La Quotidiana, 2.8.2011

6
SURSELVA
MARDI, ILS 2 D’AVUST 2011
Stalla semida en sala d’art
Ils 5 d’uost ha liug l’avertura dalla Stalla Libra a Sedrun
silla planira dalla Greina e ch’el expona
puspei naven dils 3 da settember ella gallaria dil marcau a Cuera. Ella Stalla Libra
expona el ensemen cun Andrin Willi
ch’ei schefredactur da «Marmite» (ina revista davart la cultura da magliar e beiber). Els installeschan ina carta da menu
che vala sco emprem capetel da lur
«praula dil latg». Ina praula che duei denter auter far attent alla valur dils products
dall’agricultura.
L’artista Lydia Wilhelm ei oriunda da
Mustér e viva oz a Winterthur. Las sfidas
dil spazi fascineschan ella e cun talas s’occupa ella era a Sedrun. Ella structura veseivla dalla construcziun dalla stalla ha
ella integrau sia construcziun da trianghels da lenn, sugas da metall e cavrets
da cabel. Figuras geometricas ch’ella ha
creau pér el liug, creond novs spazis ella
Stalla Libra.
DA SUSI ROTHMUND / ANR
■ Negina grascha, buc in fein e
strusch in puorl – suenter biars dis da
lavur ei la stalla alla Via Alpsu a Sedrun libra. Libra, perquei ch’ella dat
buca pli suttetg ni alla muaglia ni al
fein – libra, perquei ch’ella dat spazi a
giuvens artists ed a lur ovras capriziusas. Venderdis, ils 5 d’uost, a partir dallas 18.00 ha liug l’avertura. Enstagl dil
fein e dallas vaccas han otg enconuschents artists grischuns – quasi tuts digl
intschess romontsch – installau lur ovras
d’art modern ella Stalla Libra. Lydia Wilhelm, Gariela Gerber e Lukas Bardill,
Mirko Baselgia ed Andrin Willi, Evelina
Cajacob, Flurina Badel e Jürg Gautschi
ein ils emprems artists che san exponer
en quei liug. Lur ovras – ch’els han per
gronda part creau aposta per quei local
d’exposiziun nunusitau – vegnan a divertir ed inspirar il publicum tochen il
fevrer 2012 per allura dar liber la stalla
ad auters artists e lur ideas.
Mund cultural progressiv
Numerusas stallas en Surselva han piars
lur funcziun. Sco baghetgs d’agricultura
ein ellas danvonz e van en decadenza.
Cun lur project da museum «Stalla Libra» vulan ils iniziants Arthur Loretz, Angela Hendry e Fabio Hendry dar ina nova
funcziun alla stalla nunutilisada alla Via
Alpsu a Sedrun – ella duei esser in spazi
da cultura. Fried da lenn e da fein, aria
da cuolm e radis sulegl che penetreschan – ed amiez quei ambient nostalgic
scuntra il visitader ovras modernas da
giuvens artists. Essend la fassada dalla
stalla strusch midada – sulet las lettras alvas tradeschan il niev intent – resta il maletg caracteristic dil vitg da Sedrun. Exteriurmein genuin e tradiziunal, sesarva
egl interiur in mund cultural progressiv.
Tenor Arthur Loretz, duei la Stalla Libra
porscher duront dus tochen treis onns
ina plattafuorma ad artists contempo-
Ils iniziants dalla Stalla Libra a Sedrun, Arthur Loretz e Fabio Hendry.
rans. All’avertura dalla Stalla Libra e vernissascha dils 5 d’uost, a partir dallas
18.00, envidan ils iniziants tuts interessai. L’avertura vegn embellida dils musicists Pascal Gamboni e Severin Brugger.
Aviert da di e notg
Pils giuvens artists ei quei project ina
plattafuorma extraordinaria ch’ei dat buca mintga di, ina pusseivladad d’activar
lur potenzial innovativ. Il di ei la porta
clavau aviarta dallas 10.00–18.00 e la sera san ils visitaders retrer la clav en entginas ustrias vischinontas, lentrada ei libra. Ils artists exponan gratuit e vegnan
sulettamein indemnisai per lur spesas.
Els astgan secapescha vender lur ovras e
perquei sa ei dar midadas d’artists ed installaziuns. «La stalla duei daventar ina
plattafuorma per art modern sco ei ha
aunc buc ella regiun», di Arthur Loretz.
Ils organisaturs prevesan era da realisar
ina certa cumbinaziun dil museum d’art
modern cul museum La Truaisch che sesanfla ella vischinonza. Da temps en
temps vulan ils iniziants organisar events
e happenings. Ils 10 da settember per
exempel, prelegia igl autur Arno Camenisch ord siu niev cudisch. El vegn accumpignaus cun musica da Pascal Gamboni.
Ediziun numra 1
Ils emprems artists che san exponer ella
Stalla Libra ein Grischuns; Flurina Badel, oriunda dall’Engiadina Bassa ha installau sia lavur «kind of» – ina poppa da
fein che schai en in pursepen. Ella porta
ina cruna da flurs e tegn en bratsch quater poppetas da teila cun membra plein
nodas e cavels starschli. Ensemen cun
Jürg Gautschi ch’ei carschius si a Trun,
ha ella installau ina secunda ovra «my
beetroot story» (mia historia da randas).
L’installaziun da video muossa ina sort
mulin da glatscher ord teila che laguotta
MAD
plaun e senza cal ina dunna en in liquid
tgietschen, tochen ch’ella sfundra e cumpara danovamein.
L’artista Evelina Cajacob ei naschida
a Sumvitg. A Sedrun pren ella per
mauns sia secunda installaziun da video
cul tetel «il paun da mintgadi». La bratscha da dunnas che truschan pasta
vegn projectada en in begl da lenn. La
lavur stunclentusa che vegn mussada repetidamein ell’atmosfera originala dalla
stalla, pren aschia negina fin. «Quella
lavur ei per mei in cert simbol dalla regurdientscha vid mias antenatas ni era
la tscherca da mias ragischs», descriva
Evelina Cajacob sia lavur «il paun da
mintgadi».
Mirko Baselgia ei oriunds da Lantsch,
oz viva e lavura igl artist a Turitg e
Lantsch. Cun sias ovras provochescha el
fermas reacziuns. Ina da sias empremas
installaziuns fuva la barca surcarschida
cun mescal ch’el haveva plazzau il 2004
Gia s’occupai da stallas
Ils artists Gabriela Gerber, naschida a
Schiers e Lukas Bardill da Cuera, lavuran
ensemen dapi igl onn 1997. Omisdus
han studegiau art a Turitg – oz vivan e lavuran els a Turitg ed a Maiavilla. Gia pli
baul ein els s’occupai da stallas che han
piars lur diever e van plaunet en decadenza. Aschia han els fotografau per
«Tenner Ställe» la fatschada davos da 26
clavaus ella glisch matutina. Cul mied
d’installaziun da glisch («Avenue» schaner 2011) han els dau a dudisch remisas
ella Purtenza ina nova tarlischur. Ella
Stalla Libra lain els galoppar ina nuorsa
sin in batlini da fein. Cheutras tschentan
els danovamein la damonda davart il
senn da cuors che serepetan adina
puspei. Ina damonda da senn ch’ei era
d’anflar el cudisch «Giacumbert Nau» da
Leo Tuor, ch’ei denton era bein enconuschenta ord igl agen mintgadi.
Ulteriuras informaziuns: www.stalla-libra.ch,
www.bardillgerber.ch, www.evelinacajacob.ch,
www.farfarprojekt.ch, www.lydiawilhelm.ch e
www.baselgia.com.
Chispàcius envida da star da cumpignia
Per Annamaria Pfister ei l’ustria da curtgin ina nova sfida
Annamaria Pfister (amiez) cun
hosps ella
nov’ustria da
curtgin «Chispàcius» a Schlans.
DA SUSI ROTHMUND / ANR
■ Avon 20 onns ein Annamaria Pfister, siu um Clemens ed ils treis affons – ch’ein ussa sgulai ora – secasai a Schlans. L’idea d‘ endrizzar
in’ustria el curtgin dalla casa Chispà
ei stada spontana: «Jeu level far zatgei niev, duvravel ina nova sfida», di
l’ustiera che gauda il contact cun jasters ed indigens. En in vitg senz’ustria
maunca in liug da s’entupar spontan ed
a Schlans dev’ei gia dapi enzacons onns
buca pli ustria. Suenter la bova ei
l’ustria Alpina, che sesanflava gest visavi
la casa Chispà, stada aviarta in temps.
Pli tard ha Annamaria Pfister empruau
d’activar la Sentupada ella casa pervenda – mo cun pign success. Strusch in
hosp havevi gust dad ir sut baselgia a
beiber in sitg, aschia ch’ella hagi schau
star quei project. «En mia nov’ustria da
curtgin sesan ils hosps pli bugen, igl ei
sper via, ils passants fan bugen in paus
e la sera suenter la lavur vegnan ils indigens», di Annamaria Pfister ed ei cuntenza cun l’entschatta – malgrad ch’igl
ei stau savens mal’aura.
Ei vala in’emprova
Empriu ha Annamaria Pfister da droghista e suenter haver luvrau enzacons
onns sin quei mistregn eis ella maridada,
daventada mumma da treis affons e dunna da casa. Cul temps ha ella fatg da siu
grond hobi – il leger – in mistregn, ei daventada bibliotecara e lavura dapi 15
FOTOS: S. ROTHMUND
Quei schani da
fier ei il ‘mascot’ «Chispàcius» – ina
creaziun da
Clemens Pfister.
onns en la biblioteca a Trun. Sia simpatia
per la giuventetgna ei stada d’engrau en
siu post sco secretaria el post da lavur da
giuventetgna Cadi. Ina plazza parziala
ch’ella ha dau giu la primavera vargada.
Avon enzacons meins han Annamaria e
Clemens Pfister priu si Daya – in Golden
Retriever – e la dunna da 51 onns ha
scuvretg il plascher da spassegiar gia
beinmarvegl. «Senza tgaun fagess jeu mai
quei», tradescha ella ed aschunta ch’ins
seigi era ligiaus cun in tgaun. Perquei hagi ella tschercau ina nova lavur ch’ella
sappi far a casa. L’idea d’arver ina ustria
da curtgin seigi vegnida spontanamein e
vegnida realisada en cuort temps. Cheu
sappi ella cumbinar ils mistregns, sia
savida da droghista gidi per exempel per
porscher tees specials, sco bibliotecara
sappi ella porscher lectura als hosps che
spetgien silla bubronda ni ina spisa e beinenqualga cussegliar e schizun vender
cudischs cun temas dalla Surselva.
Igl um da fier
Il num Chispàcius para empau curios –
quel ha l’ustria survegniu pervia digl
um fier construius da Clemens Pfister,
quel ha numnadamein era num Chispàcius. «Chispà ei il num da nossa casa», declara l’ustiera. Cu els hagien
cumprau quella schevien ils da Schlans
«la casa dalla Pia» – quei levien ei buca.
Perquei hagien ei tschercau in niev
num. Propi novs seigi el denton buca.
Probablamein sudevi la casa pli baul ina
ga ad in Paul e davon casa devi ei in
chischner – ils da Schlans schevien il
chischner dil Paul. «Quei havein nus
cumbinau ed essan vegni sin Chispà.»
Annamaria Pfister porscha bubrondas ed ina carta cun spisas freidas e sup-
pas. Beinenqualin giavischi menus
caulds mo quei mondi buca pervia
dall’infrastructura. Aviarta ei l’ustria che
ha plaz per 30 persunas adina da bun’aura e quei dallas 9.00 tochen viaden ella
notg, sche l’ustiera ei buca d’entuorn san
ils hosps clamar ella cun scalinar. Ei vegni
magari freid encunter sera e perquei metti ella ussa ina meisa ella bargia da lenna.
«Igl unviern sai jeu aunc nuota co far,»
conceda l’ustiera, mo ses hosps astgan
franc sefidar ch’ella hagi puspei ina idea
spontana per ch’els sappien guder il sulegl silla terrassa a Schlans.
Pretsch Fr. 1.60
15. annada, numer 147
GA 7007 Cuira Mardi, ils 2 d’avust 2011
Casa e stalla en fieu
e flomma a Cumbel
A Cumbel èn ina chasa ed ina
stalla daventadas l’unfrenda da
las flommas.
Chispàcius envida a
star da cumpagnia
3
Annemaria Pfister ha avrì ina
ustaria da curtin en la vischnanca
da Schlans.
6 LA VOUSCH DA SURMEIR
Redacziun: Via comerciala 22, 7007 Cuira, tel. 081 920 07 10, fax 081 920 07 15
Samedrins ed ils prüms avuost
■ (anr/vp) Her es darcho gnieu
festagio scu minch’an «l’anniversari da la Svizra». Ün di important per la naziun ed impustüt
ün di da festa per las Svizras ed ils
Svizzers. In occasiun da la festa
naziunela svizra haun gieu lö marchos, cortegis, concerts ed oter pü
eir i’ls cümuns da l’Engiadina.
Che significha però ils prüms
avuost propcha per la glieud e cu
vain el festagio? Tschinch Same-
drins; Lucija Stanisic, Simona
Mastaglio, Rico Florin, Marco Morellini e Ramiro Menghini haun do
resposta a quista dumanda. Els
haun differentas opiniuns areguard l’importanza dals prüms
avuost. Tuots haun però giodieu
quist di. A Samedan vain il di dals
prüms avuost cumbino cun la
festa da cumün.
➢ PAGINA 9
Vischnànca pintga
cun blera istorigia
DA DARIO DOLF
■ Igl viedi tras igl Schons fa oz
egn stop an egna vischnànca
pintga mo cun blear istorgia.
Las duas baselgias mussan diefferaints tains da Maton ad ear
egn cumponist c’à influenzo a
sustanieu igl noss beal lungatg
sco strusch egn oter a gieu igl
datgea qua, òlt sur igl ragn. Ear
scha la populaziùn e betga ple
miez schi granda sco avànt 150
ons e quella vischnànca ànc gî
betga morta. Blears passen tras
igl Schons sen la A13 sainza dar
egna granda iglieada sen nossa
Val. Mo gest Maton mussa – tgi
ca ignorescha igl Schons, ignorescha igl paradis.
➢ PAGINA 11
«El cor sun jeu in Svizzer»
Il Svizzer digl onn 2010 ed in anteriur plevon polac han fascinau cun lur plaids d’emprem d’uost
pau il Svizzer digl onn 2010,
Rolf Maibach, che ha fatg plaid
a Glion ed il plevon Tomasz
Piotr Drwal che ha teniu il plaid
d’emprem d’uost a Schlans. «En
miu cor sun jeu in Svizzer», ha il
plevon – che viva dapi treis onns
a Trun – ed ei oriunds dalla Pologna declarau. Il miedi d’affons
da Glion ha puntuau ch’el hagi
pliras patrias – patria seigi leu
nua che cars carstgauns seigien.
El ha era intimau da mirar suls
cunfins e parter la ventira – pertgei cun parter sedublieschi
quella. A Rueras han duas famiglias da purs e gidonters organisau il solver da purs e biebein
400 persunas han schau gustar il
solver nutritiv sil bein da Tadeus
Giossi. En l’entira Svizra han
varga 200 000 persunas visiatu
ier in dils brunchs tradiziunals
digl emprem d’uost sin in dils radund 400 beins purils. Liug han
quels giu uonn per 19avla gada.
DA SUSI ROTHMUND / ANR
■ «Dapi 1291 sin il Rütli ein 720
onns vargai – in liung temps.
Tuttina ei la vegliadetgna,
aschibein ella veta dils carstgauns sco era dils stadis negin garant ch’ei detti nuot pli
da renovar e meglierar», ha
Isidor Baumann detg a caschun dil plaid d’emprem
d’uost ch’el ha teniu a Sedrun.
Il cusseglier guvernativ dil cantun Uri ha discurriu dallas sfidas
dalla politica digl intern e dalla
rolla che nus havein ella politica
digl extern e provocau sapientivamein culla damonda tgei che
las quater regiuns ed ils habitonts e politichers entuorn il
Gotthard hagien veramein
muentau ils davos onns. Senza
porscher soluziuns ha el constatau ch’ei seigi evident per el ch’ei
stoppi ussa vegnir priu spert decisiuns. Impurtonta seigi era la
decisiun da principi schebein
Sedrun ed Ursera veglien restar
autonoms, ni sche Sedrun ed
Ursera veglien collaborar culs
jasters ni forsa surschar tut als
jasters. Auters temas han occu-
Sco patriot fa quei schani ina buna pareta ed en enzacons onns fa
el forsa il plaid d’emprem d’uost.
FOTO: S. ROTHMUND
Avertura dalla Stalla Libra
Ina stalla a Sedrun dat spazi per art modern
DA SUSI ROTHMUND / ANR
Ear scha la populaziùn e betga ple miez schi granda sco avànt 150 ons e
FOTO D. DOLF
la vischnànca da Maton ànc gî betga morta.
Dameins rulottas ella Cadi
DA SIMON COLLENBERG / ANR
■ Per biaras famiglias munta
campar libertad. Numnadamein levar baul ni tard, solver
e gentar tenor giavisch e buca
da stuer returnar da fixas uras
anavos el hotel per ir a tscheina ni per turnar la clav dalla
combra. Tgi che va a campar ei
denton era dependents dall’aura.
Pliras famiglias han buca visitau
ils campadis il davos meins
muort las capriolas dall’aura. Il
campadi a Trun ha dumbrau tutServetsch d’abunents e da
distribuziun: tel. 0844 226 226
mail: [email protected]
20031
9 771424 749004
tina bia pernottaziuns sco ils ultims onns. Il campadi Fontanivas a Mustèr vegn buc a contonscher il medem diember da pernottaziuns sco igl onn vargau.
Igl areal da campadi cumpeglia
actualmein mo circa 30 tendas,
plinavon ein soliamein 80 pertschien dils 130 plazs da rulottas
occupai. La directura dil campadi da Fontanivas, Renata Gadola,
spera sin bialaura las proximas
duas jamnas.
■ Ina mischeida da tradiziun ed
innovaziun – quei ei il spazi
d’art – la Stalla Libra amiez Sedrun. Cun lur project innovativ
vulan ils iniziants Arthur Loretz,
Angela Hendry e Fabio Hendry dar
nova veta ed impurtonza alla stalla ed ina pusseivladad d’exponer
als artist. Venderdis, ils 5 d’uost
envidan els all’avertura. Ils emprems artists che san profitar da
quella caschun derivan tuts dil
Grischun e la gronda part digl in-
tschess romontsch. Lydia Wilhelm, Gariela Gerber e Lukas Bardill, Mirko Baselgia ed Andrin
Willi, Evelina Cajacob, Flurina
Badel e Jürg Gautschi han installau
ovras da different gener, extravagantas, interessantas, scurrilas ed
era talas ch’ein vegnidas creadas
pér el liug. Lur art modern san interessai admirar tochen il fevrer
2012 e quei da di e da notg.
Suenter vegn la stalla puspei libra
per auters artists e lur objects.
➢ PAGINA 6
Buna atmsofera tar la gronda parti da goa sot tschiel avert tranter igls
FOTO G. N. STGIER
Mulegns e Rona.
Passa 8000
alla parti da goa
➢ PAGINA 5
*+",')+&
(!%! #$% !$%
Ils 5 d’uost arvan Fabio Hendry ed Arthur Loretz (da sen.) la Stalla Libra a
FOTO: S. ROTHMUND
Sedrun per in e scadin che ha interess digl art modern.
■ (anr/gns) Gio per la 6. geda è
la planeira tranter igls Mulegns
e Rona sa transfurmada an en
areal per igls ameis dalla musica elctronia digl antier mond.
Quatter deis e quatter notgs è nia
salto sot tschiel avert. Igl «Summer Never Ends Festival» an Surses è sto en success ed ò attratg
8500 visitaders. Pi ota tgi la musica era e pi ventirevels tgi igls
fans dalla musica da techno parevan. Sa verifitgia ò igl nov concept da traffic cun aveir angal ple
dus parcadis per igls radond 3000
autos ed angal ena farmada per
igls autos da posta. La pulizeia
cantunala ò confermo tgi tar l’occurrenza an Surses ègl do pacs incaps tgi valan da neir menziunos.
➢ PAGINA 13