OFISA O LE PALEMIA

Transcript

OFISA O LE PALEMIA
MALO O SAMOA
OFISA O LE PALEMIA
Lau Afioga i le Fofoga Fetalai
Fono Aoao Faitulafono a Samoa
Malo Tuto’atasi o Samoa
Afioga e,
Etusa ai ma mana’oga tau Lipoti a le Pulega o Tupe a le Malo, ou te tu’uina atu ai nei i
lau Afioga le Lipoti Fa’aletausaga ua saunia a le Matagaluega o le Va-i-Fafo ma
Fefa’ataua’iga mo le tausaga fa’aletupe mai le aso 1 Iulai 2011 i le aso 30 Iuni 2012.
O lenei Lipoti ua fa’amauina auili’ili atu ai galuega na fa’atinoina ma tulaga na ausia e le
Matagaluega i totonu o le tausaga fa’aletupe ua ta’ua, e tusa ai ma ana tulafono ma
galuega tau’ave fa’atulafonoina.
Ma le fa’aaloalo lava.
________________________________________
Tuilaepa Lupesoliai Sailele Malielegaoi
PALEMIA ma le MINISITA O LE VA-I-FAFO
1
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
MALO O LE MALO TUTOATASI O SAMOA
Matagaluega o le Va-i-Fafo ma Fefaatauaiga
Tuatusi i le Meli: Pus Meli L1859
Tel. Nu.: (685) 21-171
Nu.Fesi.: (685) 21- 504
Imeli: [email protected]
Faamolemole ia faatuatusi mai fesootaiga uma i le Ofisa Sili o Pulega
Afioga Tuilaepa Lupesoliai Sailele Malielegaoi
Palemia ma le Minisita o le Va-i-Fafo
Afioga Fonotoe Nuafesili Pierre Meredith
Minisita mo Fefa’ataua’iga
Afioga i Minisita,
Ou te tu’uina atu ma le fa’aaloalo ia oulua Afioga le Lipoti Fa’aletausaga a le
Matagaluega o le Va-i-Fafo ma Fefa’ataua’iga mo le tausaga fa’aletupe mai le aso 1 Iulai
2011 i le aso 30 Iuni 2012.
Ua saunia le Lipoti e tusa ai ma manaoga tau lipoti o le Tulafono o le Pulega o Tupe a le
Malo 2001.
Ma le faaaloalo lava.
____________________
Aiono Mose Pouvi Sua
OFISA SILI O PULEGA
2
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
UPU TOMUA A LE OFISA SILI O PULEGA
O le Matagaluega o le Va-i-Fafo ma Fefa’ataua’iga ua aloa’ia ona tu’ufa’atasia i lalo o le Tulafono o
Fa’atulagaga Fa’a-Minisita ma Matagaluega 2003.
Ou te tu’uina atu ma le ava tele le ulua’i Lipoti Fa’aletausaga a le Matagaluega o le Va-i-Fafo ma
Fefa’ataua’iga mo le tausaga fa’aletupe 2011/2012. O lenei Lipoti ua fa’amauina au’ili’ili ai ma fa’amaonia
ai galuega na fa’atinoina ma ‘ausia e le Matagaluega e tusa ai ma a matou tulafono ma matafaioi ma
galuega tau’ave fa’atulafonoina.
O le fa’agasologa o galuega o le tausaga fa’aletupe ma le sini autū o fuafuaga fa’ata’atitia alualu mamao a
le Malo natu’ufa’atasia e le Matagaluega, na i ai le avea o Samoa ma sui aloa’ia o le Fa’alapotopotoga Tau
Fefa’ataua’iga a le Lalolagi (WTO). Na tau’aveina fo’i e le Matagaluega nisigaluega ‘ese’ese ma tu’uina atu
fautuaga e una’ia ai tulaga e manuia ai le atun’uu ina ia ō gatasi ma le fa’amoemoega o Fuafuaga
Fa’ata’atitia mo le Atina’e o Samoa (SDS). O vaega o nei galuega e fa’atauaina le fa’aleleia o le tulaga o
Samoa e avea ai ma atunu’u e fa’autauta ma fa’atuatuaina i le Itulagi o le Pasefika, ae fa’apea fo’i i lona
tulaga fa’ava-o-malo ma isi atunu’u.
I lea fa’atinoga, na fa’apea ona faia ai le sao o le Matagaluega i le fa’asufi’ina ma le tauamoina o le tulaga
talitonu ma le fa’atuatuaina o Pa’aga Tau Atina’e e galulue so’oso’otau’au ai i se tulaga fa’amanuiaina
fa’atasi ma le Malo i le atia’eina o Samoa.
O le Lipoti Fa’aletausaga ua tu’uina atu ai se aotelega o galuega a le Matagaluega, e aofia ai le aotelega o
galuega a o tatou sui o galulue i o tatou Ofisa ma Tofiga i atunu’u i fafo.
I le agaga fa’aaloalo, ou te momoli atu le fa’afetai tele i le ta’ita’iga ma le lagolago na tu’uina mai e la
matou Minisita o le Va-i-Fafo ma Fefa’ataua’iga, le Afioga fo’i lea i le Palemia Tuilaepa Lupesoliai Sailele
Malielegaoi, i itu aupito taua mo’omia aua le fa’atinoina o tiute tau’ave a le Matagaluega ma lona sao i le
una’ia o tulaga e manuia ai Samoa. I le itu tau fefa’ataua’iga o feagai ma le Matagaluega, oute fia
fa’amauina ma le agaga fa’afetai, le ta’ita’iga a le Afioga i le Sui Palemia, Afioga Fonotoe Nuafesili Pierre
Lauofo.
E fa’amauina fo’i ma le agaga fa’afetai le sao taua o pa’aga tau atina’e fa’ava-o-malo a Samoa o lo’o iai a
latou sui ma ofisa tumau o tulaga i le va-fealoa’i fa’ava-o-malo ma ofisa galulue lē tumau ma
fa’alapotopotoga‘ese’ese mo le galulue fa’atasi ma femalamalamaa’i ina ia fa’ataunu’uina fuafuaga mo le
manuia e lē gata mo Samoa ae fa’apena fo’i i a latou faigamalo ma fa’alapotopotoga ‘ese’ese ta’itasi.
3
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
E lē fa’aiti’itia ai fo’i lo matou agaga fa’afetai i isi pa’aga a le Matagaluega aemaise lava o le mamalu o le
atunu’u lautele, le vaega tuma’oti, o Fa’alapotopotoga Tuma’oti, Sosaiete tau le va o tagata ma totonu lava
o le Malo, e tusa ai ma o latou sao taua na fesoasoani ai i le Matagaluega i le tau’aveina o ana matafaioi i
se tulaga lelei ma le fa’amanuiaina i ‘au’aunaga na ia tu’uina atu, tainane o le una’ia pea i luma o
mana’oga taua o Samoa i tulaga fa’ava-o-malo.
Aiono Mose Pouvi Sua
OFISA SILI O PULEGA
4
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
LISI O LE FA’ASOLOGA O MATAUPU
Itulau
VAEGA 1: O le Matagaluega o le Va-i-Fafo ma Fefa’ataua’iga
 Galuega Tau’ave Fa’atulafonoina
 Va’aiga Mamao
 Manulautī
 Aga Tausili ma Ta’iala
6
7
7
7-8
VAEGA 2: Fa’atulagaga o le Matagaluega
 Fa’atulagaga o le Matagaluega o le Va-i-Fafo ma Fefa’ataua’iga
9-11
VAEGA 3: Aotelega o Mata’upu Taua ua ‘Ausia mo le Vaitaimi
Iulai 2011 – Iuni 2012
 Galuega Fa’atino 1:
Fautuaga o Faiga Fa’avae Tu’uina atu i le Minisita
 Galuega Fa’atino 2:
Fa’atautaiga o Faiga Fa’avae i le Va-i-Fafo
 Galuega Fa’atino 3:
Ofisa o Fa’atuina i Atunu’u i Fafo
 Galuega Fa’atino 4:
Fa’afoega o Sikolasipi
 Galuega Fa’atino 5:
Fefa’atauaiga
 Galuega Lagolago :
Vaega o ‘Au’aunaga Lautele
12
12-13
13-19
19-20
20-21
21-22
VAEGA 4: Lipoti a Vaega Ta’itasi
 Vaega o Mataupu Tau Upufai o Malo, So’otaga Feso’ota’i Aloa’ia
Fa’ava-o-Malo (PIRPD)
 Vaega o Sikolasipi, Polokalame Fa’aa’oa’oga ma
Tulaga Tau Fesoasoani So’ofa’atasi (STBD)
 Vaega o Fefa’ataua’iga (TD)
 Vaega o ‘Au’aunaga Lautele (CSU)
VAEGA 5: Fa’amatalaga Tau Tupe mo le Tausaga
 Fa’agasologa o le Tala Fa’atatau o le Tupe – Matagaluega o Mataupu
Tau le Va i Fafo ma Fefa’ataua’iga
 Teugatupe o Tupe Fa’atatauina a le Matagaluega (Fa’amatalaga 2-10)
 Lipoti o Tupe Faaauau I le Tausaga Faaletupe 11- 12
 Tupe Maua/Toe Fa’aolaina o Tupe
 Galuega Faatino e avea ai ma Sui ole Malo:
i)
Totogifuapauina o le Avea ai ma Sui
ii)
O isi tupe totogi
 Fa’amatalagala o Tupe Faaalu a le Matagaluega e ala i Galuega Faatino
23-31
31-39
39-61
61-66
67
67-68
68-69
69
70
71-73
VAEGA 6: Pepa Fa’aopo’opo
74-77
VAEGA 7: Lisi o Upu ua Fa’apupu’uina i Mata’itusi
78-79
5
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
Vaega 1: O le Matagaluega o le Va-i-Fafo ma Fefa’ataua’iga
Tulafono:
O le Matagaluega o le Va-i-Fafo ma Fefa’ataua’iga (lea ua ta’ua nei“o le Matagaluega”) na
fa’avaeina aloa’ia i le aso 1 Iulai 2003 i lalo o le Tulafono o Fa’atulagaga Fa’aminisita ma
Matagaluega 2003 (ua taua nei“o le Tulafono”).
Ua tu’ufa’atasia e le Tulafono le Matagaluega o le Va-i-Fafo ma le Vaega o Fefa’ataua’iga a le
Matagaluega mo Fefa’ataua’iga, Pisinisi ma Alamanuia sa i ai.
Ua tu’uina atu le fa’atuatuaga i le Matagaluega mo le puleaina ma le fa’atautaiga o mataupu tau
le va i fafo a Samoa ma so’otaga tau fefa’ataua’iga ma isi atunu’u, e ala i lona ofisa tutotonu i
Apia, ma ona Ofisa Amapasa, Komesina Maualuga ma Ofisa Fa’akonesula i atunu’u mamao.
Ua galulue ma le agaga naunauta’i le Matagaluega i le puleaina o so’otaga fa’ava-o-malo a
Samoa e una’ia ai tulaga e manuia ai le atunu’u ma ia ‘ausia le sini a le Malo tau le tamaoaiga ma
fefa’ataua’iga i atunu’u i fafo aua le manuia lautele o Samoa.
E valu sefulu valu (88) Malo, o lo’o iai so’otaga aloa’ia fa’a-va-o-malo ma Samoa i le taimi nei, ma
o lo’o avea fo’i Samoa ma sui auai atoatoa i fa’alapotopotoga tetele e luasefulu (20) fa’ava-omalo/faaitulagi.
O lo’o avea Samoa ma sui auai i le tele o feagaiga fa’ava-o-malo, e aofia ai mataupu i le itu tau le
puipuiga ma le saogalemu, fa’aitiitia o au’upega malolosi, aia tatau fa’aletagata soifua, o le
si’osi’omaga ma le suiga o le tau, se’ia o’o a i mata’upu tau le gataifale ma faiga faiva, fa’apea ai
ma mata’upu tau i le atina’e o tamaoaiga ma tulaga tau tupe ma fefa’ataua’iga.
E fa’amauina fesoasoani i tapenaga ma fautuaina e le Matagaluegale avea o Samoa ma sui auai o
feagaiga fa’ava-o-malo e fia ofi atu i ai Samoa. Ua fa’apea fo’i ona tau’aveina e le Matagaluega o
galuega mo le teumaluina o maliega fa’ava-o-malo, fa’aitulagi pe o le lalolagi atoa foi pe a
manaomia i aiaigao ia Feagaiga.O lo o fa’afoeina foi e le Matagaluega le Tulafono o Tulaga Aloaia
ma Puipuiga Malu Tau le Va o Malo 1978 (Diplomatic Privileges and Immunities Act 1978).
Galuega Tauave Fa’atulafonoina:
I le fa’atinoga o Tulafono ua taua i luga ma le Manulauti a le Matagaluega, ua fa’apea ona
fa’ataoto ai ana matafaioi nei:
 Tu’uina atu o fautuaga talafeagai tau faiga fa’avae ma le fa’afoeina o so’otaga a Samoa i
mataupu fa’ava-o-malo fa’apea fefa’atauaiga ma isi atunu’u;
 Tu’uina atu o fautuagatau faiga fa’avae ma le fa’afoeina o so’otaga ma fa’alapotopotoga
fa’ava-o-malo ma fa’alapotopotoga fa’aitulagi, i mataupu tau va-i-fafo ma aia tau
fefa’ataua’iga;
6
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012





Fa’afoeina ma le una’ia o mataupu taua mo le manuia o Samoa fa’apea le fa’atinoina o
au’aunaga fa’akonesula i atunu’u i fafo e ala atu i Ofisa a le Malo i Niu Sila, Amerika,
Ausetalia ma Peleseuma;
Fa’afoeina o faiga fa’avae e ala atu i a’oa’oga ma polokalame fa’asikolasipifa’apea ai ma
le tu’uina atu o fautuaga sili i le Malo e uiga i sikolasipi ma polokalame tau a’oa’oga;
Tapena, fautua ma atia’e faiga fa’avae ma polokalame fa’alauiloa talafeagai i mata’upu
tau fefa’ataua’iga;
Fa’atinoina o le Tulafono o Tulaga Aloa’ia ma Puipuiga Malu Tau le Va o Malo 1978
(Diplomatic Privileges and Immunities Act 1978) ma le fa’auigaina sa’o o tulaga aloa’ia
tau le va o Malo ma tulaga aloa’ia fa’akonesula i lalo o le Feagaiga i Viena (Vienna
Convention);
Fa’ata’atiaina ma le fa’atinoina o au’aunaga mana’omia e lagolago ai galuega a le
Matagaluega e aofia ai le fa’amautūina o puna’oa talafeagai tau tupe ma tagata
faigaluega, fa’amalosiina o faiga fa’avae i pulega lelei mo fa’alapotopotoga ma le
fa’aaogāina tatau o puna’oa o mafai ona maua.
Va’aiga Mamao:
Ina ia avea Samoa o se atunu’u e ta’imua i le itulagi o le Pasefika ma ia avea ma sui auai
finafinau i le sailia o le tofā mo fa’ai’uga a malo o le lalolagi ma le si’itia o avanoa mo tulaga tau
fefa’ataua’iga mo Samoa.
Manulauti:
Ia taulamua i le atina’eina ma le fa’aauauina o le tu’uina atu i le Malo o fautuagatalafeagai sili
ma lelei aua le fa’afoeina o le va-i-fafo o Samoa atoa ai ma mataupu tau fefa’ataua’iga aua le
manuia ma le atina’e o Samoa.
Aga Tausili ma Ta’iala:
I le naunauta’iga o le Matagaluega e tuliloaina le fa’atinoga o galuega fai ma le ‘ausia o sini
a’oa’oina ia avea Samoa ma ta’ita’i o le li’o o le Pasefika fa’apea ma sui iloga sona sao i faiga
fa’ai’uga fa’a-va-o-malo aemaise ai fo’i le maua o avanoa tau fefa’ataua’iga i fafo mo le manuia
lautele, e tatau ona mulimulita’i le aufaigaluega ina ia tu’uina atu atoatoa le ‘au’aunaga lelei ma
le amiotonu e fa’avae i tulaga nei:

Tomai fa’apitoa i agava’a

Fa’autautaga tatau

Fa’amaoni

Ta’uleleia ma aloa’ia

Agatapua’ia
7
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012

Manino lelei

Mafai ona Tali atu

Fa’ataua o Tagata o fai i ai le ‘au’aunaga

Tulaga tutusa o Ali’i ma Tama’ita’i
8
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
Vaega 2: Fa’atulagaga o le Matagaluega
Fa’atulagaga o le Matagaluega o le Va-i-Fafo ma Fefa’ataua’iga
E tolu (3) vaega autū ua fa’atulaga ma fa’avaeina i ai le fa’ata’atiaga o galuega a le Matagaluega.
O vaega la nei e tolu (3) e a’afia ai le Vaega o Feso’ota’iga Fa’a’upufai o Malo ma Tulaga Fa’avao-Malo ma Tulaga Aloa’ia (PIRPD), le Vaega o Sikolasipi, Polokalame Fa’a-a’oa’oga ma Tulaga
Fa’apa’aga a Malo e Lua (STBD) ma le Vagea o Fefa’ataua’iga (TD). E iai fo’i le Vaega o
‘Au’aunaga Lautele (CSU) o lo’o lagolago i le fa’atinoina o galuega a veaga autū mo le
Matagaluega.
Ua tatalaina fo’i ele Ofisa ana Ofisa fa’apitoa i Ueligitone, Peleseuma, Niu Ioka, Kanepera, Saina
ma Iapani ma Ofisa Konesula i Aukilani ma Amerika Samoa. O lo’o fa’afoeina fo’i e le
Matagaluega le Ofisa mo le Faufautua i Tamaiti Aoga Sikolasipi i le Iunivesite o le Pasefika i Saute
i Fiti, fa’atasi ai ma Tofiga Konesula Aloa’ia (Honorary Consuls) i vaega ‘ese’ese o le Lalolagi.
Mo le fa’atinoina i se tulaga lelei ma le atoatoa o le fa’atulagaga ua taua i luga, ua fa’apea ona
saunia ma fa’atulagaina e le Matagaluega sini autū nei e ono (6) ina ia mafai ai ona tino mai lana
Tofamamao ma lana Va’aiga Taula’i:
(1)
Fautuaga Tau Faiga Fa’avae e tu’uina atu i le Minisita:Ia tu’uina atu fautuaga tau
faiga fa’avae i se tulaga aupito maualuga i mataupu tau le va i fafo ma atina’e tau
fefa’ataua’iga i le Minisita ma le Malo.
(2)
Fa’afoega o Faiga Fa’avae i Mata’upu ma Atunu’u i Fafo:Ia puleaina so’otaga a
Samoa ma atunu’u i fafo i se faiga aupito sili ona lelei ma atoatoa, e aofia ai le
fa’afoega o ofisa o avea ma sui o isi atunu’u ma fa’alapotopotoga ma isi malo i totonu
o Samoa. E fa’apea foi ona tu’uina atu o ‘au’aunaga tau le va-fealoa’i taua ma
talafeagai ma le agaga talimalo fa’aaloalo o le malo i malaga aloa’ia ma tulaga
mamalu asiasi mai mai atunu’u i fafo.
(3)
Ofisa Autu i Atunu’u i Fafo:Ia avea ma sui e tau’aveina i se tulaga lelei atoatoa aiā a
Samoa i isi atunu’u ma tulaga fa’ava-o-malo ma le tu’uina atu o ‘au’aunaga
fa’akonesula i tagatanu’u Samoa i atunuu i fafo.
(4)
Fa’afoega o Sikolasipi:Ia fa’afoeina avanoa tau a’oa’oga ma sikolasipi a Samoa, e lē
gata i atunu’u i fafo a’o totonu fo’i o le atunu’u, i se faiga e lē fa’aitū’au, manino lelei
ma talafeagai.
(5)
Fefa’ataua’iga:Ia pulea ma tu’ufa’atasia lelei atoatoa ma fa’afaigofie mata’upu tau
fefa’ataua’iga ma fuafuaga fa’ata’atitia i le una’ia o fefa’ataua’iga, ma ia fa’amautinoa
9
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
le auai o Samoa i fuafuaga tau fefa’ataua’iga i totonu o le itulagi ma fefa’ataua’iga
fa’ava-o-malo.
(6)
‘Au’aunaga Lautele:Ia tu’uina atu se fa’atulagaga i galuega lagolago i le lelei ma
atoatoa e fa’atinoina ai galuega autū a le Matagaluega, e lē gata i totonu lava o le
atunu’u, ae fa’apena fo’i i ōtatou ofisa autū i atunu’u i fafo.
10
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
FA’ATULAGAGA O LE AUFAIGALUEGA
MINISITA
Tuilaepa Lupesoliai Sailele
Malielegaoi
OFISA SILI O PULEGA
Aiono Mose Pouvi Sua
Ofisa o le Malo i Fafo
SUI OFISA SILI O PULEGA
Fa’alavaau Perina Sila
Amerika Samoa
Mata’afa Tomasi Esera
Aukilani
Faolotoi Reupena Pogi
Beijing
Tapusalaia Terry Toomata
Brussels
Fatumanava Pa’o Luteru
Canberra
Lemalu Tate Simi
Niu Ioka
Aliioaiga Feturi Elisaia
Tokyo
Leiataua Dr. Kilifoti Eteuati
Ueligitone
Leasi Papalii Tommy Scanlan
Vaga o Auaunaga
Lautele
Palepa Amosa
( maea tofiga
Fepuari 2012)
Vaega o
Fefa’atauaiga
Aida Faumui
Vaega o
Sikolasipi &
Aoaoga
Sharon Aiafi
Vaega Tau le Va i Fafo
Faava o Maloma Faiga
Aloaia Fa’aupufai
o Malo
Tasha Shon
Ofisa Faufautua mo
Tamaiti Sikolasipi,
USP, Fiti
Matilda Bartley
(Ianuari 2012)
Mo le silafia: O le masina o Fepuari 2012 sa tofia ai Palepa Amosa lea sa avea
ma Faufautua mo Tamaiti Sikolasipi i Fiti ma Ofisa Sili Fesoasoani o le Vaega o
Auaunaga Lautele. O le Tama’ita’i Ofisa ia Matilda Bartley mai le Vaega o
Sikolasipi & A’oa’oga sa tofia e avea ma Faufautua mo Tamaiti Sikolasipi i Fiti ia
Ianuari 2012.
11
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
Vaega 3: Aotelega o Mataupu Taua ua Ausia mo le Vaitaimi
Iulai 2011 – Iuni 2012
Ao fa’agasolo le vaitaimi ua iloiloina nei, na taula’i le va’ai a le Matagaluega i ana matafaioi o lo’o
aiaia i ana tulafono, faiga fa’avae a le Malo, ma fa’ai’uga o lo’o aofia ai i le Fuafuaga Fa’ata’atitia
mo le Atina’e o Samoa 2008 – 2012:
Galuega Fa’atino 1: Fautuaga o Faiga Fa’avae Tu’uina atu i le Minisita

Satu’uina atu fautuaga i mataupu autūi le fa’afoeina lelei o feso’ota’iga ma pa’aga atina’e
o le tamaoaiga autū e aofia ai Ausetalia, Saina, Iuni o Europa, Iapani, Niu Sila ma Amerika
fa’apea ai isi Malo sa lagolago mai i taumafaiga o atina’e a Samoa;

Sa tu’uina atu fautuaga i tulaga o Mataupu sa tula’i mai i totonu o le Pasefika atoa ai ma
ona fa’alapotopotoga fa’aitulagi e aofia ai le Fa’alapotopotoga a Ta’ita’i o Malo o le
Pasefika, Fa’alapotopotoga o Faigafaiva, Fa’alapotopotoga o le Si’osi’omaga, Komisi o le
Pasefika, Univesite o le Pasefika fa’apea ai le fa’atūina o le Fono a Ta’ita’i o le Atu
Polenesia i Samoa ia Novema 2011 ;

Sa tu’uina atu fautuaga i mata’upu taua mo Samoa i totonu o Fa’alapotopotoga Fa’ava-oMalo o lo’o avea ai Samoa ma sui aemaise ai Malo Aufa’atasi ma lala ‘ese’ese fa’apea le
Fono a Malo o le Taupulega;

Sa tu’uina atu fautuaga i Feagaiga tau Fefa’ataua’iga o lo’o aofia ai Samoa e pei o le
Fa’alapotopotoga o Fefa’ataua’iga o le Lalolagi (WTO) lea na avea ai Samoa o le sui lona
115 i le Aso 10 o Me 2012 i le mae’a ai o feutaga’iga e sefulu (13) tausaga o fai;

Sa tu’uina atu fautuaga i mata’upu e a’afia ai Samoa i Feagaiga ma Maliega Fa’ava-oMalo o lo’o avea ai Samoa ma sui auai.
Galuega Fa’atino 2: Fa’atautaiga o Faiga Fa’avae i Mataupu o le Va-i-Fafo

O le vaitaimi o le Tausaga fa’aletupe FY2011/2012, na aloa’ia ai e Samoa ona so’otaga
fa’ava-o-malo ma isi atunu’u e to’aono (6), ua atoa iai le aofa’iga e valusefulu valu (88)
atunu’u, ua iai so’otaga aloa’ia fa’ava-o-malo ma Samoa;

Mo le vaitaimi lava lenei ua iloiloina, e sefuluiva (19) Pepa e iloagofie ai Tulaga aloa’ia
fa’ava-o-malo na tu’uina atu mo Amapasa ma Komesina Maualuga fou ua tofia;

E selau valu tolu (183) le aofa’iga o talosaga mo pemita malaga i atunu’u i fafo sa fa’apea
ona fa’agaoioia.
12
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012

E fitu sefulu iva (79) le aofa’iga o talosaga mo le taliaina fa’ava-o-malo i tulaga aloa’ia o
va’alele ma va’a asiasi mai atunu’u i fafo, sa fa’agaoioia;

I lalo o le Feagaiga i Hague e Soloia ai Mana’oga mo le fa’atulafonoina o Pepa Aloa’ia a
Malo o atunu’u i fafo i le 1961 o Pepa aloa’ia, e afe ma le fitu (1007)pepa aloa’ia na
fa’amaonia fa’ava-o-malo na fa’agaoioia i se faiga fa’apa’aga ma le Pulega o Tupe Fa’avao-Malo a Samoa (SIFA);

O le maliega o le Fetufa’aiga o Fa’amatalaga Tau Lafoga (TIEAS) ma Mexico sa sainia ia
Novema 2011 e fa’alauiloa ai le agaga galulue fa’atasi fa’ava-o-malo i mata’upu tau
lafoga e ala i le fetufa’aiga o fa’amatalaga;

Fa’afaigofieina o feutana’iga Fa’aletausaga a Malo e tolu (3) i le va o Samoa, Ausetalia ma
Niu Sila;

Na fa’amautūina se aofa’iga o asiasiga e ono sefulu ono(66) mo malo asiasi mai fafo a’o
fa’agasolo le vaitaimi 2011/2012;

Na tu’uina atu e tagata faigaluega uma o le Matagaluega ‘au’aunaga masani i le va’aia ma
le fela’ua’iga o le to’atele o malo aloa’ia na auai mai i le fa’amanatuina o le lima sefulu
(50) tausaga o le Tuto’atasi o le Malo o Samoa i Apia.
Galuega Fa’atino 3: Ofisa o Fa’atuina i Atunu’u i Fafo
O ‘oto’otoga nei o galuega taua nafa’atinoina ma tutupu i ofisa a le Malo o lo’o ‘au’auna ma
galulue i fafo. Fa’amolemole ia utagia mai e fa’apea, o lipoti fa’aletausaga ta’itasi mo nei ofisa e
tu’uina sa’o atu i le Kapeneta mo le latou silafia pe a mae’a ma o lenei lipoti o lo’o tu’uina atu ai
na o ‘oto’otoga o mata’upu taua o a latou galuega a’o fa’agasolo le vaitaimi ua iloiloina nei.
Ausetalia
 Na malaga asiasi mai le Kovana Sili o Ausetalia, Lana Afioga Quentin Bryce i luga o faiga
tau galulue felagolagoma’i ma Samoa ma tusa ai o sana tali fa’aaloalo i se talosaga mai le
Malo, e ofoina mai le fesoasoani a le Malo o Ausetalia i le toe fausia o le Maota Fono o le
Fono Aoao Faitulafono i Mulinu’u, ua fa’aopo’opo ai i le tele ma le anoanoa’i o ana
fesoasoani i le tatou atunu’u. O lenei fa’ailoga va’aia fa’apitoa na fa’apea fo’i ona aloa’ia
ai le fa’amanatuina o le 50 tausaga o le Tuto’atasi o Samoa i le masina o Iuni.

O le fa’alauteleina o le polokalame o a’oa’oga lē tumau fa’apailate e aofia ai Samoa ma isi
atunu’u e tolu (3) e fa’aauau pea i le polokalame pe a tuana’i le taimi fa’agata o le
tausaga e 2012 ona ua va’aia fo’i ose tasi lea auala mautinoa e fesoasoani ai i o tatou
tagata.
13
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012

Na faiaai fo’i le maliega fou mo le fausiaina o se ofisa tumau o le Konesula o Samoa i Sini i
Ausetalia ina ua mae’a ai ona fa’asilasilaina e le Palemia ia Mati 2012.

Na taita’ia ele Palemia le tatou usugafono i le Fonotaga a Ta’ita’i o Malo o le Taupulega
(CHOGM) i Perth, Ausetalia ia Oketopa 2011. Safa’ae’eina ai fo’i ile Palemia se tofiga taua
e avea ma ta’ita’ifono mo le itulagi a le Pasefika i le tele o fonotaga ma le vaega o
nusipepa fa’atasi ai ma le ‘au fa’asalalau o televise.

Sa avea le Komesina Maualuga o Samoa i Ausetalia ma vaega o le usugafono na ta’ita’ia e
le Afioga a le Minisita o Fa’amasinoga e auai atu i le fonotaga a Minisita o Mataupu
Fa’aletulafono a le Taupulega sa faia i Sini i Ausetalia. Sa auai atu ai fo’i le Ofisa Sili o
Pulega o le Matagaluega o Fa’amasinoga.

Na fa’alēaogāina le fuafuaga e fausia ai le fale o le Komesina Maualuga o Samoa i Deakin,
Canberra ina ua mulimuli ane logo mai e filogia lona ‘ele’ele i le pulu. O lenei tulaga na
mafua ai ona faia le fa’aiuga e lē aogā le nofoaga atoa mo le fa’atuina ai o lea ofisa e
aunoa ma ni galuega fa’aopo’opo e fo’ia ai se isi tupe tele e totogi e le Malo. E fa’avae i
luga o nei su’esu’ega, sa fa’apea ona fa’aali manino ai ua fa’alēaogāina lea fanua ma na
toe talosagaina ai loa se isi maliega fa’alisi e ala atu i le Matagaluega o le Va-i-Fafo ma
Fefa’ataua’iga(DFAT).

Na fa’atasi atu i Canberra Ta’ita’i o Usugafono a Atunu’u o le Pasefika e avea o se vaega
mo talanoaga ma le Minisita o Mata’upu Tau le Va i Fafo a Ausetalia e fa’a-tasi i le ta’i
ono (6) masina.

Sa fa’atautaia fonotaga ma tagata ofisa o Ausetalia fa’atasi ai ma Tagata o Malo mai Fafo
mo le tu’uina atu o Vaega’au Fa’aitulagi i totonu o le Atumotu o Solomona.

Saunia o lipoti masani mo le Ofisa Autū i Apia e uiga i atina’e taua o lo’o i Ausetalia ma
fa’apena fo’i ma le ASEAN ma atunu’u tua’oi o le Atu Melanesia.

Fa’aauau le fa’afoeina o galuega tau femalaga’iga ma galuega fa’a-konesula.
Peleseuma:
 Na fa’ailoa aloa’ia le Susuga a Dr Paolelei Luteru i le Fa’alapotopotoga o Amapasa o
Aferika, Karepenae ma le Pasefika i le aso 10 o Me 2012 ina ua ia taunu’u i Peleseuma e
avea ma Amapasa o Samoa. O Dr Luteru ua suitulaga nei ia Tuala Falani Chan Tung lea ua
toe taliu mai i Samoa nei.

Fa’afaigofieina o gaoioiga tau feso’otaiga ma le Komiti o Pulega Fa’ava-o-Malo o le ‘ava i
Europa mo le tatalaina o le fa’asaina o le ‘ava.
14
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012

Galue e avea ma Tagata Fa’afoe mo Malo o Aferika, Karepeane ma le Pasefika i le
fa’amautūina o fonotaga mo le Itulagi a le Pasefika i nisi o mataupu e pei o feutaga’iga o
le Feagaiga o Faiga Fa’apa’aga Tau Tamaoaiga (EPA), Galulue Fa’atasi i Tulaga Tau Tupe
ma Atina’e ma tulaga tofi mo le Failautusi Aoao o le ACP.

E fa’aauau pea le manulauti o le avea ai ma sui o Samoa aemaise le fa’alauiloaina o aia a
Samoa i le tele o fonotaga ma atunu’u tetele fa’apa’aga o le lalolagi fa’atasi ai ma isi sui
aloaia o Malo o Europa.

Fesoasoani i usugafono a Samoa e malaga atu mo fonotaga i Peleseuma.

Fa’aauau pea le tuuina atu o auaunaga fa’akonesula e feso’otai ma tagata Samoa ma
atunu’u ese o lo’o i Europa.
Niu Ioka:
 Na sainia se feagaiga so’ofa’atasi i le va o le Amapasa o Samoa ma le sui aloa’ia o
Moldovo i le aso 14 o Iuni 2012 ina ia fa’avaeina aloa’ia ai so’otaga fa’avāfealoa’i i le va o
atunu’u e lua;

O le Feagaiga lona lua sefulu ono (26) Internet Quality Summit i Niu Ioka na tauaao
aloa’ia ai i le Fa’alapotopotoga o Va’a a Samoa le fa’ailoga taualoa a le Internet Quality
Summit i le Fa’atulagaga o Fa’ailoga Auro. O lenei fa’ailoga na amana’ia ai le tulaga
ta’uleleia o kamupani tulaga maoa’e o le ‘aufaipisinisi a le lalolagi;

Sa talimalo i usugafono asiasi mai Samoa ma sui usufono mai isi Ofisa o Malo mai Fafo e
aofia ai le tasi na talimalo fa’atasi ai ma Niu Sila e amana’ia ai le faletua o Mrs
Adimaimalaga Tafunai, o le Fa’atonu Tau Pulega o le Atina’e o Pisinisi a Tina ma
Tama’ita’i o Samoa lea na ia maua le Fa’ailoga Taualoa o le Economic Empowerment i le
sauniga fa’aletausaga o fa’ailoga taualoa i Niu Ioka;

Na auai atu le ofisa autu i fafo i fonotaga aloa’ia e uiga i Suiga o le Tau na faia i Siamani
fa’atasi ai ma Atina’e Gafataulimaina RIO+20 i Niu Ioka ma fonotaga a vaega auai o
atunu’u e fa’asino i nisi o feagaiga a Malo Aufa’atasi;

Sa feagai fo’i le Ofisa ma le fa’afaigofieina o le fa’atulagaga o le fa’aopo’opoga o ni tagata
ofisa se to’aono (6) mo le tausiga o le filemu ma le fa’aopo’opoina o le vaitaimi e galulue
ai ni tagata ofisa se to’alua (2) i ofisa o Malo ‘Aufa’atasi i Timor ma Sudan i Saute;

Na ‘auai i fa’atasiga na talimalo ai nisi o ofisa fa’ava-o-malo mo fa’amoemoega ‘ese’ese e
pei o fa’atosina tau faiga palota, asiasiga a tagata taualoa mai malo i fafo ma le
fa’amanatuina o aso faa-le-atunu’u;
15
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
Niu Sila:
Aukilani:
 Fa’aauau pea le tu’uina atu o ‘au’aunaga e feso’ota’i ma feagaiga tusitusia i asiasiga a
tagata taualoa mai fafo fa’atasi ai ma usugafono a le Malo a Samoa;

Fesoasoani i le sauniga o le polokalame a le Palemia mo le fonotaga lona fa sefulu lua
(42) a le Fono a Atunu’u o le Pasefika na faia i Aukilani;

Fesoasoani i nisi o gaoioiga ‘ese’ese mo sailigatupe a le Au Lakapi a le Manu Samoa i le
auai atu i Ta’amilosaga o Ta’aloga o le Ipu a le Lalolagi i Niu Sila lea na vala’aulia ai le
Palemia ma isi sui taualoa e auai ai;

Na fa’atasi atu i fa’atasiga aloa’ia e lua sefulu tasi (21) na talimalo ai le Ofisa o le Konesula
i Aukilani;

Sa auai atu le Konesula Aoao i ni fono se tolusefulu fitu (37) fa’atasi ma tagata Samoa lea
na avea ai o ia ma sui e faia le saunoaga autū;

Sa tagofiaina mata’upu tau femalaga’iga e o’o atu i le fitu afe lima selau lima sefulu
(7550), mata’upu tau Fanua ma Suafa ma mata’upu tau le fa’alauiloaina o fa’ama’i
ulufale mai i totonu o Samoa;

Na fesoasoani foi i sui taualoa na malaga atu i Niu Sila mo togafitiga fa’a-foma’i;

Fa’amaopopoina asiasiga e selau fa sefulu tasi (141) Tau Pulega a le Malo aga’i i, po o e ui
atu i Aukilani;

Fa’afaigofieina o fa’atalatalanoaga mo ta’iala alualu mamao mo oloa e fa’aulufaleina mai
e so’o’upu o Faleoloa Tau Fa’ato’aga e uiga i filifiliga o oloa fa’aulufale mai mo le
fa’amaonia e le IHS o esi ma ‘ulu e ao ona auina atu i fafo mai Samoa.
Ueligitone:
 O le tausaga e 2012 ua tu’uina atu ai Tusi Taualoa o le Afioga a Leasi Papali’i Tommy
Scanlan, Komesina Maualuga o Samoa i Niusila lea na suitulaga ia Tuiataga Asi James
Blakelock i le Kovana Sili o Niu Sila, Lana Afioga Mamalu, Hon. Sir Jerry Mateparae, i le
aso 16 o Aperila 2012. O le Afioga ia Leasi o le Fa’aulu’uluga lona fitu (7) lea o le Ofisa ua
tofia i Niu Sila talu mai ona ulua’i fa’avaeina le Ofisa Muamua o Samoa i le tolu sefulu ono
(36) tausaga talu ai.

O se tasi o tulaga iloga o le 2012 o le Fa’amanatuina lea o le lima sefulu (50) tausaga talu
ona Tuto’atasi Samoa, lea na fa’amanatuina i Ueligitone ma na fa’atumulia i le sili atu ma
le faselau (400) tagata, e aofia ai Minisita o le Kapeneta ma Sui Usufono o le Palemene a
16
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
Niu Sila, sui aloa’ia tau va o Malo, ma tagata Samoa. O le Afioga ia Leasi Scanlan na fai ma
fofoga autū o le aso. Sa fa’apea fo’i ona saunoa le Sui Palemia o Niu Sila, Hon Bill English
ma Hon Hekia Parata o le Minisita o Tupe e fai ma sui o le Malo o Niu Sila. Sa fa’aalia ai se
ata e sefulu (10) minute le umi o le Aso o le Pelepesite i ē na auai e fai ma fa’amanatuga
o le aso o le ulua’i Tuto’atasi o Samoa. Na fa’a’iu fa’afiafiaga o le Tuto’atasi i le taualuga
na sa’asa’a ai le faletua o le Komesina Maualuga le faletua ia Joyce Scanlan.

Ua maitauina i lenei tausaga fa’aletupe fa’apitoa le fa’amae’aina ai o le Fuafuaga ‘Autasi
a le Komesina Maualuga o Samoa i Ueligitione mo le tausaga e 2012-2015.

Sa fa’aauau pea le va’aiga taula’i a le Ofisa autū i fafo i le fa’amautūuina o le tulaga
manino i le va o pa’aga totino i totonu o le li’o o le Vaega tau va o Malo. I le avea ai ma
taunu’uga o lea tulaga, ua tali mai a tatou pa’aga i atunu’u o le lalolagi e ala i le
lagolagoina o polokalame ma galuega fa’aletausaga a le Ofisa.

Ua fa’apea fo’i ona toe fa’amalosia so’otaga a le Ofisa tau va o malo ma le ofisa o le
Konesula Aoao i Aukilani e ala i le malaga asiasi a le Komesina Maualuga i Aukilani ia
Aperila 2012. O lenei fonotaga ua mafai ai ona fa’atalanoa atina’e o iai i le taimi nei
aemaise le lumana’i i le va o le ofisa o le Komesina Maualuga ma le Konesula Aoao lea o
le a galulue so’oso’otau’au i ‘au’aunaga e tu’uina atu i tagata Samoa o lo’o i Niu Sila. I le
taunu’uga la o nei fa’atalatalanoaga, na amata mai ai i lea taimi ona taulogologo atu e le
Ofisa o le Konesula mata’upu e uiga i malaga aloa’ia mai Samoa aemaise ai latou atina’e o
lo’o fa’agasolo nei.

E i ai le so’otaga mautū a le Komesina Maualuga ma tamaiti Aoga Sikolasipi i Ueligitone.
Na talimalo le Ofisa i se fa’atasiga fa’letausaga i le amataga o le tausaga mo tamaiti
sikolasipi uma o le Iunivesite i Victoria aemaise ai fo’i se inugatī fa’amavae ma tamaiti
aoga ua faau’u ma mae’a a latou aoga. O lo’o i ai le manatu maualuga o le Ofisa e asiasi i
isi Iunivesite i Niu Sila ina ia fa’amautū ai so’otaga lelei ma isi tamaiti Aoga Sikolasipi mai
Samoa.

O le Fono Faufautua ma le Mafutaga a Ekalesia i Ueligitone, o Vaega autū na o Samoa na
fa’afeiloa’ia le Komesina Maualuga o Papali’i T Scanlan i Ueligitone. O le sauniga e
fa’afeiloa’i ai na faia i Porirua na fa’atumulia ai i se vaega to’atele o tagata Samoa ma ua
avea ma avanoa e fa’amautūina ai so’otaga va lalata ma tagata o le atunu’u. Sa fa’apea
fo’i ona feiloa’i atu le Komesina Maualuga i sui o Kalaisetete, Dunedin aemaise fo’i le
Fono Faufautua a Invercargill ina ua ia auai atu i le fonotaga Fa’ale Atunu’u a le Fono
Faufautua na faia i Invercargill. O vaega nei e lua (2) o le Fono Faufautua ma le Mafutaga
a Faife’au o lo’o faifaimea fa’atasi ma le Ofisa pe a o’o ina feso’ota’i atu i tagata o le
atunu’u. O le isi vaega o le Fagasa o lo’o fa’apena fo’i ona galulue fa’atasi ma le Komesina
Maualuga i le fa’aleleia o le gagana Samoa i tulaga lua ma kolisi maualuga.
17
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012

Sa fa’amautūina e le Komesina Maualuga se faiga “ulua’i faiga o lea ituaiga” (a’o le’i faia
le Ta’amilosaga Lakapi a le IRB 7) ma le Iuni Lakapi a Ueligitone ma maua ai le lima selau
(500) pepa ulufale mo tagata Samoa e lagolagoina le Manu Samoa, e fa’atauina a’o
lumana’i ai ona fa’atauina fa’alaua’itele i tagata. O pepa ulufale o le
Ta’amilosagaTa’ito’afitu i tausaga ua mavae e masani lava ona uma e le’i mae’a le 20
minute e fa’atau ai. O le mea lea ua maua ai le avanoa lē ‘au maua e Tagata Samoa e
faa’tau pepa ulufale a’o le’i mae’a le fa’atauina atu. O le a fa’apea fo’i ona taumafai le
Komesina Maualuga e faia lea tulaga mo le ta’amilosaga o Lakapi Ta’ito’afitu i le tausaga
e 2014.
Tokyo Iapani:

Fa’avaeina o le Fa’alapotopotoga Fa’aPalemene a Samoa ma Iapani lea e mafai ai e Sui
Usufono o le Palemene a Iapani ona tu’uina atu fesoasoani i le fa’alauiloaina o aiā a
Samoa i totonu o Iapani ma mafai ai ona tu’uina atu fesoasoani mo nisi o atina’e e
manuia ai Samoa.

Na foa’i fa’amea’alofa mai e le Sosaiete Fa’auo a Tama’ita’i o Asia ma le Pasefika (ALFS)
lea e avea ai le faletua o le Amapasa ma se tasi o sui iloga, se tupe e fesoasoani ai i le
sosaiete o le Kanesa i Samoa, mo ana galuega. O le sini autū o le ALFS o le fesoasoani lea i
fa’alapotopotoga o galuega fesoasoani fa’ameaalofa ina ia una’ia le soifua manuia (e pei
o a’oa’oga) ma le soifua manuia o tinā ma tama’ita’i aemasie o fanau i le Itulagi o Asia ma
le Pasefika. O sui auai o le Sosaiete e aofia ai faletua ma tagata faigaluega o le ofisa tau
va o malo o le itulagi o Asia ma le Pasefika i totonu o Iapani, ma le to’atele o isi tama’ita’i
faipisinisi iloga o Iapani.

Ua fa’apea fo’i ona lagolagoina e le Ofisa se polokalame aloa’ia mo le Palemia pe a ia
malaga asiasi atu i Iapani e auai i Fonotaga a Ta’ita’i o Malo o le Pasefika – (PLM6) i
Tokyo, e feiloa’i atu ai i sui fa’aaloalogia maualuluga faipisinisi e sailia ai so’otaga ma
unaia avanoa e teufa’afaigaluega ai a latou tupe i totonu o Samoa.

Sa auai mai se tasi o Minisita Sinia o le Malo o Iapani i le fa’amanatuina o le lima sefulu
(50) tausaga o le Tuto’atasi o Samoa i Apia;

Sa fa’apea foi ona talimalo le ofisa i se sauniga o se taumafataga aloaia e fa’amanatuina
ai le lima sefulu (50) tausaga o le Tutoatasi ma fa’apena foi i le fa’amanatuga o le fa
sefulu (40) tausaga o sootaga valalata a Tagata Galulue fua so’ofaatasi a Iapani i Atunuu i
Fafo (JOCV) ma Samoa. Na mafai ona auai uma ai tagata galulue fua na i ai muamua mai
itu uma o Iapani i lenei fa’atasiga;

Na amataina e le ofisa le aofia ai o Samoa i le Polokalame Fa’amasani o Faiaoga i le va ma
Iapani (JET) lea o le a o atu ai faiaoga mai Samoa e fesoasoani i le aoaoina o le gagana
fa’a-Peretania i aoga tulagalua ma aoga maualuga i Iapani. Na malaga atu le faiaoga
muamua o lenei polokalame ia Aokuso 2011 ma o lo o fa’agasolo pea lenei fa’atulagaga;
18
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012

O lo o fa’aauau pea ona tu’uina atu fautuaga ma le lagolago mo tamaiti sikolasipi Samoa
uma lava o lo o aooga i le tele o aoga i totonu o Iapani;

Sa talimalo foi le ofisa i se taumafataga aloaia mo le Au Lakapi a le Manu Samoa ina ua
malaga asiasi mai i latou i Iapani mo se latou taaloga ma le au lakapi a Iapani. Sa
maitauina o se tasi lenei o mea taua na tupu ona sa fetaui tonu ma le taimi fa’atoa uma
ai ona aafia Iapani i le Tsunami;

E va lalata so’otaga a le ofisa ma Tagata Samoa i Iapani ma o lo o fa’aauau pea ona
tu’uina atu le lagolago ma fautuaga i o tatou tagata o lo o i Iapani.
Beijing Saina:

Ua fa’amaonia e le Kapeneta le toe tofia ai o Tapusalaia Terry Toomata e avea ma
Amapasa o Samoa i Saina mo le isi tolu (3) tausaga;

Ua fa’apea foi ona fa’amaonia e le Kapeneta le fa’aopo’opoina o le vaitaimi mo le
Faufautua ma le Failautusi Muamua mo le isi tausaga;

Na fai le ofisa ma sui o Samoa i le Fa’aaliga lona sefulu lima (15) a Saina ma Tupe
Teufa’afaigaluega ma Fefa’atauaiga i totonu o Xiamen i Saina mai le aso 7 - 10 Setema
2011;

Na auai atu le Amapasa i le Fono Muamua i Zhejiang a le World Entrepreneurs na faia i
Hangzhou ia Novema 2011. Na tuliloaina e le Amapasa le agaga o le fia fa’amautuina o se
so’otaga fa’ale-uso ma le itumalo o Hangzhou;

Na auai atu tagata faigaluega o le ofisa i le Korea Expo 2012 i Yeousu i Korea mai le aso
12 o Me e oo atu i le aso 12 o Aokuso 2012.
Galuega Fa’atino 4:
Fa’afoega o Sikolasipi

Na fa’atautaia fonotaga esefulu (10)faalemasina a le Komiti o Sikolasipi e talanoaina ai
fa’aiuga mo le selau ma le valu (108) tusi talosaga ma mataupu na tuuina atu mo lana
iloiloga;

O le fitu sefulu lima pasene (75%) o oto’otoga o mataupu na tuuina atu i fono a le Komiti
e aofia ai talosaga mo ni avanoa sikolasipi i totonu o le atunu’u i le USP i Alafua fa’atasi
ma isi o lo o talosagaina ni avanoa e aooga ai i atunu’u i fafo;

E tolu (3) lipoti fa’ale-kuata mai le ofisa Faufautua o Tamaiti Aoga i Suva na talanoaina,
ma ua fa’amaonia fautuaga na tuina mai e fa’amalosia ma tu’ufa’atasia ai auaunaga e
19
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
tu’uina atu ina ia fa’aleleia atili ai le taumafai a le fanau aemaise lo latou soifua manuia
ao feagai ai ma aoaoga i Fiti;

Fa’afoeina o talosaga e lua selau (200) mai Matagaluega ese’esemo se fa’amaoniga a le
Komiti mo le auai o tagata ofisa i aoaoga ma fonotaga i atunuu i fafo. E le gata i lena, e
silia ma le lua selau (200) foi lipoti fa’aleaoaoga o aoaoga fa’amasani na faia i fafo na
mauaina ma iloilo e le Komiti;

Fa’afoeina ma tu’u fa’atasi lipoti ma fautuaga i le Komiti mo le fa’atulagaina lelei o
avanoa fa’asikolasipi fou etolu selau sefulu tasi (311) i atunu’u i fafo ma totonu o le
atunu’u ma le fa’atumauina o sikolasipi e lima selau fa sefulu (540) o lo o fa’aauau pea, i
fafo ma iunivesite i totonu o le atunu’u;

Tu’uina atu fautuaga e fa’afaigofieina ai ona faia fa’atalanoaga ma fa’aiuga a le Komiti e
uiga i le fa’amutaina ma le fa’aauauina o aoaoga fa’asikolasipi a I latou o lo o iai ile
vaitaimi o lo o iloiloina;

O le tu’ufa’atasia o faiga fa’avae ma taiala o lo o fa’afoeina ai le pulega ma le fa’afoega o
sikolasipi fa’atasi ai ma le fa’amautuina o le Polokalme Sikolasipi a le Malo o Samoa (SSS)
o nisi nei o galuega taua fa’aauau a lenei Vaega. O nei faiga fa’avae ma taiala o le a
fa’aaogāina e faatino ai fa’aiuga faiaa le Komiti o Sikolasipi e fa’asino i aoga fa’asikolasipi
ma taualumaga e uiga i le tu’uina atu ma le fa’avasegaina o sikolasipi o lo o fa’atupeina e
le Malo o Samoa.
Galuega Fa’atino 5:
Fefa’ataua’iga

Na maua e lea Vaega se fa’amalamalaga o le Nofoaga Autu o fa’amatalaga a le
Fa’alapotopotoga o Fefa’atauaiga o le Lalolagi ia Novema 2011. O lenei tulaga na aofia ai
meafaigaluega fou ma se aoaoga f’aamasani na fa’atautaia mo tagata faigaluega i le
avanoa atu i fa’amatalaga a le WTO.

Sa fa’atautaia se aoaoga fa’amasani i le Ofisa Autu o Fa’amatalaga Fa’atekonolosi (ITC) na
fa’atupeina mo le vaega tumaoti ma sui o le Komiti Galulue Fa’aleatunu’u e uiga i
Fetu’unaiga Tau Fefa’atauaiga sa fa’atautaia i luga o le aotelega o manaoga mo sui e ofi
atu ai i le WTO ia Novema 2011.

Sa faia se aoaoga fa’amasani mo Sui Usufono o le Palemene e fa’asino i le WTO Accession
Package ia Mati 2012. E toalua (2) le aufaigaluega a le WTO mai lona Ofisa Autu fa ’atasi ai
ma le lagolago e tagata faigaluega o le Ofisa o Fefa’ataua’iga na fa’atautaia le aoaoga.

Na avea Samoa ma sui auai lona 155 o le WTO ia Me 10, 2012.
20
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012

Na fa’alauiloa e le Sui Palemia, Fonotoe Nuafesili P. Lauofo le Fuafuaga a le Vaega o
Fefa’atauaiga, Alamanuia ma Oloa Gaosi muamua talu ona fa’avae i le aso 25 o Me 2012.

Ua maea le suesuega aoao tetele o Amerika Samoa ia Iuni 2012. Sa aofia i lenei suesuega
taunu’uga mai pa’aga totino a Samoa ma Amerika Samoa. E i ai le agaga naunautai i
Samoa ina ia unai ma fa’amalosia sootaga i le va o atunu’u e lua.

Na fa’amaeaina Auaunaga Tau Fefa’atauaiga a le PICTA i le lona fitu (7) o feutagaiga ia
Fepuari 2012. Sa fa’apea foi ona faia se suesuega e iloiloina ai a’afiaga i le va ma tagata
ma na maea i totonu o le vaitaimi o lo o suesueina ma iloilo nei.

Sa fa’atautaia foi le fonotaga lona fa (4) a le PACER Plus fa’atasi ai ma feutagaiga i le
vaitaimi o lo o iloiloina nei. E le gata i lea ae na faia foi fa’atalanoaga e logoina ai tagata e
i ai aia e uiga i le alualu i luma aemaise ai foi le sailia o manatu fa’aalia e uiga i mataupu o
lo o fa’atalanoaina.

E le o tele se suiga ua i ai i le Maliega o Faiga Fa’apa’aga Tau Tamaoaiga i le va o le PICs
ma le EU, e mafua mai i le leai o se tali mai le Iuni a Europa e fa’amalamalama ai le tulaga
tonu o i ai le PICs.

Na tofia se tasi o tagata ofisa sinia tau fefa’atauaiga e galue mo le lima (5) masina i le
Ofisa Autu o Fefa’atauaiga Faava-o-Malo (mai ia Me 2012). Sa fa’apena foi le isi ofisa sinia
sa tofia e galue i le ofisa o le PIFS i Sineva mo le 6 masina (mai ia Me 2012).
Vaega o Auaunaga Lautele

Tu’uina atu auaunaga fa’aauau pea i le Fa’afoega ma le Atinae o Tagata Faigaluega o
Punaoa Tau Tagata Faigaluega e pei ona fa’atulagaina i lalo:
Na maea fa’atino le Fuafuaga Tau Le Aufaigaluega mo tausaga muamua e lima (5)
a le Matagaluega. O lenei fuafuaga ua fa’atulaga ai ma fa’ailoa ai le tulaga gafatia
o le Pulega ma le Atinae o Punaoa Tau Tagata Faigaluega, fa’atasi ai ma le
fa’amoemoe ina ia ausia taunu’uga fa’amuamua ia o lo o feso’otai ai i le
taumafaiga e sili atu mo le Fuafuaina o le Aufaigaluega.
Na fa’atinoina i se tulaga manuia le Faiga e Fuafuaina ai Fa’atinoga (Performance
Appraisal System (PAS)) o galuega a tagata faigaluega mo le Matagaluega atoa e
ui lava ina fa’apea e leai ni fa’ailoga tau tupe na ofoina e le PSC mo ē na lelei ma
ausia matatia i le fa’atinoina o galuega . O le fa’afoega ma le fa’atinoga o le PAS o
se matafaioi fa’aopo’opo lea mo Ofisa Sili Fesoasoani(ACEO).
Na fa’amaeaina le Toe Iloiloga o le Fuafuaga Autasi a le Matagaluega i le tausaga e
2012. O taiala fa’avae o lenei iloiloga ua aofia ai le fa’afoega aoao o fa’atinoga a le
Matagaluega, itu o fa’amuamua ma isi tulaga o fa’atinoga tau tupe.
21
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
Na tu’ufa’atasia e le Ofisa o le Komisi o Pulega o Galuega a le Malo le auai atoatoa
atu i le Fono a Tagata e Tu’ufa’atasia Punaoa Tau Tagata Faigaluega.

Galulue fa’atasi ma tu’uina atu auaunaga fa’aauau pea tau pulega ma le tausiga o tusi i
tatou Ofisa e iva (9) o lo o i fafo:
La’asaga mulimuli o galuega sauniuni mo le fa’avaeina o le Ofisa o le Konesula
Aoao o Samoa i Sini.

Saunia, fa’amautu ma mataituina tala o tupe ma tupe faatatau mo le Tausaga Fa’aletupe
na lipotia.
Le Tala o Tupe Fa’amaonia a le Matagaluega ua fa’amaonia mo le Tausaga
Fa’aletupe 2011/2012.
Lipoti o Iloiloga o Tala o Tupe Fa’ale-kuata.
Auaii fonotaga a Tagata Tausitusi e tu’ufa’atasia e le Matagaluega o Tupe.

Tu’uina atu fa’amatalaga o auaunaga i mataupu fa’atekonolosi i aso taitasi i tagata
faigaluega.
Tu’uina o fa’amatalaga i luga o aupega-tafailagii masina taitasi.
Mataituina ma le fa’alelei o polokalame i komepiutaa tagata faigaluega.

Pulea ma le tausi leleia o Aseta ma alaoa.
Atiae ma amataina faiga e fa’atino ai fa’afoega tau lotoifale.
Ia tausia fa’amaumauga o Aseta Fa’amauina i ata o pepa ma luga o komepiuta.

Fa’aauau le tu’uina atu o auaunaga lagolago i le tausia ma le teuina o fa’amaumauga a le
Matagaluega.

Tu’uina atu auaunaga lagolago lautele i Vaega uma e fa’asino i a latou galuega maoti ma
manaoga.
22
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
Vaega 4: LIPOTI A VAEGA TAITASI
VAEGA O MATAUPU TAU UPUFAI O MALO,
SO’OTAGA FESO’OTAI ALOAIA FA’AVA-O-MALO
O lenei Vaega a le Matagaluega e nafa ma le fa’atinoga o suesuega ma lagolago atu i le Ofisa Sili
o Pulega ma le Matagaluega i le faia o fautuaga ma talosaga i le Minisita ma le Malo i le
fa’afoega o so’otaga tau va o Malo a Samoa, ina ia ausia ai sini autu o fuafuaga fa’ata’atitia
fa’aleatunu’u e pei ona fa’atulagaina i Fuafuaga Fa’ata’atitia o le Atinae o Samoa 2008-2012. O
galuega a lenei Vaega e aofia ai le fa’amautu ma le fa’afoega o so’otaga fa’aleuo a Samoa ma
malo i fafo, fa’alapotopotoga fa’aitulagi ma fa’ava-o-malo, ina ia unaia ai le tulaga tauleleia o le
avea o Samoa ma malo fa’atuatuaina e talitonuina e pa’aga tau atinae latou te galulue
felagolagomai.
O matafaioi a lenei Vaega o le tagofia lea o mataupu e fa’asino i le auai fa’ava-malo o Samoa e
fa’ailoa ona manatu ma aia. O lo o galulue fa’atasi le Vaega ma Matagaluega o lo o aofia ai ina ia
ausia sini fa’aleatunu’u, aemaise lava i le tulaga pe afai o lo o i ai ni pi’itaga a Samoa i le taimi nei
e ala i fono fa’aitulagi, feagaiga po o maliega tusitusia fa’aletulafono. O le isi foi matafaioi a le
Vaega o le suesue lea ma fautuaina le Malo e uiga i le fa’atulagaga fa’aitulagi po o le fa’ava-omalo ia e ono fa’amanuia ai Samoa pe a aofia ai.
O galuega fa’atino autu nei a le Vaega mo le vaitaimi o lo o iloiloina nei:
i. Fa’avae ma fa’afoe so’otaga fa’ava-o-malo ma malo i fafo ma fa’alapotopotoga ese’ese
a le lalolagi;
ii. Fa’atino iugafono ma fa’aiuga a Fono o Puipuigamalu a Malo Aufa’atasi, aemaise ai foi
Fonotaga ma Feagaiga o lo o aofia ai i lalo o ana matafaioi;
iii. Fa’amaonia o agava’a fa’ava-o-malo o sui aloaia o malo mai fafo ma sui o
fa’alapotopotoga fa’ava-o-malo o lo o i totonu o le atunu’u;
iv. Fa’afoega ma le tu’ufa’atasia o fa’atinoga e auai ai Samoa i fonotaga a fa’alapotopotoga
fa’ava-o-malo ma fa’aitulagi aemaise ai isi fonotaga e feso’otai i ai, ma fa’apena foi ma
le fa’amaopo’opoina ma le tu’ufa’atasia o fonotaga ia e usuia i totonu o Apia;
v. Tapenainao polokalame mo Malo Aloaia/Taualoa mai fafo ma sui o malo.
1. FA’AVAEINA MA LE FA’AFOEGA O SO’OTAGA TAU VA O MALO
Ua maea fa’avaeina so’otaga tau va o malo ma atunu’u e sili atu i le valu sefulu(80) e aofia ai
pa’aga ma isi atunu’u autu. Ao le i fa’amautuina ni so’otaga tau va o malo aloaia ma isi
atunuu o lo’o mafai lava ona fa’atino ia tulaga e ui atu i le tulaga fa’a-sui auai i Malo
Aufa’atasi, Malo Taupulega ma le ACP.
Ua maea ona fa’avaeina so’otaga tau va o malo ma isi atunu’u e tusa ai ma le Feagaiga i
Vienna 1961 o So’otaga Tau Va o Malo, le Tulafono o Tulaga Aloaia ma Puipuiga Malu Tau le
Va o Malo, atoa ai ma le fa’avae o taiala o le va fealoaloai ma tulaga mamalu fa’ale malo.
23
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
O le vaitaimi 2011.2012 na aloaia ai so’otaga tau va o malo a Samoa ma atunu’u nei:
 Malo Temokarai o Hungary (7 Setema 2011)
 Ecuador (20 Tesema 2011)
 Mongolia (21 Tesema 2011)
 Malo Temokarasi o Poland (8 Mati 2012)
 Malo Temokarasi o Moldora (14 Iuni 2012)
 Latvia (28 Iuni 2012)
2. FA’ATINOGA O IUGAFONO A LE FONO O PUIPUIGAMALU A MALO AUFA’ATASI (UN
SECURITY COUNCIL) FEAGAIGA MA PI’ITAGA ALOAIA.
Sa fa’aauau pea e le Vaega i le vaitaimi a o fa’agasolo le tausaga e 2010/2011 ona fesoasoani
i fonotaga a malo auai i le tele o fono ma feagaiga lea e avea ai Samoa ma atunu’u auai, ma
galulue so’oso’otauau ma matagaluega talafeagai a le Malo o Samoa e fa’amautinoa o lo o
fa’amalieina ana pi’itaga e tusa ai o le lipoti ma le fa’atinoga o nisi o iugafono a Malo
Aufa’atasi, fonotaga ma feagaiga o lo o avea ai Samoa ma vaega auai.
Mo le vaitaimi o le iloiloga sa galulue fa’atasi le Matagaluega maisi fa’alapotopotoga
talafeagai a le Malo e a’afia ai le Matagaluega mo Tupe Maua, Pulega o Tupe Fa’ava-o-Malo
a Samoa, le Faletupe Tutotonu, ma le Ofisa o le Loia Sili i galuega fai ina ia mafai ona sainia e
Samoa le Maliega o Fa’amatalaga ma le Fefa’asoaiga Tau Lafoga (TIEAs) ma Mexico. O lenei
sainiga lima sa faia ia Novema 2011.
O le fa’amoemoe o lenei Maliega o le unaia lea o le galulue fa’atasi fa’ava-o-malo i mataupu
tau lafoga e ala i le fefa’asoa’ai o fa’amatalaga. O le fa’amoemoe o lenei tulaga inaia
fa’avaeina le tulaga fa’ata’atia o le itu e tu’ufa’atasia ai le fefa’asoa’iga lelei o fa’amatalaga
mo fa’amoemoega o taumafaiga a le OECD e uiga i faiga lē sagatonu o lafoga. I le avea ai ma
se tasi o atunu’u o lo o fa’amanuiaina mai le OECD, e taua tele le usitaia e Samoa o tulaga
fa’ata’atitia o le OECD ina ia usitaia ma unaia faiga e saogalemu ai lafoga. O lenei tulaga o le a
fa’atosina ai le teufa’afaigaluega o tupe i le atunu’u ma fesoasoani mai fa’alapotopotoga
fa’ava-o- malo o lo o tu’uina mai fesoasoani fa’amea’alofa aemaise ai malo i fafo ia e
fesoasoani tele mai ia tatou taumafaiga o le atinae o le atunu’u.
24
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
O lo o fa’aauau pea feutagaiga vavalalata ma pa’aga tau atinae e pei o Niu Sila ma Ausetalia i
le va’ava’aiga o tuaoi ma mataupu fa’ava-o-malo, puipuigamalu fa’aitulagi, e avea o se vaega
o le fa’atinoga o iugafono ma fa’aiuga a le Fono o Puipuigamalu a Malo Aufa’atasi. Sa faia foi
talanoaga fa’aletausaga ma le Malo o Ausetalia ma Niu Sila e uiga i puipuiga, a o fa’agasolo ai
le vaitaimi 2011/2012, fa’apena foi ma Feutagaiga So’ofa’atasi Fa’afautuaga ma Niu Sila sa
talimalo ai i Apia ia Iulai 2011.
3. ALOAIA O AGAVA’A FA’AVA-O-MALO O TAGATA ALOAIA TAU VA O MALO MA SUI O
FA’ALAPOTOPOTOGA FA’AVA-O-MALO O LO O I APIA
E fa (4) Ofisa mautu tau va o Malo ma e fitu (7) fa’alapotopotoga fa’ava-o-malo (e pei o le
SPREP, FAO, UNDP, WHO, ma isi) o lo o i Samoa nei o lo o latou fa’afaigaluegaina le sili atu i
le luaselau (200) tagata faigaluega mai fafo.
Ua avea ma matafaioi a le Vaega le iloiloina totoa ma le suesueina atoatoa o tagata
faigaluega mai fafo ma isi sui uma a o lumanai ai ona pasia atoatoa ma se fuafuaga e faia e
uiga i le latou agava’a ai i puipuiga ma tulaga aloaia.
Mo le tausaga 2011/2012, sa i ai nai suiga laiti i ofisa tau va o malo i totonu o Samoa e
manaomia ai le tu’uina atu o pepa e iloagofie ai tagata aloaia tau va o malo, fa’amauina o
ta’avale aloaia ma ta’avale e patino i tagata taitoatasi mo le latou fa’aaogāina a o i ai i
Samoa, aemaise le galulue fa’atasi ai ma matagaluega talafeagai a le Malo e tusa ai ma o
latou agava’a tau va o malo ma tulaga aloaia. Mo le vaitaimi o lo o iloiloina nei, e sefulu ma le
iva (19) Pepa e Iloagofie ai Tagata Aloaia tau Va o Malo ua tu’uina atu. Na amata foi le tofiga
o le Sui Fou Tau Va o Malo (Charge d’ Affaires) ale ofisa o Amerika i le taimi tonu lea. Sa
fa’apea foi ona fa’afaigofieina le fegasoloai o tagata faigaluega i totonu o fa’alapotopotoga
fa’ava- o-malo ma, e aofia ai fa’atalatalanoaga tau lotoifale e fa’asino i tu’usaunoaga tau
tiute ma tulaga fa’apitoa e aofia ai le mataituina o tupe totogi o ta’avale o fa’aaogāina i le
Malo. O le fa’afaigofieina o tulaga fa’apitoa o le saoloto o tiute ma puipuiga fa’atasi ai ma le
fa’afoega o lona nofoaga autu o fa’amatalaga, o se galuega fa’aauau pea.
4. FA’AFOEGA MA LE TU’UFA’ATASIA O LE AUAI ATU O SAMOA I FONOTAGA FA’AITULAGI MA
FA’AVA-O-MALO E AOFIA AI FONOTAGA E FAIA I APIA, SAMOA
O le tasi o matafaioi a lenei Vaega o le auai atu i fonotaga fa’ava-o-malo ma fa’aitulagi (o nisi
taimi e o fa’atasi ma isi sui o le Matagaluega po o nisi foi mai isi Matagaluega talafeagai) ma
le fa’amaopoopo lelei ma le tu’ufa’atasiga o fonotaga ia e usuia i Apia. O lo o fa’apena foi
ona nafa le Vaega ma le tu’uina atu o fa’amalamalamaga tau faiga fa’avae pe afai e
fa’aaogāina ma manaomia.
O fonotaga autu fa’aitulagi a le CROP (Fono a Fa’alapotopotoga Fa’aitulagi a le Pasefika) e
faiai tausaga uma. O Fonotaga a le CHOGM (Fono o Taitai o Malo a le Taupulega) e taitasi i le
lua tausaga, ae o le Fono a le UNGA (Fono Aoao a Malo Aufaatasi) e fa’aletausaga. O isi uma
fonotaga ma aoaoga i mataupu autu ma isi pa’aga (Multilateral issues) e i ai aia tatau a
25
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
tagata soifua, fa’aitiitia o meatau, faiga faiva, puipuigamalu, gataifale ma isi e usuia a o
faa’gasolo le tausaga.
Mo le tausaga 2011/2012, sa fa’agasolo ai pea fa’atalatalanoaga masani ma matagaluega o
lo o aofia ai i usugafono i fonotaga fa’aitulagi ma fa’ava-o-malo ma, saunia tulaga aloaia o
agava’a fa’ava-o-malo i ia fonotaga.
Na talimalo Samoa i le Fonotaga lona fitu (7) Fa’aletausaga a Komiti o le Fono a Minisita o
Faigafaiva (FFCMIN7) lea na faia i Apia ia Iulai 2011, ma fa’apena foi ma le Fonotaga a
Minisita o Tamaoaiga o Malo o le Pasefika (FEMM) ma le Fono a Minisita o le ESCAP Rio+20 –
i lea lava taimi.
Na fa’apea foi ona fa’alautele atu tulaga aloaia i Malo Taualoa (VIP) ma tagata ofisa i nei
fonotaga uma e tolu, fa’apena foi ma fa’atulagaga talafeagai i le vaaiga o Malo Taualoa ma i
latou sa auai mai i nei fonotaga. Sa fa’apea foi ona tauaveina e le Vaega le matafaioi tau
Failautusi mo le PLG e oo atu ia Aokuso 2012.
5. FA’ATULAGAGA O POLOKALAME MO MALO TAUALOA MASUI O MALO MAI FAFO.
E nafa le Vaega lenei ma le fa’atulagaga ma le fa’agaoioia o polokalame mo Malo Taualoa ma
sui o malo mai fafo e asiasi mai.
O le tapenaga o Polokalame mo Malo Taualoa Aloaia e fa’alagolago i luga o le tulaga o le
malo ma le auga o lana asiasiga. E taumafai lenei vaega e fa’atulaga polokalame i se tulaga
lelei ma talafeagai e ui i nisi o taimi e ono mafai ona i ai ni suiga mulimuli ane le ma’alofia.
E feutagai le Vaega lenei ma Matagaluega o Leoleo, Vaega o Femalagaiga o le Matagaluega a
le Palemia ma le Kapeneta, Vaega o Tiute o le Matagaluega o Tupe Maua, Vaega o Puipuiga o
le ofi ma le salalau o fa’amai Ulufale Mai a le Matagaluega o Fa’atoaga ma Faigafaiva
aemaise le Pulega o Malae Va’alele o Samoa i le tapenaina o polokalame mo malo taualoa.
O le lisi ua taua i lalo o le fa’amaninoga lea o malo taualoa tau va o malo na asiasi mai (o le
aofaiga e 66 asiasiga) mo le tausaga e 2011/2012, o i latou uma ia na saunia ma
fa’amaumauina, fa’afoe ma mataituina ai polokalame aloaia e le Vaega. E pei ona taua i luga,
i le tausaga e 2011/2012 sa talimalo ai le Malo ma le Palemia i le malaga mai o le Kovana Sili
o Ausetalia ia Mati 2012.Sa toatele malo taualoa sa fa’atasi mai i le fa’amanatuina aloaia o le
50 Tausaga o le Tutoatasi o Samoa ia Iuni 2012 ma o le Vaega (fa’atasi ai ma le aufaigaluega
atoa ma isi tagataga faigaluega mai isi Ofisa) lea sanafa ma le va’aiga atoatoa (va’aiga o Malo
Taualoa i taumafataga aloaia a le Malo, feaveaiga i apitaga ma le malae o va’alele i le taunu’u
mai ma le toe foi)o sui sa auai mai mo ia fa’amoemoe.
1 Iulai 2011
4–6
Asiasiga aloaia – H.E Mr Shemi Tzur, Amapasa o Isaraelu i Samoa.
26
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
12 – 13
14 – 15
26 – 28
Asiasiga aloaia – Hon Murray McCully Minisita o Mataupu Tau Va i Fafo ma le
aumalaga e toa valusefulu.
Asiasiga Aloaia – H.E Mr Kamalesh Sharma, Failautusi Aoao o le Ofisa o Malo o
le Taupulega ma lana aumalaga.
Tu’uina o fa’ailoga tauoloa, H.E Mr Arie Der Wiel, Amapasa o Netherland i
Samoa.
Aokuso 2011
7 – 13
Malaga Aloaia/Tuuina atu o Faailoga Taualoa H.E Mr Hideto Mitamura,
Amapasa o Iapani i Samoa.
11 – 13
Malaga fa’amavae – H.E Mr Kwang-il Noh, Amapasa o Korea i Samoa.
25 – 27
Malaga Aloaia – H.E Mr Masahiko Horie, Amapasa o Iapani mo Mataupu Tau
Siosiomaga o le Lalolagi.
24 – 30
Auai i le Fono (Fono a Tapuaiga o le Pasefika – Hon Oscar Temaru, Peresetene
o Tahiti.
Setema 2011
1–3
Malaga aloaia – H.E Mr Liar Hui, Sui Taitaifono o le Komiti Fa’ale-Atunuu o le
Fono Faufautua Fa’aupufai a Tagata Saina ma le Peresetene o Saina –
Fa’alapotopotoga Faale-Uo a le Pasefika.
3 – 10
Auai fonotaga tau aoaoga (Aoaoga Fa’amasani o Measina a Atunu’u o le
Pasefika – Hon Mrs Faustina K. Rehuher Marusg, Minisita o Mataupu Fa’aleAtunu’u ma Aganu’u o Palau.
10 – 17
Auai i fonotaga – Hon Mr John Fugui, Minisita o Solomona.
Oketopa 2011
13
Malo Aloaia Tele e Uia ai Samoa – Hon. Togiola Tulafono, Kovana o Amerika
Samoa.
14 – 18
Galuega i Fanua o le Malo o Toga – Hon Samiu Vaipulu, Sui Palemia o Toga.
24 – 27
Malo Aloaia Tele e Uia Samoa – Hon Isilei Pulu, Minisita o Leipa a Toga ma
Lord Vaea, Minisita o Faatoaga a Toga.
27 – 30
Auai atu i le Ta’amilosaga Lakapi – Hon Togiola T. A. Tulafono ma lona Faletua
Lady Mary Ann o Amerika Samoa.
Novema 2011
3–4
Malo Fa’aaloalogia Tele e Uia Samoa – Hon Togiola T. A. Tulafono ma lona
Faletua o Mary Ann o Amerika Samoa.
8 – 10
Malo Fa’aaloalogia Tele e Uia Samoa – Hon Wayne Swan, Sui Palemia o
Ausetalia.
14 – 15
Malaga Aloaia – Hon Richard Marles, Failautusi Faa-Palemene Ausetalia.
12 – 17
Auai atu i le Sauniga a le USP – H.E Frank Ofagiono Kabui, Kovana Sili o le Atu
Solomona.
14 – 18
Malaga Aloaia – H.E Mr Shemi Tzur, Amapasa o Isaraelu i Samoa.
16 – 18
Auai i le Fonotaga a le Vaega o Taitai Polenisia – Mr Annese Simati, Sui o
Tuvalu.
27
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
16 – 18
16 – 18
15 – 19
16 – 19
Auai i le Fonotaga a le Vaega o Taitai Polenisia – Kovana Togiola Tulafono o
Amerika Samoa ma le aumalaga.
Auai i le Fonotaga a le Vaega o Taitai o le Polenisia – Hon Henry Puna, Palemia
o le Atu Kuki ma le tagata ofisa e toatasi.
Auai i le Fonotaga a le Vaega o Taitai Polenisia – Mr Ketapu Maamaatuaia
Lutapu, Aumalaga Fa’apitoa a le Peresetene o le Atunuu o French Polynesian.
Auai i le Fonotaga a le Vaega o Taitai o le Polenisia – H.E Mr Olore Jacobsen,
Hai Komesina o Niue.
Ianuari 2012
10 – 14
Asiasiga o le Tu’uina mai o Fa’ailoga Taualoa – H.E Mrs Rosaura Leonora
Rueda Gutierrez, Amapasa o Mexico i Ueligitone.
Mati 2012
5–7
Talanoaga ma Tagata Ofisa o le Malo Faatonu Sili Aoao o le Vaega o le
Pasefika, Matagaluega o le Va i Fafo, Saina.
15 – 17
Asiasiga Fa’amavae – H.E Mr Thomas Meister, Amapasa o Siamani i Samoa.
20 – 21
Malaga o le Tu’uina atu o Faailoga Taualoa Tau Va o Malo – H.E Mr Noppadon
Theppitak, Amapasa o Thailand i Samoa.
15 – 22
Tu’uina Aloaia Atu/Asiasiga o le Fa’amanatuga – H.E Mrs Vicki Treadell, Hai
Komesina o Peretania Tele.
21 – 23
Feutagaiga fa’ale-uso mo Apia ma Hangzhou – Yang Xubiao, Sui Pulenuu o
Hangzhou ma lana Aumalaga.
21 – 24
Fa’ailoga Taualoa Tau Va o Malo – H.E Dr Abdoul – Aziz Mbayo, Amapasa o le
Iuni a Europa i Samoa.
25 – 29
Tagata Fa’aaloalogia Tele e Ui Mai i Samoa – Hon Lefiti Pese, Failautusi o
Mataupu Tau Samoa a Amerika Samoa.
26 – 29
Fa’ailoga Taualoa Tau Va o Malo – H.E Mrs Maria del Carmen Herrera Caseiro,
Amapasa o Cuba i Samoa.
29 – 31
Malaga Aloaia – H.E Quentin Bryce, Kovana Sili o Ausetalia ma Hon Richard
Marles, Failautusi Faa-Palemene o Ausetalia.
Aperila 2012
8 – 14
Fa’ailoga Taualoa Tau Va o Malo – H.E Jesus Miguel Sanz, Amapasa o Sepania i
Samoa.
15 – 16
Sainia o le Maliega – H.E Mr Chen Deming, Minisita o Alamanuia o Saina ma
lana Aumalaga.
16 – 18
Malaga Aloaia – H.E Shemi Tzur, Amapasa o Isaraelu i Samoa.
17 – 19
Fa’ailoga Taualoa Tau Va o Malo – H.E Yong-Kyu Park, Amapasa o Korea i
Samoa.
19 – 21
Asiasiga Fa’amavae – H.E Hannes Porias, Amapasa o Korea i Samoa.
19 – 21
Talanoaga ma Tagata Ofisa o le Malo – Aumalaga mai Qidong, Malo o le
Itumalo o Jiangsu, o Saina.
28
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
Me – Iuni 2012
14 – 17
Sauniga e Tu’uina Aloaia atu ai – H.E Shemi Tzur, Amapasa o Isaraelu i Samoa.
29 – 2
IuniFa’amanatuga o le 50 Tausaga o le Tutoatasi – Polofesa Egon Juttner o
Siamani.
Fa’amanatuga o le 50 Tausaga o le Tutoatasi – Dr Jimmy Rodgers, Faatonu Sili
Aoao o le SPC.
29 – 3 I
Fa’amanatuga o le 50 Tausaga o le Tutoatasi – H.E Mr Anthony Mongalo –
Amapasa o Aferika i Saute i Samoa.
Fa’amanatuga o le 50 Tausaga o le Tutoatasi – Hon Jean Micheal Carlson,
Sui Usufono o le Palemene ma Mrs Carlson o French Polynesian.
Fa’amanatuga o le 50 Tausaga o le Tutoatasi – H.E Francis Etienne ma lona
faletua, Amapasa o Farani.
Fa’amanatuga o le 50 Tausaga o le Tutoatasi – H.E Mr Hideto Mitamura,
Amapasa o Iapani.
Fa’amanatuga o le 50 Tausaga o le Tutoatasi – Hon Willy Telari ma lona
faletua, Palemia o Tuvalu.
Fa’amanatuga o le 50 Tausaga o le Tutoatasi – Mr Max Everest Phillips.
Fa’amanatuga o le 50 Tausaga o le Tutoatasi – Mr Tuiloma Neroni Slade
ma le faletua.
29 – 6
Fa’amanatuga o le 50 Tausaga o le Tutoatasi – H.E Frankie Reed, Amapasa
o Amerika i Fiti.
30 – 3 Iuni
Fa’amanatuga o le 50 Tausaga o le Tutoatasi – Sua William Sio, Asenati
Taylor, Peseta Sam Lotuliga, Sui Usufono o le Palemene a Niu Sila.
31 – 2
Fa’amanatuga o le 50 Tausaga o le Tutoatasi – Hon Toshiaki Endo o Iapani.
Hon Shinji Oguma ma le faletua o Iapani.
H.E Mr Luo Pingfei o Saina.
Admiral Haney o le Fuavaa a le Pasefika ma le Aumalaga Sinia a Amerika.
Hon Toke Talagi ma le faletua, Palemia o Niue.
Hon Joe Takano o Iapani
Ms Margareta Wahstrom o Malo Aufa’atasi.
31 – 3
King Tupou VI ma le Masiofo, Nanasipauu o Tonga.
H.E Mr Arie Vander Wiel o Netherlands.
Mr Patrick Reilly o le Malo o Peretania Tele.
31 – 5
H.E Archbishop Charles Balro, Sui o le Holy See.
H.E Ms Marion Weichlt o Suitiselani.
Hon Henry Puna ma le Faletua, Palemia o le Atu Kuki.
30 – 7
Fa’amanatuga o le 50 Tausaga o le Tutoatasi – Rt. Hon Sir Jerry
Mateparae, Kovana Sili o Niu Sila.
31 – 6
Fa’amanatuga o le 50 Tausaga o le Tutoatasi – Hon Togiola Tulafono ma le
Faletua, Kovana o Amerika Samoa.
31 – 7
Fa’amanatuga o le 50 Tausaga o le Tutoatasi – H.E David Huebner,
Amapasa o Amerika i Samoa.
Faleomavaega Eni Hunkin, Sui o le Konekeresi o Amerika.
29
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
31 – 1 Iuni
Iuni 2012
1–2
1–2
H.E Mr Luo Pingfei, Aumalaga Fa’apitoa/Sui Minisita o Mataupu Tau Sivili a
Saina.
Fa’amanatuga o le 50 Tausaga o le Tutoatasi – Hon Richard Marles,
Failautusi Fa’a-Palemene a Ausetalia.
Dr Gerhard Sbathil o le Iuni a Europa.
6. O ISI VAEGA NEI O AUAUANAGA SA FA’ATINO MO LE VAITAIMI 2011/2012:



Fa’afoega o le taunu’u maio vaalele ma vaa-a-lalo a Malo Taualoa ma sui o Malo mai
fafo sa asiasi mai.
 Mo le 2011/2012, e fitusefuluiva (79) talosaga sa fa’atinoina.
Fa’agaoiga o Visa Malaga mo Tagata Ofisa o le Malo ma Tagata Ofisa o le Vaega
Tumaoti.
 Mo le tausaga 2011/2012, e selau valusefulu tolu (183) talosaga na fa’agasolo
mo visa malaga i fafo.
Fa’atinoina o faamaoniga o le tulaga moni o pepa fa’aletulafono i lalo o le Feagaiga i
Hague e Fa’alēaogāina ai le Manaoga mo le Fa’atulafonoina o Pepa Aloaia a Atunu’u i
Fafo 1961.
 Mo le tausaga 2011/2012, e afe ma le fitu (1007) le aofaiga o fa’amaoniga o
pepa fa’aletulafono (apostilles) na faia e ala i faiga fa’apa’aga ma le Pulega o
Tupe Fa’ava-Malo a Samoa (SIFA).
7. AUAUNAGA FA’AAUAU:
O nisi nei o auaunaga e patino tonu i le Vaega lenei sa fa’atinoina:

Tapenaina ma le tu’uina atu o fa’ailoga taualoa mo usugafono o fai ma sui o Samoa i
Fonotaga Aloaia;

Tapenaina o Visa Malaga mo Amerika o Tagata Folau e avea ma sui o le Kamupani
Va’a a Samoa (SSSC);

Tapenaina o Pemita Lē Tumau mo le aufaigaluega o le Vaega o Tagata Aloaia Tau Va o
Malo (ma tagata e fa’alagolago i ai le latou tausiga) e aofia ai le aufaigaluega ma ē e
fa’alagolago le tausiga i ai latou o sui o fa’alapotopotoga fa’ava-o-malo ma sui
fa’aitulagi o lo o nonofo i Apia;

Fa’afoeina o le Nofoaga o fa’amatalaga mo ta’avale a le Matagaluega o lo o
fa’aaogāina mo Tagata Aloaia Tau Va o Malo;

Tausia ma le fa’afoeina o le Nofoaga o Fa’amatalaga o Fono a le Matagaluega;
30
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012

Tu’uina atu ma le va’ava’aia o nisi Fa’atulagaga o Palota Fa’ava-o-Malo.
VAEGA O SIKOLASIPI, AOAOGA
MA TULAGA TAU FESOASOANI SO’OFAATASI
1. KOMITI O SIKOLASIPI MA AOAOGA.
O le matafaio o le Vaegalenei o le tu’uina atu o fautuaga ma auaunaga fa’afailautusi i le
Komiti o avanoa mo Aoaoga ma Sikolasipi (STSC), o le Soa Komiti a le Kapeneta lea e faia
fa’aiuga o mataupu tau sikolasipi, ma fa’atulaga faiga fa’avae mo le fa’afoega o avanoa mo
aoaoga ma sikolasipi a le Malo:







E sefulu (10) fonotaga sa fa’atautaia a le Komiti e faia ai fa’aiuga o mataupu/pepa e
selau ma le valu (108) na tu’uina atu mo le iloiloga.
O le fitusefulu lima pasene (75%) o meataitasi e aofia ai talosaga mo sikolasipi tau
lotoifale e aoaoina ai i le USP Alafua ma le isi vaega o lo o sailia ai ni avanoa e aoaoina
ai i atunu’u i fafo.
Sa talanoaina lipoti e tolu(3) faale-kuata mai le Ofisa o le Faufautua a Tamaiti
Sikolasipi i Fiti, ma na fa’amaonia fautuaga ina ia fa’amalosia ai ma tu’ufa’atasia
auaunaga ina ia fa’aleleia atili ai fa’atinoga tau tomai ma le soifua manuia o tamaiti
sikolasipi.
Fesoasoani i fa’amaoniga a le Komiti mo le auai atu o tagata ofisa e luaselau (200) mai
Matagaluega ese’ese a le Malo i fonotaga ma polokalame tau aoaoga. E lē gata i lea,
sa taulimaina e le Ofisa lipoti e luaselau (200)mai e sa auai atu i aoaoga i atunu’u i
fafo.
Tapenaina lipoti tau tomai/fautuaga i le Komiti e uiga i le fa’atulagaina o sikolasipi fou
e toluselau sefulu ma le tasi (311), fa’atasi ai ma sikolasipi tau lotoifale ma le
fa’atumauina o le fa’aauauina o sikolasipi e limaselau fasefulu (540), i atunu’u i fafo
ma iunivesite i totonu o le atunu’u.
Tu’uina atu fautuaga e fa’afaigofie ai felafolafoaiga ma fa’aiuga a le Komiti e uiga i le
fa’amutaina ma le fa’amaeaina lelei o aoaoga fa’asikolasipi mo le vaitaimi o lo o
iloiloina.
E fa’aauaua pea galuega a lenei Vaega i le tu’ufa’atasiga o faiga fa’avae ma taiala o lo
o pulea ai le fa’afoega ma le pulega o sikolasipi ma le Polokalame Sikolasipi a le Malo
o Samoa (SSS). O nei faiga fa’avae ma taiala o le a fa’aaogāina e fa’atino ai fa’aiuga a
le Komiti o Sikolasipi e fa’asino i aoaoga fa’asikolasipi, fa’atasi ma taualumaga e uiga i
le tu’uina atu ma le fa’atulagaga o sikolasipi o lo o fa’atupeina e le Malo o Samoa.
O lo o fa’aauau pea ona taumafai le Komiti o Sikolasipi i le fa’aaopopoina o avanoa
fa’asikolasipi ia e mafai ona fa’aavanoa atu mo aoaoga maualuluga i iunivesite i fafo.E le gata
i lea, o le i ai lea o ni avanoa fa’a-sikolasipi i aoga maualuluga a le atunu’u ia e faigofie ona
agava’a i ai tamaiti aoga i Samoa. Mo le silafia, e selau ono sefulu (160) avanoa sikolasipi i le
31
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
tausaga e fa’amatu’u atu mo i latou e agava’a mo ia avanoa ile Iunivesite o Samoa (E lima
sefulu (50) avanoa e fa’atupeina atoatoa mo le IHE, elima sefulu (50) avanoa e totogi fa’a-afa
mo tagata ofisa o le Malo ma tagata ofisa o le vaega tumaoti, ma e ono sefulu (60) avanoa e
totogi fa’a-afa mo tamaiti aoga IOT). E le gata i lea, ua fa’apea foi ona tu’uina atu e le Komiti
avanoa e fasefulu (40) i le tausaga mo aoaoga i le USP i Alafua – ua fa’apitoa lava le lua sefulu
(20) avanoa mo Fa’atoaga, ma le isi lua sefulu (20) avanoa mo isi mataupu ua ofoina atu e ala
i aoaoga e fa’aaogāina feso’otaiga mamao ma aoga e mafai ona fesuisuiai ona taimi.
O lo o tumau pea ona ave le fa’amuamua i taumafaiga e si’itia ai fa’atinoga tau tomai a
tamaiti aoga sikolasipi ma tulaga manuia i aoga i fafo lea e fita i tonu i ai le vaega tele o
fesoasoani tauavelua mai atunu’u o lo o tu’uina mai fesoasoani/malo ma le Malo o Samoa i
le galuega a le Komiti o Sikolasipi mo le tausaga o lo o iloiloina nei.
O lo o fa’aauau pea ona tu’uina atu e le Ofisa Faufautua o Tamaiti Aoga i Suva (Fiti) fautuaga
ma taiala i tamaiti sikolasipi Samoa aemaise lava le toatele ai o le aofai o tamaiti o aooga ai i
lea atunu’u. O lea tulaga ua fa’aauau ai pea le fa’leleia o feso’otaiga e uiga i mataupu e a’afia
ai tamaiti aoga ina ia faia ai fa’aiuga lelei ma lē fa’aituau e le Komiti i fa’atinoga tau tomai ma
mataupu tau le soifua lelei.
O lo o fa’amautuina e le Ofisa o Sikolasipi a Niu Sila i le galulue fa’atasi ai ma le Ofisa
sikolasipi a le Malo (GoS) le mataituina o galuega mo tamaiti aoga sikolasipi o lo o aoaoina i
Niu Sila i lalo o fesoasoani mai o latou Malo. Mo le tausaga o lo o iloiloina nei, e lima(5) ni
avanoa sikolasipi fa’aopoopo na fa’amaonia mai e le Malo o Niu Sila mo tagata o le tatou
atunu’u e talosaga i aoaoga tau Turisi ma Faletalimalo, e valu (8) foi avanoa fa’aopo’opo mo i
latou e aooga i le APTC ina ia aoaoina atili ai i totonu o Niu Sila. Sa fa’agasolo e le Ofisa o
Sikolasipi e ala i le galulue so’ofa’atasi ai ma le Polokalame o Fesoasoani a Niu Sila le
fa’agasologa o le filifilia o tamaiti e sili ona agavaa ma talafeagai e fa’atumuina nei avanoa
sikolasipi.
O le Ofisa o Fesoasoani o le Ofisa o le Komesina Maualuga a Ausetalia, o lo o fa’aauau pea
ona galulue fa’atasi ma le Vaega o Sikolasipi i le tu’uina atu o lipoti e mataituina ai, lisi o
tamaiti aoga ua fa’au’uina mai Iunivesite o Ausetalia, aemaise ai foi fa’amaumauga lata mai o
mataupu taua e uiga i tamaiti sikolasipi o lo o aoaoina i totonu o Ausetalia.
O i latou ia o le a tu’ua le
atunu’u mo Polokalame
Sikolasipi i Niu Sila fa’atasi
ai ma le sui Komesina
Maualuga (Mr Stewart
Horne) o le Ofisa o Niiu Sila,
Tesema 2011.
32
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
1. FA’AMALOSIA O TAUALUMAGA FA’ALAUGATASIA
I lalo o taualumaga fa’alaugatasia e pei ona malilie fa’atasi i ai, o le a galulue fa’atasi le Vaega o
Sikolasipi, Aoaoga Fa’amasani ma le Vaega e Feagai ma So’otaga ma isi Malo ma le Polokalame o
Fesoasoani a Niu Sila aemaise Fesoasoani a Ausetalia ina ia fa’afaigofie ma fa’aleleia le
fa’agasologa o sikolasipi i se taumafaiga e mautinoa ai o lo o fa’afoeina uma avanoa tau aoaoga
fa’amasani ma avanoa fa’asikolasipi i se faiga lē fa’aituau, manino ma se tulaga e mafai ona tali
atu. O lenei taualumaga so’ofa’atasi e pei ona malilie i ai na amatalia mai le la’asaga tau
fa’asalalauga i talosaga, filifiliga ma le la’asaga o fa’atalatalanoaga e ala i fesili mo i latou e
agava’a e mauaina, aemaise ai le mataituina seia maea ona fa’au’uina taimi sikolasipi (po o le
fa’amutaina o avanoa).
E tusa ai ma le fa’atulagaga, o talosaga uma ua maea ona fa’amalieina ai taiala fa’ata’atia o le
agava’a i sikolasipi e aofia ai le tulaga tau tagatanu’u, ma manaoga tau le matua o tausaga, e
lafoina atu i le Ofisa Autu o le Komiti Fa’atino a le Pasefika mo le Iloiloga Tau Aoaoga (SPBEA) i
Fiti.
O le SPBEA ua maea ona tatalaina atu i ai le matafaioi o le tauaveina o se fa’atulagaga lelei ma
tutoatasi o talosaga uma. Mo le tausaga o lo o iloiloina nei, e toeiti’iti lava atoa le fa selau ma le
fa sefulu tolu (443) talosaga na suesueina muamua, iloiloina ma filifilia mulimuli ane ai mo le isi
la’asaga e soso’o ai o talosaga lea na tulai mai ai le selau tolusefulu tolu (133) na taliaina ma
tu’uina atu i le Ofisa o le SPBEA, i Suva mo le iloiloga ma le fa’atulagaina. E tolusefulu lima (35)
na filifilia mo avanoa sikolasipi i fafo e aofia ai avanoa mo le toasefulu (10) DFL/ma aoaoga e
fa’aaogāina ai tekonolosi fa’akomepiuta.
Na mafai foi ona faiafonotaga masani i le va o ofisa sikolasipi ina ia fa’amautinoa ai le
fa’atalanoaina o mataupue uiga i avanoa sikolasipi ma faia ai fa’aiuga i lea lava taimi.
E galulue fa’atasi lenei Vaega ma le NZAP ma le AUSAID i le fa’atalatalanoaga o Sikolasipi i le
amataga o le tausaga, mo tamaiti aoga fou o le a ulufale atu i le Tausaga Fa’avae o le Iunivesite a
Samoa. O nei fa’atalatalanoaga e fa’amautuina ai le malamalama o tamaiti aoga o le Tausaga
Fa’avae o le Iunivesite o Samoa i taiala, agava’a ma tomai e manaomia mo avanoa sikolasipi
ese’ese e ofoina atu e le Malo o Niu Sila, Ausetalia ma Samoa.
Sa fa’afoeina foi se fa’atalanoaga ma ofisa sikolasipi a o le i malaga atu tamaiti ua fa’amanuiaina
i sikolasipi i fafo, ina ia malamalama lelei ai i latou i tu’utu’uga o a latou avanoa aemaise lava le
sauniuni atu i o latou nofoaga fou i atunu’u mamao.
33
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
Komesina Maualuga
o Ausetalia, H.E
Stephen
Hemmingham ma
tamaiti sikolasipi fou
2012 mo Ausetalia
3. O ISI AVANOA FA’ASIKOLASIPI:
 Avanoa Sikolasipi i le Malo o Saina (10):
Ua ofoina mai e le Malo o Saina e ala i ana so’otaga fa’a-‘ma Samoa avanoa sikolasipi mo
tamaiti Samoa e aooga ai i Saina. O nei sikolasipi na fa’afoe atoatoa e le Vaega o Sikolasipi. E
le gata i lea na fa’apea foi ona ofoina mai e le Malo o Saina nisiavanoa sikolasi mo atunu’u o
le Pasefika e a’afia ai Samoa lea e tu’ufa’atasia e le Ofisa Autu o le Fono a Atunu’u o le
Pasefika (PIFS). I le taimi nei, o lo o fa’aauau pea avanoa sikolasipi eono sefulu ono (66) i nisi
o Iunivesite i Saina.
Fa’aaloalo a le Amapasa o Saina, H.E Zhao Weiping, i le Ofisa o le Amapasa i Vailima mo ali’i ma
tamaitaisikolasipi o le a tu’ua Samoa mo Saina ia Aukuso 2012.
Avanoa Sikolasipi a le Malo o Iapani (2):
O lo o galulue so’ofaatasi foi le Vaega o Sikolasipi ma le Ofisa o Iapani (JICA) i Samoa nei i le
fa’afoeina o avanoa sikolasipi e lua (2) o lo o latou ofoina mai tai tausaga i tagata talosaga e
fiafia e fa’aauauina a latou aoga i Iapani. O nei Monbukagusho: avanoa o le MEXT e aofia ai
le; tasi (1) le avanoa tau suesuega; lua (2) Avanoa o Tamaiti Aooga Fa’apitoa i Kolisi Tau
Aoaoga. O lo o i ai foi aoaoga mo vaitaimi uumi mo avanoa sikolasipi fa’afaiaoga a le JICA, mo
se faiaoga e toatasi i Mataupu o le Maths ma le Fa’asaienisi. O lo o fa’atumuina lelei nei
avanoa.
34
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
Avanoa Sikolasipi o Malo o le Taupulega a Niu Sila (2):
E lua (2) avanoa sikolasipi o Malo a le Taupulega a Niu Sila saofoina mai ma fa’atupeina i luga
o se faiga tai tausaga e le Polokalame o Fesoasoani a Niu Sila i le Matagaluega o le Va-i-Fafo
ma Fefa’ataua’iga, mo le fa’ailoga o le PhD po o le Masters i totonu o Niu Sila. Sa nafa le
Vaega o Sikolasipi e fai ma sui o le Malo ile fa’asalalauina atu, suesueina ma le fautuaina o
talosaga e lua(2) o e na fa’amalieina taiala o agava’a ma tomai e aofia ai manaoga tau le
tomai ma tulaga tau tagatanu’u i le Polokalame o Fesoasoani a Niu Sila mo le iloiloga o le
tu’uina atu o nei avanoa sikolasipi.
Avanoa Sikolasipi a Malo o le Taupulega i Peretania Tele (2):
O avanoa sikolasipi o Malo o le Taupulega i Peretania Tele o lo o ofoina mai tai tausaga i
tagata Samoa o lo o mananao e fa’aauau a latou fa’ailoga maualuluga i Peretania Tele. Na
vala’auina i latou e talosaga mo aoaoga e tusa ai ma tulaga nei:
 Mataupu tau le Matua o Faiva o Fa’atulagaga (Matters) (i le tulaga le umi)
 Ono masina e fa’aleleia ai tomai tau fomai i vaila’au o togafitiga po o fomai nifo.
 Tikeri fa’afomai e oo atu le umi i le tolu (3) tausaga. E tasi le tausaga o suesuega
(split-site basis) mo le fa’amauina o se PhD i se iunivesite i Samoa. Mo le tausaga o lo
o iloiloina nei, e toalua (2) tamaiti aoga sa talosagaina mo avanoa nei i Peretania Tele,
ma e toatasi lē ua fa’amanuiaina i lea sikolasipi e aoga ai i le Iunivesite o Essex mo
lona Matua o Faiva o Tulafono (Masters of Law) e fa’amuamua ai Aia Tatau a Tagata
Soifua.
4. AOAOGA MO VAITAIMI PUPU’U:
E tele avanoa taua na maua e tagata faigaluega i aoaoga nei mo vaitaimi pupu’u e fa’aleleia ai lo
latou tomai mo le fa’aauauina o atinae i vaega uma e aofia ai le malo ma le vaega tumaoti. E
toasefululua (12) i latou na filifilia mai le Malo ma le vaega tumaoti e tauaveina aoaoga i Niu Sila
i lalo ole polokalame o sikolasipi o Vaitaimi Pupu’u a le Malo o Niu Sila (STTA), ua ofoina i le Malo
o Samoa i se faiga tai tausaga. O aoaoga na faia e a’afia ai mataupu tau tagata tafafao mai,
pulega, soifua maloloina, fa’afoega, masini ma tulaga tau le Punaoa Tau Tagata Faigaluega.
O le Vaega o Sikolassipi o le “So’oupu” lea a le Malo ma Malo o Saina, Iapani, Sigapoa, Filipaina,
Indonesia, Malaisia, Thailand, Korea, Niu Silaisi ma isi atunu’u i le vaaia ma le fa’afoeina o
Polokalame tau aoaoga ua ofoina mai i tausaga taitasi e ala i ana so’otaga fa’apaaga ma ia
atunu’u.
Samatauina le fa’atupulaia o aoaoga mai le selau luasefulu (120) i le selau lima sefulu(150),
fa’atasi ai ma le fa’amamafa ua tu’uina atu i le Ola Lau’usiusi, Suiga o le Tau ma le Vaega o
Fa’amatalaga Fa’atekonolosi. Peitai ane, o nei polokalame tau aoaoga fa’aletausaga e le i atagia
lelei ai isi polokalame ia na ofoina mai e Ausetalia ia e taulai i le Atinae o Vaega Fa’apitoa e pei o
puipuigamalu i le galulue so’oso’otauau ai ma le Matagaluega o Leoleo.
E tusa ma le tolu selau i le tolu selau lima sefulu (300 – 350) talosaga tusitusia mai Matagaluega
a le Malo mo aoaoga ma fonotaga sa fa’agaioi e le Vaega lenei i le 2012.E le a’afia i talosaga nei
35
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
nisi o talosaga sa fa’ao’o mai i le Ofisa mo aoaoga i lalo o le Polokalame fa’a-pa’aga a Samoa ma
Niu Sila ma isi Malo.
O aoaoga nei sa auai atu i ai sui o Ofisa Tumaoti ma Matagaluega a le Malo:

Iapani

Saina

Korea

Initia

Sigapoa

Meleisia

Thailand

Indonesia
Lala So’oupu Galulue So’ofa’atasi Fa’ava-o-Malo a
Iapani (JICA)
Galulue So’ofa’atasi o Vaega Tau Tomai Fa’apitoa mo
Atunu’u Atiae
Lala So’oupu o le Galulue So’ofa’atasi Fa’ava-o-Malo a
Korea (KOICA)
Galulue So’ofaatasi i Mataupu Fa’apitoa Fa’ava-oMalo ma Tamaoaiga a Initia (ITEC)
Galulue So’ofaatasi o Atunu’u Laiti Tau Atiae i
Mataupu Tau Tomai Fa’apitoa (SIDSTEC)Tu’uina atu
Polokalame e 20 o le Galulue So’ofa’atasi i Mataupu
Tau Tomai
Polokalame So’ofa’atasi o Mataupu Tau Tomai
Fa’apitoa a Meleisia (MTCP)Tu’uina atu Polokalame
Tau Aoaoga Fa’aletausaga e 5
Lala So’oupu o le Galulue Fa’atasi Fa’ava-o-Malo a
Thailand (TICA)Tu’uina atu Polokalame Tau Aoaoga
Fa’aletausaga e 20
Sa tu’uina mai e le Malo Fa’atemokalasi o Indonesia
Polokalame fa’aleaoaoga e lima fa’aletausaga e aofia
ai le Fa’atufugaga ma Sikolasipi Tau le Aganu’u
Polokalame fa’aleaoaoga na ofoina mai i luga o tulaga lē fuafuaina:
 Ausetalia
 Filipaina
 Turkey
 Azerbajan
36
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012



Fono a Atunu’u o le Pasefika (PIF)
Komisi o le Pasefika i Saute
 Fiti, Tonga, Niu Kaletonia,
Netherland, Isaraelu
E le gata i Polokalame o lo o taua i luga, o lo o i ai foi avanoa mo aoaoga mai lalo o polokalame
tau aoaoga a isi fa’alapotopotoga e fa’atatau tonu ia latou galuega fa’atino ina ia o gatasi ma
tulaga Fa’amuamua a le Malo o Samoa. O fa’alapotopotoga nei:
ESCAP, APO, UNESCO, CETC, SPC, FFA, Ofisa Autu o Malo a le Taupulega, WHO, UNIDO, UNDRO,
Faletupe o le Lalolagi, ILO, UNFPA, UNDP, FAO, SPREP ma isi.
5. FESOASOANI I LE ATINAE MA FA’APA’AGA MA ISI ATUNU’U.
O le Matagaluega o le So’oupu a le Malo ma isi Malo ma Fa’alapotopotoga.O lo o galulue
so’oso’otauau le Matagaluega ma le Matagaluega o Tupe ina ia fa’amaopo’opoina ma tu’uina
atu fa’amaoniga aloaia fa’ale-Malo pe afai e talafeagai ai mo talosaga tau atinae ma fesoasoani
tau tomai fa’apitoa e sailia ai fesoasoani tau tupe mai pa’aga tau atinae. E aofia i nei talosaga
manaoga mo tomai fa’apitoa ma fesoasoani fa’afaufautua.
Mataupu Lautele
 Malaga a tagata aloaia mai fafo/aumalaga ma tagata poto fa’apitoa asiasi mai – malaga
tau aoaoga ma aumalaga mai Iapani, Amerika, Kanata, Korea ma isi atunu’u e o mai i
Samoa e suesueina ma fa’atino atinae ma le malamalamaaga fefa’asoaai. O lo o auina atu
foi e le UNFPA, SPC, UNICEF, WHO ma isi fa’alapotopotoga tagata aloaia tau va o malo
ma faufautua ina ia feiloai ma tagata e i ai aia. O nei tulaga e nafa ai le Vaega ma le:
 Fa’afaigofieina o fuafuaga auili’ili i totonu o le atunu’u.
 Saunia, fa’atulaga ma fa’amaonia se faiga talafeagai o le fa’agasologa tusitusia
(polokalame) e galulue tu’ufa’atasi ai ma Matagaluega, le Vaega Tumaoti ma Vaega e
le o i lalo o le Malo ma Sosaiete Tau le Va o Tagata.
 Fa’afaigofie le fa’afoeina o tu’utu’uga a malaga mai fafo a tagata e i ai le poto
fa’apitoa, mo se fa’ataitaiga/tagata poto fa’apitoa a le WHO e fa’ailoa mai e tu’uina
atu fesoasoani fa’afaufautua ma tulaga tau tomai fa’apitoa i Matagaluega talafeagai a
le Malo e uiga i mataupu e feso’otai ma le soifua maloloina.
 Fa’afeiloai Aumalaga Faapitoa a Tagata Aloaia Tau Va o Malo/Aumalaga ma
fa’atalatalanoa aoaoga mo vaitaimi pupu’u ma vaitaimi u’umi fa’atasi ai ma avanoa
fa’asikolasipi ia e mafai ona tu’uina mai mo Samoa.
 Fesoasoani i le fa’afoeina ma le fa’agasologa o talosaga mo visa/pemita tau galuega
mo Aumalaga a Tagata Aloaia mai Fafo fa’atasi ai ma sui o malo mai fafo o lo o mau i
totonu o le atunu’u.
 Galuega tau atinae ma tagata e i ai le poto fa’apitoa i atinae o lo o fa’atupeina e
Saina.
 Aufaigaluega fa’afomai o lo o i lalo o le polokalame o fomai a Saina.
 Tagata faigaluega a Malo Aufa’atasi o lo o tofia e galulue i Lala So’oupu a Malo
Fa’atasi o lo o i Apia e pei o le UNESCO, FAO/WHO/UNDP/JICA/Pisikoa.
37
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012


Tagata ofo fua mai auaunaga, tagata galulue ma le aufaigaluega i galuega tau atinae i
lalo o le FAO/WHO/JICA/JOCV/UNDP/Pisikoa/Komesina Maualuga o Ausetalia,
Komesina Maualuga o Niu Sila ma fa’alapotopotoga fa’ava-o-malo o lo o i Samoa nei
ma isi.
Fa’afoeina o fa’amaoniga mo tagata tomai fa’apitoa ma faufautua tau tomai fa’apitoa
ma faufautua ia e tu’uina mai auaunaga e pei o i latou mai le WHO, SPC, SOPAC, FAO,
UNDP, UNICEF, UNFPA ma isi.
 O nisi taimi e nafa lenei Vaegama le tapenaina o tulaga masani mo Aumalaga Aloaia e
avea ma sui o Samoa i fono fa’ava-o-malo ma fono fa’aitulagi, i itu nei:
 Tapenaina o Tusi mo le Taliaina o Tulaga Agava’a Fa’ava-o-Malo.
 Fa’afaigofie o le talosagaina o Visa Malaga ma pemita.
 Fesoasoani i fa’atulagaga o fuafuaga auili’ili e ala i le avea ma feso’otaiga tutotonu ma
i latou o lo o latou tu’ufa’atasia po o aumalaga aloaia mai fafo.
 Tu’uina atu o talosaga tusitusia i le Kapeneta.
 Lipoti i le Kapeneta.
 Tu’uina atu fa’amatalaga auiliili e uiga i fesoasoani ma isi atunu’u i fafo, fesoasoani i
galuega tau atinae ma tomai fa’apitoa e aofia ai (sikolasipi/ma aoaoga) mo tagata aloaia
maualuluga asiasi mai fa’apena foi mo Matagaluega/Ulu o Matagaluega o lo o asiasi atu i
fafo.
 Malaga a le Amapasa o Mexico e tu’uina mai ona Tusi Taualoa tau Va o Malo.
 Malaga a le Amapasa o le Malo Temokalasi o Korea e tu’uina mai ona Tusi Taualoa
tau va o Malo.
 Malaga a le Minisita o le Va i Fafo a Niu Sila, Palemia.
 Malaga a le Kovana Sili o Ausetalia.
 Tapenaina o le Fesuiaiga o Tusitusiga mo so o se maliega ma isi Malo/maliega tusitusia
fa’aletulafono i le va o Malo ma paaga o lo o tu’uina mai fesoasoani, ma fa’afaigofie le
fa’amaoniga i le Ofisa o Tupe ma Matagaluega o lo o galulue fa’atasi a o lumanai ai ona
fa’amaeaina ma sainia.
Saina
 Polokalame fa’aauauina o le Galulue Fa’atasi o Saina ma Samoa i Tomai Fa’apitoa
Fa’afomai e 6.7 miliona RMB Yuan (Fesuiaiga o Tusitusigana sainia i le aso 1 Setema
2011 i le va o Samoa ma Saina).
 Lalo o le Maliega o le Galulue Fa’atasi i Tamaoaiga ma Tomai Fa’apitoa na sainia i le aso 6
o Ianuari 2009; Tesema 24, 2010; Aperila 11, 2011 ma Tesema 2 2011 (EoN16 o Aperila
2012).
 Ia fausia atinae e pei o le Aoga a le Malini, Aoga Tulaga Lua i Siumu ma le Loto Taumafai.
38
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
 I lalo o le Maliega o le Galulue Fa’atasi i Tamaoaiga ma Mataupu Tau Tomai Fa’apitoa na
sainia i le aso 14 o Ianuari, 2010 (EoN16 o Aperila 2012).
 Na fa’ameaalofa mai le US$400,000 (RMB2.56m) tino I tupe e fesoasoani ai i le
fa’alauiloaina o le mataupu o le utiuti o nofoaga o lo o teuina ai le suavai.
 Fa’aauauina o le Polokalame Galulue Fa’atasi a Saina ma Samoa i Tomai Fa’apitoa
Fa’afomai e 6.7miliona RMB Yuan (EoL na sainia i le aso 1 Setema 2011 i le va o Saina
ma Samoa).
 Vaega o Fomai mai Saina e aofia ai fomai e toafitu (7) – e toatasi (1) le fomai o tipitipi,
toatasi (1) le fomai vaimoe – TASI (1) le fomai o le fa’ata CT, tasi (1) le fomai ENT,
tasi(1) le fomai mata, tasi (1) le fomai o fafine ma failele ma galuega suesue, ma le
toatasi (1)le fa’aliliu’upu (Sa amata le galuega a le Vaega lenei mai ia Setema 21, 2011
– Setema 20, 2013). (Sa amata galue fa’aliliu’upu mai ia Setema 21, 2011 – Setema
20, 2012).
 E toatasi (1) le inisinia o le fa’ata faapitoa CT e galue i Samoa e fa’atasi i le tausaga a o
fa’agasolo le polokalame e pei ona taua i luga.
 Tu’uina mai o nisi o meafaigaluega fa’afomai, ma isi meafaigaluega fa’aleoleo.
 Vaega asiasi a Saina e fa’atautaia asiasiga i falemai i tua e uiga i galuega tau atinae i le
Aoga a le Maligi i le Iunivesite Aoao, Aoga Tulaga Lua i Siumu ma le Loto Taumafai.
 O le tupe atoa mai le Malo Saina mo nei asiasiga e fa selau afe (400,000 RMB Yuan).
 Aoaoga mo le au fanaaū i Saina: Fa’amaoniga o le RMB 650,000.00 (e ono selau ma
le limasefulu afe tala RMB) e aofia ai pasese o malaga i fafo i le va’alele a tagata
fanaaū a Samoa, tupe alu o le latou nonofo ai i Saina, felauaiga i ta’avale, tausiga o le
soifua maloloina fa’atasi ai ma pasese o le malaga i fafo a le faiaoga Saina ma le
fa’aliliu’upu, fa’atasi ai ma le latou nonofo ai i Niu Sila, mea e fa’aaogā i le ta’aloga
fanaaū, ma toniga na tu’uina mai e le Malo o Saina (EoL na faamaonia i le aso 25 o
Novema 2011).
Iapani
 Na fa’aopo’opo le fesoasoani fa’ameaalofa a le Malo o Iapani i le selau miliona yen Iapani
(y100,000,000), e tutusa lea ma le 2,500,000 Tala Samoa, i le Malo o Samoa mo le Galuega
Tau Atinae Nu.II a le Vaega o Aoga o Samoa (EoN26 o Mati, 2012).
 Na auai atu i le Iloiloga o le Galuega Tau Atinae/Iloiloga i le Ogatotonu o le kuata.
 Fa’afaigofie o le fa’amaoniga o talosaga tau atinae ftg: Lala So’oupu o le Fono o
Faigafaiva, SPC, Ofisa Tutotonu o le Fono a Malo o le Taupulega.
VAEGA O FEFA’ATAUA’IGA
E nafa le Vaega o Fefa’ataua’iga a le Matagaluega ma le tu’ufa’atasia ma le faia o faiga fa’avae
ma taiala fa’ata’atitia talafeagai, i feutagaiga ma tagata o le atunu’u e i ai aia e uiga i le
fa’alauiloaina o faiga fa’avae tau fefa’ataua’iga.O le galuega aupito sili ona taua a le Vaega o le
fa’amautinoa lea o le auai o Samoa i le fa’atinoina o le fa’atulagaga tau fefa’ataua’iga fa’ava-omalo ma aloaia lelei fa’amanuiaga o le avea ai o Samoa ma suio ia maliega. O le i ai o Samoa
39
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
ifa’atulagaga ma va o isi malo i fafo aemaise ai foi o le itu tau fefa’ataua’iga fa’aitulagi, e unaia ai
ana fuafuaga fa’ataatitia o atinae fa’aleatunu’u (SDS), ina ia fa’aleleia le tamaoaiga mo ona
tagatanu’u fa’apea ai foi ma le alualu i lumao avanoa maua.
O se tulaga maoae tele ua fa’amauina mo lenei tausaga e ala i le maelega o le Komiti Galulue a le
Malo i Fa’atulagaga Tau Fefa’ataua’iga (NWCTA) e taitaifono ai le Sui Palemia, ua tulaga manuia
uma feutaga’iga na totoe i le va ma atunu’u i fafo e uiga i oloa ma auaunaga lea ua maitauina ai
ua fa’amaonia le fa’amalieina e Samoa o le aotelega o manaoga mo sui i le fonotaga mulimuli a
le Vaega Galulue i le ofi atu ai o Samoa i le Fa’alapotopotoga o Fefa’atauaiga a le Lalolagi (WTO)
ia Oketopa 2011. I nai masina mulimuli ane, na sainia ai e le Sui Palemia le Maliega o le ofi atu o
Samoa i le Fa’alapotopotoga o Fefa’atauaiga a le Lalolagi (WTO) ia Tesema 2011, lea na
fa’agasolo ai le fa’amaoniga aloaia a o le i fa’aulufaleina atu Samoa e avea ma sui aloaia numera
155 i le WTO ia Me 2012.
I le masina o Fepuari 2012, na fa’amaeaina ai foi feutaga’iga lona fitu (7)o Fefa’ataua’iga (PICTA)
i Auaunaga. Na faia ma fa’alauiloa ai foi mo le taimi muamua le Fuafuaga a le Vaega o
Fefa’ataua’iga (Trade Sector Plan) ia Me 2012.
O lo o fa’agasolo pea galuega i le PACER PLUS ma le Maliega Fa’apa’aga Tau Tamaoaiga (ACPEU).
O galuega fa’atino autu nei a le Vaega mo le vaitaimi o lo o iloilo nei:
1. Tu’uina atu o fa’amatalaga tau maketi i le vaega tumaoti mo le fa’aleleia o avanoa i maketi
ma atinae tau pisinisi; ma
2. Tu’uina atu fautuaga tau faiga fa’avae i le auai atu o Samoa i maliega fa’ava-o-malo ma
fefa’ataua’iga fa’aitulagi.
1. UNAIA MA LE ATINAE TAU FEFA’ATAUAIGA
TAIALA FA’ATA’ATIA O OLOA AUINA ATU I FAFO A LE ATUNU’U O SAMOA (SNES)



Ua fa’atulagaina se Tu’utu’uga o Galuega mo le iloiloga o le pepa aloaia (NES), ma ua
fa’ata’amilo atu i le Ofisa Autu o Fefa’atauaiga Fa’ava-o-Malo, Ofisa Autu o Atunu’u o le
Pasefika ma le Fa’aputugatupe Lagolago Tau Fefa’ataua’iga mo le latou iloiloga ma le
fa’atupeina. Peitai ane e le i tulaga manuia talina tu’uina mai.
Na tu’ufa’atasia le iloiloga o le NES i lalo o le fuafuaga a le vaega tau fefa’ataua’iga ma o lo o
fa’apea foi ona iloiloina i lalo o le La’asaga 1 mo le fa’atupeina ma le fa’atinoga.
I le atiaeina ai o fuafuaga a le vaega mo fa’atoaga, tagata tafafao maimoa ma fefaatauaiga, o
le a taulai le silasila o le iloiloga i le tulaga talafeagai o le pepa aloaia NES mo le fa’agasolo o
galuega e feso’otai tonu i oloa e auina atu i fafo.
40
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
NOFOAGA AUTU O FA’AMAUMAUGA A LE WTO
Sa fa’atautaia e le Matagaluega ia Novema 2011 se polokalame tau aoaoga a le atunu’u e
fa’aaloaia ai le siitia o le Ofisa Autu o Fa’amaumauga a le WTO e le Ofisa Autu o le WTO.





Na mauaina e le Matagaluega komepiuta e tolu (3), masini lolomi pepa e tolu (3), ma masini
e fai ai ata e tolu (3) mo galuega a le Nofoaga Autu o Fa’amaumauga.
Na fa’atautaia e se tagata ofisa sinia a le Ofisa o le WTO i Sineva se semina e uiga i nofoaga
autu o Fa’amatalaga mai le aso 15 e oo atu ai le aso 17 o Novema 2011 – e uiga i mea e
fa’aaogā i nofoaga tau fa’amatalaga e avanoa ai i maketi ia o lo o avanoa i tagata e
fa’aaogāina.
Na faia se aoaoga fa’apitoa i le Iunivesite Aoao o Samoa (NUS) mo tagata ao’oga tau tomai,
vaega tumaoti ma sosaiete tau le va o tagata, i le fa’amoemoe o le WTO RC,I la’asaga tau
aoaoga i luga o upega tafai’ilagi, ma le taitaia e le WTO o polokalame mo tagata ao’oga tau
tomai.
I ana polokalame tau lapataiga fa’aauau pea, na fa’atautaia e le Matagaluega se folasaga e
uiga i Fa’atulagaga Tau Fefa’atauaiga, WTO RC ma mataupui le ofi atu o Samoa i le WTO, i le
Vaega o Alamanuia a le NUS ia Fepuari 2012.
Na fa’apea foi ona tu’uina atu e le Matagaluega fa’asilasilaga i sui auai o le Malo ma le vaega
tumaoti e uiga i polokalame o aoaoga fa’a-le-upega ta’afailagi ua tu’uina mai e le WTO e
aunoa ma se totogi ina ia atiae ai tomai ma agava’’a.
NUSIPEPA O TALA TAU FEFA’ATAUA’IGA
O le nusipepa o se auala e fa’aaogā mo le fa’ailoa manino o fa’amatalaga tau fefa’ataua’iga i fafo
ma le atunu’u e tu’uina atu e vaega i totonu o le Matagaluega ma ofisa o Amapasa a Samoa i
atunuu i fafo. O lo o auina atu lomiga fa’asalalau e ala i le pusameli fa’apena foi i luga o le upega
tafailagi a le Matagaluega i le www.mfat.gov.ws. E fa (4) nusipepa tai kuata sa lomia mai ia Iulai e
oo atu ia Iuni ma o mataupu nei sa aafia ai:
Taimi
fa’atapulaaina o
Nusipepa
Iulai - Setema
2011
Mataupu o lo o Aofia ai i nusipepa taitasi


Na sainia ai e Samoa feutaga’iga ma isi malo o le WTO.
Fa’agasolo atunuu o le Pasefika (ACP) e faia feutagaiga ma le EU.
41
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012








Oketopa Tesema 2012





Ianuari - Mati
2012







Aperila - Iuni
2012




Na ofi atu ai le OCTA i fa’atulagaga tau tupe ma Niu Sila.
Fonotaga fa’aleaoaoga muamua fa’aitulagi TMNP.
Fono a Minisita o Fefa’atauaiga ma Faigafaiva a le Pasefika (ACP)
ina ia fa’agasolo i le EPA.
Na fa’amavae ai le Faufautua Autu a Fefa’atauaiga mo le OCTA.
Toe fa’alauiloaina ai le upega tafai’ilagi a le Matagaluega.
Fa’alauiloa Fa’ava-o-Malo a Saina mo Tupe Teufa’afaigaluega ma
Fefa’ataua’iga.
Feutaga’iga a le PICTA TIS ma le TMNP.
Tali atu i le maualuga o le tau o meataumafa.
Ua fa’agasolo atu Samoa i la’asaga mulimuli i le ofi atu i le WTO
Fonotaga muamua a le Vaega o Taitai a atunu’u Polenisia
Na fa’atautaia ai le aoaoga muamua a le ofisa tutotonu o Malo o le
Taupulega e uiga i atinae gafataulimaina
Na tofia ai le Faufautua Sili fou o Fefa’ataua’iga mo le OCTA
Toe fa’aleleia o le nofoaga tutotonu o Fa’amaumauga a le WTO i
Samoa
Savali a le vaega lagolago o Mataupu Fa’apitoa a le WTO e uiga i le
sauniuni atu o Samoa i le WTO.
Fa’alautele atu e le Malo Temokarasi o Korea o tulaga fa’amuamua
i Atunu’u e Maualalo Tamaoaiga.
Iloiloga o Aafiaga Tau le Va o Tagata mo PICTA TIS ma TMNP.
Faufautua Sili o Fefa’atauaiga mo le Pasefika.
Feutaga’iga lona fitu (7) a le PICTA TIS
Fa’amaeaina o feutagaiga tau tupe a le OCTA ma Ausetalia.
Talanoaga ma le NUS e uiga i Fa’atulagaga o Fefa’ataua’iga Saoloto
a Samoa ma le Ofi atu i le WTO.
Aotelega o fa’alauiloa a Saina 2012
Na avea aloaia ai Samoa ma sui auai lona 155 o le Fa’alapotopotoga
o Fefa’ataua’iga a le Lalolagi.
Fono Aloaia a Taitai o Malo o le Pasefika e uiga i le Ava.
Fa’alauiloaina o le Fuafuaga a le Vaega o le TCM
TU’UFA’ATASIA O TAIALA FA’AVAE:
 I le maea ai o le Fonotaga Fa’aleaoaoga o le Tulaga Aloaia Fa’aleatunu’u ia Tesema 2010,
sa lomia ai le Vaega 1 ma le 2 o le Tusi o Suesuega o le Tu’ufa’atasiga o Auili’iliga Tau
Fefa’atauaiga, ma na tufatufaina atu i tagata taua e i ai aia.
 Sa fa’aauau pea talanoaga i le va o le UNDP i Sineva ma le Matagaluega e uiga i le
tu’ufa’atasia ai o le La’asaga I o le talosaga tau atinae o le vaega lea e soso’o ai o le
atinae.
 O le savali o fesoasoani tau tomai fa’apitoa a Luisa Bernal o le UNDP i Sineva lea na
taunuu i Apia ia Novema 2011. O le mafuaga o le savali o le fesoasoani lea i le
42
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012




tu’ufa’atasia ai o le atinae La’asaga 1 a Samoa ma fa’atautaia ai fa’atalanoaga ma tagata
taua e i ai aia.
O le talosaga La’asaga 1 a Samoa lea ua fa’aagaaga e tu’uina atu ai le lagolago tau tupe i
le fa’atulagaga fa’a-fa’alapotopotoga o le Vaega Tau Fa’atinoga a le Atunu’u mo le
Fuafuaga a le Vaega Tau Fefa’atauaiga.
Na tu’uina atu ai talosaga tusia i le Ofisa Tutotonu Tau Pulega o le Fa’amalosia o Fuafuaga
Tu’ufa’atasia (IF) i le kuata lona lua o le tausaga e 2012.
Sa tauaveina le sueina fa’asuetusi mulimuli o le atinae IF ia Ianuari 2012 ina ia tapunia
aloaia ai le La’asaga 2 o le Atinae IF ma le manatu o le a le toe avea le UNDP ma lala
so’oupu e fa’atinoina fa’atasi ai ma le avea ma Pule o le Fa’aputugatupe o Mavaega Tausi
o la’asaga mulimuli nei. O lenei tulaga na fa’amaeaina ma le manuia.
O nisi la’saga o le a soso’o ai i le atinae o le a fa’afoeina mai Samoa i le Ofisa Tutotonu o
le Pulega a le EIF.
FUAFUAGA A LE VAEGA O FEFA’ATAUA’IGA





Na aloaia le fuafuaga a le Vaega o Fefa’ataua’iga, Pisinisi ma Oloa Gaosi (TCM) e ala i se
fonotaga a le Komiti Faafoe a le TCM ia Ianuari 2011 fa’atasi ai ma le Matagaluega o
Pisinisi, Alamanuia ma Leipa (MCIL) ma le Matagaluega e avea ma taitaifono so’ofa’atasi
o le Komiti Faafoe.
Na tu’uina mai fesoasoani tau tomai fa’apitoa e ala i le UNDP lea na malaga mai ai se
faufautua i ni vaitaimi i Apia e fesoasoani i le tu’ufa’atasia ai o le fuafuaga a le vaega.
Na aofia ai i le fuafuaga a le vaega ni pepa aloaia autu o faiga fa’avae tau fefa’ataua’iga e
lua (2), e pei o le Suesuega o le Tu’ufa’atasiga o Auili’iliga Tau Fefa’atauaiga (DTIS) ma le
Fuafuaga Fa’ata’atitia o Oloa e Auina atu i Fafo a le Atunu’u NES. O le Felauaiga o
Galuega mai le DTIS lea o lo o fa’ataua ai gaoioiga autu e ao ona tauaveina, fa’atasi ai ma
gaoioiga fa’atino mai le NES ia o lo o aofia ai i le atiaeina o le taiala o le fuafuaga a le
vaega TCM.
I le fa’agasoloina o galuega tau atiaeina o le La’asaga muamua (1), sa faia ai le maliega o
le a taulai le La’asaga muamua (1) i le tu’uina atu o le lagolago mo le fa’atinoga o le
Fuafuaga a le Vaega o Fefa’atauaiga, Pisinisi ma Oloa Gaosia.
Na fa’alauiloaina le Fuafuaga a le TCM ia Me 2012.
SUESUEGA I AMERIKA SAMOA
I le tausaga e 1986, sa sainia ai e le Malo Tutoatasi o Samoa ma Amerika Samoa se Maliega
Tusitusia Fa’aletulafono (MOU) i Manua i Amerika Samoa. O le Maliega ua tatalaina ai le avanoa
mo le si’itia ai o le tulaga galulue faatasi o atunu’u e lua i mataupu tau tamaoaiga ma le va o
tagata.
I le aloaia ai o fa’aiuga a Taitai o atunuu e lua (2) ina ia siitia le tulaga o le fa’atinoga o aia tau
fefa’ataua’iga so’oso’otauau, e ao i atunu’u e lua (2) ona silasila i tulaga gafataulimaina o le
fa’aleleia o le galulue fa’atasi tau tamaoaiga e ala i le fa’atulagaga aloaia o mataupu tau
fefa’ataua’iga.
43
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
Ia Iuni i le tausaga e 2012, na mafai e le Matagaluega ona fa’atino le “Suesuega aoaotetele i le
fa’aleleia o atinae tau tamaoaiga ma fefa’atauaiga i le va o Samoa e Lua” e ala mai i
fesoasoani tau tupe mai le Ofisa Tutotonu o le Fono a Atunu’u o le Pasefika e totogi ai se tagata
faufautua. O lenei suesuega na aofia ai fa’atalatalanoaga ma kamupani i totonu o le atunu’u e
uiga i fa’afitauli iloga i fefa’atauaiga ma Amerika Samoa, aemaise ai fa’atalanoaga ma tagata
ofisa sinia mai le Malo o Amerika Samoa ma sui auai o le vaega tumaoti. O fautuaga autu na
maua mai i lea suesuega e aofia ai:
1. E tatau i le Malo o Amerika Samoa ona fa’amaonia muamua, o lo o i ai sana tulafono e
fa’atalatalanoa ai (ma sainia) se maliega e galulue fa’atasi ai atunu’u e lua(2) i le itu tau
tamaoaiga ma fefa’ataua’iga (TECA).
2. O lea Maliega e mafai ona fausia i le galulue fa’atasi o atunu’u e lua (2) i mataupu i
Tamaoaiga ma Fefa’ataua’iga (TECA).
3. E tatau ona faigofie le fa’atinoina o le maliega o fefa’ataua’iga ma tamaoaiga, ma ia tatau
ona taulai i luga o se aofai fa’atapulaaina o oloa gaosi ia e matua taua i atunuu e lua (2).
4. E tatau ona tatala le avanoa o auaunaga ma avea ma vaega o ia fefa’ataua’iga aloaia ma
fa’atulagaga o le galulue fa’atasi tau tamaoaiga pe afai ua fa’aalia le lagolagoina malosi e
sui o vaega tumaoti o atunu’u uma e lua (2).
5. E tatau i le aufaipisinisi a atunu’u uma e lua (2) ona sailia auala ma faiga e fa’atino ai ina
ia amanaia ai uluai tulafono lautele ia o lo o fa’ae’e atu i oloa o Amerika Samoa i lalo o le
fa’amatalaga Autu Fa’alauaitele a Amerika 3(a).
6. E manaomia taualumaga o laisene fa’apisinisi, aemaise lava i Amerika Samoa, ina ia toe
fa’atulagaina ma fa’afaigofie ina ia unaia ai tagata e teufa’afaigaluega tupe mai malo uma
e lua (2) aemaise ai foi pisinisi tau lotoifale ina ia fa’atuina i totonu o le atunuu.
FA’AFOEINA O FA’AALIGA TAU FEFA’ATAUA’IGA MA FESOASOANI MO LE VAEGA TUMAOTI:
Na auai le Matagaluega i ni fa’aaliga fa’alauiloa taua se lua Tau Fefa’atauaiga ia na faia i le
vaitaimi o lo o iloiloina nei.
 O le fa’aaliga lona 15 a Saina mo Tupe Teufa’afaigaluega ma Fefa’ataua’iga na faia i
Xiamen i Saina mai le aso 7 – 10 Setema 2011. Na auai atu ai le Sui Palemia ma lana
aumalaga e toa ono (6). Na feutagai le Matagaluega ma le Ofisa o le Amapasa a Samoa i
Saina fa’atasi ai ma le Matagaluega o Pisinisi, Alamanuia ma Leipa i le tapenaga agai i
lenei fa’aaliga. Sa tapena e le Ofisa o le Amapasa Samoa i Saina le fa’alauiloa o oloa mai
Samoa e i ai, faguvai (artesian), nonu juice,honey, sosi feū, ma pepa o fa’alauilo mo
tagata tafafao maimoa ma tupe teufa’afaigaluega.
 Na avea le Matagaluega ma Vaega o le Komiti a le Atunu’u lea na fa’atulaga e le Pulega a
Tagata Tafafao Maimoa, ina ia fesoasoani i le tapenaga o galuega mo le auai atu o le
vaega tumaoti i le Korea Expo 2012 i Yeousu i Korea mai le aso 12 o Me – 12 Aukuso
2012.
44
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
KOMESINA O FEFA’ATAUAIGA – AUKILANI
O le Komesina o Fefa’atauaiga i Aukilani e nafa ma le fa’afaigofieina o fefa’ataua’iga ma le
fa’alauiloaina o tupe teufa’afaigaluega a Samoa i maketi i Niu Sila. Mo le vaitaimi o lo o iloiloina
nei, e lua (2) Malaga a le Komesina o Fefa’atauaiga na asia ai Samoa e pei ona taua i lalo:
 6-11 Fepuari 2012:- fa’atalatalanoa ma pa’aga totino autu auala e talimalo ai i se Fono Aloaia
Tau Fefa’atauaiga ma Tupe Teufa’afaigaluega i Aukilani;
 20-23 Mati 2012:- e fa’atalanoa mataupu autu tau fefa’ataua’iga ma pa’aga totino ao
lumanai ai nofoia e le Komesina fou o Fefa’atauaiga lona tofiga i le amataga o Aperila 2012.
E lua (2) isi fonotaga na faia mulimuli ane mo isi tapenaga, e tasi (1) ia Aperila ma le isi ia Me
2012 ia na fa’atautaia e le Komesina fou o Fefa’ataua’iga, Fonoti Dr Lafita’i Iupati Fuata’i.
2. FAIGA FA’AVAE TAU FEFA’ATAUA’IGA MA SU’ESU’EGA
PEPA NA TALANOAINA:
O pepa na fa’atalanoaina sa fuafua e logoina ai ma fa’apupula le tulaga o ese’esega o le
fa’atulagaga tau fefa’atauaiga. I luga o fa’amaumauga, o mataupu fa’apitoa nei na talanoaina:
 Setema 2011 – Pepa auiliiliga o le tulaga o lo o i ai nei le WTO i mataupu e aofia ai,
feutagaiga ma isi malo, ata o galuega tau tulafono, ata o le lipoti a le vaega galulue, ata o le
fa’atulagaga o oloa ua tu’ufa’atasia ma le ata o le fa’atulagaga o auaunaga ua tu’ufa’atasia;
 Setema 2011 – Fa’amatalaga oto’oto mo le Sui Palemia e uiga i le fa’amavaega a Chris
Noonan o lesa avea ma fa’aulu’uluga o le OCTA, e pei ona taua i le tusi na tu’uina atu i le
Komiti Fa’atino Tau Pulega.
 Oketopa 2011 – Fa’amatalaga oto’oto i le NWCTA e uiga i le ata o oloa ua tu’ufa’atasia ma le
fa’atulagaga o auaunaga ma fa’apena foi ma le Ata Tusia o le Lipoti a le Vaega Galulue lea na
fa’atamiloina i sui o le WTO, le tulaga i tulafono ma tulafono fa’atonutonu fa’atasi ai ma
la’asaga o totoe mo le ofi atu o Samoa i le WTO;
 Ianuari 2012 – Saunia se pepa oto’otoga mo le Sui Palemia e uiga i le ata o le PICTA
Fefa’ataua’iga i maliega tau Auaunaga;
 Fepuari 2012 – Saunia se pepa o oto’otoga mo le aumalaga a Samoa i feutagaiga lona fitu
(7) a Fefa’ataua’iga PICTA i auaunaga;
 Mati 2012 – Pepa oto’otoga mo le aumalaga a Samoa i feutagaiga lona fa (4) PACER Plus na
faia i Brisbane, tuulata mai o le tulaga ua i ai le fa’atupeina e le OCTA, galuega ma mataupu
fa’amuamua a le OCTA;
 Mati 2012 – Pepa oto’oto mo le Sui Palemia e uiga i le fa’agasologa o le fa’amaoniga a le
WTO;
 Mati 2012 – Oto’otoga auili’ili mo le Sui Palemia i le tulaga ua i ai PICTA, PACER Plus, WTO,
EPA ma le Fuafuaga a le Vaega Tau Fefa’atauaiga;
 Me 2012 – Tu’uina atu fa’amatalaga lata mai o taunu’uga o le fonotaga a le NWCTA lea na
talanoaina ai le fa’atulagaga a Samoa PICTA TiS, fa’atasi ai ma la’asaga o totoe mo le
fa’amaeaina o feutagaiga a le PICTA TiS.
45
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
KOMITI GALULUE A LE ATUNU’U O FA’ATULAGAGA TAU TAMAOAIGA (NWCTA):
E valu (8) fonotaga a le NWCTAna faia ao fa’agasolo le vaitaimi o lo o iloiloina nei:
NWCTA 5 Iulai 2011
 O fa’amatalaga lata mai o le ofi atu o Samoa WTO na tu’uina atu i le fonotaga a le Vaega
Galulue i Sineva. Sa fa’atautaia fonotaga ma isi malo e pei o Amerika, Iuni a Europa,
Ausetalia ma Niu Sila ina ia fa’agasolo ai mataupu o lo o totoe e uiga i le Tulafono o tupe
teufa’afaigaluega i atunu’u i fafo, ma tulafono fa’atonutonu tu’usaunoaga i le VAGST i
oloa e maua i le atunu’u, le fa’asaina o le fa’aulufale mai o siusiu pipi ma ta’avale foeuli
agavale e silia ma le 12 tausaga, toe iloiloina o tulafono fa’atonutonu o tiute, teuteuga i
le fuaiupu 9 o le tulafono o lafoga o tiute i mataupu tau anti-dumping i le tausisia ai o
fefa’atauaiga ma auaunaga a le WTO.
NWCTA 15 Iulai 2011
 Sa i ai i Samoa le aumalaga a le Ofisa Tutotonu o le WTO e fa’amaea le ata o le aotelega o
manaoga o Samoa e ofi atu ai i le WTO, ina ia iloiloina i le Fono Aoao i le fonotaga ia
Oketopa 2011. Na taulai fa’atalatalanoaga i mataupu o lo o ua totoe na laga e sui auai o le
WTO fa’atasi ai ma tulaga o i ai tulafono ia na fa’agasolo i le faitauina mulimuli po o le
pasia e le Palemene.
NWCTA 17 AOKUSO 2011
 Tu’uina atu fa’amatalaga lata mai o taunuuga o fonotaga a le komiti galulue lē tumau na
faia i le aso 27 o Iulai 2011 e iloilo ai le aotelega tusitusia o manaoga mo sui e tusa ai ma
le ofi atu o Samoa i le WTO.
 EPA – na fa’aauau pea le tauanauina e le Iuni a Europa o le PACP ina ia tuuina atu ofo o
avanoa i maketi (oloa) ina ia faagasolo ai feutagaiga. Na fa’avae le tauofoga o avanoa i
maketi a Samoa i le fua o le maualuga fa’atusatusa i fa’amatalaga o lo o fa’avae ai
fefa’ataua’iga fa’aleatunuu ma le Iuni a Europa i le tausaga 2006 – 2008, aemaise ai foi
fa’amatalaga o le fua o le maualuga fa’atusatusa o fa’amatalaga tau fefa’ataua’iga a le
Iuni o Europa i le tausaga 2007 – 2009.
NWCTA 23 O SETEMA 2011
 Fa’amatalaga lata mai o maliega tau fefa’atauaiga uma ma le tulaga alu i luma o le
aotelega o manaoga mo sui e tusa ai ma le ofi atu o Samoa i le WTO, lea na tufatufaina
atu i sui uma o le Fa’alapotopotoga o Fefa’atauaiga a le Lalolagi i le aso 23 o Setema
2011;
 Fuafuaina o se Vaega Galulue Aloaia mo le aso 28 o Oketopa 2011 e latou te fa’amaeaina
le galuega a le vaega galulue ma fa’atinoina le fuafuaga o manaoga o sui e tusa ai ma le
ofi atu o Samoa i le WTO;
 Ia fa’atalatalanoa taunu’uga mai le fa’agasologa lona ono(6) o Fefa’ataua’iga a le PICTA i
feutagaiga tau auaunaga na faia i Fiti ia Aukuso 2011.
46
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
NWCTA 14 o Oketopa 2011
 Fa’atalatalanoa le fa’atulagaga o oloa ua tu’ufa’atasia: e luasefulu tolu (23) laina o le
fa’asologa o tiute o oloa Samoa o lo o i ai fa’aletonu seia vagana ai laina o fa’asologa o
tiute e fa (4) lea na fa’aiugafonoina e ala i fa’atalatalanoaga ma sui o isi atun’u o le WTO.
Na tu’uina atu foi se talosaga a Ukraine e noatia le suau’u lē fa’amamaina i le sefululima
pasene (15%).
 Fuafuaga o le Fa’atulagaga o Auaunaga – Na f’aaalia ni mataupu fa’apitoa e Niu Sila e
uiga i le ofo a Samoa lea e manaomia ai nisi iloiloga fa’aopoopo.
 Fuafuaga o Gaoioiga a le Fono Aoao Faitulafono (LAP): o tulafono uma i le Fono Aoao
Faitulafono a Samoa e pasia i totonu o le Palemene. Sa usuia se fonotaga a le Vaega
Galulue e uiga i le ofi atu o Samoa i Sineva i le aso 28 o Oketopa 2011 na fa ’amaonia ai le
fuafuaga o le aotelega o manaoga mo sui e ofi atu ai Samoa. Na sainia le Maliega o le Ofi
Atu o Samoa i le fonotaga aloaia lona valu (8) a Minisita lea na faia i le aso 15 – 17 o
Tesema 2011.
NWCTA 31 o Ianuari 2012
 Sa tu’uina atu se folasaga e uiga i feutagaiga a le PICTA TiS fa’apea ai ma le fa’atalanoaina
i le fonotaga o mataupu o totoe i luga o le ata o le tusiga fa’aletulafono o le Mataupu 3
(Tagofiaina o le Atunu’u aupito sili ona Manuia i le Tulaga Fa’amuamua) Mataupu 4
(Fa’asalalauina o le PICTA TiS) ma le Mataupu 18 (Tete’e o Fa’amanuiaga)
NWCTA 12 Aperila 2012
 Na tu’uina mai i le fonotaga oto’otoga pupu’u e uiga i feutagaiga i le EPA, PICTA TiS ma le
PACER Plus.
 EPA - talanoaina mataupu autu e uiga i le ofo a Samoa mo avanoa i maketi, faiga faiva ma
isi mataupu fa’afinauina ia e manaomia le faia i ai o ni fa’aiuga i lalo o feutagaiga a le
PACP-EPA.
 PACER Plus – Fa’atalatalanoa le tofiaina o le Faufautua Sili Tau Fefa’atauaiga ma nisi o
mataupuna ave i ai le fa’amuamua - (Fagaoioiga o Leipa, Tulafono o Fa’apogai,
Taualumaga o Tiute ma isi).
 Oto’otoga pu’upu’u lata mai o feutagaiga lona fitu (7) le PICTA TiS lea na f’amaonia ai le
lomiga fa’aletulafono mo leiloiloga a le Minisita o Fefa’ataua’iga mo le PACP.
NWCTA - Fonotaga i le aso 10 o Me 2012
 Na fa’atautaia le tu’ulataina mai o fa’amatalaga e uiga i feutagaiga i le PICTA TiS, - o lona
uiga o Ofo a Atunu’u Laiti o le Pasefika ma se toe vaaiga lata mai o mataupu autu ese’ese
o le fuafuaga o le lomiga fa’aletulafono o le PICTA TiS fa’atasi ai ma le fa’amamafa
fa’apitoa i le fuaiupu MFN lea na fa’ata’atia i le fonotaga. O la’asaga mulimuli mo le PICTA
TiS e aofia ai le fa’amaoniga a le Kapenta o le Feagaiga, ona soso’o ai lea ma le tu’uina i ai
o mataitusi e le Minisita a o lei fa’amaoniaga e taitai o le PACP i le latou fono mulimuli ia
Aokuso le fa’amamaluina o le PICTA TiSpe afai e fa’amaonia fa’aletulafono le maliega
lona ono (6) o le FIC.
47
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
MALIEGA TAU FEFA’ATAUA’IGA FA’AVA-O-MALO
(1)
FA’ALAPOTOPOTOGA O FEFA’ATAUA’IGA FA’AVA-O-MALO (WTO)
Na avea aloaia Samoa ma atunu’u lona 155 o le Fa’alapotopotoga o Fefa’ataua’iga Faava-o-Malo
i le Aso 10 Me 2012. E sefulu tolu (13) tausaga o le fa’agasologa o tapenaga ma feutagaiga e
avea Samoa ma atunu’ualoia o le WTO ina ua maea fa’amaoniga fa’aletulafono o pepa aloaia
fa’aletulafono i le aso 10 Aperila 2012.O le ausia ai o lenei matatia taua sa fa’afoeina i nei
la’asaga ese’ese o le taumafai e ofi atu i lea Fa’alapotopotoga.
OFI ATU O SAMOA
Na auai atu le usugafono a Samoa i fonotaga nei i Sineva e fa’atalanoa ai le aotelega o manaoga
mo sui e ofi atu ai i le WTO, lea e aofia ai le tu’uina atu o le Lipoti a le Vaega Galulue, ata o le
Fa’atulagaga o Oloa ua Tu’ufa’atasia, ma le ata o le fa’atulaga o auaunaga ua tu’ufa’atasia
aemaise le fuafuaga o le faiga o tulafono. E le gata foi i lea, na tu’uina mai e le Ofisa Tutotonu o
le WTO lagolago tau poto fa’apitoa e ala i le malaga mai i Samoa ina ia tapenaina le aotelega
talafeagai o manaoga mo sui e ofi atu ai, mo le tufatufaina atu i sui o le WTO.





10 - 17 Iulai 2011 - Na Malaga mai se aumalaga mo le fa’amoemoe o le ofi atu o sao a le
Ofisa Tutotonu o le WTO (Dayong Yu ma Petra Beslac) e fesoasoani i le tu’ufa’atasiga o le
fuafuaga o le aotelega o manaoga mo sui ina ia tufatufaina atu i sui o le WTO i le fa’aiuga
o Iulai 2011;
27 Iuni 2011 - Fonotaga fa’asamasamanoa i le va o le Taitaifono o le WTO e nafa ma le ofi
atu o Samoa, le Malo Tele o Amerika ma le Iuni a Europa ina ia fa’amauina mataupu o lo
o totoe a o lumanai ai ona fa’amaeaina le fuafuaga o le aotelega o manaoga mo sui e ofi
atu ai i le WTO;
28 Oketopa 2011 - na fa’amaonia ai e le fonotaga le Vaega Galulue Aloaia mulimuli le
aotelega o manaoga mo Samoa e ofi atu ai;
1 - 2 Tesema 2011 – Fa’aaogāina aloaia e le Fono Aoao a Malo Aufa’atasi le aotelega o
manaoga mo Samoa e ofi atu ai i le WTO;
15 - 17 Tesema 2011 – Fa’aaogāina aloaia i le fono aloaia lona valu (8) a Minisita le
Maliega a Samoa e ofi atu ai.
O isi atunu’u o le lalolagi
Na sainia le maliega mulimuli ma isi atunu’u o le lalolagi (Auaunaga a Amerika ma Samoa) i le aso
Faraile 16 o Setema 2011 i Peleseuma i le vao le Amapasa o Amerika Kennard ma le Amapasa o
Samoa, Tuala Falani Chan Tung. Ua fa’amutaina ai loa i lea tulaga feutagaiga ma isi atunu’u o le
lalolagi.
Pepa aloaia o fesili ma tali.
E tusa ai o le fesoasoani tau tomai fa’apitoa na tu’uina mai e le Ofisa Tutotonu o le WTO i le
tu’ufa’atasia o fa’amatalaga talafeagai nataulimaina mai Matagaluega autu na fa’atalanoaina
48
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
mai le 10 - 17 o Iulai 2011ao lei o o i le taimi fa’atapulaa o aiaiga mai le WTO, na tu’uina atu e
Samoa e auala i lona Ofisa Tutotonu pepa aloaia nei:
 Ata o le Lipoti a le Vaega Galulue WT/ACC/SPEC/SAM/4/Rev 5
 Ata o le fa’atulagaga o Auaunaga Tu’ufaatasia WT/ACC/SPEC/SAM/5
 Ata o le fa’atulagaga o Oloa Tu’ufa’atasia WT/ACC/SPEC/SAM/6
 Fesili fa’aopo’opo ma Tali WT/ACC/SAM/24
 Ata o le Fuafuaga o Galuega Tau Tulafono WT/ACC/SAM/16/Rev 3.
FONOTAGA FA’ASAMASAMANOA A LE KOMITI GALULUE O LE WTO
Na faia fonotaga fa’asamasamanoa e fa’atalanoa ma fa’ailoa ai mataupu e le i talanoaina o lo o
totoe na laga mai e sui o le WTO e uiga i le Ata o le Lipoti a le Vaega Galulue a Samoa.
 Fonotaga fa’apitoa ma isi atunu’u - na fa’atautaia e le Matagaluega o Pisinisi, Alamanuia
ma Leipa, Matagaluega o Fa’atoaga Faigafaiva, Matagaluega o Tupe Maua ma le Ofisa o
le Loia Sili, ina ia fa’atalanoa ai mataupu e le i talanoaina ia ua laga e sui o le WTO, e uiga
i le ata o le lipoti a le vaega galulue i le aso 14 o Iulai 2011;
 Fonotaga fa’asamasamanoa ma le MCIL e talanoaina ai le tulafono o meatotino tau le
tomai i le aso 19 o Iulai 2011;
 Fonotaga fa’asamasamanoa ma le MCIL ma le OAG e talanoaina ai taiala fa’avae o le ata
o Tulafono Fa’atonutonu o Tupe Teufa’afaigaluega i Fafo mo le toe iloiloga o gaoioiga
fa’aaga’aga ma gaoioiga fa’atapulaaina i le aso 5 o Aokuso 2011.
FONOTAGA FA’ALEAOAOGA FA’ALEATUNU’U

3 - 4 Novema 2011 - Fono a Tagata Tomai Fa’apitoa tau Alamanuia Fa’aleatunu’u i
le Aotelega o Manaoga mo Sui e Ofi atu ai Samoa i le WTO.
Na tu’ufa’atasia se fonotaga fa’aleaoaoga soofaatasi a le WTO - ITC e le Matagaluega a
Fa’alapotopotoga o le Aufaipisinisi ma Alamanuia o Samoa, i le galulue so’oso’otauau ai
ma le ITC fa’atasi ai ma le Malo o Samoa i le Tanoa Hotel mai le aso 3 - 4 o Novema 2011.
O le autu o leneifonotaga fa’aleaoaoga, o se avanoa lea mo sui o le vaega tumaoti ma
fa’alapotopotoga tutoatasi (NGOs), e malamalama ai i mea o lo o aofia ai i le aotelega o
manaoga o Samoa e ofi atu ai i le WTO. E tolu (3) ni folasaga na fa’ailoaina e le
Matagaluega (1) Aotelega o manaoga mo sui e ofi atu ai (2) Luitau ma avanoa o
fefa’atauiga o oloa ma (iii) Luitau ma avanoa i fefa’atauaiga i auaunaga. I le fa’aiuga o le
fonotaga fa’aleaoaoga, ua atiaeina e le Matagaluega se fa’avae o fesoasoani fa’apitoa e
fuafua iluga o manaoga o le atunu’u e ono mafai ona tu’uina atu i le ITC ma isi pa’aga mo
le iloiloina o le fa’atupeina.

29 Fepuari - 1 Mati 2012 - Fonotaga Fa’aleaoaoga Fa’apalemene a le WTO.
I le maea ai o fonotaga fa’aleaoaoga fa’aitulagi mo Sui Usufono o le Palemene lea na
usuia i Port Vila, Vanuatu i le 2011, na fa’ata’atia ai se talosaga mo se fonotaga
fa’aleaoaoga muamua mo Sui Usufono o le Palemene e uiga i le WTO i le WTO, ma na
fa’apea foi ona talosagaina lenei fonotaga fa’aleaoaoga e le Sui Palemia i le Fa’atonu Sili
49
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
Aoao o le WTO a o fa’agasolo ai le Fono Aloaia a Minisita ia Tesema 2011. Na
tu’ufa’atasia e ni sui sinia popoto mai le WTO (Mr Chiedu Osakme, Fa’atonu o le Vaega e
Ofi atu ai - ma Mrs Maika Oshikawa, Taitai o le Fa’alapotopotoga o Atunu’u o Asia ma le
Pasefika ITTC) le fonotaga fa’aleaoaoga lea na faia i le Faletalimalo o le Tusitala mai le aso
29 o Fepuari e oo atu i le aso 1 o Mati 2012. O lenei aoaoga na auai atu ai Sui Usufono o
le Palemene ma tagata faigaluega o le Malo. Sa iloga fa’atalanoaga e uiga i f’amanuiaga,
luitau ma avanoa oSamoa e maua pe a ofi atu i le WTO. I le maea ai o le fonotaga, na
fa’aalia e le Sui Palemia e fa’avae i luga o taunu’uga o le fonotaga fa’aleaoaoga ua
maitauina, le manaoga mo se fonotaga fa’aleaoaoga e toe faia mulimuli ane mo Sui
Usufono o le Palemene inaia malamalama i le fa’agasologa o mataupu e foia ai
fe’ese’eseaiga o lo o fa’atinoina e le WTO.
O ISI FONOTAGA
Na vala’aulia le Matagaluega e auai atu ma faia folasaga i fono o lo o faia i le atunu’u ma fafo, ina
ia fa’ailoa atu galuega fai ma fa’atinoga a Samoa i le WTO.



17 Oketopa 2011 (Apia) - Fonotaga fefa’asoa’ai ma le Sosaiete a le Aufaipisinisi ma
Alamanuia o Samoa e talanoaina ai le aotelega o manaoga o Samoa e ofi atu ai i le WTO.
27 Oketopa 2011 (Apia) – Oto’otoga pu’upu’u i le WTO e uiga i le fonotaga i le Sosaiete o
le Aufaipisinisi ma Alamanuia o Samoa;
29 Me - 1 Iuni 2012(Beijing Saina)–Sa i ai se fonotaga sa auai atu i ai le Sui Palemia ma le
Ofisa mai le Vaega o Fefa’atauaiga i Saini sa fa’alauiloa ai fa’agasologa o galuega mo le
ofi atu o Samoa i le WTO.
Galuega o le Maea Ai o le Ofi Atu o Samoa i le WTO 1-2 Mati 2012: A o i ai le Failautusi a le
WTO i le atunu’u, sa ia fa’atalanoaina ai ma matagaluega a le Malo, vaega tumaoti ma sosaiete i
le va o tagata manaoga o fesoasoani tau tomai fa’apitoa e manaomia mo le fa’atinoga o le
naunautaiga o Samoa i le WTO.Na f’atulaga le fesoasoani tau tomai fa’apitoa a o fa’agasolo le
fonotaga fa’aleaoaoga a le WTO ITC na tu’ufa’atasia e le Sosaiete a le Aufaipisinisi ma Alamanuia
o Samoa ia Novema 2011, e avea ma - autu o fa’atalatalanoaga. I le fa’aiuga o nei fonotaga, na
malilie ai o le a fa’aaogāina e le Matagaluega lenei fa’atulagaga e avea o se taiala fa’avae e
tu’ufa’atasia manaoga tau tomai fa’apitoa ia e manaomia e ausia ai noataga a Samoa i le WTO
ma, ia fa’ailoa atu e Samoa lenei tulaga i le WTO mo le fa’atupeina.
(II)
MALIEGA TAU FEFA’ATAUA’IGA A ATUNU’U LAITI O LE PASEFIKA (PICTA)
FEFA’ATAUA’IGA I AUAUNAGA
Fonotaga Tau Feutagaiga ale PICTAo Fefa’ataua’iga i Auaunaga (TiS)
E lua (2) fonotaga fa’aitulagisa faia e talanoa ai le PICTA TiS:I le feutagaiga lona ono (6) a Fefa’atauaiga i Auaunaga a le PICTA ma Gaoioiga le Tumau a tagata
moni mai le aso 24 - 26 o Aokuso 2011, na fa’atautaia ma fa’amaeaai e Samoa fonotaga
50
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
mulimulima isi atunu’u e pei o le Atu Kuki, Fiti, FSM, Miue, Vanuatu, Toga, Solomona ma Papua
Niu Kini e uiga i ana auaunaga. Na fa’ataatia ai e Samoa lana ofo o auaunaga ua toe fetu’unai i
luga o tulaga nei e tolu (3) ua tu’uina i ai le fa’amuamua (pisinisi, tagata tafafao maimoa ma
felauaiga) ia ua malilie uma i ai le FIC ina ia tatala ai le avanoa i lalo o le PICTA. Na fa’apea foi ona
fa’amanino e Samoa lona tulaga e faapea, so o se isi suiga o lana ofo o le a fa’alagolago lea i le
taunu’uga o le suesuega o le iloiloga o a’afiaga i le va o tagata. I le tulaga o le alualu agai i luma,
na malilie uma le FIC e fa’apea e tatau ona ave’esea feutagaiga a le PICTA TMNP mai
fa’atalatalanoaga ae ave le fa’amuamua i feutagaiga a le PICTA TiS. Sa fa’afoe foi
fa’atalatalanoaga iloga ma fa’agasolo ai isi tulaga i le ata o le Maliega PICTA TiS. I le fa’aiuga o le
fonotaga, sa malilie ai e fa’apea:  o le a fa’agasolo le ta’amilosaga lona fitu (7) i le maea ai o le iloiloga o ‘afiaga tau le va o
tagata i le PICTA TiS ma le TMNP;
 o manatu fa’aiu ma talosaga e uiga i auaunaga ua fa’atulaga e mauaina mai i le amataga
o le masina o Oketopa 2011;
 ia tu’uina atu ofo o auaunaga ua toe fetu’unai ia na fa’atamilo i le ogatotonu o Oketopa
2011; ma
 i le tulaga o TMNP, o le a fa’afoeina iloiloga o maketi tau galuega a le atunu’u ina ia
fuafuaina ai galuega tau le atamai ma i latou e le atoatoa le atamai ia e mafai e atunu’u
ona tu’uina i le lisi o le polokalame a le PICTA TMNP.
I feutagaiga lona fitu (7) ma o le fa’asologa mulimuli foi lea o le PICTA TiS na faia i le aso 8 e oo
atu i le aso 10 o Fepuari 2012, na iloiloina ai i le fonotaga le ata o faatulagaga o auaunaga ua toe
fetu’unai a le FIC, le suesuega lata mai o iloiloga o Aafiaga Tau le Va o Tagata, ma le ata o le
Maliega a le PICTA TiS. I taunu’uga o lea fonotaga, na malilie fa’atasi ai i gaoioiga nei e fa’aiuina
ai feutagaiga a le PICTA TiS: O le a iloiloina e loia le ata fa’amaonia o le lomiga fa’aletulafono i totonu o atunu’u taitasi
e suesueina ai so o se measese po o mea ua le ogatasi ma mea o aofia ai ma fa’apea ona
tu’uina atu ni manatu fa’aalia i le fa’aiuga o Aperila 2012;
 Ia tapenaina e le PIFS pepa o mataupu ma lomiga fa’aiu mo le iloiloga ma saini pupu’u a
Minisita o Fefa’atauaiga a le Pasefika (ACP) i le latou fonotaga i le ogatotonu o Aokuso
2012;
 Ia saunia e atunu’u oto’otoga mo le tapenaina o le maliega PICTA TiS e sainia e o latou
taitai i le fa’aiuga o Aukuso 2012.
Feutagaiga Fa’alauaitele:

Vaega o Felauaiga (auaunaga o felauaiga i le gataifale)– fa’atalanoa ma le Matagaluega
o Galuega, Felauaiga ma Atinae Tetele talosaga mai le FIC ina ia tu’usaoloto le vaega o
auauga o felauaiga i le gataifalema faiga fa’avae o lo o pulea ai le vaega.

Vaega o le Soifua Maloloina - 10 o Fepuari 2012 - ia unaia le malamalama ma logoina
vaega e uiga i le PICTA TiS, Iloiloga o Aafiaga Tau le Va o Tagata ma le lomiga
Fa’aletulafono.
51
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
ILOILOGA O A’AFIAGA TAU LE VA O TAGATA (SIA) O AUAUNAGA I FEFA’ATAUA’IGA (TiS)
Safa’afoeina feutagaiga fa’alauaitele ma pa’aga totino talafeagai (Malo ma le Vaega tumaoti)
mai le aso 23 o Ianuari e oo i le aso 27, 2012, fa’atasi ai ma se fonotaga fa’aleaoaoga afa aso e
fa’atalatalanoa ai le taunu’uga o feutagaiga. Na taulai le suesuega i le iloiloga o a’afiaga tau le va
o tagata e uiga i le tu’u saoloto o auaunaga i fefa’ataua’iga ma le TMNP. E le gata foi i lea, na faia
suesuega o le mataupu mo atunu’u e lima (5) sa a’afia ai mataupu tau tagata tafafao maimoa
mai Samoa ona o le utiuti o le tala o tupe e fa’atupeina ai suesuega mo atunu’u uma e sefulufa
(14) o le FIC.
Na fa’ata’amilo le ata o le lipoti e le PIFS ia Mati 16 2012, ia na tu’uina atu ai e Samoa manatu
fa’aalia tu’ufa’atasi na maua mai ana pa’aga totino na fa’atalanoaina i le aso 5 o Aperila 2012. I le
tu’ufa’atasiga o manatu fa’aalia na maua mai atunu’u, sa fa’ata’amilo se lipoti fa’aiu i atunu’ui le
aso 3 o Me 2012.
GAOIOIGA LE TUMAU A TAGATA MONI (TMNP)
Fonotaga Fa’aleaoaoga Fa’aitulagi Muamua (TMNP) i Nadi, Fiti
O le fonotaga fa’aleaoaoga fa’aitulagi muamua e uiga i Gaoioiga Le Tumau a Tagata Moni sa faia
i Nadi, Fiti mai le aso 22 - 23 oAokuso 2011, ma na auai ai tagata ofisa mai matagaluega o
fefa’ataua’iga, femalagaiga, leipa, aoga ma loia a le itulagi o le Pasefika. O le sini autu o lenei
fonotaga fa’aleaoaoga o le tu’ufa’atasi lea o lala so’oupu autu tau fa’atinoga ia o le a latou
tauaveina se matafaioi autu, i le la’asaga tau fa’atinoga o le polokalame TMNP, fa’atasi ai ma le
fa’atalanoaga o tagata na taulamua i le polokalame TMNP. Sa tu’u atu folasaga a atunu’u taitasi I
o latou sui sa auai atu i lenei fonotaga fa’aleaoaoga.
Iloiloga o Maketi Tau Galuega Fa’ale Atunu’u
Sa fa’atinoina se Iloiloga o Maketi Tau Galuega Fa’aleatunu’u e Dr Peter Munro mai le aso 13 - 17
o Fepuari 2012 i Samoa. Sa galulue fa’atasi Dr Munro ma le Matagaluega i lenei iloiloga. O le tele
o le fa’amuamua o lenei iloiloga sa taulai i le atinae o le lisi o galuega mo le TMNP, ma faia se
auili’iliga o maketi tau galuega e fa’ailoa ai le utiuti o galuega taua ia e mafai ona iloiloina i lalo o
le polokalame - TMNP.
(III)
MALIEGA A LE PASEFIKA MO SO’OTAGA VA LALATA TAU TAMAOAIGA (PACER PLUS):
FONOTAGA LONA FA (4) A TAGATA OFISA O LE PACER PLUS
O lenei fonotaga sa faia i Brisbane, Ausetalia mai le aso 27 - 29 o Mati 2012, ma o manatu autu o
le fono e fa’apea:
Fa’avaeina o le OCTA
 Tofiaina o le Fa’aulu’uluga o le OCTA - Edwini Kessi
 Na talia fiafia e Ausetalia le fa’amaeaina o le maliega tau tupe ma le OCTA
Fa’amatalaga lata mai o Feutagaiga ma Fiti:
 Na te’ena e Fiti le Fautuaina i mataupu o le P+
52
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012

Na fa’amalamalama e le PIFS i le fonotaga o fa’aiuga o Taitai o le Pasefika le aofia ai o Fiti
i fa’atalanoaga i le na o le itu tau tagata ofisa, peitai na te’ena e Fiti
Fa’amatalaga lata mai e uiga i le Talanoaga lona lua (2) a le NSA i le P+
 Avanoa na tu’uina mo tagata ofisa o le PACER+ e faia ai se oto’otoga pu’upu’u i le tulaga
ua o’o i ai le fa’agasologa o le PACER+, mea o aofia ai ma fa’atalanoa so o se mataupu
ogaoga ma pa’aga totino.
Fa’agaoioiga o Galuega Fa’aitulagi (LM)
 Na faia folasaga a Ausetalia, Niu Sila ma le OCTA ma fa’apena foi ma se pepa na folasia a
le PIFS i le PICTA TMNP e fa’asino i lona fa’avaeina ma atinae.
 Sa fa’aalia ma fa’amatala e Ausetalia lana Polokalame o Tagata Galulue Fa’a-Vaitaimi
(SWP), o lona uiga ma lona tulaga alu i luma e o’o mai i le taimi nei, e aofia ai atunu’u
fa’apa’aga ma le aofia lautele ai o vaeaga i lalo o le polokalame.
 Na fa’ailoa e le Atu Solomona i lona tulaga o le fofoga o le aso ua tatalaina mataupu mo
le FIC ma le PACER+, le tu’uina atu o le fa’amuamua i le Fa’agaoioiga o Galuega (LM) i
feutagaiga a le FIC i le PACER+.
O le autu lava o le manaomia lea o le tu’ufa’atasia o auauanaga ma fa’amuamua le taua o
se polokalame a le LM ina ia totogi ai le FIC mo feutagaiga i oloa uma ma auaunaga.
 O galuega mo i latou e feololo le tomai e fa’amuamua atu i luga o galuega a isi e vaivai le
tomai o le a fa’amalosia ai le polokalame. O le a iloiloina e Ausetalia ma Niu Sila vaega o
lo o matauina ai le utiuti o tomai ina ia aofia ai i lalo o le polokalame. Na fa’amanuiaina
polokalame o i ai nei, peitai ane e fa’atapula’aina i vaega ma alamanuia.
 Na malilie fa’atasi Niu Sila ma FICs i fa’amanuiaga fefa’asoa’ai ma atunu’u taitasi, ae
peitai na ave le fa’amamafa i le amanaia o taumafaiga i pulega o galuega ina ia o gatasi
ma manaoga o tagata faigaluega mai atunu’u i fafo.
Na tu’uina mai e le OCO se fa’amatalaga lata mai i le fonotaga i le tu’uina mai fa’aonaponei o ana
galuega o taualumaga tau tiute i le itulagi, o vaega ese’ese o le atinae, o taiala ese’ese o le HS o
lo o fa’aaogāina e atunu’u faapea foi ma la’asaga ese’ese o tulafono ma pulega.
Tulafono o Atunu’u e Fa’apogai ai (RoO)
Na faia le folasaga a Ausetalia e uiga i auala e tolu (3) e fa’aaogāina o le RoO, aemaise lava o
lafoga i luga o tau aogā o oloa, suiga o le fa’avasegaina o le fa’asologa o tiute ma tulafono
fa’apitoa.


Na lagolagoina e Niu Sila se taumafaiga e iloa ai tulaga lelei o le maliega ua fuafuaina e le
FIC, a o ia lagolagoina ai le fesuiaiga o tulaga o atinae o le FIC. Na malilie foi i latou e
iloiloina e fa’avae i luga o ese’esega o le tetele o maketi o Ausetalia ma Niu Sila(ANZ) ma
le FIC i le PACER+, ma ua i ai le manaoga e iloiloina filifiliga a le RoO ia e fa’afaigofie ai le
fa’atupulaia o oloa e auina atu i fafo mai le FIC i Niu Sila.
Na faia le folasaga a Samoa e aveama Sui o le FICs e uiga i mea o lo o aofia ai i le talosaga
a le RoO - o le taua ai o le RoO e avea ma fa’alavelave i oloa e auina atu i fafo i ANZ, ae le
o le fa’asologa o tiute. E tatau i Tulafono o Atunuu e Fa’apogai ai (RoO) i le P+ ona
53
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012




fa’alauiloaina oloa auina atu i fafo atu o FICs i ANZ, e le gata i oloa e maua atoatoa ma
gaosia, ae fa’apea foi oloa e gaosia ma fausia.
O le RoO e manaomia le silasila mamao ina ia maua mai oloa taua, silasila i ese’esega
tetele i le va o tulaga tau atinae o le FICs ma le ANZ.
E limasefulu pasene (50%) o le RVC i le SPARTECA ua le mafai ona fa’afaigofieina oloa
auina atu i fafo mai le FICs i le ANZ, o le mea lea ua fa’aitiitia ai i le sefululima pasene
(15%) o se tulaga e sili atu ona lelei tele.
Na taua tele le fa’atasi ma isi vaega ina ia iloilo ai ma mafai ai e fefa’ataua’iga a le itulagi
ona so’ofa’atasi ma fetaulaiga o oloa gaosia a le lalolagi.
Na fa’ailoa i le fonotaga e fa ‘apea e ui lava i le fa’atapulaaina o le tulaga tomai ma
agava’a o le FICs, e tatau i RoOs ona faigofie mo le fa’aaogāina.
Taualumaga Tau Tiute
 Na tu’uina atu ni pepa e le ANZ. Sa avea Vanuatu ma sui o le FICs e folasia le Taualumaga
Tau Tiute e avea ma vaega autu o le fa’afaigofieina o fefa’atauaiga ma fa’amamafa le
taua o le tulaga laugatasia o tiute. Ona o le fa’atapula’aina o alaoa, o le a i ai foi le
fa’afitauli i toefuataiga ma le tulaga laugatasia o alaoa pe afai e le tu’uina fa’atasi ma
tomai fa’apitoa fa’aopo’opo ma fesoasoani tau tupe mai le ANZ.
 Na malilie fa’atasi sui auai mo se fa’atalatalanoaga e fa’aauau pea i tulaga o le latou
talosaga lea e manaomia ai nisi manatu fa’aalia.
O isi mataupu
 Na malilie fa’atasi le fonotaga ina ia faia ni fonotaga i le va o tauaofiaga i le taimi lenei ma
le fonotaga a tagata ofisa o lumanai nei ina ia fa’agasolo ai mataupu f’asino i feutagaiga.
 Sa tu’uina atu foi le pepa a Toga e uiga i le ava e mulimulitaia ai le fonotaga fa’aleaoaoga
i le tulaga maualuga o le ava na faia i Vanuatu. Na sailia e le FICs le mafuaaga talafeagai
mo le fa’atapulaaina, fa’atasi ai ma matuapu o lo o aafia ai le auina atu o avai totonu o
Ausetalia. Na fa’ailoa atu e Togata Ausetalia se manatu ina ia ave’esea e Ausetalia lea
noataga e avea ai ma fa’ataitaiga o le “Fa’aopo’opo” i le PACER+.
 Na fa’amauina lea folasaga e Ausetalia ma fa’ailoa atu e Ausetalia ole latou tali o le a
fa’ailoa mai i le fonotaga e soso’o ai.
FONOTAGA A TAGATA OFISA TAU FEFA’ATAUAIGA A LE PASEFIKA/FONOTAGA A MINISITA O
FEFA’ATAUAIGA O LE PASEFIKA
Sa fa’atautaia fonotaga a Tagata Ofisa o Fefa’atauaiga a le Pasefika ma Minisita i Majuro le Malo
Temokalasi o le Atunu’u o Marshall mai le aso 9 - 11 o Me 2012. Na tu’uina atu ai se
fa’amatalaga lata mai o le Fonotaga lona fa (4) a Tagata Ofisa o le PACER Plus i le fono na faia i
Brisbane ia Mati 2012, i Tagata Ofisa ma Minisita.
 Na faia ai ni taumafaiga a le OCTA ina ia oto’otoina feutaga’iga ole PACER Plus ia Fiti e pei
na fa’atonuina ai e Minisita o Fefa’atauaiga o le Pasefika, e aofia ai le tu’uina atu o se
oto’otoga tusitusia o le PACER Plus i le aso 23 o Aperila 2012 lea o lo o talia ai lava se tali
mai le Malo o Fiti;
54
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012


Ua silafia e sui auai le manaomia o le faia o galuega tapenapena ao lumanai le fonotaga
lona lima (5) a le PACER Plus ua fuafuaina e faia i Apia, Samoa i le faaiuga o Novema
2012; ma
Na fa’atauanauina e le FICs le lava o tupe e tu’uina atu ina ia fa’amautinoa ai le auai
atoatoa lelei o sui auai o le FICs i fonotaga i le va o Tauaofiaga e uiga i mataupu taua e
ave i ai le fa’amuamua mo le PACER Plus.
Ua malilie fa’atasi Tagata Ofisa oFefa’atauaiga a le Pasefika ina ia fautuaina Minisita o
Fefa’ataua’iga a le Pasefika e fa’apea:
 Ia fa’autagia Taunu’uga e afua mai le Fonotaga Lona Fa a Tagata Ofisa o Fefa’ataua’iga a
le PACER Plus;
 Ia malilie fa’atasi i le usuia o fonotaga i le va o tauaofiaga ina ia fa’agasolo ai galuega e
fa’asino i tulaga e ono ave i ai le fa’amuamua o le fa’agaoioiga o galuega, Tulafono o le
Fa’apogai, Taualumaga o Tiute, Faiga Tau Tumama ma Tulaga Manaomia o Laau Toto ma
Fesoasoani Tau Atinae a o lumanai le Fonotaga o lumanai nei a le PACER Plus;
 Ia malilie ile faia o le fonotaga muamua i Vanuatu ae lei o’o ia Iulai 2012. O isi fonotaga i
le va o tauofiaga e fai i maliega a pati ma tu’uina atu ile PIFS.
 Ia malilie i le tu’uina atu o faaiuga a fonotaga i le va o tauaofiaga ma faia ai le fa’aiuga i le
Fonotaga o lumanai ai a Tagata Ofisa o le PACER Plus; ma
 Malilie e fuafua le fa’amaoniga fa’a-Minista, pe a fa’atupeina e Ausetalia ma Niu Sila le
auai atu o sui filifilia e o’o atu i le toafa (4) a le FICsmo mataupu taitasi e fa’atalanoaina
ina ia iloiloina i fonotaga fa’avaitaimi i le va o fonotaga o tauaofiaga.
Sa fa’apea foi ona tu’uina atu se oto’otoga lata mai o le talanoaga a le NSAs, fa’atasi ai ma le
fonotaga ua fautuaina mo se isi talanoaga a le NSAs, i le kuata mulimuli o le tausaga e 2012, pe a
lava le seleni.
FA’ATALANOAGA FA’ALAUAITELE I FEUTAGAIGA I LE PACER+
Na fa’aauauina e le Matagaluega ia Setema 2011 lana ta’amilosaga lona lua (2) o
fa’atalatalanoaga fa’alauaitele i le PACER Plus. O nei fa’atalanoaga e fa’avae i tulaga ua
fa’amaotiina i vaega taua e pei onai ai pepa mai le OCTA, mo se fa’ataitaiga, fa’atalanoaga o
Gaoioiga Tau Galuega fa’atasi ai ma lala so’oupu autu e feso’otai ma galuega e pei o le MCIL,
MESC, MPMC - (RSE / Vaega o Femalagaiga) ma le SQA.
O taunu’uga o nei fa’atalatalanoaga a le LM (Beyond Mode 4) na fa’amauina ai tulaga nei:
1. O le manaoga e fa’amatala auili’ili tagata faigaluega e feololo le tomai,maualalo ma le
leai o se tomai fa’apitoa ina ia mafai ona auili’iliina manino le agava’amo ia vaega
ese’ese.
2. Polokalame o Aso Malolo Tau Galuega - o le manaoga ina ia iloiloina le fa’agasologa o
faiga fetauiai ma le manaoga e puipuia filifiliga tau galuega mo tagata Samoa fa’atasi ai
ma tulafono i totonu o Samoa.
55
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
3. Samoa LM (Beyond Mode 4) Suesuega na faia e le OCTA - E manaomia le Malo ina ia
fa’ailoa maoti le tulaga o tomai o lo o i ai nei i le maketi o Samoa ia e mafai ona fetaui
tonu ma manoga o le ANZ. O lea suesuega o le a fa’amautinoa ai ua faia ni galuega
atoatoa lelei e manuia ai Samoa.
Ia Setema ma Oketopa o letausaga 2011, na talosagaina ai e le vaega manatu fa’aalia e uiga i le
lomiga fa’aletulafono mo Tulafono o le Fa’apogai ma Taualumaga o Tiute mai le MOR ma le
OAG. Sa fa’apea foi le tulaga na faia mo lomiga i le maea ai o feutagaiga ma le ANZ, peitai ane e
le i tu’uina mai e matagaluega ni tali. Sa fa’apea ona saunia se folasaga na auai tagata ofisa o le
Tiute ma le sini o le fa’amoemoe e talanoaina mataupu taitasi o le lomiga fa’aletulafono.
Sa tu’uina mai e le Matagaluega o Tupe Maua nisi o manatu e uiga i nisi o fa’amatalaga atoa ai
ma mataupu laiti i le pepa na fa’ata’amilo mulimuli.
Faiga e fa’afoe ai Fa’atalatalanoaga mai le OCTA:
I le fonotaga a le FICTOMPPna faia i Brisbane i le tausaga e 2012, na fa’atonuina ai e Atunu’u o
le Pasefika le OCTA e atiae ni faiga e fa’afoe ai fa’atalatalanoaga i le aso 1 o Iuni 2012 e
fesoasoani ai i Atunu’u Laiti o le Pasefika i a latou fa’atalatalanoaga fa’aleatunu’u. IaIuni 2012, na
maua ai e le Matagaluega faiga e fa’afoe ai Taualumaga o Tiute ia na fa’amaeaina e le
Matagaluega o Tupe Maua, fa’apena foi ma faiga e fa’afoe ai fa’atalanoaga mo Tulafono o
Fa’apogai ia na maea ona fa’atino e kamupani a le atunu’uo i latou ia o lo auina atu oloa i fafo i
le taimi nei po o i latou o lo o i ai le naunautaiga e auina atu oloa i fafo i lalo o le PACER Plus.
(IV)
AFERIKA, KAREPEANE, PASEFIKA (ACP) / IUNI A EUROPA (EU) & ISI:
I fonotaga a Minisita o Fefa’ataua’iga a le PACP ia Fepuari ma Aukuso 2011 na faia i Apia ma Port
Moresby i lea fa’asologa, na toe fa’amausali ai e Minisita o latou galuega fa’atino e fa’aauau ai
feutagaiga lelei i se EPA e avea o se itulagi e tasi. E le i fa’ataunu’uina se fonotaga a le JTWG e pei
ona fuafuaina i le kuata mulimuli o le 2011. E le i saunia e le EC se fa’atalanoaga i mataupu aloaia
seia vagana ai ua maea a latou suesuega e uiga i tulafono o le fa’apogai. O lo o ua talia nei e le
itulagi se tali aloaia mai le EC e uiga i talosaga a le PACP na tu’uina atu ia Iulai 2011, a o lumanai
ai le faia o se fonotaga tau feutagaiga aloaia.
O fa’amatalaga lata mai nei o lo o fa’autagia ai fa’atalanoaga fa’asamasamanoa a le PACP ma le
EC ia Novema 2011 atoa ai ma le Fonotaga talu ai nei a Tagata Ofisa Aloaia ole PACP na usuia ia
Fepuari 2012.
Ofo o le Avanoa i Maketi
O Samoa o se tasi o atun’u e fitu (7) o le PACP lea na tu’uina atu ofo tusia i luga o tu’utu’uga i le
EC ia Iulai 2011 i le tulaga o le manino lelei o le EPA. I le tuliloaina ai o le pule fa’ataga a Minisita i
a latou fonotaga ia Fepuari ma Aokuso 2011 i Apia ma Port Moresby i lea fa’asologa, o le ata
tusia a Samoa o i ai nei o lo o ofoina atu ai tu’usaunoaga e valu sefulutasi pasene (81%) o le tau
aogā o fefa’ataua’iga (79.8% o le fa’asologa o tiute) i le lua sefulu lima (25) tausaga. E le o
56
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
fa’amalieina e le Ofo na tu’uina manaoga o le EC e tu’usaunoa ai le valu sefulu pasene(80%) i
tausaga e sefulu lima (15).
E le i mauaina mai se tali aloaia mai le EC e uiga i ofo tusia. Peitai, i le fonotaga fa’asamasamanoa
a le PACP ma le EC ia Novema 2011, o lo o mautu pea le EC i le latou tulaga e tu’usaunoa le valu
sefulu pasene(80%) o tau aogā o fefa’atauaiga (ma fa’asologa o tiute) i se vitaimi e sefulu lima
(15) tausaga. E mafai ona fetu’unai nei tulaga ina ia iloiloina le lua sefulu (20) tausaga pe a tele
atu le taimi mo nisi tulaga e aliae mai. E le i aloaia le fa’apea mai o le EC ole ofo a Samoa ua
toeitiiti lava fa’amalieina uma a latou manaoga mo le GATT Art XXIV lea e mafulilava i
fefa’ataua’iga uma.
Oto’otoga o le Ata o le Ofo a Samoa - Iulai 2011
Ato
Aofai o
laina o le
fa’asologa o
tiute
Sao o laina o
le fa’asologa
o tiute
2.1%
Sao e ala i tau
Aogā(Fa’amatalaga
o oloa fa’aulufale
mai a le Atunu’u,
Evalesi 2006-2008)
9.8%
Sao e ala i tau
aogā(Fa’amatalaga
o oloa auina atu i
fafo o le EU,
Evalesi 2006-2008)
2.0%
Sao e ala i tau
aogā(Fa’amatalaga
o oloa e auina i
fafo a le EU,
Evalesi 2007-2009)
2.0%
Vasega A - saoloto
111
Vasega B - 6
503
9.4%
0.4%
2.2%
1.3%
2,138
40.0%
46.5%
48.3%
1.4%
1,399
26.2%
22.6%
22.2%
18.4%
115
2.2%
1.3%
5.3%
7.6%
1,082
20.2%
19.4%
20.0%
19.3%
Aofaiga
5,348
100.0%
100.0%
100.0%
100.0%
NB.; 1 - 10 tausaga
2,752
51.5%
56.7%
52.5%
54.7%
tausaga
Vasega C - 10
tausaga
Vasega D - 15
tausaga
Vasega E - 20
tausaga
Vasega G faapitoa
O le aotelega o le fa’aititia otupe maua fuafuaina mole Iuni o Europai le tausaga e latalata i le
SAT$970,000.I le fa’amalieina o manaoga o le EC, na tu’uina mai ai le maliega a le PACPTOM ia
Fepuari 2012 e fautuaina ai Minisita oFefa’ataua’iga a le PACP ina ia malilie fa’atasi e taulai le
silasila a le PACPS ina ia tu’usaunoa le valu sefulu pasene(80%) o a latou fefa’ataua’iga (e ala i
tau aogā ma fa’asologa o tiute) i totonu o le sefulu lima ma le lua sefulu (15 – 20) tausaga. O le a
tuliloaina auala fa’apitoa ma auala e tu’uese’ese ai mo le PACPS, aemaise lava LDCs ma le SIS i
tu’utu’uga o le tikeri ma fa’apena foi ma le tulaga o le fa’atelevaveina o tu’usaunoaga.
57
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
I le fa’agaioiga o le alu i luma fuafuaga o galuega a le EPA ma le fa’amautuina o tapenaga atoatoa
lelei ma le fa’agasologa o feutagaiga, ua maea ona fa’atinoina gaoioiga nei;
1. Toe fetu’una’iga o le ata o ofo i avanoa tau maketi ina ia fa’amalieina ai manaoga o le EC
mo le SAT.Ia fa’amamafa oloa gaosi e le o aofia ai i le ofo ae mo’omia le lua sefulu i le lua
sefululima (20 – 25) tausaga mo le tu’usaunoaina.
2. Ua maea ona fa’asoa atu i le vaega o Faigafaiva a Samoa le atatusia o le “Iloiloga o le
Gafataulimaina o Oloa Auina atu i Fafo HS0304/0305 i le Iuni a Europa”, fa’atasi ai ma le
ata tusia o Faiga Fa’ataatitia o Faigafaiva. O lo o talia foi ni manatu fa’aalia i lea vaega
fa’apea foi fa’atalanoaga e le i fa’atinoina.
3. Sailia manatu fa’aalia i talosaga a le EC e uiga i lafoga / mataupu tau tupe ma tiute e
feso’otai i mataupu ia e le i faia i ai se fa’aiuga a le Matagaluega o Tupe ma le
Matagaluega o Tupe Maua, i lea lava fa’asologa;
4. O lo o iloiloina foi e le Matagaluega le lisi o le fa’asologa o oloa e le o aofia ai i leofo, ia e
le o i le lisi o oloa ua tu’ueseina e mafai ona fa’ae’e atu i ai lafoga i le lumanai.
5. O le a fa’atalatalanoa e le Matagaluega le vaega tumaoti ma Matagaluega o lo o aofia ai i
le talosaga fa’atupulaia a le EPAma le EC mo tulafono o le fa’apogai, ma tu’uina atu
manatu fa’aalia i le PIFs agai i se talosaga e tali atu ai e fa’atagaina aiaiga fa’apitoa
fa’atupulaia mo le PACP.
NOFOAGA O FA’AMATALAGA O LE ATIAEINA O LE TULAGA O TOMAI MA AGAVA’A O LE
AUFAIGALUEGA.
O lo o fa’amautuina nei e le Vaega se nofoaga o fa’amatalaga e fa’amauina uma ai fesoasoani
tau tomai fa’apitoa e fa’asino i fefa’ataua’iga e tu’uina mai e Fa’alapotopotoga Fa’ava-o-Malo, ia
o lo o fa’aui mai i le Matagaluega. O nei fesoasoani o lo o fa’asoa atu i matagaluega a le Malo ma
le vaega tumaoti ina ia tusa ai ma manaoga o i latou o lo o fa’atupeina ina ia auai i fonotaga
fa’aleaoaoga, fono ma semina. E luasefulu lima (25) fonotaga/aoaoga mo le atiaeina o le tulaga
tomai ma agava’a o le aufaigaluega i lea vaitaimi e pei ona lisi’ina atu:
ASO
22-26 Aokuso
2011
NOFOAGA
1. FAO
8-9 Novema 2011
2. TBT
5-9 Tesema 2011
4-9 Aokuso 2011
3. Foia
Fe’ese’eseaiga
le WTO
4. PACP
26-30 Setema
5. WTO
FONOTAGA/AOAOGA
Fonotaga fa’atalatalanoa lona
14 a le FAO mo le PIC e uiga i
le WTO, RTA ma Aiaiga
Fonotaga fa’aleaoaoga a le
WTO TBT e uiga i le Galulue
Fa’atasi Fa’aletulafono
o Mataupu auiluma e uiga i le
o foia o fe’ese’eseaiga i le WTO
Fonotaga Fa’aminisita a le
PACP e uiga i le EPA
Vaega Tau Feutagaiga i le
58
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
FA’ATUPEINA
Malo o Niu Sila,
IFAD, Lala So’oupu
o Laau Toto, FAO
WTO
WTO - 15
fa’alapotopotoga
ua avanoa
PIFS
WTO
2011
8-11 Setema 2011
6. Saina
22-26 Aokuso
2011
7. PICTA
8-24 Oketopa
2011
8. Saina
25-28 Oketopa
2011
9. Oloa auina i Fafo
14 Novema - 2
Tesema 2011
10. UNCTAD
7-9 Tesema 2011
11. UNCTAD
5-6 Tesema 2011
12. UNCTAD
23-24 Fepuari
2012
13. UNCTAD
28 Ianuari - 21
Fepuari 2012
14. WTO
24-26 Ianuari
2012
15. GATS
12-23 Mati 2012
16. IP
Fa’afaigofieina o
Fefa’ataua’iga
Fa’aaliga Fa’ava-o-Malo a
Saina mo Tupe
Teufa’afaigaluega ma
Fefa’ataua’iga
Fonotaga Fa’aleaoaoga a le
PICTA - TMNP ma le
Ta’amilosaga Lona 6 a le PICTA
TiS
Polokalame Tau Tomai
Fa’apitoa mo Tagata Ofisao
Matata Tau Maliega mai
Atunu’u Atiae
Fonotaga Fa’aleaoaoga
Fa’aitulagi e uiga i Faiga
Fa’ataatitia o Tulaga Fa’atauva
o Oloa Auina atu i Fafo
Aoga Fa’aitulagi lona 2 e
Fa’asino i Mataupu Autu o le
Fono Tau Tamaoaiga Fa’ava-oMalo
Fonotaga Ese’ese i le Tausaga
a Tagata Agava’a Fa’apitoa o
Felauaiga ma le Fa’afaigofieina
o Fefa’ataua’iga
Fonotaga Ese’ese i le Tausaga
a Tagata Agava’a Fa’apitoa i
Tupe Teufa’afaigaluega mo
Atinae
Fonotaga Ese’ese i le Tausaga
a Tagata Agava’a Fa’apitoa i
Auaunaga, Atinae ma
Fefa’atauaiga: Vaega
Fa’aletulafono ma le Vaega
Tau Fa’alapotopotoga
Mataupu Amata lona 20 mo
Atunu’u e Iti’iti le Tamaoaiga
(LDCs)
Fonotaga Fa’aleaoaoga e
Fa’aleleia ai le Fa’atauva o
Auaunaga
Mataupu aluiluma e uiga i
59
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
Malo o Saina
PIFS
Iunivesite o
Mataupu Tau le Va i
Fafo o Saina CFAU
Vaega o Pisinisi
UNCTAD &
Matagaluega o le
Va i Fafo o Sigapoa
UNCTAD
UNCTAD
UNCTAD
WTO
Vaega o Pisinisi
WIPO / WTO
Meatotino Tau le Atamai mo
Tagata Ofisa o le Malo
23-24Fepuari
17. ATINAE
Fonotaga Ese’ese i le Tausaga
2012
a Tagata Agava’a Fa’apitoa i
Auaunaga, Atinae ma
Fefa’ataua’iga : Vaega
Fa’aletulafono ma Tau
Fa’alapotopotoga
02-13 Ianuari
18. SME
Mataupu e fa’asino i le
2012
Atiaeina o faiga fa’avae o le
SME mo Atunu’u Tau Atiae
24-28 Me 2012
19. EXPO
Fa’aaliga a Atumotu o le
Pasefika - 2012
24 Fepuari - 1
20. GATS
Fonotaga fa’aleaoaoga i le
Mati 2012
GATS ma Feutagaiga Tau
Auaunaga mo Sui o le WTO ma
Tagata ma Mataituina o Asia
ma le Pasefika
23-27 Aperila
21. FETU’UGAIGA
Aoaoga Auiluma Fa’aitulagi o 2012
Mataupu o Tomai tau
Feutagaiga Fa’ataitai Fa’afoliga
mo Asia ma le Pasefika
29 Me - 1 Iuni
22. LDC
Semina i Atunu’u LDC ua
2012
fa’amanuiaina
28 Ianuari - 21
23. LDC
Mataupu Amata lona 20 mo
Fepuari 2012
LDC e uiga i le WTO
Me - Oketopa
24. SUI
TOFIA
E Polokalame Fa’aitulagi a le
2012
GALULUE
LE WTO o le Tu’ufa’atasia ai o
TUMAU
Galuega
Me - Setema 2012 25. SUI
TOFIA
E Polokalame mo Taitai a le ITC
GALULUE
LE
TUMAU
UNCTAD
Sigapoa - MFAT
PIC
Sigapoa - WTO
WTO
WTO
WTO
WTO
ITC
FESOASOANI MO FEFA’ATAUA’IGA
Na maitauina e sui o le WTO i le FTMM ia Me 2012 le taua tele o Fesoasoani mo polokalame tau
Fefa’ataua’iga i le itulagi lea ma o nei fesoasoani e mo FICs i le atiaeina o le latou tomai fa’apitoa
e fefa’atauai ai.
NOFOAGA TUTOTONU O FA’AMATALAGA MO FA’AFESILI
O lenei fa’atinoga ua fa’amauina ai fa’afesili ua mauaina e le vaega ma auala sa tali atu ai i ia
fesili aua fa’amaumauga mo le lumanai. O lenei nofoaga tutotonu o fa’amatalaga o lo o
fa’afouina ona fa’amatalaga e le Pule o lea Atinae i so o se taimi e mauaina ai fa’afesili e le Vaega
o Fefa’ataua’iga fa’atasi ai ma le tuliloaina mulimuli ane o mataupu e uiga i le tulaga na i ai
60
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
fa’agaoioiga. E lua sefulu lua (22) fa’afesili na fa’amauina a o fa’agasolo le vaitaimi o lo o iloiloina
nei.
VAEGA O AUAUNAGA LAUTELE
E nafa le vaega o auaunaga lautele ma le fa’amautinoaina o le tu’uina atu o le lagolago ma
auaunaga talafeagai i tagata faigaluega tau tomai o le Matagaluega e aofia ai i latou o lo o tofia i
tofiga i fafo i se faiga talafeagai ma atoatoa lelei.E taua tele auaunaga o lo o tu’uina atu e lenei
Vaega i tulaga uma o ana galuega agai tonu i le fa’amalieina o matafaioi fa’atulafonoina taua a le
Matagaluega. O nisi nei o itu taua o matafaioi autu o lea Vaega i totonu o le Matagaluega lea o lo
o fa’afoeina ma mataitu lelei a o fa’agasolo le tausaga fa’aletupe 11 - 12 o lo o ua iloiloina nei:
1. Fa’amautinoa le tu’uina atu o auaunaga lagolago e aupito sili ona lelei fa’atino ma
taunu’uga lelei i ofisa e iva (9) a le Malo o lo o i fafo.
 Pulea, fa’afoe ma mataitu le aotelega o fa’atinoga ma le va’aia lelei o le
fa’aaogaina o tupe a Ofisa i Fafo.
 E nafa ma tagata faigaluega ma galuega lautele i le fa’afoega o Ofisa i fafo
2. Fa’amautinoa le sao atoatoa o tapenaga tau tala o le tupe a le Matagaluega ma fa’aauau
le tu’uina atu o taiala taua i le mataituina o mataupu tau tupe ma tala o tupe:
 Pulea, fa’afoe ma mataitu fa’atinoga aoao tau tala o tupe (tala o tupe i le
Matagaluega ma le tala o tupe o Ofisa i fafo)
 Tu’ufa’atasia Tala o Tupe Fa’aletausaga a le Matagaluega atoa.
 Tu’ufa’atasia le Tala Fa’atatau o Tupe a le Matagaluega.
 Iloilo, tu’ufa’atasia ma tu’uina atu lipoti o tala o tupe fa’a-le-kuata i Pule o
Galuega Fa’atino.
3. Fa’amautinoa le lelei fa’atino o le Atinae o le Vaega o Punaoa Tau Tagata Faigaluega ma
tomai fa’apitoa o Tagata Faigaluega.
 Atiae ma tu’ufa’atasia le fa’atinoga o Fuafuaga o le Aufaigaluegafa’atoa fa’avaeina
i le 2012-2017
 Tu’ufa’atasia ma fa’atino le Fa’agasologa o le Fa’afaigaluegaina ma le Filifiliga o le
tagata talafeagai i le galuega
 Tu’ufa’atasia, fa’ailoa ma tu’uina atu Aoaoga mo Manaoga o Tagata Faigaluega
fa’atasi ai ma le atiaeina o tomai fa’apitoa.
 Tu’ufa’atasia ma tauaveina le matafaioi autu o le fa’atinoga o le faiga o iloiloga i
galuega fa’atino a leAufaigaluega.
 Tu’ufa’atasia ma tu’uina atu Polokalame Faailoa mo tagata faigaluega fou ma
aoaoga mo’omia e silasila le Fa’aulu’uluga o le Vaega e mo’omia e fesoasoani i le
siitiaina o le auaunaga a tagata faigaluega.
4. Fa’afoeina o Fa’amatalaga i mataupu o upega tafailagi
 Mataitu ma fa’afoeina so’otaga fefa’asoa’ai.
61
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012


Fa’afoeina se Tuatusi Fa’ainitaneti (website) lelei atoatoa fa’aonaponei
Atiae, fa’atino ma iloiloina fa’amatalaga fa’atekonolosi ma nofoaga autu o faiga
fa’avae ma maliega e fa’aaogāina ai imeli, upega tafailagi, ma isi fa’amatalaga
mo’omia ma le moni fa’atekonolosi fa’atasi ai ma nofoaga autu o aseta e aofia ai
le teuina, puipuigamalu ma le fa’aaogāina tatau o ala’oa ina ia puipuia mai ai i le
gaoia ma le fa’aleagaina.
5. Fa’amautinoa le fa’afoega talafeagai o Aseta ma Punaoa
 O le fa’aaogāina ma le fa’afoega o ta’avale e valu (8) a le Matagaluega e aofia ai
ta’avale e tolu (3) o lo o fa’aaogāina e Malo taualoa e ogatasi ai ma faiga fa’avae
tau lotoifale ma, faiga fa’avae a le PSC ma le MOF;
 O le fa’aaogāina o Telefoni, upega tafailagi ma imeli ia ogatasi ma faiga fa’avae
tau lotoifale ma faiga fa’avae a le PSC.
6. Tu’uina atu o auaunaga lagolago lelei fa’atino i Vaega uma i mataupu tau pulega lautele.
 Fa’agasologa o tupe totogi e aofia ai Poloaiga mo Tupe Totogi, Totogi o Tagata
Faigaluega & Totogi, Totogiina o Tupe, Tinoitupe Laiti, Aso Malolo, Auai i Galuega
ma isi tulaga.
 Fa’afoeina o fa’amaumauga ma faila e ogatasi ma fa’amaumauga fou / ma le faiga
e failaina ai ua fa’amalosia nei ona fa’aaogāina e Matagaluega uma a le Malo;
 Auaunaga fa’a-failautusi i le Ofisa Sili o Pulega ma le Matagaluega atoa.
MATATIA AUSIA O LE TAUSAGA FA’ALETUPE 2011/2012
O matatia ausia o lenei Tausaga Fa’aletupe 11/12 sa agai tonu lea i le aloaiaina ma le
fa’amaeaina o galuega e fitoitonu i manaoga o alaoa tau tagata faigaluega a le Matagaluega ia ua
taua i lalo:
Fuafuaga o le Aufaigaluega 2012-2017.
O le tapenaina ma le tu’ufa’atasia o le Fuafuaga o le Aufaigaluegaua o se matatia ilogamo
lea tausaga. E le i faigaofie le fa’atinoina o lenei galuegaaemaise lava o le utiuti o le
taimisafa’atulagaina mo le aoina o fa’amaumauga ma fa’amatalagama le tusiaina o le
Fuafuaga. E ui lava i le faigata o lea galuega ele i fa’avaivai le Matagaluega i lea tulaga ma
o le Matagaluegana muamua maea ma tu’uina atu lana Fuafuaga i le PSC a o le i tapunia
le taimi fa’atulagaina. Satu’uina mai lesao ma le lagolagoa le aufaigaluega i le
tu’ufa’atasiao le Fuafuaga o le Aufaigaluega 2012-2017. E fa’amauina le lagolagosua mai
a Vaega taitasi e ala i fa’amatalaga / fa’amaumauga autu na aoina mai ma tu’ufa’atasia e
fa’asino i tala’aga o le aufaigaluega, itupa o le aufaigaluega, agava’a ma tomai, aoaoga,
tala o le tupe ma matafaioi autu o Vaega taitasi.
O le la’asaga tau fa’atinoga o le fuafuaga sa fa’agasolo lelei e ala i le tu’uina mai o
fa’amaoniga a le PSC mo le i ai o nisi avanoa fou i tofiga e pei o le Ofisa Sinia i le HRM,
Ofisa Sinia o le Vaega o Tupe ma le ofisa sinia i le IT ia o lo o i lalo pea o le fa’agasologa o
le fa’afaigaluegaina ma le filifilia i le taimi na faia ai le iloiloga lenei.
62
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
Fa’afoeina o Fa’atinoga oGaluega a le Aufaigaluega
Sa fa’atino e Vaega taitasi iloiloga mo a latou tagata faigaluega taitasi. E tele le sao o le
CSU i le fa’atinoga o le faiga o iloiloga i galuega faatino a leAufaigaluega, i le tu’uina atu o
taiala i le aufaigaluega aemaise Fa’aulu’uluga o Vaega taitasi i le tu’ufa’atasia o vaega
autu o taunu’uga ma fa’ailoilo autu tau fa’atinoga ina ia fuaina i ai fa’atinoga o galuega a
le aufaigaluega mo lea vaitaimi. Na talitonu le Matagaluega i le taunu’uga taua o lenei
galuegaaemise le atiaeina o tagata faigaluega i le tulaga o fa’amanuiaga ma tomai e ono
maua, e ui ina sa i ai le manatu e tele le taimi e fai ai lenei iloiloga.
Fuafuaga Autasi 2012
O le iloiloga o le Fuafuaga Autasi a le Matagaluega o se iloiloga taua tele ma le fuaina o le
fa’atinoga o matafaioi ma gaoioiga e tu’uina e le Matagaluega e ala i ana auaunaga ma
fefa’ataua’iga i le va i fafo, ma le fa’atulagaga o ia mataupu e o gatasi ma le Fuafuaga
Fa’ata’atitia o le Atinae o Samoa (SDS). O lenei iloiloga ua fa’atulaga ai fuafuaga
fa’ata’atitia fa’amuamua ma fa’apea ona fa’amalosia ai matafaioi ma fa’atinoga
oauaunagaa le Matagaluega e tu’uina atu i ana pa’aga totino i totonu o le atunu’u ma
fafo atu o Samoa.
Luitau o le Tausaga Fa’aletupe 2011/2012
E tele niluitau o lenei Tausaga Fa’aletupe mo le vaega ma le Matagaluega atoa. O nisi nei o
luitau safeagai ma le Matagaluega i le taimi o le iloiloga:
Tagata Faigaluega i mataupu tau upega tafai’ilagi (IT)
E toatasi (1) le Ofisa Sinia o mataupu tau Upega Tafailagi (IT) o lo o galue mo le
Matagaluega atoa. Ua va’aia lenei itu o se atugaluga taua tele ona ua ave nei le
fa’amamafa i le fa’aaogāina o le IT i galuega uma a le Ofisa i le va ma isi Matagaluega ma
pa’aga totino e aofia ai a tatou ofisa i fafo. O lea ua taulai le silasila a le Matagaluega i le
fa’avaeina o nisi tulaga tofi i mataupu tau upega tafailagi (IT)inaia fesoasoani ai i
manaoga o le ofisa fa’apena foi ma le fa’amautinoaina o le fa’aauau pea o auaunaga
lagolago mai lea aso i lea aso i le Matagaluega. Safa’atino e aunoa ma se tulaga
fa’aletonu isi manaoga mo’omia i lea itu.
Totogi o Ovataimi mo Tagata Faigaluega o lo o tauaveina auaunaga fa’apitoa mo Malo
Taualoa
Ua amanaia lenei tulaga ona o se mataupu ua leva e lei mafai ona soalaupule i le va o le
Matagaluega ma le PSC talu mai le 2009. Na talosagaina e le Matagaluega i taimi ua
tuanai le PSC inaia aloaia ana auaunaga fa’apitoa i le vaaiga o malo aloaia mai fafo o lo o
asiasi mai o se “Auaunaga Taua tele”, e mafai ai ona totogi ovataimi a tagata faigaluega i
lo le suia i le aveina o “aso malolo” (TOIL). O tagata faigaluega nei ma avetaavale e
galulue ova taimi e fa’atali ma va’aia Malo Taualoa mai fafo e pei o Amapasa, Komesina
Maualuga ma Aumalaga Fa’a-Minisita ma Malo aloaia mai atunu’u i fafo o lo asiasi mai i o
tatou laufanua. O lenei vaega o auaunaga a le Matagaluega e le mafai ona alofia ma e
fa’atulagaina ma fa’amaonia, e le mafai ona tatou suia pe toe tolopoina sei o tatou
63
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
avanoa. E ui lava i lenei luitau mole aufaigaluega e galulue ova taimi e aunoa ma se taui
tau tupe, o lo o galulue pea ona e talitonu i latou o se tasi lea o vaega o a latou auaunaga
i galuega a le Matagaluega. O le a fa’aauau pea ona tuliloaina e le Matagaluega lenei
mataupu i le PSC ina ia fetu’utu’unai ai mo se fa’aiuga talafeagai.
Fa’alauteleina o Ofisa Tau Va o Malo i Fafo
E valu (8) Ofisa fa’a-va-o malo i fafo ma Ofisa Konesula fa’aaopo’opo atu i ai ma le Ofisa o
le Faufautua o Tamaiti Aoga ia e fa’afoeina uma e le Ofisa Autu i Apia. O le va’aiga taulai
o le Matagaluega o le fa’atuina lea ma fa’alautele le fa’alauiloaina o Samoa i fafo i
nofoaga e talafeagai ai. O auaunaga lagolago mo le fa’afoeina ma le tausia o galuega i
fafo o lo o fa’atautaia e le CSU ma, i le fa’atupulaia ai o ofisa i fafo, e tele se manaoga ina
ia fa’avaeina nisi avanoa faigaluega i le Vaega o Ofisa i le Va i Fafo i totonu o le Vaega, ina
ia tu’uina atu le fesoasoani ma auaunaga lelei i o tatou ofisa o lo o i fafo.
Fa’atinoga o le La’asaga o le Fuafuaga ole Vaega Galulue
E ui lava ina ua mautu le Fuafuaga, o lo o tele pea luitau o lo o feagai ma le la’asaga tau
fa’atinoga o le fa’agasologa ma o tulaga la nei:
 Utiuti o alaoa - e le o lava alaoa / (leipa/tupe faavae) e feagai ma le fa’atinoga o
le Fuafuaga
 Tala o Tupe / Fa’atapulaaina o Tupe - o le leai o ni tupe e fa’atupeina ai avanoa
tau aoaoga mo tagata faigaluega o se tulaga fa’avaivai loto ma ua avea o se
tulaga ua le fiafia ai tagata faigaluega e fa’aauau pea ona galulue aemaise lava i
totonu o le Vaega a le CSU
Tapula’a o Tala o Tupe
O le luitau aupito i sili ona manino o lo o feagai ma Matagaluega uma o le le lava o alaoa
tau tupe. O le Matagaluega e pei o isi Matagaluega, o lo o fa’apena foi ona feagai ma le
tulaga o fa’afitauli tau tupe e fa’amalieina ai ana galuega fai ao fa’agasolo le tausaga
fa’aletupe ona o le fa’atapulaaina o tala o tupe. E pei o le tele o tausaga, e ave’esea ai
tupe mai paketi, e ao ile Matagaluega ona ave le fa’amuamua i nisi gaoioiga taua ina ia
fa’atino ai a latou matafaioi e fa’alaititia ai nisi o fa’afitauli.
Fa’atulagaga Fa’atino
O le Potu Fou mo Malo Taualoa / Aloaia (Ofisa Autu).
Ua fausia se potu fou mo Malo Taualoa/ Aloaia ile Ofisa ina ia fa’aaogāina mo fonotaga a
le Matagaluega ma tagata aloaia asiasi mai i fafo. O lenei galuega sa fa’atupeina mai tupe
fa’asaoa le Matagaluega a o fa’aiuiu ai le tausaga fa’aletupe. Ona o le fa’aauau ai pea o le
fa’aaogāina o le potu fono tele a le Matagaluega mo fonotaga tetele, o lenei potu fou
(VIP) ua fa’aaogāina foi e le Ofisa Sili o Pulega e faia ai fa’atalanoaga ma fonotaga ma ana
malo ma Tagata Aloaia Asiasi mai fafo.
Toe suia o le nofoaga o le Vaega o Sikolasipi, Aoaoga ma Mataupu ma isi Atunu’u i Fafo
Ua fa’ase’e atu levaega a le Sikolasipi i le itu i Sisifo o le fogafale ona o le tele o le avanoa
mo le fa’atinoina o latou galuega.O lea itu sa fa’aaogaina e le Vaega o Auaunaga Lautele
64
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
a le Matagaluega o le Palemia ma le Kapeneta. Ua maitauina e le Vaega ua talafeagai tele
lenei fa’atulagaga aemaise lava o a latou galuega e feagai ai ma le mamalu o matua ma
fanau, fa’apea foi ma isi tagata faigaluega a isi matagaluega e autovaa mai mo aoaoga
fa’afaufautua ma fautuaga.
Fa’afoeina o Aseta
O lo o fa’aauau pea e le Matagaluega ona fa’afoe le fa’amauina ma le pulea o aseta tetele
uma e aofia ai ta’avale, meafaigaluega ma meatotino e le gata i le ofisa autu ae o ofisa foi
i fafo. O le fa’afoega o nei aseta o lo o ogatasi ma fa’atonuga a le Ofisa o Tupe.
Fa’amatalaina o isi Auaunaga Lautele
Tagata Tu’ufa’atasia Alaoa Tau Tagata Faigaluega (Human Resource Coordinator (HRC) Komisi o Galuega a le Malo
O lo o tu’ufa’atasia le HRC e le Ofisa o le Komisi o Galuega a le Malo mo le fa’amoemoe o le
tufatufaina atu ma le talanoaina o fa’amatalaga e fa’asino i mataupu tau Alaoa Tau Tagata
Faigaluega i totonu o galuega a le Malo. O le suiauai a le Matagaluega e Tu’ufaatasia Alaoa
Tau Tagata Faigaluegao le Ofisa Sili Lagolago (ACEO) mo auaunaga lautele. E tele le sao o le
sui auai a le Matagaluega i lenei fono e fefa’asoa’ai ai fa’amatalaga e uiga i nisi o
malamalamaga o Matagaluega e uiga i mataupu tau Alaoa Tau Tagata Faigaluega.
Fonotaga a Tagata Tausitusi – Matagaluega o Tupe
O lo o tu’ufa’atasia Fonotaga a Tagata Tausitusi e le Matagaluega o Tupe mo le fa’amoemoe
o le si’itia o auaunaga e ala i le Polokalame Finance 1 ma faiga ma fa’agasologa o le Tausiga o
tusi a le Malo. I le fa’agasolo ai o lea vaitaimi, saauai atu sui o le Matagaluega i nei
fonotagataua e fefa’asoaai ai ma soalaupule ai mataupu ma fa’amatalaga i faiga aupito sili
ona manaomia tau le tausiga o tusi mo Matagaluega uma ina ia latou fa’aaogāina.
AOAOGA NA AUAI ATU AI TAGATA FAIGALUEGA A LE VAEGA O AUAUNAGA LAUTELE
O Polokalame tau aoaoga nei sa auai atu ai tagata faigaluega a le vaega lenei i totonu ole
atunu’u ma atunu’u i fafo ao fa’agasolo le vaitaimi o lo o iloiloina nei.
SUI FILIFILIA
FA’AMAONIGA
AOAOGA
NOFOAGA
Ferila Lokeni
Lepa
FK(11) 36
Ueligitone, Niu Sila
Philana Tago
FK(12) 17
Saina
4-24 Me 2012
Philana Tago
PSC/Totonu o le
Atunuu
PSC/Totonu o le
Asiasiga o le mataituina o
le Lotoifale o le Ofisa o le
Komesina Maualuga o
Samoa i Ueligitone, Niu
Sila
Semina o Atinae ma le
fa’afoega o Pulega Faale
Malo mo Atunuu o Asia
ma le Pasefika
Aoaoga Tau le Mataituina
& Iloiloga
Tagata Ofisa – Suesue
TAIMI
O
LE
POLOKALAME
12-20 Novema 2011
Samoa
21-25 Novema 2011
Samoa
30 Aperila - 4 Me
Ferila
Lokeni
65
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
Lepa
Penina Fofoa
Atunuu
STSC
Aoaoga oVaitaimi pupuu
a le Polokalame o
Fesoasoani a Niu Sila Tusi Pasi Tau Pulega
Timaru, Niu Sila
66
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
2012
10 Mati - 16 Iuni
2012
Vaega 5: FA’AMATALAGA TAU TUPE MO LE TAUSAGA
FA’AGASOLOGA O LE TALA FA’ATATAU O LE TUPE – MATAGALUEGA O LE VA-I-FAFO MA
FEFA’ATAUA’IGA
FAAGAIOIGA O LE TALA O LE TUPE A LE
MATAGALUEGA
Series11
Faasologa
21,056,182
18,968,462
18,027,091
2009 - 2010
18,384,969
2010 - 2011
2011 - 2012
2012 - 2013
O le tala atoa o tupe mo le tausaga
fa’aletupe
2011-2012
e
SAT$18,968,462 lea e SAT$583,493 e
sili atu ai i le tala o tupe o le tausaga
fa’aletupe talu ai e SAT$18,384,969.
O le siitaga lautele i totogi mo tagata
faigaluega uma a le Malo na faia i le
vaitaimi lea, ua mafua ai le
fa’aopo’opoga o le si’itia o tala o tupe a
matagaluega uma.
TEUGATUPE O TUPE FA’ATATAUINA A LE MATAGALUEGA
TALA FAATATAU O TUPE A LE
MATAGALUEGA $18,968,462
$2,452,232
13%
Local Output
Galuega
Faatino
i le Atunuu
$5,643,690
30%
Ofisa
Autu i
Mission
Fafo
$10,872,540
57%
Aofai galuega
faatino
avea ai
TotaleTransaction
ma Sui o le Malo
E taumafai le Matagaluega e fa’amautu
talosaga o tala o tupe e tuuina atu i
tausaga fa’aletupe taitasi i le moni ma
talafeagai e fa’amalieina ai manaoga tau
tagata faigaluega ma galuega a le
Matagaluega atoa i le fa’atinoga o ana
galuega fa’atulafonoina ma matafaioi.
O le fa’amaumauga (graph 5.2) o lo o
fa’ailoa atu ai galuega fa’atino autu e tolu
(3) o le Tala Fa’atatau o Tupe a le
Matagaluega
on behalf of the
state
MFAT APPROPRIATION ACCOUNT
$18,968,462
$2,452,2
32
13%
$5,643,6
90
Local Output
67
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
O Galuega Fa’atino o le Lotoifale o lo o fa’aaogāina ai le sefulu tolu pasene (13%)o Tala Fa’atatau
o Tupe a le Matagaluega i lenei vaitaimi fa’apitoa. O le fa’asoasoaina o lenei tala o tupe o lo o
aofia ai malaga uma e feso’otai i le Palemia fa’atasi ai ma Alauni o Aso Taitasi, aemaise isi tupe
fa’aalu uma e feso’otai atu i lona auai atui fonotaga fa’aitulagi ma malaga fa’ava-o-malo. E
fa’apena foi ma totogi o tagata faigaluega i totonu o le ofisa e aofia ai ma i latou o lo o tofia i
tofiga i fafo o lo o i ai uma i lalo o nei aiaiga.
I lalo o le Galuega Faatino 2320, ua maea ona fa’amaonia e le Kapeneta le aofia ai i totonu o le
SAT$35,000 e agai i le totogiina o le lesitalaina o ta’avale a malo aloaia mai fafo ma isi tupe
totogi e fa’asino i ai.
O Galuega fa’atino e le o aofia ai i le fa’agaoioiga masani o tupe o lo o fa’aaogāina ai le tolu
sefulu pasene (30%) o le tala Fa’atatau o Tupe i le vaitaimi ua lipotia atu. O le fa’atatauina o tupe
i lalo o Galuega o Avea ai ma Sui o le Malo (TBS) o lo o tu’ufa’atasia mo fa’amoemoega fa’apitoa
e fa’asino i le talimalo i fonotaga i totonu o le atunu’u ma fonotaga fa’aitulagi e faia i Apia,
fa’aopoopo i ai ma tupe totogi mo saofaga a le Malo i fa’alapotopotoga fa’aitulagi ma faava-omalo i tausaga taitasi uma e fuafua i le aofai o saofaga fa’a-sui.
O lo o fa’aaogāina e tatou Ofisa i Fafo le lima sefulu fitu pasene (57%) o le Tala Fa’atatau o Tupe
a le Matagaluega. E totogi foi alauni i fafo ma totogi mo tagata faigaluega o lo o faigaluega i ia
ofisa, tala o tupe o le faagaoioiga o ofisa i fafo ma fa’amoemoega tau femalagaiga mo le
fa’amaonia o tulaga aloaia o agava’a fa’ava-o-malo ma isi atunu’u. O le utiuti foi o le siitaga o
tala o tupe a Ofisa i fafo ua amanaia ai le fesuisuai o fua fa’atatau o tupe i fafo mo atunu’u
ese’ese o loo i ai ia Ofisa ona o tupe alu o lo o totogi’ina i tupe a atunu’u i fafo o lo o i ai tatou
Ofisa.
LIPOTI O TUPE FA’AALU I LE TAUSAGA FA’ALETUPE 11-12
O fa’amatalaga ua taua i lalo (Fa’amatalaga 2.10) a le Matagaluega o Tupe o lo o fa’amatalaina ai
le lipoti mulimuli o le tala o tupe a le Matagaluega a o fa’agasolo le 2011-2012 mai le Polokalame
a le Finance One. O lo o fa’amamafaina ai tupe alu atoa a le Matagaluega ma tupe maua i lea
vaitaimi ina ia tusa ai ma fuainumera ua fa’amauina i le taimi na faia ai le lipoti. I totonu o lenei
fa’amatalaga, i le aotelega, sa mafai e le Matagaluega ona fa’asaoina nisi o tupe i le fa’aiuga o le
tausaga fa’aletupe e $254,744 e ui lava ina sili atu tupe na fa’aaogā i nisi vaega e aofia ai se
vaega tele o lo o atagia mai i tala o tupe a Ofisa a le Malo o lo o i fafo. O le sili atu o tupe fa’aalu i
nisi galuega fa’atino e mafua mai:
1. Sa i ai tupe na fa’amaonia ma fa’aliliu atu i ofisa i fafo i le tausaga fa’aletupe 2010/11 ia
na iloiloina ma fa’amau e avea ma tupe totogi moni mo le Tausaga Fa’aletupe 11-12. O
nei tupe e aofia ai tupe na tu’uina atu i Ueligitone mo le fa’aleleia o le pa e puipuia aile
lumafale o le ofisa, ma le fa’atauina mai o se ta’avale e sui ai le ta’avale i Canberra i le
tausagafa’aletupe 2010-2011 ma feuiaiga tau tupe moni na tulai mai i le tausaga
fa’aletupe 2011-12;
68
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
2. Ilalo o le galuega fa’atino 3.6, o le isi itu na sili ai tupe fa’aalu ua fa’ailoa mai o
fa’amanuiaga ina ua fa’aiuina le tofiga o le Faufautua a Tamaiti Aoga i Fiti, lea na sese ona
fa’amauina i le Polokalame Finance One, ma ua sese ai ona alu le tupe tele lenei i le
teugatupe patino i le Faufautua a Tamaiti Aoga lea na mulimuli ane toe fa’afoi i le
Matagaluega o Tupe.
3. O le tuai ona fa’amauina o fa’amatalaga mai ofisa i fafo o le isi lea mafua’aga na mafua ai
le tele o tupe ua ova atu le fa’aaogāina i nisi o galuega fa’atino laiti, ona o le Polokalame
o le Finance One e le mafai ona ia fa’amauina feuiaiga tau tupe ia o lo o tutupu i fafo ia
Iuni 2011, ae fa’atoa taunu’u mai fa’amatalaga o tupe i le amataga o Iulai o le amataga
lea o le isi tausaga fa’aletupe.
4. O le fa’amanatuina o le lima sefulu (50) tausaga o le tutoatasi o le isi lea tulaga na si’itia
ai le aofai o tupe fa’aalu. O le toatele o malo aloaia na malaga mai Samoa, o lona uiga e
tele tupe na fa’aaluina e le Matagaluega mo le fa’aaogāina o le fale o le VIP i Faleolo pe a
manaomia ma le totogi fa’alisiina o ta’avale mo le felauaiga o Malo fa’aaloalogia i lea
taimi.
5. Na fa’apea foi ona ave le fa’amuamua e le Matagaluega i lea taimi i ana tupe fa’aalu ma
fesi’itai mai ai tupe i le va o isi galuega fa’atino ina ia mafai ai ona fa’amalieina nisi o
galuega fa’amuamua i le taimi mulimuli, e pei o le totogiina o malaga aloaia i fafo e le i
aofia ai i totonu o le tala o le tupe mo le Palemia po o le Minisita o Mataupu Tau le Va i
Fafo ma lana aumalaga e aofia ai le Ofisa Sili o Pulega o le Matagaluega ina ia auai atu i
nisi fonotaga fa’avaomalo, fa’atasi ai ma le fa’atauina mai o le ta’avale e sui ai le Land
Cruiser mo le Minisita o Mataupu Tau le Va i Fafo, le Afioga a le Alii Palemia.
TUPE MAUA/TOE FA’AOLAINA O TUPE
6. Fa’afoega o le .WS Domain Name
O tupe maua na aoina mai le konekarate .ws Domain name ma le Kamupani o le
Computer Services Limited mo le tausaga fa’aletupe 2011-2012 e SAT$592,442 i lalo o le
fa’aulutala “Tupe maua mai tupe teufaafaigaluega” ua sili atu i lo le tupe fuafuaina e
SAT$500,000 mo le vaitaimi lava lea.’
7. Toe Fa’aolaina mai o Tupe
i) O le tupe fa’asili e SAT$1,740 ua fa’ailoa mai e avea ma “tufatufaga” sa tatau ona
tu’uina i totonu o le galuega fa’atino talafeagai.
ii) O le aofaiga moni o tupe na aoina mai le fa’agasologa o le tulaga moni o pepa
fa’aletulafono (Appostilles) ia ua taua o Tupe Maua mai i mea na fa’atauina atu,
totogifuapauina ma isi Tau Fa’ae’e e SAT$103,971 ua maualalo tele nai lo le aofai na
fuafuaina e SAT$272,520. Ua mafua lenei tulaga ona o le natura o nei galuega e le
fuafuaina ma e fa’alagolago i le manaomia.
69
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
GALUEGA FA’ATINO E AVEA AI MA SUI O LE MALO
8. Totogifuapauina o le Avea ai ma Sui
O le totogi’ina o le tele o saofaga a le Malo e avea ai ma suii le tele o fa’alapotopoto
fa’ava-o-malo e aofia ai Malo Aufa’atasi ma isi fa’alapotopotoga fa’aitulagi, o le matafaioi
patino lea a le Matagaluega. O le lē fa’aaogāina uma o tupe ua fa’ailoa mai i lalo o le
fa’asoasoaina o tala o tupe ua mafua mai i le lē totogi’ina o totogifuapauina saofaga ona
e le i maua mai Invoices i le taimi e tatau ai. E le gata foi i lea, o le tele o saofaga i Malo
Aufa’atasi e totogiina e a tatou ofisa i fafo i Niu Ioka po o Peleseumaina ia fa’asao ai tupe
mai le totogi’ina o le fa’aliliuina ma lafoina o tupe i auala tele vavave (telegraphic
transfers) mai le Ofisa Autu i Apia. O nei aofaiga na mulimuli ane toe totogi’ina atu e le
Matagaluega ina ua maua pepa fa’amaonia i le totogi’ina o nei saofaga e Ofisa i Fafo.
9. O isi tupe totogi
O le le fa’aaogāina o tupe o Tala o Tupe o le Polokalame o Sikolasipi a le Malo na mafua
mai i le tuai ona maua mai o pili mai fa’alapotopotoga mo le totogi’ina o pili o tamaiti
sikolasipi ma auaunaga.
70
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
FA’AMATALAGA O TUPE FA’AALU -A LE MATAGALUEGA E ALAI GALUEGA FA’ATINO
TUPE FA’ATATAUINA
Mo le tausaga fa’aletupe e fa’aiuina i le aso 30 o Iuni 2012
FA’AMATALAGA 2.10
FA’AMATALAGA O TUPE FA’AALU -A LE MATAGALUEGA E ALAI GALUEGA FA’ATINO
TUPE FA’ATATAUINA
Mo le tausaga fa’aletupe e fa’aiuina i le aso 30 o Iuni 2012
MATAGALUEGA O LE VA I FAFO & FEFA’ATAUAIGA
2012
Tupe
Fuafuaina
Luga Atu
/ Lalo ifo
2011
$
$
$
$
LISITI
Lisiti Masani
Tiute
Lafoga
1,740
Tufatufaga
Tupe Maua Mai Tupe
Teufaafaigaluega
Faatauina atu, Totogifuapauina, ma Isi
Tau faaeee atu
0
0
(1,740)
592,442
500,000
813,133
103,971
272,520
(92,442)
168,549
0
0
0
364,013
6,908
Lisiti Mai Fafo
Tupe Fa’ameaalofa
Fa’atupeina o Fa’aunegatupe e Laiti
Tului
LISITI ATOA
698,153
772,520
1,184,054
74,367
Galuega faatino
1.0
Fautuaga fa’a-Minisita i le Minisita &
Kapeneta
812,151
859,303
47,152
708,986
2.0
Fa’afoega o Faigafa’avae I mataupu
ma Atunuu i fafo
553,789
571,005
17,216
443,637
3.0
Ofisa Autu i atunu’u i Fafo
1,186,033
1,142,907
1,063,910
982,145
1,673,179
1,668,138
2,012,746
1,850,621
1,489,224
1,369,166
452,822
354,028
3.1
3.2
3.3
3.4
3.5
3.6
Komesina Maualuga, Ueligitone
Konesula Aoao, Aukilani
Amapasa, Brussels
Amapasa, New York
Komesina Maualuga, Canberra
Faufautua o Tamaiti Aoga, Fiti
71
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
(43,126)
(81,765)
(5,041)
(162,125)
(120,058)
(98,794)
985,842
1,303,830
1,547,098
1,947,010
1,308,804
321,230
3.7
3.8
3.9
4.0
Konesula Aoao, Amerika Samoa
Amapasa, Iapani
Amapasa, Saina
Fa’afoeina o Sikolasipi
5.0
Atinae Tau Fefa’atauaiga &
Fa’alauiloaina
Aofai Galuega Fa’atino
404,298
464,974
60,676
1,792,963
1,785,454
1,361,136
1,255,107
11,436,311
10,872,540
402,957
422,714
570,670
599,210
13,775,878
13,324,772
114,231
116,212
1,981
65,850
169,380
261,143
91,763
254,763
121,899
220,277
98,378
246,116
3,201
3,318
117
0
105,357
109,317
3,960
132,350
4,993
5,382
389
5,067
1,506
2,985
4,071
2,456
0
2,429
1,494
29,145
(7,509)
(106,029)
(563,771)
19,757
28,540
(451,106)
376,699
1,702,790
1,363,793
10,857,094
394,128
501,029
12,904,873
Galuega F’atino e Avea ai ma Sui o le Malo
Totogifuapauina Faa-Sui
Fa’avae o Malo o le Taupulega
Fa’aputugatupe o le Galulue Fa’atasi i
Tomai Faapitoa o Malo o le Taupulega
Ofisa Tutotonu o Malo Aufa’atasi
Feagaiga Manino o le Fa’asaina o
Fa’ataitaiga 1996
Ofisa Tutotonu o Atunu’u o le Pasefika
Fa’amasinoga Tau Solitulafono
Fa’ava- o-Malo
Pulega Fa’ava-o-Malo o Aliititai
Komisi Fa’ava-o-Malo moTulafono o le
Sami
Komisi Fa’ava-o-Malo mo Moliaga o
Tagata
Tulaga Ese’ese o Isi Iloiloga a Malo
Aufa’atasi
Fa’alapotopotoga mo le Fa’asaina o
Meatau Matautia (Chemical weapons)
Tagata o le Pasefika
4,907
2,394
72,282
Ofisa Tutotonu o Atunu’u o le Pasefika
Polokalame Tau Atinae a Malo
Aufa’atasi– Apia
Ofisa Autu o Polokalame Tau Atinae a
Malo Aufa’atasi
Sui Auai o Malo Aufa’atasi
Fa’alapotopotoga o Fefa’atauaiga a le
Lalolagi
Fa’aputugatupe Fa’ava-o-Malo o
Fa’alavelave Tutupu Fa’afuasei i
Tamaiti a Malo Aufa’atasi
Fa’aputugatupe Fa’apitoa a Malo
Aufa’atasi mo Zimbabwe
UNFPA
UNIDOF
Vaega’au le Tumau a Malo Aufa’atasi
Koluse Mumu Fa’ava-o-Malo
Fono a Meatau (Chemical
weapons)1992 (ORPCW)
2,986
1,479
(1,615)
2,429
27,651
0
0
70,849
2,236
84,011
(2,513)
11,729
76,885
10,593
10,991
398
10,691
613,238
619,322
6,084
497,148
0
14,573
55,368
60,718
79,681
79,955
274
76,066
0
2,429
2,429
2,520
0
14,573
14,573
0
0
7,287
7,287
0
0
2,429
2,429
0
0
4,499
2,429
4,858
2,429
359
0
0
0
3,499
3,499
0
72
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
14,573
25,195
84,071
5,350
Komisi Fa’ava-o-Malo mo Yugoslavia
Muamua
Komisi Fa’ava-o-Malo mo Rwanda
Muamua
Fale o le Malo i Aukilani totogi’ina i le
SNPF
Komisi Fa’ava-o-Malo o Moliaga mo
Solitulafono
Fono mo le Taofiofia o le F’atupeina o
Faiga Fa’aterorisi
Ofisa o le Fa’alapotopotoga o
Fefa’atauaiga a le Lalolagi, Sineva
Fonotaga a Fa’alapotopotoga o
Faigafaiva a le Pasefika
1,585
2,082
497
0
1,041
1,628
587
0
270,601
310,192
39,591
0
0
2,429
2,429
0
2,250
2,429
179
0
44,536
46,179
1,643
0
69,195
69,200
5
0
1,755,908
2,096,271
340,363
1,552,794
340,928
2,135,630
340,928
3,000,000
0
864,370
340,928
2,221,555
705,374
206,491
Aofaiga Galuega Fa’atino e Avea ai ma Sui o le Malo
4,937,840
AOFAIGA ATOA TUPE FA’AALU - MATAGALUEGA O
LE VA-I-FAFO MO FEFA’ATAUAIGA
18,713,718
Galuega Fa’atino e Avea ai ma Sui o le Malo
Fale o le Malo
Polokalame Sikolasipi a le Malo
Lafoga VAGST
953,490
5,643,690
(498,883)
705,850
5,068,767
18,968,462
254,744
17,973,640
73
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
Vaega 6: PEPA FA’AOPOOPO
6.1. Fa’atulagaga o Alii ma Tamaitai o le Matagaluega:
Faatulagaga o Alii ma Tamaitai
Female
Tamaitai
35
30
25
Male
Alii
20
15
A o fa’agasolo ai lenei Tausaga Fa’aletupe
11/12, o le lima sefulu ono pasene (56%) o
le aufaigaluega atoa o tamaitai (e aofia ai le
aufaigaluega i le Ofisa Autu ma i latou o lo o
tofia e galulue i Tofiga i Ofisa i Fafo), i le
faatusatusa atu i le fa sefulu fa pasene (44%)
o alii. Mai le fa sefulu fa pasene (44%) o alii,
e lua sefulu fitu pasene (27%) o i latou e
aofia ai fa’auluuluga i ofisa i fafo ma e
faitauina ai foi le Komesina o Fefa’ataua’iga i
Aukilani.
10
Avanoa e
Vacant
le i
positions
faatumuina
5
0
2011/12
Mai lenei fa’amaumauga, e taua lava le
silafia o le tulaga o le sili atu o le fuainumera
o tamaitai nai lo alii i le Matagaluega mo
lenei Tausaga Fa’aletupe, fa’apitoa. Mai le
ono (6) o tofiga o lo o i ai nei i le Vaega a le
Pulega, e lima (5) avanoa o lo o fa’’atumuina
e tamaitai, sei vagana ai le Alii Ofisa Sili.
6.2 Fa’avasegaina o Avanoa Faigaluega o le Matagaluega:
Faavasegaina o Avanoa a le Aufaigaluega
45
Faauluuluga
o
Heads
of missions
Ofisa i Fafo
40
35
30
25
Contract
Avanoa officers
Konekarate
Permanent
Staff
Avanoa Tumau
20
15
10
Project
Avanoaofficers
Poloketi
5
0
Casual
Workers
Avanoa Togiaso
O le toatele o tagata faigaluega o
tagata galulue tumau e pei foi o isi
Matagaluega a le Malo. Ao fa’agasolo
lenei Tausaga Fa’aletupe 11/12, e tolu
(3) avanoa tumau na fa’avaeina ma o
avanoa la nei: Tagata Ofisa Autu o le
Vaega o Alaoa Tau Tagata Faigaluega,
Tagata Ofisa Autu o Tupe ma le Ofisa o
Fefa’ataua’iga.
O le isi vaega o totoe o le aufaigaluega
o lo o aofia ai avanoa fa’akonekarate,
tagata faigaluega togi aso (togiaso) ma
tofiga fa’aupufai (Fa’aulu’uluga o Ofisa
& tagata faigaluega o lo o tofia e
galulue i fafo).
74
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
6.3 Tala’aga Tau Aoaoga a le Aufaigaluega:
Talaaga Tau Aoaoga a le Aufaigaluega
PhD
5%
Masters Degree
16%
Tipeloma ma
faailoga i lalo ifo
27%
Postgraduate
Diploma
9%
O le toatele o tagata faigaluega o lo o aofia
ai i le fa sefulu tolu pasene (43%) o i latou o
lo o latou umia Tikeri o Faatufugaga Eseese
(Bachelor Degrees) i mataupu Fa’asaienisi,
Fa’apolokiki,
So’otaga
Fa’ava-Malo,
Tamaoaiga, Pisinisi, Fa’afoega o Pulega o
Mataupu Lautele, Su’esu’ega o Mataupu
Tau le Soifuaga Lautele ma Talafa’asolopito
/ Fa’aupufai. O le tele o nei tikeri o lo o umia
e tagata faigaluega tau tomai na fa’au’u mai
i Iunivesite i Niu Sila.
O le tolu sefulu pasene (30%) o tagata
faigaluega o lo o umia agava’a tau aoaoga
fai fa’ailoga maualuluga (Post Graduate
Degrees.). O le lua sefulu fitu pasene (27%)
o tagata faigaluega o umia tusi pasi tipiloma
ma isi fa’ailoga maualalo ifo o lo o galulue i
le Vaega o Auaunaga Lautele.
Tikeri
43%
Oisi tagata faigaluega sa fa’amaeaina a latou aoaoga i fafo fa’apea ai le Iunivesite o le Pasefika i
Saute ma le toalua (2) mai le Iunivesite Aoao o Samoa.
6.4 Tala’aga o le Matutua o Tagata Faigaluega:
Talaaga o le Matutua o Tagata Faigaluega
> 60
years of age
> 60
tausaga
and above
50 Employees
– 59 tausaga 50 - 59
years of age
40 Employees
– 49 tausaga 40 - 49
years of age
30 Employees
– 39 tausaga 30 - 39
Ua atagia mai le Tala’aga e ono sefulu
lima pasene (65%) o tagata faigaluega e
tai lua sefulu (20) ma le tolu sefulu (30)
tausaga le matutua. O le toatele o lenei
vaega o lo o i tulaga fa’asolosolo atu i
tulaga ofisa autu i galuega tau le va i fafo
ma le Vaega o Auaunaga Lautele. O le
toatele o i latou e lima sefulu (50) ma le
ono sefulu (60)tausaga o ulu o ofisa i fafo
ma nisi ua leva ona galulue i le
Matagaluega.
years of age
20 Employees
– 29 tausaga 20 - 29
years of age
2011/12
75
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
6.5Tala’aga o Totogi o Tagata Faigaluega:
Talaaga o Totogi o Tagata Faigaluega
25
20
15
10
5
Aofaiga o le
No.
of staff
Aufaigaluega
0
O lo o atagia mai i le Tala’aga o
Totogi Tumau/Togi aso mo tagata
faigaluega i totonu o le Malo e pei
ona i ai i tapenaga o tala o tupe i
lenei Tausaga Fa’aletupe faapitoa
TF11/12, e le o aofia ai alauni /
fa’amanuiaga ia e maua i le
aufaigaluega tofia ona e fesuisuiai e
fa’alagolago i le tofiga, atunu’u o lo o
tofia e galue ai ma le fa’avasegaina o
le tagata ua tofia.
O lo o manino mai i le fa’amaumauga
(graph) le fa’atulagaga o totogi i le
Matagaluega lea o lo o atagia ai e ova
atu ma le $100k i le tausaga le totogi
o le Ofisa Sili o Pulega, o le Sui Ofisa
Sili (DCEO) ma isi fa’aulu’uluga uma o
ofisa
Maloi le
i fafo
e $90k
latou
O Ofisa Sili Lagolago ma tofiga fa’akonesula ia e soso’o atu tofiga
ai eotaile$80k
tausaga.
O i olatou
uma e i luga atu totogi o le $60k o lo o galulue fa’a-konekaratetotogi.
mo le tolu (3) tausaga po o i latou
foi o lo o galulue mo le tolu (3) tausaga i tofiga fa’aulu o ofisa i fafo.
O lo o fa’aalia foi i lenei fa’amaumauga (graph) o le toatele o le aufaigaluega o lo o totogi’ina i le va
o le $20k ma le $29k, o i latou ia o lo o i Tulaga Fa’a-Ofisa ma tulaga sinia (Officer/Senior), ae o
tulaga ofisa sinia (Principal) e $40k i le tausaga.
6.6 Tomai Fa’apitoa o le Aufaigaluega:
Tomai Faapitoa o le Aufaigaluega 2011/2012
Aufaigaluega o Tomai Faava-o
Malo
Aufaigaluega Tomai Faava-o
Malo ma Fefaatauaiga
4%
Aufaigaluega o mataupu tau
1%
6%
upega tafailagi
10%
Pule o le Vaega o Auaunaga
7%
lautele (ACEO CSU)
48%
Aufaigaluega o Faamaumauga
2%
2%
20%
Aufaigaluega Faafailautusi
Ave taavale
Aufaigaluega o le vaega o lo o
faafoeina auaunaga tauTupe
Auaunaga Lautele (tea lady)
O le fa’amaumauga (graph 6.6) o lo o fa’aalia
ai e ono sefulu valu pasene (68%) le aofai
atoa o tagata faigaluega a le Matagaluega o
lo o aofia ai le aufaigaluega tau tomai
fa’apitoa o lo o galulue i galuega fa’ava-omalo ma auaunaga tau fefa’atauaiga. O
agava’a autu o nei galuega tau tomai
fa’apitoa e aofia ai le va fealoaloai, tomai tau
feutagaiga,
malamalama
fa’aupufai,
mafaufauga loloto, maualuga le tomai tau
feso’otaiga, ma tomai e galulue ai e avea o
se vaega tu’ufa’atasi ma le atamai tau
taitaiga. E tolu sefulu lua pasene (32%) o le
aofaiga o tagata faigaluega o lo o galulue i le
Vaega o Auaunaga Lautele (CSU), I le
lagolagoina o galuega fa’atino a le
Matagaluega.
76
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
O lo o fa’aalia mai i le Vaega o Fa’amatalaga i mataupu o upega tafailagi (IT) e na o le to’atasi (1)
le ofisa sinia (Princpal) i lea Vaega. O lenei matafaioi o lo o ave i ai le fa’amuamua ma le
fa’amamafa ale Matagaluega ona o le tele o galuega a le Matagaluega i le va ma isi Matagaluega
ma pa’aga totino aemaise o tatou ofisa i fafo e fa’atinoina i luga o upega tafailagi (IT).
6.7 O Fesuiaiga i le Aufaigaluega (Staff Turnover):
Fesuiaiga i le Aufaigaluega
14
12
10
8
Aofaiga o
6
Staff
departing
Tagata ua
Ministry
tuua le
4
Matagaluega
2
0
2009 10
2010 11
2011 12
E tusa ai ma le fa’amaumauga (graph 6.7),
ua maitauina le alu i luga o le aofai o le
aufaigaluega o lo o ua fa’amavae mai le
Matagaluega i mai le 2009- 2010 – 2011 2012. E toasefulu tolu (13) i latou ua tu’ua
le Matagaluega i totonu o lea Tausaga
Fa’aletupe eo11-2012 ona ua fa’amavae mo
isi tofiga maualuga atu i isi matagaluega. O
nisi o i latou ia sa fa’amavae ina ua maea
mai tofiga i ofisa i fafo ma isi tuatuagia
fa’aleaiga.
O le ono sefulu iva pasene (69%) o i latou
nei ua tu’ua le Ofisa, sa galulue i le Vaega o
Auaunaga Lautele. E tusa ai ma tofiga i lea
Vaega, o lo o i ai pea le manatu e fesi’itai
nisi o le aufaigaluega ona o a latou agava’a
ma tomai o lo o manaomia foi e isi
Matagaluega.
77
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
LISI O UPU UA FA’APU’UPU’UINA I MATA’ITUSI
ACP – Aferika, Karepeane ma le
Pasefika
ALFS – Sosaiete Fa’aleuo a Tamaitai
Asia
ANZ – Ausetalia & Niu Sila
APTC – Polokalame Tau Tomai
Fa’apitoa a Ausetalia ma le
Pasefika
AusAID – Polokalame o Fesoasoani a
Ausetalia
CEO – Ofia Sili o Pulega
CHOGM – Fonotaga a Taitai o Malo
ole Taupulega
CPs – Taualumaga o Tiute
CROP – Fono Aoao a
Fa’alapotopotoga Fa’aitulagi
a le Pasefika
CSU – Vaega o Auaunaga Lautele
DFAT – Ofisa o le Va i Fafo ma
Fefa’atauaiga
DFL – Aoaoga Fetu’utu’unai i
Nofoaga Va Mamao
DTIS – Suesuega o Iloiloga Tau
Fa’afitauli o Fefa’atauaiga
EC – Komisi o Europa
KOICA – Ofisa So’oupu o Korea mo
Galuega So’ofa’atasi Fa’avao-Malo
LDC – Atunu’u e Vaivai Tamaoaiga
LM – Fa’agaoioiga o Leipa
MCIL – Matagaluega o Pisinisi,
Alamanuia ma Leipa
MESC – Matagaluega o Aoga,
Ta’aloga ma Aganu’u
MFAT – Matagaluega o le Va-i-Fafo
ma Fefa’atauaiga
MFN – Ia tutusa aiaiga tau
fefa’atauaiga o loo ave i atunu’u i
lalo o se Feagaiga
MJCA – Matagaluega o
Fa’amasinoga ma Pulega
Tau Fa’amasinoga
MOF – Matagaluega o Tupe
MOU – Maliega Tusitusia
Fa’aletulafono
MPMC – Matagaluega o le Palemia
& Kapeneta
MTCP – Polokalame o Galuega
So’ofa’atasi Tau Tomai
Fa’apitoa a Meleisia
NGO – Fa’alapotopotoga e le o ni –
Fa’alapotopotoga a le Malo
NSAs – Vaega Tumaoti
NUS – Iunivesite Aoao o Samoa
NWCTA – Komiti Galulue a le
Atunu’u o Fa’atulagaga
Tau Tamaoaiga
NzAID – Polokalame o Fesoasoani a
Niu Sila
OCO – Fa’alapotopotoga o Galuega
tau Tiute a le Pasefika
EIF – Polokalame Fa’apitoa mo
Atunu’u e Maualalo le atina’e o
tamaoaiga
EPA – Maliega Fa’apa’aga Tau
Tamaoaiga
EU – Iuni a Europa
EU – Iuni o Europa
FAO – Fa’alapotopotoga a le Lalolagi
mo Taumafa ma Fa’atoaga
FEMM – Fonotaga a Minisita Tau
Tamaoaiga a le Pasefika
FFA – Lala So’oupu o Faigafaiva a le
Pasefika
FFCMIN7 – Fonotaga lona fitu (7) a
Komiti Tau Faigafaiva o le
Pasefika
FICs – Atunu’u o le Pasefika
FICTOMPP+ - Fonotaga o sui o
atunu’u a le Pasifika i le feutagaina o
le Feagaiga o le PACER Plus
FTMM - Fonotaga a Minisita Tau
Fefa’atauaiga a le Pasefika
GATS – Feagaiga Lautele i
Fefa’atauaiga o Auaunaga
GATT – Feagaiga Lautele i Tiute ma
Fefa’atauaiga (I lalo ole WTO)
OCTA – Ofisa o le Faufautua a le
Pasefika mo le PACER Plus
PACER plus – Maliega a le Pasefika
mo Sootaga Vava
Lalata Tau Tamaoaiga
PACPs – Atunu’u o le Pasefika i
lalo ole Li’o o Atunu’u o Aferika,
Karipiane ma le Pasefika
PACPTOM- Fonotaga a Ofisa Sinia o
Fefa’atauaiga a atunu’u o le Pasefika
i lalo o le li’o o atunu’u Aferika,
Karipiane ma le Pasefika
PICTA – Maliega Tau fefa’atauaiga a
Atunu’u o Atumotu o le
Pasefika
PICTA TIS – Maliega Tau
Fefa’atauaiga a Atunu’u
o le Pasefika
PIFS – Ofisa Tutotonu o le Fono a
Atunu’u o le Pasefika
PIRPD – Vaega o So’otaga Fa’aupufai
Fa’ava-o-Malo ma Maliega
PLG – Vaega a Tautai o le Pasefika
POC – Fetaulaiga o Feso’otaiga
PSC – Komisi oGaluega a le Malo
RC – Ofisa Tutotonu o Fa’asinomaga
RoO – Tulafono o le Fa’apogai
RSE – Galuega Fa’avaitaimi
Fa’aitulagi
SAT – Tala Samoa
SDS – Faiga Fa’ata’atitia mo Atinae o
Samoa
SIA – Iloiloga o A’afiaga Tau le Va o
Tagata
SIDSTEC – Galuega So’ofa’atasi Tau
Tomai Fa’apitoa a
Atunu’u Laiti Tau Atiae
78
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
GOS – Malo o Samoa
H.E – Lana Afioga Mamalu
HRC – Tagata e Fa’afoeina Alaoa Tau
Tagata Faigaluega
IFAD – Fesoasoani Fa’ava-o-malo mo
Atinae Tau Fa’atoaga
ILO – Fa’alapotopotoga Fa’ava-oMalo o Leipa
IOT – Fa’alapotopotoga o Tekonolosi
IP – Meatotino Tau le Tomai
IT – Fa’amatalaga Fa’atekonolosi
ITC – Ofisa Tutotonu Fa’avaomalo o
tulaga tau Fefa’atauaiga
ITEC – Galuega Fesoasoani a Initia
Tau Tomai Fa’apitoa ma
Tamaoaiga
ITTC – Vaega mo Aoaoga ma
Fesoasoani e ala i Tomai i lalo o le
WTO
JICA – Ofisa So’oupu o Iapani mo
Galuega Fesoasoani
JOCV – Ofisa o Iapani mo Fesoasoani
So’ofa’atasi ma Atunu’u i
Fafo
JTWG – Komiti soo fa’atasi o
Galuega Fa’atino ( i lalo o le EPA
SIFA – Pulega o Tupe Fa’ava-o-Malo
a Samoa
SIS – Atumotu Laiti
SNES – Faiga Fa’ata’atitia o Oloa
Auina i Fafo a Samoa
SPARTECA – Maliega o Fefa’atauaiga
ma Tamaoaiga Fa’aitulagi
a le Pasefika i Saute
SPBEA – Ofisa Tutotonu o le Komiti
Fa’atino a le Pasefika mo
Iloiloga Tau Aoaoga
SPC – Ofisa Tutotonu o Tagata
Pasefika
SPREP – Poloakalame o Siosiomaga
Faaitulagi o le Pasefika i
Saute
SQA - Pulega o Tusi Pasi Taualoa a
Samoa
SSS – Polokalame o Sikolasipi a le
Malo o Samoa
STBD – Vaega o Aoaoga
Fa’asikolasipi i – Atunu’u i Fafo
STSC – Komiti o Aoaoga mo Tagata
Faigaluega ma Sikolasipi
STTA – Fa’ailoga taualoa o Aoaoga
Fa’avaitaimi
SWP – Polokalame o Galuega
Fa’avaitaimi
TBT – Aiaiga e Noatia ai tulaga tau
Fefa’atauaiga
TCDC – Galulue So’ofa’atasiTau
Tomai Fa’apitoa mo Atunu’u
Tau Atiae
TCM – Oloa Gaosi a Pisinisi Tau
Fefa’atauaiga
TD- Vaega o Fefa’atauaiga
TECA – Maliega o Galuega
So’ofa’atasi Tau
Fefa’atauaiga ma
Tamaoaiga
TIEAS – Maliega o le Fefa’asoa’aiga o
– Fa’amatalaga Tau Lafoga
TIS – Fefa’atauaiga i AuaunagaTMNP
– Fesi’itai le Tumau o Tagata
Moni
UK – Malo o Peretania Tele
UN – Malo Aufaatasi
UNCTAD – Fono Aloaia a Malo
Fa’atasi i Fefa’atauaiga
ma Atinae
UNDP – Polokalame Tau Atinae a
Malo Aufaatasi
UNDRO – Tagata Faafoe o
Fesoasoani a Malo
Aufaatasi mo Faalavelave
Tutupu Faafuasei
UNESCO – Faalapotopotoga a Malo
Aufaatasi mo Aoga
Faasaienisi ma Aganuu
UNFPA – Faaputugatupe a Malo
Aufaatasi mo le Faitau
Aofai o Tagata
UNGA – Fono Aoao a Malo Aufaatasi
79
MFAT LIPOTI FAALETAUSAGA 2011/2012
UNIDO – Faalapotopotoga o Atinae
Tau Alamanuia a Malo
Aufaatasi
UNOPS – Ofisa a Malo ‘Aufa’atasi
mo Auaunaga o Poloketi
USA – Setete Soofaatasi o Amerika
WHO – Faalapotopotoga o Soifua
Maloloina a le Lalolagi
WIPO – Faalapotopotoga a le
Lalolagi i Mea totino tau le Mafaufau
WTO – Faalapotopotoga o
Fefaatauaiga a le Lalolagi

Documenti analoghi

Tulaga 44 fanau Pasefika faatulagaga OECD

Tulaga 44 fanau Pasefika faatulagaga OECD I se feiloa’iga a se sui o le Education Gazette, Shane Gummings, ma le pulea’oga o Murray Burton na ia faasoa mai ai ni mea taua mai lona potomasani i lenei malaia na tupu, ua lima nei tausaga talu...

Dettagli

FUAFUAGA `AUTASI IULAI 2012 – IUNI 2015

FUAFUAGA `AUTASI IULAI 2012 – IUNI 2015 O le Fuafuaga ‘Autasi mai le masina o Iulai 2012 se’ia o’o i le masina o Iuni 2015 a le Matāgaluega o Ā’oga, Ta’aloga ma Aganu’u, olo’o limata’ita’ina lona tapenaina ma le tu’ufa’atasia i taunu’uga...

Dettagli

Toe tu mai le oti— toe fo`i i le a`oga Maualuga mana`oga

Toe tu mai le oti— toe fo`i i le a`oga Maualuga mana`oga e, ia e alofa mai ia te a’u le tagata agasala.” O le mau a le poto o Solomona, O le tali filemu e liliueseina ai le ita. O ata ia o foliga vaaia o le tagata to’ilalo ua ia lagona, o ia lava o le ta...

Dettagli

international companies amendment bill 2015 tulafono tau faaofi o

international companies amendment bill 2015 tulafono tau faaofi o Peer Review Report under the Organisation for Economic Co-operation (OECD) and Development Global Forums peer review mechanism that took place in September 2012 and during Samoa’s Phase 2 Peer Revi...

Dettagli

laisene ave ta`avale ab 60: o fesili masani

laisene ave ta`avale ab 60: o fesili masani I luma o le laisene AB 60 o lo’o lomia ai, “FEDERAL LIMITS APPLY” I luga o le itu taumatau I le itutasi o lo’o iai le Vaega o lau ave ta’avale (Class). O lo’o lanu tasi upu uma I luma o le Laisene....

Dettagli

Notice to the Public Boil Water Notice lifted for parts of Tutuila

Notice to the Public Boil Water Notice lifted for parts of Tutuila O lo’o galulue so’otau’au pea le ASPA ma le Ofisa mo le Puipuiga o le Si’osi’omaga (AS‐EPA)  ina ia mafai ona ave ese isi alaalafaga i lenei itu o le motu, mai le fa’apupunaina o le suavai.  Ua  ia...

Dettagli

Faaiuga su`ega sikolasipi 2012

Faaiuga su`ega sikolasipi 2012 Saunoa mai se tina e faapea, “Talu ina ulufale la’u tamaitiiti i le polokalame a Joe, ua le toe tafaovale. Ua to’aga e fai ana mea’aoga. Ua fiafia e alu i le a’oga. Fai mai fo’i e fia avea o ia ma ...

Dettagli