
Antes de vir eiqui
pasou por o xardín
darlle os bos dias
a Don Valentín.
Fentos e ramaxe
do noso solar
e arredor quenturas
d-un meigo cantar.
Eisi cando bailan
cos enamorados
dinlle cos olliños
moi arremelados
Votarán rodas de fuego
será como todos os anos
de moito esplendor.
No noite ridente
de lúa prateada
os anxos nos deron
o palla dourada.
Ay, meu Cilistrino,
teu temor aplaca!
¡Cáseque che quero
com-o a miña vocal
O Gobernador
e culto e valente
fai cumplir as leyes
todas de repente.
Fixemos a meda
en grata laboura
atando contentos
a palla tan loura.
II entonces dille
coa boca pequena:
¿Cando nos casamos
miña Filomena?
Ten iniciativas
modernas e gratas
leva a luz os pobos
e fai casas baratas.
460
Arrancan as cunchas
o chascarraschás
en tanto na eiza
latrican os cás.
Santa Cruz de Mayo
día d'alegria
gran parte diste mundo
de boa gana o diría
Como bailan mambos
rumbas e cariocas
o bailar parece
que cazan miñocas.
Miraide a feitura
dos carrabouxiños,
tan repinicados
e tan redondiños.
lmonos a meter.
c'as cousas novas e vellas
i-algúnas descoidadas
vanlle cair as.orellas.
Rebulan sudando
parecen toliñas
e de cada pouco
limpan os fuciños
Miraide as laranxas
de zume exquisito
co seu calorciño
tan louro e bonito.
Oxe e Santa Cruz
aquí está o mayo
de verso gallego
facendo un ensayo.
Hay un señorito
que presume de pescar
trae sempre unha troita
pero debea de comprar.
Son froitos collidos
con cálido afán
nas verdes campias
do agro ourensán.
Iste noso mayo
é un mayo mingado
coa falcocha límpa
i-o traxe esfolado.
Enseña no paseo
pero a xente cisma
que o demo da troita
ha de ser sempre a misma.
Eiquí ven o mayo
dond'a Trinidad
cada causa cine di
e un-a- gran verdad.
Vestimos con tombas
refugallo e restos
porque non sabemos
faguer presupuestos
Toqueille o outro día
que a tiña pousada
e puden comprobar
que estaba disecada.
CRÍTICA DEPORTIVA
Y-eu contesteille
con tod-a razón
que suviu a serie A
d-a segunda división.
O equipo d-Ourense
e un equipo forte
mais o fin de contas,
ten moi mala sorte..
Non lle saen as contas
esta directiva
para pagarlle a xente que
esta na ventanilla
O equipo de Ourense
por nos dar a promoción
topamolo no caldo
e hasta no colchón.
Cando salta o campo
xogo que se mato
pero cando chuta
sempre “met-a pata”.
Temos un equipiño
bastante apañado
mais costalle moitiño
telo partido gañado.
U outro día preguntoume
un señor de Santa Ana
en que quedara
a nosa Orensana.
Ten once paxaros
de bravuras sumas
e hasta-un mirlo bronco
de moitísimas “prumas”.
Non sae ben parado
dos berros da afición
pois todos queremos
que xoguen mais o balon
Non xogades ben// rapaces do Ourense// así non ascendedes// e iso estavos moi ben.
re de troula//non vos coidades// así que non vos pareza mal// se noxo nos dades.
461
ESCOLMA DO ANO1957
CRÍTICA POLÍTICO - LOCAL
Soio d'isto comen
os grandes "empleados"
os d'os negocios sucios
e os enchufados.
Terminarán as casas
os talleres de renfe
que están en Pelequín.
Tócalle o turno
a carne y'o pescado
que traen o pueblo
todo escangallado.
Y'os pobres coitados
non poden probar
a carne y'o pescado
por non poder pagar.
Farán unha avenida
desde a nova estación
e unha praza de toros
que chame a atención.
Pois non hai quen
chegue a probar bocado
de tales alimentos
o precio que chegaron.
Levan a sona
os panadeiros
y'a sombra d'eles
viven os "larpeiros".
Da disolta Banda
vamos a falar
pois e un asunto
para poder tocar.
Y'era necesario
qu'esta obra se fixera
pois naquela calle
mátase calquera.
Traballan de noite
con mil cavilaciós
y'os "pufos" de día
teñen os montós.
Foron a academia
pois non sabían nada
e encontraron a porta
con chave cerrada.
Unha díxolle a outra
de que seu marido
o falarlle da plaza
quedaba atirido.
D'alimentación
son os mais honrados
faguendo "milagros"
para estar arruinados.
A Maxistratura
quixeron apelar
pero tamén lle dixeron
que non foran tocar.
Y'entonces a outra
con moi bó humor
pintáballe as cousas
doutro color.
Y'entonces a outra
muller dun obreiro
dixo que ante todo
era pagar primeiro.
E entonces acordaron
vendo o asunto feo
pagar todos os gastos
todos a prorrateo.
Pois o seu marido
seica era empleado
e todo que gastaban
era o fiado.
Tanto discutiron
que o final de contas
o mundo non s'arregla
anque dé cen voltas.
Entonces acordaron
volver a tocar
e co outro quedara
en augas de fregar.
Indo polo centro
podese apreciar
que hay focos e luces
para dar e tomar.
Saldrán os autobuses
de xunto a estación
e desde o ponte novo
farán un malecón.
Que eles seguirán
tocando a todo tren
pois iles soplar soplan
demasiado ben.
En cambio outros
sitios non muy alexado
parecen palleiros
moy mal alumeados.
462
Xa nada falemos
das atraciós
que na Alameda
nos enche de ilusiós.
Si vas a alameda
e te pos a ver
a fonte luminosa
cainda está por facer.
Dicen cos viaxeiros
muy pronto montarán
nos trenes de luxo
si teñen para pagar.
O circo non ven
porque na Alameda
con tantos xardís
xa sitio non queda.
Con esto te divirtes
e pasas ben o tempo
vendo como apura
o noso Ayuntamiento.
Agora o tren correo
xa vale mais con Talgo
e tendrás que ir a patas
para a Madrid chegar
Hay que chegar
o campo da feira
quen queira divertirse
queiran ou non queiran.
Si vas xunto o Varela
podeste preparar
a baixar escaleiras
sin elas pisar.
O aumento de salarios
foi un conto chino
que subiu a vida
a precios sin tino.
O malo diste asunto
e que co ganado
co cheiro que bota
sae un perfumado.
Deixemos as rapazas
e falemos dos panadeiros
que teñen os fornos
feitos un'os bertedeiros.
Deixemos a cuestión
da emigración
que vayan ou veñan
que traigan ou non.
Teñen que embarcar
porque o leite americano
agora as leiteiras
ban'as arruinar.
Hay un panadeiro
que é muy conocido
que da o pan
todo podrido.
E vamos a falar
algo da cuestión
do lío que trouxo
a nova Corporación.
Deixamos as leiteiras
e falemos das rapazas
que van pola calle
parecen un'as vacas.
Tennos a Fenosa
ben acostumbrados
o pouco consumo
de seus abonados.
Como e xente xoven
e quere traballar
o novo presupuesto
pensan reformar
Como son concexales
que forman o xurado
para nos dar os premios
tendrán moito cuidado.
Porque os contadores
corren que da gusto
e logo os kilovatios
dannos un susto.
Con tanto salto d'auga
e os da Forestal
acaban cos terrenos
e co reino animal.
No parque de San Lázaro
pintaron xa os bancos
parece o arco iris
eso e vos un encanto.
A ver si esta Empresa
ten mais formalía
e cobre os recibos
con mais claridá.
Desde o ano pasado
viu cousas muy raras
e subida de precios
en todas as ramas
O noso xardín
vano a clausurar
para nas vervenas
fondos recaudar.
Deixemos a luz
que e cousa moi cara
y a forza de saltos
sube e nunca baixa.
Hay unha leiteira
que é de San Ciprián
que tray o leite
de un arangután.
463
OBRAS NA CIDADE
O Ayuntamiento
xa esta faguendo historia
co arreglo da calle
da Reina Victoria.
Desde o campo da feira
farán un malecón
ya carretera nova
que sale da estación.
Terminarán as casas
os talleres de renfe
que están en Pelequín
Sacaron as farolas
da calle do paseo
para hermosear ó parque
e sirva de recreo.
Van a canalizar
o río Barbaña
y acabarán con todos
os peixes da raña.
Ya fonte luminosa
vai parecer Venecia.
que había en todo Orense
sempre muy mal olor.
Tamén pensar facer
playa artificial
parecida a de Lugo
alá no coiñal.
Que non vaya pasar
como co colector
farán un puente novo
hasta Villa Valencia
Habrá moitos xardís
para recreo da xente
y arreglan a esplanada
na estación do Puente.
Hay moitas rapazas
que fan a permanente
solo comen pan e aceite.
Os pais de familia
deben observar
que as de quince anos
xa queren namorar.
Fanse moi listas
pero non o son
sonhe egistas
a mogollon
Hay un'a rapaza
na calle de Colón
que cando sale a calle
parece un clón.
E van de paseo
e van p'ro xardín
e arrólanse cal pombas
sin pensar no porvenir.
Quiseron campar
cos homes decentes
mais non poden comprar
nin os rapaces doentes
Pinta a cara
con moito colorete
e vay pola calle
parece un soplete.
Rexeitaron sempre
esas seňoritas
que ven do estranxeiro
e fanse moi listas.
Elas sempre choran
e din que estan mal
pero para pasear
non lle dan tan mal
Pinta as orellas
con moito carbón
e vay por o paseo
Tamèn acordaron
seguir progresando,
sen xugo e xen canga
e sempre coitando.
Mulleres que berran
con moita folgura
sempre parecen
que saen da basura
Vamos a falarlles
da nosa población
que entre cousas e outras
está feita un primor.
Indo po lo cemtro
pódese apreciar
que hay focos e luces
pra dar e tomar.
O ferrocarril
xa está inaugurado
levan mercancías
e tamén pescado
464
ESCOLMADO ANO 1958
CRÍTICA LOCAL -SOCIAL
Hay certo fulano
medio desviado
qu-e mais animal
ca-rella dun arado.
Pois acá la vida
está de tal maneira
no ganas pra xerelo
si la freba ni se cheira.
Eu tamen de futbol
queria haber falado
mais penso que ha de
se por outros xa ben
Trae jarsé de lá
presume de precioso
o falar ratea
e sempre pinta o mono.
D-outro sabemos
moi inteligente
que gasta moito conto
para-lternar ca xente.
Asi que xa non quero
cansarlles a´tención
pra botarme a correr
en busca dĆomision.
Saca ese jarsé
non nos seas larpeiro
inda c-andes sin lá
sempre serás carneiro.
Nunca traballou
sempre foi tirando
y-a base de conto
foise situando.
E vamos a falar
dos panadeiros
da nosa capital.
Conocemos outro
de pueblo flotante
e moi bo rapaz
tamen gran negociante.
Non e feo de todo
xoga o chinchon
e ten un fotingo
de moito piston.
Eles dicen
Que o pan non lle da
Para comprar fariña
E logo amasar.
Agora o señor
colleu a manía
que todos os negocios
estan en agonía.
E un-a boa noticia
Pros gamberros a de ahora
Pois a Policia Urbana
Vanlle sacar a porra.
Pero todos teñen
Motos e coches
E si eles se queixan
Que faran os pobres.
Como e tan "benigno"
e tan misterioso
hasta puxo a moto
de luto riguroso.
E ista un-a medida
que vai a causar conflito
pois o non ter achiporra
solo van a tocar a pito.
Deixemos os panadeiros
E vamos falar
Dos carniceiros
Da nosa ciudad.
Tamén conocemos
certa esbandallada
que fala o castelano
a lo "andaluzado".
O día que se desmande
un grupo de amberradas
vai aparecer Ourense
sumido na gran pitada.
Venden a carne
A como lle da a gana
Fan o que queren
A nadie lle pon tasa
Explica que traballa
como un animal
pra ciscar los cartos
y pasarlo mal.
E eiquí e onde digo
boa noticia os insurretos
pois a parte de correr
oiran grandes concertos.
Están que votan lume
Pola carne congelada
Porque desta forma
Eles non ganan nada.
Outro panadeiro//de Cabeza de Vaca// faivos mal o pan// que merecía darlle cunha estaca
465
ESCOLMA DO ANO1959
CRÍTICA DE XÉNERO
Nesto as mulleres
son especialistas
mirando atrapar
un capitalista.
Danlle mais ceras
color tan bonito
semeyan totalmente
payasos de "circo".
Levan moitas cousas
Que sirven de engaño
Pois queren imitar
A Silvana Mangano.
Risiña por "eiqui"
risiña por "culá"
haber si o dun "haiga"
se pode enganchar.
Tamén os mociños
estan muy preciosos
cos pelos que levan
imitan aos osos.
Xa chegou a moda
Das medias encarnadas
Pra enseñar as pernas
Pior cas levaban.
Chegando o enverno
con neve o cogote
non se ve maneira
que tapen o escote.
Hizados no frente
y-on pouco parné
mociños bonitos
do tempo de"cupié".
Agora a marmota
Colleu categoria
Xa do militar
non quere compañia.
Din que a roupa e cara
y unha maravilla
velas coa saya
Mesmo da gusto
Velos pasear
ca gracia dunha nena
acabada de casar.
Eso dos quintos
Foi en algun tempo
Agora non aceptan
Menos dun sargento.
Algunha se lle pesan
a roupa que levan
podrían comprala
a catro cadelas.
Cuatro calderillas
que levan no bolsillo
o propio pegaso
non fai tanto ruido.
Puxose tan caro
Esto do servicio
Que todos os maridos
Saben o oficio
Tapan as arrugas
pra parecer polas
y-en canto se lavan
parecen cotorras.
Falar das mulleres
non e mal antoxo
e ainas moi bonitas
e ainas que dan noxo.
Que se fagan pechar
o portal de cada casa
sinón hay que multar
sin miramento nin tasa.
Calquera labrego
que teña dous cas
abandona as terras
e ven pra capital.
De brazos cruzados
tras o mostrador
a xente dalle os cartos
ganados co sudor.
Que teñen conciencia
todo o mundo sabe
se un mes non lle pagas
botanos a calle.
Venden carqueixas
piñas ou mazás
eiqui oo asunto
e non traballar.
Cós cartos do pobre
as casa se fan
e roubados mais
volvendolla alquilar.
O pobre no negocio
saludano a placer
na calle se o encontran
fan que non o ven.
466
Orense e a capital
que mais sube de
España inda que
cheira o río Barbaña.
Que dé a sensación
a todo forasteiro
que nesta población
nón comen o diñeiro.
Yó tan cacareado
de precios y salarios
esta visto e demostrado
que para nos e un calvario
Nós temos entendido
que o van canalizar
ińtonces meus amigos
deixará de cheirar.
Haber si consiguimos
o Estadio ya piscina
por mais que o pidimos
non se lle dá cima.
Camiño da Granxa
Ai moi pouca luz
Rompese unha perna
Nun decir "Jesús".
As calles dá ciudá
ban sendo reparadas
pero noxo nos da ver
algunhas cazadas.
Duas cousas Ourense
esta necesitando
e sera muy conveniente
en elas ir pensando.
Esta o cemeterio
Donde hai medo os mortos
Pasan as mulleres
Cos olliños tortos.
Na de Curros Enriquez
sin saber porqué
peligranche as narices
si metes mal o pé.
Xa que si a sorte temos
de ter unha auga quente
aprobeitar debemos
o bo que ten Ourense.
Estan tamén os xardins
Negros como pozos
Solo pasan ben
Cas mozas os mozos
Yós arboles que ten
con prantas o redor
parecenche mais ben
que un "Recolledor".
Para poder presumir
e decir con mais gana
que nos temos eiquí
o que non ten España.
Sei dun comerciante
Ruin e mal carado
Que pra ganar os cartos
Deixou de ser honrado
Na calle de Pereira
recien pavimentada
parece unha feira
de madeira serrada.
Hay unha fonte bella
que nón sirve pra nada
ou arreglan aquela
ou fan outra adecuada.
Pois iste probe diablo
Tem os empleados
Sin pagas sin seguros
E traballando como esclavos
Tamen hoxe pedimos
que a manden barrer
sinón aquela xente
de Tifus bai morrer.
E si tú queres poñer
o telefono na casa
xa ben podes dispoñer
de cadeliñas sin tasa.
Din que van facer
Una playa auntentica
O pe do puente novo
E con auga de conserva.
Na calle do paseo
as horas indicadas
hay que deixar eu creo
mais libres as calzadas.
Tamen os comerciantes
siguen todos pra riba
nón son como de antes
pois istes teñen barriga.
Tamen teñen proyectado
Um magnifico paseo
Pra pasear os bellos
O pe do puente vello.
UNHA CRITICA MOI DURA CONTRA OS MESTRES (*)
(*) As coplas veñen a por de manifesto, a perda de imaxen social, que está a sufrir o colectivo de mestres, que a partires desta data, se vai acentuar cada ano mais, ate a situación
actual, que é moi preocupante.
467
Cencia em Ourense
Esta que da pena
Compoñena solo
A Os labregos dal-dea.
Poden estudiar
Comendo pouquiño
Traen pan centeo
E anacos de touciño
De cada cen mozas
Que veñen estudiar
Noventa a carreira
Elles o casar.
Cheirando a bravio
Do gando tanguer
Maestros a Ourense
Se veñen faguer
Os callos do sacho
Servicio lle fan
Pois forran os cartos
Da goma de borrar
A cousa e sabida
Encanto ven cartos
Menean a traseira
O mesmo que os lagartos
“Xa ves que me dices”
meu maio criticón
que non defendemos
a os nosos veciños
Onte seica eran duas
hoxe seica son tres
¿por qué tal desaxuste?
nas contas que tes
Non teñades medos
rapaces dos barrios
que pronto veredes os vosos
desexos feitos uns saios
OBRAS NA CIDADE
Xa se fala da posibilidade dun paseo arredor do Miño.
Tamén se fala dunha praia a carón do Ponte Novo. Isto hoxe, xa é unha realidade, coa chamada praia da Antena e tamén co acondicionamento da ribeira do Miño)
Crítica ós deficientes planos de urbanismo
O que resulta moi evidente, é que as Coplas dos maios posúen esa gran capacidade para
achegarnos rumores, que logo cando pasan os anos, se converten en realidades tanxibles.
eñen a ser como as pitonisas do pobo. Unas veces,porque se fan eco do rumor e outras,
porque o pobo ten capacidade para ver con claridade o que se precisa e pono en clave de
rumoroloxía.
O pobo é moi sabio.
Na calle de Pereira //recien pavimentada//parece unha feira //de madeira serrada.
Na esquina de arriba// van edificar// hai uns talleres//que cheiran moi mal.
Sonche de Obras Públicas// según o parece// mais un escombreiro// asi asemella
Teñen as aceras// todas levantadas// soio merecían unhas labazadas
E según parece // a obra vai para largo// xa non a veremos// sair dese letargo
Outro tanto pasa// aló nas Mercedes// todo levantado// que da noxo velas.
468
ESCOLMA DO AN0 1960
CRÍTICA SOCIAL
Vamos empezar
falando con escuela
vívese en Orense
millor que en Venezuela.
Pensa a malloría
que esta vida e canela
non sei por que moitos
se van a Venezuela.
Antes de vender
o seu repertorio
vanse licenciar
o laboratorio
Si non traballamos
e que moitas veces
nin xiquera hay tempo
prestas pequeñeces.
Pois a realida
non e cousa ignorada
gastanse seis reas
por peseta ganada.
Preparan o potaxe
con toda a frescura
véñennos vender
leite de vaca pura
E si algún ten tempo
queda disculpado
e que lle ten medo
a quedar herniado.
E os que asi viven
sin pensar en traballar
quixera ver que fan
do outro lado do mar.
Ahora que falamos
de falsificación
verán que fracaso
levou certo lapón.
Dícese que todo
do traballo sale
"cuerpo descansado"
muchos cartos vale.
O asunto d'os sueldos
e o que sigue mal
o probe empleado
n'on gana n'in pra sal.
Hay un panadeiro
que e muy ocurrente
e estaba cansado
de certo cliente.
Neste noso pueblo
non hay ningún pobre
anque nos cortaron
o choyo do cobre.
O xornal d'obreiro
está pol'os suelos
e n'on hay quen poida
n'in comer xurelos.
Por que sempre iba
ca misma meada
haber cando fas
para min a empanada.
Vida com-a nosa
non hai quen-a faga
si non hai o "cobre"
tampouco hai a "paga".
Vamos a empezar
con cousas certeiras
yo primeiro tema
tócalle as leiteiras.
Fíxolle a empanada
con carne de primeira
e depositoulla
no "Bar Escalera"
A nosa xuventu
está desquiciada
non e xente util
non sirve pra nada.
Son inteligentes
e fan tal azaña
que nos cobran o leite
e dannos carabaña.
Por pouco o cliente
Pégalle un torzón
a primeira dentada
mordeu un lirón.
Non pensa en traballar
solo en divertirse
chanqueiros e bailes
hasta derretirse
O que tome a leite
antes da digestión
anda mais agudo
cos avios a reación
A tal empanada
comérona os gatos
a carne de primeira
eran sete ratos
Beben ben o viño//e sonche viciosas// e se miras pa elas// póñense orgullosas.
469
Neste siglo vinte
era dos adiantos
morreu a cultura
e imperan os cartos.
Din os panadeiros
que non ganan nada
e teñen a industria
toda motorizada.
Nos felicitamos
o Ayuntamiento
por librar a Ourense
daquel "esperpento"
Si es analfabeto
e tes cara dura
con ter catro pesos
convirteste en figura
Son unhas carracas
que fan tal espolio
que parecen loucos
vidos do manicomio.
Din c'agora estamos
"estabilizados"
por chamarlle asi
a estar "amolados".
Con tal de ter cartos
non terás un vache
como na Argentina
"Siglo vinte Cambalache"
Tamen as pinturas
están moi baratas
e todos os do oficio
están faguendo casas.
Moito preocuparse
do que foi palacio
cando a'quela rua
hay que darlle espacio.
Dícese que tres
"correligionarios"
non o visitaron
teméndolle os Mayos.
Outros novos ricos
son os zapateiros
ganando cos pes
a mar de diñeiro.
Din c'aquelas pedras
son un monumento
si tal cousa é
eche ben "birriento"
Tamen asegura
un señor formal
que nun pueblo cerca
deixou sucursal.
Un pouco cartón
pegado con cola
pagan doce pesos
e poslle tacholas.
Hay que tirar eso
din todos os labios
solo din que non
tres ou catro "sabios"
A vida está cara
todo está peor
y'alterna o obrero
o mismo co señor.
O malo e d'aquiles
c'oficio non teñen
e solo dun sueldo
terán que manterse.
Salvemos o puente
nosa xoya antigua
fora o paredón
d'aquela "estantigua"
Ves un albañil
e dis qué un turista
que ven de veraneo
a hora do paseo
Na plaza do ferro
sacaron "o palco"
por fin arrancaron
aquil "catafalco"
Levamos tres anos
sin o "rascacielos"
e xa nos parece
que sona a "camelo"
Por catro ladrillos
que mandes poñer
quedas un mes
sin poder comer.
A xente de Ourense
que graciosa é
aquil aparato
chamoulle o bidet.
Sin rascar tan alto
pra nos fastidiar
temos en Orense
moito que rascar.
Non se ch'ocurra
por cuarto de baño
o réxime entón
durache un ano.
Era alí unha mole
que faguia daño
soio estaba ben
n'un cuarto de baño.
Os novos estudiantes
planean o futuro
tomando boas copas
e fumando bos puros.
470
Sacan boas notas
a noite no paseo
faguendo c'as nenas
papel de "Romeo"
Esta e a cencia
que ternos agora
toupeiras por dentro
aparencias por fora
As tascas e bares
cines e cafés
cheos de obreros
sempre se ven.
Fanse maestros
ou buscan un "chope"
miran de mangala
sin pegar golpe.
Sempre hay binculeiros
mais brutos c'arados
quen compran maestros
pagando ferrados.
Da aldea viñeron
pra aldea se van
pra tanguer o gando
boa falta fan.
CRÍTICA LOCAL
Ahora venll-o turno
as actividades
do Señor Alcalde
ios nosos concejales.
Como en Nueva York
Madrid e Berlín
tamen vamos ter
rascacielos no jardín.
Aparte o que se faga
da nova creación
tamen os arreglos
se lles presta atención.
Do casco de Orense
teñen gran empeño
en modernizarlo
estilo madrileño.
Tera ochenta pisos
con calefacción
e no alto de todo
torre de televisión.
Vamos a empezar
pola corporación
que ten elementos
de moito pistón.
Van encamiñadas
todas las gestios
e fan o palacio
de comunicacios.
Si non hai solar
con moito donaire
farán como todo
as torres no aire.
Vai a demostrar
o señor Alcalde
que seu nombramiento
non e dado en valde.
Xa teñen proyectos
maquetas e planos
e será terminado
dentro de cen anos.
Desde fai pouco tempo
na nosa capital
estase incrementando
a labor municipal.
A primeira cousa
e sensacional
arreglar as aceras
da Diagonal.
CRÍTICA DE XÉNERO
E logo si se pensa
na parte feminina
parece nin que foran
da raza canina.
Pois estas rapazas
non son de cobiza
anque gasten pieles
e cousas postizas.
Adicios que son falsas
nos non somos bobos
sabemos que se inflan
como si foran globos.
Non poden ir a plaza
por non levar a cesta
que si as ven os mozos
poden perder a "pesca".
E pro matrimonio
non reunen condicios
a pesar dos postizos
e outras adicios
Da maneira que pensan
estan equivocadas
a nos non nos engañan
con esas trapalladas.
471
Conocemos unha
rapaciña nova
e moi bonitiña
pero medio boba.
Vanvos o cine
con doble intención
de cazar coas ligas
algún gorrión.
Todos que a levan
teñen o prurito
que foi o primeiro
en usala, un señorito
E meticulosa
no vocabulario
palabra que di
consulta o diccionario.
O que fan no cine
non sábemos nada
e acta pra mayores
non ternos entrada.
Esas modas bobas
vidas de Madrid
parecen macacos
pintados por Dalí.
Da musica Sacra
ten o gran concepto
e di que "Bonte"
e seu autor predilecto.
Tamen conocemos
duas altruistas
pero moitas veces
pasanse de listas.
A moda do brao
(dixome o Nazario)
será un vestido
revolucionario
Compón poesías
i-o inxenio agudiza
e vaise a inspirar
as noites a Perguisa.
Collendo noticias
corren mais co trén
queren saber todo
Antes que ninguen.
Salen unhas blusas
feitas de franela
co-mo os delantales
dos nenos da escuela
Non e de Ourense
nin veu de Partovia
ia a musa e a estrella
d-Academia de Segovia.
Fai pouco tempo
deuselles un caso
que por adiantadas
levaron un fracaso.
Abrochan para tras
e levan na frente
unha das batallas
da guerra do pan
Certa señora
sale nos papeles
polo que presume
de abrigo de pieles.
Correuse na vila
ala certo día
que o don fulano
estaba na agonía.
Outras mais bonitas
feitas en barbastro
co mapa de Cuba
ia foto do Fidel Castro.
Para farolear
dice con escuela
"es piel de visón
cruzado de bubela."
Hai certo fulano
de cara de can
que a base de cartos
quere ser un Gethleman.
Algún propietario
sin coñecemento
quere que todo o gasto
sea do Ayuntamiento.
Ahora das rapazas
vamos a falar
entenden de todo
menos de guisar.
Non teñen tres cuartas
do fondo os hombreiros
parecen as blusas
que levan os queixeiros
Outro "lapasopas"
non solo se opón
que ademais esixe
indemnización.
Teñen unhas modas
que e unha risión
en vez de gastar salla
poñen pantalón.
E sin olvidar
a todos "pavesas"
que tanto presumen
cas gorras portuguesas.
Aunque el se propoña
facer gran tarea
debe cada veciño
por seu grau d-area.
472
Oxe os homes-homes
andan moi escasos
pois con estas modas
parecen payasos.
A moda moderna
quitalle unha mancha
esas que se peinan
ca raia muy ancha.
Ahora contestan
con todo o furor
"yo de Fidel Castro
soi fiel admirador"
Levan un abrigo
tan ceñido e seco
que.en vez de un abrigo
parece un chaleco.
Tod-os que son calvos
por naturalidad
sin darse de conta
estan de actualidad
Sería pabero
(solo son preguntas)
ver a todos homes
cas duas modas xuntas.
Meu fillio pequeno
deu sua opinión
parecelle a chaqueta
da primeira comunión.
O novo peinado
que saliu no cine
e afeitar a cabeza
o estilo Yul-Brinner.
A cabeza pelada
ia barba hast-os pes
parecera que levan
a cara o revés.
Tamen as gabardinas
da moda actual
son mais pequenas
co meu capital
Pois a "raja ancha"
son beneficiados
porque solo teñen
que afeitar os lados.
El forro de dentro
veu de la Coruña
es broche de can
y bazo de garduña.
O probe ignorante
fai o gran papel
dice que se viste
na casa "Cortefiel"
E con outra moda
tamen se contentan
eses que son porcos
e nunca se afeitan
Costou unha fortuna
i quedan pasmados
fué el último grito
de galerias preciados.
Con eses modelos
que trai de Madrid
parece o anuncio
do "Cerebrino Mandri"
Antes os das barbas
chamabanlle peludos
i-os pobres calaban
o mismo c-os mudos.
Todo o pueblo sabe
(eu oinlle a tres)
foi comprado a cachos
no Barcelonés
OBRAS NA CIDADE
Na de Curros Enriquez
sin saber porqué
peligranche as narices
si metes mal o pé.
Haber si consiguimos
o Estadio ya piscina
por mais que o pidimos
non se lle dá cima
Orense e a capital
que mais sube de España
inda que cheira mal
ise río Barbaña.
Yós arboles que ten
con prantas o redor
parecenche mais ben
que un “Recolledor”.
Hay unha fonte bella
que nón sirve pra nada
estana arranxando
no Parque San Lazaro.
Nós temos entendido
que o van canalizar
ińtonces meus amigos
deixará de cheirar
Estan limpando o Barbaña// ala polo Lebrona// veremos cando fan // no Barrio da Chona
473
ESCOLMA DO ANO1961
CRÍTICA. DE XÉNERO: HOME
O dos homes e outro
caso extraordinario
pois xa moitos se pasan
o bando contrario.
Vamos a falar
algo dos mociños
que tamén os hay
que pintan os fuciños.
Rapaciñas de Orense
ter moito coidado
con estos mociños
que veñen disfrazados.
Pra falar de algunhos
de tal caradura
hai que decir cousas
que non deixa censura.
Ondulan o pelo
con moito disimulo
e levan pantalós
que parecen embudos.
Moy ben vestidos
moy ben arreglados
e parecen burros
que van o mercado.
Pero dises homes
amigos ourensanos
todos vos pensades
o que nos calamos.
Hainos que se peinan
estilo Marlon Brando
y outros con tupé que e un
verdadeiro escándalo
Levan as chaquetas
con moitas güatas
pra presumir de anchos
dediante das rapazas
OBRAS NA CIDADE
Faran'os alí
unha bolera
i-unha sala de festas
de moita solera.
Din que van faguer
o Miño navegable
e baixarán por el
grandes motonaves.
Queren terminar
as obras do Barbaña
e para eso irán
catro obreiros a cabala
Tamen nos farán
un hotel dos de moda
pra que paren en el
os que veñen da fora.
Será muy grande
con moitos miradores
para poder mirar
os alrededores.
A playa do Miño
tamen terminarán
pra que iste ano
poidamos veranear.
Da ca a pouco tempo
din que van faguer
un gran paseo
de moito ver.
Tamén nnos farán
outro puente sobre o Miño
que chegará
do Couto o Ribeiriño.
O ponte "Pedriña"
teñen que aumentar
si esta gran obra
queren arrancar
As nenas d'aldea
xa son cotizadas
pois a mayoría
están ven dotadas.
As da capital
non teñen honores
pra pillar un home
van pasar sudores.
474
Por moitos barruntos
c'a cara lle den
sin ter a moneda
solteiras se ven.
En Ourense hay
unhas cuantas rapazas
que non teñen pra pan
e compran as estampas.
Unha estabilización
pa elas hay que inventar pra
que igual c-a peseta
se podan revalorizar.
C-as amas de casa
vamos empezar
pois todas elas
non fan mais que gritar.
Tanto presumir
con alto tacón
i-andan os papeles
pra non gastar carbón.
Peinados de copete
Zapatos de tacón
e faldas apretadas
como pantalós.
Ahora das rapazas
vamos a falar
que andan toliñas
por se casar.
Estas nenas novas
con tan poucos anos
entenden de amores
de lios e engaños.
Xa non falemos
agora dos bolsos
pois parecen redes
ou xaulas de monos.
Poñen os peinados
estilo Fabiola
en cambio nas pernas
cheirumede cebola.
Antes de bonitas
tiñan moita sona
agora elas mismas
din que son muy monas.
Pola mañá pasean
po'lo xardin ya tarde
van o Auria
pra presumir.
C-as faldas tubo
que cortiñas van
e pasan mil apuros
si se bota un can.
Por esta razón
que ninguén se explica
tamén haberá
gorilas e micas.
Todo o que elas fan
e para ver si pescan
un parvo con cartos
pra que as manteña.
Os cas de duas patas
non lle teñen medo
pois van ven armadas
e levan muy bo cebo.
Na cuestión de mulleres
haise que meter
pois hay que pinchalas
como un alfiler.
Farano moi ancho
e con grandes aceras
pra que poidan pasar
as rapazas solteiras.
Haibos algunhas
con mais precaución
que en vez de levar
faldas poñen pantalón.
Da pena miralas
metidas no Alaska
no cine ou no Auria
ou en cualquer tasca.
Ten o noso Mayo
algo que saldar
no libro das nenas
e vai a empezar.
E con estas modas
e con tanto garbo
hay que ver como atrapan
os Marlon Brandos.
A apiración mayor
e mais progresista
entre todas elas
e ter novio futbolista.
Hai certo sector
de mociñas novas
que pra buscar mozo
vólvense tolas.
Dos bailes e dos cines
non sabemos nada
e acta pra mayores
non temos entrada.
Algunhas xovenciñas
dan mais voltas que noria
pero en cuestiós amorosa
xa son viejas glorias.
Conocemos unha
un pouco pernuda
o ver unha boda
a proviña moito suda.
Co pelo teñido
e medias de naylon
y-a barriguita
cheíña de caldo.
475
Elas van o cine
sempre a butaca
e logo o salir
van merendar a tasca.
A que teña mozo
e queira casar
dámoslle un consello
que non ha fallar.
E nos aconsellamoslle
que teñan precaución
cun golpe cando se leva
xa non ten salvación.
Un bocadillo
ca xarra de viño
e como teñen fame
chupan os dediños.
Si po'las boas
o mozo non casa
dille unha cousa
en plan de ameaza.
Tamén as mulleres
merecen boas indirectas
poñen tolos os rapaces
que non teñen Vespa.
As rapazas mais guapas
son as do Couto
solo coa mirada
poñen a un louco.
Era conveniente
como precaución
darlle a estas rapazas
moito biberón.
I-os que teñen vespa
e cadelas no bolsillo
andan tras de iles
o redor como sarillos.
Levan media Vespa
zapato Vallé
como o do conto
María dall'o pe.
Eso estaría ben
que falta lle facía
pois elas por chupar
chupan hasta sua tía.
Hai ahora rapaciñas
que com'os homes alternan
igual che fuman un pito
que envasan nas tabernas
Poñen falda tubo
con tod'o descaro
a ver si algun pinzo
pasa pol'o aro.
Van po'lo paseo
si as convidas a café
pidenche xamón
e quedas sin "parné"
Unhas pintan os fociños
con color de rosa mate
i-outras levan calzós
com-os c-usan os rapaces.
E levan na cara
cando van os bailes
moita mais pintura
cas Galerias Comerciales.
Pero si houbera primos
así todos os días
que se deixen engañar
elas moito engordarían.
Estas créense modernas
i-eu diría que larpeiras"
non saben freír un ovo
nin coller unhas tixeiras.
Unha ca pintura
moitas faltas tapa
e mais que cara
parécelle un mapa.
Pero entr'elas hay unha
engordou demasiado
pois ahora non sale a calle
ten que ter moito cuidado.
non se enfurruxe a seseira
das rapaciñas d-Ourense
porque son muy bonitas
o decir de moita xente
Pra cazar marido
ela moito inventa
(inda e noviña
anda nos cuarenta)
Pois non sale a calle
porque teme resbalar
en unha casca de plátano
e poderse matar.
Tampouco a "Pantorra"
efecto xa fai pois
e moito corriente
incluso na nai.
O ver o mociño
que ven nunca orquesta
regáñalle os dentes
igual c'unha besta.
Sin embargo unha de'las
ven veces resvalou
pero tuvo moita vista
e non se lle notou.
Solo a solución
si casar queren
co pai pague ben
pra que lla leven.
476
Pasa nas provincias
sexamos así pero o
mal exemplo
dano os de Madrid.
Co nombre d'spar
fixeron sociedad
y'as tiendas pequenas
han-nas levantar.
Deixan n'aldea
a muller y-os fillos
e vanse pr'America
a ganar os cartiños.
Pra tanto lacazan
o mundo está ben feito
pois traballa preles
xente de proveito.
Con esa sociedad
os Supermercados
veránse cada día
mais fastidiados.
Pois e de ignorantes
opoñerse os beneficios
anque son sacrificios
para os beneficiados.
Centos de labregos
furgan na terra
pra qu-estos y-outros
enchan a talega.
Sempr'hay descontentos
non se pode evitar
porque sea como sea
teñen que protestar.
Non critiquen tanto
nin falen en balde
e apollen en todo
o señor Alcalde.
Crian marraus
con moito sudor
e gardanse pr'eles
sempre o peor.
Imos empezar
po'las leiteiras
pois fan moitas mezclas
dentro das caldeiras.
Tamen dos do pescado
temos que decir
que manexan os cartos
como si fora serrín.
Esta xentiña
e tan atrasada
que venden os xamós
e comen ensalada.
E pra medir ladean ben
o cuartillo pra poder
decirque vay ven medido.
e asi a trampa esconder
Traen o pescado
de a de quince dias
e fano pasar
como si fose do día.
Señores entendidos
déronse de listos
deixando sin xente
los Ultramarinos.
Si alguien lle protesta
que o leite e mala
enseguida din
qu-e pura de vaca.
Está o noso mayo
sin coñecemento
sobre a campaña
do abaratamento.
Quixeron meternos
estaremos sturados
Os do Ayuntamiento
deixamos en paz
pra da emigración
poderlles falar.
Subiron as fabas
leitugas e noces
y-o que mais subiu
foron os altavoces.
A ises mercados
tes que levar cartos
y-os ultramarinos
lévalos fiados.
E de pena ver
a tanta xentiña
que pra lonxe vay
da nosa terriña.
Sacaron as cornetas
por estar muy altas
ahora quedaron
campañas por gaitas.
No barrio do Puente
tuveron reunión
certos señores
por esa cuestión.
Casi todos son labregos
que cansos están
de traballar na terra
sin apenas ganar.
Están xa faguendo
unha comisión
pras festas do Corpus
darlle un empuxón.
os "Supermercados"
e dentro de pouco
477
E nos que sabemos
que van ter gran fama
vamos a decirlles
algo do programa.
As verbenas iste ano
tamén se farán
no Jardín do Posío
pra poder cobrar.
O c'o pilotaba
ten que ser machote
e hay quen asegura
que veu o lingote.
Abrá unha "tourada"
no palco da banda
un concurso libre
de queixos de Holanda.
Tamen conseguiron
poñer de repente
na calle Luís Espada
alumbrado fluorescente.
Todos os braos
o corpo pide
que se refresque
co gran refresco "Iris"
Estrenará ese día
a Banda Municipal
unhos traxes novos
todos de percal.
¡Ei Carbelleira
terriña a nosa!
os supermercados
mellores son os da Ciosa.
As playas e terrazas
acuden a miles
e todos exijen
o gran refresco "Iris"
Que monos que ricos
que ven estarán
ganarán mais sueldo
e millor tocarán.
O do parque San Lázaro
e mais o do Couto
tratan muy ben a xente
cobrándolles pouco.
Marcas hay cen
calidades miles
pero non superan
o gran refresco "Iris"
Carreira de burros
con calzós chanchullos
batalla de flores
tracas e estadillos.
Teñen carnes de Lugo
pescados de Marín
Conservas e bos Viños
que arden nun candil.
Entramos en Ourense
pol'a "Ponte Vella"
por ser a grandeza
dista nosa Terra.
Din que imos ter
moito donde gastar
os cartiños
envienos da lá.
Xa sabe todo Ourense
que son os de mais fama
por que teñen os articulos
o mellorciño de España.
Tuvemos.noticias
cun-ha fonte "quente"
atrai a'tencion
de tod'o ca contemple.
Deixemos as obras
pra lles comentar
o que serán as festas
dista ciudad.
A capital de Orense
será unha gran ciudad
con hermosas playas
e un gran puerto de mar.
Férvelles a auga
nun sitio colocado
que tod'o forasteiro
quédase pasmado.
Moitas verbenas
e moita alegria
tamén habrá
algunha romería.
O quince d'Abril
quedamos pasmados
vendo un avión
encima dos tellados.
Vímonos colmados
dispois de larga espera
dun Supermercado
digno desta Terra.
Carreiras ciclistas
partidos de futbol
e non poden faltar
as carreiras de burros.
Deixou c'a boca aberta
a todos os marchantes
pois fixo acrobacias
escalofriantes.
Co nombre de "Ciosa"
montouse iste mercado
precios o alcance
de todo Ourense.
478
Disda misma casa
podo usted chamar
e levanllas cousas
da millor calidad.
Pra refugio de barcos
en tempo de inverno
habrá instalación
no Pozo do inferno.
Pronto veremos
na playa do Miño
arrancar a xente
pra la os domingos.
No barrio do Couto
por ser popular
montou esa casa
un-ha sucursal.
Seguindo mais arriba
cerca do cumial
estará enclavado
o puerto comercial.
A terra que votaron
pra poder andar
trouxerona importada
da lá de "Barbadás"
Pra comprar barato
e cousa sabrosa
vaya ho mercado
d'a casa "CIOSA"
No campo da feira
e seus alrededores
levantaranse industrias
de barcos e armadores.
Deixemos a playa
e imos comentar
as obras do Barbaña
que están por acabar.
Barrerán as calles
con coches escobas
e daranlle os guardias
unhas porras novas.
Desde Reza as Caldas
habrá embarcadeiros
e muelles especiales
pra barcos petroleiros.
Iste mayo cree
que tendrán que pasar
un par de siglos
antes d'acabar.
Abrá grandes premios
no rio Barbaña
pros pescadores
que pesquen ca caña.
Muy pronto veremos
a flota carioca
en visita de honor
o barrio da mioca.
Non podemos decir
que mais tendremos
pois inda o a d'acordar
o próximo pleno.
Igual que no futbol
pra que a salú non peligre
habrá que buscar
os espacios libres.
Ano tras ano
día tras día
as obras de Orense
suben en categoría.
Ahora si que o pueblo
pode estar contento
cas actividades
do Ayuntamiento.
Quedamos sin arboles
e outra cousa millor
non tendran as parexas
donde facerse o amor.
Iste ano fixeron
grandes proyectos
para logo gardalos
na caixa dos recuerdos.
Engrandecen Onrense
a tortas e dereitas
e non e de broma
que son obras feitas.
De todos os proyectos
o mais encomiable
e convertir o Miño
en rio navegable.
Din que van pasar
os barcos po'lo Miño
desd'a Guardia e Tui
hasta Barra de Miño.
Xa solucionaron
todas as xestiós
e fan o palacio
de comunicación.
Ganará o barbaña
pois sendo consecuentes
tamén hai que millorar
os pequenos afluentes.
Si pol'os proyectos
fósemos mirar
Ourense sería
unha gran ciudad.
0 peor do conto
que van de fociños
contra posición
de algun-os vecños.
479
Compón esta chusma
certa camarilla
que non lle interesa
ver esa lucecilla.
Este tal progreso
moito lle molesta
por ser beneficio
da clase modesta.
Tanguelos do rego
i-o c-o camiño torza
si non vai as voas
facelo ir a forza.
Deixemos as trouladas
que son a nosa ilusión
faremos do plano
da nosa población.
Navegable o rio
e feita a nosa playa
veremos moitos buques
no puerto da Barbaña.
Nos calles non hai socavós
temos boas plazas d'abastos
c-o presupuesto que hai
non se poden cubrir gastos.
Armouse un lio tan grande
peor co do Congo
que os pobres propietarios
andan todos tolos.
Esta gran obra
será colosal
veredes como Orense
ha de prosperar.
Por esta ciudá d-Orense
tamén hai que decilo
fixeron mais en catro anos
coutros fixeron nun siglo.
Con tantas zonas verdes
pra facer xardís
e pra facer unha casa
hay que ir a Paris.
Churros, mantecados
hasta incluso purgas
pra faguer turistas
pra mirar as Burgas.
Temos a Diagonal
orgullo d-os orensanos
pero seica lle falta a rua
un metro por cada lado.
Que marchen pr'Alemania
os nosos obreros
por que en Orense
sobran jardineros.
Tamén vamos a falar
do noso Ayuntamiento
qu-é o millor d-o mundo
pero d-o mundo inteiro.
A Calle de Ervedelo
según dicen os veciños
tal como a cousa che vai
hai calle pra-unhos aniños.
Deixemos ahora
esta cuestión
pra que a arregle
o pueblo y-a corporación.
E a chavola dos cucos
dos c-apenas che fan nada
pero pra chupar os cartos
andan listos como arañas.
Din que da alma
o espello e a cara
e todo Ourense
leva reflexada.
Ahora en Orense
hay grandes novedades
pois dicen que o Miño
vay a ser navegable.
Tamén cuidan da ciudá
con todos esos cartiños
a prueba está nas calles
e a playa que fan no Miño.
Eso dos meneos
y'entorno de ollos
esta mais gastado
c'a cocer os hovos.
CRÍTICA DEPORTIVA
O Orense na segunda
fai moi bo papel
pero si pasa a primeira
non se podrá sostener.
Pedimoslle a Directiva o
mister Nando e o Roque
xugadores que non sirvan
lles den o pasaporte.
Dicen os vigueses
os d-a ciudá d'o "aceite"
c-o Celta puxo o Ourense
entr-a espada i-a parede.
A cidade de Ourense// estavos moi contenta// o equipo funciona // e os socios aumentan
Temos bos xogadores// e un gran porteiro// pronto da segunda // será o primeiro
480
ESCOLMA DO ANO 1962
Non se lavan nin peinan
non saben fregar a casa
e por non coser a roupa
andan con ela rachada
Todas gastan tanto luxo
que semellan millonarios
e hay moitas que na casa
non teñen siqueira caldo
As nosas mociñas
están todas elas
tan tolas que non hai
por donde collelas
Algunha que non sabe
pegar un solo botón
e o pobre do marido
ten que coser o calzón
De solteiras todas son
muy cariñosas e limpias
mais despois de casadas
sombos unhas cochinas
Pra elas non hai veda
en abril ou maio
estan sempre de pesca
por si pica algun "payo"
Eu sei dunha muller
que despois de casada
púxose a faguer o caldo
e tiña o pote sin auga
Solo a solucion
si casar queren
co pai pague ben
para que lla leven
E cuando pica algún
no Auria ou no paseo
parecelles que acaban
de ganar un trofeo
Cando botou as verzas
o pote xa rechinaba
esplotou feito unha chispa
e levoulle unha queixada
Non saben lavar platos
nin fregar unha cociña
solo aprenden a pintarse
e andan debaixo pra'riba
E empezan enseguida
a explotación
que iste negocio é
de verdadeira ocasión
Outra fixo unha tortilla
ya sartén estaba afumada
e cando foi a comer
o que comeu foi borralla
Andan de baile en baile
que parecen anduriñas
enganchadas nos rapaces
como o gato nas sardinas
Os cartiños do home
tiñan que ser de goma
para chegar donde
quere algunha tragona
Agora que xa falamos
das mulleriñas casadas
falaremos das mociñas
que son unha monallada
E ver as rapaxas
na calle tan xeitosas
con andar de anxos
e caras de rosas
Empezan por vermut
mais tarde un helado
e fumar tabaco rubio
tomando un combinado
Cando teñen doce anos
xa queren parrafear
xa lles gustan os mociños
e xa se empezan a pintar
O peor do conto
e velas na casa
sin cremas nin pinturas
que de medo espantan
Así queda o "payiño"
de algunha señorita
mais farto que o demo
da auga bendita
Andan moceando
todas cheas de razón
presumen de moitos cartos
e non teñen patacón
Con eses peinados
que poñen de sombreiros
e enrriba das cabezas
semellanse a palleiros
Pois todo iste gasto
non hai quen o resista
como o mozo non sea
millonario ou estraperlista
481
Preparan o potaxe
con toda a frescura
venenos vender
"leite de vaca pura"
Os pobres orensanos
están todos chorosos
por o que se gasta
en proyeutos costosos
Ahora venlle o turno
as actividades
do Señor Alcalde
ios nosos concejales
Vamos falar un pouco
das leiteiras que
para ter mais leite
remexen nas caldeiras
Todo e presupuestos
todo papeleo
todos a "chupar"
dos cartos do labrego
Vai a demostrar
o señor alcalde
que seu nombramiento
non e dado en valde
Hay unha leiteira
que mungue na marela
e para ter mais leite
mexa na caldeira
Do noso Puente
temos que falar
co pobre de vello
haino que inyetar
Do casco de ourense
teñen gran empeño
en modernizalo
estilo Madrileño
Esta leiteira
xa non anda ca leite
pois puxose rica
a conta da senté
Estase agrietando
e a vista está
que si non lle valemos
baise derrumbar
Temos moitas cousas
que atraen os turistas
para que nos visiten
e deixen divisas
Outra leiteira
que e de por aca
que os cartos que gana
son pra se pintar
Pedimos con xusticia
e co corazón
que se arregle o puente
que é o noso honor
Pero os extranxeiros
que veñen a ciudad
pasan de largo
a gran velocidad
Querese pintar
pra ver sei engancha
algun mociño
que caiga na mangancha
Felicitamos de corazón
o Ayuntamiento
pois coas melloras
o pueblo ten contento
Cando algunos queren
quedarse a dormir
por falta de hoteles
teñen que fuxir
Traen un cheiro
tan mareante
co pasar xunto'elas
caese un para diante
Vexo con agrado
e demostran civismo
as normas aplicadas
o gamberrismo
O noso consello
bastante certeiro
e que fagan cama
na alameda de Cruceiro
Dentro da tapa
da caldeireta
traen un espelliño
ya barriña violeta
Hainos mangantes
e trasnoitadores
que debian aplicarlles
os castigos mayores
Falase de un Parque
pro noso recreo
en Cima da Costa
muy cerca do Ceo
O tema das leiteiras, foi unha gran preocupación para os maieiros durante moitos anos.
482
ESCOLMA DO ANO 1963
LOCAL-SOCIAL
Iste e un mayo
como poden ver
de mil novencentos
e sesenta e tres.
Pois si ben se mira
non hai diferencia
entre cuatro reas
e trinta cadelas.
Será de gran disputa
e pondrán tal tesón
cálgunhos si non morren
irán o cagarrón.
E un mayo probe
por a condición
en que nos deixou
a estabilización.
Vista de este modo
a suba e pequena
y-o tanto por cento
solo e o cincuenta.
Serán en fin as festas
de tantas maravillas
que habrá moitos premios
nas caixas de cerillas.
Non hay nin cadela
pra poder mercar
e moitos comercios
van ter que cerrar.
Si se botan contas
como fai a empresa
que o cabo do ano
solo teñen perdas.
O mundo está revolto
yátmosfera cargada
ou ven un vendaval
ou ven unha riada.
Antes viñan cartos
desde Venezuela
pero escorrentounos
tanta intrequedencia.
Yási desta maneira
ca xente entendida
que pase un rato alegre
e non salga aburrida.
Esto da emigración
evos e tristeza
os campos perdidos
xa solo hay maleza.
E gracias que ahora
coiste novo Alacalde
van volvendo as cousas
o seu vello cauce.
Tamén sera de medo
a baixada do miño con
piraguas de plástico
e con moito brillo.
Siguindo asi unhos anos
quedaremos sin nada
e comeremos viruta
como un burro do Parada.
Suprímense os impuestos
arreglase as calles
y-hastra no cruceiro
van a facer un Parque.
O Presidente das festas
tenvos proyectado
facer cosas de balde
pro necesitado.
E cando te queixes
de door de ventre
daranche de remedio
copas de aguardiente.
Con moitos columpios
moitos triquitraques
para que brinque xuntos
todolos rapaces.
Pois todos istes anos
éravos de pena
solo disfrutaban
os que tiñan tela.
E por falar de todo
o que vai sucedendo
contaremoslle un conto
que pasou no inverno
Con tantos buratos
non hai que extrañarse
de que os autobuses
suban o viaxe.
No Trofeo do Fútbol
pra que haya emoción
traerán un equipo
da nosa rexión.
Do alcohol metilico
Vamos a falar
por unhos ladróns hobo
que mortes lanmentar
Mataron moita xente// eses sinvergonzas// ogalla lles caian// cen anos de cadea.
483
Hai comerciantes
Nesta ciudad
Con moitos cartos
E pouca dignidad
Falase tamen
Dun gran matadeiro
Comeremos vacas vellas
Cocidas no caldeiro
Vendran reforzados
Con grandes armaduras
Pra conteñer o ataque
Das nenas "caras duras
Bebida da morte
en Ourense y España
Estes caballeros
De mala entraña
Novos autobuses
Son de maravilla
O malo e que non se escapa
De pasar po-la taquilla
A emigración
tema do presente
vai a deixar o
país sen xente
Todos tiñan coche
E andaban o ultimo grito
E envenenaban o pueblo
Co alcohol metilico
Xa os velliños
Poden gozar
Con coches tan longos
Podense sentar
Vanse pra fora
os nosos labreguiños
pra vir logo co aiga
e darnos nos fociños.
Deixemos a estes señores
Que son de pericia
Xa se encarga deles
Ahora a justicia
A xente nova
Esta moi disgustada
Iba moi agusto
Em forma de empanada
Din por eí adiante
Os moi enterados
Que veremos os da pluma
Sachando nos sembrados
A nosa alcaldía
E algo de suspense
Vai a meter mau
A casi todo Ourense
Orense progresa
A gran velocidad
i- a estacion de autobuses
sera unha realidad
Com istes operarios
Tan refinados
Veremos grandes cousas
Quedaremos asombrados.
Arreglara calles
Tamen fara aceras
E moitos xardis
Pros mozos calaveras
Estes ano as festas
sera algo ideal
todos gozaran
sin gastar um real.
No hotel e no bar
E na cosa e na fonda
Presentaron a sua obra
A patata sin sombra
Amolou as paexas
Con feitos materiales
Ahora hay luz
En todos os portales
Vendra tamen
O "duo dinamico"
Chegaran os pobres
Cheos de panico.
Dos tendeiros
Habria que falar
Pues non se cansan
De estraperlar
Este ano nas festas
todo será moi bonitiño
mais se non o é
que sea pouquiño
Coñezo un señor
que sabe de inglés
e moito presume
cando firma os papei
Non e mentireiro,
e nonpode calar;
critica sen medo
ao mundo enteiro.
As autoridades
están enteradas
que temos unhas ruas
queestan escaralladas.
Ahi vedes un Maio
ben ornamentado,
eche moi hermoso
e tamén aguilloado.
¡Escoitade todos!
ó maio lixeiro
lembrade o que pasa
no mundo.enteiro
484
CRITICA DE XÉNERO: MULLERES (*)
(*) Reseñamos a primeira premonición, sobre a posibilidade de que no futro, haberá mulleres exercendo de Concellais. Hoxe búscase a paridade.
Agora cás mulleres
levan o pantalón.
As nosa mociñas
Estan moi disgustadas
Con tanta competencia
recurren a pintura
e vese cara a cara
que unha basura
Sei dunha rapaza
desas da pintura
que pra embarruntarse
vendia levadura
Anda, detrás dos mozos
En procesion po-los bares
buscando quen lle pague
o viño i- os calamares
por todos os jefes
yén caso de letixio
faranvos de Xueces.
ya hora da comida
levará co cazo.
Si vas a unha oficina
abundan as mulleres
e temolas tamén
en moitos talleres.
Sonvos as chivatas
deses jefecillos
controlan o traballo
e si fumas pitillos.
Son moi estimadas
Serán embaixadoras
e Graduadas Social
e na Corporación
habrá algún Concexal.
No caso de guerra
Ira un Escuadrón
fumando un gran puro
yármadas de bastón.
Yáquel que retroceda
daranlle un estacazo
E pras Oposición
levarán a plaza
aquelas que de tipo
teñan mellor traza.
Serán Xueces de linea
no xogo do balón
yo que cometa falta
quedará sin pantalón.
A CRUZ DE MADEIRA QUE EXPLICA A CRISTIANIZACIÓN DUNHA FESTA PAGÁ.
485
ESCOLMA DO ANO 1964
CRÍTICA POLÍTICO-SOCIAL
Xa chegou o mayo
anunciando primaveira
e traevos como vedes
unha tasca de feira.
O Presidente das festas
tenvos proyectado
facer cosas de balde
pro necesitado.
Empezaron ca limpieza
por lla facer pagar
a todo o que queira
poderse limpiar
Chegou o Tres de Mayo
festa de Santa Cruz
chegou a primaveira
que da calor e luz.
Pois todos istes anos
éravos de pena
solo disfrutaban
os que tiñan tela.
A Escuela de música
é muy funcional
pra que logo non axa
nin Banda Municipal
O vir as anduriñas
podes respirar
o inverno crudo
podemolo deixar.
O Trofeo do Fút-bol
pra que haya emoción
traerán un equipo
da nosa rexión.
O servicio de Bombeiros.
é muy modernizado
fai moito fregado
pero é no adoquinado
As festas iste ano
serán de admiración
yási teñen pensado
os da comisión.
Será de gran disputa
e pondrán tal tesón
cálgunhos si non morren
irán o cagarrón.
Van a millorar
este gran servicio
pero é pra cobrar
todo o estropicio
Pois pensan traer
Toreros de pistón
que se arrimen os touros
penetrando algun pitón.
Serán en fin as festas
de tantas maravillas
que habrá moitos premios
nas caixas de cerillas.
Ai un cobrador
Todo un gran señor
que mais se parece
a un ruiseñor
Yási desta maneira
ca xente entendida
que pase un rato alegre
e e non salga aburrida.
Como o mayo iste ano
con esto da emigración
evos unha tristeza
nos campos soio maleza.
Son moi educados.
cando van montados
parecen criados
na térra dos nabos
Sera un plato forte
velos sangrar po la barriga
yási todos conformes
pra que non se diga.
Acabamos de chegar
da vila de Parada
e vámoslle a. contar
moita trapallada
Deixémolos quedar
que podan descansar
ainda que outro día
nos volvan fastidiar
Tamén sera de medo
a baixada do miño
con piraguas de plastico
e con moito brillo.
Temos en Ourense
gran Corporación
que quere facer
unha gran población
Nova Corporación no
noso Ayuntamiento eche
xente nova pero de
conoceniento;
486
Van iluminar o que non
está alumbrado pero
teñen voluntad e ian
de lógralo
Iste ano non podemos
criticar as leiteiras pois
agora; cas botellas
acabaron con elas
Durante todo o vrao
Pon nil a terraza
Pra que calquer mozo
Valla ca rapaza
Tamén os da limpieza
Vánchese esmerando
pois as nosas calles
estanche limpando
Levántate Mayo
xa e hora; de calar
evámonos pr'a casa
a calle do-Víllár
Vanlle moita xente
Con moita razón
Pois eche fresquito
E ten Televisión
Antes non limpaban
pois tiñan que tapar
os baches das calles
qu'están sin arreglar
Nova Corporación
No noso Ayuntamiento
Eche xente nova
Pero de coñecemento
Un bo repetidor
Teñen que colocar
Na torre de Orense
Que está pra s' acabar
Tanén felicitamos o
concejal dos xardís
pois estanlle pondo
capullos e alelís
Van iluminar o que
non está alumbrado
Pero teñen voluntad e
Hanche de logralo
Agora en Orense
Non comemos grelos
Pois baixou o polo
As patacas i'os huevos
Alá ond'ó Posío:
fixeron un xardín
pra c'oBarandela
s'aproveite d'il
Pagan os veciños
A iluminación
E todos a queren
Baixo o seu balcón
O polo levárono
Para o Porriño
i-o salto de Castrelo
lévanos o viño
Durante tod'o vrao
pon n'il a terraza pra
que calquer mozo
valla ca rapaza
Tamén os da limpeza
Vanchese esmerando
Pois as nosas calles
Estanche limpando
Todos estos versos
saldrán na región
pois os que foron Alemania
non mandan un renglón
Vaille moita xente
con moita razón
pois eche fresquiño
e ten Televisión
Antes non limpaban
Pois tiñan que tapar
Os baches das calles
Que están sin arreglar
Iste ano non podemos
criticar as leiteiras
pois agora c'as botellas
acabaron con elas
Todos estos versos
saldrán n.'a Región
pois os que foron Alemania
non mandan un renglón
Tamen felicitamos
O concejal dos xardís
Pois estanlle pondo
Capullos e alelis
Agora ven'aleite
moi preparadita
pero pra nos perdeu
a gracia que tiña
E da nosa Emisora e
millor non falar
non puxeran outra
e tiverona que ampliar
Ala ond'o Posío
Fixeron un xardín
Pra c'o Barandela
S' aproveite d'il
Levantate Mayo
xa e hora de calar
e vámonos pr'a casa
a calle do Villar.
487
COPLA MOI CURIOSA E IMPORTANTE EN CANTO Ó SEU CONTIDO
(PROCEDE DE VERIN E ESTÁ FIRMADA)
Concursa um maio de Verín e presenta unhas coplas moi importantes, porque de maneira
moi clara, amosan o verdadeiro senso de ruralidade desta festa vencellada á Santa Cruz e
á Natureza e polo tanto tamén, ás peticións á nai natureza, para que o ano sexa bo e as
colleitas abondosas.
Fala" do mês da Contribución"e isso é importante, porque nas nosas aldeas tíñase moito
em conta esa data e resultaba moi normal escoitar a seguinte frase entre os habitantes da
aldea " hay que ir a Ourense, que neste mês hai que paga-la contribución" e tamén esta
outra: ¿ Manolo fuches paga-la contribución.......?
Na actualidae esta situación apenas se da debido a que a modernidade e sobre todo a comodidade fai, que se docilien todolos impostos, e sexan as entidades bancarias as que o fagan
directamente, o que se bem é certo que resulta cómodo, non é menos certo, que ás veces
presenta algunhas sorpresas.
Fala a copla de que" xá temos Toén" e isso quere decir, para os que non teñan referentes,
que na localidade de Toén atopábase o único Sanatório para doentes da cabeza (chamado
" o sanatorio dos tolos") e, o tal Cabaleiros que nomea era o médico Dr. Cabaleiro Goas,
especialista que os atendía á sazon.
Hoxe em dia vive o seu fillo Dr. Cabaleiro Fabeiro, que tamén é medico da mesma especialidade.
A continuación transcribimos dita copla.
PRO CONCURSO DOS MAIOS EN 0RENSE
Eu xa o sabía meu maio, quiste ano ves garimoso, véuche un abril moi bó, e tés que ser
frorido i hermoso:
Iste ano non mandes xiadas, ¿Te lembras da Santa Cruz? ¿Xa fai dazanove anos? que arrasaches, o traballo e a virtud.
Non te metas, cos labregos, que levan moito traballo, e as veces: falos xurar, pro non din
mais que carallo.
Ti eres bó e mimoso e tés a flores na tua mao, non toques o birimbao, e respeita os paisanos nosos.
Maio longo de 31 días, fas traballar demasiado, xa pensas que tés; criado, no labrego.
Moito xudías.
O mes de faguer a contribución, os días com as chaquetas de pana, non tés porque tirar a
gana,: de qurer ser un bribón.
Maio, meu maio, pórtate ben! e pro ano que ven, falaremos ben de tí, e senón mandamoste pra Madri..
¡Ten coidado que xá temos TOEN!'¡Pórtate bén!e senón te pechamos, falamos com
Cabaleiros e xa verás como te tratamos. ¡MAIO PÓRTATE BEN!
Por: Alberto Rodríguez Salgado Olivan, 11 - S, Lázaro. VERIN
488
ESCOLMA DO ANO 1965
Fixemos as coplas
algo achafalladas,
cá prensa non fala
destas trapalladas.
Facer novas playas,
novos restorantes,
Clubs de francachelas
e cousas picantes.
Moitos mocosiños
Non teñen que facer
Métense cos ancianos
para se deverter
Nin prensa nin radio
dicen as verdades,
porque-iles presumen
ser profesionales.
Facer cousas novas,
cousas futuristas,
solo cavilando
que veñen turistas.
O Mayo florido,
nésta primaveira,
fala nas suas coplas
de Galicia enteira.
Tres cousas famosas
ten os orensanos,
tres cousas moi nosas
das que nos gavamos.
Yási andando o tempo,
todos placenteros,
finaremos sendo
díles camareros.
As catro provincias
da nosa terriña,
as catro padecen
o mal da morriña.
A playa do Miño,
que foi moi sonada,
cando a inauguraron
fai tres temporadas.
Fora cás industrias,
vayan pra-outro lado,
que traballe o demo,
que-un condenado.
Lugo ten a fama
por amurallado,
e nésas murallas
estache encerrado.
Agora a coitada,
en vez de bañistas,
fai os kilovatios
pros electricistas.
Tamén das vacalouras
temos que falar
de moitas falcatruadas
que fan na capital
Yás poucas industrias
que teñen montadas
son cos embutidos
yóutras trapalladas.
A Torre dÓrense,
moi alta e garbosa,
que grita a puxanza
da provincia nosa.
Andan en bandadas
comas gaviotas
sin respetar a nadie
e sin facer outra cousa
¿E non se podrian
facer novedades
sacando dos navos
cousas industriales?
Yá terceira cousa
das tres renombradas,
os cafés cantantes
cóas andaluzadas.
A istes gamberriños
ailles que facer
traballar de pico e pala
no mandalos a barrer
Fabricar fariña
ou fibra textil,
líquido de frenos
ou gas de candil.
Xa solo nos falta,
en plan de veleta,
facer un casino
con "taco" e ruleta.
Dios fixo a Eva
Dios creou a Adán
por eso a muller
temos que respetar
En definitiva
a veciña nosa
solo ten díndustria
a-industria Fenosa.
Puxeron Ourense coma gran cidade//cunha alta torre//e ala en Oira e unha boa praya
489
Tamén Pontevedra
ten industria nova,
que dá malos cheiros
nas casas e fora.
A casa Publibia
ten instaladas,
flamantes carteleras
por tempo deseadas
A carne de terneira
non a podemos comer,
a gracias si a conxelada
nos a queren vender.
Yá sua maneira,
inda que de nome
é a celulosa,
chámanlle a "peideira".
Tamén autorizou
a instalación,
de grandes carteleiras
na nosa población.
O "Yago" siñores
ainda está pechado,
ten boas vacación
non debe estar cansado.
Vigo e-os vigueses,
inda que rabeen,
son de Pontevedra,
son pontevedreses.
Farán a propaganda
máis eficiente,
dos espectáculos
que haxa en Ourense
Os peixes tamén
subiron de contento,
e algús se creen
que por pouco tempo.
E como ten fama
de traballadores,
iles son obreros,
yós-outros señores.
O Palacio de Justicia
sigue a ritmo acelerado,
e calcúlase que pra o ano
pensan telo inaugurado.
Piscinas farán
no campo dos Remedios,
e te podrás bañar
por moi poucas perras.
Aquela Coruña
que eu conocía,
acabou con ela
a refinería.
O ponte sobre o Miño
que están facendo,
xa o estou vendo.
ha quedar moy bonitiño
O noso puente
cando o terminen
son eu un bailarín.
Quere a carne compararse
ca nosa aviación,
pois sube sin conformarse
en ista población.
A moita población
do barrio do Couto,
andará con satisfación
dun lado a outro.
Que terminen o puente
fainos moita falta
porque os peatós
temos que andar dagatas.
Merluza conxelada
e polos de granxa,
platos consumidos
en mais abundancia.
O noso Ayuntamento
ben asesorado,
flamantes papeleiras
xa ten instalado.
Pra subir o camiño
que hay pra carretera
parece un despeñaperros
ou unha cordilleira.
Algús taberneiros
quixeron subir,
as tazas do viño
e tiveron que desistir.
A calle Dr. Fleming
sigue crecendo,
cos moitos viaxeiros
que está collendo.
Temos un home
que temos que nombrar
cas suas parodias
e sensacional.
Agora a despecho
por non subir o viño,
suprimiron o completo
que he o mismo camiño.
parece que tronaron,
xa que a canalización
fai tempo que a pararon.
Ese home noso
e o Xeixadelo
o home mais home
que baixou do ceo.
490
Tamén das leiteiras
temos que falar
que queren presumir
vindo pra capital.
O color dos autobuses
novos na circulación,
daye o servicio
outra distinción.
Por que hay un refrán
que antes lles diría
que un home e un home
e non unha María.
Unhas traenas limpias
outras mal lavadas
outras en vez de traer leite
traen unha caldaraxada.
As grúas giratorias
que hay na población,
progresan un contento
a boa edificación.
Das festas de Orense
temos que falar
porque as nosas raparigas
teñen ganas de bailar.
que queren presumir
paseo de moito postín.
O xogo das canastas
xa ten proporcionadas,
a seus entusiastas
moi boas xornadas.
Pero pra bailar
cóstanos diñeiro
pra entrar as verbenas
zúmballe o pandeiro.
O Mayo das Burgas,
O Mayo dos nenos,
foi feito pros homes
por nenos pequenos.
O fútbol xuvenil
o deben fomentar,
pois saldrán dil
xogadores de calidad.
Eu creo que nas festas
esto non pode ser
cobrar tanto o Ayuntamiento
e nos pasar sin comer.
Na nosa alborada
damos bos consellos
pros burros que soltos
van sin aparellos.
O Ourense xa baixou
a terceira división,
cantos disgustos papou
a sufrida afición.
O único que nos gusta
e nos fay agrado
e a batalla de flores
e o alumbrado.
Teñen unha frase
feita con esmero:
"sea donde sea
nadie é forastero".
O Couto iste ano
terá que xogar,
co Ourense seu paisano
é ó ha de ganar.
Tamén a fonte
está muy bonita
llos xardís pola noite
cas suas bombilliñas.
Tamén refinado,
por refinería,
o-equipo baixa
de categoría.
Eiquí está o mayo
mayo do ribeiro
que canta muy ben
por pouco diñeiro.
Este ano os do Puente
anlles decir
que contra as nosas festas
queren competir.
As catro provincias
da nosa terriña,
as cotra padecen
o mal da morriña.
O viñiño tinto
e boa medicina
pa curar as penas
millor ca penicilina.
Pero anda que revente
eso non pode ser
cas nosas festiñas
temos que vencer.
Iste e o Mayo
mais parrandeiro,
que saca do sayo
o millor noticieiro.
Este mayo noso
ten que cantar
as altas yas baixas
da nosa capital.
Por que os do Puente
son un os fanfarrón
contando das suas
no nos hay millor.
491
Chegaron os Maios
ledos e airosos,
coma todo-los anos,
sempre criticos
Somos dala arriba
non imos calar
mentres outra vida
non nos queiran dar.
Estan moi contentas
volven tolo o persoal
e que llo pregunten
as mozas en xeral.
Poñanse de acordo
menos caralladas
que xa estamos fartos
de tantas trouladas
Votamos en falta
a oportunidade
de vivir felices
e comer perdices.
Xa imos calando
que hai que marchar
para o noso barrio
e para traballar
Tocan ben os gaiteiros
estanche moi ledos
hai que pagarlleben
que non che son parvos.
Somos estudantes
dun colexio calquera
queremoslle contar
o mal que nos queda
Canta xa cuco
na eira do pan
esperando o arado
levado pola nosa man
Que gasten os cartos
en cousas prao povo,
xa estamos fartos,
de pagar a tanto bobo.
Se pretendes tomar
unha manzanilla
vaite a estación
que hai ten cafetería.
Presumen moito
porque teñen o Kar
pero a Batalla de Flores
no no poden comparar.
Moitos senten pavor.
aos pufos de carallo,
tamen o Banco Pastor
esta metido no allo.
Somos dalo arriba
non imos calar
mentres a cobiza
non deixe de amolar.
O noso xurado
pedímoslle perdón
pero nos escribimos
o que nos dita o corazón.
Rematan os maios
con mais pena que ledicia
xa viran outros anos
de fartura e sen malicia.
Tamén os dos Bancos
pensan en mercar
co diñeiro doutros
é moi fácil xogarr.
Andan muy chulas
en busca dun rapaz
pra levalo pa aldea
e aprendelo a sachar.
Somos dó San Pedro
e vímoslle cantar
as coplas nos maios
dende o o noso lugar.
Seguindo cos Bancos
son bastante ladróns
cóbranche intereses
ate deixarte en calzóns.
Llos pobres dos homes
teñen que aguantar
aturar as mulleres
sin poder rechistar.
Os nosos rapaces
baixan sempre a cidade
non temos lugares
nos que disfrutar
Somos dó San Pedro
non imos calar
mentres noso barrio
sega sen arranxar.
Porque si rechistan
ou queren protestar
entre a filla ya sogra
sabenos calmar.
Música, cine e bailes
deportes e comida,
son os ingredientes
contra tantos indixentes
Dende fai un tempo
mandan as mulleres
oa pasalo tempo
¡as que veredes!.
Podenos matar
e con moita razón
por ser tan faladores
e tan criticós.
492
ESCOLMA DO ANO 1966
Falando de todo
temos que nombrar
ós moitos turistas que veñen
ver a nosa capital.
A playa que van facer
vai estar tan ben
que van poderse bañar
os chicos ye yés.
As pistas da feira
vanas arreglar
que así nin os coches
vos poden andar.
O primeiro que ven
é a fonte das Burgas
pois dicen que son
muy boas pras verrugas
Xa ven para Ourense
o señor Barreiros
para ver si así non marcha
tanta xenté pro estranxeiro.
Tamén as festas típicas
van a rexurdir
pois houbo un Concejal
que o soupo decir.
Tamén en Ourense
estámolo vendo
os turistas que veñen
yo puente caendo.
Tamén do Sr. Barreiros
queremos falar
que quere que progrese
a nosa capital.
Pra que así rexurda
teñen proyectado
que o cobro dos postos
sea moderado
Este noso puente
e o puente vello
que cuando o areglen
xa non ten remedio.
As factorías que vai facer
van estar tan ben
que hasta poderán
traballar os chicos ye yés.
Viuse no San Lorenzo
moita decadencia
o pulpo nos bares
brillou pola sua ausencia.
Tamén do laceiro
temos que falar
das moitas falcatruadas
que fai él na nosa capital.
Dos nosos autobuses
temos moito que falar
porque estamos esperando
tarda media hora en pasar
Pagar por un posto
quinientas pesetas
pensan que pra parvos
chegan os poetas.
O mismo señor
e muy competente
pois ten candar
acompañado dun axente
As nenas de Ourense
vanche muy presumidas
e cando ven un pobre
non lle dan alternativa.
Vai de salto en salto
o conde da Fenosa
e ten no bolsillo
de millós unha rosa
Tamén da Torre
temos que falar
que é o orgullo
da nosa capital.
Tamén da Caixa d'Aforros
temos que falar
que queren comprar
toda a nosa capital.
Vai de salto en salto
o precio da luz
e ninguén lle da o alto
ós postes da luz
Esta Torre nosa
que hay na nosa ciudad
faise mais larga
ca obra do Escorial.
Dámoslles as gracias
á Corporación
por que algún proiecto
está en construcción.
Evos un señor
todo bondadoso
hasta o nombre d'el
evos Xenerosos.
493
Que o Barrio do Couto
sea agradecido
e pidan unha calle
co seu apellido.
Qu'iña temos moito
que lle agradecere
non polo que fai:
¡polo que ha faguere!
Como sube a carne
por arte de máxia
temos que voltare
á antropofaxia;
Pensan terminar
con tanto apagón
pois temos direito
á iluminación.
Pois, cecais co tempo
e con unha caña
halle pór remedio
o río Barbaña!
E vél'eiquí tendes
unha solución:
¡miudo banquete
dá a Corporación!
Por exceso de chuvias
ou por escasez
quedamos sin luz
dez veces no mes
Hoxe foi dabondo
con que, o río caseiro,
lle sirva cidade
de vacuadeiro.
Os mozos da capital
que van pa Alemania
cando chegán alá
dan volta para España.
E xa que a provincea
sudenseroladae tan esquecida
com'a abandonada.
E ises que rexouban
da Corporazón.
¿me leve o Demo
se teñen razón!
Tamén os das aldeas
queremos criticar
que marchan
ca idea de aforrar
Compre unha laboura
por seu surdimento,
porque, ó fin i-o fallo,
é o noso sustento.
¡Ou, río Barbaña,
porco e lacazán...!
¡És "negra sombra"
de todo ourensán!
I'e que non pode ser
que aforren tanto
e o pasen tan mal
e pasen sin comer
No escudo d'Ourense
xa non pinta nada
a ruinosa ponte
tan cacrexada
Coa tua podremia
e co teu fedor,
chegas hastra o meio
da Praza Maor,
Aló en Almería
caíu un reactor
e si a bomba estalara
non queda un señor.
Está derrumbada
polo meio e meio,
e ninguén se estreve
a lle por remedio.
¡Maila á tua nacenza!
¡Maila a túa nai
que pareu tal fillo
do Demo, teu pai!
A mitá de España
ibase pró ceo
encora e cativa
como está de arreo.
Mais no canto d'ela,
ben podiamos por
a toda a "plantilla"
da Praza Mayor.
Siguen as leiteiras
"fabricando" leite;
os "Ultramarinos"
misturando aceite;
Parece mentira
que recién estrenado
esté o ponte da carretera
de Celanova tan estropeado
E que nos perdoen
polo estrevemento
eiquí non vai nada
contra-o Axuntamento.
Suben as patacas,
róubannos no pan,
e nos com'as olas
que veñen e van
Para'as Festas de Ourense
hay feito un gran cartel
i'o número "bomba"
será o Raphael
494
Andan as ye-yés
louquiñas de emoción
i'o probe do rapaz
quedará sin un botón
Pois a nova feira
e unha cousa moi boa
inda que chova e neve
nadie se molla.
Sonvos estas festas
moi nosas e vellas
e vivirán sempre
anque haxa reixas.
Como elas son moitas
i'os botós pouquiños
quitaránlles os pantalós
e hasta os calzoncillos.
As troitas no Miño non
vos teñen que comer
porque no Barbaña
encontraron que lamber.
Por eso eu canto
é canto moi forte,
pois sodes meu pobo
e deséxovos sorte.
Hoxe o parte dice
(non sei si acertará)
que volven as chuvias
a nosa ciudá.
Nin pola outonía
nin na pirmaveira,
houbo quen fixera
unha sementeira;
Vos vinde prontiño
esta nosa festa
perdede o medo
a quedar sen testa.
I'os pobres veciños
están máis que temblando
porque, de ser certo,
terán que ir nadando.
I-os éidos que, outrora
regaba o suor,
réganse, arestora,
con bágoas de dór.
Pois xa aprenderedes
dun mundo de loitas;
mais hoxe soio é día
de alegrías moitas.
¿Vistes aquil charco
que hai diante d'Hospital?
Non e o Mar Caspio
pero non está mál
I-emporiso, o froito
do agro ourensán,
caberá, con moito,
no cunco da mán.
Cantemos, e bailemos,
que nos alegra o viño
pois temos que andar,
moi largo camiño.
Con esta invernía
medran as patatas
pero non por iso
iste ano irán baratas.
E d'eiquí, siñores,
iste noso prego:
tratai de axudare
ó noso labrego.
¡Moito quenta o sol
no dia presente,
parece que virá
un maio moi quente!
E como o paisano
non afloxe o bulsón
terá que mirar para elas
e comer macarrón.
Acercadevos todos
as festas dos maios
que traio pra vós
moitos e vos regalos.
Xa lle oin decir
a mais de catro
que émoi urxente
cortar polo sano.
Tameń xa por fin
hasta os nenos cantan
vendo que no Couto
a escola levantan.
Para os que vides
alá dende o Couto
do barrio da Cuña
ou tamen Picouto.
Choive en Galicia
tamen en Ourense
soben a contribución
pra afogar á xente.
Evos nas Cabañas
esta construcción
seravos sin duda
de gran admiración
De Tras-Hospital
ou de Vista Hermosa
acudide todos,
que a festa e vosa.
No noso Concello
hai imposto e de luxo
tan soio merecen
meterlle un estadullo.
495
CRÍTICA DEPORTIVA
Contaime a maneira
para non esbarar
e a tanto boboo
mandalo calar.
Que nunca permitiches
que moitos caciques,
fundiran a terra,
e zugaran nela.
Prepárense señores
para ver un partido
con moitos equipos
i un árbitro ido.
¿Quén pide nas rúas
quén para o parado
quén poide atallar
que haxa tan pouco tacto
Desperta meu neno
e ponte de pe
que andan os lobos
a quen máis roer
Para ver un partido
prepárense señores,
equipos afeito
e moitos xugadores
Nonn cumple promesas
mais dan esperenzas
a todos nos sobran
burlas,e asechanzas
Xa non teñas medo
que tempos virán
nos que a ledicia
logo chegara
Cantos xugarán
do fútbol na cancha
Eu non sei decilo
pero España é ancha.
Claro que fai falta
moita mao dura
para desta feira
sair con farturaa
loita sempre maio
e non deixes de loitar
estamos todos seguros
de que vas a conquistar
Tamén o Ourense
e unha monada
métenlle os goles
e como si nada.
Ourense terra da chispa!
que nos viches nacer,
e que nunca tiveche
nin pizca de medo a perder.
Serás unha ilusion
para os nosos labregos
que con toda a razón
esperan todo de nos
Están muy animados
os do Deportivo
porque queren desquitar
o que teñen perdido.
Vencedor sempre
de trasnos e meigas
que fuche rompendo
os montes, e as leiras.
O equipo de fútbol
da nosa capital
vostedes sabrán
si xogou ben ou mal.
Tamén están xugando
con moita alegría
pra ver si logran
o que eles querían.
E deste curruncho
de terra encantada
figueches a casa
de todos amada
Eu fún a un partido
pra ver xogo raso,
mais os balós iban
cara o ceo de paso.
Ter un bó equipito
pois no nosos Ourense
que tan pequeniño
sería un gran susto
OBRAS NA CIDADE
O Pabellón de Deportes
xa está empezado
e penso que algún dia
estará rematado
O noso ponte novo
que fay tres anos
está en construcción
e non han rematalo
496
Levalle mais acabalo
que lle levou descubrir
América a Colón
isto vai para rato
ESCOLMA DO ANO 1967
CRÍTICA SOCIAL-LOCAL
Vénseme a memoria
un bo amiguito
que xa leva tempo
bastante maliño.
Preguntoulle solo
o que lle pasaba
dixo cò collera
donde traballaba.
E con este leite
que da asco comelo
enferman o sano
matando o enfermo.
Deixou o traballo
deixou a garlopa
foise po`lo mundo
galopa, galopa.
Fixo anotación
yàbriulle unha ficha
e volva mañá
oxe estou de prisa.
Agora lle toca
o mal panadeiro
que non fai pan solo
de trigo e centeo.
E descabalgou
na nación Alemana
traballou de medo
e non trouxo nada.
E foi p`rautro día
e miroulle o pulso
e puxo unha cara
que lle deu gran susto.
Pois bicarbonato
lle vota e cemento
un pra aumentalo
i-outro pro peso.
Anque ben mirado
non pudo rubir
o que llepasou
vóuvolo decir.
E para terminar
con ista historieta
o probe dó amigo
quedou sin peseta.
Cobran mais da conta
roubándolle o peso
i-o pan cada día
e mais malo e moreno.
Todo o que ganaba
maudoullo a familia
prà que se ingresara
na sua cartilla.
Oxe está sin blanca
e sigueche igual
non bos ten os cartos
pero ten o mal.
Os carniceiriños
na carne sin osos
nos contrapesiños
van metendo todos.
Pasou mas de catro
prà vos aforrar,
yàsí de este modo
tivo qènfermar.
Tanto traballar
e pasalo mal
e digan despois
foi un animal.
Pois toda que teñan
de cuarta e terceira
a van camuflando
en segunda e primeira
Colleu un catarro
díses de miura
deulle bos remedios
e non teña cura.
Y-o leite i-as latas
cheiran que dan medo
parez càs tran cheas
de merda ou esterco.
Yo desprestigiado
do mal pescadeiro
o pescado vende
serodio por fresco.
E volveu a España
prà poder curalo
e foi o Doctor
e sigue igual malo.
Roubanlle a medida
i-aumentalle o precio
engañan a nai
i-entusican o neno.
O azul lle vota
sangre de ternero
e ten o lavalo
o espiñazo negro.
Estas leiteiriñas// mexanche na lata// para que lles renda// moito mais a canada
497
E hai que botarllo
o gato ou o perro
por ser imposible
o poder comelo.
O que millor vive
eche o cafeteiro
porque cobra o cento
cincuenta por cento.
Sin andar esclavos
nas terras e campos
e pol-os camiños
con fame e descalzos.
O bo taberneiro
no viño que compra
si augiña trai
inda mais lle bota.
No café con leite
cortadito e negro
licores e viños
igual que refrescos.
E como queira que os galos
non llegustaba
pra Barcelona e Bilbao
se ivan marchando todos.
Coloran o tinto
con ploviños negros
i-o branco lle votan
lebres e coellos.
En todo que vende
e un chapuceiro
falseas a medida
e aumenta o precio
En moitos portales
e calles sin vista
se mira a leiteira
que o leite bautiza.
Praque a cara dian
e fortalecelos
i-a medida rouban
aumentando os precios.
Agora parlemos
de todo comercio
que o principio vende
a doble do precio.
E si solo fora
con auga ben limpa
pero para dar grados
e con manzanilla.
Pero a xente ten medo
si lle dan licor d'aquel
veneno que teñen gardado
xa fai moito tempo.
Porque o final ten
que vendelo a medio
e si a moda pasa
de saldo ou comelo.
Xa endonde compran
o leite nos pueblos
llo venden con moscas,
farrapos e pelos.
Tamén o tendeiro
e un mentireiro
que dí sempre perde
e culpa ao goberno.
Il todo que vende
di e última moda
porque esí a xente
sempre algo lle compra.
Uns i autros na calle
andan sin vergonza
porque nin a teñen
nin hai quen lla poña.
Si despacha un kilo
cobra un e medio
e nunca se mira
conforme e contento
Tratante que vende
con legalidá
irá a arruina
si vai coa verdá
Se miran nos cines
i-andar pol-as calles
nos trens, nas Eirexas,
nos bailes e bares.
Pois no aceite fai
a maior chapuzada
vendendo o de soga
cobrando giralda
Tamén os que venden
solares e pisos
queren en tres días
poñerense ricos
En aviós barcos
por aires e mares
se mirar frorciñas
pro todas as partes.
Todo cando vende
e adulterado
por mezclar o bo
sempre co mais malo
O que ten cartiños
compra o que quer
si o agencia a vinte
mañá o vende a cén
Nos touros, no futbol
teatros e casas
as mozas se ven
de flor disfrazadas.
498
Os da i'alma blanca,
ises máis pequenos,
que non se estropearon
cos nosos venenos…
Mirai, por exemplo,
este da basura,
que antes era un mal
que non tiña cura.
O antiguo palacio
museo da capital,
foise muy despacio
un muro a descansar.
N'ises sí que penso
e teño fé n'iles;
por eso hay que crear
parques infantiles.
Pois ahora temos
unha boa plantilla
de coches e homes
pra limpar a villa.
As obras do barbaña
estanche paralizadas,
e esperan oxe e mañá
poder continualas.
D'iste noso Ourense
xa vedes o rumbo,
con torres e casas
crece com'o chumbo.
Temos unha gloria
de época lexana
que estaba morrendo:
a ponte romana.
Agora os carpinteiros
faranse pescantis,
manosean ben o metro
pas troitas medir.
Xa escusan traballos
nin cubrir quinielas,
pisos e solares
súbenlle máis qu'elas.
¡Canta ignorancia
hay nalgús paisanos;
pensan que vivimos
inda c-os romanos.
Os nosos carritos
da red urbana,
andan muy apretados
toda a semana.
Pro a ciudá aumenta
y eso é importante,
se vai ben a casa,
¿qué importa o habitante?
Se miro a provincia
vexo moito feito;
pro ¡cuántas espiñas
me quedan no peito!
O primeiro o entrar
na porta o cobrador,
queiras ou non
a ser o pagar.
Así co paisaxe
é c'os rascacielos
podemos pasar
con cuatro cachelos.
Penso no Barreiros
a esperanza nosa;
na afición as artes
que sigue tan floxa
A playa de oira
flubial e artificial,
combertiuse agora
na playa ideal.
Así que eu xa penso
que tantas viviendas
ou están pra adorno
ou pr'aoutras "haciendas".
Seica eiquí non temos
chispa en abundancia
pra encender a industria
un ter que ir a Francia.
Ven pra descubrir
tódo-los "chanchullos"
(non sexa que coiden
somos Perogrullos)
O que mellor marcha
é o Ayuntamiento,
obras empezadas
topas máis d'un cento.
Termino pedindo
Prá nosa ciudá
¡afora os enchufes
e triunfe a hermandá!
Das probes leiteiras
hoxe vay calar,
e do municipio
e todo local.
Así se preocupa
d'os nosos problemas,
luz, auga, xardís
e moitos máis temas
Comezarei como sempre
e terminarei igual
das cousiñas de Ourense
qui e colosal.
Os analfabetos
estanse acabando,
xa enseñan as mozas
hasta paseando.
499
Imos ir ó fondo
i-a raiz do mal:
tense que acabar
iste carnával.
Pois, cecais co tempo
e con unha caña…
¡hálle pór remedio
o río Barbaña!
Hay moitos letreiros
pra vender os pisos
pero non hay
quen caiga de primo.
Veranse as patacas
vir en celofán,
pero ó precio delas
poucos chegarán.
Hoxe fai dabondo
con que, o río caseiro,
lle sirva á cidade
de vacuadeiro.
Porque a xentiña
que ven de Alemania
non traen cartos
nin farrapos de gaita.
Cabeza de Vaca
e terra de viño
podedes probalo
no San Benitiño.
Eiquí está o mayo
Mayo da pulpería
que é o millorciño
da terra gallega.
Pra que o entendades
deixa ven presente
que fala nun gallego
da parte dÒurense
E noite pechada
e chove miudiño
nas lousas de pedra
ó longo da rúa
Este ano o mayo
ten que falar
das cousas modernas
da nosa ciudad.
Anque oxe en día
un xa está afeito
pois agora e moda
falar de calquer xeito
No escudo dÒurense
xa non pinta nada
a roinosa ponte
tan cacarexada.
Temos emisoras
na nosa ciudad
e competencias
non lle faltarán.
Pos il non pretende
como fan alguns
dar clases de gallego
na terra de Curros
Está derrumbada
pol-omeio a meio,
e ningún se atreve
a lle por remedio.
Tocan unha canción
e a outros catro
e uns con eso
pasamos o rato.
Veñen dòutros pueblos
de fora dÒurense
e van falar a radio
pra certa clas de xente
Mais, no canto dèla,
ben podíamos pór
a toda a "plantilla"
da Praza Maor.
Un manicomio
Van a poñer
pra moitos loucos
de istes ye-yés.
Falando un-as parolas
nin gallego atrapallado
que nos fai mais brutos
ca rella dun arado.
E que perdoen
pol-o estrevemento
quèiquí non vai nada
controa-o Axuntamento.
Y'os pobres dos pais
non saben facer nada
dicen ca xuventud
esta toda aloucada.
Nin e da "montaña"
nin e da "ribeira"
iso e un falar
de "calquer" maneira.
Qu'iña temos moito
que lle agradecere
non pol-o que fai:
¡pol-o que ha faguere !
Marchan a tarde
e veñen a mañá
e si lles protestas
quérenche pegar.
Mais ven que gallego
"de cá d'iste lado
parece checoslovaco
medio acastrapado.
500
Aunque todo isto
tráinola moi floxa
así que pasemos
a falar d-outra cousa
Eiquí veñen outros
que teñen mais maña
p`ra engañar a tontos
sin facervós nada.
Que sean humanos
na parte Social
e poñan en plantilla
a todo o persoal.
I-en vez de mirar
o que fan na cancha
están todos pendientes
do que fai a "Concha"
Yòs poucos que quedan
xa son os velliños
quérenvos descanso
non vos queren líos.
Quedou o Barbaña
na misma postura
eu xa non vos creo
q'esto teña cura
I-ela con un puro
buscando discusiós
solo lle fai gracia
a catro babiós.
D'as tres grandes cousas
que vos tiña Ourense
quédanvos duas
o faltar o Puente.
E cando hay relevo
na Corporación
sempre fan promesas
realidades non
Pra c-algunhas festas
non caigan no olvido
hasta ofrecen premios
"rascando" o seu bolsillo.
Pero xa parece
que van arreglalo
y'o día que sea
vamos festexalo.
Dicen c'o Barbaña
será canalizado
o próximo verao
estará terminado.
Pol-o San Martiño
concursos de "chave"
e pol-o San Lázaro
de bailes regionales.
Tamén empezaron
obras colosales
as de Previsión
son fenomenales.
Pero pasa o tempo
e sígueche igual
igual porquería
cheirando máis mal.
Pro eu coido c'a festa
do noso San Martiño
e cousa de (monte
castañas e viño)
O Ambulatorio
vai ser maravilloso
y'a nova Residencia
algo portentoso.
De tanta promesa
estamos cansados
e de tanto conto
hasta saturados.
Aunque apreciemos
a boa intención
que poñen nas cousas
os da Comisión.
Un grato recordo
o gran propulsor
que fixo qà festa
sea ven millor.
Prà vos figurar
todo e hidalguía
pero na verdá
moita galería.
Sempre censuramos
o seu modo de facer
pro agora "sin cova"
ai que dar o brazo a torcer.
En Ourense hay moita
dèsta zarandalla
hay doce mangantes
prà un que traballa.
Tivemos e temos
homes naturales
e-de intilixencia
algo colosales.
Moitos Orensanos
morrerán sin velo
terminado o puente
da Estación a Ervedelo.
Siguevos Ourense
moi modernizado
en unhas cuestiós
en outras parado.
El ben caladiño
elas cacarexando
pra Cida das Burgas
que o está esperando.
501
Xa sitio pras naves
lle teñen comprado
e quen llo vendeo
non foi de regalo.
Y-así e a vida
do bo paragüero
que traballa e cobra
sin gastar un céntimo.
Cara a outros países
van pueblos enteiros
marchan coma ovellas
e coma carneiros.
Pois foi mais do doble
do que vai de caro
agora os lindantes
se mirar chorando.
Comen pan e caldo
dormen no palleiro
do xornal ganado
non gastan nin res.
Tíranse millós
na guerra do Vietnam,
mentras morren moitos
por falta de pan.
Fartiños estamos
de levar traballos
en terras e montes
mal recompensados.
Non paga patente
sin ningún impuesto
pois nunca se mete
un co outro o goberno.
Tamén nos científicos
hai xente moi tuna,
empéñanse en verlle
o traseiro a lúa.
En Ourense empeza
coa rodiña dàfiar
navalliñas e tixeiras
sin combustible gastar.
Mui honradamente
se ven camiñanado
pol-o mundo adiante inteirosen faceren daño.
Moitas experiencias
e nada baratas,
pero os astronautas
morren coma ratas.
De Nogueira Ramuín
e Pereiro de Aguiar
eran os gobernadores
vidos pol-o meu lugar.
A verdá enxebre
xa de esa incubadora
saiu un galo galego
nacido en Luintra Ourense.
A ruindá dos ricos
xa ven desde vello;
Cristo comparounos
ó feo camello.
Recorren toda Provincia
España e o mundo inteiro
coa rodiña pol-o chan
i-os paraguas o carrelo.
Que pensa na sua terra
Don Eduardo Barreiros,
levantará un gran puleiro
pa non marchar extranxeiro.
Todo ten un precio
nada ten valor,
e hasta entre as persoas
mírase o color.
Por calles e prazas
eles van berrando
compoñemos todo
que esté estropeado.
Hay quen presume
de fútbol con razón,
gracias a que o ve
na televisión.
"Menestrales", "siervos"
"pecheros" e "ilotas";
todos son esclavos
baixo as mismas botas.
Afían navallas,
tixeiras, coitelos
remendan potiñas,
tinas e caldeiros.
A distribución
da renta nacional
sabe todo "quisque"
que é irracional.
Hai galos demócratas
que o poblo espreguizan
con prumas de letras,
puleiros de tinta.
Cosemos canadas,
cucharas e xerros
cunquiñas e pratos
fontes e barreños.
Na mesa dos probes
é sempre vigilia,
engañan a fame
fumando colillas.
Tamén a "ce" escara
nas curvas das "eses"
de canto hispanisch
dos cucos da "tele".
502
Iènriba Colón
revolea co peso,
inxerto merengue,
de brandos "seseos".
Estes rapaces
debían dàcordar
os tempos da fame
que pasaron nosos pais.
De Madrí saiu
un galo boando
con moitas pitiñas
que traiò seu lado.
Dùn quinto viaxe
non temos noticias,
ou é que as historias
nas pampas dormitan.
Porque alá
acabouse a pasta
e teñen que vir
correndo pa España.
En Madrí hai unha casa
con criadeiro de polos
que nas cidades de España
os vai repartindo todos.
CRÍTICA DEPORTIVA
O Atlético darémoslle
na parte máis alta
e si é una mullere,
na argueita cabeza.
Unhos co hay
lloutro que toma
parecen que están feitos
todos de goma.
An c'as suas gansadas
(moitas que non digo)
stán en consonancia
co noso equipo.
Tamén nos dixeron
certas personas
co noso equipo
pouco funciona.
Do baloncesto
tamén falamos,
pois vimos bos partidos
e os que veremos.
Por eso a afición
en algo se funda
pra decir que lonxe
está a Segunda.
No noso equipo
hay moitos ye-yés
que se acostan
alá po las tres.
O Orense ten boa directiva
a actual federación,
e traballa noite e dia
en pro da afición.
Pois o entrenador
con catro rapaces
tutea os equipos
de grandes fichajes.
Y eso que ahora
pórtanse ben
y'eles dicen
que van ascender.
Desde o presidente
hasta o vocal,
queren dar a Ourense
partidos sin igual.
Xa danzamos todos
cantando o ¡Alirón!
xa quedou o Orense
de gran Campeón.
Yèso cos domingos
cos conxuntos ye-yés
cos verros que pegan
xa non lles direi
Con mocas ben longas
lá van fungueirazos.
Se algún e porteiro,
que tente paralos.
Quedou campeón
por merecemento
inda que p'ra algún
foille vo tormento.
CRÍTICA DE XÉNERO
Claro que non falo
dìses das melenas,
os probitos ises
maís parecen nenas.
D'as minifaldistas
Xa ninguén protesta,
Solo algunha bella
Que cecáis apesta.
Eu quedo encantado
das vellas rapaciñas,
co pelo incrispado
llas faldas cortiñas.
Levan pantalos// moi apretaditos// vanche todos chulos// lucindo o seu culito
503
Ca moda que observades
dos bolsos monedeiros,
arecen as mulleres
empleadas de correos.
O conto xa é vello
ià vez moda "o-par",
anque hoxe se vista
con gran libertad.
Non saben barrer
nin saben planchar
e dentro de un pouco
non saben fregar.
Cas faldas cortiñas
e as medias sin costura,
vénselle as rodillas
qui'e un aloucura
Agora o que se "usa"
é puìse directo
se poña de estatua,
iàsina está quedo.
Ahora con eso quevan
subir os barbeiros
vanse ver melenas
hasta con guedellos.
Cos bolsos grandes
e os tacos altiños,
parecen pol'as calles
os nosos encantiños.
Tamén libertad
barallan as modas
a conta dos monis
das minimotas.
Torzamos a vista
e miremos pras rapazas
pro que ilas fan
e pra como andan.
Mentras que das mozas
algo hai que falar,
pois a minifalda
tende a prosperar.
Das boas rapazas
que hay na capital
que cas miñas minifaldas
queren pasear.
Andaban desnudas
de escote i-espalda
e pr-acabar d-espirse
veñen co a mini-falda.
Sei dunha noviña
que xa tuvo un parto,
foivos por fregarse
con xabón lagarto.
Como o género
estalle muy caro
compran medio metro
pra tapar o rabo.
Pero o andar desnudos
non vos e d-agora
(pois xa Adán e Eva
usaron mini-folla)
Vense minifaldas cortas,
tan cortas que
nas mais das veces
danlle por as gorxas.
Andan no paseo
movendo o seu corpo
e si no nas miran
súvena un pouco.
Mais isto non-o fan
pra enseñar o corpiño
pois é pr-aforraren género
e gastalo en viño.
Son "peripatéticas"
como gran filósofo,
levan minifalda
i-enséñano todo.
E cas canillas
que teñen algunhas
parecen conservas
de latas da'agullas.
Pasan tod-o día
metidas no " garito "
envasando viño
e chupando do pito.
Son parias de todos
os berros da moda,
e fan astra o indio,
e fan xaula das "monas".
Alguhnas presumen
por ter rapaz
yè barrendeiro
da nosa ciudad.
As rapazaas levan
o pelo rapado
e fuman e beben
de moito coidado.
Eviñas bonetas,
proxeitos de Adamos,
dèscuras ideias,
brillantes farrapos.
E andan rabiosas
por se casar
pobriño do home
que a ten que levar.
Y-as minifaldas
coas pernas mal feitas
parecen nas ruas
unhas gurnipelas.
As nais queren que anden
504
Os fillos coa moda
pois pais xa non ten
e si o ten non conta
Porque manda na casa
menos que unha mona
e que me perdoe
quen algo lle dota.
Nas festas e feiras
son craves as mozas
donde homes elixen
as suas esposas.
Co cheiro de esencias
os homes recraman
pois coa aquelas ten
mais ben do desaucian.
As millores flores
son sempre as que
andan de colores e
con frecuencia cambian.
Pero as que son limpas
se lavan, se bañan
se votan colonia
da de boa marca.
Que bailan, que ríen,
que choran que cantan
que son ovedentes
e van donde as mandan.
As mozas os mozos
rosiñas regalan
e eles con beizos
i-apertas lle pagan.
Regresan correndo
cando e que as chaman
i-os homes por élas
lle cae pelo e baba.
Xa c-os melenudos;
tod'as modas pasan,
tamén os barbudos.
estan que xa rebasan
Andan coas guedellas
o pescozo i-a frente
(non sei si non serán
d-acera d-enfrente)
Rapaces formales
coidado o escoller
comprobade antes
si home ou muller.
Dos novos "yeyés"
de largos cabelos,
basta con decir
que da noxo velos.
Leva un remeneo
d'esta nova ola
pelo de muller
ou de xente tola.
Non vos sea o demo
que facendo a parva
cha leven un día
de soldado a Parga.
CRÍTICA POLÍTICA
O Señor Aguirre
e a nosa admiración
e que volva pronto
para a Corporación.
Algún prometeu
arrimar o hombro
vin tantas mentiras
que xa non me asombro.
O Gobernador
e mais o Alcalde
pensan dedicarlle
o Barreiros unha calle.
Que volva algún día
a ser Concexal
por que fixo ven
e non fixo mal.
De arrimar o hombro
sei que dixo algún
non sei si de certo
ou prà rirse dùn.
E un monumento
lle farán mui grande
cun galo na cima
que cantando chame.
Temos iste ano
novos Concexales
que nos prometeron
remediar os males.
Cos brazos abertos
pra darlle un abrazo
o señor Barreiros
Ilustre Ourensano.
Temos novo alcalde
e a misma corporación,
an facer moitas milloras
na nosa población.
505
ESCOLMA DO ANO 1968
CRÍTICA POLÍTICA
Sin andar con voltas
vamos dar comenzo
falando dos asuntos
do noso Axuntamento
Moito se escomenza,
todo sin facer,
moitas as promesas
i-o rio a feder
Andan por levar
a casa da Xustiza
a nosa Conceución
pra que sexa mais vista.
Proiectos fan moitos
pros cartos gastar
e déixan-os todos
a medio acabar.
Crearon problemas
en torno a un traslado
sin contar cò pobo
direnlle d`lado.
Din ca Corporación
traballa o que pode
mais coa Conceución
non leva razón.
Na Consistorial
fan falta candiles
pra "iluminare"
aós nosos ediles.
Sería correcto
sería ideal
contase cò pobo
todo Concexal.
No seu antigo lar
como algús santos
onde tiña os pes
auga vay botar.
Cando hay tantas cousas
que non teñen xeito
van gastar os cartos
no que está ben feito.
Cò señor Aguirre
tenlle admiración
por cariño a Ourense
puxo gran tesón.
Na Corporación
non todo son censuras
pois gracias a Dios
non andamos as oscuras.
Noso axuntamento
pódese grabar
que dá tres de area
e unha de cal
Era o que debía
seguir na palestra
por que o ven que fixo
ahí quedou a muestra.
O noso Ayuntamento
iste ano pensou
non deixar tranquila
a doña Conceución
Iste ano o ayuntamento,
moito nos está complacendo,
pois cada ano son mais as
obras que nos está facendo.
Si algún non che gusta
dio por envidia
el como Ourensán
fixo o que debía.
O pobo dÒurense
con il a emprendeu
mais lo Ayuntamento
sigue con o seu
Anque inda teñen
algunhas pra acabar,
teñen outras en proyecto
pra un bo lugar.
Que fagan os outros
as cousas tan ven
si non que se larguen
en coche ou en tren.
A Conceución Arenal
queren trocar de puesto
pra poder justificar
un novo presupuesto.
Os proyectos todos
son moi aloubados,
logo se converten
en papel mollado.
Falaremos un pouco
dò Ayuntamiento
aínda que sexa
con todo o respeuto.
E o presupuesto
hay moito en que o gastar
faguendo aparcamentos
na nosa ciudá.
Agún concellal // eche moi cuquiño // faiche cacicadas // polo caladiño.
506
A carne de polo
choscos desprecian
e logo cas "plumas"
ter queren paella
Falemos un pouco da playa
donde todos van tomar
vacaciós cansados
de andar con camiós
Víuselle o plumero
a ese fulano
nas gansadas que escribe
vese que él e o drogado.
Nòs bares da nosa terra
hay bon viño e empanadas
todos os quèntran nìles
salen cantando Foliadas
A xuventú da nosa era
di que non é comprendida
os vellos din quà dàntaño
era travalladora e sufrida
O bo e que estos tipos
que queren o traslado
(pro noso consuelo)
son de Orense on lado
Algún en vez de cantar
saíu bailando a Muiñeira
despois de beber e lapar
deu duas voltas na escaleira.
I-aora xa están
c-o paso pol-o Miño
que será realidá
pro final do siglo
Pro oubo quen pidiu
a opinión de don Ramón
que comos bos orensanos
tamen dixo "NON"
E cùnha cara de louco
e arañazos dà caída
foise erguendo pouco a
pouco e sin soltar a bebida.
Din que te melloran
da cabeza os pés
i-en vez de facer algo
cámbianche o que tés
Porque destas cousas
coido que él sabrá
por algo o nombraron
Cronista da Ciudá
Os eidos a ermo
sin pan e sin viño
non queda centeo
pra ir ó moiño
Levan a estatua
d'aquí pra culá
i-ali quitan a fonte
e tráena pra ca
Si este proiecto
o levan o seu fín
supoñemos co farán
por conta dos do "SI"
A xente de agora
mete moito a pata
dicen e non pensan
solo dan a lata.
E ven un individuo
que escribe na Región
e di que eso e progreso
pra nosa población
Os que apollan o traslado
arrimarán o ombro
pra andar coa estatua
dun lado pra outro
Que sabe dòs que choran
e viven de gorrrós
e siguen amasando
millós e millós.
E os que non vimos
ben estos traslados
bai este sujeto
e chámanos drogados
Ou sin ir mais lexos
aquí na Laguna
que deixan a xente
o claro da luna
O mundo e así
e hay que amoldarse
unhos vivien ven
yòutros amolarse.
O qu-eso nos chamou
salta ven a vista
que e menos con anaco
de periodista
Chímpanlle coas casas
sin contemplación
e dinlles que eso
e expropiación
Moitas cousas moven// sen saber para que// deixadeas estar// que alí están ben.
507
Pagáronlle todo
sin comerlle un can
(fixéronlle e as contas
do Gran Capitán)
C-os focos eleutricos
espantan a noite
xa naide ten medo
debaixo do ponte.
Ten este diario
cinco mil lectores
pero solo a compran
cinco ou seis señores
Mais nos a nadie
dixemos por eso
ca canción debía
cantarse en gallego
¡Qué pena, qué berros,
da xente angustiada
difunta entre os ferros,
(familias destrozadas!)
Os outros cuatro mil
con toda pachorra
buscamos a forma
de leela de gorra
Primeiro da estatua
que queren levar
pra outros lugares
pra nos amolar.
Unha mala costumbre
de mala intención
é o ir as festas
fora da nosa población.
Cada café ten
unha Región sola
y-os lectores temos
que poñernos a cola
Concepción e moita
muller pra cambiala,
vai vella, non quere
andar de ruada.
A semana pasada
con toda riandola
viñeron a visitarnos
os da pepsicola
Todos en fila
con moita alegría
esperamos o turno
como na barbería
Cóllenlle o aquel
o Ourense vello
si se vai co outro
sería un pendello.
Veunos a traer
grandes beneficios
pois engalanou
os edificios
Si se nos fai tarde
e estamos apurados
quítamolla das maos
os empleados
Deixémola estar
pensemos un pouco
pois hay outras cousas
en que cavilar
Quixo cooperar
co Axuntamento
na nova campaña
do embellecimiento
Onte po la noite
n-un bar de soleira
vin a seis sujetos
armando esporuela
Exemplo, o Barbaña
sin canalizar
non río, mais braña
xa cheo de esperar.
Quen ve os letreiros
logo se decata
que solo viñeron
a darnos a lata.
A zona de San Francisco
progresa a velocidad
e dentro de pouco será
o centro da ciudad
A dór no meu peito
é grande, medrada
o ver istes feitos
na casa ourensana.
A xente de Ourense
temos por gordura
estar empeñados
na lectura
A sangre de xóvenes
no Maio frolido
valentes nos fai
con forzas de viño
Non choremos sempre
como a Rosalía
pois tamén hai cousas
que nos dan ledicia
Pois todos os días
con satisfacción
vamos o café
a leer a Región
Revoltos andamos
con grandes problemas
que tén a ciudad
con grandes polémicas
508
Nós nunca pensamos
que os nosos maiores
tuveran problemas
de tantos bemoles
Pois un paragüero
que queira a Cidá
non pode aprobar
tal barbaridá.
Digo a festa
do San Martiño
porque todo é
castañas e viño.
Paella de estatuas
porque "si" ou "non"
paella de cartas
mandanye a Región
Todos dicen ¡NO!
pero que mais dá
como si cantaran
o la, la, la, la.
Niste día de San Martiño
cidade deserta;
no día do agosto
o monte está en festa
Eiquí chega o Mayo
cheo de razón
a falar dá estatua
de doña Concepción.
Si vas á Fonte Nova
polòs soportales
vaite por afora
ou perdes canto vales.
Festín e romería,
todo por un día,
pra que logo digan
que non hay alegría.
A probe señora
sin faguere nada
van'a "castigar"
e vai desterrada.
E nà calle dàs Flores
subiendo pràs Carmelitas
hay un muro que si cae…
miñas ánimas benditas.
Chega o San Martiño,
todo é pensar
na festa que logo
se vai formar.
O Axuntamento
puxo gran empeño
secundando a "idea"
d'un que é madrileño.
Ten grandes aberturas
e moito desnivel
si pasas por alí
non tàrrimes moito a él.
Inda que é no outono,
o noso magosto
danos alegría
do mes dàgosto.
Aós bos orensanos
mais listos cún allo
andarlles co seu
e pisarlles un callo.
Chourizos e mais cachelos
antes dàndar o camiño
ben lacón e poucos grelos
e dò Ribeiro un bo viño.
Once de novembro
día do San Martiño,
facemos o magosto
mozas e mociños.
Claro que algún dí,
con moi boa vista,
si falan de callos
eiquí hay un callista,
Encheu de faroles
a Rua Villar
pra atopar as mozas
sin ter que apalpar
Pola mañá preparar,
e logo cantar,
pra ia a tarde
a bo festejar.
Van trocar a estatua
por un "espantallo"
dixo don Ramón
Otero Pedrayo.
Vímolo Toniño
na Plaza Maior
limpando os zapatos
xunto o Charleston
Van o monte os mozos,
a asar as castañas;
subindo vellas montañas
con sacos, pandeiros e gaitas
Non teñen en conta
o que un sabio dí
e fanlle mais caso
a un de "Chamberí".
O povo de Xeixalbo
toupa de contento
pensan ter pro vrau
a Festa do Pemento
Por entre toxos e fentos,
todos xuntos ban;
sube que te sube,
pra logo baixar.
509
Rapazas a xuntar,
rapaces a carrear
todos traballar
pra logo queimar
Monte Montealegre
triste vas quedar
sin cruz, sin penedos
e sin teu peinar.
Namentras os gardas
o vento i o sol
chiflan e bracexan
cal mais e millor.
Acasbouse o lume
castañas e viño
todos baixamos
polo mismo camiño
Do Miño as orillas
van urbanizar,
tamén nos dixeron
se iba a navegar.
Pasan en Ourense
as cousas mais raras
vamos ter que andas
entre duas varas.
Comenzan os da cida
a salir o campo,
pra disfrutar das froles,
do noso maio.
Temos o Barbaña,
xa nosos abós,
matinaban na súa
canalización.
Suscitan polémicas
suscitan cuestión
suscítannas outros
pagámolas nós.
Nas veiras do monte,
apañamos herviñas
(non sexa que vallan
a creer que somos galiñas).
Si vas pol-a calle
olla pros balcós,
a sacar verás
bragas e calzós,
Pidinlle entrevisa
a insigne Escritora
acetoume triste
e marcaume hora.
Ourense na fosa estás,
na fosa da nosa Galiza;
por eso a ti non chega a
brisa,das nosas costiñas.
Sacuden alfombras
que porco te pon;
regante coa auga
ou cousa peor,
Díxome moi seria
con toda a razón
que estaba cansada
de tanto follón.
Unha cousa que non ten
ningunha imitación;
ebos á alegría galega,
da nosa emigración.
Plan de desenrolo
Ourense vos ten;
tabernas e bares
alí, eiquí i alén.
Cà dexen tranquila
no seu pedestal
càsta fecha nadie
ye fixo algún mal.
Todos os anos ven
a nosa emigración,
a volver visitar
a sua nación.
D-un Pobo se fala,
o de San Ciprián,
sin saber pra cando
vai escomenzar.
Que ela donde está
que sabe o que pasa
oye, escoita e ve
nadie ye pon tasa.
En Ourense fai xa anos,
que un ponte está terminado;
pero para pasar,
aino que facer a nado.
Mirando pra Torre
hay quen se maxina,
como diaños ruben
tan outo pra riba.
Que a través dò tempo
conserva o seu vestido
sin golpes nin rasguños
cò bronce ven pulido.
Algo mais arriba,
está o ponte romano,
que a pesar dos anos,
sigue ben formado.
Semáforos piden
pra circulación
esperar sentados
a ver cando os pon.
Si ten unha pedra
un pouco corcomida
càrreglen e non sea
motivo de partida.
510
O que arregle Ourense
debe ser dèiquí
que non veña nadie
de alá ou de alí.
Que atenda este rogo
a Corporación
cò NON O TRASLADO
termine a cuestión.
Solo lles pedimos
ver mais gaiteiros
quàlegren as ruas
cos enxebres instrumentos.
Díxome que estaba
de todo enterada
que se fala moito
e non se fai nada.
Eiquí na Alameda
estamos nos co mayo
pa contar a ourense
o noso traballo.
O xogo da chave
a Misa en galego
son vos detalles
quàlegran o labrego.
Que era Xurista
tamén Escritora
dàqueles de antes
e non dos de agora.
Ya hasta o`mayo
que virá en donde
outro mayo os servirá
non perdan este festival
Agora diremos
a grande popularidade
quò idioma galego
ten na nosa ciudade.
Que a plaza está cara
yòs pisos imposibles
pero de cintura
están mais flexibles.
Porque e mais solemne
co mesmo carnaval
xa que ise día na Alameda
volve a ser monumento tal.
Non solo o galego
gusta do falar
si non tamén
o intelectual.
En vez dò traslado
que pensen no Barbaña
que vai sendo cousa
moi rara e extraña.
Chegou a Ourense
a doce primaveira
con nike e minifalda
yòllos de churrisqueira.
O galego todos
tornamos a falar
y-os mais diles
escoménzamono a cantar.
Empezan a obra
e volven parar
xa vai sendo o conto
de nunca acabar.
O mayo querido
da miña terriña
brinca nas ruas
coa "Cruz" queridiña.
Hasta no Vietnam
vagaban os galegos
e o noso idioma
falaban sin medo.
Aqueles dous vellos
miraron p`ra Estatua
valla mentirán
veunos dar a lata.
Chegou o día tres
viñeron os mayos
u-os mozos dÒurense
berran condenados.
E certo que hay fartura
n-esta terra da chispa
pro siguen como hay cen
anos os galegos de turistas.
Que ela recorda
o gran proulsor
por que a festa sigue
cada vez millor.
Tamén sabemos
qu a nosa comisión
atende os festejos
con todo corazón.
Moitas d-estas cousas
non teñen remedio,
pois non importa os outros
a vida do alleo.
O pobo ourensán
saúda a Escritora
e quere que siga
donde está agora.
Son as nosas festas
das mais sonadas
cantan os mellores
grandes tonadas.
Dòbras e proyeutos
on hay que decir
si as aprobadas iste año
se fan no ano dousmil.
511
Cada vez Ourense
e mais cosmopolita
xa da gusto ver
os cregos de levita.
Na cima da Torre
din que poñerán
un afiador
cantando o LA, LA, LA
Mais sendo moi boa
ten algún defeuto
e pra demostralo
ahí vay un exemplo:
Vese quèn Ourense
corren novos aires
cada día que pasa
nacen sociedades.
O noso carto ponte
pronto valerá
pra pasar os cás
dàiquí pra alá
No noso Ponte Vello
a Corporación
iluminou os peixes
e non o peatón.
Iste noso Ourense
e malo dàrreglar
solo falan, falan,
nadie quere traballar.
Pois o que os coches
algo van tardar
en poder pasar
sin ben se mollar
Mais deixemos o Concello
con todos seus defeutos
posto que na Terra
no hay homes perfeutos.
Mais non e pra tanto
non nos podemos queixar
vivimos como queremos
n-esta gran ciudad…
Pero sufrida e presumida
cada un pense o que pense
travalladora nò plato
a mellor é a dÒurense
Pois o pisar a luna
mirou en derredor
que-o primeiro que viu
foi un afilador.
Por todos os lados,
ouvose falar,
dòs progresos do agro
e non sei que mais.
E por eso teñen todos
esas maneiras tan finas
xa que alimentan as artes
còas berzas dàs ortiñas
Pois xa é ben sabido
no mundo enteiro
que no hai sitio no globo
que non axa un paragüero.
¡Mercai maquinaria!
senón c-o progreso
dormiredes pouco
e entre as pallas.
Pasemos ás leiteiras
dà nosa población
que dan moito travallo
a esta Corporación
Envolto na chispa
dándolle a roda
contoume moitas cousas
que vos contarei agora.
Na palla non dormimos
dormimos na borralla,
pra quòs da ciudade
andedes de corbata.
As de Ceboliño
e as de Castadón
dicen que pronto van sair
hasta na televisión
Pois solo nun ano
quedamos sin carballo
sin casas nas lagunas
e xa andan "co traslado".
Nà torre dÒurense
han posto unha A
mirando ao Goberno
que non está moi mal
Teñen moito xenio
e un gran corazón
por eso son tan queridas
dà nosa población
Si algunha cousa fán
o qu-eles chaman festas
si son como outro ano
e mellor non telas.
As outres letriñas
xa nos cairán
quà Caxa dÀforros
de las vivirá
Pois é importante
o dà iliminación
ainda que en Ourense
e moi superior.
Pois eso dàs festas
non é mais con timo
(chamar "Festas de Orense
o festival do Miño").
512
Traen unhos berrantes
suben-os a un tablao
y-acabou o conto
colorín-colorao.
Si empezan a facer
o que cada un queira
pasará o que pasou
c-o Carballo da Merteira.
Non acabaremos
sin nos olvidar
de pedir limpieza
pra nosa ciudad.
Alá chega o rumor
de todà población
por eso do traslado
de doña Conceución.
Acóstate a noitiña
y-o día siguiente
vas de cara a Burga
y-atopaste c-o puente.
Primeiro empecemos
coá Corporación
que hasta ten problemas
con D.ª Concepción.
Si a estatua trasladan
cousa que non dudo
propoño fagan "outra"
pro qu-esa idea tuvo.
Como estamos na era
da demolición
fan o qu-eles queren
sin mais explicación.
Un dos mais grandes
e a circulación
que pras nosas calles
e unha indigestón.
Porque por unha fonte
no cando dèla
non se lle ocurre
o que asou a manteca.
Como está ocurrindo
no barrio da Laguna
que deixan a xente
o claro da luna.
Nos cruces das mismas
danse bos trastazos
que se evitarias
si ouvera "semáforos".
Dice este individuo
con moito descaro
que o que defende a estatua
e que está drogado.
Si tu non te vas
da casa qu-é tua
póñenche os tarecos
no medio da rua.
Outro caso grave
tamén do momento
e o gran problema
dò aparcamento.
Había que decirlle
a ise "zascandil"
que si hay algún drogado
"ese sera il".
Claro que che pagan
a expropiación
(con catro reás
fanche a liquidación).
Que o paso que vamos
na nosa ciudá,
non vay ser posible
poder pasear.
A fonte pr-aquí
a estatua pr-alá
gastando os cartos
¡eso é progresar!
Púxose de moda
"contamos contigo"
e nos xa dispomos
dùn pabelloncito.
Dos guardias de tráfico
millor non falar
pois o embalarnos
e pra non parar.
Que diesen estar
a estatua no "seu" sitio
e si queren fontes
que arreglen a do Picho.
Si o diminutivo
ten a sua misión
nos eiquí o empleamos
con moderación.
Tan solo diremos
con toda a razón
no saben sin "chisco"
de circulación.
O mirar pra estatua
de doña Conceución
o noso paragüero
tamén dixo "NON".
Pois o pabellón
que pronto estrenamos
parece foi feito
pra xogar enanos.
En cambio manexan
con formas moi cultas
os bloks onde anotan
os centos de multas.
513
Deixemos os guardias
e vamos falar
dóutro asunto
da actualidá.
Santa Cruz se Mayo
Cristito de Ourense
ti cobres os vales
e folletos verdes.
Que mal fixo ela
pra levala proutro lado
ó que fixo foi ter
o Pueblo do deu lado.
Vimos a maqueta
da ordenación
das veiras do Miño
y o seu malecón.
Na mañan fermosa
a Santa Capela
a nave asemella
do ouros cuberta.
Debe saber a xente
en toda esta ocasión
que ó fixo solo Orense
todo por suscripcion.
Con esto pensamos
que o probe Barbaña
quedaría limpio
de tanta carraña.
Enrriba da torre
voltan as campanas
acedando a festa
coa sua alborada.
O noso ayuntamiento
fai ciudad nuncas vistas
ó lado do miño
fagueran unhas pistas.
Claro que o proyecto
como o de cartón
ten algús defectos
de moito "pistón"
Encheu de faroles
a rua de Villar
e vai cambiar de sitio
a Concepción Arenal.
Si todos estes cartos
yo gastaran nas calles
merecerían aplauso
todo os concexales.
O ponte mais novo
que acabado está
e solo un adorno
pra nosa ciudad.
Falar e falar
do pobo de Ourense
o noso Axuntamento
tamén ten que contar.
pasemos á outro lado
pra que vaixen as cousas
en todos os mercados.
Está sin accesos
e sin autopistas
parece o proyeuto
dún-os tramoyistas.
Facer e facer
cousas con xeito
deixarse de cabriolas
de pouco lucemento.
Subiron os chourizos
subiron as patacas
solo hay unha cousa
que en vez de subir baixa.
Apañamos fentos
arriba de Louro
do val da Rabeda
que son os carrabouxos.
Os de Villa Valencia
están muy animados
porque lles van a facer
un novo mercado.
Polos arrabaldes
dista capital
cheiros do Barbaña
véñenme saudar.
Na cume do monte
de flores cheiña
co gando pacendo
na Santa Ladaiña.
Paciencia veciños a obra
e de medoe ase de acabar
cando Xan Xoan
baixe o seu dedo.
Eu coidaba velo
cal limpo cristal"
e has ver a cara
da tua Catedral.
E San Benitiño
da Coba de Lobo
por baixar a festa
volviase tolo.
O pueblo de orense
encontra moi mal
que muden para sempre
concepcion arenal.
Hidalga escaleira,
grande ventanal
para a fesa de lume
do sol de serán.
514
Outra torre nova
pra facer o par.
Lindo San Martiño
no seu pedestal
Congelaron os salarios
por orden do estado
si queres comer algo
a de ser congelado
Hay "marcas" que pagan
a ninfas Inglesas
pra darnos Coñac
con "gamba" estranxeira
Presidindo a plaza.
¡É pra reloncar!
no centro dos arcos
cheo de maxestá
Todos debemos
apretar a cintura
que solo e un ano
despois todo e fartura
Eso é un insulto
as nosas mulleres
que a gracia española
con garbo defenden
Levántate Mayo
e ven aledar
as rúas do Ouremse
que tristes están.
E outros "ésos Hippies"
queren imitar
porque o conto é
vivir sin traballar
As nosas cousiñas
que lles importa a eles
si queren xugar
que cambien a Cibeles.
Nin xente nin coches
poden transitar.
E agora as terrazas
veñen amolar
Así prospera a nación
e vámola virando
os mozos d-olgazás
i-os vellos traballando
Agora e distinto
nesta xuventú
non respetan nada
e tratante de tú.
Levántate Mayo
e ven a enxergar
como o Montalegre
desfacendo están,
O tema do traballo
non se pode tocar
pois solo de nombralo
xa me empezo o cansar
ue todo e sin xeito
correr e correr
querer cegar antes
mais pronto a morrer.
Cando ser debía
parque da cidá,
aireado e raioso
pra inverno e pra vrán.
Vietnam, esa xente
tan lonxe de nós
¡qué solos, qué tristes!
apiádese Deus
E logo no mes de agosto
que é cuando o`sol
falo magosto
e o tempo de todos
Pra que acordar cedo
pra cedo chorar
vendo os disparates
que no Ourense fán
Igoal que os "Machiños"
que son "maraquies"
das modas dudosas
pros nenos fetiches
Os segadores que salen
dòs seus paradores
pa buscar o pan na villa
situada en plena Castilla.
Aquí todos recibimos
con moita ilusión
o primeiro premio
da Eurovisión
Por algo o lá lá lá
ganou con Massiel
e non cas natillas
dun dulce mini-él
Conozca usted España
e o que se ve con moita
maña por esta temporada
que actúa con llamarada.
Con 3 la, la, lá,
chegounos d-abondo
a pesar de q-oubo
moito "mar de fondo"
España mandou
muller moi racial
que o Richard deixou
con chorros de fans
Agora os estudiantes
ten moito por que protestar
e pra colmo de males
hay algun que nin ra
515
Por eso càs oposiciós todo
o mundo está de volta por
eso son os enchufados os
que sempre se levan a torta
O non ser de Orense
¿que lle importa a eles?
(o mismo que a nós
si chimpan c-a Cibeles).
E dos estudiantes
millor non falar
tamén se pelean
profanos calar.
E si non que fabriquen
a píldora famosa
que hoxe as drogas están
certamente de moda.
Pra que aumente o sueldo
e así non soñar,
os Procuradores
teñen que o votar.
Os paxaros cantan,
entras froles dàrrumes;
mentras os seus nidos fan,
por baixo das nuves.
Pois honrado é
dar a cada un o seu
e Gibraltar e español
porque español naceu.
Pro, din que nas Cortes
teñen gran follón,
porque o presupuesto
tan pouco aumentou.
Con alegres trinos,
fan os seus nidos,
nas polas masi altas,
pra non ser collidos.
CRÍTICA DEPORTIVA
Falando de Futbol
dígase o que se queira
en Orense temos
un equipo de primeira
Según o presidente
ten 3 na delantera
que valen mais millós
que tod-o Pontevedra
516
Ahora compre que axa
quen merque esas lumbreras
pois ¡vintecinco millós!
non son catro cadelas
Si oubese quen "picase"
está ben demostrado
que facía o Orense
un "negocio rodado"
Que agora culminen
toda aspiración
e sea o seu retorno
Pois deportivamente
é como hay que ganar
que pra guerras e mortos
sobran no Vietnam.
Por menos da mitá
o negocio salta a vista
(dando tod-o o equipo
entrenador e masajista)
Agora do fútbol
tornamos a falar
xa quìste ano
volve promocionar.
Y-o futbol como sempre
e tema obligado
porque o Orense xa ten
o campeonato ganado.
Un club deportivo
total campeón
que canta en galego
¡Ai! ¡la! ¡la! ¡alirón!
O campo do Couto
van ter quàmpliar
pois con tanto público
vay estoupar.
Pois seica a luna chega
o clamor da afición
e c-o equipo está a un paso
da Segunda División.
Como deportista
era un gran portento
as pezas cobradas
cóntachas por cento.
Veremos o Ourense
na segunda división
xogar con Celtiña
e quedar campeón.
E tamén o Atlético
conseguio o que quería
seguir xugando
na misma categoría.
Que vai sempre solo
por que vai millor
donde pon o ollo
deixa gran olor.
O noso Club de fútbol
merece un von premio
pois a cantos topou
quitoulles do medio
Por eso o aficionado
feliz e contento
un xa se salvou
y-outro o pé do ascenso.
Que estaba enterada
tamén dò fútbol
do Equipo de Ourense
mete moito gol.
Os xugadores dÒurense
parecen moi bós
pois xa pagan por eles
hasta moitos millós
Teño que falarlles
en esta ocasión
diste equipo do Orense
que oxe e xá campeón.
Que a falta de partidos
xa e campeón
votaronse globos
lanzouse o ¡Alirón!
O noso entrenador
e digno dàpreciar
pois sacou o noso equipo
dùn bó barrizal
ye que ó Orense ten
por moito que se diga
toda xente de ben
na sua direutiva.
Que por sua azaña
ganará a groria
e con letras dòuro
pasará a hestoria.
Botaremoslle ó Orense
cà sua imbatibilidad
e no xogo que inventaron
hemoslle de ganar.
Socios y aficionados
son de categoria non son
como en outros lados
que todos son pacotilla.
Xogar xogan ben // o campo vale pouco// cando se lle embarra // non pode nin pouco nin
moito
Agora seica farán // uns bos arranxos // pra a auga sacarlle // por uns buracos
517
Agora as mulleres
da Austeridad
Vámoslle contar
un caso impertinente
de certa señora
con un negociante
Desfóllase a rosa
na súa roseira
hai pra cortala
mociñas na aldea
As rapazas a falda
déronlle en acortar
pra aforrar género
e unirse a austeridad
A tal da muller
fai unha temporada
en cuestión de cartos
estaba apurada.
Andan as rapaciñas,
xuntando froles,
pra xuntar un ramo,
cheo de colores.
Así que rapaces
non criticar as nenas
que o fan por patriotismo
e non por lucir as pernas
Esa tal muller
con todas as tretas
pidíulle prestadas
din que mil pesetas.
O tempo pasa,
e a moda tamén;
menos as costumbres,
de tapar o seu.
Pois aínas que teñen
un-as "canibelas"
afellas bos digo
que da noxo velas
O tal negociante
con mala intención
lárgoulle o billete
con satisfacción.
Moitas rapaciñas
bebendo no bar
como si buscasen
o trailalalá.
Hasta fuman"Celtas"
e andan nos bares
pero e por consumir
productos nacionales
O chegar o día
y-a hora tramada
a boa da muller
estaba olvidada.
As saias das mozas
por mais cas estiran
o sentarse enseñan
case que a barriga.
Si elas non axudaran
no plan da economía
de qué iva vivir
¡tanta Peluquería!
A muller faloulle
da Guardia Civil
y-o home quedouse
sin o billete de mil
Homes e mulleres
vístenvos igual,
os que son maricas
i as que son tal cual.
Unha que e de cerca
do pueblo de Reza
deixou a boa vida
e saliu boa peza
Si o mundo rexiran
galegas mulleres
a catro "berciñas"
porianlle dengues
Home con guedellas
non poide ser bo,
tan pouco muller
que pon pantalós.
Hay unha na Lonia
que e muy zarameyeira
que ten parecido
a unha vaca leiteira.
Coa moda do pelo
que oxe se leva
se é "il" ou é "ela"
Iles son xanciños,
elas son homós
¡O diaño con iles!
¡Libranos Señor!
A saia das mulleres // cada día sobe máis //deben ter mioto calor // polo “endexamais”
Agora vai apretada // non lles cabe case nada // parece bonitiña // eche unha condenada
518
As mociñas dà ciudad
vistense, con una maldad
pa que o`s mozos do rincón
ye chamen a atención.
Pra elas a emigración
foi cousa moi boa
deulle solución
a todas as solteironas.
As nenas con minifalda
e un peligro mirar praèlas
que por celos a miña muller
rompeume sete costelas
Deseamos que
teña moito gozo
e millor si está solteira
e quere mozo e un verso
Co conto do cambio
e de traballar
elas o quìban
era pra cazar.
Unha fábrica de minifaldas
podría ser o tal
pois levan pouca tela
e véndense igual.
Un pouco zarapayo
pero perdoen señore
porque leva esto
moito traballo.
Volveron a casa
moi presumidas;
"Papá, aquí te traijo
un home de la Suiza"
Falemos das rapazas
pero sin criticar
pois si andan cortiñas
e por aforrar.
Falemos das mociñas
que son un pouco rapaciñas
vestidas como rapiñas
parecen unhas maliñas.
Moitas das mulleres
non queren pagar,
patatas nin viño
e nin falar de traballar.
Si levan mini falda
non e por "enseñar"
pois e qu-están dàcordo
c-o plan de austeridad.
Tamén se poñen pantalós
e ensanchan os talós
con s zapatos de taco ancho
parecen o cabalancho.
Despois os maridos
votan moitas prédicas,
d-eso do consumo
e mais da peseta.
Co a moda do pelo
que hoxe se leva
si e el ou ela.
Os mozos solteiros
pola primaveira
a veira dos mayos
conquistan as nenas.
Y-elas lacoadas
perden o día enteiro,
masi parecen pitas
no seu galiñeiro.
Falar das rapazas
e casi obligado
más que non se asusten
andarei con cuidado.
Comencemos coàs mozas
què leña verde
ye cousa de ver
o lumen quèncenden.
E moitas das fillas
non teñen que faguer;
leer chistes e novelas…
e deixarse querer.
Falando das do Puente
fanme moita gracia
porque se están facendo
unha desgracia.
Chegou a Ourense
a minifalda,
andan as mociñas
locindo as nalgas.
E logo nèsas prédicas
berra que te berra
apretai a centura
que decai a peseta.
Non hay como elas
por eso da presumisión
e pra comprar pinturas
venden carbón.
Evos cidade pequeña,
pero muy bonitiña;
pra ver as rapaciñas,
enseñando a mini.faldiña.
Falemos da minifalda
e roupa dòs nosos días
que desde que aparecei
levala eu tamén quería
As nosas nociñas
c-as pernas o sol
balilan as charampas
desde o rok, and roll..
519
Así e como empeza
certa clas de xente
pra acabar sendo
"da acera d-enfrente"
Qué pasa con iles
sin barbas alada
os guardias civiles
arréanlles tinta.
Ai tipos que fan cousas
que nos costa creelas
pois drogan as rapazas
pra aproveitarse d-élas
Todos estos larpeiros
sonvos boa louza
din co que trabilla
non sirve pa otra cousa
Mozo guedelludo
te quer namorar,
antes mando, nena,
se vaia a rapar.
Patillas e greñas
pantalón de campana
i-a ningún lle fales
de "doblar a visagra"
Os ye-yés de pelo largo
e pantalós acampanados
parece que van cedendo
coa guerra dòs pelados
O home que é home
e vós ten "riñós"
non deixa a muller
poñer pantalós.
Algús presumidos
de cerca de Xeixalvo
gastan cuello duro
e soio comen o caldo
MÁIS DE CRÍTICA LOCAL
Cantémolo Maio
do Santa María
pedimos pra todos
paz amor e alegría.
Foi un bo acordo
da Corporación
poñerlle columpios
pra súa diversión.
Moi pronto teremos
as municipais
pra delas saíren
novos concelláis.
Saimos contentos
pola mañanciña
cantamos as coplas
con moita alegria
Tamén gabamos
as obras da Alameda
pois agora mesmo
apetece estar nela.
Querémolos ver
sempre traballando
pra que Ourense
siga prosperando.
Maiores e rapaces
alegres estamos
xa fai moito tempos
que estamos locuaces.
Encarregaron as obras
a un bos costructores
pois todos coidamos
que son os millores.
Nin o Arconada
nin Santamaría
souberon ordenar
tal caballería.
Terceira parte
Neniños de Ourense
sentidevos contentos
no Parque San Lazaro
gusta moito vervos.
Cos indicadores
parece gran cidade
mais ainda nos falla
a Universidade.
Pasaron o tempo
en vez de xogar
pensando nos cartos
OBRAS NA CIDADE
O Pabellón de deportes
sigue sin terminar i-o río
Barbaña sin canalizar.
O ponte romano arreglouse Ali vamos ter moitas
i un vello motivo
carreteiras e non os arreglan
de troula acabouse
baches nin aceiras
520
ESCOLMA DO ANO 1969
CRÍTICA SOCIAL-LOCAL
Para a nosa industria
Ir promocionando
A auga da Burga
Hai que ila embotellando.
O que con máis furia
Di: Non hai direito
É un xorobado
De espaldas e peito.
A que cantou
a canción de españa
no escenario parecía
que estaba enfurruxada
O que é consecuencia
De moitos razóns
E as moitas procede
Pouca educacion.
Eu nunca hei morrer
Di o coxo de Xan Mata
Porque ninguén pode
Estirarme a pata.
Por eso vimos ben
que acordara a televisión
non retransmitir
festivales de canción
O baston de mando
deixou de ser oraculo
garimos do limpo
nin é corto oraculo.
Coñezo uhn paisano
De falar moi fino
Pronuncia Seijalvo
Tamén Carvallino.
Aunque parezca mentira
Salomé ha triunfado
E con catro vencedores
Eurovision ha ganado
De que quen o leva
Pertence a casta
Do gran señorio
Ou de noble raza.
Oiviuno un compadre
Mirouno de fito;
Non fales castrapo
Di ben:Roblecito.
Fai moito tempo
que non se oye falar
das probes leiteiras
da nosa ciudad
Iste ano o Papa
Xa se decidiu
E a pildora insana
Logo combatiu.
Non é de extrañar
Con tanto chauchullo
Ver a us famentos
E outros con bandullo.
Falemos dun tema
de tod-a nación
do "pobre"festival
da Eurovisión
Mais houbo protestas
De laicos e cregos
E iso que estes ultimos
Non teñen naipelos.
Estavos a Terra
Cheiña de nenos
Que morren e morren
Os pobres famentos.
Cando tiñamos
os corpos moi ben
cantabamos todos
e riamos tamen
Y asi se enche o carro
Da emigracion
Un ano tras outro
Na nosa nacion.
Faise un reparto
De moito carballo
Uns levan os cartos
E outros o traballo.
Agora non temos
saude nin nada
e penamos moito
de dia e de noite
Sei dun individuo
Chamado Xan Lira
Que para ser dar tono
Firma Xan de Lira.
Nosa siderurxia
Ficou en Sagunto
Calade galegos
Resolto o asunto
Bebamos se queres
pago eu neste bar
xa vexo queres
beber pa olvidar
521
Esas boas mulleres
fan moi ben as contas.
Empezan cos seus
E poñenos loucos
Colano de un lado
e pasano para o outro
e cando o traen as casas
xa chega revolto.
Se queres bo viño
vay ó Ribeiro
que'elí dano
por un caldeiro.
Elas traen o leite
ben destilada
medio litro leite
e outro medio auga
A renta é moi alta
Según Facenda
Que deus nos axude
Se hai quen o entenda.
Asignaronnle o cruce
De os salesianos
Coa plaza en propiedad
Por un sin fin de anos.
Chegan as casas
coa sua caldeira
e o medir co litro
Un soio maltreito.
Por eso é ben certo
Con toda a razon
Hoxe os matrimonios
Sonvos de ocasión.
Moito presupuesto
E moita maqueta
A hora da verdade
Tocanlle a corneta.
Nos xa pensamos
donde estarían ben
E creo que o mellor era
anunciando Profident
Antes inda había
Moita discusión
Pero non chegaban
á separación.
O pobo das burgas
Con admiración
Erixiu a estatua
Da doña concepcion.
Pois a limpeza
das suas latiñas
ben se merecen
estas nosas copliñas.
Hai que ser papistas
E seguir o Papa
Pero non papistas
De papalas papas
E quen lle diria
Que anos adiante
So por capricho
Farianlle un trasplante.
A miña leiteira
Vouna levar o televisor
haber si lle dan
O millon pèro millor
E non falemos mais
Dos emigrados
Que xa son asuntos
Moi agotados.
Os nosos veciños
estaban no leito
e hasta que foi o día
non viron os feitos.
Temos en Madrid
Uns procuradores
Que velan por nos
Sentados nas Cortes.
Porque tanto os roxos
Coma os americans
Esfólanse vivos
Con foguetes napalns.
Enton foi o asombro
E as pàlabras duras
Das que son pecado
Según din os curas
Xa non é un segredo
De estado o asunto
De que a siderurxia
Vaise para Sagunto.
Tamen ve viafra
Entonces elas
para que se disculpan
dicen que ela está boa
Daba pena vela
Da grua colgada
Mismo parecia
Que estaba aforcada.
I eiqui as nosas rías
I as minas de ferro
Que ollen pra o aire
Sin dar o proveito.
Por eso o Axuntamento
con gesto burocrático.
Lle concedeu a plaza
De guardia de trafico.
Quedou colocada
Casi de Rondon
nun punto estratexico
da circulación.
522
CRÍTICA DEPORTIVA
Por perder un partido
houbo algun señor
Que lle tirou almohadillas
hasta a o entrenador.
E falando do boxeo
Tamen temos un campeón
que inda que non ten estilo
E forte como un leon.
Por voltas que lle demos
non e máis cun "terceira"
pero os precios na taquilla
"esos si son de primeira"
E pena que no campo
Non vendas vozales
Porque asi podianse
Curar moitos males.
Este noso ourense
Todo un campeón
Que foi derrotado
polo mini león
Solo buscan nos cartos
as mellores soluciós
cambiando un "Pataco"
por catro millós
Xa van catro anos
Que se lle vai facer
(e nesta terceira
temos que roer)
Era para que a aficción
Que ollaba o partido
Con unha enorme escoba
Barrera o equipo.
Pode estar contenta
a nosa afición
C.D. Orense
xa é campeón
Esto da terceira
e negocio redondo
Eso a directiva
Sabeo d abondo
Pero os directivos
Co seu presidente
Saiu todos os anos
Ca faltriqueira quente.
Mais goles metidos
menos goleado
pero o equipo sigue
ondo ano pasado
Cambiar un pataco
Por catro millos
Eso ven se ve
Que e negocio dos bos.
Pedir antes do ascenso
tíñano ben tramado
para "verlle a cara"
o aficionado
Aber o que pasa
cando chegue a liguilla
parece cos refuerzos
son pura pacotilla
Do ourense non hai queixa
polo dagora vai moi ben
veremos na ultima ora
non dos defrauda outar vez.
Debían estar soñando
pois pol-o que vemos
sigue na categoria
do Atletico e do Lemos
Esperemos qu-este ano
non volvan a facer
pedir a afición cartos
antes de ascender
O ir pola calle
parecedes tranquilas
pero en canto vedes mozos
poñedesvos toliñas
Hai señor da ialma
tende compasión
cas bellas de orense
perden xa a razón
O outro dia estaban
duas nas caracholas
que por falar dos mozos
volvíanse tolas
E imposible nenas
podervos casar
pois non servides para casa
mais que para fumar.
Arreglanse e pintan
de tal maneira que
en vez de parecer xovenes
parecen máis bellas.
Eles estaban no medio
comendo boas tapas
e unha de cada lado
mirandós como parvas
Pero ¿qué importa
523
Comer ou mirar
O interesante é estar
O lado de un rapaz?
Deixemos as vellas
e vamos coas novas
que fan cada cousa
que he unha vergonza.
Non salen do Auria
e do guisquie club
Cortas e pintadas
¡Hay que xubentu!
Sufren e casi choran
Dicen que non poden
pensar noutra cousa
Con estas fillas tolas.
Cuando veñen de volta
todos os domingos
estamos esperando
si traen un mociño
Si traen algun mozo
xa ríen consoladas
entonces chegan a crer
que non son tan malas.
Por eso elas dicen
que si non son modernas
os chicos de agora
non miran para elas.
Mirar si que miran
eso digobolo eu
pero he para casar
¿quen, queren a quen?
Deixemos as mozas
Quer sigan chorando
Para quedar despois
Para vestir santos
Si as mozas son todas
elas unha calamidad
Que ca roupa que visten
Pasaron o refran.
Se as venden a kilo
Inda son baratas
Pois forran pintura
I esconden a cara.
E as da mini falda
¿dónde van a parar
xa que apenas lle queda
nada que ensinar
Fuman o seu pito
Toman seu café
E insiñanlle as pernas
Os que camiñan de pe.
Dentro duns anos
O tempo será testigo
Si lle siguen subindo
Traerana o ras do embigo
Das minifaldas
xa ningúen protesta
solo algunha vella
que cecaias apesta.
Mociños que vais casar
con nenas de pantalón
O vir da luna de miel
Ponvos elas para o turron
Dentro dun-os anos
o paso que leva a moda
andarán igual que "Eva"
pero sin folla
Y eso da media de luto
Y eso da media calada
Xa parecen viuvas
Antes de estar casadas.
Unhas traen falda corta
para mirar de ligar
e outras redes nas pernas
para os mozos pescar
A minifalda sube moito
os precios suben tamen
como siga subindo todo
non vai comer ninguen.
Nas cafeterías
están a todas oras
fumando e bebendo
quédanse solas
As nenas da aceptación son
as que andan a moda
Escote asta o cinturon
e ata ali, a falda corta.
xe para alternar
c-unha rapaza
tes que ter mais cartos
co Barrié de la Maza
E vallame Deus
Que moda mais tola
Acurtan dabaixo
E nos ollos sobra.
Traen os ollos
embadurnados
de forma que parecen
besugos mareados
Eu quero rapazas
Saber unha cousa
Se as gafas que tedes
Por metro se compran.
Andan c-unhas "gafas"
do mais orixinal
élas créen qu-é sempre
martes de carnabal
524
ESCOLMA DO ANO1970
CRÍTICA SOCIAL
Eles din que a relixión
é tamén o home.
Non queren que o galego
se quede sen nome;
O que non compra o piso
a caixa os vai levar
que iles ben saben
como os emplear.
Van a moitas conferencias
señoras e tamén señoritas
con gorros i abrigos de foca
que non hai quen as embista.
¿Coñoces os novos cregos
desta terra nosa…?
Sónche o evangelio
e non queren "bolsa"…
Fan unha torre
para se recrear
e os emigrantes
mándonos a cavar.
Saen delí murmurando
"que bien te habló fulanito"i
o cabo dunhos minutos non
se acordando que dixo.
Pro alguén chamóulles
"grandes comunistas"
A verba non caíu ben.
"!Pois logo son anarquistas!"
En chegando iste tempo
xa veñen os emigrantes
cas suas zamarras de coiro
e seus sombreiros galantes.
Como a nosa terra é probe
teñense que emigrar
por ises pobos de Deus
pra gañar o seu solar.
Se loitas pola xustiza,
logo che votan o ollo.
Xa pasón con Cristo o
mesmo iste é o gran consolo.
Veñen contentos e alegres
pois voltan a sua terriña
veñen de gañar seu pan
de gañar a sua vidiña.
Eiquí na nosa terra
moitas son as que nos pasamos pra que irnos
por eiquí ben estamos.
Todos lle poñen barreiras
á canción que fala craro Non
lles dín nada ás que dicen o
amor é comercio barato
Iles non saben falar
i´les teñen quáprendere
esas verbas tan feas
para poderse entendere.
Mentras chegan ós pobos
danlle pesos os meniños
para que vexan que ser rico
e ser a envidia dos veciños.
E si non viven ben
xa poden emigrar
e vender o capital
pra poder marchar.
Cando están nas alemanias
viven como queira
mais cando chegan eiquí
soio andan de verbena.
O chegar o lugar
traense moitas maletas
enseguida dín todos
ven rico dás Américas.
Chegan alá para
reventarse para ganar
unhas pesetas
e poder regresar.
Os fillos ricos de papá
que non coñecen o agro
queren falar o galego
sin sabelo pronuncialo;
Tran o seu descapotable
como se acreca o vrau
iles dicen que comprado
e o millor é alquilado.
O chegar eiquí
non as saben emplear
cómpranse un piso
pras emplear
Arman un gran rebumbio
e non hai quen os entenda
e para decir que saben dicen:
"yo estudio lengua gallega".
Falando dos Bancos
pensei o mellor,
que como son tantos...
libranos Señor!
525
Se a porta lles "petas",
ardes nun candil:
danche cen pesetas,
se che amarran mil.
Si aguantas tres anos
con todo tesón
ganarás p´ra un piso
deses de millón.
Hai un dito de fai anos:
"mens sana in corpore sano"
sí penso que entón temos
vocación de parvos
Hay minicultura
e minimiolos,
e minifarrapos
que emigran dós corpos.
E o mundo dá ciencia
e un mundo irreal
dedicado todo
o progreso mundial.
Dixeron que pro Jardín
iban a traer elefantes
pero o único que fixeron
foi deixalo igual que antes.
Nos imos pra baixo
mais suben os precios
este ponse todo
pra moito remedios.
¡Por qué somos malos
podendo ser bos!
gozamos có daño
sin temor a Dios.
O Festival do Miño
deu moito que falar
porque vai cada rapaciña
que hasta daba pa chorar.
Así moitos vanse
alá pro extranxeiro
e quedamos nos
d-esta os primeiros.
Estaba oprimido
de tanto cabar
sachar as patatas
yás cepas atar.
Os semáforos do Jardín
fan como o pardao
a noite están de pé
y-a mañá xa están no chao.
A cousa real
está ven a vista
si queres vivir
tes que ser Artista.
Parece unha cousa
como os alimentos
si anuncian que baixan
suben o momento.
Canalizan o Barbaña
con gran hermosura
pero pora veira do río
aínda hay moita basura.
Ven seas cantantes
ou seas Yé-Yé
xogues de cabeza
ou bailes cún pé.
¡Ay Virxen María!
no nos deixes casare
si non quen aguanta
si os dous van a falare.
O lavadeiro das Burgas
tuverono que tirar
y agora as vellas
non se poden aguantar.
E algo bonito
e algo esencial
seguir sendo humano
humano e social.
As beatas vellas
din que están loucos
que dós vos católicos
xa quedan poucos.
Estes pobres homes
queren entender
pero sempre falan
todo o revés
Pero hay pouco d-esto
no mundo actual
aquel que traballa
non fai capital.
O malo é se logo
temos os veciños
que pagar impuestos
polos paseíños.
E dixéronlle meus
queridos panadeiros
xuntémonos todos
que esí algo faceremos.
Si queres ter algo
non hai mais remedio
deixar os teus huesos
alá no extranxeiro.
Esí xa é máis fácil
poder navegar
e cara Alemania
en barco emigrar.
Y a dous pasos do Posío
pasa o río Barbaña
que e o río perfumado
de toda España.
526
E desmbocando no mar
deixa alí toda sua porquedad
que nin coa penicilina
se podría curar.
Ven todo deportivo
con moita razón
xa se pode correr
arredor do Pabellón.
Arrepiadiño,
toca o acordeón.
Pide que o mundo
sexa unha canción;
Dicen que Ourense
e ciudade cualquera
pero cos panadeiros
non che é calquera.
Pasa o mesmo
que co Ayuntamiento,
fan todas as cousas
por puro sentimento.
Xa sei que niste Ourense
falar non é sinal,
e que se vas polas portas
danche a palabra final
Non hay vergoña
nin hay dignidad
qué buscades leiteiras
con tanta ansiedad.
Seguindo d-ista forma
non sería de extrañar
que o noso Santo Cristo
quixeran afeitar.
Na Limia as patacas
quedaron na casa;
outras que viñeron
quitáronlle a plaza.
Baixando da Bemposta
con aire alegre e vivo,
o mayo da Ciudad
ven todo deportivo.
E sería gran éxito
da Corporación
levala en garrafas
hasta o Pabellón.
Moito socio,,
moita sociedá...
O cego da ponte
é quen ten a verdá;
Arredor do Pabellón
pero sin entrar,
está moi bonito
e pódese manchar.
E si a algún parecera
isto cousa extraña
que vaya nadar
o río Barbaña.
Il non ve ó mozo
que vai pra estación.
Se o vira diría:
"Fóiseme a ilusión".
Cubren de pedra
a calquer xardín,
señal de que en Ourense
hay moito adoquín.
Con tantos cambios
dannos a paliza
teremos que irnos
todos pra Suiza.
Pro non deixes de loitar,
que o labrego pensa en ti;
non sabe de ortografía.
Ti has de firmar por il;
Tampouco sería
de admiración
que a auga dás Burgas
quentaran con carbón.
Sembraron o estadio
con herba de Antela
secaronna moi pronto
xugadores da cadela.
Chegóulles á porta
a "seguridá social"
Tí, xoven, has de pedir contas, que a iles chéiralles mal.
Así d-ista forma
cada dous por tres
os nosos nadadores
lavarían os pés.
Falou desde logo
todo disgustado,
os vellos queren
quer lle quiten o bailado.
Nese Festival do Miño
unha vez xa é bastante.
Desexamos que iste ano
o xurado quite os guantes.
Seguro que saldría
todo perfumado
pois hasta o Barbaña
está adoquinado.
E tamén atopei
o Señor Xoaquín
faloume do comezo
dós bailes no xardín.
Pasanse a vida
xogando as cartas
seguindo así acabarán
cavando patacas.
527
Así as leiteiras
non teñen outra solución
que botar auga o leite
pra pagar a contribución.
Abriron o pabellón
para quen é, e a cuestión
din que para todos
¿e certo neno chorón?
Vénse cousas curiosas
niste mundo ourensán
non conto todas, senón
é conto de nunca acabar.
E das cooperativas
hay moito que falar
levan o viñoe non
se acordan de pagar.
berran os labregos
O que hasta aquí vos contéi
tomádeo com unha broma
máis non vos esquezades
que vivimos é unha coña
As festa d'Ourense
cada ano van a menos
posto que en Ourense
solo quedan vellos.
Ourense xa está adiantando
pois xa ten semáforos
pero teñen un defecto
que funcionan a ratos
No pobo de Avión
cantouse ó emigrante
coido que á festa local
comprélle un transplante.
Dicen que subiron
de novo o salario
que o que fume un pouco
non lle chega para tabaco.
Están arreglando
novas avenidas
un exemplo de esto
e a de Marcelo Macías.
Elí non había
senón os burgueses
que nun día queren
facer o de meses.
Vamos a falar dos novos
lacazás eses melenudos
que se me descuido
non saben sumar.
Istes semáforos novos
andan como os carros
traballan unha semana
e un mes de descanso.
Moito ópera, ópera
moitas operaciós...
E millor que a xente
teña xeiras i ocasiós.
E dos labregos
qué vamos falar
traballar todo o día
para mal cobrar.
Hay inda carreteras
que parecen piscinas
non sei como non se bañan
millares de turistas.
Do fondo da noite
respondéu Galiza:
"Non se acorda nadie
dos que somos cinza".
Yos labregos
teñen que calar
pois si protestan
tarde van cobrar.
En Galiza somos pobres
e temos pouquiños cartos
agora ven a "contribución"
a votar máis peso ó carro.
¿Onde vas, Franqueira?
Agarda un anaco.
A xente non tén
concencia de santos.
A estación de S. Francisco
andiverona a iluminar
e agora as parexiñas
non teñen donde se bicar.
Unhos que é pra ben
i outros que é pra mal
xurde a pregunta
hastra no rapaz.
Máis có problema dos
cartos doime o problema do
home. Non todos nesta
terra poden ter un nome.
I-a do empalme
non a queren limpiar
din qu'os porquiños
queren palla pra se deitar.
Todos teñen medo
dunha expropiación
i a hora de pagare
hala! polos cartos ó caixón.
A xuventude dos pobos
sobre o mal do sono
ninguén lle dixo que a vida
ten verbas, color e todo...
528
Pídelle ás radios canciós
que soan a amor podrido
"e os eu pensamento é
Raphael, ou Tom Jones
.
Nosa fala sempre foi
un "Lázaro" sin sorte
nin xiquera unhas migallas
pra liberarnos da morte.
Santo Cristo e a Ponte
son cousas dÓurense,
co mesmo cá Fonte
conece todá xente.
Aceras, he certo
ten, e barandilla,
se andas un metro,
vólveste "papilla".
Ourense camiña
por forte camiño,
ten a gasolina,
nos Moyos de viño.
A Mártir dÓurense,
e Villa Valencia,
nunca che vin xente,
con tanta paciencia.
A "Región" terá que por
escritores o concruso.
Esas catro ou cinco letras
han de ter cambio de cuño.
Fomos bautizados
por moi bos Padriños:
son tres Abogados,
chamados Martiños.
Teñen un candil
pra se alumbrar,
e a calle, no fin,
quérenlla pechar.
A xente desta cidá
vai ó cine a descansar
por eso escollen films
pra rir, berrar, e silbar.
San Martín da Capa,
que na Catedral,
dende longa data,
líbranos do mal.
No número noventa,
da Avenida de Portugal,
temos unha tenda,
que he fenomenal.
Choramos nun cine-club
que nos insine a pensar.
Rogamoslle, bon Román
que se poña a traballar.
San Martín da Torre,
tan alto crecéu,
que níl todos andan
mais cerca do Céo.
Pescados, Vitelas,
bebidas, galletas,
por catro cadelas,
enches as saquetas.
Suxiíu unha agrupación
que lle chaman "Breogán".
Rógalle os "panadeiros"
que lle sirvan fresco o pan.
E un mirador
de gran fermosura,
e no comedor,
morres de fartura.
Ano tras ano
día tras día
as obras de Orense
progresan aprisa.
Brega néla a xuventude
que arela esa altura que
noutro tempo en Ourense
charlou a gran altura.
Temos catro brazos,
que nos ten unidos,
como catro lazos,
por riba do Río.
Este ano moitos
proxectos se fixeron
pa logo gardalo
na caixa dos recuerdos.
Sin sabere a razón
da nosa plaza de Galicia
cambiaron a vella estatua
pra o palacio de justicia.
Son os catro brazos,
pra braza´lo Miño,
Viaducto, Novo,
Román, Riveiriño.
Moito riamos de Fidel
por la barba que traía
i agora nin co demo fora
temos a moda extendida.
pra outra ocasión
que xa as amolaron
na última oposición.
Embaixo dÁlameda,
hai un Ponte orixinal,
levan a faguela
mais có Escorial.
Haiche cousas en Ourense
que son de lamentar quitar o
lavadeiro das Burgas
ias mulleres non poder lavar.
529
Tamén hai cousas moi mal
feitas e non son do
Ayuntamiento pois
non está nada contento
E un adianto
ir sin automóvil
tarde si chegamos
pro sin un "xa foi".
Falaba falaba
cuanto ela sabía
sabía que entonces
algo bo había.
Din que queda aquelo
moi despoblado pero tamén
lle queda mellor vista o
Liceo e o Obispado.
Agora a policía
si Stop non fas
cus adiantas sin exito
amólate e verás.
De cando eran nenos
despois foron homes
despois xa velliños
có sello d´morte.
Os barbeiros de Ourense
debéranos de requisar
e empezar a cortar melenas
e como carneiros rapar.
Quedas sin carnet
sin cartos tamén
e vas pedir prestado
o teu amigo Senén.
Decíame un día
antes de partir
quixera vivir
p´ra contribuir.
Din que era vergonzoso
pa xente forasteira
mais vergonza e dormir
os pobres onda elas
E o ponte novo
agora xa é "vello"
a xente espera
pra pasar " o Ceo".
P´ra contribuir
en pro dó aflixido
dó que no meu tempo
estaba oprimido.
Tamén o Ayuntamento
lle quero recordar
que poña semáforos
a Concepción Arenal
Os gardas de tráfico
xa non se remexen
fan falta mais
pra que pase a xente.
De tantos impuestos
e contribuciós
non ganaban no ano
p´ra unhos pantalós.
O que novo se lle
podía chamar
é o que acaban
de inaugurar.
Os pasos de cebra
son pros peatós
mais os coches pasan
como os leirós.
Que tiña o temor
bastante fundado
que foran cambiar
o Puente Romano.
mais mereceu a pena
pol o ben feitiño que quedou
E os accidentes
cada día mais
sanatorios cheos
e fillos sin pais.
Botémoslle un velo
a esta cuestión
yós culpables teñan
o noso perdón.
Da terra de chispa
somos dÓurense
hoxe vanse quedar
os helados dá Ibense.
Falaba con ela
sentado nun banco
dáquela Alameda
na que xuguei tanto.
Parece que ahora
cós cambios habidos
hasta os Constructores
vos serán oídos.
Si vamos en burro
pol-a ciudad
sempre encontraremos
algo que contar.
Decíame cousas
que ela contemplara
d-aquela xentiña
que tanto añorara.
Volverá haber
líneas e rasantes
as cousas serán
igual que eran antes.
530
Sin favoritismos
nin recomendaciós
serán despachados
como manda Dios.
Creemos que sí
será pronto un feito
pois o novo Alcalde
e noble e ten xeito.
Así fan algús
dos nosos ediles,
se algún dos veciños
se mete con iles.
Serán respetadas
as cousas de antaño
Estatuas e Fontes
sin ningún engaño.
Contamos en Orense
con algo especial
unha Residencia
moi fenomenal.
Mais nos xa sabemos,
que a certas alturas
somentes se chega
con moita cultura.
Adiós para sempre
doña Concepción
e garde o recuerdo
dá Corporación.
Un Ambulatorio
moi ven atendido
c'un Jefe Social
con moito sentido.
Pero erre con erre,
que os nosos ediles
cuando algo pretenden
xamás se arrepinten.
E humano e xusto
humano e social
dó pouco que existe
nésta capital.
A ponte que mostramos
pasou a outra historia
agora falemos da nova que
outra verdadeira escoria.
En troques hai ruas
velliñas ou ermas
ia nadie llácorda
que hai que protexelas.
Si tes a desgracia
de encontrarte mal
saldrás como novo
sin costarche un real.
Outra de estas novedades
é a nosa Plaza do Ferro
non sei como quedará.
despois de tanto arranxar
Poñemos o exemplo
de Villa Valencia
que xa é ben antigua
e déixana "en terra".
Temos medicinas
e Médicos bos
e todos contentos
xa miran por nos.
Eiqui xa nos despedimos
sin nada mais que contar
pois non sea que se enfaden
é nos vallan a matar.
Enriba a Región
co seu "cotilleo"
traguer vai o Miño
o gran Iberpuerto.
Volverán as fontes
dar auga sin tasa
solución urgente
p´ras amas de casa.
Moitos anos lles levou
os señores ingenieros
e despois de tantos millons
nél andan os camineros.
Pois Villagarcía
xa queda moi lexos
da Caixa de Aforros
e dos Ministerios.
As augas dá Burga
volverán brotar
y a xentiña probe
volverá lavar.
Seica o Barbaña
díxolle O Miño:
Déixame paso
meu pobre velliño.
Zumbar Zumbaría
o gran ministerio
se en troques de ruas
tivéramos puertos.
Pois é unha pena
cá xente pobriña
non poda lavar
a sua roupiña.
O río que é pai
somentes de esguello
sorríu o Barbaña
polo atrevimento.
Ios polos de industrias
parecen da Ibense,
que os "cambios" de clima
en auga os derreten.
531
Igual igualiño
que na playa de Oira,
que todos os anos
os cambios a escoñan.
Hai casas no barrio
coa renta fixada.
¿Qué fan, pois, os gardas
pra votar unha ollada?
Están de parola
ou van facer a plaza
ou están en algún bar
tomándose unha taza.
Martín hai na Torre,
e na Catedral,
e inda hai un terceiro
qu´é o municipal.
Págase por elas
o que nunca foi;
¡nin que fosen tempos
do gran mozo Godoy !
No medio femenino
hay revolución
todas preparan
algunha oposición.
¿Qué pasa cas pontes
ios seus seguimentos?
Eso é Opus Maius
con moitos ministerios.
Na rua de Quintián
cantóu un xilgueiro un día;
hoxe croarían as rás
se figuéramos unha recría;
Isto solo pasa
na Administración
pra eso aprobaron
unha oposición.
Señor santo Santiago,
mándanos tua linterna,
non temos luz nos recantos
das longas ruas incertas.
No Empalme trés fumegan
i os coches levan o vento;
cando é o día da feira
hastra nos falta o alento;
Ningún migraría
o pasarse oito anos
eso din os técnicos
que non teñen panos
O señor cura do Ponte
don Xesús Pousa pra máis,
cómprelle unha gabanza
i-on bon abrazo ademáis;
Non hai quen diga nin faga
que todo o din na "teuve";
Pontinos, faguéi deporte
que se non, seredes fume.
Sabemos que o día
virá co Iberpuerto
se Bilbao dixera
que lle sobra o puerto;
O pobo falaba extraño
cando a Deus se dirixía,
i-él troixo a Misa en Galego
prá sua feligresía.
O día 3 na alameda
salirá con rumbo a lúa
acudan a despedilo
e levenlle algunha axuda
Deixemos as festas
e falemos dos gobernantes
empezando por o Rey
e acabando cos mangantes.
Sempre da Ponte falando
teremos de por arranxo:
os menos non teñen cartos
i estánnola enxamando;
Tamén os americanos
subiron a lúa
e pouco lles faltou
pra baixalos cá grúa
Vamos a falar
da nosa población
que si antes estaba mal
agora está peor.
O manteña limpa España,
respetámolo os do Ponte.
Por ter papeleiras rotas os
papés levamos ao monte.
Falemos agora
da curva da morte
porque é unha curva
de moi mala sorte
Falemos agora
do Eurofestival
pois a Guendolin
foi a mais orixinal.
As máquinas tragan sempre
i eles queren xogar,
mais pra iso han de coller
moneda noutro fogar.
Cheos de golpes
por mans imprudentes
pagaron có a vida
os arbores inocentes
De agora en adiante
queda aprobado
que as minifaldas
gústanlle o Xurado
532
Hay xente que pensa
vivir de vicoca
como os manda máis
e toda esa tropa.
As nenas i-os nenos
a anemia do esprito
quérena tapar
sendo drogadictos.
Non sei como lle chaman
sei que tapan todo
e dixen pra min
caise a Eirexa a un pozo.
Si non a premiaron
eso xa era de esperar
pois tres anos seguidos
non ibamos a ganar.
Este ano Massiel
non se presentou
porque xa tiña medo
antes de ver o xurado.
Moito xuntarían
os nosos abuelos
si o peto foran
os cartos do pelo.
A crisis parece
que é fiebre escolleita
dós grandes i-os altos
con gran tecedeira.
Este ano Julio Iglesias
quedou en cuarto lugar
porque o xurado
non o soupo calificar.
Pro así hay que ir
a buscalos fora
que aquí nadie os trae
cala, que xa sobra.
A crisis máis gorda
seica é da cultura,
que hove é papagayo
chapón cacatúa.
A xente de Ourense
voulles a contar
porque o Julio Iglesias
non poido ganar.
O mundo revolto
o mundo da guasa
ven sea dá ONU
ven sea dá NASA.
Dín que antes os sabios
volvíanse loucos
a forza de estudios
que fenden os miolos.
Irlanda ganou
e España perdeu
o Julio Iglesias cantou
o millor que puido.
Siguimos vivindo
dó tira y afloxa
dáquel que ven vive
y outros acongoxa.
Distancia infinita
existe entre os sabios
i-as pobres cacholas
dós tristes drogados.
Non levaba minifalda
nin lindas pernas
como a mociña irlandesa
pr-as enseñar.
Falamos e falan
siguimos falando
arreglo hay moi pouco
o caso e ir tirando.
Agora é a moda
falarmos de "crisis",
unhas son dás altas
outras sólo mini.
A minifalda sigue subindo
os precios suben tamén
por iso dentro de pouco
non vai parar ninguén.
Siguimos vivindo
forxando ilusiós
vivimos morrendo
morrendo ¡Meu Dios!
Que a crisis entrara
nos nunca soupemos
na casa do pobre
ou do analfabeto.
Hay bolsas de ring
e bolsas de estudio,
aquelas i-os discos
son máis de producto.
Qué pena que sigan
con tantas promesas
promesas que quedan
e solo promesas.
Nos nunca soupemos
que algún home burro
se volvera louco
ou algún dós cazurros.
Vinche cousas novas
mulleres non vin
todos eran cregos
abrigos longos sin fin.
Inda a mini falda
sigue muy de moda
si sube como o Apolo
sálvase quen poda.
533
Coma sempre, os da Renfe
terá carencia de plazas;
por non poñer máis bagós
a xente irá de gatas...
A miña Remedios,
chorar sin parar,
non ten lavadeiro,
pra poder lavar.
O fin e vos certo
o que dí o refrán:
Que o medo pras Viñas
é o millor guardián.
Alí aprenderemos
todos a ordeñar
seguro que o regreso
pondremos un bar.
Ias das medias de luto
e tamén as encarnadas
eche moda que se presta
pras das pernas mal lavadas.
Alá no estranxeiro
ninguén xogaría
coas vidas dos galegos
que sofren de morriña;
Pois desde Noé
nada cambiou
llo viño desde entón
sempre lle gustou.
As do chaquetón moi largo
ios pantalós abombados
sonche mais bos pra horta
pra espantar os paxaros.
Os cartos serían froito
no agarimo do lar.
Non é lóxico que o suor
se "peche", sin xantar.
E millor negocio
ca gasolineira
o home recarga
desde o ano da pera.
Tamén as das pernas gordas
nas nenas de trece pode ser
dos alimentos que lles
damos Tulipán e Cola-Cao.
As vacas estranxeiras
os frios non lles ván
para podelas soster
roubanlle os pobres o pán.
E que iste inverno
cae cada xeada
que e pa quitarlle o hipo
os da motorizada.
A moda é as veces
unha adivinanza:
¿E home ou muller
quen pantalón calza?
Fálase do Iberpuerto
da millora que traería
coma sempre, os galegos
quedamos a velas vir
Honrada lealtá,
valeullá David,
frentá Goliat,
un final feliz.
¿E home ou muller
quen máis pitos fuma,
na tasca e na barra
máis copas bascula?
Co Iberpuerto ou sen íl
na miña aldea índa hai fame
sigue migrando meu hirmau
e meu pai caba na herdade.
Sempre sucedeu,
por iste camiño,
si ganan fun eu,
se non o veciño.
¿E quén é o que máis
"salva parte" cisca
e vai pol-as ruas
pineireando as tripas?
Xa temos en Ourense
nova comisión
pois cambiaron o alcalde
ya corporación.
Seicá todas horas,
(dixomá Gervasia)
andan as Señoras,
faendo Gimnasia.
Ahora non podo
pedirlle a opinión
a Insigne Escritora
doña Concepción.
Señores do Concello
os xóvenes deste Ourense
recramamos un concellal
pra que se nos represente.
E a mesma que vin,
moi "minifaldeira",
quéntra cos Squí,
na Banca Nogueira.
Mais nos festexamos
que emigren alegres
as fontes iéstatuas
pra onde lles pete.
San Martín no Templo,
Martín na "pitanza",
e no Ayuntamento,
"Martín Esperanza".
534
CRÍTICA POLÍTICA
Falemos rapaces
do desaurrollo dÓurense
que ten moito que ver
co noso Ayuntamiento.
O motivo disto
está ben aclarado
é pra ir cobrando
por adiantado.
Os de Biafra
non queren aguantar
pero os da Nigeria
han de mandar
É home cabal,
por tal condición,
terá igual final,
na Diputación.
Falemos agora
do cambio de alcaide
quásta que estaba posto
non se enterou naide.
En Palestina o asunto
non e como en Biafra
os xudios aguantaron
e agora van a caza
Onde houbo señores,
con aristocracia,
faguendo favores,
con moi "Alta Gracia".
Oque había antes
na corporación
puxérono agora
na Diputación
No Vietnam do Sur
siguen tirando
i-ós homes
siguen matando
Ten o Ayuntamento,
un Mago da Finanza,
que nos contento,
e moita "Esperanza".
Quitáronlle un puesto
pra darlle outro millor
e ó único que fixo
foi a Plaza Maior
Unhos mozos ruís
mal chamados hippies
deixaron a Sharon
desfeita en añiques
Raza verdadeira,
Home, non "moneco",
como dís Franqueira,
por boca dÚteco.
Dín que ó que había
era moi listiño
pero a verdá é
que tiña bon padriño
Inda anda o Nixón
ca guerra do Vietnam
si eso non acaba
o mundo vai andar mal.
Dinámico agudo,
e con valentía,
figo canto pudo,
polá Economía.
A verdá dísto
e que non se engaña
pero ainda lle falta
por comprar ó Barbaña
Pois os comunistas
están ostinados
en que os americanos
marchen a outros lados.
O ayuntamento
fai calles e aceras
cós cartsos dós outros
asi fainas calquera.
Ourense é un país
dos mais desarrollados
é o "Chispa Primeiro"
vai a ser lanzado
Os américanos
poñen pé na lúa
e os galegos fomos
o chiste das "duas".
Con istas reformas
andan todó ano
e antes de acabar
xa lle poñen ramo
Todos os americanos
loitan por chegar a lúa
tras diles os vietnamitas
van cavando a sepultura
Buscan no espacio
pisar o Planeta
y o mundo especula
si e certo ou é unha treta
Agora ai quen dice// que iso é un rollo// que de ir a Luna // nunca será un bo chollo.
535
CRÍTICA DEPORTIVA
Falemos do futbol
que nesta capital
anda igualiño
ca xunta municipal.
Pois ademais de adoquís
hai moito melón
e todo se limita
o deporte do balón
Vamos a falar
do entrenador
inda como home
é un gran señor.
O ano pasado na Terceira
este ano na Segunda
o Club Deportivo Ourense
camiña pora amargura.
Non nos preocupemos
que tendrá emoción
vale renacer
na Terceira División.
Enseñoulle a táctica
a sua maneira
e enfiou o equipo
direitiño a terceira
E anque fagan cambios
o equipo sigue igual
perde a lá e perde eiquí
pero logo o despacharán.
E preguéntenlle o Urtain
que se peleo antronte
e no 7º asalto tirou
aquel cacho home.
Con doce defensas
e un delanteiro
esperaba quó equipo
quedara primeiro.
Non falemos mais do caso
que nos poden escoitar
algún hincha do Ourense
que se encontra por acá.
Puxéronlle o Morrosco
unha gorra de medio metro
que na sua cabeza
parecíalle un aeropuerto.
Só Ourense non baixa
perdonen señores
fixemos o maio
sin informadores.
Cambiaron de presidente
cambiaron de xugador
cambiaron de maxajista
e tamén de entrenador.
Vamos a falar un pouco
de deporte que como dín
por ahí e unha cousa esencial para facerse home.
As mulleres déiqui
non van os partidos
din que non queren
ver homes perdidos.
A inchada do Orense
sígueo a donde vay
pero vexo desde lexos
poro que poida pasar.
Pegoulle darriba abaixo
hasta que tirou con il
co pobre do home
quedou feito un pelingrín.
Tamén morreu
o Coruña e o Pontevedra
os galleguiños non
aguantaron a pedra.
Non puden negar
a miña extrañeza
seguro que os atletas
non lles entra na cabeza.
Eí ven o Ourense
para terceira división
ó probiño todos
lle dan un patadón.
Xa temos equipo
na segunda división
a ver si outros anos
vémelo na de honor.
Seguindo d-ista forma
iremos a dar
nos campos de futbol
todos a pastar.
Os directivos do Ourense
o campo quixeron arreglar
pensando os coitaditos
que na segunda ivan quedar.
O novo presidente
entrou con moita furia
gracias o millón
que deixou en Asturias.
Din que o noso Ourense// xoga moi ben// esperamos que ao Lugo// lle gañe tamén
536
Ahora a presidencia
mira o que queda
pois pra compralos todos
fai falta moita tela.
E desta maneira,
as perda queńsarta,
baixando a Terceira,
por que non hai Cuarta.
Si os outros non saben
il inda lle axuda
acordaivos do Betis
pra que así suba.
Y-a Elche iremos
con espíritu de lucha
pois alá non habrá
case nada de hucha
Algún xogador,
(según as veciñas)
estaba millor,
apañando piñas.
Nos arresignamos
de ir a terceira
xa que o outro ano
iremos a primeira.
Seica D. Florencio
marchou de presidente
pois as cousas non iban
ben no noso Orense.
Temos Pabellón,
polideportivo,
pra recordación,
pra baixar a Pista
O ano non sabemos
subir subiremos
vede os de Vigo
vaya mariñeiros.
Por eso o presidente
pide o fiado
pois o Oviedo
cobra o contado.
E do Deportivo Orense
nada quería falar
porque me da moita pena
que nos volva a baixar.
Tamén os do Atlético
síntense irmais
baixa non sei donde
pra non ser íl mais.
O celtiña é un equipo que
ten solera pero o Coruña e
Pontevedra non sirven pra
segunda nin pra terceira
Cambearon o presidente
cambearon o entrenador
si cambiaran todos os
xogadores sería millor.
Probe do Ourense
canto con il sofrimos
somos de verdad
verdadeiros primos.
Do Orense non digamos
nin con novo entrenador
naide é capaz de marcar
inda que sexa un soio gol.
Na selección está Kubala
que o fai moi ben
é no Bilbao está Arieta
que marca goles tamén.
Con todos reparte
o pouco que ten
así parece moito
o ruido do tren.
Noso Deportivo,
de tanto loitar,
quedou moi cativo,
sin folgos prándar.
Falemos mal, falemos ben
falemos do Urtain tamén
inda non ten estilo
pero non lle pode ninguén.
De fút-bol señores
millor non falar
si baixas e subes
e volves a baixar.
Moito criticar,
censurando a Bouso,
hai cos concentrar,
no Alto do Couso.
O Madrid vai vello
o Barcelona tamén
por iso o Atlético non
lle saca a liga ninguén.
Hay quen se aproveita
hay quen especula
unhos p´ra que baixe
yóutros p´ra que suba.
Tragueron derrotas,
cada dous por tres,
deben ter as botas,
postas do ribés.
Chegamos o estadio
eso si que e ter
ilusión a feixes
e puntos que perder.
Si o equipo vai ben
evos gran hazaña
pero si vai mal
o dó Capitán Araña.
537
E creo que tiñan razón
os que asi decian
pois al fin da terceira
e un gran campeón.
Despois do partido
pra olvidar as penas
vanse todos xuntos
a rondar as nenas.
Oubo un cambio
de entrenador
ió que nos trouxeron
ainda é pior
Pois do Ourense
solían falarlleles dixeron
que na segunda
pouco tiñan que xugar.
Como los comprades
antes do partido
vanse todos xuntos
a tomar o viño.
Tamén puxeron
un novo presidente
dicindo có quábía
non era competente
O Atlético Ourense
a primeira división
con grandes facilidades
de ser campeón.
Mais o entrenador
cheo de intención
quere deixar a Ourense
na segunda división.
Agora Urtain
é campeón de Europa
pero imos a ver
canto lle dura a copa
Cambiaron o entrenador
tamén a directiva
trouxeron outro novo
que todo e disciplina.
Falemos dó Ourense
qué un tema interesante
pra ver si pro ano
anda pra diante
Tamén o combate
dín que foi tongo
pois mallar mallouno
como si fora un bombo
Imponlle os xugadores
unha vida orixinal
pra ganar no campo
veran o que fan.
Quixémolo ver
na segundo división
e agora non o salva
nin a promoción
Dixo que iva ganar
non sei cantos partidos
ió único que fixo
foi oir asovíos
Dende que a muller
se independizou
de todos os traballos
o home votou.
Nos centros oficiales
hay as grandes colas,
mentras as funcionarias
se encontran de parola.
Sede sempre xeitosiñas
pintade ben a cariña
tapai a carniña
¡non provoquedes neniñas!
Igualdad de dereitos
pro non de deberes
pra esto si que queren
seguir sendo mulleres.
Nenas neniñas
que ben vestides
pernas o aire
parecen vides.
As mozas de ahora
non saben que facer
pa que os homes as queirantodo deixan ver.
Vale moito mais
unha minifalda
que moitos pantalóns
por moito que valgan.
Non perden a loubanza
se lles dades ocasión
de cantarvos cantiguiñas
que cheguen o corazón.
Das nosas rapazas
vamos a tratar
as que levan maxi
non poden andar.
Levan sujetadores// con moito recheo // para que pareza // que teñen Bastante seu.
Mais non nos engañan// porque cando podemos// botamos a man// e nada tocaremos
538
Antes a rapaza
era feminina
algunha servía
p´ra cama de cría.
Que sigan tascando
fumando e bebendo
o mal será pronto
de certo por dentro.
Agora xa nacen
moi espabiladas
inda non saben ler
e xa andan agarradas
Criaba seus fillos
yós de outos tamén
tiñan alimentos
p´ra parar un tren.
En fin, alá elas
que sigan pensando
cá vida e moi corta
seguir disfrutando.
Fuman e beben
como carreteiros
e se ai quen lles pague
tamén tomán chanqueiros
Ahora non teñen
nin poden casar
fumar e beber
a todo tascar.
Pintan o pelo
de moitos colores
parécelle a cabeza
a batalla de flores
No cine e nos bares
danse moitos biquiños
e ó salir donde iles
limpan os fuciños
Os ye-yés de Ourense
teñen moito pelo que cortar
pero tamén os hay
que se teñen que afeitar.
Sei dun que he un chuleta,
de língoa moi larga,
que usa chaqueta,
percisando "albarda".
Ahora o mundo
anda o revés
hasta os vellos
queren ser ye-yes.
E tamén dos hippis
vamos a falar
pois todos iles
non se queren afeitar.
Xa que estamos falando de
todo falemos tamén d'os yeyés ou sexa esos que andan
c-os guedellos hasta os pés.
De todos os ye-yes
os mais afortunados
son os que levan
pantalós acampanados.
E cas suas guedellas
vamos a facer
unha fábrica de escobas
pra casa barrer.
Por contra xa temos
machotes Manolos
que chimpan as marcas
de atletas famosos.
Agora os homes
con tanta patilla
parecelles a cara
a piel dunha ardilla
OBRAS NA CIDADE
Con pontes e pontes
o Barbaña van tapando
pra qu'os turistas
cheiros siga dando.
berran os labregos
mais mereceu a pena polo
ben feitiño que quedou.
Este ano falouse moito do tema da Residencia Sanitaria e dos problemas na sua apertura
Tamén se falou bastante do Xuizo contra os etarras, que están na cadea.
539
ESCOLMA DO ANO 1971
Que envíen sin tasa
moitas cadeliñas,
e teñan nos Bancos
miles de cartillas.
Non esquezades a terra
a Patria nen o fogar,
nin a capela do pobo
onde fostedes rezar.
Por toda-las partes
se encenden jaleos
cause todos piden
aumento de sueldo.
Despois e si volven
con algo de pasta,
mercan un traspaso
de bar ou de tasca.
E sin ir tan lonxe
qu'ai seus riscos inda
ben vemos nos todos
como sobe a vida.
Parece qu'abundan
oxe os descontentos
claro qu'hai tamen
quén nada en diñeiro.
Pero que lle vai facer
porque se tes cartos
xa sabes de sempre
quen e o que manda
As xentes do campo
ben falar podían
¿quen saca o proveito?
os almacenistas.
Haiche unhos programas
na televisión
que dán billetes verdes
pa facer un montón.
Pro que pensen todas esas
que non teñen onde gardalos
que ainda hay moitos países
onde se anda en taparrabos.
Iles ben sentados
na sua oficina
i'os pobres labregos
van sudando tinta.
¿Non era millor
quisto non pasara?
non entraba cubiza
por tanta fartada.
Eu creo que todo esto
d'os asuntos espaciales
con tanta fame na terra
¡é unha cousa de anormales!
En cambio si veñen
de compras a vila
dan tod'á colleita
por catro roupiñas.
Roubos por eiquí
estafas por alá
a xente o que quere
so é medrar.
Migrantes da miña aldea
moito me doe veros ir
deixando vosos pais,fillos,
amigos, fogar e terra.
Por eso se queixan
e por eso emigran
ganan mais diñeiro
i'autra perspeutiva
Din os entendidos
na economía
que o desenrolo
vai vir pra Galiza.
Sin vosoutros, a ledicia
dos vosos pobos se vai
que un vello sin os mozos
quédase na soedá.
Eiqui lles decimos
"irmaus mil graciñas,
po-lo sudor voso
nos temos divisas"
Con leite é manteiga,
con queixo e mazás
xa se soluciona
o ter que emigrar.
Pro que tristura os adioses
cando de novo a migrar.
Soio pensando na volta
nos podemos consolar.
Xa non cabe duda
que as mulleres viron
que tiñan directos
com'os masculinos.
As nosas vaquiñas
comen en Galiza,
e son os d-afora
quen veñen munxilas.
540
Algo somellante
pásanos coa xente:
criámola eiquí
e vaise pra sempre.
E cando de volta
chega ó seu lugar,
topa veigas ermas,
viñas sin cavar.
Todos como poden
vanos amolando;
chúpanlle o que tén
e iles van calando.
En vez de emigrantes
teremos turistas
a vida cambiará
na nosa Galiza.
Os millores mozos
foron pra Alemania
porque non querían
labrar a romana.
E na nosa terra
a mesama cultura
sigue por o chán
como a agricultura.
Coa siderurxia
e mais co iberporto
solucionarase
todo, a plazo corto.
Como eiquí non topan
onde traballar,
por Europa adiante
ten que se marchar.
En todos os cines
do hay proyecciós
de carne de femia
fan exibiciós.
Vinte-sete pesos
gana un español:
non morrerá teso
si se quent'o Sol.
Os nosos veciños
que ven do estranxeiro
meteron na caixa
todo o seu diñeiro.
Parece mentira
que vexamos cousas
que debían estar
tapadas con lousas.
As nosas noitelas
¡válam'o Señor,
por aforrar tela
levan "mini-short".
Din que os campesiños
están alienados;
o que ten que estar
eche ben calados.
O paso que vamos
non sei pronde é que imos,
xiquera sabemos
ó que nos pedimos.
O Consitorio, casi
forrará diñeiro,
co'as sayas "maxi",
escusa Barrendeiros.
Xa dixo Aristóteles
que hay "homes escravos":
e nós, os labregos,
nacemos pra arados.
Chámanlle progreso
andar ó cangrexo:
chámolle retrouso
a iso que vexo.
Estamos en guerra,
¡quén non salta, brinca!
uns que Manzaneda,
outros que Trevinca.
Cambian todas cousas
mais o que é pro campo
ponlle de abogoso
a non sei que santo.
Con tantos anuncios
na televisión
o home perdeú
a súa opinión.
O Maio quer que diga,
c'o sueldo "patina"
po lo mes arriba,
detrás da gasolina.
Non puden calar
antes nin agora:
¡os nosos labregos
precisan millora!.
Os pisos que fan
calquera se achega,
entre quenos merca,
¡probe a labrega!.
Porqué a nosa xente
foise pro estranxeiro
buscando traballo,
pan, viño e diñeiro.
Probes os labregos
das nosas terriñas
que non quitan nada
das suas leiriñas.
Temos en principio
os mesmos direitos:
a'ora de entrar
os cartos son feitos.
541
Con tal que haxa ouro
non importa a listeza;
xa pode ter hoca
a mesma cabeza.
Os nosos campiños
tan abandonados,
xa non dan nin frutos
xa non dan nin nabos.
Os grandes jerifaltes
falan do desarme.
Mentras, n'outras partes
mórrese de fame
Todo aquel que entre
na universidade
ha de estar calado
inda ca verdade.
Cismei no asunto
e volta a cismar,
y-o único arreglo
era o de largar.
O mundo das finanzas
e coto moi pechado.
Nil non teñen parte
os homes do arado
Si o "profe" non vale,
deixalo, diaño,
non sexa que digan:
"te vas hacer daño".
Aumentan o sueldo
e sube o garbanzo,
e nos conservamos
a vida finando.
Cambiou a religión
dicen os mais vellos.
E queren que sigamos
d'iles os consellos
Sigue a Emigración
e sigue sin tasa
van buscando un algo
que non hay na casa.
Todo ven de abaixo
pra encher a barriga,
pero o sueldo base
ise ven de arriba.
Non se darán conta
da súa equivocación.
Non queren que cos tempos
camiñe a religión
Lárganse do campo
deixando a velliña,
vanse con gran pena
e moita morriña.
Hai pouco remedio
en tal desarreglo,
importalle pouco
o que diga o pueblo.
Mentras n'outros sitios
hai calamidades,
reina calma chica
dentro distes lares
Que triste e a vida
pra-aquel que se vai
deixando a casiña
deixando o seu pai.
Vamos a falar
primeiro dos emigrantes
que marchan pra Inglaterra
sin traer o elefante.
O precio é un misterio.
Vai rube que rube.
Xa tanto rubiu,
que está nun'a nube
Pero non hay forma
asi ten que ser,
n-esta terra nosa
pouco hay que facer.
E cando chegan a terra
con esas máquinas grandes
non lle falan a xente pero
siguen sendo os de antes.
O labrego quere
mais ca baralladas.
Quere feitos craros,
e non argalladas
Marchan p-olo mundo
pra ganar cartiños,
tantos sinsabores,
cantos traballiños.
Pero nunca o chegar
deron unha cadela
pra o Cura e para
o Santísimo Altar
Nos pobos pequenos
xa non queda xente
pra munxir as vacas
e coller semente
Seguimos mantendo
a nosa esperanza,
de cos Emigrantes
manden moita pasta,
Hay dios mío,
tende pretensión
porque estes homes
perderon xa a razón.
¡Pobres ciudadanos
das grandes ciudades!
Se non hai labregos,
¿a quen lle mercades?
542
Galego que, de volta
tornas de alemaña,
non metas os cartiños
en xente sin entrañas
Iles dirán que o colexio
a fai bonita e fermosa,
y-a min mesmo me parece
un trasformador de fenosa.
Cando veñen visitantes
pra ver a nosa ciudá
¿Qué voltarán murmullando
de tanta calamidá?
Ganaches as pesetas
ca forza dos teus brazos.
Escapa dos larpeiros
que che tenden os brazos
Recorden o do refran:
amor con amor se paga;
a calle de Ourense en Lugo
está moi ben preparada.
Temos, señores unha terra
con vos viños ¡Que si señor!
Valdeorras e o Ribeiro
son sempre do millor.
O labrego sofre.
Sofre e cala sempre.
Non ten outro remedio
Din que non é xente
O millor que alí había
erache aquela fontiña;
agora que a van quitar,
¿Qué dirá aquela xentiña?.
Recorde o Axuntamento
que na laboura é servir
non soio podes estar
pra moitos actos presidir.
As contribuciós
sácanas d'eiquí
e con moito dolor
voltan por elí
Con moitas cousas no peto
imos chegando o final.
na Caixa de Aforros
hay cousas queestan mal
Si temos na terra
folklore tan rico
¿pro que ir buscalo
mais caro autros sitios
Rubiu a bebida
e a carne de becerro.
Pra poder comela,
hai que encher o peto
Basta pa por un exemplo
os d'os carritos urbanos
os do Couto e da Rabaza
din que son poucos e malos.
Citemos ó Rego
un dos de prestixio
que organiza as festas
coa canción do miño.
Pra poder comer,
non queda outro remedio
que sachar cebolas
e sembrar centeo
D'os "semáforos" do Posio
non se dí que non son bos;
o que pasa é que estan sempre tomándose vacaciós.
Moita propaganda
ten íl conseguido
para iste noso Ourense
antes no olvido.
Haber si o Ayuntamiento
lle busca sitio as pulpeiras,
pois non gustan nada as festas c-oas barriguiñas valeiras
Marcháronnos co Barreiros
e non porque Dios o quixo
inda han de vir a levar
se aparece ouro no Irixo.
E ben mais barato
e ainda mais bonito
traer grupos de danzas
dos agros veciños.
Tamen os nosos ediles
lles debemos recordar
que d-unha vez fagan sitio
pros turismos aparcar.
Buratos, buratos e mais
buratoseisi as ruas están
polo meio é polas veiras
desta nosa capital.
Progresa a ciudad
e ben ai que vela
co seu dobre aspeuto
de antigua é de moderna.
Iste noso Ayuntamiento
veña sempre a proyeutar,
pero a calliña de Lugo
tena sin urbanizar.
Non hay coche que resista
no diario camiñar.
Votando soio remendos
nada se pode arranxar.
A ciudá decíamos
aumenta a bo ritmo
sabeno os que venden
casas e turismos.
543
Sábeno tamen
os que fan os pisos
"vivendas" pra nós
e chaléts pros ricos.
¿Pra que nos serve
agora que o temos
sinon podemos entrenar
sin que paguemos?
Deben "parolar",
con verba prodente;
o localizar,
quén perde é Ourense.
Pro tamén eloxian
as obras perfeutas
de ferro e cemento
xigantes da época.
Non se pode
cobrar por entrenar
a quen fai deporte
pra nosa "ciudad".
Pra seguir adiante,
o noso Liceo,
precisa un "trasplante"
ou un "xubileo".
Ademáis iste ano
ten aires distintos
e'unha muller forte
pra poñer mais tino.
Gracias as industrias
de Coren-Uteco
todo o mundo vive
a mar de contento.
Ai moitos comercios
-pra disgracia suhaque poñen os precios
nos cornos da lúa.
Dispoixa de moito "tesón"
e moito batallar
logrouse en Ourense
ter un "Pabellón ".
As caixas de aforros
i-ós embalses d-auga
van a invirtir
xa todo na casa.
A Burga merece,
maior importancia,
¡a probe parece
as rui'nas de Numancia
Todo está en aumento
todo crece a presa
máis xente, máis casas,
máis clubs e tabernas.
Hay quen se pregunta
por ahí diante:
¿Qué é o que pasa
pra abrir tanto as calles?".
Por fin aranxaron
un'a carretera.
¡Valla a Portugal
que tempo xa era!.
Oxe fagemos votos
pra que tamen creza
en campos de futbol
i'hastra en bibliotecas.
Parécelle a algunhos
que o Ayuntamiento
está decidido
a traer o "metro".
A nova autopista
que nos van faguer
queira Deus do ceo
que a poidamos ver.
Pros mozos xa temos
mais salas de festas
pra que sepan todos
tirar coas pesetas.
Polígono ai,
mais "cuadrado" si,
tan forte, ¡carai!,
que cheg'a Madri.
En Ourense estamos
de capa caída,
o viño composto
por cepa raída.
As mais das veces
o irse a "duchar"
a auga está "fria"
que te fai rabear.
Cerca da Derrasa
ai "deporte" agora:
quen ten "cuartos", pasa,
quen non, queda fora.
De España a Karina
coa súa canción
non puido triunfar
na Eurovisión.
Isto non he
o que queremos
nin "parecido"
é, moito menos.
Moito cavilar,
no Axuntamento,
pra poder topar,
bo aparcamento.
As cousas de ourense
van por bo camiño,
decíame un día
un probe toliño.
544
Que iban a estudiar
o mal da cuestión,
si do Ayuntamiento
ou Diputación.
Siguen prometendo
pra ir figurando,
creo que hasta pensan
que falan co gando.
Outra unha "mioca"
rubia e pequeniña
e que cacarexa
como unha galiña.
Quedei asombrado
o ler na Región,
un gran superavit
da Diputación.
Prometen e dicen
todo sigue igual,
hai pouco remedio
pra iste noso mal.
Xa foron as tres
a Eurovisión
e din que cobraron
perto de un millón.
No pasado ano,
fixeron balance
houbo superavit
de moi gran alcance.
Tamén ten pensado
a Corporación
transformar Ourense
de decoración.
Esta é a inxusticia
retunda e completa
danlle mais a un "grilo"
d'o que ganou Fleta.
Que habían quedado
hasta quince millós,
y-o proximo ano
seria millor.
Con tal pensamento
de decoración,
déranlle o que é vello
pa jubilación.
Suben o escenario
póñense a berrar
e as admiradoras
a se desmayar.
Eu penso que esto
non debía ser,
si fixeran cousas
que están por facer.
As Ruas serán
feitas a cordel,
i-hasta si lle deixan
non habrá cuartel.
I-ó tirar polo alto
eu tamen suxiro
¿non virá Karina
a cantar ó Miño?.
As nosas carreteras
e camiños veciñales,
non se anda por eles
nin levando ramales.
Estatuas e fontes
que teñan hestoria,
serán enterradas
sin ningunha groria.
Con tanta autopista
imos estar ben.
En ves da sesenta
iremos a cén.
En fin, alá éles
i-a sua concencia,
non conten co Pobo
non habrá avenencia.
Pero o Pobo cree
deben ser loables
i-as cousas antigas
serán intocables.
Con tantas promesas
como é que nos fan
debía ser outro
iste noso chán.
As festas de Ourense
serán de esplendor
farán grandes cousas
na plaza Mayor.
Evos de sempre.
Moita letra morta.
Todo vai quedando
En planes de reforma
Seica pros galegos
non hai iberpuerto.
Queren que sigamos
outros derroteiros
Desde logo a cousa
non é nada rara,
eiqui todos falan
e nadie fai nada.
Temos a que o canto
dalle outro cariz
porque cando sube
fúngalle a nariz.
Xa sabrán ustedes
que os nosos amiguiños
xa pisaron aquello que
debiano pisar outros anos
545
Non sei os americanos
que foron faguer a lúa;
ises ou vayan ou veñan
nunca dan cousa ningunha.
Figuéronll'un mollo,
c'un picante atros;
leva moito "polo"
e moi pouco arros.
O noso Festival,
prestixio e sosego
pra non quedar mal,
ten qu'ir po lo "Rego".
Pronto contaremos
-meus ollos o vexana rede de accesos
a terra galega.
O Ateneo Auriense
vai puxar culturas
con tal Presidente,
non farán "loucuras".
Esta Terra Nosa
loutou con acerto:
a Ria d'Arousa
xa ten Iber-puerto.
Por decir isto
pedimósvos "perdón"
rapaciños do "Cesto"
da Educación.
En tod'a Provincia
bó pan toparás,
se vas a Sainza,
ou a Barbadás.
En san Ciprián,
hay unha "epidemia",
e'o probe Polígono,
adoeced'anemia.
Unha medeciña
non o deixou morrer:
foi a "vitamiña"
chamada "Orenber".
O Ayuntamento
figo unha "paella",
con moito "pemento"
e pouca "canela".
Ven moi envasado
en unhas bolsiñas
i'hasta pra levalas
traen unhas anillas.
CRÍTICA POLÍTICA
Iste ano elixiron
xente pro concello,
tal como fixeron
foi un atropello.
Si paras o coche
por motivo urxente,
terás insofauto
papel do Axente.
Hay un menisterio
que é o da ensinanza
merece de todos
ben pouca loubanza.
O noso Axuntamento
con este motivo
as multas do leite
deixounas no olvido.
Son moi esixentes
en esta cuestión,
e si lle protestas
vas o cagarrón.
Hay un exministro
¡é que ven que fala!
Cando estaba enriba
comía e calaba.
Ahora buscaron
a compensación,
recaudan ven máis
na circulación.
Promesas, promesas,
promesas son verbas,
e mentras Galicia
sigue dando herbas.
Unha muller concexal
por vez primeira en Ourense
é cousa seria, señores,
moi seria e moi formal.
CRÍTICA DEPORTIVA
O noso equipo de Ourense
e ten fama e mais honor
somentes que non ven sendo
en moitos xeitos o millor.
Folgos coido que non faltan
hinchas ten ben por demais
pro se fai un bon partido
danos outros catro mais.
E como pra todo
elas son moi listas
puxeron de moda
o ser futbolistas.
Temos un porteiro// que para moi ben// anque din que o morapio// lle empina tamén
546
As que antes facían
o caldo de grelos,
agora no Estadio
tíranse dos pelos.
Pero iles loitarán
con moito "tesón"
queren seguir sendo
da segunda división.
Pois din os recibos
son moi elevados,
e cos xugadores
tamen ben pagados.
Temos un equipo
de " baloncesto "
é polo que vexo
ninguén está contento.
O último partido
da competición
xugaron ca Coruña
como un "campeón".
Eu penso que sí,
que xogan moi ben
son bos deportistas
e nobres tamen.
Os xugadores
están a rabear
porqué a "prensa"
non os quere "nombrar".
Viña iste "equipo"
como "tocado"
pois se defenderon
coma condenados.
Estan convencidos,
teñen a certeza,
e miran por baixo
os da Leonesa.
Iles quixeran
c'a inda ben ou mal
algo dixeran
pra rifar ou falar.
Agora so falta
xogar a promoción
pra ver si se sigue
na Segunda División.
Ahora van ir
con toda a firmeza
cal si foran fieras
a p-ola cabeza.
Está moi mal
esta "competición"
pois teñen que recorrer
casi toda nazón.
Señores aficionados
so pidimos
un pouco de "apollo"
pra istos rapaciños.
Non temos temor
din con gran firmeza,
nin o León Vasco
nin a Leonesa.
Como son "amateurs"
e teñen que traballar
perden moito tempo
o irse desplazar.
Si estes se sacrifican
por o deporte orensan
xuntémonos todos
e votémoslle un'a man.
Non quería o mayo
falar do futbol,
pois din xoga moito
e non mete gol.
Cando saen fora
van tan mermados
que en vez de "atletas"
parecen coitados.
Noso Deportivo,
ten forza é salud
gracias o ese tío,
que chaman Eguiluz.
Pois dín si non gana
con goles a feito,
unha trapallada
sin gusto e sin xeito.
Por si fora pouco
esta "faceta"
veñen os arbitrarios
e danlle na chepa.
Chegamos ó colmo
xogando ó fubol:
tamen as mulleres
queren meter gol.
Sobre o Deportivo Orense
non quería falar nada,
porque senon sube d-esta
é porque non lle dá a gana.
Hay moitos
"aficionados"
que quixeran velos
"desparramados".
E moi entendida
a nosa afición
i'esixe co Equipo
sexa campeón.
Senon vendera o Pataco,
c-a axuda do Mantecón
cambia a tres ou catro,
e sube a Primeira División.
547
Seica que o estado
prohibe a minifalda
menos ás maestras
que non ensiñan nada
Despois levan o pelo
largo que en vez
de parecer homes
parecen carnosos.
Son cochinas e lambonas
gustanlles os caramelos
en ves de fregar a casa
falan de Xan e de Pedro.
Agora na Eirexa
xa non levan velo.
Unhas que non queren
Outras por non telo
O pai que ten moitas fillas
gracias a Dios pode dar
que mentras estén solteiras
disgustos non lles han faltar.
Mentras os homes traballlan
elas quedan na cociña
comendo boas talladas
xarra de viño e tortillla.
Din que nas mociñas
xa non hai respeto.
Unhas van de largo
Outra van a pelo
Unha pídelle un vestido
e si non o pode comprar
hay que traelo fiado
sin el non pode quedar.
Hay moitas nenas modernas
que empinan que é un primor;o que importa é presumir ¡Ay, pobreciñas de Dios!
Ainda pasa algunha
tan angarillada,
que, mais ca muller,
semexa unha bisagra
Outra anda mal da barriga
parece que quere chocar
un páxaro do inverno
parece que quere amolar.
Vou empezar por as mozas
e non lle parezca mal
que non se pode con elas
cando se queren casar.
Pra pescar ós homes
tiran cada lazo.
Inflan as guedellas,
ser sonvos un caso
O mozo xa non lle fala
desde que lle fixo a festa
mais elas siguen toliñas
con eso non escarmentan.
Cando teñen doce anos
xa non fan caso dos pais
xa lles gustan mais os mozos
que lle gusta traballar.
A culpa ten'a a moda
que as cousas resolve.
O que era feo antes
faino guapo hoxe
Eu sei de un matrimonio
que solo tiña tres fillas
o cabo de pouco tempo
xuntáronlle sete crias.
Xa se miran o espello
xa se empezan a pintar
e en vez de estudiar doutrina
solo aprenden a bailar.
Tamén hai mulleres
que xogan ó fútbol.
En Ourense diron
unha exhibición
En canto están solteiras
son como santas do Ceo
limpas e cariñosas
traballadoras de medo.
Logo que teñen os quince
póñense tolas de todo
porque un bichiño que teñen
xa lles pide matrimonio.
Coa moda do pelo
que agora se leva
non se sabe nunca
sie"il" ou é " ela ".
Logo que se casan
xa non queren traballar
dicen que teñen un burro
pra que lles ganen o pan.
que moitas van enseñando
Xa saen de noite as descaradas// vanche presumindo// pola calle// coma condenadas.
548
elas póñense o xeito
Asi andan oxe
todas as mozas solteiras
correndo tras dos mozos
como o gato na xaneira.
Esas dos fandelos longos
deron c-unha moda boa
os dous dias de poñelos
din:esto é pra maña aboa.
Tamen nós, os homes
temos que "rascar",
vese cada cousa
que é pra se parmar.
De solteiros moito queren
os pais das rapaciñas
pero logo que se casan
hay leña todos os dias.
Outros en vez de ir has
mozas van os bares a xogar
e logo pouquiño e pouco
animan a seus pais.
O que sin "dar golpe"
vive a "todo tren"
é que nadie sabe
de donde lle vén.
Apenas teñen quince anos
xa empezan a presumir
moitos traxes e zapatos
e non saben escribir.
A toda moza solteira
voulle a dar un consello
que non se crean dos mozos
que son peores que o demo.
O que ten un coche
é gasta sin tasa
io sueldo non chega
pra pagar a casa.
Andan detrás das mozas
correndo igual que os gatos
contanlle mil mtiras
que non valen un farrapo.
Eu sei de moitos casados
que inda non teñan porqué
por culpa de outra querida
péganlle a sua muller.
O que non ten cartos
pra un mal pantalón,
e logo a muller
mercalle un "visón".
Outros presumen de ricos
pra podelas engañar
e hay moitos que na casa
non teñen pan pra cenar.
Outros vanse pra taberna
a xogar e a beber
e cando volven pra casa
chegan falando o inglés.
Anque vos coste traballo
aguantade un pouquiño
que si non lles dades nada
a lles virá o cariño.
Outros andan de parranda
a abaixo e rua arriba
mentras os seus pais traballanpra lles fartar a barriga.
A muller mal como pode
ten que deitalo na cama
despois de virlle a gastar
todo o xornal da semana.
PARA REFLEXIONAR
Todo era festa
paz e alegría
no día dos maios
da terra querida
E biquei a terra
que meus pes trepaban
os outeéi e as serras
co lonxe asomaban
Si n'ela pensaran
todos os se us fillos
ela en si gozara
de outro destino
Busquei dos carballos
a sombra e frescor
bebín nos regatos
a sua duzura
Que ladicía velas
tras pasar os anos
lonxe desta térra
tan chea d'enganos
Rubihon os precios
sin, explicación
os.que teñan fame
morrerán sin compasión
549
ESCOLMA DO ANO1972
CRÍTICA LOCAL
Erguete Galicia
ceibe e nomeada
meiga e ben garrida
de todos amada
Haber, Haberá,
máis todo é parola,
a xentiña vaise
polo mundo sola
Si non os hay eiqui
buscos noutro chan
a vocación d'un
e topar o pan
Somos, si señor
todos paragüeiros
máis non hay na rúa
con iste letreiro
Ninguien nos axuda
pra axuntar os cartos
de verbas ben ditas
xa estamos fartos
Non importa o que un sexa
cando hay que escoller
entre emigrar fora
ou tristes morrer
Temos tanta industria
que é unha monada;
tanto abunda e sobra
que non temos nada
Vanse os coitadiños
sabendo ben pouco
a terras estrañas
onde falan "rouco"
A conta de uns
moitos morren fartos
mais a conta de "outros"
poucos ganan cartos
Frábicas de pedra
frábicas de lousa;
todo e máis nada
e a mesma cousa
Como non se expresan
con filosofía
hasta os tratan mal
nas conserjerías
A lingoa española
perde autonomía
comendo brebaxes
de "alta burguesía"
A todos nos gusta
ler letra en galego,
máis non pode ler
quen sexa labrego
Saiban meus señores
que Vds. non son
máis ca servidores
da emigración
Así nin que medra
¡eche un bo papel!
deica un pouco isto
será un Babel.
Porque as nosas letras
non dan pra mercare
os libros que falan
no noso falare
"Galicia meiga
de Breogan
cando veñades
xa non hay pan"
Palabras francesas
algunha alemana,
un golpe de inglés
e outra amerecana
No outono elexiron
os procuradores
que tiñan carreira
de "bos labradores"
¡Tratade pois ben
a ista nosa xente
que o millor algún
ponvos o cu quente!
E si non nas sabe
dinlle palastrán,
e si non as usa
xa non vale un can.
os grandes señores
din que a emigración
hay que promovela
pra erguer a nación
Que ninguen vos teña
por ningún "patán"
pois nos somos fillos
d'un pai Breogan
Na universidade
houbo moita estaca.
Chegaron noticias
cambeadas i-opacas
Por un sin fin de anos// deronlle una plaza// a un municipal/ que non vale pra nada
550
Din os máis sensatos:
¿Pra que estudiar?
gastar a cabeza
pro logo emigrar
Non arreglou nada
Non tivo respostas
Pra matar o tempo
foi dar unhas voltas
Evos o de sempre
xustificamentos
"Faguer que se fai "
E botar remendos
Os politiqueiros
do confusionismo
berran e barallan
con gran triunfalixmo
Cruzou no Progreso
Sentiu un silvido
Puxéronlle a multa
por sitio indevido
Moi pouquiñas casas
tiña antes "O Couto"
Agora é aquilo
"o barrio do Coto"
Fan guerras e palexas
discursos e oratoria.
Fan bailar a ós pobres
como burros de noria
Ninguen lle dixera
que, pros peatóns,
hai un lugar marcado
con señalizacións
Os de Vistahermosa
e Rabodegalo
non teñen carreteras
i'asta o camiño malo
Pra que non pensemos
nunha solución
saí en cada esquina
a contaminación
Viu mapas e letreiros
pra coller "carritos"
Non soubo o que facer
en ningún dos sitios
Teñen os rapaces
aló nas Cabañas
un Grupo escolar
e ruas con lamas
Hai fame hai miseria
Hai loitas e accidentes
Pechade ben a boca
pra non crebar os dentes
¡Parque de San Lázaro
parque de crasismo!
Alí nunca se multa
a ningun turismo
Se pra ir a escola
levan zocos limpos
cando entran na crase
pesan catro kilos
Dinnos que a vida
camiña vento en popa.
En portas e pucheiros
hai auga sin sopa
Tén cafeterías
pra tod'os señoritos
que atrancan os seus coches
e non pasa o "carrito"
Vecimos de Picasso
e áis de Zurbaran
tende moito tino
o pisar o chan
Non digamos nada
da carne e o pescado.
Seica non foi feita
pra os homes do arado
Estreitan as aceras
Axeitan os xardíns
se alguen se senta niles
mállanlle os cadrís
Zapatiños novos
non poñades nunca
Mercade botas altas
como pra decrua
Un home do pobo
chegou a cidade
Andivo arreglando
a seguridade
Escomezan obras
que ninguen romata
Hai plans e proieutos
Pro, seica non hai prata
No barrio de Lebrona
falan da "Avenida"
Pra os d'aquil recanto
a vida non é vida
Rubiu escaleiras
Ollou ventanuxos
Encheu as alforxas
de papeluchos
Destapan o burato
E vólveno tapar
Ven outro organismo
E volta a escomenzar
Moita xente habita
as casas d'aquil sitio
veciños que non teñen
nin auga nin servicios
551
Por se fora pouco
o lado está o Barbaña
Súas augas "cristalinas"
relucen com'a pana
Pois eu non entendo
a fe volo digo
o que a xente gana
matándose a tiros
Se son de Alemania
nos din como a tontos
pra marcos nos eidos
xatendes dabondo
A canalización
do río que nos separa
é obra de romanos
vai con moita calma
Os americanos
cos chinos xa falan
Mentras fan os rusos
o que lles da a gana
Os marcos dividen
tran pleito a casa
fora marcos logo
veña a parcelaria
A rúa de Ervedelo
sin señalizacións
emaxa un laberinto
pra os pobres peatóns
Nas letras galegas
queremos honrar
noso Valentín
Lamas Carvajal
Os verdes de Suiza
seica son francos
din que de franquicia
xa estaremos fartos
Veciños do Couto
meus hirmáns queridos
unha aperta forte
Sede sempre amigos
Lamas Carvajal
o poeta cego
apalpóu os mancos
das maus dos labregos
Tamén son pra Caixa
se fosen cruceiros
que en Galicia hay cruces
en todos os carreiros
Rubiu o aceite
Requentan o pan
Por si fora pouco.
"¡pagar polo can!"
Con gracia, sen burla
pra todo o divino,
díxolle as verdades
no seu Catecismo
Que dixo Machado
outro mala lengua
que nos embestimos
se usamos da testa
Xa canto a un lle custa
o ter que mantelo
pra que veñan
os do Ontamento.
Díxolle as verdades
ao escravo labrego
que labra xunguido
igoal que un becerro
Non queremos guerras
queremos paz e amor
e vivir n-esta vida
c-o noso sudor
Diñeiro non troco
por fillos nin fillas
Se iso eu fixera
sempre choraría
Se volvese Lamas
como il andivera
por algunhas rúas
cheas de puceiras
Que negra é a morte
que fría e a terra
que pouco resortes
os mortos lles queda
Agora "A Rexión"
ven moi millorada
Trai cada fotiño
que é unha monada
Cheas de puceiras
faltas de puzancas
parecen espellos
do vello Barbaña
E d-os estudiantes
millor non falar
tamén se pelean
pra faenos calar
Alá no Vietnam
sigue habendo mortos
E noutros paises
non se quedan cortos
Din as malas lenguas
que a Caixa de Aforros,
aforra pra eles
os cartos dos outros
Que pasa co iles
sin barbas aisladas
os guardias civiles
arréanlles patadas
552
O Barbaña por fin
vai por bon camiño
esperemos que por fin
pronto este acabadiño
Esí teñen a auga
o doble de cerca
e pasan menos tempo
en facer a mezcla
Acórtanse as aceras
que é unha barbaridá
e dentro de pouco
non se poderá andar
As obras parece
que van moi avanzadas
e dicen que este ano
estarán acabadas
Si cativo é o leite,
máis cativo é o pan;
pros forneiros multas
pagar non lles fan
Agora tocoulle
tamen os concesales
xa que preles temos
parolas si pares
E tamén das Burgas
temos que falar
primeiro tiráronas
y-agora vanas montar
Nin fariña triga
nin ben peneirada
nin peso comprido
nin ben amasada
Pedímoslles merquen
mais coches de limpeza
pra que fagan eixiña
esta operación complexa
Esta noticia pa nos
e unha gran alegría
pois as mulleres tiñan
que lavar en auga fría
As xentes da USA
xa fartas estan
porque non remata
a guerra do Vietnam
Chegou o festival
da Eurovisión
io Jaime Morey
tuvo unha gran ocasión
Tamén pedimos
por ser unha necesidad
a reparar moitas calles
d-esta ciudad
Mouros e xudeos
ensínanse os dentes
e queren zanxar
as contas pendentes
Todo o mundo se vai
todos se van marchando
e a nosa Galiza sola
ela se vai quedando
Iste noso tempo
e un tempo louco
hasta o "LOVE STORY"
fixo olvidar o APOLO
Tamén en Irlanda
ándanse a matar,
paréce xa o conto
de nunca acabar
A todos os lugares
chegou o afiador
cantándolle a canción
tamén o labrador
Agora as leiteiras
non teñen que facer
co leite do UTECO
non teñen que vender
A blanca pombiña
paxaro de paz
cheíña de medo
botouse a voar
Vai il camiñando
recorrendo o mundo
vai por el cantando
com'un vagabundo
Dicen que é leite
muy ben pasteurizada
a hora da verad
todo é unha trapallada
Pasei cerca d'angola
y-oubin cu'n portuxes
decíalle o seu xefe
"¿qué vimos faguer?"
Presenta o Barbaña
algo de mellora
e agora no vrau
a contaminación aflora
Si bebes a leite
con filosofia
o dar o primeiro trago
parece que é lejía
Cando sea canalizado
ó noso Barbaña
xa se andará porriba
porriba dunha "caña"
Esto d'os guardias
e de moito saber
pois traballando un
manteñen dous ou tres
553
Y agora unha multa
non é como ayer
é un kilo de carne
ou é o carnet
Falando d'emigrante
vemos ter engorros
pois hau moito empleado
na caixa d'os aforros
Fixéronvos a presa
con pouco cemento
o asunto era o negocio
e vendelos o
E traballar pra outros
non dá bos resultados
o exempro está no Vietnam
e nos americanos
Vamos a falar
dos d'as construcciós
que facendo nos pisos
amasaron millós
Con catro ladrillos
e un pouco cemento
levantan unha casa
que parece de cuento
CRÍTICA DEPORTIVA
Como quen non que
cambiemos de tema
quiste noso Ourense
xa cheira a terceira
Falemos agora
algo do futbol,
diste noso Ourense
que non mete gol.
Do deportivo Ourense
non vale a pena falar
nos queremos que suba
e eles fan por baixar..
CRÍTICA DE XÉNERO
Moito gusta ver
nenas con can-can,
e canto máis curto
máis baratas san.
Rapaces co pelo
todo alborotado,
con barbas de chivos
e perillas de nabo
Asi andan hoxe
todas as mozas solteiras
correndo tras dos mozos
como o gato na xaneira.
Volve o paraíso
que nosa nai Eva
dispois da mazá
foi minifaldeira.
O peito sin espeto
e con esputo dentro
esputo do cigarro
e moda do momento.
Abertiños por diante
abertiños por atrás
xa miña nai me decia
mirame ben o que fas.
Por eso as rapazas
que van cuasi espidas,
din que elas proceden
asegún a Biblia.
Todas fuman rubio
e van as discotecas
e as mais sinvergonzas
viven da mangueta.
Isas d-as medias de luto
a min non me gustan nada
parecen unhas viudas
antes de estaren cansadas
Antes era con saia
ahora con pantalón
porque asi aforran
de traer combinación
Ay nenas de Ourense
qué pena me dades
para enganchar un home
calquer método usades.
elas póñense o xito
Hay unha rapaza
que é miña veciña,
que armou unha mini
dun trapo de cociña
tan frescas é preparadasque
motas van enseñando
plaza de Salamanca.
Esas dos fandelos longos
deron c-unha moda boa
os dous dias de poñelos
din:esto é pra maña aboa.
Unha compañeira // que moito presume // move o seu cú // igoal que unha pineira
554
ESCOLMA DO ANO 1973
Cruces, pandeiretas,
refaixos e jotas,
algunha muiñeira,
chove can pingotas
Porque vexo os pobos
máis ca desolados.
As casas valeiras,
no chau os balados.
Veñen divisas
do extranxeiro
gracias o galego
que fai de braceiro.
Salve, ponte vella,
xolla, a máis anterga
que deixou no Ourense
a estirpe galega.
A nosa xentiña
foise pro extranxeiro
percurando pan,
traballo e diñeiro.
Para eso lle aumentan
o sueldo os maestros,
é xente estudiada,
deixarse de cuentos
Fabricas de gaitas:
Tocamos piano,
con todo hai ben delas:
unha por paisano.
Vanse os labregos
a ganar as cadelas
e volven, y-os legos
aproveitanse délas.
E a xente do agro
que siga mallando,
sachando patacas,
mantendo no ganado
Bretemas, miñocas,
vagoas, pregaciós…
contamos en quintales:
mais de cen millós.
Non queda ninguen
nos vellos pobos
y-e marchan a cen
pro volver medio tolos.
Nas ruas de Ourense
cheira a bravío
e non vos e soio
do "famoso" río".
Que toque a Galicia
do botafumeiro,
a gaita co bico
que di Padre Nuestro
Tamen hubo un replante
da plantilla dos cipais
fai falta iste suplante
pa solucionar moitos males.
Hay cousas a vista:
mirai o Barbaña,
e hay outras tapadas
con moitiña maña.
Iban pola vella
no tempo dos mouros
i-o Síl daba o Miño
adoas de Ouro.
Ainda fai pouco tamén
y-e subiron o carrito,
y-ainda que non mellaren
hai que soltar a pito.
Foi o Farruco
as oposición
e esqueceu no coche
o par de xamós
Recorrendo o mundo
canta o afiador
canta a súa canción
como fai un ruiseñor.
Así temos tanta fama
por ises camiños de Dios
con decir galego basta
pa´que che boten maldcións.
E como os coches,
nos que nos movemos,
prohiben fumar
e tén "ceniceiros".
En Nogueira de Ramuín
fixeronlle o monumento
pero il merece mais
quise bon ornamento.
Por todos os lados
toparedes galegos
andan esparcidos
o igual cos cregos.
En todos os cruces
fan bellas isletas
pra que os camiós
non fagan tijeretas.
555
Andan cuatro incautos
remendando a calle
da nosa ciudade
sin nunca acabare.
O tal Marlon Brando
"Oscar" dóuro ganou,
con mensaxeria india
e premio rechazou.
Foi pastor das almas,
alá en Compostela;
i-ainda por parte
foi barril poeta..
Tamén din qu-en Orense
hay moi vos obreiros
pois en facer puentes
sonche os primeiros.
Temos unha cerveza,
chamada "San Martín",
podemos cotexala
co as de fora de esquí.
A festa do Viño
ten a prosperar
outra cousa non
¡Pero borrachos hay!
Alá, en Luxemburgo,
as nosas "Mocedades",
foron segunda canción
na Eurovisión.
As letras galegas
recordan nistáno
a dobre memoria
do Arzobispo Lago.
Sufren moita crisis
as tómbolas da Alameda
por que hay moita maquina
de tragar as perras.
Y-as muleres de dágora
andan cas suas leises
de deixar a casa sola
pa vivir comós homes.
As que antes facían
o caldo de grelos
agora no Estadio
tiranse dos pelos.
Co-a moda do pelo
que agora se leva
non se sabe nunca
si é <il> o é <ela>.
Teñen moita lengua
van medio espidas
en vez de rapazas
asemellan galiñas.
Corren todas contentas
sin mostrar cansancio
querendo archivarse
a Pele ou Amancio.
Parece que e certo
y-eu non cho minto
que moitas pra moda
teñen que apretar o cinto
CRÍTICA DEPORTIVA
Tamen vai de moda o fútbol
co Ourense déste ano,
y-ei que meten cada gol
dos dáfora trai déspanto.
Uns catro mil socios
baril retaguardia;
i-u once goleando
con baril puxanza.
Xa estamos cansados
de subir e baixar
pero este ano si subimos
queremos descansar.
E vaia equipo que temos
qu´hasta os da primeira,
como xa antes vimos,
trai e leva de ladeira.
O Estadio con luces
é unha regalia
para xogar de noite
como polo día.
Comenzo c-o fútbol
do noso R. Madrid
qu-iste ano anda
por moi mala lid.
Os nosos futbolistas
loitan con vigor,
pra ver si e que suben
Por voltas que lle demos
non e mais cun terceira
pero os precios na taquilla
esos si son de primeira.
O Barcelona aprendeu
o primerio posto ocupou
e dentro de pouco
a liga do 73 ganou
O Ma drid non está fino// Veremos que pasa // andache irregular // e mete pouca brasa.
556
ESCOLMA DO ANO1974
Pa do afiador falar
díste homiño desterrado
ca rodiña dáfiar
sempre pegada o seu lado
Os que bautizan o viño,
volvérano a bautizar,
e asi o bolsilliño
volverralle engordar
Hay unha proposta
que fixo un concejal
faguer as nosas Festas
no Teatro Principal.
Era o noso artista
ambulantes nos camiños
mais agora as autopistas
traennos amoladiños.
Non sei que delito
cometeu a xente
vota duas horas
pra cruzar Ourense.
Pois seica dista forma
podríase evitar
cos seus novos donos
o podan derribar.
Ourense ten fama
De afiar coitelos
E criar os porcos
Con gráu e farelos.
Con tanto semaforo
apaga i-encende
alixeira o trafico
ou entorpece a xente.
Cando eu me vou a cama
xa non me poido deitar
teño un semáforo a porta
que non me deixa pasar
Falaran da emigración
que xa e tema acostumbrado,
ninguen ye ve solución,
din que é tema de pasado.
Falemos agora
disa Ponte vella.
disque a van cegare
cunha caretera,
Quen sementou os semáforos tiña mala voluntade
para facer un mal tan grande
a toda humanidade
Asi que vanse os labregos
fora a ganar as cadelas
e cando volven os legos
medran a primicia con elas
Meterlle o camiño
como quen a espeta,
por non derramarse
o eido da estrema.
E dÁvenida d´habana
da rua quéstamos a falando
e xa vai sendo tempo
dila pavimentando
Non hay verdes na ciudá
diran pa que os queremos,
non fan falta ¡que va!
xa temos moitos penedos.
Dimitiu un Alcalde
e puxeron un novo
que ben vido sexa
si e pro ben do pobo
Pro dende que Uteco
montóu tantas granxas
xa os porcos almorzan
uvas con naranxas.
Agora cos postes maforosos
avisando a nosa xente
agrupamonos en coros
a pasar a aceira dénfrente
Do galego nas escolas
millor non falar
pois as poucas que quedan
pronto han de pechar.
Rúa de Bedoya,
dispois a Cruz Roxa
ás escavadoras
todas se lle antoxan.
Regulan a nosa circulación
que he unha maravilla,
algo que po peatón
foi muy boa medida.
Xa vai sendo hora
de deixar en paz
as pobres das leiteiras
victimas de Sanidad.
Estamos illados
do resto de Europa,
si ela é o barco
Galicia é a popa.
557
Os barcos da pesca
vista tan suba
puxeronse en folga
pra asi ter deluba.
Huelga dáiquí
huelga dálá
con tanto rebumbio
onde imos parar.
Iste ano houbo
viño en abundancia
agora coller unha trompa
non terá importancia.
Calquera merca coche
Costa un un ollo da cara,
yáinda din os entendidos
quái o chollo non para.
Moitas campañas
Contra a polución
E cada vez mais difícil
Atopar ca solución.
En Allariz,
progreso hay moito,
e granxas de polos
hay mais de oito.
E como as nosas autopistas
van on paso tan lento
cando veñan os turistas
van levar nos pes cemento.
O obreiro dóxe
faise desear
autos subversivos
tratan de formar
Hay moito fumo
nesta capital,
é da industria,
e ven de San Ciprián.
Sera con eso do desarrollo
po lo que andamos a cen
logo saliremos a volo
preguntando que foi ¿quen?
Andamos moi parvos
co do Presidente,
que foi home bo
e home induxente.
Eisi en bici e da pe
o mundo inteiro ten candar
e pra enerxía aforrar
a hora ai que adiantar
Os estudiantes anduveron
a voltas expoñendo as suas
razos, non se yes fixo moito
casoainda quálgo se logrou.
Din cos criminales
foron os de Eta.
O Opus non ve
clara a papeleta.
Xa canso do traballo
fannos madrugar
ia noite candas galiñas
fannos acurrucar
Folgas, alborotos
reyertas e mais
e o sistema doxe
para nos gobernar.
E cun bo xarro de viño
andase mal o camiño
e con tanto alcohómetro
morre a conta do banquiño.
As oito que son as nove
as sete que son as oito
eu deitome ca nova
e levantome co entroido
Atracos e roubos
hoxe están de moda
raptos por diñeiro
ou córtanlle a gorxa.
A gasolina sube
e sube pra non baixar
e cando a subiron algo
inda a van subir mais
Os homes sabidos
recollen seu herdo,
estan a faguere
un bon Ateneo.
De día e de noite
che tocan a porta
io abrir recibes
cañón por resposta.
Sobiu o Gas-oil
sobiu o Butano
imos pasar frio
o resto do ano
O nome Ateneo
vaille ben a Atenas,
xa que no Ateneo
faise pola cencia.
A vinte pesetas
vai a gasolina
se non se gobernan
irá máis pra riba.
Algus din que xa os viron
dando voltas no ceo
din que lles chaman ovnis
e que brillan que dan medo
Din que moi pronto
vai vir a Citróen
pra faguerlle a contra
o de papa ven en tren.
558
Eisí anda o mundo
co iste trailalá
pro iso nun festival
ganamos co la, la, la.
Foi Peret iste ano
a Eurovisión
con moito teatro
e pouca canción.
No monte de Manzaneda
MEISA fixo moito traballo
é ahora pra subir a "Cabeza"
xa se pode subir sentado
O lume da ladeira
falan as velliñas:
<andan as mozas
coma galiñas>.
Ensinan o cú as nenas,
ensinan o cú, e as pernas;
ensinan o que queren,
claro, todo é delas.
Dun tempo pra acá
esibense espidos
homes e mulleres
pra aforrar vestidos.
A moda das muyeres
levase de todos tipos,
e cas suas leises novas
os homes parecemos micos.
En cualquer reunión
donde haixa unha rapaza
os nenos non sacan tabaco,
é ela a que o saca.
De momento Ourense
non ten ningún caso;
as modas eiqui
chagan con retraso.
Metense nas cafeterias
fumando casi mais ca nos,
parecendo carreteiras
na busca dos mulos.
As nenas hoxe día
pásano moi ben,
restregan os fuciños,
e os nenos tamén.
As modas de ahora
son moi modernas
e con eso do "Streaking"
xa non solo se ven as pernas
Coas zancas a o aire
andan as mociñas,
e os vellos que as ven
cailles a babilla.
Agora desnudas
moitas délas andan
ia todos os que as ollan
fanos reloucar.
Haiche peluquerias
de moito adelanto
pintalle o pelo as mozase
parecen burras pelo blanco
CRÍTICA DEPORTIVA
O fútbol do noso Ourense
meteuse na segunda
ya inda que te suspense
que se salva ninguien o duda
Anda o Docabo sempre
nas maus con negocios,
e vende xogadores
sin contar cos socios.
Haibos un deporte
que ten moitas opinios
e de que as mulleres
queren darlle os balos
Menstres na primeira división o Barça vai que chuta,
mentras outros fanse ilusión
de seguir a mirma ruta.
O C. D. Ourense
e a 2ª división
son cousas que se levan
como gato e o ratón.
Xogan partidos
con moitas ilusios
e nistes encontros
haiche moito miron
Os xogadores rusos
corren coma foguetes
non van coma os nosos
toupando foguetes.
E o mesmo fan os
os americanos
con duas patadas
xa estan cansados.
Nunca gtañan nada
nin o gañarán
sonche moi mimosos
e logo se renderán
559
ESCOLMA DO ANO 1975
Festa de muiñeira
festa de semblanza
cheiña de musgo
é tipica raza.
A xente púxose louca
nésta cidade dÓurense
desuelle por comprar casas
pra destruilas dempois.
Un ano de protestas
estudiantiles e labregas
das que se fala nas feiras
ién todos os hogares.
Despois folgosa
as ruas caladas
cas tuas xugosas
coplas cantadas.
Como temos moitos cines
xa nos sobran os millores
probe Principal morre nas
mans de verdugos homes
Xá-as computadoras
arranxan casorios
e os alambiques
montan velatorios
E tamén o afiador
ise noso amigo
pa que bote chispas
a veira doMiño.
Tamen morreu o Festival
da canción do Mundo Celta
que arruinaba a Comisión
e non lle quedaba pra Touros
Non nos enganemos
que non somos bobos,
¡tamen nos decian
que non eran lobos!
Teremos bo viño
pa coller a gaita
yá veira do Miño
faela templada.
Estudiantes dÓurense
si queredes aprender
a Santiago ou a Madrid teredesvos que marchar.
Don Felix Rodríguez
debe ter presente
cós cas de palleiro
non comen a xente.
A nos a "contaminación"
xa ninguen nos gaña
temos o numaro un
xa co Barbaña
Ourense como Galiza
enteira sigue exportando
homes que España necesita
pra ter limpias as estradas
E feita a consulta
a toda a nacion,
mandan a Iñigo
pra televisión.
Non che conven moito
si ven a celulosa
pola moi cerca
dúnha vila populosa
Galiza ten pouca industria
mais a de homes e boa,
e como non teñen sustento
vanse polo mundo adiante.
Ista é democracia,
ista é libertá
as cousiñas craras
¡que viva a verdá!
O noso alcalde
quere felicitar
xa cós xardis
il quere arreglar
Celulosa, celulosa,
a fábrica dos xaleos
tranquilos estuvemos
deixanos agora en paz.
Falouse d ún fulano que
abusaba dos nenos e silenciouse o nombre cousa que
non comprendemos
Chimparonse os edificios
pra construir unha ponte
que da estrada a Catedral
nos poidamos ir pregar.
Tes o nome de Vizcaya
fuxe logo pra esa terra
que alá outro pouco mais
e contaminación non notan.
Debe ser un peixe
pero esto non quita
que sea un cara dura
560
Falouse dos lobos
que atacaron a xente
e cargou co mochuelo
Rodríguez de la Fuente
Sufrementos d'abondb
o largo do ano
saltaron d'espanto
o volar o paxaro.
Andivo ben coitada
chegando as orellas
onde: se falaba
de cousas d'ovellas.
Xa voltan osmaios
co musguiño cheo
revoltos y'estreitas
p'a chearnos o peto.
Y'e ca dministración
e un problema vello
que nos trai de trompicón
e cos pes cara o ceo.
Que y'e vamos facere
e o que din moitos
calare e comere
ben po los entroitos.
As voltas urbanas
do noso carrito
aubironlle as ganas
d'áumentar o pito,
Mais traenos así
traballando os pobres
facendo horas extras
mentras outros fan a sesta
Moita urbanizaoión
e pouco arreglo
da nosa ilusión
xa foi conto vello.
CRÍTICA SIN CLASIFICAR
Se sondes gallegos
poñede atención
que dun camiñante
ven ista canción
Dendae altas serras
a veisa do mar
fálannos as pedras
sin pestenexar
Buscaba na terra
a savia c'un día
estragou a guerra
con fondas feridas
Un. laido en coplas
eu quizen poner
sá pra quen-as oya
ou au poida ler
Son as sombras negras
do meu camiñar
sombras que me cegan
e'me faa chorar
No aira flotaba
un son d'agarimo
a doce sonaba
de mil píos-píos
As cousas que pasan
ou poden pasar
de nos é culpa
e de naide mais
De lonxe moi lonxe
"facendo camino"
con basoas nos ollos
i-o seo ferido
Un manto frondoso
de rosas e lilas
craveles rizosos
nimbaban!o día
A ninguén ll'esooza
a pedir perdón
nín ca xente moza
teña a súa pasión
Con tristes lembranzas
de tempos xa idos
vestínme pra festa
dos maios froridos
Falamos das cousas
según entendemos,
polo que escoitamos,
polo que: leemos.
Os morcegos viven
na noiie escura
i-s homes reciben
a luz da cultura
Na térra crballada
sendeiros facía
as frols eu cortaba
con mans ateridas
Hai tantos barullos,
dinse tantos contos,
que estamos pasmados
pois, non somos tontos.
Se sondes gallegos
poñede atención
que dun camiñante
ven ista canción
Un. laido en coplas
eu quizen poner
sá pra quen-as oya
ou au poida ler
As cousas que pasan
ou poden pasar
de nos é culpa
e de naide mais
561
As nosas: "cachadas"
on moi naturales..
vi vimos problemas
xeneracionales.
Por qué non se animan;
e deixan de tretas
:i-en vez, do papel:
fabrican galletas.-''
Que ladicía vela
tras pasar os anos
lonxe desta térra
tan chea d'enganos
E segun coidamos
os que son maiores
teñen entre iles
problemas peores.
Si estas: noticias
casi son sagradas
prós qi-en Alemania
esperan chamadas.
Rubihon os precios
sin, explicación
os.que teñan fame
morrerán sin compasión
Polo que leemos,:
polo que escoitamos,
todos dín; que loitan
pra que nos vivamos.
Que-á Oprin se mova,
que se movan todos
hai que facer cousas,
para a nosa industria
Proyectan, proyectan
non deixan de proyectar
e cando lles parece
volven a empezar
Pr-a que nos vivamos
o ser xa maiores,
sin que nada falte,
sin penas e doores.
Todo era festa
paz e alegría
no día dos maios
da terra querida
Con tanto gabinete
con tanta reunión
en un periquete
sálvase a nación
Tal vez a resposta:
sepamos; un dia,
si e que estudiamos
a filosofia.
Busquei dos carballos
a sombra e frescor
bebín nos regatos
a sua duzura
Un mozo d'unha villa
muy renombrada
con unha ordeñadora
fixo unha trastada
Non vemos rreglo
pr-a esta terra nosa,
menudo fandango
c-o da Celulosa.
E biquei a terra
que meus pes trepaban
outeéi as serras
co lonxe asomaban
Il que algo paletó
e falto de conciencia
quixose mungir
e foi dar á residencia
CRÍTICA DEPORTIVA
Os fans do cruif
necesítanche tila
e que o seu fenómeno
acabou as pilas
O noso equipiño
vaiche moi mal
pronto imolo ollar
na terceira rexonal
Conta o noso pabellón
con mais vellos cÓurense
que pra adelgazar e nadar
van as mañanciñas cedo.
Si no economico
non anda nada ben
no crasificatorio
afógase tamén
Ourense como a capital
de España conta co deporte
de neve en Manzaneda
pa que os ricos afouciñen.
Craro que o Ourense
vaise pra terceira,
e houbo quen dixo
subilo a prime-ira.
Os do atletismo// non fixeron nada// mellor que se foran // a sachar a pataca
Nin nas carreiras// nin na xabalina// estanche dormidos // parecen paxariños.
562
ESCOLMA DO ANO1976
CRÍTICA SOCIAL
Xa todos galegos
non sementan millo
os corvos i-as pegas
son hoxe moi finos
Eu sei o que digo:
ésta nosa térra
Este cabaceiro deixa
os estribillos
Agora co destape
impondrán a moda
de andaren espidas
como andaba "Eva"
Tirade pra diante
seguide vivindo
dentro d'algún tempo
a comer ladrillos
As da cartulina blanca
e as da amarilla
o que teñen que mirar
con quen lle anda a filla
Rapaces e rapazas
vos de bar en bar
pensade co mundo
equi a quedar
O noso seguro
é moi pequeniño
é pros os da cidade
o trato é mais fino
Chamenlle folga técnica
porque non en vano
o de non facer nada
non vale pra nada
Non diredes c'o Maio
non dá bos consellos
votaivos a folganza
que traballen os vellos
Por si fora pouco
trabucos sin tino
labregos galegos
vendede o pelico
Aunque non está ben
que os critiquen
pois todo que fan
e por que llo consisten
E si nos dan o premio
vamos ha cenar
pois estamos sin almorzó
e tamen sin xantar.
Hay vos duas crases:
Homes, homiños
os probes labregos
non temos padriños
Solo lle conviña
os candaban na danza
porque iban a Madrid
a encher a panza
Pros que son tontos
e casi formales
as alvardas floxas
son imperdoables
E nos nosos pobos
non hay agarimo
faltan todos os mozos
somos un asilo
Como temos moito
de que nos gabar
venen estas causas
cambiar o vello cantar
Por unha parte
ro por outra banda
están os puritanos
desnudos" moi sanos
Nos non temos Patria
nin camino fixo
percorrer o mundo
é noso destino
Si ai partidarios
do matrimonio
ainda ai mais
do "matrimonio"
Estamos vendo moitos
vaqueiros gastados
sera eos asientos
ai que barnízalos.
Vos os d'alemania
forrade cartiños
porque a conta diles
viven moitos pillos
A toda prisa
non poder esperar
non queren deixar nada
pro despois do altar
Pasou o Inverno
pasou o carnaval
I agora todos poñen
o traxe de tergal
Camiña camiña// non mires para atrás// que chegan os caciques // cun corroverás.
563
Certos homiños
chamados marcianos
pretenden asustar
os nosos ciudadanos
Il veo todo
que me dixo a min
as barbaridades
que fan no Xardin
Si os nosos antergos
voltaran a vida
morrerían o ver
tanta moza espida
Hai quen é tan fiel
ó réxime antiguo
que cambia os pesos
por francos suizos
Falando do café
falemos do azúcar
pois ten uns precios
porque alguien se lucra.
E debe ser certo
sin dúbida algunha
porque ós astronautas
virónos na Lúa
Seguindo a conversa
dos billetes verdes.
hai xente que os gana
hai xente que os perde
Fannos uns de caña
outros de remolacha
e querenlle dar a xente
o timo da estampa.
Asi en moitas rúas
fan como en Chinchón
que toda a basura
vai polo balcón
¡Cuidado! se guía
un señor rechoncho
con moita barriga
i o pescozo gordo
Si o mercas na cantina
e pídelo a granel
tes que ver o precio
pois róubanche nil.
Tómalo a broma
pro e cousa seria
deixar os seus lares
fuxir da miseria
Chegou o destape
pra diante e pra trás,
que algunhos apesten
non é de estrañar
Imonos diste tema
pois e cousa vista
que vostede, señora,
debe ser mais lista.
Pro iso é preciso
loitar e loitar,
pra que a nosa xente
non teña que emigrar
Ter ten ben, se quere,
onde os Invertir;
o caso ó que vaian
onde deben ir
Do tema das patacas
imos a tratare
pois do da carne
o millor e non falare.
Pasamos agora
a circulación
tamén un problema
de moito pistón
Calquer Ourensan
que vaya o Xardin
votelle unha ollada
o Don Valentín.
Na subida do leite
o que a xente coida
e que as vacas
puxéronse en folga
Como si o asunto
fora muy barato
hoxe xa ten coche
todo can e gato
Home Importante
como foi il non
se pon na cuadra
que e oxe o Xardin.
Eí está o exemplo
dos chourizos "Docabo"
que foi tan famoso
co grabaron na radio.
Pensar un arreglo
é un disparate,
si se vai montado
hasta pra ir o "Water"
Os bailes da noite
que celebran alí
canto fan sufrir
a Don Valentín.
Non sei cantos eran
mais o precio que os cobran
debe ser que o tío
os cartos lle sobran
Todos os españoles
tiñan preocupación
por ganar o premio
da Eurovisión
564
Queiman os montes
contaminan os ríos,
e o medio ambiente
xa está perdido
Si as cousas non cambian
nesto da costumbre os
montes eòs ríos
van a votar lume
Non pode seguire
unha mascarada
onde todos piden
sin querer dar nada
Con esto das modas
dos pantalós vaqueiros
todos os comerciantes
fártanse de diñeiro
E moitas mais cousas
sabe ońoso maio
mais non as decimos
pra non facer daño
Os noivos, na calle,
por mor da pertura,
van cinguindo o talle
con moita "apertadura
A térra señores
xa está preparada
soio falta agora
acabar de arala
Uns cregos d'un lado
facendo burriños
xa que tiran pedras
o propio muiño
Xogo eu ás quinielas
e nunca me toca
que se me tocara
miuda bicoca.
Vostedes señores
non poden negar
que si vai a Oira
solo se pode bañar
E que imos decir
do programa "un,
dos, tres." que o mellor
que ten son as cousas
Xa verás se veñen,
xa verás se as temos,
que nos han tomare
a todos por memos
Os ricos non pensan
no probe labrego
que nin de patacas
pode encher o pelexo
A delicuencia xuvenil
aparece nos diarios
pero ninguén fala
da pensión dos xubilados
Falo, claro está
dun chope celeste,
pois os do opus dei
non se fixan neste
As probes mulleres
dos traballadores,
teñen que fregar pisos
nas casas distes señores
E con esto xa calamos
non queremos molestar
e que pasen un bó maio
cheo de felicidá
Andan nos quioscos
rapazas espidas,
vánsenos os ollos
ás carnes mantidas
Xa todos se visten
o mismo càs nenas
non hai quen distinga
os nenos das nenas
Si a porta lles petas
ardes nun candil,
danche cen pesetas
se che amarran mil
Eu quero vivir
ben sin traballar,
que os que ben traballan
teñen que emigrar
Compran os farrapos
nas mismas "butiques"
e levan os calzos
cheos de "parchises"
Hai algús chuletas
de língoas moi largas
que usan chaquetas
percisando albardas.
Non emigra o opus
que emigran os pobres,
Os pobres traballan
e non collen sobres.
Os sabios de agora
que escriben galego
pra que se lle entenda
hai que saber griego
A xente de Ourense
sáe da Discoteca
ca cabeza quente
sin unha peseta.
Veu un cárgamento
con sacos de millo
e beneficiouse
do choio algun pillo.
565
Morrían as vacas,
morrían acentos,
i era que aqúil millo
tiña algún invento
Pois precisamente
quen non vai comprar
quere ter mais horas
pra poder "sobar"
O mundo d'as finanzas
e coto pechado
n'il non teñen parte
os homes do arado
Dinnos que a comida
non sube de precio.
Creo de seguida
porque son un necio
Non culpen o "Corte Inglés"
nin polaco ou alemán
é tempos están malos
xente non ten un can
Na Universidade
Manuel e María
os estudiantes
e tamén a Policía.
Diarios e revistas.
pregan apertura
hai bos periodistas
e moitos "caras duras"!
Non valerán incómodos
nin o herrar, xa verás,
seguiremos recibindo
couces ' na parte d'atrás"
Tamén en Ourense
os nosos estudiantes
teñen outro oficio
pois son manifestantes
Hai no noso mundo
moito renegado
barallando moito
debendo estar calado.
Chamanlle da "Santa Faz"
nome piadoso e cristiano
ei que terá de santa
pero a "íaz" coma un piano
Hai xente de cartos
qu'empeza a trembrar
e c'as alíorxas cheas
vaise a europeizar
A un Banco levou
miles de pesetas,
que o inverno pasou
"virando chaquetas".
O que deben de comer
chéganlle a especificar
o que é lícito dormir
e hastra o que poden turnar
Pedimos unha escola
pras panaderías
pagamos dous kilos
dannos media libra
Quedou adoecido
dempoís dos "tratos fixos"
o cheque era efectivo
en grelos e chourizos.
Coma se torceu o "cholo"
buscando mais tolerancia
recolleron os "petates"
e largáronse pra Francia.
O doutor La Fuente
que aprenda os vieiros
xa non temos campos
nin queremos eidos
A Isabeliña
que veo da Suiza,
no xanta galiña
nin caldo de nabiza.
Nista senda de progreso
pola co mundo camiña
hai quen se deixa engañar
po lo "timo da estampiña"
Nos non ententemos
iste si que é lio,
somentan as plagas
enchennos de bichos
Pergúntalle a nai;
e logo que quers?
Wisqui no no hai,
lúego chestesfiel
Parece qu'o Galego
vai entrar na escola
sobor desto o Maio
di Xa era hora.
Vimos a cidade
vemos señoritos
lévannos os cartos
por matar os bichos
A esta conclusión
deben de chegar
eles a pedir
e nós a non dar.
Pode qu'iste sexa
o primer milagre
que faga Don Ramón
po los nosos lares.
Canelos todas malas
de non sei que autores
e pra colmo ganaban
os cartos a montones
566
O impuesto do tráfico
volveu a aumentar
e non ai sitio
donde aparcar
Pois ¡olla! que hai poucos
eiquí nesta térra;
máis de vintecinco,
sin os da Alameda
Pra viren a Escola
teñen que gastar
ya mita diles
veñen sin almorzar.
Sube a gasolina
a cousa está que
arde pois esto señores
e o desmadre, padre
Parece que "perde"
a Caixa d'Aforros.
Vai ser o remedio
botarlle un cu novo
Nadie se ocupa
distes chavales
desde o Alcalde
a os concexaes
Si esto sigue asi
que lle vamos a faguer
outra vez ó gasógeno
teremos que volver
Rube todo, rube,
non sendo a vergonza
prá falta que fai
o tela non conta
Nesto non podemos
pois algo tan básico
subiu catro veces
no que va i de ano.
Tamen queren emediar
o ardin do Posio
pra ver si os estropicios
fannos os crios.
Mortes por eiqui,
golpes por ala.
Fertuna prós cregos
o pro zuruxán.
Agora son brancas
agora son grandes
e cando se cocen
non ai quen as trague.
Pro ai tantas cousas
aínda por faguer
que si non se pon empeño
volven podrecer.
Baixou inda pouco
a da celulosa,
os cargos a dedo
I as crisis da Bolsa
Nos tempos que corren,
e correr corren ben,
os precios súbenos
mais naide sabe quen
Seica en Ourense
sobran proieutos
pero o que queremos
e velos feítos
Pero baixa o Miño
e ven sin acesos
En troques trai líos
no cruce Ervedelo
Dun litro de leite
os da factoría
sacan catro clases
e inda mantequilla
Os Impostos aumentan
con rimo esaxerado
i os donos dos coches
non queren págalo
A feira do viño
que ten no Ribeiro
vai sin bautizar
por vir o ano seco
Agora imos o fubol
que ai cartos por medio
a tantos sobornos
ai que por remedio
Morreron co raio
dos Insecticidas,
coa peste das hortas
e das carabinas
Foi ano de folgas
de mortes, de cambios,
xa non queda cousa
ó paso que vamos
Xa non ai vergonza
agora na ciudade
como non se come
mirare pra carne
Tamén polo dia
se atraca nas tendas;
pero xa se sabe;
as vendas son vendas
Suben os taxis
sube o autobús
yos nenos da Escola
balgame Xexús.
Pros donos do cine
e un bo negocio
vender entradas
cal si foran cochos
567
Levántate maio
ten precaución,
hay moitos impostos
para a circulación
As cousas agora
escuras están
pros que non podemos
fartarnos de pan
O noso río Miño
ó pasar por Ourense
recibe unhas grasiñas
que lle regala a Renfe
Se se emplea coche
en toda ocasión
o asunto do tráfico
xa non ten solución
As cebólas agora
non se pode chegar
que despois de tan caras
hasta fan chorar
Un pouco mais abaixo
recolle o Barbaña,
que é alcantarilla
peor que ha i en España
Nos tamén podemos
poñer atención
noutros asuntos
desta población
Da carne non falemos
xa e millor calar,
tan alta a subiron,
que non se pode descolgar
Con tanto deterxente,
e caldo de galiña,
discurre o río abaixo
a Vila de Caminha
Hai barrios de Ourense
que pra ben ou mal
fai anos que non virón
un municipal
Tamén do pescado
non se pode falar,
de tanto valer
non se pode cheirar
As troitas e as anguías
saben a "gasoe"
pra un envenenamento
o estilo de Edgar Poe
Din que en Ourense
escasea o petróleo
pois debaixo da RENFE
aparece por moios
O probé labrego
que comer lle compre
nin carne, nin pan,
nin caldo no pote
¿Quen é o responsabre?
e o Ayuntamento,
que non fai cumprir
o debido regramento
A rúa do Cuartel
haina que arranxar
pero o Ayuntamento
non se quer estirar
Non queremos moito
queremos facer
o caldo coma sempre.
pois carne non ten
Mais inda hai que falar,
Dun famoso volcan
que nace en Vilar Dastrés
e chega ó Salto do Can
Pro ha i boa xentiña
teñan compasión
por istes rapaces
que queren ir de escursió
Temos os labregos
unha obligació
pagar cando veña
a contribución
E o queimadeiro
da nosa basura,
alí arden os papeles
que lle manda a Censura
Hai tantas familias
que non deixan de crer,
que si esto non cambia
de fame van morrer
E tamén pagamos
a Seguridad Social,
e cando estamos malos
nin caso nos fan
Tamén alí morren
moitos espedientes,
"que as autoridades
fanos cincentes
Dixestes que en Oira
ibades facer
un campo de futbol
pois vámolo ver
Pro inda non morremos,
pois estamos rexos,
a fame io frio
xa nos afixemos
Soñaba cunha Galiza
chea de espiritualidade,
na que beleza e ben
brilasen ca verdade
568
O grande progreso
das casas e tendas
non deixa burato
ra facer as festas
Andan na ciudá
moi emocionados
moitos fabricantes
de recauchutados
Porribas das nubes
andas os cachelos
é forza que súes
se queres cómelos.
Os coches i'as moto
corren que se matan
i'os nenos í'as vellas
morren como'as ratas
Levan a malicia
con pouca mesura
en vez de noticia
peneira basura.
Falando dos Bancos
pénseno millor
pois como son tantos
líbranos Señor!
Os grandes negocios
das inmobiliarias
non deixan un eido
pra árbores e plantas
O Ateneo Auriense
vai puxar culturas,
con tal Presidente
non farán loucuras.
O raio da Celulosa
non se desapega
topou moi fermosa
a Terra Galega.
Van moi confiadas
xunt'os mercadeiros
e volven sin cartos
e sin papamentos
Unha da Rabaza
que dez fillos ten
meteuse na plaza
saiu pra Toen.
Dixo unha xeitosa
vecina da Lonia:
se queren Celulosa
ca poñan en Vasconia.
Din cas cousas suben
pol'o do petróleo
i'o ano siguiente
montan outro choio
No Ayuntamento
andan amolandose
os coches a centos
sin onde apárcalos.
Se do pan falamos.
como te descoides
fanche un medio kilo
de trescentos gramos,
E dista maneira
non hay quen s'axeite
os sueldos non chegan
non dan xa mais leite
Un xunto o Derroche
denme a solución
o que teña coche
que o aparque no balcón.
E un purgatorio
a Farmacia
danche as recetas
pa un supositorio
Protestan da Celulosa
queren industria millor
os caciques disimulan
e nos cheirando peor
Pros coches de agora
hai un procedimiento:
a multa por fora
e o roubo por dentro.
Pois o cerré que temos
ten tantos buratos
co ríenos saimos dil
como si fosemos ratos
Falando xa das industrias
din que queren instalar
a carón do noso mar
unha central nuclear
Cargas a cachón
lle queren poñer,
parecen limos
de tanto expremer.
O malo será o día
en que ir tras un balón
quedemos como a bica
debaixo de un camión
A eleutricidá se esporta
temos saltos a moreas,
¡Qué leven a nuclear
os outros prás suas térras!
Nos concursos da televisión
ensínanos boas perniñas
eos nenos non poden ver
o Kiko i-as suas rapaciñas.
Isto.é un derroche,
onde imos a parare,
xa temos mais coches.
que áreas o mare.
569
Pros da Celulosa
imoslle pedire
un "Osear", por cousa
de tanto insistire.
Non reciben telegramas
nin precisan do correo
véñenlle comunicados
direitamente do Ceo
Ista e a libertade
que quere o noso Maio
e non que teñamos
colexios de pago.
Din co capital
acatívou tanto pois
en cada portal
Ourense pon un Banco
Sin cheirar un Seminario
saien clérigos de risa
sin aprenderé latín
nin sabere decir Misa.
Ainda a tronada
da celulosa
non abandona
esta térra nosa.
E anque sexa de pasada
vamos faguer alusión
a ise imposto que aumentaron e trouxo tanto follón.
O ascender nisa orden resulta do mais sencillo pois fan
mais pronto un"obispo" que
en Ourense un monaguillo
Gran desatino
e cousa tal
pro qu'esperar
d'ise percal.
Tan rápido foi o aumento
que foi tan extraordinario
que o que queira ter un
coche terá que ser millonario
Si a libertade
pro xeral ensino
vaime salir tan cara
prefero un pollino".
Seica os Alcaldes
irnos elexir
ista era cousa
que se via vir.
Pasaron no Palmar
Moítos misterios da vida
no nos descubre nin "Kojak"
no Palmar de Troya.
¡Hala Manolo!
vai currelar
si queres co teu filio
poda estudiar.
Mentras iso fas
a vida vai subindo
hai que apretar a cincha
pra poder ir indo.
Foi unha Congregación
que inventou tal Clemente
con celestiales visions e
milagres de repente
Di o Manolo
ide chupar
c'os colexios de pago
pronto van acabar.
Co novo imposto
da circulación
o parcamento
tera solución.
CRÍTICA LOCAL
Si estas casas
fora d'algún concexal
que me parta un rayo
que cobraba mais
Din que un referendum
preparan pra pronto,
eu non sei votar.
¡Volverenme tonto!.
Os de Bubadela
fan unha cantiga
gracias o Eladio
teñen ras limpas
Pro sí este e amigo
da corporación
non hay multa prail
aínda con razón
U.S A. pisa e luxa
á Galicia ista
e con grau-veneno
faia sua conquista
Na Diputación
cambiaron de silla
entrou o Ferrer
e dounos ledicia.
Moito tururú
moita democracia
como berre o Fraga
Deus nos colla en gracia
Xa temos Alcaide
nesta nosa vila
como o fai ben
pedimos que siga
No tema político
Non se pode lanzar
si fala moi claro
pódena secuestrar
570
Con boas intenciós
en iste momento
pode facer moito
o noso Ayuntamiento.
Eu non sei que pasa
esta non é vida
pois solo hay trampas
e todo e mentira
U. P G. emporca
ca sua espiral
paredes que iI logo
non ha de limpar
As casas das Escolas
que teñen alquiladas
non lles dan xiquera
pra poder limpalas.
Galegos do mundo
buscado panciño
porque a nosa España
non manten os fillos
Nadie ten a culpa
dicen por ehi
esas cousas veñen
todas de Madrí.
Cabiando de tema
vamos comentare
sabor dos impostor
da nosa ciudade.
Si a outros non soltaron
aunque non o creas
foi por non deixaren
as carces valeiras
Tanto terrorismo
e tanto asesinato
que os españoles
xa estamos fartos
Os que teñen coche
pásano muy mal mal
ia causa e seguro
d' algún concexal.
Oxe que si folga
maña manifestación
pois a este paso
ponse boa a nación
Todo arregrarase
cunha Democracia,
cando Deus o queira
e mais a aristocracia
Site pos na plaza
ou na Alameda
ven rápido o guarda
e poñeche a tarxeta
"Galego na escola"
"abaixo o decreto
"o pobo falou"
xa esta todo feito
O esprito da xusticia
brila por ausencia,
soio si hai cartos
mostrase clemencia
Pro si e da fora
e non ten amistade
van a por il fora
da ciudade
Chegárá o casoiro
a ser bo negocio
o día ca'proben
eso do divorcio
Falemos agora
dos problemas nacionás
que son abondo
e a cousa anda mal
Tense que acabar
coa recomendación
dos concexaies
ya corporación.
Agora ca peseta
a xente esta confusa
non sabe si meter
no banco ouna blusa
Toda España trina
ninguén sabe porque
é siguen as folgas
e o pan subeu otra vez
Pro nosos accesos
corren cadeliñas
mais pra Cataluña
billetes a fila
Hoxe no cine
vese un desfase
pois prodúxose
esto do destape.
A carne sigue subindo
a vida estache moi cara
"aforremos" di Villar Mir,
haberá que comer ratas
Esperta Galicia
tu tés boas minas
son os altos fornos
os que te destripan
Falando de cartos
¿por onde andarán?
¿E"tán ben gardados
ou e que non os fan?
Traballo non hai.
hai moito parado
se algún sitio vas
todo está ocupado
571
CRÍTICA DE XÉNERO
Tamén as mulleres
dalles por marchar
todo mundo fuxe
de ter que cavar
Bucles e melenas
lévanse a placer
o mesmo nos homes
cà nunha muller
Por moitas perlas que leve
e vista sempre de gala a
darse conta 'a ricacha"
ca elegancia hai que mamala
As mais son honradas
outras van pro vicio,
hainas que se emplean
pra todo servicio
Quedanlle a iste cerré
tan ven as aberturas
como lle quedan as faldas
das vellas sensetudas
A'o pobre do home
casi de repente saíronlle
"dous bultos"
a os lados da frente
Conocín a unha,
chamabanlle a "Traca"
e foi a Suiza
a ganar pra unha vaca
Con isto do destape
son moitos os vellos
que o sair do cine
paracen unhos camellos
Temos outro tipo
que non ten enmenda,
son as "señoritas
do caldo a merenda"
Xuntou moitos
cartos en pouquiño
tempo sin faguerlle
fatla usar o talento
Veñen encorvados
trencos e derrengados
e o chegar a casa dinlles
"meus coitados"
Chamamos os pais
pra darlle a doutrina
e se non fan caso
perden as suas fillas
Cando regresou
viña "acompañada"
cousa que o seo home
non lle gustou nada
Pensai meus amantiños
cando érades rapazotes
veredes que xa non estades
pra aguantar istes trotes.
Tamen é un conto
o que din as fillas
din que son os bicos
cousa sin malicia
E díxolle ela
sin outros adornos
¿ non querías vaca ?
apanda eos cornos
Cando o Manoel
coa Manuela
ela parece él,
él parece ela
E asi a cousa
están queimadiñas
chamuscoulle a cara
a sua mala vida
As mulleres usan
as afeitadoras
i'os homes non pasan
sin as rizadoras
Falemos da nova rica
que dormía sin colchón
e vai cargada d'alaxas
con abrigo de visón.
Chegou o destape
con calquer revista
con mulleres espidas
para alegrar a vista
O asunto do pelo
ten moita importancia
o mismo co cheiro
ià boa fragancia
Véselle o plumeiro
en canto abre a boca
e nótase as légoas
que é unha badoca
Fixeron unha asociación
ahi esta o detalle
pra contar disculpa
e estar sempre na calle
Tapade un pouco as pernas// mozas descaradas// non vedes cos homes // votanbos olladas // Tede ben en conta // que según vistades // asi vos verán // tamen as amistades.
572
O das amas de casa
e cousa de loucas
non arreglan a sua
pra arreglar a das outras
Sempre na calle
a casa sin barrer
¿decirme que ano
non e da muller?
Levan uns chancos
como rascaceos
pantalos ceñidos
e blusós abertos.
A muller donde está ben
é na sua casiña
Coidando dos nenos
i-o pé da cociña
Hay alguas que van
muy pintadas, pero
o millor teñen as
almas queimadas.
Beben moito viño
fuman bos tabacos
andan de cotío
buscando algún parvo.
Porque a nadie pode
entrarlle na "cachola
que se voten a folga
as maestras da escola
A outras gústanlles
as discotecas, pero
ésas levan píldoras
pro dolor de cabeza.
Da pena míralas gordas
como un fol,
moi espatarradas
ca barriga a'o sol,
Vese que tiña
pouco que faguer
o que Inventou
o Ano da Muller
Si as invitan a un güisqui,
o millor dicen que non,
pois preferen facer
como se fora o avión.
Y'e porque as mulleres
por luciren morren
e todas se creen
a Sofia Loren.
CRÍTICA DEPORTIVA
A cada partido
vai un delegado
pra ver si o arbitro
xa está comprado
Negrillo é un "Mister"
doctor do balón,
supo darlle alpiste
a nosa afición.
O Club Deportivo
mandou a Extremadura
a un directivo
con "verdes" a fartura
OBRAS NA CIDADE
Ahora das carreteras
vamos a falar,
pois as dos accesos
teñen que contar.
Tan pequeño presuposto
lles deberon dar,
pois por eiquí a carretera
deixa moito que desear
Perece que van facer
pescinas olimpicas
no pabellón e Oira
con aguas ben limpas
Os probes campesiños
sacáronlles as terrras,
e oxe o día que alguns
non cobraron cadela
Deixárona tan estreita,
pra tanto terreo que collerón,
e nin aceras hay
pra que pasen os nenos
Agora con Cuba
pronto imos ter fala
que están arreglando
a rúa d'Habana.
Antes daba gusto
estar nas ríbeiras,
pero agora acabaron
con élas, as graveiras.
Pra ir as fincas, por os
terraplés; temos que baixar,
si temos un accidente,
iles dirán, que mais dá.
Proieutos hai moitos,
uns ben, outras mal
Polo menos faise
o novo Hospital
Co tema das graveiras // acabarn coas troitas // mellor co goberno // arranxe as liortas.
573
ESCOLMA DO ANO1977
Xa temos de todo
na nosa cidade,
pra que nada falte
hastra hai libertade.
Como fai tanta calor
os montes estan tembando
por si chegan as cerillas
que botan os despistados
A Eurovisión
queremos ganar
mais o representante
di enseñame a cantar
Libertá de reunión
libertá de pensamento
libertá de asociación
é tamen de "ligamento"
A voltas co viño
din non é Ribeiro
senon auga do Miño
que botan nun chanqueiro
Tamen os porcos
hai que os matar
pois agora diúselles
por enfermar.
E manda industrias
pra esta nosa terra,
anque dan un cheiro
que o lonxe apestan.
Non sigamos o exemplo
diste ano pasado
vendo arder nosa Galiza
abaixo, enriza los lados.
Non e por mal
nin de boa gana
e que lles pegou
a peste africana
Parece que os viños
andan pufados
e con etiquetas que non son
suas andan precintados
A traxedia veu de cerca
de terra de Valedoras
doce nenos que morreron
nun autocar das escolas.
A Residencia
tiveron que ampliar
pois do contrario
non se podia enfermar
Referimonos os viños
que por esquí andaban
sin ser do Ribeiro
pero asi o chamaban
Iste ano ten Celanova
o Milenario de S. Rosendo
e unha cousa boa,
das poucas que imos tendo
Pois si no marzo, marzal,
a chuvia nos altos hai,
tamen hai chuvia no chal
xa o din: "Abril augas mil"
CRÍTICA POLÍTICA
Coa sua razón
piden as mulleres
maores direitos
e iguales deberes
Foi o Referéndum
cousa moi soada
pois hasta o televexo
sempre lle cantaba.
E canto mui cedo
todas as mañás,
pois estou contento
e quero cantar:
Dironlle o meu pai
unha papeleta
"isto e democracia
vota a quen che peta"
Os da B. B. C
foiselle ocurrir
faguer unha folga
no mes de abril
Pidovos xusticia,
e tamen libertá:
de pan e de ovos
podome fartar!;
As eleucios veñen pronto
e a xente está enterada
hasta os paisanos anuncian
que o ganador será Fraga.
Con tanta folga
e cacarear
istiveron a punto
damolar o festival
Non quero guerras
porque pido paz
e encher a barriga
hastra reventar!
574
ESCOLMA DO ANO1978
Con moitos anos enriba
e cansos de traballar
ainda lle poñen trabas
pra pensión poder cobrar
Si as cousas non cambian
xo temos pensado
coller os macutos
para imitar o Marco
Fixeron o paso
que e extraordinaro
pero non o emplea
ningún usuario
Cando queren protestar
fanlle os ouvidos sordos
naide lles quere pagar
as leiriñas i os sudores
Iremos buscar
por o mundo adiante,
pois eiqui en Ourense,
non hai quen aguante
Agora os mozos
gastan o aforros
fuman esas cousas
que lle chaman porros
Da carne non falemos
xa e millor calar
tan alta a subirón
que nonse pode descolgar
Pagamos o imposto
sin rechistar
pero no nos fan sitio
donde aparcar
Tamen pra que a cousa
non quede a secas
donde mais se usa
e nas discotecas
Enfermos d-Ourense
non teñades pena
no novo Hospital
a morte non entra
E as calles de 0rense
están cheas de buratos
parece que nelas
nidarón os ratos
Tiñen os pelos
e poénnos canos
e piden mayoría
para os 18 anos
O noso Gulias
o de pousa verba
traballa para todos
non cobra cadela
E parece que co cruce
de Marcelo Macias
deben ter comisión
todas as chapisterías
Non teremos cartos
para nos manter
pero pro bingo
enos que haber
Nunha das vilas
pasou o peor
pois intoxicouse
unha menor
Ai accidentes
un día outro non
pero non se lle busca
algunha solución
Pasaremos sin carne
e sin roscón
pero non pasamos
sin xogar un cartón
Tamén os dos pobos
xa non son aldeas
non teñen camiños
soio carreteras
Pro curuce da morte
con tanto accidente
pediron a berros
solución urxente
Non estamos d'acordo
coas marranadas
de pedir as cousas
manchado as fachadas
E veña decir
e veña verrar,
cos bes do Estado
hainos que coidar
E para que o pobo
estivera calado
mandaron facer
un paso elevado
E outra cousa
que nos ten aburrido
son as motoretas
con exceso de ruido
575
Durante a noite
dan alborada
cando toda a xente
ten que estar calada
Houbo unha empresa
que non quería pagar
e os obreiros
non os deixaban falar
O traballo do labrego
e o mais macanudo
traballar traballar
pero a sol puro
Andivéronlle enriba
unha temporada
e nalgún tempo
estiveron calados
E houbo algún
tamén polo visto
puxérono na calle
por parse de listo
Alá pola ribeira
non fan mais que traballar
e cando acaban o traballo
van a cantina a empinar
Pero últimamente
deixáronos soltos
e traen os vecinos
medio revoltos
I los compañeiros
que estaban parados
con iste despido
púxeronse cabreados
A economía vai muy mal
e dígame vostede a min
teño un rebaño de porcos
e en folga están aquí.
Outro dos problemas
da nosa ciudá
evos o control
da natalidá
As festas d'Ourense
pra sua promoción
fóronas levar
xunto o Pabellón
O labrego traballa
como un camello
pero non gana para...
nin pra caramelos
Nos opinamos
dista maneira
porque hai en Ourense
moita mai solteira
Téamn os mastres
están cabreados
pois non lle arreglan
o de estar desplazados
A xente da nosa terra
pide a Democracia
pero os probes incultos
non saben da desgracia
Agora as prazas
son teledirixidas
por iso convocarón
oposiciós retrinxidas
Os novos municipais
coidado con eles
pois no parabrisas
poñen papeles
Por eso preguntan ó cura
e tamén a en gracia
que e esa palabra tan fina
que lle chamán democracia
Pras restrinxidas
van os contados
son os interinos
e os contratados
Iste ano o Miño
tamén diu a nota
e como acostumbra
deixou a praya rota
E aun non sabendo que é
e aun sin saber que serán
todos os labregos
par ela votarán
E os que traballan
na enseñanza privada
teñen que quedar
coa boca calada
Si falas galego
chámenche aldean
pra ser da ciudá
hai que falar castelán
Por que lle dicen
que é moi bonita
por que lle dicen
queé moi fea
No polígono
pasaron cousa raras
por ixo a xente
andivo con mala cara
A xente da nosa terra
non fai mais que aforrar
pero cando se darán conta
que non nos van poder levar
Reformas na Educación
piden os nosos estudiantes
metennos todos na prisión
e sigue todo como antes
576
Si vas po los comercios
pois tes que mercar
os precios van que
chutan ¿onde van parar?
E cando te des conta
o coche vai buscaar
señores e señoras
e isto libertade
A xente non sabe
cómo sacar cartos
anque preso teña
que encinar os baixos
Subirón os xórnales
para facernos calar
mais o subir os precios
ainda estamos mais mal
Antes ibas o cine
Carnet de identidad
si non tiñas edade
non podias pasar
Din que todo sube
Menos a pataca
xa din os da Limia
de non sementala
Na carne e no pesado
non podemos pensar
comeremos patacas
patacas ¿e que mais
Agora vas o cine
non hai control pra entrar
e hasta os nenos da teta
poden todo mirar
Menos mal que tendes
algunha pensión
e que chova ou neve
cai sin distinción
Falando das patacas
é cousa verdadeira
que para mercar tabaco
comprén as dunha leira
Señores e señoras
e isto libertade
as drogas andan soltas
por toda ciudade
Fun por a Avenida
de Portugal
e non a arreglaron
ou quedou moi mal
Si vas as discotecas
están a reventar
mais ¿e que nises sitios
non temos que pagar
As cousas que son faciles
resólvense aca
e as que son difíciles
nin acá nin alá
Os coches que saltan
as pedras que choven
vecinos que berran
buratos que imponen
Antes saias de noite
podias caminar
cada un iba a sua vida
quen che iba molestar
Os Cregos de Ourense
non paran de escarabellar
e as xentes dos pobos
non queren rezar
Que si fora moco
o as falto que botan
durara mais tempo
que o que dura agora
Agora recordones
de noite nin soñar
casta soñando podes
cos ladros tropezar
Agora todo o mundo
preocúpase por a economía
pero nadie se preocupa
por a nosa ecoloxía
Boa está a de Xinzo
con tantos buratos
co nova que é,
parece un atraco
Señores e Señoras
é isto libertade
antes deixaba o coche
cas portas sin pechar
A xente na feira
non pode mercar
os precios subiron
e non saben donde vai parar
Pra por un exemplo
de curva e retorta
haberá que ollar
pra de Celanova
Sabias que o casette
nadie che iba roubar
agora deixa o coche
e un vaso vai tomar
Dicen que pola calle
que non se pode andar
porque lle sacan a unho
a forma de respirar
E a de Santiago
a millor de todas
pro pra conservala
non paran cas obras
577
Agora é costume
ver por estas calles
ou quedou moi mal
de municipales
Ourense que medras
pra baixo e por riba
leva o cementerio
pra Santa Mariña...
O noso pobo vaise
tamén a capital
pois todo no lo levan
pra facenda real
Pra poñer as multas
millor e unha chica
que con eso algunha
multa, ia vez, liga
De brancos e negros,
de paus e promesas
de falsas espranzas
vive a nosa terra
En Toén hay plazas
imos ir pra la
como siga así o mundo
imos a estoupar
E na Carballeira
¿E que non pagamos?
As calles en terra
non hay alumbrados
Fan casas e casas
cuasi sin parar,
é un bo negocio
pro gran capital
Primeiro o emigrante
foi a dar o callo
pra toparse o regreso
sin posto de traballo.
¿Qué pensan que somos
acaso paxaros
que andamos boando
d'un pro outro carballo?
Moi " señores míos"
da Corporación
fágannos un parque
na queste rincón.
Pois cos cartiños
que foron mandando
mais de catro agudos
foron negociando.
Non hay ningun parque
non hay ningun xardin
mentres que os rapaces
pasan dos dous mil
Que os nenos dos probes
tamén teñen pes
ganas de correr
e na sua ialma
Pra non invertilos
agora danse prisa
e levan o "forrollo"
pros bancos de Suiza.
I'a lingua galega
co bonita que é
estanos pedindo
que a hay que aprender
Están polas nubes
incluso os xurelos
patacas e fabas
leitugas e grelos
O que trae en vilo
a nosa población
e o asunto de droga
e da violación.
E no Ervedelo
fíxeron a ponte
pra que cruce a vía
o bo transeúnte
Iapretar a cincha
dín desde as alturas
aquiles que nadan
sempro nas fortunas
A tanto violador
que anda por aquí
a mellor solución
e cortarlle o "pipí".
Vaise abrir moi pronto
para o ven xeral
unha plaza nova
xunto a catedral
Por si fora pouco
neste pais raro
hai unha epidemia
que se chama paro
Xuventú de Ourense
loitade en vanguardia
xunguídevos todos
a "Xoven Guardia".
Plaza San Martiño
me parece que é
Portico da Gloria
e o que se vay ver
Subiu o tabaco
que xa estaba caro
pero todos fuman
sin ningún reparo
Resulta que nunha aldeiña
de nombre Rairiz da Veiga
o crego arranxou cas vellas
pra exercela meiciña
578
O señor bispo acudiron
certas mulleres do luar
que che eran moi amigas
doutro cura do palmar
Aprendeu doutras mozas
que saen no televexo
por enseñar unhas botas
ganan moito diñeiro
Despois dese mais contratos
choverón o seu rededor
Rosana agora xa gana
ó mes mais de un millón
E o bispo lle dixerón
que o crego de Rairiz
non practicaba de crego
practicaba outro cantar
Margarita compunxida
marcha prá capital
vai buscando un bo traballo
é non sabe se o encontrará
Outras cousas lle pasarón
a moza aquí cantada
pero que eu as cale
se cadra e mellor
Supoño que noso obispo
nada ten de militar
pois de seguir protestando
logo estarle cos " Joglars"
Entrou nun establecimiento
onde puña: Axencia de colocación e pide que a coloquen
ondes lles cadre mellor
Só un último consello
prás rapazas sin traballo
se tes un bo corpo
xa sabes como mais ganas
¿Cando no noso país
enseñou unha muller
o escote?Agora enseñan
moito naide se avergonce
E colocárona axiño
para faguer televisión
salir enseñando as pernas
e un paquete de xabón
Pois ainda se tes pulmonía
mais ambientada traballas
se che toca de faguer
algunhas escenas de cama
E por si non o creen
escoiten e verán
as cousas que lle pasaron
a unha rapaza do lugar
E enseguida a chamarón
da casa dun gran señor
preguntáronlle se tiña
boa recomendación
Que non vos engañen
as xentes da feira,
que cambian de chaqueta
e tamén de bandeira
Margarita se chamaba,
antes de emigrar
agora chámase Rosana,
que lle luce moito mais
A rapaza doorida
contestoulles que non
pro teño outras cousas
que estan moito mellor
Non pegamos golpe
damos o camelo
e cando chego xuño
esí se nos ve o pelo
Pero as cousas sucederón
como lles vou a contar
non se perdan o enredo
que non volvo a comenzar
O home ó seu despacho
a Margarita levou
pediulle que enseñara
o que tiña de bo
Durante todo o curso
non rascamos bola
e non vamos a clases
pra estar sempre fora
Margarita estaba boa
eso decian no lugar
o xefe que a escolla
moito se vai aproveitar
Margarita aleccionada
todo o corpo lle mostrou
o home aquil bufaba
e enseguida a contratou
Os de eiquí somos
do mundo o millor
pois o noso viño
é un gran batallador
Os seus pais xa lle dixerón
que non se fora equivocar
tu non vales para secretaria
que tes moito que enseñar
Empezaron cunha película
que non tiña nin guión
alí todo se enseñaba
pra placer do espectador
Pro non solo de viño
vive hoxe o home
tamén hai auguardente
pra estar no inverno quente
579
Temos en Ourense
moitos sitios pra xantar
pro son semellantes
a hora de pagar
E toda a xente
vai por a calada
por iso aumentarón
o precio da entrada
Dicen os vellos e teñen
razónca xenté de agora
perdeú o respecto
e mais a razón
As mulleres van á plaza
e veñen moi descontentas
traen a cesta vacía
e quedan sin mil pesetas
No Xesteira moita fantasía
no Mary moita infantilada
no Avenida moita pornogrno
Losada moita empanada
O caso e que a xente
non pense na fame
que se lle aveciña
e gaste o que gane
Andan buscando barato
e non teñen qué comprar
quéixanse as amas de casa
que non poden aforrar
Precios suben, precios baixan pois cos precios estables
os comerciantes quedaron
cos bolsillos inchables
Con tanta pornografia
xa nos teñen fartos
vemos nosos corpos
por un precio barato
Están de moda
os pelos rizos
e algunhas cabezas
parecen ourizos
Un bobo, dos bobos tres
bobos mirando quedan a
televisión,nos poñen agora
na programación
Unha das cousas
que xa vai en serio
e a despenalización
do adulterio
Falan dos cartos
e da economia
pero o bingo
está a orden do día
Exa non basta o petróleo
para contaminar o mar
que lle botan deterxente
para matalo máis
A si os casados
terán ven presente
que si se desvandan
adornanlle a frente.
E como vicio
aumenta sin tino
vannos colocar
na Toxa un casino
As persoas mayores
criticaban a pornografía
pero agora enviciáronse
xa non teñen saida
Aunque non axa
despenalización
cornudos abra sempre
en esta nación.
E as películas
son macanudas
pois agora poñen
mulleres desnudas
A revista Interviú
formoú un gran follón
por dicir mentiras
so señor Rosón
Cando chegue o divorcio
que ten que chegar
vanse ""forrar" os curas
en casar e descasar.
CRÍTICA POLÍTICA
Temos sociedade
e union de vecinos
pero algun'as calles
parecen camiños
A culpa non e nosa
sinón do Axuntamento
pois irlles pedir algo
e perder o tempo
Por os nosos vellos
teñen que pedir
que lle fagan parques
alamedas e xardis
A nosa Direutiva
ten moita voluntade
pero e sua obrigación
pensando na ciudade
Queren quedar ven
co alcalde e co barrio
pero como non milloren
vainos partir un raio
Revistas e cine
nádegas e peitos
parescemos bobos
mayores e nenos
580
E preocuparse
por'a rapazada
pois o que fan co eles
e unha trapallada
Xa treman os ricos
xa van a desfeita
fuxen co's cartos
patece unha feira
Teño un amigo
moi especial
que vaise presentar
pra cocellal
Como algún Direutivo
non ten fillos de esa edade
botan'os errantes
as rúas da cuidade
Fun o outro día
á manifetación
e tiven que volverme
con gran dececión
E os alcaldes
para pedir eleuciós
siguen presentando
moitas dimisiós
Teñenos marxinados
por non os comprender
e as dos xovenes razós
non as queren atender
Que paguen os ricos
trabucos sin pena
con tantos aforros
reventan as venas
Di que arreglerá
as nosas rúas
pero penso
que pasarán moitas lúas
Sabemos que os rapaces
son algo atolados
pero non solo no Couto
sinón en todos lados
Dicen que en Ourense
está moi de moda
marchar c'os cartos
a la pra Andorra
Moita promesa
para pedir voto
pero o final
queda todo roto
A propia misión
de unha sociedade
e facer boa laboura
po la sua ciudade
Pois hoxe na cidade
xa non hai xardín
esiste certa fobla
pros arbres porlles fin
Menos promesas
e mais obras
que coa propaganda
deixámolas sobras
E digase o que queira
esta xuventud será
dentro de un'es años
o soporte da ciudad
Eleición para Alcalde
iste ano se farán
esperemos sea pronto
pra poder veranear
Pra chegar a democracia
pra chegar a libertade
señores e señoras
temos moito que andar
Estamos en época
de reconciliación
medite a Direutiva
e actúe con razón
Esta terra ¿de quén é?
Canto dendeiqui se ve
e outro tanto que sésconde
do señor cacique é
Pois siguen mandando
na terra os caciques,
dín sempre que sí,
a canto lles pides
Sabemos que vostedes
son todos homen honrados
pero non digan cos rapaces
son todos un'os cabalos
Pro iso é preciso
loitar e loitar
pra que a nosa xente
non teña que emigrar
Que non hay remedio
que hay que aguantar
que a economía
seica anda moi mal
Unhos teñen todo
outros sin cadela
si esto é xusticia
ó demo con éla
O Señor Eladio
danlle as papeletas
van todas en branco
que vote a quen queira
Ai que empezar falando
dun dos grandes males
como é o retraso
das Eleución Municipales
581
O Alcalde e os Ediles
que queden ben presente
c'o pobo a de elixilos
Democráticamente
Ai que empezar falando
o gran descontento
que ouvo cos Ediles
donoso Axuntamento
A xunta de Galicia
xa foi constituida
pero deu mais traballo
que unha mala parida
Sin ter que ser
fieles a ningun "credo"
que acabe o conto
de elixilos a "dedo"
Obraron sempre
de modo e maneira
que todos foron
a encher a faldriqueira
Por fin eles lograrón
componer a xunta
pero fixerón mais ruido
que unha marabunta
Asta agora
Alcaldes e Ediles
todos foron bos
pro bolsillo d'iles
Que triste recordo
pensando un pouquiño
nos traen as festas
io Festival do Miño
A capitalidade
e tema escabroso
e segirán mandando
os do modroño y oso
Así que ter coidado
a hora de Votar
an de buscar os medio
de vos "camelar".
Todo se facía
co afán de se lucrar
as festas soio eran
pro que podia pagar
Menos mal que está
D. Celso Monteiro
ferviente defensor
de labrego e obreiro
Ofreceranvos Pan
daranvos as "farangullas"
(vos mandainos tomar
por onde enfian as agullas)
¡Canto caciquismo!
¡canto figurón!
tiña o Axuntamento
na Corporación
Tamén podia estar
D. Camilo José Cela
que por quedar en Mallorca
non quiso entrar en ela
Votade pros homes
que ná oscuridá loitaron
pros que en corenta ano
todas portas lle pecharon
Ai que loitar
desde agora mismo
para acabar dunha vez
co caciquismo
Estes homes din
que arreglar eles van
que a ningún galego
lles falte carne e pan
E siguennos retrasando
as elecciós de mais falla
por eso que nos perdonen
a nosa desconfianza
Debemos xunguirnos
nas eleuciós monicipales
para que sean xente do pobo
os novos Concexales
Pero pouco van facer
moito nos tememos
pois xa de algu'es deles
os seus feitos conocemos
A nos importanos a xente
os problemas de oxe endía
o tráfico as violaciós
o precio de gasoiña
Coas mulleres guardias
xa está demostrado
que fai Axuntamento
negocios rodado
Hay moito que arreglar
en este nosa terra
pois moitos dos "accesos"
ainda non virón perra
E por eso nos queremos
que alá nas municipales
si é que chegan algún día
que non nos engañe nadie
Agora falaremos
de un tema do dia
que como supondrán
e a Autonomia
Pero de eso encargarse
o Sr Monteiro
pois reclamalo no senado
xa el foi o primeiro
582
Haber que é o que fan
os outros diputados
que non se ven actuar
por ningún dos lados
Con tanto concenso
e tanto acordo
están nos poñendo
o país revolto
Comenzando polo cine
hai moito de que falar
e as cousas que se exhiben
son pra o que lle gusta mirar
Esto dos accesos
e unha vergonza
pois co que lle dan algún
non compra unha peonza
Con tantos partidos
e tantas legalizaciós
non van a coller
nin en todas as naciós
Menos mal que agora
coa Autonomia
vamos ter troulada
folión e alegria
Señores Señorías
atendan esta razón
pois está na sua mao
o ven desta nación
Tocoulle iste ano
gobernar a Suárez
cecais dentro de pouco
tocarrelle a González
Xa os hai que non dormen
pensando nun posto
que lles proporcione
ansiado magosto
Xente desta nación
traballadora e honrada
que de tanta inxusticia
xa esta muy cabreada
Déronnos a Preautonomia
qu'era o que se pedía
pero agora non fan
todo o que debían
Istos exquerdistas
que agora non o son
pois a o pacto da Moncloa
non lle din que non
Xente cabreada
por moitos motivos
pois siguense cometendo
moitos actos delictivos
Lévannos a xente
cara a emigración
a producir divisas
que pra nos non son
¿Carrillo e exquerdista?
¿Carrillo e dereitista?
non se sabe o que é
non se ten ningunha pista
E non por esa xente
que actúa con pistola
sinón por os que de arma
usan o conto e trola
Nin Fraga, nin Suárez
nin Felipe, nin Carrillo
son capaces de aseitar
este mundo fandanguillo
O Suárez di que faiche
o Fraga dí que dache
o Felipe e Socialista
e non te dan nin pizca
Señores elexidos
por os pobos de Galicia
fagan da nosa terra
unha terra de ledicia
Toda España está que trina
e ninguén sabe por qué
todo rube, todo rube
a luz, o pan... e o café
Istos do A.P.
Non saben o que faguer
si quitar a chaqueta
ou darte na testa
Queremos xusticia
que viva esta terra
pedimos traballo
pro que o mereza
Dende o pasado xunio
andamos de zarandeo
pois eso da democracia
trae moito pindongueo
Os do P.S.O.E
son os exquerdistas
eso dilo él mais
pra min e dereitista
E xa conocemos
os homes da dereita
e desconfiamos
tamén dos da esquerda
Tanto terrorismo
e tanto asesinato
que os españoles
xa estamos fartos
Os do P. C.
sun unha desgracia
dinche que fan moito
e non che fan nada
583
Nos xa estamos
na preautonomía
agora veremos
o da Autonomía
Agora de noite
non se pode andar
pois nunha esquina
podente apalear
A nosa peseta
non fai mais que baixar
e como siga así
baise arrastar
Vai ser difícil
de conseguir
estando o Suárez
decindo: ¿qué fas ti?
A ista xente
non lle digas nada
por menos dun can
dancha unha navallada
Cando miramos para riba
a Deus vemos
pero si miramos pra baixo
a Bolsa veremos
Hai autonomía
pra terra galega
por arte das meigas
chega o desenrolo
Coa democracía
e o consorcio
a volta da esquina
está o divorcio
O do precio estable
un conto a de ser
porque as mulleres
da casa están a arder
Hai escravitude
xa ninguén espera
unha cousa boa
de tanta pelea
Agora que existe
a democracia
merecen todos
a misma gracia
O Fraga o nos paisano
que ven sola a súa terra a
falar pero si quere facer algo
que empece a cabar
Carrillo é bo
Fraga non ten pega
os postres Suárez
manda é ordea
Puxero o partido
da seleución
e como de costumbre
houbo interrupción
Vos traballadores
no vos preocupedes
que cando Carrillo suba
xa non viviredes
Felipe xa quere
comer a lentexa
soiño no mando
matar a dereita
Na propaganda
énchennos a testa
con tantos anuncios
con moitos anuncios
A bolsa de Galicia
e como un saca rachada
metes, metes e metes
e todo pra o Estado
Que xa manden todos
que gañe quen queira
se non hay fariña
que repartan leña
Iles pensan
que facemos o bobo
e pros televexos
queren impostos novos
Os pactos da Moncloa
xa empezan a cansar
e o probe do Suárez
xa non sabe que contar
Pra que nos disen
a preatonomía
tivemos que facer
barullo un día
Como vaia adiante
ista operación
quedaremos no lar
sin televisón
Falamos da democracia
falamos da autonomia
pero penso cos galegos
ainda van patas pra riba
A democracia
trouxo mais alicientes
pois agora abundan
os delincuentes
En vez do Curro
e do Corsario
o que faremos
e rezar o rosario
O fermoso do Felipe
quere vacilar de puro
pero no fisico
non vale un puro
584
Os vellos están tristes
os xovenes contentos
e Fraga fai que escoita
e por dentro o pe metendo
Vota a U.C D
vota a autonomía
e o Franqueira
ven sabía o que faguia
Galiza querida,
Galiza amada.
antes eras campesina
agora non eres nada
Chegou a democracia
con ela a libertade
e como as cousas boas
ven se fixo agradar
A Galicia chegoú
o Sr. Rosón
e pobo dixo
¡valla solución!
O Fraga perdeú os tirantes
parece que e menos español,
aquello era denantes
agora e moito pior
Agora somos libres
quen o podía pensar
nises corenta anos
que isto iba cegar
No Parlamento
todos queren berrar
e o Suárez di,
solo deixo a modiño falar
Con tanta democracia
e tanto jaleo
a xente xa empeza
a estar desto cheo
Fun a Madri pois tiña
asuntos ca arreglar
e volvin de Madri
tra,la,la, la, la
O Suárez viste ben
e parece un querubín
e o Carrillo di
¡ay que pillín!
Congelaron os salarios
por orden do estado
si queres comer algo
a de ser congelado
Metinme polas rúas
non podia andar
coches que van voando
guardas a subiar
A democracia
e como unha muller
tapa o corpo
e a cara deixa ver
Todo anda revolto
non hai solución
a ver si o arranxan
na Constitución
Din cos comunista co
Leninismo andan tolos
algún deles di queso e
un engaña bobos
Mentra o Goberno descansa
vay a xente a traballar
pero o día que se canse
vaise a armar
Do noso emigrante
bo traballador
toda Europa di
que é o mellor
E un gran "demócrata"
o Sr. Trillo
as veces hasta di
viva a fouce e o martillo
No Pacto da Moncloa
resólvense os problemas,
e na casa do campesino
non entenden as lenguas
A Galicia verde
co mar e cas rías
pronto a cruzaremos
por unha autopista
O noso ex - alcalde
o Sr. Riestra París
cando está en Ourense
so lo di "Madrid."
Os pobres piden pan
os intelectuales libertade
os obreiros traballo
e o Suárez estabilidade
A xente sin medo
ri en alto e fala
por algo estamos
nunha democracia
O Carrillo sin peluca
o Felipe sin crabata
e o Fraga di ¡porra!
que e o que pasa
Resolven no Parlamento
co Pacto da Moncloa
pero a min paréceme
que non dan pe con bola
Ios representantes
da nosa Nación
dín que foron postos
por libre eleución.
585
Volta a discutir
nos altos estrados
si é que lle pegaron
a un tal Señor Blanco
Fai 40 anos pedimos
a autonomía
e danno-la hoxe
que xa non ten valia
Andan moi entretenidos
e teñen razón
porque ca democracia
todo e diversión
Da "España Una"
pasamos a "Libre"...
eu tápome os oios,
quen queira que mire...
Pro despertate maio
despertate xa que "din"
que autonomía non
no imos pasar mal
A palabra composta
de "demo" e de "cracia"
parece decirnos
que o demo ten gracia
¿E que é libertá
que o ir por a rúa
o que é máis forte
se salga coa súa?
Ai galegos
que cortos sodes vos
non vede-los engaños
dos reis dos tizos
Presidente e ministros
o único que fan
cas preautonomías
e armar conflitos
¿Ou cecáis será
oiar pras revistas
decir que os da veira
todos son marxistas?
Pra que os productos
lle levedes a Madrid
veñen eles mismos
asegurarse eiqui
Conflitos e mais conflitos
jaleos e mais jaleos,
parece que estamos
nun campo de boxeo
¿Ou voltar a falla
cara o outro lado
e decir "franquista"
e conto acabado.?
E do noso idioma
que din que vai ser
"cuoficialidade"
pra non esquecer
Golpe deiquí,
folga da colá,
pouco a pouco a nación
vai aturular
Na nosa Galiza
siguen os chanchullos,
xa estamos afeitos
a tragar nos pufos.
Non queren "los de la junta"
que nos esquezamos
de que somos "mas cultos
si hablamos castejano"
Cando se dan conta
póñense a aturular
porque os cartiños
non lles chegan pra comprar
Seica van faguer
para nós unha "xunta",
é verba moi vella
pra xente non culta
Evos moi doado
o dictaminar
de Alianza o Carrillo
todos van o bar
Subiron os precios
baixan a moneda
e nos quedamos
mirando pra ela
Seguirá o pobo
sinxelo, labrego,
morrendo no rego..
vivindo de espranzas
Porque todos iles
sonvos esí
"España una
y un reino en Madrí"
Que esto esta cambiando
non é ningún misterio
pronto habrá Democracia
"pro d'esta vez en serio".
Tamén os mariñeiros
teñen que falar
non hai ningún diles
que non-o pase mal
Aunque algún distes
partidos di de nos defender
en moitos sitios
chanchullos podemos ver
Xa ai libertá de expresión
aunque solo a medias
(pra exemplo os J'OGLARS
por facer comedia).
586
Os industriales
que aun quedan onestos
o noso goberno
queimaos a impuestos.
O día que en España
legalicen o aborto
os médicos terán
traballo d'abondo.
Cando se emborracha un
pobre todos din borrachón
cando se emborracha un rico
que gracioso está o señor
Fan que llersuben
o obreiro o xornal
e o que ruben
e a Seguridad Social.
Súbennos todolos días
os precios de mais falla
por eso que nos perdonen
a nosa desconfianza
Xa estamos camiño
da Democracia
algunos quiseran
seguir coa "Deo-gracia"
Con dous ou tres empleos
hai moitos enchufados
mentras ai un meillón
de homes parados.
Probes de nos fumadores
que nos suben o tabaco
tamén os que non fuman
non lles chegarán os cartos
Esto da política
ai que entendela
sólo e boa
pro que vive d-éla
En "Un dos trés"
os Mestres de escola
a todas as preguntas
nun diron pé con bola.
Agora hai moitos partidos
de ezquerdas e de dereitas
cada día nace un novo
e xa pasan de coarenta
Falan da Autonomía
en todos os lados
mentres ai un millón
de omes parados
Foron a risa
de grandes e pequenos
¡en que maus Dios Santo,
están os nosos nenos!
As pesetas é os galegos
casi parecen irmaús
nestos derradeiros anos
vanse a Suiza a emigar
Unhos pedindo
traballo a gritos
e outros cobrando
en tres ou catro sitios
Con esto unha cousa
quedou ben sentada
que os Mestres oxe día
son "feitos a machada".
Hai algús que non queren
nin pre nin autonomía
queren autodeterminación
é pídena todolos días
Os Patidos Políticos
armárona boa
todos quern comer
do "Plato da Moncla"
Esta demostrado
co Mestre d' escola
pro único que sirve
e pra facer "folga".
Dos partidos volvo a falar
pois parece que hai dabondo
nenbargantes algún diles
siguen sin legalizar
Pra ganar cartos
vivindo a "bartola",
debes faguerte
Mestre de escola
Oubo caciquismo
a ora de elixir
¡vaia Autonomía
que vamos conseguir!
Non quero que pensen mal
nin quero morrer de novo
pero pra min a política
debia comela o lobo
Seis meses vacaciós
un mes de escola
e o que queda de ano
dedicano a folgais
Están no parlamento
pondo moita ilusión
pra acabar neste siglo
a Constitución.
O malo que en todas partes
sempre acaba todo igual
os probes seguindo probes
é os ricos medrando mais
Pra ganar mais cartos
casate cunha mestra
ti faras a comida
ela darache a menestra
587
Trouguémolo maio
cargadiño de razóns
para os nos politicos
acusar de ladrons
De tantas cousiñas
que hai que falar
non sei xa por onde
vamos comenzar
tivemos a sorte
de non os votar
pois xa sabiamos
o leite que dan
Case abafando
percorre as rúas
para nos contar
moitas falcatrúas.
Non pegan nin golpe
nin o queren facer
eles soio saben
fardar e comer
Mais eles contentos
e o pobo que aguante
que nos lles importa
porque o levan no guante
CRÍTICA DEPORTIVA
Tamen hoxe en día
un tema actual
son os campeonatos
do Fútbol Mundial
Din que non van por cartos
a nosa seleución
que solamente van
por amor a nación
Algún outro irá
por ser home pudiente
a conta dos obreiros
a quen lle incou o dente
Pra la van os nosos
clasificada España
tan pouco entrenados
que non collerán na raña
Por moito que digan
os Benitos e Pirres
nos o que coidamos e
que solo pensan niles
Pois estes se que van
a pasalo ven
pois a eles non lle importa
que gane ninguén
Mentras outros equipos
xogan cen partidos
os nosos xugadores
na Liga están metidos
Tanto os do Madrid
como os do Barcelona
van todos pensando
haber si a bolsa sona
Pero a nosa seleución
Dios lle dea suerte
E o que a da campeón
ajalá acerte
Un dos nosos contrarios
e o equipo brasileiro
que en varios mundiales
quedou de primeiro
Cantos se empeñarán
por ver o mundial
e despois en moito tempo
o pasarán muy mal
Ten un bó entrenador
e tamén bó Presidente
entre os dous arreglan
e quen paga é a xente
Si o equipo brasileiro
nos gaña de goleada
pronto dirá Kubala
qu a tuberón cuadrada
Moitos se empeñarán
en comprar televisores
pra logo ver perder
a nación dos seus amores
Ten un bó entrenador
e tamén bó Presidente
entre os dous arreglan
e quen paga é a xente
Pero a os nosos xugadores
esto non lles achucha
pois eles o que queren
poder encher a hucha
Non queremos nada
do que valla a Argentina
pois non se desempeñan
nin co ouro dun'a mina
Hai un rapaz pequeniño
que é o deleite da afición
pero si lle pasan por alto
non toca nin un balón
Os nosos xugadores
queren ganar prima gorda
pero como están as cousas
vai ir todo por a vorda
Algun'es voltarán
o millor a nado
e outro xa se irán
dalí pra outo lado
Habría moito que falar
diste bó equipo noso
que, como xa dixemos
agora está peligroso
588
Mulleres bonitas
Fuxide de presa
hay homes tan malos
que vos fan a festa
Os mozos dagora
saen das casillas
cando estan reunidos
parecen forajidos
Homes pelo largo
mulleres pelo corto
eiste maio pensa
que iso ponse torto
Hai moitos enfermos
que non buscan nenas
compran as revistas
que as fan mais feitas
Pero cando van solos
estan moi quietiños
pois teñen medo
que lle partan os fuciños
Ai tipos que fan cousas
que nos costa creelas
pois drogan as rapazas
pra aproveitarse d-élas
Mozas de papel
de moitas maneiras
namoran os homes
exto xa da pena
Istas pandillas
son tan descaradas
que xa nin respetan
as mullrres casadas
E outros "ésos fuck"
queren imitar
porque o conto é
vivir sin traballar
Pubricar revistas
con bonitas femias
vacías de alma
con roupa lixeira
A mayoría
por non traballar
as horas libres
dedicanse a roubar
Pra tod-o que sea
asunto de salla
non vos ai home
que teña nugalla
CRÍTICA DEXENERO: MULLERES
Algunhas mozas
xa casadeiras
piden o divorcio
estando solteiras
Con tanto fútbol
e tanta distracción
a xente non pensa
na situación
As rapazas novas
son moi caprichosas
sólo buscan a forma
de andar mais "fachosas"
Aora as mulleres
da Austeridad
De iste noso equipo
non se pode nin falar
vende os seus puntiños
para dar mais que falar
Train unhas faldas
e unhas botas campeiras
que talmente parecen
unhas trapeiras
pra non ascender
Iste ano o fruto
está de rabaixas
pois hasta os árbitros
Liberación da muller
Non coidar os fillos escapar
da cociña estar sempre fora
da sua casiña
Na calles dos viños
tiradas tod-o día
bebendo e fumando
van sacar boa cría
Xa non se censura ás mulleres como en anos anteriore
Agora está mais de moda o tema do traballo fora da casa e tamén o da liberación do traballo doméstico, que se aceita, pero ainda parece que rasca un pouquiño na mentalidade
machista que ainda posuimos.
589
ESCOLMA DO ANO 1979
CRÍTICA POLITICA-LOCAL
O noso Goberno
non se fa espabilado
pois fixeron a Autopista
e non diron pagado
Din que estou parado
pois me ven tumbado
pero gano mais parado
que agarrando o arado.
"Agora votamos
a Costitución
despóis botaránnos
a contribución"
As amas de casa
dan moitas queixas
que sube a vida
haber si baixa pas cereixas
Tiveron xerales
empezaron os males,
cas municipais
paparon os concexales.
Ademáis das elecciós
outra cosa que non peta
son os terroristas
da mal querida eta.
E que de politica
eiquí non entendemos
así nos luce o pelo
a todos os galegos.
Temos as ruas
feitas unha barbaridad.
Pide a o axuntamento
cas arranxen xa.
O primero problema
que vamos a abordar
vai ser o paro do cal
moito hai que falar
O millor de antes
era irse o extranxeiro
agora noso "chollo"
e ir o paro obreiro
Vas pola calle
podente parar
sacanche o diñeiro
e se poden mais.
Tamén está feito
un colexio de subnormais
alí deberían ir
algus concesales
Con iste sueldito
ainda que e pequeño
máis traballos extras
sacas outro sueldo.
Os rapaces queixanse
do que lles pasa xa,
estan acojonados
a calle non van sair mais.
Ande, ande, ande
Felipe González,
que iste catro anos
teremos Suárez.
O medico que non
os letrados que sí
algún que outro xamón
entre tanto ir e vir.
A ver se adecentan
un pouco o Barbaña,
que a moitos imita
na súa calaña.
Volve ganar Súarez
volve perder Fraga,
e o Carrillo e o Felipe
quedaron como estaban.
Son tantos os buratos
das calles ainda abertos
cos cartos dos impostos
levaráos o cemento
Os que tendes saña
e fobia a Carrillo,
e unha alimaña
de moito caralliño
Iste noso maio
anda sin coidados
porque andamos
no mundo todos drogados
Mais con tantos papeles
das novas elección
veránse xa escondidos
algúns dos socabós.
E vos debezosos
de estrear de carne
de Fraga Iribarne
o coiro i-os osos;
Iste Mundo
xa non ten arreglo
hay moita xente
no paro obreiro
590
Agora queren subir
mais a gasolina
isto xa pasa
de tanta pamplina
Os vellos e os nenos
non teñen defensa
mais o bo que teñen
e unha residencia
E aquel que pergunte
por bestas tan listas,,
que mire pra a cara
de cen contratistas.
Os pobres dos doctores
están tan ocupados
que po´lo noso ben
péganlle os infartos.
Ninguen esperaba
subisen os chãos
por culpa de tales
rastreiros marraos.
Cando as nosas carreteras
parécennos autopistas
van os moros a asustarnos
cas constantes subiditas.
¿E que pasa cos vendavás
que agotan a nosa rexión,
que no Ribeiro e na Limia
houbo moita inundación.
.
Xa entra en Ourense
o noso gran maio
cun trono na gorxa,
na lingua cun raio.
Limparon as Burgas
os do ayuntamento
¡que limpen Ourense
que está moi merdento!
Lostregüe incesante
desde este sestexo,
a ver se calcina
a máis dun pelexo
E en canto, os obreiros
compondo ladrillos
pra esa caterva
de tuzaros pillos.
Antes pra subir
habia escaleiras,
polas urnas fanse
agora carreiras.
Nos somos aqueles
que o mes do xaneiro,
armados de gaita,
de cola e letreiro,
De tuzaros pillos
e prostíbularios
de moitós negocios
con certos bancarios
O maio miraba
e vía con mágoas
como de cotío
a droga aumentaba.
Cambiamos os nomes
da nosa cidade
quitando mentira,
poñendo verdade.
Con certos bancarios
que cada domingo
transfiren os roubos
a putas de bingo";
Probe xuventude
¡cómo esmorecía!
vitimas de anguria
que a droga impoñía.
Mais un gobernante
con fumos peideiros,
cagóu grandes multa
s en dous compañeiros,
A putas do bingo
que en torpes espasmos
no centro; reciben
simiescos orgasmos.
E isa selectividade
que iban quitar.
En vez de quitala
foderonnos mais.
E os dous, ante un feito
tan basto: e tirano,
coas follas multantes
limpáronlle o ano.
Ninguén a esta copla
se espante ou remangue:
eu canto con lume
e escribo con sangue.
Tendes a negra
na universidad
estudia ue estudia,
pra de camareiro currar
Xa non nos abalan
desgracias tamañas
pois esta é unha mina
de bestas estrañas.
E o sangue referve
no meu corazón
ao ver os destrozo
de tanto cabrón
591
Ai tanto especulan
coa especulación,
que un mexo de lado
xa vale un collón!
ESCOLMA DO ANO1980
CRÍTICA SOCIAL
Non reivindicamos
caridades fofas,
senon integrarnos
a unha vida nova.
Rouban nas farmacias
outros rouban nos bares
uns vanche polas casas
outros a bancos statales.
Galegos parviños
falando castrapo
ehí tedes o froito
xa dentro do papo.
A unha vida xusta
e en pé de igoldade
con todos os homes
desta sociedade.
Gástanche os cartiños
en irse a emborrachar
pa alimentaros meniños
non teñen que lle dar.
Isas revistitas
enchidas de porno
invitan ó coito
sen ningún adorno.
E ao millor se cadra,
mira tu que listo!,
cun brazo de menos
chégase a ministro.
Arrancan deiquí
homes i energía
e deixan Galicia
chorando i espida.
Riqueza pros ricos,
prós pobres malleira,
iranlle ó bolsillo
queira que non queira.
O trinta por cento
son analfabetos.
seguro que vós
non lle dades creto
E cas lentes postas
mirando ó papel
receta e receta
sin ver o que un ten.
Temos un gran bispo
que evos xeneral,
pois manda moitísimo
sobre o personal.
Unhos dan os outros
prever que efectos
causan e cando se dan
conta cabeza lles canta.
Os médicos medran
a nómina é boa
mentras o "paciente"
laiando mingoa.
Purgamos a todos
do gran latrocinio
en que andan metidos
os grandes veciños.
Agora a xuventude
está moi corrompida
dicanse a drogarse
estando cheos de vida.
Estorban os nenos
nas rúas e prazas
somentes lles queda
ligar as rapazas
Veciños que teñen
un pé en Madrid
e soi se lembran
para mexar eiqui.
Desde que os menores
non entran nos bares
andan todo o día
tirados polas calles.
Pou robar farmacias
en busca de droga
podendo estar
xogando a pelota.
E hasta os Bombeiros
non dan traballado
do lume que botan
os que os votaron.
Alguns de estos parados
fanlle a burla ó paro
pois cobran o diñeiro
e están ben empleados.
Convosco voar
para cumes ignotas,
onde non se escolten
do claxons as notas.
Falase que os curas
bispos e abades
deso do divorcio
non queren nin falare.
592
Non queren falare
porque xa falaron
millor non casarse
e botarse un apaño.
Perdeuse o respeto,
todo lles da igual.
o conto é drogarse,
loitar e roubar.
En España iste país
da moito gusto vivir
nadie quere dar
e todo los días a pedir
Nunca me chamaron
pra darme as talladas.
que traigan de Suiza
os cartos de volta.
Agora nos empleos
en vez do traballar
teñen mais en contra
a forma de pensar.
Canto cacique
canto figurón
ouvo asta aora
na federación.
Con tanto chalet
e tanto Mercedes
a ver donde está
a crisis prá eles
A os rapaces
volven-nos chalados
se non nos gritan
nos molen a paos.
Somos rapaces
do Centro Social
somos os tirados
de toda a vecindad
A todos enoxa
o contribuir
mais somos os amos
neso de esixir.
O paro obreiro
e unha puferada
unhos traballan moito
outros non fan nada
Cando escoitamos
Pisk Floid o Tequila
moi pronto se marchan
a tomar té o tila.
Agora da grúa
vamos a falar
pois dende que chegou
xa sabemos aparcar.
Os curas querenos
meter as suas ideas
que moitas veces
teñen violencias.
Ils están sempre
co seu Escobar
pois sempre dicen
que lles fai chorar
Deixábanse os coches
subidos as aceras
sin medo as multas
dos municipais
sería pra confundir
E tamén a nosa policía
cambiou a súa chaqueta
ós terroristas da ETA.
E todo á cuestión
de unha división:
unhos teñen todo
e outros ilusión.
Traguía un bolsiño
cuns cantos reás
e un par de larpeiros
viñánme roubar.
O mestre de oxe
sin ánimo de crítica
mellor ca enseñanza
daselle a política.
¿Ouviron falar
da xente do agro
que vive morrendo
e vostedes nin caso?
En cambio dos guardias
é millor calar,
poñenche unha multa
por menos dun can.
Eso de "pasota"
da que desconfiar
do que pasan sempre
e de currelar.
¿E pra xuventú
qué cousas nos dan?
pois nós somos xóvenes
de Tras-Hospital.
E non lles supliques
que tanto lle da,
mírante de esguello
e póñense a fumar,
Non pasan de baile
todos os días
nin de pagarlle o porro
en certas cafeterías.
Os xoves de agora
somos maltratados
pois dicen que estamos
todos atolados.
593
Amáis das barreiras
que deixo apuntado
as arquitectónicas
sonvos de carallo.
Co tema da droga
imos escomenzare
pois é un gran problema
da nosa cidade.
No Ambulatorio
pra cada galeno
xúntanse moreas
de vellos e nenos
Non hai en Ourense
lugar oficial
que teña unha rampa
para eu poder chegar.
Os do noso maio
queremoslle decir
que o conto da droga
é un mal porvenir.
¿Qué lle fai os cartos
a Federación?
Que nos faga campos
de céspede mol.
Son todo escaleiras
é todo escalar,
tal e como é o choio
quédame chorar.
En Galicia augaron
con saltos os vales
enriba nos queren
meter nucleares
Ben vido a iste Ourense,
ben vido o meu maio,
Ben vido dos montes
con neve no cume,
A señora da biblioteca
cada día con seu modelo
vaiche tan ben vestida como
a muller dun rey hebreo.
"No te enrolles" din
"yo paso de todo"
Mais todos sabemos
que lle dan o porro
Fuman as rapazas
como carreteiros…
e nos rematamos
pedindo algún premio
Andan as mociñas
cos seus pantalós
¿Son mozas ou mozos?,
soio o sabe Dios.
Niste noso Ourense
pasan moitas cousas
guardiñas mulleres
haichas coma moscas.
A da biblioteca
e moi boa rapaza
e a do baile
chula como nadie.
Verás que as rapazas
soltan cada taco…
e son carreteiros
fumando tabaco.
Sonche bonitiñas
rubias e morenas
co peliño curto
e máis con melena.
Ca Aurora non me meto
por un si ascaso
non sea que despois
sea todo un fracaso.
CRÍTICA POLÍTICO-SOCIAL
Vimos dun olvido longo e
cabrón. e de soedade
e a marxinación.
E si ós autobuses chegan a
estación todos gabaremos
á Corporación,
Son seiscentos duros ao mes
en pensión chéganlle a vostedes?Polo eneonó.
Xa estamos fartiños
de boas palabras,
"obras son amores"
e non trapalladas
Dinnos que anda
escaso o petrolio
paresce que o Miño
ten o monopolio
Por so esto non fora
de por sí nefás,
dannos esta axuda
por ser "subnormás".
Quen tuvo a contrata
foi o Castromil,que igual
pertenece a dono tan vil.
O millón e medio a décima
parte temos unha axuda
de coña tunante.
No paro obligado
permanente e triste
é o oitenta e cinco
594
O que promocionan
e moito o deporte
pois os autobuses
non hai quen os soporte.
Agora o problema e
o aparcamento
antes era o paraxe
inda sigue habendo.
Non temos campos
pra practicalos
pois os poucos que temos
soinche moi caros.
E como as ruas
teñenche buratos
a saltos andamos
pra non afogarnos
Falemos da grúa
e das suas andanzas
pois por Ourense
leva malas trazas.
Os coches e carros
son donos das rúas,
e puxose a moda
pasealos na grúa.
Polos nosos barrios
xanon dan falado
entre as corredoiras
e sen alumbrado.
A grúa leva o coche
e querelo recuperar
ten paciencia
e logo vai a pagar.
Niste noso Ourense
cara estache a vida,
pois nas fontes públicas
non bebe ninguén
E a Residencia
parece un garaxe
entranche enfermos
e salen fiambres
Falemos agora
diste noso pobo
pos tamén eiquí
facemos o bobo.
As rúas ias prazas
cal moza enfariñada,
non cheiran a auga
nin basoira pra nada,
Dín que o Polígono
da moito traballo
mais os de CRADY
botanos o paro.
Mais si tés o coche
pra ir traballar
por que ti sin él
non te has de arreglar.
Banco e mais Bancos
aiche por eiquí,a pesca
dos cartos do Afiador
como as sanguesucas
Sobor do ensino
houbo discusión
¿público ou privado
sin a subención?
Xa podes vendelo
pois o coche está
non pra o traballo
senón pra pasear
Si algún verxel quedaba
acaban con iles
os nenos brincando,
e as nais siguen parolando
Namentres discuten
cal é o millor
as nais de xionllos
van ó director.
A xente vai á plaza
e volve sin un can
xa non ten cartos
nin pra mercar o pan
Pero en canto paras
o coche na rúa
veñen ca libreta
póñenche unha multa.
E amosan e vau
recomendación
pra metelo neno
na Educación.
Do que lle pasa a ciuda
xa non se pode falar
sempre mesmos problemas
sempre o mesmo que contar.
Ca infración que arrean
fante as nenas cisco
pensan que é o teu sueldo
como o de un Ministro
Mirai os carreiros
antergos da vila
como se voltaron
en rúas ben limpas
Din que aumenta o paro
donde vamos a parar
ainda vamos ter ir a Lua
si queremos traballar.
Cincuenta e tres mil
non temos escola.
A cousa é moi seria
e non vos é trola.
595
Hai sesenta mil
que por fin traballan
nunhas condicións
que son de borralla.
A xente do paro
non ten ni para comer
porque os que o organizan
non teñen onde os meter.
Mais coma no futbol
en categoría
somos de segunda
na autonomía.
E con este saldo
temos que aturar
trolas e promesas,
todo é barallar.
Comisións obreiras
UCD e PSOE
todos son iguales
para fastidiar os homes.
Eleccios pasadas
i as que están por vir,
a inflación que rube
i o quiquiriqui.
Falar de consenso
e Constitución
é rizar o rizo
das indignacións.
Falan e mais falan
non deixan de falar
pero nenmergantes
nada han de areixar.
Paro e inflación,
que tristes andamos,
e por riba diso
temos malos amos.
Dereito ao traballo,
dereito á vivenda.
Señoras,señores,
veñan a esta feira.
Dadelle de traballar
os rapaces que sinon
aburrense e rouban
ya si fan enravear
Amos que inventaron
o imposto da Renta
que só pagan pobres,
inversión noxenta.
Acceso a un emprego,
seguro de paro,
e un salario mínimo
é o que reclamo.
Agora tan solo falta
que lles de traballo o goberno e asi xa mais iles rouban
porque asi gañan o diñeiro.
Físicas ou Qimicas
sonvos as Persoas
Ai Señor Ministro
que maos mais ladroas
En silla de rodas
e farto,enganado
penso que o que pido
non é demasiado.
Carrillo mamón traballa de
peón que os nosos campesiños non che teñen cuartitos
pra meterche nos bolsillos.
E moito falaron
cando as eleccións
e logo o dito
baixo os sillóns.
Pensións suficientes
para a subsistencia,
e somos deiquí,
é decir,da terra.
Felipe González
cara de cadáver
pareces un esqueleto
con cara de paleto.
Pois sillóns si teñen
e boas poltronas
pra pavonearse
ises pintamonas.
Queremos o acceso
real a un ensino
que nos teña en contra
dende o noso sino.
Fraga da miña alma
Fraga do meu corazón
si non podes cos peós
que che podemos fager nós
Pois cando se xuntan
en corporación
semella novena
mais que sesión.
Unha formación
que profesional
poda incorporarnos
a este devalar.
Este centro é unha merda
que non se pode aguantar
tan solo pode ela
un que a sepa levar
Hasta os concelleiros
dos independentes
viñeron as choivas
e vironselle os dentes.
596
Esa casa grande
da praza Mayor
heche poleiro
do co-corocó.
E pra separarse
compre ter paciencia
ou chea a carteira
e moita influencia.
Namentras reparten
do lindo o pastel
os Rusos e os USAS
dannos o papel.
Temos un alcalde
moi faladeiro
pro vaiselle a forza
dende o dito o feito.
Namentras Galicia
chora co frío
pois co estatuto
andamos espidos
Pois algúns non saben
o que han faguere
pra trepare arriba
e estar no podere.
Falanche na prensa
batallan no radio
e de tanto esforzo
quedanche cansados
Pois sempre nos botan
toda a borralla
celulosas,aluminios
merda a estalla.
E con istes contos
dos espabilados
enchennos o país
de obreiros parados.
E o Presidente
da Diputación
non gana o coitado
menos do millón.
E todo o que fan
estase a concretare
que cambien as formas
pra nada mudare.
Din que é a crisis
a que fai parados
e mengua os xornaes
dos asalariados.
Estos mal falados
critican o Goberno
pois non a rañaron
en todo iste tempo.
E pra que cambiare
din ese señores
se antes foinos ben
agora mellores.
Din que xa temos
moita democracia
mais nos colexios
eche unha falacia
E nunca mentira
tan grande se dixo
pois tantos parados
quen diaño os fixo.
Dende que o Pepito
e noso Presidente
o galego na escola
fainos delincuentes.
Ou verás que os homes
da nosa nación
levóunos o demo
da emigración.
A quen lle debemos
se non o Goberno
que os nosos xornaes
sean tan "modernos".
Chegou o Jomeini
prendeu os espías
e anda o Carter
xa de cagarría.
Ou o cadalsito
España aldraxada
pola autonomía
de cada bisbarra.
Onde está o culpable
heche a inflación
pois inflan o bolso
os catro lambós.
Os de Nicaragua
moi espabilados
mandaron a Somoza
e Yanquis pro nabo.
Nos aramios corre
luz pra outros lugares
i enriza nos queren
poñer nucleares.
Cando a xente pide
divorcio popular
os xefes que mandan
quérennos timar.
Co de Afganistán
olimpiada o nabo
un golfo dille a outro
non eres honrado.
O noso estatuto
está feito un asco
non tes somellanza
co do pobo vasco.
597
Si pra conseguilo
non estouran bombas
somentes nos dan
faragullas sobras.
¡Xesús! qué camelo,
qué barbaridad,
cas autonomías
fannos tolear.
Con moitos anos encima,
e cansos de traballar
ainda lle poñen trabas
pra pensión poder cobrar
O rexo Jomeini
goberna en Irán.
Os rusos invaden
o Afganistán.
Din que co "esa"
imos millorar
i eu penso que logo
farannos toupar.
Ise agro duro e maigo
forceado en xente labrega
que pra poderen vivir
teñen que deixar a terra.
O imperio USA
vai esmorecendo
coma un barco vello
fai augas sin xeito.
Unhos din que e ácrata
outros comunista
que si e da ezquerda
que si e un feixista
Cando queren protestar
fanlle os ouvidos sordos
nadie lles quere pagar
as leiriñas llos sudores
Púxose de moda
pra faguer oírse
tomar embaxadas
nalgunhos países.
Os perros e gatos
pola rua andan
pero haiche moitos
que por eso os matan.
Libertade amiga
¿ula?, ¿quén a ten?
Moitos falan dela
porque lles convén
A xente comenta
da televisión
que se nota a falta
de programación.
Con tanta política
e tanto politiqueo
volvémonos tolos
collemos un mareo.
Mulleres e homes
vamos a falar
do noso deporte
e do Ayatolá.
Quedamos sin votos
en Eurovisión
e, sin taparrabos
no traxe en "ding-dong".
Uns din moito
outros non din nada
e todolos demais
fanche unha puferada.
Coiden qéste home
semexase o demo
non pola figura
máis sí po lo xenio.
E agora señores
tanto ten berrar
os cor de "tofe"
nin caso nos fan.
Nace e morre
canta e chora
o Maio galego
do que está fora.
Deixou os seus moros
asaltar embaxadas
ahora as Cancillerías
non sirven pra nada.
Pro dinme conta,
que moito falar
e todo en palabras
se vai a quedar.
Lémbrome dil
lua chea
que sofre por íl
e pola xente allea.
Coida co Palhevi
era un criminal
non quere deixalo
nin morrer en paz.
Da xenio escoitalos
non vin cousa igual
falan horas longas
pra nos conformar.
Xa non en Galicia
hai Maio verdadeiro
pois moitas flores
están no extranxeiro
Do Xa quere ser
o dueño e señor
xuzgalo e matalo
pois dí que un ladrón.
598
Si a todo o que manda
fixéranlle igual
no habría no mundo
quen quixera gobernar.
E non se confundan
tanto non vai ser tratada
ista nosa política
que nos trae atolondrada
O ano pasado
foi o ano do neno
e moito prometeron
pero nada nos deron.
Eso eiquí en España
non pode pasar
e todos os partidos
mátanse por mandar
No abril de fai un ano
fixéronnos ir votar máis
a abstención así ganóu
á hora de recontar.
O tema do Estatuto
hay que nomalo tamén
porque a UCD fain
sin pensar en ninguén.
Tamén armouse o lío
alá no Afganistán
o Carter enfadouse
non deixa ir a xugar
En Cataluña e P.Vasco
dixeron sí ó estatuto
e mentras os da ETA
mataban cos trabucos.
Dicen que farán
novas aoutopistas
e despois pra velas
hay que ir o oculista.
E dín co deporte
e máis as olimpiadas
nada teñen que ver
con esas…trapalladas.
Non soio co trabuco
se non coa metralleta
os toffees caeron
das man da ETA.
Dicen que fixeron
accesos a Galiza
e agora andar no coche
eche todo unha Delicia.
Si e certo o que dí
o José María
o ser un lapón
e a cousa do día
Eiquí no noso Ourense
todo tiña que pasar
hasta ter un novo alcalde
que todos fumos votar.
Promesas, promesas
que vós vades ter
no axuntamento
xente de bo ver.
A algún directivo
chamoulle de todo
quedou tan tranquilo
debe de estar tolo.
Reformas na educación
Piden os nosos estudiantes
metennos todos na prisión
e sigue todo como antes.
Que han de loitar
por o ben do pobo..
¡E seica xa teñen
moitísimos logros!
Non solo por radio
e televisión
falou todo eso
e nadie o encerrou.
Fai folga un mariñeiro
e meteno a perpetua cadea
e faina un mestre
e "alabado sea".
Os apartamentos
xa están arranxados
largaran-lle a grúa
a dous malpocados.
Ahora co deporte
habrá que esperar
o que se lle ocurre
o Ayatolá.
Iste ano a policía
fixo varias "redadas"
pero a soltalos
volven as andadas
"Urbanizacions"
sin orden, nin xeito
Pra todo algúns teñen
sempre o direito.
Si se fai amigo
dos americanos
todos a Moscú
tal día faga un ano.
Este ano seica que todo
vai cero os plátanos
tempo fai que subiron
pero inda non baixaron.
E entón, pra premiar
tan boa xestión,
puxeron-se un sueldo
na "corporación".
599
Que non voi hai cartos,
que o asunto vai mal,
que ou cambian as cousas
¡ou haina que armar!
E din que se matan,
que tumba e que dalle
io pobo, meu pobo,
que coma e que cale.
Que non hai diñeiro,
que é moita inflacción!..
Co que alguns lle sobra
vivía a Nación.
E un xa non sabe
se rir ou chorar
pero niste caso..
¿Qué ten que calar?
Xardís, zonas verdes
respeto nas rúas..
¡E din que traballan
seica coma mulas!
Eiquí ven o Maio
por ista andadoira,
destas nosas terras
cheas de basoura.
Os que falan moito
con grandes barrigas,
que toman café
botando a partida.
E fan estatutos
e autonomías,
de sempre tiñeron
as súas manías.
Plas e mais Plas
fan no Axuntamento,
pero ningún diles
foiche de bon xeito.
Que din ser politicos
por o pobo electos,
esclavos da pátria
sin ter máis remedio.
E van e inda din
que xa milloramos
que a renta "per cápita"
xa a superamos.
Os Municipais, con gorras
e faldas, andan por as rúas
chifra que te chifra
con pitos e flautas.
Que escriben nos libros
e din verbas raras,
e van-se a Madre
pra ver novas caras.
Queremos milloras
a mais non tardar,
pois estamos fartos
de tanto agardar.
Non deixan tranquilos
os choferes do reparto
poñendo nas multas
que tes que pagar
As tasas subiron
pra todo habitante
total pra que todo
siga como antes.
Por fin conseguimos
que a estación de Autobuses
non a puxeran no Couto
a estos emolose ter pouco.
Os mozos estudan
na Univesidá,
mais despois non topan
onde traballar.
Din que non tein cartos
pra millota-los servicios
pra colocar os enchufes
andanche ben rapidiños
Temos unha empresa
que lle din FENOSA:
nin teño FE nela
nin lle chamo NOSA
Fabrica de tontos
é a televisión;
moita propaganda
pouca información
Arden nosos montes
en perdas hai millós
ó que prende o lume
galego, ¡por favor!
Pra fame matar
a outra nación
foron traballar
na emigración
E do teléfono,
e millor non falar,
pois por descolgalo,
xa nos empezan a cobrar
A calle do paseo van
axardinar, pra que os
señoritos saquen
os cas a "pasear".
Xa o noso parque
San Lazaro vai xa
poñendo cara de festa
cos arreglos que lle fan
Hai poucas revistas
de información
pois aumenta a venta
das do corazón
600
Pacencia, meu fillo,
dicenche na casa
e ti canta sempre
coma se foras un grilo
Con doce ternura
van os paxariños
levando no pico
ciballo prós fillos.
Tamén el é dono
dos Viaxes Marca
e do Castromil.
Triforme monarca!
Metido na covacha
morrendo de frío
bates con cachaza
As ás do olvido
E xa estamos fartos
na nosa bisbarra
de que os probes sufran
as falcatruadas.
Vexamos: o Marca
non tuvo a contrata
urbana dos buses.
Ai, que mala pata!
A toda-las horas
piden comprensión
e a resposta sona
soio a compasión.
Na sacra poltrona
asenta unhas cachas
e non por divinas
se libraron de fachas.
O caso é que o dono
reduxo a plantilla
á estrita metade.
Ouh, que maravilla!
Quero traballar
que índa teño maus
¡Quietiño rapaz
e sen molestar!
A Igrexa Romana
prevendo u perigo,
mandóunolo a Ourense
en són de castigo.
Pois o noso río
é moi especial
anda a coores
como no carnaval
Quero estudar
que aínda teño testa
Quero ter amigos
quero ir ás festas
E eiquí chega o turno
ao gran Reverter,
piloto invincible
e idílico ser.
Os anos que pasan
o Principal caindo
e non arranxa
ningún organismo.
Quero compañeira
quérome casar
coesa coxeira,
neno ¿pronde vas?
Ser, é da ralea
dos finos pufeiros,
pois mentras empufa
poñense riseiros
Entón ¿Para qué sirvo?
Fillo, non cho sei,
eres minus-valido
diceo a ley
Seis meses lles debe
o besta-logreira.
Que vida tan lisa!
Que boa carreira!
A tan grande crisis
o mundo cambiou
e para o inferno
o traballo levou.
.
Despois a paxara,
moi pouquiño a pouco,
fai chocar os ovos
co calor do corpo.
Cavando nas leiras,
sementando patacas
facendo borraleiras,
apacentando vacas.
Pachou Cradytor
botando uhos cantos
ao paro e está en crise
Pereira dos Santos.
Ourense vai sere
coma Disneylandia,
feita unha merda
pro con elegancia.
Queren en marzo
quitar san Xosé,
mais din que van por
San Miguel Bosé
Ourense sucumbre
con tanto animal
como o propietario
do Auto Industrial.
Gastan no Parque
montós e moreas
e os nosos barrios
parecen aldeas.
601
ESCOLMA DO ANO 1981
E mentres aquelo
parece unha feira
temos no Hospital
as camas valeiras.
Cala o labrego
sofrido, amargado;
falan pegureiros
sempre gaxallados.
Agora ca Autonomia
vamos a ter eleuciós
pra que no noso pobo
aparezcan mais chupós
Ourense produce
a electricidá
mándasa para Francia
Castela e Portugal,
E moi galistreiro
foi a sociedá
e viu que decían:
¡Temos libertá!
Falase dos curas
bispos e abades
deso do divorcio
nin ouvir falare
A xente acude
ós ambulatorios
donde sanan todos
cos supositorios
Pecháronlle as portas
non poden entrar
teñen que volver
os eidos labrar.
Cando a xente pide
divorcio popular
os xefes que manden
querennos timar
A escribir recetas
sein saben o mal
chámase en España
a Seguridá.
Un gordo problema
é a emigración
e soio a mentan
Cando hai votación.
Temos estatuto
de moita valía
tuvo poucos votos
porque non chovía
Mandan pra Galicia
a autonomía
pro os cartos van
cara Andalucía.
Seguiu o camiño
enxugando o pranto
pra ollar máis cousas
e seguir falando,
Mandan pra Galicia
a autonomía
pro os cartos van
cara Andalucía
I en pobiños nosos
O mundo dos hippies
foi en decadencia
mais no dos pasotas
Os vellos xa pensan
que ó asilo van dar
pois ninguén os quere
dispois de testar
Nas Cortes de España
imos estrenar
novo Presidente
pra nos gobernar.
Os maestros falan
con sabiduría
i os alumnos van
a pornografía
Hai tantas familias
que non deixan de crer,
que si esto non cambia
de fame van morrer.
Cala rapaz que ainda queda
vendellando no timón
da nosa vella gamela
Don Xan Carlos de Borbón
Levando a feira
a millor becerra
pra manter os fillos
e ademais "facenda".
O asunto dó Estatuto
é algo que cheira a conto,
pro esto tamen o sabe
o que non e tonto
A subida do petroleo
vay traer consecuencias
meteremolo coche
dentro da despensa
602
E un home faladeiro
pro vàiselle a forza
dende o dito ò feito.
Rematar coa democracia
van os fachas matinando
namentres Calvo Sotelo
sigue ò pobo golpeando.
E que algùns non saben
o que han facer
pra trepar arriba
e estar no poder.
Namentras Galicia
chora co frìo
pois con iste Estatuto
andamos espidos.
Os de El Salvador
valentes e unidos
manteñen à raia
a Reagan e o feixismo.
A quen lle debemos
se non ó Goberno
que os nosos xornais
sexan tan modernos?.
¿Onde está o culpable?
eche a inflación
pois inflan o bolso
os catro lambóns.
Din que é a crisis
a que fai parados
e mengua os xornáis
dos asalariados.
Eu sempre lles canto
a mesma canción
a crisis si a fixo
que a pague o patrón.
Pois cando ganaban
os cartos a esgalla
e nunca me chamaron
pra darme as talladas.
O entrar o Texeiro
disparou o teito do edificio
a moitos diputados
abríuselle o orificio.
Con tanto chalet
e tanto Mercedes
a ver ónde está
a crisis pra eles.
Entón no Palacio das Cortes
polo susto sufrido
a algúns diputados
lixóuselle o calzoncillo.
Pois hase de acabare
prós badulaques
vivir coma reises
roubando ós currantes.
Din algúns mal pensados
que o señor Carrillo
non se percatou
de certo "olorcillo".
Antes gobernábannos
desde a Capital de España
máis agora vamos a ter
o noso lado a gadaña.
No banco azul
houbo moitos valentes
os que se lle ouvía
bater os dentes.
Non hai porque ter medo
en que te boten ó pilón,
póis agora vaise faer
un corpo de Salvación.
Ante esta situación
o que máis disfrutou
foi o Blas Piñar
pólo posto que soñou.
Si non fora porque o tipo
era cego como un topo
hoxe o Reagan estaba
metidiño no séu toco.
Hai no noso pobo
moito Texeiro
que anda polas ruas
con certo percheiro.
As vellas desta terra
fan un lío na súa vila
non querían a dictadura
nin queren a Autonomía.
E cando iba desfilando
pola rua principal
estallou unha botella
que era fenomenal.
Enta no Palacio das Cortes
o Texeiro como un ciclón
e a moitos diputados
déulle un brinco o corazón.
Estuvo o señor Fraga

MaquetaciÃ³n 1 - Páxina web persoal de: José Antonio Tarrío

Transcript

Documenti analoghi

EL CHINGUERO Feat. La Franci y La Virgin

Texto completo - Revistas Científicas Complutenses

Prado verde y florido