152 (4.35 MiB)

annada 13 // Glion // pretsch frs. 45.–/onn
Punts
punts
Nr. 152
Favrer
2/2007
Punts
Arès-ski cun Angelina
Sex cun
Bode miller
Sport cun Toni Livers
tut quai en las Punts
Cun il tema skis etc.
Cuntegn
nr. 152
Editorial:
Viva la
Skrischa!
da Chatrina Josty
In simbol da sex sin skis............................3
da Chatrina Josty
Après-ski cun Michi, Anton ed
Angelina..........................................................4
da Flurina Badel
Unviern senza neiv e plontas.................5
da Silvana Derungs
Ir cun skis entuorn casa..........................6
da Gion Hosang
Intervesta cun Toni Livers......................7
dad Ursin Lutz
Las punts politicas.....................................8
da Jon Pult e Roman Liesch
magistras.ch: Scolast(a)s sin Pista......9
da B & B
ti vuls savair:
minutas orgasmicas ...................................9
da Flurina Badel
amsterdam: ils viadis...............................10
da Donat Caduff
La soap: inscunter.....................................11
da Tinetta Rauch
che vita da chans:
Meis cordon-bleu .......................................11
Finì cun las larmas da tristezza dals sportists
d’enviern svizzers: I va ensi! Noss cumpatriots cun aissas vi dals pes gudognan puspè: Ils
ins sgolan uschè lunsch sco mai, ils auters èn
sperts sco mai. E saja quai en la halfpipe, sin
pista u sin la loipa, era giuvens grischuns dattan gas. Uschia per exempel il giuven passlungist sursilvan Toni Livers; tranter trenament e
cursa ha el gì in mument per dar in’intervista
al schefredactur da las PUNTS, Ursin Lutz.
Tut quels che fan sport d’enviern han insatge cuminaivel: Els fan sport sin aua schelada,
pia sin glatsch e naiv. E da glatsch e naiv essan
nus tuts dependents insaco. Che nus sajan
sportists passiunads u simplamain perquai che
la naiv è en il Grischun l’aur alv, il sang en
nossas avainas, il sang da nossas muntognas.
Ma nus patin, l’aur è stgars e periclità, il
midament dal clima stat avant porta. Silvana
Derungs ha ils scenaris. E tge faschain nus
lura propi, sch’i n’ha in bel di betg naiv pli,
betg glatsch en il Grischun? Tge capita cun
noss’economia, tge economia duessan nus
lura avair? Questa dumonda avain nus fatg a
nos politichers Jon Pult e Roman Liesch. Jon
Pult propona in midament dal sistem ecologic,
quai che pretendia in midament politic. El di:
adieu chapitalissem! E Roman Liesch manegia
– sche nus na tschiffain betg la curva – da simplamain ir “back to the roots” e viver
a moda primitiva, quasi nus en il freiluftmuseum, ed ils turists che pon vegnir a guardar co
da Fadrina Hofmann
On year in Paris:
Ün tschendrin s.v.p....................................12
dad Anna Serarda Campell
Mes tracks: Mario Pacchioli.................14
da Chatrina Josty
Gieu dal mais: concurrenza..................14
da David Bundi
Impressum................................................. ....14
Engiavinera .................................................15
container.......................................................15
Ord la Quotidiana......................................16
Ir cun skis enturn chasa, Rueun 1965
nus faschain quai. Ed insaco gia fatg quai, vivì
cun in minimum da luxus ed in maximum da
natira ed aria frestga, ha il superskiunz american Bode Miller. El è creschì si en ina chamona lunsch davent da la civilisaziun. Ma el
na fiss betg quai ch’el è oz senza l’essenzial
– senza la naiv.
Ma gist pretender da tuts ch’els fetschian carriera sin naiv, gliez è bunamain pretais memia
bler; suenter nauschas experientschas en sia
uffanza ha Gion Hosang bittà en in chantun
ses skis. Quai era avant 10 onns – ils skis èn
anc adina là.
Nus savain dentant – far sport d’enviern na
sto esser collià adina cun strapatschs corporals.
L’après-ski è ina varianta che va quasi adina.
Questa funcziuna senza naiv, ma strusch
senza glatsch – per tegnair fraid il schampagner. Flurina Badel ha fatg il test. En quest
senn “viva” e bun divertiment cun quai e cun
bler auter en vossa gasetta giuvna preferida!
Illustrada è quest’ediziun da PUNTS tranter
auter cun fotografias da skiunzs a la veglia
e cun fotografias dals geniturs dals redacturs da PUNTS. Quai gia sco preavis per il
proxim PUNTISSIMO: Geniturs.
In simbol da sex sin skis
Chatrina Josty sur da Bode Miller
“Go fast, be good, have fun.” Quai è il
titel englais da l’autobiografia dal
skiunz american Bode Miller, cumparida il 2005 en la versiun englaisa. Per
“have fun”, la terza part da la filosofia da Bode Miller, na datti betg ina
buna translaziun rumantscha. “Have
fun” na datti betg tar nus, sch’ins vul
esser good. Bode Miller, probabel il
meglier skiunz dal mund, cumprova il
cuntrari.
“Go fast, be good, have fun” – l’autobiografia
da Bode Miller datescha dal 2005, cur che
Bode, uss 29, era sin il zenit. Quai era avant
l’olimpiada a Turin, nua che Bode ha procurà
per lingias grossas plitost sco grond disco-dancer e main sco erox da skis. Ed el ha fatg a
savair ch’el baivia gugent ina u duas buttiglias vin avant las cursas da skis. L’autobiografia
è scritta avant quest temp, ma ins po sminar,
ch’el era gia avant in pau uschia. “Have fun”
è quai per el. Ma “have fun” è era dapli per el
che mo ir en sortida. Numnadamain era avair
plaschair vi dal trenament dir ch’i dovra per
daventar in bun skiunz.
Skiunz en terza generaziun
En sia autobiografia fa Bode Miller ina curta
cronica da famiglia. Quai è er stà in dals
motivs per insumma scriver l’autobiografia:
Per metter fin a las famas che cursavan sur da
sia uffanza. Ma el na vegn betg da cuntradir
ina massa. Ch’el saja creschì si en il guaud e
ch’el era in uffant fitg selvadi scriva era el sez.
Ensemen cun trais fragliuns è el creschì si en
ina chamona senza aua e senza electricitad en
il guaud tar Franconia a New Hampshire. Ses
hobbi sco uffant era dad ir a spass tut blut. E
d’enviern era il pitschen Bode en gir cun ils
skis. Ils skis, ed ir cun skis, era insatge natiral en la famiglia Miller, gia sia tatta era ina
skiunza renumada. Ma l’emprim na saja quai
insumma betg stà cler che era Bode daventia
skiunz, gist uschè bun u perfin meglier saja el
cun giugar golf, tennis u ballapè.
In chau dir
En moda cronologica descriva Bode sia via,
davent da chasa a la scola da sport, en il team
naziunal da skis. Quai era ina via cun grondas
curvas, ma che al ha manà la finfinala sin ils
podests. Bode Miller n’è betg in uman che
Bode Miller ha said
s’adatta. El scriva da problems cun creschids e
trenaders ed adina puspè da turnar en sia patria en il guaud. Cur ch’el ha però dapli success, va el en l’Europa. Là han las bleras cursas
lieu, e là parta el l’emprim ina chamona sur
Puntina/Innsbruck cun in ami e suenter, cur
ch’il success vegn, in’abitaziun e d’ina cursa
a l’autra va el cun sia rulotta. El ha success,
al cup mundial a San Murezzan fa el diversas
medaglias. Il metal sez è però tuttina ad el, ina
medaglia croda perfin giu per la tualetta e svanescha per adina.
In American europeic
Bode Miller n’è betg il tip sportist che faschess
tut per il pajais ch’è marcà cun grondas letras
sin ses dress da skis. El n’è betg in American
patriotic. Sia mesa vita haja el numnadamain passentà en Europa, scriva Miller, ed el
saja era vegnì furmà da l’Europa. Da là vegn
sia tenuta en connex cun la guerra en l’Irak.
Uschia ha el indirectamain crititgà questa
guerra e cun quai sia patria – ma el haja ditg
quai betg perquai ch’el veglia far politica, ma
perquai ch’el saja vegnì dumandà.
Bode Miller è in uman che na vul betg
s’adattar. En nagin reguard, uschia er betg ad
ina opiniun politica, ch’el faschess en sia posiziun forsa meglier da defender.
Ina filosofia per tuts
Bode Miller fa bain al circus da skis, el dat
colur a questa scena, che para dad exister
savens da tips ch’èn mo maschinas, senza
atgna voluntad. Miller è agen, in rebel cun la
devisa “tut ni nagut”, e cun ses chau dir (e cun
il rest da ses corp) è el sexy sco nagin auter.
“Have fun, be good” – ina filosofia che va si,
quant blöd ch’ella tuna. Ed era l’autobiografia
persvada, interessant è da vesair tge ch’i drova
tut per vegnir uschè lunsch sco Miller. E tut
quai ch’è magari in “krampf” tar auters è tar
Bode Miller passiun e plaschair.
Cler, ch’igl è forsa in pau bunmartgà da vulair
surprender ina filosofia dad in tip che lascha
era or bler grascha (sch’ins po crair a google),
e che ha sco pled preferì “Jau, jau, jau”, ma
suenter la lectura da l’autobiografia han ins
veglia da dir: Hej, er jau fatsch sco Bode Miller
e vom viadora en quest mund e fatsch quai
che jau sai far il meglier, ed jau vegn bun, cun
avair fun!
Après-ski cun Michi,
Anton ed Angelina
da Flurina Badel
Damain naiv - tant meglder l’après-ski
(experienza)! Plü otas las bars - daplü
chi’s po baiver (chemia)! Paca naiv ed
üna pruna meters sur mar, quistas
cundiziuns accumplischa vairamaing
be San Murezzan (top of the world)!
A San Murezzan cumainza l’après-ski immez
las pistas. A San Murezzan sun las pistas tanter
1800 e 3300 meters sur mar. A San Murezzan
as baiva schampagn pro l’après-ski.
Quai nun es üna regla, ma üna dumonda dal
stil. Pervi da quai evitescha d’ir illa tenda da
Heineken sü Corviglia.
Na dalöntsch davent e milli jadas plü “in” es
la bar Alpina. Quia s’inscuntra adüna a tuots.
Hoz es quia be Michi Albin. Ma quel es adüna
quia. E baiva tè. Gähn. Davo cha meis chül
s’ha s-chodà sülla pel da bescha e ch’eu n’ha
miss sü crema e crema da sulai sainza survgnir
agüd masculin e ch’eu n’ha ardschantà il frust
cun schampagn e ch’eu n’ha darcheu curaschi, piglia l’assa suot ils peis.
Trödeliblödelilailalailaperòperò!
In pac mumaint suna sün ün bel giaschaditsch
pachific. Che di da bellezza! Che tschêl! Che
sulai! Che quietezza! E l’or liquid cula giò
pella gula.
Sco patinunzinas artisticas ballan las vaschias
dal schampagn i’ls magöls da las bellas giuv-
Temp da bandunar la bar Salastrains da Sergio
Testa. In meis cheu sun uossa eir patinunzas
artisticas. Ellas fan piruettas.
Multicultituttifruttijudihudifudi!
Tuornada giò’n cumün da San Murezzan fetscha “schera-stei-papier” cun mai svessa. La
bar sülla terrassa dal Hauser cul super nom
Roo guadogna 3:0 cunter il Secondo.
Il Roo es dimena mia prosma staziun: la staziun pella cupicha totala. Eir quia vegnan confermats clischès – quels dals ordinars magisters da skis, ils Antons dal Tirol e quels da las
servunzas travestidas in ballarinas hawaianas.
Eu disch be: « hossa, hossa, hossa! ».
Vairamaing esa tuot lustig quia. No pitturain
süllas massellas striblas d’indians cun bellet
pink e verd, no bavain bira e cafè Luz, dain
sagls ans tgnond e minchatant daina uondas,
e las lampas da gas s-chodan las bluottas dals
Antons e la gronda part da las tettas da las
servunzas.
Our dal restorant guardan ils clons d’Angelina
e s’agitan sur da nos far. Quai fa gnir tuot amo
blerischem plü flot.
Tuot quai chi segua nu possa plü nomnar
après-ski ma après-après-après-peu-de-skiet-beaucoup-de-champagne-et-malheureusement-aussi-de-la-bière
nas. Lur assas stan in lingia vi da la saiv sper
ellas. Bod cler, cha a quella culs ögliers da sulai
da Chanel tocca eir l’assa da Chanel. Ellas han
tuottas aint dress d’ir culs skis inters nairs o
albs e da quels chapels sco ch’eir Blocher
porta d’inviern. Chavels glischs cuccan suot
la pelizz’oura. Id es suspettus co cha lur levs
sumaglian a quels d’Angelina Jolie. Ed ellas
sun adüna daplüssas! Tuot ils clischès sur dals
pluogls refats as conferman quia.
Unviern senza neiv e
plontas
da Silvana Derungs
Ch‘il scaldament dil clima ei en acziun negin che snega pli – u silmeins
mo paucs. Gia la stad da caliras da
2003 haveva mess en moviment quella tematica, ed uss ha igl atun 2006
che vala sco il pli cauld atun dapi
quei temps, semplamein ch‘ils disturbis da
quels han muncau questa ga. Ins sa ir da quei
anora ch‘igl atun 2006 ei staus mo ina luna
dalla natira, mo tuttina san ins sedumandar:
«Propi?» Oravontut cunquei che gia ils atuns
2004 e 2005 ein stai caulds...
300 onns (ni 500 ni 1300 onns – tut tenor
co ins analisescha ils parameters)
dau niev slontsch alla discussiun dil
scaldament dil clima.
Ei dat certs sceptichers dil clima che pretendan ch‘il scaldament dil clima fatgs dil
carstgaun seigi buca demussaus ed ina intervenziun perquei fallida e buca necessaria. Il
culpont preferiu da quels sceptichers che snegan buca dil tuttafatg in scaldament dil clima,
mo che vesan quel sco in‘appariziun naturala, ei il sulegl. Mo igl ei demussau ozildi che
l‘activitad solara ei buc aschi ferma ch‘ella
savess influenzar nies clima. Ina hipotesa che
valeva tochen avon in cert temps ei quella
che nus – malgrad ch‘ins discuora d‘in scaldament dil clima – sedirigin viers in niev temps
glacial. L‘aua freida dil glatsch polar luau vegn
a ralentar il current dil golf, al qual nus vein
d‘engraziar nies clima migeivel. In scenari pli
actual prevesa denton negin temps glacial per
l‘Europa. Il current dil golf ella mar atlantica
dil nord vegn bein ad esser pertuccaus dalla
midada, denton vegn nies «scaldament central» buc a rumper ensemen. Plinavon seigi
l‘influenza dil current sin il clima europeic
pli pintga che tertgau tochen dacheu, aschia
ils perscrutaders dil program europeic EurOceans. Ina gronda part dil clima migeivel
en l‘Europa ei numnadamein d‘engraziar als
vents dil vest.
Ch‘ei seigi lu in ni l‘auter scenari, igl ei ozildi
ton sco segir ch‘il scaldament dil clima ei en
andament – nus essan propi miez viaden. La
damonda ei mo, con ferma che quella midada
vegn ad esser.
L‘organisaziun da cooperaziun e svilup economic en Europa OECD ha avertiu l‘entschatta
december 2006 dils effects dil scaldament dil
clima global. Oravontut ils territoris da skis
vegnan a sentir beinspert quels effects. Las
Alps reageschan particularmein sensibel sin
midadas climaticas. Ils onns 1994, 2000, 2002
e 2003 ein stai ils onns caulds els davos 500
onns. Models da clima annunzian aunc pli
grondas midadas els proxims decennis; cun
dameins neiv sin bassas altezias e glatschers
che seretrain.
Gleiti negins territoris da skis?
Dallas tiaras intercuridas vegn la Tiaratudestga
ad esser periclitada il pli fetg, cun il scenari d‘in scaldament per 1°C sediminueschan
ils territoris da skis (cun neiv naturala) per
60%. Sche la temperatura sesaulza gia per
1°C munta quei 10% pli pauc neiv, quei che
fuss la fin per biars territoris da skis situai pli
bass. En cumparegliaziun cun las autras tiaras dallas Alps ei il turissem d‘unviern svizzer
periclitaus il pli pauc. La bilantscha ei denton
fetg differenta tut tenor la regiun. La mesadad
dils territoris da skis svizzers han negin futur,
sche las temperaturas havessen da sesalzar
per 4°C. Pertuccai fussen oravontut ils territoris en la Surselva bernesa, la Svizra centrala ed els cantuns Vad e Friburg che san buca
pli quintar min­tga unviern cun neiv. Tenor ils
quens vegnan quellas regiuns ad haver duront
pli pauc che 100 dis ad onn sufficientamein
neiv per il sport da d‘unviern (vul dir ca. 30
centimeters). Il Valleis ed il Grischun profiteschan da lur altezia e ston consequentamein
(aunc) buca temer ton ils effects dalla midada
climatica.
Emperneivelet, las temperaturas
Dallas temperaturas migeivlas da quest atun
ei buca mo il scaldament dil clima global
responsabels, mobein plirs facturs che han
rinforzau in l‘auter: Zonas da pressiun aulta
sur las Alps, aria tropica sur l‘Euopa centrala
ed il favugn han alzau las temperaturas – tut
fenomens ch‘ein en sesez normals duront
Encurir alternativas
Encunter la midada dil clima san era ils
canuns da neiv far nuot. El mument sa ei
forsa aunc esser rentabel da far sistematicamein neiv artificiala sin las pistas. Mo sche
quei sto vegnir extendiu sin adina pli biaras
pistas, creschan ils cuosts considerablamein.
Plinavon influenzescha neiv artificiala era la
cuntrada ed ei era da surponderar viu d‘in
punct da vesta ecologic, cunquei che canuns
da neiv consumeschan enormas quantitads
dad aua ed energia. Immensas cuvridas da
plastic sin ils glatschers vegnan medemamein
buc a saver impedir lur process da luar, sch‘il
scaldament cuntinuescha. Midadas en la cuntrada, sco p.ex. entras trassaziuns da pista ni
midadas vid ils uals donnegian igl ambient e
caschunan inundaziuns e bovas. Tenor ils perscrutaders dall‘OECD ein ils territoris da skis
fixai memia fetg sin la tecnologia enstagl da
prender en vesta novas strategias el marketing
da turissem.
Per quels 60-80 milliuns turists che vegnan
mintg‘unviern en las Alps vegn ins pia a stuer
encurir alternativas. En certas regiuns vegn la
neiv ad esser in element secundar per il turissem alpin. Certas interpresas prendan en mira
da sefocussar sin viandar, attracziuns da wellness e spa e forsa era ina mischeida dad activitads da stad ed unviern. Denton malgrad quei
trend evident ad in scaldament vegn empruau
da retardar quellas consequenzas cun tecnologia – cun adina dapli tecnologia.
Neiv gia tier 5°C?
Ina metoda per garantir dapli neiv fuss cun igl
agid dalla bacteria «Pseudomonas syringae».
Quella vegn cultivada en tancs, mazzada e
silsuenter schigentada ad ina puorla che vegn
aschuntada all‘aua per ils canuns da neiv.
Quellas restonzas dallas bacterias surveschan
sco nuschegl da cristallisaziun per las particlas d‘aua – ed ei neiva gia da temperaturas
da 3-5°C enstagl da pér tier 0°C – secapescha
ord ils canuns. Entginas regiuns el Valleis e
la Surselva bernesa han gia discuvretg quella opziun per segirar la neiv per lur hosps
d‘unviern, ferton che far neiv cun bacterias
ei aunc scumandau en Tiaratudestga. Buc il
davos perquei che las consequenzas a liunga
vesta da quellas bacterias ein aunc buc eruidas. Ei dat negina garanzia che tut las bacterias vegnien mazzadas e – sprizzadas cun pigns
daguots da neiv – san ellas contonscher l‘aua
da beiber e las vias respiratorias. Medemamein
san quellas bacterias penetrar en la vegetaziun
entras il menaschi da skis ni entras quels supplements sezs e donnegiar las plontas cun destruir lur autoprotecziun encunter la scheltira.
En scadin cass astgan ins buca mo veser che
las interpresas turisticas vegnan a pitir dalla
midada dil clima, mobein era la natira. Per
ils proxims decennis vegn previu ina sperdita massiva dalla diversitad dallas plontas.
Particularmein pertuccada ei la flora en las
muntognas europeas. Gia uss – e buca forsa
pér els proxims 100 onns – ei d‘observar che
las specias serendan viers nord e viers ils aults
en zonas cun temperaturas adattadas a lur
specia. E senza in ambient intact... il turissem
da viandar en las muntognas ch‘ei avisaus sin
sias bellezias naturalas vegn bein ad intervegnir.
La naiv n’era betg il problem, igl è la dumonda dal stil: Dumeng versus Aita
Ir cun skis
entuorn
casa
da Gion Hosang
Cul sport d’unviern associeschel jeu oravontut igl ir cun skis. Buca ch’jeu fuss in skiunz
incarnau, na igl ei gest il cuntrari. Dapi prest
diesch onns hai jeu buca pli montau quellas
lattas vid mes peis per filar da las pistas giuadora.
E malgrad che quels temps nua che jeu mavel
cun skis ein gia vargai daditg, sai jeu seregurdar da mias empremas emprovas da saver star
sin quellas lattas. Il bab e la mumma ein stai
quels dus che han empruau da mussar quei a
mi. Jeu drovel sapientivamein il plaid «empruau». Pertgei mussar enzatgei ad in tgau
stinau sco jeu era buca sempel. Suenter duas
gadas ruclar fagevel jeu il botsch epi era ei
finiu.
Era jeu hai empriu
Jeu hai buc idea con ditg ch’ei ha duvrau,
aber enzacu hai jeu lu era capiu co ins sto
sestelegiar per buca trasora schular sil nas. Lu
ha era la secunda fasa da mia carriera cun las
lattas leischnas sut ils peis entschiet. Naven
dils runals dil Sax (dus runals per entscheviders sin in plaun da Mustér) eis ei lu iu
a Caischavedra. Mes geniturs havevan era
anflau ora, co ei vegnien da catschar mei
ord casa e si Caischavedra per ir cun skis. Ins
savess dir ch’ei mettevan mei sut squetsch.
Onn per onn cumpravan els igl abonnament
digl onn per mei. E lu haveva ei num ir tontas
gadas cun skis, entochen ch’igl abonnament
era sepagaus ora. Tenor mes geniturs era quei
quendisch gadas. E ti sas crer: Quella contabilitad havevel jeu sut controlla. Pli che quendisch gadas veseva negin mei sin pista. Era igl
ir cun skis gia avon miezdi era tabu, e sche
l’aura era buca fina e biala erel jeu bunamein
a casa avon ch’ir. Per mia contabilitad valeva
quei secapescha tuttina – e gia havevel jeu
dad ir ina gada pli pauc cun skis.
Mia tatta ri aunc adina ora mei
Beinspert havevel jeu era scuvretg ch’ins sappi
ir cun skis sin vias e plauncas en nies quartier.
Quei era per mei bia pli interessant che quellas pistas beinpreparadas. Sch’ins leva ir dad
ina plaunca giu (ei dat era pintgas plauncas),
lu stuevan ins igl emprem stignar in tec la neiv
e giudem la plaunca duvrava ei pil pli lu era
aunc in segl. Aschia passentavel jeu pli stedi
ils dis d’unviern en nies quartier. A mia tatta
havevel jeu lu sco ei para raquintau ina gada
cun tutta perschuasiun: Jeu mon il pli bugen
cun skis entuorn casa. Aunc oz, rodund vegn
onns pli tard, astgel jeu aunc adina udir quei
da mia tatta.
Intervesta cun Toni Livers:
«Suenter haver fatg cuorsa liunga
astgan ins guder la prestaziun cun
cuntentientscha»
dad Ursin Lutz
Toni Livers ei naschius ils 2 da zercladur
1983. A Trun frequenta el la scola primara
e secundara e silsuenter va el a Tavau per
absolver il gimnasi da sport. Quel terminescha el igl onn 2003 culla matura. Toni
ha denton era frequentau la scolaziun per
daventar guardia da cunfins. Dapi 2005
eis el commember dil cader A da Swiss
Ski. Tier ses pli gronds success s’auda il
diplom olimpic culla squadra da 4x10 km
all’olimpiada 2006. Actualmein habitescha
el a Tavau cun si’amitga.
PUNTS: Co descrivesses tetez cun treis
plaids?
Jeu hai claras finamiras e sai tgei ch’jeu vi,
ruasseivels, legreivels
Nua ein tias fermezias? Nua tias fleivlezias?
Tier mias fermezias s’audan la motivaziun e la
veglia absoluta da contonscher las finamiras
ch’jeu hai tschentau a memez. Ina da mias
fleivlezias ei l’impazienzia.
Dapi dus onns eis ti commember dil cader
A da Swiss Ski. Tgei has priu avon pil 2007?
Mia finamira ei da vegnir pli datier dalla testa
internaziunala dil sport da cuorsa liunga. Quei
vul dir ch’jeu less contonscher rangaziuns
denter ils emprems 20 allas cuorsas dil cup
mundial. E propi grondius fuss in exploit, ina
rangaziun denter ils emprems 10. Cunzun al
cup mundial a Tavau (l’intervesta datescha
dils 10 da schaner, ils 3 da fevrer ha Toni
gudignau quella cuorsa! - remarca dalla redacziun) speculesch’jeu cun ina buna prestaziun.
Vinavon ein ils campiunadis mundials che han
liug la fin fevrer a Sapporo ina finamira per
mei. Ed il mars ei il maraton dall’Engiadina
– adina in’occurrenza speciala ed impurtonta
per nus curriders dil Grischun.
Per in laic ei cuorsa liunga plitost in sport
lungurus. Co empruvasses ti da perschuader enzatgi d’entscheiver ad ir cuorsa liunga?
Dad in bi di d’unviern cun neiv e sulegl dat
ei nuot pli bi che da semplamein saver trer
en ils skis e cuorer sur las loipas vi. Il sport da
cuorsa liunga ei in sport ch’ei sempels da far,
senza gronds cuosts, indepents dad auters e lai
a mintgin la libertad da saver guder la natira.
Vegl e giuven sa far quei sport. Suenter haver
fatg cuorsa liunga astgan ins guder la prestaziun cun cuntentientscha.
Tgei sentiment ei quei per tei da saver
separticipar sco giuvenot allas medemas
cuorsas sco l’elita mundiala?
Las empremas cuorsas e cunzun ils eveniments pli gronds sco campiunadis mundials
e giugs olimpics ein zatgei tut special. Quels
eveniments hai jeu gudiu fetg. L’entschatta
era ei plitost curios dad esser ensemen culs
megliers dil mund dil sport da cuorsa liunga.
Uss enconusch’jeu la gronda part dils curriders, ins salida e patarla mintgaton schizun in
cun l’ auter. Quei ei zatgei che s’auda tier il
sport e che colligia era nus curriders da cuorsa
liunga.
Tia amitga fa medemamein part dil circus
da cuorsa liunga. Selai la veta privata cumbinar senza problems culla veta da sportist?
Cunquei che nus essan omisdus el cader passentein nus era ensemen la gronda part dils
camps da trenament da stad. Aschia essan nus
dabia temps ensemen. Nus mirein da sparter
il sport empau dalla veta privata e da buc mo
discutar da cuorsa liunga duront il temps liber.
Cura che nus essan per in meins a Scandinavia
eisi segir bi dad esser en dus ed era schi­glioc
ha ei dabia avantatgs. Duront gl’unviern
vein nus buca adina il medem program la fin
d’jamna, mo quei ei buc problem. Tochen uss
funcziunescha tut dètg bein.
Entschiet ha tut cul Team Panda a Trun.
Tgei colligia aunc tei cun tia patria?
Mia famiglia ei a Trun ed aschia sun jeu adina
puspei bugen a casa. Vianvon hai jeu empriu
il sport silla loipa Cadi ed hai passentau dabia
bialas uras ensemen cul Team Panda. Las loipas a Trun e contuorn s’audan aunc adina
tier mias preferidas e bialas ch’jeu enconuschel. Cunquei ch’jeu sun uss bia sin viadi ei il
temps ch’ jeu sun a casa buca gronds. Miu ver
da casa ei aunc adina a Trun.
Tgei rolla gioga il lungatg romontsch en tia
veta da sportist?
Il romontsch colligia ils sportist dalla Surselva
e dall’Engiadina. Denter nus tschintschein
nus savens romontsch ed en certas situaziuns
gudin nus era che buc tuts capeschan quei che
nus schein. Cunquei che nus essan dabiars
curriders giuvens che tschontschan romontsch
duvrein nus era savens nies lungatg mumma
cu nus essan sin viadi.
Co vesa in di liber ora tier tei?
Jeu gaudel da saver durmir ora, dad haver in
auter ritmus dil di e da saver far zatgei special
che schai schiglioc buc adina en. Igl unviern
mon jeu era bugen inagada ni l’autra cun skis
alpin.
Las punts politicas:
„En 150 onns na datti nagina naiv pli en il Grischun. Cun quai ans va il turissem d‘enviern classic a perder sco funtauna. Il meglier faschain nus da ponderar gia uss novas funtaunas, in‘autra economia. Forsa fabricas da senf empè da
lifts da skis.“
Jon Pult
Il müdamaint climatic chaschunà da l’uman
es ün fat real. Al Gore, l’ex vicepresident dals
Stadis Units, dà in seis film actual a reguard
il tema ün nom fich toccant a quist fat: Üna
vardà incunvgainta (An Inconvenient Truth).
Üna vardà incunvgnainta, perquai ch’ella
preschainta problems da dimensiun existenziala per tuot l’umanità. Il müdamaint climatic ha consequenzas dramaticas. El desdrüa l’equiliber ecologic, e cun quai vegnan
destrüttas eir la prosperità e la sgürezza sociala
da las futuras generaziuns. Schi nu s’as müda
fich svelt fich bler, saran quists problems existenzials üna realtà in pac temp. Bler plü svelt
co ün tschientiner e mez. La naiv grischuna e
cun quai eir il turissem d’inviern ans pudessan
mancar in pacs decennis. Id es tschinch avant
las dudesch…
Ün’otra economia sto gnir inventada, quai
meglder hoz co daman. Be lura vaina magari
amo üna pussibilità d’evitar la catastrofa ecologica cun sias consequenzas devastantas. Il
böt sto esser da salvar il clima e na da til dar
sü. La vardà es cha schi nu dà plü naiv illas
Alps, nu daja neir plü la pussibilità da viver
quia. La naiv ed il glatsch nu sun be ün factur importantischem pel turissem, ma impustüt üna part fundamentala dal sistem ecologic alpin. Sainza la naiv ed il glatsch nu daja
las Alps. Nöglia nu tgness e nöglia nu pudess
viver. Naiv e glatsch sun aua! E cunter quist
Jon Pult (22) è student dad istorgia a l’universitad
da Turitg. El è cusseglier communal da la citad
da Cuira per il PS ed ex-president dals Giuvens
Socialists Grischun. El è oriund da Sent e stat a
Turitg ed a Cuira.
fat eir milla fabricas da senf nu servissan a
nöglia.
Il böt sto esser ün müdamaint dal uorden
economic. L’elavuraziun d’üna alternativa
sistematica, la formulaziun dad üna visiun.
Üna visiun dad ün uorden economic chi riva
l’istess mumaint da garantir l’equiliber ecologic, da crear lavur per tuots e da generar üna
prosperità chi possa gnir distribuida güstamaing. Ch’ün sistem exclusivmaing chapitalistic nun es bun da satisfar quists criteris es
oramai evidaint. Quist sistem nu po esser la
fin da l’istorgia…
Tant lifts da skis co eir fabricas da senf van
bain. Ma be schi s’as riva da tils far funcziunar uschea che ne l’ambiaint ne l’uman nu
vegnan sfrüttats.
Roman Liesch
Cu vei igl cantun Grischun or an 150 onns?
Ègl effectiv danturn nigna neiv ple, tgi randess
betg da metter an muvimaint las nossas pendicularas, ni è chegl tot angal scenaris d’orrour?
Chegl è sieir la dumonda decisiva per sviluppar scenaris ed antschever a fantisar. A chella
dumonda saia dantant betg rasponder.
Ia crei tg’igls turistichers seian gio ossa sen
bungas veias. Plazzas da golf, oasas da wellness e projects da cultura. La purscheida
d’activitads tgi n’on da far navot cun neiv ed
eir cun skis è gio ossa fitg gronda. Ia crei bagn
tg’igl futur digl cantun seia igl turissem e betg
Roman Liesch (20) vegn da Brinzauls. El ha fatg
la matura e lavura per il mument. L’onn proxim
cumenza el in studi da matematica a l’universitad
da Turitg. El è en la suprastanza da la giuvna partida populara dal Grischun.
las fabricas.
Ma ena ideia tgi n’è betg anc neida numnada
vessa anc pront cò, ensatge tot revoluziunari.
Forsa tgi l’egn ni l’oter ò er gio santia ensatge
digl studi d’Avenir Suisse cun igls gronds centers impurtants e la periferia nunimpurtanta
tg’ins sò surlascher a sasezza. Chella ideia è
super!
Surlascher igl territori digl cantun Grischun a
sasez, lascher cò igls abitants e scumandar a
chels tottas tgossas pi modernas, tottas tgossas tgi l’industrialisaziun e la globalisaziun ans
on purto. Nign computer, nign telefon, nigns
natels ed autos. Puspe anavos tigl tgaval e tigls
signals da fem. Simplamaintg “back to the
roots”!
Igls carstgangs moderns dalla Bassa savessan alloura piglier igl Monorail anfignen
Landquart e davent da lò midar sen tgavals,
per far en tur guido tras igl noss cantun. Eir a
vurdar chellas furmas primitivas da veiver, cu
tg’ins passainta igl mintgade, an armuneia cun
la nateira. Vurdar cu tgi la gliout vo ainten igl
gôt, tera las sias plantas e fò segns da fem cun
chegl, per saveir communitgier er sur vischnanca or. Chegl fiss sieir anc interessant ed ia
sung er persvadia, tgi sa laschess cattar gliout
tgi vess igl gaudi dad eir a vurdar e visitar ena
cuntrada surlascheda a sasezza.
Tot chels tgi èn schi radicals tgi lessan mianc
visita da tals marveglious, pon naturalmaintg
er far ena seiv anturn tgesa, per esser digl tottafatg nundisturbos!
magistras.ch:
scolast(a)s sin Pista
ti vuls savair:
minutas orgasmicas
da B & B
da Flurina Badel
Scolasta B
magistra B
Il sulegl carsina la pézza splenduronta. Ils cristagls da neiv tarlischan ella glisch sco melli
diamants – in’atmosfera aparti magica. Igl ei
mesjamna suentermiezdi.
Sillas pistas bein preparadas schai ina feffetta
puorla. Tgi va da quell’aura buca bugen siadora els aults? Tschentei a vus sezs la damonda
da cunscienzia!
Suenter gentar pachetescha la scolasta si’aissa
el Subaru tschösty tgietschen e carrescha
beinspert e da buna luna el territori da skis.
Cun gronda spertadad vai sur las pistas,
sur segls e perfin silla mesa pipa. Pli tard
s’entaupan ins per in sitg ella bar da neiv.
„Scolasta stuess ins esser!“, ei il commentari
digl installatur sanitar. „Ni enzatgei auter!“,
ei la risposta. El mira empau da quei tup. Ella
ha el mument pauc gust e queida da seschar
provocar. El beiba vinavon sia gervosa. Ella
emposta ina runda schümlipflümli per sias
con-scolastas. Ellas schain ellas sutgas da
scher e siemian d’après-ski e dolce far niente
a Sogn Murezi. In caffè holdrio, in vin cauld
ed in cüpli pli tard vai vinavon. Ins serabe­
tscha a val – exemplaricamein culla sutgera.
La sera van tuts a magliar fondue, silsuenter
vegn saltau sillas meisas entochen ch’ins
croda sut meis’en. Scolasts e scolastas rumpan
dil reminent buca combas cun ir cun skis. Pil
pli croda ina savetscha da fondue giu pil det
pign dil pei ni l’entira cazzetta giu pil schanugl. Naturalmein dat ei era aunc ulteriuras
pusseivladads per accidents che stattan en
connex indirect cul sport d’unviern. Detagls
e fotografias ein d’anflar sin www.magistras.
ch/apreschi.html
Scha nu possans ir culs skis da passlung, haune
battlagio, mieus scolars. Skis da passlung! Que
es tuottüna out già daspö ans. Outischem.
Dschessi dafatta. Ma ouramai. Finelmaing
d’he do zieva. Uschigliö ho que auncha nom
cha la magistra nu sapcha ir culs skis da passlung! E que nu laschi valair. Finelmaing suni
dafatta üna vouta steda ill’IO da passlung.
Ok. Zieva la seguonda u terza vouta training
m’haune pruvo da declarer cha forsa füss ün
sport per il quêl nu’s drouva ne skis ne bastuns pü adatto per me. Item.
Nus essans ieus culs skis da passlung. Dal fat
m’he svelt arüvleda. Già la spassageda da la
chesa da scoula tar la loipa es steda pü cu criminela. Na be pervi da las s-charpinas chi nu
tegnan üna merda sülla via glischa ma impustüt eir pervi dal ski- e bastunem! Per pochas
cha Leo vess furo our ün ögl ad Elsa cun sieu
bastun e Bianca chi purtaiva ils skis sülla
spedla s’ho vouta per guarder che chi capita ed ho schlafuno sias assas aint per la fatscha da Rafael. Tuot suot mia respunsabilted,
s’inclegia. Eau d’he süjo già aunz cha d’eira
süls skis. Ed il pü tard daspö quist zievamezdi
seja cha’ls trainers da l’IO da passlung haun
gieu radschun avaunt 15 ans. Scu cumprouva
vessan da bastair las bottas blovas.
Eau pigl a cour il bun cussagl e’m lasch persvader da mieus scolars be pü per sports d’inviern
chi vegnan our sainza bastuns e sainza skis.
Ün da quels es eir il sport ‚naziunel’ da la
magistraglia. Ün sport d’inviern da cumbat per
uschè dir. Na. Na carate sül glatsch e neir box
illa naiv u trer borlas. Na. Dimperse il cumbat
infinit cunter ils virus e’ls bacills chi svoulan
per que d’intuorn in staunza da scoula grazcha als scolars e las scolaras chi nun haun
imprais a chesa cha’s tegna il maun davaunt
la buocha cun tussir e cun starnüder. In quist
sport suni però ter buna. Eau nu sun gnida
battida auncha gniaunch’ün’unica vouta. Ma
per la medaglia d’or nu bastaro que glistess
na…
Resumond: mesjamnas usitadas, quotidianas
per persunas d’instrucziun. E sche quei duess
buc esser la verdad – lu savess ei era eventualmein esser stau ina pulacca.
E ‘la scolasta’ metta si’aissa el tschösty tgie­
tschen – questa sera prepara ella ils proxims
discuors da geniturs.
B & B èn magistras rumantschas.
Tü poust subit invlidar darcheu cha Botox
güda cunter migrena, cha üna mina da culli
basta per far ün strich da 5000 fin 10 000
meters lunghezza e cha’l rumantsch es üna
lingua naziunala, ma la lingua materna da
63.7% Svizras e Svizzers – il svizzertütsch - es
(be) ün dialect.
Ma tü nu sarast bun d’invlidar cha l’orgassem
d’üna püercha düra 30 minuts, cha’ls tappets
pro Ikea han noms da lös in Danemarc e cha
David Beckham guadogna 128 000 euros al
di.
Forsa cha tü sast daman amo cha’ls gös
olimpics d’inviern daja daspö l’on 1924. Ski
alpin tocca daspö il 1936 pro’ls gös olimpics
d’inviern. Snowboard pür daspö il 1998.
Blagar poust sgüra eir cul savair cha James
Bond bütscha in media in mincha film trais
duonnas e cun duos va’l eir in let. Cha muglins
da vent as stordschan cunter il sen dal man
da l’ura. Ballarait es il sport predilet in chomps da nudists. Quai sgüra nun hast imprais a
scoula. Ma forsa cha la magistra at ha quintà
ch’ün chan da schlittra sto trar la schlittra sur
200 kilometers dürant 24 uras e ch’in Svizra
as laschan var 5000 duonnas l’on fructifichar
artificialmaing. L’ultim plüchöntsch na.
E savaivast vairamaing ch’in Svizra sun gnüts
realisats be trais lungs films animats da kino
dürant ils ultims desch ons?
E chi nu sa amo cha schi’s fà il googeln il
pled „waschlappen“ vegn il prüm da tuot
ün tschegn politic, e schi’s dà aint i’l google
da l’Iran il pled “duonna”, cumpara ”access
denied”?
Ingrondir teis orizont poust eir
cull’infuormaziun cha las duonnas plaschan
dürant la ovulaziun homens supervirils, i’l
rest dal mais preferischan ellas plüchöntsch
softies androgins.
E be per cha tü sapchast, TIKI es üna da las
unicas dutscharias chi vegn prodotta in Svizra,
ma es gnüda inventada dal 1907 in Tschechia.
In mincha cas voulan tuots savair chi chi ha ils
plü blers raps i’l chantun. Quia ün pêr dals plü
richs pajaimpostas grischuns: Karl-Heinz Kipp,
Robert A. Lutz, Athina Hélène Onassis, Eliette
von Karajan, Martin e Christoph Schoeller,
Carlo De Benedetti e Thomas Domenig.
amsterdam:
Ils viadis
da Donat Caduff
Uss sundel gest en vacanzas en Svizra, tier
mes cars da casa, amitgs, collegas, aber gleiti mondel puspei anavos ad Amsterdam. Jeu
sgolel. Sgular ei bi. Ella dutyfree-zona saulta
la glieud tier la musica dad in ensemble fol ­
cloristic. E cura ch‘igl aviun rumpa suenter
paucs tschiens meters d‘altezia atras la cuviarta da neblas, vesas tuttenina quella da
surengiu sco mar infinita, surora glischa il
sulegl dalla sera, e ti sas schar tut tes quitaus
sut quella nebla giuaden ed aunc prender in
campari soda. Aber normalmein mon jeu cul
tren. Cul tren da notg. Quei spargna temps e
raps. Viagiar la notg e buc il gi. Ed el tren dat
ei era bials muments. Per exempel sche ti passas da mesanotg – turnond dad Amsterdam
– la punt dil Rein a Cologna. Lu tratgas ch‘il
locomotivist meini ins directamein ella catedrala illuminada, quei immens monument
en honur dil Nies en tschiel. In bi mument el
tren da notg ei era quel cura che ti sas durmir. Jeu sun inagada ius cun sessels da durmir
enstagl cun quel da treglias. Jeu detgel: Mai
pli sessels da durmir. Lu diermas gest aschi
bein en carrs convenziunals dallas viasfier
federalas. L‘autra gada pia puspei treglias da
sis, ca­vigliadas sco en ina cuppa da sardinas.
Leu entscheivas a discuorer empau culs passaschiers. Sur da quei e da tschei, tgei ch‘ins
fa e daco ch‘ins ei cheu. In pèrli els tschunconta seigi ius cun velo da Holland tochen giu
zanua ell‘Italia e tuorna uss a casa cul tren.
Ni la miez Mexicanera-Hollandesa, ella va
sin viseta tier parents a Sogn Gagl. Ni turists
fagend lur tur dall‘Europa. Ni Svizzers ch’ein
stai ad Amsterdam a schar ora il piertg e che
laian era sentir quei el tren. Tren da notg: Per
ina notg va quei en uorden. Il viadi ei aschia
ni aschia la fasa provisoria denter ils dus min­
tgadis en Svizra ed en Hollandia, aschidadir
ina schleusa pauc cumadeivla che ti stos trapassar, in canal denter dus munds. Jeu sun
leds cura che jeu hai trapassau quel l‘autra
dumengia per turnar anavos en quei toc tiara
ch‘ei gia daventaus in tec patria per mei. Plova
ni sufl’ei, esser da casa ei era bi en in marcau
nua ch‘igl unviern semuossa gest sc‘in atun
pli freid tier nus, tschaghera, bletsch, nebliu,
trest. Quei che quenta ei la glieud, amitgs
ed inimitgs, collegas, enconuschents. Sco en
Svizra era. Pia tochen il mars, mes cars.
Donat Caduff (24) ei layoutist
Amsterdam. El raquenta da siu m
10
La soap:
Inscunter
che vita da
chans:
meis cordonbleu
da Tinetta Rauch
da Fadrina Hofmann
Tuot in üna jada d’eir’la quia. “Chau”, vaiv’la
dit sco schi füss stat cler cha no’ns cugnuoschaivan. Vairamaing d’eira eir, ma meis cheu
dür chi nu laiva dal tuot dar pro quai ha istess
dumandà: “Chi est tü?”
Ella nun ha dat resposta ed es rampignada sün
üna sopcha. Dad üna vart guardaiv’la oura sco
üna mattina. Da tschella vart sco üna nona
veglia ida insembel. In mincha cas nöa sco
üna giuvna da 25 ons.
“Bain guardast oura”, ha’la dit davo üna pezza
cha no’ns vaivan mustradas ün a tschella sainza dir pled. “Tü eir”, nu pudaiva e nu laiva
dir. Anzi, alch rabgina in mai laiva gnir libra
da quista persuna, perquai n’haja respus: “Eu
sun cuntainta co ch’eu sun!”
Daplü nun haja dit, ella neir...., damaja vaina
taschü, eu nu sa quant lönch, eu sun statta
sü e n’ha fat ün tè, n’ha improvà da pensar
a Tim, n’ha improvà dad esser narra sü per
el, co ch’eu d’eira amo a bunura, ma meis
impissamaints tuornaivan adüna darcheu
inavo pro quel curis individum, ne duonna ne
uffant. Ella sezzaiva giò sülla sopcha e faiva ir
vi e nan ils peisins. A la fin n’haja dat davo.
N’ha chatschà üna tazza tè davant ella e tilla
sun sezzada visavi. “Damaja, quinta!”, n’haja
lura dit cun üna vusch indiferenta. Ella am ha
guardada ün pa trista, ha lura però cumanzà
ün pa malsgüra...
“Sast quella jada cha no eschan tuornadas da
l’ospidal...” Quist “no” nu’m plaschiva gnanca
zich. Eu nu’m laiva identifichar cun ella. “Ve
sül punct scha tü voust”, n’haja lura barbottà
ün pa giftig.
Sias fatschinas buglivan cotschen fö, e seis ögls
vert-grischaint guardaivan sü per mai uschè
trist, ch’ella am ha fat ün païn cumpaschiun.
“Cuntinuescha, dai!”, n’haja lura a la fin dit
ün pa plü amiaivelmaing.
Ella ha guardà intuorn tuot la chamonna, a la
fin aint per mai. E lura haja cumanzà a sbuorflar...
Ti n e t t a R a u c h ( 2 2 ) e s m a g i s t r a a G l i o n e
quist’istorgia va inavant illas prossmas PUNTS. E
Tinetta va minchatant eir cul snowboard.
t da PUNTS e studegia alla scola d’art Rietveld ad
mintgadi ella capitala hollandesa.
11
Id es bainschi da nar quants experts da chans
chi dà sün quist muond! Spassegiar tras
cumün cun Birba dvainta ün’unica lecziun
da scienza da chans. Birba es vairamaing üna
misculanza cha plü misculanza nu pudess
ün chan esser. Per l’hom da la butia es ella
però „Ün Border Collie sco our dal cudesch“
e la turista tudais-cha ha manià be tschel di:
„Ach, diese Labrador sind einfach die schönsten Hunde“. Ün mumaint da clav n’haja gnü
d’incuort cun üna duonna giuvna chi s’ha
sgobada sur meis chan, ha dozzà la vusch per
trais octavas, ha fat üna bocca agüzza ed ha
manià: „Mo jööööö, TÜ est lura ün herzig cordon-bleu!“ Consternaziun totala pro la patruna. Ok, meis chan porta üna tschinta blaua,
ma quai füss lura fingià l’unica sumglientscha
cha Birba vess cun ün cordon-bleu. Cordonbleu, pfff…
Davo ün prüm mumaint spermalà n’haja
decis cha quista denominaziun per meis chan
füss in fuond amo üna buna resposta a la
dumonda permanenta a reguard la derivanza
da meis chan. Sün: „Che razza es quist gnocalin?“, respuonda uossa consequaintamaing:
„Cordon-bleu“. L’interessant es chi existan
propi persunas chi dan dal cheu da schi o
manajan: „Ah hai cler, uossa ch’Ella disch.“
Per furtüna es ün o tschel interessà listess
irrità o dà üna risada davo avair dudi mia resposta, uschea chi’s po avair amo spranza sün
quist muond d’experts da chans.
Fadrina Hofmann (24) es schurnalista e viva a
Scuol - e patruna da la chogna Birba.
One year in Paris:
ün tschendrin s.v.p.
dad Anna Serarda Campell
Cuort dialog tanter mamma ed uffant a Paris:
„Chéri, laina ir culs patins?“
„Ouiiiiiii!“
Sport d’inviern es o.k. Schi vain fich mal, lura
insembel cun tschient oters sün alch chi pretenda dad esser glatsch ed ha la surfatscha da
maximal desch meters quadrat davant l’Hôtel
de Ville a Paris. Ma perfin ir culs patins sün
glatsch auitsch es o. k. Propcha. I’s tolerescha hoz in di mincha persuna chi fa quai. Ils
creschüts in mincha cas. Perchè? Tanter creschüts be sco creschüts. (Toleranza es in, ün
trend chi perdüra e perdüra e perdüra e...)
Ed ils uffants, quels nu s’impon. (Eir quist
ün stadi chi perdüra e perdüra e...) E sch’eu
vess darcheu üna jada vöglia da far ün di
trash, am mettessa in lingia eir a mai. Ma per
pudair viver uschè ün di as stessa esser o inamurà o insembel cun inchün chi ha talmaing
gust chi basta per duos o - svessa avair talmaing gust chi basta per duos. E quai vuless
darcheu dir chi’s füss inamurà o - mamma...
Apunta, i da meglder sport! Sport uschedit
alternativ. Sport alternativ spordscha tecnicas
sportivas fich interessantas. Tecnicas sportivas
chi maximeschan il bainstar – ed eir scha na
in prüma lingia il fisic, cun garanzia adüna il
psicic. Ed il meglder vi dal sport alternativ es
chi nu’s douvra üna mandura speciala o üna
carta da commembranza bler massa chara.
Per far sport alternativ gnanca nu’s douvra
l’inviern. Per far sport alternativ as douvra
– be – mumaints, tscherts vizis e minchatant
ün païn noschdà. Ed a la fin s’haja ün vis à vis
énervé, ma ün païn plü schlanc. C’est tout.
Dimena. Cuorta scena tanter üna sportiva alternativa chi nun es ni inamurada, ni
mamma ed üna servunza incuntschainta sülla
terrassa d’ün café a Paris:
Üna giuvna as less tschantar vi d’üna maisina libra davant ün café. Pervi da sias quatter
tas-chas imensas da plastic douvr’la agüd da
la camariera.
„Quistas maisas a Paris sun eir adüna missas
sü talmaing clos üna dasper tschella... impussibel“,
disch’la avant co avair dit quel quort:
„Merci“,
chi’s disch automaticamaing in lös publics.
Lura bütt’la las quatter tas-chas suot la maisina insè bler massa pitschna. Absolutamaing
exausta da quista lavur post’la la carta da bavrondas sülla dumonda da la camariera:
„Che vessat vus gugent da baiver.“
La carta es lunga, ed eir scha’l giast sa insè
ch’el posterà be ün simpel café ed ün magöl
d’aua as piglia’l il temp da stübgiar cun gronda concentraziun absainta tuot la carta. Sülla
seguonda dumonda schi’s haja tschernü
respuonda’l cun ün tun fich agüz:
„Pardon non...“,
e pensa, nu vezz’la ch’eu stübg amo la carta?
La cameriera surria cun üna buntà maglina,
as stordscha abruptamaing. Desch secundas
plü tard, natüralmaing cha’l giast ha tschernü.
Cun movimaints fich energics prouva’l da clomar inavo la camariera chi’d es güsta preocupada cun üna gruppa da quatter persunas. Il
giast nu rafüda da schlavazzar seis bratsch tras
l’ajer e da sbragir:
„Pardon!“,
cun ün tun inozaint. Planet ha tuot la terrassa
dat bada cha ün giast vain para servi fich mal.
E sco per as s-chüsar pel disturbi guarda il
giast pertoc aint per tschels giasts, stordscha ils
ögls e surria ün surrier da cumpaschiun culla
servunza massa stüpida da servir inandret.
Finalmaing riv’la.
„Un café - et un verre d’eau...“
Il cafè riva.
«E schi nu funcziuna cul sport d’inviern, resta la
vista our da faneistra.»
„Pardon, ingio es meis magöl d’aua?“
Il verre d’eau riva.
„Ed uossa amo ün tschendrin, s. v. p.“
S voul dir: servunza. V voul dir: vaira. P voul
dir: povrina.
P. s. Eu craj cha’ls respunsabels pel uorden illa
metro a Paris legian las Punts. Ils „pousseurs“
sun nempe davent! Mi’imnatscha - in fuorma
da scriver publicamaing sur da la prontezza
d’entrar i’l comité cunter ils homenins cullas
manetschas albas – ha fat effet. Ha!
Anna Serarda Campell (23) stübgia scienza da teater a Paris – e scriva mincha mais da sias aventüras
illa metropola. Ed ella fa gugent piruettas culs
patins sül lai da Segl.
Che dovrevan ellas il glatsch da l’Hôtel de Ville a Paris......
12
xPERMINTGAGUST
SPEGRU
Vies contact fidau.
… per la giuventetgna. La giuventetgna ei nies avegnir. Avegnir munta surviver. Per mantener e schurmegiar nies avegnir s'engaschein nus per la segirtad ed il
svilup da nossa giuventetgna.
aurax – tschun interpresas che s'engaschen per la giuventetgna.
CUMPOSIZIUNCREAZIUNSQUETSCH
SPESCHAEGRàNENFELDER
STËDTLISTRASSE\GLION
TEL\FAX
WWWSPEGRUCH
aurax ag | via dil glogn 22 | 7130 glion | tel. 081 926 26 26 | www.aurax.ch | [email protected]
GIUVENTETGNAINDD
13
Mes tracks:
mario pacchioli
Gieu dal mais:
Concurrenza
da Chatrina Josty
da David Bundi
Preziadas giugaduras, preziai giugadurs
Trest, denton ver, la redacziun dallas PUNTS
ha decidiu da schar curdar la seria dil giug dil
meins. Aschia prendel la caschun dad engraziar a vus tuts per igl interess per mias recensiuns e siarel quest capetel cun ina concurrenza
per il giug digl onn 2006: GEARS OF WAR.
En MES TRACKS preschentan las PUNTS
mintgamai las tschintg chanzuns preferidas
actualmain da giuvnas rumantschas e da
giuvens rumantschs.
1) Damien Rice: Tut las chanzuns sin
l’album «9»
«Quai taidlel jau per il mument tuttadi: Cur
ch’jau vom a la lavur, cur ch’jau turn a chasa
ed avant ch’ir a letg. Per il mument è quai
IL singer/songwriter per mai. El ha fitg bels
texts.»
2) Jon McLaughlin: Indiana
«Sia musica ha jau emprendì d’enconuscher
sur MySpace. El ha ina vusch grondiusa, bellas chanzuns. L’atmosfera è bella e cunzunt las
cumposiziuns ma plaschan fitg bain, meglier
ch’ils texts. Il stil è insatge tranter pop e jazz.»
3) Gawin deGraw: Follow through
«Quai è ina sort poprock. Questa chanzun ma
regorda a l’America. A quel mument ch’jau
sun arrivà. L’emprima frasa è: ‹Oh, this is the
start of something good, don’t you agree?› Ina
frasa che ha fatg pel giaglina a mai!»
4) Regina Spektor: Hotel Song
«Quai è ina chanzun fitg speziala. La chantadura dovra sia vusch sco element ritmic, ina
vusch extraordinaria. Er ils texts en fitg interessants.»
„We‘ve always held high hopes for Gears of
War, but we never expected such an overwhelmingly positive response from critics and
gamers all over the world“, aschia Michael
Capps, president da Epic Games, il creatur dil
giug. Varga dus milliuns exemplars da quest
giug ein gia vendi e varga in milliun giugaduras e giudadurs cumbattan gia in cun ed
encunter l’auter ella reit. Malgrad la nuncapientscha en parts da nossa societad per quest
passatemps ein ils giugs da computer ni consola daventai cultura, art e part dalla societad
globala. Il carstgaun ei libers en sias decisiuns
ed aschia schai quei en ses mauns da viver cun
sesez e siu contuorn el bien ni el mal. A mi
persunalmein han las sesidas da giugs promoviu la creativitad, aviert il horizont per autras
vestas e surtut purtau bia legreivlas uras en
buna cuminonza.
Miu facit per il giug GEARS OF WAR: 10/10
sin tuts scalems – silmeins entochen che il
niev giug da Capcom, LOST PLANET, zaccuda
vid il tron.
impressum
Chauredactur:
Ursin Lutz, Bankstrasse 6, 7000 Cuira,
[email protected], 076 434 10 26
Redacziun:
Flurina Badel, Rabengasse 17, 7000 Cuira,
[email protected]
Martin Cantieni, Encarden 18, 7152 Sagogn,
[email protected]
Silvana Derungs, Hauptstr. 117, 1715 Alterswil,
[email protected]
Chatrina Josty, Majorangasse 6, 7000 Cuira,
[email protected]
Collavuratur/as en quest numer:
Gion Hosang, David Bundi, Fadrina Hofmann,
Tinetta Rauch, Jon Pult, Roman Liesch, Donat Caduff,
Anna Serarda Campell
Layout nr. 152:
Annatina Dermont, Hauptstr. 37, 6015 Reussbühl
[email protected]
Secretariat:
PUNTS, Aita Pult, 7551 Ftan, [email protected],
079 563 27 32
Editura:
GiuRu, Chascha postala 312, 7002 Cuira,
[email protected]
Abunament:
45 francs per onn, Raiffeisen Surselva, clearing 81073,
conto 41742.23,www.punts.ch
Stampa:
Spescha e Grünenfelder, 7130 Glion
Damonda da concurrenza:
Internet:
Co senumna igl actur principal dil giug
GEARS OF WAR cun num entir?
Avis:
La risposta correcta cun indicaziun da tia
annada tarmetta entochen ils 10-03-2007 alla
suandonta adressa: [email protected]
(Cunquei ch’il giug GEARS OF WAR ei in giug da
carschi, sas ti mo far part dalla concurrenza pil giug,
sche ti has cumpleniu 18 onns. Sche ti eis pli giuvens,
sas ti mo separticipar alla concurrenza dil WIRELESS
NETWORKING ADAPTER.)
5) Stephen Fretwell : Bad, bad you bad, bad me
“Quai è ina cumposiziun fitg ruassaivla, ina
fantastica vusch, sutlingiada cun ina bella lingia da clavazin. Il stil è er influenzà dal jazz. In
pau sumegliant a Damien Rice.”
14
www.punts.ch, www.giuru.ch
Las opiniuns dals auturs en quest numer na ston betg
correspunder a l’opiniun da la redacziun da PUNTS.
PUNTS è commembra da l’Associaziun da la Pressa
Svizra dals Giuvens.
Engiavinera 152
Legia las duas colonnas grassas da surengiu
e ti retschaivas il pled da soluziun. Trametta
quel per plaschair cun indicaziun da tia adressa a chasa a:
Silvana Derungs, Hauptstrasse 117, 1715
Alterswil; scriva in sms a 079 274 48 03 u in
e-mail a: [email protected].
container 152
In bun uman I
Mument da l’emprima sesida da res-
Corina Margadant da Meinisberg è in bun
uman. I fa plaschair che Ti existas e che Ti has
activà l‘opziun „vegnir menziunà en la proxima ediziun sco bun uman“ cun abunar PUNTS
sur la pagina d‘internet PUNTS.ch.
tructuraziun
In bun uman II
ex-chauredactura
Nadine Candreia da Stierva è medemamain in
bun uman. I fa plaschair che Ti existas e che
Ti has activà l‘opziun „vegnir menziunà en la
proxima ediziun sco bun uman“ cun abunar
PUNTS sur la pagina d‘internet PUNTS.ch.
2.La super-fabrica da patratgar eco-
In bun uman III
nomica en Svizra
Sophie Badel da San Murezzan è medemamain in bun uman. I fa plaschair che Ti existas
e che Ti has activà l‘opziun „vegnir menziunà en la proxima ediziun sco bun uman“
cun abunar PUNTS sur la pagina d‘internet
PUNTS.ch.
1.Raz culinaric dal chaun da nossa
3.Motto per surlaschar la periferia a
sasezza, «Anavos a las ...»
4 . A c t i v i ta d p r e f e r i d a ( l a b u c c a è
l‘arma) tranter auter da James Bond
_
_
A sanester – Flurina en posiziun da cumbat:
La bucca na basta betg per far valair ils agens
postulats. Ils mauns – ins fetschia stim da
l’arma chargiada en il maun dretg – ston vegnir en agid per dar paisa a ses pleds.
Amez – Martin marca l’interessà: L’egliada, la
posiziun dal maun e la barba fan l’effect giavischà.
A dretga – Silvana storscha ils egls: Senza
pleds – u «Jau vi far in cupid!»
Curs da troccas
Il mars u l’avrigl 2007 ha lieu a Rabius en il
hotel Greina in curs da troccas. Tut quels e
quellas che han plaschair d’emprender a dar
troccas pon sa participar. Annalisa e Renata
Cathomas mainan il curs che custa be 30
francs. Ils datums exacts vegnan fixads en cunvegnientscha cun ils participants. Annunzias
fin ils 28 da favrer tar: PCD giuvna Surselva,
7172 Rabius; info-surselva@jcvp-gr-ch u tel.
078 / 841 66 86.
1
2
3
4
Chauredactur resta senza agen auto
Era suenter retschertgas pli intensivas ha il
chauredactur chattà nagins indizis che Robert
«Bob» A. Lutz saja parentà sin ina moda u
l’autra cun el. Donn, uschia na va il siemi
da l‘agen auto anc betg en vigur per oz e
damaun.
Romania da giuventetgna
Gia avant in onn èn la Romania e la Renania
s‘unidas a la Surselva Romontscha. Anc uss
exista la Romania da giuventetgna - ina uniun
che sustegna surtut projects da giuventetgna
sursilvana - dentant mo enfin ils 17 da favrer 2007. Lura vul u plitost sto la suprastanza
schliar quella uniun e decider co vinavant. La
radunanza è a Glion en il restaurant Eden a
las 16.30, persunas interessadas che savessan
dar inputs per l’avegnir èn bainvegnidas.
Ils emprims scolasts da skis da Tujetsch
Funtauna: «Tujetsch - Igl andament da sia historia», 1987.
15
AZB 7130 Glion
Punts 153 cumpara entschatta
Mars 07
cun il puntissimo «Geniturs»
q
16
laan
d di
r
o ti
uo
a