Anghelu Maria Soddu: Su calendariu sardu

Transcript

Anghelu Maria Soddu: Su calendariu sardu
Anghelu Maria Soddu: Su calendariu sardu - parte 4a
Giovedì 13 Agosto 2009 21:03 - Ultimo aggiornamento Sabato 05 Settembre 2009 20:27
In questo “terzu cantigu” del suo “Calendariu sardu”, Anghelu Maria Soddu ripercorre i giorni
tristi della ritirata. Al comando supremo, il generale Armando Diaz sostituisce il discusso
Raffaele Cadorna. La compagnia del Soddu è comandata dal capitano Musinu, thiesino,
scomparso quasi centenario qualche anno fa col grado di generale. Una strategia nuova induce
i “sassarini” alla speranza, nell’attraversare il Piave per spingersi alla conquista di obiettivi
strategici ancora in mano austriaca. Ma un rovesciamento del fronte li costringe a riattraversare
il Piave e ad abbandonare Col di Rosso. Che riconquisteranno nel volgere di qualche
settimana.
Un triste Natale, quello del 1917 trascorso a Valbella. Fango, neve, freddo e disperazione. Poi
giunge l’ora della riscossa e quindi un breve, meritato riposo a Vicenza, saldamente
riconquistata. Nei versi che seguono, il Soddu ricorda un suo e nostro compaesano caduto in
battaglia poco più che ventenne: Pietro Cossu, decorato di medaglia d’argento e sepolto nella
tomba riservata ai combattenti del nostro cimitero.
Il poeta conclude questo “terzu cantigu” con l’invito rivolto al re Vittorio Emanuele perché si
adoperi affinché tutti gli italiani giurino fedeltà alla Patria riunita sotto una sola “
bandela
”. Anche in questo caso, il discorso (la bandiera, l’unità nazionale) conserva una straordinaria
attualità. Del che si continua a discutere sui giornali e alla tv proprio in questi giorni, stanti le
improvvide e continue sparate leghiste sull’Italia unita e sul vessillo che idealmente la
rappresenta.
Rinnoviamo il nostro grazie a Rosalia Soddu Montesu per averci messo a disposizione le foto e
1/9
Anghelu Maria Soddu: Su calendariu sardu - parte 4a
Giovedì 13 Agosto 2009 21:03 - Ultimo aggiornamento Sabato 05 Settembre 2009 20:27
il testo originale dell'opera e Giovanni Soro per avere rivisitato il testo, in talune parti
incomprensibile. (c.p.)
TERZU CANTIGU
1. Dimissu su cumandu cadornale
un'ateru cuinaudu procuresit,
Generale Diaz s'impignesit
avvivende s'esercitu mortale,
accumpagnadu a s'inglesu a l'aggiuare
e totu su chiret li donesit ca s'inglesu fiduzia non cua(t) e l'impadronit de sa buscia sua.
2. Su die deghe fit de sant'Andria
chi mi l'appo isfìrittu numeradu,
a sero su Piave happo giumpadu
a su settimu battaglione in cumpagnia,
capitanu Musinu diriggìa(t)
in cuss'epoca maggiore l'han passadu,
passadu Latissana in cussu logu
a su ponte minadu han' dadu fogu.
3. Fatta sa retirada disastrosa
sos sardos a riposu han' fattu assentu,
sofferente de tantu patimentu
cun perdidas de zente e dogni cosa,
sende in posizione vantaggiosa
fimis de tantu bene in perdimentu
e pro poder a su perdidu torrare
fit forzosa de nou a tribulare.
2/9
Anghelu Maria Soddu: Su calendariu sardu - parte 4a
Giovedì 13 Agosto 2009 21:03 - Ultimo aggiornamento Sabato 05 Settembre 2009 20:27
4. Faghen' s'appellu de riunione
pro risponder presente dogni eroe,
benit in forza su norantanoe
pro cumpletare in massa ogni plotone,
mancari pizzinnos de paga rejone
e-i su frittu lis faghet malu proe
ma sende sardos de totu una razza fra minores e mannos faghen' cazza. 5. Su deghessette in conclusione
Su vintunu 'e nadale e vintiduos,
s'inimigu fattende contos suos
cun tant'artiglieria in azione,
cun truppas de assaltu a trincerone
in su Trentinu muntagnas logos cruos,
resessin' a leare a Coldirosso
ispingliende sos nostros fin'a giosso.
6. Cominzat s'inimigu accumulare pro fagher a su campu sa discesa
sa zente vicenzina e veronesa
cuminzan' cun timore a s'avviare,
Diaz prestu che solet mandare
de contra sa Brigata Sassaresa,
s'affilan' e aberin' fogu sardu
e frenat s'inimigu pro su cardu.
7. A Monte Valbella passamus sa festa
Pasca de Nadale in su coro ierru
sutta bentu, fiocca, fogu e ferru e cun impiccios a manca e a dresta
e calchiunu chi mortu bi resta(t) sutta a su nie si li dat s'interru
e bona parte 'e sos sardos sun mandados
a s'ispidale feridos, ghiacciados.
8. A miza lodes a s'annu iscadente
chi m’ ad’ incuinandadu a su venturu
e lu ringrazio tantu riverente cun su corpus vitale non seguru, ma comente m'agatto a su presente
prego cumprire s'annu nou puru, de lu cumprire logrende sas bramas
unidos totu, fizos, babbu e mamas.
9. Su vintotto 'ennarzu seguente
3/9
Anghelu Maria Soddu: Su calendariu sardu - parte 4a
Giovedì 13 Agosto 2009 21:03 - Ultimo aggiornamento Sabato 05 Settembre 2009 20:27
su primu mese 'e s'annu degheotto
da-e Diaz fattu dogni cumplotto fagher un'azione de repente,
vintu da-e ogni sardu ubbidiente
pro respingher sos viles idiotto, opprimidos rezzende una battosta ma torrat Coldirosso in manu nostra.
10. Cando bene sa cosa si guverna(t)
dogni soldadu si mustrat galante,
s'azione fit propriu moderna
e opprimin cun coro palpitante,
agattende pienas sas cavernas e leende a s'origgia sos birbantes,
a s'isbalzu de sos sardos gherreris,
o fuen' o si renden' presoneris.
11. Rispinta cuss'ispinta furiosa
Vicenza si refrenat e rispirat,
sa zente fuggitiva si retirat a sos nidos allegra e generosa,
ringrassiende sa zente valorosa
chi de coro cuntemplat e ammirat, e acclaman de poder accassare, sa Brigata a Vicenza a reposare. 12. E azzettat su Generale Sanna
su cumandante de sa Divisione, ca fit sardu e cun Diaz a cumone
accassan' a Vicenza, sorte manna!
Pero, sa cunfidenzia l'inganna(t)
De sos barbaros coros de leone,
Diaz e Sanna faghen su dovere
Accassare a Vicenza cun piaghere.
13. Appenas su cuncambiu arrivadu
sos sardo lìs imponen' sa cunsigna,
si sezis de onore zente digna,
cherimus custu logu rispettadu
ca no s'este cun sambene costadu,
sos dolos nde risentit sa Sardigna
si pius no pro su nostru amore
rispettade de sos sardos su valore.
14. Appenas de cumandu boghe intesa
totu s'entusiasmu in energia,
4/9
Anghelu Maria Soddu: Su calendariu sardu - parte 4a
Giovedì 13 Agosto 2009 21:03 - Ultimo aggiornamento Sabato 05 Settembre 2009 20:27
a s'arrivu a Vicenza in cumpagnia
sos elogios fini in esaltesa,
sos Reggimentos a bandela istesa
prisumende sa sarda simpatia,
e Vicenza pienende de amore
dogni eroe sardu cun onore.
15. Sende in mesu sas lodes riposende
accantonados in bellos locales,
saludados che illustres generales
in sas pubricas vias passizende
s'ischiarin' sos farzos dannigente
pro sa gula su vile a fugher male,
abbusende pro su benes isconnotu
influende in insultu male a totu
16. Cando 'enian' sos areoplanos
a de notte a Vicenza a bombardare,
ostinados sa morte a fulminare
subra ai cuddos bonos cristianos,
totu fuian' a sos logos sanos cudda povera vida a si salvare, abbandonende buttegas e cant'hana
e sos tales a s'ora approfittàna.
17. Su cumandu provvedit a sa lesta
e che mandat sas truppas in campagna,
pro sos tales chi sun' de mala intragna
nde suffrit tota sa zente modesta,
a che faghere abìtu in sa foresta in cusu logu tesu 'e terra istragna;
pro culpa 'e Èva, Adamu su meschinu
nde l'han' bogadu da-e su giardinu.
18. A situamos in Altichiero dimorantes a Padova vicinu,
da inie nos mandat su destinu
a su Piave in attaccos liero(s);
ma pro tota sa vida cunsidero si risentat s'imperu miserinu,
inue perit dogn'appoderadu
ch'han' su Piave de samben aundadu.
19. In su Piave han' perdidu sa proa.
Su Piave li segat sos dissignos,
ca cheren' gustare sos malignos
5/9
Anghelu Maria Soddu: Su calendariu sardu - parte 4a
Giovedì 13 Agosto 2009 21:03 - Ultimo aggiornamento Sabato 05 Settembre 2009 20:27
in s'Italia ancosa cosa noa,
e daboi sighende a fagher doa
intrende in Roma si cherian' dignos,
ma su Piave est misteriu tantu,
giae de sos imperos, campusantu.
20. Su vintisètte de Santuajne faghimus onomastigu annuale,
memorende a Caporetto e Cividale
totu su friulanu e a Udìne inue sos abusos pius fine
fattein' sos imperos bestiales,
fuettende ogni zolla ispasimada,
cattighende s'ispina semenada.
21. Su millinoighentosdeghenoe,
primu die, a sas otto de manzanu,
mi rammento cantende allegru e sanu
fattendemi su tempus bonuproe,
e intono cantende un’annu a oe
fia sutta a flagellu de uraganu,
un'annu a oe in Valbella isperende
e oe provvidenzia gosende.
22. Ohi! tristu Piave sambenosu,
risuscita e rispira novemente,
chi ses in luttu seriu e dolente dae fogu e ferru ispaventosu, sende dormidu in su dulze reposu
t'isvegliat una frebba intermittente,
sende elevadu ses bennidu a sutta
sa fortuna tua gai es' rutta.
23. Inoghe mi rammento Pedru Cossu
o tristu immanueru lastimadu,
in s'orgogliu ses ruttu medagliadu daghi sa morte ti slanciad addossu,
e ti lassat distesu in su pescossu assolutu su corpus ispezzadu,
ca fist'arditu salvadu in sa battaglia
t'hat colpidu in s'assaltu una mitraglia.
24. O tristu Pedru inue ses sepoltu
ti pianto pro palma custu mutu, mudet in tres colores custu luttu su fragellu in vittoria e scunvoltu,
6/9
Anghelu Maria Soddu: Su calendariu sardu - parte 4a
Giovedì 13 Agosto 2009 21:03 - Ultimo aggiornamento Sabato 05 Settembre 2009 20:27
tue restas in gloria resoltu e a sa patria has dadu dulze fruttu, t'incumando a sa sedia moderna rasada una requiem aeterna. 25. O tristos paesanos e parentes
ch'hazis dadu s'adiu a Zaramonte,
rejone chi tragedias nde conte
de 'ois pro regordu 'e sos viventes,
ca ois pro distruer s'insolente
parezis a sas ballas coro e fronte
in cuss'astru fatale fizis nados
a morrer in difesa tribulados.
26. Fue a morte peccadu velenosu
mi cheres dogni bene distruire,
ca fisti abituada a ti nutrire
de su trabagliu anzenu infruttuosu,
però, mira su tempus maestosu
t'opprimi tue e tottu a ti 'occhire
e tottu nde tenimos s'esemplale
oe da-e sa gherra mondiale.
27. A limite est torrada s'isperanzia
de Montenegro, Belgiu e Serbìa
s'Inghilterra alleada in cumpagnia,
alleada cun s'Italia sa Franza,
an' educadu sa vile mancanza
d'Austria, Germania e Turchia,
inue male in bene han cunvertidu
inue s'est s'ingannu arrepentidu.
28. Cust'insultu de peccadu senza frenu
a chie hat fattu bene a chie male,
s'Inghilterra s'es fatta colossale
s'America sa buscia s'hat pienu,
Guglielmu as ridottu a un'istremu Cun su Zar sun brivos de isperare,
Austria e Turchia in dipendenzia
Es' ridottu peccadu a penetenzia.
29. O mundanos mirade s'invidienzia
de sa Triplice intesa imperiale, cun sa grandesa insoro colossale
sacrifican cun vana resistenza,
e de s'ingurdidade e prepotenzia
7/9
Anghelu Maria Soddu: Su calendariu sardu - parte 4a
Giovedì 13 Agosto 2009 21:03 - Ultimo aggiornamento Sabato 05 Settembre 2009 20:27
ite bene nd'han tentu ossia male, chi da-e imperadores ostinados
sun sutta a presidentes guvernados. 30. Nobilesa su coro a ti l'as cottu cun s'odiu imbidia e poderes,
beru si tue pius nd'as, pius nde cheres
ma chie tottu cheret perdet tottu,
dicciu giustu chi sempre s'es' connottu e nos imparat dottrinas e doveres su bellu es' cudd'amore pienu
ch'amat su sou e rispettat s'anzenu. 31. Ingurdiggine e ite apidu nd'asa
de s'anzenu chi t'asa appropriadu?
a Montenegro sa Serbia ad illoggiadu;
su Belgiu, sa Franza isfruttuende
però, su drittu anzenu istat giamende
su propriu padronu meritadu. Ca su meritu anzenu t'es' malaittu ses sempre suttappostu a su dellittu.
32. Un'elevada 'e ojos fatto a Christos
devotu a s'iscultore Mundu e Legge,
si s'umanu l'has fattu e lu protegge
ch'illuminet sa mente'a sos Ministros, e los fettat dolentes e abbistos
su chi traviat male a lu curregge,
e dogni Presidente o Re Sovranu
a torrare disciprina dende manu,
ca senza disciprina vera cura
no andat mai bene sa natura. 33. Maestosu Vittoriu sovranu
provvedi cun energicu favore,
unid'a tie dogni successore
tottu giuren cun sa bandela in manu,
fideles pro Regnu Italianu
cun cuntegnu 'e dolore e de amore,
cumandende in s'Italicu Consizu
passende sempre da-e babbu in fizu.
34. Adiu, adiu zona luttuosa
mi dispedo saludende su mantu
mi dispedo lassende in campusantu
sos compiantos frades in sa losa,
8/9
Anghelu Maria Soddu: Su calendariu sardu - parte 4a
Giovedì 13 Agosto 2009 21:03 - Ultimo aggiornamento Sabato 05 Settembre 2009 20:27
subra a tie fiore 'e lizu 'e rosa
e profumen' su mundu tottu cantu
e triunfet sa paghe, sa vittoria
cun su triste recordu in sa memoria.
4. - continua
9/9