versione pdf - Sardegna DigitalLibrary
Transcript
versione pdf - Sardegna DigitalLibrary
SALVATORE COLOMO nel 1900 Montacuto VOLUME 12 Poesie in limba – Montacuto nel 1900 Collana «Sardigna in limba» Progetto editoriale e testi: Salvatore Colomo Progetto grafico e impaginazione: Gabriella Tornatore, Essegierre Srl Ricerca e editing: Roberta Girola, Essegierre Srl © Copyright 2008 by Editrice Archivio Fotografico Sardo s.a.s. di S. Colomo, per la Collana «Sardigna in limba» © 2008 by Editrice Archivio Fotografico Sardo s.a.s - Nuoro, via Foscolo 45, per «Poesie in limba – Montacuto nel 1900», Volume 12 della Collana «Sardigna in limba» Tutti i diritti sono riservati. Nessuna parte di questo volume può essere riprodotta, memorizzata o trasmessa in alcuna forma e con alcun mezzo, elettronico, meccanico, in fotocopia, in disco o in altro modo, compresi cinema, radio, televisione, internet, compact disk, senza autorizzazione scritta dell’editore. L’editore si scusa per un eventuale involontario utilizzo di materiali coperti da copyright ed è a disposizione degli eventuali aventi diritto che non è stato possibile contattare. 1° edizione - 2008 EDITRICE ARCHIVIO FOTOGRAFICO SARDO s.a.s. di S. Colomo, via Foscolo 45, 08100 Nuoro tel. e fax 0784/257121 www.sardegnaweb.it - [email protected] La collana «Sardigna in limba» nasce dal desiderio di leggere la vera cultura e la storia delle genti di Sardegna attraverso il suono ritmato delle loro poesie. Perché i poeti sardi non sono quasi mai dei veri letterati, ma semplici cultori della lingua e delle tradizioni locali, provenienti dal popolo, di cui sono la voce più autentica. Ascoltare versi che parlano di vita, d’amore, di leggende, nel dialetto locale in cui sono stati scritti, ci collega istantaneamente all’essenza stessa dei luoghi e dei tempi in cui sono stati concepiti. È la forza della limba, legata alle tradizioni e al sapere più antico, che ci aiuta a rivivere i fatti e gli argomenti narrati con autenticità e a non dimenticare la potenza culturale della letteratura poetica, la più tradizionale dell’isola. Sottili o ironici, beffardi o delicati, i versi qui raccolti nascono dall’animo di poeti sardi che, dal Quattrocento a oggi, non hanno mai smesso di cantare la vita e i suoi eventi con naturalezza e spontaneità, ma anche con grande maestria e raffinatezza. L’opera è articolata in venti volumi: i primi quindici raccolgono poesie vere e proprie, gli ultimi cinque sono invece dedicati alle gare poetiche, di cui la Sardegna vanta una ricca e fantasiosa tradizione, purtroppo a forte rischio di scomparsa: i poeti improvvisatori ancora in attività risultano infatti ormai pochissimi. Gli agili libretti sono classificati per gruppi di subregioni e per periodo storico; all’interno gli autori sono elencati in ordine cronologico, in base alla loro data di nascita, e sono corredati da una breve nota biografica. Per le poesie, la subregione è relativa al luogo di nascita dell’autore, mentre per le gare poetiche al paese in cui sono state disputate. L’impostazione in base alle antiche subregioni della Sardegna (piuttosto che alle nuove province, per esempio) nasce dal pensiero che la poesia dialettale – per quanto sicuramente ritenuta importante e interessante da una vasta schiera di ammiratori “contemporanei” – sappia più di antico che di moderno. È dunque parso naturale collocarla in quelle che ancora oggi vengono considerate le regioni storiche per eccellenza, i veri “territori” della Sardegna, tuttora così identificati da pastori, contadini, gente comune, cioè da quel popolo sardo che ha costruito nei secoli e che ora custodisce le tradizioni e i costumi della nostra isola. La poesia sarda è una sorta di plurisecolare epopea di dimensioni sterminate, per cui la presente opera non ha presunzione di completezza, anche se la ricerca è stata impegnativa e ha consentito di accedere a criteri di scelta validi sotto tutti i punti di vista: letterario, cronologico, territoriale. Per ora vuole essere quasi un assaggio generale, sia pure piuttosto ampio e omogeneamente riferito ai diversi territori, destinato a tutti, estimatori, conoscitori, ma anche comunissimi lettori che per la prima volta si avvicinano alla poesia dialettale. Per ogni autore sono state scelte alcune poesie, ma l’ambizione è quella di continuare a cercare e raccogliere materiale con cui proseguire, in altre collane simili, l’arduo compito di valorizzazione della nostra poesia, uno degli elementi più rappresentativi, e contemporaneamente poco conosciuti, della cultura del nostro popolo. Salvatore Colomo Giovanni Camboni (XX secolo) Originario di Pattada, si è classificato al quinto posto nel concorso nazionale “Per la più bella agenda del cooperatore” e ha ottenuto la menzione d’onore al Premio Città di Ozieri nel 1967 per la poesia qui riportata, dal suono limpido e dai toni elegiaci. Dulze notte Notte, o dulze notte: Mi sezzo in sinu tou cuntemplende Sa paghe chi as’ispaltu in sa natura, E cun tegus Subra sa rocca assazo su lentore A lughe de isteddos. Inoghe pianto su versu. Su calighe si pienat a buttios Cun sa melodia chi abbrazzat sa frina. Frimmu subra sa rocca, S’umbra tua respiro o dulze notte E ispalgo sos brazzos cun amore Illuzzighinend’in s’aera, Puntende sos oijos in su nudda: Paghe ido in sas ispinas de sa vida, d5 d E suspiros e ’ijones Asciuttos che pedra ’e foghile. Cantos sonnos incadenan sos mortales! Trattene su respiru o notte: Eo alcio su calighe a su ’entu Pro rezzire su asu de su càntu Cun su lentore in sas laras, Subra sa rocca, Prima chi si ritiren sos isteddos. d6 d Salvatore Casu (XX secolo) Originario di Berchidda, ha composto belle poesie in logudorese. È stato uno dei maggiori collaboratori de S’Ischiglia, dove ha scritto elzeviri e articoli su questioni letterarie sarde. Tra i vari riconoscimenti, ha meritato la menzione speciale d’onore al primo Premio Città di Ozieri, nel 1956, con la poesia qui riportata. A sa zittade de Otieri - In occasione de sa festa de Nostra Signora de Su Rimediu Bella! Fiera, cun pregarìa in coro, alzas sos ojos a chelu e imploras e cun pompa e gala t’indioras: Reina e Logudoro. A sa die solenne ti preparas, adornas sos altares de fiores bestid’a festa cun lughes e colores, d7 d Paghe propagas. Inghirlandada de tancas e laores ses reina de amas e bacchiles e tenes in armentos e cuiles Mill’isplendores. De mentes raras conservas onores dignos de lode, de cantu e istimas e unu immensu mare de valores, In dulzes rimas. Milli brazzos d’attarzu dan vigores in donzi campu a sas tuas fainas, dendhedi lode - in bantos - sos suores De s’officina. Esulta - dulze nidu de oradores de sa grandhe Patrona sias digna e pregala chi calmed sos rancores De Sardigna. d8 d Su saltu abbandonadu Terra de ajos mios, Padrugrogu, abbruscada de sole, in sas làcanas siccas, in debadas ti curo cun amore. Da’ sa carre mi sues su suore pro s’abba chi no has, e in giambu mi dàs fruttos arestes de agru sabore. Ma ch’isto. So fidele a sa promissa in pizzinnìa fatta a colza mamma mia de biver in su salt’ùmpar’a issa: cun crabeddas e ortu, casiddos e bachiles, chi bon’anim’e babbu hat peleadu fi nas ch’a fi nidura si ch’es mortu!... Ma su saltu no fit coment’e oe: nos daìat s’imbalzu. Fioriat, a boltas, s’abialzu, e fit de fera su buscu abbivadu. Posca povera mamma mi hat lassadu in pinnetta eremidu, e su padru s’es totu ispobuladu d’omines e fiados... Ah, sa cussolza, muda de ogni gridu cantigu e risu de sa gioventura, in trista solitudine d9 d morit de agonia lena ogn’ora! No piulan pius a s’aurora sas puzones amigas. Ma ogni notte da sa cubeltura, mi falat de s’istria su lamentu, o mùida de ’entu fuente in sos montijos de sa costa piena de malesa intrizzada in sas semidas antigas... E sa zente, bessida da’ sas tancas, abbandonadas sas domos biancas, fuit peri sos liscios istradoneddos de fundu ’e monte. A ù’andat? no balet chi pregonte, tantu nisciunu mi nde dàt indiscios. Forsis a calchi logu chi de zertu no es subra sa terra... ed eo resto solu in Padrugrogu. d 10 d Salvatore Chessa (XX secolo) Ozierese, vivace poeta in logudorese, si è sempre distinto per il suo umorismo ed è conosciuto soprattutto per i suoi sonetti satirici di tono polemico su accadimenti cittadini. Ha pubblicato vari articoli su La Nuova Sardegna e ha ottenuto numerosi riconoscimenti al Premio Città di Ozieri, tra cui una menzione d’onore nel 1962. È stato inoltre premiato con la medaglia d’oro al concorso S’Ottava Bella di Ozieri nel 1965. Ottieri Ottieri in d’un’adde est collocada coronada de montes e collinas costruida cun bellas palazzinas de arte noa e antiquada. Dai s’una a s’attera contrada est tottu in faladolza e iscalinas e in sos oros, sas mandras polchinas, dai tottu «polcopoli» giamada. d 11 d Tenet fertiles terras pro pastura e masones de robba a tipu variu cun ortos chi abbundan de irdura. E nois unu muru leggendariu, tenimus, naran sos diseredados, chi est su muru de «Su Semenariu», ...ue s’arrumban sos disoccupados. In mesu de sa idda, sa funtana, monumentu de marmaru piccadu, in su presente che in su passadu, a su sididu la passat, sa gana. Sa gioventura grasciosa e galana est’ispiju de bonu costumadu, oe ch’est festa, corittu in broccadu, ogana antigas bunneddas de lana. Sos benistantes pro Nostra Signora faghen sa festa de ogni manera e invitan istranzos dai fora. Ma su zoronateri, una lumera non la podet azendere, in cust’ora; solu che una lagrima sinzera, ...pro Te, Vergine Santa Protettora. d 12 d S’iscola Cando fia pizzinnu, senza ghia mi piaghiat, currere a ’sa sola; ischelveddadu, fuia s’iscola, fattu su giogu, su mezus peldia. Cun tristura m’ammento mamma mia miche giughiat a s’imbola imbola, sempre cun sos chelveddos ola ola, senza pensare chi male faghia. Ah! si podia, a piseddu torrare, e currer cun sos liberos in manu, a iscola olende che puzzone. Como l’appo cumpresu, ma furriare non benit bene, ca’ so anzianu, e pro cussu so’ legu e tontorrone. d 13 d Ammentos de agjania Ammento, cando fia giovaneddu, cun cussos brios de sa pizzinnia, dai «Cuzzolu», «Montiju» e «Cadeddu» sos bighinos de idda, los faghia. In «Badde», su biancu cun nièddu, de Littu, Monteini... Sa Pastia, mal’ammudidu ca fia piseddu, sa Dominiga sero... buffaia. Sa notte, cun sa conca neulada dai sos fumos chi lassat su inu, faghia a sa pisedda... serenada. A sonu de chiterra o mandolinu, a manzanile, cun boghe attonada, ispannaia tottu su ighinu, ...e paret sempre, sa notte passada. d 14 d Giovanni Maria Chirigoni (XX secolo) Originario di Ozieri, si è sempre distinto per la sua poesia particolarmente umana e sottilmente malinconica. Tra i riconoscimenti, ha ottenuto due segnalazioni al Premio Città di Ozieri, nel 1966 e nel 1967. Su ezzu Solu Cun sos pes traza traza si frimmada arrumbadu a su achiddu, tra isse arregionende. Un annu a una vida s’assimizada; Su eranu chei sa gioventura che passat lestru mancu sind’abbizada, poi s’istiu, chei s’edade madura, s’Omine, chei su tempus l’utilizada, a render fruttuosa sa natura. E si ’nd’enit s’atunzu. Sas fozzas grogas a su primu entu s’istaccana, e che alas de puzones d 15 d falana a terra, e poi a chentu e chentu truvadas dai su entu a furiones, paren leadas dai s’ispaventu, e currene, poi si frimmana a muntones; s’una abbrazzada a s’atera in sas antas, e chei s’omine in s’ultima istagione, in cuss’ultimu abbrazzu tottugantas, isettan s’ierru, pro s’eternu reposu. Solu, cun sos pes traza traza, de nou s’incaminada, e narat: «Cantu est triste s’ierru»! d 16 d Unu regalu a su sole Comente pro incantu dai su chelu isparin sos isteddos; est fattu die. In fundu e s’aera, attesu, ue sos montes s’abbrazzan cun su chelu, unu lugore de unu ruju azzesu, tinghet de fogu e de oro sas nues; chi, riendhe, regalana a su sole su primu saludu cand’est’ispuntendhe. Ogn’essere s’ischidat; sos fiores, isparghene sas fozzas profumadas, de tantas frommas e de tantos colores, e cuntentos, regalana a su sole tantas perlas frommadas de buttios de lentore. Sos puzzones s’ischidana, s’iscuttinan sas’alas, e cantendhe dai sa nae si pesan in bolu; e, cuntentos d’esser liberos bolende, regalana a su sole, s’allegru cantu de su rosignolu. Attesu, in fundhu e aera, ue su chelu si abbrazzat cun su mare, istraccu si che abbasciat su sole; sas undas pessighendesi festosas regalana a su sole, modde, unu banzigu de ispuma d 17 d pro si reposare. Su sole si bi pasada, ei sas undas movendhesi lezzeras ninnendhelu li dan s’ultimu asu. Est passadu su die. d 18 d Antonio Cocco Terrosu (XX secolo) Originario di Ozieri, pastore di professione, buon improvvisatore, ha partecipato a Rassegna poetica e ha meritato la segnalazione al Premio Città di Ozieri nel 1956. A Nostra Signora Sa funtana de sas grascias e’ Maria, è refugiu de ogni anima vivente. Issa est aggiudu de ogni pasturente e de sos navigantes est sa ghia. Sanada s’infermu in dogni maladia e riscattada dai pena s’innozente. Mitigada fogos, pestes, temporales, ponede riparu a fulmines e males. SONETTO Già chi de tantas grazias ses funtana, veru rifugiu de sos disconsolados, tene in mira sos poveros soldados ch’innozentes sa vida peldidu ana; d 19 d e in sa lotta terribile e mundana, vittimas chena culpa sun’istados; Tue, custos, Reina e Soberana, los appas in sa gloria collocados. Su morrere in sa mezus gioventura nobilitadu hat su numen issoro; ma lassan sas familias in dolu. A Tie cale Suprema Criadura tottu ti supplicamus dai coro pro nos dare rimediu e consolu. d 20 d Salvatore Corveddu (Grolle) (XX secolo) Originario di Nughedu San Nicolò, agricoltore, si è formato da autodidatta, maturando una profonda efficacia poetica soprattutto nelle descrizioni del dolore dell’uomo e della terra. Di filone poetico tradizionalista, ha ottenuto molti riconoscimenti al Premio Città di Ozieri, a cui ha partecipato sin dal primo anno, nel 1956; da segnalare, in particolare, il secondo premio nel 1961, la menzione d’onore nel 1965 e la menzione speciale d’onore nel 1967. Ha collaborato alla rivista S’Ischiglia e ha ottenuto per due volte il secondo premio al concorso S’Ottava Bella di Ozieri, riservato alle poesie in rima. Rimpiantu Cand’ancora in erva fia, lontanu da ogni affannu, sa vida unu bene mannu pro contu meu creia. Tottu pro me fit divagu in cussos annos serenos: d 21 d males mios e anzenos m’interessaian pagu. Ma custu caru tesoro in breve lassadu m’hada. Cantu prestu ses passada pro me pizzinnia d’oro!.. Già sos pilos imbiancan, prima corvinos e raros: tristos signales e giaros de sos annos chi mi mancan! Como ch’es mesu isvanida rimpiango a s’infi nitu, ca pro me senza profittu si ch’es passende sa vida. Tantu ’ene ’ido a s’assegus chi m’est fuende ogn’ispera. Oh! si torrare potera vint’annos addaisegus!... Sa vida calchi pisedda m’hait zertu allegrada. Sa domo non fit istada goi deserta e niedda. Troppu forsi hapo s’amore a sas istellas alzadu. d 22 d Non sanat s’infortunadu peruna cur’ ’e duttore. Ma chie l’ischit si fia istadu mezus o peus? S’ès beru ch’esistit, Deus lu diat ischire ebbia. Ma si a su fadu mai nisciunu si podet frangher s’ancora devo piangher dèd esser iscrittu gai. d 23 d Suore e lagrimas Est torradu s’istiu. In s’infogadu Limpidu chelu, una nue non b’hada; Su sole imperada; sa ghigula aumbrada Cantada a totta oghe; in sos laores Assistidos, o no, sos messadores Sun dae subra cun su ferru arcadu. Est tempus de messera. In ogni sartu Est già sa fanche in ballu. In sos restugios. Che seminados, s’iden sos manugios: Sede presu e isortu e bona parte Accattastadu in regula de arte; Atteru in su messadu ancora ispartu. Sun sempre custos, cuddos chi hamus bidos Dare sementa e anima a sa terra, C’aman cantu s’isposa, in santa gherra, Cunsacrados a issa, peddes mortas; E incunzan sospiros, tantas bortas: Sonnos de abbundanzia isvanidos. «Cust’annada est mezzana; su laore Chi fidi a ervas de promissas riccu, A mesu ranu e senza ranu est siccu», Isclaman cun dolore, e a messare Sighin a coro tristu, ettende a pare Lagrimas in bundanzia e suore. d 24 d Su semenadore Sende pro dare cun suore nou sementa noa a sa terra, c’haiat già preparadu: «santa s’ora siat» narat, cun s’oju in alvu; in sinu sou intrat a giungher; si sinnat, intantu, sa manu dritta alzendesi a su chizu: In numen de su Babbu e de su Fizu, de s’Ispiridu Santu... Tulat e torra si sinnat: a rughe isparghet sa sementa a larga manu, rosariende; in aria su ranu brillat che giaos de oro a sa lughe. A sa ’oghe su jù partit serenu, in tira e drittu, paret battijadu: s’alvada affundat, imberghet; s’aradu andat e torrat a surcu pienu. Suerat su mischinu postu in pija. Premen sos boes inarchende tuju in sa terra afferrada; a un’ancuju si faghen sa carena in sa cadrija. Fumat sa terra no ancora fritta in s’umidu manzanu: (est su selenu d 25 d pesadu e postu in fua). In su pienu ispuntat sa pianta beneitta. L’ammirat su massaju, e in coro sou la beneighet; li paret, s’odore chi sa terra tramandat, un umore, chi consolet: profumu’e pane nou. E isse intantu sonniat s’alzola, a notte che a die, in contivizos: sos boes, su laorzu; e isposa e fizos regoglidos in una ispera sola. d 26 d Su zappadore Inue, sempre cun lanza fortuna s’opera rendet, cun gallosa manu zappat e zappat, dae su manzanu a tardu sero; a bortas a sa luna. Guasi a tempus de segundu affundat su grae ferru: surdu unu rumore sighit su mottu: calidu suore in sa cara, che lagrimas, l’abbundat. Zedit sa terra a su corpu: la tirat e interrat su semene: l’est caru, chi no li ’essat astrintu nè giaru; l’amminudat, la pulit, e la girat. E gai totta vida, a s’alza e fala, gighet in brazzos, a su pista pista, sa rughe sua de attarzu, trista, a duas attas: una morte mala! Cando su sero recuit, chi appena reu si podet mantenner, in logu de haer calchi sollievu, fogu si bastat no agattat e nè chena. «Cust’est sa pena mia, est su castigu de ogni zappadore, chi a sigherru d 27 d tirat e campat, barriu ’e ferru, narat: che cundennadu a vida antigu». S’isat, cando si dormit, in su campu consoladu ’e pane, in sos laores bettados e regortos a motores e cun paga fadiga; e tottu a lampu. Ma sun sonnos ebbia: ’idet chi ancora su zappu lu persighit: abberit sa sèpoltura sua, e lu coberit sa piedade umana a s’ultim’ora. d 28 d Usos chi sic’andana (s’arzola) Ingullidu su mossu, in totta presse a su bancu ’ettan manu; accò su sede a su pedrale, in cantu no si crede, ispartu in giru, in drittu e a s’imbesse. Sos basones intantu a cussu puntu ognunu a su giù sou (a su signale de sa rughe fidele) ’ettan giuale e l’accuccurrat a sa pedra giuntu. S’ischidat de repente unu fregassu surdu ’e sede: e che in cazza russa truvidas, boghes: s’usanzia èst cussa pro allegrare a sos giuos su passu. Imprimini in su sede, sas ferradas ungias boinas; abberin camineras pro contu sou ognuna e sas trazzeras a chisciu, a essa, a zettas trobogiadas. Brincat sa pedra, illorumat: sas biccas sighin s’anca e sos giuos: sos iscuros ch’essin che puntos a ojios maduros, cun sas canneddas in sambene, siccas. d 29 d Trazat sede sa pedra; e in tottue faghet fossu e muntone: a s’alza e fala, che cando passet in nodera mala, s’omine sighit a su pesa e rue. Pro nisciunu b’hat pasu; si peleat che cundennados: a duos a duos si dan sa muda treuttos e giuos: unu los lassat, s’atteru los leat. Intrat s’iscoba, fattu, in attraessu in s’ora giusta: a bula asciutta, alluttos da-e su sole, giran sos treuttos in s’alzola su sede in ogni essu. A un amu, mujados, in suore si solven sos meschinos: hai, tantu costat su pane! forsi più de cantu dulze siat hat ranzigu sabore. Sun tottu in fi ne, istraccos e biancos de lisca e de piuere; in s’ora piùs calda ’e sa die, a limba fora, passan sos giuos a battimu’e fiancos. Dat borta sero; pianu pianu abbasciat sede: fiorit in mesu, tra piuere e pazza e fogu azzesu, che buttios de lambria su ranu. d 30 d S’arzola’est fatta; in s’ora, a su giù sou, torrat ogn’asone; arressu in s’oru, innanti chi a isgiunghere a su loru ’ettet sa manu, si sinna de nou. Ultima pena: un’attera ancora ispettorrada ’e sede, un isfumentu ultimu de piuer de pamentu: a faina comprida mastru fora. Atteros annos mezus: nende custu ’essin derettos; han su passu appena: in sa zinta un’imboligu; sa chena: in forsi est tottu paris chena e bustu. d 31 d Caterina Demuru Spissu (XX secolo) Originaria di Tula, ha sempre vissuto a Cagliari esercitando la professione di insegnante. Le sue poesie, scritte in dialetto gallurese, denotano una facile vena umana, molto poetica e suggestiva. Tra i riconoscimenti, ha ottenuto il terzo posto al Premio Città di Ozieri nel 1959 e ben quattro segnalazioni. La To’ umbra! Hai vattu d’oltremari lu iaggiu di l’andata? La To’ umbra a me e turrata illu bolu di li dì! È turrata a lu me’ cori in trisoru di fiddoli consulanti come frina, è turrata a Catalina! Lu me’ cori ch’ha pientu in dugna stascioni ch’anda, asculta passà lu entu e l’amori l’accumpagna: e Ti cilca sutt’a l’alba fiurita di li fossi, d 33 d ti cilca illi zipressi induriati da lu Soli, Ti cilca undi so’ l’ossi, senza più dulori, Ti cilca illi cuci allegri o tristi di li muri silenziosi, undi l’amichi rosi, bianchi e irrui si so’ alzati, come angiuli parati a gualdia di lu Sonnu. Oh! Eccu lu To’ innommu illi viori di la Gruci...! Lu To’ innommu amatu e Santu e grazia di li luci ch’in biddesa di fiddoli, hai locate a lu me’ cori tra un pientu e tra un cantu! d 34 d Lamentu Oh, ciuintura passata... ancora, ancora un fiori pal chista dì senza cantu. Ancora una sirinata e un pocu di ciarori... Un pocu ancora d’incantu pal chista notti di entu ...pa no incrudì l’ammentu di li me’ sonnii ispinti, pa no vidè tutti inti l’ori di la me’ ita! Ciuintura sfiurita... irrui ancora una rosa, pa no vidè tropp’umbrosa l’ora chi Deu avanza! E la malgarita bianca lacala sfrundà a me, pa dummandalli cos’è chista sfultuna affannosa: e... chista leggi spaintosa chi m’ha moltu li passioni, d 35 d chi m’hap resu l’ori boni abbrendi li sipulturu e m’ha lacatu li muri nieddi e senza balconi! Laca chi li vrondi bianchi falini in tarra a middi, pal pudè aè in iddi la me’ eldi sipultura! ...E tu, pa la me’ tristura cilca a lue tempu andatu, la fidi e la spiranza chi Deu m’haia datu! ...E illi matinati dulci, poni in tutti li sulci li sonnii mei palduti, li me’ lagrimi caduti: mutali tutti in fiori e frumini dugna cori! d 36 d La più dulci almusura! Solu, era inutu mannu... Solu, cu lu lamentu, com’un cani spaldutu chi poni vattu a dugnunu, palchi no h’a nisciunu. Poi, la sulitai, cu l’anni, s’era mutata in valori: e tutta la criazioni, par iddu, era sprandori! Da l’animaleddu ch’appena si idia a lu caddu maistosu ch’illi so’ tanchi pascia; da lu viori minutu, a li so’addi fruscendi, da l’ea di la vuntana, a li rii currendi in piena o in silenziosu cantu a lu mari, tuttu, pa l’olfanu, era un altari! Ma abà, lu nimicu in libaltai turratu, spaintosa sciutaa la so’ viruta ...Turratu!... e ancora piccinnu e drittu si viggiulàa lu mundu, incantatu. Lu buggiori di trent’anni no l’haia lacatu affanni... ma, a iddu, haia spintu la casa, pa gilusia di tuttu... e li trent’anni di galera no pacani lu so luttu! Turratu... accollu, illa matinata dulci in mezu [all’alba di branu: haia la valcia in manu pa prinzipià la ita. d 37 d . . . . . . . . . . . . . . . . . Appustatu illu venu altu, contr’a lu nimicu cu lu fusili prontu, lu dulenti idia ancora lu so’ babbu moltu, istraziatu illu caminu di l’oltu ...e la mamma chi no irrisistisi a l’ammentu! . . . . . . . . . . . . . . . . . Si sciutaani li nidi, s’abbriani pianu li viori, isciani a pascì li mandri, come fantasiosi randi muiti da lu entu... La ita! Una cedduccia imbuccaa li so’ fiddoli… L’amori! L’amori... la più dulci almusura di lu Magistru Ridentori pa la so’ Criatura! E tuttu l’Univessu si mula cun chissa boci e idda arriesi, cun dulciura di paldonu, fendi abbassà lu fusili... cunsulendi lu lamentu... luminosa più di la stella, ultima, illu filmamentu. d 38 d Lu ostru cunvitu! ...Abà lu entu s’è calmatu e la vronda mi manteni... ...lu mamentu è incantatu: socu arressa subbr’a un monti, cu una luci d’orizzonti, bianca, indentu a lu me’ cori e voi ch’eti criatu chist’ora in chist’altura di luci, ben venuti Oi ancora, pa li cuci umbrosi, chi feti fiurì a irrosi! Voi, veti li cunviti pa impriziusì li cori no timiti li vatichi:... passeti lu licori chi ingema la radicia e l’umanitai V’è amica cu li so sonnii bianchi e dei luci a li canti! Abbriti alchi di violi a la spiranza ciara, l’ingitteti li boli e cilla veti più cara! ...Cantu socu cuntenta!... Frusciendi in campi di menta lu entu m’ha arricatu... ...lu ostru entu d’amori d 39 d ch’abbri li luci a li cori...! E accommi chinci pusata come candu, in piccinnia no era isminticata! L’ora rara, - a Voi chi ni seti lu vulgori di chistu cunvitu santu, pa cent’anni senz’affanni rinnoia l’incantu di la priziosa posta chi eti criatu, imbidduta di alori prufundi, come li vundi ciari di li mari! d 40 d Antonio Deriu (XX secolo) Di Ozieri, ha scritto poesie in logudorese. Tra i riconoscimenti, ha ottenuto la segnalazione al primo Premio Città di Ozieri, nel 1956. Pro Nostra Signora de Su Remediu Sa bella Festa de Nostra Signora Vergine ’e Su Rimediu Beada, in Utieri d’ogn’annu enit festada, pius solenne d’ogn’annu, pius ancora Tottu in onore a Tie è su programma de sa festa civile e religiosa... Paret meda, ma sempre e’ paga cosa, pro sos meritos chi hasa, eccelsa mama... Tue ses s’ardentissima fiama ch’isgiarit ogni via tenebrosa, e dasa a fizos tuos pro cumpensu, benes celestes de valore immensu. Iscultala, sa nostra orazione in tempu bonu e de calamidade; d 41 d pro superare sa difficultade, Tue sempre rimediu bi pone; Vergine Santa, cun devozione, Ti pregamus a tenner piedade... Ca de servire a Deu hamus dezisu, pustis pro lu godire in Paradisu. d 42 d Salvatore Farina (XX secolo) Originario di Ozieri, insegnante, ha scritto su diversi giornali tra cui La Nuova Sardegna, dove ha pubblicato elzeviri e articoli vari, e ha collaborato con numerose riviste. La sua poesia, in logudorese purissimo, contiene una forza espressiva non comune. Numerosi i premi vinti. Al Città di Ozieri ha meritato diversi riconoscimenti, tra cui il secondo posto nel 1964 e nel 1966, e il primo premio nel 1967. Chelu e mare, chelu e mare... Sura unu bastimentu carralzadu de istellas unu coro est andhendhe... undh’a undha sur’a pare, pensamentu a pensamentu: coro, mannu che-i su mare! «Como mamma, poveritta, accerad’a su jannile est a corona in manu!». In sa manu sa corona est currendhe ranu a ranu... d 43 d «Bae, bae in bon’ora, carre mia; bona sorte cum saludu e cum fortuna!». «Si mi faghe’ tempu’ bonu, e m’assisti’ sa fortuna no’ ’istento a torrare». Una lagrima ogni ranu: «Non ti lèes pensamentu, ca sa vida chi ti dèi como est solu tua; non ti lèes pensamentu». Undh’a undha sur’a pare... «Candho rezzis calchi cosa, b’has s’isciallu ’e comporare, - frundhichèlu cussu ’ezzu! e bunneddhas e iscarpas... no’ lu deves arribare!». Curret, curret sa corona: «Bae, e como pensa a tie, no’ happas presse de torrare, chi pro te già che sò ’eo a pregare notte e die». Unu coro in mesu mare sura unu bastimentu carralzadu de istellas... una mama in su jannile lagrimendhe ranu a ranu... d 44 d A bogh’ ’e carru Nott’ ’e luna piena... Peri sos istradones una ’oghe de carru: cantat su carrulante chi hat su coro in pena: - Da-i candho t’happo nadu «tue se’ sa vida mia» fatta ti sès restìa, no’ m’has piùs faeddhadu -. Sa’oghe, in sas pinnettas, ischidadu hat sos canes, chi a murru paradu, chilcan de l’annasgiare. - E ti cheria dare un amore sinzeru: in cambiu tue has dadu a mie su disisperu -. Da-i pagu ingalenadu, s’ischidat su pastore: sa roba est pasculendhe acculzu elva e lentore. - Solu e isconsoladu ti penso notte e die, ma tue, bene amadu, non pensas piùs a mie ... - trù su ò - ... Tuncendhe ogni tantu d 45 d da-i s’umbra ’e sa campagna, sa tonca accumpagnat cussa’ogh’ ’e piantu. Como sos hoes, andhendhe a giuàle faladu, piùs non sun intendhende s’omin’ addurmentadu. d 46 d Bi l ’hana mortu fattu su masone Si sunt cagliadas sas attittadoras... Una candhela ’e chera fumigosa umbras nieddhas est movendhe e longas sura sos muros pienos de dolore. Sura su lettu, biancu che-i su nie, unu paret drommendhe, ma una rosa ruja l’abberit totta sa pettorra. Gighet sas manos giuntas, attaccadas a una corona chena cominzada, e-i sos ojos abbertos parene duos gridos de terrore. Chena reposu, da-i capitta ’e lettu, un’umbra est tuncendhe, e-i cussu tunciu paret chi siat bessendhe da-i sos muros, pendhendhe da-i sas tràes, coppeddhendhe a balcones e giannas sizilladas. Sa carrela est piena ’e zente muda... E accò unu toccu ’e campana: si pesat s’umbra e paret piùs manna cun sos brazzos abbertos, oruléndhe: «Perdonu, Deus, perdonu, si est mortu disisperadu, chena unu carignu, chena unu asu, chena beneiscione: mi l’hana mortu fattu su masone!» Ojos istraccos, sutta sa berritta, d 47 d lassan fuire lagrimas de fogu... «Pro sos vint’annos suos, Deus meu, pro sa morte chi hat fattu in abbandonu, pro s’ultimu momentu ’e disisperu, beneìghelu Tue e dàli paghe!». Como s’istanzia s’est piena ’e lughe e da-i sa jann’abberta intrat sa rughe: si lampat cussa mama istraziada a pês de su preideru preghendhe: «Babài meu, nadebìlu ’ois a Deus si non hat immentigadu, si sos omines nostros devene morrere tottu ’e morte mala; nadebìlu ch’in custa iddha mia no’ sonat mai campana chi no’ siat campan’ ’e agonìa!». d 48 d E candho... E candho has a passare, mortu ’e sidis e de fàmine, pienu ’e piaes, istrazzuladu, in sas carrelas nostras piueròsas, zocca a-d’ogni gianna, poveras giannas de povera zente, e intra e pasa, e càzzadi su fàmine e-i su sidis: nos amus a partire tottu su ch’amus, chi nos est restadu: una ratula ’e pane arribada, unu mossu ’e casu erveghinu, un’asgioneddha ’e abba tribulada. Addainanti t’has a bider osgios marturiados dai su piantu, pro chi’ est fuidu e pro chi’ est mortu de morte mala, pro chi’ est contendhe annos longos e tristos de presone, pro chi’ est fuendhe peri sos buschedos, pessighìdu che porcu, e-i sos roccalzos, pro sas dies de fàmine e-i sas nottes de disisperu, pro totta sa vida semeneda ’e fiores de piantu. E tandho has a nàrrare: - Cagliàde, diffortunadas, mamas de dolore: da oe piùs no azis a pianghere sos fizos bostros peri sas carrelas, sura sas roccas, fattu a sos masones. d 49 d Pesàde, bervegalzos e crabalzos mortos de fàmine: in sas nottes frittas azis a àer’una domo calda, e’ ue fi n sos pasculos de pedra azis a bider mares de trivozu e baccas rassas e arveghes meda. Pesàde, zappadores e massasgios: sos mudesgialzos e-i sos bardos rèos han’-a benner a campos de laòre e ogn’ispig’hat a dare ranos d’oro. E cantade: sa terra est in fiore; su tempos nou promissu est cominzadu, tempus de paghe, tempus de perdonu. d 50 d Beni! T’amus pregadu, t’amus aispettadu, Frade nostru carrale de dolore. Ogni manzanu, a prima lugh’ ’e die, candho s’asciat a bolu sa calandra barattasgiola de cantones bellas pro unu olu, nois amus bramadu fozas de pramma e rattos de olìa, e balcones cobertos de fiores, e piseddhos currendhe a profiscione, e osgios bezzos lùghidos de piantu sutta sos muros de sos terighinos. Cantas lunas si sunu cunsumidas, cantos beranos, cantas gioventuras, cantos brazzos de rughes, aispettendhe su manzanu promissu... E-i sos campos hana dadu fiores chena ranu e sunt restados mudos, chena oghes si no boghes de àes; e-i su sole hat creschidu fiores de tristura sura ogni pedriscia ’e balcone, die pro die, làgrima pro làgrima: ammentos de partidos, de fuidos e de piantos: bramosias de fozas boladas a sos bentos de s’atùnzu. No amus mai sessadu ’e t’aispettare. Beni! sa zente hat osgios chena fundhu. Custa zente famida, custa zente d 51 d sidida, custa zente abbandonada, custa zente piena ’e disisperu, hat bisonzu ’e nottes chena canes, hat bisonzu ’e dies de suòre, hat bisonzu ’e manzanos de calandra, hat bisonzu ’e paghe. Frade, beni! d 52 d Giovanni Gallittu (XX secolo) Originario di Ozieri, è da annoverare tra i poeti improvvisatori più tradizionalisti. Tra i riconoscimenti, ha meritato la segnalazione al primo Premio Città di Ozieri, nel 1956. Per la Beata Vergine del Rimedio In su colle ’e Cappuzzinos ses in tronu, cunsiderada da tottu casta e pura; Tue protegges su malu ei su bonu, perdonas sos difettos de natura. Othieri non t’hat postu in abbandonu, Ti festeggiat solenne e ses sigura; Tue sanas e curas ogni male, ses Santa, Miraculosa, Universale. Othieri, de Bisarciu ses cittade, onore faghes a sa Sarda terra: ricca d’agricoltura e civiltade, non regnan odios, non c’hat più gherra. Allegra, laboriosa, in s’unidade, concordia, paghe, e non c’hat cuntierra, bides s’istranzu e sa janna l’abberis, felice nidu pro sos foristeris. d 53 d Pietro Mazza (XX secolo) Originario di Pattada ma sassarese di adozione, è molto noto per la sua attività letteraria e poetica, soprattutto in sardo. Autore di numerosi libri di poesie, è stato insignito di premi e riconoscimenti a vari concorsi, tra cui il primo premio internazionale di poesia Sardegna nel 1952, bandito dalla rivista sarda Ichnusa. I suoi versi sono contenuti nell’Antologia dei nuovi poeti dialettali curata da Guido Miano e nell’Antologia Narratori di Sardegna a cura di Giuseppe Dessì e Nicola Tanda. Diversi i riconoscimenti al Premio Città di Ozieri, tra cui il premio speciale della Giuria “Trofeo dell’Isola” nel 1967. d 55 d O Saldigna Saldigna... O Saldigna, Saldigna, fi nalmente podes mirare, bènnidu s’eranu, s’ispiga piena, maduru su ranu si mai ti nd’ha giogadu sutt’e dente; cun ogiu allegru e coloridu sanu, binchidu su frazellu pius potente de sa malaria, torràda sa zente de puntu ’e molte a cara ’e cristianu. Umbras ischeletridas in garrera no s’ident pius andende iscoscia iscoscia como, posca, mi ruo, innoghe, incue. Agianeddas agianos, pramma era, passant cantende: «Finida’ est s’itriscia de sa titula in pàntamos, a nue». d 56 d Ruggero Milia (XX secolo) Originario di Nughedu San Nicolò, ha sempre vissuto a Roma, dove ha comunque mantenuto la freschezza del dialetto logodurese con cui ha composto belle poesie. Tra i riconoscimenti, due segnalazioni al Premio Città di Ozieri, nel 1958 e nel 1962. Ozza de amare Dademi unu bicculu’e terra chelzo semenare: su coro, pro semene; non m’importada si siccu mi lu dades, han a essere sas lagrimas a l’abbare. Ada a fiorire dai su irde, unu fiore ruju e tando, forzi, azzis a cumprendere pruitte piango, pruitte chelzo semenare. d 57 d Maddalena Morittu (XX secolo) Ozierese, si è distinta al primo Premio Città di Ozieri, nel 1956, con una riuscita poesia dedicata alla protettrice della città, qui proposta, ottenendo il primo premio fuori concorso. Pro sa festa ’e su Remediu So sacros brunzos sun tottu sonende s’annunziu de sa festa de Maria; è die de giubiliu e allegria pro chie a sa credenzia vivende. AVE MATER REGINA, sun cantende, in dogni altare in sa patria mia, Cantana innos de gloria tottue ca Mama ’e Santas Grassias ses tue. Maria invocada ses tottue pro dare su remediu a sos males si no fis tue, tottu sos mortales tian perire sutta a dogni nue Disastros, gherra, peste e temporales, chie los frenada si non fisti Tue? Tue vida nos dasa forza e lughe pro supportare in sas penas sa rughe. d 59 d A Ottieri s’Isvizzera ibbia la superat pro allevadores, es mama puru de benefattores amparu ’e povertade e orfania. Poetas raros e improvvisadores ch’ana onoradu sa terra natia: sos donos de vertude e caridade immortaladu hat sa nostra zittade. Fi don Franziscu Mannu Ottieresu su promotore de su saldu eroismu. Sende iffruttados dai su feudalismu s’opera sua su fogu ada azzesu fattei’ movere Angioj so Bonesu contra su prepotente vandalismu, chi pro signale, in sa sua dimora, sa fuscas in sa gianna sunu ancora. d 60 d Gavino Oggiana (XX secolo) Originario di Ozieri, di grande sensibilità e umanità, nel 1966 ha pubblicato una raccolta di poesie intitolata L’ora del Getsemani, favorevolmente accolta dalla critica. A questa sono seguite altre pubblicazioni, tra cui, più di recente, Il lavoro è tramontato. Ha ottenuto diversi premi e riconoscimenti, tra cui due segnalazioni al Premio Città di Ozieri. Hana a torrare Fuìdos, Saldigna, fuìdos sos mezzus fizzos tuos sunu, in terras anzenas, unu pius fazile pane chischendhe... unu pane chi cantu lassat no iscada in ’ogni ucca de ranchidu s’odiu mai isfogadu ogni frastimu ingullidu... Una vida de pena hana lassadu, cretendhe de immentigare sa tua d 61 d apra bellesa chi rìede intr’e duos ojos nieddhos... Ma cuddhu chi essit inie no est cuddhu sole ch’iscaldit tancas e binzas e venas in d’un’allutta de amore... Culpa, Saldigna, non dò a chie culpa pur’hada... Forsi est sa solte maligna chi los ispinghed ’attesu... Ma cuddhos ojos nieddhos in su foghile istudadu sunu sa lampana azzesa, su chelu, s’inferru: su filu chi ancora los ligat a tie. Siguramente unu die hana a torrare, potendhe; hana a torrare, divescios, si non de coro, de mente. Cun boghe e cara de frades los accuglide, cuntridos, e, guvernantes, s’aradu - s’aradu chi arat prufundhu non solamente sa terra prontu tenìde, pro tandho, no lo lassedas fuìre de nou!... d 62 d Pregadoria Segnore, sa ucca nostra est cosida cun ispau impigadu suffochendhe sa oghe ’e su coro. Isolvelu Tue, custu nodu chi s’anima nos turmèntada cun ispinas de ilgonza. Libera sa oghe nostra, dali sa forza ’e sa lughe, pro trapassare sos coros cun d’un’allutta de amore. d 63 d Antonio Palitta (XX secolo) Originario di Pattada, autodidatta, contadino di professione, si è sempre distinto per il suo coinvolgimento attento nelle tematiche e nei problemi isolani. Ha collaborato al giornale La Nuova Sardegna e alla rivista letteraria S’Ischiglia. Le sue poesie sono inserite nell’Antologia dei nuovi poeti dialettali curata da Guido Miano. In un logudorese purissimo e molto musicale, ha composto versi di grande pregio, con cui ha ottenuto i massimi riconoscimenti nelle varie edizioni del Premio Città di Ozieri; tra questi, un diploma d’onore fuori concorso nel 1959, il quarto premio nel 1961, il terzo nel 1962, il primo nel 1963 e due premi speciali della giuria. Su cantu de su suore «Saludu!, omine sabiu et donosu Ischis chie so eo? Su suore, De su samben cumpanzu? e su dolore, Et de sa terra sale generosu. d 65 d Saludu!, sole bellu, dae s’aera Tue mi ries serenu et giocundu; Ischis chie so eo? De su mundu S’onore plus mannu, cunsidèra. Saludu a bois, preziosos, ch’istades De sa muntagna in su coro inserrados. Infustos dae me et carignados, Cantigos de vittoria, cantades! Saludu!, grandes, isplendidas naves; Comente in unu mundu ’e fantasia, Trasportades dolore et allegria, Dae terra in terra, e omines, et aves. Eo so su suore, già l’ischides, Amigu ostru sinzeru et costante; Naves bellas comente ’e diamante, S’impronta mia onorada giughides. Ardidas caras macchinas aladas, De sos chelos reinas et signoras! Sunt pro ’ois tramontos, auroras, Ma no siedas animas dannadas... Saludu! No mi sezis connoschende? Eo so su suore allegru et sanu! Olade, olade, a su genere umanu, Novas de paghe felizes portende. d 66 d Poderosos zigantes «grattacelos», Chi a sas nues alzades sa testa, A su suore, aiòh!, faghide festa! Pro me toccades superbos, sos chelos! Et bois, trenos, lestros che saetta, De me ite nde nades? Valentias... De istradas, de pontes, gallerias, Non so forsis s’artefice et poeta? Digas massizzas, cant’abba arrocades! Cantu progressu a custa umanidade! Chi eo bos so babbu, et bos so frade, A sa notte, a sa die lu contades. Oh! casteddos de liberos, inue, Mentes profundas si turmentant tantu! Cantu de me in issos bi hat, et cantu, Pensadore fecundu, l’ischis tue! Eo so su cumpanzu ’e s’agonia, Pena et cuntentu de sa parturente Et cando so versadu santamente Una nobile so pregadoria». Paghe, pane, cuncordia et amore..., Ses su re de s’universu, o suore! d 67 d Ninnende sa fiza «Bella che oro, candida che nie, cumpanza de su sole e de sa luna, mama ti siat sa bona fortuna d’esser reina giompas a s’intentu, palattos tenzas e teraccas chentu, ti serenen sas aves nott’e die. Deas ti cosan su ’estire nou, e pro custu su sole agos regalet; a mesanotte s’anghelu ti falet, dias a sa campagna sos colores, inue passas bi nascat fiores, sanet su malture a su risu tou». Goi nende Pedruzza, sa’e duas fizas, ninnat, in conca hat s’isciallittu. Est sicca sicca e faghet su risittu chin s’anima imbreaga, sonniende, c’hat totta vida campadu penende, bramat gosu a sas caras fizas suas. In una coghinona manna manna, fatta ’e muros tortos e bistortos, ue sos mannos suos sunu mortos, istat chin su bisonzu onz’ora in paghe, b’hat unu furru cant’unu nuraghe e-i sa pinna est intessid’a canna. d 68 d «Caddos happas, carroccias de arghentu...» sighit Pedruzza, ma s’est trinnighende: s’aera est tempesta minettende. «Gesus meu! Sant’Arvara ’e su Campu!» narat, sos ogios tanchende a su lampu. Tronat, sa gianna l’aberit su ’entu. In sa trae su sorighe fuende pius e pius li ponet paura. Su randin’intrat in sa copertura, tando s’imbolat subra su lacchittu. «Fiza mia – isclamat - it’abittu!» Sun’a rios sas lagrimas falende. d 69 d Notte de entu Tristu est su entu in sa notte niedda, paret sos moltos c’attiten sos bios. Tia Franzisca, ezza e chena brios, est a corona in coa in su foghile. Passos Icstros, acculzu a su giannile, intendet e si tremet, mischinedda! S’attu biancu a tappulos, brugiadu, si linghet: «Custu entu faghet petta; eri notte, sa luna, pagu netta, chin un isteddu fit inamorende», pensat sa zia, su fizu idende in su nudu cubone iscurigadu. E muet, muet che trau iscorradu su entu, sa fiama in sos tittones murrunzat e de moltos pultesciones bidet in carros e carros de sida. In sa banchitta si che fit dormida; s’attu, l’hat su rosariu furadu. Ahi, nott’e inferru su pius feu, su entu l’hat abbeltu su balcone! A si cuare est fuidu «Mazzone», e custa fiza ’e su destinu duru paret suspesa in sa notte a s’iscuru un’istudada candela ’e seu. d 70 d E tunciat, tunciat pensende a sa cara de sa luna, a s’isteddu c’hat amigu, chi l’ammentan, ammentan un antigu contu ’e fura, sambene e vinditta, chi l’hat nadu sa mama in sa banchitta, a su entu, a sa luna pagu giara. Tand’isclamat: «S’ispigiu ’e totta vista, no hapat male, Gesus soberanu. Prendelis tue a sos malos sa manu, luttos no si repitan nè ruina!». E appenas su die ponet grina s’incaminat a Bunne isculza e trista. Trista chei sas fozas a s’ispina rutas e a sa pedra e a su ludu, chi a sa posta ’e su pé sou nudu, paret chi neran: «Povera Mischina!». d 71 d Ispigas chi malzini Chin s’ischina truncada messende cantaia a sas ispigas bellas, chi parian bagianas chin sos pilos de oro cuntentas de andare a sa festa bramada. Como s’abba est falada e-i su trigu malzit in s’alzola in mannugios de luttu. Sas corrincias nieddas, magialzas de s’aera, sun cantende subra su coro meu postu in rughe. Su sole, ch’in beranu brugiat sa terra mia, tra nues pigorinas s’est cuende: milla! s’abba est torrende pro interrare sos isettos mios a cantos de corrincias arrughidas. d 72 d Messende Bestidu ’e carignos de fogu tamba tamba camino subra ’e bragias azzesas. Sa falche, rugia, paret messende fiamas, e-i sa funtana hat piantu s’ultima lagrima. No unu puzone in sos chelos, no una colora in sos fenos: o sun cottos arrustu o, zegos, si che sun bettados in mare. Eo puru, guasi maccu, so pro abboigare chi essan a mesudie sos isteddos. d 73 d Agostino Pirastru (XX secolo) Ozierese di nascita, è figlio del famoso poeta e improvvisatore Giuseppe Pirastru, di cui ha seguito le orme. Autore di valide poesie tradizionali, ha scritto su S’Ischiglia e altre riviste e giornali. Tra i diversi riconoscimenti, ha ottenuto due terzi premi al concorso di poesia in rima S’Ottava Bella, e importanti risultati al Premio Città di Ozieri. Primavera Fit dai noe meses isparida s’allegra signorina de ogni annada lassende terra e zente risentida. Dae su tempus ch’est issa mancada sa terra est restada orfana e fiuda de tottu sas bellesas ispozzada. Fit puru s’ae et ogni fera nuda che animedda priva de ogni doda estida prima ene e poi nuda. Piena de incantu amena e soda d 75 d gent’allegra, umile che seda a nou torrat s’eccellente moda. Sublime, dulche, distinta, maseda si poder narret s’istagione pura de pasturas e fiores ricca meda. Su tempus bellu, s’aria segura a su tramontu dae s’aurora, ristorat e allegrat sa natura. Tancas, giardinos, ortos, ora pro ora, birdes e fioridos sunt sa mira, isplendida, de cantu esistit fora. Laores, cereales, mela, pira fiores, fruttos de ogni manera, rundineddas e abes gira gira. Tottu s’ischidant in sa primavera torrat su bonumore a d’ogni cara e i s’amore hat ogni anima vera. Aes, feras, piantas faghent gara de amore chi allegrat ogni coro e dimustrant sa vida cantu est cara. Su sole iscaldit in colore ’e oro sas aes cantant allegras cantones e nidant puru a piaghere issoro. Campagnas, animales e personas sunt totu amore, vigores e brios gustos sublimes e soddisfasciones. Cantant funtanas, trainos e rios buscos e littos, baddes fioridas consolant tottu sos esseres bios e disizzant de aer chentu vidas. d 76 d Su pane Pane, ti beneigo ogni momentu, pro te canto sa menzus rima mia: ses de sos poverittos s’allegria, de sas mensas profumu et ornamentu. Domandamus su nobile alimentu cando faghimus sa pregadoria: «Babbu Divinu, - nende gai a Tie dannos su pane nostru ’e ogni die». In campagna, pacificu et giocundu, osservo su solerte agricoltore sa terra trabagliende cun suore pro b’ispargher su semene fecundu; pro crescher bene in su sulcu profundu tottu s’annu lu curat cun amore et solu est bella s’opera et cumplida cando lu messat ispiga ingranida. De sas ispigas cumulos de ranos si formant et trasportant in granale; de sas massajas in espertas manos passat su preziosu cereale: faghent pane a malaidos et sanos, si nde cibat ogni essere mortale, poveru o riccu, in reggia o in tuguriu solu su pane est su bonu auguriu. d 77 d Pane, ti miro in banca preparadu cando Cristos fatt’hat s’ultima chena. Isse t’hat beneittu et cunsacradu misticu cibu a s’anima serena. S’attu divinu est sempre rinnovadu in ogni parte ’e s’isfera terrena: Pane Cristos in s’Ostia diventat et pane anima et corpus alimentat. Su pane aberit de chelu sas vias a chie pro limusina lu donat; su pane rinnovellat energias; su pane a trabagliare ognunu ispronat; senza su pane has chentu maladias, senza pane sa vida ti abbandonat; -su pane-tottu domandant cun brama fizos et fizas a babbu et a mama. Pane, t’esalto et beneigo ancora: tue su cibu ses pius elettu: t’appant in vida fi n’a s’ultim’ora sos chi che deo t’hant sacru rispettu; lu prego a Deus et Nostra Signora chi mai nde restemus in difettu; de vivere in su pane est s’isperanzia: Deus donalu a tottu in abbundanzia. d 78 d Beatrice Pirastru (XX secolo) Ozierese, figlia di Agostino Pirastru, ha ottenuto la menzione speciale d’onore alla prima edizione del Premio Città di Ozieri, nel 1956. Ottieri A treghentosnonanta dae su mare e propriu a su pè de sa montagna han chelfidu Ottieri sistemare. Forsi fi n’abitantes de campagna ch’idende istrumpos de abba bundante han cumpresu chi vidi una cuccagna. E pare chi desizu han da s’istante de fissare s’istabile dimora: e cominzadu hat su primu abitante. Proat sa terra e fit mezus ancora, chi produiat abbundantes fruttos pro sinde goder cun gustu a dogn’ora. Ecco c’ha domo e palattos costruttos de sos cantaros d’abb’in giru in giru, e fatt’han bellos sos cuzzolos bruttos. d 79 d Hat fattu sa Funtana - cale ammiru -, Don Zuseppe Su Nobile Grisone chi a tottu sos sididos dat respiru. E sa Duchessa Borgia donascione, fatteidi grandiosa a s’Ispidale, pro consolare ogn’affl itta persone. Sa Piatta e su Palattu Comunale dae su Conte Tuffani fid’offerta appoggiu de Ottieri generale. Lughia Seche ricca e coro aberta hat chejas e cullegios abbellidu; e ch’hat beneficadu, e’ cosa zerta. Su lumen sou est tottu’ue iscolpidu che Santa Immaculada, senza titulu; e Bisarciu doneidi Su Capitulu. d 80 d Virgilio Pirastru (XX secolo) Ozierese, figlio di Agostino Pirastru, ha ottenuto la segnalazione alla prima edizione del Premio Città di Ozieri, nel 1956. A Ottieri ei sa festa Preziosu Ottieri has dogni bicculu: tancas cun binzas, ortos e giardinos, trigos, ortaglias, fruttos, latticinos, has de incomiare dogni articulu. De produttos ses prodiga pianta, e inesauribile sorgente, e ti podes vantare dignamente, de fronte a sa Sardigna tottaganta. In cust’ora solenne e necessaria, da tottue es bennida numerosa, sa furistera zente volontaria. Preparada, cuntenta, orgogliosa, Sa Virgine, ogni grascia immaginaria, cuncedat in favore d’ogni cosa. E diventet sa festa, leggendaria. d 81 d Pietro Pudda (XX secolo) Originario di Ozieri ma romano di adozione, ha ottenuto la segnalazione alla prima edizione del Premio Città di Ozieri nel 1956. Otieri In pes de sos montijos maestosa est’Otieri a imbudu frommada che un anfiteatru piazzada intro e s’adde a giru orgogliosa. Una funtana de abba famosa l’hat Don Peppe Grisoni immortalada, cun sas sutteas fatt’a colonnella chi ti la renden artistica e bella. Vergine ’e Su Remediu Signora mama amorosa de s’umanidade, proteggi ogn’ora sa Soziedade chi prostrada e umile t’onorada. E zertos traviados chi t’ignorana, ridimilos cun sa Tua Potestade. d 83 d Giulio Sini (XX secolo) Originario di Berchidda, ha collaborato a diversi giornali e riviste, tra cui La Nuova Sardegna e S’Ischiglia. Tra i riconoscimenti, ha meritato la menzione d’onore al secondo Premio Città di Ozieri, nel 1957. Ah, «tempus» est Unu, chi mesa edade ha’ cabuladu, pustis ch’ha revistadu onzi calasciu, ch’essid e chircat, a cuccuru basciu, attentamente, in ue fi’ passadu, totue: in sa carrera, in s’utturinu, intro sa tanca, in mesu a su frascalzu, in onz’irroccadolzu e ispinalzu, m’affl ittu si ndhe torrad e mischinu. Torrendhe, ’ojad’unu ’ezzu mannu, a colpu de ’acchiddhu e pass’istraccu, ch’ha’ subra ’e sas palas unu saccu, ue b’ha’ calchi pane e calchi pannu, d 85 d ch’est a noa dimora cambiendhe, su cale lu dimandha’: - Fizu caru, chi mi ses pro s’edade -, bido giaru chi tue calchi cosa ses chirchendhe. Es cosa de mi poder cunfidare, iscuja? Pares tantu in malumore! Es cosa meda? cara? de valore? si cres, si poto, t’agiuo a chircare. - «Tempus» est ch’hapo pèrdidu, ed es’ tantu... rispondhed, oji basciu e affl iggidu e solu como mi nhde so abbidu, chi mi faghe’ bisonzu maicantu! - Ah, «tempus» est ! Su «tempus», caru meu, no perdas tempus mancu a lu chircare ca, tantu, est impossibile agattare: mal’has fattu, si no ndh’has fatt’impreu, candho l’haias! Nè piùs lu fattas (su passadu ti serva’ de imparu) ca su «tempus» no solu es tantu caru, ma, pèrdidu chi l’apas, non l’agattas! d 86 d Luigi Sotgia (XX secolo) È originario di Oschiri ma ozierese di adozione. Interessato alla cultura e alla poesia sarda, ha meritato la menzione speciale d’onore alla prima edizione del Premio Città di Ozieri, nel 1956, con una poesia molto valida sulla città di Ozieri. Otieri ei sa campana ’e Nostra Segnora ’e su Remediu Aspra, irregulare est Otieri, in ripidos palinzos piantada e in d’un’addhe, posta totta in giru a duas funtanas riccas e perennes. Ripidas carreras. Domos in altu che subra s’altare, altas e imbellidas cun sutteas. Grigias iscalinadas de granitu, chi paren fattas pro andhare a chelu. Montes tottu in giru che corona, e in sas puntas, chejas a Maria. Bianca, in una punta, incoronada a pinos, sa cheja Otieri ha’ fraigadu a Nostra ’e su Remediu Segnora. d 87 d Una campana sola, che anima innozente, sonad’e prega’ candho mori’ die: «Mama ’e su Remediu, Maria, su male dae nois allontana; sa gherra, pest’e famine allontana e i su peccare, Virzine Maria. Sas terras alimenta e dogni vena, sos coros alimenta de amore; sa Fide alimenta in su dolore, o Tue chi de grazias ses piena. Dannos Tue sa pagh’ e su Segnore, como e in s’ultima agonia, Mama ’e su Remediu, Maria». d 88 d Francesco Masala (XX secolo-2007) Noto con il soprannome di Cicitu, è nato a Nughedu San Nicolò nel 1916. Per cinquant’anni giornalista pubblicista, ha collaborato a giornali e riviste con articoli di critica letteraria, artistica e teatrale. Nel 1951 ha vinto il Premio Grazia Deledda per una raccolta di poesie inedite e, nel 1956, il Premio Chianciano per la raccolta Pane nero. È stato presidente del Premio Città di Ozieri e, nel 1978, del Comitadu pro sa limba, quando fu presentata la proposta di legge di iniziativa popolare per il bilinguismo perfetto in Sardegna. Ha scritto sia in sardo che in italiano, non solo poesie ma anche opere di narrativa, teatro e saggistica. È morto a Cagliari nel 2007. d 89 d Sa promissa isposa Sette ranos de trigu intro su lettu, sette cabos de filu in su telarzu, sette paia ’e lentolos de isposa, a donzi puntu, sette pensamentos de amore, ma su fiore ’e proìnca s’est allizadu in mesu a sos biancos lentolos de isposa. In disterru, marcadu dae un’istella de fogu nieddu, s’isposu mou ch’est mortu in Marcinelle. Nd’est falada sa domo nd’est falada sa luna sò sa promissa isposa de sa malafortuna. Nottesta, a sa ventana, b’est un’animamala che una canna a su entu, e a longu a longu giàmat dae addàne: ohi, malefadadu isposu, ses partidu poveru e ses torradu nè poveru nè riccu a domo de sa morte. A fagher su corruttu, frade meu est bennìdu dae s’Olanda, cun d’una muzere brunda: d 90 d ite ispantu, in bidda, una muzere brunda! Sos mios biancos lentolos de isposa, gai, los hamus postos in su lettu da su muzere ’e Olanda. d 91 d Fonti bibliografiche AA.VV., Premio di Poesia sarda “Città di Ozieri”. Poesia in Sardegna 1956-1967, a cura di Antonio Sanna e Tonino Ledda, Editrice Sarda Fossataro, Cagliari, 1969. www.poesias.it d 92 d Indice Giovanni Camboni Dulze notte Salvatore Casu A sa zittade de Otieri Su saltu abbandonadu Salvatore Chessa Ottieri S’iscola Ammentos de agjania Giovanni Maria Chirigoni Su ezzu Unu regalu a su sole Antonio Cocco Terrosu A Nostra Signora Salvatore Corveddu (Grolle) Rimpiantu Suore e lagrimas Su semenadore Su zappadore Usos chi sic’andana (s’arzola) Caterina Demuru Spissu La To’ umbra! Lamentu La più dulci almusura! Lu ostru cunvitu! Antonio Deriu Pro Nostra Signora de Su Remediu d 93 d 5 5 7 7 9 11 11 13 14 15 15 17 19 19 21 21 24 25 27 29 33 33 35 37 39 41 41 Salvatore Farina Chelu e mare, chelu e mare... A bogh’ ’e carru Bi l’hana mortu fattu su masone E candho... Beni! Giovanni Gallittu Per la Beata Vergine del Rimedio Pietro Mazza O Saldigna Saldigna... Ruggero Milia Ozza de amare Maddalena Morittu Pro sa festa ’e su Remediu Gavino Oggiana Hana a torrare Pregadoria Antonio Palitta Su cantu de su suore Ninnende sa fiza Notte de entu Ispigas chi malzini Messende Agostino Pirastru Primavera Su pane Beatrice Pirastru Ottieri Virgilio Pirastru d 94 d 43 43 45 47 49 51 53 53 55 56 57 57 59 59 61 61 63 65 65 68 70 72 73 75 75 77 79 79 81 A Ottieri ei sa festa Pietro Pudda Otieri Giulio Sini Ah, «tempus» est Luigi Sotgia Otieri ei sa campana ’e Nostra Segnora ’e su Remediu Francesco Masala Sa promissa isposa d 95 d 81 83 83 85 85 87 87 89 90 Finito di stampare nel mese di Settembre 2008 per conto di: EDITRICE ARCHIVIO FOTOGRAFICO SARDO NUORO