versione pdf - Sardegna DigitalLibrary

Transcript

versione pdf - Sardegna DigitalLibrary
SALVATORE COLOMO
GARE POETICHE IN LIMBA
Barbagia di Ollolai
VOLUME 16
Gare poetiche in limba – Barbagia di Ollolai
Collana «Sardigna in limba»
Progetto editoriale e testi: Salvatore Colomo
Progetto grafico e impaginazione: Gabriella Tornatore, Essegierre Srl
Ricerca e editing: Roberta Girola, Essegierre Srl
© Copyright 2008 by Editrice Archivio Fotografico Sardo s.a.s.
di S. Colomo, per la Collana «Sardigna in limba»
©
2008 by Editrice Archivio Fotografico Sardo s.a.s - Nuoro,
via Foscolo 45, per «Gare poetiche in limba – Barbagia di Ollolai»,
Volume 16 della Collana «Sardigna in limba»
Tutti i diritti sono riservati. Nessuna parte di questo volume può essere riprodotta,
memorizzata o trasmessa in alcuna forma e con alcun mezzo, elettronico,
meccanico, in fotocopia, in disco o in altro modo, compresi cinema, radio,
televisione, internet, compact disk, senza autorizzazione scritta dell’editore.
L’editore si scusa per un eventuale involontario utilizzo di materiali coperti da copyright
ed è a disposizione degli eventuali aventi diritto che non è stato possibile contattare.
1° edizione - 2008
EDITRICE ARCHIVIO FOTOGRAFICO SARDO
s.a.s. di S. Colomo, via Foscolo 45, 08100 Nuoro
tel. e fax 0784/257121
www.sardegnaweb.it - [email protected]
La collana «Sardigna in limba» nasce dal desiderio di
leggere la vera cultura e la storia delle genti di Sardegna
attraverso il suono ritmato delle loro poesie. Perché i poeti
sardi non sono quasi mai dei veri letterati, ma semplici
cultori della lingua e delle tradizioni locali, provenienti
dal popolo, di cui sono la voce più autentica.
Ascoltare versi che parlano di vita, d’amore, di leggende,
nel dialetto locale in cui sono stati scritti, ci collega istantaneamente all’essenza stessa dei luoghi e dei tempi in cui
sono stati concepiti.
È la forza della limba, legata alle tradizioni e al sapere più
antico, che ci aiuta a rivivere i fatti e gli argomenti narrati
con autenticità e a non dimenticare la potenza culturale
della letteratura poetica, la più tradizionale dell’isola.
Sottili o ironici, beffardi o delicati, i versi qui raccolti nascono dall’animo di poeti sardi che, dal Quattrocento a oggi,
non hanno mai smesso di cantare la vita e i suoi eventi con
naturalezza e spontaneità, ma anche con grande maestria
e raffinatezza.
L’opera è articolata in venti volumi: i primi quindici raccolgono poesie vere e proprie, gli ultimi cinque sono invece
dedicati alle gare poetiche, di cui la Sardegna vanta una
ricca e fantasiosa tradizione, purtroppo a forte rischio di
scomparsa: i poeti improvvisatori ancora in attività risultano
infatti ormai pochissimi.
Gli agili libretti sono classificati per gruppi di subregioni
e per periodo storico; all’interno gli autori sono elencati in
ordine cronologico, in base alla loro data di nascita,
e sono corredati da una breve nota biografica. Per le poesie,
la subregione è relativa al luogo di nascita dell’autore, men-
tre per le gare poetiche al paese in cui sono state disputate.
L’impostazione in base alle antiche subregioni della
Sardegna (piuttosto che alle nuove province, per esempio)
nasce dal pensiero che la poesia dialettale – per quanto
sicuramente ritenuta importante e interessante da una vasta
schiera di ammiratori “contemporanei” – sappia più di antico
che di moderno. È dunque parso naturale collocarla in quelle
che ancora oggi vengono considerate le regioni storiche
per eccellenza, i veri “territori” della Sardegna, tuttora così
identificati da pastori, contadini, gente comune, cioè da quel
popolo sardo che ha costruito nei secoli e che ora custodisce
le tradizioni e i costumi della nostra isola.
La poesia sarda è una sorta di plurisecolare epopea di
dimensioni sterminate, per cui la presente opera non ha
presunzione di completezza, anche se la ricerca è stata
impegnativa e ha consentito di accedere a criteri di scelta
validi sotto tutti i punti di vista: letterario, cronologico,
territoriale.
Per ora vuole essere quasi un assaggio generale, sia pure
piuttosto ampio e omogeneamente riferito ai diversi territori,
destinato a tutti, estimatori, conoscitori, ma anche comunissimi lettori che per la prima volta si avvicinano alla poesia
dialettale. Per ogni autore sono state scelte alcune poesie,
ma l’ambizione è quella di continuare a cercare e raccogliere
materiale con cui proseguire, in altre collane simili, l’arduo
compito di valorizzazione della nostra poesia, uno degli
elementi più rappresentativi, e contemporaneamente poco
conosciuti, della cultura del nostro popolo.
Salvatore Colomo
I poeti improvvisatori di questo volume
Salvatore Tucconi (Barore Tucone)
(1885-1969)
Nacque a Buddusò nel 1885.
Figlio d’arte - anche il padre Salvatore era un
poeta improvvisatore - vanta una carriera lunga
e fortunata, sostenuta da qualità di grande pregio
nell’arte di poetare nelle piazze.
Si è sempre distinto per i suoi modi da antico
filosofo, che proponevano argomentazioni sagge
e sottili. I suoi versi erano incisivi e di sostanza,
anche a discapito della forma.
Morì nel suo paese natale nel 1969, all’età di 84
anni.
Raimondo Piras (Remundu Piras)
(1905-1978)
Nacque a Villanova Monteleone nel 1905 ed è
considerato il massimo poeta improvvisatore di
tutta la Sardegna.
Autodidatta, debuttò nei palchi delle sagre a soli
19 anni, dimostrando fi n da subito un naturale
senso critico e una vocazione formidabile per la
composizione istantanea dei versi.
Nelle gare poetiche ha sempre espresso
d5 d
intelligenza ed eleganza, accompagnate da una
mimica particolare e non comune.
La sua produzione è vastissima.
Morì nel 1978 nel suo paese d’origine.
Giovanni Chighine (Nanneddu Chighine)
(1909-1978)
Nacque a Ittireddu nel 1909.
Le sue grandi doti nell’improvvisare versi lo
hanno reso noto in tutta la Sardegna. Conosciuto
per il suo animo buono, sincero e semplice,
nonché per la sua umiltà, ha cantato in moltissime
piazze dell’isola, disputando gare con i maggiori
improvvisatori del tempo.
Morì nel 1978.
Dal 1991 il comune di Ittireddu bandisce ogni
anno un concorso di poesia a lui intitolato.
d6 d
Gara poetica cantata a Oliena nel 1946
dai poeti improvvisatori Raimondo Piras
e Salvatore Tucconi
Tema:
S’amore a sa mamma e s’amore
a s’isposa
Esordio
1. Tucconi
Populu interu, unidu d’Oliena
Torr’a sa calma e isculta unu pagu
Inu’est d’iniziare su disvagu
Pro saziare tantu brama amena
Istanotte cun sa matessi iscena
Nos deves ascultare in modu vagu
A nos torrar’a bider fors’istentas
De sa visita nostra ti nd’ammentas.
2. Piras
S’ora si nd’est astrinta ischerza-ischerza
Giusta, fi n’a su propriu momentu
Però su turnu cun crudele isferza
A su fi ngidu li curret su ’entu.
E nois como a sa nottada terza
Tenimus anzis, pagu impedimentu
C’à chie pensat cosa genuina
Paret chi che l’impedat dogni frina.
d7 d
3. Tucconi
Eolo est in simbolica caverna
Ue sunt tottus inserrados sos bentos
Forsis ded’haer tentu gherra interna
Intro ’e sos oscuros apposentos
Imbeces ch’han s’insoro forza eterna
Sunt bessidos cun fissos movimentos
E bennidos sunt fi nzas a inoghe
Pro disturbare a nois versu e boghe.
4. Piras
Pro issos had’a esser una gloria
Cando isparghen sas alas insoro
Girat in dogni trettu una vittoria
Cun alas invisibiles de oro
E a nois su movimentu in coro
Nos turbat, intantu, e sa memoria.
Ma chie cheret imperare imperede
Tant’hat forza ’e fagher su chi cherede.
5. Tucconi
Ite cherides, tottu custos bentos
Ch’essin a bolu cun sas alas nettas
E in su mare agattan bastimentos
Los triulan ca b’andan che saettas
Mancu dan piaghere a sos poetas
Debiles e de poveros talentos
Cando su ’entu frigidu s’arreada
Su pagu chi possedin che lis leada.
d8 d
6. Piras
Nois in chirca de su disaogu
Intr’e tottu sa mente’asie sesta
Ma est ora de dare cuss’isfogu
Ecc’Eolo iscadenat sa tempesta
Paret chi b’hapat gustu e b’happat giogu
A cherrer distrubare custa festa
Si fid’istadu a lugura galanu
Ness’istare che diat a manzanu.
7. Tucconi
Eolo mancu l’ischit chi b’hat festa
E pro cussu est chi faghet cust’oltraggiu
Ma unu marineri in su viaggiu
Sa vela isparghet cun brios in testa
Da ch’a subra l’aggiunghet sa tempesta
S’armat de isperanzia est su coraggiu
E non bistat a manu e no s’attontada
Che-i su ’onu su malu l’affrontada.
8. Piras
Mancari in intro ’e sa grutta fi na,
Ue solet su ’entu custodire
Si had’Eolo una parte divina
Cando mai non dede custu ischire?
Chi da-e tantu in tantu imbiant frina
E de nois sa notizia had’a battire
E su ’entu chi gherrat e non lughede
Cand’a nois notizia che giughende?
d9 d
9. Tucconi
Cand’unu ’entu Eolo cumandada
E-i sa ’ucca a sa caverna tappada
Pro chi in parte unu controllo l’happada
Ma carchi ’orta su ’entu si nd’andada
Chie had’esser su ’entu chi mandada
Impinguadu su cale unu iscappada
A su momentu ch’esit pagu ’onu
Ch’essit quasi a cua ’e su padronu.
10. Piras
Mi, so pensende su ’entu ch’imbolada
Da-e chelu sas nues ch’ispianada
Forzis sa legge de Giove violada
Ca sas nues abbosas ch’alluntanada
Proite vivet cando issu ’olada
E sa nues nieddas che mattanada
Sa nue a su ’entu la cunzedidi
E de pioer a Giove l’impedidi.
11. Tucconi
Cuddu babbu had’a tenner bonu proe
Ammitto chi padronu est de inie
Però a cantu nde pared’a mie
Che-i sos ballos chi no che sunt oe
Unu fizu requit a sas noe
Unu che torrat poi ’e mesudie
E cando cuddu a torrare resessidi
Aberinde sa gianna unu si nd’essidi.
d 10 d
12. Piras
Ca sa moda ’e sos babbos est in donu
Cumandende sos fizos cun ammiru
E cantos babbos no hant postu in tronu
Ch’andan a piaghere e a delliru
Non contat puru si ’olat su padronu
Si cando cheret s’iscappat in giru
Segundu su decretu chi no mancada
Issu est padronu e inie los tancada.
13. Tucconi
No nd’has bidu de babbu si bi crese
Su controllu severu gia b’est grae
Da chi nd’intran sos fizos chimbe o sese
Falat a giosso e frisciat cun sa giae
Però su birichinu che-i s’ae
E iche l’essit in punt’e sos pese
In su balcone o in d’un’istampolu
Poi nde torrat in su fumajolu.
14. Piras
Faghen sos fizos un’attera giae
O buscan puru unu passapertuttu
Mancari chi los tanchet in cuddae
De s’autoridade no hat fruttu
Si intro han’osservadu e no est grae
Puru mancari ’alet risoluttu
O chi puru a furinu s’incanalede
Tantu mancu su titulu li ’alede.
d 11 d
15. Tucconi
Eolo in su viaggiu si est fidadu
Cando chi de dimanda hat fattu prou
E-i sos bentos intro s’otre sou
A sa zattera de Ulisse hat dadu
Sos cumpanzos chi no had’avvisadu
Abberin s’otre e bessin da-e nou
Tenen sos bentos malos cun isgrabbu
E violadu han s’ordin’e su babbu.
16. Piras
Eolo nd’est istadu trappu prontu
A s’esser postu sutta, in manu anzena
S’idet chi nde hat fattu pagu contu
E sunt bennidos a s’ispassur’amena
Si comente che tando ancora est tontu
No nde lassan ne chima ne arena
Tand’est de badas chi nos invocamus
E sa furia insoro agguantamus.
17. Tucconi
Cand’est in bonu non faghet azzola
Ne nd’ischin sos umanos individos
Preghend’a tottus ma no si sunt bidos
Ma non solu pro una ’orta sola
Finzas bindighi-dies in s’arzola
E-i sos bentos fi n tottu dormidos
Dormin, ma invoco umile e devotu
Si no los cheres bi ’enin e tottu.
d 12 d
18. Piras
Da chi sunt issos de mala idea
Cheres ponner isprones che a runzinos
Si faeddare che dia a Tiltea
Nettunu furat sos lidos marinos
A che torrare a sa sua pelea
E lassare sas abbas a puntinos
Faeddareli male a sos concluos
Dognunu abbarrat in sos logos suos.
19. Tucconi
Cando si moet unu bentigheddu
Da-e s’altura murmurat sos salmos
Però cando de ala isparghet ramos
Tando sunt che-i cuddos de Rizzeddu
E sunu vurriados de chelveddu
Ti paren bravos da chi sunu calmos
Da chi sunt agitados e los tenene
Cun sa camisa ’e forza los mantenene.
20. Piras
Cando sunt calmos già sunt un’ammiru
Si tremet sa natura tottu intrea
Su ’e punire est cando ’essint in giru
Chi ninnant tottu canta sa boréa
Deo ammiru su nobile zeffiru
Cando bessit cun Flora bella dea
Custos sunt astros de brutt’intellettu
Bessint continu pro fagher dispettu.
d 13 d
21. Tucconi
Zeffiru bellu, cando in chelu trazzada
S’aria bella, frisca e liberale
Cando s’isparit e cando s’affazzada
Su maestrale cun alenu ’e sale
E-i su ’entu frigidu e regale
Su chi lentore e abba ti ghiazzada
A cussu cheret chi sas alas tambene
Comente che-i s’abba ’oghet su sambene.
22. Piras
A bi cres, postu chi s’est in suspettu
Forzis a nois no tenzad’istima
Tando pariat chi fid’inchiettu
Cand’alzados che semus a sa prima
Como intantu già paret chiettu
Forzis a issos toccadu hat s’anima
E s’est bennid’anghelu da-e mostru
Como timet su rimproveru nostru.
23. Tucconi
Abbissu sese in su chelu azzurru
No bi slat su sou vile alenu...
A nois nos hat fattu malu murru
Ch’ham’a s’impetu primu postu frenu
Però nos faghet che pane in su furru
Nos had’a cogher’a calore lenu
Pro chi si happat fattu sa calmada
Su tantu, cand’a fi ne nollu dada.
d 14 d
24. Piras
E si nos coghet a calore lenu
Non deves lamentare a custa zente
A da chi como postu ch’hat su frenu
E chi lis hat toccadu coro e mente
E si issu s’airat in pienu
Tando faghet in modu violente
Da duos pese cun sos giros suos
Bolat fi nzas a chentu-trinta-duos.
(Fine dell’esordio)
d 15 d
Tema:
S’amore a sa mamma e s’amore
a s’isposa
Tucconi: S’amore a sa mamma
Piras: S’amore a s’isposa
1. Tucconi
Prima fit de venditta e de perdonu
Su tema chi nde hamus conguidru
Como un’atteru tema nd’hat bennidu
D’istrategia e su nostru arrejonu
Su chi a mie a cantar’est bessidu
S’amore de sa mamma caru e bonu
Finzas ch’in coro mi restat fiamma
Dev’adorare e istimare a mamma.
2. Piras
Tottu cuddos fideles pensadores
Chi faghen in bideas giru tundu
Cheren ischire da sos cantadores
De cantu che suzzedit in su mundu
De custos duos perfettos amores
Cale det esser su pius profundu
Chi nos hat fattu intrare in meda cosa
Invece a mie est toccada s’isposa.
d 17 d
3. Tucconi
Deo ammitto s’amor’e s’isposa
Ch’est un’amore de data divina
Però s’amore ’e mamma est una cosa
De natura perenne pius ladina
Iss’est comente una matta ’e rosa
Chi ponet in su coro raighina
Ca s’amor’e s’isposa si costruéde
S’amor’e mamma in su latte si suede.
4. Piras
S’amore’e mamma in su latte si suede
Circulat fi nzas intro ’e sas venas.
Unu ch’a si cojare si reduede
Li restat su ’e mamma solu appenas.
Da chi su ’e sa mamma diminuéde
Ch’aspirat sempre a sas dies serenas
E-i s’amore veru tando avreschede
Minimat unu e-i s’atteru creschede.
5. Tucconi
Su coro semitundu nd’est formadu
A primu palpitu no l’isconquassada
A s’amore ’e sa mamma radicadu
E dogn’atteru amore ti lu lassada
Intro su coro già est riservadu
Perun’atteru amore ti trapassada
Pro chi non tenzat amore pius grattu
S’amore ’e mamma in coro istat intattu.
d 18 d
6. Piras
Si bene su pensamentu lu inghirada
Già s’hat a abizare ’e custa cosa
S’amor’e mamma seriu s’attirada
Ca s’amat puru che mamm’amorosa
Però s’amore chi pius dellirada
A dogn’omine nadu est un’isposa
Custu est chi attaccat su martiriu
Movet, agitad’e ponet in delliriu.
7. Tucconi
S’amore de s’isposa est una rutta
De ojada, pro cumbinazione
E durat su delliriu un’iscutta
In su fogu d’estrema passione
S’ora chi sa fiamma istad’allutta
Fremet su coro e brujat sa persone
Poi s’amore fi nit e s’istudada
Però s’amor’e mamma mai mudada.
8. Piras
S’amore de s’isposa est sa dulcura
Chi mai l’hant sos santos cancellada
A ti bider mirende anghela pura
Intro su sinu su coro furàda
Finas a s’ora ’e sa sepoltura
S’isposu l’hat in mente cun s’ojada
Finzas morzende la ’idet presente
E mamma est isvanida da-e mente.
d 19 d
9. Tucconi
Sa mamma ’e sos affettos est un’asca
Sa chi l’hat imparadu a minoreddu
Su primu risu, su primu faeddu
Chi beneittu l’hat sa prima pasca
Sa chi l’hat postu su primu manteddu
Ch’imboligadu e astrintu l’hat fasca
Sa chi l’hat battijadu, premurosa
E beniminde amores de isposa.
10. Piras
Sa mamma est chi l’hat postu su manteddu
Imboligadu e ligadu l’hat fasca
Ma da chi l’est bintradu in su cherveddu
De leare a Franzisca, Peppa o Pasca
Si ’enit s’ora ’e li ponner s’aneddu
Cun sa cumpanza affrontat sa burrasca
Cun issa s’idet in totale gloria
E mamma no nde l’enit a memoria.
11. Tucconi
Cust’omine ch’isposat a Franzisca
Chi nd’esserat un’anghela terrena
Brujat su coro e brujat dogni vena
Prit’hat sas laras che mendula frisca
Eppuru fi nas chi andat in chisca
Desizat puru una muzere anzena
Però manc’unu fizu tenet brama
De disizare un’atter’una mamma.
d 20 d
12. Piras
A chie giughet samben’in sas venas
Comente bramat su segretu coro
Hat de l’unire sas dies serenas
S’ischidad semper a sognos de oro
Ma ite bramat sas mammas anzenas
Da chi no amant sas mammas insoro
Invece unu chi bramat cuss’ora
Amat a issa e atteras ancora.
13. Tucconi
Nois già nd’hamos bidu meda cosa
Su paragone, mi no est distante
A l’amare, amende si est che rosa
L’adorat cando issa istat galante
E b’andat a chenare cun s’isposa
Ma pro dormire bi tenet s’amante
Però nisciunu in sa vida terrena
Andat in chirca d’una mamm’anzena.
14. Piras
Chie hat viscios un’anzena bramada
La ’idet rosa prima ’e repetire
Però semper a s’isposa prus amada
Ca l’est isposa si podet ischire
E pro s’isposa su samben derramada
Finzas a s’ora ’e la sepellire
Morit sa mamma est calmada sa fua
No bramat sas anzenas ne sa sua.
d 21 d
15. Tucconi
Sa mamma, tue lu deves ischire
Issa mi, pro su fizu bi disputada
Si sa mamma su fizu’idet patire
Paret chi una lanza in coro juttada
Morit s’isposa ’e luttu hat su ’estire
Morit sa mamma, e su coro si luttada
Su ’estire giambare podet gai
Su coro ’e mamma no si giambat mai.
16. Piras
Cando’ enit de morte sa tempesta
L’istat su coro sempre a sa ’eretta
Deo faeddo, cando biu resta
Su ’e s’isposa est amore perfetta
Cun gautella la giughet a festa
La ’ogat a ballare, a sa brazzetta
Est de Cupido sa suprema iscola
E-i sa mamma in domo lassat sola.
17. Tucconi
Cando la ’ogat l’est unu consolu
Un’adulazione solu ebbia
Però s’amore ’e mamma solu-solu
Bessit da-e s’intragna in armonia
E dogn’ora li cantat sa anninnia
Finzas a si dormire in su balzolu
Poi su fizu a sa mamma s’acchittidu
Pro s’anninnia li torrat s’attitidu.
d 22 d
18. Piras
Tue naras ch’est adulazione
Deo ti naro est fiamm’amorosa
Li cantat de dilettu una cantone
Cantu pius est bella e lussuosa
Li narat chi si bramat a cumone
La trattat de columba, amada rosa
Ca su coro li toccada cando parada
E a sa mamma solu mamma narada.
19. Tucconi
Cand’est innamorende fittianu
Li narat rosa e columbina mia
Ma da su coro sou ch’est lontanu
Su coro fremet pro sa bramosia
E da-i poi chi l’intrat in manu
No linarat columba ma istria
E-i s’amore in odiu li buffada
De sa mamma niunu si nd’istuffada.
20. Piras
Li had’a narrer troja arrabiadu
Ma l’addurat cuss’ira unu momentu
Tantu a dogni unu est capitadu
Ca cun s’isposa solu so cuntentu
E pro sa mamma est ispensieradu
E intendet sas boghes che-i su ’entu
Sa mamma a sa ’idea chi li portada
Lu giamat e issu non si ’ortada.
d 23 d
21. Tucconi
Cand’unu fizu est isposadu a mannu
Hat isfogadu a s’isposa ogni brama
E-i sa mamma sun seriu pannu
Mantenet de amore una fiamma
Ma si su fizu tenet un’affannu
Curret tando a su sinu ’e sa mamma
Ca non b’hat pius nobile cunsitu
Che-i su ’e de sa mamma pro su fizu.
22. Piras
Ded’andare si tenet affannu
Comente a che leare su duttore
Ma da poi chi passat cuss’impannu
Si nd’allontanat cun pagu fervore
Da chi est cojadu e da ch’est mannu
Est cun s’isposa su profundu amore
Inie b’est s’amore e b’est s’affettu
E sa cascia afrisciada ’e su segrettu.
23. Tucconi
A ti nd’abizas ch’est a limba vaga
Est sa mamma chi tenet centru e pernu
Sutta ’e sos affettos già s’allaga
Est su depositu de s’amor’eternu
E pro s’amore in coro sa piaga
Cando chircas su balsamu maternu
Ca non tenet sa forza virtuosa
D’haer amore su coro ’e s’isposa.
d 24 d
24. Piras
C’abbandonet in tottu no lu neras
Non cretas deo lu cherzo imprimire
Però non chirco tantu sa manera
Ch’andana ue sa mamma a require
Ca luego est s’isposa e cando a sera
Non bidet pius s’ora de s’aunire
E passat de sas dies sos fragellos
Da ch’est presente a cuddos ojos bellos.
25. Tucconi
Osserva d’esa mamma su pipiu
Est pius altu s’amor’a sa cumpagna?
Ca s’amor’est bessidu da-e s’intragna
Generadu, difesu e tentu biu
Che abba chi pioet in muntagna
Torrat a mare currende in su riu
Gai s’affettu ’e fizu, amor’e brama
Torrat a sas intragnas de sa mamma.
26. Piras
Ma sa mamma si est ancora bia
Prite su tempus l’hattid’a obbligu
E had’a narrer: “Mamma, sola ebbia
Ma cantu duras bia pro castigu?”
Unu si est presente a un’amigu
Narada: “Custa est s’isposa mia!”
E pomposa e galana la presentada
E de sa mamma mancu si nd’ammentada.
d 25 d
27. Tucconi
Sa mamma ch’hat passadu sos beranos
E sa pianta ch’hat dadu su fruttu
Cantu sunt bellas cuddas lanzas manos
Chi carignadu m’hant cando happo suttu
E cuddos duos fi nes pilos canos
Chi sas lagrimas prima mi han’asciuttu
Hant de attraer dogni podere
Chi no attraet gai sa muzere.
28. Piras
Cagliadi mudu. Pianu pianu
Analiza sa cosa da-e fundu
Ogni fizu si nd’istat a lontanu
Da-e sa mama cando intrat in mundu
Olvidat fi nzas cuddu pilu canu
Proite amat su pilu biundu
E cando la presentat, no l’affrontada
Che su pilu imbezzadu pius non contada.
29. Tucconi
Sa mamma est un’affettu, ch’in tottue
Ti amat, ch’est sinceru e opportunu
Ma un’isposa si bi moris tue
Si nde leat a s’annu un’atter’unu
E si nde cazzat cuddu mantu brunu
E bolat in s’aéra che sa nue
Sa mamma si suzzedit s’isventura
Giughet su luttu fi n’a sepoltura.
d 26 d
30. Piras
No m’interessat, como mi est cumpagna
De cantu ten’in coro a ti nd’abizas
Si istas tue una die in campagna
A torrare a su sero a lu disizas?
Non chircas chie t’hat giuttu in s’intragna
Happat patidu dies fi n’a mizas
No t’interessat nudda ’e cussa cosa
Disizas solu s’amabile isposa.
31. Tucconi
A disizare, disizan a bottu
Non sas isposas ma atteras puru
Ma est sa passione ch’hamos tottu
De s’amore brutale fruttu oscuru
Ma su maternu amore e devottu
De s’amore infallibil’e seguru
Su chi devet andare a drittu filu
E-i su coro est chi dat sempre asilu.
32. Piras
Lassamus sos disizos d’insolenzia
Feos, d’unu carnale piaghere
Chi da-e sa dimora est in assenzia
In campagna pro fagher su dovere
Disizada s’amore a sa presenzia
Des a sagrada e amada muzere
Ca est dulche inue solu abitada
E a sa mamma mancu la visitada.
d 27 d
33. Tucconi
Sa mamma est un’amore geniale
E semper venerada est cussa chiza
Issa no est pro nemos parziale
Cantu amat su fizu, amat sa fiza
Su ’e mamma est s’amore naturale
Su ’e s’isposa est amore a postiza
Su ’e sa mamma est amore de natura
Cudd’est amore de pizzigadura.
34. Piras
No est pizzigadura e ne offerta
Chi l’hat elettrizadu intro sas venas
Ca cando sa pupia i’had’abberta
Bidet tottu sas anghelas terrenas
E custas fagher già ischin s’iscerta
Pro si passare sas dies serenas
Issa invece l’hamat a puntinu
Comente li hat dadu su destinu.
35. Tucconi
A giovaneddu trapassat sa lanza
E da chi ’idet una bella rosa.
E faghet iscrittura in alleanza
Però pro s’iscrittura est paga cosa
In Inghilterra, America e in Franza
Bi tenen su divorziu de s’isposa
Però manc’unu fizu tenet brama
Su divorziu nd’haer da’ sa mamma.
d 28 d
36. Piras
Si tenen su divorziu ’e s’isposa
Si no cumbinan in sos naturales
Finzas dogni dulzura est velenosa
Segundu sos eventos temporales
Però pro s’isfozare de una rosa
No s’isfaghet su mundu in generales
Si sa mamma non benit divorziada
Mi, ch’est attesu e bisonzu non b’hada.
37. Tucconi
Sa mamma est s’amore pius santa
Chi organos e carena ti hat costruttu
Sa vida hat dadu a tie tottaganta
Anima coro e-i su latte has suttu.
Est cudda venerabile pianta
Chi deves adorare essende fruttu
Est sa pianta chi su fruttu hat fattu
E madurare in su propriu rattu.
38. Piras
Tottu cumpletu su genere umanu
Mira chi l’ischit chi sa mamma l’hada
A da chi nd’est a trettu nd’est bajanu
E bidet cudd’amabile adorada
Chi li hat postu s’aneddu in sa manu
Cuss’est sa sorte sua Ninfa o Fada
Tott’incue su coro si mattanada
E da-e mamma ognunu s’allontanada.
d 29 d
39. Tucconi
Sa mamma est s’amorosa, eterna frizza
Ch’hat pius mortale simpatia
Issa est semper cun dulche armonia
Est de su fizu sou sa capizza
A da chi no li restat una trizza
Narat: “Cust’est sa trizza ’e mamma mia”
Chi pro m’amare si ch’est incanida
A custa trizza li devo sa vida.
40. Piras
A da chi est un’omine cojadu
Sa mamma est continu abbandonada
Ca sa mamma chi su fizu hat criadu
Mi, ch’est in domo cun s’ispos’amada
Issu li hat sas dies cunfortadu
Che fundamentu ’e viver in s’istrada
Est issa ch’hat d’amore sos tributtos
Est sa funtana ’e sos novellos fruttos.
41. Tucconi
Da chi s’omine diventat maridu
S’abbandonu ’e sa mamma est unu dannu
Proprio had’a girare su sentidu
Ca su samben ’uddit da’ s’affannu
Cando passat in su maternu nidu
In cuddu nidu chi ses fattu mannu
Narad’: “Inoghe est su nidu mammescu
Ch’est su puzone chi m’hat dad’addescu...”.
d 30 d
42. Piras
Deo nd’happ’intesu pius d’una’ia
Da-e sa mamma s’omine confusu
A narrer: “Balla, cuss’ancora est bia
A bisu meu non morit piusu”
Ma sa funtana de sa simpatia
Inue sos affettos b’had’inclusu
Istat semper timende si li mancada
S’animu d’issa, su coro l’iscancada.
43. Tucconi
Ello, custu est omine terrenu?
Ingratu, barbaru e d’anima bruna
In terra puru est cosa comuna
Chi nde hada ogn’orija pienu
Certos han dadu a s’isposa velenu
Solu pro nde lograre un’atter’una
Prite b’est su maridu iscapricciadu
Comente b’est su fizu isnaturadu.
44. Piras
S’esagerazione no distinghede
S’eccezione est semper fastizosa
Sa mamma tant’in coro no l’ispinghede
Ca no lassat s’anima luttuosa
Ma mira, a unu chi morit s’isposa
Ancora sa camija si nde tinghede
Chi a s’affl ittu coro si nd’aggianghede
E pro sa mamma mancu bi pianghede.
d 31 d
45. Tucconi
A ti caglias, o cheres chi t’entule
Ca si ti naro tottu ti est cundanna
Ca nd’happ’intesu in sa ’idda ’e Nule
Omines attitende a boghe manna
Mirende cun d’un’oju a su baule
Cun s’atter’oju abbistend’a sa gianna
Cun d’un’attitu sa mala fortuna
Pritte nde fit mirende un’atter’una.
46. Piras
Mi, chi dogn’unu ammirat sa chi est morta
Tant’oramai ch’est fora ’e via
Cando bia in vida l’hat regorta
Ch’in amore fundadu e simipatia
Como ch’istat mirende a cussa porta
Pro un’attera isposa solu ebbia
Ca d’un’isposa nde tenet sa brama
Però no est osservende sa mamma.
47. Tucconi
Si gasie s’istraziat est guai
Su cojadu chi mirat una nubile
Cheret narrer s’amore tou est gai
Ca mudat ogni die nd’est volubile
Però s’amor’e mamma est involubile
Est un’amore chi no mudat mai
Intro su coro si frisciad’e tancada
E non si sostituit cando mancada.
d 32 d
48. Piras
Sa chi t’est morta nd’est certu mancanzia
Prite la chircas, non torrat a vida
Ca nd’has d’una novella sa sustanzia
Restat in coro s’isposa imprimida
Non sentis de sa mamma sa lognanzia
S’in casu suzzederat s’isparida
Nen cantu durat bia la favoridi
E ne la sentit da chi si nde moridi.
49. Tucconi
Osserva sa materna nobilesa
E-i su coro ch’in su sinu battidi
S’a sa muzere faghes un’offesa
S’offendet lestramente e non cumpattidi
Sa mamma invece semper la cumbattidi
E perdonat su fizu cun prontesa
Pro chi su fizu siat pagu ’onu
Sa mamma li dat semper su perdonu.
50. Piras
Tue ses nende chi l’hat perdonadu
Ma no est giustu faeddu perfettu
Cantos nde han sas mammas iscolladu
De cuddos chi si cojan’a dispettu
Cantos pitzinnos no han’affogadu
Pro no los bider pranghendi’in lettu
Ma chircheras giustizia e rejones
Non calculemas sas ecceziones.
d 33 d
51. Tucconi
A bocchire maridos e muzeres
Suzzedit meda non d’eccezione
Ma cussas lasso già chi no las cheres
E passamos a un’atteru istradone
S’affettu ’e mamma ne sacros doveres
Non bramat fizu anzenu ed est rejone
Bramat solu su veru fizu sou
Ma no est gai nò su coro tou.
52. Piras
A mi faghes su santu piaghere
E filas drittu in pacifica istrada
S’amare una mamma già est dovere
Però già ’ides chi pagu est amada
Osserva cando leas sa muzere
Comment’enit sa mamma abbandonada
S’abbandonada si mi has cumpresu
Est tollerada ma est giutt’a pesu.
53. Tucconi
Sa mamma est de s’amore su casteddu
Issa tenet in coro raighinas
Sa pisedda ti leat su piseddu
Cun giros e regiros in banchinas
Luego b’hat fermagliu e b’had’aneddu
B’hat regalos ancora e oricinas
Chi paret una cosa comporada
Pro sa mamma de custu no bi nd’hada.
d 34 d
54. Piras
Pro sa mamma non si faghet impignos
S’idet ch’est mesu morta sa fiama
Pro un’isposa si tracciat disignos
E no s’isfilat s’intricada trama
A s’isposa dat basos e carignos
Ma nara, chie si ’asat sa mamma
Da-e minore l’istat sempr’affaccu
Ma si s’asat sa mamma est mesu maccu.
55. Tucconi
S’idet chi a s’isposa has dad’azzoccos
Cun basu ’e passione e no l’ignoro
Massimamente cando sun pizzoccos
Est bestiale mì, s’amore insoro
Adornada de aneddos e fioccos
Sos fioccos de mamma sunt in coro
Sunt cussos sos affettos de natura
E non bi cheret affioccadura.
56. Piras
Sun sos fioccos chi han galantidu
Adattos pro sas suas dies bellas
Fattende de cumprender s’individu
Ch’hat sebaradu una ’e sas istellas
Cando s’aunin muzere e maridu
Ismentigan sas insoro parentellas
Sun custos solu chi si sentin bene
Ligados cun sos nodos de Imene.
d 35 d
57. Tucconi
Deo cheria ischire de sos nodos
Faeddos tuos mi podes battire
Sa mamma t’amat in tottu sos modos
Non b’hat bisonzu in logu ’e l’ischire
Pro s’isposa in s’Imene sunu sodos
Proite timet de si che fuire
Solu tando s’amore ricostruede
Prite si no est presa si che fuede.
58. Piras
Ma no est presa cun funes o restes
S’est presa chin sos nodos de Imene
Sun invisibiles e sunu celestes
Sos nodos chi ligadu han cussu bene
Finzas de mammas s’agattat arestes
Gai est giustu s’isposa ch’incadene
Sa ch’hat suffertu dolores e fadigas
Ma si prenden a tie ti ch’isligas.
59. Tucconi
Nara cale isposa che a Fantina
Ch’hat fattu sende morta a sos viventes
No teniat isposu ne parentes
Teniat solamente una bambina.
Issa si nd’hat bogadu duas dentes
L’has bendet pro leare meighina
Mai a mancun’isposa est capitadu
Pro su maridu hat gai cumbinadu.
d 36 d
60. Piras
Unu romanzu fattu a meraviza
Non b’intrat mai in mesu a cusa trama
Poi s’esseret sa mamma a sa fiza
Ma no l’hat fattu sa fiz’a sa mamma
Ch’est istada diversa ti nd’abiza
Custa no est che s’attera fiama
Est s’amor’a s’isposa chi s’estendede
De pius andat e de pius s’azzendede.
61. Tucconi
Tue li naras amore divessu
Pro leare a sa mamma su meritu
Ma a tie non benzat mancu a pessu
Si naras gai committis delittu
Cando su sole colpit su granitu
Ferit su raggiu e torrat su riflessu
Da-e sa mamma s’affettu s’afforrada
Chi da-e mamma a fizu andat e torrada.
62. Piras
Cal’est sa mamma, a su fizu minore
E poi no nd’haiat atter’una?
Però su fizu non faghet errore
Ca no possedit sa mamma comuna
Su fizu chircat de s’isposa s’amore
Inie tenet totta sa fortuna
E pius chin sa mamma si mattanada
Pius sa mamma ’ezza l’allontanada.
d 37 d
63. Tucconi
De un’isposa non solu s’ammentada
L’hat giovana d’amore coronada
E de su coro chi gai presentada
S’amore d’ipocrisia mascherada
Ma si la ’ides mesu ismentigada
Non sol’issu pro s’isposa s’istentada
Anzis si cuat cun trassa ’e monza
Ca fi n’a la mustrare nd’hat birgonza.
64. Piras
S’enzerant sas isposas, provvisoriu
A ti fagher ischire mi nd’onoro
Chircat s’isposa, s’isposu: “Ajutoriu!”
Pro fagher bene sa cumpassada insoro
Si procurat sas dentes de avoriu
Siant d’argentu o ancora de oro
Ma unu fizu a sa mamma non proas
Chi l’hapat comporadu dentes noas.
65. Tucconi
Su fizu a sa mamma hat simpatia
La tenede che perla e l’appianada
Sa mamma s’unu fizu hat maladia
Istat fi nzas chi morit o chi sanada
S’attaccat a s’isposu sa tisia
Luego sa muzere s’allontanada
Mancar’in faccia non ti che lu frundada
Prit’a paura chi su male la cundada.
d 38 d
66. Piras
A faccia de s’isposa sa tisia
Tentada de bi l’haere guarida
E si nd’hat bidu pius d’una ia
In sa propria edade e abbellida
Ca forza de amore e simpatia
Carcuna pro s’isposu s’est bocchida
E-i s’isposu si b’est bidu ancora
De s’occhire pro sa sua signora.
67. Tucconi
Como chi de fi nire ’ennid’est s’ora
Non boghemas cavillos da-e nou.
Cristos sa mamma hat che aurora
E d’esser fizu d’issa hat dadu prou
E a fiancu de su fizu sou
Sezzid’in chelu est Nostra Segnora
Ma s’ispera de Deus luminosa
Che-i sa mamma no sentit s’isposa.
68. Piras
Gesugristu, ca fit galu bajanu
Zertu, pro forza amaiat sa mamma
Però Santu Zoseppe s’anzianu
Had’a Maria e a issa sol’amat
E Santu Zuacchinu soberanu
De Anna soberana tenet brama
A sas muzeres fi ni affiancados
E si sunt de sa mamma ismentigados.
d 39 d
Gara poetica cantata a Oliena nel 1950
dai poeti improvvisatori Raimondo Piras
e Giovanni Chighine
Temi:
1) Sas virtudes e diffettos
de sas femminas
2) S’era antiga e moderna
Esordio
1. Chighine
Una ’orta faghindem’una gita
Connoschei sa tua fratellanzia
E so in sa matessi circustanzia
Pro chi unu e s’atteru l’invitat
Casi perdidu haia s’isperanzia
Populu caru a ti vagher visita
E da chi como ’ennidu che so
Unu saludu Oliana ti dò.
2. Piras
Si no m’isbaglio est sa quarta ia
Chi Oliana t’happo visitadu
S’ultima ’orta chi cun bois fia
d 41 d
Happo cun d’unu adiu saludadu
E deo, cando mai bi creia
Chi de me ti nde fist’ismentigadu?
A da chi m’has cherfidu che poeta
Unu caru saludu meu azzetta.
3. Chighine
Hamos lassadu unu jau lampante
Cun su cumpanzu chi deo tenia
Invec’inoghe sa segunda ia
Custa gara est pius incostante
Ca m’has affiancadu a su zigante
De s’ischietta e sarda poesia
Si non resesso sa gara a sustenner
So cunvintu ch’incontru m’has a benner.
4. Piras
Chighine, no accuses su guai
Ses chi bonu a cumprender ses continu
Ca su venturu non si l’ischit mai
Est in s’incognidade su destinu
Poi su dicciu antigu hat nadu gai
Caddu non b’hat chi non benzat runzinu
Tantu perdonu no nde lis domando
Finamentas de s’ora chi mi ch’ando.
5. Chighine
No est pedire perdonu a frade meu
Indulgenzia domando a tottu prou
Ca l’happo nadu e ripito da-e nou
d 42 d
Chi tue ses unu zigante intreu
E a negare tottu su ch’est tou
Est che negare sas grascias a Deu
Deo sos brazzos mios los abberzo
Mancari laudare non ti cherzo.
6. Piras
Ma deo so de paga educascione
Massimu cando canto in d’una gara
Ca nd’este veramente una rejone
Adulare sos atteros in cara?
Ca s’unu est de pagu cumprensione
Sa cosa pius licita la nara
Non giuttas indichende puntos fissos
Tantu pro giudicare che sun issos.
7. Chighine
Menzus usare dogni riguardu
E camminare pianu pianu
Est su matessi ’e mi narrer: “Marranu!”
Chenza mi attrivire a tantu azzardu
Ca est a ponner unu ’oe in beranu
Cun d’unu boiteddu lanzu e sardu
Bisonzat ch’happat bona cumpentenzia
Ma inoghe b’hat una differenzia.
8. Piras
Ue mi cheres render sos onores
Poninde dispertoria e isprecos
Ma non toccat a nois che autores
d 43 d
A esaltare virtudes e peccos
Ca semus duos improvvisadores
E bintran pagu sos boes e beccos
Non bi dêt haer nisciun’artifiziu
A su populu toccat su giudiziu.
9. Chighine
Creo non t’hat a esser un’ofesa
Ma la cherzo lottare sa rejone
E tue puru l’has bene cumpresa
Ca Remundu b’has dad’attenzione
Happo nadu a sa populazione
Cant’est manna sa mia debilesa
Prite debile sò ti l’happo nadu
E-i sa forza tua happo proadu.
10. Piras
Caru collega non ti lees pena
Però pius leale ti cumporta
Tantu sa fama mia torr’incorta
Deo la creo una vana iscena
Podes cumprender tantu in Oliena
Chi a mie han intesu attera ’orta
Su chi sò deo l’ischin in tottue
Non b’hat bisonzu de lu narrer tue.
11. Chighine
Tue s’onore dadu tene in mente
L’ischit tottu sa populazione
Finzas deo in custa occasione
d 44 d
Cantad’happo de fronte a custa zente
Ma lu neit fi nzas s’Onnipotente
Chie amat s’umiliazione
Chie s’umiliat a tempus pezisu
Nde benit collocadu in paradisu.
12. Piras
In sos tempos antigos sos mischinos
Adoraian s’omine che Deu
E mortu han a cussos miserinos
Ca naraian: “Oh, signore meu!”
Como che sun bogados sos inchinos
Dognunu si presentat reu – reu
Ecco s’umilidade e pro rejone
E fi nidu han s’umiliazione.
13. Chighine
S’umiliazione has bene ischidu
Chi fi nzas oe s’omine had’istrintu
Tantu chi de la perder so cunvintu
O in custu o atteru partidu
Bisonzu chi mi dias tottu vintu
Tant’a la perder mi vid’opprimidu
Però in tottu custu no la zedo
Ma nessi custa grascia ti pedo.
14. Piras
Pro forza de ischire e de arranca
Tantu da cando mamma a mie hat lintu
Sò semper liberale a fazza franca
d 45 d
Chenza peruna duda ista cunvintu
Ca cherzo fi nzas chi mi ch’ettes s’anca
Non ti nd’incures pro chi m’idas chintu
Ca cando no lu giutto su piuer
Mi’ dogn’omine ch’est suggettu a ruer.
15. Chighine
E tando happo rejon’e sa pretesa
S’umile mi presento in sa disputa
Da-e sa prima o sigunda ripresa
A mie dolet si che ruo sutta
Ca bidende sa tua fortilesa
Tando sa ruta mia est troppu brutta
Ca est suggettu a nde fagher abusu
Pro cuss’eo mi dia cherrer susu.
16. Piras
Tue ses postu, dolia s’intentu
Si de s’abba non cheres fagher usu
Ecco custu ch’hat doppiu talentu
A chi est sutta ponet in abusu
Ma si non bi nd’hat un’a fundamentu
Non bi nde podet rezer unu susu
Su ’e subra pro legge be-i cheret
Bisonzat su ’e sutta chi poderet.
17. Chighine
Tue però sa legge a sinnu tortu
Sighis, e m’hat sa rutta impauridu
Ca narat unu dicciu a modu noltru
d 46 d
Deo no isco si tue l’has ischidu
Menzus narrer: da inoghe so fuidu
Chi no narrer: ingoi m’hana mortu
E pro cussu ti l’happo fattu ischire
Chissa chi tenza sa forza ’e fuire.
18. Piras
Si b’hat gherra e pistas in sas alas
Cheret narrer ses pagu gherradore
Si tenes in sa vida bruttu onore
Non podes haer meritu in sas galas...
Menzus restes in gherra ch’in valore
Chi non salvu ’ortende sas palas
Proit’est chi sa gherra rinfiorit?
Chie morit gherrende mai morit.
l9. Chighine
Però sa morte nd’hat oju biancu
E diat esser a nde fagher tuffu
Ses chi fagher non ti la potto a zuffu
che-i su sardu ’oe a su fiancu
Prite da cue tottu fatto a mancu
Massimu prite si ponet baruffu
Inue morit s’omine gherrende
Comente tue oe cumbattende.
20. Piras
S’has in sa mente chi times sa rutta
Prite pensas su ruer ch’est abusu
A ruer mi’ ja l’isco est cosa brutta
d 47 d
Prit’enit a su pruere confusu
Però non poden ruer tottus sutta
Ca cheret unu sutta e unu susu
E gai sa disfida bi la creo
A ruer sutta tue o sutta deo.
(Fine dell’esordio)
d 48 d
Primo tema:
Sas virtudes e sos diffettos
de sas femminas
Chighine: Sas virtudes
Piras: Sos diffettos
1. Chighine
Posca un’iscutta de esser arressu
Proit’est su reposu nezessariu
De nou si nde fissat unu variu
Dramma prezisu ch’hat pius interessu
Su chi presento est istraordinariu
Prite bos canto su nobile sessu
Basta chi tue cun calma m’azudes
De sa femina canto sas virtudes.
2. Piras
Tue has ispiegadu sos cunzettos
Chi cantas sa virtude peregrina
De custa bella immagine divina
De pettus, d’iscultura e d’ojos nettos
A mie invece de ogni femmìna
Hana dad’a cantare sos diffettos
E de cantare no nde fatt’a mancu
Tantu pedde non b’hat chenza fiancu.
d 49 d
3. Chighine
Populu d’Oliana, bista attentu
Si s’argumentu leat bona via
Sa femmin’ona est pro parte mia
Utile nd’est in domo ogni momentu
Pro chi diffettos issa tenzat chentu
E virtude chi nd’happat un’ebbia
Una virtude solu happes connotu
Chi sos diffettos che coberit tottu.
4. Piras
Sa femmìn’est funtana ’e fi nzione
Peus colora d’issa non s’acciapat
Issa tenet sa trassa ’e su mazzone
Ma cun peddes de lepore si tappat
E ch’in sa pius trista inbenzione
Ch’in sa mania sua nos iscappat
Bella, intantu, issa si attenet
Finzas a ti ’occhire ti mantenet.
5. Chighine
Non sias gai tantu cori duru
Prite cussa campana non si sonat
Sa femmina in s’amare ti buffonat
E pensat sempr’a su tempus futuru
E si pro casu s’omine coglionat
La creo una virtude cussa puru
No est santa virtude, pensa inque?
Però tando su maccu lu ses tue.
d 50 d
6. Piras
Omines chi tenides intellettu
De femmina non bos fidedas nudda
No affides a custa ne a cudda
Chi dogni cosa naran a dispettu
E si dades a femmina segretu
In segretesa sun che-i sa pudda
Oriolada issa si nd’ispantat
Da chi si criat s’ou si lu cantat.
7. Chighine
Sa femmina meritat onorada
Non b’hat bisonzu’e li narrer errores
Est issa sa funtana ’e sos dolores
E Deus pro patire l’hat criada
Est issa puru ch’hat sacros amores
Solu cheret pro custu venerada
Deus l’hat nadu gai: cara mia
Ses tue unica e bona cumpagnia!
8. Piras
Cand’est pizzinna est irventiada
Cand’est ajana non tenet cherveddu
S’est anziana est iscartarada
Non bettat a derettu unu faeddu
In dogni tempus giughet arrodada
Sa limba sua coment’un’urteddu
Ch’attesu paret e issa l’hat gai
Chi non dat a niunu logu mai.
d 51 d
9. Chighine
Sa femmina est limbuda pro natura
Ma no sun cosas mancu de osservare
S’omin’abbortas un’anima dura
Tenet cun cosas de poder zitare
Lassat in primu e bonu cunsizare
Su maridu, e sa femmina, s’iscura!
E cuminzat cun sabiu arrejonu
Tentende sempr’a lu ponner in bonu.
10. Piras
Tue ti leas sas femminas bezzas
Chi tenen una fiza ch’est che rosa
Sunu siguras in piscare avezzas
E a sa fiza l’imparan dogni cosa
Issas li naran: “Faghedi pomposa
S’ides zovanos isparghe sas rezzas
Deo a piscare happo fattu prou
E como tue pisca in tempus tou”.
11. Chighine
Ello no est virtude, si s’amore
Lu n’hat de incontrare in custa vida
Zertu a muzere tua chi l’has bida
Carchi ’orta in casu ’e terrore
Si ti connoschet chi b’est su dolore
Bides a issa puru addolorida
Ca de amore hat fattu sa promissa
Su male tou nde resentit issa.
d 52 d
12. Piras
Muzere mia, a mie hat coglionadu
Comente tue mai nde guaris
Inue b’hat femmina in bighinadu
Sustanzia non b’hat de ses dinaris
E cando sunu nende unu contadu
Bintran a faeddare tottu paris
Anna, Maria, Franzisca e Antonia
Chi paret una turre ’e Babilonia.
13. Chighine
Abbolottu nde faghen sas femminas
Nde cont’un’e sas primas solamente
Sende sa nostra patria in ruinas
B’haia unu connadu in continente
E in mesu a sas penas peregrinas
Fit custa una femmina fiorente
Chi l’hat salvadu e s’unica guida
S’affettu sou l’hat torradu a vida.
14. Piras
Sas femminas zovanas sun serpentes
Cheren ammacchiare cun s’accisu
Cand’abberin sa laras a su risu
Bos ammustran trinta-duas dentes
E abberin s’eternu paradisu
Tantu d’ammacchiare sos viventes
E da chi frizza in su coro hat amissu
Serra su chelu e abberit s’abissu.
d 53 d
15. Chighine
Pensa, solu s’abissu est un’incantu
Chi Deus hat a nois favoridu
Osserva, sa muzere a su maridu
Chi hat virtude e l’istimat tantu
Si nd’idet su maridu addoloridu
Ispuntat in ojos suos su piantu
Ca sa pupilla a lagrimare abberit
Sas penas de s’isposu nd’allizerit.
16. Piras
Cand’una bella in s’ispiju si mirat
Est a bider comente passionat
Alzat sos ojos, abbasciat e lo zirat
S’istirat, si rincascat, s’abbandonat
Riet in milli modos e s’istirat
Mustrat sas dentes tottu e arrejonat
Istudiat sa cosa pius mundana
Est de sa vanidade sa funtana.
17. Chighine
Non bi hat vanidade, ajò retene
Si naras gai faghes un’errore
In domo b’est su fizu e genitore
S’odiu b’est e no si cheren bene
Tra su babbu e su fizu Cordiene
Prit’a su fizu teniat amore
E pro sa vida l’enit de azudu
Ch’a s’istoccada serveit d’iscudu.
d 54 d
18. Piras
Deo potto contare unu volumen
De sas femminas de su Logudoro
In Ittiri a leare unu costumen
Cun cadenazzos e zondolos d’oro
Bi cheren sas intradas senza lumen
Sun sa ruina ’e su maridu insoro
Sas femminas sun bellas dês ischire
Chi mandan sos maridos a pedire.
19. Chighine
Propriu a Ittiri mi has fentomare
Paren chi rajos in pettus mi ruan
Sas femminas s’amore han no lu cuan
Mancu tue mi l’has a dinnegare
Cand’essit s’ittiresa a tribagliare
In sa campagna sos maridos azuan
E lu cuntentan cun festa e cun giogu
Est s’unica cumpagna in dogni logu.
20. Piras
Giove cando criadu hat a Pandora
S’iscatula serrada li hat offertu
Isse l’hat nadu nessi pro un’ora
Mantenela serrada, custu est zertu
Ma prima sa femmina l’hat abbertu
E ches boladu su puzone a fora
Ca sa femmina debile nd’est gai
Non bos fidedas de femmina mai.
d 55 d
21. Chighine
Tue nde naras male e deo bene
Ca sa femmina cheret onorada
Issa est sa sabiesa de Orispene
E carchi ’orta est fi nzas azzardada
S’azzardat pro virtude Sant’Elene
Mira ch’est a s’Arabia tuccada
Fattende a s’umanidade conchistu
Nde ’attit su giau ’e Gesu Gristu.
22. Piras
Ma de s’isposa como ’e Deorè
Nara proite no l’has post’in lista
No est virtude sa-e Salomé
Ch’hat cherfidu isconcare su Battista
Ma ite orrenda e tragica vista!
Pro premiare ’e femmina unu pê
Isconcadu hat su Santu pius profundu
Sun sa ruina ’e tottu su mundu.
23. Chighine
Salomé! Non la fettas de gasie
Si cussu sentimentu orrendu criat
Mira a Penelope, naro a tie
Cale virtude issa possediat
Prite su chi tessiat a dedie
Intro ’e notte che l’isconzaiat
Tantu pro haer sos Procios lassadu
Finzas chi su maridu est arribadu.
d 56 d
24. Piras
Mira, cantas si ponen brazzalettos
Ispesa ’e vanidade e cosa trista
Bi sunu chi si ponen sos bellettos
Da-e biancas, rujas sun de vista
In ungias e in laras sos rossettos
E da-e poi in sa pibirista
Paret ch’in sa resorza si las munden
Pro parrer pius bellas si las tunden.
25. Chighine
A santa Elisabetta mira in cara
Ajò Remundu non sias crudele
Tue osserva virtudes in Sara
O si no mira s’affettu ’e Rachele
Ch’a su maridu est istada fidele
Prite est issa in sa losa pius rara
E poi a s’alta Mama osserva ancora
Femmina ’ona s’unica segnora.
26. Piras
Nostra Segnora fiat in bunneddas
Femmina vera, chentu no nde fundas
Tue, osserva ’ene sa piseddas
Sun tottu iscollazzadas e giocundas
Oe las bides a trizzas nieddas
E cras las bides a trizzas biundas
Ca s’intingher lis paret unu giogu
Forzis si tinghen in atteru logu.
d 57 d
27. Chighine
Virtudes cussas sun? No est cunvinta
Terra-terra sa limba malaitta
Cando sa femmina si passat sa tinta
Paret chi faghet cosa beneitta
Osservare ti des a Santa Rita
Chi sempr’a su maridu s’est astrinta
Issu in malu modu si est divertidu
Invece issa bona lu hat cumbertidu.
28. Piras
Femminas chi si tinghen a s’iscuja
Diana cherrer chi sa modas jamben
E a sas vanidades chi si tamben
Si nono sa virtude torrat buja
Da ch’usan una tinta latti ruja
Paret ch’happan manigadu samben
Tue has sa virtudes de una monza
Ajò, faghidebonde sa ’irgonza.
29. Chighine
Leat’a Eleonora de Arborea
O a Zuanna d’Arco, l’has cumpresa?
In sa rivoluscion’orrenda e fea
Sa ch’hat difesu sa terra franzesa
O sa sarda eroina ti nde lea
Chi a sos sardos servit de difesa
Non b’hat diffettu ch’istet in sa bussa
Ca sa virtude ’e sa femmina est cussa.
d 58 d
30. Piras
Pro coglionare s’omine ignorante
Nde tramat sa femmina a fil’e fusu
Mesa die preghende pro Gesusu
E da dogni faina’istat distante
Si passat in piatta unu mercante
Ammacchiada non si movet piusu
Trainare lu cheren a prodoju
Si che lu cheren pappare cun s’oju.
31. Chighine
B’andan ca est abberta sa barracca
E han rejone de bi l’osservare
A Oloferne ti dês ammentare
Chi l’est leada sa bidea macca
Betulia de s’assediu est istracca
No b’hat modu ’e la poder liberare
Tando si est Giuditta incaminada
Virtuosa pro l’haer liberada.
32. Piras
Giuditta, non fit femmina morale
Ti l’ispiego deo su segretu
Si nd’est ballada cun su generale
E sun corcados in tott’unu lettu
Innantis tributadu li hat affettu
E poi mortu l’hat cun su pugnale
Prima s’amore in coro li hat poltu
Innantis l’hat amadu e poi moltu.
d 59 d
33. Chighine
No lu nerzas, amadu, a totta fua
Mancari happat usadu s’ingannia
Si mustresit piena ’e simpatia
Ma s’odiu serradu hat a sa cua
Solu pro liberare a Betulìa
Prite fit cussa sa patria sua
Da ch’est andada, sa ’inchida est celta
Tantu l’hat bintu e segadu sa telta.
34. Piras
Giuditta a Oloferne gasi hat nadu
Deo ti tenzo amore inteneridu
Oloferne si nd’est approffettadu
Da chi s’est soddisfattu s’est dormidu
Però su chi hat issa cummittidu
Che femmina terrena b’hat peccadu
E puntu l’hat su pugnal’in s’ischina
E contat peccadora e assassina.
35. Chighine
Peccadora no est. Fattu a dispettu
L’hat, e nde chirco un’atter’a favore
Impresonadu su sou genitore
Deviat morrer de famine nettu
B’andat sa fiza cun titta de amore
Dat a su babbu su latt’e su pettu
Cussa est virtude ch’in amore adattat
E da-e morte segura lu riscattat.
d 60 d
36. Piras
Giuditta ca fit bella in gioventude
Tenet amore e diffettu terrenu
Andat pomposa che puddedra rude
Dat a Oloferne amore in pienu
Ma sa femmina chi tenet virtude
Là, non si ch’andat a su lettu anzenu
Comente mai ’e Giuditta t’ispantas
Chi fit femmina ’ona mi la ’antas?
37. Chighine
Torr’a Giuditta chi la giamas rude
Paret sa ’ucca tua chi s’appannat
Nannedd’invece l’onorat e l’ispannat
Cando fit in sas menzus gioventude
Cun s’amore lu giogat e l’ingannat
S’ingannu est puru inoghe una virtude
Mancu tue mi l’has a dinnegare
Peus pro chie si lassat ingannare.
38. Piras
Ingannu pro virtude ’eo non potto
Azzettare, ca dat pena cun tragu
Nara Nanneddu sas fizas de Lotto
Si tenian virtude meda o pagu?
Prima su babb’insoro han’imbreagu
Poi si ch’intran sutta su capotto
Osserva-osserva ite fizas de grabbu
Ch’han induidu a peccare su babbu.
d 61 d
39. Chighine
Si sas fizas de Lot has osservadu
Lu deves narrer cun diversu grabbu
Si nono a criticare pone accabu
Menzus a nd’haer femmina unoradu
Noe da-e sas abbas si est salvadu
Sas fizas solas salvana unu babbu
Però cun sa virtude arreu-arreu
Populadu han su mundu tott’intreu.
40. Piras
Noé hat fattu s’arca solu in canna
D’omine, non de femmina est s’onore
Ma sas fizas de Lot su fiore
Si ’enden e non contan che Susanna
Prima ’e tottu hat peccadu sa manna
E poi hat cunsizadu sa minore
A si corcare cun su babbu a lettu
Narami s’est virtude o s’est diffettu.
41. Chighine
Virtude bi la conto veramente
A cumbincher su sou genitore
Ajò, non sias Remundu impertinente
No mi deves negare cussu onore
Sa femmina si mustrat sorridente
Tottuganta piena de amore
Negare no lu podes como tue
Ca b’hat una virtude fi nzas cue.
d 62 d
42. Piras
Appena Deus a Eva hat criadu
L’avvertit chi haeret ubbididu
Adamu unu momentu si est fidadu
Luego testat su fruttu proibidu
Oltre ch’issa hat cummissu su peccadu
Hat iscolladu fi nzas su maridu
Che a Adamu ses tue in ruina
Tottu custu pro culpa ’e sa femmina.
43. Chighine
Tue ses arrogante e pesas bolos
Subra d’Adamu ed Eva in su giardinu
Si no haiat peccadu a puntinu
Non haias godidu sos consolos
Fin bistados in su mundu solos-solos
Invece osserva e torrabei in sinu
Eva cun su peccadu fattu inie
Oe han fattu nascher fi nz’a tie.
44. Piras
Ma nos hat mortu, s’anima dannada
Ca est piena ’e mala intenzione
Benit ogni tres oras chi est tentada
In sa vida da sa tentazione
In dogni modu restat indudada
Da sa mira e tremenda occasione
Infattis narat unu dicciu mannu
Invece ’e narrer “donna” a narrer “dannu”.
d 63 d
45. Chighine
Cheren a la fi nire e si maltrattat
Sa femmina onesta chi s’ispannat
Beru chi una femmìna nos cundannat
Chi s’anima a Luciferu barattat
Ma sa virtude sa femmina irmannat
Ca un’attera b’hat chi nos riscattat
Pro non ch’ogare da su peccadu fora
Beru chi ’ennid’est Nostra Segnora.
46. Piras
Deo la fi no, ma sessu gentile
Iscusami si so impertinente
Sa femmina est sa Fada pius deghile
S’anima vera ’e su mundu vivente
Sa rosa pius deghida de abrile
S’istella pius rara e risplendente
Amore pius nobile e profundu
Si mancat issa s’oscurat su mundu.
d 64 d
Secondo tema:
S’era antiga e moderna
Piras: S’era antiga
Chighine: S’era moderna
1. Chighine
In sa gara si faghet fratellanzia
Sa ’oghe cheret fagher agonia
Però pro nde cumprender sa sustanzia
Como bi cheret silenziu ebbia
Èccobos unu tema de importanzia
Chi in fide nd’est ruttu in parte mia
Ma dêt istare azzesa che lanterna
Ca m’est toccada s’epoca moderna.
2. Piras
Deo menzus a narrer m’assomo
Ca cumprendende ’ene su motivu
De sos datos precisos ti fentomo
De cantu b’hat d’attivu e de passivu
Nanneddu tenet s’omine de como
Deo tenzo s’omine primitivu
Lende in generale tottu a semina
Tantu de omine comente de femina.
d 65 d
3. Chighine
Tando so deo chi tenzo rejone
Tue matessi su popul’has cunvintu
Femmin’o omine no happo distintu
Solu trattende custa occasione
Tue dês haer sa cunvinzione
E chè omine antigu ses cunvintu
S’omin’antigu fidele che eroe
E deo canto sos tempos de oe.
4. Piras
Bides Adamu, su primu criadu
Da sa manu de Deus est naschidu
Da isse una costa nd’hat bogadu
Cun d’una costa ’e mancu nd’est bessidu
Issa nan chi hat cummissu su peccadu
C’hat toccadu su fruttu proibidu
E gai prosighidu han in totute
Comente hat fattu issu faghes tue.
5. Chighine
Leade s’omin’oe chenza ingannu
O s’antigu ti lea veramente
Mundu non connoschiat pro niente
Si fit minore oppuru si fit mannu
Andare a su lontanu continente
Sas naes tando cherian un’annu
Inveces oe ch’in s’era m’onoras
Arrivare nde potto in pagas oras.
d 66 d
6. Piras
Deo de tempus nde cheria assai
Ca sa zattera haia in s’oceanu
No happo mancu sonniadu mai
Su famosu tremendu arioplanu
Ma unu dizzu antigu narat gai
Chie andat a bellu arribat sanu
Inveces chie ’e sa calma si brivat
Andat currende e non s’ischit s’arrivat.
7. Chighine
No est cue a leare su camminu
Chie arribat in presse chie sanu
Tando su continente fit lontanu
Ca fit s’antigu pensende continu
Esseret accurzu ma pro casu istranu
Ammenta ch’oe s’agattat vicinu
Ca s’antigu arribare non podiat
Sende chi mare meda non b’haiat.
8. Piras
Tando si s’inimigu fit lontanu
Non tenimis nessunu pensamentu
Prite s’andait pianu-pianu
No nde daiat no cumbattimentu
Como si sezzit in arioplanu
Andat currende comente su ’entu
Ecco chi dogni tempus pius nou
Abizadinde ch’est a dannu tou.
d 67 d
9. Chighine
No est su dannu, e tenetila fissa
Lea sos patriarcas pius mannos
Suno a tie sos chi faghen dannos
Ca no ischian ite cosa est rissa
Mosé andende a sa terra promissa
Proit’est ch’est bistadu barant’annos?
Siat pro su destinu a pro sa peste
In barant’annos arribadu non b’este.
10. Piras
Mosé fit in camminu barant’annos
Andat infattu sou Giosué
Nara s’isula ’e Malta, sena ingannos
Finas andende in sos tempos de te
Hana fatt’una gherra e tantos dannos
E ancora no b’hamus postu pé
Ca sos ch’andan a tardu no imbaran
Ma s’inimigu costoin e riparan.
11. Chighine
Poi chi hat motivu si oriolat
Pro cant’a fattu s’essere vivente
Forsis s’est caligunu intelligente
Crês pro lu fagher forsis si che colat
Nar’a s’antigu chi s’ainu ’olat
E cun fide lu credet totalmente
Invece a sos modernos no andat bene
Si bi lu naras Remundu non crene.
d 68 d
12. Piras
Si no crês a bassissimos talentos
Su chi non crêt no est omine mai
Lea a Mosè ch’in subra ’e su Sinai
Iscrittu hat deghe sos cumandamentos
Tue modernu pro ti leare appentos
Proa a nde fagher un’atteru gai?
A bi nd’aggiungher unu has a proare
O si no proes unu a che nd’ogare!
13. Chighine
No nd’ogo ne nd’aggiungo como e mai
Ma sa cretida d’issos ti l’imploro
Abbandonadu han su Deus insoro
Chi los salvesit da ogni guai
Sende Mosè in su monte Sinai
Adoraian su vitellu ’e s’oro
E osserva sa gente chi nde fiat
Coment’andait su tempus giraiat.
14. Piras
Modernu si no nd’has de altu prou
Ti naro chi non toccas s’Empireu
Mosè iscrittu hat sas legges de Deu
In pedra ’ia su poddighe sou
Intantu tue comente su meu
Nara como a nde faghes unu nou?
Ca su meu est in foras da-e filu
Ma si tenes talentu faghedilu.
d 69 d
15. Chighine
Leamus como s’antigu a presenzia
De s’istoria pro l’istudiare
Chie teniat forza pro gherrare
Chie pienu ’e tanta prepotenzia
Su populu chi fit in s’impotenzia
Ca fit capace de lu dominare
Fiat giamadu su tempus de sos bravos
E-i su tempus de sos ischiavos.
16. Piras
Como sezis plus angariados
Innantis fi n benignos, e t’impones
Oe lea sos Russos cundennados
Da dittatoras dominaziones
In trabagliu pro obbligu forzados
Bei nd’hat chent’ottanta miliones
Sos chi cumandan sun parizzos bravos
Narami, custos no sun ischiavos?
17. Chighine
Si su totale affiancadu pones
Lu deves giudicare appena-appena
Oe sun chent’ottanta miliones
Ch’istan sutta sa voluntade anzena
Tando, sa parte manna ’e sas persones
La tenian a bula in sa cadena
E pro sa forza o pro timer a Deu
Ischiavu nde fit su mund’intreu.
d 70 d
18. Piras
Oe a narrer, s’in terra has podere
Non lees de s’antigu sos importos
Nara su salmu de su Miserere
Su ch’ancora cantades a sos mortos
Est antigu e mi faghet piaghere
Si lu naras cun atteros supportos
Proite non t’arriscas e das prou
E cantas unu Miserere nou?
19. Chighine
Miserere non canto, non dò isfogu
Cussa trista rejone ’ogamindela
Fit s’antigu a pinnetta in dogni logu
O dormiat, mischinu, in sa carrela
Senza su fumu orrendu de su fogu
Mi’ chi bi fumaiat sa candela
Risultaian cussos bruttos pegos
Da-e su meda fumu mesu zegos.
20. Piras
Lassa sos zegos e cammina drittu
Ne a zegu bi dias lampione
Ma iscas chi su tempiu ’e Sione
Fit fattu forte, artisticu ’e peritu
Nara s’has tue una costruzione
Comente sas piramides d’Egittu
Sas de oe nde ruen in pag’ora
Ma in s’Egittu sun reas ancora.
d 71 d
21. Chighine
Bi sunu meda tempus a puntiglia
Pro tempus bonu o siat incostante
Ma su modernu est pius triunfante
Ca godit una vida tranquiglia.
Osservati sa cupola ’e Bramante
Si la ’ides est una meraviglia
Ca su tempus modernu est beneittu
Atteru che piramides d’Egittu.
22. Piras
Sas piramides d’Egittu onore mannu
Donan a Micerinu e a Talgalas
Pius de chentu-miz’omines a sannu
B’han tribagliadu cun suor’e palas
E pro pigare a subra chenza dannu
B’hana fattu treghentas-otto iscalas
Chentu-barantases metros est alta
E no l’han trinta seculos gualta.
23. Chighine
Trinta seculos non dana terrore
Proit’a masellare han fatt’appellu
De Napoli ti lea un’iscultore
Chi sos modernos l’hamus pro modellu
In sa cheja ’e Santa Maria Mazore
Nde l’hat fattu de bruzu su cancellu
Mi ch’est bella a l’ider oe in die
Ma pag’antigu nd’osservas inie.
d 72 d
24. Piras
Oe in beridade non nde annaghes
Ispantu, in monumentos e palattos
Mira sos antighissimos Nuraghes
Cilindricos, ermeticos, cumpattos
Nara si che-i cussos a nde faghes?
Non s’ischit mancu chie los hat fattos
Sende chi sos modernos nde costruen
Ma los fraigan oe e eras nde ruen.
25. Chighine
Sa musica, sa ’oghe hat disturbadu
Ma mira chi Nuraghes no nde contes
Paret chi faghen sos eternos montes
Chi a su tempus tou onore han dadu
Invece oe osservati sos pontes
Chi deo fatto de cimentu armadu
Sos omines modernos nde costruen
Fattos afforte e mai si nde ruen.
26. Piras
Nara s’has postu turre in su camminu
Si ses andadu mai e nd’has distruttu
Unu ponte romanu granitinu
Mai unda peruna nde l’hat giuttu
Pensande chi su ponte ’e su Cedrinu
Battor’o chimbe ’ortas si nd’est ruttu
Ca est fattu de ferru e de cimentu
Nde l’hat bettadu s’unda e-i su ’entu.
d 73 d
27. Chighine
Remundu a Oristainis ti avvicina
Chi da inoghe est pagu lontanu
Ma s’opera t’ammires genuina
De su ponte artisticu e romanu
Cussu antigu ponte est in ruina
Su modernu a fiancu est fort’e sanu
No est prus forte nen fatt’a pinzellu
Senza sa forza ancora est pius bellu.
28. Piras
Nara si mai has bidu o intesu
De sas muraglias de Babele o Cina
Narami cantos annos b’han ispesu
inghiriende sa terra Divina
Cussas muraglias de pedra o cudina
S’antigu l’has hat fattas s’has cumpresu?
Rispondemi modernu, cando mai
Has fraigad’una muraglia gai...?
29. Chighine
Senza muraglias de pedra in avanzu
Como ti leas un’agricoltore
Terra preparat, semenat laore
Cun d’unu roccu ’e linna fatt’a ganzu
Oe inveces cun mossu licanzu
Bi lu semenat cun d’unu trattore
A dies d’oe li mancat s’istragu
Meda produit e tribagliat pagu.
d 74 d
30. Piras
Oe sa zente est tottu viziada
Deus hat malaittu ogni piseddu
Bides sa zente ch’est disoccupada
Famida e furriendes’in cherveddu
Arados bonos e motores b’hada
Ma mandigamus su pane nieddu
O sun caschende peus de su cane
Arados e motores senza pane.
31. Chighine
Oe su pane bonu no hat azzua
Ajò Remundu pensa ’e ponner frenos
Però ammenta de s’epoca tua
Trattados fi n che teraccos anzenos
Tene presente sos Aborigénos
S’atattaian de sa petta crua
Ca mai petta ’ene nd’hana cottu
E mossu saboridu no han connotu.
32. Piras
Tando sa zente pappaiat petta
Addoppiu ’e su riccu e s’istrozzinu
Si passaian in d’una pinnetta
Toppaian su pane a su camminu
Oe su ’inu est in su butteghinu
Ca s’han bettadu tottu a sa zanchetta
Prite sa zente est intrad’in maliscia
Est tott’istrozzinismu e ingiustiscia.
d 75 d
33. Chighine
Finzas tando sa zente fit suggetta
A s’istrozzinu malu, incue mancas
Oe nd’idimus tiazas biancas
E in sas bancas piattos de petta
B’est sa cuciara, burteddu e furchetta
Tando mandigaian cun sas francas
Ma però cussu tempus est addane
Oe inveces b’hat petta, ’inu e pane.
34. Piras
Tue no ischis de Lupu unu romanu
E nen de Trimalcione sa dimora
E su bellu Decliniu galanu
Pranzaian fi n’a s’aurora
Oe o siat cras in Campidanu
Sos omines iscurzos sun ancora
Da chi si lean a ungiadas como
B’est sa necessidade in dogni domo.
35. Chighine
Nono chi no est gai in Campidanu
Pro chi lu sias nende chenza dudas
Est menzus chi Remundu che l’escludas
Trattare de decliniu romanu
De su signore pomposu e galanu
Sas ischiavas fi ni mesu nudas
Issos buffande ’ene e mandighende
Cuddas in dainnanti fi n ballende.
d 76 d
36. Piras
Tando bi nde haiat de disprezzos
Ch’haiat mesu nudas sas femmìnas
Ma bona parte giovanos e bezzos
Fin pagas turtulanas, mussolinas
S’osservas oe tue in sas marinas
Tottu ’estidas sun a duos pezzos
Ninfas inappuntadas, las saludas
E non sun bestidas e ne nudas.
37. Chighine
Cussas puru las deves onorare
Remundu si b’has dadu attenzione
Nde deves haer sa cumbinzione
Chi sa salude est vicinu a su mare
Massimu s’est in custa istajone
Sa chi nois giamamus balneare
Criticadore ’e cussas no nde sias
Ca tue ancora no nde connoschias.
38. Piras
Nd’haiana sos grecos e romanos
Bagnos friscos e bonos riguardos
De sa zente de como fi n prus sanos
Bi fit sa cura de sos bagnos cardos
B’had’una terma antiga in Fordongianos
Ch’attera no nde tenene sos Sardos
Su tempus tou est ruttu che babbeu
No est comente fit in tempus meu.
d 77 d
39. Chighine
A Fordongianus bene osservatilu
Tott’est distruttu e deo lu fentomo
Però osserva in sos tempos de como
Chi ch’hamus dogni cosa post’in filu
Da sa telegrafia senza filu
Che nd’intendes sas musicas in domo
E invece pro tua imbenzione
Sonaias a colpos de bastone.
40. Piras
Aradiu est niente, ti decide
Tantu b’est naturale s’armonia
Ma sonadores antigos nde ’ide
Mastros, vates ’e vera melodia
Ca unu sonadore fit Davìde
Hat calmadu a Saulle sa mania
Ecco sa vera musica divina
Ch’est derettu sovrana meighina.
41. Chighine
Est derettu sovrana, però proven
Pro chi si sonet in s’edade mia
Ti lea pro sa musica a Betoven
Chi iscrittu hat sa nona sinfonia
Appenas chi nd’intenden s’armonia
Sos coros chi l’iscultan si cummoven
Da chi su sonu amante nd’ammiran
Luego si nd’incantan e suspiran.
d 78 d
42. Piras
Betoven s’est formadu in tempus meu
Pubblicadu hat niente e non protestas
Nara ite contat de fronte a Orfeu
Chi bintrat de Plutone a sas forestas
E Cerberu criadu da-e Deu
Cudd’infernale cane ch’in tres testas
Da ch’hat intesu su sonu dechìdu
Mancari cane malu s’est dormidu.
43. Chighine
A lu dromire? Credenzones fi ni
Lu crêt s’antigu e cheret s’oriolu
Ascultati sa musica ’e Rossini
Chi su sonare sou ti est consolu
O si nono ti lea a Paganini
Chi sonait cun d’una corda solu
Non nde had’azzegadu manc’arreu
Ma incantad’a su popul’intreu.
44. Piras
Però Orfeu cun sa cetra in manu
Est intradu in sos regnos de Plutone
Tue no has intesu e tott’est vanu
Sos duos frades Sestro e Alfione
Chi si moet su monte pius sovranu
Sas pedras cun sos montes accumone
Iscultati su sonu e-i su versu
Movet su monte e mirat s’universu.
d 79 d
45. Chighine
Cussa no est de crêr, no est adatta
Prite la leo a sensu diversu
Osservati s’antigu de ogni versu
Comente sa cosa sua si l’hat fatta
Nara, s’isfera li restat piatta
E nd’est falada subra s’universu
Però s’era moderna ’enit sigunda
Ti giustificat s’isfera ch’est tunda.
46. Piras
Omero narat d’Ercole in s’iscudu
Ti mirat s’universu tundu-tundu
E-i su globo lu dipinghet nudu
Su chelu subra e s’abissu in fundu
Però cun sos antigos de Remundu
Pone mente modernu e bista mudu
Copiend’eo non so da-e te
Però tue leadu has da-e me.
47. Chighine
Tue ses primu e deo poi ’enzei
De me connosches sa vida economica
Opero deo in sa banca anatomica
Lu giustificas tue e naras e-i
Ca si no pro gherrare deo appei
Sa chi est fentomada bomb’atomica
Como pensala tue a sa ’eretta
Ca giughias fusiles a bacchetta.
d 80 d
48. Piras
Deo happo gherradu e fattu motu
Ch’in arma curza pro dogn’interessu
E mai cosas tortas hat successu
Tue umanidade no has connotu
Has fattu bombas contra su progressu
Sas chi han’a bocchire a tie e totu
E ch’imbolas da susu su palattu
Menzus pro gai no nd’haeres fattu.
49. Chighine
Non solu est fatta pro lu distruire
Ma bi deves pensare a ogni cosa
Cun d’unu grammu d’issa has de ischire
No hat prus cudda forza luminosa
Chi s’isfera de terra ispaziosa
Nde devet vigilare e non dromire
Cun d’unu pezzu ’e cussa a parrer meu
Podes girare s’universu intreu.
50. Piras
A ti lu narrer modernu so gratu
In teoria sovrana has dogni moda
Nara no est s’antigu su ch’hat fattu
E inventadu t’hat sa prima roda
Pro dare a su veiculu cumpattu
Ma si nde’ogas a-i cussa a coda
Mi a boghe Remundu ti domandat
Si nde ’ogas sa roda coment’andat?
d 81 d
51. Chighine
Tue l’has in s’antigu costruida
Su modernu l’hat perfezionada
Lea una moribunda addolorida
De si salvare isperanza no hada
S’iscenzia moderna est arrivada
Sende morzende a la torrar’in vida
Però s’antigu in cussu non fit certu
Oe sa meighin’han iscobertu.
52. Piras
Da cando meighina han postu in pé
Oe non che nde restat tantu a mannos
Nara si bi nde campat che Noè
Pro bonos noighentos-sessant’annos...?
E-i su ’ezzu de Matusalé
Ch’est mortu a noighento-chimbant’annos?
Tue los curas in campagn’o in domo
Nde durat gai a sos tempos de como?
53. Chighine
A su campare para sa pettorra
Prite incue sa rejone est tua
Ma ti che dio narrer como accua
A carchi cosighedda in parte torra
Ammentati de Sodoma e Gomorra
Ch’antigamente leadu nd’hat fua
Proit’est da cuss’anghelu cumpettida
Intantu sos modernos no l’han crettida.
d 82 d
54. Piras
Cando mi das risposta miserina
Ti giuro chi risponder non ti potto
Oe d’una piattula puddina
Senza su carnazzale no la noto
Oe puru distrutta ’enit Messina
Da sas iscossas d’unu maremoto
Custu lu faghet Deus ch’est eternu
E non b’intrat antigu ne modernu.
55. Chighine
Bintrat s’antigu ca la pensat male
Gai Nanneddu a tie arrejonat
E chi barbaru tenet s’ideale
B’hat una ’idda chin feu buffonat
Bi passat unu e li ’ettat su sale
Ite faghet s’antigu? L’abbandonat
Abbandonende ricchesas e domo
Ma no lu faghen in tempos de como.
56. Piras
Hana distruttu da manzanu a sero
Annago, credemila, tott’accetta
Da sos modernos lea unu poeta
Chi cunfrontare podat cun Omero
Sos poetas de oe contan zero
Ca sun cantadoreddos de pinnetta
No lis hat dadu su talentu meu
De lu cantaren custu tempus feu.
d 83 d
57. Chighine
A Omero lu lassa abbandonedu
Ch’in sos modernos non b’hat paragone
S’italicu ti lea campione
Chi cantas cosas bellas hat cantadu?
O a Santu Franziscu has osservadu
B’est sa natura in sa sua cantone
Eccol’unu modernu in mus’arcana
Chi ti cantat sa fide cristiana.
58. Piras
Leat’a Dante puru campione
E naras ch’hat cantadu e no est zero
Leat da-e Virgiliu Marone
Unu pagu nde leat da-e Omero
Da Aristotile e da-e Platone
Hat leadu da custos cunsidero
Tando hat fattu unu cantu chiberu
Da tantos mios faghet unu liberu.
59. Chighine
A Dante happo citadu sutta-sutta
Tu’has cumpresu su fattu prezisu
Osserva cantu leadu hat Gibuta
Chi a descrier s’isfera hat decisu
Non solu s’opera sua restat brutta
Iscritt’inferru hat e su paradisu
E da cantu iscrittu hat a puntinu
Chi l’han giamadu poeta divinu.
d 84 d
60. Piras
Da-e me si che leat a Plutone
Si che leat su riu ’e Vegetonte
Che leat a Minosse e Gerione
Si che leat a Cerberu e Caronte
Pro cumponner de Dante sa cantone
Si ch’hat leadu fi nzas s’Acheronte
Ma bi nd’hat fi nzas leadu a Tirteu
Leadu si ch’hat tottu su ch’est meu.
61. Chighine
Si che leat su tou e l’hat descrittu
In terzina ch’est versu moderadu
E non podes negare su dirittu
Ca cosas mannas Dante est arrivadu
Hat precisadu s’epoca, su situ
Inue cussu fattu est capitadu
Insumma tue critica non fattas
Ch’in tempus tou gai no nd’agattas.
62. Piras
Mira si godo in su tempus empiricu
Aristofane in s’antiga cummedia
Da poi puru in su cantu satiricu
E Istalope in sa sua tragedia
Andana prima in su cantigu liricu
Esopo hat de sas fabulas sa sedia
In fabulas, elogios o in odes
Tue modernu gai non ti lodes.
d 85 d
63. Chighine
A it’alen sas lodes de Odissea
Ben’a inoghe e sezzed’a vicinu
E un’antiga femmina ti lea
Cando nde passaiat in camminu
Cun sas sua bunnedda tott’intrea
Faghiat pulizia in su terrinu
Bunneddas longas pro las fagher ruer
Poi che trazaian su piuer.
64. Piras
Non chi fia che unu cherubinu
Cun bestimenta ’ona, bella e netta
Como si ’estin cun d’unu velinu
S’iscandalu e bei est su prefeta
Cando passan in rughes de camminu
Paren nende: “Eh, chie leat petta...!”
E-i su dossu mannu a corzu fora
Chi paren isfidende sa colora.
65. Chighine
Sas antigas leade, no est ofesa
Ses chi la naras giusta la presenta
Ma pro si fagher una ’estimenta
Ammentade chi manna fit s’ispesa
Ca giughian addossu una ricchesa
Ma sa gente moderna non cuntenta
Non solu cun su pettus dad’istragu
Bestinde civilmente ispendet pagu.
d 86 d
66. Piras
Nde cheren una festa dogni mese
Gioghende paren a bell’imbellizza
Innanti haian lughida sa trizza
Isolta falaiat fi n’a pese
Como tottu tundinde ti las sese
Sun conchi duras che beccu t’abizza
E perdene su pampinu e sa sida
Ma lis mancat su menzus de sa vida.
67. Chighine
Menzus chi sas modernas a crêr fettene
Atteru che su mattulu ’e sa sida
Sas femminas antigas chi l’accettene
S’est ch’in cust’ora deo fatto isfida
Ca cando in manos si lean su pettene
Istuzend’istaian totta chida
Ma non sun gai nono sas de como
Ca s’ispizzan in presse e faghen domo.
68. Piras
Oe, a sun vanitosas l’has cumpresa
Chi s’anima s’han bendidu che Giudas
Ba-e a dogn’ispiaza de bruttesa
Ue sas passiones sunu mudas
Faghindesi fotografare nudas
Pro mustrare s’insoro debilesa
E pro las faghes nessi a campione
Ah, bruttu tempus de corruzione...!
d 87 d
69. Chighine
Non bruttu tempus de corruzione
Ca est pro appagare sos disizos
In bidd’haiat un’antiga fastizos
Andat a su duttore pro rejone
E pro li fagher una inizione
Giughiat sa ’unnedda e noe pizos
Assuconada de sa punt’acuta
Azumai nde fia morta sutta.
70. Piras
Fruttu de una femmina ’e Tissi
Ch’andat a s’ispiaza Turritana
E-i sos giornalistas nadu l’hana
Fettasi nuda e la faghimus missi
Nd’ogat da chintu sa ’este mundana
L’han tott’applaudida e nadu: “Bissi!”
Osservade ite tempus troppu erroniu
Chi ti sun intreghend’a su demoniu.
71. Chighine
Ma, babbu meu una ’orta m’hat nadu
Deo m’ammento ca li fia fizu
Unu ch’a s’isposare hat su desizu
Una femmin’antiga hat isposadu
Sa prima notte ch’a lettu est corcadu
Cuminzat a s’ispozare a pizu a pizu
Babbu poi fattei su retrattu
Ca cando istesit nuda die hat fattu.
d 88 d
72. Piras
Ista pulidu, si podes, sighi e batte
De fronte a sa populazione
Nara si sabiu nd’has che Salomone
O unu meigu che a Ippocràte
Un’oratore che a Cicerone
Unu filosofu cante a Socràte
E che Platone o che Amiscotile
O si unu nde has che Aristotile.
73. Chighine
Tue trattas s’antigu ca est rejone
Ammenta, nande meda t’arruinas
Cunsizos che peraulas divinas
Ch’in tempus tou fia campione
Nan chi fit sapiente Salomone
Ma teniat treghentas concubinas
Como lu nerzas ai custa zente
Si unu goi est bonu e sabiente.
74. Piras
Bi cheret pagu a ruer in ruina
Prite sa carre umana est peccadora
Lea modernu sa via ’e sa dottrina
Esistin sos proverbios ancora
Nara si tenes gai una femmìna
Chi s’assimizet a Nostra Segnora
O de razza bianca, ruja o groga
Si nd’has una moderna nde la ’oga.
d 89 d
75. Chighine
Non b’hat Nostra Segnora ch’han connottu
Osserva sa politica ’e Mazzini
Si no ti lea a monsignor Marini
Chi ti hat una Bibbia tradottu
Da-e sos iscrittores chi bi fi ni
S’istoria ’e s’Italia est in mottu
Oe su mundu hat prus esperienzia
Dendesi passos mannos a s’iscenzia.
76. Piras
Sa Bibbia ca sale hat in sa zucca
L’hat iscritta Mosè antigu anelu.
Sos ch’han iscrittu ’e Cristos s’Evangelu
Sun Zuanne, Matteu, Marcu e Luca
De fronte a custas operas de chelu
Caros modernos serrade sa ’ucca
Chi nde fattedas oe non bi creo
Leggidebos sa ch’happo iscrittu deo.
77. Chighine
Za lu leggimus e za has rejone
I ordin’han dadu ’e che la congruire
Senza modernu bo lu fatto ischire
Chi siat pius soddisfazione
Ch’a dogni cosa solet ubbidire
Osservati sa televisione
Chi su retrattu ti mustrat in manu
De chie faeddat da-e lontanu.
d 90 d
78. Piras
Nois la congruimus pro dovere
Ma a s’antigu ’alzadeli sa manu
Osservati su Giove Fidianu
O s’artisticu Apollo ’e Belvedere
Venere tenedil’a un’arcanu
Istatua est de veru piaghere
Custas si chi sun operas antigas
E tue coglidinde sas ispigas.
d 91 d
Fonti bibliografiche
Remundu Piras, Barore Tucconi, S’amore a sa
mamma e S’amore a s’isposa, a cura di Remundu
Ruiu, Antoni Cuccu, San Vito, seconda edizione.
Remundu Piras, Nanneddu Chighine, Sas Virtudes
e diffettos de sas femminas - S’era antiga e moderna,
a cura di Antoni Canu, Antoni Cuccu, San Vito.
d 93 d
Indice
Salvatore Tucconi
Raimondo Piras
Giovanni Chighine
5
5
6
Raimondo Piras e Salvatore Tucconi
Gara poetica cantata a Oliena, 1946
Esordio
Tema: S’amore a sa mamma
e s’amore a s’isposa
Raimondo Piras e Giovanni Chighine
Gara poetica cantata a Oliena, 1950
Esordio
Primo tema: Sas virtudes e diffettos
de sas femminas
Secondo tema: S’era antiga e moderna
d 95 d
7
7
17
41
41
49
65
Finito di stampare nel mese di Settembre 2008
per conto di:
EDITRICE ARCHIVIO FOTOGRAFICO SARDO
NUORO