saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi sarCevi

Transcript

saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi sarCevi
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi
sarCevi
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
“saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebis” Sesaxeb
Tavi I. mokle mimoxilva
Tavi II. erovnuli angariSebi da ekonomikis ZiriTadi mimarTulebebi
Tavi III. saxelmwifo finansebi
Tavi IV. fuli da finansebi
Tavi V. saerTaSoriso vaWroba da sagareo ekonomikuri urTierTobebi
Tavi VI. privatizacia
Tavi VII. dasaqmeba, Semosavlebi da socialuri uzrunvelyofa
kalendari
ekonomikuri glosariumi
statistikuri danarTi
abreviaturebi
2
3
7
26
34
43
56
66
85
95
105
121
“tasisis” da “ekonomikuri politikisa da samarTlebrivi sakiTxebis
qarTulqarTul-evropuli sakonsultacio centris” Sesaxeb
,,saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi” aris proeqti, romlis dafinansebas
axorcielebs ,,tasisis” programis farglebSi momuSave ,,ekonomikuri politikisa da
samarTlebrivi sakiTxebis qarTul-evropuli sakonsultacio centri”.
,,tasisis” programa aris evrokavSiris iniciativa, romelic xels uwyobs axal
damoukidebel qveynebsa da monRoleTs
da evrokavSirs Soris ekonomikisa da politikis
dargSi urTierTobebis harmoniul ganviTarebas.
,,tasisi” grantebis formiT afinansebs “nou-haus”, rac xels uwyobs sabazro
ekonomikisa da demokratiuli sazogadoebis principebze gadasvlas. igi Zalze didi programaa
da Tavisi daarsebidan (1991) 3 000-ze meti proeqti aqvs dafinansebuli, romlis saerTo
Rirebuleba 3 290 milion ekius udris.
,,tasisi” mWidrod TanamSromlobs partnior qveynebTan da uzrunvelyofs “nou-haus”
gadmocemas evropis saxelmwifo da kerZo organizaciebis farTo speqtridan: axorcielebs
konsultaciebsa da swavlebas, sakanonmdeblo da mmarTvelobis sistemis, dawesebulebebisa da
organizaciebis gardaqmnasa da ganviTarebas, sapartnioro urTierTobebis damyarebas,
saerTaSoriso qselebis Camoyalibebas, erTobliv sacdel proeqtebs.
,,ekonomikuri
politikisa
da
samarTlebrivi
sakiTxebis
qarTul-evropuli
sakonsultacio centri” Seiqmna 1998 wels “tasisis” farglebSi, raTa daexmaros saqarTveloSi
ekonomikuri da samarTlebrivi reformis ganxorcielebas. centris samoqmedo gegma moicavs
“saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebis” da, axlo momavalSi, analogiuri iuridiuli
mimoxilvis gamocemas da saqarTvelos mTavrobisTvis ekonomikuri da samarTlebriv sakiTxebSi
konsultacias.
es publikacia dafinansebulia evrokavSiris tasisis programis mier, romelic
grantebis meSveobiT afinansebs axal damoukidebel qveynebSi da monRoleTSi
sabazro ekonomikisa da demokratiuli sazogadoebis ganviTarebis xelSewyobis
nou-haus.
saqarTvelos ekonomik
ekonomikis
is mimarTulebebi - 1999 weli, #3
1
“saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebis” Sesaxeb
“saqarTvelos
ekonomikis
mimarTulebebis”
(sem)
gamocemis
mizania,
saqarTveloSi ekonomikuri reformis mimdinareobiT dainteresebul pirebs miawodos
ekonomikuri ganviTarebis msvlelobis mimoxilva. sem-i daarsda 1995 wels da
qveyndeba qarTul da inglisur enebze. winamdebare gamocema moicavs 1999 wlis pirvel
da meore kvartlebs. es da wina gamocemebi xelmisawvdomia internetis saSualebiT:
www.geplac.org
gamocema
informacias
Rebulobs
rigi
samTavrobo
da arasamTavrobo
organizaciebidan, maT Soris statistikis saxelmwifo departamentidan, saqarTvelos
erovnuli bankidan, saxelmwifo socialuri uzrunvelyofis fondidan, finansTa
saministrodan, vaWrobisa da sagareo ekonomikur urTierTobaTa saministrodan,
saxelmwifo qonebis marTvis saministrodan, Sromisa da socialuri uzrunvelyofis
saministrodan da sxva saministroebidan da saxelmwifo departamentebidan. wyaro
miTiTebulia yvelgan, sadac ki es SesaZlebeli iyo. gansakuTrebiT unda aRiniSnos,
rom
informaciis
momwodeblebTan
mWidro
TanamSromlobis
(regularuli
konsultaciebis) da maTi mxardaWeris gareSe am mimoxilvis momzadeba SeuZlebeli
iqneboda. sem-is mizania, sazogadoebisTvis xelmisawvdom informaciaze damyarebuli,
ekonomikis ganviTarebis tendenciebis damoukidebeli analizis warmodgena. garda
amisa, mocemulia rCevebi ekonomikuri politikis ganxorcielebis, ekonomikuri da sxva
informaciis Segrovebisa da gavrcelebis dargSi.
gamocema miznad isaxavs
saqarTveloSi mimdinare ekonomikuri reformis mxardaWeras, masSi warmodgenilia
mxolod gamomcemelTa azri da igi ar asaxavs evropuli komisiis, tasisis
ekonomikuri
politikisa
da
samarTlebrivi
sakiTxebis
qarTul-evropuli
sakonsultacio centrisa Tu saqarTvelos mTavrobis oficialur pozicias.
mkiTxvels SeuZlia misi citireba yovelgvari SezRudvis gareSe, im pirobiT, rom
wyaro saTanadod iqneba miTiTebuli.
damatebiTi informaciisaTvis gTxovT daukavSirdeT “saqarTvelos ekonomikis
mimarTulebebs” Semdeg misamarTze:
Tbilisi, gabriel episkoposis q. 26
tel: Tbilisi
(995 32) 93 91 61 / 77 67 64
tel/faqsi: Tbilisi (995 32) 77 65 14 / 77 65 64
e-mail: [email protected]
“saqarTvelos
ekonomikis
mimarTulebebis”
am
gamoSvebaze
muSaobdnen:
mixeil abramiSvili, daviT jinjolia,
jinjolia, natalia kakabaZe, dimitri qemokliZe, goCa
kereseliZe,
xoxobaSvilvi,
Svilvi,
daniel linoti,
vaxtang
sofiko
xmalaZe,
paata
xoxoba
marsagiSvili,
stouni,
ni, irakli wereTeli.
marsagiSvili, erekle naTaZe, veronika Snaideri, saimon stou
qarTul
RrubelaSvili
2
gamocemaze
agreTve
muSaobdnen:
lela
RibraZe
da
dali
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1999 weli, #3
Tavi pirveli.
mokle mimoxilva
erovnuli angariSebi da ekonomikis ZiriTadi mimarTulebebi
miuxedavad
pesimisturi
prognozisa,
erovnuli
erovnuli
angariSebi:
ekonomika kvlav Zalas ikrebs 1998 wlis dasasruls momxdari krizisis Semdeg,
romlis Sedegebis gavlena kvlav SeiniSneboda 1999 wlis dasawyisSi. 1999 wlis
pirvel naxevarSi mSp gaizarda 1,7 procentiT. warmoebis seqtorSi gaumjobeseba
SeiniSneba. mrewvelobac ki, romelic saqarTvelos ekonomikis yvelaze problematur
seqtors warmoadgens, 0,8 procentiT gaizarda. importi Semcirda 25 procentiT. 1998
wlis dasasruls, realuri savaluto kursis mniSvnelovani dacemis Semdeg, es
mosalodenli iyo. miuxedavad amisa, realuri kursis cvlilebebs gavlena ar
mouxdenia eqsportis ganviTarebaze. ucxouri valiT momsaxurebam Seadgina biujetis
xarjebis 21,4 procenti. valiT momsaxurebis umetesi nawili, romelic 1999 wlis
pirvel naxevarSi unda yofiliyo gadaxdili, srulad daifara. TurqmeneTTan
dadebuli valis restruqturizaciis SeTanxmebis Tanaxmad, 1999 wels 50 milioni
lari unda yofiliyo gadaxdili. miuxedavad amisa, wels es Tanxa ar dafarula.
soflis meurneoba da sakvebis warmoeba: 1999 wels Cais, bostneulisa da
adreuli kartofilis mosavali sakmarisad kargi iyo. samwuxarod, biujetis krizisis
gamo, saxelmwifo sasoflo-sameurneo programebis dafinanseba ar iyo sakmarisi da
dagvianebiT
ganxorcielda.
Cais
mrewvelobis
reabilitaciisaTvis
gegmiT
gaTvaliswinebuli 2 milioni laris nacvlad mxolod 1 800 000 lari iyo gadaxdili.
miuxedavad amisa, 13 oqtombrisaTvis 58 800 tona Cai moikrifa, rac gasul welTan
SedarebiT
20
procentiT
metia.
qarTveli
mewarmeebi
xSirad
gamoTqvaven
ukmayofilebas arasamarTliani konkurenciis Sesaxeb saqarTveloSi. bazari gaivso
aRuricxavi da yalbi adgilobrivi nawarmiTa da kontrabanduli gziT Semotanili
saqonliT. aseTi situacia zarals ayenebs kvebis mrewvelobas (mineraluri wylebis,
Rvinis, purproduqtebis warmoebas da sxv.). tradiciuli sakvebi produqtebis garda,
saqarTvelos aqvs SesaniSnavi saSualeba msoflio bazarze gaitanos sasmeli wyali.
warmoeba: ukanaskneli ramodenime wlis krizisuli mdgomareobis Semdeg
warmoebis
seqtorSi
gaumjobeseba SeiniSneba: gansakuTrebiT qimiur, msubuq,
samSeneblo masalebis, navTobis gadamamuSavebel da xis damamuSavebel mrewvelobaSi.
wels saaqcio kompaniebma “WiaTurmanganumma”, “rusTavcementma”, “azotma” da Tbilisis
saxelmwifo
saaviacio
asociaciam
gazardes
TavianTi
warmoeba.
“rusTavis
metalurgiulma kombinatma” miiRo dakveTa azerbaijanisTvis 40 aTasi tona foladis
milebis
damzadebaze,
rac
karg
perspeqtivas
uqmnis
kombinats
warmoebis
ganaxlebisaTvis.
Savi
da
kaspiis
zRvebis
portebis
infrastuqturis
infrastuqtura:
ganviTareba TRACECA–s proeqtis mTavar mizans warmoadgens. foTis sazRvao portSi
saborne terminali am wlis gazafxulze gaixsna. mSenebloba dafinansda evrokavSiris
mier. sufsaSi navTobterminali, romlis simZlavrea 5 milioni tona, 17 aprils
amoqmedda. kaspiis zRvis navTobis gadasazidi “dasavleTis gza” konkurentunariani
aRmoCnda, romelic momavalSi uzrunvelyofs mniSvnelovan Semosavals ucxour
valutaSi. sabWoTa epoqis Semdeg saqarTvelos hqonda 56 gemi, romelTagan 32 darCa.
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi – 1999 weli, #3
3
mokle momixilva
finansebis arasworad gamoyenebisa da aramarTebuli komerciuli politikis gamo
saqarTvelos flotis mTlianad dakargvis saSiSroeba hqonda. dRes ki, “saqarTvelos
sazRvao navigaciis” restruqturizaciis Semdeg, situacia odnav gaumjobesda.
ucxouri
investiciebis
moculoba
1999
wlis
pirveli
investiciebi:
naxevrisaTvis Seadgenda 91 milion lars – 50,9 procentiT naklebs, vidre wina wels,
rac umetes wilad ganpirobebuli iyo sufsis navTobterminalis mSeneblobis
dasrulebiT. 1999 wlis pirvel naxevarSi saxelmwifo investiciebi 19,8 milion lars
Seadgenda, ZiriTadad Tbilisisa da aWaris adgilobrivi biujetidan.
saxelmwifo finansebi
1999 wlis saxelmwifo biujetis Tanaxmad wlis pirvel naxevarSi biujetSi
356,9 milioni laris Semosavali iyo mosalodneli, rac mTeli wlis mosalodneli
Semosavlebis 38,7 procents Seadgens, xolo xarjebisaTvis gaTvaliswinebuli iyo
475,2 milioni lari, saerTo wliuri xarjebis 38,5 procenti. amgvarad, deficiti 118,2
milion larad iyo Sefasebuli. realuri saxelmwifo Semosavlebi (ucxouri
grantebis CaTvliT) Seadgenda 321,4 milion lars, 35,5 milioni lariT naklebs, vidre
iyo dagegmili. winaswar gaTvaliswinebuli sesxebi da grantebi ar iqna miRebuli da
Sesabamisad, realuri xarjebi 408,2 milion laramde Semcirda, rac Tavdapirveli
biujetis 86,8 procents Seadgens.
wlis ganmavlobaSi gadasaxadebis mokreba gaumjobesda rogorc absoluturi,
ise procentuli TvalsazrisiT, rac sakmaod miaxloebulia gaTvaliswinebul
raodenobasTan. es ukanaskneli SesaZloa ganpirobebuli iyos ukeTesi, ufro realuri
dagegmviT. gadasaxadebis mokrebis gaumjobesebis mizniT gadasaxadebis amkrebTaTvis
da sabaJos TanamSromlebisaTvis dainerga waxalisebisa da stimulirebis meqanizmi.
sabaJo operaciebSi saWiroa mniSvnelovani reformebis gatareba; ivlisidan sabaJoebis
marTva xorcieldeba britaneTis kompania ITS–Tan erTad.
fuli da finansebi
1999 wlis pirvel naxevarSi gatarebuli mkacri fuladi da savaluto kursis
politikis Sedegad moxda laris nominaluri Rirebulebis gazrda ivnisSi – 1,9854
lari/amerikuli dolari (gacvlis saSualo nominaluri kursi). 1999 wlis meore
kvartalSi saqarTvelos erovnulma bankma aseve moaxdina Tavisi ucxouri valutis
rezervis gazrda 3 milioni amerikuli dolariT.
maissa da ivnisSi moxda sezonuri fasebis Semcireba da fasebis indeqsi
samomxmareblo saqonelze daeca Sesabamisad 1,6 da 1,4 procentiT. 1999 wlis pirvel
naxevarSi M3 gaizarda 44 milioni lariT, maSin, rodesac M2 daeca 3 milioni
lariT. dolarizaciis koeficientma 1999 wlis ivnisSi 77 procents miaRwia. M2
fulis multiplikatori erT erTeulze naklebi iyo. 1999 wlis pirvel naxevarSi
sakredito auqcionebis saerTo brunva Seadgenda 9,7 milion lars, maSin, rodesac
1998 wlis pirvel kvartalSi 26,4 milion lars Seadgenda.
saerTaSoriso vaWroba da sagareo ekonomikuri urTierTobebi
4
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi – 1999 weli, #3
mokle momixilva
1999 wlis pirvel naxevarSi saqarTvelos savaWro deficiti umniSvnelod
Semcirda. es ZiriTadad gamowveuli iyo importis SemcirebiT, rac, Tavis mxriv,
gamowveuli iyo 1998 wlis ruseTis krizisiT da laris gaufasurebiT amerikul
dolarTan da, SedarebiT naklebad, evrosTan SefardebiT. YTu mxedvelobaSi miviRebT
vaWrobis orientacias, 1999 wlis pirvel naxevarSi ruseTi kvlav saqarTvelos
umsxviles partniorad rCeba, amerikis SeerTebul StatebTan SedarebiT, romelic
qveynis meore savaWro partniors warmoadgens.
mso-Si gaerTianebis molaparakebis procesi warmatebiT mimdinareobda da
dasrulda 1999 wlis 6 oqtombers e.w. “gawevrianebis protokolis” xelmoweriT.
mosalodnelia, rom saqarTvelo male gaxdeba mso-s sruluflebiani wevri, kerZod ki
30 dRis ganmavlobaSi, mas Semdeg rac saqarTvelos parlamenti moaxdens protokolis
ratifcirebas da amis Sesaxeb ecnobeba mso-s sekretariats.
evrokavSirisa da saqarTvelos urTierToebebi kidev ufro gaZlierda 1999
wlis 1 ivliss partniorobisa da TanamSromlobis Sesaxeb SeTanxmebis xelmoweris
Semdeg. dsT-s regionis Semdeg, evrokavSiri saqarTvelos mTavari savaWro partnioria.
saqarTvelosaTvis evrokavSiris qveynebi aseve warmoadgens pirdapiri ucxouri
investiciebis mniSvnelovan wyaros.
privatizacia
1999 wlis pirvel naxevarSi privatizaciis sferoSi mcire progresi
SeiniSneboda. zogierTi saSualo da didi sawarmo gaiyida nulovan auqcionebze.
saxelmwifo qonebis marTvis saministrom gamoacxada tenderi “elmavalmSeneblis”
(eleqtro lokomotivebis mSenebeli qarxana) 51 procent aqciebze, romelic erT-erTi
yvelaze didi sawarmoa saqarTveloSi. Tumca tenderis ararealuri pirobebis gamo
ganacxadi aravis gaukeTebia. eleqtroenergiis sadistribucio da eleqtroenergiis
mwarmoebel kompaniebze
tenderis gamocxadeba yvelaze mniSvnelovani movlenaa,
romelsac adgili hqonda wlis meore kvartalSi.
dasaqmeba, Semosavali da socialuri uzrunvelyofa
Sromis bazari: mas Semdeg, rac 1998 wlis pirveli kvartlis 2,3 milionidan
samuSao Zalis raodenoba meoTxe kvartalSi 2 milionamde Semcirda, 1999 wlis
pirvel naxevarSi kvlav momateba daiwyo. samuSao Zalis dasaqmebis koeficienti isev
stabiluri rCeba – daaxloebiT 66 procenti. dasaqmebulTa Soris TviTdasaqmebulTa
xvedriTi wili 57 procents da mTlianad samuSao Zalis 50 procents Seadgens
(Sromis saerTaSoriso organizaciis standartebis mixedviT). dasaqmebulTa did
nawils Seadgenda TviTdasaqmebulTa ricxvi, romelTagan umetesoba soflis
meurneobaSia dasaqmebuli. statistikis saxelmwifo departamentis samuSao Zalis
statistikuri monacemebis Tanaxmad, wlis pirveli naxevris bolos umuSevrobis
koeficienti Seadgenda 13 procents, Sromis saerTaSoriso organizaciis “mkacri”
standartebis mixedviT, da 14,7 procents “Serbilebuli” meTodiT. sul ufro meti
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi – 1999
1999 weli, #3
5
mokle momixilva
adamiani poulobs ZiriTad da meorad samuSaos Crdilovani ekonomikis sferoSi, rac
umetes wilad warmoadgens spontanur TviTdasaqmebas gadarCenis mizniT.
xelfasebi: prezidentis 1999 wlis 4 ivnisis brZanebulebis Tanaxmad,
oTxwliani Sualedis mere, oficialurad iqna SemoRebuli minimaluri xelfasis
cneba, romliTac minimaluri xelfasi dadginda TveSi 20 laris odenobiT. meore
kvartlis bolos daqiravebuli samuSao Zalis saSualo nominaluri xelfasi mTels
ekonomikaSi Seadgenda 68,6 lars da misi wili saSualo ojaxis saarsebo minimumSi
daeca 32,8 procentamde. im dros, rodesac adgili hqonda nominaluri xelfasis mcire
zrdas inflaciiT Semcirebuli realuri xelfasi dacemas ganagrZobda. amave dros,
kvlav grovdeba gadauxdeli xelfasebis davalianeba.
Semosavlebis ganawileba: ojaxebi, romelTac Zalian dabali fuladi
Semosavali aqvT kompensacias axdenen arafuladi SemosavlebiT, rac ufro
mniSvnelovan rols asrulebs soflis mcxovrebTa ojaxebis biujetSi. Tumca qalaqis
mosaxleobis fuladi Semosavali ufro maRalia, vidre soflis mosaxleobisa, es
gansxvaveba kompensirebulia arafuladi SemosavlebiT. arafuladi Semosavlebi (da
xarjebi) SedarebiT “koncentrirebulia” soflis mosaxleobaSi. ojaxis saSualo
saerTo Semosavali soflad ufro maRalia, vidre qalaqSi. Tumca qalaqSi ojaxis
saerTo xarjebi gacilebiT maRalia, vidre soflad.
saarsebo minimaluri done: mTavrobis sxdomaze 19 agvistos miRebul iqna
gadawyvetileba “saarsebo minimumis gaangariSebis meTodikaSi cvlilebebis Setanisa
da misi gadaangariSebis Sesaxeb”. amasTanave, statistikis saxelmwifo departamenti
ganagrZobs arsebuli meTodologiis gamoyenebiT saarsebo minimaluri donis
monacemebis gamoqveynebas.
socialuri uzrunvelyofa: miuxedavad mTeli rigi zomebisa, romelic
mimarTuli iyo Zalian mwiri sabiujeto resursebis dagegmvis gasaumjobeseblad,
sistema ver uzrunvelyofs xandazmulTa saWiroebebis dakmayofilebas da siRaribis
donis Semcirebas. jer kidev bevri ram aris gasakeTebeli imisaTvis, rom
gadasaxadebis amoRebidan miRebuli Semosavali sakmarisi iyos pensiebis droulad
gadasaxdelad da socialur daxmarebebze SezRuduli resursebis gasanawileblad.
PAYG-is
safuZvelze,
romelic
sapensio
sistemis
dafinanseba
xorcieldeba
uzrunvelyofs
pensionerTa
umravlesobas
14
laris
odenobis
pensiiT.
damokidebulebis
dabali
koeficienti,
Canacvlebis
dabali
koeficienti
da
xelfasidan gadasaxadis Segroveba sapensio sistemis mTavar problemad rCeba.
winaswari Sefasebis Tanaxmad, seqtembris dasawyisisaTvis sapensio davalianeba 75
milion lars Seadgenda. 1998 wlis oqtomberSi miRebul iqna kanoni kerZo pensiebis
Sesaxeb, romelic warmoadgens pirvel nabijs saqarTveloSi mravalsafexuriani
sapensio sistemis mSeneblobis gzaze.
6
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi – 1999 weli, #3
Tavi meore.
erovnuli angariSebi da ekonomikis ZiriTadi
mimarTulebebi
erovnuli angariSebi
pesimisturi prognozis miuxedavad, 1998 wlis bolos momxdari krizisis
Semdeg, erovnulma valutam nawilobriv aRidgina Tavisi pozicia. ivnisis bolosTvis
lari/aSS dolaris gacvliTma kursma 1,94 Seadgina maSin roca TebervalSi saSualod
2,27 iyo. Senelda aseve inflaciac. maissa da ivnisSi fasebi 1,5 procentiT mcirdeboda
ramac nawilobriv gaaneitrala fasebis 5-procentiani zrda TebervalSi. (monetaruli
informaciis Sesaxeb ixileT Tavi meoTxe).
saxezea realuri seqtoris aRdgenis niSnebi. mrewvelobamac ki, romelic
ekonomikis yvelaze problemuri seqtoria, 1998 wlis done SeinarCuna. 1999 wlis
pirvel naxevarSi sawarmoebis mier warmoebuli samrewvelo produqciis moculobam
wina wlis pirveli naxevris Sesabamisi maCveneblis 99 procenti Seadgina. 1999 wlis
bolosTvis SesaZloa samrewvelo produqciis moculoba gaizardos kidec. zogadi
suraTi imedis momcemia. ekonomikuri zrdis tempma 1999 wlis pirveli naxevrisTvis
1,7 procents miaRwia maSin roca 1999 wlis pirvel kvartalSi mxolod 1,2 procenti
iyo. Tumca, es maCvenebeli mniSvnelovnad CamorCeba dagegmils, ramac SesaZloa
problemebi Seuqmnas biujetis Sesrulebas. (1999 wlis biujetis Sesaxeb ixileT mesame
Tavi)
stabilurobisa da mdgradi ekonomikuri zrdis erT-erTi ZiriTadi garantiaa
Zlieri samewarmeo sazogadoebis formireba. sakuTrebis formebis transformacia,
sadac jerjerobiT wamyvani roli saxelmwifos uWiravs, mTavrobis mxridan
prioritetul amocanad aRiqmeba. 1999 wlis pirvel naxevarSi 531 mcire sawarmo iqna
privatizebuli.
cxrili 2.1 ekonomikis ZiriTadi indikatorebi 1999 wlis ppirveli
irveli naxevari
(procenti)
101,7
mSp
100,6
mrewveloba
50,9
investiciebi ZiriTad kapitalSi
56,0
m/S mSenebloba
87,7
saerTo sargeblobis transportis
tvirTbrunva
111,8
m/S sarkinigzo transportis tvirTbrunva
104,5
sacalo vaWrobis da restornebis brunva
79,3
sagareo savaWro brunva
98,8
eqsporti
75,0
importi
136,2
registrirebuli umuSevrebis ricxvi
107,8
samomxmareblo fasebis indeqsi *
wyaro: statistikis saxelmwifo departamenti
* 1999 wlis bolo 1998 wlis dekemberTan
saqarTvelos ekonomik
ekonomikis
is mimarTulebebi - 1999 weli, #3
7
erovnuli angariSebi da ekonomikis ZiriTadi mimarTulebebi
mSp da ekonomikis ZiriTadi mimarTulebebi
mimarTulebebi
cxrili 2.2 realuri mSpmSp-s cvlilebebi. 1999 wlis pirveli naxevari
(procenti)
seqtori
1999 wlis pirveli
naxevari 1998 wlis
pirvel naxevarTan
wili 1999 wlis
mSpmSp-Si
mrewveloba
soflis meurneoba, metyeveoba, meTevzeoba
mSenebloba
vaWroba
sastumroebi da restornebi
transporti da komunikaciebi
saxelmwifo marTva da Tavdacva
ganaTleba
jandacva
sxva momsaxureba
mSp faqtorul fasebSi
wminda gadasaxadebi
100,8
100,6
80,1
101,2
117,3
105,4
97,0
104,2
105,9
102,0
101,9
114,6
14,0
24,6
3,1
12,1
1,5
12,0
3,1
4,1
2,6
17,3
94,2
5,8
mSp
101,7
100
mSp deflatori
107,3
--------
wyaro: statistikis saxelmwifo departamenti
statistikis saxelmwifo departamentis winaswari SefasebiT mSp-s zrdam
1999 wlis pirvel naxevarSi 1,7 procenti Seadgina. transportsa da komunikaciebs
Cveulebisamebr wamyvani adgili uWiravT, Sesabamisad 5,4 da 5,2 procentiani zrdis
tempiT. mrewvelobaSi Seqmnili damatebuli Rirebuleba 0.8 procentiT gaizarda wina
welTan SedarebiT, soflis meurneoba, meTevzeoba da metyeveoba ki 0,6 procentiT.
magram adrindeli angariSebidan gansxvavebiT sadac mSenebloba swrafad izrdeboda,
1999 wlis pirvel naxevarSi mSeneblobaSi Seqmnili damatebuli Rirebuleba
20 procentiT daeca. es aixsneba baqo-sufsa navTobsadenis da sufsis terminalis
mSeneblobis damTavrebiT. sastumroebis da restornebis aqtivoba 17,3 procentiT
gaizarda. aseTi zrda SesaZloa aRricxvis gaumjobesebas mivaweroT, Tumca dasaSvebia
aseve, rom ukeT iqna gamoyenebuli qveynis turistuli da gamajansaRebeli potenciali.
wminda gadasaxadebi 14,6 procentiT gaizarda. finansTa saministro imedovnebs, rom
wlis bolosTvis ekonomikuri zrda 5 procents Seadgens.
mSp-s deflatorma 1999 wlis pirvel naxevarSi 7,3 procenti Seadgina wina wlis
Sesabamis periodTan SedarebiT, maSin roca inflacia imave periodSi 18,7 procenti
iyo. es ukanaskneli amsaxvelia importis didi wilisa samomxmareblo bazarze.
mrewvelobis zomieri zrda faravs zogierTi industriis ukiduresad dabal
maCveneblebs. maSin roca msxvili sawarmoebis umetesoba (ZiriTadad saxelmwifo
sakuTrebaSi myofi) kvebis mrewvelobaSi, manqanaTmSeneblobaSi, metalurgiaSi da
energetikaSi (mTeli industriis 80 procenti) amcireben warmoebas, ramodenime
seqtorma, rogorc Cans, Tavisi niSa ipovna da swraf zrdas aCvenebs, Tumca Zalian
dabali sawyisi maCveneblidan. magaliTad saSeni masalebis warmoeba 70 procentiT
8
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1999 weli, #3
erovnuli angariSebi da ekonomikis
ekonomikis ZiriTadi mimarTulebebi
gaizarda, sawvavis warmoeba 73 procentiT, xe-tyis warmoeba da damuSaveba
20 procentiT. realur seqtorSi dasaqmebulTa ricxvis Semcireba miuTiTebs Sromis
nayofierebis amaRlebaze. 1999 wlis pirvel naxevarSi mTliani ricxvi Semcirda
5700-iT da 96400 dasaqmebuli Seadgina. ekonomikaSi ucxouri monawileobis zrda (rac
ara marto finansur investiciebs, aramed nou-haus gadacemasac gulisxmobs),
privatizaciis
winsvla,
marketinguli
gamocdilebis
dagroveba,
optimisturi
prognozis gakeTebis saSualebas iZleva.
mravali indikatori miuTiTebs soflis meurneobis zrdis tendenciaze. wina
welTan SedarebiT 11 000 heqtariT meti miwa damuSavda. pirutyvis suladoba gaizarda,
rac pirvelad moxda am bolo wlebis ganmavlobaSi. gaizarda cxvrisa da Roris
ricxvi. cqriala Rvinoebisa da magari sasmelebis warmoeba gaizarda Sesabamisad
36,8 da 200 procentiT, magram maTi gayidva adgilobriv bazarze odnav Semcirda.
1999 wlis pirvel naxevarSi warmoebul iqna 45%-iT meti ludi wina wlis Sesabamis
periodTan SedarebiT. ruseTis krizisma gansakuTrebuli ziani miayena borjomis
warmoebas romelic 37 procentiT daeca wina welTan SedarebiT. Cais warmoebis zrdas
kargi perspeqtivebi aqvs. wlis pirvel naxevarSi Cais warmoeba gaizarda
42 procentiT, magram gayidvas axlavs garkveuli problemebi. SeiZleba davaskvnaT rom
qarTul sawarmoebs Zalian gamoadgebaT Tanamedrove marketinguli unarebi Tu maTi
xelmZRvanelebi gaacnobiereben amis saWiroebas. miuxedavad imisa rom 1999 wlis
pirvel naxevarSi soflis meurneobaSi Seqmnili damatebuli Rirebulebis zrda
sakmaod mcire iyo _ 0,6 procenti _ mosalodnelia am ricxvis mniSvnelovani gazrda
wlis bolosTvis.
gaizarda sarkinigzo saavtomobilo da sazRvao transportis gadazidvebi da
gadayvanil mgzavrTa raodenoba. sahaero transportTan dakavSirebiT arsebobs
garkveuli problemebi. qarTuli aviakompaniebis moZvelebuli sahaero floti da
momsaxurebis dabali standartebi ver uweven konkurencias ucxour kompaniebs.
sazRvao gadazidvebis tarifebis liberalizaciam dadebiTi gavlena moaxdina
tvirTebis moculobaze da Semosavlebze. momavalSi mosalodnelia am efeqtis kidev
ufro gaRrmaveba. miuxedavad navTobsadenis da sufsis terminalis mSeneblobis
damTavrebisa, rasac mniSvnelovani adgili eWira sarkinigzo komerciul gadazidvebSi,
1998 wlis pirvel naxevarTan SedarebiT, sarkinigzo tvirTbrunva 5 procentiT
gaizarda.
iTvleba
rom
oficialurad
aRuricxavi
biznesis
wili
maRalia
saavtomobilo transportSi. bolo dros sabargo manqanebis mZRolebi daavaldebules
Tan iqonion tvirTis damadasturebeli dokumentebi. am zomam unda gazardos rogorc
biujetis
Semosavlebi,
aseve
transportis
wili
mSp-Si.
erT-erTi
yvelaze
mniSvnelovani movlena iyo navTobsadenis da navTobis terminalis mSeneblobis
damTavreba rac 600 milioni aSS dolari dajda. ivnisis bolosTvis 12-ma tankerma
datova sufsis terminali sxvadasxva mimarTulebiT.
kavSirgabmuloba albaT saqarTvelos ekonomikis yvelaze cocxali seqtoria
da
izidavs
ucxoel
investorebs.
mobiluri
satelefono
qselebis
swraf
gafarToebasTan erTad grZeldeba sakabelo satelefono qselebis modernizacia.
Zveli analogiuri sistemebis umetesoba Seicvala axali cifruli sistemebiT. Sendeba
axali tele-radio retranslaciis sadgurebi. aqamde arasando safosto momsaxureba
TandaTanobiT ufro swrafi da sando
xdeba. saerTaSoriso safosto gzavnilebi
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1999 weli, #3
9
erovnuli angariSebi da ekonomikis ZiriTadi mimarTulebebi
saqarTvelodan da saqarTveloSi ufro Cqara modis. aRdga adgilobrivi saswrafo
safosto momsaxureba da fulis safosto gadaricxvis sistema ruseTTan.
aramaterialuri warmoeba (vaWrobis, momsaxurebis, ganaTlebis da jandacvis
CaTvliT) mkveTrad gaizarda, magram Znelia iTqvas zrdis ra nawili mivaweroT
realur zrdas da ra gaumjobesebul statistikur aRricxvas. statistikis
saxelmwifo departamenti yvelafers akeTebs am ukanasknelis gasaumjobeseblad. bolo
dros Catarda msxvili restornebis gamokvleva romelmac gamoavlina, rom maTi
realuri Semosavlebi oficialurad aRricxulze 150 procentiT maRalia. fiqroben
rom avtogasamarT sadgurebSi kidev ufro metia aRuricxavi saqmianobis wili.
statistikis saxelmwifo departamentis monacemebiT momsaxureba (vaWrobis gareSe)
20 procentiT gaizarda 1998 wlis pirvel naxevarTan SedarebiT. umaRlesi ganaTlebis
dawesebulebebis umetesoba axdens Tavisi saqmianobis komercializacias1. Sesabamisad,
mosalodnelia ekonomikis am seqtoris gafarToeba.
turizmis ganviTareba erT-erT yvelaze perspeqtiul mimarTulebad iTvleba
ucxouri valutis miRebisTvis, rac ase sWirdeba qveyanas didi sagareo valis da
mimdinare angariSis deficitis pirobebSi. turizmis saxelmwifo departamentma
SeimuSava am sakiTxebisadmi miZRvnili saxelmwifo programa. am programis farglebSi,
israelis aqtiuri daxmarebiT, gaigzavna winadadeba msoflio bankSi grZelvadiani
kreditis gamoyofis Sesab, romelic turizmisa da kurortebis infrastruqturis
ganviTarebaze unda daixarjos. vaWrobisa da sagareo-ekonomikuri urTierTobebis
saministrom gamoaqveyna sainvesticio winadadebebis katalogi, romelic moicavs yvela
ZiriTad turistul da sakurorto adgils. winaswari gamoTvlebiT saWiroa
224 milioni aSS dolaris investicia. statistikis saxelmwifo departamentis martis
specialuri gamokvlevis Tanaxmad 211 sastumro saukeTeso SemTxvevaSi datvirTulia
mxolod erTi mesamediT, saSualod ki mxolod 25 procentiT. sastumroebis maRali
fasebi erT kviraze meti xniT Camosul ucxoelTa 90 procents iZulebuls xdis kerZo
bina iqiraos.
biznesis garemo
statistikis saxelmwifo departamentis Tanaxmad samewarmeo saqmianobiT
dakavebulTa 62 procenti kerZo seqtorSia dasaqmebuli. am seqtorze modis mTliani
gamoSvebis 46 procenti. Tumca ki Crdilovani ekonomika aq ufro farTodaa
fexgadgmuli. Sesabamisad, SesaZloa kerZo seqtoris wili gamoSvebaSi ufro maRali
iyos. mcire sawarmoTa wili mTlian gamoSvebaSi mudmivad izrdeba. 1999 wlis pirveli
5 TvisTvis mcire sawarmoTa wilma 16 procenti anu 51,5 milioni lari Seadgina, rac
9,5 procentiT maRalia wina wlis maCvenebelze.
myari sabazro garemos Camoyalibebis mimarTulebiT gadadgmuli mniSvnelovani
nabiji iyo sasaqonlo birJebisa da sabirJo vaWrobis Sesaxeb kanonis ratifikacia,
romelic droSi daemTxva USAID-is mier fasiani qaRaldebis bazris ganviTarebisTvis
gamoyofil grantze gamocxadebuli tenderis damTavrebas. tenderi moigo wamyvani
qarTuli komerciuli struqturebis konsorciumma, romelsac meTaurobs ‘kavkasiis
1
saxelmwifo subsidiebis sanacvlod isini inarCuneben ufaso adgilebis did ricxvs
10
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1999 weli, #3
erovnuli angariSebi da ekonomikis
ekonomikis ZiriTadi mimarTulebebi
birJa’ _ Tavisufali bazris pioneri saqarTveloSi da postsabWour eraSi daarsebuli
erT-erTi pirveli birJa.
rogorc mravaljer iyo aRniSnuli sem-is wina gamoSvebebSi, grZelvadiani
komerciuli kreditis deficiti ekonomikis erT-erTi mTavari problemaa. ergb
afarToebs Tavis saqmianobas saqarTveloSi. TACIS-is soflis meurneobis regionuli
proeqtis (RARP) memkvidre iqneba axali agro-sakredito instituti, romelic
Seiqmneba arsebuli sakredito jgufis axal bankad gardaqmnis gziT. 1997 wels
saqarTvelosa da iaponiis mTavrobebs Soris dadebuli xelSekruleba 500 milioni
iaponuri ienas sasoflo sameurneo kreditis Sesaxeb ZalaSi Sevida. iaponiidan
Camovida am Rirebulebis sasoflo sameurneo teqnika da qimikatebi, romlebic ukve
ganawilda saarendo xelSekrulebebiT Semdgomi gamosyidvis uflebiT. gamosyidvis
Sedegad miRebuli Tanxebi gamoyenebul iqneba rogorc sakredito resursi
fermerebisa da kvebis mrewvelobis sawarmoebisaTvis. msgavsi SeTanxmeba miRweul iqna
1998 wels 380 milion iaponur ienaze. Mitsubishi Corporation-ma, romelmac moigo tenderi
kreditis marTvaze, ukve Semozida saqarTveloSi SeTanxmebiT gaTvaliswinebuli
sasoflo-sameurneo
teqnika.
komerciul
finansebSi
mTavari
movlenaa
“mikrokreditbankis” daarseba, romelic aris qarTuli komerciuli bankebis, ergb-s,
germaneli da danieli partniorebis erToblivi wamowyeba. banki gamoyofs kreditebs
mcire da saSualo sawarmoebisTvis romlebsac aqamde ar hqondaT sakredito
resursebiT sargeblobis saSualeba. garda amisa, 1 ivlisisTvis ergb-s, TACIS-is, KFW s msoflio bankis da saberZneTis komerciuli bankis mier sxvadasxva sawarmoebs,
sakredito xazebis saSualebiT, gamoeyo 31,5 milioni laris krediti. am Tanxis
37 procenti moxmarda sasoflo-sameurneo da kvebis mrewvelobis sawarmoebs,
16 procenti momsaxurebis sawarmoebs, 16 procenti samrewvelo sawarmoebs, danarCeni
ki sxva saqmianobiT dakavebul sawarmoebs.
fasebi
1999 wlis pirvel eqvs TveSi samomxmareblo fasebi gaizarda 7,8 procentiT.
wina wlis Sesabamis periodSi 0,2-procentiani deflacia iyo. 1999 wlis pirvel
naxevarSi, 1998 wlis pirvel naxevarTan SedarebiT, fasebi 18,7 procentiT gaizarda.
sainteresoa is faqti, rom maSin roca damoukideblobis Semdgom periodSi
momsaxurebis fasebi bevrad ufro swrafad izdeboda, vidre saqonlis fasebi (igive
mdgomareobaa umetes postkomunistur qveynebSi sadac momsaxurebas saTanadod ar
afasebdnen) ganvlil krizisul wels momsaxurebis fasebi mxolod 13,3 procentiT
gaizarda, kvebis produqtebis fasebi _ 19,2 procentiT, ara sakvebi samomxmareblo
saqonlis fasebi ki – 21,4 procentiT. es garemoeba miuTiTebs Zlier damokidebulebaze
importze.
ianvarSi fasebi 2,6 procentiT gaizarda, TebervalSi ki 5 procentiT.
miuxedavad maRali maCveneblisa es mainc naklebia laris gacvliTi kursis
28 procentiT dacemaze imave periodSi. martis bolos (sfi gaizarda 1,9 procentiT)
SemoRebul iqna saaqcizo markebi Tambaqos nawarmze. amis gamo Tambaqos nawarmi
droebiT gaqra savaWro obieqtebidan da misi sabazro fasi gaizarda. sigaretis fasis
gaurkvevlobis gamo is ar aisaxeba aprilis fasebis indeqsSi (1,3 procenti inflacia),
ramac mniSvnelovnad (Tumca droebiT) gazarda saqarTvelos mweveli mosaxleobis
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1999 weli, #3
11
erovnuli angariSebi da ekonomikis ZiriTadi mimarTulebebi
xarjebi. Semdeg fasebma kleba daiwyo _ 1,6 procentiT maisSi da 1,4 procentiT
ivnisSi. fasebis kleba aixsneba ara marto sezonuri faqtorebiT, aramed laris
gacvliTi kursis mniSvnelovani amaRlebiT.
saxelmwifos regulirebuli fasebi aseve gaizarda wlis pirvel naxevarSi.
eleqtroenergiis tarifi TbilisSi 50 procentiT gaizarda (0,06 laridan 0,09 laramde
kvt/sT-Si) da 38,3 procentiT (0,083 laramde) sxvagan. fasebis aweva gamoiwvia laris
gacvliTi kursis gauaresebam da sawvavis importis sabaJo reJimis Secvlam. Tbilisis
mosaxleobisTvis minimaluri tarifi gansazRvruli iyo Telasis privatizaciis
SeTanxmebiT. ekonomikis saministros azriT (romelic tarifebis awevis winaaRmdegi
iyo) es kidev ufro daazaralebs energotevadi municipaluri samsaxurebis muSaobas,
rogoricaa
metro
da
municipaluri
wyalmomarageba.
wisqvilebi,
sacxobebi,
kavSirgabmulobis obieqtebi da rkinigza aseve bevr energias moixmaren, Tumca ufro
sicocxlisunarianad iTvlebian.
maisidan gaZvirda gazis miwodeba. 1000 kuburi metri bunebrivi airis fasi
214 laridan 288 laramde, anu 34,6 procentiT gaizarda.
savaWro barierebis moxsnis zogad politikasTan TanxmobiT gadaisinja da
gaTanabrda sxvadasxva sertifikaciis tarifebi adgilobrivi da importuli
saqonlisTvis. aqamde tarifebi importuli saqonlisTvis ufro maRali iyo.
sarkinigzo
tarifebi
Semcirda
yvela
satranzito
gadazidvisaTvis
25 procentiT da adgilobrivi samSeneblo masalebis gadazidvisaTvis.
mimdinare angariSi
mimdinare angariSi detalurad mxolod 1999 wlis pirveli kvartlisTvis
mogvepoveba da moyvanilia cxrilSi 2.3.
cxrili 2.3 mimdinare
mimdinare angariSi.
(aTasi aSS dolari)
mimdinare angariSis balansi
saqoneli
krediti
debeti
arafaqtoruli momsaxureba
krediti
debeti
faqtoruli momsaxureba
krediti
momsaxureTa xelfasebi
debeti
mimdinare transfertebi
krediti
momsaxureTa gzavnilebi
debeti
1999 Ikv
-75782
-96402
59615
-156017
-20137
61528
-81664
8626
21313
21313
-12686
32131
33197
14375
-1066
1998Ikv
-104466
-182364
62502
-244866
-19621
67378
-86999
44019
61900
60000
-17881
53500
56500
37679
-3000
cvlileba
28684
85962
-2887
88849
-516
-5850
5335
-35393
-40587
-38687
5195
-21369
-23303
-23304
1934
wyaro: statistikis saxelmwifo departamenti
12
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1999 weli, #3
erovnuli angariSebi da ekonomikis
ekonomikis ZiriTadi mimarTulebebi
statistikis departamentis winaswari SefasebebiT 1999 wlis pirvel naxevarSi
sagareo vaWrobis brunvam 373,6 milioni2 aSS dolari Seadgina, rac 1998 wlis
Sesabamisi maCveneblis daaxloebiT 80 procentia. ZiriTadad Semcirda importi,
romelic wina wlis maCvenebelze 25 procentiT naklebia. eqsportic Semcirda, magram
1 procentze naklebiT – 93,2 milion aSS dolaramde. axlad aRmocenebuli saeqsporto
SesaZleblobebis gamoyenebas dro da marketinguli gamocdileba sWirdeba. ZiriTadi
saeqsporto bazari _ ruseTi _ TviTon gaxda ukiduresad konkurentunariani
eqsportis
mxriv.
miuxedavad
amisa,
gamomdinare
iqidan,
rom
saqarTvelos
sasoflo-sameurneo eqsporti Zlier sezonuria, mosalodnelia eqsport/importis
Sefardebis gazrda wlis bolosTvis. meore pozitiuri niSania cvlilebebi eqsportis
ganawilebaSi Tveebis mixedviT, rac mniSvnelovnad gansxvavdeba wina wlebis
mdgomareobisgan. dRemde, Tviuri eqsportis moculobebis fluqtuaciebi SemTxveviTi
iyo da 1999 wlis pirvel naxevarSi saxezea Zlieri aRmavloba. ivnisis eqsporti
(romelic 25 procentiT metia wina wlis maCvenebelze) TiTqmis orjer aRemateba
ianvris maCvenebels. 1999 wlis pirvel naxevarSi savaWro deficiti daaxloebiT
1,5-jer naklebi iyo vidre 1998 wels.
rac Seexeba mimdinare angariSis sxva komponentebs, SesamCnevi cvlilebaa
faqtoruli momsaxurebisa da mimdinare transfertebis angariSebis Semcireba. pirveli
moicavs saqarTvelodan mokle droiT samuSaod gasulTa Semosavlebis repatriacias,
meore ki, ZiriTadad, xangrZlivad momuSaveTa gzavnilebisgan Sedgeba. am ekonomikuri
migrantebis umetesoba ruseTSi momuSave qarTvelebi arian da maTi finansuri
mdgomareoba mniSvnelovnad gaauaresa ruseTis krizisma. arafaqtoruli momsaxurebis
balansi odnav Semcirda da araviTari daskvnis gakeTebis saSualebas ar iZleva. Tu
mxedvelobaSi miviRebT zemoT naxseneb saqarTvelos turizmis ganviTarebaze
mimarTul Zalisxmevas, mosalodnelia am angariSis kreditis nawilis gazrda.
sagareo vali
2
sabaJoze registrirebuli importi bunebrivi gazis da eleqtroenergiis gareSe.
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1999 weli, #3
13
erovnuli angariSebi da ekonomikis ZiriTadi mimarTulebebi
sagareo valis mdgomareoba 1999 wlis ivnisis bolosTvis moyvanilia cxrilSi
2.4. sagareo valis momsaxurebam 1999 wlis pirvel naxevarSi Seadgina 41.2 milioni
lari.
cxrili 2.4 SeTanxmebuli da aTvisebuli kreditebi 1999 wlis 30 ivnisisTvis.
(milioni aSS dolari)
kreditori
SeTanxmebuli
aTvisebuli
ruseTi
179,27
179,27
somxeTi
19,59
19,59
azerbaijani
16,19
16,19
yazaxeTi
27,77
27,77
% mTlian
moculobaSi
evrokavSiri
114,93
114,93
ssf
300,97
300,97
msoflio banki
388,37
304,87
ergb
99,85
34,98
agsf
6,54
1,26
44,20
0,00
2,91
2,91
11,0
1,2
1,0
1,7
24,1
0,1
0,1
5,0
0,2
2,7
3,3
0,8
2,1
7,1
18,5
18,7
2,1
0,1
0,0
0,2
1875,79
1629,93
100,0
TurqmeneTi*
393,57
393,57
uzbekeTi
1,00
1,00
ukraina
0,92
0,92
avstria
82,00
82,00
3,13
3,13
germania
92,41
44,48
TurqeTi
54,34
54,34
irani
12,83
12,83
aSS
35,00
34,91
CineTi
seTf**
sahaero moZraobis
kontroli***
sul
wyaro: finansTa saministro
* TurqmeneTis validan 20 milioni aSS dolari gadaxdil iqna 1998 wels.
** iaponiis sazRvargareTTan ekonomikuri TanamSromlobis fondi
*** saxelmwifo garantia aSS-s sahaero moZraobis kontrolis kreditisTvis
1999 wlis pirvel naxevarSi gadasaxdeli kreditebis momsaxurebis Tanxebis
umetesoba mTlianad iqna gadaxdili. davalianeba TiTqmis ar dagrovda. kreditebis
momsaxurebisTvis gadaxdilia Semdegi Tanxebi:
•
evrokavSirisTvis 1999 wels gadasaxdeli 10,7 milioni laridan,
dagegmili iyo, wlis pirvel naxevarSi gadaxdilia 5,6 milioni lari.
•
msoflio bankisTvis gadasaxdeli 5,5 milioni laridan wlis pirvel naxevarSi
dagegmili iyo 2,1 milioni laris gadaxda. realurad gadaxdilia 2,2 milioni
lari. (gansxvaveba gacvliTi kursis cvlilebebs unda mivaweroT).
•
1999 wels sxva kreditebis momsaxurebaze gaTvaliswinebuli iyo 69 milioni laris
gadaxda saidanac wlis pirvel naxevarze 33,6 milioni lari modioda. realurad
gadaxdilia 33,4 milioni lari.
14
rogorc
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1999 weli, #3
erovnuli angariSebi da ekonomikis
ekonomikis ZiriTadi mimarTulebebi
•
evrokavSirisTvis valis ZiriTadi Tanxis dabrunebaze gaTvaliswinebulia 48,6
milioni laris gadaxda, magram es dagegmilia wlis meore naxevarSi. Sesabamisad,
ivnisis bolosTvis gadaxda ar momxdara.
•
TurqmeneTTan valis restruqturizaciis SeTanxmebis Tanaxmad 1999 wels 50
milioni lari unda gadaxdiliyo. magram amJamad mimdinareobs molaparakeba valis
SesaZlo (mesame) restruqturizaciis Sesaxeb. Sesabamisad, Tanxis gadaxda ar
momxdara.
•
msoflio bankTan sainvesticio proeqtebis Tanadafinansebis SeTanxmebis Tanaxmad,
saqarTvelos monawileoba 1999 wels 15,1 milion lars Seadgens. 1999 wlis pirvel
naxevarSi asaTvisebeli 4,8 milioni laridan gadaxdilia mxolod 1,1 milioni
lari. 3,6 milioni laris danaklisis dafarva rac SeiZleba male unda moxdes
imisTvis, rom SenarCunebul iqnes msoflio bankis mxardaWera.
•
sxvadasxva saerTaSoriso organizaciebis wevrobisTvis gadasaxdeli Tanxa 1999
wlis biujetSi 1 milion lars Seadgenda. wlis pirvel naxevarSi gadasaxdeli 788
aTasi laridan gadaxdilia mxolod 354 aTasi lari.
1999 wels miRebul iqna mxolod erTi axali msoflio bankis SAC-3 krediti
130,4 milioni laris odenobiT. saqarTvelos mxridan sainvesticio proeqtebis
dafinansebaSi Seferxebebis gamo krediti mxolod nawilobriv, 30,7 milioni laris
odenobiT, iqna miRebuli.
ZiriTadi seqtorebis maCveneblebi
soflis meurneoba da sursaTis warmoeba
soflis meurneoba
soflis meurneobisa da sursaTis saministros informaciiT TavTaviani
kulturebis mosavlis aReba mimdinare wels warmatebiT Catarda. 1 oqtombrisTvis
aRebul iqna 280 aTasi tona marcvali, rac 26 procentiT aRemateba SarSandel
maCvenebels. saSualo mosavlianoba erT heqtarze gaizarda 12,9 centneridan 20,5
centneramde. miuxedavad cxeli amindebisa mimdinare wels bostneulis da
kartofilis kargi mosavali iqna miRebuli. seriozuli zrda dafiqsirda
meCaieobaSic. 13 oqtombrisTvis mokrefil iqna 58,8 aTasi tona Cais foToli, rac 12,2
aTasi
toniT
(20
procentiT)
aRemateba
SarSandel
maCvenebels.
meCaieobis
sareabilitaciod gamiznuli iyo 2 milioni laris sainvesticio kreditis gamoyofa,
magram, realurad, noembris dasawyisisaTvis miRebul iqna mxolod 1 800 000 lari.
amave dros, mimdinare wlis 6 TveSi melioraciis sistemis marTvis RonisZiebebi
dafinansda 65,8 procentiT, xolo veterinaruli momsaxureba mxolod 21,5 procentiT.
soflis meurneobis sferoSi saxelmwifo programebis aseTi susti dafinanseba
gamowveulia seriozuli sabiujeto krizisiT.
qveynis soflis meurneobis ganviTarebis mniSvnelovan xelSemSlel faqtors
Tanamedrove agro-teqnikisa da maRali xarisxis sasuqebis deficiti warmoadgens.
iaponiis mTavroba aqtiurad exmareba saqarTvelos am problemis gadawyvetaSi. am
mizniT gamoiyo ramdenime granti sasoflo-sameurneo teqnikis SesaZenad programa
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1999 weli, #3
15
erovnuli angariSebi da ekonomikis ZiriTadi mimarTulebebi
kenedis raundi 2-s (2KR) Tanaxmad. pirveli ori granti (500 da 380 milioni iena) ukve
aTvisebulia. rusuli, finuri da inglisuri warmoebis sxvadasxva tipis kombainebi da
traqtorebi, oTxwliani ganvadebis pirobiT, SeiZines adgilobrivma fermerebma da
iuridiulma pirebma. 2KR programis mesame grantiT (370 milioni iena) gansazRvrul
kombainebs qveyana miiRebs momavali wlis dasawyisSi.
seriozul problemad rCeba qarTveli fermerebis sabrunavi kapitaliT
uzrunvelyofis sakiTxic. rogorc gamocdileba gviCvenebs am problemis gadawyvetis
saukeTeso gzas glexTa sakredito kavSirebis Seqmna
warmoadgens. ukve Seqmnilia
130-mde aseTi sakredito kavSiri. msoflio bankma, evrokomisiam da safrangeTis
mTavrobam mniSvnelovani wvlili Seitanes maT CamoyalibebaSi. glexTa finansuri
xelSewyobis am formam ufro metad gaamarTla vidre kreditebis gacemam komerciuli
bankebis meSveobiT, vinaidan bankebi, rogorc wesi, maRal saprocento ganakveTebs
awesebdnen kreditebze.
kvebis mrewveloba
mimdinare wlis pirvel naxevarSi purisa da pur-produqtebis warmoeba
SarSandelTan SedarebiT 34%-iT daeca. es statistikuri Semcireba ar asaxavs puris
warmoebisa da moxmarebis realur Semcirebas qveyanaSi, aramed ubralod avlens im
faqts, rom msxvili puris qarxnebi da wisqvil-kombinatebi aRmoCndnen warmoebis
gaCerebisa da gakotrebis zRvarze. amis gamomwvev mTavar mizezs ki warmoadgens mcire
sacxobebis is nawili, romlebic iyeneben kontrabandul iaffasian fqvils da ar
ixdian sxvadasxva saxis sabiujeto gadasaxadebs da eleqtroenergiisa da
wylis
safasurs. magaliTad, TbilisSi mcire sacxobebs ukaviaT Sida bazris ori mesamedi,
magram maTi wili sabiujeto SemosavlebSi ramdenjerme naklebia msxvili qarxnebis
wilze. aseTi arasasurveli pirobebi aiZulebs msxvil mwarmoeblebs Sewyviton
saqmianoba an gardaiqmnan mcire sacxobebad. es ki gamoiwvevs aTasobiT adamianis
samuSaodan daTxovnas da sabiujeto Semosavlebis kidev ufro met Semcirebas. amJamad
ukve SemuSavebulia dargis krizisidan gamoyvanis ramdenime gza. kerZod, puris
mwarmoeblebis mier SemoTavazebulia mza produqciaze fiqsirebuli gadasaxadebis
daweseba tonaze 20 laris odenobiT. maTi gaangariSebiT sabiujeto Semosavlebi am
RonisZiebis Sedegad sul cota orjer mainc gaizrdeba.
mineraluri wylebi saqarTvelos erT-erT wamyvan saeqsporto saqonels
warmoadgens. dReisaTvis ukve aRdgenilia sxvadasxva dasaxelebis mineraluri wylis
warmoeba - "mitarbi", "nabeRlavi", "sairme", borjomi", "aragvi-maqarTa" da sxv. mimdinare
wlis pirvel naxevarSi Camosxmul iqna mxolod 22 milioni boTli, rac 37 procentiT
naklebia SarSandelTan SedarebiT da Seadgens dargis potenciuri SesaZleblobebis
10-12 procents. mkveTrad daeca (30 procentiT) "borjomis" warmoebac.
finansuri
problemebis gamo, bevrma rusma partniorma uari Tqva qarTuli saqonlis SeZenaze.
garda amisa, mineraluri wylebis msxvili mwarmoeblebi awydebian TavianTi
produqciis Sida bazarze gasaRebis problemasac, rac gamowveulia mineraluri
wylebis aRuricxavi da unebarTvo Camosxmis zrdiT. amitomac, minisa da mineraluri
wylebis kompaniam Tavisi nawarmis falsifikatorebisgan dasacavad SesTavaza
saqarTvelos mTavrobas aqcizuri markebis SemoReba. amJamad "borjomis" Camosxmas
oficialurad awarmoebs 17 firma, rac qmnis seriozul gaugebrobas momxmarebelSi.
16
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1999 weli, #3
erovnuli angariSebi da ekonomikis
ekonomikis ZiriTadi mimarTulebebi
aqedan gamomdinare, miRebul iqna gadawyvetileba, rom "borjomis" wyali Camoisxas
xuTi gansxvavebuli etiketiT. msxvil mwarmoeblebs "GG&MV Co. N.V." "BIG", "GMW" da
"fericixe" gaaCniaT sakuTari etiketebi, xolo danarCeni mcire mwarmoeblebi
awarmoeben "borjoms" erTi saerTo etiketiT. mimdinare wlis dasawyisidan
samomxmareblo bazarze gamovida axali saxis produqcia. "borjomis wyaroebi",
romlis Camosxma xdeba "GG&MV Co. N.V" mier da "Bonaqua", iwarmoeba "koka-kola
boTlers jorjias" mier. es aris sufris, arasamedicino daniSnulebisa da naklebad
mineralizebuli wylebi.
saqarTvelo umdidresi qveyanaa wylis resursebis TvalsazrisiT evropaSi (ix.
cxrili 2.5).
mineraluris garda qveyana flobs sasmeli wylis seriozul
rezervebsac (saxelmwifos mier damtkicebuli resursi Seadgens 3,1 trilion litrs
weliwadSi). aqedan gamomdinare, qveyanaSi kargi perspeqtiva arsebobs sasmeli wylis
eqsportis gafarToebisaTvis, xolo arsebuli resursebi savsebiT sakmarisia, raTa
srulad dakmayofildes ganviTarebadi qveynebis moTxovna am Zvirfass produqtze.
cxrili 2.5: evropis zogierTi qveynis wylis resursebi
qveynebi
aTasi kuburi metri
erT sul mosaxleze
weliwadSi
saqarTvelo
11
avstria
7.6
belorusia
3.5
safrangeTi
3.0
didi britaneTi
2.1
bulgareTi
2.0
germania
1.3
belgia
0.9
wyaro: soflis meurneobisa da sursaTis saministro
warmoeba
navTobis mopoveba
saqarTvelos Savi zRvis SelfSi nedli navTobis prognozirebuli resursi 200
milion tonas Seadgens. amerikul kompania ARCO-s gamiznuli hqonda maT aTvisebaSi
monawileobis miReba, magram wlis dasawyisSi navTobze dabali fasebis gamo ARCO-m
uari Tqva proeqtSi monawileobaze. amave dros, navTobmompovebelma kompaniebma
"frontera istern jorjiam" da "ramko enerjim" ukve Caatares seriozuli
geofizikuri gamokvlevebi kaxeTSi. maTi SefasebiT didi perspeqtivebi arsebobs am
regionSi navTobmompovebeli biznesis ganviTarebisaTvis.
mrewveloba
mravalwliani kolafsis Semdeg mrewvelobis dargebSi SeimCneva gamococxleba.
mniSvnelovani zrda dafiqsirda qimiur, msubuqi mrewvelobis, saSeni masalebis,
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1999 weli, #3
17
erovnuli angariSebi da ekonomikis ZiriTadi mimarTulebebi
navTobgadamamuSavebel
da
xe-tyis
damamuSavebel
dargebSi.
warmatebiT
ganxorcielebuli privatizaciis Semdeg s/s "rusTavcementma" aiTvisa axali saxis
produqcia da 270 procentiT gazarda warmoebis moculoba SarSandelTan SedarebiT.
s/s "quTaisis saavtomobilo qarxanam" aiTvisa avtomobilebis 7 axali modeli: mini da
saqalaqo avtobusebi, sxvadasxva saxis nagvis Semgrovebeli manqanebi. amave dros,
sawarmo axorcielebs detalebis Camosxmasa da meqanikur damuSavebas ucxouri
kompaniebis dakveTiT. mimdinare wels s/s "azotma" mniSvnelovnad gazarda warmoebis
moculoba da 7 TveSi ukve awarmoa 7,5 milioni lariT meti produqcia (azotovani
sasuqebi, cianmarilebi), vidre gasul wels. Tbilisis saaviacio qarxanam miiRo
TurqmeneTis mTavrobis dakveTa 45 sabrZolo TviTmfrinavis SekeTebis Taobaze. 9
TveSi Sesrulebuli iqna 4,1 milioni laris saremonto samuSaoebi.
eleqtroenergia
1999 wlis meore kvartalSi, pirvel kvartalTan SedarebiT, qveynis Sida
warmoeba gaizarda 16 procentiT, magram 1998 wlis meore kvartalTan SedarebiT
Semcirda 2 procentiT. miuxedavad imisa, rom hidro-eleqtro-sadgurebma wina
kvartalTan
SedarebiT
warmoeba
98
procentiT
gazarda,
arasasurveli
meteorologiuri pirobebis gamo 1998 wlis imave periodTan SedarebiT gacilebiT
nakleb
eleqtroenergias
gamoimuSavebdnen.
hidro-eleqtro-sadgurebis
mier
Semcirebuli eleqtroenergiis gamomuSavebis kompensacia ganxorcielda Termuli
eleqtro-sadgurebis, kerZod gardabnis eleqtro-sadguris, warmoebis gazrdiT. 1999
wlis meore kvartalSi, 1998 wlis meore kvartalTan SedarebiT, gardabnis eleqtrosadgurma warmoeba samjer gazarda (ix. statistikuri danarTis cxrili A2.2).
nax. 2.1: eleqtroenergiis warmoeba
3,000
2,500
2,000
1,500
qselSi mTliani miwodeba
1,000
privatizirebuli da
saijaro sawarmoebi
wminda importi
saxelmwifo warmoeba
mgvtsT
500
0
-500
I kv
1995
II kv III kv IV kv
I kv
1996
II kv III kv IV kv
I kv
1997
II kv III kv IV kv
I kv
1998
II kv III kv IV kv
I kv
1999
II kv
wyaro: saqenergo
1998 wlis meore kvartalTan SedarebiT qselis saerTo momarageba gaizarda 11
procentiT. zrda gamowveuli iyo eleqtroenergiis TurqeTSi eqsportirebis
18
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1999 weli, #3
erovnuli angariSebi da ekonomikis
ekonomikis ZiriTadi mimarTulebebi
SemcirebiT. meore kvartalSi ruseTidan importis Semcirebis
imports axorcielebs TurqeTidan.
nacvlad saqarTvelo
am seqtorSi gadasaxadebis mokreba kvlav yvelaze did problemas warmoadgens.
pirvel kvartalSi gadasaxadebis mokrebis saerTo donem 44 procents miaRwia.
ojaxebidan gadasaxadebis mokrebis koeficientma (rac eleqtroenergiis saerTo
moxmarebis naxevars warmoadgens) 31 procenti Seadgina. statistikuri danarTis A2.3
cxrilSi mocemuli cifrebis Tanaxmad, gadasaxadebis mokreba yvelaze meti
warmatebiT xorcieldeboda im kategoriidan, romelic Sedgeba vaWrobisa da
momsaxurebis sferos mcire sawarmoebisagan. gadasaxadebis mokrebis dabali
koeficienti SesaZloa nawilobriv ganpirobebuli iyos gamanawilebeli kompaniebis
gegmiuri privatizaciiT. Cans, rom gamanawilebeli kompaniebis administracia ar
zrunavs gadasaxadebis gadaxdaze, radgan privatizaciis Semdeg maTi Secvlaa
mosalodneli.
nax.
2.2:
Sinameurneobebis
da
mrewvelobis
mier
miRebuli
da
gadaxdili
eleqtroenergia,
eleqtroenergia, 19961996-1999 wlebSi
450 000
400 000
mrewvelobis mier miRebuli
mrewvelobis mier gadaxdili
350 000
Sinameurneobebis mier miRebuli
Sinameurneobebis mier
gadaxdili
300 000
mgvtst
250 000
200 000
150 000
100 000
50 000
eb
ma
r
ia
n
T
no
e
d
ek
se
q
o
qt
ag
v
n
l
iv
ma
i
iv
ap
r
eb
ma
t
ia
n
T
d
ek
no
e
ag
v
se
q
o
qt
n
l
iv
ma
i
iv
ap
r
eb
ma
r
ia
n
T
no
e
d
ek
se
q
oq
t
ag
v
n
l
iv
ma
i
iv
ap
r
eb
ma
r
T
ia
n
0
wyaro: saqenergo
navTobis gadamuSaveba
sarTiWalis qarTul-amerikuli navTobgadamamuSavebeli qarxana aris ucxouri
investiciebis daxmarebiT Seqmnili axali samrewvelo sawarmo, romlis simZlavre
Seadgens 100 aTasi tona nedli navTobis gadamuSavebas. qarxnis xelmZRvanelobas
gamiznuli hqonda sakuTari nawarmis realizacia adgilobriv bazarze. gasul wels
miRweul iqna SeTanxmeba s/s "TbilsresTan" Tbilisis TboeleqtrosadgurisTvis
mazuTis miwodebis Sesaxeb. magram "Tbilsresma" ar gadaixada miwodebuli sawvavis
(2 500 tona) Tanxa, xolo Semdeg uari Tqva mazuTis Sesyidvaze da gadaerTo sxva
momwodeblebze. aseT gadawyvetilebas "Tbilsresis" specialistebi imiT xsnian, rom
ucxoelma momwodeblebma maT ukeTesi pirobebi SesTavazes (mazuTis miwodeba
konsignaciis wesiT, yovelgvari winaswari gadaxdis gareSe). garda amisa, qarxnisaTvis
seriozul problemad rCeba navTobproduqtebze maRali aqcizuri ganakveTebis
arseboba (80 procenti), rac mniSvnelovnad zrdis saboloo produqciis fass
kontrabandul da iaf importTan SedarebiT. amerikel investorebs gamiznuli hqondaT
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1999 weli, #3
19
erovnuli angariSebi da ekonomikis ZiriTadi mimarTulebebi
orjer gaezardaT sawarmos simZlavre, magram arsebuli mdgomareoba da finansuri
zarali aiZulebs maT piriqiT ifiqron sawarmos daSlaze. saqarTvelos mTavroba
cdilobs xeli Seuwyos sawarmos saqmianobas imiT, rom uzrunvelyos adgilobrivi
dakveTebiT da gadauvados sabiujeto davalianeba.
navTobiT mdidar kaspiis regionTan siaxlove karg perspeqtivebs qmnis
saqarTveloSi navTobgadamamuSavebeli da qimiuri mrewvelobis ganviTarebisaTvis.
iaponurma kompania "micuim" gamoTqva survili moaxdinos msxvilmasStabiani
investiciebi baTumis navTobgadamamuSavebeli qarxnis rekonstruqciaSi. proeqtis
Rirebuleba Sefasebulia 250 milion dolarad. garda amisa, momavali wlidan
gamiznulia sufsaSi axali navTobgadamamuSavebeli qarxnis mSeneblobis dawyeba,
romlis simZlavre 3 milioni tona iqneba.
msubuqi mrewveloba
mimdinare wlis eqvs TveSi msubuqi mrewvelobis dargSi warmoebul iqna 7,6
procentiT meti produqcia vidre gasuli wlis Sesabamis periodSi. s/s "isani-qarTum",
"imereTma", "modelebis saxlma", "oqsinom", "maudma", baTumis samkervalo qarxanam da
sxva sawarmoebma SeZles warmatebiT moezidaT ucxouri investiciebi da aseve,
ucxouri teqnologiebisa da nedleulis gamoyenebiT, ganeaxlebinaT saeqsporto
warmoeba. seqtemberSi s/s "maudma"
ruseTis bazarze gaitana 80 aTasi dolaris
Rirebulebis mza produqcia (Salis sabnebi), romelic damzadebul iqna adgilobriv
nedleulze. amJamad mimdinareobs "maudis" sawarmoo bazis srulmasStabiani
modernizacia rusuli kompania-investoris s/s "logovazis" mier. miuxedavad dadebiTi
Zvrebisa am dargis potenciali mainc umniSvnelodaa gamoyenebuli (2-5 procenti)
sawarmoTa didi nawili umoqmedodaa, an damokidebulia samxedro dakveTebze.
mimdinare wels, samxedro dakveTebis mkveTri Semcirebis fonze, zogierTi sawarmos
finansuri mdgomareoba mniSvnelovnad gauaresda.
meabreSumeoba uZvelesi tradiciuli dargia saqarTveloSi. am dargis
sareabilitaciod mimdinare wels gamoyofil iqna 300 aTasi laris sainvesticio
krediti, romlis xarjzec Semotanili iqna tailandidan grena (abreSumis Wiis
kvercxi). nedleuli ukve darigda saqarTvelos 27 raionSi. amave dros, amuSavda
Telavis ZafsaRebi qarxana (s/s "WiWnauri"). dargis eqspertTa SefasebiT, abreSumze
moTxovna aucileblad gaizrdeba momavalSi, ase rom meabreSumeobis ganviTarebas
didi perspeqtiva gaaCnia saqarTveloSi.
metalurgia da mompovebeli mrewveloba
bolo periodSi gaCnda Savi metalurgiis krizisidan gamoyvanis imedic.
mimdinare wlis pirvel naxevarSi s/s "rusTavis metalurgiul kombinats" Tveebis
ganmavlobaSi ar umuSavia. sawarmos daugrovda seriozuli davalianeba gazis
momwodeblebis mimarT. 1998 wlis dasawyisidan ruseT-aSS-israelis kompania
"metaluroilgazinvests" gadaeca kombinatze marTvis ufleba, magram kontrolis
palatis monacemebiT investors ar Seusrulebia Tavisi valdebulebebi. saqarTvelos
mTavroba iZulebuli gaxda Tavad ezruna gasaRebis bazrebis moZiebaze. gasul
20
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1999 weli, #3
erovnuli angariSebi da ekonomikis
ekonomikis ZiriTadi mimarTulebebi
zafxuls miRweul iqna SeTanxmeba azerbaijanisaTvis 40 aTasi tona foladis milebis
miwodebis Sesaxeb.
s/s "fero" erT-erTi umsxvilesi moqmedi sawarmoa dRes saqarTveloSi.
mimdinare wlis 6 TveSi warmoebul iqna 19,1 milioni laris produqcia, rac 2,7
procentiT aRemateba SarSandel maCvenebels. s/s "fero" awvdis feroSenadnobebs
ucxoel momxmareblebs
da akmayofilebs msoflio moTxovnis 3-4 procents am
saqonelze. mimdinare wlis dasawyisidan "ferom" uari Tqva gabonis madnis Sesyidvaze
da
gadaerTo
adgilobriv
nedleulze,
ramac
SesaZlebloba
misca
s/s "WiaTurmanganums" ganeaxlebina warmoeba. Sedegad 1999 wlis pirvel naxevarSi
"WiaTurmanganumis" warmoebis moculoba gaizarda 6,7-jer SarSandelTan SedarebiT da
2 milioni lari Seadgina. Tumca es zrdac ki umniSvneloa sawarmos potencialTan
SedarebiT.
"WiaTurmanganumis"
saqmianoba
mniSvnelovnad
gansazRvravs
social-ekonomikur mdgomareobas WiaTuris raionSi, amitomac qveynis mTavroba
gansakuTrebiT dainteresebulia msxvili investoris moZiebaSi. am mizniT samjer ukve
Catarda tenderi. pirvel tenderSi gamarjvebulma rusulma kompania "industriam"
gadaixada gasayidi fasis 1 milioni aSS-s dolaridan mxolod 100 aTasi dolari,
amitomac tenderis Sedegebi gauqmda da Catarda axali, romelic Tavis mxriv CaiSala
imis gamo, rom aravis gamouTqvams masSi monawileobis survili. mesame tenderi
Catarda mimdinare wlis 20 agvistos. gamarjvebulad gamocxadda Cexuri kompania
"saga-printi". tenderSi gamarjvebuls dagegmili aqvs mniSvnelovnad gazardos madnis
mopoveba da miawodos is ara marto "feros", aramed ucxoel momxmareblebsac.
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1999 weli, #3
21
erovnuli angariSebi da ekonomikis ZiriTadi mimarTulebebi
infrastruqtura
navTobsadeni
kaspiis zRvis adreuli navTobis transportirebis "dasavleTis" marSruti
oficialurad 1999 wlis 17 aprils gaixsna. am proeqtis yvelaze mniSvnelovan nawils
warmoadgenda sufsis navTobterminalis mSenebloba, romelic gaTvlilia nedli
navTobis misaRebad da Sesanaxad misi Semdgomi transportirebisaTvis. terminali
moicavs oTx rezervuars TiToeuls 40 aTasi tona moculobiT, navTobis
saregistracio sadgurebs, maT gadasaqaC tumboebs da 5 kilometri sigrZis
navTobsadens, aseve navTobis dasatvirT tivtiva mowyobilobas, romelic mdebareobs
napiridan sami kilometris moSorebiT da saidanac xdeba gemebis navTobiT datvirTva.
sul dasavleTis marSrutis navTobsadenis sigrZe Seadgens 827 kilometrs. misi
simZlavre 105 aTasi barelia dReSi (anu daaxloebiT 5 milioni tona weliwadSi).
marto mimdinare wlis april-ivnisSi 948 aTasi tona nedli navTobi iqna miRebuli
terminalze, amave periodSi 10 gemi daitvirTa navTobiT. baqo-sufsis navTobsadenis
mSeneblobis warmatebiT ganxorcieleba saukeTeso magaliTia saqarTveloSi ucxouri
investiciebis dabandebisa. am proeqtis realizacia seriozul mogebas moutans
qveyanas, kerZod azerbaijanis saerTaSoriso saoperacio kompaniam navTobis
transportirebisaTvis erT barelze 18 centi unda gadauxados qarTul mxares.
"dasavleTis marSrutis" konkurentunarianobas amyarebs is faqtic, rom ruseTze
gamavali "CrdiloeTis marSrutiT"
navTobis transportireba xSirad wydeba
sxvadasxva mizezebis gamo (teqnikuri mizezebi, ruseTis vali CeCneTisadmi,
terorizmi).
sazRvao portebi da transporti
foTis sazRvao portis infrastruqtura TandaTanobiT umjobesdeba. mimdinare
wlis aprilis TveSi foTis portSi gaixsna sarkinigzo saborne gadasasvleli,
romlis mSenebloba ganxorcielda trasekas programis farglebSi
da dafinansda
evrokavSiris mier 15 milioni evroTi. sarkinigzo borani akavSirebs foTis ports
iliCevskTan (ukraina) da varnasTan (bulgareTi). amJamad sarkinigzo saborne
gadazidvebi iwarmoeba ara marto foTis, aramed baTumis portidanac. kerZod,
mimdinare wlis aT TveSi miRebul iqna 2300 vagoni da gagzavnil iqna 1890 vagoni,
rac
kidev
erTxel
amtkicebs
transkavkasiuri
satransporto
derefnis
sicocxlisunarianobas. sarkinigzo terminalis gaxsnis Semdeg foTis portSi
mwyobrSi Sevida specialuri bambis terminalic, romelic ZiriTadad uzbekur
tvirTebs daamuSavebs. amave dros miRweulia SeTanxmeba imis Taobaze, rom iaponuri
kompania "micubiSi" foTis portSi aaSenebs axal navmisadgoms mSrali tvirTebis
dasamuSaveblad. garda amisa, irlandiur kompania "Canel enerji" ganixilavs foTSi
navTobproduqtebis axali terminalis mSeneblobis sakiTxs. proeqtis Rirebuleba
Sefasebulia 23 milion dolarad.
saqarTvelos
sazRvao
sanaosnosTan
dakavSirebulma
skandalma
Tavis
kulminacias zafxulis dasawyisSi miaRwia, roca naTeli gaxda, rom saqarTvelo
sakuTari flotis sruli dakargvis saSiSroebis winaSe dgas. sabWoTa kavSiris
daSlis Semdeg saqarTvelos darCa 56 gemi, romelTa raodenoba amJamad mxolod 32-mde
22
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1999 weli, #3
erovnuli angariSebi da ekonomikis
ekonomikis ZiriTadi mimarTulebebi
Semcirda. arasworma komerciulma politikam, sakuTrebis araefeqturma gamoyenebam,
finansurma darRvevebma da araproduqtiuli xarjebis maRalma donem damangrevel
Sedegebamde miiyvana saqarTvelos floti. qarTuli gemebi mravaljer iqna dakavebuli
ucxoeTis portebSi davalianebisaTvis, xolo mezRvaurebi Tveebis ganmavlobaSi ar
Rebulobdnen xelfass. saerTo jamSi "saqarTvelos sazRvao sanaosnos" valma 137
milion dolars miaRwia, saidanac 102 milioni dolari "hamburg lendbankis"
davalianebaa. sazRvao flotis sruli dakargvis Tavidan asacileblad
qveynis
mTavrobam ofSorul zonebSi registrirebuli 26 gemis safuZvelze Camoayaliba
axali kompania "saqarTvelos saerTaSoriso sanaosno". amave dros, miRweul
iqna
SeTanxmeba "hamburg lendbankTan" damatebiTi 30 milioni dolaris kreditis
gamoyofis Sesaxeb. kreditori bankis moTxovniT mowveul iqna germanuli kompania
"kolumbia" teqnikuri, finansuri da komerciuli menejmentis gansaxorcieleblad.
yovelive amas ki dadebiTi Zvrebi mohyva. davalianeba gemebis ekipaJebis mimarT (6
milioni dolari) ukve dafarulia da 19 gemi sruli datvirTviT muSaobs.
rkinigzis transporti
saqarTvelos rkinigziT gadaziduli tvirTebis moculoba TandaTanobiT
izrdeba da mimdinare wlis eqvs TveSi 4 milion tonas miaRwia, rac 5 procentiT
aRemateba gasuli wlis Sesabamis periods. samwuxarod, lokomotivebis da satvirTo
vagonebis parkis didi nawili, iseve rogorc kavSirgabmulobis sistema da sarkinigzo
meurneoba,
amortizirebulia
da
moiTxovs
seriozul
SekeTebas.
evropis
rekonstruqciisa da ganviTarebis bankma "saqarTvelos rkinigzas" ukve gamouyo am
miznebisTvis dabal-procentiani krediti 20 milioni dolaris odenobiT.
vinaidan sarkinigzo kavSiri Crdilo-dasavleTis mimarTulebiT, afxazeTis
gavliT, blokirebulia, saqarTvelos mxare cdilobs gaafarTovos satransporto
kavSirebi sxva mimarTulebebiT. kargi perspeqtiva gaaCnia saqarTvelosa da TurqeTs
Soris axali sarkinigzo xazis (yarsi-axalqalaqis) mSeneblobas. orive qveyana
dainteresebulia sarkinigzo mimosvlis ganviTarebiT. am gegmis ganxorcieleba iZleva
imis SesaZleblobas, rom moxdes azerbaijanidan Turqul port jeihanamde navTobis
transportireba. proeqtis Tanaxmad yarsi-axalqalaqis rkinigzis sigrZe Seadgens 125
kilometrs
(saqarTvelos teritoriaze gamavali 32-kilometriani monakveTis
CaTvliT). Tumca, rogorc aRmoCnda, arsebuli marabda-axalqalaqis rkinigzis
monakveTs ar ZaluZs satranzito tvirTebis gadazidva da moiTxovs reabilitacias.
saqme imaSia, rom rkinigzis es monakveTi gaTvlili iyo mxolod adgilobrivi
daniSnulebis tvirTebze da, garda amisa, garkveuli xarvezebi iqna daSvebuli mis
mSeneblobaSiac. swored am problemebis mosagvareblad gadawyda yarsi-axalqalaqis
proeqtis
Tbilisi-yarsis
proeqtad
transformireba.
samwuxarod,
rkinigzis
mSeneblobis dasafinanseblad saWiro Tanxebi jerac ver gamoinaxa, amitomac miRebul
iqna gadawyvetileba erTiani saerTaSoriso tenderis Catarebisa da proeqtis
dasafinanseblad ucxoeli investorebis mowvevis Sesaxeb. Turqulma mxarem gamoTqva
mzadyofna am mizniT gasces saxelmwifo garantiebi.
kavSirgabmuloba
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1999 weli, #3
23
erovnuli angariSebi da ekonomikis ZiriTadi mimarTulebebi
Sida-saqalaqo satelefono kavSiri fasiani gaxda Tbilisis, quTaisisa da
foTis zogierT ubanSi, Tumca es cvlileba Seexeba mxolod axali satelefono
sadgurebis (Sps "axali qselebis") abonentebs. "axali qselebi" Tavis gadawyvetilebas
xsnis momxmarebelTa momsaxurebis xarjebis mkveTri zrdiT (6 lari erT abonentze,
roca Tviuri gadasaxadi mxolod 1 lars Seadgens) da ucxouri kreditebis dafarvis
aucileblobiT. "axalma qselebma" Caatara gamokvleva Tbilissa da quTaisSi
satelefono saubrebis saSualo xangrZlivobis gansazRvris mizniT. aRmoCnda, rom is
Seadgens 600 wuTs TveSi. mimdinare wlis Tebervlidan kompaniis abonentTa
satelefono momsaxurebis tarifebma Semdegi saxe miiRo: Tviuri gadasaxadi kvlav
ucvleli darCa 1 laris odenobiT, rac saSualebas aZlevs momxmareblebs isargeblon
TveSi 300-wuTiani limitiT. limitze gadametebis SemTxvevaSi TiToeul wuTze
gadasaxadi 2 TeTrs Seadgens. Sedegad, pirvel etapze "axali qselebis" abonentTa
raodenoba umniSvnelod Semcirda, magram Semdeg ki gaizarda axal msurvelTa xarjze.
amJamad kompanias 55 753 abonenti hyavs TbilisSi, 18 000 quTaisSi da 3 000 foTSi.
satelefono momsaxurebaze axali satarifo ganakveTebis SemoRebis Sedegad,
satelefono saubrebis saSualo xangrZlivoba 320 wuTamde daeca. amJamad
"axali
qselebis" momxmarebelTa 62 procenti icavs 300-wuTian limits. ase rom, satelefono
qselebis gadatvirTvis problema moxsnil iqna. unda aRiniSnos is faqtic, rom
msgavsi fasiani satelefono momsaxureoba ukve danergilia dsT-s bevr qalaqSi.
satelefono qselebis efeqturi funqcionireba da ganviTareba moiTxovs maRali
sainvesticio xarjebis anazRaurebas. arsebobs ori gza am problemis gadasawyvetad:
yovelTviuri gadasaxadis gazrda, romelic miuRebelia socialurad daucveli
mosaxleobisaTvis da meore wuTobrivi momsaxurebis SemoReba.
turizmi
TbilisSi mimdinare wlis aprilSi Catarda kavkasiis pirveli saerTaSoriso
turistuli bazroba-gamofena. masSi monawileoba miiRes 12 qveynis maT Soris
saqarTvelos, somxeTis, rumineTis, didi britaneTis, aSS-s, avstriis firmebma. turoperatorebis garda, momxmareblebs TavianT momsaxureobas sTavazobdnen sastumroebi,
avia-kompaniebi,
sadazRvevo
kompaniebi,
satransporto,
sareklamo
da
sxva
dainteresebuli
organizaciebi.
Tumca,
SeiniSneboda
msxvili
ucxouri
tur-operatorebis nakleboba, rac SeiZleba ganpirobebuli iyo imiT, rom gamofenis
Catarebis vada daemTxva analogiur gamofenas kievSi. miuxedavad amisa, kavkasiis
pirvelma turistulma bazrobam savsebiT gaamarTla.
investiciebi
kerZo investiciebi da ucxouri kreditebi
saqarTvelos statistikis saxelmwifo departamentis informaciiT ucxouri
investiciebis moculobam 1999 wlis pirvel naxevarSi Seadgina 91 milioni lari.
yvelaze msxvili investiciebi ganxorcielda aSS-s, didi britaneTis, ruseTis,
norvegiisa da azerbaijanis firmebis mier. ucxouri investiciebis dabandebis ZiriTad
sferoebs warmoadgens: saxmeleTo transporti da navTobsadenebi (83 milioni lari),
kvebis mrewveloba (2.2 milioni lari), sastumroebi (3,6 milioni lari). ufro mcire
moculobis
investiciebi
ganxorcielda
mompovebel,
gadamamuSavebel
da
24
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1999 weli, #3
erovnuli angariSebi da ekonomikis
ekonomikis ZiriTadi mimarTulebebi
kavSirgabmulobis sferoebSi. baqo-sufsis navTobsadenis mSeneblobis damTavrebam
saangariSo periodSi 50,9 procentiT Seamcira investiciebi ZiriTad kapitalSi
SarSandelTan SedarebiT.
sazRvargareTis qveynebi da sainvesticio fondebi mzad arian daexmaron
saqarTvelos
misi
hidro
resursebis
efeqtur
gamoyenebasa
da
arsebuli
hidro-eleqtrosadgurebis
reabilitaciaSi.
ukve
miRweul
iqna
mTeli
rigi
SeTanxmebebi sxvadasxva institutebTan Semdegi proeqtebis dafinansebaze:
•
iaponiis sazRvargareTis qveynebTan TanamSromlobis fondma gamoyo krediti
45 milioni aSS dolaris eqvivalenturi Tanxis odenobiT lajanuris da xrami-2-is
hidroeleqtrosadgurebis reabilitaciaze.
•
germaniis rekonstruqciis sakredito institutis mier gamoyofilia krediti 63,5
milioni germanuli markis odenobiT varcixe hesis reabilitaciaze.
•
SemuSavebulia enguris hidroeleqtrosadguris reabilitaciis proeqtic, romlis
Rirebuleba 62 milion dolars Seadgens. saWiro Tanxis ZiriTad moculobas
gaiRebs evropis rekonstruqciisa da ganviTarebis banki (krediti 38,7 milioni aSS
dolaris moculobiT) da evrogaerTianeba (granti 10 milioni evros odenobiT),
danarCeni (14 milioni dolari) iqneba saqarTvelos wili.
saqarTvelos saTbob-energetikis saministro aqtiurad ganixilavs ucxour
investorebTan erTad axali hidroeleqtrosadgurebis (namaxvanis, faravnis, xudonis,
tviSis da sxva.) mSeneblobis sakiTxs, Tumca am proeqtebis realizacia momavlis
saqmea.
saxelmwifo investiciebi
mimdinare
wlis eqvs TveSi saxelmwifo kapitaldabandebebma Seadgina 19,9
milioni lari, saidanac saxelmwifo biujetze modis mxolod 4 milioni lari.
saxelmwifo kapitaluri dabandebebis didi nawili ganxorcielda xelisuflebis
adgilobrivi organoebis mier (15,8 milioni lari). aqedan, Tbilisisa da aWaris
adgilobrivi biujetebis xarjze modis Sesabamisad 8,8 milioni da 5,3 milioni laris
kapitaldabandebebi. wlis pirvel naxevarSi 3,4 milioni lari iqna gamoyofili
rusTavelis gamzirisa da mimdebare teritoriebis rekonstruqciaze da 2 milioni
lari Tbilisis metropolitenis saburTalos xazze mSeneblobis dasamTavreblad.
amave saangariSo periodSi saavtomobilo gzebis saxelmwifo departamentma
ganaxorciela 16,9 milioni laris samuSaoebi arsebuli saavtomobilo gzebisa da
xidebis mSeneblobasa da SekeTebaze. mwyobrSi Sevida kaspis raionSi, aRaianis
monakveTze, 8,5 kilometris sigrZis axali saavtomobilo gza da SekeTda TbilisSi
Semosasvleli gzebic.
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1999 weli, #3
25
Tavi mesame.
saxelmwifo finansebi
1999 wlis saxelmwifo biujetis Tanaxmad, wlis pirvel naxevarSi Semosavlebi
356,9 milioni lari unda yofiliyo, rac mosalodneli wliuri Semosavlebis
38,7 procents Seadgens, xolo xarjebi ki ganisazRvra 475,2 milioni laris odenobiT,
rac wliuri maCveneblis 38,5 procentia. Sesabamisad, deficiti 118,2 milion lars
Seadgenda. realurad miRebul iqna (ucxouri grantebis CaTvliT) 321,4 milioni laris
Semosavlebi _ dagegmilze 35 milioni lariT naklebi. ar iqna miRebuli yvela
mosalodneli sagareo dafinanseba da realuri xarjebi Semcirda 408,2 milion
laramde, rac dagegmilis 86,8 procentia.
gadasaxadebis mokreba gaumjobesda, rac gamoixata rogorc absoluturi da
procentuli maCveneblebis zrdaSi, aseve Sesrulebis gegmasTan siaxloveSi. es
ukanaskneli ufro realistur dagegmvas SeiZleba mivaweroT. SemoRebul iqna
sagadasaxado inspeqtorebis da sabaJos TanamSromlebis waxalisebis meqanizmebi,
ramac momavalSi unda gazardos sagadasaxado Semosavlebi. sabaJo samsaxurSi
mniSvnelovani reformebi mimdinareobs. ivlisidan sabaJos marTvaSi monawileobas
iRebs inglisuri kompania ITS-i.
sabolood gauqmda sagadasaxado CaTvlebi saxelmwifosa da sawarmoebs Soris,
ramac realuri azri unda SesZinos biujetis sekvestris meqanizms. Tumca, es mxolod
1999 wlis 20 ivliss moxda da Sesabamisad gansaxilvel periodSi daculi muxlebis
dafinanseba CamorCeboda saSualo 87-procentian dones. sagareo valis momsaxurebis
simZime meore mizezia gadaudebeli socialuri saWiroebebis ugulebelyofisaTvis.
garda amisa, sagadasaxado CaTvlebis gauqmeba qmnis imis saSiSroebas, rom saxazino
angariSebidan didi raodenobis Tanxebi moixsneba sasamarTlos gadawyvetilebiT.
saxelmwifo biujetis Semosavlebi
1999 wlis saxelmwifo biujetis Tavdapirveli Semosavlebis gegma wlis
pirveli da meore naxevrisTvis daaxloebiT erTnair Semosavlebs iTvaliswinebda. 1998
wlis bolos dawyebuli krizisi, kerZod ki importis mkveTri Semcireba 1999 wlis
pirveli naxevris Semosavlebis gegmis gadasinjvis mizezad iqca. Semosavlebis gegma
Semcirda da ganisazRvra 356,9 milioni laris odenobiT, rac wliuri gegmis 39
procentia. dazustebuli sagadasaxado Semosavlebis gegma ganisazRvra 203,8 milioni
lariT, rac wliuri gegmis 36 procents Seadgens. mTliani Semosavlebis gegmis
Sesrulebas 35 milioni lari (10 procenti) daaklda. adgilobrivi Semosavlebi odnav
ukeT – 93 procentiT iqna Sesrulebuli.
26
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi _ 1999 weli, #3
saxelmwifo finansebi
cxrili 3.1 saxelmwifo biujetis Semosavlebi. ivnisi 1998 – ivnisi 1999.
milioni lari
100
80
60
56,5
44,0 48,0
48,4
43,2
40
31,8
47,5 47,2
60,2 59,5 56,3
28,5
18,8
20
0
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
Semosavlebi
I
II
III
IV
V
VI
mimarTuleba
wyaro: statistikis saxelmwifo departamenti
wina
periodebisagan
gansxvavebiT
gadasaxadebis
mokreba
1999
wels
mniSvnelovnad gaumjobesda. sagadasaxado Semosavlebis gegma 98 procentiT
Sesrulda. mniSvnelovnad gaizarda gadasaxadebis wili adgilobriv SemosavlebSi –
1998 wlis pirveli naxevris 52,8 procentidan 66,5 procentamde gansaxilvel periodSi.
sagadasaxado inspeqciam dagegmilze meti Tanxis amoReba SeZlo. biujetiT
gansazRvruli 96,8 milioni laris1 (wliuri gegmis 44 procenti) nacvlad Segrovda
99,6 milioni lari. es daaxloebiT 30 procentiT metia wina wlis maCvenebelze, rac,
miuxedavad 20-procentiani inflaciisa, periodebs Soris mniSvnelovani miRwevaa.
sagadasaxado
inspeqciis
mier
gadasaxadebis
Segroveba
gansakuTrebiT
nayofieri iyo meore kvartalSi, roca 55,5 milioni lari Segrovda (rac
26-procentiani zrdaa wina kvartalTan SedarebiT). aRsaniSnavia, rom aseTi miRweva
SesaZlebeli gaxda saSemosavlo gadasaxadidan miRebuli Semosavlebis moulodneli
gazrdis gamo, maSin roca dRg-dan da adgilobrivi aqcizidan miRebuli Semosavlebi
CamorCeboda gegmas, Tumca ki umniSvnelod _ Sesabamisad 2,7 da 3,3 procentiT.
adgilobriv produqciaze aqcizis Segroveba mkveTrad gaumjobesda; Segrovda
5,8 milioni lari 1998 wlis pirveli naxevris 1,6 milion larTan SedarebiT; dRg-s
Segroveba ki 29 procentiT gaumjobesda. mogebis gadasaxadis xaziT miRebul iqna
8,8 milioni lari rac 0,1 milioni lariT CamorCeboda gegmas. kidev erTxel gvinda
xazi gavusvaT imas, rom am ricxvebis ganxilvisas mxedvelobaSi unda viqonioT
daaxloebiT 20-procentiani wliuri inflacia 1999 wlis ivnisis bolosTvis.
magaliTad, mogebis gadasaxadidan miRebuli Semosavlebi realur gamosaxulebaSi
mniSvnelovnad daeca.
specialur saxelmwifo fondebSi Casaricxi gadasaxadebis mokreba aseve
sagadasaxado inspeqciis movaleobaa. aq danaklisi ufro mniSvnelovania vidre
pirdapir sagadasaxado samsaxurisTvis gadasaxdel gadasaxadebSi. socialuri
gadasaxadi, biujetiT gansazRvrulTan SedarebiT, mxolod 88 procentiT Segrovda. am
gadasaxadis realuri mokreba 11 milioni lariT gauaresda 1998 wlis pirvel
naxevarTan SedarebiT. savaldebulo samedicino dazRvevis xaziT 8 milioni lari iqna
1
Tu sxvagvarad ar aris miTiTebuli, am TavSi mocemuli yvela monacemi exeba 1999 wlis pirvel naxevars.
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi _ 1999 weli, #3
27
saxelmwifo Semosavlebi da xarjebi
miRebuli, rac gegmis ori mesamedia. es Semosavlebi ar Sedis biujetis sagadasaxado
Semosavlebis TavSi, magram, sabiujeto kanonis Tanaxmad, yvela danaklisi am
kategoriebSi wlis bolos unda daifaros centraluri biujetidan transfertebiT.
gadasaxadebis
gadauxdeloba
kvlav
mniSvnelovan
problemebs
uqmnis
saqarTvelos
finansur
struqturebs.
wlis
dasawyisidan
ivnisis
bolomde
sagadasaxado davalianebebi (jarimebis da sauravebis CaTvliT) 309 milioni laridan
348 milion laramde gaizarda. aRsaniSnavia, rom kiTxvis niSnis qveS dgas sawarmoebis
mimarT gamoyenebuli zogierTi sajarimo sanqciis marTebuloba. detalurad amis
Sesaxeb ixileT qvemoT sagadasaxado CaTvlebis ganxilvasTan erTad.
ivnisis bolosTvis cvlilebebi Sevida fiskalur kanonmdeblobaSi. yvelaze
mniSvnelovania sagadasaxado inspeqtorebis anazRaurebis da waxalisebis sistemis
gaumjobeseba. msgavsi cvlilebebi moxda sabaJo samsaxurSic.
saxelmwifo sabaJo departamentis muSaobac aseve kargi iyo, magram imdenad ara
ramdenadac sagadasaxado inspeqciis muSaoba. Segrovda 99,9 milioni lari2 nacvlad
mosalodneli 107 milioni larisa. gansakuTrebiT cudi iyo sabaJo gadasaxadis
Segroveba, rac 10 milioni lariT CamorCeboda 21,5 milioni laris gegmas. Segrovda
40,9 milioni laris dRg, rac gegmaze 4,6 milioni lariT naklebia. 1999 wlis meore
kvartali marTlac gansakuTrebuli iyo _ mTlianobaSi Segrovda 67 milion larze
meti, rac orjer metia pirveli kvartlis maCvenebelze.
1999 wlis pirvel naxevarSi sabaJodan miRebuli Semosavlebis 29 procenti
navTobproduqtebidan miRebul gadasaxadebze modis. sabaJo departamenti amtkicebs,
rom
navTobproduqtebis
kontrabanda
izrdeba.
oficialurad
aRricxuli
navTobproduqtebis importi wlis ganmavlobaSi 50 milioni lariT Semcirda, amave
dros, ar SeiniSneba kleba navTobproduqtebis moxmarebaSi an mniSvnelovani zrda
adgilobriv warmoebaSi. saaqcizo markebis SemoRebam didi gavlena moaxdina sabaJos
Semosavlebze. importirebuli Tambaqodan Segrovda 35 milioni laris aqcizi,
1998 wlis pirvel naxevarSi Segrovebul 17 milion larTan SedarebiT. Tu gagrZelda
saTanado kontroli sabaJos muSaobaze wliuri Sedegebi ar unda iyos sagadasaxado
inspeqciis Sedegebze uaresi. miuxedavad amisa, aRsaniSnavia, rom, saqarTvelos sagareo
vaWrobis sezonurobis gamo, biujetis kanonis Tanaxmad, 1999 wlis pirveli naxevris
gegma wliuri maCveneblis erT mesamedze naklebia. Sesabamisad, dRg-s da aqcizis
xaziT miRebuli Semosavlebi, iseve rogorc sabaJo gadasaxadis mokreba, kidev ufro
unda gaizardos momdevno TveebSi. winaaRmdeg SemTxvevaSi, saerTaSoriso savaluto
fondTan SeTanxmebiT mesame kvartlis bolos gegma gadaisinjeba Semcirebisken.
unda aRiniSnos, rom sabaJos monacemebi mokrebili gadasaxadebis Sesaxeb da
erovnuli bankis monacemebi sabaJodan miRebuli Semosavlebis Sesaxeb mniSvnelovnad
gansxvavdeba. amis erT-erTi mizezi is aris rom, wina wlebSi zogierTi gadasaxadis
gadaxda moxda SecdomiT da am Tanxis nawili daubrunda sxvadasxva ekonomikur
agents. gansxvavebis meore wyaro is aris, rom zogierTi periferiuli sabaJos
Semosavlebs adgilobrivi mmarTvelobis organoebi itoveben, kanoniT ki es
Semosavlebi centralur biujetSi unda Cairicxos. amis gaTvaliswinebiT sabaJo
2
saxelmwifo sagzao fondSi da invalidTa problemebiT dakavebuli arasamTavrobo organizaciebis
sabWosTvis gadaricxuli Tanxis gareSe.
28
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi _ 1999 weli, #3
saxelmwifo finansebi
departamentma 116,9 milioni lari Seagrova, rac 9,9 milioni lariT metia dagegmilze
da 36,2 procentiT metia 1998 wlis pirveli naxevris maCvenebelze.
saxelmwifo sabaJo departamentSi mimdinareobs mniSvnelovani instituciuri
reforma. damTavrda mTavrobis mier gamocxadebuli tenderi sabaJos TanamarTvasTan
dakavSirebiT. ivlisidan britanuli kompania ganaxorcielebs saqarTvelos eqsportis
da importis gadazidvamde inspeqtirebas da monawileobas miiRebs sabaJos marTvaSi.
5000 aSS dolarze meti Rirebulebis gadazidvebis kontroli Seexeba ucxoel
partniors. aseTi TanamSromlobis Sedegad dagegmilia sabaJos Semosavlebis
50 procentiT gazrda mimdinare wels da 20 procentiT ori momdevno wlis
ganmavlobaSi. ukve Tavi iCina garkveulma gauTvaliswinebelma problemam: uCveulod
gaizarda 5000 aSS dolaramde Rirebulebis gadazidvebis ricxvi.
saxelmwifo specialuri fondebis mTliani Semosavlebis gegma 80,4 milion
lars Seadgenda da mis Sesrulebas 11,3 procenti daaklda. danaklisi gamowveulia
socuzrunvelyofis da sagzao fondebis Semosavlebis gegmis SeusruleblobiT.
socialuri uzrunvelyofis fondma 1999 wlis pirvel naxevarSi 55 milioni lari
miiRo, rac gegmis mxolod 88,5 procentia. Semosavlebi wina wlis maCvenebelsac ki
CamorCeba roca 66 milioni lari Segrovda. fondis mimarT davalianebam 65,4 milion
lars miaRwia. dasaqmebis fondma gegmas 4 procentiT gadaaWarba da 1,7 milioni lari
miiRo. sagzao fondma 14,7 milioni laris miReba SesZlo dagegmili 16,7 milioni
laris nacvlad.
arasagadasaxado Semosavlebis xaziT Segrovda 23,8 milioni lari, rac
dagegmilis 80,4 procentia. danaklisi gamoiwvia saxelmwifos mier sxvadasxva
sawarmoebze gacemuli kreditebis ardabrunebam. nacvlad 7,5 milioni larisa, mxolod
0,8 milioni lari dabrunda.
kapitalurma Semosavlebma 4,5 milioni lari Seadgina. dagegmili iyo
8,9 milioni laris miReba. rogorc sem-is wina gamoSvebebSi aRvniSneT, saprivatizacio
auqcionebis da tenderebis arawinaswarmetyvelebadi Sedegebis gamo, Znelia
kapitaluri Semosavlebis winaswar gansazRvra. saxelmwifo sakuTrebis marTvis
saministros Tanaxmad privatizaciidan ZiriTadi Semosavlebis miReba mosalodnelia
wlis bolos.
mosalodneli
21,4 milioni.
34,1
milioni
sagareo
grantebidan
miRebul
iqna
mxolod
aRsaniSnavia, rom 42,5 milioni lari miRebul iqna rogorc sagadasaxado
CaTvla sxvadasxva sawarmos mimarT saxelmwifos davalianebis sanacvlod. es sakiTxi
detalurad ganxilulia qvemoT saxelmwifo biujetis xarjebis qveTavis bolos.
saxelmwifo biujetis xarjebi
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi _ 1999 weli, #3
29
saxelmwifo Semosavlebi da xarjebi
saxelmwifo Semosavlebis 35 milioni laris danaklisma da mosalodnelze
naklebma ucxourma daxmarebam mniSvnelovani problemebi Seuqmna biujetis xarjviT
nawils. wina wlebidan gadmosuli sabiujeto davalianeba aseve mZime dawola iyo 1999
wlis biujetisTvis. xarjebma saSualod biujetis 86,8 procenti Seadgina. zogierTi
daculi muxli kidev erTxel saSualoze dabal doneze dafinansda. amis erT-erTi
mizezi is iyo, rom 1999 wels isev gamoiyeneboda sagadasaxado CaTvlebis praqtika.
meore mizezi iyo sagareo valis momsaxurebis valdebuleba, ramac mTliani xarjebis
21,4 procenti Seadgina. gauTvaliswinebelma xarjebma aseve iTamaSa garkveuli roli
xarjebis prioritetebis daucvelobaSi. magaliTad, damatebiTi 1,7 milioni laris
xarjis gareSe saaqcizo markebis dabeWdvisTvis saxelmwifo mniSvnelovan zarals
naxavda saaqcizo SemosavlebSi. gauTvaliswinebelma xarjebma mTlianad 1999 wlis
pirvel naxevarSi 14 milioni lari Seadgina. zogierTi sagareo dafinanseba,
SeTanxmebis Tanaxmad, winaswar gansazRvruli miznebisTvis ixarjeba. magaliTad, 6
milioni
lari
evrogaerTianebis
grantidan
daixarja
soflis
meurneobis
ganviTarebaze. garda amisa, sainteresoa,. rom 4 milioni lari saxazino angariSebidan
moixsna sasamarTlos gadawyvetilebiT da gadaeca sawarmoebs, romlebmac uCivles
sabiujeto organizaciebs miwodebuli saqonlis da/an momsaxurebis safasuris
gadauxdelobisaTvis. Tu ar Seicvleba kanonmdebloba da saxazino angariSebi
xeluxlebeli ar gaxdeba, rasac moiTxovs finansTa saministro, momdevno TveebSi
ufro meti aseTi gauTvaliswinebeli xarjebi aris mosalodneli. meore mniSvnelovani
problema, romelic aferxebs xarjebis marTvas aris Semosavlebis gauwonasworebeli
miReba. Cveulebriv, Tvis ganmavlobaSi Semosuli Tanxis ori mesamedi Tvis bolo or
samuSao dRes Semodis.
aseTi Seferxebebis Sedegad, biujetis daculi muxlebis mimarT davalianeba
kvlav gaizarda: 16,6 milioni lariT xelfasebze; 14 milioni lariT pensiebze;
6,7 milioni lariT jandacvis programebze; 3,6 milioni lariT kvebis produqtebis
SeZenaze. sekvestris meqanizmis Sedegad 1999 wlis meore naxevarSi gegmiT
gaTvaliswinebuli xarjebis moculoba Semcirda 16 milioni lariT. marTalia es
wliuri xarjebis mxolod 1,3 procentia, magram zogierT daucvel muxls
12-16 procenti CamoeWra.
centraluri biujetis xarjebi ekonomikuri klasifikaciiT moyvanilia qvemoT.
mTlianma xarjebma 336,8 milioni lari Seadgina. xelfasebi (34,3 milioni lari)
biujetiT
gansazRvruli
Tanxis
68
procentiT
dafinansda;
subsidiebi
da
transfertebi (94.6 milioni lari) dafinansda 83 procentiT; samxedroebisTvis da
policiisTvis sakvebi produqtebis SeZena (12.6 milioni lari) 75 procentiT
Sesrulda; socialuri uzrunvelyofis fondSi anaricxebi (saxelmwifosgan rogorc
damqiraveblisgan) (5,5 milioni lari) dafinansda 59 procentiT. sagareo da saSinao
valis momsaxurebaze (73 milioni lari) dagegmilis 90 procenti daixarja.;
mivlinebebze gamoyofili Tanxis 87 procenti (5,8 milioni lari) daixarja;
28,7 milioni lari daixarja sxva xarjebis muxlidan, sadac Sedis saqarTvelos
diplomatiuri warmomadgenlobebis Senaxva (9 milioni lari da evrogaerTianebis
kreditis momsaxureba 5,6 milioni lari). rogorc ukve aRvniSneT, evrogaerTianebis
grantidan 6 milioni lari daixarja soflis meurneobis ganviTarebaze. mTavrobis
mTlianma xarjebma ofisis Senaxvaze, transportze da komunalur momsaxurebaze
17 milioni lari Seadgina. am Tanxis udidesi nawili momsaxurebis momwodeblebs
30
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi _ 1999 weli, #3
saxelmwifo finansebi
gadauxades sagadasaxado CaTvlis meqanizmiT. 2,9 milioni lari (gegmis 88 procenti
daixarja samxedroebis da policiisTvis avejisa da formis SeZenaze.
centraluri biujetis xarjebi organizaciebis mixedviT moyvanilia qvemoT:
saxelmwifo
mmarTvelobis
aparatis
(parlamenti,
kontrolis
palata,
saxelmwifo kancelaria, mxareebSi prezidentis rwmunebulis aparatebi, diplomatiuri
warmomadgenlobebi, sabaJo da sagadasaxado samsaxurebi, saxelmwifo uzrunvelyofis
samsaxuri) dafinansebaze gamoiyo 31,1 milioni lari, rac dagegmilze 7,7 milioni
lariT naklebia.
Tavdacvis, da samarTaldacvis organoebma da specsamsaxurebma miiRes
61,5 milioni lari dagegmili 84 milioni laris nacvlad. am erTeulebis dafinanseba,
ufro swored maT mier xarjebis limitis Taviseburi gageba mniSvnelovan problemebs
uqmnis finansTa saministros. magaliTad Tavdacvis saministrom avejisa da formebis
SeZenaze gansazRvruli limitis 130 procenti da avtomanqanebis Senaxvaze gamoyofili
limitis 121 procenti daxarja. amave dros, samxedro mosamsaxureebisTvis pensiebi
Tveebis ganmavlobaSi ar gadauxdiaT. sabolood, finansTa saministrom gadawyvita es
pensiebi pirdapir saxazino angariSidan gadaixados.
invalidebis saqmeTa departamentma 2,7 milioni lari miiRo 2,4 milioni laris
nacvlad. 26,9 milioni lari (gegmiT gaTvaliswinebulis 93,4 procenti) gadairicxa
ltolvilTa da gansaxlebis saministroSi. socialuri uzrunvelyofis fondma
72,8 milioni lari daxarja, rac 10,3 milioni lariT naklebia dagegmilze. jandacvis
sxvadasxva programebi 7,8 milioni lariT dafinansda, rac mniSvnelovnad naklebia 14,3
milioni laris gegmaze. ganaTlebis xarjebi aseve mniSvnelovnad CamoiWra –
10,3 milioni laris nacvlad, mxolod 4,9 milioni lari iqna daxarjuli. dasaqmebis
fondma 1,5 milioni lari daxarja, nacvlad dagegmili 1,65 milioni larisa.
samecniero organizaciebma 5,5 milioni lari miiRes, nacvlad Sepirebuli 8,2 milioni
larisa. kulturis saministrom 6 milioni lari miiRo, rac sabiujeto gegmis
85 procentia.
soflis meurneobis saministrom 10,4 milioni laris nacvlad 6,6 milioni lari
miiRo. es Tanxa ZiriTadad irigaciuli sistemebis SekeTebaze daixarja. Sedegad 17 000
ha miwa daubrunda aqtiur sasoflo sameurneo gamoyenebas. garemos dacvis
saministrom 0,95 milioni lari miiRo, rac gegmis 72,3 procentia. miwis marTvis
saxelmwifo departamentma mTlianad miiRo gegmiT gaTvaliswinebuli 3,6 milioni
lari. Tanxa daifara evrogaerTianebis grantidan. satyeo meurneobis saxelmwifo
departamentma 0,9 milioni lari miiRo biujetiT gaTvaliswinebuli 1,7 milioni
laris nacvlad. saTbob-energetikis saministro 165 procentiT dafinansda. man
biujetiT gansazRvruli 4 milioni laris nacvlad 6,7 milioni lari miiRo.
damatebiTi dafinanseba saWiro gaxda eleqtroenergiis safasuris gadaxdisTvis,
romelic aRar aris saxelmwifo sakuTrebaSi. saxelmwifo sagzao fondma Caatara
16 milioni laris gzis saremonto samuSaoebi nacvlad biujetiT gaTvaliswinebuli
17 milioni larisa. sxva saministroebi da departamentebi, romelTa mTliani biujeti
1,8 milion lars Seadgenda, 70 procentiT dafinansda.
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi _ 1999 weli, #3
31
saxelmwifo Semosavlebi da xarjebi
sagadasaxado CaTvlebi, rac niSnavs sawarmos mier gadasaxdeli gadasaxadis
gabaTilebas am sawarmos mimarT, saxelmwifo davalianebis sanacvlod, gansakuTrebul
yuradRebas imsaxurebs. es sakiTxi mwvave diskusiebis sagani gaxda dainteresebul
wreebSi. sagadasaxado CaTvlebi Cveulebriv xorcieldeba biujetis im muxlebSi,
romlebic ar iTvleba xarjebis prioritetul kategoriad. Sedegad viRebT aseT
paradoqss, rom biujetis Semosavlebis nawilis 90 procentiT Sesrulebis pirobebSi
biujetis daculi muxlebi mxolod 75 procentiT finansdeba. sagadasaxado CaTvlebis
saxiT 1999 wlis pirvel naxevarSi miRebul iqna 42,5 milioni lari. es imas niSnavs,
rom periodis ganmavlobaSi biujetSi Semosuli naRdi fuli gegmiT gansazRvrulis
74 procentia. es naTels xdis Tu ratom dafinansda xelfasebi zogierT sxva
kategoriaze naklebad. saerTaSoriso savaluto fondis moTxovniT, martidan
sagadasaxado CaTvlebi mxolod specialuri saxelmwifo komisiis nebarTviT
xorcieldeba, xolo ivlisidan saerTod gauqmda. Sedegad Cndeba mniSvnelovani
sakanonmdeblo da moraluri problema. saxelmwifos mravali organizaciis vali aqvs
mowodebuli saqonlis an momsaxurebis sanacvlod. es organizaciebi ara marto
gadasaxadebs ver ixdian, aramed verc xelfasebs ver uxdian Tavis TanamSromlebs.
miuxedavad amisa arsebuli sagadasaxado kanonmdeblobiT Tu ar moxdeba CaTvla es
organizaciebi unda dajarimdnen gadasaxadebis gadauxdelobisTvis. meores mxriv,
imeddakargulma sawarmoebma SesaZloa sarCeli Seitanon da sasamarTlos ZaliT
gadaaxdevinon saxelmwifos vali. amis precedentebi ukve arsebobs. sagadasaxado
samsaxuri da finansTa saministro erToblivad muSaoben am problemis gadawyvetaze.
biujetis deficiti
1999 wlis pirvel naxevarSi saxelmwifo biujetis deficiti 118,2 milioni lari
iyo. deficitis dafarva dagegmili iyo Semdegi wyaroebidan: 15,5 milioni lari
erovnuli bankis krediti, 15 milioni lari msoflio bankis investiciuri proeqtebis
dasafinanseblad misaRebi kreditebi, 8,9 milioni lari wina wlis sabiujeto naSTi da
78,8 milioni lari msoflio bankis SAC-3 krediti. msoflio bankis sainvesticio
proeqtebis dafinansebisaTvis realurad miRebul iqna 30,7 milioni lari; 15,5 milioni
laris krediti gasca erovnulma bankma. SAC-3 krediti ar iqna miRebuli ivnisis
bolosTvis. sanacvlod, erovnulma bankma gasca 37,2 milioni laris damatebiTi
krediti, romelic SAC-3-is miRebisTanave unda dabrundes. aseve gamoyenebul iqna
3,5 milioni lari sabiujeto naSTi. mTlianobaSi deficitis dafinansebam 86,8 milioni
lari Seadgina, rac 31,4 milioni lariT naklebia dagegmilze. es danaklisi,
Semosavlebis 35,5 milioni laris danaklisTan erTad, 1999 wlis pirvel naxevarSi
xarjebis gawevaSi Seqmnili siZneleebis mizezi gaxda.
32
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi _ 1999 weli, #3
saxelmwifo finansebi
cxrili 3.2: saxelmwifo biujetis deficiti. ivnisi 1998 - ivnisi 1999
saxelmwifo biujetis deficitis dafinansebis wyaroebi
40
30
29,5
27,6
19,8
20,2
20
21,0
17,4
14,0
9,3
10
7,5
3,0
2,3
2,1
1,8
1,7 1,7
0,0
6,9
5,0
3,0
1,6
0,0 2,0
0
0,9
1,0
-2,0
-3,0
-3,4
1,5
0,0
-6,6
-10
-8,4
-12,3
-20
-29,5
-18,3
-19,8
-21,5
-22,3
-30
-21,9
-31,8
-40
VI
VII
VIII
deficiti
IX
X
XI
XII*
adgilobrivi kreditiT dafinanseba
I
II*
III*
IV
V
VI
ucxouri kreditiT dafinanseba
wyaro: statistikis saxelmwifo departamenti
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi _ 1999 weli, #3
33
Tavi meoTxe.
fuli da finansebi
1999 wlis pirvel naxevarSi, mkacri monetaruli da savaluto politikis
Sedegad, lari gamyarda da saSualo nominalurma kursma ivnisSi 1,9854 lari/aSS
dolars miaRwia. amave dros, 1999 wlis meore kvartalSi seb-is saerTaSoriso
rezervebi 3 milioni aSS dolariT gaizarda.
maisSi da ivnisSi, sezonuri deflaciis Sedegad, samomxmareblo fasebis
indeqsi Sesabamisad 1,6 da 1,4 procentiT Semcirda. 1999 wlis pirvel naxevarSi M2
farTo fulis maCvenebeli 3 milioni lariT Semcirda maSin, rodesac M3 44 milioni
lariT gaizarda, xolo M2 fulis multiplikatori 1-ze naklebi iyo. ama wlis
ivnisSi depozitebis dolarizaciis koeficientma 77 procents miaRwia. 1999 wlis
pirvel naxevarSi sakredito auqcionebis saerTo brunvam mxolod 9,7 milioni lari
Seadgina, maSin, rodesac 1998 wlis igive periodis maCvenebeli 26,4 milion lars
Seadgenda.
Sida inflacia
1999 wlis meore kvartalSi, axali fulis mimoqcevaSi gaSvebis mkacri
kontrolis pirobebSi, samomxmareblo fasebis cvlileba ZiriTadad sezonuri
faqtoriT ganisazRvreboda. Tambaqos nawarmze saaqcizo markebis SemoReba da masTan
dakavSirebulma sigaretis gaZvirebam aseve imoqmeda fasebis saerTo doneze. aprilSi
samomxmareblo fasebi 1,3 procentiT gaizarda, ZiriTadad sigaretis (+15.8 %) da
xil-bostneulis (+13 %) gaZvirebis gamo. maisSi da ivnisSi moxda sezonuri fasebis
kleba. sfi Sesabamisad 1,6 da 1,4 procentiT Semcirda, xil-bostneulis sezonuri
gaiafebis gamo.
cxrili 4.1: sfi da inflacia. 1997 w. dekemberi = 100
periodi
fasebis
indeqsi
inflaciis done (%)
( I )
wina
periodTan
SedarebiT
( II )
wina wlis
Sesabamis
periodTan
SedarebiT
wliuri
1997
7,3
1998
10,7
Tviuri
1999 ian
113,54
2,6
13,24
Teb
118,54
5,0
17,14
mar
120,44
1,9
19,00
apr
121,74
1,3
19,40
mai
120,14
-1,6
19,50
ivn
118,74
-1,4
20,00
wyaro: sem-is gamoTvlebi saqarTvelos erovnuli bankis monacemebze dayrdnobiT.
34
saqarTvelos eko
ekonomikis
nomikis mimarTulebebi - 1999 weli, #3
fuli da finansebi
gardamavali ekonomikis qveynebSi stabilizaciis (gansakuTrebiT mkacr fulad
sakredito) politikas bevri momxre hyavs, da ramdenime aseT qveyanaSi is warmatebiT
xorcieldeba. xSirad mkacr fulad sakredito politikas samomxmareblo fasebis
vardnasTan – deflaciasTan _ akavSireben. magram, sakiTxavia Tu ramdenad
safuZvliania aseTi pozicia? Tu davuSvebT, rom ekonomikis struqturuli
cvlilebebisaTvis aucilebelia fasebis garkveuli moqniloba, maSin deflacia
SeiZleba davakavSiroT ekonomikur stagnaciasTan da zogjer ki ekonomikis
vardnasTan. zogierTi ekonomistis azriT fasebis garkveuli moqniloba moiTxovs
inflaciis arsebobas. zemoTaRniSnulidan gamomdinare da CanarTSi 4.1 moyvanili
ramdenime magaliTis Sesabamisad, dabali inflacia yovelTvis Tan ar erTvis qveynis
ekonomikur zrdas.
CanarTi 4.1
inflaciis zemoqmedeba
zemoqmedeba ekonomikur zrdaze
ssf-s eqspertebi q. qoTTareli da p. doili Tavis statiaSi - “morjulebuli”
inflacia gardamavali ekonomikis qveynebSi – aRniSnaven, rom gardamavali ekonomikis
qveynebSi garkveul zRvarze ufro dabali inflacia dakavSirebuli iyo produqciis
warmoebis danakargebTan. arsebuli monacemebis Tanaxmad es garkveuli zRvari
(treshold) 10-sa da 13 procents Soris mdebareobs. rac ufro dabalia am zRvarTan
SedarebiT inflacia, miT ufro didia masTan dakavSirebuli warmoebis danakargebi.
qoTTareli – doilis azrs nawilobriv amtkicebs qvemoT moyvanili cxrili.
magaliTad, litvaSi, sadac mSp-s zrdis maCvenebeli 1996-1998 w.w_Si erT-erTi
saukeTeso iyo da Seadgenda 6 procents, saSualo inflacia 12,9 procents Seadgenda.
poloneTSi da ungreTSi mSp-s zrda 3,4 procents Seadgenda, xolo inflaciis
maCvenebeli 15 procentze meti iyo. rumineTis da bulgareTis magaliTi aCvenebs, rom
zRvarze dabali inflaciis SemTxvevaSi warmoebis garkveuli vardna aRiniSneba.
1996-1998
mSp
sfi
CexeTi
ungreTi
poloneTi
slovakeTi
slovenia
estoneTi
latvia
litva
bulgareTi
xorvatia
rumineTi
makedonia
9,3
0,6
18,7
3,5
15,5
4,1
6,3
5,6
8,7
3,9
14,9
6,0
10,3
5,0
12,9
5,6
76,0
-4,5
4,4
5,1
84,3
-3,4
2,9
1,6
wyaro: gaeros evropis ekonomikuri komisia
poloneTis magaliTi aseve aCvenebs, rom 1992-1995 wlebSi am qveynis mSp
4,7 procentiT gaizarda, maSin, rodesac inflacia 35,9 procents Seadgenda. es Sedegi
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1999 weli, #3
35
fuli da finansebi
ar ewinaaRmdegeba m. brunos da v. isterlis, iseve, rogorc j. Templis
azrs
(ix. wyaro), romlis mixedviT kritikuli zRvari 40 procentis farglebSi mdebareobs.
dabali inflaciis da deflaciis Sedegebi aseve naTlad Cans sawarmoo danakargebis,
umuSevrobis, Semosavlis da socialuri keTildReobis ganawilebis magaliTebze.
10-15 procentze maRali inflaciis pirobebSi dasaSvebia fasebis moqniloba, romelic
SeiZleba struqturuli cvlilebebis winapiroba iyos.
zog SemTxvevaSi, rodesac saWiroa fasebis garkveuli moqniloba da
savaluto politikis SesabamisobaSi moyvana fulad sakredito politikasTan,
optimaluri inflaciis donis dayvana 10-15 procentian donemde Zalze SemzRudveli
SeiZleba iyos. meores mxriv, inflaciis maRali done da gaufasurebuli adgilobrivi
valuta SeiZleba mosaxleobis inflaciis molodini Secvalos da gamoiwvios
erovnuli valutisadmi undobloba da ekonomikis dolarizacia. es movlenebi, Tavis
mxriv, uaryofiTad moqmedeben ekonomikis realur seqtorze, kerZod mSp-ze da
investiciebze.
wyaro:
q. qoTTareli da p. doili (1999 w.) “morjulebuli” inflacia gardamavali ekonomikis qveynebSi”,
finansebi da ganviTareba, tomi 36, N2.
m. bruno da v. isterli (1998 w.) “inflaciuri krizisi da grZelvadiani zrda”, monetaruli
ekonomikis Jurnali 41(1), gv. 3-26.
j. Templi (1998), “inflacia da zrda: miTi da realoba”, ekonomikis da statistikis instituti,
oqsfordis universiteti, 26 noemberi.
mTavrobis dafinanseba
centraluri bankis mier mTavrobis dafinanseba zrdis fulis masas mimoqcevaSi
da inflaciur efeqts axdens. amitom, es sakiTxi mkacri kontrolis qveS aris
moqceuli. magram mTavrobis dafinansebas komerciuli bankebis meSveobiT aseve
kontroli esaWiroeba, vinaidan amis Sedegad xSirad xdeba realuri saprocento
ganakveTis zrda da kerZo seqtoris dakreditebis Semcireba. seb-i agrZelebda
mTavrobis
dafinansebas
ssf-s
programuli
maCveneblebis
farglebSi.
1999 w. bolosaTvis seb-is mier finansTa saministrosTvis gamoSvebuli 12-procentiani
sesxis mTliani Tanxa 594 milion lars Seadgenda. am sesxis dafarva moxdeba ucxouri
wyaroebidan. am Tanxidan 426 milioni lari sagareo valis da seb-is adrindeli
sesxebis procentis dasafarad1 iyo daxarjuli. amdenad, a.w. pirveli naxevris mTlian
sakredito emisias ar hqonda inflaciuri gavlena.
cxrili 4.2: centraluri xelisuflebis kreditebi da depozitebi
36
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1999 weli, #3
fuli da finansebi
sabanko sistemaSi
(aTasi lari)
ian
Teb
mar
apr
apr
mai
ivn
wminda moTxovnebi centraluri
mTavrobisadmi
527,364
532,142
553,883
566,269
572,542
572,887
seb-is centraluri mTavrobis dakrediteba
547,512
547,512
570,492
578,491
581,951
594,176
centraluri mTavrobis depozitebi
20,149
centraluri mTavrobis depozitebi seb-Si
erovnul valutaSi
centraluri mTavrobis depozitebi seb-Si
ucxour valutaSi
centraluri mTavrobis depozitebi
komerciul bankebSi
15,370
16,610
12,221
9,408
21,289
15,352
10,297
13,473
11,990
9,258
12,433
4,797
5,073
3,137
232
150
8,856
4,336
4,715
8,387
11,800
11,861
8,864
wyaro: saqarTvelos erovnuli banki
fulis masa da monetaruli koeficientebi
nax. 4.1: fulis masa
350 0 0 0
aTasi lari
30 0 0 0 0
M2
250 0 0 0
M0
200 000
150 0 0 0
d epo z i t eb i u cxo u r
val u t aSi
10 0 0 0 0
d epo z i t eb i
er o vn u l val u t aSi
ban kn o t eb i d a
mo n et eb i b an kebi s
50 0 0 0
0
i an
1998
T eb
mar
apr
mai
i vn
i vl
agv
seq
oqt
n oe
dek
i an
1999
T eb
mar
apr
mai
i vn
wyaro: sem-is gamoTvlebi saqarTvelos erovnuli bankis monacemebze dayrdnobiT.
1999 wlis pirvel naxevarSi mkacri fulad-sakredito politikis pirobebSi
M2 farTo fulis maCvenebeli 3 milioni lariT Semcirda maSin, rodesac
M3 44 milioni lariT gaizarda. depozitebi larebSi Semcirda 3 milioni lariT,
xolo ucxour valutaSi gaizarda 47 milioniT. mniSvnelovnad Semcirda aseve
bankebis gareT arsebuli fulis raodenoba ( 600 aTasi lariT). komerciul bankebSi
naRdi fulis raodenoba gaizarda 6 milioni lariT.
1
seb-sa da finansTa saministros ormxrivi xelSekrulebis Tanaxmad 1994 w. biujetis deficitis
dasafarad gamoSvebuli krediti restruqturizebuli iyo 6 wliT da misi dafarva 2005 wlis 30 ivniss
unda moxdes.
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1999 weli, #3
37
fuli da finansebi
cxrili 4.3 monetaruli koeficientebi
1999
ian
savaldebulo rezervebi / k/b-ebis sadepozito
valdebulebebi %
Teb
mar
apr
mai
ivn
12,6
13,5
14,6
16,3
16,2
15,8
k/b-ebis sakorespodento angariSebi seb-Si /
k/b-ebis sadepozito valdebulebebi %
6,7
4,2
6,2
5,4
7,8
5,2
naRdi fuli k/b-ebSi / k/b-ebis sadepozito
valdebulebebi %
6,4
5,1
7,5
6,8
6,3
6,6
k/b-ebis rezervebis saerTo Tanxa / k/b-ebis
sadepozito valdebulebebi %
25,7
22,8
28,4
28,5
30,3
27,6
dolarizaciis koeficienti %
73,2
76,7
76,0
75,5
74,7
77,0
fulis multiplikatori ( M2)
1,01
1,00
0,97
0,97
0,96
0,97
fulis multiplikatori ( M3)
1,49
1,59
1,54
1,49
1,49
1,55
wyaro: sem-is gamoTvlebi saqarTvelos erovnuli bankis monacemebze dayrdnobiT.
sarezervo fulis koeficienti meryeobda 28 procentis farglebSi 1999 wlis
martidan, rac ufro metia vidre es ianvarSi da TebervalSi iyo, magram wina wlebTan
SedarebiT ki naklebia (ix. sem-is wina gamocemebi). M2 fulis multiplikatori dabali
rCeba. 1999 wlis martidan igi 1-ze naklebi iyo. amave dros, grZeldeba dolarizaciis
procesi. depozitebis dolarizaciis koeficientma 77 procents miaRwia 1999 wlis
ivnisSi. fiskaluri problemebis pirobebSi da sakurso riskis gamo sabanko aqtivebi
dolarebSia gadayvanili. es naTels xdis im faqts, Tu ratom aris dolarebze
nominaluri sadepozito ganakveTi yovelTvis ufro maRali vidre larebSi asaxuli
M3 fulis
depozitebis
ganakveTi.
depozitebis
dolarizaciis
Sedegad
multiplikatori
ufro swrafad izrdeba vidre M2 fulis multiplikatori.
TebervalSi M3-ma 1,59-s miaRwia, Semdeg ki odnav Semcirda da ivnisSi igi 1,55-s
gautolda. aSS dolari isev rCeba Senaxvis da dagrovebis saukeTeso saSualebad.
seb-is monacemebi Tbsb-s gareT garigebebis Sesaxeb aCvenebs, rom fizikuri pirebi
ucxouri valutis myidvelebis udides segments warmoadgenen.
qvemoT moyvanili
monacemebi ar asaxaven im gadamcvleli punqtebis garigebebs, romlebic ar Sedian
komerciuli bankebis qselSi, ris gamoc fizikuri pirebis segmenti sinamdvileSi
ufro didia.
cxrili 4.4 ucxouri valutis gayidva TbsbTbsb-s gareT
(aTasi aSS dolari)
Sesyiduli valuta
ian 99
Teb 99
mar 99
apr 99
mai 99
ivn 99
qarTuli komerciuli bankebis mier
4,026
1,936
7,342
2,867
3,715
ucxouri komerciuli bankebis mier
795
1,432
1,772
1,576
1,545
2,457
2,798
iuridiuli pirebis mier
13,142
19,029
19,880
18,397
25,907
25,198
fizikuri pirebis mier
15,007
21,789
20,671
19,556
21,136
25,700
sul
32,970
44,186
49,665
42,396
52,303
56,153
wyaro: saqarTvelos erovnuli banki. es monacemebi Seicavs mxolod komerciuli bankebis sistemaSi
Semaval gadamcvlel punqtebs.
fuladfulad-sakredito instrumentebi
1998 wlis seqtemberSi sarezervo moTxovnebis 16 procentamde gazrdis Semdeg,
komerciuli bankebis arsebuli likvidurobis problema kvlav aqtualuri rCeboda.
38
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1999 weli, #3
fuli da finansebi
komerciul bankebSi naRdi fulis koeficienti igive darCa da seb-is sakorespodento
angariSze arsebuli naRdi fulis koeficienti mniSvnelovnad ar Seicvala eqvsi Tvis
ganmavlobaSi. finansuri Suamavloba Semcirda 1998 wlis Semodgomis krizisis Semdeg.
komerciuli bankebi sakredito auqcionze monawileobdnen mxolod likvidurobis
yidva-gayidvis mizniT. 1999 w. pirvel naxevarSi sakredito auqcionebis mTlianma
brunvam 9,7 milioni lari Seadgina, sadac 7-dRiani auqcionebis wili mTlian brunvaSi
99 procenti iyo. 1998 wlis pirvel naxevarSi ki mTliani brunva 26,4 milioni lari
iyo, sadac 7-dRiani kreditebis wili mxolod 24 procents Seadgenda.
1999 wlis saxelmwifo biujeti iTvaliswinebs fasiani qaRaldebis gamoSvebas,
sadac 9,1 milioni lari adgilobrivi dafinansebisTvis aris gaTvaliswinebuli, xolo
800 aTasi lari Sida valis momsaxurebisTvis. SesaZlebelia saxelmwifo fasiani
qaRaldebi isev mimzidveli gaxdes komerciuli bankebisTvis, Tu magaliTad
SesaZlebeli gaxdeba maTi ganTavseba savaldebulo rezervebis nawilis magivrad.
sesxebis da depozitebis struqtura da saprocento ganakveTebi
1999 wlis meore kvartlis ganmavlobaSi larebSi depozitebis struqtura
Seicvala. depozitebi moTxovnamde isev Warbobdnen da maTi wili kvartlis
ganmavlobaSi 44 procentidan 53 procentamde gaizarda. samidan eqvs Tvemde
depozitebis wili 4-dan 15 procentamde gaizarda.
ucxour valutaSi depozitebis wili samidan eqvs Tvemde 33-dan 27 procentamde
Semcirda da erT wlamde depozitebis wili 36-dan 26 procentamde iklo. amave dros
moklevadiani depozitebis wili 13 procentamde gaizarda. moTxovnamde depozitebis
wili mxolod 13 procents Seadgenda.
larebSi asaxuli sesxebis struqtura meore kvartlis ganmavlobaSi TiTqmis
ar Secvlila. eqvsidan Tormet Tvemde sesxebis wili meore kvartalSi 45 procenti
iyo, xolo pirvel kvartalSi 44 procenti. ucxour valutaSi sesxebis struqtura
aseve mniSvnelovnad ar Secvlila meore kvartalSi. eqvs Tvemde da erT wlamde
sesxebis wili igive darCa (20 da 22 procenti). erT weliwadze meti xangrZlivobis
sesxebis wili 25 procents Seadgens.
nax. 4.2: saprocento ganakveTebi
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1999 weli, #3
39
fuli da finansebi
70%
vadian i depozitebi erovnul
val utaSi
kreditebi erovnul val utaSi
60%
kreditebi ucxour val utaSi
50%
vadian i depozitebi ucxour
val utaSi
40%
30%
20%
10%
ivn
apr
Teb
dek-98
oqt
agv
ivn
apr
Teb
dek-97
oqt
agv
ivn
apr
Teb
dek-95
oqt
agv
ivn
apr
Teb
dek-95
0%
wyaro: sem-is gamoTvlebi saqarTvelos erovnuli bankis monacemebze dayrdnobiT.
1998 wlis seqtembridan dolarSi da larSi saprocento ganakveTebs Soris
marJa gaizarda. dolarebSi depozitebis da sesxebis saprocento ganakveTi gaizarda,
anu ufro Zviri gaxda. es movlena ori faqtoriT aris ganpirobebuli: larisadmi
naklebi ndoba da dolarebis sesxebis udidesi nawilis “ucxouri warmoSoba”. ivnisSi
saSualo Sewonili sakredito saprocento ganakveTi larebSi gaizarda da dolaris
saprocento ganakveTs gautolda. larebis depozitebis fasi isev dabalia dolarebis
depozitebTan SedarebiT.
komerciuli bankebis sesxebis 90 procenti gacemulia kerZo seqtoris
dasafinanseblad. aqedan, yvelaze didi wili vaWrobis dafinansebaze modis. savaWro
sesxebis saSualo wili 1998 wels 76 procents, xolo 1999 wels 68 procents Seadgens.
sesxebis danarCeni nawili gacemuli iyo warmoebis, mSeneblobis da soflis
meurneobis dasafinanseblad. mSeneblobis da soflis meurneobis wili erTnairia da
1998 –1999 wlis pirvel naxevarSi igi 73 procents Seadgenda. igive periodSi savaWro
sesxebis wili 73 procenti iyo. sawarmoo kreditebis wili zrdis tendencias aCvenebs
da 1998 wlis pirveli kvartalis 10 procentidan 17 procentamde gaizarda 1999 wlis
meore kvartalSi.
mcire (anu mikro) biznesis dafinanseba Zalze aqtualuria saqarTvelos
ekonomikisaTvis. mikro biznesis erT-erTi dabrkoleba sakredito resursebis
naklebobaa. umetes ganviTarebad qveynebSi komerciuli bankebis kreditebi mcire
biznesisTvis Zalze SezRudulia da xelmiuwvdomelia. eseT qveynebSi dakreditebis
ZiriTad
wyaros
araformaluri
seqtori
warmoadgens,
romelic
giravnobis,
angariSgebis da teqnologiis dabali doniT xasiaTdeba. 1999 wlis maisSi TbilisSi
saqmianoba daiwyo mcire biznesis dafinansebis bankma, romlis sawesdebo kapitali
5 milion lars Seadgenda, sadac 75 procenti germanuli da holandiuri kapitalia,
xolo 25 procenti qarTuli komerciuli bankebis kapitali. sesxebis maqsimaluri vada
5 weliwadia, TiTo sesxis maqsimaluri Tanxa - 50 aTasi aSS dolari, wliuri
ganakveTi ki - 24-36 procenti. banki samomavlod apirebs filialebis qselis Seqmnas
sakredito bazris ganviTarebisaTvis sasoflo raionebSi.
valutis gadacvlis kursi
40
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1999 weli, #3
fuli da finansebi
isaf-is programis Sesabamisad, seb-ma gaagrZela Tavisufali sakurso
politikis Catareba. seb-ma ar ganaxorciela ucxouri valutis gayidva laris kursis
gasamyareblad. 1999 wlis martidan ivnisamde seb-ma iyida 3 milioni aSS dolari
saerTaSoriso rezervebis gasazrdelad.
1998 wlis dekemberSi seb-is mier saxelmwifo biujetis dafinansebis Sedegad,
ianvris pirvel naxevarSi laris/aSS dolaris nominaluri kursi gaizarda
2,18 lari/aSS dolaramde. ianvarSi kursis dacemam moaxdina aseve gavlena
samomxmareblo fasebze. Semdgom laris kursi umniSvnelod gaizarda da 1,96 lari/aSS
dolari – 2,11 lari/aSS dolaris farglebSi meryeobda. laris maqsimalur
gaufasurebas adgili hqonda TebervalSi, saSualo Tviuri kursi aSS dolarTan
mimarTebaSi 2,2763 lars Seadgenda, xolo 22 Tebervals dafiqsirebul iqna piki –
2,4510 lari/aSS dolari. larisa da dolaris nominaluri oficialuri saSualo
kursi martSi odnav dabali iyo vidre TebervalSi (2,2627 lari/aSS dolari, 5 marts
piki 2,45 lari/aSS dolars Seadgenda), rac kvartlis bolosTvis larze moTxovnis
gazrdiT iyo gamowveuli.
1999 wlis meore kvartalSi seb-is mkacri fulad-sakredito politikis
meSveobiT bazarze laris naklebobas iwvevda. amave dros, garkveuli progresi
miRweul iqna gadasaxadebis mokrebaSi. aman gavlena iqonia laris nominalur kursze,
romelic aprilSi 2,1771, maisSi 2,0258 da ivnisSi 1,9854 lari/aSS dolari iyo.
lari/aSS dolari
nax 4.3 lari/aSS
lari/aSS dolaris gadacvlis nominaluri kursi
1999 wlis ianvari – 1999 wlis aprili
2 .8 4
T bsb
2 .6 4
gad amc vl el i pu nqt ebi
2 .4 4
2 .2 4
2 .0 4
1 .8 4
1 .6 4
1 .4 4
4/
1/9
9
14
/ 1/
99
25
/ 1/
99
3/
2/
99
12
/2
/9
9
23
/2
/9
9
5/
3/
99
16
/3
/9
9
25
/3
/9
9
5/
4/
99
16
/4
/9
9
27
/4
/9
9
6/
5/
99
17
/5
/9
9
26
/5
/9
9
4/
6/
99
15
/6
/9
9
24
/6
/9
9
1 .2 4
wyaro: saqarTvelos erovnuli banki
sabazro kursis meryeoba ufro didi iyo vidre oficialuri. 11 maiss da
20 ivniss sabazro kursi 20 procentiT meti iyo vidre oficialuri.
1999 wlis Tebervlidan laris realuri kursi aSS dolarTan gaizarda, rac
asaxavda dabal inflacias da laris stabilur nominalur kurss. rubli realurad
odnav gaufasurda larTan mimarTebaSi.
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1999 weli, #3
41
fuli da finansebi
nax. 4.3: laris gadacvlis realuri kursi
90
80
1994 w. dekemberi = 100
70
60
50
40
30
l ar i /aS S d o l ar i
r u b l i /l ar i
20
10
0
i 98
T
m
a
m
i
i
a
s
o
n
d
i 99
T
m
a
m
i
wyaro: sem-is gamoTvlebi saqarTvelos erovnuli bankis monacemebze dayrdnobiT.
42
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1999 weli, #3
Tavi mexuTe. saerTaSoriso vaWroba da sagareo ekonomikuri
urTierTobebi
saerTaSoriso vaWroba
1999 wlis pirvel naxevarSi saqarTvelos savaWro deficiti garkveul wilad
Semcirda. es ZiriTadad gamowveuli iyo 1998 wlis ruseTis krizisis gamo importis
SemcirebiT da aSS dolarTan da aseve, SedarebiT naklebad, evrosTan SefardebiT
laris gaufasurebiT. Tu mxedvelobaSi miviRebT vaWrobis orientacias, 1999 wlis
pirvel naxevarSi ruseTi kvlav saqarTvelos udides partniorad rCeba, amerikis
SeerTebul StatebTan SedarebiT, romelic qveynis meore savaWro partniors
warmoadgenda 1999 wlis pirvel naxevarSi. rusuli rublis Sesustebis gamo
saqarTvelos eqsporti ruseTSi Semcirda, romlis kompensaciac dasavleTsa da sxva
regionebSi meti moculobis eqsportis xarjze ganxorcielda.
mso-Si
gawevrianebis
procesi
warmatebiT
dasrulda
egreTwodebuli
“gawevrianebis protokolis” xelmoweriT 1999 wlis 6 oqtombers. Sesabamisad,
mosalodnelia saqarTvelosTvis sruluflebiani wevris statusis miniWeba, kerZod
30 dRis Semdeg, rac mso-s samdivno informirebuli iqneba erovnuli ratifikaciis
proceduris dasrulebis Sesaxeb.
garda amisa, evrokavSirisa da saqarTvelos urTierTobebi kidev ufro
gaZlierda 1999 wlis 1 ivliss partniorobisa da TanamSromlobis Sesaxeb SeTanxmebis
(PCA) xelmoweris Semdeg. dsT-s regionis Semdeg, evrokavSiri saqarTvelos mTavari
savaWro partniors warmoadgens. evrokavSiris qveynebi saqarTvelosaTvis pirdapiri
ucxouri investiciebis mniSvnelovani wyaroa.
savaWro balansi
1999 wlis pirveli eqvsi wlis manZilze, registrirebuli eqsporti Seadgenda
93 milion amerikul dolars maSin, rodesac importi Seadgenda 325 milions da
Sesabamisad savaWro deficiti ganisazRvra 231 milioni aSS dolariT, rac 1,5-jer
naklebia 1998 wlis pirveli naxevris Sesabamis maCvenebelTan SedarebiT. Tu
gaviTvaliswinebT
saqarTvelos
eqsport-importis
sezonur
cvlilebebs
(sasoflo-sameurneo produqciis, eleqtro energiisa da sawvavis importis zrda
mesame da meoTxe kvartalSi), 1999 wlis meore naxevarSi savaWro balansi
mniSvnelovnad ar unda Seicvalos.
cxrili 5.1: savaWro balansi, 1999 wlis I - II kvartali
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi _ 1999 weli, #3
43
saerTaSoriso vaWroba da sagareo ekonomikuri urTierTobebi
(milioni aSS dolari )
1995w. 1995w. 1995w. 1995w. 1996w.1996w. 1996w. 1996w. 1997w. 1997w. 1997w. 1997w. 1998w. 1998w. 1998w. 1998w. 1999w. 1999w
Ikv. IIkv IIIkv IVkv. Ikv. II kv IIIkv IVkv. Ikv. IIkv. IIIkv. IVkv. Ikv. IIkv IIIkv. IVkv. Ikv. IIkv.
savaWro
balansi
-99.8
-80.2
-78.1 -166.5 -79.9 -64.2
-70
-99.1
-150
-167
-202
-185
-173
-159
-196
-162
-103
-127
eqsport
43.4 60.3 86.2
99.7 84.8 81.1 87.6
-143.2 -140.5 -164.3 -266.2 -164.7 -145.3 -157.6
import
wyaro: statistikis saxelmwifo departamenti
118.9
-218
38
-188
65
-232
63
-265
73
-258
39
-212
55
-214
48
-244
50
-212
37
-140
56
-183
savaWro tvirTbrunva
1999
wlis
pirvel
naxevarSi
saerTaSoriso
vaWrobis
tvirTbrunva
(araregistrirebuli vaWrobis gamoklebiT) 416,3 milion amerikul dolars Seadgenda,
rac mxolod 1998 wlis pirveli naxevris monacemebis 79,3 procents Seadgens.
miuxedavad eqsport-importis monacemebis statistikuri damuSavebis sagrZnobi
gaumjobesebisa, zogi Sefasebis Tanaxmad, araregistrirebuli vaWrobis xvedriTi
wili kvlav saerTo savaWro tvirTbrunvis 15-20 procents Seadgens.
cxrili 5.2: saerTaSoriso vaWrobis tvirTbrunva da vaWrobis mimarTuleba, 1999 wlis
pirveli naxevari
(procenti )
saerTaSoriso savaWro tvirTbrunva
sul (aTasi aSS dolari )
1997 w.
1998 w.
1, 183, 299.30
Ikv.-IIkv. 1999 w.
1, 258, 921.30
416, 346.30
10 ZiriTadi partniori qveyana
64.1
73.5
72.9
ruseTi
TurqeTi
azerbaijani
germania
aSS
16.4
13.2
11.9
3.9
6.3
3.9
5.4
0
3.8
4.7
31.1
21.1
11.3
8.6
7.6
6.7
6.1
3.2
3.2
3.2
2.6
26.4
22.5
10.6
7.4
8.4
10.8
3.3
4.2
1
3
1
27.1
didi britaneTi
ukraina
Sveicaria
italia
bulgareTi
sxva
wyaro: statistikis saxelmwifo departamenti
vaWrobis mimarTulebebi
saerTo savaWro tvirTbrunvaSi dsT-s qveynebis wili Seadgens 43,6 procents.
ruseTi kvlav rCeba saqarTvelos ZiriTad savaWro partniorad, romlis wili
tvirTbrunvaSi 22,5 procents Seadgens. aTi ZiriTadi partniori qveynis wili saerTo
tvirTbrunvaSi 7,2 procentiT gaizarda da miaRwia 78,7 procents. es miuTiTebs imaze,
rom saqarTvelom gaaRrmava savaWro urTierTobebi arsebul savaWro partniorebTan.
nax. 5.1: saerTaSoriso vaWrobis tvirTbrunva, 1999 wlis I – II kvartali
44
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi _ 1999 weli, #3
saerTaSoriso vaWroba da sagareo ekonomikuri urTierTobebi
(procenti )
11%
7%
23%
8%
11%
28%
ruseTi
TurqeTi
azerbaijani
germania
aSS
ukraina
Sveicaria
italia
bulgareTi
sxva
3%
4%
1%
3%
1%
didi britaneTi
wyaro: statistikis saxelmwifo departamenti
importi
5.3 cxrilis Tanaxmad, 1999 wlis pirvel or kvartalSi saqarTvelos importis
yvelaze didi wili dsT-s qveynebze modioda. evrokavSiris qveynebidan Semosuli
importi mniSvnelovnad Semcirda da Seadgina 70 milioni aSS dolari (mTeli
importis 22 procenti). amis mizezad SeiZleba CaiTvalos, erTis mxriv, saqarTvelos
ekonomikaze ruseTis krizisis uaryofiTi gavlena da meores mxriv, ruseTSi
warmoebuli produqciis konkurentunarianobis zrda, rac rublis dasustebiT iyo
gamowveuli.
cxrili 5.3: saqarTvelos importi regionebisa da qveynebis mixedviT
(aTasi aSS dolari )
1997w.
Ikv.
1997w.
IIkv.
1997w.
IIIkv.
1997w.
IVkv.
1998w.
Ikv.
1998w.
I I kv
1998w.
IIIkv.
1998w.
IVkv.
1999w.
Ikv.
1999w.
I I kv.
jgufi 1. dsT-s qveynebi
74,661
79,579
80,008
104,473
65,416
76,886
53,904
85,017
61,468
jgufi 2. evrogaerTianebis qveynebi
35,889
49,365
54,562
52,303
48,536
82,427
96,244
49,144
55,858
14,297
jgufi 3. aSS
19,673
15,086
13,102
22,360
20,263
14,443
11,989
29,655
14,914
23,954
jgufi 4. sxva
57,240
88,238
116,691
67,439
75,922
122,033
82,455
48,930
8,260
89,586
sul
187,463
232,268
264,363
246,575
210,137
295,789
244,592
212,746
140,500
183,303
1999w.
Ikv.
1999w.
I I kv.
55,466
wyaro: statistikis saxelmwifo departamenti
cxrili 5.4: saqarTvelos importi regionebisa da qveynebis mixedviT
(procenti )
1997w.
Ikv.
jgufi 1. dsT-s qveynebi
1997w.
IIkv.
1997w.
IIIkv.
1997w.
IVkv.
1998w.
Ikv.
1998w.
I I kv
1998w.
IIIkv.
39.83
34.26
30.26
42.37
31.13
25.99
22.04
1998w.
IVkv.
39.96
43.75
30.26
jgufi 2. evrogaerTianebis qveynebi
19.14
21.25
20.64
21.21
23.10
27.87
39.35
23.10
39.76
7.80
jgufi 3. aSS
10.49
6.50
4.96
9.07
9.64
4.88
4.90
13.94
10.61
13.07
jgufi 4. sxva
30.53
37.99
44.14
27.35
36.13
41.26
33.71
23.00
5.88
48.87
wyaro: statistikis saxelmwifo departamenti
naxati 5.2: saqarTvelos importi regionebisa da qveynebis mixedviT
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi _ 1999 weli, #3
45
saerTaSoriso vaWroba da sagareo ekonomikuri urTierTobebi
(aTasi aSS dolari )
jgufi 1. dsT-s qveynebi
jgufi 2. evrogaerTianebis qveynebi
jgufi 3. aSS
jgufi 4. sxva
140,000
120,000
100,000
80,000
60,000
40,000
20,000
0
1997 Ikv.
1997 IIkv. 1997 IIIkv. 1997 IVkv.
1998 Ikv.
1998 IIkv
1998 IIIkv. 1998 IVkv.
1999 Ikv.
1999 IIkv.
wyaro: statistikis saxelmwifo departamenti
eqsportis mimarTuleba
cxrilSi 5.5 mocemulia saqarTvelos eqsportis ganawileba daniSnulebis
adgilis mixedviT. 1999 wlis pirvel naxevarSi, 1998 wlis imave periodTan SedarebiT,
registrirebuli mTliani eqsporti dsT-s qveynebSi Semcirda 8 milioni aSS dolariT
da Seadgina 45 milioni aSS dolari. 1999 wlis pirvel naxevarSi eqsporti
evrokavSiris qveynebSi gaizarda 14 milioni aSS dolaridan (1998 wlis pirveli
naxevris maCvenebeli) 22 milionamde (mTliani eqsportis 23,6 procenti).
cxrili 5.5: saqarTvelos eqsporti daniSnulebis adgilis mixedviT
(aTasi aSS dolari )
1997w.
Ikv.
1997w.
IIkv.
1997w.
IIIkv.
1997w.
IVkv.
1998w.
Ikv.
1998w.
I I kv
1998w.
IIIkv.
1998w.
IVkv.
1999w.
Ikv.
1999w.
I I kv.
jgufi 1. dsT-s qveynebi
17,317
38,916
35,315
45,777
22,666
30,451
30,284
23,833
17,309
27,472
jgufi 2. evrogaerTianebis qveyne
7,928
5,875
2,242
6,552
5,801
8,920
8,973
14,655
12,186
9,879
jgufi 3. aSS
291
1,494
2,117
317
1,762
4,582
628
4,131
916
1,655
jgufi 4. sxva
12,255
16,699
15,819
19,031
8,690
11,172
8,777
8,100
7,080
16,797
sul
37,791
62,984
55,493
71,677
38,919
55,125
48,662
50,719
37,491
55,803
1999w.
Ikv.
1999w.
I I kv.
wyaro: statistikis saxelmwifo departamenti
cxrili 5.6: saqarTvelos eqsporti daniSnulebis adgilis mixedviT
(procenti )
1997w.
Ikv.
1997w.
IIkv.
1997w.
IIIkv.
1997w.
IVkv.
1998w.
Ikv.
1998w.
I I kv
1998w.
IIIkv.
1998w.
IVkv.
jgufi 1. dsT-s qveynebi
45.82
61.79
63.64
63.87
58.24
55.24
62.23
46.99
46.17
49.23
jgufi 2. evrogaerTianebis qveyne
20.98
9.33
4.04
9.14
14.91
16.18
18.44
28.89
32.50
17.70
gjufi 3. aSS
0.77
2.37
3.81
0.44
4.53
8.31
1.29
8.14
2.44
2.97
jgufi 4. sxva
32.43
26.51
28.51
26.55
22.33
20.27
18.04
15.97
18.88
30.10
wyaro: gamoTvlebi gakeTebulia sem-is mier, statistikis saxelmwifo departamentis vaWrobis monacemTa
safuZvelze
46
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi _ 1999 weli, #3
saerTaSoriso vaWroba da sagareo ekonomikuri urTierTobebi
axal, SedarebiT daSorebul bazrebze, rogoricaa evrokavSiris qveynebi,
eqsportis zrda, umetes wilad, gamowveulia am bazrebze nedleulis eqsportis
gazrdiT da ara saqarTvelos SesaZleblobebis gazrdiT awarmoos maRali xarisxis
sawarmoo produqciis eqsporti.
nax. 5.3: saqarTvelos eqsporti misi warmoSobis regionisa da qveynis mixedviT
(aTasi aSS dolari )
jgufi 1. dsT-s qveynebi
jgufi 2. evrogaerTianebis qveynebi
jgufi 3. aSS
jgufi 4. sxva
50,000
45,000
40,000
35,000
30,000
25,000
20,000
15,000
10,000
5,000
0
1997 Ikv.
1997 IIkv. 1997 IIIkv. 1997 IVkv. 1998 Ikv.
1998 IIkv 1998 IIIkv. 1998 IVkv. 1999 Ikv.
1999 IIkv.
wyaro: statistikis saxelmwifo departamenti
vaWrobis Semadgeneli produqciis jgufebi
5.7
cxrilSi
mocemuli
produqciis
jgufebi
54 procents Seadgenda 1999 wlis pirvel naxevarSi.
saqarTvelos
importis
cxrili 5.7: importis Semadgeneli produqciis jgufebi, 1999 wlis I naxevari
(procenti )
importi - sul ((aTasi
aTasi aSS doalri )
bunebrivi airi
navTobi da navTobproduqtebi
1997 w.
1998 w.
I kv-Iikv, 1999 w.
943,512
1,048,607
323,805
7.3
12.9
18.8
28.3
26.7
8.0
msubuqi avtomobilebi
4.4
8.1
8.1
samkurnalo saSualebebi
7.1
5.7
8.2
15.2
2.7
3.4
Saqari da sakonditro nawarmi
2.6
2.6
2.5
eleqtro aparatura da mowyobiloba
4.3
7.9
2.1
marcvleuli
4.8
2.6
1.5
boilerebi, manqana-danadgarebi
6.3
10
0.2
Tambaqos nawarmi
Savi liTonebis nawarmi
sxva
2.3
3.2
0.8
17.4
17.6
46.4
wyaro: statistikis saxelmwifo departamenti
importirebuli produqciis or yvelaze did jgufs warmoadgens bunebrivi
airi da farmacevtuli nawarmi. 1999 wlis I naxevarSi bunebrivi airis wili mTels
importSi 11,8 procentiT gaizarda 1998 wlis imave periodTan SedarebiT,
farmacevtuli nawarmis wili ki gaizarda 5,3 procentiT.
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi _ 1999 weli, #3
47
saerTaSoriso vaWroba da sagareo ekonomikuri urTierTobebi
saqarTvelos eqsportis Semadgenloba (cxrili 5.5) gviCvenebs, rom produqciis
ori jgufi Seadgenda saqarTvelos eqsportis 20 procents: fero-Senadnobebi da
rkinis jarTi. aqve unda aRiniSnos Txileulis eqsportis zrda, romelic amJamad
mTeli eqsportis 6,2 procents Seadgens.
cxrili: 5.8: eqsportis Semadgeneli produqciis jgufebi, 1997 – 1999 wlis I naxevari
(procenti )
1997 w.
eqsporti -sul (aTasi aSS dolari )
1998 w.
239, 787
fero-Senadnobi
rkinis jarTi
I kv-II kv, 1999 w.
192, 547
93, 283
6.5
11.5
11.3
0.02
0.5
8.9
eleqtroenergia
5.0
5.1
7.7
Txileuli
2.2
4.9
6.2
mineraluri sasuqebi
5.8
5.5
4.8
Cai - aromatizirebuli da ara-aromatizirebuli
5.8
4.5
5.5
gadaumuSavebeli navTobi da navTobproduqtebi
5.6
4.9
3.8
Zvirfas liTonTa madani da koncentratebi
0.8
3.2
5.6
Rvino
5.2
7.8
6.1
xe-tye
sxva
1.1
2.2
1.2
24.8
18.7
38.9
wyaro: statistikis saxelmwifo departamenti
saqarTvelo da msoflio savaWro organizacia (mso)
"sagareo vaWrobis Sesaxeb memorandumSi" saqarTvelos mTavroba aRniSnavs
msoflio savaWro organizaciaSi (mso) srulfasovani gawevrianebis mniSvnelobas.
aqedan gamomdinare, mso-Si gawevrianeba saqarTvelos mTavrobis sagareo ekonomikuri
politikis mniSvnelovan prioritets warmoadgens.
msomso-sTan molaparakebebi
1996 wlis ivnisSi saqarTvelom ganacxadi gaakeTa mso-Si gawevrianebis
survilis Sesaxeb da imave TveSi qveyanam miiRo damkvirveblis statusi. mso-s
generalurma
sabWom
ganixila
ra
saqarTvelos
winadadeba
gawevrianebasTan
dakavSirebiT 1996 wlis 18 ivliss Camoayaliba samuSao jgufi. gawevrianebis procesis
daCqarebis mizniT, saqarTvelos prezidentma gamosca brZanebuleba, romliTac
Seiqmna mso-Si gawevrianebis samTavrobo komisia, romelSic gaerTiandnen sxvadasxva
saministroebisa da uwyebebis eqspertebi.
saqarTvelos mier mso-s samdivnoSi saqonlisa da momsaxurebiT vaWrobaSi
sawyisi SeTavazebebis wardgenis Semdeg, 1998 wlis 4 marts, Catarda samuSao jgufis
pirveli sxdoma. am periodidan moyolebuli saqarTvelos delegacia ramdenimejer
estumra Jenevas ormxrivi da mravalmxrivi molaparakebebis Casatareblad.
48
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi _ 1999 weli, #3
saerTaSoriso vaWroba da sagareo ekonomikuri urTierTobebi
saqarTvelos mso-Si gawevrianebis samuSao jgufis bolo Sexvedra Catarda
28 ivliss. samuSao jgufma ganixila saqarTvelos ekonomikuri politikisa da
sagareo vaWrobis aspeqtebi, agreTve mso-Si gawevrianebis oqmis proeqti.
saqarTvelos savaWro politikis ganxilvisa da saqarTvelos mier aRebuli
valdebulebebis safuZvelze samuSao jgufi mivida im daskvnamde, rom saqarTvelo
miewvia mso-s damfuZnebel marakeSis SeTanxmebaze xelmosawerad. am mizniT, samuSao
jgufma moamzada gadawyvetilebis proeqti da agreTve gawevrianebis oqmi, romelic
Seicavs saqarTvelos valdebulebebs saqonliTa da momsaxurebiT vaWrobaSi. samuSao
jgufma ganacxada saqarTvelosTan molaparakebebis damTavrebis Sesaxeb.
1999 wlis 6 oqtombers, mas Semdeg rac mso-s generalurma sabWom moiwona
samuSao jgufis moxseneba da e.w. gawevrianebis oqmis proeqti, saqarTvelom
sabolood
daamTavra
mso-Si
gawevrianebis
molaparakebebi.
b-ma
vaJa
lorTqifaniZem - saqarTvelos saxelmwifo ministrma - xeli moawera zemoT
moxsenebul dokumentebs, marakeSis SeTanxmebasTan erTad. aRniSnuli SeTanxmebis
saratifikacio proceduris damTavrebisa da mso-s samdivnosTvis amis Sesaxeb
informaciis gagzavnidan 30 dRis Semdeg, saqarTvelo mso-s sruluflebiani wevri
gaxdeba.
amJamad mso-Si 134 wevri qveyanaa gaerTianebuli, 31 qveyana, maT Soris umetesi
yofili sabWoTa kavSiris qveynebi, awarmoeben molaparakebebs am organizaciaSi
Sesasvlelad. mxolod TurqmeneTsa da tajikeTs jer ar gaukeTebiaT ganacxadi
gawevrianebis moTxovniT. yirgizeTi da latvia mso-s sruluflebiani wevrebi arian.
estoneTi mso-Si gawevrianebis imave etapzea, romelzec saqarTvelo da misTvis
sruli wevrobis miReba malea mosalodneli.
saqarTvelo da msomso-s SeTanxmeba saxelmwifo Sesyidvebze
mas Semdeg rac saqarTvelos parlamentma 1998 wlis dekemberSi miiRo kanoni
saxelmwifo Sesyidvebis Sesaxeb, saqarTvelom daiwyo am dargis reformireba.
aRniSnuli kanoni emyareba UNCITRAL-is modelur kanons da momzadda GEPLAC - Tan
mWidro TanamSromlobiT.
saqarTvelo apirebs SeuerTdes mso-s saxelmwifo Sesyidvebis Sesaxeb
SeTanxmebas. 1999 wlis 9 ivliss saqarTvelos delegaciam moiTxova mieRo aRniSnul
SeTanxmebasTan damkvirveblis statusi.
saqarTvelos oficialurma pirebma daadastures qveynis survili, imis Sesaxeb,
rom gawevrianebisTanave daiwyeben molaparakebebs am xelSekrulebasTan SeerTebis
mizniT. im SemTxvevaSi, Tu molaparakebebis Sedegebi iqneba saqarTvelos mxarisTvis
misaRebi, araugvianes 2000 wlis 31 dekembrisa, moxdeba am SeTanxmebasTan saqarTvelos
SeerTeba.
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi _ 1999 weli, #3
49
saerTaSoriso vaWroba da sagareo ekonomikuri urTierTobebi
CanarTi 5.1
estoneTma xeli moawera msomso-Si gawevrianebis
gawevrianebis oqms
1999 wlis 21 maiss estoneTma warmatebiT daasrula mso-Si gawevrianebasTan
dakavSirebuli molaparakebebi, mas Semdeg rac generalurma sabWom moiwona samuSao
jgufis moxseneba da gawevrianebis oqmi.
mso-s generalurma sabWom daadgina, rom estoneTis gawevrianebis samuSao
jgufma daamTavra muSaoba gawevrianebis dokumentebze (samuSao jgufis moxseneba,
gawevrianebis oqmi, valdebulebebi saqonliTa da momsaxurebiT vaWrobaSi), ramac
estoneTs saSualeba misca oqmze xelis mowerisa. estoneTi sruluflebiani wevri
gaxdeba aRniSnuli dokumentebis ratifikaciidan 30 dRis Semdeg.
estoneTis GATT-Tan SeerTebis samuSao jgufi dafuZnda 1994 wlis martSi da
mso-s daarsebis Semdeg gardaiqmna mso-s samuSao jgufad 1995 wels. samuSao jgufma
1999 wlis aprilSi moiwona gawevrianebis oqmis proeqti, da saqonliTa da
momsaxurebiT vaWrobaSi estoneTis valdebulebebi. estoneTma gadawyvita Tavisi
ekonomikuri da savaWro politika mso-s moTxovnebTan SesabamisobaSi moiyvanos.
estoneTi xels moawers yvela mravalmxriv da arasavaldebulo SeTanxmebebs, maT
Soris saxelmwifo Sesyidvebis Sesaxeb da samoqalaqo TviTmfrinavebis Sesaxeb
SeTanxmebebs gardamavali periodis gareSe.
wyaro: mso-s samdivno
saqonlis gadazidvamde inspeqtireba
1960-ani wlebidan zogierTi ganviTarebadi qveynis mTavrobebi iyeneben
saqonlis gadazidvamde inspeqtirebis sferoSi momuSave kompaniebis momsaxurebas.
mTavari mizani aRniSnuli momsaxurebisa aris saqonlis mowodebasTan dakavSirebuli
detalebis, gansakuTrebiT saqonlis fasis, xarisxis da raodenobis kontrolis
organizeba gamomgzavni qveynis teritoriaze.. amJamad mso-s 34 wevri ganviTarebadi
qveyana iyenebs am sferoSi momuSave kompaniebis momsaxurebas.
am sferoSi msoflioSi aRiarebuli 5 kompania moRvaweobs. yvela aRniSnuli
kompania
aris
wevri
sainspeqcio
saagentoebis
saerTaSoriso
federaciis
inspeqtirebis
komitetis.
federaciis
ZiriTadi
mizania
(IFIA) gadazidvamde
Camoayalibos am sferoSi momuSave kompaniebisaTvis erTiani wesebi da marTvis
meqanizmebi. umsxvilesi, am saxis kompaniebidan, aris Sveicariuli kompania SGS,
romelsac 130-ze meti filiali aqvs msoflios 140 qveyanaSi 30 000 TanamSromliT.
oTxi sxva umsxvilesi kompaniebia: franguli BIVAC International-i, Sveicariuli
COTECNA, britanuli ITS da aSS-s inspeqtorati.
saqarTvelos mTavrobam gadawyvita gadazidvamde inspeqtirebis dargSi
momuSave kompaniis daqiraveba, raTa gaaZlieros saqonlis eqsportirebamde da
importirebamde inspeqtireba. specialuri samTavrobo satendero komisia Camoyalibda
1998 wlis dekemberSi finansTa ministris xelmZRvanelobiT. sabaJo departamentma
xeli moawera gamarjvebul kompaniasTan ITS-sTan SeTanxmebas, romelic ZalaSi Sevida
50
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi _ 1999 weli, #3
saerTaSoriso vaWroba da sagareo ekonomikuri urTierTobebi
1999 wlis agvistoSi. aRniSnuli SeTanxmebiT ITS iRebs valdebulebas, rom gaizrdeba
sabaJo Semosavlebi 50 procentiT pirvel weliwadSi, xolo momdevno ori wlis
ganmavlobaSi Semosavlebis wliuri zrda iqneba 20 procenti.
aRsaniSnavia, rom britanuli kompania ITS muSaobs mraval qveynebSi, maT Soris
argentinaSi, kolumbiaSi, uzbekeTsa da iranSi.
saqoneli, romelic ar eqvemdebareba gadazidvamde inspeqtirebas
saqarTvelos sabaJo departamentsa da britanul kompania ITS-s Soris
dadebuli SeTanxmebis mixedviT Semdegi saxis saqoneli aris ganTavisuflebuli
gadazidvamde inspeqtirebisagan: 5000 aSS dolaramde Rirebulebis saqonlis gagzavna,
oqro, Zvirfasi qvebi, xelovnebis sagnebi, iaraRi da sabrZolo masalebi, jarTi,
gazeTebi da perioduli gamocemebi, safosto gzavnilebi (ara komerciuli), xorci
(gayinuli da dakonservebuli xorcis gamoklebiT), pirutyvi, axali, gayinuli an
dakonservebuli xili, eleqtroenergia, milebi, da kvercxebi.
saqarTvelo – evrokavSiris urTierTobebi
partniorobisa
partniorobisa da TanamSromlobis Sesaxeb SeTanxmebis ZalaSi Sesvla
90-ani wlebis dasawyisSi daiwyo saqarTvelo-evrokavSiris urTierTobebi.
pirveli ramodenime wlis ganmavlobaSi saqarTvelos mimarT evrokavSiris politikas
raime gansakuTrebuli politikuri mizani ar gaaCnda da Semoifargleboda mxolod
mimdinare ekonomikur reformebSi humanitaruli da teqnikuri daxmarebis gaweviT.
mogvianebiT evrokavSiris interesi saqarTvelos mimarT gaizarda da Sedegad
1996 wels evrokavSirsa da saqarTvelos Soris xeli moewera partniorobisa da
TanamSromlobis Sesaxeb SeTanxmebas (PCA). es SeTanxmeba ZalaSi Sevida 1999 wlis
ivlisSi, mas Semdeg rac ratificirebul iqna evrokavSiris yvela wevri qveynisa da
saqarTvelos mier.
partniorobisa da TanamSromlobis Sesaxeb SeTanxmebis miznebi da Sinaarsi
partniorobisa
warmoadgens:
da
TanamSromlobis
Sesaxeb
SeTanxmebis
ZiriTad
miznebs
•
politikur sakiTxebze mWidro urTierTobebis damyareba regularuli dialogebis
gamarTviT;
•
vaWrobis, investirebis da ekonomikuri urTierTobebis xelSewyoba;
•
orive mxrisaTvis xelsayreli ekonomikuri, socialuri, finansuri, samecniero,
teqnologiuri da kulturuli TanamSromlobisaTvis safuZvlis momzadebis
uzrunvelyofa;
•
daxmarebis gaweva qveyanaSi demokratiuli procesebis warmarTvaSi da sabazro
ekonomikaze gadasvlis procesis dasrulebaSi.
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi _ 1999 weli, #3
51
saerTaSoriso vaWroba da sagareo ekonomikuri urTierTobebi
partniorobisa da TanamSromlobis Sesaxeb SeTanxmeba Sedgeba 11 nawilisagan,
romelic moicavs evrokavSirisa da saqarTvelos urTierTobis sxvadasxva sferos. es
sferoebia:
•
zogadi principebi;
•
politikuri dialogi;
•
saqonliT vaWroba;
•
debulebebi, romelic gavlenas axdens biznessa da investiciebze;
•
kanonSemoqmedebiTi TanamSromloba;
•
ekonomikuri TanamSromloba;
•
demokratiasa da adamianTa uflebebTan dakavSirebul sakiTxebSi TanamSromloba;
•
TanamSromloba aralegaluri saqmianobebis SezRudvis saqmeSi da aralegaluri
emigraciis SezRudvasa da kontrolis ganxorcielebaSi;
•
TanamSromloba kulturis sferoSi;
•
teqnikuri daxmarebis sferoSi finansuri TanamSromloba;
•
institucionaluri, zogadi da saboloo debulebebi.
saqarTvelos evrokavSirTan vaWroba
1997 wels evrokavSiris wevr qveynebTan saqarTvelos savaWro brunva Seadgenda
231,2 milion amerikul dolars da warmoadgenda saqarTvelos mTeli savaWro brunvis
daaxloebiT 20 procents. saqarTvelos eqsporti Seadgenda 20,2 milion amerikul
dolars da importi ki – 211,0 milions.
1998 wels saqarTvelo – evrokavSiris savaWro brunva 101 milioni dolariT
gaizarda da Seadgina 332,2 milioni aSS dolari, rac warmoadgenda saqarTvelos
mTeli savaWro brunvis 25 procentze mets.
1999 wlis ianvar–ivlisSi saqarTvelosa da evrokavSiris wevri qveynebis
savaWro urTierTobebi Seadgenda 111,2 milion amerikul dolars. nawilobriv ruseTis
finansuri krizisis gamo, wina wlis Sesabamis periodTan SedarebiT, vaWroba
Semcirda 52,7 milioni aSS dolariT. aRsaniSnavia, rom evrokavSiris qveynebSi
saqarTvelos eqsporti gaizarda 11,3 milioni aSS dolariT da importi ki Semcirda
64,0 milioni aSS dolariT.
cxrili 5.9: saqarTvelos vaWroba evrogaerTianebis qveynebTan
(milioni aSS dolari)
weli
1997
1998
1998 7 Tve
1999 7 Tve
brunva
eqsporti
importi
balansi
231.2
20.2
211.0
-190.8
332.2
35.9
296.3
-260.4
163.9
14.5
149.4
-134.9
111.2
25.8
85.4
-59.6
wyaro: vaWrobisa da sagareo ekonomikuri urTierTobebis saministro
rac Seexeba investiciebs, mxolod didi britaneTi da germania arian mTavari
investorebi saqarTveloSi. evrogaerTianebis qveynebi Seadgenen saqarTveloSi
registrirebuli pirdapiri ucxouri investiciebis 30 procents.
52
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi _ 1999 weli, #3
saerTaSoriso vaWroba da sagareo ekonomikuri urTierTobebi
cxrili 5.10: evrogaerTianebis qveynebis investiciebi saqarTveloSi
(aTasi lari)
qveynebi
1995
avstria
belgia
germania
didi britaneTi
italia
irlandia
luqsemburgi
holandia
saberZneTi
safrangeTi
1996
1997
1998
266
1,093
24,888
1,934
22,345
11,089
17,193
3,289
33,958
52,054
1,063
7,190
770
238
489
30
132
2,248
sul
27,166
wyaro: statistikis saxelmwifo departamenti
705
1,331
3,017
2,556
1,134
323
2,345
131,666
30,594
58,629
206,957
evrogaerTianebis daxmareba
evrogaerTianebis mier dsT-s qveynebisTvis gaweuli daxmarebis erT-erTi
mTavari
mimRebia
saqarTvelo.
kerZod,
1997-1999
wlebSi
saqarTvelom
evrogaerTianebisagan miiRo 241,7 aSS milioni dolaris daxmareba.
cxrili 5.11: dsTdsT-s qveynebisadmi evrokavSiris daxmareba (ruseTis gamoklebiT)
(milioni evro)
qveynebi
somxeTi
azerbaijani
belorusi
saqarTvelo
yazaxeTi
yirgizeTi
moldova
tajikeTi
TurqmeneTi
ukraina
uzbekeTi
sul
reabilitacia
1997 – 1998
sakvebi
produqtebis
usafrTxoeba
1997 - 1999
3.7
28.0
58.0
26.9
17.0
10.7
42.0
ar ekuTvnis
5.0
ar ekuTvnis
1.3
16.0
6.5
12.2
TACIS
1997 - 1998
10.0
24.0
13.0
4.6
18.0
ar ekuTvnis
11.0
3.0
31.6
5.0
11.5
ar ekuTvnis
humanit.
daxmareba
1997 - 1998
Sewyvetilia
42.0
165.0
ekuTvnis
ar ekuTvnis
17.0
ar ekuTvnis
ekuTvnis
15.0
8
ixileba
ekuTvnis
ar ekuTvnis
1.7
150.0
88.0
246.4
erTjeradi
finansuri
daxmareba
ar ekuTvnis
26.5
65.7
137.0
372.0
wyaro:: evrokavSiri.
1992 wlidan evrokavSirma daafinansa mravali proeqti, romelic mniSvnelovan
rols TamaSobda (da mravali maTgani dResac asrulebs mniSvnelovan rols)
saqarTvelos ekonomikis ganviTarebasa da demokratiuli institutebis mxardaWeris
saqmeSi. proeqtebi moicavda yvela mniSvnelovan seqtors: energetika, transporti,
telekomunikacia, kerZo seqtoris ganviTareba, sakvebis warmoeba, iurisprudencia,
saSinao saqmeebi da sxva.
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi _ 1999 weli, #3
53
saerTaSoriso vaWroba da sagareo ekonomikuri urTierTobebi
1992-1999 wlebis ganmavlobaSi dafinansda sakvebis usafrTxoebis programa. mis
mizans
warmoadgenda
sakvebis usafrTxoebis gaumjobeseba saqarTveloSi. am
programis, romelic warmoadgens grants saqarTvelos saxelmwifo biujetisaTvis,
mizania daxmarebis gaweva sakvebis usafrTxoebasTan dakavSirebul sferoebSi
(rogoricaa soflis meurneoba, miwis marTva da sxva) da aseve saqarTvelos
sagadasaxado balansis mxardaWera. oTxi wlis ganmavlobaSi (1996-2000) finansurma
daxmarebam unda Seadginos 60 milioni ekiu.
evrokomisiam wamoayena winadadeba evrokavSiris reabilitaciis programis
ganxorcielebis
Sesaxeb
im
teritoriaze,
romelzec
gavlena
moaxdina
saqarTvelo-oseTis konfliqtma da es winadadeba damtkicebul iqna 1999 wlis
11 marts erToblivi sakoordinacio sabWos mier, romelsac Tavmjdomareobda
evrokomisiis delegacia saqarTveloSi. proeqtis mTliani Rirebuleba Seadgenda
3,5 milion evros.
TRACECA-s saxelmwifoTaSorisi programebi
programas “satransporto derefani evropa-kavkasia-azia” (TRACECA) safuZveli
Caeyara 1993 wlis maisSi, briuselSi gamarTul konferenciaze, sadac erTad Seikriba
Sua aziis xuTi da kavkasiis sami saxelmwifos transportisa da vaWrobis ministrebi.
TRACECA evrokavSiris mier wamyvan proeqtad iTvleba kavkasia-Sua aziis regionSi.
TRACECA Seiqmna tasisis saxelmwifoTaSorisi programis safuZvelze, romelic
uzrunvelyofs teqnikur daxmarebas gzebis, rkinigzisa da sazRvao satransporto
derefnis ganviTarebas evropasa da Sua azias Soris, romelic moicavs Sav zRvas,
kavkasias da kaspiis zRvas.
am programis mizania, ZiriTadad, ruseTze gamavali ukve arsebuli gzebis
garda, damatebiTi satransporto gziT uzrunvelyos regioni da daakavSiros igi
evropis qveynebTan. programa miznad isaxavs gaaumjobesos dainteresebul qveynebs
Soris TanamSromloba, mxari dauWiros qveynebis politikursa da ekonomikur
damoukideblobas da xeli Seuwyos am qveynebs sxvadasxva alternatiuli gzebiT
SeaRwion evropisa da msoflio bazrebze. am miznebis misaRwevad evrogaerTianeba
ganixileba rogorc saerTaSoriso finansuri organizaciebidan da kerZo wyaroebidan
investiciebis mozidvis katalizatori.
TRACECA-s programiT gaTvaliswinebuli saqmianobebi iyofa sam kategoriad:
vaWrobis xelSewyoba, momsaxureba, reabilitacia da modernizacia. gamoyofilia
TRACECA-s
marSrutze
Tanxebi
teqnikuri
daxmarebisaTvis,
kvlevisa
da
infrastruqturis gaumjobesebisaTvis saWiro ZiriTadi investiciebisaTvis.
evrokavSiris preferenciebis zogadi sistema (GSP)
saqarTvelo warmoadgens evrokavSiris preferenciebis (EU-GSP) beneficiars
(gamomyenebels). preferenciebis zogadi sistemis sqemis mizania ganviTarebad qveynebs
SesTavazos ganviTarebuli qveynebis SemTxvevebSi gamoyenebul tarifebze ufro
54
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi _ 1999 weli, #3
saerTaSoriso vaWroba da sagareo ekonomikuri urTierTobebi
dabali sabaJo tarifebi. es saqarTvelos eqsports mianiWebs evrokavSiris bazarze
Sesvlis upiratesobas.
Tavdapirvelad es sqema evrokavSiris mier 1971 wels iqna SemoRebuli.
1995 wlis ianvarSi Seiqmna preferenciebis axali sistema, romlis Tanaxmadac
ganviTarebadi
qveynebis
samrewvelo
saqonelze
satarifo
upiratesoba
xorcieldeboda zogadi sabaJo tarifebis Semcirebis (GCT) saxiT, raodenobrivi
SezRudvebis gareSe.
axali sistemis xangrZlivoba oTxi welia, Tavdapirvelad gaTvaliswinebuli
erTi wlis nacvlad. Tanaxmad amisa, sabazo tarifebi dadginda Semdegi oTxi
kategoriis samrewvelo produqciisaTvis: maRal-mgrZnobiare, mgrZnobiare, naxevradmgrZnobiare da ara-mgrZnobiare produqtebi.
evrokomisiam miiRo 1999 wlis 1 ianvridan 2001 wlis 31 dekembramde
periodisaTvis
mravalwliani
GSP
sistemis
ganxorcielebis
maregulirebeli
winadadeba. is moicavs rogorc samrewvelo, ise soflis meurneobis produqcias da
aerTianebs yvela ukve arsebul GSP wesebs.
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi _ 1999 weli, #3
55
Tavi meeqvse.
privatizacia
1999 wlis pirvel naxevarSi privatizebis procesSi didi progresi ar
aRiniSneboda.
saSualo da msxvili sawarmoebis aqciaTa sakontrolo paketebi
ZiriTadad nulovani sarezervo fasiT Catarebul auqcionze iqna gayiduli.
saxelmwifo qonebis marTvis saministrom (sqms) gamoacxada tenderi saqarTveloSi
erT-erTi yvelaze msxvili sawarmos "elmavalmSenebelis" (eleqtro lokomotivebis
damamzadebeli qarxana) aqciaTa 51 procentze.
Tumca, tenderis ararealisturi
pirobebis gamo, arc erTi ganacxadi ar gakeTebula da myidveli ver iqna moziduli.
weliwadis meore kvartalSi eleqtroenergiis gamanawilebel kompaniebze da
mwarmoebel obieqtebze tenderis gamocxadeba yvelaze mniSvnelovan movlenad unda
CaiTvalos.
saSualo da msxvili sawarmoebis privatizacia
1999 wlis pirvel kvartalSi 7 axali saSualo da msxvili sawarmo damtkicda
saprivatizaciod da saprivatizaciod damtkicebuli saSualo da msxvili sawarmoebis
mTliani ricxvi 1 307-mde gaizarda.
mcire progresi aRiniSneboda sawarmoebis
saaqcio sazogadoebad CamoyalibebaSi.
or-ori axali saaqcio sazogadoeba
Camoyalibda mrewvelobis da arqiteqturisa da mSeneblobis seqtorebSi, xolo
soflis meurneobisa da sursaTis seqtorSi erTi saaqcio sazogadoeba iqna
Camoyalibebuli. maSasadame, Camoyalibebuli saaqcio sazogadoebebis mTliani ricxvi
5-iT gaizarda da 1 149-s gautolda.
cxrili 6.1: saaqcio sazogadoebis daarseba seqtorebis mixedviT (sqms
(sqmssqms-s
klasifikaciiT ) 1999 wlis 1 aprilis mdgomareobiT1
seqtori
damtkicebuli
daarsebuli
1999 wels
daarsebuli
mrewveloba
193
176
2
samTo qimia
31
25
0
0
purproduqtebi
61
24
soflis meurneoba da sursaTi
385
327
1
arqiteqtura da mSenebloba
221
214
2
sacalo da sabiTumo vaWroba
83
70
0
navTobproduqtebi
49
26
0
saqgazi
58
44
0
116
110
0
50
42
0
91
0
transporti
socialuri sfero
energetika
60
sul
1,307
1,149
5
wyaro: saxelmwifo qonebis marTvis saministro
1
pirvel svetSi warmodgenilia saprivatizaciod damtkicebuli sawarmoebi, xolo meoreSi _ Sefasebuli
da saaqcio sazogadoebebad dafuZnebuli sawarmoebi.
cxrilSi ar aris mocemuli realurad
privatizebuli sawarmoebis Sesaxeb monacemebi.
ricxvebi meore svetSi SeiZleba aRematebodes pirvel
svetSi mocemuls, vinaidan sawarmoTa nawili, saaqcio sazogadoebad dafuZnebis procesSi, or an met
nawilad gaiyo. sqms seqtorul klasifikacias axdens sabWoTa dros sawarmos uwyebrivi daqvemdebarebis
mixedviT.
56
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi _ 1999 weli, #3
privatizacia
1999 wlis meore kvartalSi ukeTesi Sedegi iyo rogorc saSualo da msxvili
sawarmoebis saprivatizaciod damtkicebaSi, aseve sawarmoebis saaqcio sazogadoebad
CamoyalibebaSic. 21 saSualo da msxvili sawarmo damtkicda saprivatizaciod, ramac
aseTi sawarmoebis ricxvi 1 328-mde gazarda.
rogorc naCvenebia 6.2 cxrilSi,
Camoyalibebuli saaqcio sazogadoebebis ricxvic gaizarda da 1 162-s gautolda.
meore kvartalSi 13 saSualo da msxvili sawarmo Camoyalibda saaqcio sazogadoebad,
maT Soris 4 energetikis seqtorSi, 4 - soflis meurneobisa da sursaTis,
2 - transportis, 2 - mrewvelobis da 1 - arqiteqturisa da mSeneblobis seqtorSi.
cxrili 6.2: saaqcio sazogadoebis daarseba seqtorebis mixedviT (sqms
(sqmssqms-s
klasifikaciiT ) 1999 wlis 1 ivlisis mdgomareobiT
seqtori
damtkicebuli
daarsebuli
1999 wels
daarsebuli
mrewveloba
196
178
4
samTo qimia
31
25
0
purproduqtebi
61
24
0
soflis meurneoba da sursaTi
387
331
5
arqiteqtura da mSenebloba
226
215
3
sacalo da sabiTumo vaWroba
86
70
0
navTobproduqtebi
49
26
0
saqgazi
58
44
0
118
112
2
socialuri sfero
56
42
0
energetika
60
95
4
transporti
sul
1,328
1,162
18
wyaro: saxelmwifo qonebis marTvis saministro
sem-is gamoTvlebis mixedviT, romlebic sqms-s monacemebs eyrdnoba, 1999 wlis
1 ivlisis mdgomareobiT 925 saaqcio sazogadoeba iqna faqtiurad privatizebuli. rac
imas niSnavs, rom dafuZnebuli saaqcio sazogadoebebis aqciaTa sakontrolo paketebis
80 procenti gadavida kerZo mflobelobaSi.
rogorc naCvenebia 6.3 cxrilSi
mrewvelobis da socialuri sferos seqtorebSi yvelaze meti saaqcio sazogadoebaa
privatizebuli.
mosalodnelia privatizebuli saSualo da msxvili sawarmoebis
mTliani ricxvis gazrda, vinaidan energetikis, jandacvis da telekomunikaciebis
seqtorebis kompaniebis privatizacia 1999 wlis meore naxevarSia dagegmili.
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi _ 1999 weli, #3
57
privatizacia
privatizacia
cxrili 6.3: saaqcio sazogadoebebis privatizacia seqtorebis mixedviT
(sem
(semsem-is klasifikaciiT) 1999 wlis 1 ivlisis mdgomareobiT2
seqtori
daarseb ul i
sofl is meurneoba da kvebis mrewvel oba
pri vat i z eb ul i s
wili %
pr i vat i z eb ul i
275
250
90.9
mSenebl oba
151
132
87.4
energetika
149
12
8.1
mrewvel oba
278
272
97.8
mompovebel i mrewvel oba
20
9
45.0
momsaxureba
43
41
95.3
social uri sfero
53
52
98.1
sacal o da sabiTumo vaWroba
transporti
sul
53
48
90.6
129
109
84.5
9 25
80. 4
1 , 15 1
wyaro: sem-is gamoTvlebi saxelmwifo qonebis marTvis saministros monacemebze dayrdnobiT
privatizacia fuladi auqcioniT
saSualo da msxvili sawarmoebis aqciaTa privatizacia fuladi auqcioniT
grZeldeba, Tumca mcire warmatebiT. sqms cdilobs saaqcio sazogadoebebis aqciebis
gayidvas sawyisi fasiT, romelic maTi nominaluri Rirebulebis 150 procents
Seadgens.
aqciebi romelTa gayidva ver moxerxda or fulad auqcionze, Semdeg
auqcionebze 50 da 75 procentis fasdaklebiT aris gamotanili gasayidad.
jerjerobiT mniSvnelovan warmatebas mxolod im fuladma auqcionebma miaRwies,
romlebzedac aqciebi nulovani sawyisi fasiT iyo gamotanili.
prezidentis
brZanebulebis Sesabamisad Sedga 62 saaqcio sazogadoebis sia, romelTa aqciebi ver
gaiyida maTi nominaluri Rirebulebis 25 procentad fulad auqcionebze da es
aqciebi gamotanil iqneba nulovani sarezervo fasiT mexuTe auqcionze.
mexuTe
auqcioni nulovani sarezervo fasiT 1999 wlis mesame kvartalSi Catardeba.
privatizacia “sainvesticio tenderiT”
1999 wlis pirvel naxevarSi sawarmoebis sainvesticio tenderis meSveobiT
privatizebaSi mniSvnelovani progresi ar aRiniSneboda.
Tumca, sqms-m gamoacxada
tenderebi ori eleqtroenergiis gamanawilebeli kompaniis da 11 eleqtroenergiis
generaciis obieqtis aqciaTa sakontrolo paketebze, rac privatizaciis procesSi
mniSvnelovan
wingadadgmul
nabijad
unda
CaiTvalos
(detaluri
ganxilva
ix. eleqtroenergetikis seqtoris privatizaciis qveTavSi). sqms-m warmatebiT gayida
Sps
"minas" da Tambaqos qarxana "qarTlis" aqciaTa paketebi.
miuxedavad amisa,
2
kerZo sawarmod CaTvlilia is, romlis aqciaTa 50 procentze meti kerZo mflobelis xelSia.
1 162 dafuZnebuli saaqcio sazogadoebidan 11-is Sesaxeb monacemebi ar aris sqms-s monacemTa bazaSi.
6.3 cxrilSi seqtorebis mixedviT dayofa ekuTvnis sem-s da gansxvavdeba 6.1 da 6.2 cxrilebSi
gamoyenebuli klasifikaciisagan. sqms seqtorul klasifikacias axdens sabWoTa dros sawarmos uwyebrivi
daqvemdebarebis mixedviT.
58
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi _ 1999 weli, #3
privatizacia
"elmavalmSenebelis"
migvaniSnebs imaze,
problematuria.
aqciaTa 51 procentze gamarTuli tenderis warumatebloba
rom umsxvilesi samrewvelo sawarmoebis gayidva kvlavac
maisSi sqms-m daasrula saaqcio sazogadoeba "minas" aqciaTa 9,5 procentze
gamocxadebuli tenderi. Turqulma firma “SiSe jamma” 982 305 aSS dolarad Seisyida
saxelmwifo sakuTrebaSi myofi aqciaTa paketi.
tenderSi gamarjvebulma unda
uzrunvelyos aqciaTa paketis saboloo gasayidi fasis 51 procentis gadaxda
xelSekrulebis gaformebidan 30 kalendaruli dRis vadaSi, xolo darCenili 49
procentisa 6 Tvis ganmavlobaSi yovelkvartalurad Tanabarproporciulad. aqciaTa
paketis sawyisi gasayidi fasi 982 304 aSS dolars Seadgenda. saaqcio sazogadoeba
"minas" aqciaTa 76 procenti amave Turqulma kompaniam 1997 wels Seisyida.
sqms-m moawyo tenderi Tambaqos fabrika "qarTlis" aqciaTa sakontrolo
paketis Sesyidvaze. tenderi meored iqna gamocxadebuli vinaidan pirvel tenderSi
gamarjvebulma amerikulma kompania "kompasma" ver moaxerxa aqciaTa gamosasyidi
Tanxis gadaxda, ramac tenderis Sedegis gauqmeba gamoiwvia.
sawarmos aqciaTa
50,5 procentze gamarTul xelmeore tenderSi qarTulma kompania Sps "agro-qarTlma"
gaimarjva.
aqciaTa paketSi igi 412 000 aSS dolars gadaixdis.
kompaniam ukve
gadaixada tenderSi monawileobisaTvis winaswari gadasaxadi, romelic aqciaTa
paketis sawyisi gasayidi fasis (410 000 aSS dolari) 10 procents udrida. tenderiT
dadgenili pirobebis Sesabamisad, gamarjvebulma unda uzrunvelyos aqciaTa paketis
saboloo gasayidi fasis 51 procentis gadaxda xelSekrulebis gaformebidan
30 kalendaruli dRis vadaSi, xolo darCenili 49 procenti gadaixados 1999 wlis
1 oqtombramde. gamarjvebulma aseve unda ganaxorcielos aranakleb 2 milioni aSS
dolaris investiciebi (reinvestirebis CaTvliT) Tambaqos adgilobrivi nedleulis
warmoebis reabilitaciisTvis, sawarmos teqnikuri gadaiaraRebisaTvis da kapitaluri
remontisaTvis.
investiciebi unda ganxorcieldes Tanabarproporciulad 2 wlis
ganmavlobaSi. gamarjvebulma unda dafaros sawarmos valebi da 2 wlis ganmavlobaSi
SeinarCunos samuSao adgilebi.
saaqcio sazogadoeba "agromrewvbankma" da misma
partniorma bankebma amcnes satendero komisias, rom mzad arian daafinanson
konkursSi monawile "agro-qarTlis" warmodgenili sainvesticio programa. tenderis
pirobebis ganxorcielebis periodSi gamarjvebuls ara aqvs ufleba gaasxvisos,
gasces qiriT, an daagiraos aqciebis paketi, an misi nawili sqms-s Tanxmobis gareSe.
tenderis pirobebi avaldebulebs "agro-qarTls" 6 TveSi erTxel miawodos
informacia sqms-s sainvesticio programis ganxorcielebaSi arsebuli progresis
Sesaxeb.
sqms-m gamoacxada tenderi saaqcio sazogadoeba “elmavalmSenebelis” aqciaTa 51
procentze. kompania eleqtro lokomotivebs uSvebs da saqarTveloSi erT-erTi
yvelaze msxvili sawarmoa. misi sawesdebo kapitali 37 660 000 aSS dolarad aris
Sefasebuli. aqciaTa sawyisi gasayidi fasi 19 206 600 aSS dolars Seadgenda da
tenderSi gamarjvebuls saboloo gasayidi fasis 51 procenti 30 kalendaruli dRis
ganmavlobaSi unda daefara, xolo danarCeni 49 procenti – ori wlis ganmavlobaSi.
tenderis pirobebis Tanaxmad, myidvels unda SeenarCunebina saaqcio sazogadoebis
saqmianobis mTavari profili, ganeviTarebina qarxnis menejmenti da daenerga axali
Tanamedrove teqnologiebi. tenderis moTxovniT, gamarjvebuls unda daecva
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi _ 1999 weli, #3
59
privatizacia
privatizacia
saerTaSoriso standartebi axali tipis eleqtro lokomotivebis, saTadarigo
nawilebis warmoebaSi da saremonto samuSaoebis CatarebaSi. sami wlis ganmavlobaSi
myidvels sawarmoSi 10 milioni aSS dolari unda daebandebina; aqedan, 2,5 milioni
aSS dolari pirvel wels, 3,5 milioni aSS dolari - meore wels da 4 milioni aSS
dolari - mesame wels. gamarjvebuls, tenderis erT-erTi pirobis Tanaxmad, unda
ganexorcielebina socialuri programa da pirveli wlis ganmavlobaSi 100 procentiT
SeenarCunebina momuSave personali. amasTan, gamarjvebuls unda ganexila sami wlis
vadaSi samuSao adgilebis, sul mcire, 2-jer gazrdis SesaZlebloba. gamarjvebuls
unda moexdina sawarmos reabilitacia, aemuSavebina sawarmos aqtivebi, aRWurvilobisa
da Senoba-nagebobaTa CaTvliT da 2 wlis vadaSi daefara sawarmos valebi. tenderis
kidev erTi pirobis saxiT gaTvaliswinebuli iyo agreTve soflis meurneobasa da
eleqtro-teqnikur mrewvelobaSi gamoyenebuli produqciis warmoebis SenarCuneba.
cxadia, rom tenderis pirobebi warmoadgenda mTavar dabrkolebas potenciur
investorTa mozidvaSi da Sesabamisad, tenderma ver moaxerxa ganacxadebis Segroveba.
saqarTveloSi
yvelaze
msxvili
sawarmoebi
sabWoTa
kavSiris
memkvidreobas
warmoadgenen da msxvili investiciebis dabandebasa da arsebiT restruqturizacias
saWiroeben, ZiriTadad, maTi moculobis Semcirebis xarjze. tenderma, zemoaRniSnuli
ararealuri pirobebis wamoyenebiT, sawarmos privatizacia ufro Seaferxa, vidre
xeli Seuwyo mas.
“saqvaWrobproeqtis” da samedicino akademiis Senoba-nagebobebze gamarTuli
tenderebis Sedegebi im faqtze miuTiTebs, rom zogierTi ucxoeli investori
dainteresebas iCens Senoba-nagebobebze gamocxadebul tenderebSi. didi britaneTis
moqalaqem, b-ma g. risma, monawileoba orive tenderSi miiRo. pirvel tenderSi igi
qarTul firma “arq studios” uwevda konkurencias. g. risma, 52 222 aSS dolaris
ganacxadiT (gasayidi sawyisi fasi 41 150 aSS dolars udrida) gaimarjva tenderSi.
meore tenderSi Sps "Tbilisis samedicino akademiam" sawyis gasayid fasTan SedarebiT,
(romelic 57 090 aSS dolars Seadgenda) 81 000 aSS dolaris ganacxadi gaakeTa da
gaimarjva. didi britaneTis moqalaqis ganacxadi 62 222 aSS dolars Seadgenda.
tenderis Sedegebi agreTve gviCvenebs, rom tenderis procesSi ar yofila gansxvaveba
ucxoel da adgilobriv investorTa Soris da maT Tanabari SesaZleblobebi gaaCndaT.
sqms-m, saqarTvelos sxvadasxva qalaqebsa da regionebSi ganlagebuli
navTob-produqtebis
distributori
kompaniebis
privatizaciis
procesis
dasasruleblad, tenderebi gamoacxada. gakeTda SeTavazeba 15 kompaniis aqciaTa
sakontrolo paketebze, romelTa fasi maTi nominaluri Rirebulebis 25 procents
udrida. tenderis pirobebis Tanaxmad, gamarjvebulebma unda SeinarCunon sawarmoTa
saqmianobis profili da 5 Tvis vadaSi dafaron maTi davalineba saxelmwifo kompania
“saqnavTobproduqtis” mimarT. tenderis monawilem unda waradginos aseve winadadeba
Sesabamisi regionis momavalSi navTob-produqtebiT momaragebis Taobaze, sadac
miTiTebuli iqneba gansaxorcielebeli moculobebi da investiciebi. saboloo
gasayidi fasis 51 procentis gadaxda unda moxdes SeTanxmebis gaformebidan
30 kalendaruli dRis ganmavlobaSi, xolo danarCeni Tanxa 1999 wlis pirvel
dekembramde unda daifaros. ganxilvaSia agreTve saxelmwifo sawarmo “saqnavTobis”
korporatizacia, Tumca, axlo momavalSi sawarmos privatizacia dRis wesrigSi
Setanili ar aris.
60
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi _ 1999 weli, #3
privatizacia
aRsaniSnavia,
rom
mesame
kvartalSi
sqms-m
saaqcio
sazogadoeba
“WiaTurmanganumis” aqciaTa paketi sabolood ucxoel investors mihyida. sawarmos
aqciaTa 75 procentze gamarTul tenderSi monawileobda ori investori: saqarTvelos
manganumis korporacia (samko), “Pembroke International Corporation”–i (erToblivi
ganacxadi); da Cexuri firma Saga Print-i. mravali TvalsazrisiT, Saga Print-is
sainvesticio SeTavazeba, misi metoqis SeTavazebasTan SedarebiT, bevrad momxibvleli
iyo da Sesabamisad tenderSi Cexurma firmam gaimarjva. gamarjvebulma unda
gadaixados aqciaTa safasuri 350 000 aSS dolaris odenobiT da unda Seasrulos
tenderis
pirobebiT
dakisrebuli
valdebulebebi.
saaqcio
sazogadoeba
“WiaTurmanganumis”
aqciaTa
paketis
gayidva
garkveul
sirTuleebTan
iyo
dakavSirebuli (ix. sem-is wina gamocemebi) da unda vimedovnoT, rom axali myidveli
moaxerxebs
sawarmos
reabilitacias.
saaqcio
sazogadoeba
“WiaTurmanganumi”
saqarTveloSi erT-erTi umsxvilesi sawarmoa da Tu igi efeqturad daiwyebs muSaobas,
es gavlenas moaxdens ara mxolod regionis ekonomikur mdgomareobaze, aramed mTeli
qveynis ekonomikazec.
kavSirgabmulobis seqtori
saqarTvelos
mTavrobam
TxovniT
mimarTa
saerTaSoriso
ganviTarebis
asociacias (IDA) kavSirgabmulobis sistemis privatizaciis procesSi daxmarebis da
kreditis Taobaze. es Tanxa nawilobriv unda moxmardes sakonsultacio samuSaos
dafinansebas. mrCevlebma unda ganaxorcielon mdgomareobis Sefaseba am seqtorSi
Semdgomi xuTi wlis manZilze sainvesticio SesaZleblobebis, kavSirgabmulobis
seqtoris ganviTarebis mimdinare etapisa da Sesabamisi kanonisa da wesdebis
TvalsazrisiT. moTxovnis SemTxvevaSi, mrCevlebma unda uzrunvelyon rekomendaciebi
im cvlilebebTan dakavSirebiT, romelTa ganxorcieleba sargebels moutans rogorc
saqarTvelos mTavrobas, aseve potenciur investorebs. maT agreTve detalurad unda
SeimuSaon strategia garkveuli saxis gayidvebTan dakavSirebiT da damtkicebis
Semdeg, moaxdinon misi ganxorcieleba. konsultantebma TavianTi SeTavazebebi ivnisSi
unda waradginon. kavSirgabmulobis seqtorSi privatizaciis finansuri mrCevlis
asarCevad, tenderis Catareba 1999 wlis mesame kvartalSia dagegmili.
jandacva
prezidentma gamosca brZanebuleba jandacvis seqtorSi Semavali obieqtebis
momuSave personalze pirdapiri miyidvis Sesaxeb. koleqtivis wevrebma, romelTac
siaSi Setanili 29 gasayidi obieqtidan romelime konkretuli obieqtis Sesyidva surT,
unda waradginon TavianTi SeTavazebebi sqms-Si 1999 wlis 15 ivnisamde. saboloo vadis
amowurvis Semdeg, saxelmwifo sakuTrebaSi darCenili obieqtebis gayidva moxdeba
Sesabamisi kanonis Tanaxmad.
eleqtroenergetikis seqtoris privatizacia
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi _ 1999 weli, #3
61
privatizacia
privatizacia
eleqtroenergetikis seqtoris privatizacia erT-erTi yvelaze problematuria.
Tumca,
grZelvadiani
momzadebis
Semdeg
sqms-m
daiwyo
eleqtroenergiis
gamanawilebeli kompaniebis da generaciis obieqtebis privatizaciis procesi.
aRmosavleT
da
dasavleT
saqarTvelos
eleqtrogamanawilebeli
kompaniebis
(62 regionuli eleqtrogamanawilebeli kompania dajgufda or aRmosavleT da
dasavleT saqarTvelos kompaniad) aqciebis 75 procenti gaiyideba pirdapiri miyidvis
wesiT an gadaecema marTvaSi 25 wlis vadiT. 11 eleqtrogeneraciis obieqti (maT Soris
hidro da Tboeleqtrosadgurebi) aseve aris gamotanili gasayidad. xramhesi I-is,
xramhesi II-is, zahesis, varcixis kaskadis, lajanurhesis, tyibulhesis, gumaTis,
Saorhesis, rionhesis, aqciaTa 75 procenti gadaecema marTvaSi 25 wlis vadiT. xolo
Tbilsresis da Tbilisis Tboqselis SemTxvevaSi, aqciaTa 75 procenti gadaecema
marTvaSi 25 wlis vadiT, an gaiyideba pirdapiri miyidvis wesiT.
winadadebebis
wardgenis
procesi
sami
safexurisagan
Sedgeba:
1) winasakvalifikacio,
2)
winaswari,
arasavaldebulo
winadadeba/SeTavazeba,
3) saboloo SemoTavazeba.
myidvelma unda warmoadginos werilobiTi winasakvalifikacio ganacxadi raTa
igi miwveul iqnas misTvis saintereso obieqtze an obieqtebze (pretendentebs aqvT
ufleba gaakeTon ganacxadi erTze met obieqtze) damoukidebeli gamokvlevis
Casatareblad. werili unda Seicavdes myidvelis gancxadebas imis Sesaxeb, rom igi
dainteresebulia miiRos monawileoba eleqtrogamanawilebeli kompaniebis pirdapiri
miyidvis,
an
marTvis
uflebiT
gadacemis
procesSi
da
rom
mas
aqvs
eleqtrogamanawilebeli
kompaniis
operirebis
gamocdileba,
romelic
100 000 momxmarebels emsaxureba.
xolo eleqtrogeneraciis obieqtebze tenderis
SemTxvevaSi, myidvels moeTxoveba saTanado gamocdileba msgavsi simZlavris mqone
hidro an Tboeleqtrosadguris operirebaSi.
sakvalifikacio ganacxadi egzavneba
saqarTvelos saxelmwifo qonebis marTvis ministrs da meril linCs, rogorc
finansur mrCevels eleqtroenergetikis seqtoris privatizaciis procesSi.
winaswari, arasavaldebulo indikaturi SeTavazeba unda gaegzavnos "meril
linCs" 2 ivlisamde da unda Seicavdes Semdeg informacias: Tanxa, romelsac
gadaixdis pretendenti garigebis dasrulebisas da valebis odenoba, romelTa
gadaxdasac kisrulobs myidveli; sainvesticio valdebulebebi (mocemuli aSS
dolarebSi wlebis mixedviT pirveli 5 wlisaTvis); eleqtroenergiis tarifi,
romelsac iTxovs pretendenti; nebismieri piroba, romelic SesaZloa moiTxovos
myidvelma;
damatebiTi
informacia
Sesasyidi
obieqtis/obieqtebis
samomavlo
ganviTarebis gegmis Sesaxeb.
eleqtrogamanawilebeli kompaniebis SemTxvevaSi
myidvelma unda miuTiTos meTodi - marTvaSi gadacema 25 wlis vadiT, an pirdapiri
miyidva. winaswari, arasavaldebulo winadadebebis ganxilvis Semdeg specialuri
satendero komisia da "meril linCi" Camoayalibeben obieqtebis 2, an met jgufs.
obieqtebi tenderze gamotanili ineba jgufebad.
winaswari, arasavaldebulo
winadadebebis Semotanisas investorebma unda gaiTvaliswinon dajgufebis maTTvis
saukeTeso varianti.
myidvelebs eqnebaT saSualeba ganixilon dajgufebebi
specialur satendero komisiasTan da "meril linCTan".
1999 wlis 19 ivliss
obieqtebis dajgufeba unda dasruldes. specialuri satendero komisia da "meril
62
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi _ 1999 weli, #3
privatizacia
linCi" winaswari, arasavaldebulo winadadebebis safuZvelze gadawyveten Tu rogor
gaasxvison TiToeuli eleqtrogamanawilebeli kompaniis aqciaTa sakontrolo paketi,
pirdapiri miyidvis wesiT, Tu marTvaSi gadacemiT.
saboloo SemoTavazeba unda daegzavnos sqms-s, xolo misi asli - "meril
linCs".
igi unda Seicavdes igive informacias, rac winaswari, arasavaldebulo
winadadeba, aseve myidvelis finansuri uzrunvelyofis damadasturebel dokumentacias
da organizaciis monacemebs, romelic axorcielebs garigebas. saboloo SemoTavazeba
aseve unda Seicavdes saqarTvelos mTavrobis mier miwodebuli nasyidobis
xelSekrulebis pretendentiseul variants.
saboloo SemoTavazeba romelic ar akmayofilebs qvemoT CamoTvlil
moTxovnebs, ar daeqvemdebareba ganxilvas.
sakmarisi eleqtroenergiis miwodebis
SemTxvevaSi gamanawilebelma kompaniam unda uzrunvelyos arsebuli tarifiT
eleqtroenergiis 24-saaTiani miwodeba yvela gadamxdeli momxmareblisaTvis. saboloo
SemoTavazebis warmodgenisas pretendenti werilobiT acxadebs, rom dauyovnebliv
aRasrulebs xelSekrulebas im formiT, ra formiTac es xelSekruleba mas aqvs
warmodgenili. xelSekrulebaSi pretendentis valdebuleba - aRasrulos garigeba, ar
unda iyos damokidebuli dafinansebis wyaroebTan dakavSirebul viTarebaze. saboloo
SemoTavazebas Tan unda axldes myidvelis mier garigebis aRsrulebisaTvis
aucilebeli finansuri SesaZleblobis damadasturebeli werili.
tenderSi gamarjvebulis gamovlena xdeba oTxi ZiriTadi kriteriumis
mixedviT.
esenia: aqciaTa paketisaTvis myidvelis mier SeTavazebuli safasuri;
myidvelis mier warmodgenili sainvesticio valdebulebebi; eleqtroenergiis tarifis
sidide; sqms-s mier warmodgenili nasyidobis an marTvis uflebis xelSekrulebaSi
Setanili cvlilebebis moculoba.
sxva
kriteriumebi moicavs eleqtroenergetikuli seqtoris gardaqmnas
msoflio standartebis Sesabamisad, axali teqnologiebis danergvis da kadrebis
kvalifikaciis amaRlebis gziT da investoris valdebulebas gamoiyenos adgilobrivi
kadrebi generaciis aqtivebis reabilitaciisa da modernizaciis procesSi.
dadgenili ganrigis mixedviT, msurvelebs SeuZliaT daiwyon maTTvis
saintereso obieqtebze arsebuli situaciis damoukidebeli gamokvlevis procesi
1999 wlis 17 maisidan. maT unda gaugzavnon winaswari, indikaturi winadadeba "meril
linCs" 1999 wlis 2 ivlisamde. saboloo SemoTavazebebis miRebis oficialuri
gamocxadeba dagegmilia 1999 wlis 19 ivliss. saboloo SemoTavazebebis warmodgenis
saboloo vadaa 1999 wlis 20 agvisto, xolo garigebis daxurvis bolo vadaa
1999 wlis 20 seqtemberi.
zemoT
mocemuli
ganrigi
da
moTxovnebi
saSualebas
miscems
sqms-s
iTanamSromlos potenciur investorebTan satendero procesis dawyebamde da ufro
saguldagulod Seafasos maTi gamocdileba da finansuri SesaZlebloba.
meores
mxriv, potenciur investorebs meti dro eZlevaT tenderiT SemoTavazebuli
obieqtebis gamosakvlevad da sqms-sTan da "meril linCTan" sxvadasxva sakiTxebis
gansaxilvelad. obieqtebis jgufebad gasxviseba aseve ufro xelsayrelia potenciuri
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi _ 1999 weli, #3
63
privatizacia
privatizacia
myidvelisaTvis, romelic SesaZloa dainteresebulia eleqtroenergiis warmoebiT da
ganawilebiT romelime gansazRvrul regionSi.
ramodenime kompaniam ukve gamoxata
tenderebSi monawileobis interesi da warmatebuli privatizacia SesaZloa qveyanaSi
arsebuli eleqtroenergiiT momaragebis problemis dasasrulis dasawyisi gaxdes.
mcire sawarmoTa privatizacia
mcire sawarmoTa privatizacia kvlavac progresirebs da sawarmoTa momavali
Camoyalibebis procesSi myof meorad bazarze iqneba damokidebuli. rogorc Cans,
saSualo da msxvili sawarmoebis privatizacias mniSvnelovani gavlena aqvs mcire
sawarmoTa privatizaciaze. saSualo da msxvili sawarmoebis saaqcio sazogadoebebad
Camoyalibebisa da restruqturizaciis dros adgili aqvs maTi nawilebis mcire
sawarmoebad dafuZnebas, rac ganapirobebs saprivatizaciod axlad damtkicebuli an
privatizebuli mcire sawarmoebis mudmivad mzard ricxvs.
1999 wlis 1 aprilis mdgomareobiT saprivatizaciod damtkicda 12 523 mcire
sawarmo, xolo 13 148 faqtiurad privatizebulia. 1999 wlis pirvel kvartalSi
136 mcire sawarmo gadavida kerZo mflobelobaSi.
cxrili 6.4: mcire sawarmoebis privatizacia seqtorebis mixedviT (sqms
(sqmssqms-s
3
klasifikacia), 1999 wlis 1 aprilis mdgomareobiT
seqtori
damtkicebuli
mTlianad
privatizebulis
%
privatizebuli
privatizebuli
1999 wels
mrewveloba
353
269
2.0
energetika
43
33
0.3
-
3
-
purproduqtebi
140
99
0.8
soflis meurneoba da kvebis produqtebi
621
493
3.7
5
mSenebloba
240
284
2.2
3
sacalo da sabiTumo vaWroba
4,560
4,867
37.0
59
sayofacxovrebo momsaxureba
5,230
5,695
43.3
navTobproduqtebi
166
166
1.3
-
jandacva
764
552
4.2
-
socialuri sfero
287
569
4.3
transporti
119
121
0.9
12,523
13,148
100.0
sul
62
4
136
wyaro: saxelmwifo qonebis marTvis saministro
meore kvartalSi saprivatizaciod damtkicebul mcire sawarmoTa ricxvi
12 711-mde gaizarda, xolo privatizebuli sawarmoebis raodenoba 13 538-s gautolda.
rogorc naCvenebia 6.5 cxrilSi, 1999 wlis pirvel naxevarSi 531 mcire sawarmo iqna
privatizebuli.
3
imis gamo, rom aqcionirebis procesSi zogierTi sawarmo gaiyo, gayiduli sawarmoebis ricxvi SeiZleba
aWarbebdes gasayidad damtkicebulTa ricxvs. mcire sawarmoTa sruli ricxvi, romelic moicavs
saprivatizaciod damtkicebul mcire sawarmoebsac, ar aris cnobili. mcire sawarmoebad iTvleba isini,
romelTa aqtivebis sabalanso Rirebuleba 1993 wlis 1 aprilisTvis 44 000 aSS dolars ar aRemateba.
64
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi _ 1999 weli, #3
privatizacia
cxrili 6.5: mcire sa
sawarmoebis
warmoebis privatizacia seqtorebis mixedviT (sqms
(sqmssqms-s
klasifikacia), 1999 wlis 1 ivlisis mdgomareobiT
seqtori
damtkicebuli
mTlianad
privatizebulis
%
privatizebuli
privatizebuli
1999 wels
mrewveloba
367
273
2.0
energetika
43
34
0.3
7
purproduqtebi
140
99
0.7
soflis meurneoba da kvebis produqtebi
664
493
3.6
5
mSenebloba
257
287
2.1
6
1
-
sacalo da sabiTumo vaWroba
4,568
4,951
36.6
153
sayofacxovrebo momsaxureba
5,308
5,961
44.1
333
navTobproduqtebi
168
168
1.2
2
jandacva
770
556
4.1
4
socialuri sfero
298
578
4.3
13
transporti
128
128
0.9
7
12,711
13,528
100.0
531
sul
wyaro: saxelmwifo qonebis marTvis saministro
mcire sawarmoTa umetesoba vaWrobisa da momsaxurebis sferoebs ganekuTvneba.
statistikuri danarTis A6.4 cxrilis mixedviT, wlis pirvel naxevarSi privatizebul
mcire sawarmoTa 80 procenti TbilisSia privatizebuli. aWaris avtonomiuri
respublika kvlav CamorCeba sxva regionebs. am regionSi gasuli wlis Semdeg mcire
sawarmoTa privatizebaSi progresi ar aRiniSneboda.
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi _ 1999 weli, #3
65
Tavi meSvide.
meSvide. dasaqmeba, Semosavlebi da socialuri uzrunvelyofa
Sromis
bazari
1998 wlidan ssd awarmoebs samuSao Zalis erovnul gamokvlevas (LFS-i),
romelsac igi ukve meore welia axorcielebs Sso-sa da gaeros ganviTarebis
programis daxmarebiT. amasTan, TandaTanobiT izrdeba Sromis bazris realur
mdgomareobaze mopovebuli informaciis xarisxic. marTalia, adre mopovebuli
monacemebis (ssd-s mimdinare SinameurneobaTa gamokvleva) da SedarebiT axali
samuSao Zalis erovnuli gamokvlevis monacemebis Sedareba garkveulwilad
gaZnelebulia da zogjer SeuZlebelic ki, miuxedavad amisa, gamokvlevis Sedegebi
gvTavazobs metad mniSvnelovan informacias ekonomiurad aqtiuri mosaxleobis,
umuSevrobis, samuSao Zalis miRma darCenili mosaxleobisa da samuSao Zalis
monawileobis koeficientis Sesaxeb. vinaidan TviTdasaqmebulTa registracia, iseve
rogorc umuSevrobis registracia, kvlavac sirTules warmoadgens, samuSao Zalis
erovnuli gamokvlevisa da ssd-s SinameurneobaTa gamokvlevis monacemebi informaciis
yvelaze saimedo wyaroebad aris miCneuli.
samuSao Zalis maCvenebelma, romelic 1998 wlis ganmavlobaSi klebas
ganicdida da pirvel kvartalSi 2,3 milionidan meoTxe kvartalSi 2 milionamde
Semcirda, 1999 wlis pirvel kvartalSi isev daiwyo mateba, Tumca arc Tu Zalian
swrafi tempiT. qvemoT mocemuli cxrili imaze metyvelebs, rom es zrda
TviTdasaqmebulTa da umuSevarTa ricxvis umniSvnelo matebiT aris ganpirobebuli;
amasTan, daqiravebul muSakTa raodenoba mkveTrad ar Secvlila da miuxedavad imisa,
rom saerTo tendencia gasuli wlebisTvis damaxasiaTebel sezonur faqtors asaxavs,
wina wlis pirveli da meore kvartlis umuSevrobis maCveneblebi aSkarad
Camouvardeba mimdinare wlis monacemTa cifrebs. agreTve, SeiZleba vivaraudoT, rom
samuSao Zalis ricxvi gaizarda mosaxleobis garkveuli nawilis xarjze, romelic
pirvelad, an xelmeored Sevida samuSao Zalis ricxvSi (anu aqtiurad daiwyo
samuSaos Zebna), Tumca es sulac ar niSnavs, rom maT ueWvelad iSovnes samuSao.
sainteresoa agreTve, rom 15 wlis asaks gadacilebuli saerTo mosaxleobisa da
samuSao Zalis ricxvi kvartlidan kvartlamde meryeobs, xolo Sromis Zalis
monawileobis koeficienti1 met-naklebad stabiluri rCeba da sul odnav meryeobs
66 procentTan axlos.
1
mocemul asakobriv jgufSi ekonomikurad aqtiuri mosaxleobis (samuSao Zalis) Sefardeba am asakobrivi
jgufis saerTo mosaxlobasTan.
66
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1999 weli, #3
dasaqmeba, Semosavlebi da socialuri uzrunvelyofa
cxrili 7.1:
momuSaveTa da umuSevarTa raodenoba, samuSao Zala
1998 w. I kv. – 1999 w. II kv.
(aTasi kaci)
1998 w. I
kv.
1998 w.
II kv.
sul, 15 welze ufrosi asakis mosaxleoba
3, 099
3, 136
ekonomikurad aqtiuri mosaxleoba, sul (samuSao Zala ) (1 )
ekonomikurad aqtiuri mosaxleoba, sul (samuSao Zala ) (2 )
dasaqmebuli
daqiravebuli
TviT-dasaqmebuli
umuSevari (1 )
umuSevari (2 )
umuSevrobis done (procenti ) (1 )
umuSevrobis done (procenti ) (2 )
2 ,332
2 ,457
2, 101
714
1, 387
231
356
9.9
14.5
2, 462
2 ,555
2 ,283
737
1 ,546
179
272
7.3
10.6
1998 w.
III kv.
3, 194
2,146
2,195
1,887
786
1,092
260
309
12.1
14.1
1998 w.
IV kv.
3, 008
1,990
2,042
1,741
741
990
249
301
12.5
14.7
1999 w. I
kv.
1999 w. II
kv.
3, 032
3, 049
2, 018
2, 058
1, 725
737
973
2, 052
2, 093
1, 784
743
1, 023
292
333
14.5
16.2
268
308
13.0
14.7
wyaro: statistikis saxelmwifo departamentis samuSao Zalis gamokvlevis monacemebi
SeniSvna: (1 ) Sso-s standartiT
(2 ) Sso-s ,,Serbilebuli” kriteriumiT
dasaqmebis kanonis Tanaxmad, sasoflo-sameurneo miwis yvela mflobeli (1, an
meti heqtaris mflobeli da maTi ojaxis wevrebi) TviTdasaqmebulad iTvleba. es imis
erT-erTi mizezia, rom Sso-s standartiT saerTo dasaqmebis 57 procenti, xolo
saerTo samuSao Zalis 50 procentamde TviTdasaqmebis wilad modis. Tumca,
TviTdasaqmebulTa ricxvi 1999 wlis pirvel kvartalSi, 1998 wlis pirvel
kvartalTan SedarebiT, 414 aTasiT Semcirda. magram suraTi, rogorc Cans, meordeba
da iseve rogorc gasul wels (sezonuri faqtoris gamo), meore kvartalSi, pirvel
kvartalTan SedarebiT, kvlav zrdis tendencia ikveTeba (marTalia, sul 50 aTasiT).
rogorc Cans, umuSevrobis donis mateba TviTdasaqmebis klebiT aris ganpirobebuli,
rac rTuli ekonomikuri mdgomareobis amsaxvelia.
samuSao Zalis gamokvlevis Tanaxmad, 1999 wlis pirvel kvartalSi xelfasze
momuSaveTa ricxvma 737 aTasi Seadgina; aqedan 546,1 aTasi (anu samuSao Zalis
27 procenti) saxelmwifo seqtorze, xolo 146,1 aTasi (anu samuSao Zalis
7,2 procentamde) – kerZo seqtorze modioda. vinaidan, saxelmwifo seqtoris muSakebs
xSirad araregularulad uxdidnen xelfass, zrdasruli mosaxleobis mxolod
146,1 aTass, anu 4,8 procents aqvs “stabiluri” samsaxuri, anu maT vinc daqiravebiT
muSaobs kerZo seqtorSi.
aSkaraa, rom TviTdasaqmebas udidesi nawili ukavia mTlian dasaqmebaSi.
amasTan, 973 aTasidan TviTdasaqmebulTa umetesoba - 87,5 procenti - agrarul
seqtorSi iyo dakavebuli; dasaqmebis kanonis debulebebs Tu gaviTvaliswinebT, es
cifri moulodnelobas ar warmoadgens. danarCeni 121,4 aTasidan, TviTdasaqmebulTa
81,4 aTasi vaWrobisa da momsaxurebis seqtorze modis; aqedan umetesoba mxolod
lukma-puris fuls Soulobda.
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1999 weli, #3
67
dasaqmeba, Semosavlebi da socialuri uzrunvelyofa
nax. 7.1:
15 welze ufrosi mosaxleoba, 1999 w. II kv.
samuSao Zalis
gareT
34%
umuSevari
9%
saxelmwifo
seqtorSi
dasaqmebuli
19%
kerZo
seqtorSi
dasaqmebuli
5%
TviTdasaqmebuli
33%
wyaro: statistikis saxelmwifo departamentis samuSao Zalis gamokvlevis monacemebi
umuSevroba: registrirebuli da araregistrirebuli
registraciaze dafuZnebuli umuSevrobis oficialuri maCvenebeli 1999 wlis
pirveli kvartlis bolosTvis sul 5,5 procents Seadgenda, rac mxolod simbolur
cifrs warmoadgens, vinaidan umuSevrobis registracias mosaxleobis Zalze mcire
nawili miiCnevs saWirod. wlis pirveli naxevris bolos umuSevrobis erovnuli
maCveneblis cifri, romelic ssd-s samuSao Zalis gamokvlevis Sedegad iqna miRebuli,
Sso-s “mkacri” Sefasebis standartiT 13 procents, xolo Sso-s “Serbilebuli”
kriteriumiT 14,7 procents Seadgenda (ix. nax. 8,1). (mas Semdeg, rac samuSao Zalis
erovnuli gamokvlevis ganxorcieleba daiwyo, umuSevrobis yvelaze maRali done
dafiqsirebul iqna 1999 wlis pirvel kvartalSi - Sso-s “mkacri” Sefasebis
standartiT igi 14,5 procents, xolo Sso-s “Serbilebuli” kriteriumiT - 16,2
procents Seadgenda, “imedgacruebul” muSakTa ricxvis CaTvliT). magram umuSevrobis
es maCveneblebi, romlebic saSualo erovnul cifrebs warmoadgenen, realur suraTs
ver asaxaven (ix. statistikuri danarTis cxrili A7.1). realuri suraTi ki gviCvenebs,
“mkacri”
da
“Serbilebuli”
rom
umuSevrobis
maCvenebeli
qalaqad
Sso-s
kriteriumebiT 24,8 da 27,6 procentia, xolo umuSevrobis maCveneblebi soflad
metismetad optimisturia – 3,5 da 4 procenti. amasTan, qalaqad umuSevrobis
maCvenebeli erTgvari ar aris: igi gansxvavdeba regionebis mixedviT da Tuki
saqarTvelos sxva qalaqebSi umuSevrobis maCveneblebi dafiqsirebulia 19,4 da 22,4
procentze, yvelaze maRali done, rogorc yovelTvis, TbilisSi gamovlinda: Sso-s
“mkacri” Sefasebis kriteriumiT – 30,9 procenti, xolo “imedgacruebul” muSakTa
CaTvliT – 33,5 procenti. soflad miRebuli cifrebi agreTve arasrulad asaxaven
realur mdgomareobas: soflis mosaxleobis didi nawili, romelic sasoflosameurneo miwiT sargeblobs da umuSevrobis kanonis Tanaxmad umuSevrad ar iTvleba,
avtomaturad TviTdasaqmebulTa kategorias eqvemdebareba da amdenad, ufleba ara
aqvs eZebos samsaxuri, sadac oficialurad miiRebs xelfass. saerTo samuSao Zalis
naxevarze mets “TviTdasaqmebul fermerTa” wili Seadgens, rac umuSevrobis erovnul
maCvenebelTa uzustobas iwvevs.
68
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1998 weli, #3
dasaqmeba, Semosavlebi da socialuri uzrunvelyofa
CanarTi 7.1
umuSevroba: Sso-s
Sso s ganmarteba
samuSao Zalis statistikis muSakTa me-13 saerTaSoriso konferenciis mier
miRebul
rezoluciaSi
ekonomiurad
aqtiuri
mosaxleobis,
dasaqmebisa
da
umuSevrobis statistikuri aRricxvis Sesaxeb, mocemulia umuSevrobis Semdegi
ganmarteba (Jeneva, 1982 w.):
termini “umuSevari”
moicavs
romelic ganxilvis periodSi2:
garkveul
asaks
gadacilebul
yvela
pirs,
•
“samuSaos gareSea”, anu ar muSaobs anazRaurebad samsaxurSi, an
TviTdasaqmebis seqtorSi da ganxilvis periodSi arc erTi saaTis ganmavlobaSi ar
yofila
dakavebuli
anazRaurebad
samsaxurSi,
an
ar
miuRia
anazRaureba
TviTdasaqmebidan (saqonlisa da momsaxurebis warmoeba gayidvis an barteruli
gacvlis mizniT, an saqonlis warmoeba piradi moxmarebis mizniT). piradi moxmarebis
mizniT momsaxurebis warmoeba TviTdasaqmebad ar ganixileba (mag. diasaxlisoba).
•
“mimdinare periodSi samsaxuris dawyeba SeuZlia”, ganxilvis periodSi
SeuZlia daiwyos muSaoba anazRaurebad samsaxurSi, an TviTdasaqmebulia.
•
“eZebs samuSaos”, garkveuli periodis ganmavlobaSi miRebuli
garkveuli zomebi xelfasiani samsaxuris Sovnis an TviTdasaqmebis mizniT.
aqvs
Sso-s “Serbilebuli” kriteriumis Tanaxmad, samuSaos aqtiurad Zieba
aucilebel pirobas ar warmoadgens “imedgacruebul muSakTa” gasaTvaliswineblad,
anu im pirTa gasaTvaliswineblad, romlebmac Sewyvites samuSaos aqtiuri Zebna.
wyaro: International Labour Organization (1994) Yearbook of Labour Statistics, 53rd edition, ILO: Geneba, P. 483
umuSevrobis maCveneblisTvis damaxasiaTebelia sezonuri faqtoris sakmaod
Zlieri gavlena. Cveulebriv, igi piks aRwevs zamTris periodSi rac, udaod,
energodeficitiT aris ganpirobebuli, vinaidan bevri sawarmo ixureba zamTris
periodSi, rodesac xSirdeba eleqtroenergiis gaTiSva.
marTalia,
samuSao
Zalis
gamokvleva
ar
uzrunvelyobs
informacias
umuSevrobis
xangrZlivobis
Taobaze,
magram
registrirebuli
umuSevrobis
oficialuri da araoficialuri monacemebidan gamomdinare, naTeli xdeba, rom bevri
umuSevari samuSaos gareSe sakmaod didi periodis ganmavlobaSi imyofeba
(magaliTad, 1999 w. pirveli naxevris mdgomareobiT, registrirebul umuSevarTa 50
procentze meti samuSaos gareSea sami da meti wlis ganmavlobaSi). didi xnis
umuSevrobas mohyveba kvalifikaciis dakargva, samuSao Zalis miRma darCena, xolo
momavalSi socialuri izolacia da socialuri gandgoma.
2
ssd-s samuSao Zalis gamokvlevisTvis gaTvaliswinebuli ganxilvis periodi erT kviras Seadgens.
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1999 weli, #3
69
dasaqmeba, Semosavlebi da socialuri uzrunvelyofa
naTelia, rom umuSevroba zrdas ganagrZobs, xolo arasruli dasaqmeba,
SeniRbuli umuSevroba3 da faruli umuSevroba4 kvlavac farTodaa gavrcelebuli;
saxelmwifo seqtoris bevri muSaki mxolod simbolur xelfass Rebulobs da Tanac
arasistematurad. amasTan, muSakTa didi nawili grZelvadian uxelfaso SvebulebaSia
gaSvebulni. oficialuri statistikis Tanaxmad, mxolod 1999 wlis pirvel naxevarSi,
37 300 adamiani iZulebuli gaxda gaurkveveli vadiT uxelfaso SvebulebaSi
gasuliyo. miuxedavad imisa, rom muSakTa didi nawili, romelic am zemoaRniSnul
kategoriebs
ganekuTvneba,
araformalur
seqtorSi
daqiravebul
muSakTa
an
TviTdasaqmebulTa rigebs SeuerTda; bevri maTgani, Tavis sarCenad, kvlavac
agrZelebs Semosavlis alternatiuli wyaroebis Zebnas. yofili saxelmwifo seqtoris
zogierTi muSaki kerZo seqtorSi gadadis sadac, garkveuli zrdis miuxedavad, kerZo
sawarmoebis umetesoba mcire firmebia da xSir SemTxvevaSi TviTdasaqmebas
warmoadgens, gansakuTrebiT soflis meurneobaSi. matulobs rogorc pirvelad, aseve
meorad samsaxurSi dakavebul muSakTa ricxvi araformalur seqtorSi, romlis
wilad, ssd-s oficialuri monacemebiT, mSp-s 40 procenti modis; Tumca SeiZleba
vivaraudoT, rom es cifri arasakmarisad asaxavs realobas. araformaluri ekonomika
ki ZiriTadad, gadarCenis erT-erTi saSualebaa, romelic TviTdasaqmebis Zalze
arastabilur formas warmoadgens.
xelfasebi
1999 wlis
4 ivnisis prezidentis brZanebulebis Tanaxmad, oTxwliani
intervalis Semdeg, minimaluri xelfasis cneba oficialurad xelaxla iqna
SemoRebuli. mTels qveyanaSi, minimaluri xelfasis ganakveTi, am brZanebulebis
Sesabamisad, dafiqsirebul iqna 20 larze TveSi, rogorc saxelmwifo, aseve kerZo
seqtorSic. varaudoben, rom am RonisZiebis xarjze gaizrdeba sabiujeto Semosavlebi
xelfasis dabegvridan, vinaidan, maSin rodesac daubegravi minimaluri Semosavali
pirveladi dasaqmebidan, romelic TveSi 9 lars Seadgens, ucvleli rCeba, arc erTi
oficialurad dasaqmebuli muSakis xelfasi oficialurad dawesebul minimumze, anu
20 larze TveSi, dabali ar iqneba. maSasadame, dabegvras minimaluri xelfasic ki
daeqvemdebareba da amrigad, am brZanebulebaSi mocemuli ganmartebis Sesabamisad,
yvela oficialuri damqiravebeli sawarmo da muSaki valdebulia xelfasidan
gadasaxadebi gadaixados.
qveyanaSi yvelaze dabal xelfasad adre sabiujeto organizaciis5 minimaluri
xelfasi iTvleboda, romlis ganakveTi TveSi 18 larze iyo dafiqsirebuli. (Tumca,
zogierTi muSakis xelfasi dabegvridan Tavisufal ganakveTs, anu 9 lars, ar
aRemateboda). sabiujeto organizaciis muSakTa maqsimaluri xelfasi ucvleli
darCeba da TveSi 66 lars Seadgens, xolo minimaluri xelfasi, prezidentis
brZanebulebis Tanaxmad, 2 lariT gaizrdeba da TveSi 20 lars gautoldeba. 1999
3
SeniRbuli an faruli umuSevroba umuSevrobis iseTi formaa, rodesac adamianebi, romelTac Sromis
unari da survili gaaCniaT, ar gadian registracias umuSevarTa an samuSaos maZiebelTa kategoriiT, ris
gamoc, umuSevrobis oficialur monacemebSi, maTi raodenoba ar aris warmodgenili. vidre umuSevrobis
registraciis gasavlelad
xalxs garkveuli stimuli ar miecema, umuSevrobis oficialuri cifri
realurze mniSvnelovnad dabali iqneba.
4
faruli umuSevroba – viTareba romlis drosac, miuxedavad imisa, rom xalxi teqnikurad dasaqmebulia,
mwarmoeblobis done Zalian umniSvneloa, an sulac nulovania (mag. gaberili Statebi).
5
sabiujeto organizacia ewodeba saxelmwifo organizacias, romlis dafinanseba saxelmwifo biujetis
subsidiebiT xorcieldeba.
70
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1998 weli, #3
dasaqmeba, Semosavlebi da socialuri uzrunvelyofa
wlis 9 ivniss gamocemul Sromis kodeqsSi Setanili damatebebis Sesabamisad, 2000
wlis 1 ianvridan dagegmilia maRalmTian regionebSi sabiujeto organizaciebis
muSakTa xelfasebis gaormageba (iseve, rogorc pensiebisa).
mTeli qveynis masStabiT, daqiravebul muSakTa saSualo Tviuri nominaluri
xelfasi 1999 wlis pirvel kvartalSi 58,7 lars Seadgenda, rac 1998 wlis meoTxe
kvartalTan SedarebiT, nominalur gamosaxulebaSi, 2,3 procentiT naklebia, xolo
1998 wlis pirvel kvartalTan SedarebiT nominalurma klebam 9,7 procenti Seadgina.
1999 wlis meore kvartalSi daqiravebul muSakTa saSualo Tviuri xelfasi kvartlis
ganmavlobaSi 15 procentiT gaizarda da 68,6 lars miaRwia, rac wliuri zrdis
8,6 procents Seadgens. 1998 wlis meore kvartalSi saSualo Tviuri xelfasi
oTxsuliani ojaxis minimaluri saarsebo donis 35,4 procents Seadgenda; 1999 wlis
meore kvartlis bolos, nominaluri zrdis miuxedavad (4,6 lariT), misi wili
saSualo ojaxis minimalur saarsebo doneSi 32,8 procentamde Semcirda. maSin,
rodesac nominaluri xelfasebi Zalze mcire zrdas asaxaven, realuri xelfasebi,
inflaciis Sedegad, vardnas agrZeleben.
ganakveTma,
romelmac,
inflaciis
“minimaluri
normatiuli
xelfasis”6
stiqiuri zrdis Sedegad, 1998 wlis dekembers 50,6 lars miaRwia, mTels qveyanaSi
kvlav kleba daiwyo da jer, 1999 wlis pirveli kvartlis bolos, igi saSualo
(oTxsuliani) ojaxisTvis TveSi 49,5 lars Seadgenda, xolo Semdeg, 1999 wlis meore
kvartlis mdgomareobiT, 47,9 laramde iqna Semcirebuli. 1999 wlis meore kvartlis
bolos normatiul minimalur xelfasSi minimaluri xelfasis wili (ivnisSi
dawesebuli 20 lari) 41,8 procents Seadgenda.
xelfasebze davalianeba kvlavac
xelfasebze davalianebebis dinamikas.
grovdeboda.
momdevno
cxrili
asaxavs
cxrili 7.2: xelfasebis davalianeba, 1999 w. agvistos mdgomareobiT
(milioni lari )
periodi
1998 w.
1999 w. I kv.
1999 w. II kv.
xelfasebisAdagroxelfasebisAdagrovili davalianeba,
periodis bolos
mdgomareobiT
55.9
89.9
127.8
Oaqedan
sabiujeto
organizaciebis
xelfasebis
davalianeba
n.a.
27.9
45.9
xelfasebisAdagroxelfasebisAdagrovili davalianeba,
periodis
ganmavlobaSi
55.9
50.6
33.1
Oaqedan
sabiujeto
organizaciebis
xelfasebis
davalianeba
n.a.
14.8
16.5
wyaro: monacemebi statistikis saxelmwifo departamentis Tviuri angariSidan
SeniSvna: n.a. niSnavs rom monacemebi xelmisawvdomi ar aris
Semosavlebis ganawileba da moxmarebis struqtura
ssd-s SinameurneobaTa gamokvleva, romelic 1996 wlis meore kvartlidan
mimdinareobs da mTeli saqarTvelos masStabiT 5 200 Sinameurneobas moicavs,
warmoadgens sakmaod vrcel da saimedo informaciis wyaros SinameurneobaTa
Semosavlis ganawilebisa da moxmarebis modelebis Sesaxeb. monacemTa struqtura
drodadro ganicdis cvlilebebs, gamokvlevis Sedegebis daxvewis mizniT. miuxedavad
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1999 weli, #3
71
dasaqmeba, Semosavlebi da socialuri uzrunvelyofa
imisa, rom sxvadasxva drois monacemTa Sedareba garTulebulia, es monacemebi Zalze
mravalferovani
da
sainteresoa.
gamokvlevis
Sedegad
miRebuli
monacemebi
SinameurneobaTa xarjebis Sesaxeb, SinameurneobaTa biujetis da Semosavlebis
ganawilebis sakmaod realur suraTs asaxavs da igi, Semosavlebze miRebul
monacemTagan gansxvavebiT, ufro sandoa. vinaidan, saSualo erovnuli monacemebi
Cveulebriv srulad ver asaxaven realur suraTs, saintereso iqneba SinameurneobaTa
biujetebSi arsebuli sxvaobebis Seswavla qalaqisa da soflis mosaxleobas Soris
(cxrilebi 7.3 da 7.4).
Semosavlebis ganawilebis gaangariSebisas, realuri suraTis misaRebad
saWiroa, rogorc fuladi, aseve arafuladi Semosavlis gaTvaliswineba. miuxedavad
imisa, rom Zalze mwiri Semosavlebis mqone ojaxebi, rogorc soflad, aseve
qalaqadac, cdiloben kompensacia arafuladi Semosavlebis xarjze moaxdinon
aSkaraa, rom SinameurneobaTa biujetSi arafuladi Semosavlebis roli soflad
ufro mniSvnelovania da xarjebis modelebSic aisaxeba – Tuki qalaqad arafuladi
xarjebis wili mTlian xarjebSi 6,2 procents Seadgenda, 1998 wels, soflad
SinameurneobaTa xarjebis 30 procentamde arafulad Semosavlebze modioda. amave
dros, qalaqebSi saerTo xarjebi 17,8 procentiT meti iyo vidre soflad. Tuki,
qalaqad SinameurneobaTa kvebaze xarjebis wili saerTo xarjebis TiTqmis naxevars
Seadgens, soflad SinameurneobaTa danaxarji sursaTze saerTo xarjebis mxolod
31,7 procents Seadgens. amasTan, sainteresoa, rom kvebis produqtebze SinameurneobaTa
danaxarjis wili SinameurneobaTa saerTo fulad xarjebSi, rogorc qalaqad, aseve
sofladac, axlos dgas erTmaneTTan (Sesabamisad, 54,2 da 52,4 procenti). saSualod,
medikamentebze danaxarji, absolutur gamosaxulebaSi, soflad TiTqmis orjer
naklebia, vidre qalaqad (Sesabamisad, mTliani danaxarjis 1,8 da 2,4 procenti).
ganaTlebis, kulturisa da dasvenebis TvalsazrisiT, mdgomareoba sofelsa da
qalaqs Soris arsebuli uTanabrobis kidev ufro maRal dones asaxavs: am
kategoriaSi, qalaqad SinameurneobaTa danaxarji, absolutur
gamosaxulebaSi 2,6
procentiT aRemateba SinameurneobaTa danaxarjs soflad (Sesabamisad, saerTo
xarjebis 1,4 da 3,1 procenti).
6
“minimaluri normatiuli xelfasi”, sxva SemosavlebTan
Sinameurneobas (4-sulian ojaxs) minimaluri saarsebo doniT.
72
erTad,
unda
uzrunvelyofdes
saSualo
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1998 weli, #3
dasaqmeba, Semosavlebi da socialuri uzrunvelyofa
cxrili 7.3: erTi Sinameurneobis saSualo Tviuri xarjebi, 1998 w.
(lari)
xarjeb i
qal aqad
sofl ad
saSual od
sursaTze
112.2
62.5
sasmelze
1.9
1.0
1.5
Tambaqos nawarmze
3.5
2.8
3.2
89.3
tansacmelsa da fexsacmelze
12.8
8.6
10.9
saojaxo moxmarebis saqonelze
20.4
15.8
18.2
5.7
3.5
4.7
saTbobsa da eleqtroenergiaze
13.2
10.4
11.9
transportze
16.7
7.3
5.1
2.8
11.4
5.2
janmrTelobis dacvaze
ganaTleba, kulturasa da dasvenebaze
sxva samomxmareblo xarjebi
7.8
3.9
6.0
206. 9
119. 2
166. 5
sasoflo-sameurneo xarjebi
0.6
6.7
3.4
transfertebze
0.7
0.5
0.6
15.4
14.1
14.8
samomxmarebl o xarjebi , sul
dazogvaze an gasesxebaze
sxva gasavl eb i , sul
ful adi xarjeb i , sul
araful adi xarjebi
xarjeb i , sul
16. 6
20. 8
18. 5
220. 9
13 7. 9
182. 6
14. 6
59. 0
35.1
23 5 . 6
196. 9
217. 7
wyaro: statistikis saxelmwifo departamentis SinameurneobaTa gamokvleva
rogorc zemoT iqna aRniSnuli, miuxedavad imisa, rom SinameurneobaTa
Semosavlebis gamokvlevebis SedegebisTvis, Cveulebriv, damaxasiaTebelia arasruli
Sefaseba, isini uzrunvelyofen informacias Semosavlebis struqturis Sesaxeb,
romlis mopoveba, moxmarebis monacemTa mixedviT, SeuZlebelia. zemoT da qvemoT
moyvanili cxrilebidan
gamomdinare, SeiZleba vivaraudoT, rom SinameurneobaTa
Semosavlebisa da xarjebis ganawilebis zogadi modelebi qalaqad da soflad
erTmaneTisgan ar gansxvavdeba. miuxedavad imisa, rom fuladi Semosavali qalaqad
ufro
maRalia,
vidre
soflad
(rogorc
absolutur,
agreTve
fardobiT
gamosaxulebaSi) amis kompensacia arafuladi Semosavlebis xarjze xdeba. amave dros,
arafuladi Semosavlebi (da xarjebi) SedarebiT “koncentrirebulia” soflis
mosaxleobaSi. erTi Sinameurneobis saSualo mTliani Semosavalis maCvenebeli
soflad ufro maRalia, vidre qalaqad. amasTan, SinameurneobaTa saerTo xarjebis
maCvenebeli qalaqad ufro maRalia vidre soflad. is faqti, rom gamokvlevis
respodentTa Cvenebebi SemosavalTan dakavSirebiT bevrad Camouvardeba moxmarebis
maCveneblebs, imaze miuTiTebs, rom aralegalur saqmianobas sakmaod didi wili
ukavia
SinameurneobaTa
SemosavlebSi.
erTis
mxriv,
“soflis
meurneobaSi
TviTdasaqmebas” Tu gaviTvaliswinebT, bunebrivia, rom arafuladi Semosavali
soflad bevrad aRemateba arafulad Semosavals qalaqad. meores mxriv, gamokvlevis
Sedegad miRebuli maCveneblebis Tanaxmad, soflad SinameurneobaTa saSualo Tviuri
Semosavali, erT TviTdasaqmebulze gaangariSebiT, 9,1 lars Seadgens (an maTi
mTliani Semosavlis sul 5,3 procents), rac gviCvenebs, rom TviTdasaqmebas soflad
metismetad didi mniSvneloba eniWeba.
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1999 weli, #3
73
dasaqmeba, Semosavlebi da socialuri uzrunvelyofa
cxrili 7.4: SinameurneobaTa saSualo Tviuri Semosavlebi 1998 w.
(procenti)
Semosavlebi
qalaqad
daqiravebuli Sromidan
59.59
TviTdasaqmebidan
soflad
19.01
saSualod
40.85
32.61
9.11
21.76
soflis meurneobis produqciis gayidvidan
2.24
41.73
20.47
qonebidan (gaqiravebidan, procenti anabridan da sxva)
0.94
0.30
0.64
pensiebi, stipendiebi, daxmarebebi
9.61
9.06
9.36
ucxoeTidan miRebuli gzavnileba
4.94
3.18
4.13
axloblebisagan miRebuli fuli
8.38
3.11
5.95
fuladi Semosavlebi da transfertebi, sul
118.29
qonebis gayidva
fulis sesxeba an danazogis gamoyeneba
sxva fuladi saxsrebi, sul
fuladi saxsrebi, sul
arafuladi Semosavlebi
fuladi da arafuladi saxsrebi, sul
85.51
103.16
8.09
12.35
10.06
13.38
14.36
13.83
21.47
26.71
23.89
139.55
112.01
126.84
14.63
58.95
35.08
154.07
189.70
170.52
wyaro: statistikis saxelmwifo departamentis SinameurneobaTa gamokvleva
im SemTxvevaSic ki, Tu respodentTa pasuxebis uzustobas gaviTvaliswinebT,
ris gamoc Semosavlebis monacemebi naklebad sandoa, aSkara xdeba rom, xelfasze
momuSaveTa Semosavlebi, saSualod, 1998 wlis minimalur saarsebo doneebze bevrad
dabalia (Sesabamisad, qalaqad da soflad SinameurneobaTa saarsebo minimumis 28,5 da
9,1 procenti). SinameurneobaTa ver aRwevs minimalur saarsebo dones: saSualo
ojaxis mTliani Semosavali soflad saarsebo minimumis 81,7 procents, xolo qalaqad
- sul 73,6 procents Seadgens.
minimaluri saarsebo done
oficialuri minimaluri saarsebo done, romelsac ssd sistematurad aqveynebs,
eyrdnoba 2 500 kaloriis Semcvel samomxmareblo kalaTas erTi momuSavesaTvis da
gaangariSebulia saqarTvelos 6 mTavar qalaqSi moqmedi fasebis safuZvelze. amJamad,
minimaluri saarsebo donis gaangariSeba moxda Zveli sabWoTa epoqis droindel
meTodze dayrdnobiT, romelic SemoRebul iqna 1991 wels. 1996 wlis ivlisSi ssd-ma
wamoiwyo SinameurneobaTa gamokvleva7, romelic dResac mimdinareobs da romlis
mizania SinameurneobaTa biujetis Sesaxeb monacemTa Segroveba, raTa SesaZlebeli
gaxdes siRaribis maCvenebelTa gansazRvra da realuri minimaluri saarsebo doneebis
dasadgenad
saWiro
monacemTa
bazis
Seqmna.
dResdReobiT
xelTarsebuli
SinameurneobaTa gamokvlevis Sedegebi SesaZlebels xdis minimalur saarsebo doneTa
gaangariSebis meTodis SecvlasTan dakavSirebuli samuSaos dawyebas. am sakiTxis
ganxilva ukve ramodenime welia mimdinareobs da gadawyvetas saWiroebs vinaidan,
SinameurneobaTa moxmarebis struqtura da modelebi, am ukanaskneli wlebis
ganmavlobaSi, garkveul cvlilebebs ganicdidnen. 19 agvistos, mTavrobis sxdomaze
miRebuli
gadawyvetileba
“saarsebo
minimumis
gaangariSebis
meTodikaSi
cvlilebebis Setanisa da misi gadaangariSebis Sesaxeb” - ganxorcielebuli samuSaos
logikuri Sedegi iyo. dReisaTvis SemuSavebul iqna da amJamad ganxilvaSia
7
mimdinare SinameurneobaTa gamokvlevas msoflio
samsaxurTan TanamSromlobis gziT xorcieldeba.
74
banki
afinansebs
da
igi
kanadis
statistikur
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1998 weli, #3
dasaqmeba, Semosavlebi da socialuri uzrunvelyofa
prezidentis brZanebulebis proeqti “saarsebo minimumis gansazRvrisa da gamoyenebis
Sesaxeb”. ssd-s gaangariSebuli aqvs “alternatiuli” saarsebo minimumi8 sxvadasxva
meTodebze dayrdnobiT. Tumca, axali meTodebis gamoyenebamde, saarsebo minimumis
Sesaxeb 1997 wlis aprilSi miRebuli kanonis Sesabamisad, samomxmareblo kalaTis
Semadgenloba unda damtkicebul iqnas jandacvis saministros mier9, xolo axali
meTodis damtkiceba da SemoReba prezidentis brZanebulebis safuZvelze unda moxdes.
dResdReobiT, ssd agrZelebs minimaluri saarsebo doneebis gamoqveynebas im
meTodis safuZvelze, romelsac igi 1991 wlidan iyenebda. ssd–s monacemTa Tanaxmad,
1999 wlis meore kvartlis mdgomareobiT, minimaluri saarsebo doneebi Seadgenda: 120
lars erTi momuSavisTvis, 105,5 lars saSualo momxmareblisTvis da saSualod 209,3
lars - oTxsuliani ojaxisTvis rac saSualod wliuri zrdis 14,1 procents
Seadgens, xolo wina kvartlis bolosTan SedarebiT, 3,5 procentian klebas asaxavs.
(1999 wlis pirveli
kvartlis bolos, minimaluri saarsebo done, gasul welTan
SedarebiT, saSualod, 19,3 procentiT, xolo 1998 wlis pirvel kvartalTan SedarebiT
18,7 procentiT maRali iyo. es doneebi Sesabamisad Seadgendnen: 124,4 lars erTi
momuSavisTvis, 109,2 lars saSualo momxmareblisTvis da 216,5 lars oTxsuliani
ojaxisTvis). rogorc yovelTvis, minimaluri saarsebo done TbilisSi erovnul
saSualo doneze maRali iyo.
maSin
rodesac,
minimalur
saarsebo
doneebSi
momxdari
kvartaluri
cvlilebebi, Cveulebriv, fasebis sezonur cvlilebebs asaxaven, wliur monacemTa
Sedareba fasebSi da inflaciis doneSi momxdar zogad cvlilebebze miuTiTebs.
momdevno nax. 7.2 asaxavs laris kursis gaufasurebas, romelic 1998 wlis bolos
daiwyo da mTeli aprilis ganmavlobaSi grZeldeboda mis Semdgom matebamde.
(savaluto kursis cvlilebebi ix. meoTxe TavSi).
nax. 7.2: oficialuri
oficialuri minimaluri saarsebo done erovnul fasebze dayrdnobiT
250
saSualo momxmarebeli
oTxkaciani ojaxi
momuSave pirovneba
lari/mln kuponi
200
150
100
50
0
ian
apr ivl oqt ian- apr ivl oqt ian96
97
apr ivl oqt ian98
apr ivl oqt ian- apr ivl
99
wyaro: statistikis saxelmwifo departamentis monacemebi
SeniSvna: 1996 w. ivlisamde mxolod TbilisisTvis, ivlisis Semdeg saqarTvelosTvis 1995 w. seqtembridan larebSi
8
“alternatiuli” saarsebo minimumis Sesaxeb ufro vrceli informacia sem-is momdevno gamocemaSi
SegiZliaT ixiloT.
9
arCevnebis Semdeg – jamnrTelobis dacvisa da socialuri uzrunvelyofis saministro.
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1999 weli, #3
75
dasaqmeba, Semosavlebi da socialuri uzrunvelyofa
socialuri uzrunvelyofis sistem
sistema
a
miuxedavad imisa, rom 1996 wlidan miRweul iqna ekonomikis stabilizacia da
progresi im reformebis ganxorcielebaSi, romlebic miznad isaxavdnen socialuri
uzrunvelyofis sistemis efeqturobisa da mizanmimarTulobis gaumjobesebas, sistema
dResac ar warmoadgens Raribi mosaxleobis dacvis srulyofil meqanizms. mTeli
rigi miRebuli zomebis miuxedavad, romlebic mimarTuli iyo Zalze mwiri sabiujeto
resursebis mizanmimarTulobis gaumjobesebaze, sistema jerac ver axerxebs
pensionerTa moTxovnilebebis dakmayofilebas da siRatakis aRmofxvras. jer kidev
didi gzaa gasavleli, vidre sagadasaxado Semosavlebis Segrovebis meqanizmi
saTanadod daixveweba da uzrunvelyofs Tundac esoden mcire pensiebisa da metad
SezRuduli socialuri daxmarebebis droulad gacemas da maTi ganakveTebis gazrdis
SesaZleblobas. sapensio davalianebaTa gadaxda ki SesaZlebeli gaxdeba mxolod
xelfasebze dagrovili davalianebebis dafarvis Semdeg.
saxelmwifo socialuri daxmareba
saxelmwifo
socialuri
daxmarebis
programam,
romelmac
1998
wels
e.w. ojaxuri daxmarebis programa Secvala (igi, registrirebul umuSevarTa CaTvliT,
gaWirvebulTa
SedarebiT
farTo
jgufs
moicavda),
SemoRebisTanave
daiwyo
davalianebebis dagroveba da kvlavac Zalian arasistematur xasiaTs atarebs.
saojaxo daxmareba gauqmebul iqna im mizeziT, rom saxelmwifo biujeti mis
dafinansebas ver wvdeboda. amrigad, gadawyda socialuri daxmarebis mimRebTa
kriteriumis Secvla rac, erTis mxriv, xels Seuwyobs sabiujeto saxsrebis ufro
mizanmimarTulad
gamoyenebas
mosaxleobis
yvelaze
gaWirvebuli
nawilis
dasaxmareblad xolo, meores mxriv, daxmarebis drouli gacema ufro realuri
gaxdeba. saxelmwifo socialuri daxmareba mimarTulia ukiduresad gaWirvebul
ojaxTa mxolod erT kategoriaze: martoxela aramomuSave pensionerebze, romelTac
oficialuri marCenali ara hyavT da faqtobrivad, warmoadgens erTgvar damatebas,
romelsac xandazmulTa yvelaze daucveli nawili simbolur pensiebTan erTad
miiRebs10. 1999 wlis 29 ianvris prezidentis brZanebulebis Tanaxmad, saxelmwifo
socialuri daxmarebis odenoba erTsuliani ojaxisTvis 9 laridan 18 laramde
gaizarda da, Tuki 1998 wels orsuliani ojaxis TiToeul wevrs 7 lari, xolo sam
da met suliani ojaxis TiToeul wevrs 5 laris odenobis daxmareba unda mieRo –
dRes, aseTi ojaxebisTvis, aRniSnuli brZanebulebiT, gaTvaliswinebuli daxmarebis
odenoba 29 lars Seadgens. amave brZanebulebis Tanaxmad, am mizniT 1999 wlis
biujetSi dagegmili iyo 14,3 milioni laris gamoyofa. saojaxo daxmarebis saxiT, 1999
wlis pirvel kvartalSi gacemul iqna sul 2 milioni lari, rac dagegmilze bevrad
naklebia. mTavrobas dResac gaaCnia socialuri daxmarebis mimRebTa davalianeba
8 milioni laris odenobiT 1998 wlidan da kidev saojaxo daxmarebis davalianeba
1997 wlidan, romelic 7 milion lars aRemateba. Zvel davalianebas axali valebic
emateba. socialuri uzrunvelyofisa da dasaqmebis saministros monacemebiT, dRes
saxelmwifo socialuri daxmarebis mimRebTa ricxvi 56 kacs aRemateba (rac
pensionerTa sul 6,2 procents Seadgens).
10
1998 wlis dasawyisSi SemoRebul iqna agreTve sxva saxis socialuri daxmareba: gaWirvebuli
ojaxebisTvis (yoveli konkretuli SemTxvevis safuZvelze) gaTvaliswinebuli erTjeradi daxmareba,
romlis wliuri limiti ar aRemateba 60 lars ojaxze. socialuri uzrunvelyofisa da dasaqmebis
saministros monacemebiT, misi gacema Zalze iSviaTad xdeba.
76
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1998 weli, #3
dasaqmeba, Semosavlebi da socialuri uzrunvelyofa
iseT pirobebSi, rodesac faqtobrivad SeuZlebelia daxmarebis mimRebTa
dasadgenad Semosavlebis Semowmebis11 Catareba, logikuri iqneba daxmarebis
potenciur mimRebTa kategoriebis gansazRvra. saxelmwifo socialuri daxmarebis
mizanmimarTuli gamoyenebis SemTxvevaSi, RaribTa ojaxebis yvelaze daucveli
kategoriis dasaxmareblad mainc (rac, uRaribesi deciluri jgufis sul 12 procents
Seadgens), daxmarebis gacemis SesaZlebloba ufro realuri unda yofiliyo.
miuxedavad imisa, rom socialur daxmarebas 1999 wlis biujetSi prioritetuli
mniSvneloba mieniWa, aSkaraa, rom am daxmarebis gacema TandaTanobiT SeuZlebeli
xdeba. metad optimisturi iqneboda imis varaudi, rom xelfasebze da pensiebze
davalianebebiT damZimebuli saxelmwifo biujeti, romlis Sevseba mwiri sagadasaxado
Semosavlebis gamo ar xerxdeba,
momavalSi gawvdeba socialuri daxmarebis12
droulad gacemas.
umuSevarTa daxmareba
1999 wlis seqtembridan, prezidentis brZanebulebis Sesabamisad, umuSevrobis
daxmareba 1 lariT gaizarda da dRes standartuli Tviuri umuSevrobis Semweoba
Seadgens 14 lars umuSevrobis pirveli ori TvisTvis, 12 lars Semdgomi ori da
11 lars bolo ori TvisTvis. dRes-dReobiT, umuSevrobis daxmareba, faqtobrivad,
umuSevarTa minimalur Semweobas13 warmoadgens. es simboluri Tanxaa (TveSi
daaxloebiT 6,5 aSS dolaris eqvivalents), romlis gacema sistematurad gviandeba;
amasTan, am daxmarebis misaRebad rTuli oficialuri proceduris gavlaa saWiro.
Sesabamisad, registrirebuli umuSevrobis maCvenebeli naklebad asaxavs realur
suraTs, vinaidan SeniRbuli umuSevroba farTodaa gavrcelebuli. garda amisa,
moqmedi
kanonmdebloba
iTvaliswinebs
umuSevrobis
daxmarebis
gacemas
registrirebuli umuSevrobis mxolod pirveli eqvsi Tvis ganmavlobaSi. amitom,
umuSevrobis Semweoba erovnuli masStabiT mxolod 2 000 adamians eZleva, risTvisac
yovelTviurad 25 000 laria saWiro. umuSevrobis fondi, amasTan dakavSirebiT mudmiv
sirTuleebs ganicdis xelfasidan gadasaxadebis Segrovebis sakmaod dabali donis
gamo, rac, xelfasebze davalianebebis pirobebSi, sakmaod bunebrivia da imaze
miTumetes, rom igi ukve qronikul movlenaSi gadaizarda.
1999 wlis pirveli kvartlis bolos mdgomareobiT, umuSevrobis Semweobas
sul 1 976 kaci, anu registrirebul umuSevarTa 2 procenti, iRebda. viTareba,
faqtobrivad, ucvleli darCa da oficialurad Semweobis mimRebTa ricxvma kvlavac
2 000 kaci Seadgina anu, 1999 wlis meore kvartlis mdgomareobiT, mis wilad
registrirebul umuSevarTa sul 2 procenti modis.
11
Semosavlebis Semowmeba – aris meTodi, romelsac iyeneben imis dasadgenad aRemateba Tu ara ganacxadis
SemomtanTa an daxmarebis savaraudo mimRebTa Semosavlebi da saxsrebi garkveul dones.
12
Cveulebriv, es daxmareba Senatanebze dafuZnebuli ar aris da gaTvaliswinebulia maTTvis, visac sxva
saarsebo saSualeba ar gaaCnia.
13
umuSevrobis Semweoba aris daxmareba, romelic eZleva iZulebiT umuSevar pirebs; imaT, vinc arc erTi
saxis samuSaos ar asrulebs da gaTvaliswinebuli minimaluri periodis ganmavlobaSi monawileobda
umuSevarTa uzrunvelyofis sqemaSi. saqarTveloSi, umuSevrobis Semweoba agreTve ekuTvnis im pirebs, vinc
pirvelad daiwyo samuSaos Zebna. Semweobis miRebis yvela kandidatma unda gaiaros registracia, rogorc
umuSevarma.
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1999 weli, #3
77
dasaqmeba, Semosavlebi da socialuri uzrunvelyofa
sapensio sistema
sapensio sistemaSi mimdinare reformebis ganxorcieleba axlo momavalSi
miznad isaxavs ukiduresad SezRuduli resursebis ganawilebas SeZlebisdagvarad
13
efeqturad da samarTlianad; amasTan, saWiroa saxelmwifo pay as you go (PAYG)
sistemis gamtkiceba axali kerZo sqemebiT. amJamad, sapensio sistema PAYG-s
safuZvelze funqcionirebs da pensiebis gacema xdeba saxelmwifo gaerTianebuli
socialuri uzrunvelyofis fondidan, romelic dResdReobiT erTaderT sapensio
fonds warmoadgens da xandazmul pensionerTa udides nawils uzrunvelyobs
Tanabari dafiqsirebuli odenobis pensiebiT. fondis Sevseba xdeba xelfasis
dabegvridan14 Semosuli Tanxebis xarjze; garda amisa, gadasaxadebis mokrebis dabali
donisa da gadamxdelTa daumorCileblobis Sedegad (anu imis gamo, rom
gadamxdelebi cdiloben gverdi auaron gadasaxadebs), fondSi arsebuli garRvevebis
Sesavsebad iyeneben gadaricxvebs saxelmwifo biujetidanac. amJamad, sapensio sistema,
romelic mwvave finansur kriziss ganicdis, agrZelebs davalianebebis dagrovebas:
1998 wlis sapensio davalianeba 49 milion lars aRemateboda, xolo seqtembris
dasawyisis mdgomareobiT, mas 1999 wlidan kidev 26 milioni laris davalianeba
daemata.
saxelmwifo
biujetidan arasakmarisi odenobiT da arasistematurad
miRebuli gadaricxvebis gamo ar xerxdeba mwiri sagadasaxado bazis “Sevseba” da igi
yovelTvis bevrad Camouvardeba dagegmils. xelfasis davalianeba, garkveul wilad,
arTulebs xelfasidan gadasaxadebis Segrovebas.
rogorc yovelTvis, pensiebis miwodebis mxriv, SedarebiT ukeTesi mdgomareoba
aRiniSneba TbilisSi, foTsa da sxva ramodenime msxvil qalaqSi. agvistoSi, danarCeni
Tveebisgan gansxvavebiT, pensionerebma, droulad miiRes Tviuri pensia, ramac maTi
didi gakvirveba gamoiwvia. mTavrobas dagegmili hqonda gasuli wlis sapensio
davalianebis dafarva 1999 wlis mesame kvartlis bolomde. jerjerobiT es ar
momxdara.
13 sapensio sistema, romlis drosac wlis ganmavlobaSi pemsionerebisTvis pensiebis dafinanseba xdeba imave
wels momuSaveTa xelfasidan Segrovili gadasaxadebidan.
14
saxelmwifo socialuri uzrunvelyofis gaerTianebuli fondis (sgsuf) Semosavals Seadgenen muSakTa
xelfasidan gadasaxadebis ganakveTebi: sabiujeto organizaciebisTvis – nominaluri xelfasis 26 procenti,
sxva tipis damqiravebeli organizaciebisTvis – 27 procenti, xolo daqiravebuli muSakisTvis –
1 procenti.
78
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1998 weli, #3
dasaqmeba, Semosavlebi da socialuri uzrunvelyofa
cxrili 7.5:
saxelmwifo gaerTianebuli socialuri uzrunvelyofis fondis mier
pensiebis gadaxda (1999 w. I nax. )
1999 w. I nax.
gadaxdili
gadasaxdeli
erTi
kacis mier
daxmarebebis
Tanxa
raodenoba (aTasi lari ) saSualod
miRebuli
Tanxa
Sromis
omis veteranebis da invalidebis
omis veteranTa qvrivebis
socialuri
personaluri
sul pensiebi
750,410
66,743
13,447
69,289
6,432
906,3 21
43,631.1
38,743.0
811.5
347.0
530.0
84,062. 6
9.7
96.7
10.1
0.8
13.7
15. 5
wyaro: saxelmwifo gaerTianebuli socialuri uzrunvelyofis fondi
SeniSvna: Sromis pensiea aris pensia, romelic gaicema garkveuli wlebis muSaobis Semdeg, metwilad
65 wlamde. socialuri pensia gaiecema maTze, vinc sapensio asaks miaRwia. personaluri pensiea gaicema
gansakuTrebuli miRwevebisaTvis.
cxrilSi mocemuli pensionerTa saerTo raodenoba oficialurad registrirebulze odnav
maRalia, vinaidan igi aseve asaxavs 1998 wels gadaxdil wina periodis davalianebebs.
dResdReobiT, erTaderT sapensio sistemas pay-as-you-go sapensio saxelmwifo
sistema warmoadgens, romelic Tavis funqcias arc Tu ise warmatebiT asrulebs,
rogorc xandazmulTa socialuri dacvis sistema. igi pensionerTa udides nawils
Tanabari odenobis simboluri pensiebiT uzrunvelyobs (daaxloebiT 7,5 aSS dolaris
eqvivalenti). imis varaudi, rom davalianebebiT damZimebuli sapensio sistema SeZlebs
yvelasTvis sapensio ganakveTis gazrdas, iseTi ekonomikis pirobebSi, romelic aseTi
xasiaTdeba,
metismetad
ukiduresad
dabali
damokidebulebis
koeficientiT16
optimisturi iqneboda. aramomuSave pensionerTa, anu sapensio daxmarebis mimRebTa,
saerTo ricxvi 1999 wlis pirveli kvartlis bolosTvis 906,3 aTass Seadgenda, xolo
xelfasidan gadasaxadebis realur gadamxdelTa ricxvi, anu daqiravebul muSakTa
raodenoba - 743 aTass. es gadamxdelTa da daxmarebis mimRebTa Soris aramdgradi
1:1.2 Sefardebis amsaxvelia (sistema kargadaa dabalansebuli da qmediTunariania,
rodesac Sefardeba aris 3:1). amasTan dasaSvebia, rom xelfasidan gadasaxadebis
gadamxdelTa garkveuli wili gverds uvlis gadasaxadebis gadaxdas. laparakic ki
zedmetia, rom sazogadoebis mier gadasaxadebis gadaxdis saWiroebis gacnobierebisa
da
gadasaxadebis
mokrebis
gaumjobesebis mizniT, saWiroa samarTaldamcavi
meqanizmebis Semdgomi gaumjobeseba. rodesac xelfasis done dabalia da ar arsebobs
raime kavSiri mimdinare Senatanebsa da momaval upiratesobebs Soris, mosaxleobis
dasaqmebuli nawilisTvis gadasaxadebis gadasaxdelad saWiro stimuli ar arsebobs.
SedarebiT maRali sagadasaxado ganakveTi uaryofiTad moqmedebs gadasaxadebis
gadaxdaze: didi ganakveTis gamo sawarmoebi cdiloben Tavi aaridon gadasaxadebs.
kidev erTi problema, romlis winaSec dgas sapensio sistema warmodgenilia dabali
Canacvlebis koeficientiT17. saSualo pensia daqiravebul muSakTa saSualo Tviuri
xelfasis sul raRac 20 procents Seadgens.
dRes, Tviuri pensiebi (1998 wlis 1 noembridan, prezidentis brZanebulebis
Tanaxmad, pensiebi, iseve, rogorc sxva daxmarebebi da sabiujeto organizaciebis
xelfasebi 1 lariT gaizarda) Seadgens 14 lars xandazmulTa didi nawilisTvis, 18
lars omis veteranTa qvrivebisaTvis da 35-45 lars omis veteranTa da
invalidebisTvis. yoveli Tviuri pensiidan 1,8 lari pirdapir saqenergos ericxeba
eleqtroenergiis gadasaxadebis Segrovebis gaumjobesebis mizniT; Tumca, omis
16
17
pensionerTa ricxvis procentuli Sefardeba dasaqmebulTa ricxvTan.
saSualo pensiis Sefardeba saSualo xelfasTan.
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1999 weli, #3
79
dasaqmeba, Semosavlebi da socialuri uzrunvelyofa
veteranebi sargebloben SeRavaTiT da eleqtroenergiaze dawesebuli standartuli
tarifis mxolod 50 procents ixdian. maRalmTian raionebSi, 2000 wlis 1 ianvridan
dagegmilia sabiujeto organizaciebSi momuSaveTa pensiebis gaormageba (da aseve
xelfasebisac) da maRalmTian regionebSi mudmivad mcxovreb, an aranakleb 10 wlis
ganmavlobaSi momuSaveTa sapensio asakis Semcireba 5 wliT.
nax. 7.3: moxucebulobis pensia da sabiujeto organizaciis muSakis minimaluri
xelfasi rogorc minimaluri saarsebo
saarsebo donis procenti
25
20
minimaluri xelfasi
sabiujetoorganizacieb
Si
moxucebulobis pensia
%
15
10
5
0
ianv- apr
96
ivl oqt ianv- apr
96
ivl oqt ianv- apr
97
ivl oqt ianv- apr
98
ivl oqt ian99
apr
ivl
wyaro: statistikis saxelmwifo departamentis monacemebi
SeniSvna: 1996 w. ivlisamde mxolod TbilisisTvis, ivlisis Semdeg saqarTvelosTvis
dawyebul
iqna
damokidebulebis
dabal
koeficientTan
dakavSirebuli
problemebis mogvarebaze muSaoba: 1995 wels Sewyda pensiebis gacema momuSave
pensionerebze (es daaxloebiT, 65 000 adamiania, anu pensionerTa saerTo ricxvis
6,7 procenti), sapensio asaki gaizarda 60-dan 65 wlamde mamakacebisTvis, xolo 55-dan
60 wlamde qalebisTvis. miuxedavad imisa, rom miRebuli zomebis meSveobiT Semcirda
xandazmulebi pensiebs naklebi drois ganmavlobaSi Rebuloben da Sesabamisad,
pensiis mimRebTa ricxvic garkveulwilad Semcirda. im pirTa ricxvi vinc Senatanebs
ixdis ar izrdeba, vinaidan arsebul pirobebSi, samuSao Zalis gamokvlevis cifrebis
da araoficialuri informaciis mixedviT, 55 wlis asaks gadacilebulTa umetesoba
an umuSevaria (am asakSi, Statebis Semcirebis Sedegad samsaxuris dakargvis Semdeg
axali samsaxuris Sovna Znelia), anda TviTdasaqmebulTa kategorias miekuTvneba,
romelic sakuTari Tavis sarCenad sxvadasxva saxis, metwilad dabali anazRaurebis
saqmianobiT aris dakavebuli da xelfasidan gadasaxadebs ar ixdis.
1998 wels gatarebul iqna rigi RonisZiebebisa, romlebic miznad isaxavdnen
sapensio sistemis funqcionirebis gaumjobesebas (detaluri informaciisTvis ix.
sem-is wina gamocemebi – 1999 wlis #1 da 1999 wlis #2). socialuri uzrunvelyofisa
da dasaqmebis saministros pasuxismgebloba pensionerTa siebis Sedgenasa da
Sesworebaze, mTlianad daekisra saxelmwifo socialuri dacvis gaerTianebul
fonds, am siebze kontrolis ganxorcielebis gaumjobesebis mizniT. tenderSi
gamarjvebis
Semdeg,
pensiebis
miwodeba
mTlianad
safosto
banks
daevala.
gadasaxadebis Sesaxeb kanonis moTxovnaTa Sesrulebis da gadasaxadebis mogrovebis
gaumjobesebis
mizniT,
sgsuf-s
pasuxismgebloba
xelfasidan
gadasaxadebis
Segrovebaze saxelmwifo sagadasaxado inspeqcias gadaeca. Tumca, xelfasidan
80
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1998 weli, #3
dasaqmeba, Semosavlebi da socialuri uzrunvelyofa
gadasaxadebis Segrovebis ramdenadme mniSvnelovani gaumjobeseba, jerjerobiT, ar
SeiniSneba; amasTan, sapensio fondi (sgsuf) pensiebis gacemasTan dakavSirebiT mudmiv
sirTuleebs ganicdis, Tanac xelfasze davalianeba da biujetidan araregularuli
da arasakmarisi odenobiT gadaricxuli transfertebi ufro amZimebs arsebul
viTarebas.
matulobs fondis winaSe urCi gadamxdelebis davalianebebi, bevr SemTxvevaSi
amis mTavari mizezi daufinansebel xelfasebSi mdgomareobs. miuxedavad imisa, rom
fondma bevr aseT sawarmoze sasamarTloSi aRZruli saqmeebi moigo, arc erTi
maTgani gakotrebulad ar gamocxadebula. zogierTi aseTi sawarmo gaCerebulia da
muSakebs xelfass ar uxdis, radganac Zveli valebis dafarva ar SeuZlia da
cdilobs davalianebebi aRar daagrovos. arsebobs iseTi sawarmoebic, romlebmac
daiviwyes Zveli davalianebebi da Crdilovan ekonomikaSi agrZeleben muSaobas.
mTavroba
ganixilavs
Zveli
sagadasaxado
davalianebebis
restruqturizaciis
SesaZleblobas, romelic daexmareba aseT kompaniebs ganaaxlon muSaoba, rac maT
saSualebas miscems moipovon mogeba da dafaron Zveli davalianebebi.
dResdReobiT, SezRuduli sagadasaxado baza da maRali sagadasaxado
ganakveTebi aferxeben saxelmwifo sapensio sistemis muSaobas. sagadasaxado
Semosavali metwilad sabiujeto organizaciebidan da ramodenime
msxvili
mdgradobis misaRwevad saWiroa
kompaniidan Semodis. moqmedi PAYG sistemis
sagadasaxado bazis gazrda, xolo sagadasaxado ganakveTis Semcireba urCi
gadamxdelebisTvis SeiZleba erTgvari stimuli gaxdes da ubiZgos Crdilovan
ekonomikaSi gadasul sawarmoebs oficialurad gaaformon TavianTi saqmianoba.
prezidentis brZanebuleba iTvaliswinebs TviTdasaqmebulTa da kerZo seqtorSi
momuSaveTa xelfasebidan gadasaxadebis Segrovebis procedurebis SemoRebas. magram,
dResdReobiT, TviTdasaqmebulTagan gadasaxadebis mokrebis gamarTuli meqanizmebi ar
arsebobs, xolo TviTon TviTdasaqmebulebi ki gadasaxadebis gadaxdaSi ar arian
dainteresebulni. pensionerTa didi nawili soflis mosaxleobaze modis, romelic
fermerebisagan Sedgeba da xelfasidan gadasaxads ar ixdis. sasoflo-sameurneo
miwis mflobelTagan socialuri gadasaxadis Segrovebis SesaZlebloba agreTve
ganxilvis procesSia.
moqmedi saxelmwifo PAYG sistema damoukideblad ver axerxebs xandazmulTa
uzrunvelyofas Sesabamisi daxmarebiT. PAYG sistema solidarobis gadasaxadebis17
principzea dafuZnebuli da vinaidan, faqtobrivad, socialuri uzrunvelyofis
sistemis erT-erT elements warmoadgens, mas SeuZlia pensionerebi mxolod ZiriTadi
minimaluri pensiebiT uzrunvelyos. maTTvis, visac SesaZlebloba gaaCnia jer kidev
axalgazrdobaSi
izrunos
Tavis
momaval
pensiaze,
logikuri
iqneboda
mravalsafexuriani sistemis SemoReba, romelic uzrunvelyobs SesaZleblobaTa
nairsaxeobas da arCevanis saSualebas, Semosavlis droSi ganawilebis, momavalze
piradi pasuxismgeblobis amaRlebisa da investiciebisTvis saWiro Tanxis mopovebis
TvalsazrisiT.
17
savaldebulo gadasaxadi, romelic aranair specifikur upiratesobas ar aniWebs Tavad gadamxdels da
romlis gadaxdas socialuri uzrunvelyofis sistema sxva pensionerTa dasaxmareblad iTxxovs.
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1999 weli, #3
81
dasaqmeba, Semosavlebi da socialuri uzrunvelyofa
CanarTi 7.2
sapensio sistema: samsafexuriani modeli
msoflio banks gaaCnia sapensio reformis modeli, romelsac igi iyenebs, raTa
qveynebi daainteresos reformis gatarebaSi. msoflio bankis modeli sam safexurian
models warmoadgens:
pirveli safexuri
xelisufleba marTavs;
-
savaldebulo
PAYG
sistema,
romelsac
centraluri
meore safexuri - individualuri sapensio angariSebis savaldebulo sistema,
romelsac marTavs centraluri xelisufleba an kerZo sapensio fondebi;
mesame safexuri - individualuri sapensio angariSebis nebayoflobiTi sistema,
romelsac marTaven kerZo sapensio fondebi.
Semdgomi informacia safexurebis Sesaxeb
pirveli safexuri
PAYG sistema - Pay-as-you-go sapensio programebi mTels msoflioSi
xorcieldeba.
PAYG
sistemis
safuZvelze
mTavroba
muSakebisgan
agrovebs
gadasaxadebs pensionerTaTvis pensiebis gasacemad. sistema mdgrad sistemad iTvleba,
Tuki muSakTa Sesabamisi raodenoba sapensio valdebulebis dasafarad gadaixdis
gadasaxads, romlis ganakveTi damamZimebeli ar iqneba. es sistema momuSaveTa da
pensionerTa individualur sapensio angariSebs ar iTvaliswinebs; muSakis mier
Sesatani gadasaxadebis ganakveTi ar aris dafuZnebuli im ganakveTze, romelsac
konkretuli muSaki miiRebs pensiaze gasvlis Semdeg, xolo xandazmulTa pensiebi ar
aris dafuZnebuli konkretuli pensioneris mier Setanili gadasaxadebis odenobaze.
PAYG-is sistema gansazRvruli odenobis sapensio daxmarebis sistemaa. gansazRvruli
ganakveTis sapensio daxmarebis sistemebisTvis damaxasiaTebelia pensionerebisTvis
dabali risk-faqtori da amave dros dabali mogebac.
saxelmwifo pensia - saxelmwifo pensiebi aris mTavrobis mier gacemuli
pensiebi. pirebs da/an maT damqiravebel sawarmoebs saxelmwifo sapensio sistemaSi
SeaqvT Senatanebi, xolo saxelmwifo, Cveulebriv, Senatanebsa da pensiebs Soris
arsebul sxvaobas faravs.
gansazRvruli odenobis daxmareba - gansazRvruli odenobis daxmareba
warmoadgens erTgvar pirobas, rom pensioneri yovelTviurad miiRebs gansazRvruli
odenobis daxmarebas, romlis odenoba ar iqneba dafuZnebuli mis mier muSaobis
periodSi sapensio sistemaSi gadaricxuli Senatanebis odenobaze. gansazRvruli
odenobis
daxmarebis
sistemebi
Cveulebriv
PAYG
sistemebs
warmoadgenen.
gansazRvruli
odenobis
sapensio
daxmarebis
sistemisTvis
damaxasiaTebelia
pensionerisTvis dabali risk-faqtori da amave dros dabali mogebac.
82
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1998 weli, #3
dasaqmeba, Semosavlebi da socialuri uzrunvelyofa
meore safexuri
gansazRvruli odenobis Senatanebi - gansazRvruli odenobis Senatanebi
gulisxmobs iseT pensiebs, romlebic dafuZnebulia muSakis mier sapensio angariSze
gadaricxuli piradi Senatanebis odenobaze. pensiebis gaangariSeba xdeba muSakis
mier gaRebuli Tanxisa da am Tanxis dabandebis Sedegad miRebuli mogebis
safuZvelze. am SemTxvevaSi muSakebisTvis risk-faqtori ufro maRalia, magram maTi
sapensio angariSebis dabandebis xarjze miRebuli mogebac SedarebiT didia. sxva
sityvebiT rom iTqvas, es sapensio sistemebi ufro did riskTan aris dakavSirebuli,
magram Cveulebriv ufro did mogebasac iTvaliswineben. imisaTvis, rom muSakebs
mTlianad ar daawves pasuxismgebloba gansazRvruli Senatanebis sistemebiT
gaTvaliswinebul
risk-faqtorTan
dakavSirebiT,
mTavrobam
unda
SeimuSaos
sagarantio pirobebi aseTi riskis Sesamcireblad.
mesame safexuri
kerZo sapensio fondebi - kerZo sapensio programebis privatizacia sapensio
reformis gatarebasTan dakavSirebuli saqmianobis erT-erT amocanas warmoadgens.
kerZo sapensio fondebi gulisxmobs kerZo kompaniebs, romlebic agroveben Senatanebs
muSakebisgan, abandeben Semosul Tanxas da yoveli muSakisTvis individualur
angariSs xsnian. Semdgom, pensiaze gasvlis, gardacvalebis an invalidobis
SemTxvevaSi (qveyanaSi moqmedi kanonmdeblobis Sesabamisad) es fondebi uxdian am
muSakebs maT mier gaRebul SenatanTa Tanxas, am SenatanTa dabandebis xarjze
miRebul mogebasTan erTad. kerZo fondebs Cveulebriv centraluri xelisuflebis
samsaxuri ganagebs da maT unda daicvan fulis dabandebasTan, angariSis mflobelTa
(muSakTa) winaSe angariSgebasa da pensiebis gadaxdasTan dakavSirebuli wesebi.
muSakebs SeuZliaT sapensio saxsrebis dabandeba nebismier kerZo kompaniaSi, romelic
aseT sapensio programebs sTavazobs. zog qveyanaSi kerZo sapensio fondebSi
investiciebis Setanaze sagadasaxado privilegiebia dawesebuli.
wyaro: kerZo sapensio reforma, bulgareTi, http://www. socialsector.net
dReisaTvis ukve miRebul iqna garkveuli zomebi, romlebic miznad isaxavdnen
arsebuli sapensio sistemis mravalsafexuriani sapensio sistemiT Canacvlebas, xolo
PAYG-s sistema unda SenarCundes pirveli safexuris saxiT, romelic iTvaliswinebs
xandazmulTa uzrunvelyofas socialuri dacvis sistemiT. meore safexuri, romelic
nebayoflobiT kerZo sqemebisagan Sedgeba, SemoRebul iqneba maTTvis, visac survili
da SesaZlebloba gaaCnia pensiisTvis meti danazogebi gamoyos, vidre amas
saxelmwifo
sapensio
sistema
sTavazobs.
Tumca
kerZo
sapensio
fondebis
dasafuZneblad
saWiroa
Sesabamisad
ganviTarebuli
finansuri
bazari
da
samarTlebrivi garemo. 1998 wlis 30 oqtombers parlamentma SemoiRo kanoni
“arasaxelmwifo sapensio uzrunvelyofis Sesaxeb” rasac, dekembris miwuruls
“fasiani qaRaldebis Sesaxeb” kanonis damtkiceba mohyva. SemuSavebulia agreTve
kanonproeqtebi “saxelmwifo socialuri dazRvevis Sesaxeb” da “pensiebis Sesaxeb”;
pirveli maTgani mTavrobas gadaeca gansaxilvelad parlamentSi dagzavnamde. am
kanonebis ZalaSi Seyvanas garkveuli dro dasWirdeba vinaidan, imisaTvis, raTa
mravalsafexuriani sapensio sistema qmediTunariani gaxdes mTeli samarTlebrivi
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1999 weli, #3
83
dasaqmeba, Semosavlebi da socialuri uzrunvelyofa
bazis Camoyalibebaa saWiro. varaudoben, rom ucxoursa da adgilobriv kompaniebs
Soris gamocxaddeba tenderi erTobliv kerZo sapensio sadazRvevo kompaniaTa
dafuZnebaze.
PAYG sistema SenarCunebuli iqneba mravalsafexuriani sapensio sistemis
savaldebulo
nawilis
saxiT.
vinaidan,
mTavroba
gaagrZelebs
xelfasidan
gadasaxedebis Segrovebas momavalSi pensionerTaTvis daxmarebebis gacemis mizniT,
finansur mdgomareobas, dReisaTvis arsebuli sapensio pirobebis TvalsazrisiT,
ufro metad damZimeba
ar emuqreba. Tu gaviTvaliswinebT SinameurneobaTa
Semosavlebis dabal dones da im dros, romelic kerZo pensiebis sazogadoebaSi
damkvidrebas dasWirdeba, imis prognozireba, Tu ramdeni adamiani dauWers mxars
kerZo sapensio struqturebs axlo momavlSi, Zalian rTulia. Tumca ueWvelia, rom es
safuZvels Cauyris momavalSi ufro qmediTunariani struqturebis SemoRebas.
84
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1998 weli, #3
kalendari
ianvari
4
5
6
8
8–15
8–15
11
19
19
20
25
25–
25–26
26
28
privatizacia / eleqtroenergia. saxelmwifo qonebis marTvis saministrosTan
1998 wlis 21 dekembers xelmowerili xelSekrulebis Sesabamisad, amerikulma
kompaniam daiwyo “Telasis” marTva.
daxmareba. 6.3 mln amerikuli dolarze meti Rirebulebis mqone medikamentebis
didi partia, Camotanil iqna aSS-dan humanitaruli daxmarebis saxiT.
energoresursebi / navTobi. sufsis navTob terminalze dasrulda mTavari
samSeneblo samuSaoebi. terminali mzadaa navTobis misaRebad.
energoresursebi / navTobi. adreuli kaspiis navTobi Camovida samgoris
navTobis kompaniaSi.
privatizacia / gazi. saxelmwifo qonebis marTvis saministrom gaauqma
“Tbilgazze” gamarTuli tenderis Sedegebi, radgan gamarjvebulma erToblivma
kompaniam “intergazma” ar Seasrula Tavisi valdebulebebi. gamocxadebul
iqneba axali tenderi.
warmoeba / sasmelebi. kompaniam “koka-kola boTlers jorjia” daiwyo gaziani,
mineraluri wylis “bonakva” Camosxma.
infrastruqtura / transporti. rogorc transportis ministrma ganacxada
preskonferenciaze, sufsaSi amoqmeddeba sazRvao portis xelisufleba.
socialuri uzrunvelyofis qseli. saqarTveloSi muSaobas iwyebs pirveli
sapensio dazRvevis kompania.
mmarTveloba / finansebi. TbilisSi aTdRiani vizitiT Camovida saerTaSoriso
savaluto fondis misia, romelic Seiswavlis saqarTvelos finansTa da
ekonomikis saministroebis, sagadasaxado da sabaJo departamentebis muSaobas
struqturul
gardaqmnaTa
gafarToebuli
dafinansebis
meqanizmiT
gaTvaliswinebuli kreditis Semdgomi tranSis gamoyofis mizniT.
mmarTveloba. saparlamento sesiam ganixila kanoni “miwis saxelmwifo
registraciisaTvis saWiro mosakrebelTa Sesaxeb”.
privatizacia / telekomunikaciebi. saqarTvelos satelekomunikacio seqtoris
finansuri sabWos wevris statusis misaRebad, gamocxadebulia tenderi.
kontaqtebi / biznesi. TbilisSi Catarda qarTveli da italieli biznesmenebis
samdRiani Sexvedra. ganxilul iqna Semdgomi ekonomikuri TanamSromlobis
sakiTxebi.
navTobi. saqarTvelos prezidentma miiRo britanuli kompaniis “ramko enerji”
menejerebi. Sexvedraze ganixiles kompaniis Sesrulebuli samuSaoebi da
momavali gegmebi navTobis moZiebaSi.
mmarTveloba. msoflio bankTan xelmoweril iqna ori xelSekruleba –
industriuli sawarmoebis restruqturizacia (20 mln aSS dolari) da Savi
zRvis dacva (3,5 mln aSS dolari).
Tebervali
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1999 weli, #3
85
kalendari
5–12
8
12–
12–19
12–
12–19
13
15
19
22
22
23
23
23
24
24
25
26
86
privatizacia / telekomunikaciebi. saqarTvelos saxelmwifo qonebis marTvisa
da fostisa da kavSirgabmulobis ministrebma gaakeTes gancxadeba saqarTvelos
telekomunikaciebis momavali privatizaciis Sesaxeb.
finansebi / sabanko saqme. TBC-bankma Tavisi filiali gaxsna quTaisSi.
energoresursebi / navTobi. Sevronis prezidentma, riCard mackem, ganacxada,
rom kompanias gadawyvetili aqvs gazardos saqarTveloze gamavali Tengizis
navTobis moculoba.
energoresursebi
transkavkasiuri
navTobsadenis
mSeneblobis
/
gazi.
saerTaSoriso tenderSi, saqarTvelos teritoria wilad xvda amerikul
konsorciums.
infrastruqtura / navTobi. warmatebiT dasrulda dasavleTis gzis
navTobsadenis proeqtis sanapiro saSualebaTa samontaJo samuSaoebi
energoresursebi / eleqtroenergia. saqarTvelos prezidentis brZanebis
Sesabamisad, cxinvalis hidroenergocentri gadaeca municipalur sawarmos
“Tbilwyalkanali”.
finansebi / savaluto birJa. USAID-m Seajama TbilisSi savaluto birJis
gaxsnasTan dakavSirebuli tenderis saboloo maCveneblebi. mxolod or
monawiles – “saqarTvelos savaluto birJa” da “koniunqturis Seswavlis
centri” – Soris, gamarjveba pirvels xvda wilad.
infrastruqtura / kavSirgabmuloba. telekomunikaciis seqtoris ganviTarebis
proeqti da investorTa mozidvis strategia damtkicebul iqna saprezidento
dekretiT.
infrastruqtura
dasrulda
sangaCal-sufsis
navTobsadenis
/
navTobi.
mSenebloba.
mmarTveloba
/
finansebi.
saqarTvelos
saxelmwifo
ministri,
vaJa
lorTqifaniZe, vaSingtonSi Sexvda msoflio bankis oficialur pirebs.
Sexvedrisas ganixiles ekonomiuri situacia da msoflio bankisa da
saerTaSoriso
savaluto
fondis
programebis
danergvis
sakiTxebi
saqarTveloSi.
turizmi. israelis maRalkvalificirebulma eqspertebma turizmis biznesSi
ganaxorcieles saqarTveloSi turizmis mimdinare mdgomareobisa da misi
ganviTarebis perspeqtivebis winaswari Seswavla. eqspertTa muSaoba daafinansa
israelis sagareo saqmeTa saministrom.
statistika / sawvavi. wlis dasawyisidan saqarTveloSi importirebul iqna 10
900 tona benzini da 13 800 tona dizelis sawvavi.
privatizacia. USAID –s eqspertebma, msoflio bankis mier SerCeuli 19 sawarmos
privatizaciis mimdinareobis Semowmebis mizniT, daiwyes muSaoba saxelmwifo
qonebis marTvis saministroSi.
energoresursebi / navTobi. prezidenti SevardnaZe Sexvda daviT vudvords,
azerbaijanis navTobis saerTaSoriso kompaniis prezidents. Sexvedrisas
ganixiles kaspiis navTobis transportirebis sakiTxi saqarTveloze gamaval,
e.w. dasavleTis gza.
privatizacia / energoresursebi. saqarTvelos energosistemis muSakebis
kongresis
monawileebma
gailaSqres
saqarTvelos
energoseqtoris
privatizaciis winaaRmdeg.
mmarTveloba. prezidenti SevardnaZe, gaemgzavra TurqeTs, oficialuri
vizitiT. prezident demirelTan Sexvedrisas ganxilul iqna didi ekonomikuri
proeqtis (Turqmenuli gazis transportireba, yarsi-axalqalaqi mTavari
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1999 weli, #3
kalendari
sadenis mSenebloba, baTumis aeroportis rekonstruqcia da
baTumi samanqano gzis mSenebloba) ganxorcielebis perspeqtiva.
baqo-Tbilisi-
marti
1
3
4
5–12
9–10
11
12–
12–19
12–
12–19
12–
12–19
17
18–
18–19
20
23–
23–26
24–
24–25
30
gadasaxadebi. saaqcizo markebis SemoReba Tambaqosa da alkoholur saqonelze,
romelic gansazRvruli iyo 1 martisaTvis, momavlisTvis gadaido.
energoresursebi / eleqtroenergia. sawvavis ukmarisobis gamo Tbilsresis sami
eleqtro bloki gaCerda TbilisSi.
mmarTveloba.
prezidenti
SevardnaZe
oTxdRiani
oficialuri
vizitiT
imyofeboda iaponiaSi. prezidentisa da iaponiis premier ministris,
keiZo
obutis, Sexvedrisas ganxilul iqna or qveyanas Soris TanamSromlobis
gafarToeba didi abreSumis gzis proeqtis ganviTarebis mizniT.
energoresursebi / navTobi. sarTiWalis navTobgadamamuSavebeli qarxnis
amerikelma partniorebma ganacxades, rom daSlian danadgarebs da waiReben
saxlSi. mizezad asaxeleben Zalian maRal, 60%-ian, saaqcizo gadasaxads.
mrgvali magida Temaze: “BSEC XXI saukunis mijnaze” gaimarTa TbilisSi. masSi
monawileobas iRebda 80 eqsperti. ganxilul iqna organizaciis mTavari
ekonomikuri mimarTulebebi da misi politikuri ganviTareba.
soflis meurneoba / sakvebi. soflis meurneobisa da kvebis produqtebis
damuSavebis saministrom daamtkica saxelmwifo programa “Hazelnut”. programa
savaraudod Seexeba potenciur saeqsporto saqonels,
romelzec didi
moTxovnaa evropul bazarze.
daxmareba / finansebi. evrokomisiis gadawyvetilebiT saqarTvelosaTvis
gamoiyofa 4 milioni evros odenobis granti, qveynis sakvebi produqtiT
uzrunvelyofisa da saxelmwifo biujetis daxmarebis mizniT.
sagareo vaWroba. JenevaSi gaimarTa saqarTvelos mso-Si gawevrianebasTan
dakavSirebul
molaparakebebis
Semdegi
raundi.
umTavresad
ganixiles
saqarTvelos msoflio bazrebze Sesvlis pirobebi.
sabaJo. saqarTvelos sabaJos modernizebasTan dakavSirebuli tenderi eqvs
monawilesTan dasrulda. gamarjvebuli gamovlindeba saqarTvelos finansTa
saministros mier 1999 wlis 1 maiss.
infrastruqtura / navTobi. sufsasa da foTSi Catarda sufsis terminalisa da
foTis saborne gadasasvlelis gaxsnis oficialuri ceremoniali, romelsac
daeswrnen saqarTvelos, azerbaijanisa da ukrainis prezidentebi, aSS-s
oficialur pirebTan erTad.
borjomSi gaimarTa BSEC – is samuSao jgufis Sexvedra sagangebo situaciebis
sakiTxebTan dakavSirebiT. Sexvedra daxurul kars miRma gaimarTa.
biznesi. italiuri kompaniis “Grandi Molini” direqtorma, serjio ramam, ganacxada,
rom apirebs saqarTvelos datovebas, radgan purproduqtebisa da fqvilis
ukanono importi iwvevs am produqtebis kanonieri importiorebis daqcevas.
“Expo-Georgia” – s sagamofeno centrSi gaimarTa meore saerTaSoriso gamofena.
infrastruqtura / navsadgurebi. foTSi Catarda Savi zRvis navsadgurebis
pirveli konferencia.
privatizacia / madani. erToblivi sawarmos “WiaTurmanganumis” wilis
umravlesobis
mosapoveblad
gamarTuli
xelmeore
tenderi
uSedegod
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1999 weli, #3
87
kalendari
damTavrda. sawarmos wilis 75%-ze dadebulma simbolurma fasmac (20 000 aSS
dolari) ki ver SeZlo investorebis mozidva.
aprili
1
5
14
15
16
16
17
88
vaWroba / gadasaxadebi. ZalaSi Sevida saaqcizo niSnebi Tambaqosa da
alkoholur sasmelebze, sigaretis importiorebis da alkoholuri sasmelebis
mwarmoebelTa mxridan gaweuli winaaRmdegobis miuxedavad.
Semosavlebi.
informacia
saxelmwifo
biujetSi
Semosavlebis
Sesaxeb
gaurkveveli rCeba. Tavis tradiciul radiointerviuSi prezidentma SevardnaZem
ganacxada, rom mTavrobam mkveTrad Seamcira biujeti pirvel kvartalSi.
amasTanave, parlamentis sabiujeto samsaxuris Sesabamisad, Semosavlebi 18,8
procentiT naklebi iqna mokrebili dagegmilTan SedarebiT. finansTa ministrma
daviT onofriSvilma ganacxada, rom sagadasaxado departamentma gegma
Seasrula, maSin rodesac sabaJo Semosavlebis mokreba dagegmilze 25 milioni
lariT iyo naklebi.
soflis meurneoba / gadasaxadebi. delegatebi glexTa 130 sakredito
kavSiridan Seikribnen pirvel kongresze sadac maT moiTxoves mTavrobis mier
soflis meurneobis seqtorSi SemoRebuli dRg-s 20-procentiani ganakveTis
gauqmeba. soflis meurneobisa da kvebis ministrma bakur guluam ganacxada, rom
qarTvel fermerebs damatebiTi gadasaxadebis gadaxda mZime tvirTad daawveba.
parlamenti. parlamentma miiRo gadawyvetileba 1,192 saxelmwifos kuTvnilebaSi
myofi sawarmos erTobliv kompaniebad, an SezRuduli pasuxismgeblobis
firmebad gadakeTebis Sesaxeb 1999 wlis 1 ivnisamde. am mizniT, Setanil iqna
Sesworebebi kanonSi mewarmeobis Sesaxeb, rac krZalavs 1 ivnisamde
saxelmwifos sakuTrebaSi myof sawarmoebze sesxebis gacemas.
privatizacia.
saxelmwifo
qonebis
marTvis
saministro
miiRebs
axal
ganacxadebs “qarTlis” Tambaqos qarxanaze gamocxadebul tenderze, vinaidan
amerikulma kompaniam “kompasma”, romelmac iyida erToblivi sawarmo “qarTlis”
sakontrolo paketi da romelic valdebuli iyo aqciebSi gadaexada 615 aTasi
amerikuli dolari, ver SeZlo saboloo Tanxis gadaxda. myidvels unda
daefara aqciebis saerTo Rirebulebis 51 procenti 30
kalendaruli dRis
ganmavlobaSi, xolo darCenili 49 procenti - 1999 wlis 1 oqtombrisaTvis. sul
erToblivi sawarmo “qarTlis” mier gamoSvebuli aqciebis mTlianma Tanxam
Seadgina 81 1637 amerikuli dolari 1 aqciaze 1 dolaris nominaluri
RirebulebiT. sawyisi gasayidi fasi iyo 410 000 aSS dolari. auqcionis gaxsna
dainiSna 1999 wlis 4 ivniss.
sabaJo. oretapiani tenderi saqarTvelos sabaJos ucxoeli menejeris vakansiaze
moigo britanulma kompania ITS-ma. ITS-i ganaxorcielebs sabaJos marTvas ori
wlis ganmavlobaSi da valdebulebas iRebs sabaJo Semosavlebis 50 procentiT
gazrdaze pirvel wels da 20-30 procentiT momdevno wlebSi.
navTobi. baqo-sufsis navTobsadeni oficialurad Sevida eqspluataciaSi.
sufsis
dasaxlebasTan
axlos
mdebare
navTobis
terminalTan
Sedga
navTobsadenis formaluri gaxsnis ceremonia saqarTvelos, azerbaijanis,
ukrainis prezidentebis, ALOC-is, GIOC-is, SOCAR-is menejerebis, samarTlebrivi
da aRmasrulebeli organoebis maRali Tanamdebobis pirebisa da saqarTveloSi
diplomatiuri misiebis xelmZRvanelebis monawileobiT.
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1999 weli, #3
kalendari
17
infrastruqtura. saqarTvelos, azerbaijanis, ukrainis prezidentebma da
evrogaerTianebis warmomadgenlebma monawileoba miiRes q. foTis sarkinigzo
saborne terminalis gaxsnis ceremoniaSi, romelic akavSirebs saqarTvelos,
ukrainasa da bulgareTs. sami qveynis transportis ministrebi apireben
ormxrivi xelSekrulebis xelmoweras saborne kavSirebis Sesaxeb.
daxmareba / eleqtroenergia. donori qveynebis warmomadgenlebi Seikribnen
saxelmwifo qonebis marTvis saministroSi gamarTul Sexvedraze “saqarTvelos
eleqtroenergiis sabiTumo bazris xelSewyobis” Sesaxeb proeqtis finansuri
daxmarebis Taobaze, rac gulisxmobs maRali Zabvis gadamcemi xazebis
reabilitacias,
kavSirebis
gaumjobesebas,
bazris
institucionalur
Camoyalibebasa da kontrols.
privatizacia / eleqtroenergia. qonebis marTvis saministrom gamoacxada
tenderi
dasavleT
da
aRmosavleT
saqarTvelos
saxelmwifo
eleqtro-gamanawilebeli kompaniebis sawesdebo kapitalis 75-80 procentis
Sesyidvaze. gamarjvebuli iZens uflebas marTos kompania 25 wlis manZilze.
tenderSi monawileTa ganacxadebis sia 30 maiss gamoqveyndeba.
saerTaSoriso
urTierTobebi
/
politika.
prezidentma
SevardnaZem
strasburgSi monawileoba miiRo saqarTvelos evrosabWoSi ormocdameerTe
wevrad miRebasTan dakavSirebiT gamarTul ceremoniaSi.
fuli. Tbilisis bankTaSorisma birJam daafiqsira aSS dolarze moTxovnis
dacema: mag. 28 aprils ar iyo moTxovna gasayidad gamotanil 301 aTas aSS
dolarze, rac laris yvelaze mniSvnelovan stimulirebas warmoadgenda wlis
ganmavlobaSi.
21
22
26
28
maisi
3
3
4
5
4-7
biujeti. saburTalos raionis sagadasaxado inspeqciam pirvelma atexa gangaSi
municipaluri biujetidan fuladi saxsrebis gadinebasTan dakavSirebiT. jemal
burkiaSvilma, Tbilisis qalaqis sabWos auditis komisiis Tavmjdomarem
ganmarta, rom finansurma Ziebam migviyvana dRg gadasaxadebidan 70 aTasi laris
ukanonod miTvisebis faqtamde. mogvianebiT, mTawmindis raionis sagadasaxado
inspeqciam gaakeTa gancxadeba msgavsi miTvisebis Sesaxeb 80 aTasi laris
odenobiT. Tanxebis miTvisebaSi gareuli yvela firma Tbilisis gareTaa
daregistrirebuli.
warmoeba. rusTavis azotma ganaaxla sasuqebis warmoeba, romlis xarisxi
savsebiT Seesabameba standartebiT gaTvaliswinebul moTxovnebs.
warmoeba.
pur-produqtebis
mwarmoebelTa
kavSiris
mier
mowyobil
preskonferenciaze
puris
msxvilma
qarxnebma
moiTxoves
fiqsirebuli
gadasaxadis daweseba puris mwarmoebeli yvela sawarmosaTvis, im mizeziT, rom
isini ver uweven konkurencias mcire sacxobebis “dampingur” fasebs.
biznesi. qarTul-germanuli mesame biznes forumi gaimarTa Tbilisis
mTawmindis biznes-klubSi. mxareebma ganixiles sakiTxebi TbilisSi 13 maiss
“mikrokreditbankis”
gaxsnis
garSemo,
romelic
samomavlod
gegmavs
mikro-kreditebis gacemas mcire da saSualo sawarmoebis mxardaWeris mizniT.
politika / regionebi. giorgi cincqilaZe dainiSna aWaris avtonomiuri
respublikis mTavrobis Tavmjdomared. daviT jafariZe dainiSna ministrTa
sabWos Tavmjdomaris moadgilis movaleobis Semsruleblad.
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1999 weli, #3
89
kalendari
7
9-11
12
1818-20
1919-20
2727-28
30
regionebi. Cexi eqspertebis jgufi, urbanizaciisa da mSeneblobis ministris, bn m. Cxenkelis meTaurobiT ewvia tyibuls, regionSi qvanaxSiris warmoebis
aRorZinebis mizniT.
politika / biznesi. Tbiliss oficialuri vizitiT ewvia saberZneTis
prezidenti konstantine stepanapolusi. misi vizitis pirvel dRes man gaxsna
“msoflio elinisturi sabWos” mier daarsebuli samedicino diagnostikuri
centri “hipokrates poliklinika”.
parlamenti.
saqarTvelos
parlamentma
moaxdina
uzbekeTTan
dadebuli
xelSekrulebis ratifikacia, investiciebis ormxrivi xelSewyobis Sesaxeb.
turizmi. saqarTvelos delegaciam monawileoba miiRo rumineTSi gamarTul
saerTaSoriso
konferenciaSi
saxelwodebiT
“investiciebi
turizmis
sferoSi”. sainvesticio programam saqarTveloSi turizmis ganviTarebis
Sesaxeb garkveuli interesi gamoiwvia monawileTa Soris.
ekonomika. TbilisSi gaimarTa mso-s pirveli regionuli seminari samxreT
kavkasiis qveynebisaTvis. seminaris monawileebma ganixiles kavkasiis sami qveynis
- saqarTvelos, somxeTisa da azerbaijanis mso-Si gawevrianebis perspeqtivebi
da upiratesobebi.
infrastruqtura / rkinigza. TbilisSi gaimarTa damoukidebeli qveynebis
rkinigzis transportis sabWos XXIV sesia. sxva sakiTxebTan erTad,
monawileebi SeTanxmdnen 15 qveynisaTvis rkinigzis sainformacio-kompiuteruli
qselis programis SemuSavebaze.
energetika / mrewveloba. saxelmwifo ministris - v. lorTqifaniZis mier
gamarTul samuSao Sexvedraze ganixiles problemebi mniSvnelovan strategiul
obieqtTan, JinvalhesTan dakavSirebiT, romelic realurad dgas gvirabis
dangrevis
saSiSroebis
winaSe.
specialistebis
mier
Sefasebuli
sareabilitacio proeqtis mixedviT 65 milioni aSS dolaria saWiro.
ivnisi
1- 2
1
2
4
4-11
90
saqarTvelos ekonomikuri mimarTulebebi. TbilisSi gaimarTa GEPLAC-is
saqarTvelos ekonomikuri mimarTulebebis mier organizebuli ekonomikuri
mimarTulebebis pirveli regionuli seminari. ekonomikuri mimarTulebebis
mimoxilvebi ibeWdeba dsT-s cxra saxelmwifoSi: saqarTvelo, somxeTi,
azerbaijani, ruseTi, ukraina, moldaveTi, belorusia, yazaxeTi da uzbekeTi.
seminars yvela proeqtis warmomadgeneli daeswro.
gadasaxadebi.
saxelmwifo
sagadasaxado
departaments
warudgines
USAID/barencis jgufis mier SemuSavebuli programa gadamxdelTa sabuRaltro
kompiuteruli sistemis Sesaxeb. aSS-s mTavroba apirebs 7-8 milioni aSS
dolaris gamoyofas saqarTveloSi sagadasaxado reformebis gagrZelebis
mizniT.
mTavroba / naosnoba. samTavrobo sxdomaze xelaxla ganixiles saqarTvelos
sanaosnos krizisidan gamoyvanis gzebi.
xelfasebi. 4-wliani intervalis Semdeg prezidentma gamosca brZanebuleba
minimaluri xelfasis Sesaxeb. brZanebulebis Tanaxmad minimaluri xelfasi
TveSi 20 laris odenobiT ganisazRvra.
energetika. eleqtroenergiis mrewvelobis reabilitaciis mizniT, msoflio
bankis pirveli proeqtis dasruleba dagegmilia 2000 wlis 30 ivnisisaTvis,
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1999 weli, #3
kalendari
9
10
12
14
15
18
1818-25
2424-25
25
30
amasTanave, msoflio bankma ukve daiwyo energetikis sferoSi meore (25 milioni
aSS dolaris Rirebulebis) proeqtis ganxorcielebis perspeqtivebze muSaoba.
dafinanseba savaraudod ganawildeba KfW (germania), OECF (iaponia) da USAID
(aSS) Soris.
finansuri
daxmareba.
evrogaerTianebam
saqarTvelos
biujetisaTvis
gankuTvnili kvebis programis CarCoebSi, grantis saxiT gamoyo 4 milioni evro
(daaxloebiT 8 milioni lari). saqarTvelom ianvarSi ukve miiRo 6 milioni
evro. grantiT gaTvaliswinebuli mTliani Tanxa 16 milion evros Seadgens.
energetika
/
investiciebi.
programa
“energia-4”-is
dasrulebisTanave
gamarjvebulad gamocxadda “simensi”, erT-erTi kompania tenderSi monawile
sami saerTaSoriso kompaniidan. germaniis mTavrobam am programisaTvis KfW-dan
gamoyo 14,5 milioni germanuli marka.
soflis meurneoba. ganaxlda da eqspluataciaSi gaeSva zekaris wylis sacavi
Sida qarTlis regionSi. oficialuri gaxsnis ceremonias daeswrnen soflis
meurneobisa da kvebis saministros warmomadgenlebi, parlamentis wevrebi da
sxva oficialuri pirebi saqarTvelosa da oseTis mxridan.
energetika
/
mrewveloba.
udidesi
qarTuli
Termoeleqtrosadguris
terminalis
TanamSromlebma
moawyes
saprotesto
aqcia
xelfasebis
dagvianebasTan dakavSirebiT.
vaWroba. evrogaerTianebam akrZala frinvelisa da xorcis produqtebis
importi
safrangeTidan
da
holandiidan,
am
qveynebSi
belgiidan
eqsportirebuli saqonlisa da frinvelis sakvebis gamoyenebis gamo.
infrastruqtura.
infrastruqtura. q. foTis merma da iaponuri kompaniis “micubiSis” direqtorma
xeli
moaweres
xelSekrulebas
q.
foTis
savaWro
sazRvao
portis
modernizaciisaTvis gamoyofili 65 aSS dolaris Rirebulebis proeqtze.
eleqtroenergia / tarifebi. AES/USAID-s seminari mieZRvna saqarTvelos
eleqtroenergiis sabiTumo bazris Camoyalibebis sakiTxs. jeims elisonma,
AES Telasis komerciulma direqtorma ganacxada, rom saxelmwifo kompania
“saqenergodan” miRebuli energiis fasis srulad dafarvis mizniT saWiroa 20
ivnisidan daiwyos eleqtroenergiaze
gadasaxadebis mokreba axali tarifis
mixedviT (9 TeTri erT kvt-sT-ze.).
energetika / gazi. rusTavis gaziT momarageba, romelic Sewyda ianvarSi
rusTavis azotsa (ZiriTadi momxmarebeli) da gazis momwodebels Soris
arsebuli uTanxmoebis gamo, ganaxlda Semdegi pirobebis safuZvelze: dawesda
fiqsirebuli tarifi 3 laris odenobiT ojaxis TiToeul wevrze da 24 TeTris
odenobiT erT kubur metrze gazis mricxvelis momxmareblisaTvis.
energetika / investiciebi. Seraton metexSi 14 qveynis msxvili energetikuli
kompaniebis
warmomadgenlebi
daeswrnen
saerTaSoriso
konferencias “saqarTvelos hidroenergetikuli potenciali”. konferenciaze ganixiles
saqarTveloSi hidroenergiis sferoSi investiciebis mozidvis SesaZleblobebi.
soflis
zestafonis
regionSi
erTdRiani
vizitis
dros,
meurneoba.
prezidentma
SevardnaZem
200
adgilobriv
fermers
gadasca
miwis
daregistrirebuli
sertifikatebi.
1999
wlis
16
maisis
prezidentis
brZanebulebis
Tanaxmad
miwaze
sakuTrebis
uflebis
registracia
savaldebuloa da Tavisufalia gadasaxadebisagan.
soflis meurneoba. iaponurma saerTaSoriso korporaciam gamoacxada tenderi
saqarTveloSi mosavlis aRebisaTvis saWiro kombainebiT momaragebisaTvis.
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1999 weli, #3
91
kalendari
ivlisi
1- 2
7
8
12
20
23
2323-30
28
92
infrastruqtura. TbilisSi Sedga Savi zRvis evropuli satransporto zonis
ganviTarebis sakiTxebTan dakavSirebuli administraciuli komitetis pirveli
sxdoma.
mmarTveloba / Semosavlebi. prezidentma SevardnaZem saerTaSoriso savaluto
fondis didi xnis moTxovnis Sesabamisad, gamosca brZanebuleba sagadasaxado
CaTvlebis akrZalvis Sesaxeb, Semosavlebidan fuladi saxsrebis gadinebisa da
korufciis Tavidan acilebis mizniT. brZanebuleba 20 ivliss unda Sevides
ZalaSi. zogierTi eqspertis azriT es gamoiwvevs sagadasaxado Semosavlebis
Semcirebas.
finansebi / saxelmwifo biujeti. mTavrobam miiRo gadawyvetileba saxelmwifos
1999 wlis biujetidan 16 milionis odenobiT xarjebis sekvestris Taobaze.
Tavdapirvelad biujetis sekvestri dagegmili iyo 50-60 milionis farglebSi.
navTobi. BP AMOCO-s mier daqiravebulsma supertankerma - "Lucky Sailors" datova
sufsa da gaemarTa triestisken, romelic kaspiis zRvis erTi milioni barelis
navTobiT iyo datvirTuli.
privatizacia
/
energetika.
saxelmwifo
qonebis
marTvis
saministrom
gamoacxada saerTaSoriso tenderi damatebiT energo uwyebebze. tenderSi
monawile saqarTvelos energetikis generaciisa da ganawilebis kompaniebi, sami
lotiT unda gaiyidos. upiratesoba aqvs “Tbilsress”. 20 agvistos iwureba
ganacxadebis wardgenis bolo vada.
vaWroba
navTobproduqtebze
saaqcizo
gadasaxadis
/
gadasaxadebi.
60 procentidan 80 procentamde awevis gamo, fasebi benzinze 20 procentiT
gaizarda.
investiciebi / sabaJo. sabaJo departamentSi Sedga saqarTvelos mTavrobasa da
britanul kompania ITS-s Soris samwliani kontraqtis oficialuri gaformebis
ceremonia. xelSekrulebis Sesabamisad ITS-i valdebulia ganaxorcielos sabaJo
momsaxureoba saqarTvelos sazRvrebze da saqonlis gadazidvebis kontroli,
aseve uzrunvelyos pirvel wels sabaJo gadasaxadebis Semosavlebis 50
procentiT, xolo momdevno wlebSi 20 procentiT gazrda.
finansebi / daxmareba. saerTaSoriso savaluto fondis direqtorTa sabWos
gadawyvetilebis Sesabamisad, saqarTvelo dauyovnebliv miiRebs struqturul
kreditiT
gardaqmnaTa
gafarToebuli
dafinansebis
meqanizmis
(ESAF)
gaTvaliswinebul Semdeg tranSs. 46 milioni aSS dolaris krediti gamoiyo
saqarTvelos erovnuli bankis rezervebis gazrdis mizniT. prezidentma
SevardnaZem orSabaTs, Tavis tradiciul interviuSi, aRniSna, rom es
gadawyvetileba
TavisTavad
gulisxmobs,
msoflio
bankis
programiT
gaTvaliswinebuli, 85 milioni aSS dolaris gamoyofas. uaxloes momavalSi
mosalodnelia SAC-III-is (20 milioni aSS dolari) pirveli tranSisa da
energomrewvelobis struqturuli gardaqmnis programiT gaTvaliswinebuli
pirveli tranSis (12 milioni aSS dolari) miReba. Semdgomi tranSi,
32,5 milioni aSS dolaris odenobiT, dekemberSi ganxorcieldeba, xolo mesame
da saboloo tranSi - 2000 wlis martSi.
saerTaSoriso urTierTobebi. saqarTvelos delegacia, romelsac saqarTvelos
mso-Si gawevrianebis samTavrobo komisiis Tavmjdomare - m. ukleba - uZRveboda
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1999 weli, #3
kalendari
Cavida JenevaSi, samuSao jgufis mesame formalur Sexvedraze monawileobis
misaRebad.
soflis meurneoba. saqarTvelom xeli moawera or samTavrobaTaSoriso
xelSekrulebas aSS-Tan: erTi, 70 tona xorblis importis Sesaxeb, xolo meore,
5 milioni aSS dolaris marcvleuliT momaragebis Sesaxeb.
finansebi. finansTa saministrom gaakeTa gancxadeba biujetis Seusruleblobis
Sesaxeb; biujeti Sesrulda mxolod 90 procentiT, vinaidan sabiujeto
Semosavlebi dagegmilze 35,5 milioni lariT naklebi iyo.
ekonomika.
Sida
qarTlis
regionSi,
ZiriTadad
ruseTidan
Semosuli
kontrabanduli gadazidvebis Tavidan acilebis mizniT, mTavrobam miiRo
gadawyvetileba cxinvalis sabaJo gamSvebi punqtis gauqmebis Sesaxeb 1999 wlis
1 agvistodan.
29
30
agvisto
2- 4
3- 5
13
1313-20
17
18
19
23
25
26
politika / ekonomika. saqarTvelos saxelmwifo ministri - vaJa lorTqifaniZe moskovs
ewvia
ruseT-saqarTvelos
samTavrobo
komitetis
ekonomikuri
TanamSromlobis mesame sesiaSi monawileobis mizniT.
saerTaSoriso urTierTobebi. mrewvelobisa da kulturis sxvadasxva sferoSi
TanamSromlobis ganviTarebisa da perspeqtivebis ganxilvis mizniT, TbilisSi
Camovida CineTis savaWro-ekonomikuri delegacia.
portebi / saerTaSoriso
saerTaSoriso xelSekrulebebi. GIMSCO (saqarTvelos saerTaSoriso
sanaosno komunikaciebi) mzadaa xeli moaweros 30 milioni aSS dolaris
Rirebulebis
sakredito
xelSekrulebas.
guram
dolbaia
- GIMSCO-s
generaluri direqtori - gaemgzavra londons kreditis pirobebze da
mmarTveli kompaniis Columbia Shipmanagement-Tan TanamSromlobis Taobaze
molaparakebebis gamarTvis mizniT.
mrewveloba / soflis meurneoba. “martin bauerma” daiwyo ori saxis maRali
xarisxis Cais “saqarTvelos Taigulisa” da “saqarTvelos varskvlavis”
warmoeba. parlamentma daamtkica Cais mrewvelobis ganviTarebis xuTwliani
programa, romelic 40 milioni laris investiciis meSveobiT gazrdis Cais
mosavals jer 21,3 procentiT, xolo 2003 wlisTvis - 35 000 tonamde weliwadSi.
finansebi. saqarTvelos erovnulma bankma da Tbsb-m xeli moaweres saerTo
xelSekrulebas
saqarTveloSi
saxelmwifo
fasiani
qaRaldebis
bazris
ganviTarebis Sesaxeb.
fuli/finansebi. finansTa saministrom ganaaxla saxazino Tamasuqebis emisia.
28 dReSi moxda 500 aTasi laris saxazino Tamasuqis gamoSveba.
cxovrebis
cxovrebis standartebi. mTavrobis sxdomaze miRebul iqna gadawyvetileba
“saarsebo minimumis gaangariSebis meTodikaSi cvlilebebis Setanisa da misi
gadaangariSebis Sesaxeb”.
sabaJo. britanuli kompania ITS-i oficialurad Seudga movaleobebis
Sesrulebas saqarTvelos sabaJoebze; maT Soris sarfis sabaJozec, aWaris
xelisuflebis winaaRmdegobis miuxedavad.
mmarTveloba / warmoeba. mTavrobis sxdomaze miRebul iqna gadawyvetileba 1999
wlis 10 oqtombridan uaqcizo ludis gayidvis akrZalvis Sesaxeb.
mrewveloba. Cexuri da slovakuri kompaniebi apireben 200 milionamde aSS
dolaris
odenobis
investiciebis
dabandebas
saqarTvelos
qvanaxSiris
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1999 weli, #3
93
kalendari
mrewvelobaSi.
sainvesticio
programiT
gaTvaliswinebulia
erToblivi
sawarmos “tyibulnaxSiris” sakontrolo paketis investorebisaTvis gadacema,
250 megavati simZlavris Termoeleqtrosadguris aSeneba da qvanaxSiris
sabadoebis teqnikuri SesaZleblobebis reabilitacia.
94
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi - 1999 weli, #3
ekonomikuri glosariumi
absoluturi upiratesoba
(Absolute advantage)
qveynis unari awarmoos ufro meti saqoneli vidre
sxva
qveyana
awarmoebs
resursebis
igive
moculobisas (ix. fardobiTi upiratesoba)
arasruli dasaqmeba
(Under-employment)
ekonomikuri
situacia,
rodesac
miwodeba aWarbebs masze moTxovnas
auTsaideri (bankis)
(Outsider)
ara-insaideri
aqcia
(Share, Stock )
saxsrebis mopovebis mizniT saaqcio sazogadoebis
mier gamoSvebuli grZelvadiani fasiani qaRaldi.
aqciis myidveli gadaxdili fulis sanacvlod
xdeba kompaniis sruluflebiani TanamesakuTre,
anu monawileobs mis marTvasa da mogebaSi. (ix.
fasiani
qaRaldebi,
obligacia,
saxazino
valdebuleba)
muSaxelis
SeniSvna: zogierT qveyanaSi, magaliTad did britaneTSi,
sityva stock gansxvavdeba mniSvnelobiT sityva share-sagan, da
aRniSnavs
kompaniis
an
saxelmwifos
mier
gamoSvebul
grZelvadian sasesxo valdebulebas.
balansis aRricxvis furceli balansi
(Balance sheet)
dokumenti, romelic asaxavs firmis aqtivebisa da
valdebulebebis moculobas da struqturas.
biujeturi SezRudva
(Budget constraint)
xarjebis
SezRudva
gamowveuli
sxvadasxva
mizeziT, magaliTad, Semosavlebis simciriT.
gadasaxadebi
(Taxes)
begara dawesebuli saxelmwifos mier kerZo
pirebis an sawarmoebis Semosavalze an mogebaze
(pirdapiri gadasaxadi), saqonlis gamoyenebze an
momsaxurebiT sargeblobaze (iribi gadasaxadi) da
qonebaze.
saqarTveloSi arsebuli ZiriTadi
gadasaxadebia:
1. sawarmos mogebaze gadasaxadi (Profit tax);
2. kerZo
Semosavalze
gadasaxadi
pirebis
(Personal income tax);
3. damatebul Rirebulebaze gadasaxadi _ dRg
misi bazaa iuridiuli Tu
(Value Added Tax).
fizikuri pirebis mier Seqmnili damatebuli
Rirebuleba
_
sxvaoba
saqonlis
an
momsaxurebis sarealizacio fassa da mis
warmoebasa da mowodebasTan dakavSirebuli
saqarTvelos ekonomiis mimarTulebebi _ 1999 weli, #3
95
ekonomikuri glosariumi
materialur xarjebisa;
4. sabaJo gadasaxadi (Customs duties) _ saxelmwifo
biujetSi savaldebulo Senatani saqarTvelos
sabaJo
sazRvarze
saqonlis
gadaadgilebisaTvis;
5. aqcizi (Excise) _ garkveuli saxis saqonlis
moxmarebaze
iribi
gadasaxadi,
romelic
CarTulia am saqonlis fasSi;
6. gadasaxadebi xelfasebis fondidan (Payroll
taxes) _ specialuri saxelmwifo fondebis
(jandacvis,
socuzrunvelyofis
da
a.S.)
mosakrebeli, romlis gadaxda damqiraveblisa
da muSakis mier xdeba sawarmos xelfasebis
fondidan, fiqsirebuli ganakveTiT.
(ix. sagadasaxado baza)
gamoSveba, warmoebis moculoba
moculoba
(Output)
saqoneli da momsaxureba warmoebuli garkveuli
periodis ganmavlobaSi.
depoziti
(Deposit)
kerZo piris an sawarmos angariSi komerciul
bankSi, romelzedac momxmarebels SeuZlia fulis
an Cekebis ganTavseba da maTi gamotana bankis
winaswar gafrTxilebis pirobiT.
deflatori (mSp
(mSpmSp-is deflatori)
deflatori)
(Deflator - GDP deflator)
fasebis indeqsi, romelic warmoadgens garkveul
wels
gamoSvebuli
saqonlis
Rirebulebis
fardobas sabaziso wlis fasebSi gamosaxul
RirebulebasTan. mSp-is deflatori gansazRvravs
damokidebulebas
nominalur
da
realur
(sabaziso wlis) mSp-s Soris.
deflacia
(Deflation)
fasebis saerTo donis daweva. (ix. inflacia)
ekonomikuri zrda
(Economic growth)
realuri gamoSvebis zrda.
erovnuli angariSebi
(National accounts)
drois garkveul periodSi (rogorc wesi, erTi
wlis
ganmavlobaSi),
erovnuli
ekonomikis
amsaxveli statistikuri monacemebis erToblioba.
kerZod, erovnuli angariSebi asaxaven qveyanaSi
warmoebuli saqonlisa da momsaxurebis mTlian
moculobas da qveynis ekonomikuri aqtiurobis
indikators warmoadgenen.
valdebuleba (pasivi )
vali;
96
pirovnebis
an
sawarmos
gankargvaSi
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi _ 1999 weli, #3
ekonomikuri glosariumi
(Liability)
arsebuli saxsrebi da qoneba, romelzedac sxva
mxares garkveuli pretenzia SeiZleba gaaCndes.
qveynis valutis sxva qveynis valutaSi gamosaxuli
fasi, romelic dadgenilia am valutebis realuri
msyidvelobiTi unaris gaTvaliswinebiT.
valutis gamyareba (kursis zrda )
(Appreciation)
savaluto bazarze
valutis dacema)
valutis
valutis dacema (kursis dacema )
(Depreciation)
savaluto
bazarze
valutis
valutebTan SedarebiT.
fasis
zrda.
gaiafeba
(ix.
sxva
SeniSvna: ekonomikur literaturaSi sityvas “Depreciation’
SeiZleba hqondes sxva mniSvnelobac _ cveTa, cveTis
sabuRaltro asaxva, amortizacia.
investicia (kapitaldabandeba )
(Investment)
1. fizikuri qonebis, magaliTad qarxnis, manqanadanadgarebis, SesaZenad gaweuli xarji. (realuri
investicia)
2.
fasiani
qaRaldebis,
magaliTad
aqciebis,
SesaZenad gaweuli xarji. (finansuri investicia)
SeniSvna: realuri investicia qmnis axal aqtivebs, e. i. zrdis
qveynis sawarmoo potencials; maSin rodesac finansuri
investicia, ubralod, aqtivebis flobis uflebis gadacemaa.
insaideri (bankis )
(Insider)
bankis administraciuli muSaki an aqcioneri, misi
ojaxis wevri an masTan saqmiani interesebiT
dakavSirebuli piri. (sapir. - auTsaideri)
inteleqtualuri
inteleqtualuri kapitali
(Human capital)
saerTo codna romelic gamoiyeneba warmoebaSi.
investiciebs inteleqtualuri kapitalis gazrdaSi, anu sxvadasxva saxis gamokvlevebSi, Sedegad
sdevs
axali,
teqnikurad
gaumjobesebuli
produqciis warmoeba da ekonomikis efeqturobis
zrda.
intervencia
(Intervention)
ama Tu im ekonomikuri subieqtis erTjeradi
intensiuri zemoqmedeba bazarze.
magaliTad
erovnuli bankis mier ucxouri valutis gayidvis
mkveTri gazrda.
inflacia
(Inflation)
fasebis saerTo donis aweva. (ix. deflacia)
kalaTa
(Basket)
ama Tu im sidideTa kompleqti, nakrebi, mag.:
1. samomxmareblo kalaTa _ pirobiTi momxmareb-
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi _ 1999 weli, #3
97
ekonomikuri glosariumi
lis mier moxmarebuli saqonlisa da misTvis
gaweuli momsaxurebis erToblioba;
2. savaluto kalaTa _ sxvadasxva qveynis valutis
ama Tu im wesiT Seqmnili nakrebi (ECU _ ekiu,
evropuli savaluto erTeuli; SDR _ sesxebis
specialuri ufleba; PPS _ msyidvelobiTi
unaris standarti).
kapitaldabandeba
(Investment)
ix. investicia.
kapitali
(Capital)
warmoebis
materialuri
(fabrikebi,
ofisebi,
manqana-danadgarebi) da aramaterialuri (“nou-hau”)
saSualebebis erToblioba.
kapitalis dena
(Capital flight)
fondebis moZraoba adgilobriv ekonomikasa da
gare samyaros Soris, dakavSirebuli fasiani
qaRaldebis
an
fizikuri
aqtivebis
yidvagayidvasTan da saerTaSoriso sesxebTan.
kapitaluri angariSi
(Capital account)
1. sagadamxdelo balansis nawili, romelic aRwers grZelvadiani aqtivebis yidva-gayidvasTan da
kerZo seqtoris sesxebTan dakavSirebul saxsrebis
moZraobas (ix. mimdinare angariSi)
2. erovnuli
angariSebis
nawili,
romelic
moicavs mTavrobis mier saxelmwifo infrastruqturis sferoSi (gzebi, skolebi, saavadmyofoebi)
gaweul xarjebs da kerZo seqtoris realur
investiciebs.
likviduri aqtivebi (bankis )
(Liquid assets)
fuladi aqtivebi romlebic advilad SeiZleba
iqnas gamoyenebuli
angariSsworebisTvis: oqro,
bankis fuladi saxsrebi salaroSi (larebi da
ucxouri valuta), sakorespondento angariSebi
erovnul da ucxour valutaSi (maT Soris
sazRvargareTac),
savaldebulo
rezervebis
angariSze arsebuli saxsrebi (Tu isini sakredito
auqcionze nayidi kreditis uzrunvelyofas ar
waroadgenen).
lorencis mrudi
(Lorenz curve)
raime
sididis,
magaliTad
Semosavlebis,
ganawilebis amsaxveli mrudi.
diagonalsa da lorencis mruds Soris moqceuli
farTobis Sefardebas diagonalis qvemoT moqceul
farTobTan ewodeba jinis (Gini) koeficienti. igi
warmoadgens ganawilebis araTanabrobis sazoms da
icvleba nolidan (Tanabari ganawileba) erTamde
(absoluturad araTanabari ganawileba).
98
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi _ 1999 weli, #3
ekonomikuri glosariumi
M0
sxvanairad _ “viwro fuli”. monetarul TeoriaSi
fuladi
maragis
erT-erTi
sazomi
(fuladi
agregati), romelic moicavs fuladi aqtivebis
yvelaze likvidur nawils _ bankebis gareT
arsebul naRd fuls. (ar moicavs im naRd fuls,
romelic rezervebis saxiT komerciuli bankebis
sacavebSi inaxeba).
M2
sxvanairad _ “farTo fuli”, moicavs M0-sa da komerciul
bankebSi
arsebul
arasabanko
da
arasaxelmwifo depozitebs adgilobriv valutaSi.
ganisazRvreba rogorc fuli, romelic, garkveuli
periodis amowurvis Semdeg, SeiZleba gamoyenebul
iqnas angariSsworebisTvis.
M3
aseve, xSirad moixsenieba rogorc “farTo fuli”;
moicavs M2-sa da mosaxleobis ucxour valutaSi
denominirebul anabrebs komerciul bankebSi.
makroekonomika
(Macroeconomics)
ekonomikuri
mecnierebis
nawili,
romelic
swavlobs ekonomikas rogorc erT mTlians da
cdilobs daadginos fundamenturi ekonomikuri
cnebebis _ warmoebisa da dasaqmebis donis,
fasebis saerTo donis ganmsazRvreli ZiriTadi
faqtorebi.
materialuri aqtivebi (bankis )
(Fixed assets)
Senoba-nagebobani, sameurneo inventari da maTze
gaweuli kapitaluri danaxarjebi
meoradi kapitali (bankis )
(Secondary capital)
materialuri
aqtivebis
gadafasebis
nawili,
miznobrivi fondebi, saimedo sesxebis SesaZlo
danakargebis gaTvaliswinebiT Seqmnili rezervebi.
(ix. pirveladi kapitali)
mikroekonomika
(Microeconomics)
ekonomikuri
mecnierebis
nawili,
romelic
swavlobs momxmareblebisa da firmebis qmedebas;
aanalizebs sawarmoo faqtorebis, saqonlisa da
momsaxurebis sabazro fasebsa da moculobas.
agreTve,
ganixilavs
SezRuduli
ekonomikuri
resursebis ganawilebis efeqturobas.
mimdinare angariSi
(Current account)
1. drois garkveul monakveTSi (rogorc wesi,
erTi
wlis
ganmavlobaSi)
qveynis
danarCen
msofliosTan
sasaqonlo
(xiluli)
da
samomsaxureo
(uxilavi)
vaWrobis
amsaxveli
angariSi. (ix. sagadamxdelo balansi; savaWro
balansi)
2. bankSi
fizikuri
piris
Tu
kompaniis
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi _ 1999 weli, #3
99
ekonomikuri glosariumi
moTxovnamde angariSi.
mimdinare aqtivebi (bankis )
(Current assets)
likviduri aqtivebi da bankis mier dafarvis erT
Tvemde vadiT gacemuli sesxebi.
agreTve bankis
sxva moTxovnebi dafarvis erT Tvemde vadiT.
moTxovnebi
(Claims)
finansuri
aqtivebi,
saxeldobr
gacemuli
kreditebi, saxazino da komerciuli Tamasuqebi.
monetaruli politika
(Monetary policy)
ix. fuladi politika.
mwarmoebelTa fasebis indeqsi _
mfi
(Producer price index - PPI)
indeqsi romelic asaxavs adgilobrivi mwarmoeblebis mier sakuTar produqciaze dadebuli
fasebis
donis
saSualo
cvlilebas.
(ix.
samomxmareblo fasebis indeqsi)
mep - mTliani erovnuli produqti
(GNP)
drois garkveul monakveTSi (rogorc wesi, erTi
wlis
ganmavlobaSi)
qveynis
mSp-sa
da
sazRvargareTidan miRebuli wminda Semosavlis
jami.
mSp - mTliani
mTliani Sida produqti
(GDP)
drois garkveul monakveTSi, (rogorc wesi, erTi
wlis ganmavlobaSi) adgilobrivad warmoebuli
saqonlisa da gaweuli momsaxurebis jamuri
fuladi Rirebuleba. (ix. erovnuli angariSebi)
nominaluri
(Nominal)
gazomili mimdinare fasebSi, inflaciis gauTvaliswineblad. (ix. realuri)
obligacia
(Bond)
rogorc wesi, mTavrobis an komerciuli organizaciis mier, sesxis aRebis mizniT gamoSvebuli,
myari saprocento ganakveTis mqone, grZelvadiani
fasiani qaRaldi. (ix. aqcia, saxazino Tamasuqi).
pirveladi
pirveladi kapitali (bankis )
(Primary capital)
aqciebis realizaciidan miRebuli kapitali, kapitaluri
rezervebi
(ganawilebuli
mogebis
nawili, romelic gankuTvnilia gauTvaliswinebeli zaralis dasafaravad), gaunawilebeli mogeba.
(ix. meoradi kapitali)
realuri
(Real)
gazomili namdvil (sabaziso wlis fasebTan
Sesadar) fasebSi, inflaciis gaTvaliswinebiT.
sagadasaxdelo balansi
(Balance of payments)
drois garkveul monakveTSi, (rogorc wesi, erTi
wlis ganmavlobaSi) qveynis danarCen msofliosTan
savaWro da safinanso urTierTobis amsaxveli
100
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi _ 1999 weli, #3
ekonomikuri glosariumi
angariSi. igi Sedgeba ori ZiriTadi nawilisagan:
mimdinare angariSi da kapitaluri angariSi.
sagadasaxado baza
(Tax base)
mTliani fuladi fondi romelic eqvemdebareba
gadasaxadebis gadaxdas. magaliTad, saSemosavlo
gadasaxadis baza aris am gadasaxads daqvemdebarebuli mTliani Semosavlebi, xolo mogebis gadasaxadis baza aris yvela im mogebis jami, romelic
am gadasaxads eqvemdebareba.
sagadasaxado fardoba
(Tax wedge)
Tanafardoba damqiraveblis mier gaweuli mTliani
xarjebisa daqiravebulis mier miRebul wminda
xelfasis odenobasTan.
savaWro balansi
(Balance of trade)
drois garkveul monakveTSi, (rogorc wesi, erTi
wlis ganmavlobaSi) danarCen msofliosTan qveynis
sasaqonlo (xiluli) vaWrobis amsaxveli angariSi.
(ix. sagadamxdelo balansi; mimdinare angariSi).
savaldebulo rezervebi
(Reserve requirements)
komerciuli bankebis saerTo aqtivebSi, rezervebis
savaldebulo proporcia, romelsac centraluri
banki
awesebs.
es
Tanxebi
uzrunvelyofen
momxmareblebis
yoveldRiuri
moTxovnilebis
dakmayofilebas da zRudaven kreditebis gacemas.
saqarTveloSi komerciuli bankebis es rezervebi
inaxeba seb-Si.
sakorespondento angariSebi
(Correspondent accounts)
bankebis angariSebi sxva bankebSi, romlebic
gamoiyeneba
klientTa
saxeliT
bankTaSoris
angariSsworebaSi. maTi moculoba damokidebulia
saangariSsworebo
sistemis
moqnilobaze
da
bankebis survilze gascen sesxi.
samomxmareblo fasebis indeqsi _
sfi
(Consumer price index - CPI)
inflaciis sazomi indeqsi, romelic warmoadgens
samomxmareblo saqonlis da momsaxurebis fiqsirebuli
kalaTis
nominaluri
Rirebulebis
fardobas amave kalaTis sabaziso wlis fasebSi
gamosaxul RirebulebasTan.
samuSao Zala
(Labour)
rogorc fizikuri (magaliTaT, manqanis awyoba),
ise
inteleqtualuri
(magaliTad,
maragis
aRricxvis
sistemis
Seqmna)
Sromis
SenaZeni
sawarmoo procesSi.
saprocento ganakveTi
(Interest rate)
msesxeblis mier kreditorisTvis ZiriTadi valis
garda gadasaxdeli Tanxa, gamoxatuli ZiriTadi
valis procentebSi; fuladi resursebis gadacemis
sabazro fasi.
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi _ 1999 weli, #3
101
ekonomikuri glosariumi
sarezervo fuli
(Reserve money)
aseve moixsenieba rogorc fulis baza an “Zlieri
saxazino Tamasuqi (valdebuleba )
(Treasury bill)
finansTa saministros an centraluri bankis mier
gamoSvebuli,
gansazRvruli
saprocento
ganakveTis
mqone,
moklevadiani
(erT
welze
naklebi) fasiani qaRaldi, romelic warmoadgens
mTavrobis mier Tamasuqis mflobelisagan sesxis
aRebis damamtkicebel sabuTs. saxazino Tamasuqi
erT-erTi
instrumentia,
romlis
meSveobiTac
centraluri
banki
akontrolebs
mimoqcevaSi
arsebuli fulis moculobas. (ix. obligacia)
socialuri uzrunvelyofis
sistema
(Social Safety Net)
socialurad
naklebad
uzrunvelyofili
fenebisTvis _ mcireSemosavliani ojaxebisTvis,
umuSevrebisTvis, pensionerebisTvis, invalidebisTvis, martoxela mSoblebisTvis da a.S. daxmarebis
aRmoCenis sistema.
savaluto rezervebi
(Foreign currency (exchange) reserves)
ucxouri valutisa da oqros maragi, romelic
gamoiyeneba sagadamxdelo balansis deficitis
Sesavsebad.
sterilizacia
(Sterilisation)
ama Tu im eknomikuri RonisZiebis Tanmdevi
arasasurveli
efeqtis
gabaTileba
sxva
ekonomikuri RonisZiebiT. magaliTad, samTavrobo
dakreditebis gazrdis Sedegad fuladi maragis
zrdis Tavidan asacileblad, erovnuli banki
ucxouri valutis gayidviT amcirebs mimoqcevaSi
arsebuli adgilobrivi valutis moculobas.
uimedo sesxi
(Bad loan)
gasesxebuli Tanxa, romlis ukan dabruneba aRar
aris mosalodneli (magaliTad, mevale gakotrda).
aseTi sesxebi miekuTvneba xarjebs da Camoiwereba.
fardobiTi upiratesoba
(Comparative advantage)
qveynis
unari
ufro
naklebi
danaxarjebiT
awarmoos
garkveuli
saqoneli
vidre
meore
qveyanam. (ix. absoluturi upiratesoba)
fasiani qaRaldebi
(Securities)
kapitalis
mozidvis
finansuri
instrumenti.
ZiriTadi fasiani qaRaldebia: aqcia, obligacia,
Tamasuqi, saxazino valdebuleba.
faqtoruli resursebi, warmoebis
resursebi
102
fuli”, Seicavs M0-sa da komerciul bankebSi
arsebul sxvadasxva rezervebs. sarezervo fulis
moculobas
uSualod
centraluri
banki
akontrolebs.
romlebic
gamoiyeneba
firmebis
mier
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi _ 1999 weli, #3
ekonomikuri glosariumi
faqtorebi
(Factors of production)
faqtoruli Rirebuleba
(Factor cost)
saqonlis an momsaxurebis warmoebisas. gamoyofen
sawarmoo faqtorebis sam ZiriTad jgufs: miwa,
samuSao Zala da kapitali.
saqonlis an momsaxurebis Rirebuleba daxarjuli faqtoruli resursebis gamosaxulebaSi.
faqtoruli Semosavali an
erovnuli Semosavali
(Factor income or national income)
drois mocemul periodSi SinameurneobaTa saerTo
fuladi
Semosavali
miRebuli
biznesisTvis
faqtoruli resursebis mowodebis sanacvlod.
fiskaluri politika
(Fiscal policy)
sagadasaxado-sabiujeto politika. sagadasaxado
sistemisa da saxelmwifo xarjebis struqturis
saTanado marTviT qveynis ekonomikur aqtiurobaze
zemoqmedebis meqanizmi.
fuladi baza
(Monetary base)
ix. sarezervo fuli
fuladi politika
(Monetary policy)
qveynis ekonomikur aqtiurobaze zemoqmedeba fulis moculobis, dakreditebisa da saprocento
ganakveTebis struqturis saTanado marTviT.
fulis mimoqcevis siCqare
(Velocity of money circulation)
indeqsi,
romelic
gviCvenebs
Tu,
periodis ganmavlobaSi, saSualod
gamoiyeneba
angariSsworebisTvis
fuladi
erTeuli.
gamoiTvleba
V =
PY
M
, sadac,
V
aris
fulis
garkveuli
ramdenjer
TiToeuli
formuliT:
mimoqcevis
siCqare; M _ fulis moculoba (M2 an M3); Y _
realuri mSp; P _ mSp-s deflatori.
fulis multiplikatori
(Money multiplier)
sabanko sistemas, sadepozito angariSebze miRebuli Tanxebis gasesxebiT, axali depozitebis
Seqmnis (anu fulis gamravlebis) unari gaaCnia.
fulis multiplikatori aris am gamravlebis
koeficienti.
sem-Si
fulis
multiplikatori
gamoiTvleba M2-is an M3-is sarezervo fulTan
SefardebiT. arsebobs misi gamoTvlis sxva gzebic.
(ix. sarezervo fuli; rezervebi; savaldebulo
rezervebi)
Sinameurneoba
(Household)
erT saerTo sacxovrebel farTobze da erTi
saojaxo
biujetiT
mcxovreb
adamianTa
erToblioba.
SeRavaTiani periodi
(Grace period)
kreditis
dabrunebis
periodi,
ganmavlobaSi mxolod saprocento
gadaxda xdeba.
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi _ 1999 weli, #3
romlis
ganakveTis
103
ekonomikuri glosariumi
Crdilovani ekonomika
(Black, grey, underground,
shadow economy)
faruli ekonomikuri garigebebis erToblioba,
romlis arsebobis safuZveli _ gadasaxadebisagan
Tavis aridebis an aralegaluri qmedebis damalvis
survilia.
centraluri banki
(Central bank)
qveynis mTavari banki, romelic moqmedebs rogorc
mTavrobisa da sxva bankebis banki da pasuxismgebelia qveyanaSi fuladi politikis ganxorcielebaze.
saqarTveloSi _ saqarTvelos erovnuli
banki (seb).
wminda adgilobrivi aqtivebi
aqtivebi _
waa
(Net domestic assets - NDA)
rogorc wesi, jami ama Tu im sakredito
dawesebulebis
adgilobrivi
sakuTrebisa
da
ekonomikis
adgilobrivi
subieqtebis
mimarT
moTxovnebisa da valdebulebebis sxvaobisa. semSi, rogorc wesi saubaria saqarTvelos erovnuli
bankis waa-ze (ix. aqtivebi,
wminda ucxouri
aqtivebi)
wminda ucxouri aqtivebi _ wua
(Net foreign assets - NFA)
rogorc wesi, jami ama Tu im sakredito
dawesebulebis ucxoeTSi mdebare sakuTrebisa da
sazRvargareT
ganlagebuli
ekonomikuri
subieqtebis
mimarT
moTxovnebis
da
valdebulebebis sxvaobisa.
jinis koeficienti
(Gini coefficient)
ix. lorencis mrudi.
hiperinflacia
(Hyperinflation)
Zalian maRali inflacia. xSirad ganisazrvreba
rogorc inflacia romlis Tviuri done, drois
xangrZlivi monakveTis (eqvsi Tve da meti)
ganmavlobaSi, 50 procents aRemateba.
104
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi _ 1999 weli, #3
statistikuri danarTi
sarCevi*
cxrili A2.1:
sagadamxdelo balansi, 1999 w. I kv
cxrili A2.2:
eleqtroenergiis miwodeba
cxrili A2.3:
miwodebuli eleqtroenergia da gadaxdili safasuri
cxrili A3.1:
konsolidirebuli biujeti, ianvari-agvisto 1999 w.
cxrili A4.1:
saqarTvelos erovnuli bankis angariSebi
cxrili A4.2:
komerciuli bankebis konsolidirebuli angariSebi
cxrili A4.3:
monetaruli mimoxilva
cxrili A4.4:
laris nominaliri da realuri gacvliTi kursebi
cxrili A5.1a:
sagareo savaWro balansi, 1999 w. I nax.
cxrili A5.1b:
sagareo savaWro balansi, 1999 w. I nax. (gagrZeleba)
cxrili A6.1:
saaqcio sazogadoebebis dafuZneba mxareebis mizedviT
1991 w. 1 aprilis mdgomareobiT
cxrili A6.2:
saaqcio sazogadoebebis dafuZneba mxareebis mizedviT
1991 w. 1 ivlisis mdgomareobiT
cxrili A6.3:
mcire privatizacia regionebis mixedviT
1991 w. 1 aprilis mdgomareobiT
cxrili A6.4:
mcire privatizacia regionebis mixedviT
1991 w. 1 ivlisis mdgomareobiT
cxrili A7.1a:
ekonomikuri statusi qalaqad da soflad, 1999 w. I da II kv.
(aTasi kaci)
cxrili A7.1b:
ekonomikuri statusi qalaqad da soflad, 1999 w. I da II kv.
(procenti)
* cxrilis pirveli cifri miuTiTebs imaze, Tu romel Tavs ekuTvnis esa Tu is cxrili.
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi
mimarTulebebi - 1999 weli, #3
105
cxrili A2.1:
2.1 : sagadamxdelo balansi, 1999 w. I kv.
(aTasi aSS dolari)
1999 w. I kv.
1998 w. I kv.
cvlileba
mimdinare angariSis balansi
-75782
-104466
28684
saqoneli
-96402
-182364
85962
59615
62502
-2887
-156017
-244866
88849
-20137
-19621
-516
61528
67378
-5850
-81664
-86999
5335
8626
44019
-35393
21313
61900
-40587
-38687
krediti
debiti
arafaqtoruli momsaxureba
krediti
debiti
faqtoruli momsaxureba
krediti
momsaxureTa xelfasebi
debiti
mimdinare transfertebi
krediti
momsaxureTa gzavnilebi
debiti
kapitalisa da finansuri angariSebi
21313
60000
-12686
-17881
5195
32131
53500
-21369
33197
56500
-23303
14375
37679
-23304
-1066
-3000
1934
35214
55731
-20517
kapitalis angariSi
-1690
-1690
0
finansuri angariSi
36904
57421
-20517
pirdapiri investiciebi
24951
19143
5808
portfilios investiciebi
15306
0
15306
sxva investiciebi
sarezervo aqtivebi
wminda Sexdomebi da gamotovebebi
wyaro: statistikis saxelmwifo departamenti
-22299
4902
-27201
18875
33373
-14498
21693
48734
cxrili A2.2 : eleqtroenergiis miwodeba
(gvtsT)
1995
1996
1997
1998
1995
Ikv
adgilobrivi miwodeba
hidroeleqtrosadgurebi
engurhesi
privatizebuli da saijaro sawarmoebi
Termoeleqtrosadgurebi
gardabnis Tesi
saxelmwifo warmoeba
wminda importi
ruseTi
TurqeTi
azerbaijani
sasomxeTi
qselSi mTliani miwodeba
wyaro: saqenergo
IIkv
1996
IIIkv
IVkv
Ikv
IIkv
1997
IIIkv
IVkv
Ikv
IIkv
1998
IIIkv
IVkv
Ikv
7 770
7 985
8 274
9 035
1 650
1 988
1 871
2 261
1 679
2 039
2 061
2 206
2 080
1 872
1 813
2 509
6 206
6 010
6 044
6 391
1 155
1 669
1 695
1 687
869
1 649
1 831
1 661
1 225
1 332
1 517
1 970
3 075
860
2 725
2 109
3 136
488
807
1 043
737
220
771
1 016
718
515
176
591
870
1 111
947
188
228
176
268
166
242
230
232
232
304
272
307
307
91
91
0
0
306
306
644
630
148
146
0
0
313
312
623
236
617
236
24
24
8 088
1 462
1 760
1 695
1 993
1 513
1 797
1 831
1 974
1 848
1 568
1 541
704
704
1 105
1 119
1 697
1 088
1 109
1 669
6 910
7 115
7 163
IIkv
2 256
1999
IIIkv
IVkv
Ikv
IIkv
2 386
2 122
2 271
2 027
1 250
2 003
1 806
1 332
930
1 850
2 353
827
477
996
1 090
573
273
796
303
221
301
219
206
159
250
236
785
90
733
723
938
926
253
775
82
81
97
232
2 206
2 035
2 085
1 903
2 065
1 868
2 103
245
752
121
191
-95
365
163
69
155
151
-11
-79
60
47
87
-27
84
214
-192
-195
78
250
95
418
404
306
535
164
93
63
98
89
67
27
221
74
61
60
111
299
31
6
199
71
173
-237
-462
-785
90
38
0
45
50
-63
-103
-121
-22
-116
-150
-174
-153
-218
-207
-207
0
161
-46
337
-8
111
32
6
12
12
-15
-3
-40
-5
136
63
143
3
-19
1
7
-2
10
163
6
0
4
65
14
5
79
181
5
90
-61
61
8 465
8 940
1 959
1 786
2 593
2 470
2 194
1 927
2 349
2 277
2 448
8 522
8 106
2 015
2 151
1 940
2 416
1 830
2 028
1 982
2 266
2 127
wyaro: saqenergo
eleqtroenergiis moxmareba
mrewveloba
miwodebuli eleqtroenergia (mgvtsT)
miRebuli Tanxa (%)
saSualo tarifi (TeTri)
sabiujeto organizaciebi
miwodebuli eleqtroenergia (mgvtsT)
miRebuli Tanxa (%)
saSualo tarifi (TeTri)
mosaxleoba
miwodebuli eleqtroenergia (mgvtsT)
miRebuli Tanxa (%)
saSualo tarifi (TeTri)
sxva
miwodebuli eleqtroenergia (mgvtsT)
miRebuli Tanxa (%)
saSualo tarifi (TeTri)
eleqtroenergiis danakargebi (mgvtsT)
sul miRebuli Tanxa (% )
naRdi fulis saxiT Semosuli Tanxa (% )
realuri gadaxda saSualo tarifis mixedviT (TeTri )
80 300
94,2
4,20
16 700
142,0
4,50
240 700
25,9
3,10
47 800
50,2
4,50
51 800
52,94
38,0
1,89
17 600
56,8
4,50
295 800
28,6
2,89
67 600
92,0
4,50
83 540
59,71
41,1
2,08
Teb
95 400
100,0
4,40
ian
cxrili A2.3 : miwodebuli eleqtroenergia da gadaxdili safasuri.
63,64
45,8
2,26
46 500
51,1
4,50
47 400
240 300
34,8
3,10
16 490
289,0
4,50
80 100
85,0
4,20
mar
42,88
51,5
1,57
60 100
73,6
4,06
45 880
215 200
29,9
3,17
19 170
47,9
4,5
87 270
44,9
4,44
apr
65,54
45,3
2,39
46 500
98
3,96
45 200
167 100
37
3,09
14 600
156,8
4,5
79 600
73,3
4,43
mai
1997
109,44
35,6
4,07
43 300
182,7
3,9
15 300
150 200
60,7
3,2
14 700
160,6
4,5
78 400
131,4
4,45
ivn
59,87
51,0
2,25
46 900
68,5
4,24
22 200
170 800
36,7
3,25
16 340
45,6
4,5
69 510
98,8
4,49
ivl
53,25
79,2
2,23
43 900
57,8
4,33
22 700
170 900
60,2
4,0
17 500
94,4
4,5
90 500
31,5
4,49
agv
77,43
29,9
3,43
45 900
99,2
4,49
30 000
147 800
61,1
4,37
17 700
122,3
4,5
61 900
86,1
4,5
seq
66,38
23,1
2,95
45 800
63,6
4,5
26 300
177 000
64,4
4,38
22 000
91,2
4,5
84 600
65,5
4,5
oqt
60,40
35,8
2,63
60 700
48,0
4,42
33 100
202 300
26,0
4,32
26 900
91,8
4,5
85 500
140,8
4,3
noe
105,25
17,7
4,55
59 004
54,6
4,45
51 491
267 400
22,0
4,33
32 551
29,4
4,5
90 000
428,6
4,15
dek
37,86
59,3
1,64
88 500
46,5
4,42
33 100
278 200
26,0
4,33
17 800
104,2
4,5
62 700
59,2
4,2
ian
46,63
60,2
2,05
89 100
50,5
4,5
36 900
217 200
33,0
4,33
17 700
206,3
4,5
38 900
38,5
4,43
Teb
70,04
16,5
3,07
61 000
118,1
4,5
69 000
248 200
52,0
4,3
19 300
103,3
4,5
92 600
77,6
4,5
mar
194 600
46,0
4,2
47 600
93,0
4,4
46 000
201 600
37,0
4,19
60 800
89,0
4,12
57 600
68,64
51,5
2,84
15 200
80,8
4,5
17 300
72,1
4,5
60,75
32,3
2,50
90 900
105,0
3,79
mai
101 800
91,7
3,86
apr
1998
66,11
27,8
2,84
47 600
74,0
4,5
72 800
209 600
58,0
4,3
13 600
73,7
4,5
78 800
82,0
4,1
ivn
53 700
98,0
4,3
50 000
63,60
47,4
2,72
198 300
44,1
4,22
16 300
93,9
4,5
71 800
83,4
4,34
ivl
49 700
99,0
4,5
57 200
53,16
36,5
2,20
190 100
27,0
4,19
9 600
162,4
4,5
68 300
77,0
3,64
agv
80 900
155,4
4,5
49 000
67,85
23,4
2,94
195 900
27,8
4,46
9 800
54,4
4,5
55 300
86,2
3,6
seq
50,34
57,3
2,78
49 900
112,0
5,5
62 800
204 100
28,0
5,9
12 300
95,1
6
83 800
68,0
4,5
oqt
19,36
31,4
1,11
48 700
49,3
5,75
73 100
252 300
8,0
5,9
12 600
56,1
6
61 600
37,6
5,08
noe
31,03
51,9
1,78
48 000
71,0
5,42
75 900
247 700
11,3
5,9
14 700
52,9
6
64 600
80,0
5,2
dek
30,08
21,1
1,68
63 200
90,0
4,19
60 500
259 200
17,0
5,9
13 700
31,1
6
48 300
45,0
5,6
ian
1999
30,88
48,9
1,69
66 500
80,0
4,19
61 000
270 500
18,4
5,8
16 700
39,1
6
50 900
50,0
5,1
Teb
73,16
71,8
3,91
61 700
135,6
4,2
33 800
248 500
60,3
5,93
12 700
93,4
6
76 200
77,0
4,25
mar
44,51
57,2
2,43
191 400
101,27
4,19
155 300
778 200
31,45
5,88
43 100
52,31
6,0
175 400
58,65
4,98
Ikv
cxrili A3.1:
3.1 : konsolidirebuli biujeti, ianvari-agvisto 1999 w.
(milioni lari)
cwntraluri
biujeti
sul Semosavlebi da grantebi
sul Semosavlebi
sagadasaxado Semosavlebi
arasagadasaxado Semosavlebi
kapitaluri Semosavlebi
grantebi
centraluri biujetidan miRebuli
transfertebi
313,4
specialuri
saxelmwifo
fondebi
102,1
adgilobrivi
biujetebi
konsolidirebuli
biujeti
200,5
573,9
292,1
89,3
171,1
552,5
272,7
89,3
149,1
511,2
12,1
10,4
22,6
7,2
11,5
21,4
18,8
21,4
12,7
29,4
xarjebi da wminda dakrediteba
425,9
132,4
199
715,1
deficiti
-112,4
-30,3
1,5
141,2
deficitis dafinanseba
adgilobrivi wyaroebidan
ucxouri wyaroebidan
saxelmwifo vali periodis bolos
112,4
30,3
47,4
30,3
65
4351,5
4351,5
adgilobrivi
1278,8
1278,8
sagareo
3072,8
3072,8
wyaro: statistikis saxelmwifo departamenti
cxrili A4.1: saqarTvelos erovnuli bankis angariSebi
(aTasi lari)
1998 w.
ivn
wminda ucxouri aqtivebi
ucxouri valuta
ssf-is
resursebis gamoyeneba
sxva wminda ucxouri aqtivebi (1 )
wminda aqtivebi erovnul valutaSi
wminda moTxovnebi mTavrobisadmi
wminda moTxovnebi bankebisadmi
sxva wminda moTxovnebi
sarezervo fuli
banknotebi da monetebi mimoqcevaSi
bankebis depozitebi
savaldebulo rezervebi
naSTi sakorespondento angariSebze
1999 w.
ivl
-177 341
agv
-210 076
seq
-203 496
oqt
-266 556
noe
-300 443
dek
-349 414
ian
-332 739
Teb
-384 345
mar
-427 709
apr
-416 685
mai
-367 968
ivn
-368 044
-363 305
160 456
129 462
184 870
139 475
127 205
108 267
213 197
242 765
255 498
219 264
186 145
188 734
176 149
-337 982
-339 723
-388 551
-406 218
-427 835
-457 868
-546 335
-627 509
-683 470
-636 401
-554 565
-556 907
-539 376
185
185
185
187
187
187
399
399
263
452
452
129
-77
449 370
488 191
485 307
512 257
533 315
557 385
592 458
657 682
694 991
679 390
632 418
640 889
630 413
478 258
522 140
521 004
537 565
539 802
543 273
507 884
524 200
529 231
621 724
629 661
640 566
640 781
2 154
1 062
1 722
-1 024
3 576
1 793
6 556
6 093
4 072
3 602
3 157
3 095
2 539
-31 041
-35 012
-37 418
-24 284
-10 063
12 320
78 018
127 389
161 688
54 064
-400
-2 772
-12 907
272 030
278 115
281 812
245 701
232 872
207 971
259 719
273 338
267 282
262 705
264 450
272 845
267 108
236 768
246 912
250 236
211 840
195 465
179 577
221 975
238 385
231 128
221 717
225 252
226 795
224 948
35 261
31 203
31 576
33 861
37 407
28 394
37 744
34 954
36 154
40 988
39 198
46 050
17 873
17 389
18 343
12 860
18 309
13 267
24 287
9 574
22 617
14 790
22 021
6 373
18 050
19 694
22 860
12 094
27 517
8 636
28 769
12 219
29 497
9 700
31 046
15 003
42 160
31 721
10 439
wyaro: saqarTvelos erovnuli banki.
SeniSvna: (1) cxrilebSi A 4.1- A 4.3 1999 wlis ianvridan: 1 aSS dolari = 2 lari
cxrili A4.2:
4.2: komerciuli bankebis konsolidirebuli angariSebi
(aTasi lari)
1998 w.
ivn
mai
ivn
21 392
56 125
19 406
54 296
11 431
49 025
15 935
53 997
12 245
63 294
13 748
82 799
8 514
91 120
8 494
93 723
1 257
87 449
9 341
85 992
10 743
92 165
3 473
89 654
-35 374
-36 544
-36 572
-39 281
-39 260
-52 082
-69 669
-83 370
-85 544
-86 502
-76 918
-81 772
-87 025
2 048
1 811
1 681
1 687
1 198
1 033
618
764
315
311
268
349
845
moTxovnebi centraluri da adgilobrivi mTavrobisad
141 757
199 470
-2 087
139 847
202 192
-3 701
150 362
218 794
5 116
140 176
215 849
-595
125 990
205 283
-8 686
120 917
215 653
-9 802
142 601
224 209
-13 950
172 294
262 820
-10 416
195 824
289 960
-10 625
195 338
278 332
-13 563
171 203
254 240
-17 855
181 218
252 530
-19 827
197 686
278 574
-14 273
moTxovnebi ekonomikis danarCeni seqtorebisadmi
292 848
valdebulebebi ucxour valutaSi
sxva wminda ucxouri aqtivebi 1 )
wminda adgilobrivi aqtivebi
adgilobrivi krediti
agv
seq
oqt
noe
1999 w.
ian
24 626
57 952
wminda ucxouri aqtivebi
ucxouri valuta
ivl
dek
Teb
mar
apr
201 557
205 893
213 677
216 443
213 968
225 455
238 159
273 236
300 585
291 894
272 095
272 357
moTxovnebi sawarmoebisadmi (erovnul valutaSi)
64 641
64 764
73 645
68 817
66 641
55 379
57 652
60 038
60 068
59 520
59 344
61 138
61 059
moTxovnebi fizikuri pirebisadmi (erovnul valutaSi)
27 719
27 241
26 793
27 214
31 059
29 002
26 066
23 584
25 232
28 196
27 644
25 642
25 478
sxva moTxovnebi
sesxebi ucxour valutaSi
sxva wminda aqtivebi
sadepozito valdebulebebi
depozitebi erovnul valutaSi
maT Soris: sawarmoebis mimdinare angariSebi
depozitebi ucxour valutaSi
wyaro: saqarTvelos erovnuli banki.
SeniSvna:
(1) moicavs oqros da wua -s rusul rublebSi
4
4
4
4
4
4
0
0
0
0
0
0
0
109 194
113 885
113 236
120 408
116 264
141 070
154 441
189 613
215 284
204 178
185 107
185 577
206 310
-57 713
-62 346
-68 431
-75 673
-79 292
-94 736
-81 608
-90 526
-94 136
-82 994
-83 036
-71 313
-80 888
166 382
60 762
161 238
57 342
169 768
63 756
151 607
53 261
141 925
45 113
133 162
41 500
156 350
48 943
180 808
48 444
204 319
47 534
196 595
47 184
180 545
44 280
191 961
48 593
201 160
46 328
44 000
105 621
41 058
103 896
48 304
106 012
38 817
98 346
31 940
96 813
27 100
91 662
36 517
107 407
36 342
132 364
34 164
156 785
34 296
149 411
33 484
136 265
36 073
143 368
34 845
154 832
cxrili A4.3: monetaruli mimoxilva
(aTasi lari)
1998 w.
ivn
wminda ucxouri aqtivebi
-152 715
ivl
agv
-188 684
seq
-184 090
-255 125
oqt
-284 508
noe
1999 w.
ian
dek
-337 169
-318 991
-375 830
Teb
-419 215
mar
-415 428
apr
mai
-358 627
ivn
-357 301
-359 831
ucxouri valuta
218 408
185 587
239 166
188 500
181 202
171 561
295 995
333 886
349 221
306 712
272 137
280 900
265 802
valdebulebebi ucxour valutaSi
-373 356
-376 267
-425 123
-445 499
-467 095
-509 950
-616 004
-711 436
-769 708
-723 596
-632 177
-639 695
-627 417
sxva wminda ucxouri aqtivebi (1 )
2 233
1 996
1 867
1 874
1 384
1 220
1 017
1 721
1 272
1 456
1 413
1 495
1 784
wminda Sida aqtivebi
Sida krediti
wminda moTxovnebi saxelmwifo seqtorisadmi
wminda moTxovnebi centraluri mTavrobisadmi
wminda moTxovnebi adgilobrivi mTavrobisadmi
wminda moTxovnebi sapensio fondisadmi
wminda moTxovnebi sxva arasabiujeto fondebisadmi
wminda moTxovnebi ekonomikis danarCeni seqtorebisadmi
sxva wminda aqtivebi
farTo fuli ( M3))
farTo fuli ucx. valutaSi depozitebis gamoklebiT (M2)
banknotebi da monetebi mimoqcevaSi
banknotebi da monetebi bankebis gareT (M0 )
komerciul bankebSi arsebuli naRdi fuli
sadepozito valdebulebebi (erovnul valutaSi)
depozitebi ucxour valutaSi
wyaro: saqarTvelos erovnuli banki.
SeniSvna: (1) moicavs oqros da wua-s rusul rublebSi
540 046
583 705
584 340
605 641
610 105
639 166
687 534
783 521
844 187
818 927
752 086
763 920
772 618
677 728
724 332
739 797
753 414
745 085
758 925
732 093
787 019
819 190
900 055
883 901
893 096
919 355
476 170
518 439
526 120
536 971
531 117
533 470
493 934
513 784
518 605
608 161
611 807
620 739
484 100
-3 147
-983
-3 800
201 557
-137 682
526 852
-2 544
-1 567
-4 302
205 893
-140 627
535 024
-3 768
-956
-4 181
213 677
-155 458
545 256
-3 166
-891
-4 228
216 443
-147 773
539 835
-2 779
-1 006
-4 933
213 968
-134 980
542 804
-1 739
-1 840
-5 755
225 455
-119 759
518 122
-3 569
-5 154
-15 466
238 159
-44 558
523 028
-5 320
-863
-3 062
273 236
-3 498
527 427
-5 145
-1 098
-2 578
300 585
24 997
615 824
-4 466
-743
-2 462
291 894
-81 128
624 806
-5 080
-1 100
-6 820
272 095
-131 815
631 019
-6 886
-1 235
-2 159
272 357
-129 175
626 508
634 360
-4 741
-941
-2 170
292 848
-146 737
387 331
395 021
400 250
350 516
325 596
301 997
368 544
407 691
424 972
403 500
393 459
406 620
412 787
281 710
291 125
294 238
252 170
228 784
210 335
261 137
275 327
268 188
254 089
257 195
263 252
257 955
236 768
246 912
250 236
211 840
195 465
179 577
221 975
238 385
231 128
221 717
225 252
226 795
224 948
220 948
15 820
60 762
105 621
233
13
57
103
230
19
63
106
198 909
12 931
53 261
98 346
183 671
11 794
45 113
96 813
168
10
41
91
212
9
48
107
226
11
48
132
220 654
10 474
47 534
156 785
206 905
14 813
47 184
149 411
212
12
44
136
214
12
48
143
211
13
46
154
783
129
342
896
482
754
756
012
835
742
500
662
194
781
943
407
883
501
444
364
914
338
280
265
659
137
593
368
627
321
328
832
cxrili A4.4:
4.4: laris (GEL) nominaluri da realuri gacvliTi kursebi
nominaluri gacvliTi kursi ( 1 )
GEL/USD
1998 w.
1999 w.
wyaroebi :
ian
Teb
mar
apr
mai
ivn
ivl
agv
seq
oqt
nov
dek
ian
Teb
mar
apr
mai
ivn
sabazro
Tbsb
1,3150
1,3265
1,3325
1,3330
1,3350
1,3355
1,3350
1,3350
1,3470
1,3515
1,3478
1,3465
1,3485
1,3445
1,3510
1,3555
1,3670
1,3645
1,4080
1,4230
1,5350
1,5900
1,6000
1,7450
2,1200
2,1400
2,3500
2,3900
2,2150
2,2250
1,9400
1,9800
1,9900
1,9855
1,9400
1,9475
RUR/GEL
Tbsb
4 568
4 539
4 564
4 593
4 585
4 621
4 655
6 293
11 765
11 737
11 507
11 614
10 764
9 747
11 161
12 500
124 224
124 844
sabazro
4 775
4 655
4 625
4 615
4 613
4 715
4 745
6 557
11 111
12 270
12 739
13 387
10 989
8 000
10 929
11 696
12 121
12 571
samomxmareblo fasebis indeqsi
1994 w. dekemberi = 100
saqarTvelo
195,19
196,23
196,27
197,17
195,47
193,57
191,17
191,47
191,57
192,57
193,67
205,77
208,37
213,37
215,27
216,57
214,97
213,57
aSS
107,88
108,15
108,35
108,51
108,66
108,82
108,98
109,13
109,29
109,55
109,55
109,49
109,62
109,89
110,22
110,66
110,66
110,66
gacvliTi kursis indeqsebi
1994 w. dekemberi = 100
GEL/USD
ruseTi
325,16
334,09
322,59
322,99
323,49
323,59
323,79
327,49
365,89
370,39
381,99
390,49
398,99
403,09
405,89
407,29
405,51
403,93
nominaluri
84,94
85,36
85,52
85,49
86,54
86,22
86,10
86,80
87,38
91,12
101,82
111,74
137,04
153,05
142,48
126,79
127,14
124,71
nominaluri kursebi: saqarTvelos erovnuli banki
samomxmareblo fasebis indeqsi: saqarTvelo - statistikis saxelmwifo departamenti; aSS - aSS-s mTavroba, Sromis departamenti, Sromis statistikis biuro;
ruseTi = "ruseTis ekonomikis mimarTulebebi"
GEL/RUR
realuri
nominaluri
46,95
45,05
47,04
46,21
47,21
46,51
47,05
46,61
48,11
46,63
48,47
45,62
49,08
45,33
49,47
32,80
49,85
32,80
51,84
17,53
57,59
16,89
59,46
16,07
72,09
19,57
78,82
26,89
72,95
19,68
64,79
18,39
65,45
17,75
64,62
17,11
realuri
75,04
78,67
76,44
76,35
77,17
76,26
76,78
56,11
62,65
33,72
33,30
30,49
37,48
50,79
37,11
34,59
33,47
32,36
cxrili A5.1a:
5.1a: sagareo savaWro balansi, 1999 w. I nax.
(gagrZeleba momdevno gverdze )
(aTasi aSS dolari )
qveyana
sul sagareo savaWro balansi
dsT
azerbaijani
belorusia
TurkmeneTi
moldova
ruseTi
somxeTi
tajikeTi
uzbekeTi
ukraina
yazaxeTi
yirgizeTi
sxva qveynebi
avstralia
avstria
angilia
andora
arabTa gaerTianebuli emiratebi
argentina
aSS
axali zelandia
bangladeSi
belgia
belizi
bosnia da hercegovina
brazilia
bulgareTi
gaerTianebuli samefo
germania
gibraltari
dania
egvipte
ekvadori
espaneTi
estoneTi
virginiis kurZulebi (britaneTi )
zimbabwe
TurqeTi
iamaika
iaponia
india
indonesia
irani
irlandia
islandia
israeli
italia
wyaro: statistikis saxelmwifo departamenti
eksporti (f.o.b.)
92 541,4
43 756,2
8 272,8
216,6
1 110,0
22,8
18 461,9
8 695,6
469,8
554,2
5 244,8
621,8
85,9
48 785,2
6,3
42,5
2 719,6
0,6
2 561,7
11,9
157,6
0,2
80,0
2 157,1
10 551,9
198,6
48,2
487,1
168,7
14 431,6
145,0
285,9
1 105,5
21,3
186 213,0
importi (c.I.f.)
323 805,9
145 775,8
20 585,2
753,7
2 192,1
137,1
100 359,9
10 052,3
1 057,4
10 194,2
321,1
122,8
178 030,1
878,0
2 559,3
2,3
2,5
5 335,8
4,6
38 860,8
456,2
25,7
3 056,5
121,9
20,1
2 455,4
5 202,5
10 466,0
21 668,2
16,7
2 692,2
25,8
241,3
825,3
40,5
65,8
16,1
26 121,8
3,6
1 876,8
485,4
803,0
1 577,3
960,7
95,6
2 062,3
546-
balansi
-231 264,5
-102 019,6
-12 312,4
-537,1
-1 082,1
-114,3
-81 898,0
-1 356,7
469,8
-503,2
-4 949,4
300,7
-36,9
-129 245,0
-871,7
-2 516,8
-2,3
-2,5
-2 616,2
-4,0
-36 299,1
-444,3
-25,7
-2 898,9
-121,7
-20,1
-2 455,4
-5 122,5
-8 308,9
-11 116,3
-16,7
-2 493,6
22,4
-241,3
-338,2
128,2
-65,8
-16,1
-11 690,2
-3,6
-1 731,8
-199,5
-803,0
-471,8
-939,4
-95,6
-1 882,3
753,0
cxrili A5.1b:
5.1b: sagareo savaWro balansi, 1999 w. I nax.
(dasawyisi wina gverdze )
(aTasi aSS dolari )
qveyana
iugoslavia
kanada
kviprosi
kolumbia
koreis respublika
koreis saxalxo demokratiuli respublika
kot-devuari
latvia
libani
livia
litva
lixtenSteini
luksemburgiLuxembourg
makedonia
maroko
monako
monRoleTi
nigeria
niderlandebi
norvegia
pakistani
panama
poloneTi
portugalia
rumineTi
saberZneTi
samxreT afrikis respublika
san-marino
safrangeTi
singapuri
siria
slovakia
slovenia
taivani
tailandi
ungreTi
fineTi
Sveicaria
Svecia
Sri lanka
CexeTis respublikaCzech Rep.
CineTi
xorvatia
hondurasi
wyaro: statistikis saxelmwifo departamenti
eksporti (f.o.b.)
importi (c.I.f.)
183,0
98,3
328,5
453,0
36778,0
1 138,3
97,0
2,0
204,0
1 360,6
145,8
563,8
2,0
15,0
46,9
220,4
0,1
0,4
3 797,7
191,4
7,0
520,5
1 965,7
138,9
2 129,0
7 600,3
108,3
6,3
7 970,6
520,4
219,4
67,5
1 252,3
34,6
18,7
2 764,3
2 092,0
3 771,6
258,0
24,0
1 299,2
1 361,2
20,6
-
152,1
276,7
362,1
222,4
1 495,4
57,7
247,3
132,1
17,0
267,7
431,1
350,8
929,0
29,2
28,3
0,1
146,7
684,8
2,6
712,9
54,1
1,0
-
balansi
270,0
261,7
441,5
8,0
1 138,3
97,0
2,0
51,9
1 360,6
145,8
287,1
360,1
15,0
46,9
220,4
0,1
222,4
0,4
2 302,3
133,7
7,0
273,2
1 833,6
121,9
1 861,3
7 169,2
108,3
6,3
7 619,8
408,6
219,4
38,3
1 224,0
34,6
18,6
2 617,6
2 092,0
3 086,8
255,4
24,0
586,3
1 307,1
20,6
1,0
cxrili A6.1
6.1:
6.1 : saaqcio sazogadoebebis dafuZneba mxareebis mixedviT,
1999 w. 1 aprilis mdgomareobiT
(sawarmoTa ricxvi)
raioni (qalaqi)
damtkicebulia s/s
gardasaqmnel
obieqtTa nusxaSi
afxazeTi
aWara
Tbilisi
guria
lanCxuTi
ozurgeTi
Coxatauri
raWa-leCxumi da
qvemo svaneTi
ambrolauri
lentexi
oni
cageri
samegrelo da
zemo svaneTi
abaSa
zugdidi
martvili
mestia
senaki
Cxorowyu
walenjixa
xobi
foTi
imereTi
quTaisi
tyibuli
wyaltubo
WiaTura
baRdaTi
vani
zestafoni
Terjola
samtredia
saCxere
xaragauli
xoni
kaxeTi
axmeta
gurjaani
dedofliswyaro
Telavi
lagodexi
sagarejo
siRnaRi
yvareli
mcxeTa-TianeTi
axalgori
duSeTi
TianeTi
mcxeTa
yazbegi
samcxe-javaxeTi
adigeni
aspinZa
axalqalaqi
axalcixe
borjomi
ninowminda
qvemo qarTli
rusTavi
bolnisi
gardabani
dmanisi
TeTriwyaro
marneuli
walka
Sida qarTli
cxinvali
gori
kaspi
qareli
xaSuri
java
sul
dafuZnebulia da
registrirebulia s/s
sul
34
86
392
55
12
34
9
0
33
360
52
11
33
8
11
6
1
1
3
8
3
2
1
2
158
9
45
12
1
22
14
19
11
25
216
75
16
18
15
10
9
23
14
17
4
7
8
111
10
22
8
26
10
13
13
9
39
1
12
2
23
1
47
2
3
8
13
20
1
95
32
9
18
6
11
17
2
63
0
30
14
7
12
0
1 307
155
8
45
12
0
22
14
19
11
24
210
71
16
13
14
8
11
24
16
16
4
6
11
100
10
20
7
23
10
13
10
7
41
1
12
2
23
3
38
2
1
7
13
14
1
88
33
7
17
2
10
17
2
64
0
30
14
9
11
0
1 149
wyaro: saxelmwifo qonebis marTvis saministro
SeniSvna: am cxrilis pirvel svetSi mocemulia saprivatizaciod damtkicebuli
sawarmoebi, xolo meoreSi - is sawarmoebi, romlebic faqtiurad iqnen Sefasebuli
da Camoyalibebuli rogorc saaqcio sazogadoebebi. cxrili ar moicavs
faqtiurad privatizebul sawarmoebs. meore svetSi mocemuli cifrebi SesaZloa
aRemetebodes pirvel svetSi mocemul cifrebs, radganac zogierTi sawarmo
korporatizaciis Sedegad gaiyo.
cxrili A6.2:
6.2 : saaqcio sazogadoebebis dafuZneba mxareebis mixedviT,
1999 w. 1 ivlisis mdgomareobiT
(sawarmoTa ricxvi)
raioni (qalaqi)
damtkicebulia s/s
gardasaqmnel
obieqtTa nusxaSi
afxazeTi
aWara
Tbilisi
guria
lanCxuTi
ozurgeTi
Coxatauri
raWa-leCxumi da
qvemo svaneTi
ambrolauri
lentexi
oni
cageri
samegrelo da
zemo svaneTi
abaSa
zugdidi
martvili
mestia
senaki
Cxorowyu
walenjixa
xobi
foTi
imereTi
quTaisi
tyibuli
wyaltubo
WiaTura
baRdaTi
vani
zestafoni
Terjola
samtredia
saCxere
xaragauli
xoni
kaxeTi
axmeta
gurjaani
dedofliswyaro
Telavi
lagodexi
sagarejo
siRnaRi
yvareli
mcxeTa-TianeTi
axalgori
duSeTi
TianeTi
mcxeTa
yazbegi
samcxe-javaxeTi
adigeni
aspinZa
axalqalaqi
axalcixe
borjomi
ninowminda
qvemo qarTli
rusTavi
bolnisi
gardabani
dmanisi
TeTriwyaro
marneuli
walka
Sida qarTli
cxinvali
gori
kaspi
qareli
xaSuri
java
sul
dafuZnebulia da
registrirebulia s/s
sul
34
86
392
55
12
34
9
0
33
363
52
11
33
8
12
6
2
1
3
8
3
2
1
2
163
9
47
12
1
23
14
20
12
25
224
75
16
18
15
10
11
24
16
17
4
7
11
112
11
22
8
26
10
13
13
9
41
1
12
2
23
3
47
2
3
8
13
20
1
96
33
9
18
6
11
17
2
66
0
30
14
9
13
0
1 328
160
8
47
12
0
23
14
20
12
24
211
71
16
13
14
9
11
24
16
16
4
6
11
102
11
20
8
23
10
13
10
7
41
1
12
2
23
3
38
2
1
7
13
14
1
88
33
7
17
2
10
17
2
66
0
30
14
9
13
0
1 162
wyaro: saxelmwifo qonebis marTvis saministro
SeniSvna: am cxrilis pirvel svetSi mocemulia saprivatizaciod damtkicebuli
sawarmoebi, xolo meoreSi - is sawarmoebi, romlebic faqtiurad iqnen Sefasebuli
da Camoyalibebuli rogorc saaqcio sazogadoebebi. cxrili ar moicavs
faqtiurad privatizebul sawarmoebs. meore svetSi mocemuli cifrebi SesaZloa
aRemetebodes pirvel svetSi mocemul cifrebs, radganac zogierTi sawarmo
korporatizaciis Sedegad gaiyo.
cxrili A6.3:
6.3 : mcire privatizacia regionebis mixedviT
1999 w. 1 aprilis mdgomareobiT
(sawarmoTa ricxvi)
raioni (qalaqi )
afxazeTi
aWara
Tbilisi
guria
lanCxuTi
ozurgeTi
Coxatauri
raWa-leCxumi da
qvemo svaneTi
ambrolauri
lentexi
oni
cageri
samegrelo da zemo
svaneTi
abaSa
zugdidi
martvili
mestia
senaki
Cxorowyu
walenjixa
xobi
foTi
imereTi
quTaisi
tyibuli
wyaltubo
WiaTura
baRdaTi
vani
zestafoni
Terjola
samtredia
saCxere
xaragauli
xoni
kaxeTi
axmeta
gurjaani
dedofliswyaro
Telavi
lagodexi
sagarejo
siRnaRi
yvareli
mcxeTa-TianeTi
axalgori
duSeTi
TianeTi
mcxeTa
yazbegi
samcxe-javaxeTi
adigeni
aspinZa
axalqalaqi
axalcixe
borjomi
ninowminda
qvemo qarTli
rusTavi
bolnisi
gardabani
dmanisi
TeTriwyaro
marneuli
walka
Sida qarTli
cxinvali
gori
kaspi
qareli
xaSuri
java
sqms
sul
damtkicebuli
saprivatizaciod
privatizebulia
sul
2
-
-
308
149
-
4 399
4 091
303
s/s sawesdebo
kapitalSi
Semavali
obiqtebi
privatizebulia
1999w.
-
103
384
21
-
412
-
-
59
78
-
190
214
-
54
92
-
155
220
3
3
40
-
14
-
2
56
72
-
38
-
42
53
-
28
57
-
1 061
1 394
84
86
-
3
207
257
-
7
51
71
17
29
50
likvidirebuli
sul
50
1
18
-
23
1
4
165
-
9
281
13
-
2
19
12
18
-
1
5
249
431
-
140
104
35
49
39
41
-
1
-
15
129
122
-
-
60
256
339
2 422
2 658
596
723
-
-
23
3
12
42
17
185
577
71
211
219
179
249
267
3
10
28
225
253
7
68
44
64
99
-
65
85
-
1
17
355
333
-
12
48
129
137
-
330
377
4
90
74
3
47
53
-
3
14
53
78
-
1
35
1 031
1 111
71
181
175
148
-
18
28
131
134
-
75
97
208
228
-
66
-
59
16
13
-
130
20
19
-
1
66
36
-
1
126
49
19
34
2
3
36
3
10
-
15
130
196
-
-
34
120
112
-
-
37
275
297
-
21
71
1
12
15
13
-
79
90
-
51
54
-
8
12
114
130
-
12
42
16
10
-
541
676
8
104
1
10
65
54
1
34
-
50
46
-
237
322
141
198
-
19
22
1 110
348
386
-
-
6
3
8
7
-
56
20
1
4
20
-
4
58
67
-
164
212
-
-
16
61
-
-
110
112
278
240
-
30
32
-
761
797
-
-
5
4
29
1 004
-
6
1
154
60
36
7
4
17
6
-
10
24
47
163
5
-
5
290
322
-
19
-
167
92
-
-
15
131
156
-
-
64
173
222
-
-
-
-
52
23
-
261
261
6
12 523
13 148
136
955
wyaro: saxelmwifo qonebis marTvis saministro
SeniSvna: imis gamo rom aqcionirebis procesSi zogierTi sawarmo gaiyo,
gayiduli sawarmoebis ricxvi SeiZleba aRematebodes gasayidaT damtkicebulTa ricxvs.
32
1 652
cxrili A6.4
6.4:
6.4 : mcire privatizacia regionebis mixedviT
1999 w. 1 ivlisis mdgomareobiT
(sawarmoTa ricxvi)
raioni (qalaqi )
afxazeTi
aWara
Tbilisi
guria
lanCxuTi
ozurgeTi
Coxatauri
raWa-leCxumi da
qvemo svaneTi
ambrolauri
lentexi
oni
cageri
samegrelo da
zemo svaneTi
abaSa
zugdidi
martvili
mestia
senaki
Cxorowyu
walenjixa
xobi
foTi
imereTi
quTaisi
tyibuli
wyaltubo
WiaTura
baRdaTi
vani
zestafoni
Terjola
samtredia
saCxere
xaragauli
xoni
kaxeTi
axmeta
gurjaani
dedofliswyaro
Telavi
lagodexi
sagarejo
siRnaRi
yvareli
mcxeTa-TianeTi
axalgori
duSeTi
TianeTi
mcxeTa
yazbegi
samcxe-javaxeTi
adigeni
aspinZa
axalqalaqi
axalcixe
borjomi
ninowminda
qvemo qarTli
rusTavi
bolnisi
gardabani
dmanisi
TeTriwyaro
marneuli
walka
Sida qarTli
cxinvali
gori
kaspi
qareli
xaSuri
java
sqms
sul
damtkicebuli
saprivatizaciod
privatizebulia
sul
2
s/s sawesdebo
kapitalSi
Semavali
obiqtebi
privatizebulia
1999w.
likvidirebuli
sul
-
-
-
309
149
-
21
-
4 443
4 408
412
-
304
420
384
-
59
78
191
214
-
54
92
-
155
-
3
-
-
71
17
3
40
-
14
220
-
56
72
-
29
38
-
42
53
-
28
57
-
1 062
1 395
84
83
-
3
207
257
-
7
50
51
-
2
12
18
-
1
5
249
434
3
140
104
2
-
35
2
18
23
1
8
50
50
1
-
9
-
165
281
13
19
23
40
41
-
-
15
129
122
-
-
60
256
339
3
12
42
2 410
2 666
25
185
577
71
211
603
723
-
220
179
-
220
270
6
10
28
225
254
8
68
44
64
100
-
1
65
88
357
333
-
129
137
-
330
377
4
90
74
3
47
53
-
-
3
60
78
1 036
1 099
175
148
-
131
134
-
80
208
49
36
1
17
12
48
-
20
19
59
3
14
-
16
1
35
5
71
181
18
28
97
1
34
2
229
1
3
36
3
10
66
66
126
117
13
-
3
15
130
196
-
-
120
112
-
-
283
303
-
15
13
-
79
90
51
54
116
130
-
22
16
-
543
707
35
65
58
5
29
34
51
52
238
326
141
215
19
22
1 091
1 117
351
386
-
4
58
67
-
6
248
212
-
-
16
61
-
-
110
116
34
278
242
37
21
71
-
1
12
-
8
12
-
5
12
-
-
42
-
8
104
-
6
6
8
1
7
17
-
10
7
-
56
20
8
33
1
807
12
7
6
10
161
24
5
-
5
-
19
167
101
136
154
174
225
-
-
273
273
18
13 528
531
52
15
-
62
23
-
12 681
-
-
3
-
17
47
-
322
-
60
36
293
9
154
4
2
30
4
20
5
770
-
19
955
wyaro: saxelmwifo qonebis marTvis saministro
SeniSvna: imis gamo rom aqcionirebis procesSi zogierTi sawarmo gaiyo,
gayiduli sawarmoebis ricxvi SeiZleba aRematebodes gasayidaT damtkicebulTa ricxvs.
32
1 650
cxrili A7.1a: ekonomikuri statusi qalaqad da soflad, 1999 w. I da II kv.
(aTasi kaci )
mosaxleoba
qalaqad
sul, 15 welze ufrosi mosaxleoba
ekonomikurad aqtiuri mosaxleoba, sul (samuSao Zala ) (1 )
ekonomikurad aqtiuri mosaxleoba, sul (samuSao Zala ) (2 )
dasaqmebuli
daqiravebuli
TviT-dasaqmebuli
gaurkveveli momuSave
umuSevari (1 )
umuSevari (2 )
registrirebuli
araregistrirebuli
sxva (1 )
sxva (2 )
mosaxleoba samuSao Zalis gareT (1 )
mosaxleoba samuSao Zalis gareT (2 )
umuSevrobis done (procenti ) (1 )
umuSevrobis done (procenti ) (2 )
1,644,0
926,5
961,6
695,9
519,8
166,5
9,7
230,6
265,7
5,3
224,4
0,9
36,0
717,6
682,4
24,9
27,6
1999 w. I kv.
soflad
1,387,4
1,091,1
1,096,5
1,029,5
217,1
806,5
5,9
61,6
67,0
2,9
58,4
0,2
5,6
296,4
291,0
5,6
6,1
sul/saSualod
3,031,5
2,017,5
2,058,1
1,725,4
736,9
973,0
15,6
292,2
332,7
8,2
282,9
1,1
41,7
1,014,0
973,4
14,5
16,2
qalaqad
1,642,6
918,1
953,1
690,3
508,8
168,0
13,5
227,7
262,8
6,7
220,6
0,4
35,5
724,5
689,4
24,8
27,6
1999 w. IIkv.
soflad
sul/saSualod
1,406,1
1,134,1
1,139,6
1,094,2
234,1
854,8
5,2
40,0
45,4
1,5
38,3
0,2
5,6
271,9
266,3
3,5
4,0
3,048,6
2,052,2
2,092,7
1,784,5
742,9
1,022,8
18,7
267,7
308,2
8,2
258,9
0,6
41,1
996,4
955,8
13,0
14,7
cxrili A7.1b: ekonomikuri statusi qalaqad da soflad, 1999 w. I da II kv.
(procenti )
1999 w. I kv.
sul, 15 welze ufrosi mosaxleoba
qalaqad
ekonomikurad aqtiuri mosaxleoba, sul (samuSao Zala ) (1 )
ekonomikurad aqtiuri mosaxleoba, sul (samuSao Zala ) (2 )
dasaqmebuli
daqiravebuli
TviT-dasaqmebuli
gaurkveveli momuSave
umuSevari (1 )
umuSevari (2 )
registrirebuli
araregistrirebuli
sxva (1 )
sxva (2 )
mosaxleoba samuSao Zalis gareT (1 )
mosaxleoba samuSao Zalis gareT (2 )
umuSevrobis done (procenti ) (1 )
umuSevrobis done (procenti ) (2 )
wyaro: statistikis saxelmwifo departamenti
SeniSvna: (1 ) Sso-s standarti
(2 ) Sso-s "Serbilebuli" meTodologia
56,4
58,5
42,3
31,6
10,1
0,6
14,0
16,2
0,3
13,7
0,1
2,2
43,6
41,5
24,9
27,6
soflad
1999 w. IIkv.
sul/saSualod
78,6
79,0
74,2
15,7
58,1
0,4
4,4
4,8
0,2
4,2
0,0
0,4
21,4
21,0
5,6
6,1
66,6
67,9
56,9
24,3
32,1
0,5
9,6
11,0
0,3
9,3
0,0
1,4
33,4
32,1
14,5
16,2
qalaqad
55,9
58,0
42,0
31,0
10,2
0,8
13,9
16,0
0,4
13,4
0,0
2,2
44,1
44,1
24,8
27,6
soflad
80,7
81,0
77,8
16,7
60,8
0,3
2,8
3,2
0,1
2,7
0,0
0,4
19,3
18,9
3,5
4,0
sul/saSualod
67,3
68,6
58,5
24,4
33,5
0,6
8,8
10,1
0,3
8,5
0,0
1,3
32,7
31,4
13,0
14,7

Documenti analoghi

saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi

saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi qeldiSvili, dimitri qemokliZe, veronika Snaideri, irakli wereTeli, saimon stouni, sofiko xmalaZe, mark hadsoni gamocema informacias Rebulobs rigi samTavrobo da arasamTavrobo organizaciebidan, maT S...

Dettagli

erovnul umciresobaTa marTvis institutebi saqarTveloSi:

erovnul umciresobaTa marTvis institutebi saqarTveloSi: sistema, romelic moicavs samoqalaqo integraciisa da umciresobaTa dacvis sakiTxebs saqarTveloSi `vardebis revoluciis” Semdeg. is aseve mimoixilavs saxelmwifo struqturebs, rogorc aRmasrulebel,

Dettagli

agraruli saq-yda-39.indd

agraruli saq-yda-39.indd mxolod aRwerili kompleqsuri midgoma SeiZleba problemis droulad mogvarebis sawindari gaxdes. im SemTxvevaSi Tu saxelmwifos mxridan ar iqneba energodeficitur regionebSi ganaxlebadi energiis gamoyeneb...

Dettagli

2010 seqtemberi.indd

2010 seqtemberi.indd da im eTnikur wmendas – rezoluciaSi aris SesaniSnavi formulireba `Zaladobrivi Secvla demografiuli situaciis~, rac sinonimi aris eTnikuri wmendis, romelic moxda afxazeTSi da cxinvalis regionSi“, – a...

Dettagli

facebook

facebook dRes ukev naTeli xdeba, rom es gegma, iseve rogorc saakaSvilis mier gamocxadebuli bevri sxva revoluciuri proeqti CaiSala. SegaxsenebT, rom dRes eleqtro manqnanebis Semoyvanis sakiTxTan dakavSrebiT ...

Dettagli

na wi li pirveli samoqalaqo sazogadoebis Camoyalibebis istoria da

na wi li pirveli samoqalaqo sazogadoebis Camoyalibebis istoria da sakiTxavi masala SemuSavebulia saarCevno sistemebis saerTaSoriso fondis mier proeqtis `ndobis gazrda saarCevno procesebisadmi~ (ITEP) farglebSi. am sakiTxavi masalis gamocema SesaZlebeli gaxda amer...

Dettagli

likhauri gasification project

likhauri gasification project saqarTveloSi momuSave specialistTa jgufma ganaxorciela soflad energetikis ganviTareba soflad programis programuli garemosdacviTi Sefasebis skopingis procesi. procesi moicavda Sesabamisi saorientaci...

Dettagli