versione pdf - Sardegna DigitalLibrary

Transcript

versione pdf - Sardegna DigitalLibrary
SALVATORE COLOMO
nel 1900
Montacuto
VOLUME 12
Poesie in limba – Montacuto nel 1900
Collana «Sardigna in limba»
Progetto editoriale e testi: Salvatore Colomo
Progetto grafico e impaginazione: Gabriella Tornatore, Essegierre Srl
Ricerca e editing: Roberta Girola, Essegierre Srl
© Copyright 2008 by Editrice Archivio Fotografico Sardo s.a.s.
di S. Colomo, per la Collana «Sardigna in limba»
©
2008 by Editrice Archivio Fotografico Sardo s.a.s - Nuoro,
via Foscolo 45, per «Poesie in limba – Montacuto nel 1900»,
Volume 12 della Collana «Sardigna in limba»
Tutti i diritti sono riservati. Nessuna parte di questo volume può essere riprodotta,
memorizzata o trasmessa in alcuna forma e con alcun mezzo, elettronico,
meccanico, in fotocopia, in disco o in altro modo, compresi cinema, radio,
televisione, internet, compact disk, senza autorizzazione scritta dell’editore.
L’editore si scusa per un eventuale involontario utilizzo di materiali coperti da copyright
ed è a disposizione degli eventuali aventi diritto che non è stato possibile contattare.
1° edizione - 2008
EDITRICE ARCHIVIO FOTOGRAFICO SARDO
s.a.s. di S. Colomo, via Foscolo 45, 08100 Nuoro
tel. e fax 0784/257121
www.sardegnaweb.it - [email protected]
La collana «Sardigna in limba» nasce dal desiderio di leggere
la vera cultura e la storia delle genti di Sardegna attraverso
il suono ritmato delle loro poesie. Perché i poeti sardi non sono
quasi mai dei veri letterati, ma semplici cultori della lingua
e delle tradizioni locali, provenienti dal popolo, di cui sono la
voce più autentica.
Ascoltare versi che parlano di vita, d’amore, di leggende,
nel dialetto locale in cui sono stati scritti, ci collega istantaneamente all’essenza stessa dei luoghi e dei tempi in cui sono
stati concepiti.
È la forza della limba, legata alle tradizioni e al sapere più
antico, che ci aiuta a rivivere i fatti e gli argomenti narrati
con autenticità e a non dimenticare la potenza culturale della
letteratura poetica, la più tradizionale dell’isola.
Sottili o ironici, beffardi o delicati, i versi qui raccolti nascono
dall’animo di poeti sardi che, dal Quattrocento a oggi, non
hanno mai smesso di cantare la vita e i suoi eventi con naturalezza e spontaneità, ma anche con grande maestria
e raffinatezza.
L’opera è articolata in venti volumi: i primi quindici raccolgono poesie vere e proprie, gli ultimi cinque sono invece dedicati
alle gare poetiche, di cui la Sardegna vanta una ricca e fantasiosa tradizione, purtroppo a forte rischio di scomparsa:
i poeti improvvisatori ancora in attività risultano infatti
ormai pochissimi.
Gli agili libretti sono classificati per gruppi di subregioni
e per periodo storico; all’interno gli autori sono elencati in
ordine cronologico, in base alla loro data di nascita,
e sono corredati da una breve nota biografica. Per le poesie,
la subregione è relativa al luogo di nascita dell’autore, mentre
per le gare poetiche al paese in cui sono state disputate.
L’impostazione in base alle antiche subregioni della
Sardegna (piuttosto che alle nuove province, per esempio)
nasce dal pensiero che la poesia dialettale – per quanto
sicuramente ritenuta importante e interessante da una vasta
schiera di ammiratori “contemporanei” – sappia più di antico
che di moderno. È dunque parso naturale collocarla in quelle
che ancora oggi vengono considerate le regioni storiche
per eccellenza, i veri “territori” della Sardegna, tuttora così
identificati da pastori, contadini, gente comune, cioè da quel
popolo sardo che ha costruito nei secoli e che ora custodisce
le tradizioni e i costumi della nostra isola.
La poesia sarda è una sorta di plurisecolare epopea di
dimensioni sterminate, per cui la presente opera non ha
presunzione di completezza, anche se la ricerca è stata
impegnativa e ha consentito di accedere a criteri di scelta
validi sotto tutti i punti di vista: letterario, cronologico,
territoriale.
Per ora vuole essere quasi un assaggio generale, sia pure
piuttosto ampio e omogeneamente riferito ai diversi territori,
destinato a tutti, estimatori, conoscitori, ma anche comunissimi lettori che per la prima volta si avvicinano alla poesia
dialettale. Per ogni autore sono state scelte alcune poesie,
ma l’ambizione è quella di continuare a cercare e raccogliere
materiale con cui proseguire, in altre collane simili, l’arduo
compito di valorizzazione della nostra poesia, uno degli
elementi più rappresentativi, e contemporaneamente poco
conosciuti, della cultura del nostro popolo.
Salvatore Colomo
Giovanni Camboni
(XX secolo)
Originario di Pattada, si è classificato al quinto
posto nel concorso nazionale “Per la più bella
agenda del cooperatore” e ha ottenuto la menzione
d’onore al Premio Città di Ozieri nel 1967 per la
poesia qui riportata, dal suono limpido e dai toni
elegiaci.
Dulze notte
Notte, o dulze notte:
Mi sezzo in sinu tou cuntemplende
Sa paghe chi as’ispaltu in sa natura,
E cun tegus
Subra sa rocca assazo su lentore
A lughe de isteddos.
Inoghe pianto su versu.
Su calighe si pienat a buttios
Cun sa melodia chi abbrazzat sa frina.
Frimmu subra sa rocca,
S’umbra tua respiro o dulze notte
E ispalgo sos brazzos cun amore
Illuzzighinend’in s’aera,
Puntende sos oijos in su nudda:
Paghe ido in sas ispinas de sa vida,
d5 d
E suspiros e ’ijones
Asciuttos che pedra ’e foghile.
Cantos sonnos incadenan sos mortales!
Trattene su respiru o notte:
Eo alcio su calighe a su ’entu
Pro rezzire su asu de su càntu
Cun su lentore in sas laras,
Subra sa rocca,
Prima chi si ritiren sos isteddos.
d6 d
Salvatore Casu
(XX secolo)
Originario di Berchidda, ha composto belle
poesie in logudorese. È stato uno dei maggiori
collaboratori de S’Ischiglia, dove ha scritto elzeviri
e articoli su questioni letterarie sarde. Tra i vari
riconoscimenti, ha meritato la menzione speciale
d’onore al primo Premio Città di Ozieri, nel
1956, con la poesia qui riportata.
A sa zittade de Otieri -
In occasione de sa festa de
Nostra Signora de Su Rimediu
Bella! Fiera, cun pregarìa in coro,
alzas sos ojos a chelu e imploras
e cun pompa e gala t’indioras:
Reina e Logudoro.
A sa die solenne ti preparas,
adornas sos altares de fiores
bestid’a festa cun lughes e colores,
d7 d
Paghe propagas.
Inghirlandada de tancas e laores
ses reina de amas e bacchiles
e tenes in armentos e cuiles
Mill’isplendores.
De mentes raras conservas onores
dignos de lode, de cantu e istimas
e unu immensu mare de valores,
In dulzes rimas.
Milli brazzos d’attarzu dan vigores
in donzi campu a sas tuas fainas,
dendhedi lode - in bantos - sos suores
De s’officina.
Esulta - dulze nidu de oradores de sa grandhe Patrona sias digna
e pregala chi calmed sos rancores
De Sardigna.
d8 d
Su saltu abbandonadu
Terra de ajos mios, Padrugrogu,
abbruscada de sole,
in sas làcanas siccas,
in debadas ti curo cun amore.
Da’ sa carre mi sues su suore
pro s’abba chi no has,
e in giambu mi dàs
fruttos arestes de agru sabore.
Ma ch’isto. So fidele a sa promissa
in pizzinnìa fatta
a colza mamma mia
de biver in su salt’ùmpar’a issa:
cun crabeddas e ortu,
casiddos e bachiles,
chi bon’anim’e babbu hat peleadu
fi nas ch’a fi nidura si ch’es mortu!...
Ma su saltu no fit coment’e oe:
nos daìat s’imbalzu.
Fioriat, a boltas, s’abialzu,
e fit de fera su buscu abbivadu.
Posca povera mamma mi hat lassadu
in pinnetta eremidu,
e su padru s’es totu ispobuladu
d’omines e fiados...
Ah, sa cussolza, muda de ogni gridu
cantigu e risu de sa gioventura,
in trista solitudine
d9 d
morit de agonia lena ogn’ora!
No piulan pius a s’aurora
sas puzones amigas.
Ma ogni notte da sa cubeltura,
mi falat de s’istria su lamentu,
o mùida de ’entu
fuente in sos montijos de sa costa
piena de malesa
intrizzada in sas semidas antigas...
E sa zente, bessida da’ sas tancas,
abbandonadas sas domos biancas,
fuit peri sos liscios
istradoneddos de fundu ’e monte.
A ù’andat? no balet chi pregonte,
tantu nisciunu mi nde dàt indiscios.
Forsis a calchi logu
chi de zertu no es subra sa terra...
ed eo resto solu in Padrugrogu.
d 10 d
Salvatore Chessa
(XX secolo)
Ozierese, vivace poeta in logudorese, si è sempre
distinto per il suo umorismo ed è conosciuto
soprattutto per i suoi sonetti satirici di tono
polemico su accadimenti cittadini.
Ha pubblicato vari articoli su La Nuova Sardegna
e ha ottenuto numerosi riconoscimenti al Premio
Città di Ozieri, tra cui una menzione d’onore
nel 1962.
È stato inoltre premiato con la medaglia d’oro
al concorso S’Ottava Bella di Ozieri nel 1965.
Ottieri
Ottieri in d’un’adde est collocada
coronada de montes e collinas
costruida cun bellas palazzinas
de arte noa e antiquada.
Dai s’una a s’attera contrada
est tottu in faladolza e iscalinas
e in sos oros, sas mandras polchinas,
dai tottu «polcopoli» giamada.
d 11 d
Tenet fertiles terras pro pastura
e masones de robba a tipu variu
cun ortos chi abbundan de irdura.
E nois unu muru leggendariu,
tenimus, naran sos diseredados,
chi est su muru de «Su Semenariu»,
...ue s’arrumban sos disoccupados.
In mesu de sa idda, sa funtana,
monumentu de marmaru piccadu,
in su presente che in su passadu,
a su sididu la passat, sa gana.
Sa gioventura grasciosa e galana
est’ispiju de bonu costumadu,
oe ch’est festa, corittu in broccadu,
ogana antigas bunneddas de lana.
Sos benistantes pro Nostra Signora
faghen sa festa de ogni manera
e invitan istranzos dai fora.
Ma su zoronateri, una lumera
non la podet azendere, in cust’ora;
solu che una lagrima sinzera,
...pro Te, Vergine Santa Protettora.
d 12 d
S’iscola
Cando fia pizzinnu, senza ghia
mi piaghiat, currere a ’sa sola;
ischelveddadu, fuia s’iscola,
fattu su giogu, su mezus peldia.
Cun tristura m’ammento mamma mia
miche giughiat a s’imbola imbola,
sempre cun sos chelveddos ola ola,
senza pensare chi male faghia.
Ah! si podia, a piseddu torrare,
e currer cun sos liberos in manu,
a iscola olende che puzzone.
Como l’appo cumpresu, ma furriare
non benit bene, ca’ so anzianu,
e pro cussu so’ legu e tontorrone.
d 13 d
Ammentos de agjania
Ammento, cando fia giovaneddu,
cun cussos brios de sa pizzinnia,
dai «Cuzzolu», «Montiju» e «Cadeddu»
sos bighinos de idda, los faghia.
In «Badde», su biancu cun nièddu,
de Littu, Monteini... Sa Pastia,
mal’ammudidu ca fia piseddu,
sa Dominiga sero... buffaia.
Sa notte, cun sa conca neulada
dai sos fumos chi lassat su inu,
faghia a sa pisedda... serenada.
A sonu de chiterra o mandolinu,
a manzanile, cun boghe attonada,
ispannaia tottu su ighinu,
...e paret sempre, sa notte passada.
d 14 d
Giovanni Maria Chirigoni
(XX secolo)
Originario di Ozieri, si è sempre distinto per la
sua poesia particolarmente umana e sottilmente
malinconica.
Tra i riconoscimenti, ha ottenuto due segnalazioni
al Premio Città di Ozieri, nel 1966 e nel 1967.
Su ezzu
Solu
Cun sos pes traza traza
si frimmada arrumbadu a su achiddu,
tra isse arregionende.
Un annu a una vida s’assimizada;
Su eranu chei sa gioventura
che passat lestru mancu sind’abbizada,
poi s’istiu, chei s’edade madura,
s’Omine, chei su tempus l’utilizada,
a render fruttuosa sa natura.
E si ’nd’enit s’atunzu.
Sas fozzas grogas a su primu entu
s’istaccana, e che alas de puzones
d 15 d
falana a terra, e poi a chentu e chentu
truvadas dai su entu a furiones,
paren leadas dai s’ispaventu,
e currene, poi si frimmana a muntones;
s’una abbrazzada a s’atera in sas antas,
e chei s’omine in s’ultima istagione,
in cuss’ultimu abbrazzu tottugantas,
isettan s’ierru,
pro s’eternu reposu.
Solu,
cun sos pes traza traza,
de nou s’incaminada, e narat:
«Cantu est triste s’ierru»!
d 16 d
Unu regalu a su sole
Comente pro incantu
dai su chelu isparin sos isteddos;
est fattu die.
In fundu e s’aera, attesu,
ue sos montes s’abbrazzan cun su chelu,
unu lugore de unu ruju azzesu,
tinghet de fogu e de oro sas nues;
chi, riendhe, regalana a su sole
su primu saludu cand’est’ispuntendhe.
Ogn’essere s’ischidat; sos fiores,
isparghene sas fozzas profumadas,
de tantas frommas e de tantos colores,
e cuntentos, regalana a su sole
tantas perlas
frommadas de buttios de lentore.
Sos puzzones s’ischidana,
s’iscuttinan sas’alas, e cantendhe
dai sa nae si pesan in bolu;
e, cuntentos d’esser liberos bolende,
regalana a su sole,
s’allegru cantu de su rosignolu.
Attesu, in fundhu e aera,
ue su chelu si abbrazzat cun su mare,
istraccu si che abbasciat su sole;
sas undas pessighendesi festosas
regalana a su sole,
modde, unu banzigu de ispuma
d 17 d
pro si reposare.
Su sole si bi pasada,
ei sas undas movendhesi lezzeras
ninnendhelu li dan s’ultimu asu.
Est passadu su die.
d 18 d
Antonio Cocco Terrosu
(XX secolo)
Originario di Ozieri, pastore di professione, buon
improvvisatore, ha partecipato a Rassegna poetica
e ha meritato la segnalazione al Premio Città di
Ozieri nel 1956.
A Nostra Signora
Sa funtana de sas grascias e’ Maria,
è refugiu de ogni anima vivente.
Issa est aggiudu de ogni pasturente
e de sos navigantes est sa ghia.
Sanada s’infermu in dogni maladia
e riscattada dai pena s’innozente.
Mitigada fogos, pestes, temporales,
ponede riparu a fulmines e males.
SONETTO
Già chi de tantas grazias ses funtana,
veru rifugiu de sos disconsolados,
tene in mira sos poveros soldados
ch’innozentes sa vida peldidu ana;
d 19 d
e in sa lotta terribile e mundana,
vittimas chena culpa sun’istados;
Tue, custos, Reina e Soberana,
los appas in sa gloria collocados.
Su morrere in sa mezus gioventura
nobilitadu hat su numen issoro;
ma lassan sas familias in dolu.
A Tie cale Suprema Criadura
tottu ti supplicamus dai coro
pro nos dare rimediu e consolu.
d 20 d
Salvatore Corveddu (Grolle)
(XX secolo)
Originario di Nughedu San Nicolò, agricoltore,
si è formato da autodidatta, maturando una
profonda efficacia poetica soprattutto nelle
descrizioni del dolore dell’uomo e della terra.
Di filone poetico tradizionalista, ha ottenuto molti
riconoscimenti al Premio Città di Ozieri, a cui ha
partecipato sin dal primo anno, nel 1956;
da segnalare, in particolare, il secondo premio nel
1961, la menzione d’onore nel 1965 e la menzione
speciale d’onore nel 1967.
Ha collaborato alla rivista S’Ischiglia e ha ottenuto
per due volte il secondo premio al concorso
S’Ottava Bella di Ozieri, riservato alle poesie in
rima.
Rimpiantu
Cand’ancora in erva fia,
lontanu da ogni affannu,
sa vida unu bene mannu
pro contu meu creia.
Tottu pro me fit divagu
in cussos annos serenos:
d 21 d
males mios e anzenos
m’interessaian pagu.
Ma custu caru tesoro
in breve lassadu m’hada.
Cantu prestu ses passada
pro me pizzinnia d’oro!..
Già sos pilos imbiancan,
prima corvinos e raros:
tristos signales e giaros
de sos annos chi mi mancan!
Como ch’es mesu isvanida
rimpiango a s’infi nitu,
ca pro me senza profittu
si ch’es passende sa vida.
Tantu ’ene ’ido a s’assegus
chi m’est fuende ogn’ispera.
Oh! si torrare potera
vint’annos addaisegus!...
Sa vida calchi pisedda
m’hait zertu allegrada.
Sa domo non fit istada
goi deserta e niedda.
Troppu forsi hapo s’amore
a sas istellas alzadu.
d 22 d
Non sanat s’infortunadu
peruna cur’ ’e duttore.
Ma chie l’ischit si fia
istadu mezus o peus?
S’ès beru ch’esistit, Deus
lu diat ischire ebbia.
Ma si a su fadu mai
nisciunu si podet frangher
s’ancora devo piangher
dèd esser iscrittu gai.
d 23 d
Suore e lagrimas
Est torradu s’istiu. In s’infogadu
Limpidu chelu, una nue non b’hada;
Su sole imperada; sa ghigula aumbrada
Cantada a totta oghe; in sos laores
Assistidos, o no, sos messadores
Sun dae subra cun su ferru arcadu.
Est tempus de messera. In ogni sartu
Est già sa fanche in ballu. In sos restugios.
Che seminados, s’iden sos manugios:
Sede presu e isortu e bona parte
Accattastadu in regula de arte;
Atteru in su messadu ancora ispartu.
Sun sempre custos, cuddos chi hamus bidos
Dare sementa e anima a sa terra,
C’aman cantu s’isposa, in santa gherra,
Cunsacrados a issa, peddes mortas;
E incunzan sospiros, tantas bortas:
Sonnos de abbundanzia isvanidos.
«Cust’annada est mezzana; su laore
Chi fidi a ervas de promissas riccu,
A mesu ranu e senza ranu est siccu»,
Isclaman cun dolore, e a messare
Sighin a coro tristu, ettende a pare
Lagrimas in bundanzia e suore.
d 24 d
Su semenadore
Sende pro dare cun suore nou
sementa noa a sa terra, c’haiat
già preparadu: «santa s’ora siat»
narat, cun s’oju in alvu; in sinu sou
intrat a giungher; si sinnat, intantu,
sa manu dritta alzendesi a su chizu:
In numen de su Babbu e de su Fizu,
de s’Ispiridu Santu...
Tulat e torra si sinnat: a rughe
isparghet sa sementa a larga manu,
rosariende; in aria su ranu
brillat che giaos de oro a sa lughe.
A sa ’oghe su jù partit serenu,
in tira e drittu, paret battijadu:
s’alvada affundat, imberghet; s’aradu
andat e torrat a surcu pienu.
Suerat su mischinu postu in pija.
Premen sos boes inarchende tuju
in sa terra afferrada; a un’ancuju
si faghen sa carena in sa cadrija.
Fumat sa terra no ancora fritta
in s’umidu manzanu: (est su selenu
d 25 d
pesadu e postu in fua). In su pienu
ispuntat sa pianta beneitta.
L’ammirat su massaju, e in coro sou
la beneighet; li paret, s’odore
chi sa terra tramandat, un umore,
chi consolet: profumu’e pane nou.
E isse intantu sonniat s’alzola,
a notte che a die, in contivizos:
sos boes, su laorzu; e isposa e fizos
regoglidos in una ispera sola.
d 26 d
Su zappadore
Inue, sempre cun lanza fortuna
s’opera rendet, cun gallosa manu
zappat e zappat, dae su manzanu
a tardu sero; a bortas a sa luna.
Guasi a tempus de segundu affundat
su grae ferru: surdu unu rumore
sighit su mottu: calidu suore
in sa cara, che lagrimas, l’abbundat.
Zedit sa terra a su corpu: la tirat
e interrat su semene: l’est caru,
chi no li ’essat astrintu nè giaru;
l’amminudat, la pulit, e la girat.
E gai totta vida, a s’alza e fala,
gighet in brazzos, a su pista pista,
sa rughe sua de attarzu, trista,
a duas attas: una morte mala!
Cando su sero recuit, chi appena
reu si podet mantenner, in logu
de haer calchi sollievu, fogu
si bastat no agattat e nè chena.
«Cust’est sa pena mia, est su castigu
de ogni zappadore, chi a sigherru
d 27 d
tirat e campat, barriu ’e ferru,
narat: che cundennadu a vida antigu».
S’isat, cando si dormit, in su campu
consoladu ’e pane, in sos laores
bettados e regortos a motores
e cun paga fadiga; e tottu a lampu.
Ma sun sonnos ebbia: ’idet chi ancora
su zappu lu persighit: abberit
sa sèpoltura sua, e lu coberit
sa piedade umana a s’ultim’ora.
d 28 d
Usos chi sic’andana
(s’arzola)
Ingullidu su mossu, in totta presse
a su bancu ’ettan manu; accò su sede
a su pedrale, in cantu no si crede,
ispartu in giru, in drittu e a s’imbesse.
Sos basones intantu a cussu puntu
ognunu a su giù sou (a su signale
de sa rughe fidele) ’ettan giuale
e l’accuccurrat a sa pedra giuntu.
S’ischidat de repente unu fregassu
surdu ’e sede: e che in cazza russa
truvidas, boghes: s’usanzia èst cussa
pro allegrare a sos giuos su passu.
Imprimini in su sede, sas ferradas
ungias boinas; abberin camineras
pro contu sou ognuna e sas trazzeras
a chisciu, a essa, a zettas trobogiadas.
Brincat sa pedra, illorumat: sas biccas
sighin s’anca e sos giuos: sos iscuros
ch’essin che puntos a ojios maduros,
cun sas canneddas in sambene, siccas.
d 29 d
Trazat sede sa pedra; e in tottue
faghet fossu e muntone: a s’alza e fala,
che cando passet in nodera mala,
s’omine sighit a su pesa e rue.
Pro nisciunu b’hat pasu; si peleat
che cundennados: a duos a duos
si dan sa muda treuttos e giuos:
unu los lassat, s’atteru los leat.
Intrat s’iscoba, fattu, in attraessu
in s’ora giusta: a bula asciutta, alluttos
da-e su sole, giran sos treuttos
in s’alzola su sede in ogni essu.
A un amu, mujados, in suore
si solven sos meschinos: hai, tantu
costat su pane! forsi più de cantu
dulze siat hat ranzigu sabore.
Sun tottu in fi ne, istraccos e biancos
de lisca e de piuere; in s’ora
piùs calda ’e sa die, a limba fora,
passan sos giuos a battimu’e fiancos.
Dat borta sero; pianu pianu
abbasciat sede: fiorit in mesu,
tra piuere e pazza e fogu azzesu,
che buttios de lambria su ranu.
d 30 d
S’arzola’est fatta; in s’ora, a su giù sou,
torrat ogn’asone; arressu in s’oru,
innanti chi a isgiunghere a su loru
’ettet sa manu, si sinna de nou.
Ultima pena: un’attera ancora
ispettorrada ’e sede, un isfumentu
ultimu de piuer de pamentu:
a faina comprida mastru fora.
Atteros annos mezus: nende custu
’essin derettos; han su passu appena:
in sa zinta un’imboligu; sa chena:
in forsi est tottu paris chena e bustu.
d 31 d
Caterina Demuru Spissu
(XX secolo)
Originaria di Tula, ha sempre vissuto a Cagliari
esercitando la professione di insegnante. Le sue
poesie, scritte in dialetto gallurese, denotano una
facile vena umana, molto poetica e suggestiva.
Tra i riconoscimenti, ha ottenuto il terzo posto
al Premio Città di Ozieri nel 1959 e ben quattro
segnalazioni.
La To’ umbra!
Hai vattu d’oltremari
lu iaggiu di l’andata?
La To’ umbra a me e turrata
illu bolu di li dì!
È turrata a lu me’ cori
in trisoru di fiddoli
consulanti come frina,
è turrata a Catalina!
Lu me’ cori ch’ha pientu
in dugna stascioni ch’anda,
asculta passà lu entu
e l’amori l’accumpagna:
e Ti cilca sutt’a l’alba
fiurita di li fossi,
d 33 d
ti cilca illi zipressi
induriati da lu Soli,
Ti cilca undi so’ l’ossi,
senza più dulori,
Ti cilca illi cuci
allegri o tristi
di li muri silenziosi,
undi l’amichi rosi,
bianchi e irrui si so’ alzati,
come angiuli parati
a gualdia di lu Sonnu.
Oh! Eccu lu To’ innommu
illi viori di la Gruci...!
Lu To’ innommu amatu e Santu
e grazia di li luci
ch’in biddesa di fiddoli,
hai locate a lu me’ cori
tra un pientu e tra un cantu!
d 34 d
Lamentu
Oh, ciuintura passata...
ancora, ancora un fiori
pal chista dì senza cantu.
Ancora una sirinata
e un pocu di ciarori...
Un pocu ancora d’incantu
pal chista notti di entu
...pa no incrudì l’ammentu
di li me’ sonnii ispinti,
pa no vidè tutti inti
l’ori di la me’ ita!
Ciuintura sfiurita...
irrui ancora una rosa,
pa no vidè tropp’umbrosa
l’ora chi Deu avanza!
E la malgarita bianca
lacala sfrundà a me,
pa dummandalli cos’è
chista sfultuna affannosa:
e... chista leggi spaintosa
chi m’ha moltu li passioni,
d 35 d
chi m’hap resu l’ori boni
abbrendi li sipulturu
e m’ha lacatu li muri
nieddi e senza balconi!
Laca chi li vrondi bianchi
falini in tarra a middi,
pal pudè aè in iddi
la me’ eldi sipultura!
...E tu, pa la me’ tristura
cilca a lue tempu andatu,
la fidi e la spiranza
chi Deu m’haia datu!
...E illi matinati dulci,
poni in tutti li sulci
li sonnii mei palduti,
li me’ lagrimi caduti:
mutali tutti in fiori
e frumini dugna cori!
d 36 d
La più dulci almusura!
Solu, era inutu mannu... Solu, cu lu lamentu,
com’un cani spaldutu chi poni vattu a dugnunu,
palchi no h’a nisciunu.
Poi, la sulitai, cu l’anni, s’era mutata in valori:
e tutta la criazioni, par iddu, era sprandori!
Da l’animaleddu ch’appena si idia
a lu caddu maistosu ch’illi so’ tanchi pascia;
da lu viori minutu, a li so’addi fruscendi,
da l’ea di la vuntana, a li rii currendi
in piena o in silenziosu cantu a lu mari,
tuttu, pa l’olfanu, era un altari!
Ma abà, lu nimicu in libaltai turratu,
spaintosa sciutaa la so’ viruta
...Turratu!... e ancora piccinnu e drittu
si viggiulàa lu mundu, incantatu.
Lu buggiori di trent’anni
no l’haia lacatu affanni...
ma, a iddu, haia spintu la casa,
pa gilusia di tuttu...
e li trent’anni di galera no pacani lu so luttu!
Turratu... accollu, illa matinata dulci in mezu
[all’alba di branu:
haia la valcia in manu
pa prinzipià la ita.
d 37 d
. . . . . . . . . . . . . . . . .
Appustatu illu venu altu,
contr’a lu nimicu cu lu fusili prontu,
lu dulenti idia ancora lu so’ babbu moltu,
istraziatu illu caminu di l’oltu
...e la mamma chi no irrisistisi a l’ammentu!
. . . . . . . . . . . . . . . . .
Si sciutaani li nidi, s’abbriani pianu li viori,
isciani a pascì li mandri,
come fantasiosi randi
muiti da lu entu... La ita!
Una cedduccia imbuccaa li so’ fiddoli… L’amori!
L’amori... la più dulci almusura
di lu Magistru Ridentori
pa la so’ Criatura!
E tuttu l’Univessu si mula cun chissa boci
e idda arriesi, cun dulciura di paldonu,
fendi abbassà lu fusili... cunsulendi lu lamentu...
luminosa più di la stella, ultima, illu filmamentu.
d 38 d
Lu ostru cunvitu!
...Abà lu entu s’è calmatu
e la vronda mi manteni...
...lu mamentu è incantatu:
socu arressa subbr’a un monti,
cu una luci d’orizzonti,
bianca, indentu a lu me’ cori
e voi ch’eti criatu chist’ora
in chist’altura di luci,
ben venuti Oi ancora,
pa li cuci umbrosi,
chi feti fiurì a irrosi!
Voi, veti li cunviti
pa impriziusì li cori
no timiti li vatichi:...
passeti lu licori
chi ingema la radicia
e l’umanitai V’è amica
cu li so sonnii bianchi
e dei luci a li canti!
Abbriti alchi di violi
a la spiranza ciara,
l’ingitteti li boli
e cilla veti più cara!
...Cantu socu cuntenta!...
Frusciendi in campi di menta
lu entu m’ha arricatu...
...lu ostru entu d’amori
d 39 d
ch’abbri li luci a li cori...!
E accommi chinci pusata
come candu, in piccinnia
no era isminticata!
L’ora rara,
- a Voi chi ni seti lu vulgori di chistu cunvitu santu,
pa cent’anni
senz’affanni
rinnoia l’incantu
di la priziosa posta
chi eti criatu,
imbidduta di alori prufundi,
come li vundi
ciari
di li mari!
d 40 d
Antonio Deriu
(XX secolo)
Di Ozieri, ha scritto poesie in logudorese.
Tra i riconoscimenti, ha ottenuto la segnalazione
al primo Premio Città di Ozieri, nel 1956.
Pro Nostra Signora de
Su Remediu
Sa bella Festa de Nostra Signora
Vergine ’e Su Rimediu Beada,
in Utieri d’ogn’annu enit festada,
pius solenne d’ogn’annu, pius ancora
Tottu in onore a Tie è su programma
de sa festa civile e religiosa...
Paret meda, ma sempre e’ paga cosa,
pro sos meritos chi hasa, eccelsa mama...
Tue ses s’ardentissima fiama
ch’isgiarit ogni via tenebrosa,
e dasa a fizos tuos pro cumpensu,
benes celestes de valore immensu.
Iscultala, sa nostra orazione
in tempu bonu e de calamidade;
d 41 d
pro superare sa difficultade,
Tue sempre rimediu bi pone;
Vergine Santa, cun devozione,
Ti pregamus a tenner piedade...
Ca de servire a Deu hamus dezisu,
pustis pro lu godire in Paradisu.
d 42 d
Salvatore Farina
(XX secolo)
Originario di Ozieri, insegnante, ha scritto su
diversi giornali tra cui La Nuova Sardegna, dove ha
pubblicato elzeviri e articoli vari, e ha collaborato
con numerose riviste.
La sua poesia, in logudorese purissimo, contiene
una forza espressiva non comune.
Numerosi i premi vinti. Al Città di Ozieri ha
meritato diversi riconoscimenti, tra cui il secondo
posto nel 1964 e nel 1966, e il primo premio nel
1967.
Chelu e mare, chelu e mare...
Sura unu bastimentu
carralzadu de istellas
unu coro est andhendhe...
undh’a undha sur’a pare,
pensamentu a pensamentu:
coro, mannu che-i su mare!
«Como mamma, poveritta,
accerad’a su jannile
est a corona in manu!».
In sa manu sa corona
est currendhe ranu a ranu...
d 43 d
«Bae, bae in bon’ora,
carre mia; bona sorte
cum saludu e cum fortuna!».
«Si mi faghe’ tempu’ bonu,
e m’assisti’ sa fortuna
no’ ’istento a torrare».
Una lagrima ogni ranu:
«Non ti lèes pensamentu,
ca sa vida chi ti dèi
como est solu tua;
non ti lèes pensamentu».
Undh’a undha sur’a pare...
«Candho rezzis calchi cosa,
b’has s’isciallu ’e comporare,
- frundhichèlu cussu ’ezzu! e bunneddhas e iscarpas...
no’ lu deves arribare!».
Curret, curret sa corona:
«Bae, e como pensa a tie,
no’ happas presse de torrare,
chi pro te già che sò ’eo
a pregare notte e die».
Unu coro in mesu mare
sura unu bastimentu
carralzadu de istellas...
una mama in su jannile
lagrimendhe ranu a ranu...
d 44 d
A bogh’ ’e carru
Nott’ ’e luna piena...
Peri sos istradones
una ’oghe de carru:
cantat su carrulante
chi hat su coro in pena:
- Da-i candho t’happo nadu
«tue se’ sa vida mia»
fatta ti sès restìa,
no’ m’has piùs faeddhadu -.
Sa’oghe, in sas pinnettas,
ischidadu hat sos canes,
chi a murru paradu,
chilcan de l’annasgiare.
- E ti cheria dare
un amore sinzeru:
in cambiu tue has dadu
a mie su disisperu -.
Da-i pagu ingalenadu,
s’ischidat su pastore:
sa roba est pasculendhe
acculzu elva e lentore.
- Solu e isconsoladu
ti penso notte e die,
ma tue, bene amadu,
non pensas piùs a mie ... - trù su ò - ...
Tuncendhe ogni tantu
d 45 d
da-i s’umbra ’e sa campagna,
sa tonca accumpagnat
cussa’ogh’ ’e piantu.
Como sos hoes, andhendhe
a giuàle faladu,
piùs non sun intendhende
s’omin’ addurmentadu.
d 46 d
Bi l ’hana mortu fattu
su masone
Si sunt cagliadas sas attittadoras...
Una candhela ’e chera fumigosa
umbras nieddhas est movendhe e longas
sura sos muros pienos de dolore.
Sura su lettu, biancu che-i su nie,
unu paret drommendhe, ma una rosa
ruja l’abberit totta sa pettorra.
Gighet sas manos giuntas, attaccadas
a una corona chena cominzada,
e-i sos ojos abbertos
parene duos gridos de terrore.
Chena reposu, da-i capitta ’e lettu,
un’umbra est tuncendhe, e-i cussu tunciu
paret chi siat bessendhe da-i sos muros,
pendhendhe da-i sas tràes, coppeddhendhe
a balcones e giannas sizilladas.
Sa carrela est piena ’e zente muda...
E accò unu toccu ’e campana:
si pesat s’umbra e paret piùs manna
cun sos brazzos abbertos, oruléndhe:
«Perdonu, Deus, perdonu, si est mortu
disisperadu, chena unu carignu,
chena unu asu, chena beneiscione:
mi l’hana mortu fattu su masone!»
Ojos istraccos, sutta sa berritta,
d 47 d
lassan fuire lagrimas de fogu...
«Pro sos vint’annos suos, Deus meu,
pro sa morte chi hat fattu in abbandonu,
pro s’ultimu momentu ’e disisperu,
beneìghelu Tue e dàli paghe!».
Como s’istanzia s’est piena ’e lughe
e da-i sa jann’abberta intrat sa rughe:
si lampat cussa mama istraziada
a pês de su preideru preghendhe:
«Babài meu, nadebìlu ’ois
a Deus si non hat immentigadu,
si sos omines nostros
devene morrere tottu ’e morte mala;
nadebìlu ch’in custa iddha mia
no’ sonat mai campana
chi no’ siat campan’ ’e agonìa!».
d 48 d
E candho...
E candho has a passare, mortu ’e sidis
e de fàmine, pienu ’e piaes,
istrazzuladu, in sas carrelas nostras
piueròsas, zocca a-d’ogni gianna,
poveras giannas de povera zente,
e intra e pasa, e càzzadi su fàmine
e-i su sidis: nos amus a partire
tottu su ch’amus, chi nos est restadu:
una ratula ’e pane arribada,
unu mossu ’e casu erveghinu,
un’asgioneddha ’e abba tribulada.
Addainanti t’has a bider osgios
marturiados dai su piantu,
pro chi’ est fuidu e pro chi’ est mortu
de morte mala, pro chi’ est contendhe
annos longos e tristos de presone,
pro chi’ est fuendhe peri sos buschedos,
pessighìdu che porcu, e-i sos roccalzos,
pro sas dies de fàmine e-i sas nottes
de disisperu, pro totta sa vida
semeneda ’e fiores de piantu.
E tandho has a nàrrare:
- Cagliàde, diffortunadas, mamas de dolore:
da oe piùs no azis a pianghere
sos fizos bostros peri sas carrelas,
sura sas roccas, fattu a sos masones.
d 49 d
Pesàde, bervegalzos e crabalzos
mortos de fàmine: in sas nottes frittas
azis a àer’una domo calda,
e’ ue fi n sos pasculos de pedra
azis a bider mares de trivozu
e baccas rassas e arveghes meda.
Pesàde, zappadores e massasgios:
sos mudesgialzos e-i sos bardos rèos
han’-a benner a campos de laòre
e ogn’ispig’hat a dare ranos d’oro.
E cantade: sa terra est in fiore;
su tempos nou promissu est cominzadu,
tempus de paghe, tempus de perdonu.
d 50 d
Beni!
T’amus pregadu, t’amus aispettadu,
Frade nostru carrale de dolore.
Ogni manzanu, a prima lugh’ ’e die,
candho s’asciat a bolu sa calandra
barattasgiola de cantones bellas
pro unu olu, nois amus bramadu
fozas de pramma e rattos de olìa,
e balcones cobertos de fiores,
e piseddhos currendhe a profiscione,
e osgios bezzos lùghidos de piantu
sutta sos muros de sos terighinos.
Cantas lunas si sunu cunsumidas,
cantos beranos, cantas gioventuras,
cantos brazzos de rughes, aispettendhe
su manzanu promissu... E-i sos campos
hana dadu fiores chena ranu
e sunt restados mudos, chena oghes
si no boghes de àes; e-i su sole
hat creschidu fiores de tristura
sura ogni pedriscia ’e balcone,
die pro die, làgrima pro làgrima:
ammentos de partidos, de fuidos
e de piantos: bramosias de fozas
boladas a sos bentos de s’atùnzu.
No amus mai sessadu ’e t’aispettare.
Beni! sa zente hat osgios chena fundhu.
Custa zente famida, custa zente
d 51 d
sidida, custa zente abbandonada,
custa zente piena ’e disisperu,
hat bisonzu ’e nottes chena canes,
hat bisonzu ’e dies de suòre,
hat bisonzu ’e manzanos de calandra,
hat bisonzu ’e paghe. Frade, beni!
d 52 d
Giovanni Gallittu
(XX secolo)
Originario di Ozieri, è da annoverare tra i poeti
improvvisatori più tradizionalisti.
Tra i riconoscimenti, ha meritato la segnalazione
al primo Premio Città di Ozieri, nel 1956.
Per la Beata Vergine
del Rimedio
In su colle ’e Cappuzzinos ses in tronu,
cunsiderada da tottu casta e pura;
Tue protegges su malu ei su bonu,
perdonas sos difettos de natura.
Othieri non t’hat postu in abbandonu,
Ti festeggiat solenne e ses sigura;
Tue sanas e curas ogni male,
ses Santa, Miraculosa, Universale.
Othieri, de Bisarciu ses cittade,
onore faghes a sa Sarda terra:
ricca d’agricoltura e civiltade,
non regnan odios, non c’hat più gherra.
Allegra, laboriosa, in s’unidade,
concordia, paghe, e non c’hat cuntierra,
bides s’istranzu e sa janna l’abberis,
felice nidu pro sos foristeris.
d 53 d
Pietro Mazza
(XX secolo)
Originario di Pattada ma sassarese di adozione, è
molto noto per la sua attività letteraria e poetica,
soprattutto in sardo.
Autore di numerosi libri di poesie, è stato
insignito di premi e riconoscimenti a vari
concorsi, tra cui il primo premio internazionale
di poesia Sardegna nel 1952, bandito dalla rivista
sarda Ichnusa.
I suoi versi sono contenuti nell’Antologia dei
nuovi poeti dialettali curata da Guido Miano
e nell’Antologia Narratori di Sardegna a cura di
Giuseppe Dessì e Nicola Tanda.
Diversi i riconoscimenti al Premio Città di Ozieri,
tra cui il premio speciale della Giuria “Trofeo
dell’Isola” nel 1967.
d 55 d
O Saldigna Saldigna...
O Saldigna, Saldigna, fi nalmente
podes mirare, bènnidu s’eranu,
s’ispiga piena, maduru su ranu
si mai ti nd’ha giogadu sutt’e dente;
cun ogiu allegru e coloridu sanu,
binchidu su frazellu pius potente
de sa malaria, torràda sa zente
de puntu ’e molte a cara ’e cristianu.
Umbras ischeletridas in garrera
no s’ident pius andende iscoscia iscoscia
como, posca, mi ruo, innoghe, incue.
Agianeddas agianos, pramma era,
passant cantende: «Finida’ est s’itriscia
de sa titula in pàntamos, a nue».
d 56 d
Ruggero Milia
(XX secolo)
Originario di Nughedu San Nicolò, ha sempre
vissuto a Roma, dove ha comunque mantenuto
la freschezza del dialetto logodurese con cui ha
composto belle poesie.
Tra i riconoscimenti, due segnalazioni al Premio
Città di Ozieri, nel 1958 e nel 1962.
Ozza de amare
Dademi unu bicculu’e terra
chelzo semenare: su coro, pro semene;
non m’importada si siccu mi lu dades,
han a essere sas lagrimas a l’abbare.
Ada a fiorire dai su irde, unu fiore ruju
e tando, forzi, azzis a cumprendere
pruitte piango, pruitte chelzo semenare.
d 57 d
Maddalena Morittu
(XX secolo)
Ozierese, si è distinta al primo Premio Città
di Ozieri, nel 1956, con una riuscita poesia
dedicata alla protettrice della città, qui proposta,
ottenendo il primo premio fuori concorso.
Pro sa festa ’e su Remediu
So sacros brunzos sun tottu sonende
s’annunziu de sa festa de Maria;
è die de giubiliu e allegria
pro chie a sa credenzia vivende.
AVE MATER REGINA, sun cantende,
in dogni altare in sa patria mia,
Cantana innos de gloria tottue
ca Mama ’e Santas Grassias ses tue.
Maria invocada ses tottue
pro dare su remediu a sos males
si no fis tue, tottu sos mortales
tian perire sutta a dogni nue
Disastros, gherra, peste e temporales,
chie los frenada si non fisti Tue?
Tue vida nos dasa forza e lughe
pro supportare in sas penas sa rughe.
d 59 d
A Ottieri s’Isvizzera ibbia
la superat pro allevadores,
es mama puru de benefattores
amparu ’e povertade e orfania.
Poetas raros e improvvisadores
ch’ana onoradu sa terra natia:
sos donos de vertude e caridade
immortaladu hat sa nostra zittade.
Fi don Franziscu Mannu Ottieresu
su promotore de su saldu eroismu.
Sende iffruttados dai su feudalismu
s’opera sua su fogu ada azzesu
fattei’ movere Angioj so Bonesu
contra su prepotente vandalismu,
chi pro signale, in sa sua dimora,
sa fuscas in sa gianna sunu ancora.
d 60 d
Gavino Oggiana
(XX secolo)
Originario di Ozieri, di grande sensibilità e
umanità, nel 1966 ha pubblicato una raccolta di
poesie intitolata L’ora del Getsemani, favorevolmente
accolta dalla critica. A questa sono seguite altre
pubblicazioni, tra cui, più di recente, Il lavoro è
tramontato.
Ha ottenuto diversi premi e riconoscimenti, tra
cui due segnalazioni al Premio Città di Ozieri.
Hana a torrare
Fuìdos, Saldigna, fuìdos
sos mezzus fizzos tuos
sunu, in terras anzenas,
unu pius fazile pane
chischendhe... unu pane
chi cantu lassat no iscada
in ’ogni ucca de ranchidu
s’odiu mai isfogadu
ogni frastimu ingullidu...
Una vida de pena
hana lassadu, cretendhe
de immentigare sa tua
d 61 d
apra bellesa chi rìede
intr’e duos ojos nieddhos...
Ma cuddhu chi essit inie
no est cuddhu sole ch’iscaldit
tancas e binzas e venas
in d’un’allutta de amore...
Culpa, Saldigna, non dò
a chie culpa pur’hada...
Forsi est sa solte maligna
chi los ispinghed ’attesu...
Ma cuddhos ojos nieddhos
in su foghile istudadu
sunu sa lampana azzesa,
su chelu, s’inferru: su filu
chi ancora los ligat a tie.
Siguramente unu die
hana a torrare, potendhe;
hana a torrare, divescios,
si non de coro, de mente.
Cun boghe e cara de frades
los accuglide, cuntridos,
e, guvernantes, s’aradu
- s’aradu chi arat prufundhu
non solamente sa terra prontu tenìde, pro tandho,
no lo lassedas fuìre
de nou!...
d 62 d
Pregadoria
Segnore,
sa ucca nostra est cosida
cun ispau impigadu
suffochendhe sa oghe ’e su coro.
Isolvelu Tue, custu nodu
chi s’anima nos turmèntada
cun ispinas de ilgonza.
Libera sa oghe nostra,
dali sa forza ’e sa lughe,
pro trapassare sos coros
cun d’un’allutta de amore.
d 63 d
Antonio Palitta
(XX secolo)
Originario di Pattada, autodidatta, contadino
di professione, si è sempre distinto per il suo
coinvolgimento attento nelle tematiche e nei
problemi isolani. Ha collaborato al giornale
La Nuova Sardegna e alla rivista letteraria S’Ischiglia.
Le sue poesie sono inserite nell’Antologia dei nuovi
poeti dialettali curata da Guido Miano.
In un logudorese purissimo e molto musicale,
ha composto versi di grande pregio, con cui ha
ottenuto i massimi riconoscimenti nelle varie
edizioni del Premio Città di Ozieri; tra questi, un
diploma d’onore fuori concorso nel 1959, il quarto
premio nel 1961, il terzo nel 1962, il primo nel
1963 e due premi speciali della giuria.
Su cantu de su suore
«Saludu!, omine sabiu et donosu
Ischis chie so eo? Su suore,
De su samben cumpanzu? e su dolore,
Et de sa terra sale generosu.
d 65 d
Saludu!, sole bellu, dae s’aera
Tue mi ries serenu et giocundu;
Ischis chie so eo? De su mundu
S’onore plus mannu, cunsidèra.
Saludu a bois, preziosos, ch’istades
De sa muntagna in su coro inserrados.
Infustos dae me et carignados,
Cantigos de vittoria, cantades!
Saludu!, grandes, isplendidas naves;
Comente in unu mundu ’e fantasia,
Trasportades dolore et allegria,
Dae terra in terra, e omines, et aves.
Eo so su suore, già l’ischides,
Amigu ostru sinzeru et costante;
Naves bellas comente ’e diamante,
S’impronta mia onorada giughides.
Ardidas caras macchinas aladas,
De sos chelos reinas et signoras!
Sunt pro ’ois tramontos, auroras,
Ma no siedas animas dannadas...
Saludu! No mi sezis connoschende?
Eo so su suore allegru et sanu!
Olade, olade, a su genere umanu,
Novas de paghe felizes portende.
d 66 d
Poderosos zigantes «grattacelos»,
Chi a sas nues alzades sa testa,
A su suore, aiòh!, faghide festa!
Pro me toccades superbos, sos chelos!
Et bois, trenos, lestros che saetta,
De me ite nde nades? Valentias...
De istradas, de pontes, gallerias,
Non so forsis s’artefice et poeta?
Digas massizzas, cant’abba arrocades!
Cantu progressu a custa umanidade!
Chi eo bos so babbu, et bos so frade,
A sa notte, a sa die lu contades.
Oh! casteddos de liberos, inue,
Mentes profundas si turmentant tantu!
Cantu de me in issos bi hat, et cantu,
Pensadore fecundu, l’ischis tue!
Eo so su cumpanzu ’e s’agonia,
Pena et cuntentu de sa parturente
Et cando so versadu santamente
Una nobile so pregadoria».
Paghe, pane, cuncordia et amore...,
Ses su re de s’universu, o suore!
d 67 d
Ninnende sa fiza
«Bella che oro, candida che nie,
cumpanza de su sole e de sa luna,
mama ti siat sa bona fortuna
d’esser reina giompas a s’intentu,
palattos tenzas e teraccas chentu,
ti serenen sas aves nott’e die.
Deas ti cosan su ’estire nou,
e pro custu su sole agos regalet;
a mesanotte s’anghelu ti falet,
dias a sa campagna sos colores,
inue passas bi nascat fiores,
sanet su malture a su risu tou».
Goi nende Pedruzza, sa’e duas
fizas, ninnat, in conca hat s’isciallittu.
Est sicca sicca e faghet su risittu
chin s’anima imbreaga, sonniende,
c’hat totta vida campadu penende,
bramat gosu a sas caras fizas suas.
In una coghinona manna manna,
fatta ’e muros tortos e bistortos,
ue sos mannos suos sunu mortos,
istat chin su bisonzu onz’ora in paghe,
b’hat unu furru cant’unu nuraghe
e-i sa pinna est intessid’a canna.
d 68 d
«Caddos happas, carroccias de arghentu...»
sighit Pedruzza, ma s’est trinnighende:
s’aera est tempesta minettende.
«Gesus meu! Sant’Arvara ’e su Campu!»
narat, sos ogios tanchende a su lampu.
Tronat, sa gianna l’aberit su ’entu.
In sa trae su sorighe fuende
pius e pius li ponet paura.
Su randin’intrat in sa copertura,
tando s’imbolat subra su lacchittu.
«Fiza mia – isclamat - it’abittu!»
Sun’a rios sas lagrimas falende.
d 69 d
Notte de entu
Tristu est su entu in sa notte niedda,
paret sos moltos c’attiten sos bios.
Tia Franzisca, ezza e chena brios,
est a corona in coa in su foghile.
Passos Icstros, acculzu a su giannile,
intendet e si tremet, mischinedda!
S’attu biancu a tappulos, brugiadu,
si linghet: «Custu entu faghet petta;
eri notte, sa luna, pagu netta,
chin un isteddu fit inamorende»,
pensat sa zia, su fizu idende
in su nudu cubone iscurigadu.
E muet, muet che trau iscorradu
su entu, sa fiama in sos tittones
murrunzat e de moltos pultesciones
bidet in carros e carros de sida.
In sa banchitta si che fit dormida;
s’attu, l’hat su rosariu furadu.
Ahi, nott’e inferru su pius feu,
su entu l’hat abbeltu su balcone!
A si cuare est fuidu «Mazzone»,
e custa fiza ’e su destinu duru
paret suspesa in sa notte a s’iscuru
un’istudada candela ’e seu.
d 70 d
E tunciat, tunciat pensende a sa cara
de sa luna, a s’isteddu c’hat amigu,
chi l’ammentan, ammentan un antigu
contu ’e fura, sambene e vinditta,
chi l’hat nadu sa mama in sa banchitta,
a su entu, a sa luna pagu giara.
Tand’isclamat: «S’ispigiu ’e totta vista,
no hapat male, Gesus soberanu.
Prendelis tue a sos malos sa manu,
luttos no si repitan nè ruina!».
E appenas su die ponet grina
s’incaminat a Bunne isculza e trista.
Trista chei sas fozas a s’ispina
rutas e a sa pedra e a su ludu,
chi a sa posta ’e su pé sou nudu,
paret chi neran: «Povera Mischina!».
d 71 d
Ispigas chi malzini
Chin s’ischina truncada
messende cantaia
a sas ispigas bellas,
chi parian bagianas
chin sos pilos de oro
cuntentas de andare
a sa festa bramada.
Como s’abba est falada
e-i su trigu malzit in s’alzola
in mannugios de luttu.
Sas corrincias nieddas,
magialzas de s’aera,
sun cantende
subra su coro meu postu in rughe.
Su sole, ch’in beranu
brugiat sa terra mia,
tra nues pigorinas s’est cuende:
milla! s’abba est torrende
pro interrare sos isettos mios
a cantos de corrincias arrughidas.
d 72 d
Messende
Bestidu ’e carignos de fogu
tamba tamba camino
subra ’e bragias azzesas.
Sa falche,
rugia,
paret messende fiamas,
e-i sa funtana
hat piantu s’ultima lagrima.
No unu puzone in sos chelos,
no una colora in sos fenos:
o sun cottos arrustu
o, zegos,
si che sun bettados in mare.
Eo puru,
guasi maccu,
so pro abboigare
chi essan a mesudie sos isteddos.
d 73 d
Agostino Pirastru
(XX secolo)
Ozierese di nascita, è figlio del famoso poeta
e improvvisatore Giuseppe Pirastru, di cui ha
seguito le orme.
Autore di valide poesie tradizionali, ha scritto su
S’Ischiglia e altre riviste e giornali. Tra i diversi
riconoscimenti, ha ottenuto due terzi premi
al concorso di poesia in rima S’Ottava Bella, e
importanti risultati al Premio Città di Ozieri.
Primavera
Fit dai noe meses isparida
s’allegra signorina de ogni annada
lassende terra e zente risentida.
Dae su tempus ch’est issa mancada
sa terra est restada orfana e fiuda
de tottu sas bellesas ispozzada.
Fit puru s’ae et ogni fera nuda
che animedda priva de ogni doda
estida prima ene e poi nuda.
Piena de incantu amena e soda
d 75 d
gent’allegra, umile che seda
a nou torrat s’eccellente moda.
Sublime, dulche, distinta, maseda
si poder narret s’istagione pura
de pasturas e fiores ricca meda.
Su tempus bellu, s’aria segura
a su tramontu dae s’aurora,
ristorat e allegrat sa natura.
Tancas, giardinos, ortos, ora pro ora,
birdes e fioridos sunt sa mira,
isplendida, de cantu esistit fora.
Laores, cereales, mela, pira
fiores, fruttos de ogni manera,
rundineddas e abes gira gira.
Tottu s’ischidant in sa primavera
torrat su bonumore a d’ogni cara
e i s’amore hat ogni anima vera.
Aes, feras, piantas faghent gara
de amore chi allegrat ogni coro
e dimustrant sa vida cantu est cara.
Su sole iscaldit in colore ’e oro
sas aes cantant allegras cantones
e nidant puru a piaghere issoro.
Campagnas, animales e personas
sunt totu amore, vigores e brios
gustos sublimes e soddisfasciones.
Cantant funtanas, trainos e rios
buscos e littos, baddes fioridas
consolant tottu sos esseres bios
e disizzant de aer chentu vidas.
d 76 d
Su pane
Pane, ti beneigo ogni momentu,
pro te canto sa menzus rima mia:
ses de sos poverittos s’allegria,
de sas mensas profumu et ornamentu.
Domandamus su nobile alimentu
cando faghimus sa pregadoria:
«Babbu Divinu, - nende gai a Tie dannos su pane nostru ’e ogni die».
In campagna, pacificu et giocundu,
osservo su solerte agricoltore
sa terra trabagliende cun suore
pro b’ispargher su semene fecundu;
pro crescher bene in su sulcu profundu
tottu s’annu lu curat cun amore
et solu est bella s’opera et cumplida
cando lu messat ispiga ingranida.
De sas ispigas cumulos de ranos
si formant et trasportant in granale;
de sas massajas in espertas manos
passat su preziosu cereale:
faghent pane a malaidos et sanos,
si nde cibat ogni essere mortale,
poveru o riccu, in reggia o in tuguriu
solu su pane est su bonu auguriu.
d 77 d
Pane, ti miro in banca preparadu
cando Cristos fatt’hat s’ultima chena.
Isse t’hat beneittu et cunsacradu
misticu cibu a s’anima serena.
S’attu divinu est sempre rinnovadu
in ogni parte ’e s’isfera terrena:
Pane Cristos in s’Ostia diventat
et pane anima et corpus alimentat.
Su pane aberit de chelu sas vias
a chie pro limusina lu donat;
su pane rinnovellat energias;
su pane a trabagliare ognunu ispronat;
senza su pane has chentu maladias,
senza pane sa vida ti abbandonat;
-su pane-tottu domandant cun brama
fizos et fizas a babbu et a mama.
Pane, t’esalto et beneigo ancora:
tue su cibu ses pius elettu:
t’appant in vida fi n’a s’ultim’ora
sos chi che deo t’hant sacru rispettu;
lu prego a Deus et Nostra Signora
chi mai nde restemus in difettu;
de vivere in su pane est s’isperanzia:
Deus donalu a tottu in abbundanzia.
d 78 d
Beatrice Pirastru
(XX secolo)
Ozierese, figlia di Agostino Pirastru, ha ottenuto
la menzione speciale d’onore alla prima edizione
del Premio Città di Ozieri, nel 1956.
Ottieri
A treghentosnonanta dae su mare
e propriu a su pè de sa montagna
han chelfidu Ottieri sistemare.
Forsi fi n’abitantes de campagna
ch’idende istrumpos de abba bundante
han cumpresu chi vidi una cuccagna.
E pare chi desizu han da s’istante
de fissare s’istabile dimora:
e cominzadu hat su primu abitante.
Proat sa terra e fit mezus ancora,
chi produiat abbundantes fruttos
pro sinde goder cun gustu a dogn’ora.
Ecco c’ha domo e palattos costruttos
de sos cantaros d’abb’in giru in giru,
e fatt’han bellos sos cuzzolos bruttos.
d 79 d
Hat fattu sa Funtana - cale ammiru -,
Don Zuseppe Su Nobile Grisone
chi a tottu sos sididos dat respiru.
E sa Duchessa Borgia donascione,
fatteidi grandiosa a s’Ispidale,
pro consolare ogn’affl itta persone.
Sa Piatta e su Palattu Comunale
dae su Conte Tuffani fid’offerta
appoggiu de Ottieri generale.
Lughia Seche ricca e coro aberta
hat chejas e cullegios abbellidu;
e ch’hat beneficadu, e’ cosa zerta.
Su lumen sou est tottu’ue iscolpidu
che Santa Immaculada, senza titulu;
e Bisarciu doneidi Su Capitulu.
d 80 d
Virgilio Pirastru
(XX secolo)
Ozierese, figlio di Agostino Pirastru, ha ottenuto
la segnalazione alla prima edizione del Premio
Città di Ozieri, nel 1956.
A Ottieri ei sa festa
Preziosu Ottieri has dogni bicculu:
tancas cun binzas, ortos e giardinos,
trigos, ortaglias, fruttos, latticinos,
has de incomiare dogni articulu.
De produttos ses prodiga pianta,
e inesauribile sorgente,
e ti podes vantare dignamente,
de fronte a sa Sardigna tottaganta.
In cust’ora solenne e necessaria,
da tottue es bennida numerosa,
sa furistera zente volontaria.
Preparada, cuntenta, orgogliosa,
Sa Virgine, ogni grascia immaginaria,
cuncedat in favore d’ogni cosa.
E diventet sa festa, leggendaria.
d 81 d
Pietro Pudda
(XX secolo)
Originario di Ozieri ma romano di adozione, ha
ottenuto la segnalazione alla prima edizione del
Premio Città di Ozieri nel 1956.
Otieri
In pes de sos montijos maestosa
est’Otieri a imbudu frommada
che un anfiteatru piazzada
intro e s’adde a giru orgogliosa.
Una funtana de abba famosa
l’hat Don Peppe Grisoni immortalada,
cun sas sutteas fatt’a colonnella
chi ti la renden artistica e bella.
Vergine ’e Su Remediu Signora
mama amorosa de s’umanidade,
proteggi ogn’ora sa Soziedade
chi prostrada e umile t’onorada.
E zertos traviados chi t’ignorana,
ridimilos cun sa Tua Potestade.
d 83 d
Giulio Sini
(XX secolo)
Originario di Berchidda, ha collaborato a diversi
giornali e riviste, tra cui La Nuova Sardegna e
S’Ischiglia.
Tra i riconoscimenti, ha meritato la menzione
d’onore al secondo Premio Città di Ozieri, nel
1957.
Ah, «tempus» est
Unu, chi mesa edade ha’ cabuladu,
pustis ch’ha revistadu onzi calasciu,
ch’essid e chircat, a cuccuru basciu,
attentamente, in ue fi’ passadu,
totue: in sa carrera, in s’utturinu,
intro sa tanca, in mesu a su frascalzu,
in onz’irroccadolzu e ispinalzu,
m’affl ittu si ndhe torrad e mischinu.
Torrendhe, ’ojad’unu ’ezzu mannu,
a colpu de ’acchiddhu e pass’istraccu,
ch’ha’ subra ’e sas palas unu saccu,
ue b’ha’ calchi pane e calchi pannu,
d 85 d
ch’est a noa dimora cambiendhe,
su cale lu dimandha’: - Fizu caru,
chi mi ses pro s’edade -, bido giaru
chi tue calchi cosa ses chirchendhe.
Es cosa de mi poder cunfidare,
iscuja? Pares tantu in malumore!
Es cosa meda? cara? de valore?
si cres, si poto, t’agiuo a chircare.
- «Tempus» est ch’hapo pèrdidu, ed es’ tantu... rispondhed, oji basciu e affl iggidu e solu como mi nhde so abbidu,
chi mi faghe’ bisonzu maicantu!
- Ah, «tempus» est ! Su «tempus», caru meu,
no perdas tempus mancu a lu chircare
ca, tantu, est impossibile agattare:
mal’has fattu, si no ndh’has fatt’impreu,
candho l’haias! Nè piùs lu fattas
(su passadu ti serva’ de imparu)
ca su «tempus» no solu es tantu caru,
ma, pèrdidu chi l’apas, non l’agattas!
d 86 d
Luigi Sotgia
(XX secolo)
È originario di Oschiri ma ozierese di adozione.
Interessato alla cultura e alla poesia sarda, ha
meritato la menzione speciale d’onore alla prima
edizione del Premio Città di Ozieri, nel 1956, con
una poesia molto valida sulla città di Ozieri.
Otieri ei sa campana ’e
Nostra Segnora ’e su Remediu
Aspra, irregulare est Otieri,
in ripidos palinzos piantada
e in d’un’addhe, posta totta in giru
a duas funtanas riccas e perennes.
Ripidas carreras.
Domos in altu che subra s’altare,
altas e imbellidas cun sutteas.
Grigias iscalinadas de granitu,
chi paren fattas pro andhare a chelu.
Montes tottu in giru che corona,
e in sas puntas, chejas a Maria.
Bianca,
in una punta, incoronada a pinos,
sa cheja Otieri ha’ fraigadu
a Nostra ’e su Remediu Segnora.
d 87 d
Una campana sola,
che anima innozente,
sonad’e prega’ candho mori’ die:
«Mama ’e su Remediu, Maria,
su male dae nois allontana;
sa gherra, pest’e famine allontana
e i su peccare, Virzine Maria.
Sas terras alimenta e dogni vena,
sos coros alimenta de amore;
sa Fide alimenta in su dolore,
o Tue chi de grazias ses piena.
Dannos Tue sa pagh’ e su Segnore,
como e in s’ultima agonia,
Mama ’e su Remediu, Maria».
d 88 d
Francesco Masala
(XX secolo-2007)
Noto con il soprannome di Cicitu, è nato a
Nughedu San Nicolò nel 1916. Per cinquant’anni
giornalista pubblicista, ha collaborato a giornali
e riviste con articoli di critica letteraria, artistica
e teatrale. Nel 1951 ha vinto il Premio Grazia
Deledda per una raccolta di poesie inedite e, nel
1956, il Premio Chianciano per la raccolta Pane
nero.
È stato presidente del Premio Città di Ozieri
e, nel 1978, del Comitadu pro sa limba, quando
fu presentata la proposta di legge di iniziativa
popolare per il bilinguismo perfetto in Sardegna.
Ha scritto sia in sardo che in italiano, non solo
poesie ma anche opere di narrativa, teatro e
saggistica.
È morto a Cagliari nel 2007.
d 89 d
Sa promissa isposa
Sette ranos de trigu intro su lettu,
sette cabos de filu in su telarzu,
sette paia ’e lentolos de isposa,
a donzi puntu, sette
pensamentos de amore,
ma su fiore ’e proìnca
s’est allizadu in mesu
a sos biancos lentolos de isposa.
In disterru, marcadu dae un’istella
de fogu nieddu,
s’isposu mou ch’est mortu in Marcinelle.
Nd’est falada sa domo
nd’est falada sa luna
sò sa promissa isposa
de sa malafortuna.
Nottesta, a sa ventana,
b’est un’animamala
che una canna a su entu,
e a longu a longu giàmat dae addàne:
ohi, malefadadu
isposu, ses partidu
poveru e ses torradu
nè poveru nè riccu
a domo de sa morte.
A fagher su corruttu,
frade meu est bennìdu dae s’Olanda,
cun d’una muzere brunda:
d 90 d
ite ispantu, in bidda,
una muzere brunda!
Sos mios biancos lentolos de isposa,
gai, los hamus postos in su lettu
da su muzere ’e Olanda.
d 91 d
Fonti bibliografiche
AA.VV., Premio di Poesia sarda “Città di
Ozieri”. Poesia in Sardegna 1956-1967, a cura
di Antonio Sanna e Tonino Ledda, Editrice
Sarda Fossataro, Cagliari, 1969.
www.poesias.it
d 92 d
Indice
Giovanni Camboni
Dulze notte
Salvatore Casu
A sa zittade de Otieri
Su saltu abbandonadu
Salvatore Chessa
Ottieri
S’iscola
Ammentos de agjania
Giovanni Maria Chirigoni
Su ezzu
Unu regalu a su sole
Antonio Cocco Terrosu
A Nostra Signora
Salvatore Corveddu (Grolle)
Rimpiantu
Suore e lagrimas
Su semenadore
Su zappadore
Usos chi sic’andana (s’arzola)
Caterina Demuru Spissu
La To’ umbra!
Lamentu
La più dulci almusura!
Lu ostru cunvitu!
Antonio Deriu
Pro Nostra Signora de Su Remediu
d 93 d
5
5
7
7
9
11
11
13
14
15
15
17
19
19
21
21
24
25
27
29
33
33
35
37
39
41
41
Salvatore Farina
Chelu e mare, chelu e mare...
A bogh’ ’e carru
Bi l’hana mortu fattu su masone
E candho...
Beni!
Giovanni Gallittu
Per la Beata Vergine del Rimedio
Pietro Mazza
O Saldigna Saldigna...
Ruggero Milia
Ozza de amare
Maddalena Morittu
Pro sa festa ’e su Remediu
Gavino Oggiana
Hana a torrare
Pregadoria
Antonio Palitta
Su cantu de su suore
Ninnende sa fiza
Notte de entu
Ispigas chi malzini
Messende
Agostino Pirastru
Primavera
Su pane
Beatrice Pirastru
Ottieri
Virgilio Pirastru
d 94 d
43
43
45
47
49
51
53
53
55
56
57
57
59
59
61
61
63
65
65
68
70
72
73
75
75
77
79
79
81
A Ottieri ei sa festa
Pietro Pudda
Otieri
Giulio Sini
Ah, «tempus» est
Luigi Sotgia
Otieri ei sa campana ’e Nostra Segnora
’e su Remediu
Francesco Masala
Sa promissa isposa
d 95 d
81
83
83
85
85
87
87
89
90
Finito di stampare nel mese di Settembre 2008
per conto di:
EDITRICE ARCHIVIO FOTOGRAFICO SARDO
NUORO