La Quotidiana, 2.7.2015

Transcript

La Quotidiana, 2.7.2015
Pretsch Fr. 1.90
19. annada, numer 125
GA
Ovras zuppadas
da Alois Carigiet
Inscunter cun ils
uregliamiurs a Surrein
En in plantiu da la baselgia da
Surrein viva ina colonia da varga
900 uregliamiurs.
7007 Cuira Gievgia, ils 2 da fanadur 2015
2
Avant 60 onns ha il pictur-artist
Alois Carigiet realisà maletgs en la
centrala idraulica a Tinizong.
11
Redacziun: Via Sommerau 32, 7007 Cuira, tel. 081 255 57 10, [email protected]
Swiss Olympic
dischillusiunescha
„ L’Institut Otalpin a Ftan perda
propcha il label «Swiss Olym­
pic Sport School». La decisiun
da la Swiss Olympic nu dischil­
lusiunescha be als respunsa­
bels da l’IOF ed al turissem re­
giunal, dimpersè eir a Grischun
Sport. La scoula media regiunala
Institut Otalpin a Ftan (IOF) ha
massa pacs scolars cun carta da ta­
lent per avair il label «Swiss Olym­
pic Sport School». Perquai vaiva
refüsà la Swiss Olympic al princi­
pi da mai da renovar quist label
per l’IOF. Cunter quella decisiun
ha recurrü la scoula, però eir la se­
guond’instanza es gnüda a la me­
dema conclusiun. Uschea perda la
scoula uossa quist label, adonta
dals numerus absolvents da l’IOF
chi han gnü grond success i’l sport
internaziunal. Da la decisiun da
Swiss Olympic nu sun dischillus
be Mario Denoth chi maina la
classa da sport da l’IOF, Johannes
Flury chi presidiescha il cussagl
administrativ da la scoula media a
Ftan e Niculin Meyer, il porta­
vusch da l’organisaziun turistica
da la regiun. Eir Remo Cavegn, il
president da Grischun Sport es
dischillus da la Swiss Olympic.
¾ PAGINA 9
La via da cuolm Ravaneins–Con da Cuts en construcziun: Ella arva in ter­
ritori che mo pli ils catschadurs enconuschevan. El futur san ils da Laax
FOTO A. BEELI
era duvrar quella.
Nova vitalidad pils da Laax
„ (anr/abc) La vischnaunca da
Laax realisescha dapresent sia
meglieraziun da funs. Avon 14
onns haveva la radunonza commu­
nala decidiu d’arrundar il funs e da
far vias carrablas per puresser, fo­
restalesser e turissem. Ils proxims
sis onns vegnan aunc 13 vias con­
struidas. Ils proprietaris da cuolms
stuevan bunamein sgular sin lur su­
loms. Dapertut corrispundevan las
vias buca pli allas pretensiuns dil
temps. Ils da Laax fuvan limitai en­
ten semover ed ei vegneva adina
mender. La situaziun d’avon 15 onns
ei buca pli da cumparegliar cun quel­
la dad oz. La repartiziun dallas par­
cellas ei buca stau il factur essenzial
dalla meglieraziun, mobein effectiv
la reit da vias. Dacuort ha la radu­
nonza communala approbau il re­
glament per reparter ils cuosts. Dal­
la summa totala da 14 milliuns ve­
gnan confederaziun, cantun e vi­
schnaunca a surprender 13 milliuns.
Il milliun restont vegn adossaus als
proprietaris. La meglieraziun da
funs duei esser finida en sis onns.
¾ PAGINA 2
Las schanzas el focus
Ina ovra pintga avon la liberalisaziun dalla fiera dalla forza electrica
DA GIUSEP VENZIN / ANR
„ Per Gian Derungs ei la libe­
ralisaziun dalla fiera dalla forza
electrica schanza e resca. Il
menader dil ressort energia el­
la suprastonza da Regiun Sur­
selva presidiescha la Societad
ovra electrica Lumbrein (SOEL).
Quell’ovra furnescha l’energia al­
las casadas dallas anteriuras vi­
schnauncas lumnezianas Lum­
brein e Vrin ed ei dapi igl onn
1919 schidadir in scazi local.
Quei duei restar vinavon aschia,
pertgei il president tschenta las
schanzas el focus. Ina da quellas
schanzas ei per el la solidaritad
lumneziana. Culla restructura­
ziun dall’ovra avon quater onns e
culla fusiun dallas otg vischnaun­
cas lumnezianas ei la SOEL da­
ventada pli lumneziana. Culla li­
beralisaziun san ils habitonts da
Lumbrein e da Vrin retrer l’ener­
gia d’auters producents e distri­
buiders d’energia, mo la SOEL sa
era furnir ordvart il territori
schurmegiau tochen dacheu.
Quei ei allura buc energia produ­
cida dalla turbina ella centrala a
Schanaus­Sut, pertgei quella cu­
viera strusch la mesadad dil diever
actual.
La liberalisaziun dalla fiera dalla forza electrica fa als responsabels dalla Societad ovra electrica Lumbrein ne­
MAD
gin sterment.
Dapi l’entschatta da quest onn
retila la SOEL l’energia supple­
mentara dall’Axpo Hydro Sursel­
va, avon era quei Repower respec­
tiv Aurax ed Ovra electrica Sur­
Exposiziun speciala
da scalins a Sedrun
„ (anr/hh) Questa stad ed igl
atun muossa il Museum La
Truaisch a Sedrun in’exposi­
ziun speciala da scalins. Da ve­
ser ein rodund 160 platialas, zam­
pugns, pletgs, bransinas, stgellas e
plumpas. Ina part da quels scalins
ei en possess dil museum, la gron­
da part ei denton vegnida messa a
disposiziun da purs, artavels ni
collectaders. L’exposiziun muossa
la gronda varietad da scalins per
animals da casa gronds e pigns. Ils
scalins han la funcziun ch’il pa­
stur anfla ils animals era da notg,
da brentina e nebla. Pli baul car­
tev’ins denton era ch’ils scalins
possien esser in mied per sca­
tschar nauschaspérts e per preve­
gnir da malaura.
¾ PAGINA 3
selva. Dacuort ha la Societad ov­
ra electrica Lumbrein salvau la ra­
dunonza generala e seschau infor­
mar dils plans d’Altaventa. La
SOEL vul separticipar al project
e spera da quel in profit. «Il davos
plaid ha il suveran», ha Gian De­
rungs constatau.
¾ PAGINA 3
Cuorsas d’orientaziun
tras Scuol
„ (rgd) La prosma stà ospitarà
la regiun da l’Engiadina Bassa
ils champiunadis mundials da
juniors da cuorsa d’orientaziun.
Dals 9 als 15 lügl 2016 starà l’in­
tera regiun suot l’insaina dal
sport da cuorsa d’orientaziun.
Las differentas disciplinas gnaran
realisadas tras in divers lös. Il cu­
manzamaint farà Scuol culla
cuorsa sprint tras cumün. Tanter
Susch e Lavin as rechattarà il tra­
get da la distanza mezdana e la
qualificaziun per tala intuorn
Ftan. La distanza lunga manarà
perfin sur il Pass dal Fuorn vers la
Val Müstair. Presidenta dal comi­
tè d’organisaziun es la cun­
tschainta champiunessa mundia­
la Simone Niggli-Luder.
¾ PAGINA 9
Pac gudogn ple
„ (anr/gns) Siva dalla davosa
emda èn tot las 900 alps tgi vagn
aint igl cantun cargedas. Passa
100 000 animals passaintan igls
proxims treis meis sen igls ots.
Radond 2300 pasters e pastras,
signungs e zezens vardan bagn dal­
la biestga. Vers 17 000 animals vi­
gnan se dalla Bassa per passantar la
stad sen egna dallas bleras alps.
40027
9 771424 749004
Fitg blera biestga estra passainta
chels treis meis dad alp an Nagia­
degna. Igls prietschs per transpor­
tar igls movels sen las alps èn igl
mument fitg bass. Chegl confer­
man er dus impressaris da trans­
port tgi vagn antupo a Beiva giond
sur Gelgia.
¾ PAGINA 10
Servetsch d’abunents e da
distribuziun: tel. 0844 226 226
mail: [email protected]
160 scalins ein exponi il mument el Museum La Truaisch a Sedrun.
FOTO H. HUONDER
Ün’atleta riva ad ün post da controlla avant üna chasa engiadinaisa.
MAD
2
SURSELVA
GIEVGIA, ILS 2 DA FANADU 2015
„ TRUN
Concert da stad
davart igl «aur dil Rein»
(anr) Venderdis, ils 3 da fenadur 2015 al­
las 20.00 ha in concert da stad cun igl en­
semble da Rüdiger Oppermann e cun Corin Curschellas liug ella sculptura Ogna a
Trun. El ei sut il motto «ina tscherca da
scazi musical dalla fontauna alla sbucca­
da dil Rein». Pigl enconuschent harfinist
e piunier da musica mundiala Rüdiger
Oppermann ch’ei carschius si e viva alla
riva dil Rein ei il temps madirs dad inter­
pretar da niev il tema «aur dil Rein». Cun
in’egliada frestga interpretescha e sveglia
el il maletg d’in flum aviert al mund che
ha uniu carstgauns da tuttas culturas e
ch’inspirescha aunc oz il scomi. Igl or­
chester da 20 musicists dad Oppermann
reflectescha derivonza e diversitad musi­
cala da tontas fassettas che fuorman la ri­
hezia dil Rein. El meina ils auditurs sin
in viadi dalla fontauna alla sbuccada dil
Rein, dil temps da glatsch entochen al
temps postmodern. Igl orchester da mu­
sica mundiala vegn sustenius dalla cant­
autura Corin Curschellas che enrihescha
il viadi musical dil flum cun la canzun
d’ina veglia legenda.
Prevendita: Trun Turissem (081 943 31 49).
Bigliets online: www.ogna.ch/events/tickets
„ ACADEMIA
Ina grondiusa prestaziun
(cp) Nadina Derungs, feglia da Fridolin
ed Assunta Derungs­Schmid a Buttikon
SZ, oriunds da Surcasti e Zarcuns, ha ac­
quistau il diplom da licenziat all’Univer­
sitad da Turitg cun la nota 6 en tut ils exa­
mens. Siu rom principal da studi ei stau
«Historia generala» che cumpeglia histo­
ria veglia, historia dil temps miez e dil
temps niev. Sia lavur da licenziat tracta in
tema grischun «Die Ostalpenbahnfrage
in Graubünden». Siu emprem rom late­
ral ei stau «Litteratura e linguistica
romontscha», siu secund «Litteraturas e
medias popularas». Per siu summa cum
laude ei Nadina Derungs vegnida undra­
da dall’universitad a caschun dalla festi­
vitad da licenziat cun in generus premi.
Ina biala prestaziun d’ina Romontscha
ella diaspora nua ch’ei vegn tgirau il
tuatschin e lumnezian en sia famiglia.
Cordiala gratulaziun per quella gron­
diusa prestaziun e bien success en la cla­
mada!
„ MATURA
Gratulaziun a Glion
Gierina Gabriel ha terminau il gimnasi
alla scola cantunala a Cuera cun la matu­
ritad bilingua romonsch/tudestg cun la
nota 5,77. Quei ei la secunda megliera
nota da tuts 180 maturandas e matu­
rands. Siu rom d’accent ei stau la chemia.
Ella ha fatg la matura cun ina lavur da­
vart in’analisa dalla jarva da s. Gion e dal­
las cumponentas chemicas modernas sco
medicaments encunter malsognas dalla
psica. La lavur porta il tetel «Keep Calm
and Take Fluoxetin». Gierina Gabriel
entscheiva il settember 2015 il studi da
giurisprudenza a Turitg. Cordiala gratu­
laziun per quei grond success.
„ ARTG PERSUNAL
Cordiala gratulaziun
pils examens
Bianca Lombris da Mustér ha absolviu siu
emprendissadi sco assistenta medicinala
(MPA) ella pratica da dr. Andreas Fisch­
bacher a Sedrun e terminau quel el se­
cund rang culla nota 5,3.
Nus selegrein cun ella e giavischein ad
ella per siu futur professiunal e privat mo
il meglier.
Tia famiglia
En sis onns ei Laax meglieraus
Il project dalla meglieraziun generala s’avonza a Laax
DAD AUGUSTIN BEELI / ANR
„ Avon 15 onns ha la suprastonza communala da Laax presentau alla populaziun il studi per ina meglieraziun generala. Indigens e hosps han strusch realisau con fetg che la qualitad da viver ei
s’augmentada dapi lu. Las pusseivladads da semover ella cuntrada ein
s’augmentadas considerablamein. Ed
ellas vegnan a s’augmentar vinavon.
Sis onns avon che la meglieraziun genera­
la mondi a fin han buca mo ils purs e pro­
prietaris da funs a Laax a disposiziun ina
infrastructura adattada.
Il territori surcarscheva pli e pli. Igl
uaul da Tschavraga e Travischels vegneva
pli e pli spess. Da Ravaneins encunter
Con da Cuts existeva negina via pli, ils
proprietaris stuevan arrivar tier lur funs
sur la via da meglieraziun da Falera. Da­
pertut deva ei obstachels ed impediments.
Era l’Alp Uaul fuss buca pli stada da man­
tener a liunga vesta. Avon 14 onns ha la
radunonza communala da Laax la finala
decidiu da realisar ina meglieraziun gene­
rala. Sco quei ch’ins sa setracta ei buca
d’in project pign che selai realisar en
cuort temps. Certas meglieraziuns han
cuzzau 30 e 25 onns, per exempel quellas
da Riein, Vrin ni Ruschein. Sco president
dalla meglieraziun da Laax han ins tschar­
niu lezza gada Bistgaun Capaul da Lum­
brein. Ina persuna neutrala che presidie­
scha aunc oz il project da 14 milliuns
francs.
En tut 28 vias novas ni slargiadas
Entochen la fin dil 2014 ha la megliera­
ziun custau 3,925 milliuns francs. Quel­
la summa han ins duvrau per baghegiar
las empremas diesch vias. L’impurtonta
da quellas ei la via da Lavanuz sill’Alp
Uaul. Igl ei ina investiziun da 905 000
francs. Il survetsch forestal ed era il turis­
sem da velo e da viandar traian a nez
quella via nova gia dapi tschun onns.
All’emprema egliada han ils da Laax
stuiu s’endisar vid il tagl amiez igl uaul
denter Plaun dil Luzi e Lavanuz. Oz sa­
vess negin s’imaginar pli la cuntrada sen­
za quella via. Ella survescha a tut tgi che
vul ni sto semover ella cuntrada, ella vegn
duvrada cun tutta evidenza da puresser e
Vesta sil territori ch’ei pli enconuschents igl unviern: Davontier Spinas, enamiez Pardatsch culla via da meglieraziun Pardatsch-BrinFOTO A. BEELI
zeuls, davostier il Crap da Flem ed il Péz Bargis.
forestalesser, viandonts e ciclists. Ella ha
purtau migliur e gidau che turissem ed
agricultura san «trer flad». Ina cuntrada
che surcrescha limitescha, e gliez han ils
da Laax buca vuliu.
La radunonza communala dils 5 d’oc­
tober 2001 haveva decidiu d’instradar il
project epocal. Treis jamnas avon il con­
clus haveva il planisader Aurelio Casanova – oz president communal da Ilanz/
Glion – presentau alla populaziun il stu­
di davart ina meglieraziun generala. Lu
deva ei a Laax aunc endisch purs. Il refe­
rent haveva mess el clar ch’ina megliera­
ziun generala surveschi buca pli mo al
puresser, mobein era al turissem. Cun
gronda maioritad ha la radunonza com­
munala acceptau il credit da 14 milliuns
francs. 14 onns pli tard, a caschun dalla
davosa radunonza communala menada
da Toni Camathias, ha la suprastonza pre­
sentau la situaziun intermediara dalla
meglieraziun. Sco quei che la schefa dil
ressort turissem ed agricultura, Marita
Bürkli, ha orientau, vegn il project ad ir
a fin en sis onns. Igl onn 2021 vegn la reit
da vias ad esser cumpleta. En tut vegnan
28 vias ad esser baghegiadas da niev, slar­
gadas ni prolungidas.
Spessa pignola, desiert verd
La repartiziun dil funs ha la cumissiun da
meglieraziun saviu concluder gia avon
treis onns. Ed igl onn vargau ha ella saviu
annunziar las novas relaziuns da proprie­
tad cun parcellas pli grondas e funs cum­
primiu. En tut ein 375 hectaras funs agri­
col integradas ella meglieraziun. Tenor il
reglament davart la repartiziun dils cuosts
che la radunonza communala ha appro­
bau ils 3 da zercladur sto mintga proprie­
tari separticipar cun 2700 francs la hecta­
ra. Quei corrispundi allas meglieraziuns
d’autras vischnauncas, ha Marita Bürkli
informau. Dils cuosts totals surprendan
confederaziun, cantun e vischnaunca 13
milliuns, il milliun restont vegn adossaus
als proprietaris da parcellas.
Tut ei iu entochen ussa spert e senza
retards. Aschia pudess ei cuntinuar ella
davosa etappa. Uonn ein sis vias previdas
e naven dil 2016 aunc 12 ulteriuras pli
pintgas. En tut vegn impundiu tochen ils
2021 ina summa da 3,59 milliuns per las
18 vias. Igl onn vargau ha la meglieraziun
dil reminent realisau la via da cuolm da
Mongias a Barguns. Quella ha custau bu­
namein 800 000 francs. Actualmein vegn
la via da cuolm Ravaneins–Con da Cuts
e Spinas baghegiada. La via existenta ei
buca pli carrabla, ei setractava d’in trutg
surcarschiu. Mo pli catschadurs enconu­
schan quei territori che vegneva pli baul
segaus e pischentaus. Oz eis ei in desiert
verd cun spessa pignola. La via nova da
cuolm vegn a far survetschs indispensa­
bels a forestalesser, agricultura ed era tu­
rissem. Vias da meglieraziun da funs mi­
dan il maletg dalla cuntrada e portan for­
sa era dapli circulaziun e disturbis. Per in
liug turistic sco Laax munta la reit da vias
ina infrastructura indispensabla.
Presentaziun directa ord il quatier dils
miez miur e miez utschi a Surrein
Inscunter cun ils uregliamiurs venderdis, ils 10 da fenadur 2015
„ Co sepreparan ils miez miur e miez
utschi per lur sgol da catscha viadora
ella notg? Co prendan els cumiau da lur
pigns che restan anavos? Tut quei cape­
ta el zuppau dil quatier dil di. Cun agid da
cameras da video infracotschnas savein
nus dar in sguard ella colonia da femellas
cun lur pigns. Ils maletgs fascinonts ord la
colonia digl uregliamiurs vegnan trans­
mess directamein sin ina tenda gronda
avon il quatier. El medem mument sa il
publicum persequitar il sgol dils miez
miur e miez utschi ord lur quatier e tedlar
ils cloms d’orientaziun che vegnan trans­
mess cun detecturs en frequenzas ch’ein
per nus udiblas.
Ils uregliamiurs han ina ladezia dallas
alas da 40 cm. Quellas specias pon conton­
scher ina vegliadetgna da varga 30 onns.
Mintga onn resp. mintga primavera tuor­
nan las femellas anavos el medem quatier.
Quei dat ina tradiziun sur biaras genera­
ziuns. El plantiu dalla baselgia da Surrein
vivan varga 900 uregliamiurs. L’entschat­
ta da fenadur ein ils pigns pli probabel gia
ualti gronds e sgolan forsa schizun sezs ora.
Ella colonia da Surrein vivan duas dif­
ferentas specias: igl uregliamiur grond ed
igl uregliamiur pign. En tut las colonias
digl uregliamiur el cantun Grischun vivan
omisduas specias ina sper l’autra. Tenor las
enconuschientschas ei la populaziun digl
uregliamiur pign denton pli pintga che
quella digl uregliamiur grond. El plantiu
pendan las duas specias ensemen. Lur ha­
bitadi da catscha ei denton differents. Igl
uregliamiur pign preferescha sco preda ils
saleps, ferton ch’igl uregliamiur grond fa
catscha sin baus. Buccarias perencunter
maglian omisduas specias fetg bugen.
Miriam Lutz, la responsabla per la pro­
tecziun dils miez miur e miez utschi el Gri­
schun e Marcel Fierz, collaboratur dalla
fundaziun per la protecziun dils miez miur
e miez utschi en Svizra commenteschan ils
maletgs fascinonts e stattan a disposiziun
per damondas.
Ils miez miur e miez utschi ein creati­
ras fascinontas ed enconuschentas a tuts.
Denton paucs enconuschan quellas propi
bein. L’occurrenza a Surrein dat la caschun
da rimnar informaziuns sur dalla moda da
viver da quella gruppa da mamifers e da re­
caltgar impressiuns persunalas dad in eve­
niment tut special.
Ils responsabels per la protecziun dils
miez miur e miez utschi el cantun Gri­
schun envidan cordialmein tuttas persu­
nas interessadas a quellas occurrenzas.
L’occurenza entscheiva allas 20.45
avon la baselgia da Surrein.
Quella occurrenza vegna purschida
cun il sustegn dalla fundaziun per la pro­
tecziun dils miez miur e miez utschi en
Svizra e cun agid dalla fundaziun Göhner.
En cass da ferma plievgia croda l’occurrenza
(sclariment dat: 079 388 52 81)
Uregliamiurs ord la colonia da Surrein.
FOTO E. MÜHLETHALER
Miriam Lutz Mühlethaler, incumbensada per
la protecziun dils miez miur e miez utschi
el Grischun.
SURSELVA
GIEVGIA, ILS 2 DA FANADU 2015
3
La liberalisaziun fa negin sterment
Ovras electricas pintgas han vinavon plaz ella fiera da forza electrica
centrala a Schanaus­Sut produciu levet
dapli. L’ovra a Lumbrein ha furniu igl
onn vargau 3,641 uras gigawatt. Quei ei
en paregliaziun cugl onn avon ina smi­
nuaziun dad 1,1%.
Damai che la turbina ha produciu il
2014 bunamein 17% dapli ch’igl onn
avon ha l’ovra saviu spargnar tier la
cumpra d’energia jastra. Tier ina sviulta
d’in milliun ha l’ovra nudau in gudogn
net da da 1852 francs. 186 177 francs ha
l’ovra impundiu per far diever dalla reit
d’energia e 206 660 francs per la cumpra
d’energia. Ferton che la fiera dalla forza
electrica vegn liberalisada pass per pass
resta la reit en monopol. L’SOEL ha in­
vestau il 2014 la summa da 62 500
francs brut e generau operativ in cash
flow da 50 000. «Sut il streh havein nus
giu finanzialmein in onn mediocher, in
onn buc aschi sempel», constatescha il
president el rapport annual.
DA GIUSEP VENZIN / ANR
„ Gian Derungs presidiescha la So­
cietad ovra electrica Lumbrein. Silla
damonda schebein ina tala ovra ve­
gnessi era realisada el temps actual
rispunda el cun in clar «gie». Il com­
member dalla suprastonza da Regiun
Surselva ha en scadin cass negin
sterment dalla liberalisaziun dalla
fiera. L’ovra che furnescha la forza elec­
trica als habitonts dallas anteriuras
vischnauncas lumnezianas Lumbrein e
Vrin ei vegnida fundada avon gleiti
tschien onns per electrificar il transport
da lenna da Silgin a Lumbrein. L’ovra
producescha actualmein rodund 40%
dalla forza furnida alla clientella ellas
duas anteriuras vischnauncas entadem
la Val Lumnezia. Igl onn vargau ha igl
implont hidraulic produciu 1,756 uras
gigawatt ed igl implont fotovoltaic
29 433 uras kilowatt. Quei ein 40%
dall’energia distribuida. Ils ulteriurs
60% ha l’ovra a Lumbrein retratg da Re­
power. Culla midada dil furnitur l’en­
tschatta 2015 tier Axpo Hydro Surselva
ein las tariffas sereducidas per 10%. Da­
cuort ha l’ovra salvau la radunonza ge­
nerala. Cun quella caschun han ils com­
members dalla societad seschau infor­
mar dils plans d’Altaventa Surselva.
Suenter quater onns mesiraziuns duein
ils proxims pass succeder e la Societad
ovra electrica Lumbrein vul separticipar
al project.
Actualisar la strategia
«San ins surviver en ina fiera liberalisa­
da?», ei Gian Derungs sedumandaus alla
radunonza ed el rapport annual dalla
Societad ovra electrica Lumbrein. Igl ex­
Tgamunan la Societad ovra electrica Lumbrein ella liberalisaziun dalla fiera d’energia. Da seniester: Flurin Capaul, Erwin Capeder,
MAD
Gian Derungs (president), Daniel Solèr e Martin Capaul.
pert d’immobilias da Lumbrein ei buca
mo president dalla ovra electrica locala,
mobein era responsabel dil ressort ener­
gia ella suprastonza regiunala sursilvana
ed ei sefatschentaus da rudien culla libe­
ralisaziun. «Ella ei era per noss’ovra re­
sca e schanza.» La resca seigi denter au­
ter la concurrenza agressiva da marca­
donts senza atgna producziun e conse­
quentamein il squetsch dil prezi. Quei
fenomen seigi semussaus en Tiaratu­
destga ed ell’Italia. Era quels marca­
donts pon buca far sterment a Gian De­
rungs. El sefatschenta dapli cullas novas
pusseivladads. Ella fiera liberalisada sap­
pi era la Societad ovra electrica Lum­
brein furnir forza electrica a clientella
ordvart igl intschess dall’ovra. Ina dallas
schanzas sedetti dalla solidaritad. Culla
reorganisaziun dalla societad il 2011 ei
l’ovra daventada pli lumneziana, mo era
pli flexibla. Flexibladad ei allura era il
motto dil president dalla societad.
Bunamein in niev record
Igl onn 2014 ha la SOEL pruduciu to­
tal 1,796 uras gigawatt. Quei ei il se­
cund meglier resultat ella historia dalla
societad fundada il 1919. Sulet il 2012
haveva la turbina installada il 1992 ella
Cun egl aviert
Alla radunonza generala ha il president
puntuau la strategia dils onns proxims.
«Nus stuein puspei actualisar nossa stra­
tegia sut las novas enzennas dalla fiera
d’electricitad.» Pils onns proxims ha la
suprastonza plirs projects el focus. Quei
ein la strategia per la liberalisaziun e l’or­
ganisaziun dalla cumpra da forza electri­
ca. L’ovra stoppi era cuntinuar la rela­
ziun culla vischnaunca Lumnezia e per­
sequitar il project dil parc da vent sin
intschess dalla anteriura vischnaunca da
Lumbrein. Sco Gian Derungs ha con­
statau sappi l’ovra profitar dalla realisa­
ziun dil project. Suenter plirs onns cun
mesiraziuns da tuttas varts hagi il can­
tun definiu la procedura dalla examina­
ziun dil cumportament cugl ambient.
Da scalins che savessen raquintar historias
Il Museum La Truaisch a Sedrun porscha ina ulteriura interessanta exposiziun speciala
DA HANS HUONDER / ANR
„ Platialas, zampugns, pletgs, bransi­
nas, stgellas e plumpas ein da vegl en­
neu ina part digl inventari da mintga
puresser. Animals da nez pigns sco
gronds purtavan e portan aunc oz per
part ils scalins che tradeschan nua
ch’els ein. La gronda variaziun da quels
scalins nezegia il Museum La Truaisch a
Sedrun per ina exposiziun speciala che
cuoza entochen la fin d’october 2015. Igl
ei in’ulteriura exposiziun che documen­
tescha la reha ed interessanta cultura e
historia dalla Val Tujetsch. Scalins ein
buc ina particularitad dalla Val. Rimnar
160 tocs ei tonaton buc aschi sempel. «Il
museum sez dispona d’ina collecziun da
35 tocs. Ils ulteriurs havein nus surve­
gniu da purs ni artavels. Per part setracta
ei schizun d’entiras collecziuns», di il pre­
sident dalla cumissiun da menaschi dil
museum, Tarcisi Hendry. Eventualmein
seporscha schizun la pusseivladad ch’in
ni l’auter scalin supplementar resta egl
avegnir en possess dil museum.
Mintgin ei auters
L’exposiziun speciala ch’il Museum La
Truaisch muossa dapresent porta il tetel
«platialas, zampugns, pletgs, bransinas,
stgellas, plumpas». Tarcisi Hendry ch’ei
s’engaschaus il davos temps en favur da
quell’exposiziun ha ina relaziun tiels sca­
lins dapi sia affonza: «Sco buob sundel
jeu staus plirs onns ad alp e era paster da
casa. Sco ils auters pasturs era enconu­
schevel era jeu biars animals sin funda­
ment dil tun dil scalin.» Igl anteriur sco­
last da Tujetsch sa denton era ch’ils sca­
lins eran buca mo in agid per anflar ils
animals da notg, brentina e nebla, mo era
en caglias e draussa: «Dalla historia sa­
vein nus era ch’il tun dils scalins haveva
la funcziun da scatschar nauschaspérts e
malaura.» Platialas, zampugns, pletgs,
bransinas, stgellas e plumpas havevan ed
han aunc oz differents tuns che sefuor­
man a melodias. «Cun agid dils tuns e la
fin finala era dalla melodia che sedeva
ordlunder savevan ins tgei pur ch’era sin
viadi cun ses animals. Ils ins preferevan
stgellas, ils auters zampugns», di Tarcisi
Hendry.
Sco mied da decoraziun
Ils scalins survevan e surveschan aunc
oz alla tradiziun dalla scargada d’alp. La
biala, la miseriera e la pugniera portan
ina biala bransina e leutier in matg. «Jeu
haiel adina giu l’impressiun ch’ils an­
imals seigien loschs da quellas decora­
ziuns», di Tarcisi Hendry. Loschs ein
cun raschun denton era ils purs e pos­
sessurs da quels animals. Ils scalins ch’il
museum a Sedrun muossa entochen la
fin d’october ein da differenta vegliadet­
gna, grondezia e qualitad. «Igl ei in tagl
atras la cultura dils scalins dalla Val Tu­
jetsch», declara Tarcisi Hendry. La
gronda part dils scalins datescha dalla
fin dil 19avel e dil 20avel tschentaner.
Entgins exemplars ein rodund 150 onns
vegls. Da veser ein scalins per armauls,
cauras e nuorsas. La varietad dalla gron­
dezia savess struschamein esser pli gron­
da. Schebein ils scalins ein vegni con­
strui ella Val ei buc enconuschent: «In­
dicaziuns persuenter dat ei buca. Jeu sa­
vess denton s’imaginar ch’ils fravis indi­
gens havevan la habilitad da construir
scalins, oravontut ils sempels.» Sin fun­
dament dall’exposiziun spera Tarcisi
Hendry da saver recaltgar ulteriuras in­
formaziuns davart ils scalins dalla Val:
«Jeu sperel che fetg bia glieud vegni a
noss’exposiziun e sappi forsa era raquin­
tar in detagl ni l’auter. Ina lavur specifi­
ca davart quei tema en Surselva dat ei
buca.» Ella Bassa existan schizun mu­
seums che sefatschentan spirontamein
dils scalins.
In di da sentupada
Sco bia auter era ein scalins stai tscher­
cai in temps per collecziuns privatas. Te­
nor Tarcisi Hendry ei quei semidau ils
davos onns: «La relaziun cun scalins ei
segiramein buca pli quella ch’ella era.
Pli baul haveva ei bia dapli purs, leutier
eran las famiglias pli grondas e cheutras
era igl interess pils scalins. Oz ei quei
cumpletamein auter.» Sin fundament
da quella situaziun semidada savess ei
tgunsch esser pusseivel ch’il museum a
Sedrun vegn d’engrondir sia collecziun
ed aschia da salvar ulteriurs scalins dal­
la dismessa. En connex cun l’exposiziun
preveda il Museum La Truaisch d’arran­
schar communablamein cun il Forum
cultural Tujetsch ina sentupada dalla
populaziun. Ei duei buca mo vegnir
brattau savida davart ils scalins, mobein
era purschiu products agricols indigens.
Tarcisi Hendry ha semtgau ina biala exposiziun cun scalins pils visitaders dil Museum La Truaisch a Sedrun. Ella cuoza entochen la fin
FOTO H. HUONDER
october 2015.
Il Museum La Truaisch a Sedrun ei aviarts
suandontamein: Mardis, venderdis e l’emprema
dumengia dil meins mintgamai dallas 15.00 en­
tochen las 18.00. Per gruppas seporscha era la
caschun da fixar in termin individual per tele­
fon 081 949 13 43.
20%
6.85 statt 8.60
Bündnerfleisch hauchdünn geschnitten
Schweiz, 97 g
30%
6.60 statt 9.50
Optigal Poulet ganz, 2 Stück
Schweiz, per kg
20%
33%
4.95 statt 7.50
1.10 statt 1.40
Rinds-Huft-Portionen
Uruguay, per 100 g
Poulet-Sticks mariniert
mit Holzzange,
Schweiz, per 100 g
<wm>10CAsNsjY0sDQ30jUwMDU2NgAAzYT7yg8AAAA=</wm>
<wm>10CFXKqw4CMRQE0C-6zczcRymVZN1mxWZ9DUHz_4qAQxx39n1mw89jO67tnMToMiDdMdk1Gn1S0ZtiolQC885SUBn4-0ZHOGp9j6FMtRgmWfZFCRi8tffz9QEBqc1YdwAAAA==</wm>
14.90
Extra Kirschen, «Aus der Region.»
per kg
40%
19.90 statt 33.80
Phalaenopsis 2er-Set
2 Rispen im 12-cm-Topf, pro Set
20%
20%
12.– statt 15.–
4.40 statt 5.55
Lachsfilet mit Zitronen und Koriander
Zucht aus Norwegen, 420 g
30%
10.90 statt 15.60
Valflora M-Drink UHT
12 x 1 Liter
Genossenschaft Migros Ostschweiz
Bei allen Angeboten sind M-Budget und bereits reduzierte Artikel ausgenommen.
ANGEBOTE GELTEN NUR VOM 30.6. BIS 6.7.2015, SOLANGE VORRAT
Cervolini mit Käse
Schweiz, 210 g
4.40 statt 5.50
Kiri und Kiri Dippi im Duo-Pack
20% günstiger, z.B. Kiri, 2 x 160 g
30%
1.50 statt 2.20
Schweinskotelett, TerraSuisse
per 100 g
20%
1.60 statt 2.–
Hamburger
6 Stück, Schweiz, per 100 g
20%
2.40 statt 3.–
Fleischspiess mariniert
Schweiz, per 100 g
www.landi.ch
aktuell
plazzas.gr.ch
4.
95
La procura publica tschertga ina/in
referendaria u referendari
500 g
<wm>10CAsNsjY0MDQy1zU0MTU1sQAAMJiQoA8AAAA=</wm>
<wm>10CFWKKw6AMBAFT7TNe7vdfqgkOIIg-BqC5v6KgkNMZsSsa_OAj3nZjmVvBDULo3sszZjDkFoJZEPSqqBPdAVqMf3dQkMk0N9HkERrH8EqZt2Shfu8HsrWEg5wAAAA</wm>
La scola chantunala grischuna tschertga ina/in
supportra u supporter dad ICT (80 %)
Infurmaziuns detagliadas chattais Vus sut plazzas.gr.ch
Schweizer
Kirschen 24+
In Schale. 20161
ab
3.
90
ab
4 Stück
Glas Rondo
13970 0,15 l
13974 0,25 l
13976 0,50 l
7.
90
Sterilisierglas Tulpenform
3.90
4.90
5.50
74128 0,5 l
74129 1,0 l
74127 0,2 l
4 Stk.
4 Stk.
8 Stk.
Rotes Kreuz Graubünden
Crusch Cotschna Grischun
Croce Rossa Grigione
19.
50
7.50
7.90
11.90
Kirschenentsteiner Leifheit
Cherrymat
Hohe Standfestigkeit ohne
anschrauben. 73130
Patientenverfügung...
...ich bestimme selbst!
Telefon 081 258 45 84 www.srk-gr.ch
Dauertiefpreise
Sonne
und der Mond
Die
Das Buch, zweisprachig von der Autorin Christina Schildknecht geschrieben, handelt von der Liebe zwischen
der Sonne und dem Mond. Es soll Kindern – und hoffentlich auch ihren Eltern und Grosseltern – auf spielerische
Art den Zugang zu den Sprachen Englisch und/oder
Deutsch ermöglichen. Gleichzeitig lädt es ein, in die fantasievolle Welt des Märchens «Die Sonne und der Mond»
einzutauchen. Das Buch wurde von Rudolf Mirer aufwändig und farbenfroh illustriert.
Christina Schildknecht, Rudolf Mirer
Die Sonne und der Mond
April 2014. 38 Seiten gebunden, farbig,
zweisprachig Deutsch/Englisch
Preis CHF 29.– / EUR 21.80 (D)
ISBN 978-3-906064-23-9
Erhältlich in Ihrer Buchhandlung oder direkt beim:
Somedia Buchverlag
Telefon 055 645 28 63
Fax
055 645 28 71
[email protected]
www.somedia-buchverlag.ch
MITSUBISHI HAMMERPREISE PLUS 5 JAHRE GARANTIE
*
9’999.–
Space Star 1.0 Inform
*inkl. Währungs-Bonus CHF 1’000.–
–*
17’999.
ASX 1.6 Inform
*inkl. Währungs-Bonus CHF 2’000.–
.–*
24’999
Outlander 2.0 Invite
*inkl. Währungs-Bonus CHF 3’000.–
–*
15’799.
Lancer Sportback 1.6 Inform
*inkl. Währungs-Bonus CHF 1’500.–
Top-aktuell: Währungs-Bonus bis CHF 8’000.–*
*Unverbindliche Nettopreise CHF inkl. Währungs-Bonus gültig 01.-30.6.2015 bei Vertragsabschluss (Mitsubishi Neuwagen ab Händlerlager) und Immatrikulation bis 30.09.2015. Maximaler Bonus: Outlander PHEV Navigator
56’999.–, Bonus 8’000.– netto 48’999.–. Normverbrauch gesamt l/100km, CO2-Emissionen g/km, Energieeffizienz-Kategorie: Space Star, 4.0 / 92 / C; ASX 5.8 / 133 / D; Outlander 6.8 / 157 / F; Lancer: 5.5 / 128 / D. CO2-Durchschnitt
aller verkauften Neuwagen: 144 g/km. Abb.: Space Star 1.2 Celebration300K 14’699.– inkl. 1’500.– Bonus; ASX 1.8 DID Celebration300K 31’299.– inkl. 3’000.– Bonus; Outlander 2.0 Navigator 39’299.– inkl. 4’000.– Bonus.
www.mitsubishi-motors.ch
SURSELVA
GIEVGIA, ILS 2 DA FANADU 2015
7
Cundiziuns idealas per dar golf
Cumpetiziun dallas firmas da construcziun Loretz-Savoldelli Tanno-Prevost
„ (anr/ff) La bialaura procura per cundiziuns idealas da semover e far sport.
Quella caschun tschaffan era ils golfists e van sils plazs da golf runda per
runda. La sonda vargada han 80 sportists da golf dau il Cup dallas firmas da
construcziun Loretz-Savoldelli TannoPrevost sin la plazza da golf a Selva
Sedrun. Savens vegn discutau schebein
golf seigi in sport ni semplamein ina
spassegiada. Sin la plazza da golf s’entaupan umens e dunnas en tuttas vegliadetgnas e mintgin pretenda che siu giug
seigi pretensius, drovi inschign e stenta
corporala. Cun las suandontas indicaziuns sa mintgin sez giudicar en tgei categoria ch’el vul tschentar il golf. Las
lunghezias dallas plazzas da golf en Surselva ein denter 5550 (Breil) e 6000 (Sagogn) meters. Il golfist fa denton la dubla distanza en in turnier. Buc emblidar
las ascensiuns e descensiuns ch’ein considerablas sin nos plazs alpins. El porta in
sac cun el ni trai in carr cun si il sac. Tier
la frida ch’el dat cul bal ei siu entir tgierp
spanegiaus ed il moviment dalla frida
drova las musclas da tgau entochen pei.
Tgi che contempla il giuven golfist che
smeina la balla entochen 300 meters sa
seperschuader tgei forzas che sortan dil
slontsch e dalla coordinaziun dil moviment. Ils pli biars golfists ein, suenter
aschia ina runda da 18 ruosnas ed in viadi si e giu da sur diesch kilometers, fix e
fertig.
tat extraordinari, bein il pli ault ch’ei vegnius registraus sin la plazza ch’exista prest
20 onns. La megliera golfista ella classificaziun brutto senza il bonus vegn dad Alvagni Bogn, Simone Parpan, cun 27
puncts brutto. Siu um Michael Parpan ha
gudignau la classificaziun brutto dils umens cun 33 puncts. Bruno Flepp, il president dil Club da golf Sedrun, ha contonschiu igl emprem rang ella categoria netto cun 40 puncts. Era ils juniors han dau
bein e Valeria Berther (13 onns) ha contonschiu 45 puncts netto. Frederic Cathomas, el absolva la scola da talents a Tenero
Tessin nua che golf ei in rom principal, ha
fatg in resultat da 30 puncts brutto. Quei
suenter il di da finiziun digl emprem onn
da scola e la fiasta leutier. Duront la sentupada amicabla suenter il turnier han ils
sponsurs offeriu in bien past e la runda da
golf ei vegnida commentada da mintgin
detagliadamein. Il grond smarvegl e respect dil resultat da Diana Russi ei vegnius
respectaus cun in grond applaus.
Resultats
Ils victurs e las victuras dil Cup dallas firmas da construcziun Loretz-Savoldelli Tanno-Prevost retscheivan ils premis ord ils mauns dils
FOTO P. DUFF
sponsurs.
La cumpetiziun
La cumpetiziun procura per in plascher
supplementar e quella vegn mesirada. Las
fridas sil bal ein decisivas per il resultat che
vegn indicaus en puncts. Ei fuss bein adina ils medems che massen cun la plema
sch’ei dess buc in sistem da bonus per ils
entscheviders e meins versai golfists. Quei
bonus d’experientscha possibilitescha che
mintgin sa semesirar cun l’auter e cheutras
sa era il pli fleivel e meins versau golfist gudignar in premi.
Aschia eis ei era schabegiau la sonda
vargada al turnier dallas firmas da construcziun Loretz-Savoldelli Tanno-Prevost sin la plazza da Sedrun. La golfista
Diana Russi da Sedrun ha gudignau la
classificaziun netto cun 56 puncs, in resul-
Netto dunnas: 1. Diana Russi Sedrun 56 puncts, 2.
Brigitte Bollier Sedrun 42 puncts, 3. Morena Pally Sedrun 41 puncts.
Netto umens: 1. Bruno Flepp Sedrun 40 puncts, 2.
Jacob Caviezel club digl exteriur 39 puncts, 3.
Reinhold Schmidt Sedrun 38 puncts,
Brutto dunnas: 1. Simone Parpan Alvagni Bogn 27
puncts, umens: Michael Parpan Alvagni Bogn 33
puncts.
Juniors: Valeria Berther Sedrun 45 puncts netto
e 24 puncts brutto; Frederic Cathomas Sedrun 30
puncts netto e 30 puncts brutto.
Mini-Europeada el Tirol dil sid
„ La fin d’jamna dils 27 e 28 da zercladur 2015 ha l’uniun cultura ballape rumantsch (CBR) organisau in
viadi el Tirol dil sid. A San Martin de
Tor han ils Ladins dallas Dolomitas
organisau in turnieret che ha valiu
sco emprova generala per l’Europeada 2016 che ha liug la stad proxima ella medema regiun. Separticipai
ein sper la squadra romontscha era ils
Ladins dallas Dolomitas, ils Tiroles dil
sid ed ils Slovens dalla Carinzia. La
prestaziun sportiva dils Romontschs ei
stada buna, malgrad il viadi da rodund
quater uras e miez naven dalla Surselva entochen a San Martin.
El miez final ha l’equipa romontscha battiu ils Tiroles dil sid, ils victurs
dallas Europeadas 2008 e 2012, suenter sittar penaltis. Igl adversari ha giugau cun in’equipa empau pli fleivla che
allas Europeadas passadas.
Tier ils Romontschs han sis giugadurs dau lur «debut». Omisduas equipas han giu bunas pusseivladads da
marcar in gol, denton buca dumignau
quei enteifer las 60 minutas temps da
giug regular. Igl ei vegniu directamein
Ils Romontschs contan lur himni «A Tgalaveina».
tier il sittar penaltis nua che l’equipa
dil Grischun ha giu dapli succes e gudignau cun 4:1.
Ils Romontschs ed ils Tiroles dil sid ein semtgai per il miez final.
Gia avon havevan ils Ladins dallas
Dolomitas battiu en l’auter miez final la
minoritad dils Slovens dalla Carinzia
FOTOS MAD
cun 1:0. Aschia eis ei vegniu tier las partidas Tiroles dil sid – Slovens dalla Carinzia el final pign e Ladins – Ro-
montschs per igl emprem rang. El final
ha l’equipa romontscha giugau meglier
ch’ils Ladins, denton cassau baul in gol
suenter in corner. Era cun empruar tut
il pusseivel eis e buca reussiu da rumper
il schlegn dall’equipa da casa. Aschia
ch’ils Ladins dallas Dolomitas san senumnar victurs dalla Mini-Europeada
2015. Davos ils Romontschs han ils Slovens dalla Carinzia contonschiu il tierz
rang grazia a lur victoria encunter ils Tiroles dil sid el final pign.
Suenter la rangaziun ha ei dau ina fiasta
cun grillada el local da club sper il plaz da
ballapei a San Martin. Leu han ils representants dallas quater minoritads linguisticas giu la caschun da brattar cultura e
menar ina ni l’autra discussiun. Da buna
luna eis ei vegniu cantau e festivau entochen viaden ella notg, sco usitau tier tals
inscunters. La dumengia ei la delegaziun
da 18 Romontschas e Romontschs gia
turnada a casa. Igl onn 2016 ha l’Europeada liug el Tirol dil sid naven dils 18 entochen ils 26 da zercladur. Leu vegnan ils
Romontschs ad esser presents cun in’equipa dad umens e per l’emprema gada era
cun in’equipa da dunnas. Marco Cavegn
Exklusive Reiseangebote
bis
CHF 500.–
Reduktion
Venedig
Dubrovnik
Bari
Korfu
Piräus/Athen
Santorin
Kreuzfahrt mit der Costa «Deliziosa»
Freuen Sie sich auf eine attraktive Kreuzfahrt vom 11. bis 18. Oktober 2015.
Die «Quotidiana» bietet ihren Lesern in Zusammenarbeit mit dem Reisebüro Traveller AG
ein exklusives Ferienvergnügen. Im komfortablen Reisecar fahren Sie direkt von Ziegelbrücke,
Landquart, Chur und Thusis ohne Umsteigen zur Costa «Deliziosa» nach Venedig. Von dort geht
die Schiffsreise nach Griechenland und Dubrovnik, einer der schönsten Hafenstädte Kroatiens.
Anmelde-/Bestelltalon
Ich/wir melde/n mich/uns
für die östliche Mittelmeerkreuzfahrt
vom 11.–18. Oktober 2015 an.
Einstiegsort
Ziegelbrücke
Chur
Landquart
Thusis
Sitzplatzreservationen
1. Reihe CHF 40.–
3. Reihe CHF 20.–
2. Reihe CHF 30.–
4. Reihe CHF 10.–
Gewünschte Kabinenkategorie
Reiseprogramm
Tag
So Venedig (Italien)
Mo Bari (Italien)
Di Korfu (Griechenland)
Mi Santorini (Griechenland)
Do Piräus, Athen (Griechenl.)
Fr Erholung auf See
Sa Dubrovnik (Kroatien)
So Venedig (Italien)
●
an
13.00
08.00
13.00
07.30
ab
17.00
19.00
13.00
19.00
14.00
●
Ein- und Ausschiffungsgebühren
Gepäckträger im ersten und letzten Hafen
Nicht eingeschlossene Leistungen
Busanreise und Rückreise
(CHF 240.– pro Erwachsene und
CHF 120.– pro Kind)
Serviceentgelt, das wie folgt an Bord
verrechnet wird: EUR 60,– pro Person
ab 15 Jahren, Kinder 4–14 Jahre EUR 30,–.
Persönliche Ausgaben und Ausflüge
Getränke an Bord
IC
IP
EC
2er-Belegung
EP
BC
BP
Einzelkabine
Ich/wir benötige/n eine Annullationskostenversicherung
●
●
08.00 13.00
09.00
Costa Club
Costa-Kreuzfahrten gewährt keine zusätzlichen Preisreduktionen auf die ABOPLUSPreise (Costa Club etc.).
Infos und Anmeldung
Reisebüro Traveller AG
Quaderstrasse 18
CH-7002 Chur
Telefon 081 257 17 17
Vorname*
[email protected]
Name* (2. Pers.)
Name*
Geb.-Datum
Vorname* (2. Pers.)
●
Unterkunft
Die komfortablen und modernen Kabinen
verfügen über Bad oder Dusche/WC, Föhn;
Klimaanlage, Sat.-TV/Musikkanal, Minibar,
Telefon und Safe.
●
Adresse
Kategorie
PLZ/Ort
Kabine
Nichtabonnenten
Aboplus-Preis
Attraktionen
Zahlreiche Landausflüge. Animation tagsüber, abwechslungsreiches Abendprogramm
mit Shows, Cabaret und Live-Musik. Kinderclub und Jugendanimation.
IC
2-Bett Innen Classic
1299.–
899.–
IP
2-Bett Innen Premium
1369.–
969.–
EC
2-Bett Aussen Classic
1549.–
1049.–
Landausflüge
Möglichkeit, die Städte und Umgebung auf
eigene Faust zu erkunden oder organisierte
Landausflüge an Bord zu buchen.
EP
2-Bett Aussen Premium
1649.–
1149.–
BC
2-Bett Balkon Classic
1849.–
1349.–
BP
2-Bett Balkon Premium
1979.–
1479.–
3./4. Person
3./4. Person
Erwachsene in der gleichen Kabine
Kinder (< 18 Jahre) in der gleichen Kabine
Einzelkabinen-Zuschlag
Eingeschlossene Leistungen
Vollpension (bis zu 6 Mahlzeiten täglich)
Freie Teilnahme an allen Bordveranstaltungen
Betreuung durch Deutsch sprechende
Bordreiseleitung
●
●
●
Geb.-Datum
Preise in Franken pro Person
Inklusive Hafentaxen und aktuelle Treibstoffzuschläge, Basis 2er-Belegung, Vollpension
Annullations-/SOS-Versicherung pro Person
Die Mindestteilnehmerzahl beträgt 20 Erwachsene/Personen. Die Verfügbarkeit
der Kabinen ist beschränkt. Es gelten die Reisebedingungen der Traveller AG.
450.–
150.–
50%
63.–
Tel.
E-Mail
ABOPLUS-Nr.
Datum
Unterschrift
*Wichtig: Vorname/Name unbedingt
wie im Pass (nachträgliche Änderung
ist kostenpflichtig). Zusätzlich der Anmeldung eine Reisepasskopie beilegen.
Anmeldeschluss
3. Juli 2015
Talon senden an
Reisebüro Traveller AG, Quaderstr. 18
CH-7002 Chur oder per E-Mail an
[email protected]
Ich möchte die «Quotidiana»
abonnieren und erhalte
die ABOPLUS-Karte kostenlos.
ENGIADINA
GIEVGIA, ILS 2 DA FANADU 2015
9
IOF adonta da tuot fidel al concept da fin uossa
Reacziuns a la decisiun da Swiss Olympic
«Sport grischun profita dals
success dals atlets da l’IOF»
Chi saja propcha dischillusiunant e pu­
chà cha l’IOF perda quist label, disch
Remo Cavegn, il president da Sport Gri­
schun, «e quai davo ils gronds success
da Dario Cologna e consorts.» Pella
scoula regiunala a Ftan e per l’Engiadi­
na Bassa in general significha quai te­
nor el ün dischavantag considerabel.
D’accumplir la pretaisa da Swiss Olym­
pic es, sco ch’el manaja, fich difficil per
üna scoula illa periferia. «L’IOF ha
prestà i’ls ultims decennis üna fich bu­
na lavur a favur dal sport», constata Ca­
vegn, «dal grond success dals atlets chi
han frequentà l’IOF profita tuot il
sport in Grischun.» Cun displaschair
ha eir il turissem regiunal tut cogniziun
da la decisiun da Swiss Olympic.
DA FLURIN ANDRY / ANR
„ Swiss Olympic ha confermà la decisiun da la prüm’instanza: Causa
massa pacs scolars cun carta da talent perda l’IOF il label «Swiss Olympic Sport School». Ils respunsabels
nu’s laschan intemurir da la perdita da
quist label. Al principi da mai vaiva
Swiss Olympic refüsà da renovar il label
«Swiss Olympic Sport School» per l’In­
stitut Otalpin a Ftan (IOF) causa massa
pacas scolaras e scolars illa classa da
sport. Cunter quista decisiun ha la scou­
la recurrü pro’l cussagl executiv da Swiss
Olympic. Eir quista seguond’instanza es
gnüda a la conclusiun cha l’IOF nun ac­
cumplischa las pretaisas, apunta la
quantità sufficiainta da talents sportivs,
per avair quist label. Quai significha cha
l’IOF nun ha neir na il dret da portar il
label «Swiss Olympic Partner School».
Mario Denoth chi maina la classa da
sport da l’IOF deplorescha la decisiun
da Swiss Olympic. «Schi’s pensa a tuot
las medaglias cha absolventas ed absol­
vents da la scoula media a Ftan han gua­
dagnà pro olimpiadas ed otras cuorsas
internaziunalas vain nossa scoula
suotvalütada.»
«Cuntinuar cun schlantsch
sainza diminuir la qualità»
Cha l’IOF sco scoula media a la perife­
ria nun haja mai accumpli la directiva da
Swiss Olympic areguard la quantità mi­
nimala da scolaras e scolars, constata
Mario Denoth, «no stessan avair trais ja­
das tants atlets illa classa da sport co quai
cha no vain uossa, quai es alch da l’im­
pussibel i’ls prossems ons.» La conse­
quenza da la perdita dal label significha
tenor el chi douvra bainquant daplü la­
vur per as far valair illa concurrenza da
las scoulas da sport in Svizra. «No lain
L’Institut Otalpin a Ftan perda il label «Swiss Olympic Sport School».
però cuntinuar culla filosofia sco i’ls ul­
tims ons, sainza diminuir la qualità da
nossa sporta.» Ch’els vöglian eir in ave­
gnir tocker pro las meldras scoulas da
sport, eir sainza il label da Swiss Olym­
pic, disch il manader dala classa da sport,
«id es puchà, ma no eschan eir finanzial­
maing ferms avuonda e na dependents
dal label, no cuntinuain dimena plain
schlantsch, uossa pür inandret.»
«Üna decisiun eir cunter la periferia»
Johannes Flury chi presidiescha il cussagl
administrativ da l’IOF constata chi
dvantarà plü difficil pella scoula, ma na
impussibel: «Sch’ün giuvenil cun
ün’uscheditta carta da talent less dvantar
commember da nossa classa da sport
nu’ns pudaina plü basar sül label, no sta­
ran trattar culs singuls chantuns e verer
sch’els acceptan inavant nossa scoula sco
scoula da sport.» El nomna la classa da
sport il juvel da l’IOF e manaja chi füss
dal tuot fallà da dar sü quista sporta be
pervi da la decisiun da Swiss Olympic. A
seis avis es tala statta üna decisiun cun­
ter la periferia. «Cha nos model nu d’ei­
ra confuorm al reglamaint, quai savaina
FOTO TAISCH
tuots. Mo el ha istess gnü effets e success
enorms, impustüt eir dad atletas ed at­
lets indigens», accentuescha Flury. El de­
plorescha cha Swiss Olympic nun haja
arcugnschü la qualità da la scoula da
Ftan cun gnanc’üna frasa. «Il movimaint
olimpic parta tantüna da quai cha’l sin­
gul praista, els invezza nu’s basan sülla
prestaziun, dimpersè be süls custabs dals
reglamaints.» Scha quai es uschea ha Jo­
hannes Flury ün pa temma pel moviant
olimpic in Svizra: «Lura vaina üna pru­
na funcziunaris e be pacs chi praistan
propcha.»
«Pro las forzas da la
regiun toccan eir ils atlets»
«Las premissas per promouver il sport
sun in nossa regiun idealas per pratica­
maing tuot las disciplinas», disch Niculin Meyer, il portavusch da la desti­
naziun Engiadina Scuol Samignun Val
Müstair, «perquai esa güst ed import­
ant cha l’IOF s’ha specialisà sül sport.»
Chi saja propcha puchà cha quista
scoula haja uossa pers ün sagè da qua­
lità, manzuna’l e constata cha quista
decisiun nu resguarda ils grond success
ch’absolventas ed absolvents da la
scoula a Ftan han ragiunt i’ls ultims
ons. Sco ch’el disch as basa la comuni­
caziun turistica süllas forzas da la re­
giun, «e qua toccan pro eir las atletas
ed atlets da renum mundial.» Chi saja
perquai important da restar fidel a la
strategia dals ultims vainch ons culla
classa da sport e da cuntinuar sülla via
inchaminada, accentuescha Niculin
Meyer.
4500 atlets visitaran l’Engiadina Bassa
Champiunadis mundials da cuorsa d’orientaziun
DA REST GIACUN DERMONT
„ Ils champiunadis mundials dals
juniors da cuorsa d’orientaziun 2016
han lö in Engiadina Bassa. Quist evenimaint a la regiun porta recloma e
guadogn. La cuntschainta atleta da
cuorsa d’orientaziun Simone NiggliLuder s’ingascha illa federaziun svizra da quist sport. Ils champiunadis
mundials dals juniors 2016 vegnan or­
ganisats in Engiadina Bassa.
Ün nouv evenimaint
cun bler potenzial
Il cumanzamaint da lügl da l’on 2016
rivan 4500 curriduors da tuot il muond
in Engiadina Bassa ed in Val Müstair
per eruir ils meglders atlets da cuorsa
d’orientaziun dals juniors. Tanter ils 9
ed ils 15 da lügl han lö pels partecipants
las cuorsas illas disciplinas sprint, di­
stanza mezdana e lunga sco er la cuorsa
da stafetta. Il sprint varà lö illas giassas
da Scuol. As partecipar a quista cuorsa
pon tuot ils giuvenils interessats. Ils
giuvenils da Scuol e contuorns varan di­
mena la pussibiltà da’s masürar cull’eli­
ta mundiala. Per pudair concurrenzar
es important sper üna buna cundiziun
fisica eir üna buna cugnuschentscha da
las giassas da Scuol. Ün training da le­
ger chartas nun es sgür neir na sbaglià
per savair ingio chi sun ils posts. Forsa
ch’ün o tschel dals giuvens da la regiun
riva da nüzziar d’esser qua da chasa e
pisserar per üna buna classificaziun. La
distanza mezdana manarà da Susch a
Lavin e la qualificaziun per tala i’ls con­
tuorns da Ftan. La disciplina roiala, la
distanza lunga, manarà als curridurs sur
il Pass dal Fuorn vi’n Val Müstair. Il fi­
nal cullas cuorsas da stafetta varan lura
lö a Tarasp. Ün’eivna sarà la regiun suot
l’insaina dal sport da cuorsas d’orienta­
ziun. Fin uossa nun tocca l’organisa­
ziun da cuorsas d’orientaziun pro las
specialitats da la regiun. A partir dal
2016 pudess quai as müdar.
Nouva destinaziun pel sport
grazcha a nouvas chartas
Pels champiunadis mundials 2016 ve­
gnan edittas nouvas chartas da geogra­
fia detagliadas pella regiun. Ils curri­
duors sun dependents da chartas exac­
tas ed actualas per pudair far lur sport.
«Quistas chartas da geografia pon lura
eir in avegnir servir ad occurrenzas in
I’ls contuorns da Tarasp varan lö las cuorsas finalas da stafetta.
connex cul sport da cuorsa d’orientazi­
un», disch Martina Hänzi chi lavura
pro la Turissem Engiadina Scuol Sa­
mignun Val Müstair SA e commembra
dal comitè d’organisaziun. La regiun
intuorn Scuol spordscha bunas premis­
sas sportivas cun seis gods vasts e las vias
ruralas in bun stadi. L’intent dals turi­
stikers da la regiun es da pudair organi­
MAD
sar in futur daplüssas cuorsas da quist
gener. Sainza dubi profita l’intera re­
giun da quist grond evenimaint, saja
quai cun pernottaziuns in hotels o abi­
taziuns da vacanzas o cun daplü entra­
das per butias e restorants. «Cun eveni­
maints regulars da cuorsa d’orientaziun
pudess quist sport fichar pè in Engiadi­
na, chi’d es bain adattada per quist
sport», disch Hänzi.
Comitè d’organisaziun
cun Simone Niggli-Luder
Il comitè d’organisaziun dals champiu­
nadis mundials da juniors a Scuol vegn
manà da Simone Niggli-Luder. Ella es
dvantada 23 jadas champiunessa mun­
diala e trais jadas es ella gnüda eletta
sco sportista svizra da l’on. Daspö sia
demissiun sco sportista activa es ella
ingaschada illa Federaziun svizra da
cuorsa d’orientaziun. I’l decuors da sia
carriera ha ella passantà bleras cuorsas
e l’organisaziun da quellas, bunas e
main bunas. Sias aspettativas sun otas:
«No lain spordscher als giuvens spor­
tists champiunadis cun tensiun e d’ota
qualità e lapro tils pussibilitar ün’aven­
türa speciala.» Il particular dess spor­
dscher la regiun ospitanta: «L’Engiadi­
na es pels atlets da cuorsa d’orientaziun
ün bijou na trat a nüz fin uossa.» In­
schmanchabel sarà pustüt la cuorsa da
distanza lunga sur il Pass dal Fuorn in
Val Müstair. «Quai sarà probabla­
maing la cuorsa da distanza lunga per
ün champiunadi mundial da juniors
chi manara sü il plü ot sur mar insom­
ma», disch Niggli­Luder na sainza su­
perbgia.
10
SURMEIR
GIEVGIA, ILS 2 DA FANADU 2015
«Blers fon transports per ena cagna»
Transports da biestga: En veir cumbat da prietschs
screiva dantant betg avant igls prietschs
da transport. Chegl seia tgossa digl pour
e digl patrung digl affar da transport da
biestga, dei Ruedi Matti. Igls dus trans­
portaders da biestga tgi vagn antupo a
Beiva on detg tgi oz ins vegia strousch
ple prietschs per manar la biestga dalla
Bassa sen las alps grischunas. Ena tariffa
fundamentala seia tranter 45 e 50 francs
per toc, dantant sa tignan pacs a chel
prietsch. Tot tenor peis digls animals ins
possa transportar betg daple tgi 30 tocs.
Da sa tigneir on igls transportaders da
biestga er allas prescripziuns tgi èn oz
fitg strantgas e chegl er per igls autists
digls camiuns. La concurrenza tranter
igls travagls tgi porschan transports da
biestga seia fitg gronda, tiers tgi igls ples
vegian gio blers onns igls madems pours
scu cliaints.
DA GION NUTEGN STGIER / ANR
„ Las davosas treis emdas ins ò vasia
a passar tras Surmeir blers camiuns
cargeas cun biestga. All’antschatta
dalla stad magnan chels la biestga
dalla Bassa sen las alps e chegl cunzont an Nagiadegna. Igls prietschs da
transport èn dantant schi bass scu darar. Siva dall’emda passada èn pastreglia
e muaglia per igls proxims treis meis sen
las alps. Aint Grischun vainsa radond
900 alps, seia chegl alps da vatgas, d’ar­
mainta, da nursas e da tgoras. Sen chel­
las bleras alps passaintan vers 100 000
animals la stad e per la tgira dalla biestga
segnan passa 2300 pasters e pastras, si­
gnungs e zezens. Igl persunal d’alp vign
indemniso cun ca. 15 milliuns francs e
chegl è tuttegna ena bela somma. Da
transportar la biestga dalla Bassa sen las
alps grischunas costa alloura, er schi da
preschaint è tranter igls impressaris da
transport en veir cumbat da prietschs. A
Beiva vainsa antupo dus da chels tgi ma­
gnan gio blers onns la biestga dalla Bas­
sa an Nagiadegna.
17 000 tocs vignan dalla Bassa
Scu gio menziuno èn per treis meis ra­
dond 100 000 tiers la stad sen egna dal­
las alps tgi vagn an noss cantun. Da chel
domber èn tuttegna 17 000 tocs tgi vi­
gnan dalla Bassa per passantar la stad
aint igl Grischun. Scu tgi Curdin Foppa,
igl schef dall’economia d’alp, dei, pas­
sainta la gronda part dalla biestga dalla
Bassa la stad sen egna dallas alps an Na­
giadegna. Lò ins vegia avonda capacitad
cun aveir pi paca muaglia indigena. Aint
igl Grischun central per exaimpel seia la
situaziun tot otra cun aveir daples pours
Las davosas treis emdas èn blers camiuns cun biestga passos Surmeir an direcziun Nagiadegna.
tgi an Nagiadegna e cun chels aveir ble­
ra biestga. Uscheia dovrigl las alps per
agen adiever e betg tant per metter ad
alp la biestga dalla Bassa. Singulas alps
digl Grischun central vegian pero sur
stad tuttegna er biestga dalla Bassa e
chegl cunzont da pours dalla Svizra
orientala, dei Curdin Foppa.
Tranter 45 e 50 francs per animal
Scu tgi Ruedi Matti dalla federaziun na­
ziunala da transportaders Astag dei ins
FOTOS G. N. STGIER
vegia an Svizra 70 travagls tgi porschan
er transports dad animals. Da chels fe­
tschan pero fitg blers transports da ga­
glignas u da portgs. Ainten la Svizra
orientala seian radond 15 tgi fetschan
transports da biestga. L’uniun tetgala
Ena curta staschung
Igls pours stroclan adegna pi fitg segl
prietsch ed igl davos resta pac oter tgi
dad eir per en prietsch pi bass, on detg
igls dus omens tgi fon cun lour camiuns
transports da biestga. La staschung da
transport d’animals seia cun bung quat­
ter emdas (dus la premaveira e dus igl
aton) fitg curta e ple tgi en transport an
de seia betg pussebel da far. Tots dus
omens tgi fon transports da biestga fon
chegl privat e schi els èn betg gist sen
veia cun biestga alloura fon els trans­
ports da portgs, fagn e strom. Dantant
er cò seia en cumbat permanent da
prietschs. An vista alla nova politica
agrara vegian igls transportaders da
biestga tot oter tgi bunas vistas gist er
perchegl tgi blers pours dalla Bassa re­
dutgeschan aint igl futur igl domber da
lour movel.
Tots cunter
Nino Schurter
Alvagni: Festa da finiziun
dalla scola Belfort davains
Lai: Cursas dalla coppa mundiala da bike
Christa Rigozzi ò er catto ad Alvagni talents
„ (anr/gns) Da dumang venderde anfignen dumengia stat Lai aint igl center
digl sport internaziunal da bike. L’elita
mundiala s’inscuntra per las cursas tgi
chintan pigl classamaint general dalla
coppa mundiala. An Svizra è Lai igl pa­
radis per bikers e cun organisar la proxi­
ma fegn d’emda cursas dalla coppa
mundiala da bike sa fò Lai er en nom sen
camp internaziunal. Dalla parteida allas
cursas è la «moma» digl sport da bike scu
per exaimpel igl Franzos Julien Abasalon,
igl Tschech Jaroslav Kulhavy ed alloura
Nino Schurter, igl migler biker dalla Sviz­
ra. A Lai vignigl a dar en cumbat tranter
chels treis e chegl speranza a favour digl
sportist sursilvan. El canoscha fitg bagn
igl tratg aint igl territori dalla pendicula­
ra digl Corn Cotschen e vess da saveir
profitar da chel bonus. La concurrenza è
dantant fitg ferma ed i savess eventual
tuttegna dar ena surpresa. Tar las donnas
strousch, lò è Jolanda Neff, la ciclista sviz­
ra, la clera favorita.
Tanscha a Nino Schurter igl bonus da tgesa per gudagner la cursa da bike a Lai?
PHOTOPRESS
„ (pi) Alla festa dalla finiziun da
scola digl Consorzi da scola Belfort
davains digls 23 da zarcladour on
igls unfants da scoletta ed igls scolars e las scolaras digls cumegns
Surava, Farrera ed Alvagni musso
lour gronds talents. Durant en’oura e
mesa on igls unfants tranter tschintg e
13 onns persvadia igls preschaints da
lour abilitads an cant, clavazign, kara­
oke, rap, solt, magia, show cun
gleischs, acrobatica, karate e sagleir
cun la soua. Las preschentaziuns vevan
tottas en fons musical tgi geva a pro.
Igls unfants tgi eran betg sen tribuna
scu talents on divertia igl publicum
cun reclama per M&M’s e per igl
HCD. Oters on purto anturn lour bu­
teias digl vainter ed on procuro tgi
nign vegia fom.
Tranteraint ò igl chor dalla scola
canto hits actuals scu «Stay with me»
da Sam Smith. Per la gronda show ve­
van els tscharnia igl moster dalla emis­
siun «Die grössten Schweizer Talente».
Er la giuria era preschainta cun «DJ
Bobo» (Domeni Tscharner), «Christa
Rigozzi» (Valeria Bossi) e «Gilbert
Gress» (Noa Brazerol). Els on valeto las
preschentaziuns sen tribuna cun igls
«dretgs» commentars. Igl team da mo­
deraziun cun Fabio Brazerol e Noemi
Engler ò mano tras la seira.
Igl public è sto entusiasmo dall’ant­
schatta anfignen la fegn ed ò ancurono
las stupentas producziuns cun en ap­
plaus frenetic. Ed igls veirs artists e
lour magistraglia èn nias remuneros
cun ena dètga plievgia da confetti.
Fabio Balzer e Noemi Engler on mano stupent tras igl program.
FOTOS G. N. STGIER
Parodia totala da chels treis unfants scu DJ Bobo, Christa Rigozzi e Gilbert Gress.
SURMEIR
GIEVGIA, ILS 2 DA FANADU 2015
11
«Tot respect digl grond artist»
Tinizong: Ovra hidraulica digl «ewz»
dad egn da chels tgi pendan ainten la
centrala a Tinizong, chel cugl motiv dal­
la vischnanca, vegia ella vasia tgi igl ar­
tist dalla Surselva vegia currigia igl ma­
letg cun varsaquants stretgs. Monica Ta­
vasci dei er tgi Alois Carigiet seia sto en
artist cun en dung particular da luvrar
cun la tecnica da calours dad ieli, ba­
gnsavond tgi gist chella tecnica seia la pi
ideala per far igls seis maletgs cun igls
implants digl «ewz». La matta valtelline­
sa dei er tgi Alois Carigiet vegia gia ena
buna scolaziun d’art, chegl tgi vegia er
sa musso cun restaurar las seis ovras da
gronda valeta. Seis emdas ò Monica Ta­
vasci gia per restaurar igls maletgs ed igl
sgrafitto, damai per mintga maletg
en’emda. Chegl ò ella detg an en discurs
cugl actour da teater Lorenzo Polin tgi ò
mano tar igl de dallas portas avertas tras
igl program.
DA GION NUTEGN STGIER / ANR
„ Passa 60 milliuns ò igl «ewz» inve­
sto per la sanaziun digls indrezs
dall’ovra hidraulica a Tinizong. Re­
stauros èn er nias igls seis maletgs
dad Alois Carigiet tgi pendan gio 58
onns ainten la centrala. Fatg chella la­
vour ò Monica Tavasci, ena donna tgi
ò ena strètga relaziun cun Beiva. Per
sonda passada veva igl «ewz» anvido la
populaziun digl Grischun central da pi­
glier invista dall’ovra hidraulica e la cen­
trala a Tinizong. Bung treis onns on cuz­
zo las lavours da sanaziun digls indrezs
scu er dallas lengias da Marmorera anfi­
gnen Casti. L’ovra hidraulica da Tini­
zong, egna dallas impurtantas digl «ewz»
aint igl Grischun central, datescha digl
1954 uscheia tgi ena sanaziun è stada in­
dispensabla. Indrezs, turbinas, maschi­
nas e las lengias dalla forza hidraulica
correspondevan betg ple allas preteisas
modernas dad ozande. Betg tgi igl me­
naschi dalla centrala a Tinizong fiss for­
sa sto periclito, dantant 60 onns èn la li­
mita per la dirada da chels indrezs tec­
nics, è nia detg sonda passada tar igl de
dallas portas avertas. Igl grond interess
da vigl e gioven per chella occurrenza ò
eneda daple confirmo tge valour tgi igl
«ewz» ò per Tinizong, Surses ed igl an­
tier Grischun central. La collaboraziun
cun l’interpresa turitgesa è gio prest 60
onns fitg fritgevla ed igl «ewz» è en fitg
bung exaimpel per en partenari fido e se­
rious, chegl cunzont per igls cumegns,
per las firmas indigenas ed er scu patrung
da lavour è chel travagl zont stimo.
En augmaint da 2% tar la producziun
Durant las lavours da sanaziun, da mo­
dernisaziun e da digitalisaziun è la pro­
ducziun digl current strousch stada re­
stranscheida igls davos treis onns. Graz­
tga allas turbinas sanadas, agls novs ge­
neratours e transfurmatours ed agls in­
drezs da distribuziun è ossa pussebel da
produtgier 2% daple current. Cun l’o­
vra hidraulica da Tinizong produtge­
scha igl «ewz» current per radond 60 000
casals. Aint igl antier Grischun central
produtgeschan las ovras da Turitg an en
onn 700 GWh, chegl tgi corresponda
agl basigns da 180 000 casals. Ainten la
centrala a Tinizong vignan tuttegna 17
cubics ava (17 000 liters) per secunda tgi
so neir duvrada per la producziun da
Igls dus actours tgi on tematiso Alois Carigiet e las dus persungas tgi on restauro las seis ovras digl artist sursilvan: Adriano Rizzi, Mo­
FOTO G. N. STGIER
nica Tavasci, René Schnoz, actour, Lorenzo Polin, actour (da san.).
current electric. Las investiziuns da pas­
sa 60 milliuns francs tgi igl «ewz» ò in­
vesto conferman er tgi igl travagl stat
ferm davos nossa regiun.
Seis unicats e betg publics
An connex cun la sanaziun digls indrezs
tecnics ò igl «ewz» er do en nov vistgia
agl bietg ed allas localitads dalla centra­
la a Tinizong. Igls meirs on er pitia digl
umid, dalla blera polvra e digl tschuf
dallas turbinas. Chegl vala er per igls seis
maletgs tgi Alois Carigiet, igl artist sur­
silvan, veva gia fatg igl 1957 an incum­
bensa dallas ovras electricas da Turitg
aposta per la centrala a Tinizong. Chel­
las seis ovras unicas, tgi èn strousch an­
cunaschaintas alla publicitad, on ena
grondezza da 160 x 125 cm ed èn nei­
das fatgas an calours dad ieli avant 58
onns digl pictour da renom internaziu­
nal. Malagea ò Alois Carigiet igls seis
implants digl «ewz» e chegl da Marmo­
rera anfignen Seglias. Chegl vot deir tgi
mess an tavla ò el igl rampar da Marmo­
rera, ena part dalla vischnanca da Tini­
zong, l’ovra hidraulica da Burvagn, igl
bietg digl «ewz» a Casti, la Punt da So­
las e la centrala a Seglias. Cun sanar l’an­
tiera centrala da Tinizong intern ed ex­
tern ins ò er gist laschea restaurar chels
seis maletgs dad Alois Carigiet tgi on oz
sa tgapescha ena gronda valeta. An chels
prest 60 onns èn els sblitgias e betg igl
davos er nias tschufs perveia digl bler
polver digls indrezs tecnics ainten la
centrala. Per la restauraziun èn igls seis
maletgs nias demontos. Malagea veva
Alois Carigiet igls motivs sen lenn e cun
calours dad ieli. Er igl sgrafitto, cun tga­
mutschs ed ena planta donnageda digl
tgametg tgi ambellescha igl meir tgi var­
da vers sid, ò pitia. Er chel è nia restau­
ro cun bler chito e cun gronda precau­
ziun.
Grond respect dad Alois Carigiet
Restuaro igls seis maletgs scu er igl sgra­
fitto ò Monica Tavasci, ena matta da
Gordona an Valtellina. Ella ò ena rela­
ziun fitg strètga cun Beiva cun esser sia
mamma Silvana Tavasci-Rizzi tratga se
a Beiva. Siva dalla matura ò Monica Ta­
vasci frequento l’Academia d’art a Mi­
lang ed è sa spezialisada sen lavours da
restauraziun. Adegna puspe vign ella a
Beiva, cunzont schi sies barba, Adriano
Rizzi dalla firma da pictura Rizzi SA,
dastga far lavours da restauraziuns pi
difficilas. La spezialista per da chellas la­
vours dei tgi ella vegia fatg bleras am­
provas sen igls maletgs ed igl meir cugl
sgrafitto per cattar igl material igl pi
adatto per la restauraziun. La lavour
preparativa seia prest schi impurtanta
scu la sezza. «Ia va gia grond respect da
chella lavour ed er en grond respect an­
vers Alois Carigiet», dei Monica Tavasci.
Ensascu seia ella er fitg loscha tgi gist el­
la vegia dastgea far la restauraziun da
chels maletgs singulars.
Seis emdas ò cuzzo la lavour
Tema da restaurar maletgs d’artists da
renom vegia ella betg e tuttegna s’inden­
tifitgescha ella fitg cun l’ovra, dei Moni­
ca Tavasci. Pertscherta seia ella bagn
d’aveir ena gronda responsabladad cun
restaurar maletgs d’artists ancuna­
schaints, scu da preschaint igls seis ma­
letgs dad Alois Carigiet. Tar en maletg
Er sies tat admirava Alois Carigiet
Ensatge fitg singular seia bagn er sto tgi
sies tat Wilhelm Rizzi, igl senior digl
travagl da pictura Rizzi SA, tgi è gist
mort avant varsaquantas emdas, vegia er
anc do bungs cunsegls sen tge dar adatg
cun restaurar igls maletgs dad Alois Ca­
rigiet, dei Monica Tavasci. Anfignen tgi
las sias forzas lubivan vegia el adegna
puspe fatg ena viseta ainten la centrala
per vurdar quant anavant tgi ella seia
cun la restauraziun, dei la donna digl
rom. Sies tat vegia er detg tgi igl 1957,
cura tgi el luvrava pigl «ewz» a Tinizong,
vegia el savens dastgea vurdar tiers ad
Alois Carigiet scu tgi el malageva igls
seis implants dallas ovras electricas da
Turitg. Digl reminent ò Monica Tavasci
documento an pled e maletg la sia la­
vour da restauraziun, uscheia tgi sch’ins
vegia an radond 60 onns danovamaintg
da restaurar igls seis maletgs saptga la
persunga tgi fetscha la lavour tge mate­
rial sintetic tgi dovra. Igl «ewz» e cun­
zont er Chrisof Oertli, igl magnagestiun
dallas ovras electricas da Turitg digl Gri­
schun central, è fitg losch da chels seis
unicats. Els vegian ena strètga relaziun
cun igls bietgs ed implants tgi igl «ewz»
vegia ainten la regiun e chegl seia er da
gronda valeta. Tge valour tgi chels ve­
gian ins seia dantant pir oz pertschert.
Per tots chels tgi on interess da vaseir las seis
ovras ed igl sgrafitto dattigl anfignen alla fegn
d’otgover mintga marde ena guida ainten la
centrala a Tinizong.
Thim Van der Laan junior – nov directur
La scoula a Landquart resta in possess da la famiglia – Thim van der Laan junior directur nouv
„ (cp) Davo precis 25 ans sco mana­
der da la ditta ha reglà Thim van der
Laan sia successiun. Als prüms marz
2015 ha surtut seis figl Thim van der
Laan junior la direcziun da la scoula.
L’impraisa a Landquart, cun seis 40
collavuratuors specialisada sülla
fuormaziun da fisioterapeuts, resta
aint il possess da la famiglia. 1974 ha
fuondà Thim van der Laan sen. ad Ut­
recht (Ollanda) l’Academie voor Fysiot­
herapie Thim van der Laan. Il fuondatur
d’eira persvas cha minch’uman possa svi­
luppar seis aigens talents e realisar sias
aignas ideas. Per el d’eiran tschertas valu­
ors fich importantas: motivaziun, ener­
gia, disciplina e – na l’ultim – il plaschair
vi da la professiun. A la fin da l’an 1990
ha’l fuondà üna filiala da quista scoula
ota a Landquart. Daspö quel an exista
üna fuormaziun ollandaisa a Landquart,
daspö 1993 fin 2007 üna fuormaziun
svizra tenor las normas da la Crusch co­
tschna. Daspö 2007 realisescha la Thim
van der Laan AG üna fuormaziun da fi­
sioterapia sün nivo terziar tenor las nor­
mas svizras in incumbenza da la Scoul’ota
professiunala da la Svizra italiana (Sup­
si).
Daspö 1990 sun gnüts fuormats a
Landquart daplü co 1000 studentas e stu­
dents in fisioterapia. Thim van der Laan
less eir in avegnir rinforzar la fisioterapia
sco ram important dal sectur da sanità.
Quai es important perche cha stüdis
muossan chi detta quia massa pac persu­
nal fuormà i’ls prossems ans.
Quai chi s’han instradà ils duos ultims
ans es uossa cler: Il figl dal directur actual
– daspö tschinch generaziuns es il prenom
in famiglia adüna il listess – surpigliarà las
incumbenzas dal directur. Cuntraria­
maing a seis antenats nun ha’l üna fuorma­
ziun da fisioterapeut, el ha stübgià a l’Uni­
versità da San Galla. Las qualitats da ma­
nager sun bainvissas, l’impraisa es dvanta­
da vieplü granda. Seis bap restarà sco pre­
sident dal cussagl administrativ e delegà
aint il affar sco cusgliader.
La Supsi ed ils cusgliers administrativs
da la Thim van der Laan AG spereschan da
dar cun quista soluziun cuntinuità ed üna
buna basa per mantgnair sün ans inoura la
fuormaziun da fisioterapia a Landquart.
Thim van der Laan junior, il nov directur.
MAD
nur
SALE
%
Infos und Adressen:
0848 559 111
oder www.fust.ch
nur
1299.–
Tiefpreisgarantie
%
%
nur
399.–
%
%
799.–
statt 1499.–
Tiefpreisgarantie
-700.–
ause
Aus dem H
h
sc
o
B
Waschmaschine WMB 100-20 CH
WA 1260
• Kaltwaschen 20°C
• Programmablaufanzeige
Art. Nr. 107715
-43%
Setpreis nur
1899.–
statt
249.–
Hammer-Preis
Exclusivité
4480.–
-57%
Einführungspreis
999.–
Hammer-Preis
H/B/T: 51 x 44 x 47 cm
-38%
45 cm
statt 2290.–
nur
149.–
799.–
Einführungspreis
1299.–
• Nützliche Zusatzoptionen wie
Knitterschutz und Starverzögerung
• EasyClean-Filter: Nur noch ein Filter
zum Reinigen Art. Nr. 103077
nur
statt 1299.–
• PremiumCare schützt Form und sorgt
für weniger Knitterfalten • Direktablauf
für das Kondenswasser möglich
Art. Nr. 126081
Wäschetrockner TW 748 E
• Die perfekte Ergänzung für Spezielle
Anwendungen: CapDosing • Sparsam,
leistungsstark, verschleissfrei.
Art. Nr. 218006
nur
Wäschetrockner TRPC 76520
ause
Aus dem H
lu
o
Electr x!
is!
Hammerpre
Waschmaschine
%
statt 2190.–
H/B/T: 84 x 49 x 49 cm
-54%
B
Exclusivité
Freistehender
Geschirrspüler SPS 40E42
• Findet in der kleinsten Küche Platz
• 4 effiziente Spülprogramme für jede
Situation • Startzeitvorwahl bis 24 Std.
Art. Nr. 133060
Nespresso®
nur
149.–
statt 249.–
Kleinkühlschrank
KS 062.1-IB
• 44 Liter Nutzinhalt, davon 4 Liter
Gefrierfach* Art. Nr. 107557
+
• SoftMove schützt die Fasern durch
abgestimmte Trommelbewegungen
• Diverse Spezialprogramme: Sport,
Jeans, Babywäsche, etc. Art. Nr. 126250
TF 080.4-IB
• 65 Liter Nutzinhalt
Art. Nr. 107541
<wm>10CAsNsjY0MDQx0TW2MDK1sAQAcO1Ykw8AAAA=</wm>
<wm>10CE3KoQ7DMAxF0S9y9J4dp84Mq7CoYBoPmYb3_2jtUMElV2fO9IJ_-zhe45kEaxUL9ejpmxbvkVtEgTHR1BT0Byto0c5190JDNWBdRtBEbdHEQ7wvhpfv-_MDiyR-R3IAAAA=</wm>
Setpreis nur
99.90
statt 179.80
*
-44%
-40%
Waschmaschine WAPC 86541
Gefrierschrank
nur
nur
statt 199.90
statt 329.90
111.–
-44%
199.90
-39%
B
Inkl. 2. Handteil
Exclusivité
Exclusivité
*Zahnbürste Fr. 89.90
2. Zahnbürste Fr. 89.90
Portionensystem CITIZ black NEW
• Power-Save-Modus: Schaltet nach
9 Minuten automatisch auf Standby
Art. Nr. 560483
Schallzahnbürste
PulsonicSlim + 2.Hnd
• Timer 4x 30 Sekunden • 2 Reinigungsmodi (Reinigen und Sensitiv)
Art. Nr. 680437
nur
nur
statt 899.–
statt 1090.–
499.–
Staubsauger GL 20 red
• Ergo Handgriff • Umschaltbare
Rollendüse Art. Nr. 137082
Bügelstation Effectis Easy
• Extra grosser 1.5 l Wassertank - Befüllung jederzeit möglich Art. Nr. 560547
599.–
-44%
-45%
2-Tassen-Funktion
Starke 1400 Watt
Rundum-Vollservice mit Zufriedenheitsgarantie
5 Rp.
Kaffeevollautomat
ETAM 29.510. SB Autentica
• Soft-Touch Bedienfeld: Einfach zu bedienen
• Kaffeestärke manuell stufenlos einstellbar
Art. Nr. 370387
Küchenmaschine
KMT016 Chef Titanium
• 4,6 l-Chromstahl-Schüssel • Gehäuse
komplett aus Aluminium-Druckguss
Art. Nr. 370205
5-Tage-Tiefpreisgarantie
30-Tage-Umtauschrecht
Schneller Liefer- und
Installationsservice
Garantieverlängerungen
Mieten statt kaufen
Schneller Reparaturservice
Testen vor dem Kaufen
Haben wir nicht, gibts nicht
Kompetente Bedarfsanalyse
und Top-Beratung
Alle Geräte im direkten Vergleich
Schraube
locker?
Für mich
keine
Behinderung.
Ihr TV Südostschweiz
Bleiben Sie regional «up to date»!
insieme
setzt sich seit über
50 Jahren für Menschen mit
geistiger Behinderung ein.
www.insieme.ch / PC 25–15000-6
tv.suedostschweiz.ch
erotik.suedostschweiz.ch
TRANSSEXUELLE in CHUR, XL-Brüste, gern
Franz., Service A–Z, diskret. 076 304 39 99
RADIO / TV
GIEVGIA, ILS 2 DA FANADU 2015
■ RADIO RUMANTSCH
«VITA CAPITA» FA PAUSA
■ RADIO
20.03 MARELLA (REP.)
14.03 L’INSTRUMENTALA (REP.)
«Las storgias da l'A13»
L’emissiun d’infurmaziun sin SRF 1
cun suttitels tudestgs sin TXT 777
(rep. sin SRF info tranter las 18.00-22.00)
Atmosfera da stad
L'autostrada A13 dal San Bernardin
enconuscha bleras istorgias: da la via che
dat il paun da mintgadi, da stgadanadas,
e da quels che fan opposiziun cunter la
lingia planisada. Il Radio Rumantsch
ha fatg in viadi da Maiavilla enfin San
Vittore. Cun in töf d'anno tubac ans
essans fatg a la tschertga da «l'istorgia e
da las storgias» da l'A13.
Redacziun: Rafael Müller
Stad, sulegl, temperaturas chaudas e
vacanzas. E buna musica? Ma cler! E per
lezza procura L’instrumentala . Quai cun
ina selecziun da tocs che portan in titel
deditgà a questa bella stagiun.
Redacziun: Flavio Tuor
19.00 LA POPULARA
■ TELEVISIUN
«Hujässler» e «Les Potes de Biffé»
«Hujart» uschè sa numna il disc nov dals
Hujässlers. Els sezs numnan lur musica
hybride Ländler. Cun lur musica dattan
els dapi passa 15 onns novs impuls a la
entira scena da musica populara da la
Svizra. Lur chapella è daventada in garant
per innovaziun
en la musica
populara. La
formaziun «Les
Potes de Biffé»
sa preschenta
«en
balade»,
precis sco il titel da lur disc nov. Ils dus
giuvens a la «Schwyzoise» (orgelet da
maun) e la giuvna al giun sunan melodias
novas, e quai frestgamain e sinceramain.
In insatg udis vus en «La populara».
Redacziun: Josefina Gaudenz
11.00 CUNTRASTS SIN SRF info (REP.)
05.00
05.05
06.00
06.06
06.30
06.40
06.50
07.00
07.06
07.30
07.40
07.50
08.00
08.06
08.30
08.40
09.00
09.05
09.15
09.30
09.45
10.00
10.15
10.30
10.55
11.00
11.03
11.15
11.30
11.45
12.00
12.06
Era la famiglia Caflisch da
Surgonda fa vacanzas da stad.
Enfin ils 14 d'avust na datti
nagina Radionovela.
17.40 TELESGUARD SIN SRF 1
La proxima episoda da Vita capita
pudais puspè tadlar glindesdi,
ils 17 d'avust 2015. Lura datti
numnadamain bler da raquintar ...
DA LA SIBIRIA EN LAS TROPAS – ENTAIFER PAUCAS MINUTAS
Ils proxims dis èsi tenor ils meteorologs da quintar cun chaliras –
temperaturas da enfin 34 grads. Oz ston ins quintar cun 31 grads. Per nus
dal Radio Rumantsch n’è quai betg avunda, nus vulain dapli!
12.25
12.30
13.00
14.00
14.03
15.00
15.03
16.00
16.03
16.30
16.50
17.00
17.06
17.50
18.00
18.06
18.15
19.00
20.00
20.03
21.00
21.03
22.00
22.03
23.00
23.03
CAFÉ, BENZIN E TUALETTA
24 uras pausa sin il pausadi
Venderdi avant tschuncaisma ha nossa
equipa da RTR sa fermà sin il pausadi
Viamala a Tusaun. Na betg per baiver in
café, na betg per tancar u ir svelt sin
tualetta. Na, nossa equipa ha realisà
ina reportascha da 24 uras en il lieu.
«Tgi vegn qua?» – «Tgi lavura qua sin il
pausadi e tge capita durant 24 uras qua
a l’ur da l’autovia A13?» Ina reportascha
cun bleras e spezialas sentupadas.
13
Nus giain en in lieu, betg lunsch davent da Cuira, nua ch’igl è 40 grads.
E mo paucas minutas e paucs meters davent, èsi -21 grads – ina differenza
da temperatura da varga 60 grads, e quai entaifer minutas!
Sche vus vulais era far cun nus quest viadi da temperaturas extremas, tadlai
il Radio Rumantsch, oz tranter las 11.00 e las 12.00.
SRF novitads
Musica populara
Novitads
Actual la damaun
Novitads
Impuls dal di cun Attilo Bivetti
Revista da medias/Meteo
Novitads
Actual la damaun
Novitads
Kikeri6
Revista da medias/Meteo
Novitads
Actual la damaun
Novitads
Il chavazzin dal di
Novitads
La cuppina
Chalender
La truvaglia
Tge chaussas
Novitads
Hits africans
Famus e glorius
Rep. Impuls dal di
Novitads
Actual da mezdi
Co e cum
Novitads
Total local
Novitads
Actual da mezdi e RTR cumpact a
mezdi
Prevista Telesguard
SRF Rendez–vous
Las gratulaziuns
Novitads
Rep. L’instrumentala
Novitads
Musica
Novitads
Semperverds / Top 3
Program da kino
Prevista Telesguard
Novitads
Actual la saira
Meteo
Novitads
RTR cumpact – survista dal di
SRF Echo der Zeit
La populara
Novitads
Rep. Marella
Novitads
Musica
Novitads
Musica
Novitads
Grischun sonor
RECLAMA
Mehr vom Hier.
Schliessen Sie ein Jahresabo des «Bündner Tagblatts» ab und sichern Sie sich vier Tageskarten
der Savognin Bergbahnen im Wert von CHF 100.–.
inklusive E-Paper
Sie sparen CHF 700.–
gegenüber dem Einzelverkauf
Jetzt
bestellen:
m
Montags bis samstags
das «Bündner Tagblatt»
Sonntags die
«Schweiz am Sonntag»
Talon ausfüllen, ausschneiden und senden an:
Somedia, Abo- und Zustellservice, Sommeraustr. 32
Postfach 491, CH-7007 Chur
Ja, ich bestelle ein Jahresabo des «Bündner Tagblatts»
für CHF 399.– und erhalte vier Tageskarten
für die Bergbahnen Savognin im Wert von CHF 100.–.
Vorname
Adresse, Hausnummer
Datum
Gratis: E-Paper
werktags ab 3.00 Uhr
Frühzustellung
ab 5.30 Uhr
im Frühzustellgebiet
Gratis: 4 Tageskarten für die Savognin
Bergbahnen im Wert von CHF 100.–
(gültig Sommersaison 2015 und 2016)
@ [email protected]
Telefon:
E-Mail:
0844 226 226
|
Name
|
PLZ
|
✘
|
|
Geburtsdatum
|
|
|
Ort
Unterschrift
Aktionscode «Savognin». Angebot gilt nur für Neuabonnenten und solange der Vorrat reicht.
Telefon
|
|
|
|
|
|
14
TELEVISIUN
GIEVGIA, ILS 2 DA FANADU 2015
SRF 1
SRF ZWEI
ARD
ORF 1
SAT 1
10.30 Kulturplatz 11.00 Das Mittelmeer 11.30 Rundschau 12.15 Mini
Beiz, dini Beiz 12.45 Tagesschau mit
Meteo 13.15 Glanz & Gloria 13.30
Der Landarzt. Erste Hilfe 14.15 Inga
Lindström: Auf den Spuren der Liebe.
Melodram (D 2006) 15.50 Mensch,
Marder! 16.30 Best Friends. Die
Strafe / Das Geständnis 16.55 Tschanz
mit allem. Wassermelone mit Fetakäse
17.30 Guetnachtgschichtli 17.40 Telesguard 18.00 Tagesschau mit Meteo
18.15 Mini Beiz, dini Beiz 18.40 Glanz
& Gloria 19.00 Schweiz aktuell 19.25
Börse 19.30 Tagesschau mit Meteo
5.20 Still Standing 5.40 Roboclip
6.00 Drei auf zwei 9.00 Best Friends
9.20 myZambo 9.45 Roboclip
Selection 10.00 Last Man Standing.
Dabei sein ist alles 10.20 Der Landarzt.
Eine Frage der Geduld. Mit Walter Plathe,
Sabine Bach, Heinz Reincke 11.05
Wege zum Glück 11.50 Still Standing.
Der Knutschfleck. Mit Mark Addy, Jami
Gertz, Jennifer Irwin 12.15 Fussball.
Weltmeisterschaft der Frauen. Halbfinal: Japan – England. Dani Wyler,
Kathrin Lehmann 14.00 Live: Tennis.
Wimbledon. 2. Runde. Aus London (GB).
Stefan Bürer, Heinz Günthardt
9.00 Tagesschau 9.05 Rote Rosen
9.55 Sturm der Liebe 10.45 Um Himmels Willen. Trauerspiel 11.35 Papageien, Palmen & Co. 12.00 Tagesschau
12.15 ARD-Buffet 13.00 Mittagsmagazin 14.00 Tagesschau 14.10
Rote Rosen 15.00 Tagesschau 15.10
Sturm der Liebe 16.00 Tagesschau
16.10 Elefant, Tiger und Co. Nachts im
Zoo 17.00 Tagesschau 17.15 Brisant
18.00 Gefragt – Gejagt 18.50 In aller
Freundschaft – Die jungen Ärzte. Sei
ehrlich mit Dir selbst 19.45 Wissen vor
acht – Natur. Nützling – Lästling – Schädling? 19.50 Wetter 19.55 Börse
8.05 Hand aufs Herz 8.50 Die Nanny
9.15 Gilmore Girls 10.00 Drop Dead
Diva 10.40 Blind Wedding – Hilfe, sie
hat ja gesagt. Romantikkomödie (USA
2006) 12.10 Gilmore Girls 12.50
Drop Dead Diva 13.35 Die Nanny
13.55 Mike & Molly 14.35 Raising
Hope 14.55 Malcolm 15.20 The
Big Bang Theory 15.40 How I Met
Your Mother 16.20 ZIB Flash 16.25
Malcolm 16.50 Raising Hope 17.10
Die Simpsons 17.55 ZIB Flash 18.00
How I Met 18.55 The Big Bang Theory 19.20 Mein cooler Onkel Charlie
19.45 ZIB Magazin 19.54 Wetter
5.30 Live: Sat.1-Frühstücksfernsehen.
Carolin Kebekus zum Film «Minions» /
Talk: Tammy & Bo zur Sendung «Cowboy
& Dandy» / ViP mit Vanessa Blumhagen
10.00 Teletip Shop 11.00 Richterin
Barbara Salesch 12.00 Richter Alexander Hold 14.00 Auf Streife 15.00
Anwälte im Einsatz – Spezial 16.00
Anwälte im Einsatz 17.00 Mein dunkles
Geheimnis. Heisses Date mit Hindernissen 17.30 Schicksale. Laura, ich liebe
Dich 18.00 In Gefahr – Ein verhängnisvoller Moment. Lucia – Im Bann einer
Hexe 19.00 Newtopia 19.55
Die Promi-Griller – Das Duell 2015
20.05 Zwischen Last und Liebe
Die neuen Grosseltern
21.00 Einstein. U.a.: Ebola-Impfstoffe: Wettlauf gegen den Tod /
Feuerwalze: Wie Kapstadt
sie künftig stoppen will
21.50 10vor10 mit Meteo
22.25 Aeschbacher. Fernweh
Gäste: Daniela «Dänälä»
Schmutz (Miss Tattoo 2012),
Olga und Cornelius Ohnemus
(Ehepaar, hatten in Namibia
eine Wildtierfarm) u.a
23.20 NZZ Format. Unicef –
das Recht, Kind zu sein
0.00 Tagesschau Nacht
0.10 Renoir. Biografie (F 2012)
1.55 Zwischen Last und Liebe
20.00 Back in the Game. Drama
(USA 2012). Mit Clint Eastwood, Amy Adams, Justin
Timberlake. Regie: Robert
Lorenz
21.55 Creature Comforts America
Tierische Liebe
22.05 Animal Kingdom
Animationsfilm (CH 2010)
Regie: Nils Hedinger
22.20 sportaktuell
Moderation: Lukas Studer
22.45 Feinde – Welcome to the
Punch. Actionthriller (GB/USA
2013). Mit James McAvoy u.a.
0.25 Jake Bugg. Gurtenfestival 2014
1.25 Bubi Eifach
2.05 Best of 8x15.: Rock
20.00 Tagesschau. Mit Wetter
20.15 Mord in bester Gesellschaft
(3/4). TV-Krimikomödie (D/A
2011). Mit Fritz Wepper, Sophie
Wepper, Max Volkert Martens
Regie: Hans Werner
21.45 Monitor. U.a.: Irre Griechen?
Wie viel Demokratie verträgt
Europa? / Vor der Entscheidung:
Der Machtkampf in der AfD
22.15 Tagesthemen
22.45 SchleichFernsehen –
Das Beste. Mit Alfons
23.30 Alfons und Gäste. Gäste:
Urban Priol, Christian Ehring
0.00 Nachtmagazin
0.20 Mord in bester Gesellschaft
TV-Krimikomödie (D/A 2011)
20.15 King Arthur. Abenteuerfilm
(USA/GB/IRL 2004). Mit Clive
Owen, Keira Knightley, Stephen Dillane. Regie: A. Fuqua
22.10 ZIB Flash
22.20 Navy CIS: L.A. Krimiserie.
Opfer und Geheimnisse
23.05 Hawaii Five-0. Mangosta
Mit Alex O’Loughlin, Daniel
Dae Kim, Grace Park
23.50 ZIB 24
0.10 Die Regeln der Gewalt. Thriller
(USA 2007). Mit Joseph
Gordon-Levitt, Jeff Daniels,
Matthew Goode
Regie: Scott Frank
1.40 King Arthur. Abenteuerfilm
(USA/GB/IRL 2004)
20.15 Criminal Minds. Krimiserie. Die
Dunkelkammer / Sturmjäger /
Die Musik des Blutes
In einer Touristengegend wird
ein Mädchen gefunden, das
von einer Bergklippe auf
eine Straße gestürzt ist.
23.15 Profiling Paris. Krimiserie
Die Tote im Wald. Ein Fussgänger entdeckt die Leiche
einer jungen Frau: Es handelt
sich um Camille Littardi, eine
Jura-Studentin. Als Chloe
Camilles Leben durchforstet,
kommen einige Merkwürdigkeiten ans Tageslicht.
0.20 Criminal Minds. Krimiserie
2.40 Profiling Paris. Krimiserie
VOX
PRO 7
ZDF
ORF 2
RTL
5.20 Schneller als die Polizei erlaubt
5.45 Hilf mir doch! 6.50 Teletip Shop
8.45 Verklag mich doch! 9.45 Hilf
mir doch! 10.50 vox nachrichten
10.55 Mein himmlisches Hotel 12.00
Shopping Queen 13.00 Wer weiss es,
wer weiss es nicht? 14.55 Shopping
Queen 16.00 4 Hochzeiten und eine
Traumreise 17.00 Mein himmlisches
Hotel 18.00 mieten, kaufen, wohnen
19.00 Das perfekte Dinner
5.45 Two and a Half Men 7.15 Mike
& Molly 8.10 How I Met Your Mother
9.35 Teletip Shop 11.45 Two and a
Half Men 13.45 2 Broke Girls 14.10
The Big Bang Theory 15.35 How I Met
Your Mother 17.00 Live: taff. U.a.: Stars in
Cars mit Samu Haber 18.00 Newstime
18.10 Die Simpsons. Ich weiss, was
du getudel-tan hast / Duell bei Sonnenaufgang 19.05 Live: Galileo. XXL –
Grösster All-inclusive-Club Europas
5.30 Morgenmagazin 9.00 heute
9.05 Volle Kanne 10.30 RosenheimCops 11.15 SOKO Wismar 12.00
heute 12.10 drehscheibe 13.00
Mittagsmagazin 14.00 heute – in Dtl.
14.15 Die Küchenschlacht 15.00 heute 15.05 Bares für Rares 16.00 heute – in E. 16.10 SOKO Kitzbühel 17.00
heute 17.10 hallo dtl. 17.45 Leute
heute 18.05 SOKO Stuttgart 19.00
heute 19.25 Notruf Hafenkante
10.20 Kaisermühlen Blues 11.10
Sturm der Liebe 12.00 kreuz und quer
12.55 Seitenblicke 13.00 ZIB 13.15
heute mittag 14.00 Frisch gekocht
Kochchampion 14.25 Tessa 15.10
Sturm der Liebe 16.00 Die B.-KarlichShow 17.00 ZIB 17.05 heute ö. 17.30
heute leben 18.30 heute konkret
18.51 heute infos und tipps 19.00
Bundesland heute 19.20 Money Maker
19.30 Zeit im Bild 19.55 Sport
5.35 Explosiv – Das Magazin 6.00
Live: Guten Morgen Deutschland 8.30
Gute Zeiten, schlechte Zeiten 9.00
Unter uns 9.30 Betrugsfälle 10.00 Die
Trovatos – Detektive decken auf 12.00
Punkt 12 14.00 Verdachtsfälle 17.00
Betrugsfälle 17.30 Unter uns 18.00
Explosiv – Das Magazin 18.30 Exclusiv – Das Star-Magazin 18.45 RTL
aktuell 19.05 Alles was zählt 19.40
Gute Zeiten, schlechte Zeiten
20.00 Prominent!
20.15 Red Riding Hood. Fantasyfilm
(USA/CDN 2011). Mit Amanda
Seyfried, Gary Oldman,
Billy Burke. Regie: Catherine
Hardwicke
22.15 Die Frau in Schwarz
Horrorfilm (GB/CDN/S 2012)
Mit Daniel Radcliffe, Sophie
Stuckey, Roger Allam
Regie: James Watkins
0.05 vox nachrichten
0.25 Red Riding Hood
Fantasyfilm (USA/CDN 2011)
Mit Amanda Seyfried
2.15 Die Frau in Schwarz. Horrorfilm (GB/CDN/S 2012)
Mit Daniel Radcliffe
20.15 Die Band. Gast: Tommy Lee
22.30 Live: red! Stars, Lifestyle &
More. Man singt deutsch
Moderation: Annemarie
Carpendale
23.30 Two and a Half Men. Sitcom.
Haben wir eine Trittleiter? /
Geh' von meinen Haaren
runter / Oh Gehörnter! /
Was ist ein Quickie?
1.15 Fringe – Grenzfälle des FBI
Mysteryserie. Der Feind meines Feindes / Prophezeiung
Mit Anna Torv, Joshua
Jackson, John Noble
2.45 ProSieben Spätnachrichten
2.50 Two and a Half Men. Sitcom
Haben wir eine Trittleiter?
20.15 Zwei mitten im Leben
TV-Komödie (D 2013)
Mit Mariele Millowitsch,
Johanna Gastdorf, Christoph
M. Ohrt. Regie: Peter Gersina
21.45 heute-journal. Wetter
22.15 Live: Maybrit Illner
Athen gegen Europa – sind
die Griechen noch zu retten?
Gäste: Wolfgang Bosbach
(CDU), Sven Giegold (Bündnis
'90/Die Grünen), Kaki Bali (Europapolit. Beraterin im griech.
Premierministeramt) u.a.
23.15 Markus Lanz
0.30 heute+. Magazin
0.45 Ripper Street. Krimiserie
Der Tod ist der Preis
20.05 Seitenblicke
20.15 Die Rosenheim-Cops. Krimiserie. Irren ist mörderisch
21.05 Am Schauplatz Gericht
Rudi, bitte hör auf!
22.00 ZIB 2
22.30 €co. U.a.: Herausforderung
Griechenland: die drohende
Pleite / Aktion scharf der
Steuerfahnder: die Tricks
der österreichischen
Finanzbeamten
23.05 Stöckl. Gäste: Dolly Buster
(Ex-Pornodarstellerin, heute
Malerin und Autorin) u.a.
0.05 Tod aus der Tiefe
Katastrophenfilm (D/A 2009)
1.40 Seitenblicke. Magazin
20.15 Alarm für Cobra 11
Actionserie. Der Anschlag
Mit Erdogan Atalay, Tom
Beck, Charlotte Schwab
22.15 Taxi Brooklyn. Actionserie
Cherchez les femmes /
Wertvolle Fracht
Mr. Wiesels, ein alter Bekannter von Leo, wurde ermordet.
Leo will nun unbedingt helfen,
den Mörder zu finden.
0.00 RTL Nachtjournal mit RTL
Nachtjournal – Das Wetter
0.35 Bones – Die Knochenjägerin
Krimiserie
1.20 Alarm für Cobra 11. Actionserie
3.10 RTL Nachtjournal
3.35 Betrugsfälle
TSR
RSI LA 1
KABEL 1
3 SAT
RTL 2
8.10 Top Models 8.30 Ainsi soient-ils
10.20 Raising Hope 10.45 Euronews
11.05 Les feux de l'amour 11.45
Scènes de ménages 12.15 Plus belle
la vie 12.45 Le 12h45 13.00 Météo
13.10 Toute une histoire 14.15
L'histoire continue... 14.50 Modern
Family 15.10 Joséphine, ange gardien
16.50 Rex 18.30 Top Models 18.55
Météo régionale 19.00 Couleurs d'été
19.20 Météo 19.30 Le 19h30
12.30 Telegiornale 12.40 Meteo
regionale 12.45 The Middle 13.10 Covert Affairs 13.50 Men in Trees 14.35
Law & Order – I due volti della giustizia
15.15 Apollo 13. Film drammatico (USA
1995) 17.35 Tesori del mondo 18.00
Telegiornale Flash 18.10 Castle – Detective tra le righe 18.55 Il Quotidiano Flash
19.00 Terre e acque. Dalla Borgogna
alla Manica passando per Parigi 19.30
Il quotidiano 19.55 Meteo regionale
5.30 Mord ist ihr Hobby 8.10 Navy
CIS 9.10 The Mentalist 10.05 Teletips Schweiz 12.00 Numb3rs – Die
Logik des Verbrechens 13.00 Cold
Case 13.55 Navy CIS 14.55 The
Mentalist 15.50 Live: News 16.00
Castle 16.55 Mein Lokal, dein Lokal –
Wo schmeckt's am besten? 17.55
Abenteuer Leben – Täglich neu entdecken 18.55 Achtung Kontrolle!
Einsatz für die Ordnungshüter
10.00 Live: 39. Tage der deutschsprachigen Literatur 15.30 Traumstädte.
Paris – Europas Elegante / Kapstadt /
Marrakesch – Die Geheimnisvolle
18.30 nano. Selbstbestimmtes
Sterben: Heftiger Streit über den
assistierten Suizid / Starkes Magnetfeld: Lasst Körper wie von Geisterhand
schweben 19.00 heute 19.20
Kulturzeit. Aktuelles vom IngeborgBachmann-Preis aus Klagenfurt
5.15 Grip – Das Motormagazin 5.55
Privatdetektive im Einsatz 7.45
Infomercial 8.00 Der Trödeltrupp –
Das Geld liegt im Keller 9.00 Frauentausch 11.00 Family Stories 12.00
Köln 50667 13.00 Berlin – Tag &
Nacht 14.00 Dein neuer Style – Entdecke deine Schönheit! (4) 15.00 Der
Trödeltrupp – Das Geld liegt im Keller
17.00 Next, Please! 18.00 Köln
50667 19.00 Berlin – Tag & Nacht
20.00 Météo
20.10 Temps présent. Magazine
d'enquête et de reportage
Digital Detoy – Comment j'ai
vécu 90 jours sans internet
21.05 Rizzoli & Isles. Série policière
Un pont vers l'avenir / Cassetête anatomique
22.35 The Sixties. L'assassinat
de JFK / La guerre froide
0.05 Vikings. Série d'aventures
Le sacrifice
0.55 Weeds. Série comédie
A cinq lieues du Yetzer Hara
1.25 Couleurs d'été
1.40 Le 19h30
2.10 Météo
2.15 Euronews. Informations
20.00 Telegiornale
20.35 Meteo
20.40 E alla fine arriva mamma
Sitcom. Codice infranto
21.05 Falò. Settimanale
d'informazione
22.10 Il filo della storia. «Vacanze di
guerra. L'odissea dei piccoli
italiani di Libia», documentario di Alessandro Rossetto
23.05 Meteo notte
23.15 Portrait. «Andrea Garbald, fotografo – Storie bregagliotte»,
documentario di Peter Spring
e Adrian Zschokke
0.15 The Mentalist. Serie poliziesca. Rosso come l'amore
1.00 Cold Case – Delitti irrisolti
20.15 Batman Forever. Fantasyfilm
(USA/GB 1995). Mit Val Kilmer,
Tommy Lee Jones, Jim Carrey. Regie: Joel Schumacher
23.05 Batman & Robin. Actionfilm
(USA/GB 1997). Mit George
Clooney, Chris O'Donnell,
Arnold Schwarzenegger
Regie: Joel Schumacher
Alfreds Nichte Barbara
schließt sich dem Gespann
Batman und Robin als Batgirl
an und sie jagen Mr. Freeze
1.30 Late News
1.35 Batman Forever
Fantasyfilm (USA/GB 1995)
3.35 Steven liebt Kino – Spezial
3.45 Late News
20.00 Tagesschau
20.15 Der Feind in meinem Bauch
Laktose, Gluten & Co.
21.00 scobel. Heilung durch
Gene? Gäste: Professor
Dr. rer nat. Peter Lichter (vom
Deutschen Krebsforschungszentrum (DKFZ), Heidelberg),
Professor Dr. med Dr. phil
Thomas Heinemann (von der
Philosophisch-theologischen
Hochschule Vallendar) u.a.
22.00 ZIB 2
22.25 Dogtooth. Drama (GR 2009)
Mit Christos Stergioglou
0.00 10vor10 mit Rundschau
1.10 Reporter
1.35 Hessen-Reporter
20.00 RTL II News
20.15 Die Kochprofis – Einsatz
am Herd. Doku-Soap
Bräustüberl in Mainz
Jamie-Lee setzt auf bodenständige Hausmannskost
und glaubt, dass Dosenfutter
den Gästen schmeckt.
21.15 Frauentausch. Doku-Soap
Heute tauschen Sandra (39)
und Sina (24) die Familien
23.15 exklusiv – Die Reportage
Reportagereihe. Zwischen
Hausputz und Sexcasting –
Aische & Manuel ganz privat
0.05 X-Diaries – love, sun & fun
Doku-Soap
3.50 X-Factor: Das Unfassbare
ARTE
B3
SÜDOSTSCHWEIZ
3+
SWR
16.10 Ein Leben im Zeichen des Zen
17.00 X:enius 17.30 Das Rätsel der
gefälschten Mumie 18.25 Im Bann
der Jahreszeiten 19.10 ARTE Journal
19.30 Dashi, so schmeckt Japan!
20.15 Once Upon a Time in China.
Actionfilm (HK 1991) 22.25 Angkor
entdecken. Dokufilm (F 2013) 23.55
Mittsommernachtsball. Historienfilm
(MEX/F/D/E 2010) 1.45 Das verlorene
Wochenende. Psychodrama (USA 1945)
15.05 Polizeiinspektion 1 15.30 Wir
in Bayern 16.45 Rundschau 17.00
Menschen in Franken 17.30 Frankenschau 18.00 Abendschau 18.45
Rundschau 19.00 Geld und Leben
19.45 Dahoam is Dahoam 20.15
quer 21.00 Asül für Alle 21.45
Rundschau-Magazin 22.00 Capriccio
22.30 Lido 23.15 RundschauNacht 23.25 BR-Klassik 0.15
Dahoam is Dahoam 0.45 Planet Erde
18.30 Globe TV 19.00 Nachrichten
«SO informiert» mit Wetter 19.30
Globe TV 20.00 Nachrichten «SO
informiert» mit Wetter 20.30 Globe TV
21.00 Nachrichten «SO informiert»
mit Wetter 21.30 Globe TV 22.00
Nachrichten «SO informiert» mit Wetter
22.30 Globe TV 23.00 Nachrichten
«SO informiert» mit Wetter 23.30
Globe TV 0.00 Nachrichten «SO informiert» mit Wetter 0.30 Globe TV
5.02 Superstar (3) 6.00 ESO.TV 8.00
HSE24 9.00 ESO.TV 16.14 How I Met
Your Mother 18.33 The Big Bang Theory. Comedyserie 20.14 Bones. Bones
und Booth in einem Bild der Zerstörung
21.08 Bones. Booth und Bones und
das gebrochene Herz 22.05 Rizzoli &
Isles. Blutige Hochzeit 23.11 Bones.
Bones und Booth in einem Bild der
Zerstörung 0.15 Bones 1.05 Rizzoli &
Isles 1.55 Bauer, ledig, sucht...
16.05 Kaffee oder Tee 17.00
Landesschau aktuell 17.05 Kaffee
oder Tee 18.00 Landesschau aktuell
18.15 MarktFrisch 18.45 Landesschau BW 19.30 Landesschau aktuell
20.00 Tagesschau 20.15 Zur Sache
BW! 21.00 Expedition Mittelmeer (1/5)
21.45 Landesschau aktuell 22.00
Odysso 22.45 Kunscht! 23.15
lesenswert 23.45 Poll. Drama (D/A/EST
2010) 1.50 Nachtcafé – Das Beste
TV-TIPPS
Back in the Game
20.00 | SRF ZWEI DRAMA: Witwer Gus (Clint
Eastwood) arbeitet seit Jahrzehnten als Talentscout für den Baseballverein Atlanta Braves. Der
altgediente Profi reist durchs Land und hält Ausschau nach hoffnungsvollen Baseballspielern.
Nach Aussage seines Chefs ist er nicht einfach
irgendein Talentsucher, sondern der Beste. Gus
verschweigt seine Augenkrankheit, doch ein
Freund informiert Gus Tochter Mickey. Die Anwältin hat seit dem Tod ihrer Mutter kein gutes
Verhältnis zu ihrem Vater, will ihn aber bei der
geplanten Spielersichtung begleiten.
Batman Forever
20.15 | KABEL 1 FANTASYFILM: Bruce Wayne alias
Batman (Val Kilmer) leidet zunehmend unter
seinem Doppelleben. Als er mit der attraktiven
Psychologin Chase Meridian ein Charity-Event in
einem Zirkus besucht, wird
die Veranstaltung von dem
ehemaligen Staatsanwalt
Harvey Dent, der inzwischen
zum Schurken Two-Face
geworden ist, und seinen
Männern gestürmt.
Red Riding Hood
20.15 | VOX FANTASYFILM: Die Bewohner des Dorfes Daggerhorn haben sich mit einem Werwolf
arrangiert und ihm Tiere geopfert. Doch nun
verlangt das Monster Menschenfleisch. Erstes
Opfer wird die Schwester der jungen Valerie
(Amanda Seyfried). Die hat
eine schreckliche Vorahnung: Alles deutet darauf
hin, dass der Wolf allein wegen ihr gekommen ist und
nicht ruhen wird, bis er auch
sie in seiner Gewalt hat.
Once Upon a Time in China
20.15 | ARTE ACTIONFILM: Ende des 19. Jahrhunderts wird die chinesische Küstenregion von
westlichen Kaufleuten beherrscht. Die Ausbeutung Chinas wird ihnen durch bestechliche Beamte erleichtert. Kung-Fu-Meister Wong Fei Hung
(Jet Li) will das nicht länger
hinnehmen und bildet eine
Bürgerwehr. Um ihn einzuschüchtern, entführen seine
Gegner seine Verlobte. Doch
das lässt Wong Fei Hung erst
zu voller Form auflaufen.
Dogtooth
22.25 | 3SAT DRAMA: Auf einem Landgut erzieht
ein kontrollsüchtiges Elternpaar seine drei Kinder in vollständiger Isolation. Sie vermitteln dabei ein verqueres Weltbild voller Lügengeschichten. Der Auftrag des Kindermädchens Christina
ist es, mit den Schwestern zu plaudern und die
Triebe des Sohns zu befriedigen. Als Christina hinter
dem Rücken der Eltern auch
mit einem der Mädchen eine
sexuelle Beziehung beginnt,
gerät das hermetische System ins Wanken.
Feinde – Welcome to the Punch
22.45 | SRF ZWEI ACTIONTHRILLER: Um seinem
Verfolger zu entkommen, hatte der Gangster
Jacob Sternwood dem jungen Polizisten Max
Lewinsky (James McAvoy) das Knie zerschossen.
Drei Jahre später hofft der verbitterte Polizist
auf seine Revanche, denn Sternwood ist zurück
in London, um seinen Sohn
zu rächen. Mit der Kollegin
Sarah stellt Max dem Gangster eine Falle, doch schon
bald wird klar, dass beide
Kontrahenten einen gemeinsamen Feind haben.
LA QUOTIDIANA
GIEVGIA, ILS 2 DA FANADU 2015
Quei fas ti tgunsch e maneivel
DAD ERICH LENK
„ «Quei fas ti tgunsch e maneivel.»
Contas ga havein nus udiu quella fra­
sa stimulonta. Quei che para gl’em­
prem dad esser in «attestat da quali­
ficaziun», silmeins in plaid da renco­
nuschientscha, ei savens nuot auter
che flattem d’in ni d’ina che less un­
tgir la lavur ni ha tema da survegnir
ina schlepra. Gia igl autur russ Lev
Tolstoi (1828–1900) ei sefatschentaus
en in’anecdota da quella tematica: In
giuven che frequenta ina scola cuntinuonta el marcau passenta las vacanzas
da stad sil bein puril da ses geniturs.
Inaga di il pur a siu fegl (sco ei para ei
igl junior buc in levamarvegl): «Teidla,
oz endamaun havein nus segau ina
penda prau. Pren in risti enta maun e
gida il bab a volver il fein.» Ed il giuven rispunda: «Tgei ei quei, in risti?
Jeu hai emblidau il lungatg dils purs.
Va senza mei, quei fas ti tgunsch e maneivel.» Essend malprecauts ha el pauc
suenter mess peis sin in risti che schai
giun plaun, vegn tuccaus dil moni-risti vid il frunt e dat in griu: «Oi, ti smaladiu risti, quei dola.»
Era ordeifer il mund dallas anecdotas
anflein nus exempels che muossan ch’il
principi «Quei fas ti tgunsch e maneivel» ei fetg derasaus. Viers la fin dil
19avel tschentaner ha ei dau ella China ina revolta encunter ils jasters
ch’eran «s’ignivai» ella tiara. Aschia
l’imaginaziun dils malcuntents. Ils sullevaders senumnavan Yihetuan (el vest
enconuschi sut il num «boxists» pervia
d’in cumbat a pugns special ch’els praticavan el temps liber). Per defender
lur interess el reginaval da quels cun
egls liungs han las pussonzas dil vest lu
cunvegniu in’intervenziun militara
(era ozildi ein talas buca scartas). Zacu
il zercladur 1900 ei il cumandant suprem dallas «truppas internaziunalas
da pasch», igl admiral Seymour, daus
cun sia schuldada en in latsch. En vesta alla situaziun desperada ha el cumandau: «The Germans to the front».
Tenor la devisa «Els vegnan a far quei
tgunsch e maneivel». Sco nuot auter da
spitgar han ils Tudestgs obediu. Aschia
ha il cumandant dalla Britannia evitau
pli grondas sperditas tier la part nuntudestga da siu «task force».
Enzatgei semegliont ei schabegiau
ils 1815 el decuors dalla battaglia da
Waterloo (Napoleon e ses fideivels encunter las armadas dall’allianza antifranzosa). Cu ei steva mal per ils alliai
– aschia eis ei vegniu transmess alla
posteritad – hagi il cumandant suprem, il Duke of Wellington, exclamau: «Would it were night or the Prussians came.» (Sche mo ei fagess stgir ni
ils Prussians vegnessen). Wellington
sperava numnadamein che siu collega
en uniforma prussiana Blücher vegni
cun sia armada en agid ad el. Damai
ch’ils Prussians eran s’entardai bassegiava il Lord engles per la notg. Da
gliez temps cumbattevan ei gie buca da
stgir. Podà che Wellington ha patertgau: «Quei schani vegn bein a vegnir
bassai! Sche buc, lu vegnin nus a tener
la dira entochen il far notg. Sche Dieus vul.» Tenor ina versiun divergenta
duei Wellington numnadamein haver
detg: «Would God that night or Bluecher would come.» (Sche mo Dieus fagess ch’ei vegness stgir ni che Blücher
vegness). Il lungatg engles enconuscha
buc igl «ü» e remplazza quel cun «ue».
Co Wellington ha pronunziau quei vocal tudestg ei nunenconuschent. Apparats da registraziun existevan da
gliez temps buca. E negin che sa dir
franc e segir tgei varianta ch’ei la suletta vera. Seigi sco ei vegli, la caussa vegn
la finala ora sil medem: Wellington haveva dubi ch’el seigi stgis da tener petg
agl imperatur franzos. Il dretg mument da seregurdar dalla devisa «Blücher vegness a far quei tgunsch e maneivel».
Tut quei ei vegniu endamen a mi
avon in temps cu jeu haiel fatg il miradur. La consorta ha per tut prezi vuliu
ina geina d’itschal per che la vietta
d’access alla garascha seigi serrada per
visitaders nungiavischai. Il plan ha
prevediu ina repartiziun da cumpetenzas. Jeu haiel stuiu surprender la finanziaziun dil project. Ella era responsabla pils detagls artistics (material,
fuorma, colur, grondezia digl object).
Sco ch’ils serrers han installau la geina
che semeglia empau ina porta-per-
schun ha la partenaria dalla veta manegiau ch’ins savess senz’auter embellir il
contuorn dil niev-installau object cun
in mir che dat els egls. In mir da quadrels ni da betun seigi aber buc acceptabels – pervia dall’optica. Forsa enzatgei pli custeivel, marmel ni granit.
Suenter liungas discussiuns essan nus
sedecidi en favur da granit (quel ei in
tec pli bienmarcau) e jeu sun sedaus alla lavur: cavar fundament, betunar e
suenter trer si il mir. Ozildi lavuran ei
bugen cun maulta dalla sort «maulta
quick», «maulta fix» ni enzatgei semegliont. Quei gida enorm, damai ch’il
material vegn schetgs en in gienà.
Denton vul ei far bein adatg da buca
mirar sin cauras alvas ni dar ina paterlada culla vischina. Schiglioc ei tut ruinau. Ord casualitad era miu fegl sin viseta e jeu ditgel ad el: «Quella maulta
quick pretenda ch’ins lavuri spert e cun
slontsch. Sche ti segidas empau vegnin
nus ad haver bien ried da luvrar. Tgei
manegias?» Ed el: «Sas bab, dil temps
da tia giuventetgna has ti duront las vacanzas da studi luvrau sil baghetg ed
empriu da rudien il mirar, betunar, far
sulada ed auter. Tut quei ei buca da
miu fatg. Jeu fuss aschia ni aschia mo
enta peis. Quei fas ti tgunsch e maneivel.»
Per finir less jeu buca tralaschar da
purtar in epilog. Mintgaton capet’ei
che miu computer fa il barlot. Sch’ins
crei a nossas medias ei Putin la cuolpa.
En quei cass sevolvel jeu agl junior per
agid. En cass da sia absenza va quei per
telefon culla supplica da tarmetter ina
diagnosa a distanza. Sch’el targlina culla stgisa ch’el hagi gest ussa stretg cul
temps rispundel jeu: «Co ti sestellegias! Ti mettas ad ir web sites, fas web
design ed auter. Jeu hai grad uss in problem da computer. Quei ei per tei piculezzas, ni buc! Quei fas ti tgunsch e
maneivel.» Pil solit sesenta el honoraus
e gida mei ord las stretgas. Era la jamna vargada ha il computer buca vuliu
obedir. E lu la veglia canzun: telefonar
ordeifer, descriver ils simtons, schliata
luna digl expert, retscheiver la diagnosa, smaccar las tastas indicadas. Finida
la reparatura, hai jeu ris suten e patertgau: «Riendi per spiendi.»
Crestas Cot se Closiras
(jc) Igl zercladur e igl mains da las Crestas Cot. Spezialmeing beala e quella spunda cotschna da Closiras sur la vischnànca da Lon sen
la Muntogna da Schons. Igl tarpùn cotschen vean anramo da la spunda digl Bot da Mut sur igl Fil tocen aint tier igl Curvér da Taspegn
FOTO J. CLOPATH
ad igl Curvér grànd.
15
„ LIA RUMANTSCHA
LR Val Schons: Sina-Mara Hassler
(cp) Dapi il 1. da fanadur 2015 è SinaMara Hassler (28) la fatscha da la Lia Rumantscha (LR) en la Val Schons. La naturopata qualifitgada ha experientschas
schurnalisticas ed ha gia lavurà sco translatura. Tar la LR surpiglia ella in pensum
parzial da 40%, ses lieu da lavur è il biro
da la LR a Ziràn.
Sina-Mara Hassler è creschida si a Donat. Durant sia scolaziun sco naturopata
ha ella lavurà sco translatura (sutsilvan)
per la LR e sco schurnalista per La Quotidiana. Ella lavura en in pensum parzial
da 40% sco collavuratura regiunala da la
LR en la Val Schons. «Nus essan cuntents
che Sina-Mara Hassler represchenta la
LR en la Val Schons», di Urs Cadruvi, il
secretari general da la LR. «Ella stat per
ina generaziun giuvna da Rumantschas e
Rumantschs che nizzegian il rumantsch
sco schanza en la professiun ed en il
mintgadi.»
Sina­Mara Hassler, nova collavuratura da
MAD
da Lia Rumantscha en Val Schons.
Oskar Leimgruber –
1. cancelier federal conservativ
Sia tscharna – mo resultat da circumstanzas specialas
„ (anr/gc) Il stadi svizzer da 1848 – era
numnaus la nova confederaziun – ei
vegnius dominaus politicamein in en­
tir tschentaner dils liberals­fundaturs.
Tochen 1891 secumponeva il cussegl
federal sulet da siat liberals. Quei onn
ei igl emprem cusseglier federal catolicconservativ vegnius eligius: Josef Zemp
(LU). 1919 entra il secund conservativ
Jean-Marie Musy (FR) el cussegl federal.
1929 vegn igl emprem cuss. fed. dalla
BGB (oz pps) Rudolf Minger (BE)
tscharnius cusseglier federal. Mo aunc
adina vevan ils liberals la maioritad el
cussegl federal. Quei ei semidau pér
1943 – amiez la Secunda Uiara mundiala – cun l’elecziun digl emprem socialdemocrat Ernst Nobs (ZH) el cussegl federal. Prest 100 onns ha la predominonza
liberala el cussegl federal existiu.
Iu semegliont era tier ils
canceliers federals
Gest tochen 1943 ein era tuts canceliers federals stai liberals. Pér quei onn ei igl emprem conservativ Oskar Leimbruger (FR)
vegnius tscharnius cancelier federal. 1934
veva el aunc giu candidau – malgrad ch’el
era gia dapi 1925 vice-cancelier – senza success encunter il liberal George Bovet (NE).
L’elecziun dad Oskar Leimgruber ei
nuota vegnida schenghegiada mo ual
aschia. Pusseivla eis ella stada sulet –
suenter la renunzia d’in candidat tras ils
liberals – per segirar la reelecziun da lur
cuss. fed. Marcel Pilet-Golaz (VD)
ch’era fetg dispiteivels. El veva – sco
schef dil departament politic e president
dalla confederaziun, empruau 1940,
suenter ch’ils Nazis vevan occupau la
Frontscha, da calmar en in’allocuziun
radiofonica ils Svizzers. Mo contonschiu veva el cun sia retorica tendenziusa exact il cuntrari, effectuond spir
tensiuns e prighels cun bein star en d’ina
vart per la neutralitad ed independenza,
mo era cun semussar promts da s’adattar al Reginavel tudestg.
Oskar Leimgruber (1886–1976), da
Friburg e burgheis da Herznach (AG),
che veva luvrau biars onns tier las Viasfier federalas e lu el Departament federal
da posta e viafier, ha fundau sco cancelier
federal la Centrala federala per stampats
e material ed introduciu las translaziuns
simultanas dallas allocuziuns el cussegl
naziunal ed el cussegl dils stans. El ei
staus cancelier federal tochen 1951, pia
siat onns. Siu successur era lu puspei in
liberal: Charles Oser (BS).
„ PARTIDA LIBERALA
„ GENEVRA
Vera Stiffler secretaria
nouva da la partida pld
Uestg auxiliar
Pierre Farine seretrai
(cp) In si’ultima sezzüda ha elet il comitè da la PLD.Ils Liberals Grischun a Vera Stiffler, grandcusgliera da Cuoira, sco
secretaria nouva da la partida e da la
fracziun. Ella es la successura da Daniel
Kunfermann Maissen chi banduna la
plazza davo tschinch ans pervi d’ün
perfecziunamaint professiunal. Eir il
seguond secretari, Michele Borsotti, finischa süls prüms da settember sia actività.
Il comitè da la pld ingrazcha a tuots
duos per lur lavur ingaschada. Vera
Stiffler es actualmaing eir co-presidenta da la cumischiun electorala per las
tschernas aint il cussagl naziunal e da
stadis. Ella candidescha svess eir per
üna plazza aint il cussagl naziunal sülla
glista Liberal da la PLD.Ils Liberals
Grischun.
Il comitè da la pld es persvas d’avair
chattà cun Vera Stiffler üna persunalità
sco collavuratura fidada ed iniziativa a
bön da la PLD.Ils Liberals, dals commembers e dals gremis da la partida. Ella cumainzarà si’actività als prüms da
settember 2015.
(anr) Ils 30 da zercladur 2015 ha papa
Francestg acceptau la demissiun da msgr.
Pierre Farine sco uestg auxiliar dalla diocesa da Losanna, Genevra e Friburg. Il
demissiunont ha cumpleniu dacuort ils
75 onns ed aschia contonschiu la vegliadetgna da seretrer per in uestg.
Mo diltut entscheiva il temps da pensiun aunc buca per msgr. Farine. Igl uestg
diocesan, Charles Morerod, ha numnadamein nominau el sco administratur dil
vicariat episcopal a Genevra – per maximal in onn. Quella nominaziun mida
denton nuot vid la baselgia ni a Genevra
ni egl uestgiu. Ella lubeschi denton da far
ponderaziuns co ei dueigi ir vinavon el
vicariat genevrin.
Msgr. uestg auxiliar Pierre Farine deriva da Courroux (JU), che s’auda tier la
diocesa da Basilea. El ha studegiau al seminari diocesan a Friburg sco era a Losanna e Genevra. 1965 eis el vegnius ordinaus spiritual e giu diversas incaricas
pastoralas, in temps oravontut per la giuventetgna. 1996 vegn el nominaus auxiliar dalla diocesa da Losanna, Genevra e
Friburg e consecraus uestg.
16
A FIN Z
GIEVGIA, ILS 2 DA FANADU 2015
„ COLUMNA
Fusiuns ed identitad
da semetter a disposiziun per
pensums ed uffecis en sur­
vetsch dil beinstar general.
Quei fenomen para d’haver
rinforzau il spért da quels
matadurs locals che senuspe­
schan buca da seprofitar dil
desinteress e dalla letargia da
vischins e vischinas per lur
agen interess. Da saver che
l’executiva ei uss aunc in tec
pli lunsch naven para da rin­
forzar la curascha da prender
aunc dapli spazis libers per
realisar quels. E tuttenina se­
muossa ei ch’ei era buca ton
l’autonomia communala el
senn dil beinstar general
ch’ins reclamava e «defende­
va», mobein plitost ils inte­
ress particulars che vegnan
magari teni a mistregn dil
dretg surordinau.
DA CRISTIAN COLLENBERG
U
ssa che nus pratichein
gia dapi enzacons onns
fusiuns da vischnaunca,
pintgas e grondas, arriva la
nova dil project da fusiun
lantschaus el cantun Schaf­
fusa. En quei cantun el nord
dalla Svizra – bein bia pli
pigns ch’il Grischun ton ri­
sguardond il territori sco la
populaziun che corrispunda
«mo» circa al diember d’ha­
bitonts dalla Val renana el
contuorn da Cuera – discuo­
ran ins dad abolir dil tutta­
fatg l’instituziun dallas sin­
gulas vischnauncas e far mo
ina ordlunder, pia ina vi­
schnaunca identica cul can­
tun. Naturalmein, ina dis­
cussiun davart quei project
radical ha pér entschiet, mo
envida directamein da far in
pèr reflexiuns en caussa.
L
a schinumnada «autono­
mia communala» ei en­
zatgei sco ina vacca sontga el
Grischun. Sco usitau tier las
vaccas sontgas setracta ei dad
in tabu, vul dir, enzatgei
ch’ins astga buca metter en
discussiun e cunzun buca se­
dumandar tgei ch’ella cun­
tegn ed ensiara.
En mintga cass, en differents
loghens eis ei gartegiau da
remplazzar las singulas vi­
schnauncas cun ina super­
structura ch’ha el decuors dil
temps era stabiliu ils sur­
vetschs ch’ins spetga dil
maun public.
L
a damonda dall’identifi­
caziun vegn denton buca
sligiada cun las novas struc­
turas. Vid la grondezia dils
projects – pli grond e pli bu­
gen – san ins forsa giudicar
tgei impurtonza ch’ins attri­
buescha alla damonda
dall’identitad locala, ni forsa
regiunala. Dils aspects dil
svilup historic vulein nus
gnanc discuorer, quei fuss in
tema per sesez che nus lein
schar dalla vart cheu.
E
cheu vegn il pensum dal­
las suprastonzas com­
mualas dallas vischnauncas
novas buca pli sempels. Ellas
vegnan a stuer surprender re­
sponsabladad era sche l’iden­
tificaziun generala cun quels
organs ei (aunc) buca sesvi­
luppada e semesirar cun
quels interess particulars che
sepresentan e semuossan en
moda pli offensiva che zacu,
quasi sco product ch’accum­
pogna la globalisaziun e se­
futra dil tuttafatg da prender
risguard sin structuras loca­
las. Per semeglia ussa che la
damonda vegn virulenta
sch’ins dueigi propi prolun­
gir quellas numerusas lu­
bientschas da baghegiar che
las vischnauncas han dau il
davos mument avon lur di­
spariziun, damondas che
fussen tenor la constituziun
federala vertenta nunvalei­
vlas. Ins sa esser spanegiaus!
P
er esser sincers: Las diffe­
rentas decisiuns per las
erquei che quella ei ve­
gnida cultivada decennis fusiuns ein buca succedidas
alla liunga ein ins bunamein en emprema lingia perquei
che l’dentificaziun sur ils
surstaus che las fusiuns suc­
cunfins communals ora era
cedan ussa quasi sfrac sin
carschida. Igl ei – lein dir ei
sfrac. Bein essan nus aunc
lunsch naven dalla situaziun senza schanetg – era la indif­
che vegn tratga en considera­ ferentadad carschenta sin
plaun local, che semuossa
ziun a Schaffusa, mo visch­
denter auter ella digren digl
nauncas da vallada (che re­
prendan quei ch’era inaga ils engaschi ella cultura locala
«cumins») ein denton in mo­ ed ellas difficultads da per­
del che para da perschuader. schuader vischins e vischinas
P
Pbd cumbatta per salvar il sez en il cussegl naziunal
„ (rtr) Ils burgais-democrats
han lantschà il cumbat electoral cun anc ina giada preschentar lur candidats e lur finamiras.
E la finamira è clera: Salvar il sez
en il cussegl naziunal. Las re­
tschertgas da l’institut gfs.bern
per la SSR tschontschan dentant
encunter la pbd. Tar las elecziuns
l’onn 2011 ha ella anc fatg 5,4%
dallas vuschs. Sch’i fiss vegnì ele­
gì il zercladur 2015 avess ella den­
tant be pli fatg 4,4% da las vuschs.
Sper quai ha la partida giuvna da
la pbd gì miserias da chattar
tschintg candidats per la glista, els
van en il cumbat cun be quatter
candidats. Malgrà quels indizis
restan ils burgais­democrats opti­
mistics. Gian Michael, il manader
dal cumbat electoral sco er Duri
Campell, il top candidat da la
pbd, punctueschan ch’i mondia
per salvar il sez a Berna.
„ L’AURA
Temperaturas enfin 37 grads
Situaziun generala: Ina zona da
pressiun auta procura per aura
stabila e relaziuns da stad.
Oz: En l’entira Svizra sulegliv e
chaud. En las muntognas la saira
uradis locals. Temperaturas ma­ 29°
ximalas durant il di en il
22°
nord enfin 35 grads, en il
Mustér
Vallais enfin 37 grads ed
en il Tessin enfin 32
grads. Cunfin da nulla
grads tranter 4500 e 4600 me­
ters.
Prognosas: En il nord da vender­
di enfin dumengia sulegliv e fitg
chaud. Temperaturas maximalas
tranter 34 e 37 grads. Encunter
saira mintgamai urizis locals, sur­
tut en las muntognas.
31°
25°
Landquart
33°
25°
Glion
25°
20°
26°
21°
33°
25°
33°
25°
26°
21°
26°
21°
Cuira
Scuol
Tavau
Arosa
Zernez
Tusaun
Spligia
25°
20°
Mesocco
26°
21°
25°
18°
28°
21°
San Murezzan
Sta. Maria
28°
21°
Poschiavo
MAD
Il Bogn Engiadina Scuol cun ina cunvegna da prestaziun
„ (rtr) Per garantir la purschida dal Bogn Engiadina datti
nov ina cunvegna da prestaziun tranter la vischnanca da
Scuol ed il Bogn Engiadina
BES. La cunvegna garantescha
che la vischnanca da Scuol sur­
piglia il deficit dal BES da maxi­
mal 1,8 milliuns l’onn durant ils
proxims tschintg onns. Ils ul­
tims onns èn las cifras dal BES sa
diminuidas cuntinuadamain.
Grazia a la cunvegna da presta­
ziun han ils responsabels dal
BES ussa tschintg onns temp per
optimar l’offerta cun la finamira
clera dad augmentar las frequen­
zas e da sbassar il deficit. La cun­
vegna sto anc vegnir approvada
dal suveran da Scuol ils 13 da
settember 2015.
„ NOVITADS WWW.RTR.CH
Requirents d’asil
turnan al Lucmagn
Bravuogn venda
parcella Via Sot Tuer
Lubì da sajettar
lufs giuvens
Il center per requirents d’asil sin
il Pass dal Lucmagn vegn puspè
activà. Igl è planisà dad avrir il
center a partir dals 27 da fanadur
fin ils 18 d’october 2015. La
vischnanca da Medel ha acceptà
ina dumonda da l’Uffizi federal
da migraziun. Suenter la stad
2013 è quai gia la segunda giada
che las localitads sutterranas dal
militar vegnan duvradas sco di­
mora per requirents d’asil.
Quants requirents che vegnan
plazzads sin il Lucmagn n’è anc
betg conuschent. Ma segir è che
umens giuvens vegnan. Sco il pre­
sident da vischnanca da Medel
Peter Binz ha ditg al Radio Ru­
mantsch sajan els vid preparar in
program d’occupaziun per ils re­
quirents d’asil, vul dir ch’els pon
puspè far tschertas lavurs sco re­
parar vias e sendas ubain schubre­
giar pastgiras e guauds. Era las
mesiras da segirtad èn sumeglian­
tas sco il 2013. Plinavant hajan els
gia infurmà las autoritads dal Tes­
sin. Avant dus onns n’aveva quai
betg dà problems ubain reclama­
ziuns, saja quai cun ils requirents
d’asil ubain cun ils abitants.
Bravuogn ha decis a la radunanza
communala da vender ina part da
la parcella da la via Sot Tuer ad in
possessur d’ina parcella vischina.
Tuttina vul ins mantegnair il begl
existent e dar dapli paisa a quel.
Vinavant han ils vischins da Bra­
vuogn decis da reveder ils statuts
dal consorzi da scola. Uschia duai
en futur mintga vischnanca che fa
part dal consorzi da scola era met­
ter in commember dal cussegl da
scola e dal cussegl da gestiun.
Animals giuvens or d’in trop da
lufs pon vegnir sajettads davent
dal mez fanadur, quai sut tscher­
tas circumstanzas. Il cussegl fede­
ral ha revedì la lescha da chatscha
federala. Tenor l’Uffizi federal per
l’ambient vivan oz en Svizra ra­
dund 25 lufs, numnadamain 10
fin 15 lufs singuls ed in trop dad
otg fin diesch lufs al Calanda. Las
davosas emnas avevan lufs stgar­
pà pliras nursas en ils chantuns
Sur­ e Sutsilvania, Vallais ed Uri.
Confederaziun tschertga
schliaziuns
La confederaziun di pauc da
quest project. L’uffizi per migra­
ziun ha tramess ina communica­
ziun a RTR. En quella èsi scrit
ch’els lavurian intensivamain cun
chantuns e confederaziun per
mitigiar la situaziun critica en ils
centers da recepziun. En il focus
stettia era da schlargiar las capaci­
tads dals alloschis temporars.
A Sur/Sufers en Valragn na
datti il mument betg in center
d’asil. Il president da vischnanca
Peter Lechner ha ditg a RTR che
la confederaziun n’haja era betg
dumandà la vischnanca. Il center
d’asil era vegni duvrà il 2013 sco
center per requirents d’asil, sil­
suenter ha il militar duvrà sez las
localitads. L’Uffizi federal per
migraziun ponderescha d’avrir
alloschis temporars, quai per au­
zar la capacitad en ils centers fe­
derals. L’uffizi communitgescha
alura las decisiuns ensemen cun
las autoritads chantunalas e com­
munalas
Carna Grischa ha fatg naufragi pervi da mancanza d’agen chaptial.
KY
Carna Grischa ceda
Il commerziant da charn grischun Carna Grischa serra definitivamain las portas. Set mais
suenter ch’il scandal davart
faussas decleraziuns da charn
è vegnì a la glisch. Quai ha con­
fermà Martin Niederberger da
l’interpresa da Landquart. Cun­
quai perdan 27 collavuraturas e
collavuraturs lur plazza. Tenor
Martin Niederberger haja la firma
la finala fatg naufragi pervi da la
mancanza d’agen chapital. Suen­
ter il concurs dal concern mam­
ma, la Carnaworld Holding SA,
saja Carna Grischa stada avisada
sin novs daners. Ins haja bain
chattà ina schliaziun, quella saja
però ida da l’aua giu la fin d’em­
na.
Expensas da 67 milliardas
Il cussegl federal budgetescha per l’onn proxim expensas da circa 67 milliardas,
quai èn quatter milliardas pli
pauc ch’èn l’ultim plan da finanzas. Il 2016 na dastga uschia
betg vegnir dà ora dapli daners
che quest onn. Per il 2017 è alu­
ra planisà in program da spargn.
Indicaziuns concretas n’ha il
cussegl federal dentant anc betg
fatg. L’atun vul el alura avrir la
consultaziun sur dal program da
stabilisaziun per ils onns 2017
enfin 2019. Il program da
spargn è cunzunt necessari per­
quai che las taglias federalas di­
rectas stagneschan.