pdf

La Quotidiana, 15-07-2005, p. 06
6
SURSELVA
VENDERDI, ILS 15 DA FANADUR 2005
Cucheras per contemplar il misteri da la vita
Prest ord stampa: Poesias da Barbara Gaugler e da Daniel Monn
■ (anr/vi) L’emna proxima vegn «Teisser reits da plaids» da Barbara Gaugler e da Daniel Monn ord stampa. Il nov
cudesch porscha poesias tudestgas
cun versiuns sursilvanas. La poesia
rumantscha è savens pli lomma e neidia che la versiun originala. «Teisser
reits da plaids» è in titel poetic. Igl è in
titel che descriva bain la lavur da la liricra Barbara Gaugler e dal translatur ed
autur Daniel Monn. Las tailas ch’els taissan èn pitschens maletgs da la vita – maletgs che descrivan sentiments cun precisiun surprendenta.
Ils 20 da fanadur prelegian Gaugler e
Monn en la Casa Caltgera a Laax ord il
nov cudesch.
Patratgs che fan bain
«Las poesias ed ils maletgs èn per mai sco
cucheras per contemplar e meditar il
misteri da la vita», scriva Monn da las
poesias da Gaugler en il preavis. El haja
gì la chaschun d’udir pliras prelecziuns
da Gaugler. «Sia verva ha tschiffà mai.
Ses texts èn fitg concis en in stil gigin che
sa restrenscha a l’essenzial.» Ils patratgs
fetschian bain ad ins. Els sajan profunds
e porschian ina buna basa per meditar.
Per quest motiv ha Monn gì gust d’exprimer ils poems da Gaugler en sia lingua materna. Monn ha tessì ils patratgs
da Gaugler sin ses taler rumantsch. Las
raits ch’i ha dà han plaschì uschè bain a
l’autura ch’ella ha vulì publitgar las poesias rumantschas ensemen cun las versiuns originalas. Il resultat è ina collecziun da var tschuncanta poesias, mintgina tessida en rumantsch e tudestg.
Lingieradad rumantscha
Las versiuns rumantschas paran pli
ruassaivlas. Quest’impressiun po avair
da far cun la scripziun pitschna dal rumantsch, ma forsa era cun la sonoritad
dal sursilvan. Sch’ins cumpareglia las
poesias rumantschas cun las tudestgas
croda era en egl: Monn ha verbalisà bleras sequenzas. Uschia daventan las lingias pli lingieras e miaivlas, ellas cuntegnan bunamain dapli vita che las lingias tudestgas cun ils substantivs statics
e sterics.
Ma simpel n’èsi segir betg stà per
La via denter Lumbrein e Surin
vegn serrada
■ (pocha) Pervia da lavurs da manteniment sto la via cantunala denter Lumbrein e Surin, naven dil spartavias Via
lumneziana – Sietschen, km 0.00 –
0.70, vegnir serrada per scadin traffic
naven dils 18 da fenadur entochen ils 5
d’uost, mintgamai da gliendisgis allas
07.30 tochen venderdis allas 12.00. In
detur sur S. Andriu – Farglix – Sietschen ei signalisaus.
■ SALMIRA
Murgnac
Carmalar hosps e tener pétg alla concurrenza ei igl a ed o da mintga organisaziun turistica. Ina premissa impurtonta dil success ein creativitad, innovaziun e fantasia. L’organisatura dil kino sut tschiel aviert a Laax, l’Arena dallas Alps, para dad esser alla tscherca da
quellas qualitads. Duront in entir
meins, naven dad oz tochen miez uost,
san ins mirar mo films americans. Ni
films talians, tudestgs, franzos, engles
ni spagnols paran dad esser creativs e
buns avunda pils da Flem-Laax-Falera.
Spel Lag Grond vegn il publicum secapescha proviantaus cun fast food e conventional food. Quei nutriment cuntegni bia proteins e vitamins che promovien il patertgar innovativ e creativ.
***
Il project Ruinaulta para sin buna via,
silmeins tenor la sera d’orientaziun che
ha giu liug dacuort. La planisadra
Madeleine Grob ed il meinaproject Josef Sauter han explicau ils pigns e paucs
problems ch’ein aunc da sligiar. Duas
uras han els investau persuenter. La delegaziun dalla vischnaunca da Flem –
che stuess pagar il pli bia vid il project
– era buca presenta. E cullas suprastonzas da Schluein, Castrisch e Sagogn, vitier aunc culla Pro Natura, ston Grob
e Sauter aunc s’entupar per litgar groma e sligiar problems. Pli gitg che
duas uras.
***
La Ruinaulta duei daventar ina nova
marca turistica. Tenor il concept ei il
plaid romontsch «Ruinaulta» buca da
responsar, el associeschi memia fetg
culs plaids tudestgs «Ruin» ed «alt»,
motivescha il specialist da marketing.
Alla tscherca dalla noziun adattada ha
el fatg tests da capientscha alla staziun
da Cuera. Sia sligiaziun ultimativa ei da
Monn. Gaugler sa serva era da pleds che
n’existan betg en il mintgadi rumantsch, p. ex. «Brandung», «Gestrandeter», «Gezeiten», «Strandgut». Monn
ha dumagnà nà era tar talas expressiuns
ina translaziun persvadenta. Ord
«Brandung» ha el fatg ina «unda furibunda» e «Strandgut» è daventà «rauba
da naufragi».
La versiun rumantscha regorda savens
a las poesias da Tresa Rüthers-Seeli. Sco
Rüthers dovra era Monn respectivamain
Gaugler be paucs e simpels pleds per evocar in maletg da vita cler e pulpì.
Duas biografias
Il nov cudesch è gia la sisavla publicaziun da Barbara Gaugler-Straumann. Ella è naschida il 1928, ha emprendì da bibliotecara ed è sa scolada pli tard sco psicologa, grafologa e psicologa d’uffants.
Sco cunterpais a la lavur analitica scriva
ella poesias e malegia. Il 1988 è cumparì l’emprim cudesch da poesias da Gaugler. «Wortnetze weben / Teisser reits da
plaids» è il sisavel cudesch.
Daniel Monn-Brassel è naschì il 1962
a Mustér. El ha studegià teologia e rumantsch a Friburg. Da preschent è el lavurer pastoral a Turitg. Monn è stà redactur da la «Talina» ed ha gidà a parturir la gasetta da giuventetgna «Punts». En
la «Litteratura» ha Monn era gia publitgà atgnas poesias.
Barbara Gaugler-Straumann, Daniel Monn:
«Wortnetze weben / Teisser reits da plaids».
Chasa editura Offene Szene Literatur (OSL).
144 paginas. 19,50 francs. Basilea 2005.
ISBN 3-9523004-2-X.
La prelecziun dals 20 da fanadur en la Casa
Caltgera a Laax cumenza a las 20.00.
Poesias ord «Teisser reits da plaids»
En mintga
daguot rugada
cupidan
juvels
dil mument
*
Ier
hai jeu piars
ina poesia
plaids da veider
dil tuttafatg
transparents
nunpussaivel d’anflar
*
Cristaglia
sesereina
ord la direzia
dil grep
en fladadas
immens
liungas
sefa
la transformaziun
■ CAMP CADI I
Excursiun a Saas Fee
Igl avonmiezdi han tuts luvrau pruamein
vid il project. Ei entscheiva plaunsiu a
survegnir fuorma. Suenter in bien furtem parler ed ina prima petta essan semess sin via encunter Saas Fee. Tgi che
ha vuliu ha saviu ir cun la «Rodelbahn».
Quella Rodelbahn ei 1 km liunga.
Suenter ein tuts affons aunc i in tec
a spazergiond per Saas Fee entuorn. Ils
menaders han gudiu in bien caffè ed il
sulegl sin ina terrassa, ed aschia saviu
serevegnir dils strapazs dils davos dis.
Ils affons eran empau trumpai ch’ei
han per negin prezi anflau in H&M,
Mediamarkt, Manor etc. Ei han stuiu
secuntentar mo cun stizunettas da souvenirs. Suenter quei bi suentermiezdi
eran tuts motivai dad ir a pei encunter
casa nua ch’ina buna tscheina spitgava
sin nus.
Suenter tscheina ha sur Benny fatg il
survetsch divin ch’el haveva preparau ensemen culs affons. Per vegnir staunchels
havein aunc fatg suenter entgins giugs.
Informaziuns detagliadas mira sut
www.campscadi.ch
Menadras e menaders
vender la Ruinaulta cul num «Die
Rheinschlucht». L’idea revoluziunara
dil marketing ei schi sempla: Leni Vinzens, l’ustiera da Luven che vul per
exempel far reclama en Tiaratudestga
per ses capuns, va alla staziun da Cuera e damonda diesch Tudestgs tgei
ch’els capeschien meglier: «Bündner
Oberländer Fleischklösschen» ni
«capuns sursilvans».
***
Golf Sagogn-Schluein ei sut la marella
dils ecologs. Els veglien pli bugen scatschar il carstgaun ord la cuntrada che
unfrir ils utschals che vivien ella paliu
e sillas gravas dil Rein. Sco quei ch’ins
ha udiu, veglien ussa ils presidents
communals Adrian Maissen e Flurin
Panier organisar e menar questa stad in
camp d’aventura ella paliu ed alla riva
dil Rein. Uaffens ed isaglia speciala sco
lontschas e reits s’audan tier igl equipagi dils aventuriers.
***
Finalmein. Igl uors gida ils paupers
schurnalists ord la ruosna da stad. Gest
uss, cura che nuot marscha pli, s’avischina meister péz als cunfins grischuns. Aunc avon enzacons onns
savev’ins silmeins sefidar dil luf, mo
quel ni seregheglia ni semuossa pli. Ni
ch’el ei gia s’integraus aschi bein che negin fa pli stem dad el.
***
In comite da retscheviment pigl uors ei
gia seconstituius. Anita Mazzetta hagi
seschau eleger alla testa da quella delegaziun. Ella hagi denton tschentau la
cundiziun d’astgar trer ils fils da Cuera
ano. Quei hagi da far nuot cun tema
digl uors. Ella mondi buca schi bugen
ellas regiuns. Cun empau distanza vesi
ins semplamein las caussas pli objectiv.
Plaunsiu
survegnan las
figuras ina fuorma.
MAD
150 cavals a Flond
Pcd giuvna dil Grischun
a Laax ed a Glion
La gronda concurrenza da cavalcar dalla Surselva
■ (cp) Sonda proxima, ils 16 da fenadur 2005 rimna la pcd giuvna dil Grischun suttascripziuns per sia iniziativa
cantunala per in fondo d’innovaziun
per il Grischun. L’iniziativa pretenda
che projects innovativs ed extraordinaris vegnien susteni cun il capital agen
danvonz che la Banca Cantunala Grischuna vegn a pagar anavos al cantun.
Naven dallas 9.00 – 10.00 vegnan enzacons commembers dalla pcd giuvna
dil Grischun ad esser en vischinonza
dalla posta a Laax e dallas 10.30 –
12.00 sper il bogn aviert a Glion. Els
selegran da presentar lur iniziativa a
numerusas Grischunas e numerus Grischuns. Ils formulars d’iniziativa san
era vegnir retratgs online sut www.
jcvp-gr.ch.
■ (cp) Damaun sonda e dumengia ha
liug a Flond il pli grond eveniment da
cavalcar dalla Surselva. Igl organisatur Fabien Walder e sia squadra envidan al turnier cun pliras attracziuns e
150 cavals. Il turnier vegni uonn ad esser la pli gronda manisfestaziun da cavalcar dalla Surselva, communicheschan ils
organisaturs. Fabien Walder, possessur
dalla stalla e scola da cavalcar a Flond,
quenta cun rodund 400 visitaders. Per la
partenza alla concurrenza seigien uonn
150 cavals e cavalcaders annunziai. En
cerchels da cavalcaders ha il turnier da
Flond contonschiu in oreifer bien num.
En ina revista da cavalcar dalla Bassa
vegn el titulaus sco «attractiva concur-
renza da siglir sill’alp». Flond en Surselva vegn perinagada ad esser il center dils
cavalcaders dalla Svizra orientala. Als
150 cavalcaders e cavals che separticipeschan carmalan l’atmosfera generala dil
turnier, la cuntrada cun vesta sils Cavistrai ed il Péz Durschin e las attracziuns
da siglir. Sper las concurrenzas sportivas
porscha «Flond» presentaziuns cun cavalcaders inschignus, cavalcar sin ponis,
differentas shows cun cavals e sco attracziun speciala la cuorsa d’obstachels
cun carr e cavagl.
Il turnier da cavalcar a Flond entscheiva la
sonda da miezgi e cuoza tochen la dumengia
suentermiezgi. Access alla plazza naven dalla
casa da scola.