gonnacodina informat n 1
Transcript
gonnacodina informat n 1
Notitziàriu de Gonnacodina Su comunu de Gonnacodina informat Numero 1 04/08/2014 Afestendi s’òmini prus bèciu de Gonnacodina Tziu Balloi Zedda Sommario Cara a cara cun tziu Balloi 1 Tziu Balloi chini est? 2/3 Oràrius de is ufìtzius comunalis po s’istadiali 3 Sardìnnia “Guinness World Record” 4 Is pipieddus ddu iscìnt 4 Contus, Cantus e dìcius de Gonnacodina 5 Ufìtziu de sa Lìngua Sarda 6 Su 4 de austu, po is codinesus at a essi festa manna!!! Difatis sa populatzioni at a afestai su primu òmini "centenàriu" de sa bidda. Ma cust'òmini chini est? Ddi nant Zedda Salvatore, mancai ddu tzerrint "Balloi", est nàsciu su 4 de Austu de su 1914, fintzas a pagu tempus fait biviat me in domu sua a Gonnacodina immoi est in dd'una "domu de pausu" a Baressa. Is bècius funt sa memòria nosta, funt unu libru de arregordus. Chena issus non nc'iat a essi ni passau ni istòria. Issus ant iscritu s'istòria de sa bidda. Comenti immoi ddus seus fadendi nosu e totu. Cussu chi boleus fai nosu oi e afestai Tziu Balloi ma non feti, boleus poni a disponimentu de Gonnacodina is arregordus de cust’òmini, de custu traballadori mannu. nalistas e cun dd’unu arregistradori e una videocàmera, fiant andaus a interbistai totu in bècius de sa bidda. Me in is arrigas chi eis a ligi, s’eus a fai torrai a bivi, cun is contus de tziu Balloi, sa Gonnacodina de is tempus antigus e eus a fai unu tributu a un’òmini mannu, motivu de orgòlliu po totu nosu. Duus annus fait, cun s’agiudu de s’isportellu Linguìsticu Comunali, iaus fatu una circa asuba de is arregordus de s’antigòriu e iaus intervistau Salvatore Zedda puru. A fai totu custu iant agiudau puru is piciocheddus de Gonnacodina, chi si fiant trasformaus in gior- Tziu Balloi chini est? I: A fostei ita ddi piticu andà a pasci is nant? bois, a marrai, candu tenia seti/otu annus S.Z.: a mei mi nant Sal- apu fatu sa tertza, insavatore Zedda detto Bal- ras andà a marrai, a loi, seu nàsciu su 4 de ghetai faa a ghetai cìxiaustu de su 1914, fra ri. Candu andà a iscola unu mesi fatzu noranto- e fadia sa de tres classis, t’annus candu ndi bessia… fia giai cun sa marra a codI: Candu fiat giòvunu du..a marrai! Insaras in ita traballu fadiat? su tempus de messai cun S.Z.: de piciocheddu sa fraci a messai a ma- nu fut! Dopu messau sa màniga de trigu si portàt a s’argiola e poi si trebiàt cun is bois o cun is cuaddus. Tziu Balloi si contàt puru de is tempus de gherra, comenti si biviat. I: fostei andau a cumbati in gherra est? PAGINA 2 S.Z.: no a cumbati in gherra no, peroba fiaus in Sardìnnia, fiaus istètius richiamaus, fiat zona de gherra innoi puru. Infatti funt benius e nd'ant sciusciau totu su casteddu. Deu fia a Quartu candu fiant benius is aèreus a bombardai, fiaus in dd'unu sartu acanta de Quartu, fiaus me innia e nosu intendeiaus totu is bombardamentus, candu beniant a su noti a intru de sa postatzioni, is sus ispostamentus de s'ària de is bombas chi-si ghetànt in Casteddu, si spostàt po finsas su prantalloni a intru de sa postatzioni po is bombas. Ghetànt po fintzas is bengalas de s'aèreu a de noti, fadiant una luxi chi parriat su soli, ddu fadiant po bì mellus sa citadi a de noti, po bombardai mellus e ndi sciusciai totu, e po bì aundi nci fiat prus populatzioni e bocì prus genti. Cussus chi fiant in Casteddu iant isciollau innoi in custas biddixeddas, nci ndi fiant innoi puru in Gonnacodina de isciollaus. In tempus antigus non si papàt comenti si papat oi in dii. Circas medas asuba de sa "longevità" si contant ca is aiaius nostus bivint prus a longu poita papant beni. Tziu Balloi si contat comenti papàt....incapas eus a iscoberri su segretu po bivi po tempus meda e diventai unu centenàriu. I: In tempus antigus comenti papaiais? S.Z.: in cussus tempus si fadiat cìxiri, teniaus puddas, ddas bociaiaus po ddas papai su domìnigu, ddas fadiaus a brodu, a petza, teneiaus procus puru e inghitzaiaus a ddus bocì me in is mesis de sant'andria/cabudanni e si fadiat su sartitzu. I: Su sartitzu comenti si fadiat? S.Z.: Su procu apustis de essi istètiu macellau, s'abruschiat, s'abruxiat cun su fenu de su trigu, poi si pulliat, si sciacuàt, andàt smatzau; apustis si sperràt in duas perras e si bogàt su lardu e su prupa. Sa prupa si fadiat a incorrededdus piticheddeddus, si ghetàt in dd'unu pianu e si cundiat cun pìbiri e S U C O MU N U D E G O N NA C O D I N A I NF O R MA T mata de faua; si lassàt po tres dis, ònnia dii si depiat girai sa petza. Dopu tres dis si pigànt is budellus de su porcu e ddi ghetaiant sa petza ingunis, s'apicàt in dd'una canna in artu po sciutai e abarràt ingunis fintzas a candu non si fiat sicau. Insaras si papàt, si papàt cotu arrostiu cun su schidoni, a bortas cruu puru segau a fitixeddas finis, s'ingolliat in su sartu po murzai. A murzai fiat a mengianu, poi nci fiat a prandi e a merì si naràt a merendai. NU ME R O 1 in sa crobi, apustis nci fiant duus sedatzus unu finu e unu prus grussu, sa fèmina giràt su sedatzu grussu, abarràt in susu su pòddiri mannu, custu ddu donànt a su bestiàmini, a is puddas a su porcu. Cun cussu prus fini abarràt in su canisteddu sa farra. Su podireddu prus fini ddu usant po fai pani a su pròpriu, fadiant su pani scuru, su pani russu. Poi abarràt su sceti po fai su pani e sa sìmbula po fai su cocoi. Sa sìmbula si cuergiat a manu e poi si-ndi pesat a panis. Is fèminas si-ndi pesànt a mesunoti mesunotis e mesu po fai su pani, Is ndi pesànt callentànt s’àcua e I: comenti si fadiat su paa mesunoti poi poniant sa ni? civedda, ddu cumesunotis e mossànt, a ddu S.Z.: su pani si fadiat…nci mesu po fai su cumossai boliat fut su trigu si moliat su trigu nai a ddi poni su in sa mola, totu teneaus una pani Sali e s’àcua. Inmola cun su burrinheddu. saras si fadiat sa Nci fut unu lacu mannu e pasta e si portàt a sa mesa manna asuba de cussu nci fut una pedra cun dd’unu risaltu mannu aundi apogiàt sa pedra, su corru de sa mola abarràt firmu me Comenti a nosu e totu Tziu Balloi in cussas isporgèntzias chi tea pipieddu piticadeddu giocàt, ma niat su lacu, asuba de ingunis ddu fadiat comenti a immoi? ddui fiat sa mola e sa mola portàt un incorradeddu de linna chi apogiàt, a parti e a atra, I: ita giogus fadaiais? portat duas cosas rialtzadas e ingunis un incorradeddu de S.Z.: nosu piciocheddus mascus linna fatu cun isporgèntzias candu andaiaus a pasci is bois diaici. Unu andàt a su tesinant fadaiaus unu giogu, portaiaus un de s’asinellu chi giràt, portat arroghededdu de cosa diaici e si una specie de soghixedda de ponaiaus unu a custa parti e unu a linna e cuddu giràt.Su burricust’àtera parti e portaiaus unu cheddu comenti giràt moviat sa fusti diaici (fait cinnus cun sa mamola posta asuba de cussa pernu po fai bii comenti fiat mannu), da chi abarràt firma asuta. A ddui fiat una foradedda innoi e susu de ingunis ddui fiat su una inguddai, si poniat unu fusti maiolu, su maiolu nci fiat de in dd’una foradedda e in s’àtera taula e de giuncu. Ddui fiat o puru, unu depiat tirai su fusti e una canna o un incorradeddu ddu depiat intinnai po ddu sebiai de linna apicau in susu e agansu prus atesu. Ndi ddui fiant àteciàt a su maiolu aundi poniant rus, duus a fiancu, deu cun su fusti su trigu. Cussu chi fiat asuba de e s’àteru a s’àtera parti e poi cuddu su lacu de sa mola abarràt firtiràt su fustixeddu deu curmu, s’atru cun cussus duus ria da custa parti a custa bucus chi portàt aundi s’acaparti e cuddu de ingunis a piant a sa sedda de s’asinellu custa parti e depaiaus congiràt, e de su maiolu nci calat tai po cantu c’arrenesu trigu a pagu a pagu a inxiaiaus poi tocàt a boddì su tru de ingunis e cuddu ddu fustixeddu e a ddu torrai a macinat. Sa farra andàt a tirai a s’àtra parti, ddu intru de su lacu mannu. Acadepiat intinnai e sebiai bau custu, sa farra si ghetàt NU ME R O 1 S U C O MU N U D E G O N NA C O D I N A I NF O R MA T atesu e si torràt a contai. Binciat chini fadiat prus puntègiu. Àtrus giogus fut a giogai a butonis cussus chi portant is giacas bècias. Si giocat a dinai puru, is cincu centèsimus a ràmini matucus, is dexi centèsimus e is binti centèsimus e si giocàt a dinai. Si poniat una perdixedda innoi e una ingudani e si tiràt su dinai, cussu chi ddi bessiat sa monetina prus acanta de sa perda fiat su primu e cussu chi fiat ùrtimu, su prus atesu, ndi boddiat is monetas, ddas pesàt in artu e si naràt a cruxi o a crastus; aundi fiat raffigurada sa conca de su rei cussu fiat cruxis, s’àtra parti fiat crastus. Chi indovinàt sa parti chi abarràt in susu cussu binciat. Chi fiant cincu monetas a pesai e ndi bessiant tres de cussu ch’iaus nau tres ndi pigaiaus tres, chi ndi bessiant duus duus ndi pigaiaus e is atras ddas torrànt a pesai e pediat s’àteru ca fiat segundu e cussu ch’indovinàt si pigat chi no indovinàt nudda non si pigat nudda Immoi seus abituaus a chistionai de s’èuru, ma Tziu Balloi si contat de unu tempu aundi nci fiat sa lira e de cantu custa balliat PAGINA 3 I: Is domus comenti fiant fatas? Piciocheddus gioghnedi comenti in antighidadi I: Fostei is liras ddas connotas? S.Z.: ddas apu connotas in paperi e in moneta puru, apu connotu due cinque dieci lire in carta, candu fia pitiadeddu cun cincu francus podiast comprai duus chillus de petza puru, poi totu est aumentaun on nci ndi fiat, s’àcua si poniat a callentai. Luxi non nci ndi fiat, nci fiat luxi de candela de ollu, de petròlliu o sa stiàrica. Is domus puru non fiant comenti a oi S.Z.: su bànniu in dd’unu angulleddu in foras de domu, si sciacuaiaus cun scivadeddas de àcua, andaiaus a sa funtana a pigai s’àcua poita in domu non nci ndi fiat, s’àcua si poniat a callentai. Luxi non nci ndi fiat, nci fiat luxi de candela de ollu, de petròlliu o sa stiàrica. Sa candela de petròlliu s’alluiat cun su petròlliu a intru e su losìngiu a foras; portàt a foras su becùciu, sa candela s’alluiat e fadiat pampa. O puru nci fiant a ollu, fiant de ferru cuadradas, portànt is tres po poni su losìngiu e cussu cun s’ollu a intru e su losìngiu si poniat in dd’unu angulleddu s’alluiat e fadiat luxi. O puru sa stiàrica ca si portat cun su porta stiàrica, si usat po andai a si corcai, po luxi po fai su pani a su noti, ddas bendiant me in is butegas. Custu est totu cussu chi tziu Balloi s’at contau, contus de una vida passada, de una vida chi po nosu immoi parrit unu bisu isceti. Depeus allogai is arregordus de is aiaius nostus e ndi fai prenda manna! A cent’annus e prus cun salludi Tziu Balloi!!! Oràrius de is ufìtzius comunalis po s’istadiali Po s’istadiali is ufìtzius de su comunu ant a sighiri custus oràrius: Ufìtziu demogràficu: de su lunis a su cenàbura de is 11 a is 13. mèrcuris de is 16.30 a is 18 Uf’tzis Servìtzius Sotzialis: lunis, martis, mèrcuris, cenàbura de is 11 a is 13 Uf’ìtziu Protocollu, Tributus, Biblioteca: de su lunis a su cenàbura de is 11 a is 13, mercuris de is 16.30 a is 18 Uf’tziu Tènnicu: de su lunis a su cenàbura de is 11 a is 13, mercuris de is 16.30 a is 18 Ufìtziu Ragioneria: lunis, martis, mèrcuris, cenàbura de is 11 a is 13 Si racumandat a is utentis de rispetai is oràrius. Si torraus gràtzias meda PAGINA 4 S U C O MU N U D E G O N NA C O D I N A I NF O R MA T NU ME R O 1 Sardìnnia “Guinness World Record” Sa Sardìnnia, ìsula antiga, immoi connota de totu comenti a s’ìsula de is centenàrius. S’universidadi de is istùdius de Tàtari at fatu una circa a pitzus de custu argumentu, e ndi funt bessidas a pillu cosas meda. Luca Diana, circadori a capu de su progetu AKEA (A Kent’Annos) si contat ca in Sardìnnia nci funt 370 centenàrius e prus de 700 cun prus de 90 annus. 22 ònnia centumila abitantis, su dòpiu de sa mèdia mondiali e su triplu de sa mèdia ocidentali. Ma comenti mai diaci tantis centènarius in Sardìnnia nci funt? Sa circa narat ca est diaici po mori de fatoris genèticus, po su clima, po su modu de papai e po su tanti de binu chi si bufat (prus de su dòpiu de cussu chi si bufant is italianus). Sempri segundu sa circa nd’est bessiu a pillu ca su binu sardu tenit prus sustàntzias “antiossidanti” e in su casu si agatant bacillus ca funt resistentis meda a su ph e tenit un’atividadi probiòtica manna. Custu s’acàpiat a su fatu ca su 93% de is òminis asuba de is norant’annus bufant binu e su 92% de is fèminas papant casu…est unu casu o at a essi custu su segretu de sa longevidadi? S’òmini prus bèciu de su mundu (arreconnotu de su guinness de is primaus in su 2001) est Antonio Todde,ca totu connosciant comenti a Tziu Antoni; nàsciu in Tiana (NU) su 22 de gennàrgiu de su 1889, mortu una pariga de cidas prima de fai 113 annus. Tziu Antoni contàt ca ddi podiant liai totu, ma una tasa de binu arrùbiu a sa dii no! S’òmini prus bèciu de s’Europa est invècias Giovanni Frau, nàsciu in Orroli (CA) su 29 de cabudanni de su 1890, mortu in su 2002 a 112 annus. Sighendi in sa circa s’est evidentziau ca nci funt logus precisus aundi is òminis bivint prus a longu, ddis nant “zone Blu”. Custus logus s’agatant in Ogliastra. Pagus tempus fait, a Perdasdefogu, ant premiau sa famìllia prus longeva de su mundu: sa famìllia Melis ca in 9 faint 809 annus! Sas prus bècia, tenit 104 annu, sa prus giòvuna 76 annus. Oi nosu afestaus is cent’annus de tziu Balloi…e un’augùriu si ddu boleus fai: a si bì cun salludi sa dì chi dd’ant a donai su prèmiu po essi s’òmini prus bèciu de su mundu!!! IS PIPIEDDUS DDU ISCìNT Fueddus e mùsica asuta de is isteddas S’Amministratzioni Comunali, si bolit cumbidai a un atòbiu de importu mannu. Cenàbura 1 de austu a is 21, in su parcu de Santu Danieli, Lorenzo Braina at a presentai “Is pipieddus ddu iscìnt, fueddus e mùsica asuta is isteddas”. At a essi acumpangiau de sa mùsica de Donato Cancedda Lompei in medas!! NU ME R O 1 S U C O MU N U D E G O N NA C O D I N A I NF O R MA T PAGINA 5 Contus, cantus e dicius de Gonnacodina Sa giovunesa nosta Custu at a essi su primu de is nùmerus de su giornaleddu de informatzionis de Gonnacodina, in dònnia nùmeru eis a agatai custa rùbrica chi s’at a portai a sa memòria sa Gonnacodina de is tempus antigus. Dd’eus a fai torrendusì a bitì is contus de forredda, mutetus, e is giogus ca fadiant is aiaus nostus. Custu dd’eus a podi fai gràtzias a is intervistas fatas de is piciocheddus de Gonnacodina duus annus fait, e gràtzias a su libru de Italo Cuccu “Gonnoscodina” de su 2004. Sposu e sposa Sa musca macedda In su sartu de bidda nosta, a Gonnacodina, ddui est unu logu chi ddi narant sposu e sposa. Su nòmini, narant, ndi siat beniu de unu fatu sucèdiu diaderus. Contant ca nci fiant duus sposus, issa fiat de Masuddas e issu de Gonnacodina. apustis de s’essi coiaus si ndi fiant andendi faci a Masuddas. Candu arribant acanta a Trèmini intendint is campanas de Masuddas sonai, e sa sposa ddi domandat: “ custu sonu ita est?” e cussu: “ funt is campans de masuddas sonendi!”; sa sposa ddi arrespundit: “ chi custu est su sonu de is campanas de Masuddas, is pitious de is crabas de babbu miu ballint prus de custu!”. E s’istòria contat ca de cussu momentu sposu e sposa e totu sa cambarada siant abarraus amramuraus ingunis. Is mannus nostus narant, ca in tempus antigu in Gonnacodina, bessiat sa musca macedda. Dd’iant inserrada a intru de unu cascioni e interrada asuta meda meda a su caròngiu de Concu Sanna, acanta dd’iant postu un’atru cascioni prenu de oreria.. Cabisceta, cabisceta, Mamma tua est a sa festa Custu contu atzitzàt su disìgiu de genti meda. Po agatai su cascioni de oreria (cussu chi sa genti circàt fut cussu!) podiat capitai de agatai su cascioni prenu de musca macedda. Mancai sa genti dd’apat circau po tempus meda, nisciunu fintzas a immoi at aciapau ne su tesoru ne sa musca macedda, cuadas ancora asuta de su caròngiu de Concu Sanna Babbu tuu est traballai Cabisceta torradinci andai _______________________ Pilloneddu crispu crispu, Ita potas in su pitzu? Ollu santu batiau, Gesu Cristu nomenau, Nomenau in sa novena Ave Maria, gratzia prena. De su libru de Italo Cuccu “Gonnoscodina” territorio storia abitanti tradizioni popolari, grafica del parteolla PAGINA 6 S U C O MU N U D E G O N NA C O D I N A I NF O R MA T NU ME R O 1 SARDU EST BELLU…. ….SARDU EST ROCK!! Custu giornaleddu informativu esto contivigiau de su Comunu de Gonnacodina in paris a s’ufìtziu de sa lìngua sarda. Chi boleis publicai calincuna cosa o fintzas po dudas o preguntas, telefonai puru a su nùmeru 078392000 E preguntai puru de s’operadora po sa lìngua Sarda. Arregordaisì ca s’operadora est presenti in su comunu su lunis a mengianu de is 11 a is 14 e su mercuris a merì de is 15 a is 18. Ufìtziu de sa lìngua sarda In su comunu nostu at torrau a aberri s’ufìtziu de sa lìngua sarda Cuntzitadinus Garbosus, in su Comunu nostu at torrau a aberri s’Ufìtziu de sa Lìngua Sarda aparitzau cunforma a is artìculus 9 e 15 de sa Lei 482/1999 ‘Normas in matèria de amparu de is minorias linguìsticas istòricas’ – annada de finantziamentu 2010. S’isportellu si presentat comenti a unu servìtziu subra-comunali paris cun is Comunus de Mragaxori, Curcuris, Siris, Pompu, Sìmaba e Masuddas, e est de agiudu po totu is tzitadinus chi bolint impreai su sardu (in s’oralidadi e/o in s’iscritura) me in is raportus cun s’Amministratzioni Pùblica e fintzas po is amministradoris e po su personali dipendenti chi depint arrespundi a cussus tzitadinus. S’operadori est presenti ònnia lunis a mangianu, de is 11.00 a is 14.00, e mercuris a meri de is 15.00 a is 18.00 in sa domu comunali, est a disponimentu po: informatzionis, profundamentus, dudas, crosidadis, bibliografia, sitografia in contu de sa lìngua sarda; consulèntzias giurìdicas, terminològicas e tradutolòcicas e po consillus chi pertocant is arrègulas de iscritura de su sardu. Operadora: Genita Grussu – Asòtziu Culturali “Sa Bertula Antiga” de Biddaramosa