Contonschiu las finamiras - scrinaria daniel maissen

Pretsch Fr. 1.60 10. annada, numer 200
GA 7007 Cuira Glindesdi, ils 16 d’october 2006
Ils presidents dals chors
èn stads a Flem
Stiva da musica
a San Jon
La davosa fin d’emna ha la suprastanza
centrala da l’Uniun svizra dals chors gì
ina dieta a Flem
L’emissiun «Buureradio.ch-Stubete» è
vegnida transmessa dal bain San Jon. Ils
organisaturs èn stads fitg cuntents.
5
11 LA VOUSCH DA SURMEIR
Redacziun: Via centrala 4, 7130 Ilanz/Glion, tel. 081 920 07 10, fax 081 920 07 15
Contonschiu las finamiras
Il milliun da
Benissimo
va a Rabius
■ (gv) La sonda sera ha Silvia
Deplazes-Maissen da Rabius
stuiu trer flad empau pli profund. Il cedel cun siu num ei
staus ella rucla dil milliun da
Benissimo. Per la dunna
ch’era persula en stiva avon la
televisiun ina detga surpresa.
Mo era cul milliun semidi
nuot en sia veta, ha la dunna
da 74 onns da Catat manegiau
sin damonda da La Quotidiana: «Tut resta sco tochen dacheu. Jeu haiel era fatg negins
plans, jeu haiel gie aunc buca
ils daners», ha Silvia Deplazes
manegiau. In viadi a Las Vegas
ella valeta da 30 000 francs
havess Silvia Deplazes saviu
gudignar cun sia rucla: «Tgei
viel jeu far a Las Vegas?» ei sia
risposta. Rabius ei per la nova
milliunaria pli bi che Las Vegas ed aschia ha ella schau
metter anavos la rucla ed ha
speculau cul milliun.
Niggli-Luder ha
gudignau a Trin
■ (sib) L’otgavla cuorsa d’orientaziun naziunala che ha giu liug
la dumengia vargada a Trin ei buc
stada l’emprema cuorsa gronda
da quei gener giudem la Surselva.
Igl onn 2003 ha gia il campiunadi mundial da cuorsas d’orientaziun giu liug a Trin. Sco avon treis
onns ha la campiunessa mundiala Simone Niggli-Luder era gudignau ier la cuorsa egl uaul da Trin.
Cun sia victoria ha ella el medem
mument decidiu il Biofarm Cup.
➢ PAGINA 7
■ PURESSER
Carli Tuor ha
la nova Miss Tumpiv
(gv) Rodund 70 mugias, genetschas e vaccas han ils purs dalla
Uniun da tratga da biestga Cadi
menau la sonda avonmiezdi a
Breil el ring. La biestga dils purs
dalla vischnaunca da Sumvitg ha
dominau ella gronda part dallas
categorias e Carli Tuor da Rabius
ha la nova Miss Tumpiv. Igl ei la
«Cutla», ina genetscha che ha fatg
vadi il meins vargau. La concurrenza dils vitgs han ils purs da Rabius gudignau.
➢ PAGINA 9
Servetsch d’abunents e da
distribuziun: tel. 0844 226 226
10042
9 771424 749004
10 000 persunas han visitau la dieschavla ILHGA
N
us havein excellents
mistergners ella regiun.» Quei ha igl architect
lumnezian Gion A. Caminada puntuau la sonda vargada
tier la surdada dil premi dalla concurrenza «artisanadi,
inschign e fuorma» dalla
Fundaziun da cultura Val
Lumnezia. Mistergners inschignus ein vegni undrai ella
tenda lumneziana dalla
ILHGA, mo schiglioc han els
pil pli muncau alla dieschavla exposiziun da commerci
e mistregn a Glion.
I
l commerci ha dominau
sin quella exposiziun.
Schei va bein cul commerci,
lu va ei era bein cun tuts.
Daniel Maissen e Roman Pfister (davon da seniester) han gudignau il premi dalla Fundaziun da cultura Lumne- Quei ei en scadin cass aschia,
FOTO G. VENZIN
zia. Davos ils dus secunds Damian Tomaschett (Gritex) e Stefan Capaul.
mo ei fuss fatal da sefidar
memia fetg sin quei proverbi,
gnau cun in meisa da lavur movi- mentau. Ferton ch’ils mistergners posiziun. Leu ha il commerci do- pertgei il commerci po buca
bla. Cun mieds sempels hagien inschignus ein vegni undrai dalla minau.
retener la depopulaziun dalla
Maissen e Pfister realisau ina Fundaziun da cultura Lumnezia,
Surselva.
ovra fascinonta, ha la giuria argu- han quels pil pli muncau alla ex- ➢ PAGINA 3
Sent: Inaugurà la
Grotta da cultura
■ (anr/lw) Be ündesch mais davo avair trat la decisiun ha la
Grotta da cultura a Sent pudü
gnir inaugurada in sonda passada. Cha da realisar quist’idea in ün
temp talmaing cuort saja stat pussibel be grazcha a blera lavur prestada voluntariamaing da bleras
persunas, tanter ellas eir da Gian
A. Albertini chi’d es – sco chi ha
dit il capo da Sent Jon Carl Rauch
in seis pled d’inauguraziun – «il
La creaziun da valur
ha muncau
DA GIUSEP VENZIN
DA GIUSEP VENZIN
■ La ILHGA da giubileum ei
aunc buca stada serrada ch’il
president dil comite d’organisaziun Franco Hübner ha gia
saviu trer ina emprema bilanza.
Quella ei ordvart positiva, Hübner quenta cun rodund 10 000
visitaders. Quei diember haveva
la ILHGA era dumbrau avon
treis onns. Varga 80 expositurs –
Hübner numna els ils acturs principals dalla exposiziun – han exponiu duront quater dis lur purschida. In dils puncts culminonts
ei stau igl ingant dils pults dalla
Sessiun dils parlamentaris federals a Flem. Tier quei ingant ha il
deputau Daniel Blumenthal da
Vella pagau 2000 francs pil pult il
president dalla pcd svizra Christophe Darbellay. Melli francs ha ina
persuna nunenconuschenta pagau pil pult dil president dalla pps
Ueli Maurer.
La sonda ha la Fundaziun da
cultura Lumnezia surdau il premi
d’artisanadi inschign. Quei premi han Daniel Maissen da Rabius
e Roman Pfister da Schlans gudi-
■ COMMENTARI
president da la società e l’orma dal
proget». Albertinti da sia vart ha
rinvià al fat cha la Grotta da cultura saja eir in avegnir dependenta dad agüd voluntari e da sustegn.
Cha’l meglder sustegn saja però da
frequentar las occurrenzas chi vegnan sportas illa Grotta da cultura. Ed Albertini ha miss in vista ün
program fich multifari.
➢ PAGINA 11
Prestaziun tecnica el
center dall’exposiziun
■ (anr/gc) La prestaziun tecnica tier’ovra gigantica dil tunnel da basa dil Gottard e
Lötschberg – sco parts centralas dalla Neat – stattan el center d’in’exposiziun che la Societad svizra d’inschigniers ed
architects (SIA) ha iniziau e
muossa dapresent en Casa
cumin a Cuera. Ei setracta da
grondas tablas cun text e maletg
che rendan attents alla planisa-
ziun e realisaziun da quella ovra
immensa sco prestaziun d’inschigniers svizzers. Ils iniziants
dalla Porta Alpina han era nezegiau quella caschun per far attents cun in’atgna e beindocumentada exposiziun a lur grond
ed empermettent project, paucs
dis avon che las lavurs supplementaras per quel entscheivien.
➢ PAGINA 7
Duas jamnas Cumpra Ina capo-ovra dalla
Surselva ein vargadas
classica a Falera
■ (sib) Cun l’exposiziun da reclama Ihlga ei era l’acziun Cumpra
Surselva ida a fin ier dumengia.
La gruppa da lavur entuorn il president dalla Giuvna pcd Surselva
Martin Candinas tila ina bilanza
positiva dil secund onn dalla
campagna da sensibilisaziun.
Sche e co els meinien vinavon
l’acziun seigi el mument aunc buca decidiu, ha Candinas declarau
il venderdis vier LQ. Quei dependi oravontut dils impuls d’ordeifer.
■ (sib) Igl oratori «La Scaffiziun»
da Joseph Haydn (1732–1809)
ha garantiu per in dils davos
puncts culminonts dil festival
Menhir 2006 a Falera. Per quei
concert ei la Filarmonia da Stat
Transilvania Cluj semessa ensemen cun il chor Cantus Firmus
Surselva sut la bitgetta da Clau
Scherrer. Ellas parts solistas
dall’ovra pretensiusa han Letizia
Scherrer (sopran), Christophe Einhorn (tenor) e Stefan Vock (bass)
brigliau.
➢ PAGINA 5
➢ PAGINA 5
P
er segirar l’existenza han
ils purs tschercau ulteriuras entradas, els vendan
cun success il Scarnuz grischun ed autras specialitads
per solver e marenda. Dalla
necessitad han els fatg ina
vertid. Per evitar la depopulaziun dalla Surselva, fuss ei
era uras ch’ils mistergners inschignius fagessen dalla necessitad ina vertid.
C
un premiar products realisai cun iniziativa ed
inschign, ha la Fundaziun da
cultura Lumnezia lantschau
ina grondiusa idea. En Surselva ein gia biars artists e
sportists vegni premiai. Quei
ei schi lunsch endretg, mo
prestaziuns inschignusas sco
ellas ein vegnidas presentadas
la sonda ella tenda lumneziana dalla ILHGA meretan la
medema distincziun.
L
Invit all’exposiziun davart la
Neat/Porta
Alpina. FOTO G. CAPAUL
a creaziun da valur
maunca en Surselva. Mo
quella creaziun da valur creescha denton a liunga vesta
plazs da lavur. Gia l’idea da
realisar in premi en favur da
projects inschignus ed innovativs mereta bunamein sezza
in premi. En favur dil svilup
economic en Sureslva sto il secund premi vegnir surdaus in
auter onn alla EX 07.
SURSELVA
GLINDESDI, ILS 16 D’OCTOBER 2006
3
2000 francs pil pult
da Christophe Darbellay. Il deputau
dalla pcd Daniel
Blumenthal ha rendiu honur a siu
schef da partida.
Rodund 10 000
persunas han
visitau la
dieschavla ILHGA.
FOTOS G. VENZIN
Pults d’Ikea e meisas da nugher
Rodund 10000 persunas han visitau la dieschavla ILHGA a Glion
DA GIUSEP VENZIN
■ Igl ingant dils pults dalla Sessiun
dils parlament federal a Flem ei stau in
dils puncts culminonts dalla dieschavla ILHGA a Glion. Cun quei ingant ha
l’exposiziun cattau impurtonza naziunala. 2000 francs ha il deputau ed impressari Daniel Blumenthal pagau pil
pult dil president dalla pcd svizra Christophe Darbellay. Strusch ch’igl aucziunari Linus Livers ha pitgau cul marti per la
tiarza gada silla meisa, ei Blumenthal
staus el center digl interess. Las medias
romontschas e medias naziunalas han
vuliu saver dil Lumnezian pertgei ch’el
paghi 2000 per ina meisa dall’Ikea. La
Televisiun Svizra e schizun il «Blick» eran
presents. La Quotidiana ha dau peda al
president communal da Vella da serevegnir e Blumenthal ha era priu peda per
LQ d’argumentar la cumpra dil pult dessignaus cun in motiv dalla Porta Alpina:
«Na jeu quentel buca survegnir la lavur
dalla Porta Alpina», ha igl impressari manegiau. Sco Blumenthal ei selegraus dalla attenziun dallas medias e dalla cumpra
dil pult da siu schef da partida, aschi fetg
temeva el il venderdis sera il lavatgau da
sia dunna. Ils 2000 francs van en favur
dil Luvratori schurmegiau a Glion, dalla
Casa Depuoz a Trun e dalla Casa Soldanella a Rueras. Ina da melli pli pauc ha
in nunenconuschent pagau per il pult dil
president dalla pps Ueli Maurer. Cun
ingantar il pult da Darbellay ha Daniel
Blumenthal era vuliu mussar ch’il president dalla pcd vala per el in bienton dapli che quel dalla pps. Pli pintga raccolta ha ei dau pils pults dils parlamentaris
grischuns, quels han dau ensemen la
summa da strusch 2000 francs. Paulin
Cathomas havess bugen ingantau il pult
da siu frar Sep, quei pult era denton gia
vegnius ingantaus il venderdis suentermiezdi ella emissiun dil Radio Romontsch. Aschia ha il garaschist da Tavanasa ingantau il pult da Toni Brunner ed
ha pagau per quel 600 francs: «Igl ei per
ina buna caussa.»
Dapli creaziun da valur
«Per l’economia rurala eis ei impurtont
da saver exportar rauba. Tier ils products
agrars funcziunescha quei bein en Surselva. Ei duvrass denton era auters products.» Quei ha igl architect da renum
Gion A. Caminada da Vrin detg la sonda
a caschun dalla surdada digl emprem
premi dalla Fundaziun da cultura Lumnezia. Caminada ha presentau tschun
objects inoltrai, quater da quels dalla Cadi ed in dalla Val Lumnezia. Gudignau
han Daniel Maissen da Rabius e Roman
Pfister da Schlans cul project «maisa va»,
ina meisa da lavur transportabla ed equipada cun in parisol da sulegl. «Cun mieds
sempels ei ina idea fascinonta vegnida
realisada e quei schibein funcziunal sco
constructiv.» Caminada ha cussegliau da
migliurar il concept e da sepresentar silla fiera. Maissen e Pfister han retschiert
2000 francs. Mintgamai 1500 francs han
Damian Tomaschett e Stefan Capaul retschiert sco secunds. Tomaschett ha representau la Gritex a Trun. L’interpresa
ei vegnida remunerada per sia iniziativa.
Capaul construescha a Disla pipas d’excellenta qualitad.
Caminada ha puntuau igl inschign
dis mistergners ella regiun, quei seigi il
davos temps adina puspei vegniu attestau da glieud dil fatg. «Quei ei in grond
potenzial ch’ins duess nezegiar», ha
Caminada giavischau. Caminada ha deplorau ch’ei vegni produciu adina pli
pauc el liug muort il concert global ed
entras quei svaneschi la savida.
Ils organisaturs ein cuntents
«Il diember da visitaders ei circa quel che
nus havein spitgau», han ton il president
dil comite d’organisaziun F ranco Hübner sco il schef dalla cassa Christian Casutt detg. Malgrad ch’ei ha fatg bunamein memia bun’aura per ina exposiziun, ein tendas e hallas stadas fullanadas.
Ils organisaturs quentan cun 10 000 entradas. Hübner e ses collegas dil comite
d’organisaziun han desistiu d’in program
accumpignont da spitachel: «Quei ei en
scadin cass secumprovau. Ils visitaders
ein stai pli ditg entuorn ils stans ed entgins expositurs han beneventau quei. Ils
visitaders han buca stuiu temer da munchentar enzatgei.» Franco Hübner numna igl ingant il punct culminont, quei en
emprema lingia pervia digl eco ellas gasettas naziunalas ed alla televisiun. Mo il
schef dil comite numna ils expositurs ils
acturs principals. Schebein ei detti en
treis onns ina endischavla exposiziun da
commerci e mistregn a Glion ha Hübner
buca saviu dir: «Quei decida l’uniun.»
Pertuccont la munconza dils mistergners
inschignus sco Gion A. Caminada ha
menziunau di il cau dil comite d’organisaziun dalla dieschavla ILHGA: «Quei
stat buca en mia cumpetenza. Nus havein envidau tut ils mistergners.»
Linus Livers cul marti d’ingant. Cura ch’il pult dil president dalla pcd svizra Christophe Darbellay ei vegnius ingantaus, ei la tensiun
carschida tochen ch’il marti ei curdaus per la tiarza.
Renzo Blumenthal ed auters bials. La ILHGA ei era stada uonn in liug da scuntrada tenor
il moto veser e seschar veser.
Gion A. Caminada argumentescha la valetaziun dalla lavur da Fabrizio Sossai. Inschign
ha il scrinari da Zignau mussau en scadin cass.
Tgei scola vul ti frequentar: Alla dieschavla ILHGA han ils giuvenils e lur geniturs saviu
s’informar dallas pusseivladads purschidas en Surselva.