Bat al furment int dala curta dal Bai
Transcript
Bat al furment int dala curta dal Bai
Bat al furment int dala curta dal Bai Ho voluto provare a raccontare, pescando nella memoria, quello che era uno degli avvenimenti più importanti della vita collettiva nella corte contadina negli anni cinquanta. La mietitura del frumento. Ho faticato molto per rammentare e soprattutto a mettere per iscritto, e non penso di esserci riuscito come avrei voluto, il dialetto vittuonese. Al Badin, così veniva chiamato, nato da un misto di lingue diverse ed influenzato fortemente dal francese parlato, è stato ed è rimasto un idioma trasmettibile solo a voce, dato che è praticamente impossibile mettere su carta il modo lento di scandire le parole e la cantilena finale. Anche la sintassi era molto approssimativa e si adattava alle esigenze del momento, si cercava più di rendere l’idea che di essere precisi. Praticamente tutto aveva un nome particolare e persino a tutte le persone, poco dopo la loro nascita, si trovavano affibbiato un sopranome. La scuola, la televisione e le ondate immigratorie, hanno di volta in volta cambiato radicalmente il Badin, tanto che ormai pochissime persone lo sanno ancora parlare, anche se hanno perso la caratteristica cadenza e le frasi sono frammiste di termini in italiano o di altri dialetti. Per me che a Vittuone vivo, ma ho lavorato molti anni a Milano a contatto con colleghi di altre zone, scriverlo è stata una sfida e forse non ho nemmeno pareggiato, sicuramente non ho vinto. Riuscire a leggerlo cercando di capirlo, è una sfida ancor più grande e difficile, che spero qualcuno accetti e vinca. Buon lavoro! Eccovi il racconto: I do donn, intanta ca lavan i tasìn a la trumba, a guardan vignì dentar dal purton al Bai cunt al sò caret tiràa dal gros caval da tir, cunt sü una càriga esageràa da fasin da furment. - Di Tiresa, ta par no anca ti che auest’an n’an fàa propri tant. Guarda al Bai che esageràa ca lé, la carigàa al caret talment che tant che a mumenti al ga pasa no in dala porta e poeu a ta par questa l’ura da rivàa? Sun sicüra che la Gineta la sa farà sintì -. La Tiresa la sa drisa e la sa met a post al panet in sul còo - Talsè Catarina ca ta ghe propri rison. Ormai a ghe tücc i casin pien e finisan pü da purtà a ca roba - Poeu la sa gira vers i fioeu ca in adré a giügà ai fupilö e la vusa: - Nan, ste atent al caret, a ghe no da fidass da cala bestia d’un caval, qual lì al sa ferma no e al va schiscia! - Poeu la và innans a ciciarà cunt la Catarina. Intanta al Bai al met al caret a l’umbrìa e al distaca al caval par purtal in dala stala. A l’ura dal Vespar a sa sent un rumur cal spaca i urecc: Pum…pum…pum… pum… sempar püsé fort, tant da fa vignì foeura da tücc i port di ca tücc quei che ga steva dent. Al rumur al sa fa ammò püsé fort tant da fa trimà i ringher. Poeu dal purton dala part dala Gnesa a ga spunta un tratur negar, cal fa un füm negar me lü e cunt dadrè la machina da bat al furment, tüta da legn e d’un bel culur arancion. La tira fina in mes a la curta, poeu l’om al vegn giò dal tratur e la distaca, poeu al vasü sül so tratur e al va via. Num fioeu a curum subit tücc a vidé la maraviglia aranciona, ma a ghe lì al Rimicc e al Talò ca fan la guardia e ma cascian via subit, alura a sa cuntentum da guardala da distant - Ma talsè ca l’é grosa. Una machina inscì a lo mai vista. Cumè ca la fa andà? - A ga dumandi al me cüsin Tori. Lü lé püsè vecc da mi d’un an e lé nasü in dala curta, da sicür chisà i voeult ca la vista andà - A lé chi no tüta, a gha manca al tramagc, quel ca fa sü i bal da paja -. Pum…pum ..pum.. Al fa temp no a dil che a ga riva al tratur cunt dadré una roba strana: tropa dificila da capì, a ga voeur videla andà. Cunt diversi manovar la pusiziona tacàa a la machina arancion, da la part püsé volta, in duè ca ghe una specie da còo. Poeu al pusiziona al tratur in da qualoltra part e al tira foeura di rotul da gros bindei da curam e a na met vün in sü di dischi da fer ca gan tücc i machin, al fa dal tratur a la machina aranciona, e l’oltar da la machina aranciona a qualoltra tüta in fer e ramera. Poeu a sposta i machin e al tratur in manera ca i cinghi a sian bei tiràa. Quant par lü a ga paran a post, al salüda i oman ca ghe li e al va a ca sua. A la matina dopo tüta la curt a lé in muviment prest, prima di vot ur a ga tornan indrè da la vigna tücc i paisan cunt i caret pien da furment. Num fioeu sem ubligàa, se no ja ciapum sü, a metas in sü una ringhera; da li almen a podum vidè tüscos cume ves al cinema. Aturna a la machina a ghe li tücc j oltar oman e anca di donn con giamò in còo i capei da paja e i panet, ligàa al coll a gan tücc di panet e anca se al fa coeult a gan tücc i manig lung. Quant al campanin al segna i vot ur a ga riva l’om dal tratur e al cumincia a cumandà, e tücc a curan a fa un queicos. Poeu al met sota al müs dal tratur una tola cunt dent al foeug. Dopu un po’ al gira da scat una menula in sul danans dal tratur. A ga voeur un po’ prima che al mutur al partis: pum.. pum..p.., oltar dü gir e pum..pum ..pu.., dü gir ammò e finalment al s‘invia: pum..pum..pum.., al va in sul tratur e la fa andà püsè svelt cunt un rumur d’inferna e un füm spüsulent, al cumincia a fa girà i cinghi, ca fan andà i machin ca ghe tacàa. I oman a portan in fianc a la machina aranciona un caret pien da furment, e cunt la fulca a ga pasan ai dü ca ghe sul dasura visin a un büs, una fasina da furment. Lur la ciapan e cul fulcin a tajan la paja ca la tegn asema, poeu la mandan giò in dal büs a poc a la voeulta. In da la machina a sa moeuv una pigna da rob: di cribi quadràa, da una part a ga vegn foeura al furment cal và a finì in dal sac che un om al tegn in man, da un’oltra part a ga vegn foeura la pula, di palet da sota a quel ca par un còo, ca fan vegnì foeura la paja ca la va a finì in dal tramagc cal suleva una specie da còo da dragon, che poeu al sa sbasa par schisciala vers al bas, indué a ghe li di binari e dü oman ca cun di fermi e dal fil da fer, a fan sü la paja in bal bislung. Intanta, poc a la voeulta, a sa suleva una tera cumé la nebia al mes da Nuembar. Da duvé ca sem a lé no ca sa ved trop, però anca quei ca lavura in cunscià istess, e cercan da salvas cunt al panet in su la boca cumé i banditi dal Tex Willer. Via un caret sota l’oltar, tücc spustà a man, parché senò l’asnin cunt al rumur insci fort al sa strimiss, quel voeui j a tiran sota la casina e l’impienisan. Tücc a vusan par fas sintì intanta ca la tera la va dapartüt. Par un poeu a stem li a vidè poeu, vist che la roba lé sempar quela, a sem spustaa püsè in là e finalment em trovàa quel ca ma interesa a nüm: una muntagna da bal da paja, impignàa cumé un castel da conquistà. Quand avran finii al sem cusè fàa: al prim ca riva in scima al sarà al Re, almen finché un oltar a lé bon da sbatal giò. Dal pulveron a sa intraved al grand e gross cürat da Vitüon. Con in co al capel cont al fioc e la soca negra, cunt la fira da buton e, cume al so solit, magiàa sul danans dal tabac da tirà sü, - Francesc, Francesc, chi a ma sa di sa ghe in gir al sutaròo, un quei vün l’ha vist in gir? - al vusa cunt la sua vus putenta, pescc che quant a lé in sül pulpit a fa la prediga. Da l’angul dala stala a ga spunta la Ratoia che, par la surpresa da truvasal li danans, la fa una smorfia. Sa sà che chi dü li a van no dacord. Lü, ca la vista a fa la facia, permalus cuma lé, al ga fa - Sa ta fe sempar in gir cunt cal mus li! Baltroca, ritiras in ca che ta podi pü vidé -. La Ratoia a ghi a manda no a dì, cunt la facia disgustàa la ga pasa visin e la va vers la sua ca‘ poeu, prima da andà dentar, la sa gira e la sa pica tre scülatàa in sül so dadré e la vusa - Pret guarda, tala chì la tua facia - e svelta, par fas no ciapà, la sa sara in cà. Al cürat al scurlis al crapon, poeu al cumincia a ciamà al sutarò, ma nisun a ga da trà, alura al pianta lì e intanta cal barbota quei che sicürament a in no litanii, al ciapa la straa dal purton. A ghe sunàa al mesdì e nisün a sa ferma par mangià. Dumà nüm fioeu a vem in cà, o mama o nona, un quei vün ca fa da mangià al ghé sempar. Intanta al temp al pasa e prest o tardi, finisaran ben. Ai do ur an finii da bat. L’om al distaca i cinghi e j arotula, al taca dadrè al tratur la machina aranciona e la porta via. Intanta quej ca lavureva a finisan da met via la roba e da impignà i bal da paja. A ga ritorna al tratur e al sa porta via al tramagc, inscì poeudan netà sü cunt la ramasa la curt e i do er, par pudé duman a met giò al frurment a secà; poeu finalment a van a lavas in di sigion ca evan al so a sculdas. Cume lur a sa spostan, a ga sona la nostra carica: tücc i masc a partisan da cursa par cercà la stràa par rivà in scima prima di oltar. Chi dal da foeura al cerca da truvà in dué tacass, ma al püsè di volt a ga resta la paja in man e al scarliga giò fina in tera. Mi e al me cusin a sa infilum in un spasi strenc tra una bala e l’oltra. Furtüna ca sem piscinin e màgar, inscì a riesum ad andà vers al volt, anca se la paja la sgarbela i gamb e i brasc biot. In mes ai bal al fa colt e le scür, a ghe da pruà divers stràa prima da riuscì a pasà. Però a ves in dü a sa vütum e sa fa men fadiga e quand a rivum in scima sem i prim a duminà la curta. In dü a l'è anca püsé facil a difend la pustasion. Per incoeu a sem i Re, cascià via quei ca cerca da rivà sü a fem no fadiga. Duman a vidarem… al püsè al sarà stasira, quand a ma casciaran in dal sigion par lavas, alura si…che i sgarbei a brüsiran e vedarò i stell, anca cünt i oeucc saràa sü.