agraruli saq-25a.indd
Transcript
agraruli saq-25a.indd
ასკა ASCA ახალი აგრარული საქართველო AKHALI AGRARULI SAQARTVELO (New Agrarian Georgia) ყოველთვიური სამეცნიეროსაინფორმაციო ჟურნალი. Cab ru ne bu li ba ra Te bis mo lo din Si Monthly scientific-informative magazine მაისი, 2013 წელი. #5 (25) სარე რედაქ დაქციო ციო კო კოლე ლეგი გია: ა: სა შოთა თა მა მაჭა ჭარაშ რაშვი ვილი ლი (მთ. (მთ. რედაქტორი), რედაქტორი), შო ნუგზარ ებანო იძე,ამი მიხეილ სოხაძე, ზვი ად ბრეგ ვაძე, რან ადე იშვილი, თამარ სანიკიძე, ნოდარ ბრეგვაძე, კა ხა ლაშ ხი, მიხეილ სოხაძე, თამთა გუ გუშვილიკონ (ინგლ. ვერს. რედაქტორი). თამარ სანიკიძე, სტანტი ნე გურ გენიძე, ნოდარ ბრეგვაძე, მარიამ ლებანიძე, სამეც როვისაბ თამ თა ნი გუეგუშ ლიჭო: (ინგლ. ვერს. რედაქტორი). აკადემიკოსები, მეცნიერებათა დოქტორები, პროფესორები: სამეცნიერო საბჭო: რევაზ მახარობლიძე (თავმჯდომარე), აკადემიკოსები, მეცნიერებათა ნოდარ ჩხარტიშვილი, გურამ ალექსიძე, დოქტორები, პროფესორები: ნუგზარ ებანოიძე, ელგუჯა შაფაქიძე, რევაზ მახარობლიძე (თავმჯდომარე), პეტრე ნასყიდაშვილი, ზვიად ბრეგვაძე, ნოდარ ჩხარტიშვილი, პეტრე ნასყიდაშვილი, ელგუჯა გუგუშვილი, ზაურ ჯულუხიძე, ელგუჯა გუგუშვილი, ზაურ ჯულუხიძე, ზურაბ რაბ ჯინ ჯინჯი ჯიხა ხაძე, ძე, ამი პაატა ზუ რან კოღუაშვილი, ადეიშვილი, ქრისტოტყე კახნიაშვილი, შეძე, ლაშნატო ვილი, ადოლ შელაშვილი, ადოლ ლერი ტყე ნოზა ნატო კაკაბაძე, კუ კუ რი ძე რი ა, კა ხა ლაშ ხი,ა, კაკაბაძე, ვლადიმერ ცანავა, კუკური ძერი ომარ ზარ სარჯველაძე, რე ვაზ თევდორაძე, თევდორაძე,ნუგ ომარ თევდორაძე, დავით ბედი თენ ყურაშ და ვითა, ბე დიგიზ ა, თენ გიზ ვიყული, რაშზურაბ ვილი, ლოლაძე, კო ბა კო ბა ლა ძე, ნუკ რი მე მა რნიშ კობა კობალაძე, ნუგზარ ებანო იძე,ვილი. ნიკოლოზ ზაზაშვილი, ნუკრი მემარნიშვილი. გამომცემელი: “აგრარული სექტორის დამფუძნებელი: კომპანიების ასოციაცია” (ასკა); “აგრარული სექტორის Agraruli Sectoris კომპანიების ასოციაცია” (ასკა); Companiebis asociacia (ASCA); Agraruli (Association Sectoris of Agrarian Sector Companies). Companiebis asociacia (ASCA); საქართველოს რეგიონული ეკონომიკური (Association of Agrarian Sector Companies). პრიორიტეტების კვლევითი ცენტრი “რეგიონიკა”; რედაქციის მისამართი: Regionica - Georgian Research Center for თბი ლისი (0119), აგლა ძის ქ. # 32 Regional Economic Priorities. ტელ/tel: 34-76-33/ +995 (99) 16 -18-31 რედაქციის მისამართი: Tbilisi (0119), Agladze str. # 32 თბილისი (0119), აგლაძის ქ. # 32 e-mail: [email protected] ტელ/tel: +995 (33) 2 34-76-33 +995 (99) 16 -18-31 editor EnglishAgladze version str. Tamta Tbilisi of(0119), # Gugushvili 32 E-mail: [email protected] [email protected] Web: www.regionica.org/journal.html დააკაბადონა გიორგი მაისურაძემ mcire fermerTa daxmarebis programa rom xarvezebiT warimarTeboda, Cven maSin vTqviT, roca soflis meurneobis saministrom gamoacxada, rom kardakar daviareT, kolosaluri samuSao CavatareT, yvela nakveTi avzom-aRvwereT da 600 aTasze meti mcire miwis mesakuTre gvyavs ukve bazaSi, visac saxelmwifo ufasod dauxnavs da daumuSavebs miwis nakveTebso. rogorc Semdeg gairkva, miwis farTobebi arc sofel-sofel da arc nakveT-nakveT aravis aRuricxavs, ubralod, adgnen da soflebidan — Temis teritoriuli organoebidan miwis mesakuTreTa siebi gamoiTxoves da sasoflo-sameurneo baraTebis darigeba am siebis mixedviT daiwyes. Semdeg moxda is, rac mosalodneli iyo — siebSi bevri mosaxle saerTod ar moxvda, an iseTma pirebma miiRes baraTebi, visac miwebi ukve didi xnis gayiduli hqonda. mas Tan derTo informaciis nakleboba. glexebma ki ara, maTac ki, visac am baraTebis darigeba daevala, xeirianad ar icodnen, rogor moqceuliyvnen, amitom bevrma is baraTi, riTac miwis nakveTi unda daexna, ukan daabruna imis imediT, rom mogvianebiT „ukeTes“ baraTs miiRebda. amitom, magaliTad zemo imereTSi, bevri glexi dResac Temis xelmZRvanelis kabinetTan dgas da „Cabrunebuli baraTebis“ dabrunebas iTxovs. is vinc gamWriaxoba gamoiCina da baraTi ukan ar Caabara, axla erTi ubnidan meoreSi traqtors dasdevs, rom rogorme sakuTari miwa moxnas. ratomRac, dRemde saSveli ver, Tu ar daadga baraTebiT vaWrobis mowesrigebasac. amaze ukve, mgoni, uToc laparakobs, erTi da igive saqoneli baraTiT gacilebiT Zvirad iyideba, vidre Cveulebriv, naRdi fuliT, rac Zlier damTrgunvel usamarTlobis gancdas iwvevs da amgvarad baraTs fass, xolo glexs arCevanis SesaZleblobas da rwmenas ukargavs, radgan mavans, mis isedac gamofxekil jibeSi, xelis faTuris saSualebas aZlevs. დაიბეჭდა შპს “დიოსის” სტამბაში editor of English version Tamta Gugushvili ჟურნალი ხელმძღვანელობს დააკაბადონა მაისურაძემ თა ვისუფალი გიორგი პრესის პრინ ციპით. The magazine uses the principal of free press. ჟურნალი ხელმძღვანელობს © სასუ ავტო რო პრე უფლე დაცუ ა. თავი ფალი სისბაპრინ ცილი პით. themagazine author right The uses is theprotected. principal of free press. © საავტორო უფლება დაცულია. ფასიis 5protected. ლარი the author right რეფერირებადია 2011 წლიდან დაიბეჭდა შპს “გამომცემლობა კოლორში” WORLD მსოფლიო TECHNIC ტექნიკა Tbilisi tel./faqsi: (+995 32) 2 35 10 05. tel.: (+995 32) 2 34 76 33, (+995 32) 2 34 45 37 მაისი, 2013 მაისი Jurnali `axali agraruli saqarTvelo~ gTavazobT! JurnalSi erTi kvadratuli santimetri sareklamo farTis Rirebuleba Seadgens: ydis meore gverdze _ 60 TeTrs (mTliani gverdi _ 350 lari), boloswina gverdze _ 50 TeTrs (mTliani gverdi _ 300 lari), bolo gverdze _ ukana ydaze _ 60 TeTrs (mTliani gverdi _ 350 lari). Sida gverdebze _ 35 TeTrs (mTliani gverdi _ 200 lari). Jurnali „axali agraruli saqarTvelo” referirebadia 2009 wlidan. samecniero statiis moculoba reziumis TanxlebiT ar unda aRematebodes 1,5 intervaliT, 12-iani SriftiT nabeWd 5 Tabaxis gverds. Jurnalis gamowera SegiZliaT presis gavrcelebis saagentoebis: `elva.jis~ (tel.: (032) 2-38-26-73; (032) 2-38-26-74); `saqpresa+~ (577 97 90 10); `saqarTvelos fosta~ (577 117 272). 1 wliT Jurnalis gamowera dagijdebaT 24 lari, 6 TviT _ 12 lari. axali agraruli saqarTvelo წერილი რედაქციას Tu am werils SeuZlia xeli Seuwyos dasmuli problemebis gamosworebas, gamoaqveyneT, Tu ara da TqvenTan darCes Cveni survilebi batono redaqtoro, gavecani werils, romelic Tqven gamoaqveyneT Jurnal „axal agrarul saqarTveloSi” saxelwodebiT — „ra fasi aqvs sasoflo-sameurneo baraTs”. samwuxarod, es werili dagvianebulia da darigebul baraTebis miznobriv gamoyenebas dRes veRarafers uSvelis, magram SeiZleba is mainc gaakeTos, rom soflis meurneobis saministrom sxva dros mainc gaiTvaliswinos is Secdomebi, rac dauSva. soflis meurneoba dRes ra mdgomareobaSia, kargad mogexsenebaT da mas 6 TveSi, rom ver avaRorZinebT, esec kargad viciT, magram Tu svlas swori mimarTulebiT ar daviwyebT, aseTi mdgomareoba, albaT, kidev didxans gagrZeldeba. niadagi qveynis simdidrea da amaze Tqveni Jurnalis sloganic miuTiTebs: “mixedeT miwas, miwa dagapurebT da gagaTbobT Tqven” — ambobs uwmindesi da unetaresi, saqarTvelos kaTolikos patriarqi ilia meore. Tavis yvela gamosvlaSi amas ambobda soflis-meurneobis ministri, magram gakeTebul saqmes ver vxedavT. sasoflo-sameurneo baraTebSi ar iqna gaTvaliswinebuli niadagebis xarisxobrivi maCveneblebis Seswavla, Sesabamisad Sesatani sasuqebis xarji da sxva mravali, rac namdvilad sWirdeba glexs. am da sxva sakiTxebTan dakavSirebiT bevrjer mivmarTeT soflis meurneobis saministros, magram, 4 axali agraruli saqarTvelo samwuxarod, jerjerobiT Cvens Sromas fasi ar aqvs. raionebSi iqneba samecniero-sakonsultacio centrebi, rasac mivesalmebiT, magram gulis tkiviliT gvinda aRvniSnoT, rom samsaxuri, romelic TiTqmis 50 welia arsebobs, dResac samecniero-sakonsultacio momsaxurebas uwevs saqarTvelos soflis meurneobaSi momuSave adgilobriv fermerebs da ucxoel investorebs, romelsac Catarebuli aqvs mTeli dasavleT saqarTvelos agroqimiuri gamokvlevebis xuTi turi, Seqmnili aqvs didi sainformacio banki saqarTvelos niadagebis nayofierebaze, gaaCnia fermerTan muSaobis udidesi gamocdileba, monawileoba aqvs miRebuli mraval saerTaSoriso proeqtSi, maT Soris saqarTvelos niadagebis atlasis SemuSavebaSi, gamocemuli aqvs samecniero statiebi, samecniero Tu popularul JurnalebSi, SemuSavebuli aqvs agroteqnologiebi da rekomendaciebi, aqvs akreditebuli laboratoria, sakomunikacio sistemebi, Senoba nageboba, xelsawyo-aparatura, hyavs kvalificiuri kadrebi. soflis meurneobis saministrosagan da saerTod, mTavrobisagan es samsaxuri dRes ignorirebulia. is ar aris CarTuli arcerT saxelmwifo programaSi. Cvens Txovnaze — aRdgenili agroqimiuri samsaxuri da Cveni laboratoria, romelic niadagis xarisxobrivi maCveneblis yvela parametrs sinjavs, gadasuliyo soflis meurneobis saministros daqvemdebarebaSi, uari miviReT. ra xdeba! batonebo, gamocdili specialistebi aRar sWirdeba soflis meurneobas, Tu marto kompiuteris da inglisuri enis codnaa sakmarisi? soflis meurneobis saministrom upirvelesi nabiji miwis nakveTebis inventarizaciiT unda daiwyos, Torem ra xdeba dRes, am sasoflo-sameurneo baraTebs bevri iseTi iRebs, vinc Tavisi nakveTi sad mdebareobs, isic ar icis. ar aris cnobili, mravalwliani kulturebiT dakavebuli nakveTebidan, romeli iTxovs reabilitacias da romeli — amoZirkvas. niadagis xarisxobrivi maCveneblebis gansazRvris gareSe xdeba niadagis nayofierebis gansazRvra, axali kulturebis gaSeneba, nakveTebis ganoyiereba calmxrivad, mxolod azotovani sasuqebis gamoyenebiT mimdinareobs, ar warmoebs mJave niadagebis qimiuri melioracia, maSin roca dasavleT saqarTvelos sasoflo-sameurneo savargulebis umetesoba, TiTqmis 70% mJave niadagebs uWiravs, romelic Cais da lurji mocvis garda yvela kulturisaTvis SeuTavsebelia. gansakuTrebiT ar eqceva yuradReba adgilobrivi sasuqebis gamoyenebas. saaqcio sazogadoeba მაისი, 2013 წერილი რედაქციას „foTi-torfma“ Cveni daxmarebiT, didi brZolis Sedegad torfis mopovebis licenzia miiRo, maSin roca torfisgan SesaZlebelia saukeTeso organuli kompostebi — torf-nakeli, torf-dolomiti, „ceo-torfi”, humatebi damzaddes. saWiroa, daiwyos mokvlevebi godognis fosforitebis, meliorantebis da ceolitebis gamoyenebaze, es nedleulebi sa- qarTveloSi Zalian bevria. aseT programebze Sesabamis specialistebTan erTad soflis meurneobis saministro unda muSaobdes, rac uamrav samuSao adgils Seqmnis. Cveni fermerebi, samwuxarod, mwvave informaciul deficits ganicdian, Tqveni Jurnali erTerTia, romelic am deficits nawilobriv avsebs. amitom, am gasaWirze, rac dRes sxva problemebTan erTad soflis meurneobaSia, mogmarTavT Tqven. Tu am werils SeuZlia xeli Seuwyos dasmuli problemebis gamosworebas, gamoaqveyneT, Tu ara da rogorc saWirod CaTvliT, ise gadawyviteT. rusudan taqiZe centr „anaseulis” direqtori sof. meurneobis akademiuri doqtori. ბიო saqarTvelos biomewarmeebs evropis bazarze Sesvlis kargi Sansi eZlevaT Sveicariis ganviTarebis saagentos SDC-is -is dafinansebiT saqarTveloSi regionuli proeqti — „biomeurneobis gaZliereba samxreT kavkasiaSi“ xorcieldeba. am programis farglebSi 2005 wels saqarTveloSi bioproduqciis serTificirebis organo Sps „kavkasserti“ dafuZnda, romelmac saerTaSoriso standartis — ISO-65-is moTxovnebsa da biowarmoebaSi evrogaerTianebis maregulirebeli aqtebis (EEC) No 834/2007, No 889/2008) Sesabamisi sakuTari xarisxis marTvis sistema da biowarmoebis standarti SeimuSava. Sps „kavkassertma“ 2007 wels xarisxis sistemis akreditaciisaTvis germaniis akreditaciis centrs DAkkS - Deutsche Akkreditierungsstelle (yofili DAP) mimarTa, saTanado auditi gaiara da 2008 wels Sesabamisi akreditacia miiRo, rac imis mauwyebelia, rom Sps „kavkassertis” mier gacemuli serTifikati evrogaerTianebis qveynebma aRiares, ramac evropisa da msoflios sxva ganviTarebuli qveynebis bazrebze saqarTveloSi serTificirebuli bioproduqtebis gatana realuri gaxada. 2012 wels „kavkasserti“ evrokomisiis mier SemuSavebul e.w. „ekvivalenturi sertificirebis organoebis siaSi“ moxvda, ramac evrogaerTianebis qveynebSi qarTuli sertificirebuli bioproduqciis Setana kidev ufro gaamartiva. kerZod, bioproduqciis eqsportirebis dros, sakmaod rTuli da xangrZlivi procedura, rac importis nebarTvis miRebas ukavSirdeba, saWiro aRar aris. rogorc Sps „kavkassertis” erT-erTi damfuZnebeli da xarisxis marTvis menejeri zurab nadareiSvili ganmartavs, maTi klientebi ZiriTadad Rvinis, xilis, Cais, velurad mozardi mcenareebis, eTerzeTebis da sxva mcenareuli produqtebis mwarmoebმაისი, 2013 b ari r an. n sa s er rTod ki „kavkas ss rti““ m mxm s lebi ser mom xmar reb bels, rogorc bioproduqciis pirveladi warmoebisa da gadamuSavebis procesis, ise gasaRebis obieqtis inspeqtireba-serTificirebas sTavazobs. „kavkassertis“ sertificirebis struqtura da xarisxis sistema obieqturi da miukerZoebeli gadawyvetilebis miRebis garantias iZleva. biowarmoebiT dainteresebul fermerebs sertifikatis misaRebad SeuZlia mimarTon Sps „kavkasserts“ misamarTze: 0159 q. Tbilisi, marSal gelovanis #2, tel: +995 32 38 05 20; Email: [email protected] <mailto:[email protected]>; www.caucascert.ge <http:// www.caucascert.ge>. rogorc zurab nadareiSvili gvixsnis, meurneobam biosertifikati rom miiRos, man unda daakmayofilos biostandartSi asaxuli moTxovnebi, kerZod: gamoiyenos standartiT nebadarTuli warmoebis wesebi da meTodebi; standartiT nebadarTuli niadagis gamanoyierebeli da mcenareTa dacvis saSualebebi; produqciis axali agraruli saqarTvelo 5 ბიო Setana realurad isaxeba. rogorc vTqvi, evrogaerTianebisa da sxva ganviTarebuli qveynebis bazrebze bioproduqtebze, magaliTad, sxvadasxva xilze (cocxali Tu Cirebis saxiT), bostneulze, Rvinoze, wvenebze, velurad mozard tyis kenkrovnebze, samkurnalo mcenareebze, Caisa da sxva didi moTxovnaa. am bazarze SeRweva qarTveli mewarmeebisaTvis sakmaod realuri Sansia. — ras urCevdiT biowarmoebiT dainteresebul fermerebs? gadam muSa S vebi b sas s s gamo m iyenos n s mx mxolod n neb badar rTuli meTodebi, danamatebi da gadamuSavebis damxmare saSualebebi. aq mxolod ramdenime, yvelaze mniSvnelovan sakiTxzea yuradReba gamaxvilebuli, xolo “Green Caucasus”-is standartSi yvela moTxovna gacilebiT detaluradaa aRwerili. “Green Caucasus”-is standartSi asaxulia is wesebi da moTxovnebi, romelic biomewarmeebma pirveladi warmoebidan produqciis saboloo gadamuSavebamde da Senaxva-realizaciis dros unda daicvan. es standarti evroregulaciebis (EEC) No 834/2007, No 889/2008) da saerTaSoriso standartis „kodeqs alimentariusis” moTxovnebis safuZvelzea SemuSavebuli. — Sps „kavkasserti“ yvela saxis produqtze iZleva biosertifikats? — dReisaTvis „kavkassertis” akreditaciis sfero mxolod memcenareobas moicavs, Sesabamisad Cveni organizacia mxolod memcenareobis produqtebis sertificirebas axdens. Cven akreditacia mecxoveleobaSi imitom ar gvaqvs aRebuli, rom saqarTvelodan mecxoveleobis produqtebis gatana evrogaerTianebaSi nebadarTuli ar aris, rac ganpirobebulia imiT, rom CvenTan mecxoveleobaSi ar aris danergili prevenciuli veterinaruli RonisZiebebi. Sesabamisad, sanam es sistemebi ar dainergeba, mecxoveleobis produqtis eqsporti ver ganxorcieldeba. amJamad saqarTveloSi adgilobrivi mxolod Cveni sertificirebis organo funqcionirebs. — ra potenciali aqvs qveyanas bio-produqciis warmoebis mxriv? — dReisaTvis msoflioSi bioproduqciis warmoeba sul ufro popularuli da Semosavliani saqmianoba xdeba, warmoeba yovelwliurad 10%-iT izrdeba. am mimarTulebiT liderebad evropis qveynebi, aSS da iaponia iTvlebian. msoflioSi Cveulebrivi produqciis bazari sakmaod aTvisebulia da maRali konkurenciis pirobebSi am bazarze SeRweva metad rTulia, Tumca am faqtoris gaTvaliswinebiT evropisa da sxva ganviTarebuli qveynebis bazrebze qarTuli bioproduqciis 6 axali agraruli saqarTvelo — Cemi azriT, biowarmoebas saqarTveloSi didi perspeqtiva aqvs. mewarmeebi, romlebic warmoebis am meTodze droulad gadavlen, Tavad SeigrZnoben warmoebis am wesis upiratesobasa da momgebianobas. mniSvnelovania saxelmwifos mier am procesis waxalisebac. mogexsenebaT, biosertifikatis aRebamde mewarmem gardamavali periodi unda gaiaros, romlis ganmavlobaSic standartis moTxovnebi unda daicvas. am periodis ganmavlobaSi mewarmis meurneobas an gadammuSavebel sawarmos sertificirebis organo sistematurad amowmebs, rac garkveul xarjebTanaa dakavSirebuli. sasurvelia, saxelmwifom am gardamavali periodis ganmavlobaSi mewarmeebs daxmareba gauwios. biowarmoebis Sesaxeb dadgenilebis droulad miReba mniSvnelovnad daaCqarebs am mimarTulebis ganviTarebas. Cemi azriT, gansakuTrebulad perspeqtiulia saqarTvelos mTiani regionebi,sadac, warmoebis tradiciebidan gamomdinare, biowarmoebaSi akrZaluli saSualebebi, TiTqmis ar gamoiyeneba. qarTveli mewarmeebis mciremiwianobidan gamomdinare kargi iqneba konkretuli produqtis biomewarmeebis gaerTianebebis Seqmna, sadac mewarmeebi biowarmoebis meTodebis Sesaxeb gamocdilebasa da codnas SeiZenen. aseTi gaerTianebebis Camoyalibebas saxelmwifom unda Seuwyos xeli. nestan guguSvili gamovida da gayidvaSia cnobili metyevis, tristan CerqeziSvilis wig wigni ni `kakalnayofian mcenareTa gaSenebis agromiTiTebani (Cveulebrivi Cveulebrivi kakali, nigvzis xe, nuSi, pekani, fsta, wabli wabli)~ )~.. wigni dawerilia popularul enaze da karg samsaxurs gauwevs am kulturebis gaSenebiT dainteresebul fermerebs. wignis SesaZenaT dagvikavSirdiT: tel.: 2-39-78-59 მაისი, 2013 კონს ულტაცია კონსულტაცია lobios warmoebis agroteqnika lobio parkosanTa ojaxis warmomadgenelia. mis marcvals farTod iyeneben uSualod saWmlis mosamzadeblad (igi parkosnebs Soris yvelaze gemrieli sakvebia), agreTve kvebis mrewvelobaSi marcvlisa da nedli parkebisagan sxvadasxva saxis konservebis dasamzadeblad.Llobios marcvali cilebiTa da naxSirwylebiT mdidaria. Seicavs 28-30 %-mde cilas, 2 % _ cxims da 49 %-mde _ naxSirwylebs. samarcvle parkosnebis naTes farTobebs Soris lobios soios Semdeg meore adgili uWiravs. misi naTesi farTobi msoflioSi 23 milion heqtars aRwevs. sabWoTa kavSiris dros saqarTveloSi lobios sufTad naTesi farTobi 8 aTas ha-s aRemateboda, dRes es farTobebi ramdenjerme Semcirebulia, magram, samwuxarod, zusti statistikuri informacia ar arsebobs. yovelwliurad saqarTveloSi daaxloebiT 1800-2000 tona lobios marcvlis importi, ZiriTadad Sua aziis qveynebidan xorcieldeba. Sesabamisad misi fasi sakmaod maRalia, 1 kilogramis Rirebuleba 2,2 laridan 4 laramde meryeobs, Tumca aqve unda aRvniSnoT, rom Cvens qveyanas yvelanairi resursi aqvs, rom es deficiti daabalansos. dResdReobiT lobios ZiriTadi mwarmoeblebi msoflioSi arian: indoeTi, samxreT amerika, Sua aziis qveynebi. lobios ori samSoblo aqvs: Zveli (azia) da axali (amerika). aziis qveynebSi lobios 5-6 aTasi wlis winaTac icnobdnen. amerikis kontinentze igi uZvelesi droidanve iyo cnobili. msoflioSi lobios ori saxeobaa gavrcelebuli — amerikuli da aziuri. amerikuli msxvilmarcvliani, mxviara, mokle parkiani (3-6 marcvali), tenis moyvaruli mcenarea; aziuri lobio — dabalbuCqiani, gvalvagamZle, wvrilmarcvlovani, wvrili da viwro parkebiani mcenarea. parkSi 6 da meti marcvalia.saqarTveloSi (dasavleT saqarTveloSi) igi Semotanili unda მაისი, 2013 iyos XVI-saukuneSi, Savi zRvispireTSi, saidanac danarCen saqarTveloSi gavrcelda. msoflioSi dRes lobios 20-mde saxeoba arsebobs, magram met-naklebi komerciuli mniSvneloba 7 saxeobas aqvs: 1. Cveulebrivi lobio; 2. alisa lobio; 3. limuri lobio; 4. sakadrisa lobio; 5. brinja lobio; 6. maSa lobio; 7. tempera. lobios kulturuli formebi savegetacio periodis mixedviT 5 jgufad iyofa: 1. Zalian adreuli ( 60-75 dRe); 2. adreuli (75-90 dRe); 3. saSualo (85-105 dRe); 4. sagviano (100-115 dRe); 5. Zalian sagviano (115 dReze meti). zrdis xasiaTis mixedviT gvxvdeba: 1. xviara; 2. naxevrad xviara; 3. buCqovani anu kuti. sakvebad asxvaveben: 1. saparke (konservebis sawarmoeblad); qveyana indoeTi brazilia CineTi aSS argentina gana kanada Crdilo korea tailandi 2 rke; 2. n nax xevr rad s sap par 3. samarcvle. lobios nayofi parkia. formis mixedviT mTlianad sworia, odnav moxrili da Zalze moxrili, — sigrZiT 6-dan 25 sm-mde. parkebis Seferva Zalze mravalgvaria: mwvane, yviTeli, lurjad aWrelebuli, Tumca yvela damwifebisas Calisfers iRebs. saparke (sakonsereve) jiSebis parki rbili parenqimuli qsovilebisagan Sedgeba, romlis SigniT pergamentis Srea gamokruli. maTTvis damaxasiaTebelia Txeli pergamentis Sre, romelic male ar uxeSdeba da ubewvoa, is advilad ixarSeba da farTod gamoiyeneba sakonservo mrewvelobaSi. samarcvle jiSebi Zlier pergamentiania, adre uxeSdeba da nawiburis gaswvriv bewvs ikeTebs, aseTi jiSebi sakonservo mrewvelobisaTvis ar varga da mxolod samarcvled gamoiyeneba. naTesi farTobebi aTasi ha 9900 4148 1154 759 322 669 150 330 315 saerTo mosavlianoba aTasi tona 4620 2817 1510 1501 340 300 285 280 245 axali agraruli saqarTvelo 7 საკონსულტციო სამსახური Tesli orlebniania, formiT, zomiT, feriT metad gansxvavebuli. formiT: cilindruli, wagrZelebuli, Tirkmelisebri, kvercxisebri an sferosebri. SeferilobiT: wiTeli, TeTri, yavisferi, Savi, gvxvdeba gardamavali da Wreli formebic. marcvlis zomebi sakmaod did diapazonSi meryeobs, 1000 marcvlis wona 140 gr-dan 750 g-mdea. saqarTveloSi Cveulebrivi lobios Semdegi jiSebia gavrcelebuli. Citikvercxa — adgilobrivi jiSia, mas gurul lobiosac uwodeben. mcenare xviaraa, marcvali momrgvalo-elifsuri formis, movardisfro-yviTeli, Wreli, muqi wiTeli laqebiT da wertilebiT. yvavili iasamnisferi, parki odnav moRunuli, sigrZiT 9-12 sm. nedli parki mwvane-muqi iisferi laqebiT da zolebiT. parki nazia, pergamentis Sre TiTqmis ara aqvs. 1000 marcvlis wona 350-420 gr-s udris, saSualo masavlianoba 14-20 c/ha. canava-3 — saadreo jiSia, Semodis 75-90 dReSi, marcvali kvercxisebri momrgvalo moyvanilobisaa, jiSisaTvis damaxasiaTebelia orgvari Seferiloba — Ria moyviTalo-movardisfro, mewamuli feris laqebiT. yvavili mkrTalia — iisferi, parki — odnav moxrili, sigrZiT — 7-10 sm. nedli parki mwvanea, movardisfro mewamuli laqebiT, parkSi 3-5 marcvalia. 1000 marcvlis wona 420-430 gr-ia. wiTladWreli — adgilobrivi jiSia, umTavresad gavrcelebulia kaxeTis regionSi, buCqi kutia (aramxviara), marcvali kvercxiseburi, mrgvali, kremis feri, wiTlad Wreli, Wipi TeTri, zedapiri mbzinavi, parki cilindruli formisaa, odnav moxrili, 1000 marcvlis masa 380-420 gr-ia. vegetaciis periodi 85-90 dRes udris, gamZlea daavadebaTa mimarT, saSualo mosavlianoba 2 tona/ha-ze. zemoT aRniSnuli jiSebis garda sxva jiSebic farTodaa gavrcelebuli: Sulavreuli, baTumura, wiTeli adgilobrivi da sxva. lobio siTbos moyvaruli mcenarea, misi Tesli 8-10 siTbos piro- 8 axali agraruli saqarTvelo bebSi Rivdeba, kargad izrdeba 12150C, optimalur temperaturad iTvleba 22+ 270C, iarovizacias 8-120C pirobebSi 6-8 dReSi gadis, advilad ziandeba temperaturis Semcirebisas. lobios aRmonacens 10C yinvac ki mTlianad Rupavs. sruli momwifebisTvis lobios 2700-31000C sWirdeba. lobios zogierTi jiSi advilad egueba mcire daCrdilvas, amis gamo mas Tavisuflad Tesaven simindTan erTad. lobio tenis moyvaruli kulturaa, yvavilobisa da parkebis Casaxvis periodSi gansakuTrebiT cudad itans gvalvas da wylis naklebobas. gvalvian wlebSi misi mosavlianoba SeiZleba 40-60 %-iT Semcirdes. haerisa da niadagis tenisadmi yvelaze amtania dakokrebisa da yvavilobis wina periodSi. yvavilobis fazaSi niadagisa da haeris tenianobis deficiti 5dRes ar unda aRematebodes. aRmosavleT saqarTvelos pirobebSi maRali mosavlis misaRebad savegetacio periodSi saWiroa 4-6 morwyva, aqedan 3 morwyva dakokrebisa da yvavilobis periodSi, danarCeni saWiroebis mixedviT. lobiosaTvis saukeTesoa Savmiwa, aluviur-silnari da wiTelmiwebi. cudad xarobs Tixnar niadagebze, egueba niadagis mcire mJavianobasac. mometebulad mJaviani da daWaobebuli, agreTve damlaSebuli niadagebi lobiosaTvis gamousadegaria (aseT pirobebSi ferxdeba koJris baqteriebis ganviTareba). lobio ver itans erTsa da imave mindorze ganmeorebiT Tesvas, am SemTxvevaSi advilad avaddeba virusuli avadmyofobebiT, is TeslbrunvaSi Tavsdeba Cveulebriv saSemodgomo TavTaviani kulturebis Semdeg. misTvis saukeTeso winamorbedi saSemodgomo xorbali da qeria, romelTa mosavlis aRebis Semdeg lobios dasaTesad niadagis saTanadod momzadeba SeiZleba. lobios moyvana SeiZleba yvela saToxni kulturis Semdegac (nasimindarze, nakartofilarze, naWarxlarze da a.S), TviTon igi sxva kulturebisTvis saukeTeso winamorbedia. lobio TeslbrunvaSi 4-5 wlis Semdeg unda dabrundes. lobios sawarmoeblad niadagi Semodgomaze srul siRrmemde unda moixnas da daTesvamde 1-2 kultivacia Cautardes, raTa adre amosuli sarevelebi moispos. imis gamo, rom lobio siTbos moyvaruli kulturaa da SedarebiT gvian iTeseba nakveTis Zlier dasarevelianebis SemTxvevaSi, mis daTesvamde sarevelebi aRmocendeba, am SemTxvevaSi rekomendebulia nakveTze totaluri moqmedebis herbicidebis — klini, uragani, zero, glifogani, nogdauni da da a,S. Setana 3-5 l/ha-ze. karg Sedegebs iZleva Semodgomaze niadagis ZiriTadi damuSavebis win ha-ze 30-50 tona gadamwvari nakelis Setanac. xolo gazafxulze mcenareTa damatebiTi azoto-fosofrovani sasuqebiT gamokveba. saTesled unda SeirCes msxvili marcvlebi, msxvili marcvlebi 10-12% zrdis mosavlianobas. Tesli unda Seiwamlos granoziniT an sxva Teslis Sesawamli preparatiT (2-3 kg/1t-ze) da damuSavdes nitraginiT. saqarTveloSi lobios warmoebis ZiriTadi raionebisTvis Tesvis periodad miRebulia aprilis mesame dekada, maisis dasawyisi, mTian regionebSi maisis meore dekada.lobios gansxvavebuli jiSebi sxvadasxva TaviseburebiT xasiმაისი, 2013 aTdebian, amitom isini sxvadasxva wesiTa da sixSiriT iTeseba. saqarTveloSi sxvadasxva gamokvlevebiT, lobiosaTvis optimaluria mwkrivebad 60X10 sm kvebis ariT, an ormwkrivian zolebad (mwkrivebs Soris — 20, xolo zolebs Soris 6570 sm), raTa erT heqtarze 300-350 aTasi mcenare miviRoT. kargi Sedegebi miiReba agreTve mwkrivad 50X10 sm Tesvisas. saTesle masalis xarji Zalze meryeobs da damokidebulia Tavad marcvlis simsxoze: 1. Zalian wvrili Tesli 30-40 kg/ ha-ze; 2. wvrili Tesli 50-70 kg/ha-ze; 3. saSualo simsxos Tesli 90-110 kg/ha-ze; 4. msxvili Tesli 130-160 kg/haze; Cvens pirobebSi lobios wmindad Tesvis saSualo normad heqtarze — 60-120 kg., xolo simindSi SeTesvisas — 12-16 kilogramia miRebuli. CaTesvis siRrme damokidebulia jiSebze da niadagobriv pirobebze. Cveulebriv pirobebSi lobio 3-5 sm. siRrmeze iTeseba, mSral da msubuqi meqanikuri Semadgenlobis niadagebze 7 sm. siRrmeze. karg Sedegs iZleva Tesvis Semdgomi herbicidebis gamoyeneba: 1 ha-ze SeaqvT 3 litri gezagardi an prometrini da 3 litri linuroni, xolo vegetaciis periodSi orlebniani sarevelebis winaaRmdeg — bazagrani 2 l/ha-ze, xolo erTlebniani sarevelebis winaaRmdeg — fiuzilad superi 2-4 l/ha, agili 0,6-0,8 l/ha-ze. lobio Tavidan Zalian nela izrdeba da sarevelebs konkurencias ver uwevs, amitom vegetaciis periodSi 2-3 kultivaciis an gaToxnis Catarebaa saWiro. 1 Toxvna-kultivacia tardeba 2-4 foTlis fazaSi, meore — 10-12 dRis Semdeg, mesame ki meore kultivaciidan —12-15 dRis Semdeg. (sufTa nakveTebis qonis SemTxvevaSi sakmarisia 1 gaToxnis Catarebac). im SemTxvevaSi Tu dasaTesad gamoyenebuli iqna Tanamedrove saTesebi, gamoiricxeba lobios naTesis gameCxerebis aucilebloba, rac SromiTi resursebis mniSvenelovani danazogia. uxvi mosavlis misaRebad warmoebis procesSi gansakuTrebuli yuradReba unda mieqces mcenaris wyliT uzrunvelyofas. dakokrebisa da yvavilobis fazaSi2-3 jer morwyva aucilebelia, — danarCeni ki saWiroebis mixedviT. rwyvas gansakuTrebuli mniSvneloba saparke jiSebisaTvis aqvs. saadreo jiSebs 3-4 jer morwyva sWirdeba, xolo sagvianoebs — 5-6 jer. warmoebaSi yvelaze gavrcelebuli daavadebaa lobios antraqozi, romlic Warbtenian wlebSi iCens Tavs, mis winaaRmdeg rekomendebulia spilenZSemcveli fun- gicidebis 1 % xsnaris Sesxureba, daavadebis ganviTarebisaTvis xelsayreli fonis Seqmnisas (haeris maRali fardobiTi tenianoba da Tbili amindi), yovel 7-10 dReSi erTxel unda Catardes agreTve profilaqtikuri wamloba. mosavlis aReba. saparked (mwvaned, sakonservo daniSnulebiT) specialur jiSebs da hibridebs awarmoeben, romlebsac Tanabari yvaviloba da msxmoiaroba axasiaTebT, maT rZisebr-cvilisebur simwifis stadiaSi dayovnebis gareSe miaqvT da gadasamuSaveblad iReben. samarcvled lobios iReben, rodesac parkebis 80-90% Sexmeba (jiSs an hibrids unda axasiaTebdes simwifeSi Sesvlis erTdrouloba, parkebis naklebi daskdomis unari) aseT lobios awyoben Rvareulebad da 4-9 dReSi gamolewaven. Rvareulebad dawyoba da Semdgomi gamolewva dakavSirebulia did SromiT danaxarjebTan, mowinave teqnologiis qveynebSi lobios samarcvled aReba specialuri amRebi manqanebiT, pirdapir mindorSi warmoebs. samwuxarod, saqarTveloSi dReisaTvis lobios amRebi manqanebi da damTesi (vakuumiani) agregatebi ar arsebobs, rac am kulturis warmoebis gafarToebis gzaze erT-erT xelisSemSlel faqtorad gvevlineba. gTxovT, TqvenTvis saintereso Temebze SekiTxvebi da rekomendaciebi mogvawodoT sainformacio furcelze, regionis mixedviT miTiTebul misamarTze. pasuxebi ixileT Jurnal „axali agraruli saqarTvelos” momdevno nomerSi: saxeli, gvari misamarTi tel.: el. fosta ყველა სიახლე iapo nur-Ci nu ri qli a vis ji Se bi sa qar T ve lo Si iaponur-Cinuri qliavebis rigs uwodeben qliavis SedarebiT axal jgufs, romelmac samrewvelo mniSvneloba gasuli saukunis 50-60-ian wlebSi ZiriTadad aSS-Si (kalifornia) miiRo, saidanac Semdeg mTel msoflioSi gavrcelda. saintereso faqtia, rom am jgufis jiSebi saqarTveloSi jer kidev XX saukunis dasawyisSi baTumis botanikur baRSi a. rolovma Semoitana, Tumca, maSin igi saqarTveloSi farTod ver gavrcelda. saqarTveloSi am jgufis jiSebis samrewvelo gavrceleba, ZiriTadad, goris da qarelis regionebSi XX saukunis dasasruls daiwyo, rodesac mebaReobis, mevenaxeobis da meRvineobis institutma iaponur-Cinuri jiSebis mTeli speqtri Semoitana. saqarTveloSi misi gavrcelebis alternatiul wyaros evropidan am jiSebis spontanuri Semotana warmoadgenda da amitom mas amJamad mosaxleoba „berZnuli“ qliavis saxiT icnobs. am tipis qliavebsa da CvenSi gavrcelebul qliavebs Soris Semdegia gansxvaveba: nayofebis forma - mrgvalia, zog SemTxvevaSi gulisebri formis, kurka mrgvali da wvrili, Seferva upiratesad muqi iisferi - Savi, rbilobi - Za- lian mkvrivi, wona - ZiriTadad 60 - 80 gramze metia, xeze 100 gramiani nayofebi Cveulebrivad da xSirad gvxvdeba. mcenare xasiaTdeba damaxasiaTebeli lancetis tipis aluCa-tyemlis msgavsi priala foTlebiT. iaponur-Cinuri jiSebis zamTris yinvagamZleoba atmis doneze da ufro naklebia, vidre evropuli qliavebisa, romelTa gamZleoba vaSls utoldeba. es jiSebi adre iwyebs yvavilobas da amitom sagazafxulo wayinvebiT maTi dazianebis albaTobac sakmaod maRalia. iaponur-Cinuri qliavis moyvanis agroteqnologia evropuli qliavis moyvanis msgavsia, Tumca gasaTvaliswinebeli Semdegi Ta- viseburebebia: formireba upiratesad centralur lideruli saxiT xdeba, moiTxovs zomier da sust sxvlas, ZiriTad gamoxSirvis xerxiT. midrekilia klasterosporoziTa da monilioziT dazianebisaken, aseve nayofebi ziandeba sxvadasxva saxis sidampleebiT, upiratesobidan aRsaniSnavia aRmosavluri nayofWamiaTi naklebad dazianeba. mcenareebi naklebad itanen maRaltenian pirobebs. xeebis sicocxlis xangrZlivoba evropul qliavebTan SedarebiT moklea. amJamad, msoflios mexileobis sortimentSi am jgufis 400-ze meti jiSia cnobili, Tumca samrewvelo mniSvneloba mxolod 20-jiSs aqvs. magaliTad, aSS-Si kaliforniis Statis sortimentSi 60-ze meti ZiriTadi da 130 mcired gavrcelebuli jiSia warmodgenili, Tumca wamyvani sami jiSia: anjeleno, friari da blek amberi. saqarTveloSi amJamad iaponurCinuri qliavebis 20-mde jiSia introducirebuli: anjeleno, fri- NEO-s Tbilisis ofisi: Tbilisi, ramiSvilis q. 6a. tel: (+995 32) 225 05 61/ 71/81 faqsi: (+995 32) 225 05 41 [email protected] NEO-s goris ofisi: gori, i.evdoSvilis q. 30 tel: (+995 0 370) 27 84 00 [email protected] NEO-s duSeTis ofisi: duSeTi, daviT aRmaSenebelis q. 52 tel: (+995 0 346) 22 11 28 [email protected] NEO-s zugdidis ofisi: zugdidi, Tbilisis q. 19 tel: (+995 0 415) 22 19 20 [email protected] NEO-s onis ofisi: oni, vaxtang VI q. 120 tel: (+995 595) 677 047 [email protected] კვლევა ari, blek amberi, forCuni, tisi sani, laroda, simka, otomn jaianti, emerald biuti, santa roza, Siro, serena, tresi sani, san goldi, berbanki da sxva. qvemoT gagacnobT am jgufis ramdenime jiSis mokle biologiur-sameurneo daxasiaTebas: anjeleno — amerikuli jiSia, j. garabadienis seleqciis, miRebulia 1967 wels qvin anas Tavisufali damtverviT. msxmoiarobaSi Sedis sakmaod swrafad, dargvidan me-3-4 wels. xasiaTdeba saadreosaSualo periodis yvavilobiT. msxmoiarobs regularulad da uxvad, erTi xis saSualo mosavali srulmsxmoiarobaSi 60-70 kg-ia. nayofis zoma stabilurad msxvi- lia — 80-100 grami, zogierTi egzemplari 120-130 gramsac aRwevs, damwifebas iwyebs agvistos bolos da asrulebs seqtembris bolos. moiTxovs ramdenime vadaSi krefas da Cveulebrivi sardafis pirobebSi — 3-4 kviris ganmavlobaSi, xolo macivarSi 3-4 Tve kargad inaxeba. ZiriTadad gamoiyeneba sasufred, Tumca Ciradac aSroben. nayofi mrgvali, sferos formisaa kani muqi wiTelia, romelic SavSi gadadis, dafarulia nafifqiT, rbilobi mowiTaloyviTeli feris, mkvrivi da xraSuna, xasiaTdeba momJavo, metad originaluri gemoTi, kurka wvrili, mrgvalia - rogorc tyemals, rbilobs ar scildeba. msoflioSi erT-erTi yvelaze gavrcelebuli Cinur-iaponuri qliavia. friari _ amerikuli jiSia, miRebulia 1968 wels jon veinbergeris მაისი, 2013 biT, moiTxovs am periodis damamtverianebels. msxmoiarobs uxvad, erTi xis saSualo mosavali srul msxmoiarobaSi 40-50 kg-ia. nayofi msxvilia, 80-100 grami. mwifdeba agvistos bolos. moiTxovs ramdenime vadaSi krefas da inaxeba Cveulebrivi sardafis pirobebSi 2-3 kviras. ZiriTadad gamoiyeneba sasufred. nayofi mrgvali, kani Savi, dafarulia nafifqiT, rbilobi moyviTalo feris, mkvrivi da wvniani, xasiaTdeba originaluri gemoTi da aromatiT. forCuni _ amerikuli jiSia. miRebulia 1990 wels j. veinbergeris mier. xasiaTdeba saadreo-saSualo periodis yvavilobiT. msxmoim r x mier. xas siaTdeb ba s saS Sualo p per riodis yvavilobiT, msxmoiarobs regularulad da metad uxvad, erTi xis saSualo mosavali srulmsxmoiarobaSi 40-50 kg-ia. nayofi saSualo zomis 60-70 grami, mwifdeba agvistos Sua ricxvebSi, moiTxovs ramdenime vadaSi krefas. sasufre daniSnulebis jiSia. nayofi mrgvali, sferuli formisaa. kani muqi wiTelia, romelic simwifeSi muqi Savi xdeba. dafarulia intensiuri nafifqiT. rbilobi mkvrivia, xasiaTdeba momJavo-motkbo, sasiamovno gamorCeuli gemoTi. kurka sakmaod wvrilia, rbilobs ar scildeba. TviTdamtveravi jiSia. blek-amberi _ amerikuli jiSia. miekuTvneba kaliforniuli sase- leqcio programis jgufs. miRebulia 1980 wels. xasiaTdeba saadreo-saSualo periodis yvavilo- arobs uxvad da regularulad. nayofis zoma saSualo zomaa 80-100 grami. mwifdeba ivlisis bolosagvistos dasawyisSi. moiTxovs ramdenime vadaSi krefas da kargad inaxeba Cveulebrivi sardafis pirobebSi 3-4 kviris ganmavlobaSi. ZiriTadad gamoiyeneba sasufred. nayofi mrgvali formisa gamokveTili cxviriT, kani muqi wiTelia, dafarulia nafifqiT, rbilobi mkvrivi da wvniani, xasiaTdeba momJavo-motkbo gamorCeuli gemoTi, kurka saSualo zomisaa, rbilobs Znelad scildeba. zviad boboqaSvili, soflis meurneobis akademiuri doqtori P.S. winamdebare statiebis gamocema SesaZlebeli gaxda amerikis SeerTebuli Statebis saerTaSoriso ganviTarebis saagentos (USAID (USAID)) mier gaweuli daxmarebis Sedegad. dokumenti SemuSavebulia USAID/NEO proeqtis mier da misi Sexedulebebis gaTvaliswinebiT. statiebi ar gamoxatavs amerikis SeerTebuli Statebis saerTaSoriso ganviTarebis saagentosa da amerikis SeerTebuli Statebis mTavrobis mosazrebebs. axali agraruli saqarTvelo 11 პრობლე მა პრობლემა sa qar T ve los ba zar ze ar se bu li sa su qe bi da mce na re Ta dac vis sa Su a le be bi ma Ti efeq tu ro ba da eko lo gi u ri usaf r Txo e ba saqarTvelos xelisuflebis agrarulma politikam miwis mesakuTre fermerebi da glexebi sagrZnoblad gaaaqtiura. es mniSvnelovani faqtia da yvela fexis nabijze igrZnoba. Sesabamisad gaaqtiurda biznesi, romelmac soflis meurneoba unda daakmayofilos sasuqebiT da mcenareTa dacvis saSualebebiT. aq upirveles problemad dgeba sakiTxi qarTul bazarze arsebuli saSualebebis efeqturobisa da ekologiur usafrTxoebis sakiTxi dgeba. migvaCnia, rom momxmarebelma Tavisi janmrTelobis dasacavad da qveynis garemos momavali TaobebisaTvis, rac SeiZleba janmrTel mdgomareobaSi gadacemisaTvis yovelTvis sifrTxile unda gamoiCinos. sadReisod qarTul bazarze ramdenime cnobili kompania gamoikveTa: Sveicaruli - „sinJenta“, amerikuli „diuponi“ da „dau-agro“, germanuli - „basfi“ da „baieri“, aseve zogierTi sxva evropuli kompaniebi (italia, espaneTi da sxva). es kompaniebi bazris daaxloebiT naxevars akmayofileben. maTi produqciis xarisxi maRalia da moxmarebis reglamentis zusti dacvis SemTxvevaSi ekologiurad naklebi safrTxis Semcvelia, rogorc adamianis janmrTelobisaTvis, aseve mTlianad garemosaTvis. bazris danarCen segments e.w. „jeneriki“ produqcia iseTi qveynebidan abalansebs, rogoricaa CineTi, indoeTi, TurqeTi, irani da sxva. momxmareblisaTvis advilad gasagebi rom iyos ganvmartavT sityva „jenerikis“ Sinaarss. dRes cnobilia sasuqebis da mcenareTa dacvis saSualebebis warmoebis teqnologiebi da moqmedi qimiuri nivTierebebi da arsebobs Sesabamisi patentebi. dasavleTis ganviTarebuli qveynebis mier warmoebul produqtebSi daculia ZiriTadi moqmedi nivTierebaTa sisufTavis xarisxi, amasTan erTad gaTvaliswinebulia moqmedebis efeqturi teqnologiuri meqanizmebi da ekologiuri usafrTxoebis sakiTxebi. rac Seexeba „jenerikebs“ — yovelive zemoT aRniSnuli Tvisebebi efeqturobis da ekologiuri usafrTxoebis Sesaxeb naklebadaa daculi. aqedan gamomdinare „jenerikebis“ moxmarebis SemTxvevaSi, garda imisa, rom momxmarebeli ver aRwevs Sedegs mosavlianobis raodenobis da xarisxis maCveneblebis monacemebiT, qmnis ekologiur safrTxes - abinZurebs s/s produqcias, niadags, gruntis wylebs da mTlianad garemos toqsikuri nivTierebebis (pesticidebis) narCenebiT. ras vTavazobT momxmarebels? rogor daicvas Tavi uxarisxo, xSir SemTxvevaSi, saSiSi da mavne produqciisagan?! bazarze arsebuli yvela biznesmeni 12 axali agraruli saqarTvelo cdilobs, reklama gauwios Tavis produqcias, moizidos meti momxmarebeli da naxos didi mogeba. xSir SemTxvevaSi rac ufro dabalxarisxiania produqti, mas ufro meti reklamireba ukeTdeba da kidev erTi, SedarebiT iafia. dabali msyidvelobiTi unaris mqone glexi gadawyvetilebas fasis mixedviT iRebs, xolo dabal efeqts mxolod wlis bolos xedavs. arsebuli wesis mixedviT qveyanaSi axali preparatis Semotanisas misi saxelmwifo registracia xdeba, romelsac axorcielebs saqarTvelos soflis meurneobis saministros sursaTis uvneblobis da mcenareTa dacvis specialuri saagento. registraciis procedura iTvaliswinebs winaswar gamocdas da specialistebis daskvnas produqtis xarisxze da efeqturobaze. am saqmianobis SesrulebisaTvis aucilebelia minimum eqsperti-specialistebi, Sesabamisi samsaxuri (instituti) da sacdeli farTobebi. samwuxarod, bolo periodSi Sesabamisi profilis agraruli institutebi da sacdel-eqsperimentuli bazebi praqtikulad aRar arsebobs. yovelive zemoTaRniSnulidan gamomdinare registracia garkveulwilad formalur xasiaTs iRebs. amrigad, bazari am mxriv daucvelia. migvaCnia, rom am problemis mosagvareblad saxelmwifos mxridan saswrafo reagirebaa saWiro. Seqmnili situaciidan gamosavlis mizniT momxmarebels vTavazobT isargeblos specialuri sakonsultacio samsaxurebis momsaxurebiT, rogorc TbilisSi, aseve regionebSi da cnobili evropuli kompaniebis produqcia airCios da ufaso kvalificiuri konsultaciebi gaiaros. მაისი, 2013 მექ ანიზ აც ია მექანიზაცია niadagis minimaluri damuSaveba - qveynis ekonomikuri ganviTarebis mniSvnelovani prioritetia niadagis damuSavebis Tanamedrove teqnologiebs qveynis soflis meurneobis ganviTarebisaTvis didi mniSvneloba eniWeba. miwis xarisxi da produqtiuloba umniSvnelovanesia soflis meurneobis ganviTarebaSi. yoveli axali teqnologia, romelic ar aris tradiciuli saqarTvelosaTvis, saWiroebs fermerTa cnobierebis amaRlebas am teqnologiis mniSvnelobaze wylismieri da qarismieri eroziis Semcirebis kuTxiT. saqarTvelos agraruli politikis koncefciaSi aRniSnulia, rom saqarTvelos ukavia 69,7 kv.km., anu daaxloebiT 7,0 milioni ha farTobi; aqedan dablobze modis 13% anu 910 aTasi ha, mTis wina zolze — 33,4% anu 2 ml 338 aTasi ha, mTaze — 53,6% anu 3 ml 752 aTasi ha. amrigad, saqarTvelos mTliani farTobis 46,4% anu 3 ml 248 aTasi ha gamoiyeneba soflis meurneobis produqciis warmoebisaTvis, saidanac 0,8 ml. ha aris saxnavi. rogorc statistikidan Cans, saqarTvelos teritoriis naxevarze meti mTebs, gorakebs, borcvebs uWiravs. mesamedi — mTiswinebs da mxolod meaTedze odnav meti- vakes. rTuli da didqanobiani reliefi, sxva iseT faqtorebTan erTad rogoricaa: naleqebis sakmaod didi raodenoba da maRali intensivoba, bunebis xSiri Wirveuloba, aTeuli wlebis ganmavlobaSi gabatonebuli uyairaTo damokidebuleba miwisadmi, warmoadgens im ZiriTad mizezebs, romelTa gamoc saqarTveloSi niadagis erozia farTodaa gavrcelebuli, anu niadagis zedapiris daSla, gadaadgileba da dakargva wylis an qaris zemoqmedebiT msoflios winaSe mdgar ekologiur problemaTa Soris erozias gansakuTrebuli adgili uWiravs. asiaTasobiT weli dasWirda bunebas, rom dedamiwis zedapirze nayofieri niadagi, Cveni marCenali miwa, kacobriobis erT-erTi upirvelesi simdidre Seqmniliyo. misi dacva, gafrTxileba da momavali TaobebisaTvis SenarCuneba, Cveni erT-erTi umniSvnelovanesi amocanaa [1]. sayovelTaod aRiarebulia, rom msoflioSi mosavlianobis sagrZnobi matebis miuxedavad, rac ZiriTadad herbicidebis, sasuqebis, mowinave agroteqnikis, Tanamedrove samelioracio sistemebisa da maRalefeqtiani jiSebis gamoyenebiTaa ganpirobebuli, bevr regionSi მაისი, 2013 mcirdeba niadagis nayofiereba, risi umTavresi mizezi niadagis eroziaa. ukve mravali saukunea rac kacobrioba niadagis eroziis Sedegad mniSvnelovan zarals ganicdis. am zaralma bolo aTwleulebSi mniSvnelovnad imata, magram msoflios mTeli rigi qveynebis gamocdileba da Cveni qveynis sxvadasxva regionebSi miwaTmoqmedebis niadagdamcavi sistemis danergvis dadebiTi Sedegebi gvaimedebs, rom SesaZlebelia eroziuli movlenebis gavrcelebis arealisa da intensivobis mniSvnelovnad Semcireba. oRond, amisaTvis saWiroa qveynis mTeli Zalebis mobilizacia da mizanswrafuli Sroma saTanado finansirebisa da gasatarebel RonisZiebaTa samecniero-teqnikuri uzrunvelyofis pirobebSi. saqarTvelos kanonis “niadagis dacvis Sesaxeb” [2] me-3 muxlSi aRniSnulia, rom ”niadagis dacviTi RonisZiebebi da saSualebebia: g) eroziisagan niadagis dacvisaTvis organizaciul-sameurneo, agroteqnikuri, satyeo-samelioracio, hidroteqnikuri, niadagdacviTi RonisZiebebis kompleqsuri SerCeva”; agroteqnikur RonisZiebebSi ki unda vigulisxmoT niadagis damuSavebis Tanamedrove, resursdamzogi samanqano teqnologiebi, romelTa Soris erT-erTia niadagis minimaluri damuSaveba. es teqnologia, uaxloes warsulSi, naklebad xelmisawvdomi iyo fermerebisaTvis, radgan is gulisxmobs sruli teqnologiuri ciklis erTi gavliT Catarebas, romelic damokidebulia didi raodenobiT sxvadasxva saxis da konstruqciulad rTuli manqana-iaraRebis arsebobaze meurneobaSi, rac individualuri fermerisaTvis praqtikulad SeuZlebelia. Tumca, axla situacia SeiZleba Seicvalos da es teqnologia individualuri an damoukidebeli mcire fermebisaTvis xelmisawvdomi gaxdes. zemoTaRniSnuli mizezebis gamo niadagebis degradaciis procesi katastroful formebs iRebs. yovelwliurad msoflioSi sameurneo miznebiT gamoyenebas akldeba 5 -7 ml. ha saxnavi miwis farTobebi, saidanac farTobebis 60% — wylismieri eroziis Sedegad, xolo qarismieri eroziis gamo — 40%. aRniSnuli momenti aiZulebs miwaTmosargebleebs, rom niadagis damuSavebis teqnologiebi erTdroulad eroziis sawinaaRmdego RonisZiebebis xasiaTs atarebdnen. niadagis eroziis Tavidan acilebisaTvis erT-erTi mTavari RonisZiebaa niadagis xvna beltis gadabrunebis gareSe e.i. ar xdeba nawveralisaTvis da niadagis qveda fenebisaTvis adgilis Secvla, aramed mimdinareobs maTi adgilze erTdrouli gafxviereba. aRniSnuli teqnologiiT niadagis damuSaveba ar aris axali. igi jer kidev XIX saukunis bolos Teoriulad daasabuTa da praqtikulad ganaxorciela cnobilma rusma mecnierma ivane ovsinskom, XX saukunis 30-ian wlebSi volgispireTSi dabal siRrmeebze niadagis damuSavebis teqnologia Seiswavla da ganaxorciela n. m. tulaikovma; 1954 wlidan t. malcevi [3,5] nergavs ufrTo guTnebiT niadagis damuSavebas aRmosavleT cimbirSi. gasuli saukunis 70 — 80-ian wlebSi Seqmnili iyo da farTod gamoiyeneboda guTnis gareSe niadagis damuSavebis teqnologiebi da manqanaTa mTeli sistema ruseTSi, ukrainaSi, yazaxeTSi da sxva qveynebSi, romelTa safuZvelic a.i. baraevis Sromebi da mis mier damuSavebuli meTodikebi iyo. yvelaze ufro xSirad Tanawyobil operaciebs praqtikaSi iyeneben niadagis Tesviswina damuSavebisa da Tesvisas. Teoriulad, naTesis damuSavebis ricxvi SeiZleba daviyvanoT erTamde — Tesvamde. praqtikulad niadagis damuSavebis ricxvis zRvrulamde Semcirebis ideas mraval qveyanaSi emsaxureba sasoflo-sameurneo kulturebis movla-moyvanis teqnologiebi kvalSi, RarSi an kordze pirdapiri Tesvis gamoyenebiT, romelic axali agraruli saqarTvelo 13 მექა ნიზაცია მექანიზაცია saSualebas iZleva Semcirdes sawarmos danaxarjebi da niadagis danakargi qarismieri eroziisagan. miwaTmoqmedeba praqtikulad niadagis daumuSaveblad („nulovani damuSavebis” fonze) SesaZlebelia mxolod rigi pirobebis Sesrulebisas. pirvel yovlisa aRniSnuli teqnologiebis gamoyeneba yvelaze misaRebia sakvebi marcvleuli kulturebis moyvanisas. amis garda, da es yvelaze mTavaria, aRniSnuli teqnologiebis gamoyeneba mTlianad damokidebulia herbicidebis gamoyenebaze. aRniSnuli teqnologiis upiratesobebi SeiZleba Semdegnairad Camoyalibdes: 1) muSaxelis naklebi raodenoba; 2) dros dazogva; 3) manqana-iaraRebis cveTis Semcireba; 4) sawvav-sacxebi masalebis dazogva; 5) sasoflo-sameurneo kulturebis xangrZlivi (grZelvadiani) produqtiulobis zrda; 6) wylis xarisxis gaumjobeseba; 7) niadagis eroziis Semcireba 8) niadagis tentevadobis amaRleba; 9) niadagis infiltraciis amaRleba; 10) niadagis gamkvrivebis Semcireba; 11) niadagis damuSavebis xarisxis amaRleba; 12) cocxali organizmebis didi raodenoba; 13) naxSirorJangis emisiis Semcireba; 14) haeris dabinZurebis Semcireba. aRniSnuli teqnologiiT dasam muSavebeli miwebi sakmaod mravladaa aaRmosavleT saqarTvelos qarismieri e eroziis gavrceleb bis zonaSi. Tanam medrove teqnolog giebis pirobebSi niadagis minimalur ri damuSavebis teqnologiis danergva t teqnikurad probl lemas ar warmoadg gens. Tu uwin niad dagis damuSavebis aRniSnul teqnologias gamoyeneba hqonda praqtikulad mxolod did farTobebze, dReisaTvis misi gamoyeneba SesaZlebelia nebismieri farTobis sasoflo-sameurneo nakveTebze, e.i. dasamuSavebeli farTobis zomas praqtikuli mniSvneloba ara aqvs. miwis damuSavebis es meTodi tradiciulad ar gamoiyeneboda saqarTveloSi, amitom misi danergvisaTvis Tavdapirvelad saWiro iqneba rac SeiZleba meti sxvadasxva tipis sapilote proeqtebis ganxorcieleba da fermerebisaTvis sakonsultacio momsaxurebis uzrunvelyofa. amasTanave saWiro iqneba miwaTsargeblobis sakanonmdeblo bazis gamkacreba, raTa miwis eqsploataciis procesSi mniSvnelovani pasuxismgebloba gadavides mis mflobelze. aRniSnul teqnologias SesaZlebelia rekomendaciebi mieces aRmosavleT saqarTvelos Sida qarTlis (goris, kaspis, mcxeTis raionebi), gare kaxeTis (gardabnis, sagarejos, siRnaRis raionebi) da Siraqis (dedofliswyaros raioni) regionebSi niadagebis damuSavebis dros. rekomendebuli teqnologiiT mkveTrad Semcirdeba an mTlianad aRikveTeba niadagis eroziis ga- movlineba saxnav miwebze [7]. Sedegad gaumjobesdeba niadagis fizikuri, fizikur-qimiuri, biologiuri Tvisebebi. amaRldeba niadagis biologiuri aqtivoba, Sesabamisad misi nayofiereba. moimatebs miRebuli mosavlis raodenoba 0.500.80 t/ha-ze. Semcirdeba miRebuli produqciis TviTRirebuleba. ZiriTadi barieri, romelic xels uSlis zemoTaRniSnuli teqnologiis danergvas saqarTveloSi, is aris, rom ar mimdinareobs monitoringi im parametrebze, romlebic aucilebelia niadagis eroziulobis da sxva sidideebis Sesafaseblad. amgvarad, am sistemis awyoba damatebiT xarjebs moiTxovs, rac ar unda daawves mZime tvirTad miwis mesakuTreebs, gansakuTrebiT mcire fermebis SemTxvevaSi. minimaluri damuSavebis teqnologia ar warmoadgens tradiciuls saqarTvelosaTvis da ar aris gavrcelebuli bazarze. aucilebeli iqneba bazris uzrunvelyofis rgolis Camoyalibeba. mosaxleobis, fermerebisa da adgilobrivi xelmZRvanelobis cnobierebis amaRleba am teqnologiis ekonomikuri efeqtisa da klimatis cvlilebis negatiuri gavlenis SesaZlo gaZlierebis Sesaxeb umniSvnelovanesia SemoTavazebuli teqnologiis danergvis da Semdgom misi mdgradobis uzrunvelyofis procesSi. saWiro iqneba adgilobrivi kadrebis momzadeba-gadamzadeba, romlebic moemsaxurebian resursdamzogi teqnologiebis ganxorcielebisaTvis Tanamedrove sasoflo-sameurneo teqnikas. elguja SafaqiZe saqarTvelos soflis meurneobis mecnierebaTa akademiis wevrkorespondenti, teq. mecn. doqtori, sau-is sruli profesori. gamoyenebuli literatura 1. saqarTvelos niadagebis eroziisagan dacva. koncefcia (2012-2020 w.w.). saqarTvelos erovnuli akademia, Tbilisi, 2012 w. gv. 2-3. 2. saqarTvelos kanoni “niadagis dacvis Sesaxeb”; saqarTvelos parlamentis uwyebebi, 1994, #18. 3. SafaqiZe e. natroSvili d. sasoflo-sameurneo manqanebi (I nawili), “poligrafi”, Tbilisi, 2010; gv. 112-114; 115-123; 4. Овсинский И. Е., Новая система земледелия, пер. с польск., М., 1911; 5. Мальцев Т.С. Сборник статей и выступлении, М., 1955. 6. Найденов А.С, Терешенко В.В, Бардак Н.И, Обработка почвы: найти золотую середину, Алма-Ата, 2007.стр. 45-68. 7. veb-gverdi www.no-till.pro; 8. С.Н. Саленков, Ресурсосбережение и снижение затрат при возделываннии зерновых культур - приоритетные направления в растениеводстве. Минск, 2005. стр. 11-37. 14 axali agraruli saqarTvelo მაისი, 2013 მებ აღ ის გვერდი მებაღის გვე რდი kur ko va ni kul tu re bis pro fe si u li dac va Cveni qveynis klimatur-bunebrivi pirobebi umetesi saxeobis kurkovani kulturebis: aluCis, qliavis, tyemlis, alublis, blis, atmis, gargris zrda-ganviTarebisTvis metad xelsayrelia. aprilidan oqtombris CaTvliT SesaZlebelia qarTul sufras amSvenebdes sxvadasxva kulturebis nayofi, maT aseve didi saeqsporto potenciali aqvs da garkveuli Semosavlis wyaros warmoadgens. swori agroteqnikuri RonisZiebebis, kerZod mavnebel-daavadebaTa brZolis RonisZiebebis gatarebis gareSe maRali da xarisxiani mosavlis miReba warmoudgenelia. mavnebel daavadebaTa mimarT gansakuTrebiT mgrZnobiarea kurkovani kulturebi, romlebic garkveul wlebSi did zians ayeneben mcenareebs da amcireben maTi eqspluataciis vadebs. esenia: moniliozi anu ruxi sidample, am daavadebas ori forma gaaCnia: moniliozuri damwvroba da nayofis sidample. moniliozuri damwvroba moniliozuri damwvroba gazafxulze vlindeba, rac yvavilebis feris SecvliTa da maTi Semdgomi gaxmobiT gamoixateba, foTlebic aCerebs zrdas, yvavilTan erTad Camoekidebian totebic. Zlieri dazianebis SemTxvevaSi mcenare naxanZralis STabeWdilebas tovebs. nayofebze daavadeba mura feris laqebis saxiT vlindeba, romlebic swrafad erTdebian da mTel nayofs moicaven. dampali nayofebi Zirs cviva an gamxmari saxiT mcenaris totebze momavali wlis gazafxulamde rCeba. daavadebis masiur gavrcelebas xels uwyobs gazafxulze gaxangrZliმაისი, 2013 veburi dabali temperatura, xSiri wvimebi, nisli da Warbi tenianoba. daavadebuli xeebi knindeba, swrafad berdeba, nayofebi arastandartulia da mosavlianobac mcirdeba. kokomikozi daavadebis simptomebi yvela nawilze vlindeba: foTlebze, yunwebze, nayofebze, xandaxan ylortebzec. foTlebis zeda mxareze jer gamoCndebian foTlisebri, moiisfro laqebi, xolo qveda mxareebze, gansakuTrebiT tenian amindSi — movardisfro, moTeTro fifqebi, romelic daavadebis gamomwvevi sokos nayofianobas warmoadgens. xolo ylortebze, yunwebze an nayofebze warmoiqmneba Cazneqili, yavisferi laqebi an wylulebi moTeTro fifqebiT. nayofebi deformirebulia, cudad viTardeba da ugemuria. Zlieri dazianebis SemTxvevaSi foTlebi naadrevad cviva, ivlis-agvistoSi zrdasruli xeebi foTlebis 60-80% kargaven, xolo axalgzarda xeebi srulad foTlebis gareSe rCeba. daavadebis ganviTarebas xels uwyobs dabali temperatura da teni. klasterosporiozi anu foTlebis dafacxaveba. daavadebis simptomebi SesaZlebelia SevamCnioT mcenaris miwiszeda, TiTqmis, yvela organoebze. foTlebze daavadebis simptomebi gamovlindeba momrgvalo, Ria yavisferi laqebis saxiT, romelic SemosazRvrulia mura wiTeli xazebiT, Zlieri daavadebis dros Sua nawilebi, e.i. qsovilebi, carielia da foTlebi cvenas iwyebs. ylortebsa da kvirtebze ki mcire zomis, mrgvali narinjisfer-wiTeli laqebi, romlebic mogvianebiT ibzareba, skdeba da webosmagvari masa gamoiyofa. kvirtebi da ylortebi Rebulobs wiTel, moyviTalo an mura Seferilobas, radgan webosmagvari siTxe myardeba da mcenaris nawilebs faravs. nayofebze warmoiqmneba mcire, wiTeli feris msubuqad Cazneqili laqebi, SemdgomSi dazianebuli qsovilebi amovardeba an rCeba dabzaruli, gamerqnebuli saxiT, saidanac webosmagvari masa gamodis. nayofebi maxinj formas iZens, adgil-adgil dazianebuli adgilebi kurkebamde xmeba. daavadebis ganviTarebas xels uwyobs Tbili, teniani klimati. daavadeba iwvevs naadrev foTolcvenas, ris Sedegad Semodgomaze ylortebs iviTarebs, merqani ver aswrebs bunebriv simwifes da zamTars xeebi dasustebuli xvdeba da xSirad iyineba, saboloo jamSi mcenare sustdeba da mosavlianoba mcirdeba. atmis nacari aavadebs foTlebs da ylortebs. foTlebze nacrisferi fifqi jer laqebis saxiTaa, Semdeg ki foTols mTlianad edeba. aseTi foToli yviTldeba da naadrevad cviva. daavadebis garegnuli niSnebi adreul jiSebze maisis meore naxevridan vlindeba, ZiriTad xelSemwyob pirobad iTvleba wina wlis infeqciis maragi, xangrZlivi da xSiri wvimebis dros daavadeba naklebad viTardeba. xolo SefardebiTi tenianobis maRali done daavadebisTvis xelSemwyobia. totebis daavadeba ufro seriozulia. is laqebis saxiT iwyeba da Semdeg mTel tots edeba, aseTi toti Zlier sustdeba, deformirdeba da wveri uxmeba. axali agraruli saqarTvelo 15 მება ღის გვერდი მებაღის გვერ დი atmis foTlis sixuWuWe aavadebs foTlebs, totebs, yvavilebsa da nayofebs, foTlebis da totebis dazianeba xSiria, xolo yvavilisa da nayofis daavadeba SedarebiT iSviaTia. daavadeba foTlis firfitis daxuWuWebiT iwyeba. dasawyisSi foToli mwvane ferisaa, Semdgom mkrTaldeba, zog adgilze mowiTalo feri gadahkravs, xolo bolos monacrisfro elfers iRebs, Semdgom aseTi foTlebi cviva, xolo naadrevad gacvenili foTlebis adgilas momavali wlis kvirtebis xarjze axali foTlebi viTardeba, ris gamoc toti kargad ver mwifdeba da zamTarSi wveri eyineba. kurkovan kulturebs did zians ayenebs, agreTve, mavnebeli mwerebi da tkipebi. mwuwni mavneblebidan aRsaniSnavia atmis anu Tambaqos bugri, alublis bugri, qliavis bugri, ablabudisebri tkipebi (mura, kunelis, wiTeli). isini foTlisa da axalgazrda ylortebis ujredebis wvens wuwnian, ris Semdeg irRveva nivTierebaTa cvlis procesi, kerZod mcirdeba fotosinTezis aqtivoba, mcenare Zlier sustdeba da nayofi arastandartuli da uxarisxo gamodis, saboloo jamSi mosavali mcirdeba. foTlis da nayofis mRrRneli mavneblebidan aRsaniSnavia: qliavis nayofWamia, aRmosavluri nayofWamia, alublis xerxia, alublis buzi da sxv. xolo dasavleT saqarTveloSi gavrcelebulia metad saSiSi mavnebeli amerikuli TeTri pepela. kurkovnebis kompleqsuri, profesionaluri dacva iTvaliswinebs ara erTi an ori mavne organizmis winaaRmdeg brZolis RonisZiebebis gatarebas, aramed mTel Ro- 16 axali agraruli saqarTvelo nisZiebaTa sistemas, rogorebicaa agroteqnikuri, profilaqtikuli da mcenareTa dacva. gTavazobT Sveicaruli kompania „singenta“-s mier SemoTavazebul mcenareTa mavne organizmebis winaaRmdeg brZolis sistemas: I. adreul gazafxulze kvirtebis dabervis fazaSi 3% bordos nareviT wamloba. II. kokrebis gamoCena-yvavilebis win 0,035% — „xorusi“ + 0,5% — „Tiovit jet“ + 0,08% — „aqtara“. III. yvavilebis fazaSi, gansakuTrebiT maSin Tu dabali temperaturisa da xSiri atmosferuli naleqebis gamo yvaviloba Wianurdeba: 0,03% — „skoriT“ wamloba. IV. yvavilobis damTavreba: 0,03% — „skori+0,04% — „topazi“ +0,15% — „aqteliki“. V. 8-10 dRis Semdeg 0,03% — „taspa“ +0,04% — „karate zeoni“. VI. 10-12 dRis Semdeg: 0,2% — „diTan m“ — 45+0,04% — „karate zeoni“. tkipebis gavrcelebis SemTxvevaSi kombinirebul nazavs daemateba 0,1% — „nvertimeki“. yovel konkretul SemTxvevaSi wamlobis jeradobas, preparatebis asortiments da vadebs gansazRvrul mcenareTa dacvis specialisti, romelic mavnebeldaavadebaTa ganviTarebis intensivobas da adgilobriv pirobebs iTvaliswinebs. ix. sqema kurkovani kulturebis profesionaluri dacva. zurab lolaZe Syngenta ta-s -s warmomadgeneli amierkavkasiaSi. მაისი, 2013 თანამედ როვე ტე თანამედროვე ტექნოლოგიები ქნოლოგიები efeqtiani mikroorganizmebi M teqnologia soflis meurneobaSi cnobilia, rom sayovelTao da masStaburi qimizacia Zalze Zviri ujdeba samyaros: bunebaSi irRveva TviTregulaciis unari, sustdeba mcenareebis, cxovelebisa da adamianebis TviTdamcavi meqanizmebi. dRes ukve cxadia, rom mineraluri sasuqebi mTlianad fitavs niadags. gamofituli niadagidan kargi mosavlis misaRebad saWiro xdeba misi makro da mikroorganizmebiT kargad dabalansebuli sasuqis Setana. aseTi balansis SesanarCuneblad metad Zviri RonisZiebebis ganxorcielebaa saWiro. Tumca, arcTu dabalansebul kvebas SeuZlia Seavsos iseTi biologiurad aqtiuri nivTierebebis Semcveloba, rogoricaa fermentebi, vitaminebi, organuli mJavebi da a.S. anu yovelive is rasac biohumusi ewodeba. am srulyofilebis gareSe ki arc niadagi da arc mcenare ar SeiZleba iyos janmrTeli da uxvmosavliani. soflis meurneobaSi ukanaskneli naxevarsaukunovani problemis gadasaWrelad mowodebulia e.w. “efeqtiani mikroorganizmebi”, romelic Tanamedrove msoflioSi M teqnologiiT aris cnobili. am teqnologias pirvelma iaponelma mecnierma teruo xigam miagno. man Seqmna niadagis sasargeblo mikroorganizmebis uaRresad rTuli kompleqsi, rasac M teqnologia, anu efeqturi mikroorganizmebi daarqva. igi dRes yvelgan warmatebiT inergeba da im qveynebis ricxvi, sadac mas efeqtianad iyeneben, ganusazRvrelad izrdeba.. praqtikam cxadyo, rom M teqnologias planetis ekologiuri mdgomareobis gaumjobesebaSi, organuli soflis meurneobis aRorZinebaSi da didi (msxvili) gamwmendi sistemebis meTodis meSveobiT, dabinZurebis problemis gadaWraSi mniSvnelovani wvlilis Setana SeuZlia. soflis meurneobaSi M teqnologiis danergva mosaxleobis maRali xarisxis, ekologiurad usafrTxo kvebis produqtebiT momaragebisa da aqedan gamomdinare, mosaxleobis janmTelobis gaumjobesebis saSualebas iZleva. rac mTavaria, xels uwyobs degradirebuli da sasargeblo mikroorganizmebisagan gaRaribebuli niadagebis rekultivacias. ras warmoadgens M teqnologia? is or jgufad iyofa, romlebic urTierTsapirispiro saarsebo pirobebs moiTxovs. erTia aerobuli jgufi, romelsac Jangbadi sWirdeba, meore ki anaerobuli jgufi, romelzec Jangbadi uaryofiTad moqmedebs. Tumca, maTi Tanaarseboba SesaZlebelia, radgan erTi maTganis cxovelmoqmedebis produqti meoresTvis kvebis wyaroa. specialurad SerCeuli da laboratoriul pirobebSi gamravlebuli mikroorganizmebis Semadმაისი, 2013 nlob S S s aq qtin nTez gen baSi Sedis nom miceteb bi, m mafotos sin zebuli, rZemJava, azotmafiqsirebeli baqteriebi, safuarebi, sxivuri da obis sokoebi da a.S. M teqnologiis efeqturobaSi yvelaze iolad Tqveni meurneobis magaliTze darwmundebiT. M teqnologia nebismieri kulturis mosavlianobis mniSvnelovnad gazrdis saSualebas iZleva. misi sworad gamoyenebiT kitris, pomidvris, badrijnis mosavlianobis 2-3-jer gazrdaa SesaZlebeli. mikroorganizmebi yvelaze keTilsmyofelad bostneul kulturebze moqmedebs. saagarake nakveTebis mflobelebi aRniSnaven, rom kitri da pomidori iolad itans temperaturis cvalebadobas da naklebad avaddeba. M teqnologia aseve sasargeblod moqmedebs kenkrovnebze: Jolo, mocxari, qacvi (Savekala). misi zemoqmedebiT isini metad umklavdebian daavadebebsa da ufro met norC ylortebs iviTareben. mravalricxovani gamoxmaurebebi mowmobs, rom M xsnaris Sesxurebidan erT kviraSi bostneulis kulturebis gare maxasiaTeblebi umjobesdeba: simwvane mkveTri, xolo foTlebi farTo da Zlieri xdeba. mcenareebi, sakontrolo egzemplarebTan SedarebiT, ufro swrafad izrdeba,. M preparatiT morwyuli gaufurCnavi pomidori praqtikulad 100%-iT msxmoiarobs. maTi krefa gvian Semodgomamde SeiZleba. amave dros pomidori ukeTesi gemoTi gamoirCeva, isini ufro wvniani da tkbilia. adreuli jiSis kitrisa da pomidvris moyvanisas pirveli mosavlis miReba Cveulebrivze ori kviriT adre SeiZleba. axali agraruli saqarTvelo 17 თან ამედროვე ტ თანამედროვე ტექნოლოგიები ექნოლო გიებ ი M teqnologiis gamoyenebiT moyvanili bostneulis (gansakuTrebiT Zirxvenebi da baRCeuli) saucxood inaxeba zamTarSi. misi gamoyenebis periodSi paTogenuri mikroflora niadagSi minimumamde mcirdeba. miRebuli mosavali jansaRia, didxans inaxeba, iolad ar lpeba da fuWdeba. magaliTad, vegetaciis periodSi M teqnologiiT damuSavebuli kartofili axali mosavlis miRebamde mSvenivrad inaxeba. yabayi, patisoni da gogra gacilebiT didi izrdeba, amave dros ar kargavs gemosa da didxans inaxeba. saucxoo Sedegebi miiRes im mebostneebma, romlebmac M teqnologiis saswaulebrivi Tvisebebis Sesaxeb SuazafxulSi an sulac vegetaciis periodis dasrulebisas Seityves. gasasinjad seqtembris bolos damuSavebuli gaxmobamde misuli marwyvi gamococxlda da „meore sicocxlis“ aSkara niSnebi gamoavlina. saagarake nakveTze M teqnologiis gamoyenebis saboloo mizani niadagis bunebrivi mosavlianobis aRdgena, masSi humusis dagroveba, gafxviereba, gahaerovnebaa. aseT Sedegebs, miwis ganoyierebas zogierTma fermerebma da moagarakeebma M-is xsnaris moxmarebis meore Tves miaRwies. ra Tqma unda, es xdeba maSin, roca niadagis nayofieri Sre organikis sakmao odenobas Seicavs. M teqnologia dadebiTad moqmedebs yvela saxis mcenareze, marcvleulze, kenkrovnebze, xexilze da sxva. saqarTveloSi sxvadasxva mimarTulebiT M teqnologiis gamoyenebis ramdenimewliani gamocdileba dagrovda, rasac momdevno gamocemebSi Tanmimdevrulad mogawvdiT. saqarTveloSic msxvilma fermerebma did farTobze TandaTan daiwyes M teqnologiis preparatis gamoyeneba. yuradReba minda gavamaxvilo dedoflis wyaros Sedegebze. kerZod, fermer zaqaria gogilaSvilis gamocdilebaze, romelmac erT-erTma pirvelma irwmuna M teqnologiis SesaZleblobebi da ramdenime 100-heqtarze simindis, xorblis da mzesumziris plantaciebze gamoiyena es teqnologia, iq sadac M teqnologa gamoiyena niadagi gaxda struqtuirebuli, iklo sarevelebis raodenobam, niadagSi gaCnda 18 axali agraruli saqarTvelo Wiayela da mosavlianobam pirvelsave wels 15-20%iT imata. niadagis sruli nayofierebis aRdgenas sami weliwadi sWirdeba, rac pirdapir proporciulad moqmedebs mosavlianobis zrdaze da saSualebas mogvcems niadagis nulovani damuSavebis meTodze gadavideT. saqarTveloSi Cvenma samwlianma dakvirvebebma gviCvena, rom M teqnologiis moqmedeba huminurorganuli Txevad sasuq „agrovitasTan” erTad gamoyenebis SemTxvevaSi sagrZnoblad umjobesdeba. ukanaskneli M organizmebisaTvis unikalur sakveb ares iZleva, isini advilad mravldebian da niadagSi humusis warmoqmnas uwyoben xels. M teqnologiis kidev erT, moagarakeebisTvis aranakleb saintereso Tvisebis Sesaxeb gacnobebT. sazafxulo tualetSi M preparatis mcire odenobiT damateba erT kviraSi aqrobs usiamovno sunis, ori sami Tvis Semdeg ki yvelaferi gardaiqmneba kompostad, romelic sasuqad gamoiyeneba. M teqnologiis gamoyenebis ekonomiur mxaresac gavecnoT: M universaluri mikrobiologiuri preparatia, romlis SeZenac specialur maRaziebSia SesaZlebeli. 1 litri sakmarisia ramdenime measedi miwis nakveTis dasamuSaveblad. M teqnologiis gamoyenebis oTxi varianti arsebobs. 1) M teqnologia ZiriTadi wyalxsnaris saxiT 1:100-dan 1:1000-mde proporciiT miwis da mcenareTa mosarwyavad. 2) M - 5 mavneblebisa da avadmyofobebisagan mcenareTa dasacavad. 3) M komposti-maRali mosavlis miRebis safuZveli. 4) fermentirebuli mcenareuli nedleulis M eqstraqti, mcenareTa kvebisaTvis da sarevelebTan sabrZolvelad. M teqnologiis yvela es Semadgenlebi nebismieri organuli nivTierebebisagan iwarmoeba. gamodis, rom mebaRe-mebostnes SeuZlia TviTon awarmoos Tavisi nakveTisaTvis nebismieri sasuqi da mcenareTa dacvis biologiuri saSualebebi, amave dros raime qimikatebis SeZena saWiro ar aris. Cveulebriv saTavsoSi, pirdapir samzareuloSi, kvebis produqtebis narCenebisagan damzadebuli kompostis nairsaxeoba, romelsac araviTari usiamovno suni ar aqvs, Tavisi sasargeblo TvisebebiT aRemateba nebismier ZviradRirebul biohumuss. Tqven SegiZliaT amisaTvis biohumusi (komposti) tonobiT daamzadoT. ase rom, TviTon iangariSeT. sergo uCava saqarTvelos teqnikuri universitetis efeqturi mikroorganizmebis saswavlo-samecniero centris direqtori mixeil odiSaria S.p.s. „bekiuri”-s gen. direqtori fiz-maT. mecn. doqtori მაისი, 2013 მებ აღ ის გვე მებაღის გვერდი რდი citrusovanTa mavneblebi da maTTan brZolis saSualebebi kompania BASF-is preparatebiT citrusovanTa frTaTeTra citrusovanTa frTaTeTra frTaTeTra citrusovanTa ojaxis, TiTqmis, yvela warmomadgenels azianebs, igi zamTars matlisa da nawilobriv pupariumis fazaSi atarebs. gazafxulze (maisSi) pupariumidan gamofrenili imago mcenaris qveda foTolze kvercxebs gafantulad debs. kvercxebis raodenoba erT foTolze zogjer Zalian didia, pirvelad kvercxi mkrTali ferisaa, Semdeg ki — muqdeba. embrionis ganviTarebis xangrZlivoba erTi kviraa. axalgamoCekili matlebi foTlis qveda mxareze ikvebebian. citrusovanTa frTaTeTras matlebs pirveli kanis gamocvlis Semdeg fexebi uqrebaT da umoZraoni xdebian. matli samjer icvlis kans, Semdeg pupariumad gadaiqceva. matlis fazis ganviTarebis xangrZlivoba 3-4 kviraa, xolo pupariumis 2 — kvira. mkurnaloba: frTaTeTras winaaRmdeg kontaqtur-nawlavuri inseqticidi „fastaki“ — 0.3l/ha. gamoiyeneba. narinjovanTa bugri gansakuTrebiT norCi foTlebisa da ylortebis wveroebs azi- მაისი, 2013 anebs. dazianebuli foTlebi xuWuWdeba, ylortebi igrixeba da mcenare veRar viTardeba. bugri foTlis qveda mxareze saxlobs da foTlis anatomiur da fiziologiur cvlilebebs iwvevs. narinjovanTa bugri citrusovan kulturebs arapirdapir ziansac ayenebs, mis mier gamoyofil eqskrementebze siSavis gamomwvevi saprofituli sokoebi saxldebian, romelic Savi feris miceliumiT faravs mwvane masas da mcenare fotosinTezis unars kargavs. amasTan nayofi garegnuli SesaxedaobiT uvargisi xdeba. mkurnaloba: bugrebis winaaRmdeg kontaqtur-nawlavuri inseqticidi — „fastaki“ 0.3l/ha. — gamoiyeneba. Cxirisebri fariana Cxirisebri fariana nairWamia mavnebelia, ikvebeba citrusovanTa yvela warmomadgeneliT. igi foTlebs (qveda mxridan), ylor- tebsa da zogjer nayofebsac (farianebis dasaxlebis gamo) azianebs. farianas mavne zemoqmedebis Sedegad mcenaris zrda ferxdeba da xSirad xmeba kidec. Cxirisebri fariana 2-3 Taobas iZleva. mkurnaloba: Cxirisebri farianas winaaRmdeg kontaqtur-nawlavuri inseqticidi „bi-58 axali“ — 1.5 l/ha. Gamoiyeneba. citrusovanTa crufariana narinjovanTa fariana narinjovanTa fariana citrusebs did zians ayenebs. igi rogorc foTlebs, ise nayofebsac azianebs. yviTeli fariana zamTars meore asakis matlisa da nawilobriv imagos fazaSi atarebs. gamozamTrebuli matlebi ganviTarebas maisSi amTavreben, xolo matlebis cocxlad Sobas ivnisSi iwyeben. meore Taobis matlebs — agvistoSi, xolo mesame Taobis — oqtomberSi. mkurnaloba: narinjovanTa fariana winaaRmdeg kontaqtur-nawlavuri inseqticidi „bi-58 axali“ — 1.5 l/ha. gamoiyeneba. citrusovanTa crufariana azianebs citrusebis foTlebsa da ylortebs. zamTars atarebs meore da nawilobriv pirveli asakis matlis fazaSi. gamozamTrebuli meore asakis matlebi maisSi amTavreben zrda-ganviTarebas. sqesobrivad mwifdebian da iwyeben kvercxis debas. kvercxis deba grZeldeba ivli- samde. crufarianas rogorc pirveli, ise meore asakis matlis ganviTaaxali agraruli saqarTvelo 19 მება ღის გვერდი მებაღის rebis xangrZlivoba erTi Tvea, rac damokidebulia haeris temperaturaze. saqarTveloSi citrusovanTa crufarian erT Taobas zrdis. mkurnaloba: citrusovanTa fariana winaaRmdeg kontaqtur-nawlavuri inseqticidi „bi-58 axali“ — 1.5 l/ha. gamoiyeneba. vercxlisferi tkipa vercxlisferi tkipa citrusovan kulturebs uzianebs foTols, kvirts, mwvane ylortsa da nayofs. foToli qveda mxridan brinjaos an odnav oqrosfers, xolo totebi da ylortebi odnav mura fers Rebuloben. dazianebisas nayofi ifareba sqeli korpiT, romelic uaryofiTad moqmedebs qsovilebis sasicocxlo procesebze. daziane- bul nayofSi saerTo Saqari bevrad naklebia, vidre — saRSi, xolo Saqrebis Sefardeba mJavebTan SedarebiT metia, amitomac dazianebuli mandarini ufro tkbilia. tkipa zamTars zrdasruli tkipas fazaSi atarebs, kvirtis qerclis qveS, foTlis yunwis fuZeSi. dasazamTreblad gadasvla iwyeba noembridan da grZeldeba Sua dekembramde. gazafxulze vegetaciis pirvel fazaSi, aprilSi tkipa zamTrobidan gamosvlas da foTlebze kvercxis debas iwyebs. daaxlovebiT maisis bolos an ivnisis pirvel naxevarSi tkipa foTlebidan nayofebze gadasvlas iwyebs, roca naskvi Txilis odenaa. es periodi mis winaaRmdeg sabrZolvelad yvelaze efeqtiania. mkurnaloba: vercxlisferi tkipas winaaRmdeg kontaqtur-nawlavuri inseqticidi „masai“ — 0,5 kg/ha. gamoiyeneba. citrusovanTa wiTelbewviani tkipa wiTel bewviani tkipa Tavis aqtiur fazaSi citrusovanTa mwvane organoebs azianebs. tkipiT dazianebuli narinjovanTa foTlebi qloroziT daavadebuls gavs. da- z an s zi neb buli foTleb bi q qlor rofilis marcvlebs mcire raodenobiT Seicaven. foTlis qsovili ganicdis deformacias, epidermisi da parenqima Sezneqilia, ris Sedegadac muqdeba. foTlebi da ylortebi veRar viTardeba da mcenare knindeba. wiTeli tkipas ricxobrivi zrda gazafxulsa da adre Semodgomaze SeimCneva. tkipas arsebobis uaryofiT rols asrulebs haeris dabali tenianoba. tenianobis 4555% wiTeli tkipas gamravlebis depresias iwvevs. mkurnaloba: wiTel bewviani tkipas winaaRmdeg kontaqtur-nawlavuri inseqticidi „masai“ — 0,5 kg/ ha. gamoiyeneba. veriko SinjikaSvili kompania „agrovitas“ konsultanti მება ღის გვერ მებაღის გვერდი დი rigTaSorisebis gamoyeneba xexilis baRSi dargvidan 4-6 wlis ganmavlobaSi xexilis nergebi maTTvis gamoyofil kvebis ares mTlianad ver iyeneben, maTi fesvTa sistema ar aris ise ganviTarebuli, rom rigTaSorisi srulad moicvas. amitomac, SesaZlebelia rigTaSorisebSi sxvadasxva kulturebis moyvana. rigTaSorisebSi dasargavi an dasaTesi kulturebis SerCevisas gasaTvaliswinebelia ramdenime faqtori: xexili momTxovnia tenis mimarT, gansakuTrebiT vegetaciis pirvel periodSi, amitom unda SeirCes iseTi kulturebi, rom ar Seiqmnas konkurencia tensa da sakvebze xexilsa da rigTaSorisebSi dargul kulturebs Soris. amasTan gasaTvaliswinebelia isic, rom msxmoiare baRSi xexilis totebi Crdilaven niadags da sinaTlismoyvare kulturebis dargva mizanSewonili ar aris. axalgazrda xexilis rigTaSorisebSi SesaZlebelia dairgos pamidori, kitri, badrijani, wiwaka, boloki, kartofili, kvaxi. ar aris rekomendebuli mzesumziris, salaTis, xaxvis, oxraxuSis, ispanaxis moyvana. 20 axali agraruli saqarTvelo მაისი, 2013 მებ აღ ის გვე მებაღის გვერდი რდი Tu baRSi ar gamoiyeneba qimiuri pesticidebi, rigTaSorisebSi SeiZleba marwyvis dargvac. imisaTvis, rom niadagi SevinarCunoT kordis mdgomareobaSi (SevinarCunoT niadagis struqtura, teni), rogorc axalgazrda, ise mozrdil, msxmoiare xexilis baRis rigTaSorisebSi Tesaven mravalwlian marcvlovnebsac, romelTa fesvTa sistema naklebad aSrobs niadags. yvelaze ukeTesia tenis amtani da dabali marcvlovnebi: mravalwliani koindari, namikrefia TeTri, wiTeli wivwiva. Tesvis normebi 100 kv. m farTobze: koindari — 150200 gr, namikrefia — 90-100 gr, wivwiva — 150 gr. Teslis SeZenis win sasurvelia SevamowmoT misi aRmocenebis unari, rac Semdegnairad keTdeba: iRebT dasaTesi kulturis 100 cal Tesls da aTavsebT Tef- Sze, romelSic Cafenilia saSrobi qaRaldi. qaRaldi winaswar kargad gaJRinTeT wyliT da daafareT mina an polieTileni. ase datoveT 7-10 dRe. Tu 100 Teslidan aRmocenda 60, es imas niSnavs, rom aRmocenebis unari aris 60%. Tesli normalurad iTvleba, Tu misi aRmocenebis unari 80-90%-ia. marcvlovnebis Tesli iTeseba gazafxulze an zafxulis dasawyisSi. CaTesvis siRrme 1-2 sm-ia. vegetaciis ganmavlobaSi balaxs Tibaven, roca misi simaRle miaRwevs 15-20 sm. balaxi SeiZleba datovoT mulCis saxiT an aWamoT Sinaur cxovelebs. goCa wereTeli „elkanas“ mrCeveli mexileobis dargSi მეღვინე ობ ა მეღვინეობა naturaluri (`buneburi~) meRvineobis mimarTuleba saqarTveloSi ukve ramdenime welia, rac qarTuli meRvineobis dargSi axali mimarTuleba — „naturaluri meRvineoba“ gamoCnda, rasac jerjerobiT, marTalia, bevri mimdevari ara hyavs, magram CvenSi igi sul ufro da ufro popularuli xdeba. ramdenad axalia es mimarTuleba saqarTveloSi da ra igulisxmeba saxelwodebaSi — „naturaluri Rvino“? ai, is ori ZiriTadi SekiTxva, romlebzec Cven SevecdebiT mokled vupasuxoT dainteresebul pirebs. naturaluri meRvineobis mimarTulebaSi arsebobs erTi aseTi principi: „Rvinos araferi ar unda Caematos da araferi ar unda amoakldes“. am principis dasacavad saWiroa bunebis, niadagis, Rvinis WurWlis, venaxisa da Rvinis xasiaTis kargad cnoba da codna. am yvelafers emateba cota istoria, cota geografia, cota enologia, cota biologia, cota astronomia, bevri Sroma... da Sedegad xelTa gvaqvs naturaluri, „buneburi“ Rvino (ucxoeTis meRvineobis am mimarTulebas eZRvneba elis feiringis wigni — „srulqmnili Rvino“ (Alice Feiring, „Naked Wine“), romelic 2012 wels iTargmna da qarTuladac gamoica. wignis SeZena galaqtion tabiZis 15 nomerSi mdebare naturaluri Rvinoebis sardafSia SesaZlebeli). SevxedoT naturalur Rvinos sami mxridan: venaxi, Rvinis dayenebis meTodi da misi boTlebSi Camosxmis procesi. naturaluri meRviმაისი, 2013 neobis SemTxvevaSi meurne iTvaliswinebs: vazis movlisa da misi wamlobis sakiTxebs, aseve niadagis nayofierebis aRdgena-SenarCunebisa da misi damuSavebis wesebs (samwuxarod, Cveni mokle werilis CarCoebi imis saSualebas ar iZleva, rom dawvrilebiT ganvixiloT mimarTulebis yoveli detali da metadre vazis wamloba, rac sakmaod vrceli da amasTan rTuli sagania). am mimarTulebis mimdevrebi venaxSi mineralur sasuqebsa da herbicidebs ar gamoiyeneben, amasTan isini niadagis xSir (da umizezo) moxvna-kultivacias eridebian, xolo zogierTebi, saerTod, ar mimarTaven venaxis niadagis damuSavebas. niadagis nayofierebis dasacavad, Tu aRsadgenad venaxSi SesaZlebelia: organuli sasuqis, sxvadasxva saxis kompostis, biohumusis, torfis, mcenareuli nayenebis, qvis fqvilisa da nacris garkveuli raodenobiT Setana. es operacia xorcieldeba mxolod m s Sem S mdeg, ro r des ndeb mas sac dadgin ba, rom venaxSi amis saWiroeba namdvilad dgas. aseve SesaZlebelia sideraciis meTodis gamoyeneba da parkosani mcenareebis SeTesvac. am SemTxvevaSi metad sasargeblo meTodad iTvleba, magaliTad, Semodgoma-zamTris periodSi venaxebSi cxvris faris SeSveba. cxvari venaxis niadags anoyierebs, amasTan sarevelebsac mniSvnelovnad amcirebs. Tumca isic unda iTqvas, rom naturalur meRvineobaSi sarevelebis Semcireba TviTmizans namdvilad ar warmoadgens, radgan aseT venaxSi yovel mcenares Tavisi mniSvnelovani funqcia aqvs. amasTan sarevelebze vazis axali agraruli saqarTvelo 21 მეღვინე ო ბა მეღვინეობა mavneblebis bunebrivi mtrebi — sasargeblo mwerebic saxldebian, romlebic ebrZvian da anadgureben vazis mavneblebs da amrigad venaxSi TandaTanobiT myardeba bunebrivi balansi. vazis mavneblebis bunebrivi mtrebis, anu sasargeblo mwerebis mosazidad xSirad venaxSi specialurad momzadebul yuTebsac dgaven, sadac saxldebian sasargeblo mwerebi. garda amisa, amgvar venaxebSi xSirad SevxvdebiT specialurad dadgmul Citis budeebsac, radganac Citebi vazis zogierT mavneblebs sagrZnoblad anadgureben. misasalmebelia, rom amgvari praqtika ukve saqarTveloSic inergeba („xoxbis cremlebi“, „jayelebis Rvino“...). unda aRiniSnos, rom venaxSi sarevelebis arc absoluturad ukontrolobaa savaldebulo. swored amitom, rodesac venaxSi sarevela mcenareebis simaRle im dones miaRwevs, romelic vazTan muSaobas aferxebs, balaxi iTibeba. gaTibva, situaciis mixedviT, SesaZloa ganmeordes. (zogierTebi gaTibul balaxs venaxSive toveben). mcenareebis roli aseve didia venaxis niadagis sicocxlisunarianobisTvisac. naturaluri meRvineobis mimarTulebaSi, niadagis nayofierebis dacvisa da amaRlebis mizniT, arsebobs erTi mTavari wesi — niadagSi unda damyardes bunebrivi balansi da igi damokidebuli ar unda iyos „mudmiv qimiur kvebaze“. amisaTvis ki meurne kargad unda icnobdes 22 axali agraruli saqarTvelo sakuTar venaxs da aseve niadags, romelzec vazia gaSenebuli. niadagis avkargianobaze Tavad is mcenareuli safaric metyvelebs, romelic venaxSia gavrcelebuli. am mxriv gamocdili kaci venaxSi gavrcelebuli mcenareebis mixedviT maSinve mixvdeba, ramdenad Seefereba esa Tu is niadagi vazis kulturas; rogoria misi „pH“; ra da ra komponentebiTaa niadagi mdidari an Raribi da sxv. naturaluri (da ara mxolod naturaluri) meRvineobis mimdevarma kargad unda icodes, Tu romelma adgilma ra Rvino icis. amis garda, rogor moaxdinos venaxisa da niadagis SeTanawyoba ise, rom erTmaneTs maqsimalurad Seuxamos: niadagis tipi, eqspozicia, vazis jiSi, venaxis formirebis tipi, rTvlis dro da sxv. am sakiTxs Tavis droze ilia WavWavaZe Seexo narkvevSi — „Rvinis qarTulad dayeneba“ (1887 w.), sadac man bevr saintereso sakiTxTan erTad ganixila isic, Tu rogorma niadagma rogori Rvino icis. zogadad, unda iTqvas, rom wminda ilia marTlis xsenebuli narkvevi meRvineobis swored im mimarTulebas eZRvneba, rasac Cven winamdebare statiaSi met-naklebad ganvixilavT. mniSvnelovania, rom avtori amgvar Rvinos „buneburi“ Rvinis saxeliT moixseniebs da, amrigad, Tavad davaskvnaT, Tu ramdenad yofila meRvineobis es mimarTuleba CvenSi siaxle? kargi iqneba, Tu qarTuli meRvineobis sferoSi iliaseul am terminsac davamkvidrebT, radgan igi Sinaarsobrivad zustad xsnis terminis — „naturaluri Rvinis“ arss. bolo periodSi, CvenSi, samwuxarod, damkvidrda venaxebSi sarevelebis winaaRmdeg herbicidebis gamoyeneba. unda iTqvas, rom es meTodi sxva araferia, Tu ara venaxis niadagisaTvis sasikvdilo ganaCenis gamotana da misi likvidacia! herbicidebisa da mineraluri sasuqebis, xSir SemTxvevaSi yovlad gauazrebeli, gamoyenebiT niadagi degradirebs da misi sicocxlisunarianoba sul ufro da ufro klebulobs. sabolood ki niadagi „kvdeba“. aRsaniSnavia, rom naturaluri meRvineobis mimarTulebis Tavi da Tavi swored isaa, rom aRdgenil da SenarCunebul iqnes niadagis sicocxlisunarianoba da, aqedan gamomdinare, sabolood miviRoT ara „qimiuri siTxe“, aramed bunebrivi, cocxali produqti, romelsac mxolod cocxali niadagi da jansaRi mcenare iZleva. Cvema winaprebma ara mxolod savenaxe, aramed soflis meurneobis yvela tradiciuli kulturisaTvis miwis SerCeva Zalze kargad icodnen da amasTan axlos icnobdnen TavianTi mxaris niadagebis struqturasa da bunebas. albaT, swored amas unda mianiSnebdes is, rom qarTulma enam Semoinaxa adgilobriv niadagebTan dakavSirebuli mdidari leqsikuri masala, saidanac Cans, rom niadagebs ganasxvavebdnen feris, vertikaluri zonalobis, mdebareobis, eqspoziciis, nayofierebisa da mosavlianobis, meqanikuri Sedgenilobisa Tu struqturis, sinestis Semcvelobisa da morwyvis SesaZleblobis mixedviT. Zalze sainteresoa saqarTvelos niadagebTan dakavSirebul mravalferovan terminTa CamonaTvali. aseTebia: kadari, alqati, saTao, xodabuni, yamiri, fursi, fatari, rzeni, xami, dobera, nafuzari, boSa, urwyavi, mzispiri, Rartari, nobe, Rrante, sogori, korti, yvape, dixaSxo, eweri, Tiri, Toxnari, lagaza, maRnari, msuqani, mCate, mZime, WonWyo, xriaki da sxv. am arasruli CamonaTvalidan, marTalia, zogierTi termini dialeqtur formas warmoadgens, magram, მაისი, 2013 მეღვინ ეობა მეღვინეობა rogorc saqarTvelos niadagebis, ise maTi saxelebis mravalferovneba davas namdvilad ar iwvevs. amis TvalsaCino magaliTia saqarTvelos niadagebis ruka, romelic 1999 wels moamzada da gamosca saqarTvelos miwaTmowyobis saxelmwifo saproeqto-saZiebo da samecniero kvleviTma institutma, (mTavari redaqtori T. uruSaZe), sadac vxvdebiT niadagebis 50-mde tips. rac Seexeba naturaluri Rvinis dayenebis meTodsa da mis WurWels, am metad mniSvnelovan sakiTxs, meRvineobis yvela WurWleulsa da meTodebs Soris, albaT, yvelaze ufro qarTuli qvevri da Rvinis qarTulad dayenebis meTodi miesadageba. Tumca, naturaluri Rvinis dayeneba, ara mxolod qvevrSi, aramed yvela saxis saRvine WurWelSi, amasTan sxva meTodebiTacaa SesaZlebeli, magram qarTuli qvevri namdvilad gamorCeuli WurWelia da mas calsaxad SeiZleba mieniWos upiratesoba rogorc konkretulad am saqmeSi, ise zogadad Rvinis qarTulad dayenebis sferoSic. gogirdovani anhidridi da sxva danamatebi naturalur meRvineobaSi xelovnuri safuari calsaxad ar gamoiyeneba da misi gamoyeneba ewinaaRmdegeba aseTi Rvinis dayenebis princips. amitom alkoholuri duRili mxolod bunebrivi safuariT mimdinareobs. Tumca, aqve unda iTqvas, rom raime kanoni, an oficialuri dokumenti, romelic ase Tu ise daaregulirebs naturalur meRvineobas, saqarTveloSi jerjerobiT ar arsebobs. aqedan gamomdinare, romelime danamatis, sasuqis, preparatebisa, Tu sxvaTa gamoyeneba-argamoyenebis sakiTxi am mimarTulebaSi damyarebulia im „SeTanxmebaze“, romelic naturaluri meRvineobis evropelma fuZemdeblebma daadgines axlo warsulSi da romelsac am mimarTulebis qarTveli mimdevrebic eTanxmebian da iziareben. xolo qarTul realobaSi ki, rogorc zemoT aRiniSna, am sakiTxs dawvrilebiT ganixilavs ilia WavWavaZe narkvevSi — „Rvinis qarTulad მაისი, 2013 dayeneba“ (1887 w.). jerjerobiT, aseve ar arsebobs raime sertifikati, romliTac dadasturdeba naturaluri Rvinis „namusis siwminde“. mniSvnelovania, rom SarSan TbilisSi, galaqtion tabiZis 15 nomerSi gaixsna naturaluri Rvinoebis sardafi, rac udavod Seuwyobs xels meRvineobis am mimarTulebis cnobierebis amaRlebas. rac Seexeba naturalur RvinoSi gogirdovani anhidridis gamoyenebas, marTalia Cven aq vxvdebiT azrTa garkveul sxvadasxvaobas, magram dargis mimdevarTa absoluturi umravlesoba im azrze da principze mainc calsaxad dgas, rom gogirdis gamoyenebis SemTxvevaSi gamoyenebul iqnes misi mxolod minimaluri („mikro“) dozebi da isic mxolod im SemTxvevaSi, Tuki arsebobs amis gardauvaloba. mimarTulebis zogierTma evropelma meRvinem gogirdze saerTod uari Tqva da eweva „ugogirdo meRvineobas“. miuxedavad amisa, isini yovelgvari problemis gareSe ayeneben xarisxian Rvinos da Tuki amgvari Rvinis dayeneba SesaZlebelia ucxoeTSi, maSin misi dayeneba aq — qvevrebis qveyanaSic SeiZleba. arafers vambobT sxva SemTxvevebze, magram qarTuli marnisa da qvevris, anu tradiciuli meRvineobis yvela principis dacvis SemTxvevaSi, „ugogirdo meRvineoba“ namdviladaa SesaZlebeli. es rom ase ar yofiliyo, qarTuli tradiciuli meRvineoba Cvenamde namdvilad ver moaRwevda... qarTul realobaSi am principiT Rvinis dayenebas ar ewinaaRmdegeba, magaliTad, qvevrSi gogirdis Cabolebis meTodi, radgan igi xorcieldeba qvevris kedlebis dezinfeqciisaTvis da ara RvinoSi gogirdis damatebis mizniT. yoveli SemTxvevisaTvis, qvevris kedlebis sadezinfeqciod Catarebuli gogirdis Cabolebis dros, RvinoSi gogirdis Semcveloba mxolod mcirediT icvle- ba (ra Tqma unda, saubaria saqmis codniT Catarebul gogirdis Cabolebaze). saerTod, rogorc zemoT aRiniSna, naturalur RvinoSi gogirdis mxolod mcire dozebi gamoiyeneba, xolo qvevrSi gogirdis Cabolebis meTodis Sedegad RvinoSi gadasuli gogirdis Semcveloba am dozebsa da zRvars namdvilad ar scdeba. aqve unda aRiniSnos, rom qvevrSi gogirdis Cabolebis meTodi gardauvali namdvilad ar aris da rogorc praqtikidan irkveva, am meTodis gamoricxva, an Canacvleba sruliad SesaZlebelia. filtracia Tuki naturaluri Rvino, aucileblobis SemTxvevaSi, mxolod erTxelaa gafiltruli, es ar aris principis uxeSi darRveva, magram Rvinis filtracia mainc ar aris dadebiTi movlena „naturalur meRvineobaSi“, miTumetes, rom termin „gaufiltravs“ Cven ukve vxvdebiT ara mxolod naturaluri, aramed zogjer Cveulebrivi, industriuli Rvinoebis etiketebzec... meore mxriv, Tu Rvinos vadrovebT, rom Camoyalibdes da Rirseul sasmelad gadaiqces, maSin filtracia, rogorc aseTi, TavisTavad amovardeba teqnologiuri ciklidan. im SemTxvevaSi, Tu boTlSi Camosxmul naturalur Rvinos aqvs mcireodeni naleqi da igi met-naklebad Seburulia, es namdvilad ar miiCneva uaryofiT movlenad da es yovelive dasaSvebi da amasTan sruliad normaluricaa. axali agraruli saqarTvelo 23 მეღვინე ო ბა მეღვინეობა rac Seexeba naturaluri Rvinis boTlSi Camosxmis process, SeiZleba iTqvas, rom am mTlian jaWvSi es procesi yvelaze naklebi „Tavis tkivilia“, Tumca mainc sifrTxilea saWiro. am SemTxvevaSi gasaTvaliswinebelia erTi mniSvnelovani faqtori — Camosxmis win Rvinis boTli sterilizaciis mizniT, unda damuSavdes gogirdiani wyliT. Rvinis boTlis gamosarecxad momzadebul wyals umeteswilad emateba garkveuli raodenobis gogirdi, risi koncentraciac damokidebulia boTlis mdgomareobaze. magaliTad, axal boTls, romelic ase Tu ise steriluradaa Senaxuli, gamosavleb wyalSi Sesarevad gogirdis SedarebiT dabali koncentracia esaWiroeba. Tuki boTlSi gamosavleb wyals daemateba gogirdis didi doza, maSin es Rvinozec imoqmedebs, radgan masSi aiwevs gogirdis Semcveloba, rac naturaluri Rvinis dayenebis princips ewinaaRmdegeba. aseT dros SesaZloa gogirdis doza, araTu naturaluri Rvinis, aramed vazisa da Rvinis qarTuli kanonis Tanaxmad dadgenil saerTo sazRvrebsac ki ascdes... amitomac SesaZlebelia, magaliTad, aseTi xerxis gamoynebac: Tuki boTli damuSavda maRali koncentraciis gogirdiani wyliT, amis Semdeg mas dauyovnebliv unda gamoevlos sufTa wyali, ris Semdegac boTli saguldagulod unda daiwritos da masSi mxolod amis Semdeg Caisxas Rvino; amasTan boTlis dawretis procesi didxans ar unda gagrZeldes. arsebobs sxva, gansxvavebuli meTodebic. saerTod, rac ufro uaxlovdeba nedleuli saboloo produqtis saxes, higienis zomebi sul ufro da ufro mkacrdeba. es principi ara mxolod naturaluri meRvineobis SemTxvevaSia gasaTvaliswinebeli! amgvari Rvinis boTlSi Camosxmis SemTxvevaSi aseve gamoricxulia cxeli Camosxmis meTodi, rac zogierT sxva SemTxvevaSi dasaSvebia. naturalur RvinoSi yovlad dauSvebelia stabilizatorebisa da konservantebis damateba. Rvinis momxmarebelma Tavadac kargad icis, rom naturaluri Rvinis boTlSi kristalebisa, Tu naleqis garkveuli raodenoba dasaSvebia, rac sulac ar niSnavs, TiTqos Rvino „gafuWebuli“ iyos. piriqiT — ufro imis maniSnebelia, rom saqme gvaqvs bunebriv da cocxal produqtTan. amitomac boTlSi Camosxmul amgvar Rvinos, rogorc „bunebursa“ da naturalur produqts, romelsac ar gauvlia filtracia da stabilizatorebisa, Tu sxvaTa damateba, zogierT SemTxvevaSi axasiaTebs gamoleqva, an simRvrive. naturaluri Rvino aris adamianis mTeli wlis gonebrivi da fizikuri Sromis nayofi, amasTan amgvari Rvinis dayenebis wesi erTgvari anareklia Cveni winaprebis mier Seqmnili „Rvinis qarTulad dayenebis“ principisa, rasac saqarTveloSi mravalaTaswliani istoria da gamocdileba axlavs. giorgi barisaSvili „elkanas“ mrCeveli mevenaxeoba-meRvineobis dargSi რჩევ ები ფერმერ რჩევები ფერმერს ს Zroxis saZovruli Senaxvis organizeba iseve rogorc soflis meurneobis sxva sferos warmomadgenlebi, mecxoveleebic gazafxul-zafxulis sezonisaTvis emzadebian. Tu gaviTvaliswinebT, rom wlis am periodSi Zroxeulis Senaxva, tradiciulad, bunebrivi sakvebi savargulebis gamoyenebas ukavSirdeba, maSin upirvelesi amocana maTi baguridan saZovrul Senaxvaze umtkivneulod gadayvanaa. saqme is aris, rom saZovarze gayvana, garkveulwilad, stres-faqtoria da Tu am RonisZiebas sworad ar ganvaxorcielebT, produqtiulobis mniSvnelovnad Semcireba da cxovelTa janmrTelobis mdgomareobis gauaresebaa mosalodneli. meores mxriv, sufTa haeri da mzis sxivebi, astimulireben ra cocxali organizmis yvela funqcias — nivTierebaTa cvlas, aRwarmoebis unarsa da zrda-ganviTarebis process, dadebiTad moqmedeben cxovelze; amasTan, saZovarze cxovelebi adviladmosanelebeli proteins, naxSirwylebis da zogierTi mineraluri nivTierebiT mdidar mwvane sakvebs (balaxs) nebaze iReben, rac xels uwyobs produqtiulobis (monawve- 24 axali agraruli saqarTvelo s fur bS s una n r s li, w won nam mati)) zr zrdas, reb Si gan nayofier reb bis ris amaRlebas, mSobiarobis gaadvilebas, mSobiarobis Semdgomi garTulebebis Tavidan acilebas, ufro jansaRi da sicocxlisunariani namatis dabadebas, mwarmoeblebSi spermatogenezis gaaqtiurebasa da sxv. მაისი, 2013 რჩე ვებ ი ფე რჩევები ფერმე რმე რს saZovruli Senaxva, garkveulwilad, zogierT daavadebasTan brZolis ZiriTadi profilaqtikuri saSualebacaa. amasTan, saZovarze gayvanis win aucilebelia veterinaris mowveva da cxovelebis dispanserizacia, agreTve gegmiuri vaqcinaciis Catareba. kerZod, am etapze, savaldebuloa, Zroxeuli aicras jilexze, emkarze da Turqulze; mizanSewonilia, maTi gamokvleva tuberkulozze (tuberkulinizacia), agreTve brucelozze keTilsaimedobis dasadgenad sisxlis aReba. veterinari aseve gamoavlens kanqveSa boras mier dazianebul individebs da daamuSavebs maT. saZovarze gayvanamde, aseve aucilebelia Zroxas gavusufTavoT da sanitarulad davumuSaoT Cliqebi, saWiroebisas ki davaWraT (gavusworoT) wanazardebi, agresiul individebs ki — rqebic. calke Temaa saZovrulad Senaxvis periodSi tkipebis, mkbenarebis da sxvaTa winaaRmdeg damuSavebis sakiTxis gadawyveta. gansakuTrebulad mniSvnelovania tkipebis winaaRmdeg brZola, vinaidan barSi da mTiswina raionebSi (zRvis donidan 800-1000 m. simaRlemde) mravladaa piroplazmidozebis gadamtani tkipis saxeobebi. amis garda, tkipebi, agreTve mwerebi da mkbenarebi awuxeben cxovels, ris gamoc SesaZlebelia produqtiulobis sagrZnoblad Semcireba. tkipebis, mkbenarebisa da mwerebisagan Zroxis dasacavad sasurvelia saZovarze sawyurvebelTan antiinseqcidebiT dasamuSavebeli adgili movawyoT (sur.). aseve sasurvelia Zroxa saZovarze sqesobrivasakobriv jgufebad dayofili cal-calke naxirebad gaviyvanoT, amasTan, erT jgufSi SeiZleba gavaerTianoT: furebi, uSoblebi da erT welze uxnesi dekeulebi, meoreSi — sasuqi suladoba, xolo mesameSi — 6-12 Tvis asakis mozardebi. SemTxveviTi ganayofierebis Tavidan asacileblad 1 welze uxnesi mozardi, aseve, sqesis mixedviT unda davyoT da saZovarze cal-calke SevinaxoT. saZovruli sezonis dasawyisSi, TiTqmis yvela fermerul Tu saojaxo meurneobaSi mwvaved dgas erTi saxis sakvebidan meoreze gadasvlisas cxovelis janmrTelobis mdgomareobis SenarCunebis problema. saqme is aris, rom mwvane sakvebi mdidaria proteiniT, magram masSi mcire raodenobiTaa cximebi da ujredanebi; ulufaSi am ukanasknelis nakleboba uaryofiTad moqmedebs saWmlis momnelebeli organoebis funqciur aqtivobaze, xolo sayuaTo nivTierebebis struqturis Secvla iwvevs faSvis mikrofloris saxeobrivi Sedgenilobis cvlilebas, rac, garkveuli periodis ganmavlobaSi monelebis procesis moSlas ganapirobebs. aseTi mdgomareoba garegnulad kuWis aSlilobiT (diareiT) vlindeba. es organizmis mowamvlis iribi maCvenebelia. yvela aRniSnuli imis mizezia, rom gazafxulze furebSi monawveli izrdeba, magram rogorc wesi, SeWmuli sakvebis energiis Sesabamisi sarZeo produqtiuloba ar vlindeba, xolo makeebSi mosalodnelia abortebi. yuradRebiT unda movekidoT zamTris ulufidan zafxulis ulufaze gadasvlasac. es TandaTanobiT, 7-10 dRis ganmavlobaSi unda ganxorcieldes, teqniმაისი, 2013 mdegn rz kur rad S Sem nair rad sr sruldeb ba: — diliT, s saZ Zovar ze garekvamde cxovelebs mcire raodenobiT (1,5-2 kg) uxeS sakvebs aZleven, mewvel furebs ki, damatebiT, kombinirebul sakvebs an — marcvalnarevs. amasTan, uxeSi sakvebis raodenobas TandaTanobiT amcireben da 7-8 dRis Semdeg ulufidan saerTod iReben, xolo marcvalnareviT kvebas furis sarZeo produqtiulobis, cocxali wonisa da asakis Sesatyvisi normebiT ganagrZoben. kvebis aseTi reJimi aumjobesebs sakvebis gadamuSavebis, zrdis produqtiulobas da Tavidan gvacilebs cxovelTa gabervas an diareas. im cxovelebis saZovrul kvebaze gadayvana, romlebsac bagurad Senaxvisas ulufaSi eZleodaT wvniani sakvebi: silosi, Zirxvenebi da sxva, gacilebiT umtkivneulod SeiZleba. aseT SemTxvevaSi diliT uxeSi sakvebis micemis zemoT aRwerili procedura aucilebeli ar aris. gasaTvaliswinebelia isic, rom mwvane balaxi zogierTi mineraluri nivTierebis — magniums, kaliums da sxva sakmaris raodenobas ar Seicavs, rac cxovelze uaryofiTad moqmedebs. saqme is aris, rom mineraluri nivTierebebis nakleboba, ara marto mTlianad organizmis funqcionirebis reJims arRvevs, aramed sakvebis monelebadobas da zrda-ganviTarebasac amcirebs da cxovelis daavadebisadmi midrekilebas aZlierebs. amdenad, saZovrul kvebaze gadayvanis procesSi mineraluri sakvebis — monokalcifosfatis an dikalcifosfatis damatebiT micema fermerma aucilebelad unda gaiTvaliswinos. aseve mniSvnelovania cxovelebis sufris mariliT uzrunvelyofa, vinaidan masze moTxovnileba, gansakuTrebiT ki mewvel furebSi, metad maRalia. umjobesia am mizniT qvamarili, an kidev specialurad damzadebuli „loki-bloki“ gamoviyenoT, romelic, ZiriTad nivTierebasTan (NaCl-Tan) erTad, sakmao raodenobiT sxva makro da mikroelementebs Seicavs. saZovris efeqturad gamoyenebis, mosavlianobis SenarCunebisa da cxovelTa janmrTelobis dacvis TvalsazrisiT saZovarze gayvanis periodis sworad gansazRvras didi mniSvneloba aqvs. saqarTvelos barSi, rogorc wesi, cxovelebi saZovarze gacileaxali agraruli saqarTvelo 25 რჩევ ები ფერმერ რჩევები ფერმერს ს biT adre (martis meore naxevridan) gahyavT, vidre balaxi „momwifdeba“. amis ZiriTadi mizezi gamosazamTreblad damzadebuli sakvebis simcirea, ris gamoc fermerebi iZulebuli arian, saZovruli Senaxvis sezoni droze adre daiwyon. aseTi „teqnologia“ miuRebelia, radgan uaryofiTad moqmedebs saZovris balaxnaris xarisxobriv Sedgenilobasa da mosavlianobaze. rodis gadaviyvanoT saZovrul Senaxvaze Zroxa? es bunebriv-klimatur zonaze, konkretuli regionis niadagobriv pirobebze, agreTve balaxis vegetaciis xelSemwyobi faqtorebis cvalebadobazea damokidebuli. rogorc wesi, saZovruli sezoni dasavleT saqarTveloSi 10-15 dRiT adre dgeba, vidre — aRmosavleT saqarTveloSi. amis ZiriTadi ganmsazRvreli faqtoria +100C da ufro maRali temperaturis dReebis meti dReebis adrianad dadgoma da atmosferuli naleqebi. marTalia aRwerilia kanonzomierebebi, magram saZovarze Zroxis gayvanis dro, faqtobrivad, yovel konkretul SemTxvevaSi fermerma Tavad unda gansazRvros. saZovris gasaZoveblad mzaobis erT-erTi ZiriTadi maCvenebeli balaxnaris simaRlea. kerZod, Zroxis saZovarze gayvanisas balaxnaris simaRle 1012 sm-ze naklebi ar unda iyos. ufro dabali balaxnaris Zovisas saZovari mwyobridan adre gamodis, cxoveli saWiro raodenobiT sakvebs ver iRebs da didia sakvebTan erTad miwis Seyolebis albaToba, rac daavadebebis sixSires zrdis (mag. miwidan aayolebs helminTebis kvercxebs, an kidev ufro mZime SemTxvevebTan SeiZleba gvqondes saqme). amave mizeziT, wvimian dReebSi cxovelebis saZovarze gaSveba sasurveli ar aris. amitom, aseTi dReebisaTvis fermers sakvebis garkveuli maragi unda hqondes. es imitomacaa sayuradRebo, rom uzmoze cvriani (sveli) balaxis Zovisas, gansakuTrebiT ki Tu cenozSi parkosnebis xvedriTi wili didia, cxovelis gabervis (timpaniis) maRali albaToba arsebobs. saZovarze gayvanas garkveuli reJimis dacvac sWirdeba. pirveli ori dRe cxovelebi saZovarze 2-3 sT-ze meti ar unda gavaCeroT, Semdeg ki xangrZlivoba TandaTanobiT gavzardoT. me-7, me-10 dRisTvis ukve 8-10 sT, an mTeli naTeli dRis ganmavlobaSi Zoveba dasaSvebia. 26 axali agraruli saqarTvelo zafxulobiT, haeris temperaturis matebisas, mzian dReebSi, siTburi stresis Tavidan asacileblad umjobesia, cxovelebi diliT adre da saRamos saaTebSi vaZovoT, xolo SuadRisas isini mzis sxivebis pirdapiri zemoqmedebisagan davicvaT. karg Sedegs iZleva savse mTvarisas Tu SesaZlebloba aris, RamiT Zoveba. balaxnaris gamoyenebis efeqturobis gazrdis, agreTve saZovris mosavlianobis gadidebisa da sanitaruli mdgomareobis gaumjobesebis mizniT, nebismier SemTxvevaSi, fermerebi nakveTmorigeobiT Zovebaze unda gadavidnen. usistemo Zoveba, upirveles yovlisa, moqmedebs kordsa da niadagze, romelic itkepneba, qveiTdeba aeracia da Zlierdeba niadagidan wylis aorTqleba. aseT pirobebSi, saZovruli sezonis meore naxevarSi (Semodgomis dawyebamde), mosavlianobis Semcirebis gamo, cxovelebi sakvebis naklebobas ganicdian da iZulebuli arian dabalyuaTiani da gauxeSebuli mcenareebi Wamon. saqme is aris, rom usistemod anu Tavisuflad („miSvebiT“) Zovebisas balaxnarSi kargi Wamadobis marcvlovani da parkosani mcenareebis raodenoba TandaTanobiT mcirdeba. maTi raodenobis Semcirebis მაისი, 2013 რჩ ევები ფერმერს რჩევები ფერმე რს kvalobaze iwyeba naklebad Wamadi da araWamadi (e.w. sarevela) balaxebis, agreTve dabalmozardi mciremosavliani mcenareebis Canacvleba-momravleba. nakveTmorigeobiTi Zovebisas ki es uaryofiTi mxareebi mTlianad gamoiricxeba, SenaCunebulia saZovris maRali produqtiuloba, balaxnaris Semadgenloba TiTqmis ar icvleba, naleqebis sakmao raodenobisas, an morwyvisas ki mosavlianoba izrdeba da umjobesdeba. nakveTebis raodenoba, maTi farTobi, datvirTva da sxva organizaciuli sakiTxebi naxirSi cxovelebis raodenobisa da sakvebze moTxovnilebis gaTvaliswinebiT, yoveli konkretuli SemTxvevisaTvis cal-calke unda gadawydes. gaZovebis Semdeg nakveTzea balaxi kargad rom wamoizardos, daaxloebiT, 25-30 dRe unda igi unda „davasvenoT“. Zovebis pirveli ciklis dasrulebis Semdeg iwyeba meore cikli, Semdeg mesame da a.S. amis gaTvaliswinebiT, nakveTmorigeobiTi Zovebis organizaciisas, rogorc wesi, saZovars 4-5 nakveTad yofen, xolo TiToeul nakveTze pirutyvs 5-7 dRis manZilze morigeobiT aZoveben. nakveTebis aRniSnuli raodenoba SeiZleba Seicvalos: maT raodenobas naxirze mimagrebuli saZovris farTobis gaTvaliswinebiT adgenen. amave dros mxedvelobaSi iReben vadas, romlis ganmavlobaSic gaZovili balaxnari wamozrdas aswrebs ise, rom misi meorejer gaZoveba SeiZlebodes. erT nakveTSi cxovelebis gaCerebis xangrZlivobas gaZovili balaxnaris simaRliT sazRvraven. im SemTxvevaSi, rodesac gadaZovili balaxnaris simaRle daaxloebiT 5 sm-s miaRwevs, cxovelebi sxva nakveTze gadahyavT, radgan ufro dabal simaRlemde (2-3 sm) gaZovebisas saZovris gauareseba aRiniSneba. gaZovebis meore cikli pirveli nakveTis gaZovebis damTavrebidan 25 dRis Semdeg unda daviwyoT, xolo mesame — meore ciklis pirveli nakvTis gaZovebis damTavrebidan 30-40 dRis Semdeg. gasaTvaliswinebelia, rom im SemTxvevaSi, rodesac balaxnaris wamozrdis periodi 35 dRes udris, maSin nakveTis მაისი, 2013 xuTdRiani gamoyenebis SemTxvevaSi sul rva nakveTi dagvWirdeba. amasTan, sasurvelia 2-3 saTadarigo nakveTic gvqondes, vinaidan balaxnaris gvalvis mizeziT mosavlianobis Semcirebis SemTxvevaSi suladobis sakvebiT srulad uzrunvelyofa SevZloT. nakveTmorigeobiTi Zovebisas, sixSirisa da gaZovebis intensivobis survilisamebr regulirebiT SesaZlebelia cxoveli mTeli sezonis manZilze sakmao raodenobis mwvane, norCi balaxiT vkveboT, rac xels uwyobs misi produqtiulobis amaRlebas, agreTve erTeuli farTobidan produqciis (monawvelis, cocxali masis namatis) gamosavlianobis zrdas. amis garda, nakveTze cxovelis moZraobis SezRudva zrdis saZovris balaxis gamoyenebis xarisxs. amis Sedegad, nakveTebad dayofil erTsa da imave farTobze 25-30 %-iT meti cxovelis gamokveba SeiZleba, vidre Tavisuflad Zovebisas. sxvadasxva saxeobis mcenareebi sxvadasxvagvarad reagireben gadaZovebaze, vinaidan maT Zovebisadmi gansxvavebuli gamZleoba aqvT. es gavlenas axdens balaxnaris saxeobriv Semadgenlobaze, da, amdenad, mis yuaTianobazec. saZovruli Senaxvis periodSi, sakvebis damzadebasTan da sxva savele samuSaoebTan erTad aucilebelia cxovelTa zamTris sadgomebis, sarZeves, rZis WurWlis Sesanaxi oTaxisa da sxv. sacavebis SekeTeba, saWiroebisamebr minebis Casma, agreTve sakveburebisa da bagebis gaaxleba. amave periodSi awesrigeben fermis Sida teqnikas da nakelsacavs, meqanikurad asufTaveben bosels, Camqrali kiris xsnariT aTeTreben sadgoms da atareben dezinfeqcias, dezinseqciasa da deratizacias. saZovruli Senaxvis sworad organizaciis dros saqonlis organizmSi sayuaTo nivTierebebi uxvad grovdeba, rac fermerebs pirutyvis ufro efeqtianad da udanakargod gamozamTrebis saSualebas aZlevs. giuli gogoli, soflis meurneobis mecnierebaTa doqtori, profesori simindis qarTuli lomTagora 1 samarcvle hibridi; sixSire — 55-60 aTasi Ziri ha; vegetacia — 124-126 dRe; uxvmosavliani, ha-ze iZleva 8-10 tona marcvals. lomTagora 2 samarcvle-sasilose hibridi; simaRle — 265-280 sm; sixSire — 45-50 aTasi Ziri ri/ha; ha; vegetacia — 134-136 dRe; uxvmosavliani, heqtarze iZleva 8-10 tona marcvals, an 60-70 tona — sasilose masas; kargad egueba tenian pirobebs. lomTagora 3 samarcvle hibridi; sixSire — 55-60 aTasi Ziri ri/ha; ha; vegetacia — 130-132 dRe; uxvmosavliani; ha-ze iZleva 8-10 tona marcvals; rekomendebulia aRmosavleT saqarTvelos sarwyavi zonebisTvis. lomTagora 4 TeTri hibridi; sasursaTe, SeiZleba sasilosed da safuraJed gamoyeneba; mcenaris simaRle 308 sm; marcvlis mosavlianobiT 22-24% aWarbebs „ajameTis TeTrs”; sixSire 45-50 aTasi Ziri heqtarze; vegetacia — 140-143 dRe; gamZlea Cawolisadmi. lomTagora 5 TeTri hibridi; sasursaTe-safuraJe; simaRle 303 sm; marcvlis mosavlianobiT 36-38% aWarbebs „ajameTis TeTrs”; sixSire 45-50 aTasi Ziri heqtarze; vegetacia — 141-143 dRe; gamZlea Cawolisadmi. tel.: (+995 99) 56-26-16; (+995 91) 20-25-25; E-mail: [email protected] www.lomtagora.com axali agraruli saqarTvelo 27 გამოცდილება wnoris mecxoveleobis kompleqsis realuri istoria wnoris mecxoveleobis kompleqsi gasuli saukunis samocian wlebSi, siRnaRis raionis alaznis velis marjvena napiris, ZiriTadad damlaSebul da bicob niadagebze Seiqmna. kompleqsi sakavSiro soflis meurneobis saministros im 18 meurneobis ricxvSi Sedioda, romlis teqnologiebic sabWoTa kavSirma aSS-sagan SeiZina. mecxoveleobis kompleqsebi maSindeli sabWoTa kavSiris mTel teritoriaze Sendeboda. proeqtis amocana mexorculi mecxoveleobis potencialis maqsimaluri gamoyenebiT xorcis warmoebis gazrda iyo. amisTvis mTel qveyanaSi didi moculobis samuSaoebi Sesrulda; kerZod, wnorisa da saqobos teritoriaze ganxorcielda miwebis ganmarileba, drenaJireba, Carecxva, marilis mSTanTqmeli komponentebiT damuSaveba. meore etapze sarwyavi sistemebis samontaJo samuSaoebi ganxorcielda. jer fregatebi daidga, romlebsac maRali wnevis saqaCebidan miewodeboda wyali, wriulad brunavda da erTdroulad 68-72 heqtar miwis farTobs rwyavda, xolo mogvianebiT mas sabWouri sarwyavi sistema „yubani“ daemata, romelic erT gavlaze 180 ha. farTobs rwyavda. struqturulad gaumjobesebul ganmarilebul niadagebze, mecxoveleobis sakvebi bazis Seqmnis mizniT did farTobebze ionja da sxva mravalwliani balaxebi daiTesa. alaznis velis damarilebul da gamouyenebel farTobebze, sadac veluri cocxis garda araferi xarobda, erTwliani Tu mravalwliani sakvebi kulturebis arnaxuli mosavali movida. wnoris mecxoveleobis kompleqsi im droisaTvis uCveulod didi raodenobis mexorculi saqonlis erTad Tavmoyras iTvaliswinebda. sabolood kompleqsis simZlavre 25000 sulamde unda gazrdiliyo. 28 axali agraruli saqarTvelo aRsaniSnavia, rom amerikelebis mier sabWoelebisTvis miyiduli mecxoveleobis giganturi kompleqsebis teqnologia Tavis droze ruseTidan wasuli Zmebis mier iyo damuSavebuli da praqtikulad ganxorcielebuli, maT pirvelad texasis StatSi Seqmnes uzarmazari kompleqsi, sadac 250 000 suli mexorculi saqoneli hyavdaT, romelic mTlianad WaburRilebiT irwyveboda, magram rogorc Semdeg gamovlinda, aseTi uzarmazari raodenobis saqonlis erT adgilze koncentraciam mocemul regionSi ekologiis problemebi Seqmna da bunebaze uaryofiTi gavlena iqonia. wnoris mecxoveleobis kompleqsis simZlavrem oTxmociani wlebisTvis 21000 suls gadaaWarba. am periodSi wliurad kompleqsi 5000 tona xorcs amzadebda. wnoris kompleqsis „enamTis“ sasuq moedanze Tavmoyrili mozardis raodenoba 10-12 aTas suls Seadgenda da 24- Tviani gamozrdaSenaxvisaTvis iyo gaTvlili. anu ori wlis asakis saqoneli 350-400 kg. aRwevda. sasuqi moednis „enamTis“ mozardiT Sevsebas alaznis velze ganTavsebuli ramdenime reproduqtori emsaxureboda, romelSic sa- dede saqonlis suladoba 6000-mde aRwevda da mTeli sabWoTa kavSiridan iyo Segrovili. amis garda siRnaRisa da mezobeli raionis meurneobebidan Semodioda 6-7 Tvis mozardi saqoneli Semdgomi gamozrda-suqebisaTvis. am raodenobis pirutyvis sakvebiT dakmayofilebas didi raodenobis wvniani, uxeSi da koncentrirebuli sakvebi sWirdeboda, ris did nawils mudmivad sarwyavebis qveS myofi mravalwliani balaxebisagan awarmoebdnen. koncentrirebuli sakvebisaTvis saWiro nedleuli ruseTidan Semodioda. namjac ki xSirad deficiti iyo da stavropol-krasnodarSi mzaddeboda. adgilze balaxs ormocze meti germanuli saTibela Tibavda. xorcis warmoebis zrdasTan erTad, sxvadasxva adgilidan Semoyvanil saqonels Tan Semohyva sxvadasxva daavadebebi. gansakuTrebiT Tavi iCina parazitis mier gavrcelebulma „piroplazmozma“ (nabarevi — barisaTvis damaxasiaTebeli daavadeba), romelic alaznis velidan mTel saqarTveloSi gavrcelda. janmrTelobis Seryevis gamo gadarCenili pirutyvis wonamati mniSvnelovnad mcirdeboda. qarTvelma mecnierebma daavadebis wamals miagnes; aRmoCnda, rom nabareviT TiTqmis ar avaddeboda adgilobrivi jiSis saqoneli, aseve kameCi. albaT, ami- მაისი, 2013 გამოცდილება tom uxsovari droidan am regionSi ganviTarebuli iyo mekameCeoba, ris gamoc qiziys kambeCovansac uwodebdnen. gamokvlevebiT dadginda, rom „piroplazmoziT“ ar avaddeba zebu da misi najvarebi. amasTanave maT SesaniSnavi xorci aqvT. amis Semdeg azerbaijanidan da kubidan Semoiyvanes zebus mwarmoeblebi; Semoitanes gayinuli spermac, riTac adgilobriv jiSebs samrewvelod ajvarebdnen. am Temaze intensiurad muSaobdnen mecnierebi: mixeil rCeuliSvili, giuli gogoli, leo dolmazaSvili da sxvebi. dasawyisSi wnoris kompleqsSi xbos gamozrdisa da SemdgomSi suqebis teqnologia Ria cis qveS Senaxvas iTvaliswinebda. amerikis Tbil regionebSi, mSrali klimatis pirobebSi, sadac balaxis intensiuri safariT dafarul niadagebze siiafis gamo pirutyvis amgvari Senaxvis meTods amarTlebda, magram alaznis velis dablobze, gruntis wylebis siaxloves, cxovelebis didi koncentracia gauval talaxsa da masSi azelil nakels qmnida, raSic mozrdil ZroxebTan erTad axlad mogebuli xboebic iwvnen, rac mozards masobrivad aavadebda da sikvdilianobis ricxvs zrdida. amis gamo mogvianebiT daiwyes fermebis aSeneba; ramdenime reproduqtori wnori-lagodexis trasas keTilmowyobili, asfaltiani gziT daukavSirda. aseTive asfaltiani gza gaiyvanes „enamTis“ sasuq moednamdec. uzarmazari kapitaldabandebis miuxedavad samuSaoebi imdroindeli „xarisxis standartebiT“ sruldeboda. ZiriTadi mSeneblobis dasrulebis Semdeg yuradReba ar eqceoda, TiTqosda wvrilman detalebs, rac kompleqsis srulyofilad asamuSaveblad iyo aucilebeli, amitom kompleqsis eqspluataciis procesSi Tavi iCina bevrma sirTulem. mag: „enamTis“sasuq moedanze amerikelebis damontaJebul sakvebis gadammuSavebel saamqros praqtikulad ar umuSavia. ar aSenda nakelisa da wunwuxis Sesanaxi da gadasamuSavebeli sacavebi, ris gamoc weliwadSi 50 000 tona sasuqi, romelsac 4-5 მაისი, 2013 aTasi ha. mindvris ganayofiereba SeeZlo, kompleqsis mimdebare teritoriaze grovdeboda da sasuqad dayenebuli Zroxebis talaxis abazanad iqca. „enamTis“ moednis montaJis dros amerikeli muSebi da inJinrebi yovel dila-saRamo Tvals ayolebdnen milaris mindvrebisaken mimaval satvirTo avtomobilebs, romlis Zarazec or rigad Camwkrivebuli kolmeurneebi xSirad mRerodnen kidec. amerikelebs isini patimrebi egonaT da verafriT gaegoT an spectansacmeli, patimris nomriani xalaTebi ratom ar ecvaT, an ra amRerebda am xalxs. wnoris sasuqi kompleqsis mniSvnelobas did yuradRebas aqcevda moskovi, sakavSiro mTavrobis warmomadgenlebi sistematurad stumrobdnen da miTiTebebs aZlevdnen mSeneblebsa da kompleqsis xelmZRvanelebs. aseTi saqmiani vizitebi tradiciulad qarTuli sufriT mTavrdeboda. erTxel mixeil gorbaCovis stumrobis dros, kompleqsis daTvalierebiT garTulebs SeagviandaT da rodesac kompleqsis teritoriaze gaSlil sufras Semousxdnen, sakmaod gviani iyo, ukve bneloda; sufra „iliCis naTurebiT“ iyo gaCaxCaxebuli. is iyo purobas Seudgnen, rom uecrad Suqi Caqra, irgvliv yvelaferi Cabnelda. gorbaCovis pirad mcvelebs es Tavdasxmad moeCvenaT (maSin eleqtroenergia TiTqmis ar iTiSeboda), mixeili elviseburad manqanaSi Casves, ise rom sasmisis daclac ar acales da Tbilisisken gaaqanes. rogorc gairkva, gangaSi cru aRmoCnda; sul tyuilad Caumwares baton mixeils purmarili; viRac mTvralma mZRolma avtomobiliT maRali Zabvis boZi daaziana, ramac denis avariulad gamorTva gamoiwvia; am dros ki maRali stumris mcvelebi (oTxiode kaci) instruqciis mixedviT moiqcnen (albaT sasaciloa satirali, rom ar iyos. msoflios erT meeqvsedze gadaWimul samas milioniani qveynis xelmZRvanels 4-5 kaci icavda; maSin roca saqarTvelos dRevandel prezidents 3000 kaciani dacva 400-ze rom dauyvanes, panikaSi Cavarda da 1500 mainc damitoveTo fexebs abakunebda). loTi mZRoli samagaliTod daisaja aseTi stumris SewuxebisaTvis; kompleqsSi ki muSaoba Tavisi gziT gagrZelda; inergeboda intensiuri teqnologiebi, gasarwyavianda 12 000 ha. sasoflo-sameurneo miwa, sadac marcvlovanebis moyvana weliwadSi 2-jer eswreboda, xolo ionja da sxva mravalwliani balaxebi 4-5-jer iTibeboda. dainerga jugaris, amarandis da sxva yuaTiani mcenareebis movla-moyvanis teqnologiebi, rasac cnobili mecnieri uSangi jibRaSvili xelmZRvanelobda. kompleqsisaTvis sakvebi bazebis SeqmnaSi didi muSaoba gaswia agronomma Jiuli maxaSvilma. kompleqsis samuSaoebs awarmoebda tresti „iorwyalmSeni“, romlis xelmZRvaneli iyo anzor murusiZe, mTavari inJineri — valiko goginaSvili — kompleqsis mSeneblobis cocxali enciklopedia. rogorc zemoT aRvniSneT „enamTis“ sasuqi moedani mexorculi mozardiT ZiriTadad reproduqtorebs unda moemaragebina, sadac xbos miRebis, movlisa da Senaxvis pirobebi uaRresad mZime iyo. orpiri qari, talaxi, nesti, uxarisxo da moumzadebeli rZis Semcvleli sakvebi, xbos adreul asakSive avaxali agraruli saqarTvelo 29 ინფორმაცია dafuZnda `meabreSumeobis ganviTarebisa da aRorZinebis~ fondi meabreSumeoba saqarTveloSi odiTganve ganviTarebuli dargi yofila.aq gamoyvanili abreSumis Wia da misgan miRebuli masala saukeTeso iyo da popularobiTac sargeblobda. bunebrivia, abreSumis mwarmoebel qveyanas bazac Zlieri hqonda, magram bolo periodSi ganviTarebulma movlenebma dargi TandaTan daaknina da gaanadgura, arada, meabreSumeobas ganviTarebas uamravi adamianis dasaqmeba da saqarTvelos ekonomikaSi didi wvlilis Setana SeuZlia. swored am mizniT sapatriarqos mxardaWeriT „meabreSumeobis ganviTarebisa da aRorZinebis“ fondi dafuZnda, romlis prezentacia erovnul muzeumSi gaimarTa.fondis Tavmjdomare profesori nodar stefaniSvili gaxlavT, aRmasrulebeli direqtori — batoni goCa miqataZe. fondi meufe adamma daloca, Sexvedra batonma Tamaz tyemalaZem gaxsna. sityviT gamovidnen batonebi: nodar stefaniSvili, goCa miqataZe, politeqnikuri universitetis doqtori zurab joxariZe, moZraoba „xelmisawvdomi garemosaTvis“ Tavmjdomare, biznesmeni levan vasaZe, nodar javaxiSvili, gogi TofaZe, paata koRuaSvili da sxvebi. გამოცდილება lebda musrs. bruceliozis gamoc didi iyo berwianobac. imis magivrad, rom pirobebis daxvewa-gaumjobesebaze ezrunaT, rac mniSvnelovnad gazrdida xbos SenarCunebis maCveneblebs, qarTvelma partiulma bosebma, rogorc yovelTvis, statistikuri maCveneblebis Sesworebis martivi gza arCies. daumtkices mTavrobas, rom kompleqsSi xbos SenarCunebis dabali maCvenebeli uaryofiTad moqmedebda raionisa da respublikis maCvenebelze da miaRebines gadawyvetileba saxorced Caebarebina reproduqtorebSi arsebuli 4500 suli Zroxa da mozardi dekeulebi. respublikis maSindelma xelmZRvanelma eduard SevardnaZem partiul yrilobaze siamayiT ganacxada „enamTis“ sasuq moedanze dReRamurma wonamatma 600 grams gadaaWarba da es zRvari rodiao. arada kavSiris sxva kompleqsebSi am periodSi 10001200 grami iyo, anu orjer maRali, vidre CvenTan. naklovanebebis miuxedavad kompleqsi ZiriTad movaleobas asrulebda, asaqmebda raionis mosaxleobis ZiriTad nawils da qveyanas weliwadSi 5000 tona xorcs aZlevda. gasuli saukunis 90-ian wlebSi sigua-kitovanis mier gamocxadebul privatizaciis Sedegad daqucmacebuli miwebis didi nawili kerZo sakuTrebaSi gadavida.uzarmazari sarwyavi sistemebi udenobis gamo jer gaCerda, xolo 95-97 wlebSi, raionis xelmZRvanelobis gadawyvetilebiT, daiSala da jarTad Cabarda.wnoris kompleqsis teritoriaze Cadebul 250 kilometrian milsadens didxans CiCqnidnen da iyofdnen jarTad jer moqkavSirisa da Semdgom nacmoZraobis maRalCinosnebi. dRes yofili legendaruli kompleqsis miwebis didi nawili (daaxloebiT 7000 ha), romelTa brunvaSi Casayeneblad uzarmazari materialuri da SromiTi resursebi Caido, indoelebis xelSi aRmoCnda; gadasaxadebiTa da bankis valebiT gatanjuli adgilobrivi mosaxleobam, mTavrobis daxmarebis yovelgvari imedis dakargvis Semdeg iZulebuli gaxda, miwa Calis fasad mieyida ucxoelebisTvis, raTa ocdameerTe saukuneSi usaxlkarobisa da SimSilisagan ojaxi droebiT gadaerCina. Tamaz burdulaZe რჩე ვე ბი მეწარმეებს რჩევები მეწა რმეე ბს ra higienuri moTxovnebi unda davicvaT rZis sawarmos mowyobis dros fermerebs, biznesmenebs, visac rZis sawarmos gamarTva surT, sursaTis uvneblobis samsaxuris moTxovnis Sesabamisad, raTa garantirebuli iyos warmoebuli produqciis sisufTave da usafrTxoeba, Semdegi moTxovnebis dacva mouwevT: moTxovnebi teritoriisadmi rZis sawarmosaTvis teritoriis SerCevisas gasaTvaliswinebelia: misasvleli gzebis mdgomareoba; atmosferuli naleqebis da moednebis Camonarecxi wylebis teritoriaze dagrovebis Tavidan acileba. sawarmos teritoria mizanSewonilia, Semdeg zonebad daiyos: 30 axali agraruli saqarTvelo qarxniswina; sawarmoo; damxmare-sasawyobe. sawarmos teritoria unda iyos SemoRobili, keTilmowyobili da damabinZureblebisgan daculi (mawanwala cxovelebisgan da sxva). te ri to ri i dan mo sa xer xe be li un da iyos mya ri da Txe va di nar Ce ne bis ga ta na. nar Ce ne bis Sem k rebi kon te i ne re bi saT vis ad gi li cal ke un da ga moi yos. teritoria regularulad unda sufTavdebodes. teritoriaze gasanTavsebuli nagebobebi, inventari, aRWurviloba da sxva masalebi, teritoriaze darguli mwvane nargavebi sawarmos dabinZurebas unda gamoricxavdes. მაისი, 2013 რჩევებ ი მეწ რჩევები მეწარმეებს არმე ებს moTxovnebi sawarmoo ubnisadmi, saamqrosadmi sawarmos — saamqros Sesasvlelebi ise unda moewyos, rom gamoiricxos sursaTis dabinZureba da dasufTaveba-dezinficirebis saSualebas (dezobarierebi) unda iZleodes. sawarmoo ubnebis ganlageba unda uzrunvelyofdes teqnologiuri procesebis nakadurobas da jvaredini dabinZurebis safrTxes gamoricxavdes. sawarmoSi rZis miReba daxurul saTavsSi an gadaxurul baqanze unda xorcieldebodes. rZis misaRebi amosatumbi Slangebi uJangavi liTonis 80-100 sm. sigrZis qanCiT unda bolovdebodes. sawarmoo ubnis — saamqros iataki mopirkeTebuli unda iyos iseTi wyalgaumtari masaliT, romelic ar iwovs siTxes da hqondes adekvaturi sadrenaJe sistema. unda iZleodes Tavisuflad recxvisa da dezinficirebis saSualebas. iatakis mosapirkeTeblad gamoyenebuli masala toqsikuri ar unda iyos. kedlebis mosapirkeTeblad gamoyenebuli unda iqnes wyalgaumtari, aratoqsikuri, advilad gasarecxi da dezinficirebadi masala. Weri unda mopirkeTdes ise, rom advilad iwmindebodes, ar agrovebdes kondensats da ar iwvevdes obis warmoqmnas. ganaTeba unda iyos srulyofili, bunebrivi an xelovnuri. gasanaTebeli mowyobilobebi (naTurebi) daculi unda iyos cxaurebiT an brebiT. ventilacia unda iyos efeqtiani, bunebrivi an xelovnuri, raTa minimumamde amcirebdes kondensatis warmoqmnas. gareT gamavali fanjrebi mwerebisagan damcavi badeebiT unda iyos daculi. sawarmoo ubnebSi — saamqroebSi unda ganTavsdes narCenebis Sesagrovebeli WurWeli (urnebi) sakmarisi raodenobiT. sawarmoo ubnebSi, saamqroebSi unda damontaJdes iatakis mosarecxi Slangebi. Slangebi kronSteinebis saSualebiT kedlebze unda mimagrdes. tualetebi unda iZleodes sveli wesiT dasufTaveba-dezinficirebis saSualebas da aRWurvili iyos Sesabamisi higienuri saSualebebiT. xelsabani niJarebi unda damontaJdes sakmarisi raodenobiT, raTa uzrunvelyos personalis piradi higienis dacva. gasaxdelebi ise unda moewyos, rom daculi iqnes personalis moZraobis nakaduroba. damcavi tansacmeli calke unda inaxebodes. moTxovnebi wyalmomaragebisa da kanalizaciis aRWurvilobisadmi rZis sawarmoSi gamoyenebuli wyali unda akmayofilebdes saqarTvelos Sromis, janmrTelobisa da socialuri dacvis ministris 2007 wlis 17 dekembris #349/n brZanebiT damtkicebuli sasmeli wylis teqnikuri reglamentis moTxovnebs. sawarmo unda maragdebodes rogorc civi, aseve cxeli wyliT. drenaJis sistema unda iyos efeqtiani, gamarTul mdgomareobaSi. pasterizaciis an sxva teqnologiuri miznebisaTvis gamoyenebuli wylis orTqli ar unda qmnides sursaTis dabinZurebis safrTxes. მაისი, 2013 s sm w s sa s ma m ra r go re r zer z rvuaris r s ar rs s sas meli wylis seb bob bis SemTxvevaSi igi daculi unda iyos dabinZurebisagan, periodulad irecxebodes da dezinfeqcirdebodes. sasmeli wylis samarago rezervuaridan gamomaval wyalze unda dawesdes sistematuri laboratoriuli kontroli. im SemTxvevaSi Tu sawarmo WaburRilis wyals iyenebs, aucilebelia am wylis milgayvaniloba identificirebuli iqnes sxva feriT. sufTa — WaburRilis wyali SesaZlebelia gamoyenebuli iqnas mxolod teqnikuri miznebisTvis. rekomendebulia sawarmo da sayofacxovrebo sakanalizacio sistemebi gancalkevebulad moewyos. moTxovnebi aRWurvilobebis, teqnologiuri mowyobilobebisa da tevadobebisadmi rZis mimRebi rezervuarebi, rZis gamtarebi, dasamuSavebeli magidebi, avzebi da sxva WurWeli unda damzaddes iseTi masalisgan, romelic daSvebulia sursaTTan kontaqtisaTvis, aratoqsikuria da koroziisadmi mdgradia. maTi zedapirebi unda iyos gluvi, advilad iwmindebodes. yoveli cvlis damTavrebis Semdeg unda xdebodes maTi recxva-dezinficireba. rZis produqtebis warmoebisa da SenaxvisaTvis saWiro rezervuarebi yoveli daclis Semdeg unda muSavdebodes. rekomendebulia, rom rZis warmoebaSi xis masala ar iqnes gamoyenebuli. rekomendebulia gamzomi xelsawyoebis damowmebametrologia. teqnologiuri mowyobilobebi unda ganlagdes teqnologiuri sqemis mixedviT, romelmac unda uzrunvelyos teqnologiuri procesis nakaduroba, Tanmimdevruloba, advilad misadgomoba. moTxovnebi nedli rZis, rZis produqtebisa da teqnologiuri procesebisadmi nedli rZe miRebuli unda miviRoT iseTi cxovelisgan, romelsac ar aReniSneboda: infeqciuri daavadebebis simptomebi (brucelozi, tuberkulozi), sasqeso organos inficireba, rasac Tan axlavs gamonadeni; enteriti, romelsac Tan axlavs diarea da sicxe, sarZeve jirkvlis dazianeba an anTeba, romelsac ar miuRia akrZaluli veterinaruli preparatebi, xolo daSvebulis miRebis SemTxvevaSi daculi iyo dayovnebis periodebi da igi srulad gamodevnilia cxovelis organizmidan. axali agraruli saqarTvelo 31 რჩევ ები მეწარმეებს რჩევები მეწარ მეებს rZis sawveli saSualebebi, warmoebis adgili, sadac rZe grildeba, muSavdeba da inaxeba, unda iyos mowyobili imgvarad, rom rZis dabinZurebis riski minimumamde Semcirdes. rZis mowvelisTanave rZe gagrilebuli unda iyos araumetes 80C temperaturaze. transportirebisa da daniSnulebis adgilze mitanisas ar unda aRematebodes 100C temperaturas. sawarmoSi rZis Senaxvis temperatura ar unda aRematebodes 60C-s da es temperatura unda SenarCundes mis Termul gadamuSavebamde. rZis Senaxva SesaZlebelia ufro maRal temperaturaze Tu: rZis gadamuSaveba xorcieldeba mowvelisTanave an sawarmoSi rZis miRebidan 4 saaTis ganmavlobaSi, an teqnologiidan gamomdinare, rZis garkveuli produqtis warmoebisaTvis ufro maRali temperaturaa saWiro. nedli da pasterizebuli rZe sxvadasxva WurWelSi unda inaxebodes, romlebic markirebuli unda iyos. pasterizaciis temperaturis kontroli aucilebelia. gadasamuSaveblad an Camosasxmelad rZis gamoyeneba mas Semdeg SeiZleba, rac fosfatazaze miRebuli iqneba uaryofiTi reaqcia. baqteriuli dedos mosamzadeblad saTavso calke unda gamoiyos. sawarmoSi danergili unda iyos mokvlevadobis efeqtiani sistema im sawarmoebSi, sadac nedli rZis Termuli damuSaveba xorcieldeba, safrTxis analizisa da kritikuli sakontrolo wertilebis (HACCP) sistema unda dainergos. sawarmo aRWurvili unda iyos laboratoriiT. laboratoriuli kvlevebi unda tardebodes im parametrebze da im sixSiriT, rom warmoebuli sursaTis uvnebloba uzrunvelyos. nedli rZisa da rZis produqtebis mikrobiologiuri da fiziko-qimiuri maxasiaTeblebi saqarTvelos kanonmdeblobiT gaTvaliswinebul moTxovnebs unda Seesabamebodes. nedl rZes da rZis produqtebs saidentifikacio niSandeba unda hqondes. moTxovnebi dezinfeqciis, dezinseqciis, deratizaciisa da dasalagebeli inventarisadmi sawarmoSi dasalagebeli inventari, sadezinfeqcio saSualebebi sursaTisa da SesafuTi masalebi- sagan gancalkevebiT unda inaxebodes. dasalagebeli inventari ferebisa da nomrebis mixedviT unda iyos markirebuli. calke unda gamoiyos is inventari, romelic tualetis dasalageblad gamoiyeneba. sadezinfeqcio, saderatizacio da sadezinfeqcio samuSaoebi regularulad unda tardebodes da aRiricxebodes. gamoyenebuli sadezinfeqcio saSualebebi adamianisaTvis toqsikuri ar unda iyos. moTxovnebi SesafuTi masalis, tarisa da etiketirebisadmi warmoebaSi gamoyenebuli SesafuTi masala da tara calke unda inaxebodes, rogorc sursaTTan SexebaSi myofi masala da saqarTvelos Sromis, janmrTelobisa da socialuri dacvis ministris 2008 wlis 28 ivlisis #182 brZanebiT damtkicebul sursaTTan dakavSirebuli taris sanitariul-higienuri normebis moTxovnebs unda akmayofilebdes. etiketireba saqarTvelos soflis meurneobis ministris 2009 wlis 11 dekembris #2-231 brZanebiT damtkicebuli sursaTis etiketirebisadmi damatebiTi moTxovnebis Sesabamisad unda moxdes. Tu nedli rZe pirdapir miewodeba saboloo momxmarebels etiketze unda mieTiTos sityvebi „nedli rZe“. im SemTxvevaSi, Tu rZis produqti damzadebulia Termulad daumuSavebeli nedli rZisgan, etiketze unda mieTiTos sityvebi-„damzadebulia nedli rZisgan“. moTxovnebi personalis piradi higienisadmi im piris daSveba sawarmoo procesTan, romelic daavadebulia da es daavadeba SesaZlebelia gavrceldes sursaTiT, ar unda iqnes daSvebuli sursaTis warmoebisa da gadamuSavebis procesSi. kontroli personalis janmrTelobis mdgomareobaze regularulad unda xorcieldebodes. personali uzrunvelyofili unda iyos Sesabamisi damcavi tansacmliT. dauSvebelia personalisTvis im nivTebis tareba (beWdebi, sayureebi, majis saaTi da a.S.) romelic sursaTis dabinZurebis wyaro SeiZleba gaxdes. damcavi tansacmlis gareSe sawarmoSi ucxo pirTa Sesvla dauSvebelia! moTxovnebi transportirebisadmi yvela WurWeli da saTavso, romelic nedli rZis gadasazidad gamoiyeneba, adekvaturi recxvisa da dezinficirebis saSualebas unda iZleodes. gadasazidi saSualebebi imgvarad unda iyos daculi, rom sursaTis dabinZurebis riski minimumamde Semcirdes. gadasazidi WurWeli da tevadobebi sxva ramis gadasazidad ar unda gamoiyenebodes! kaxa soxaZe sursaTis erovnuli saagentos sursaTis departamentis ufrosi 32 axali agraruli saqarTvelo მაისი, 2013 ვეტერინარია brucelozi saSiSi infeqciuri daavadebaa brucelozi imdenad popularuli gaxda Tavisi gansakuTrebuli veragobis gamo, rom dRes adamians, diletantic rom iyos, infeqciuri paTologiis sferoSi SeiZleba daebados mTeli rigi kiTxvebisa am Temaze, kiTxvebi romlebzedac srulyofilad da zustad pasuxis gacema ar aris advili. amis Tqmis safuZvels gvaZlevs is garemoeba, rom brucelozi, rogorc cxovelSi aseve adamianSi ar aris yovelmxriv da sabolood Seswavlili, aqedan gamomdinare misi salikvidacio RonisZiebaTa sistema gaumjobesebas da daxvewas moiTxovs. es aRiarebulia am dargSi momuSave TiTqmis yvela mecnierisa da praqtikosis mier. imis, miuxedavad rom saukeneze metia, rac es infeqcia mecnierebisaTvis cnobili gaxda, misi Semdgomi Secnoba kvlavac grZeldeba. Cvenis mxriv gvinda davsZinoT, rom brucelozis problemis gadawyveta, rac mis srul da saboloo likvidacias iTvaliswinebs, planetaze ocdameerTe saukuneSi Tu gaxdeba SesaZlebeli. brucelozi — brucelas jgufis baqteriebis Sedegad gamowveuli, cxovelebisa da adamianebis qronikuli infeqciuri daavadebaa. is saveterinaro medicinis da adamianTa janmrTelobis dacvis erT—erT metad rTul problemas warmoadgens. es daavadeba mecxoveleobas udides ekonomikur zarals ayenebs. brucelozis infeqcia cxovelidan gadadis adamianze da maTSi mZime, xangrZlivad mimdinare daavadebas iwvevs. cxovelTa avadmyofobani sxvadasxvaa, maT Soris metad saSiSia infeqciuri sneulebebi, rogorc ekonomikuri, ise socialuri TvalsazrisiT. maTi umravlesoba swrafi da farTo gavrcelebiT xasiaTdebian, riTac did zarals ayenebs saxalxo meurneobas. rigi infeqcibisa, seriozul saSiSroebas warmoadgens adamianis janmrTelobisaTvisac. am ukanasknels ganekuTvnebian „ zooanTroponozebi“ anu infeqciuri daavadebani, romlebic erTia cxovelebisa da adamianebisaTvis. jilexi, tuberkulozi, Turquli, brucelozi. amaTgan, pirvel rigSi aRniSvnis Rirsad migvaCnia cxovelebisa da adamianebis, gansakuTrebiT saSiSi da veragi daavadeba brucelozi. brucelozi zooanTroponoმაისი, 2013 zuri (cxovelebisa da adamianis saerTo) qronikulad mimdinare daavadebaa. cxovelebSi umetesad mimdinareobs cxelebiT nayofis mogdebiT (abortiT) da momyolis SeCerebiT. brucelozis gamomwvevi mikrobebis — brucelebis gvari iyofa eqvs damoukidebel saxed: msxvilfexa rqosani pirutyvis, cxvrisa da Txis, Rorebis, yoCebis infeqciuri epididimitis, mindvris Tagvis da ZaRlebis brucelozis aRmZvreli. erTi momenti brucelozis istoriidan: xmelTaSua zRvaSi, kunZul maltaze, sadac inglisis SeiaraRebuli Zalebis erT-erTi garnizoni idga, avaddebodnen da iRupebodnen jariskacebi e.w. „maltis cxelebiT“, maTi sikvdilis mizezebs, wlebis ganmavlobaSi iZiebda komisia. komisiis erTerTma wevrma, daviT brusem, am daavadebiT mkvdari jariskacis elenTidan damzadebuli nacxebis mikroskopirebisas uTvalavi raodenobis patara zomis mikroorganizmebi aRmoaCina. aseTive mikrobebi aRmoaCina man avadmyofi jariskacis elenTaSic. swored eseni iyvnen am daavadebis aRmZvrelebi. dadginda, rom jariskacebi avaddebodnen Txis umi rZis kvebis Sedegad. rZis akrZalvis Semdeg, axaldavadebulTa gamovlineba Sewyda. daavadebis saxelwodebac — „brucelozi“ am mecnieris sapativcemulod da misi saxelis ukvdavsayofad aris Seqmnili. es 120 wlis winaT iyo. aqedan iwyeba am infeqciis yovelmxrivi Seswavla da mis winaaRmdeg mizanmimarTuli brZola, am saqmeSi didi Sromaa gaweuli da warmatebebicaa miRweuli. amis miuxedavad, am infeqciis winaaRmdeg brZola problematikuria dResac, rogorc veterinaruli, ise adamianTa janmrTelobis dacvis samsaxurisTvisac. saqarTveloSi miuxedavad amisa, rom cxovelebis gamokvleva da daavadebis sawinaaRmdego veterinariuli RonisZiebebi gegmiurad tardeboda, brucelozze arakeTilsaimedo kerebi TiTqmis yvela regionSi yovelwliurad iyo registrirebuli. bruceloziT avaddeba Tbilsisxliani Sinauri da gareuli cxovelebis mniSvnelovani nawili: cxvari, Txa, Zroxa, Sinauri da gareuli Rori, cxeni, kameCi, ZaRli, kurdReli, mela, mgeli, tura, mRrRnelebi, bruceloziT avaddeba adamianic. axali agraruli saqarTvelo 33 ვე ტერინარია ვეტერინარია mniSvnelovani daavadebis wyaros warmoadgens: daavadebuli cxoveli, maTi abortirebuli nayofi, sanayofe siTxe, rZe, Sardi, fekaluri masa, sperma. daavadebis gadacemis faqtorad iTvleba — cxoveluri warmoSobis produqtebi. sakvebi, qveSsafeni, cxovelTa movla—Senaxvis sagnebi, cxovelTa momvlelebis tansacmeli, gansakuTrebiT saSiSia bruceloziT daavadebuli cxovelidan miRebuli rZe da rZis Srati, romelic gauvneblobis gareSe gamoiyeneba cxovelTa sakvebad. brucelozis aRmZvrelis SeWra cxovelis organizmSi SesaZlebelia: piridan, cxvirisa da Tvalis lorwovani garsebidan, kanidan, kontaqtis gziT (sqesobrivi kavSiri). brucelozis inkubaciuri periodi 10 dRidan 9 Tvemdea. mimdinareobs qronikulad da usimptomod. daavadebis ZiriTadi klinikuri niSania aborti (ZroxebSi makeobis me-4 — me-7 Tveze, RorebSi makeobis nebismier dros) da momyolis SeCereba. mamrobiT cxovelebSi Tavs iCens orxitebi da epididimitebi (saTesle jirkvlebis anTeba) zogjer viTardeba endometritebi, mastiti, bursiti, arTriti, cxvrebSi — ukana kidurebis parezi, RorebSi — nayofis mumifikacia. adamianis daavadeba xdeba bruceloziT daavadebuli cxovelis Termulad arasakmaod damuSavebuli rZisa da xorcis produqtebis (auduRari rZe, cudad moxarSuli an Seumwvari xorci, axali, umarilo yveli da sxva) miRebisas. kontaqturi gziT ki dazianebuli kanidan da lorwovani garsebidan daavadebuli cxovelis sisxlTan, 34 axali agraruli saqarTvelo SardTan da fekalTan Sexebis SemTxvevaSi. brucelozi zogjer profesiuli daavadeba xdeba, zoohigienuri da sanitaruli higienuri pirobebis darRvevis dros bruceloziT avaddebian: veterinari eqimebi, mwyemsebi, zooinJinrebi, xorckombinatisa da sasaklaos TanamSromlebi, tyavze, matylze momuSaveni da monadireebi. brucelozi mxolod zoonozuri daavadebaa. avadmyofi adamianidan sxva adamiani ar avaddeba. adamianebSi daavadeba iwyeba saerTo sisustiT, maRali sicxiT 39—40°, oflianobiT, 2—3 kviris Semdeg sicxian periods cvlis usicxo da a.S. avadmyofs awuxebs Tavis, welis, saxsrebis tkivili. RviZli, elenTa, limfuri kvanZebi gadidebulia. 1—2 Tvis Semdeg SesamCnevad ziandeba saxsrebi, maT irgvliv qsovilebi Sesivebulia. iwyeba Zlieri tkivili, moZraobis SezRudva da sxva mZime garTulebebi. Tu droze ar iqna miRebuli zomebi, adamiani samudamod invalidi darCeba. saboloo diagnozis dasma unda moxdes laboratoriuli gamokvlevis, epizootologiuri monacemebis, klinikuri niSnebis safuZvelze. cxovelTa brucelozis laboratoriuli diagnostikis ori ZiriTadi meTodi arsebobs: 1. baqteriologiuri, romlis mizania organizmidan daavadebis aRmZvreli mikrobebis gamoyofa, rogorc sicocxleSi, aseve dakvlis Semdeg. 2. serologiuri — sisxlis SratSi brucelebis sawinaaRmdegod gamomuSavebuli antisxeulebis — imunoglobulinebis aRmoCena. agrarul bazrebSi rZes ikvleven rgoluri reaqciiT. bruceloziT daavadebuli cxovelebis mkurnalobas ar atareben, igi araefeqturia. avadmyofi cxoveli aucileblad unda daiklas. dReisaTvis arc daavadebisagan damcveli efeqturi specifikuri saSualeba — vaqcinaa SemuSavebuli. daavadebis Tavidan acilebis mizniT atareben gegmiur sadiagnostiko da profilaqtikur RonisZiebebs. brucelozze keTilsaimedo meurneobebSi, saojaxo fermaSi cxovelTa arsebuli suladobis mixedviT sisxlis Srati weliwadSi erTxel gamokvleuli unda iqnas serologiurad. bruceloziT daavadebuli cxoveli gamovlenisTanave unda daiklas veterinaruli wesebis dacviT. amasTanave, saWiroa adgilobriv veterinar eqimTan erTad saswrafod unda SemuSavdes meurneobis brucelozisagan gajansaRebis RonisZiebaTa gegma, romelic zustad unda Sesruldes dadgenil vadebSi. yovelive zemoTqmulidan gamomdinare, cxadia, rom brucelozis winaaRmdeg brZola unda tardebodes saxelmwifo doneze. amitom mizanSewonili da aucilebelia arsebobdes am infeqciis salikvidacio, samTavrobo-erovnuli programa garantirebuli finansuri kontroli. amasTan aucilebelia iTqvas, rom brucelozis winaaRmdeg brZola saerTo saxalxo saqmea. infeqciis sruli da saboloo likvidacia SeuZlebelia, Tu mis winaaRmdeg ar dairazma mTeli mosaxleoba, TiToeuli ojaxi, romelTac uSualo kavSiri aqvT cxovelebTan da saerTod mecxoveleobis dargTan. unda gavicnobieroT, rom marto saxelmwifos mier SemuSavebuli sadireqtivo programebiT saqmes ar eSveleba, Tu mas Segnebulad ar gamoexmaura mosaxleoba, romlisTvisac Zvirfasi unda iyos sakuTari ojaxisa da sazogadoebis yvela wevris janmrTelobis dacva. suliko beriZe veterinariis mecnierebaTa akademiuri doqtori aWaris avtonomiuri respublikis soflis meurneobis ministris moadgile მაისი, 2013 მაისი, 2013 axali agraruli saqarTvelo 35 მეფუ ტკრეო ბა მეფუტკრეობა sa zafxu lo sa mu Sa o e bi sa fut k re Si gazafxulis bolo Tve da zafxuli ZiriTadad dakavSirebulia mTavari Ralianobis gamoyenebasTan. ZiriTadi Ralis aRebis samuSaoebi adgilmdebareobis mixedviT erTmaneTisagan Zalze gansxvavdebian Ralis dawyebis drois, xangrZlivobisa da intensiurobis mixedviT. aq ZiriTadad ganxiluli iqneba mTavari Ralianobis dros zogadad skebis moculobis gafarToeba da momwifebuli Taflis aReba. mefutkreobis sxva produqciis miRebas qvemoT ganvixilavT. mefutkris moqmedeba SeiZleba gansxvavebuli iyos imisda mixedviT, Tu rogori Ralianobaa mosalodneli, rogori tipis skebi gvaqvs safutkreSi, Rala erTaderTia, Tu Semdeg kidev sxva mosdevs da a.S. sanam ojaxis gafarToebas SevudgebodeT, unda SevamowmoT maTi mdgomareoba, xom ar dauwyiaT sanayare sadedeebis mSenebloba. aq minda Tqveni yuradReba SevaCero deda futkris Cumi cvlis faqtze, romelic xSirad nayarinobaSi erevaT. qarTul futkars gansakuTrebuli midrekileba aqvs deda futkrebis Cumi cvlisken, amasTan es procesi yovelTvis klasikuri sqemiT — 1-5 CamoSenebuli sadediT ar mimdinareobs. es sakiTxi mefutkreobis saxelmZRvaneloebSi cudad aris gaSuqebuli. klasikur saxelmZRvaneloebSi ZiriTadad xazgasmulia sadedeebis raodenoba. Tu sadedeebis raodenoba ramdenimea (1-5 cali), maSin Cumi cvlaa. Tu sadedeebis raodenoba — 5-30 da metia, maSin ojaxi nayris gaSvebas fiqrobs. sinamdvileSi ojaxi nayarobisken midis Tu deda futkris Cumi cvlisaken, es ganisazRvreba ojaxis fiziologiuri mdgomareobiT, romelSiac gadamwyveti mniSvneloba muSa futkrebis mdgomareobas, Ria da gadabeWdili bartyis farTobs eniWeba. es procesi kargad aqvs gaSuqebuli r. zavraSvils Tavis monografiaSi. Tu futkari fiWebze Txlad aris ganTavsebuli, aqtiurad moZraobs, Ria da gadabeWdil bartyis farTobs Soris didi sxvaoba ar aris, maSin, miuxedavad imisa, Tu ramdeni sadedis mSe- 36 axali agraruli saqarTvelo neblobaa dawyebuli — mainc Cumi cvlaa. Tu futkari fardasaviT kidia, ojaxSi umetesad gadabeWdili bartyia, skis mTeli moculoba aTvisebulia — maSin saqme nayarobasTan gvaqvs. fiWaze sadedeebis CamoSenebis adgili Cumi cvlisa da sanayare sadedeebs SemTxvevaSi didad ar gansxvavdeba. kidev erTi kriteriumi, romelsac batoni r. zavriSvili gvTavazobs Cumi cvlisa da nayarianobis gasarCevad — es aris skis safrenis mdgomareoba. sanayared gamzadebisas futkari daxuTulobis gamo safrenis gafarToebas cdilobs da safrenis Riobi yovelTvis axlad moRrRnilia. muSa futkrebis sakmao raodenoba Camwkrivebulia safrenTan da mandibulebiT cdilobs mis gamoRrRnas. am niSniT nayarobis diagnostireba skis safrenze dakvirvebiT nayarobamde ori kviriT adrec SeiZleba. zafxulis Ralianobis win skis moculobas mkveTrad zrdian 1-2 korpusiT an ori-sami sakuWnaoTi; gazafxulze ki skis moculobas mxolod imdenad zrdian, ramdenic futkars SeuZlia aiTvisos. am dros korpusebi an sakuWnaoebi ZiriTadad mSrali fiWiT aris dakompleqtebuli. momavali Ralis intensivobis mixedviT, futkari rom ar gavacdinoT, mSrali fiWebis sakmaod didi maragia saWiro — TiTo ojaxze minimum erTi korpusi an ori sakuWnao mainc. 3-4 kg neqtaris Semotanisas 6 dReSi neqtriT mTeli dadanis korpusi ivseba da Semdegis damatebas Txoulobs. am dros asaSenebeli xelovnurfiWiani CarCoebis Cadebas — Semotanili neqtris Semcirebisken mivyavarT. Zlier ojaxs erTi CarCos asaSeneblad 1-2 dRe sWirdeba, im dros, roca 4 kg-iani dRiuri Ralis dros neqtris ganTavsebisaTvis saWiro farTobi dadanis 3 CarCos aRemateba. amasTan gasaTvaliswinebelia isic, rom mTavari Ralis dros cvilis didi raodenoba Taflis gadabeWvdaze ixarjeba da futkris ojaxis cvilis gamoyofis resursebi SezRudulia. fiWebis Seneba mTavar Ralianobamde unda davamმაისი, 2013 მეფ უტკრეობა მეფუტკრეობა TavroT. xSirad mefutkreebi mSral fiWas da xelovnurfiWian CarCoebs TanamimdevrobiT awyoben. erTi mSrali + erTi xelovnuri fiWiT + mSrali + xelovnuri fiWiT. aseT mimdevrobas, jer erTi, aRebuli Taflis dakargvisken mivyavarT, meorec, Tu Zlieri Ralaa, futkari mSral fiWebSi met Tafls asxams da afarToebs. Sedegad axlad aSenebuli fiWebi Zalian Txelia da iqidan Zneldeba Taflis gamowurva. Taflis gamowurva Taflis gamowurva sakmaod sapasuxismgeblo da Sromatevadi samuSaoa, gansakuTrebiT damwyebi mefutkrisaTvis. Zalze mniSvnelovania, rom sworad SevarCioT Taflis amoRebis dro. Tu Rala uceb wydeba, maSin jobs, Tafli Ralis Sewyvetamde 1-2 dRiT adre an Sewyvetis Semdeg erTi kviris dagvianebiT amoviRoT, radgan Ralis uecari Sewyvetis Semdeg futkari gaavebulia da qurdobis saSiSroebac metia. Tu Rala nel-nela mcirdeba (mag., nairbalaxi) maSin Ralis Semcirebidan 2-3 dReSi viwyebT Taflis amoRebas. Taflis amoRebamde unda SevamowmoT misi simwife. simwifis maCveneblad gamodgeba Tafliani fiWebis gadabeWdva. sakuWnaoebSi CarCoebis umetesi nawili gadabeWdili unda iyos, xolo korpusebSi — budis CarCos 2/3 mainc. gadaubeWdav ujredebSi Tafli TiTqmis ujris kidemde unda iyos amosuli, winaaRmdeg SemTxvevaSi igi gamowurvis Semdeg SeiZleba amJavdes. Tu Ralis win skebi sworad iyo gafarToebuli, Tafliani CarCoebis amoReba an Tafliani korpusebis moxsna advildeba. Taflis gamowurvas win uswrebs Tafliani fiWebis an korpusebis gaTavisufleba futkrebisagan. es sakmaod Sromatevadi saqmea. futkrebisagan korpusebis an sakuWnaoebis gasaTavisufleblad yvelaze ukeTesi xelsawyo futkris gamrekebia. CvenTan ZiriTadad porteris gamreks icnoben, Tumca zogierTi mefutkre ukve xmarobs kanaduri gamrekis sxvadasxva variants. kanadur gamreks vamontaJebT CarCos centrSi, xolo porters an konusur gamrekebs — CarCos kuTxeebSi. futkari amodis sinaTleze. amosul futkrebs periodulad badiani sakuWnaodan gamovuSvebT. Tu CarCoebis cal-calke amoReba gviwevs, umjobesia, amoRebuli CarCoebidan futkari skis win davferTxoT. Tu ska maRal sadgamze gvidgas, SeiZleba safrenTan specialurad damzadebul tilos naWeri SevabaT da futkari masze davferTxoT. CarCoebidan pirdapir skaSi CaferTxva futkars aRizianebs, ris gamoc inestreba. es rom Tavidan avicilo, Tafliani CarCoebis amosaRebad viyenebT meTods, romelic Taflis amoRebasTan erTad axali ojaxebis formirebasac moicavs. futkris ojaxidan CarCoebiT Taflis amoRebis dros yvela Tafliani fiWa iferTxeba axal skaSi, romelSic winaswar Tavsdeba ori-oTxi mSrali fiWa. vinaidan Taflian fiWebze deda futkari iSviaTad aris, amitom dedis moZebnaze fiWebidan futkris CaferTxvis win Tavs ar viwuxeb, rac drois did ekonomias iZleva. amasTan erTad ojaxi, romlisganac Taflian fiWebs viRebT, TiTqmis ar wuxdeba (Sig futkris CaferTxviT) da naklebad inestreba. axlad formirebul skaSi futkari SeiZleba ramdenime skidanac CavferTxoT, Tu erTi ojaxis futkari ar gvyofnis, sakmarisi raodenobis futkris CaferTxvis Semdeg mas emateba ramdenime mcireTaflian-Weoiani CarCo da ganayofierebuli deda futkari galiiT. galias gamosasvleli yandis sqeli sacobiT aqvs daculi. kargi iqneba, Tu erT Riabartyian CarCosac CavudgamT. CarCoebi magrdeba an ivseba srul kompleqtamde, mgzavrobis dros rom ar ilaylayos, efareba polieTilenis firi, Tavsaxuravi da ikvreba RvediT. aseTnairad gamzadebuli xelovnuri nayarebi idgmeba CrdilSi Ria safreniT (raTa moRale futkars SeeZlos ukan dabruneba da nayarebi ar gadaxurdes). ase grZeldeba, sanam ar Segrovdeba xelovnuri nayarebis sakmarisi raodenoba (an Tafliani korpusebis erT jerze wasaRebi raodenoba). aseTnairad gamzadebuli xelovnuri ganayofebi ramdenime saaTis Semdegac ar aris futkrisgan daclili. amis Semdeg paraloniT iketeba safrenebi gamrekiani CarCos moTavsebisas unda gvaxsovdes, rom: 1. Taflian korpusSi an sakuWnaoSi ar unda iyos bartyi; 2. gamrekiani CarCos moTavsebis Semdeg ar unda dagvrCes WuWrutanebi an RriCoebi, raTa ufutkrod darCenil korpusSi qurdoba da Zarcva ar gamoviwvioT; 3. Tu skebi mzisgulze dgas, gamreki unda movaTavsoT dRis bolos (ufutkrod SeiZleba Tafli da sanTeli Camodnes). sxvadasxva gamreks sxvadasxvanairi efeqturoba axasiaTebs. 1-2 saaTidan — 4-5 saaTSi gamrekis moqmedebiT korpusi futkrisagan Tavisufldeba. Tu gveCqareba, SeiZleba korpusSi an sakuWnaoSi ramdenimejer CavaboloT. sakuWnaoebi, romlebSic gadabeWdilTafliani CarCoebia, SeiZleba pirdapir movxsnaT ramdenime intensiuri dabolebis Semdeg. futkrisgan srulad gasaTavisufleblad aseTi saakuWnaoebi unda davaStabeloT 10-12 erTad da samTabarobadiani sakuWnao davaxuroT. meore Stabelis damzadebamde umetesi მაისი, 2013 axali agraruli saqarTvelo 37 მეფუ ტკრეო ბა მეფუტკრეობა da itvir rTeb ba m man nq qan naz ze. xS xSir rad Taflian ni kor rp pus seb bi da axlad Seqmnili xelovnuri nayarebi erTad momaqvs safutkridan saxlSi. axal adgilze gadatanil xelovnur nayarebs valageb mudmiv adgilze, vuxsni safrenebs. safrenebis gaxsnidan ramdenime saaTSi, an Semdeg dRes eZleva 1,5-2,5 kg yandi. xelovnuri nayarebi aucilebelia damuSavdes varoatozis sawinaaRmdegod SeqmnisTanave, an uaxloes 5-6 dReSi. Tafliani fiWebis amoRebis dros yuradReba unda mivaqcioT imas, rom yovel ojaxSi 4-6 kg Tafli mainc darCes maragis saxiT. aseTi maragi aucilebelia maSinac ki, Tu uaxloes xanSi mosalodnelia axali Ralianoba, imitom, rom: 1. uTaflod darCenili futkari cudi xarisxis futkrebs zrdis; 2. uTaflod darCenili futkrebi ufro metad arian midrekili qurdobisaken. Taflis wurvas win uswrebs gadabeWdili fiWebis gadaTla, rac sakmarisad momqancvelia. gadaTlas aadvilebs eleqtrodana, romelic advilad Tavisufldeba sanTlisa da Taflisagan. ukanasknel wlebSi sazRvargareT gamoCnda 5-15 sm. siganis specialuri dakbiluli, saxeluriani cilindri (daaxloebiT iseTi, mRebavebi rom xmaroben). misi erT-orjer gatareba (gadagoreba) gadabeWdilTaflian CarCoze sruliad sakmarisia, raTa Semdeg Tafli pirdapir Taflis sawuriT gamovwuroT. Tu gvaqvs Taflis radialuri sawuri, fiWebi radiusis gaswvriv idgmeba; daaxloebiT erTnairwoniani CarCoebi diametrulad unda CadoT da atrialoT jer dabali, Semdeg maRali siCqariT. Tu Taflis sawuri qordialuria (fiWebi qordis gaswvriv idgmeba), maSin Cadgmuli fiWebi neli trialiT icleba erTi mxaridan sanaxevrod, Semdeg xdeba maTi 1800-iT Semobruneba, ris Semdeg meore mxare icleba sruliad. Semdeg isev xdeba fiWebis 1800-iT Semobruneba da pirveli mxaris srulad dacla. fiWebi rom ar daimtvres, jobia, cibruti dabali siCqariT cota metxans atrialoT. mTabaroba mTabaroba SesaZlebelia Semodgomamde da adre gazafxulidan futkrisaTvis ukeTesi Raliani adgilis SerCevis mizniT, magram CvenTan futkris ojaxebis mTabaroba ZiriTadad zafxulSi xdeba. samTabarod futkris ojaxebis mosamzadeblad saWiroa 38 axali agraruli saqarTvelo skaSi CarCoebis damagreba, rac, Tu gofmanis gamyofiani CarCoebi gvaqvs, did siZneles ar warmoadgens. Tu CarCoebis gverdiTi Tamasebi 20-25 mm-iania, maSin CarCoebis gasamagreblad 16-11 mm-iani siganis da 7-10 sm-iani sigrZis Tamasebi unda vixmaroT. aseTi Tamasebi mgzavrobis dros rom ar Cacvivdes, zeda Tavidan 0,5 sm-ze wvrili 10-15 mm-iani lursmniT unda davaWedoT skaSi Cadebamde, ise rom Tavi ramdenime milimetrze iyos amoweuli. meore gzaa daklaknili mavTulis da dakbiluli Tunuqis gamoyeneba. CarCos zeda Tamasis siganeze dakbiluli Tunuqi winaswar eWedeba korpusis wina da ukana gverdebs, xolo Sesabamisi bijiT daklaknili mavTuli magrdeba korpusis qveda kideze. CarCoebis damagrebis Semdeg unda vizrunoT gzaSi futkris aeraciaze. amisaTvis zafxulSi aucilebelia erTi sakuWnao zed gadakruli samTabaro badiT. bade SeiZleba iyos metalis, plastmasis an kapronis qsovilis, imisda mixedviT, Tu ra girCevniaT. Tu Zalian cxela, xolo ojaxebSi bevri futkari da gadabeWdili bartyia, SeiZleba mTeli budis korpusi davamatoT, romelSic erTmaneTisagan Tanabrad daSorebuli 4-6 mSralfiWiani CarCo iqneba Cadebuli. CarCoebma rom ar imoZraos, isini zeda TamasebiT skas unda mivaWedoT (30-35 mm-iani lursmebiT). skis korpusma da fskerma rom ar imoZraos, ska 2030 mm-iani kapronis lentiT da specialuri 8 mm-iani samarjviT unda SekraT. skis safrenebisa da RreCoebis dasagmanavad umjobesia gamoiyenoT 2-3 sm-is sisqis paralonis 2 sm-iani zolebi. aseTi zolebi advilad da yovelgvari xmauris gareSe gmanaven nebismieri formisa da sigrZis safrenebs da Robeebs. dagmanva unda moxdes manqanaze dadebis win, xolo CarCoebis damagreba da korpusebis Sekvra — wina dReebSi. zafxulSi xSirad safrenze gamoSlilia futkari, romelic frTebis intensiuri qneviT skas aniavebs. skaSi maT Sesarekad, Cveulebriv, sabolebels xmaroben, romelic arc ise efeqturia. am dros sabolebels gacilebiT sjobia xelis pulverizatoriT wylis misxma. wylis misxmidan 10-20 wamSi safreni Tavisufldeba da SeiZleba igi paraloniT davgmanoT. aseTi futkris ojaxebisTvis aucilebelia carieli sakuWnaos damateba mainc, romlis zemoT saventilacio bade iqneba gadaWimuli; winaaRmdeg SemTxvevaSi SeiZleba futkri daiRupos kidec. safrendagmanuli futkari Zlier Riziandeba, rac aZlierebs nivTierebaTa cvlas mis organizmSi. futkris CiCaxvSi arsebuli Taflis moxmarebis (dawvis) dros traqeebidan gamoiyofa wyali. aRgznebuli futkris masa iseTi raodenobis wyals gamoyofs, rom skis sivrce gajerebuli wylis orTqliT ivseba da traqeebidan gamoyofili wyali aRar orTqldeba. Sedegad futkris mTeli cocxali masa ixrCoba, radgan traqeebi wyliT aqvT savse. Sedegad viRebT dasvelebul da daRupul futkris ojaxs. vaxtang RoRoberiZe „elkanas“ mrCeveli mefutkreobis dargSi მაისი, 2013