La Quotidiana, 2.7.2015
Transcript
La Quotidiana, 2.7.2015
Pretsch Fr. 1.90 19. annada, numer 125 GA Ovras zuppadas da Alois Carigiet Inscunter cun ils uregliamiurs a Surrein En in plantiu da la baselgia da Surrein viva ina colonia da varga 900 uregliamiurs. 7007 Cuira Gievgia, ils 2 da fanadur 2015 2 Avant 60 onns ha il pictur-artist Alois Carigiet realisà maletgs en la centrala idraulica a Tinizong. 11 Redacziun: Via Sommerau 32, 7007 Cuira, tel. 081 255 57 10, [email protected] Swiss Olympic dischillusiunescha L’Institut Otalpin a Ftan perda propcha il label «Swiss Olym pic Sport School». La decisiun da la Swiss Olympic nu dischil lusiunescha be als respunsa bels da l’IOF ed al turissem re giunal, dimpersè eir a Grischun Sport. La scoula media regiunala Institut Otalpin a Ftan (IOF) ha massa pacs scolars cun carta da ta lent per avair il label «Swiss Olym pic Sport School». Perquai vaiva refüsà la Swiss Olympic al princi pi da mai da renovar quist label per l’IOF. Cunter quella decisiun ha recurrü la scoula, però eir la se guond’instanza es gnüda a la me dema conclusiun. Uschea perda la scoula uossa quist label, adonta dals numerus absolvents da l’IOF chi han gnü grond success i’l sport internaziunal. Da la decisiun da Swiss Olympic nu sun dischillus be Mario Denoth chi maina la classa da sport da l’IOF, Johannes Flury chi presidiescha il cussagl administrativ da la scoula media a Ftan e Niculin Meyer, il porta vusch da l’organisaziun turistica da la regiun. Eir Remo Cavegn, il president da Grischun Sport es dischillus da la Swiss Olympic. ¾ PAGINA 9 La via da cuolm Ravaneins–Con da Cuts en construcziun: Ella arva in ter ritori che mo pli ils catschadurs enconuschevan. El futur san ils da Laax FOTO A. BEELI era duvrar quella. Nova vitalidad pils da Laax (anr/abc) La vischnaunca da Laax realisescha dapresent sia meglieraziun da funs. Avon 14 onns haveva la radunonza commu nala decidiu d’arrundar il funs e da far vias carrablas per puresser, fo restalesser e turissem. Ils proxims sis onns vegnan aunc 13 vias con struidas. Ils proprietaris da cuolms stuevan bunamein sgular sin lur su loms. Dapertut corrispundevan las vias buca pli allas pretensiuns dil temps. Ils da Laax fuvan limitai en ten semover ed ei vegneva adina mender. La situaziun d’avon 15 onns ei buca pli da cumparegliar cun quel la dad oz. La repartiziun dallas par cellas ei buca stau il factur essenzial dalla meglieraziun, mobein effectiv la reit da vias. Dacuort ha la radu nonza communala approbau il re glament per reparter ils cuosts. Dal la summa totala da 14 milliuns ve gnan confederaziun, cantun e vi schnaunca a surprender 13 milliuns. Il milliun restont vegn adossaus als proprietaris. La meglieraziun da funs duei esser finida en sis onns. ¾ PAGINA 2 Las schanzas el focus Ina ovra pintga avon la liberalisaziun dalla fiera dalla forza electrica DA GIUSEP VENZIN / ANR Per Gian Derungs ei la libe ralisaziun dalla fiera dalla forza electrica schanza e resca. Il menader dil ressort energia el la suprastonza da Regiun Sur selva presidiescha la Societad ovra electrica Lumbrein (SOEL). Quell’ovra furnescha l’energia al las casadas dallas anteriuras vi schnauncas lumnezianas Lum brein e Vrin ed ei dapi igl onn 1919 schidadir in scazi local. Quei duei restar vinavon aschia, pertgei il president tschenta las schanzas el focus. Ina da quellas schanzas ei per el la solidaritad lumneziana. Culla restructura ziun dall’ovra avon quater onns e culla fusiun dallas otg vischnaun cas lumnezianas ei la SOEL da ventada pli lumneziana. Culla li beralisaziun san ils habitonts da Lumbrein e da Vrin retrer l’ener gia d’auters producents e distri buiders d’energia, mo la SOEL sa era furnir ordvart il territori schurmegiau tochen dacheu. Quei ei allura buc energia produ cida dalla turbina ella centrala a SchanausSut, pertgei quella cu viera strusch la mesadad dil diever actual. La liberalisaziun dalla fiera dalla forza electrica fa als responsabels dalla Societad ovra electrica Lumbrein ne MAD gin sterment. Dapi l’entschatta da quest onn retila la SOEL l’energia supple mentara dall’Axpo Hydro Sursel va, avon era quei Repower respec tiv Aurax ed Ovra electrica Sur Exposiziun speciala da scalins a Sedrun (anr/hh) Questa stad ed igl atun muossa il Museum La Truaisch a Sedrun in’exposi ziun speciala da scalins. Da ve ser ein rodund 160 platialas, zam pugns, pletgs, bransinas, stgellas e plumpas. Ina part da quels scalins ei en possess dil museum, la gron da part ei denton vegnida messa a disposiziun da purs, artavels ni collectaders. L’exposiziun muossa la gronda varietad da scalins per animals da casa gronds e pigns. Ils scalins han la funcziun ch’il pa stur anfla ils animals era da notg, da brentina e nebla. Pli baul car tev’ins denton era ch’ils scalins possien esser in mied per sca tschar nauschaspérts e per preve gnir da malaura. ¾ PAGINA 3 selva. Dacuort ha la Societad ov ra electrica Lumbrein salvau la ra dunonza generala e seschau infor mar dils plans d’Altaventa. La SOEL vul separticipar al project e spera da quel in profit. «Il davos plaid ha il suveran», ha Gian De rungs constatau. ¾ PAGINA 3 Cuorsas d’orientaziun tras Scuol (rgd) La prosma stà ospitarà la regiun da l’Engiadina Bassa ils champiunadis mundials da juniors da cuorsa d’orientaziun. Dals 9 als 15 lügl 2016 starà l’in tera regiun suot l’insaina dal sport da cuorsa d’orientaziun. Las differentas disciplinas gnaran realisadas tras in divers lös. Il cu manzamaint farà Scuol culla cuorsa sprint tras cumün. Tanter Susch e Lavin as rechattarà il tra get da la distanza mezdana e la qualificaziun per tala intuorn Ftan. La distanza lunga manarà perfin sur il Pass dal Fuorn vers la Val Müstair. Presidenta dal comi tè d’organisaziun es la cun tschainta champiunessa mundia la Simone Niggli-Luder. ¾ PAGINA 9 Pac gudogn ple (anr/gns) Siva dalla davosa emda èn tot las 900 alps tgi vagn aint igl cantun cargedas. Passa 100 000 animals passaintan igls proxims treis meis sen igls ots. Radond 2300 pasters e pastras, signungs e zezens vardan bagn dal la biestga. Vers 17 000 animals vi gnan se dalla Bassa per passantar la stad sen egna dallas bleras alps. 40027 9 771424 749004 Fitg blera biestga estra passainta chels treis meis dad alp an Nagia degna. Igls prietschs per transpor tar igls movels sen las alps èn igl mument fitg bass. Chegl confer man er dus impressaris da trans port tgi vagn antupo a Beiva giond sur Gelgia. ¾ PAGINA 10 Servetsch d’abunents e da distribuziun: tel. 0844 226 226 mail: [email protected] 160 scalins ein exponi il mument el Museum La Truaisch a Sedrun. FOTO H. HUONDER Ün’atleta riva ad ün post da controlla avant üna chasa engiadinaisa. MAD 2 SURSELVA GIEVGIA, ILS 2 DA FANADU 2015 TRUN Concert da stad davart igl «aur dil Rein» (anr) Venderdis, ils 3 da fenadur 2015 al las 20.00 ha in concert da stad cun igl en semble da Rüdiger Oppermann e cun Corin Curschellas liug ella sculptura Ogna a Trun. El ei sut il motto «ina tscherca da scazi musical dalla fontauna alla sbucca da dil Rein». Pigl enconuschent harfinist e piunier da musica mundiala Rüdiger Oppermann ch’ei carschius si e viva alla riva dil Rein ei il temps madirs dad inter pretar da niev il tema «aur dil Rein». Cun in’egliada frestga interpretescha e sveglia el il maletg d’in flum aviert al mund che ha uniu carstgauns da tuttas culturas e ch’inspirescha aunc oz il scomi. Igl or chester da 20 musicists dad Oppermann reflectescha derivonza e diversitad musi cala da tontas fassettas che fuorman la ri hezia dil Rein. El meina ils auditurs sin in viadi dalla fontauna alla sbuccada dil Rein, dil temps da glatsch entochen al temps postmodern. Igl orchester da mu sica mundiala vegn sustenius dalla cant autura Corin Curschellas che enrihescha il viadi musical dil flum cun la canzun d’ina veglia legenda. Prevendita: Trun Turissem (081 943 31 49). Bigliets online: www.ogna.ch/events/tickets ACADEMIA Ina grondiusa prestaziun (cp) Nadina Derungs, feglia da Fridolin ed Assunta DerungsSchmid a Buttikon SZ, oriunds da Surcasti e Zarcuns, ha ac quistau il diplom da licenziat all’Univer sitad da Turitg cun la nota 6 en tut ils exa mens. Siu rom principal da studi ei stau «Historia generala» che cumpeglia histo ria veglia, historia dil temps miez e dil temps niev. Sia lavur da licenziat tracta in tema grischun «Die Ostalpenbahnfrage in Graubünden». Siu emprem rom late ral ei stau «Litteratura e linguistica romontscha», siu secund «Litteraturas e medias popularas». Per siu summa cum laude ei Nadina Derungs vegnida undra da dall’universitad a caschun dalla festi vitad da licenziat cun in generus premi. Ina biala prestaziun d’ina Romontscha ella diaspora nua ch’ei vegn tgirau il tuatschin e lumnezian en sia famiglia. Cordiala gratulaziun per quella gron diusa prestaziun e bien success en la cla mada! MATURA Gratulaziun a Glion Gierina Gabriel ha terminau il gimnasi alla scola cantunala a Cuera cun la matu ritad bilingua romonsch/tudestg cun la nota 5,77. Quei ei la secunda megliera nota da tuts 180 maturandas e matu rands. Siu rom d’accent ei stau la chemia. Ella ha fatg la matura cun ina lavur da vart in’analisa dalla jarva da s. Gion e dal las cumponentas chemicas modernas sco medicaments encunter malsognas dalla psica. La lavur porta il tetel «Keep Calm and Take Fluoxetin». Gierina Gabriel entscheiva il settember 2015 il studi da giurisprudenza a Turitg. Cordiala gratu laziun per quei grond success. ARTG PERSUNAL Cordiala gratulaziun pils examens Bianca Lombris da Mustér ha absolviu siu emprendissadi sco assistenta medicinala (MPA) ella pratica da dr. Andreas Fisch bacher a Sedrun e terminau quel el se cund rang culla nota 5,3. Nus selegrein cun ella e giavischein ad ella per siu futur professiunal e privat mo il meglier. Tia famiglia En sis onns ei Laax meglieraus Il project dalla meglieraziun generala s’avonza a Laax DAD AUGUSTIN BEELI / ANR Avon 15 onns ha la suprastonza communala da Laax presentau alla populaziun il studi per ina meglieraziun generala. Indigens e hosps han strusch realisau con fetg che la qualitad da viver ei s’augmentada dapi lu. Las pusseivladads da semover ella cuntrada ein s’augmentadas considerablamein. Ed ellas vegnan a s’augmentar vinavon. Sis onns avon che la meglieraziun genera la mondi a fin han buca mo ils purs e pro prietaris da funs a Laax a disposiziun ina infrastructura adattada. Il territori surcarscheva pli e pli. Igl uaul da Tschavraga e Travischels vegneva pli e pli spess. Da Ravaneins encunter Con da Cuts existeva negina via pli, ils proprietaris stuevan arrivar tier lur funs sur la via da meglieraziun da Falera. Da pertut deva ei obstachels ed impediments. Era l’Alp Uaul fuss buca pli stada da man tener a liunga vesta. Avon 14 onns ha la radunonza communala da Laax la finala decidiu da realisar ina meglieraziun gene rala. Sco quei ch’ins sa setracta ei buca d’in project pign che selai realisar en cuort temps. Certas meglieraziuns han cuzzau 30 e 25 onns, per exempel quellas da Riein, Vrin ni Ruschein. Sco president dalla meglieraziun da Laax han ins tschar niu lezza gada Bistgaun Capaul da Lum brein. Ina persuna neutrala che presidie scha aunc oz il project da 14 milliuns francs. En tut 28 vias novas ni slargiadas Entochen la fin dil 2014 ha la megliera ziun custau 3,925 milliuns francs. Quel la summa han ins duvrau per baghegiar las empremas diesch vias. L’impurtonta da quellas ei la via da Lavanuz sill’Alp Uaul. Igl ei ina investiziun da 905 000 francs. Il survetsch forestal ed era il turis sem da velo e da viandar traian a nez quella via nova gia dapi tschun onns. All’emprema egliada han ils da Laax stuiu s’endisar vid il tagl amiez igl uaul denter Plaun dil Luzi e Lavanuz. Oz sa vess negin s’imaginar pli la cuntrada sen za quella via. Ella survescha a tut tgi che vul ni sto semover ella cuntrada, ella vegn duvrada cun tutta evidenza da puresser e Vesta sil territori ch’ei pli enconuschents igl unviern: Davontier Spinas, enamiez Pardatsch culla via da meglieraziun Pardatsch-BrinFOTO A. BEELI zeuls, davostier il Crap da Flem ed il Péz Bargis. forestalesser, viandonts e ciclists. Ella ha purtau migliur e gidau che turissem ed agricultura san «trer flad». Ina cuntrada che surcrescha limitescha, e gliez han ils da Laax buca vuliu. La radunonza communala dils 5 d’oc tober 2001 haveva decidiu d’instradar il project epocal. Treis jamnas avon il con clus haveva il planisader Aurelio Casanova – oz president communal da Ilanz/ Glion – presentau alla populaziun il stu di davart ina meglieraziun generala. Lu deva ei a Laax aunc endisch purs. Il refe rent haveva mess el clar ch’ina megliera ziun generala surveschi buca pli mo al puresser, mobein era al turissem. Cun gronda maioritad ha la radunonza com munala acceptau il credit da 14 milliuns francs. 14 onns pli tard, a caschun dalla davosa radunonza communala menada da Toni Camathias, ha la suprastonza pre sentau la situaziun intermediara dalla meglieraziun. Sco quei che la schefa dil ressort turissem ed agricultura, Marita Bürkli, ha orientau, vegn il project ad ir a fin en sis onns. Igl onn 2021 vegn la reit da vias ad esser cumpleta. En tut vegnan 28 vias ad esser baghegiadas da niev, slar gadas ni prolungidas. Spessa pignola, desiert verd La repartiziun dil funs ha la cumissiun da meglieraziun saviu concluder gia avon treis onns. Ed igl onn vargau ha ella saviu annunziar las novas relaziuns da proprie tad cun parcellas pli grondas e funs cum primiu. En tut ein 375 hectaras funs agri col integradas ella meglieraziun. Tenor il reglament davart la repartiziun dils cuosts che la radunonza communala ha appro bau ils 3 da zercladur sto mintga proprie tari separticipar cun 2700 francs la hecta ra. Quei corrispundi allas meglieraziuns d’autras vischnauncas, ha Marita Bürkli informau. Dils cuosts totals surprendan confederaziun, cantun e vischnaunca 13 milliuns, il milliun restont vegn adossaus als proprietaris da parcellas. Tut ei iu entochen ussa spert e senza retards. Aschia pudess ei cuntinuar ella davosa etappa. Uonn ein sis vias previdas e naven dil 2016 aunc 12 ulteriuras pli pintgas. En tut vegn impundiu tochen ils 2021 ina summa da 3,59 milliuns per las 18 vias. Igl onn vargau ha la meglieraziun dil reminent realisau la via da cuolm da Mongias a Barguns. Quella ha custau bu namein 800 000 francs. Actualmein vegn la via da cuolm Ravaneins–Con da Cuts e Spinas baghegiada. La via existenta ei buca pli carrabla, ei setractava d’in trutg surcarschiu. Mo pli catschadurs enconu schan quei territori che vegneva pli baul segaus e pischentaus. Oz eis ei in desiert verd cun spessa pignola. La via nova da cuolm vegn a far survetschs indispensa bels a forestalesser, agricultura ed era tu rissem. Vias da meglieraziun da funs mi dan il maletg dalla cuntrada e portan for sa era dapli circulaziun e disturbis. Per in liug turistic sco Laax munta la reit da vias ina infrastructura indispensabla. Presentaziun directa ord il quatier dils miez miur e miez utschi a Surrein Inscunter cun ils uregliamiurs venderdis, ils 10 da fenadur 2015 Co sepreparan ils miez miur e miez utschi per lur sgol da catscha viadora ella notg? Co prendan els cumiau da lur pigns che restan anavos? Tut quei cape ta el zuppau dil quatier dil di. Cun agid da cameras da video infracotschnas savein nus dar in sguard ella colonia da femellas cun lur pigns. Ils maletgs fascinonts ord la colonia digl uregliamiurs vegnan trans mess directamein sin ina tenda gronda avon il quatier. El medem mument sa il publicum persequitar il sgol dils miez miur e miez utschi ord lur quatier e tedlar ils cloms d’orientaziun che vegnan trans mess cun detecturs en frequenzas ch’ein per nus udiblas. Ils uregliamiurs han ina ladezia dallas alas da 40 cm. Quellas specias pon conton scher ina vegliadetgna da varga 30 onns. Mintga onn resp. mintga primavera tuor nan las femellas anavos el medem quatier. Quei dat ina tradiziun sur biaras genera ziuns. El plantiu dalla baselgia da Surrein vivan varga 900 uregliamiurs. L’entschat ta da fenadur ein ils pigns pli probabel gia ualti gronds e sgolan forsa schizun sezs ora. Ella colonia da Surrein vivan duas dif ferentas specias: igl uregliamiur grond ed igl uregliamiur pign. En tut las colonias digl uregliamiur el cantun Grischun vivan omisduas specias ina sper l’autra. Tenor las enconuschientschas ei la populaziun digl uregliamiur pign denton pli pintga che quella digl uregliamiur grond. El plantiu pendan las duas specias ensemen. Lur ha bitadi da catscha ei denton differents. Igl uregliamiur pign preferescha sco preda ils saleps, ferton ch’igl uregliamiur grond fa catscha sin baus. Buccarias perencunter maglian omisduas specias fetg bugen. Miriam Lutz, la responsabla per la pro tecziun dils miez miur e miez utschi el Gri schun e Marcel Fierz, collaboratur dalla fundaziun per la protecziun dils miez miur e miez utschi en Svizra commenteschan ils maletgs fascinonts e stattan a disposiziun per damondas. Ils miez miur e miez utschi ein creati ras fascinontas ed enconuschentas a tuts. Denton paucs enconuschan quellas propi bein. L’occurrenza a Surrein dat la caschun da rimnar informaziuns sur dalla moda da viver da quella gruppa da mamifers e da re caltgar impressiuns persunalas dad in eve niment tut special. Ils responsabels per la protecziun dils miez miur e miez utschi el cantun Gri schun envidan cordialmein tuttas persu nas interessadas a quellas occurrenzas. L’occurenza entscheiva allas 20.45 avon la baselgia da Surrein. Quella occurrenza vegna purschida cun il sustegn dalla fundaziun per la pro tecziun dils miez miur e miez utschi en Svizra e cun agid dalla fundaziun Göhner. En cass da ferma plievgia croda l’occurrenza (sclariment dat: 079 388 52 81) Uregliamiurs ord la colonia da Surrein. FOTO E. MÜHLETHALER Miriam Lutz Mühlethaler, incumbensada per la protecziun dils miez miur e miez utschi el Grischun. SURSELVA GIEVGIA, ILS 2 DA FANADU 2015 3 La liberalisaziun fa negin sterment Ovras electricas pintgas han vinavon plaz ella fiera da forza electrica centrala a SchanausSut produciu levet dapli. L’ovra a Lumbrein ha furniu igl onn vargau 3,641 uras gigawatt. Quei ei en paregliaziun cugl onn avon ina smi nuaziun dad 1,1%. Damai che la turbina ha produciu il 2014 bunamein 17% dapli ch’igl onn avon ha l’ovra saviu spargnar tier la cumpra d’energia jastra. Tier ina sviulta d’in milliun ha l’ovra nudau in gudogn net da da 1852 francs. 186 177 francs ha l’ovra impundiu per far diever dalla reit d’energia e 206 660 francs per la cumpra d’energia. Ferton che la fiera dalla forza electrica vegn liberalisada pass per pass resta la reit en monopol. L’SOEL ha in vestau il 2014 la summa da 62 500 francs brut e generau operativ in cash flow da 50 000. «Sut il streh havein nus giu finanzialmein in onn mediocher, in onn buc aschi sempel», constatescha il president el rapport annual. DA GIUSEP VENZIN / ANR Gian Derungs presidiescha la So cietad ovra electrica Lumbrein. Silla damonda schebein ina tala ovra ve gnessi era realisada el temps actual rispunda el cun in clar «gie». Il com member dalla suprastonza da Regiun Surselva ha en scadin cass negin sterment dalla liberalisaziun dalla fiera. L’ovra che furnescha la forza elec trica als habitonts dallas anteriuras vischnauncas lumnezianas Lumbrein e Vrin ei vegnida fundada avon gleiti tschien onns per electrificar il transport da lenna da Silgin a Lumbrein. L’ovra producescha actualmein rodund 40% dalla forza furnida alla clientella ellas duas anteriuras vischnauncas entadem la Val Lumnezia. Igl onn vargau ha igl implont hidraulic produciu 1,756 uras gigawatt ed igl implont fotovoltaic 29 433 uras kilowatt. Quei ein 40% dall’energia distribuida. Ils ulteriurs 60% ha l’ovra a Lumbrein retratg da Re power. Culla midada dil furnitur l’en tschatta 2015 tier Axpo Hydro Surselva ein las tariffas sereducidas per 10%. Da cuort ha l’ovra salvau la radunonza ge nerala. Cun quella caschun han ils com members dalla societad seschau infor mar dils plans d’Altaventa Surselva. Suenter quater onns mesiraziuns duein ils proxims pass succeder e la Societad ovra electrica Lumbrein vul separticipar al project. Actualisar la strategia «San ins surviver en ina fiera liberalisa da?», ei Gian Derungs sedumandaus alla radunonza ed el rapport annual dalla Societad ovra electrica Lumbrein. Igl ex Tgamunan la Societad ovra electrica Lumbrein ella liberalisaziun dalla fiera d’energia. Da seniester: Flurin Capaul, Erwin Capeder, MAD Gian Derungs (president), Daniel Solèr e Martin Capaul. pert d’immobilias da Lumbrein ei buca mo president dalla ovra electrica locala, mobein era responsabel dil ressort ener gia ella suprastonza regiunala sursilvana ed ei sefatschentaus da rudien culla libe ralisaziun. «Ella ei era per noss’ovra re sca e schanza.» La resca seigi denter au ter la concurrenza agressiva da marca donts senza atgna producziun e conse quentamein il squetsch dil prezi. Quei fenomen seigi semussaus en Tiaratu destga ed ell’Italia. Era quels marca donts pon buca far sterment a Gian De rungs. El sefatschenta dapli cullas novas pusseivladads. Ella fiera liberalisada sap pi era la Societad ovra electrica Lum brein furnir forza electrica a clientella ordvart igl intschess dall’ovra. Ina dallas schanzas sedetti dalla solidaritad. Culla reorganisaziun dalla societad il 2011 ei l’ovra daventada pli lumneziana, mo era pli flexibla. Flexibladad ei allura era il motto dil president dalla societad. Bunamein in niev record Igl onn 2014 ha la SOEL pruduciu to tal 1,796 uras gigawatt. Quei ei il se cund meglier resultat ella historia dalla societad fundada il 1919. Sulet il 2012 haveva la turbina installada il 1992 ella Cun egl aviert Alla radunonza generala ha il president puntuau la strategia dils onns proxims. «Nus stuein puspei actualisar nossa stra tegia sut las novas enzennas dalla fiera d’electricitad.» Pils onns proxims ha la suprastonza plirs projects el focus. Quei ein la strategia per la liberalisaziun e l’or ganisaziun dalla cumpra da forza electri ca. L’ovra stoppi era cuntinuar la rela ziun culla vischnaunca Lumnezia e per sequitar il project dil parc da vent sin intschess dalla anteriura vischnaunca da Lumbrein. Sco Gian Derungs ha con statau sappi l’ovra profitar dalla realisa ziun dil project. Suenter plirs onns cun mesiraziuns da tuttas varts hagi il can tun definiu la procedura dalla examina ziun dil cumportament cugl ambient. Da scalins che savessen raquintar historias Il Museum La Truaisch a Sedrun porscha ina ulteriura interessanta exposiziun speciala DA HANS HUONDER / ANR Platialas, zampugns, pletgs, bransi nas, stgellas e plumpas ein da vegl en neu ina part digl inventari da mintga puresser. Animals da nez pigns sco gronds purtavan e portan aunc oz per part ils scalins che tradeschan nua ch’els ein. La gronda variaziun da quels scalins nezegia il Museum La Truaisch a Sedrun per ina exposiziun speciala che cuoza entochen la fin d’october 2015. Igl ei in’ulteriura exposiziun che documen tescha la reha ed interessanta cultura e historia dalla Val Tujetsch. Scalins ein buc ina particularitad dalla Val. Rimnar 160 tocs ei tonaton buc aschi sempel. «Il museum sez dispona d’ina collecziun da 35 tocs. Ils ulteriurs havein nus surve gniu da purs ni artavels. Per part setracta ei schizun d’entiras collecziuns», di il pre sident dalla cumissiun da menaschi dil museum, Tarcisi Hendry. Eventualmein seporscha schizun la pusseivladad ch’in ni l’auter scalin supplementar resta egl avegnir en possess dil museum. Mintgin ei auters L’exposiziun speciala ch’il Museum La Truaisch muossa dapresent porta il tetel «platialas, zampugns, pletgs, bransinas, stgellas, plumpas». Tarcisi Hendry ch’ei s’engaschaus il davos temps en favur da quell’exposiziun ha ina relaziun tiels sca lins dapi sia affonza: «Sco buob sundel jeu staus plirs onns ad alp e era paster da casa. Sco ils auters pasturs era enconu schevel era jeu biars animals sin funda ment dil tun dil scalin.» Igl anteriur sco last da Tujetsch sa denton era ch’ils sca lins eran buca mo in agid per anflar ils animals da notg, brentina e nebla, mo era en caglias e draussa: «Dalla historia sa vein nus era ch’il tun dils scalins haveva la funcziun da scatschar nauschaspérts e malaura.» Platialas, zampugns, pletgs, bransinas, stgellas e plumpas havevan ed han aunc oz differents tuns che sefuor man a melodias. «Cun agid dils tuns e la fin finala era dalla melodia che sedeva ordlunder savevan ins tgei pur ch’era sin viadi cun ses animals. Ils ins preferevan stgellas, ils auters zampugns», di Tarcisi Hendry. Sco mied da decoraziun Ils scalins survevan e surveschan aunc oz alla tradiziun dalla scargada d’alp. La biala, la miseriera e la pugniera portan ina biala bransina e leutier in matg. «Jeu haiel adina giu l’impressiun ch’ils an imals seigien loschs da quellas decora ziuns», di Tarcisi Hendry. Loschs ein cun raschun denton era ils purs e pos sessurs da quels animals. Ils scalins ch’il museum a Sedrun muossa entochen la fin d’october ein da differenta vegliadet gna, grondezia e qualitad. «Igl ei in tagl atras la cultura dils scalins dalla Val Tu jetsch», declara Tarcisi Hendry. La gronda part dils scalins datescha dalla fin dil 19avel e dil 20avel tschentaner. Entgins exemplars ein rodund 150 onns vegls. Da veser ein scalins per armauls, cauras e nuorsas. La varietad dalla gron dezia savess struschamein esser pli gron da. Schebein ils scalins ein vegni con strui ella Val ei buc enconuschent: «In dicaziuns persuenter dat ei buca. Jeu sa vess denton s’imaginar ch’ils fravis indi gens havevan la habilitad da construir scalins, oravontut ils sempels.» Sin fun dament dall’exposiziun spera Tarcisi Hendry da saver recaltgar ulteriuras in formaziuns davart ils scalins dalla Val: «Jeu sperel che fetg bia glieud vegni a noss’exposiziun e sappi forsa era raquin tar in detagl ni l’auter. Ina lavur specifi ca davart quei tema en Surselva dat ei buca.» Ella Bassa existan schizun mu seums che sefatschentan spirontamein dils scalins. In di da sentupada Sco bia auter era ein scalins stai tscher cai in temps per collecziuns privatas. Te nor Tarcisi Hendry ei quei semidau ils davos onns: «La relaziun cun scalins ei segiramein buca pli quella ch’ella era. Pli baul haveva ei bia dapli purs, leutier eran las famiglias pli grondas e cheutras era igl interess pils scalins. Oz ei quei cumpletamein auter.» Sin fundament da quella situaziun semidada savess ei tgunsch esser pusseivel ch’il museum a Sedrun vegn d’engrondir sia collecziun ed aschia da salvar ulteriurs scalins dal la dismessa. En connex cun l’exposiziun preveda il Museum La Truaisch d’arran schar communablamein cun il Forum cultural Tujetsch ina sentupada dalla populaziun. Ei duei buca mo vegnir brattau savida davart ils scalins, mobein era purschiu products agricols indigens. Tarcisi Hendry ha semtgau ina biala exposiziun cun scalins pils visitaders dil Museum La Truaisch a Sedrun. Ella cuoza entochen la fin FOTO H. HUONDER october 2015. Il Museum La Truaisch a Sedrun ei aviarts suandontamein: Mardis, venderdis e l’emprema dumengia dil meins mintgamai dallas 15.00 en tochen las 18.00. Per gruppas seporscha era la caschun da fixar in termin individual per tele fon 081 949 13 43. 20% 6.85 statt 8.60 Bündnerfleisch hauchdünn geschnitten Schweiz, 97 g 30% 6.60 statt 9.50 Optigal Poulet ganz, 2 Stück Schweiz, per kg 20% 33% 4.95 statt 7.50 1.10 statt 1.40 Rinds-Huft-Portionen Uruguay, per 100 g Poulet-Sticks mariniert mit Holzzange, Schweiz, per 100 g <wm>10CAsNsjY0sDQ30jUwMDU2NgAAzYT7yg8AAAA=</wm> <wm>10CFXKqw4CMRQE0C-6zczcRymVZN1mxWZ9DUHz_4qAQxx39n1mw89jO67tnMToMiDdMdk1Gn1S0ZtiolQC885SUBn4-0ZHOGp9j6FMtRgmWfZFCRi8tffz9QEBqc1YdwAAAA==</wm> 14.90 Extra Kirschen, «Aus der Region.» per kg 40% 19.90 statt 33.80 Phalaenopsis 2er-Set 2 Rispen im 12-cm-Topf, pro Set 20% 20% 12.– statt 15.– 4.40 statt 5.55 Lachsfilet mit Zitronen und Koriander Zucht aus Norwegen, 420 g 30% 10.90 statt 15.60 Valflora M-Drink UHT 12 x 1 Liter Genossenschaft Migros Ostschweiz Bei allen Angeboten sind M-Budget und bereits reduzierte Artikel ausgenommen. ANGEBOTE GELTEN NUR VOM 30.6. BIS 6.7.2015, SOLANGE VORRAT Cervolini mit Käse Schweiz, 210 g 4.40 statt 5.50 Kiri und Kiri Dippi im Duo-Pack 20% günstiger, z.B. Kiri, 2 x 160 g 30% 1.50 statt 2.20 Schweinskotelett, TerraSuisse per 100 g 20% 1.60 statt 2.– Hamburger 6 Stück, Schweiz, per 100 g 20% 2.40 statt 3.– Fleischspiess mariniert Schweiz, per 100 g www.landi.ch aktuell plazzas.gr.ch 4. 95 La procura publica tschertga ina/in referendaria u referendari 500 g <wm>10CAsNsjY0MDQy1zU0MTU1sQAAMJiQoA8AAAA=</wm> <wm>10CFWKKw6AMBAFT7TNe7vdfqgkOIIg-BqC5v6KgkNMZsSsa_OAj3nZjmVvBDULo3sszZjDkFoJZEPSqqBPdAVqMf3dQkMk0N9HkERrH8EqZt2Shfu8HsrWEg5wAAAA</wm> La scola chantunala grischuna tschertga ina/in supportra u supporter dad ICT (80 %) Infurmaziuns detagliadas chattais Vus sut plazzas.gr.ch Schweizer Kirschen 24+ In Schale. 20161 ab 3. 90 ab 4 Stück Glas Rondo 13970 0,15 l 13974 0,25 l 13976 0,50 l 7. 90 Sterilisierglas Tulpenform 3.90 4.90 5.50 74128 0,5 l 74129 1,0 l 74127 0,2 l 4 Stk. 4 Stk. 8 Stk. Rotes Kreuz Graubünden Crusch Cotschna Grischun Croce Rossa Grigione 19. 50 7.50 7.90 11.90 Kirschenentsteiner Leifheit Cherrymat Hohe Standfestigkeit ohne anschrauben. 73130 Patientenverfügung... ...ich bestimme selbst! Telefon 081 258 45 84 www.srk-gr.ch Dauertiefpreise Sonne und der Mond Die Das Buch, zweisprachig von der Autorin Christina Schildknecht geschrieben, handelt von der Liebe zwischen der Sonne und dem Mond. Es soll Kindern – und hoffentlich auch ihren Eltern und Grosseltern – auf spielerische Art den Zugang zu den Sprachen Englisch und/oder Deutsch ermöglichen. Gleichzeitig lädt es ein, in die fantasievolle Welt des Märchens «Die Sonne und der Mond» einzutauchen. Das Buch wurde von Rudolf Mirer aufwändig und farbenfroh illustriert. Christina Schildknecht, Rudolf Mirer Die Sonne und der Mond April 2014. 38 Seiten gebunden, farbig, zweisprachig Deutsch/Englisch Preis CHF 29.– / EUR 21.80 (D) ISBN 978-3-906064-23-9 Erhältlich in Ihrer Buchhandlung oder direkt beim: Somedia Buchverlag Telefon 055 645 28 63 Fax 055 645 28 71 [email protected] www.somedia-buchverlag.ch MITSUBISHI HAMMERPREISE PLUS 5 JAHRE GARANTIE * 9’999.– Space Star 1.0 Inform *inkl. Währungs-Bonus CHF 1’000.– –* 17’999. ASX 1.6 Inform *inkl. Währungs-Bonus CHF 2’000.– .–* 24’999 Outlander 2.0 Invite *inkl. Währungs-Bonus CHF 3’000.– –* 15’799. Lancer Sportback 1.6 Inform *inkl. Währungs-Bonus CHF 1’500.– Top-aktuell: Währungs-Bonus bis CHF 8’000.–* *Unverbindliche Nettopreise CHF inkl. Währungs-Bonus gültig 01.-30.6.2015 bei Vertragsabschluss (Mitsubishi Neuwagen ab Händlerlager) und Immatrikulation bis 30.09.2015. Maximaler Bonus: Outlander PHEV Navigator 56’999.–, Bonus 8’000.– netto 48’999.–. Normverbrauch gesamt l/100km, CO2-Emissionen g/km, Energieeffizienz-Kategorie: Space Star, 4.0 / 92 / C; ASX 5.8 / 133 / D; Outlander 6.8 / 157 / F; Lancer: 5.5 / 128 / D. CO2-Durchschnitt aller verkauften Neuwagen: 144 g/km. Abb.: Space Star 1.2 Celebration300K 14’699.– inkl. 1’500.– Bonus; ASX 1.8 DID Celebration300K 31’299.– inkl. 3’000.– Bonus; Outlander 2.0 Navigator 39’299.– inkl. 4’000.– Bonus. www.mitsubishi-motors.ch SURSELVA GIEVGIA, ILS 2 DA FANADU 2015 7 Cundiziuns idealas per dar golf Cumpetiziun dallas firmas da construcziun Loretz-Savoldelli Tanno-Prevost (anr/ff) La bialaura procura per cundiziuns idealas da semover e far sport. Quella caschun tschaffan era ils golfists e van sils plazs da golf runda per runda. La sonda vargada han 80 sportists da golf dau il Cup dallas firmas da construcziun Loretz-Savoldelli TannoPrevost sin la plazza da golf a Selva Sedrun. Savens vegn discutau schebein golf seigi in sport ni semplamein ina spassegiada. Sin la plazza da golf s’entaupan umens e dunnas en tuttas vegliadetgnas e mintgin pretenda che siu giug seigi pretensius, drovi inschign e stenta corporala. Cun las suandontas indicaziuns sa mintgin sez giudicar en tgei categoria ch’el vul tschentar il golf. Las lunghezias dallas plazzas da golf en Surselva ein denter 5550 (Breil) e 6000 (Sagogn) meters. Il golfist fa denton la dubla distanza en in turnier. Buc emblidar las ascensiuns e descensiuns ch’ein considerablas sin nos plazs alpins. El porta in sac cun el ni trai in carr cun si il sac. Tier la frida ch’el dat cul bal ei siu entir tgierp spanegiaus ed il moviment dalla frida drova las musclas da tgau entochen pei. Tgi che contempla il giuven golfist che smeina la balla entochen 300 meters sa seperschuader tgei forzas che sortan dil slontsch e dalla coordinaziun dil moviment. Ils pli biars golfists ein, suenter aschia ina runda da 18 ruosnas ed in viadi si e giu da sur diesch kilometers, fix e fertig. tat extraordinari, bein il pli ault ch’ei vegnius registraus sin la plazza ch’exista prest 20 onns. La megliera golfista ella classificaziun brutto senza il bonus vegn dad Alvagni Bogn, Simone Parpan, cun 27 puncts brutto. Siu um Michael Parpan ha gudignau la classificaziun brutto dils umens cun 33 puncts. Bruno Flepp, il president dil Club da golf Sedrun, ha contonschiu igl emprem rang ella categoria netto cun 40 puncts. Era ils juniors han dau bein e Valeria Berther (13 onns) ha contonschiu 45 puncts netto. Frederic Cathomas, el absolva la scola da talents a Tenero Tessin nua che golf ei in rom principal, ha fatg in resultat da 30 puncts brutto. Quei suenter il di da finiziun digl emprem onn da scola e la fiasta leutier. Duront la sentupada amicabla suenter il turnier han ils sponsurs offeriu in bien past e la runda da golf ei vegnida commentada da mintgin detagliadamein. Il grond smarvegl e respect dil resultat da Diana Russi ei vegnius respectaus cun in grond applaus. Resultats Ils victurs e las victuras dil Cup dallas firmas da construcziun Loretz-Savoldelli Tanno-Prevost retscheivan ils premis ord ils mauns dils FOTO P. DUFF sponsurs. La cumpetiziun La cumpetiziun procura per in plascher supplementar e quella vegn mesirada. Las fridas sil bal ein decisivas per il resultat che vegn indicaus en puncts. Ei fuss bein adina ils medems che massen cun la plema sch’ei dess buc in sistem da bonus per ils entscheviders e meins versai golfists. Quei bonus d’experientscha possibilitescha che mintgin sa semesirar cun l’auter e cheutras sa era il pli fleivel e meins versau golfist gudignar in premi. Aschia eis ei era schabegiau la sonda vargada al turnier dallas firmas da construcziun Loretz-Savoldelli Tanno-Prevost sin la plazza da Sedrun. La golfista Diana Russi da Sedrun ha gudignau la classificaziun netto cun 56 puncs, in resul- Netto dunnas: 1. Diana Russi Sedrun 56 puncts, 2. Brigitte Bollier Sedrun 42 puncts, 3. Morena Pally Sedrun 41 puncts. Netto umens: 1. Bruno Flepp Sedrun 40 puncts, 2. Jacob Caviezel club digl exteriur 39 puncts, 3. Reinhold Schmidt Sedrun 38 puncts, Brutto dunnas: 1. Simone Parpan Alvagni Bogn 27 puncts, umens: Michael Parpan Alvagni Bogn 33 puncts. Juniors: Valeria Berther Sedrun 45 puncts netto e 24 puncts brutto; Frederic Cathomas Sedrun 30 puncts netto e 30 puncts brutto. Mini-Europeada el Tirol dil sid La fin d’jamna dils 27 e 28 da zercladur 2015 ha l’uniun cultura ballape rumantsch (CBR) organisau in viadi el Tirol dil sid. A San Martin de Tor han ils Ladins dallas Dolomitas organisau in turnieret che ha valiu sco emprova generala per l’Europeada 2016 che ha liug la stad proxima ella medema regiun. Separticipai ein sper la squadra romontscha era ils Ladins dallas Dolomitas, ils Tiroles dil sid ed ils Slovens dalla Carinzia. La prestaziun sportiva dils Romontschs ei stada buna, malgrad il viadi da rodund quater uras e miez naven dalla Surselva entochen a San Martin. El miez final ha l’equipa romontscha battiu ils Tiroles dil sid, ils victurs dallas Europeadas 2008 e 2012, suenter sittar penaltis. Igl adversari ha giugau cun in’equipa empau pli fleivla che allas Europeadas passadas. Tier ils Romontschs han sis giugadurs dau lur «debut». Omisduas equipas han giu bunas pusseivladads da marcar in gol, denton buca dumignau quei enteifer las 60 minutas temps da giug regular. Igl ei vegniu directamein Ils Romontschs contan lur himni «A Tgalaveina». tier il sittar penaltis nua che l’equipa dil Grischun ha giu dapli succes e gudignau cun 4:1. Ils Romontschs ed ils Tiroles dil sid ein semtgai per il miez final. Gia avon havevan ils Ladins dallas Dolomitas battiu en l’auter miez final la minoritad dils Slovens dalla Carinzia FOTOS MAD cun 1:0. Aschia eis ei vegniu tier las partidas Tiroles dil sid – Slovens dalla Carinzia el final pign e Ladins – Ro- montschs per igl emprem rang. El final ha l’equipa romontscha giugau meglier ch’ils Ladins, denton cassau baul in gol suenter in corner. Era cun empruar tut il pusseivel eis e buca reussiu da rumper il schlegn dall’equipa da casa. Aschia ch’ils Ladins dallas Dolomitas san senumnar victurs dalla Mini-Europeada 2015. Davos ils Romontschs han ils Slovens dalla Carinzia contonschiu il tierz rang grazia a lur victoria encunter ils Tiroles dil sid el final pign. Suenter la rangaziun ha ei dau ina fiasta cun grillada el local da club sper il plaz da ballapei a San Martin. Leu han ils representants dallas quater minoritads linguisticas giu la caschun da brattar cultura e menar ina ni l’autra discussiun. Da buna luna eis ei vegniu cantau e festivau entochen viaden ella notg, sco usitau tier tals inscunters. La dumengia ei la delegaziun da 18 Romontschas e Romontschs gia turnada a casa. Igl onn 2016 ha l’Europeada liug el Tirol dil sid naven dils 18 entochen ils 26 da zercladur. Leu vegnan ils Romontschs ad esser presents cun in’equipa dad umens e per l’emprema gada era cun in’equipa da dunnas. Marco Cavegn Exklusive Reiseangebote bis CHF 500.– Reduktion Venedig Dubrovnik Bari Korfu Piräus/Athen Santorin Kreuzfahrt mit der Costa «Deliziosa» Freuen Sie sich auf eine attraktive Kreuzfahrt vom 11. bis 18. Oktober 2015. Die «Quotidiana» bietet ihren Lesern in Zusammenarbeit mit dem Reisebüro Traveller AG ein exklusives Ferienvergnügen. Im komfortablen Reisecar fahren Sie direkt von Ziegelbrücke, Landquart, Chur und Thusis ohne Umsteigen zur Costa «Deliziosa» nach Venedig. Von dort geht die Schiffsreise nach Griechenland und Dubrovnik, einer der schönsten Hafenstädte Kroatiens. Anmelde-/Bestelltalon Ich/wir melde/n mich/uns für die östliche Mittelmeerkreuzfahrt vom 11.–18. Oktober 2015 an. Einstiegsort Ziegelbrücke Chur Landquart Thusis Sitzplatzreservationen 1. Reihe CHF 40.– 3. Reihe CHF 20.– 2. Reihe CHF 30.– 4. Reihe CHF 10.– Gewünschte Kabinenkategorie Reiseprogramm Tag So Venedig (Italien) Mo Bari (Italien) Di Korfu (Griechenland) Mi Santorini (Griechenland) Do Piräus, Athen (Griechenl.) Fr Erholung auf See Sa Dubrovnik (Kroatien) So Venedig (Italien) ● an 13.00 08.00 13.00 07.30 ab 17.00 19.00 13.00 19.00 14.00 ● Ein- und Ausschiffungsgebühren Gepäckträger im ersten und letzten Hafen Nicht eingeschlossene Leistungen Busanreise und Rückreise (CHF 240.– pro Erwachsene und CHF 120.– pro Kind) Serviceentgelt, das wie folgt an Bord verrechnet wird: EUR 60,– pro Person ab 15 Jahren, Kinder 4–14 Jahre EUR 30,–. Persönliche Ausgaben und Ausflüge Getränke an Bord IC IP EC 2er-Belegung EP BC BP Einzelkabine Ich/wir benötige/n eine Annullationskostenversicherung ● ● 08.00 13.00 09.00 Costa Club Costa-Kreuzfahrten gewährt keine zusätzlichen Preisreduktionen auf die ABOPLUSPreise (Costa Club etc.). Infos und Anmeldung Reisebüro Traveller AG Quaderstrasse 18 CH-7002 Chur Telefon 081 257 17 17 Vorname* [email protected] Name* (2. Pers.) Name* Geb.-Datum Vorname* (2. Pers.) ● Unterkunft Die komfortablen und modernen Kabinen verfügen über Bad oder Dusche/WC, Föhn; Klimaanlage, Sat.-TV/Musikkanal, Minibar, Telefon und Safe. ● Adresse Kategorie PLZ/Ort Kabine Nichtabonnenten Aboplus-Preis Attraktionen Zahlreiche Landausflüge. Animation tagsüber, abwechslungsreiches Abendprogramm mit Shows, Cabaret und Live-Musik. Kinderclub und Jugendanimation. IC 2-Bett Innen Classic 1299.– 899.– IP 2-Bett Innen Premium 1369.– 969.– EC 2-Bett Aussen Classic 1549.– 1049.– Landausflüge Möglichkeit, die Städte und Umgebung auf eigene Faust zu erkunden oder organisierte Landausflüge an Bord zu buchen. EP 2-Bett Aussen Premium 1649.– 1149.– BC 2-Bett Balkon Classic 1849.– 1349.– BP 2-Bett Balkon Premium 1979.– 1479.– 3./4. Person 3./4. Person Erwachsene in der gleichen Kabine Kinder (< 18 Jahre) in der gleichen Kabine Einzelkabinen-Zuschlag Eingeschlossene Leistungen Vollpension (bis zu 6 Mahlzeiten täglich) Freie Teilnahme an allen Bordveranstaltungen Betreuung durch Deutsch sprechende Bordreiseleitung ● ● ● Geb.-Datum Preise in Franken pro Person Inklusive Hafentaxen und aktuelle Treibstoffzuschläge, Basis 2er-Belegung, Vollpension Annullations-/SOS-Versicherung pro Person Die Mindestteilnehmerzahl beträgt 20 Erwachsene/Personen. Die Verfügbarkeit der Kabinen ist beschränkt. Es gelten die Reisebedingungen der Traveller AG. 450.– 150.– 50% 63.– Tel. E-Mail ABOPLUS-Nr. Datum Unterschrift *Wichtig: Vorname/Name unbedingt wie im Pass (nachträgliche Änderung ist kostenpflichtig). Zusätzlich der Anmeldung eine Reisepasskopie beilegen. Anmeldeschluss 3. Juli 2015 Talon senden an Reisebüro Traveller AG, Quaderstr. 18 CH-7002 Chur oder per E-Mail an [email protected] Ich möchte die «Quotidiana» abonnieren und erhalte die ABOPLUS-Karte kostenlos. ENGIADINA GIEVGIA, ILS 2 DA FANADU 2015 9 IOF adonta da tuot fidel al concept da fin uossa Reacziuns a la decisiun da Swiss Olympic «Sport grischun profita dals success dals atlets da l’IOF» Chi saja propcha dischillusiunant e pu chà cha l’IOF perda quist label, disch Remo Cavegn, il president da Sport Gri schun, «e quai davo ils gronds success da Dario Cologna e consorts.» Pella scoula regiunala a Ftan e per l’Engiadi na Bassa in general significha quai te nor el ün dischavantag considerabel. D’accumplir la pretaisa da Swiss Olym pic es, sco ch’el manaja, fich difficil per üna scoula illa periferia. «L’IOF ha prestà i’ls ultims decennis üna fich bu na lavur a favur dal sport», constata Ca vegn, «dal grond success dals atlets chi han frequentà l’IOF profita tuot il sport in Grischun.» Cun displaschair ha eir il turissem regiunal tut cogniziun da la decisiun da Swiss Olympic. DA FLURIN ANDRY / ANR Swiss Olympic ha confermà la decisiun da la prüm’instanza: Causa massa pacs scolars cun carta da talent perda l’IOF il label «Swiss Olympic Sport School». Ils respunsabels nu’s laschan intemurir da la perdita da quist label. Al principi da mai vaiva Swiss Olympic refüsà da renovar il label «Swiss Olympic Sport School» per l’In stitut Otalpin a Ftan (IOF) causa massa pacas scolaras e scolars illa classa da sport. Cunter quista decisiun ha la scou la recurrü pro’l cussagl executiv da Swiss Olympic. Eir quista seguond’instanza es gnüda a la conclusiun cha l’IOF nun ac cumplischa las pretaisas, apunta la quantità sufficiainta da talents sportivs, per avair quist label. Quai significha cha l’IOF nun ha neir na il dret da portar il label «Swiss Olympic Partner School». Mario Denoth chi maina la classa da sport da l’IOF deplorescha la decisiun da Swiss Olympic. «Schi’s pensa a tuot las medaglias cha absolventas ed absol vents da la scoula media a Ftan han gua dagnà pro olimpiadas ed otras cuorsas internaziunalas vain nossa scoula suotvalütada.» «Cuntinuar cun schlantsch sainza diminuir la qualità» Cha l’IOF sco scoula media a la perife ria nun haja mai accumpli la directiva da Swiss Olympic areguard la quantità mi nimala da scolaras e scolars, constata Mario Denoth, «no stessan avair trais ja das tants atlets illa classa da sport co quai cha no vain uossa, quai es alch da l’im pussibel i’ls prossems ons.» La conse quenza da la perdita dal label significha tenor el chi douvra bainquant daplü la vur per as far valair illa concurrenza da las scoulas da sport in Svizra. «No lain L’Institut Otalpin a Ftan perda il label «Swiss Olympic Sport School». però cuntinuar culla filosofia sco i’ls ul tims ons, sainza diminuir la qualità da nossa sporta.» Ch’els vöglian eir in ave gnir tocker pro las meldras scoulas da sport, eir sainza il label da Swiss Olym pic, disch il manader dala classa da sport, «id es puchà, ma no eschan eir finanzial maing ferms avuonda e na dependents dal label, no cuntinuain dimena plain schlantsch, uossa pür inandret.» «Üna decisiun eir cunter la periferia» Johannes Flury chi presidiescha il cussagl administrativ da l’IOF constata chi dvantarà plü difficil pella scoula, ma na impussibel: «Sch’ün giuvenil cun ün’uscheditta carta da talent less dvantar commember da nossa classa da sport nu’ns pudaina plü basar sül label, no sta ran trattar culs singuls chantuns e verer sch’els acceptan inavant nossa scoula sco scoula da sport.» El nomna la classa da sport il juvel da l’IOF e manaja chi füss dal tuot fallà da dar sü quista sporta be pervi da la decisiun da Swiss Olympic. A seis avis es tala statta üna decisiun cun ter la periferia. «Cha nos model nu d’ei ra confuorm al reglamaint, quai savaina FOTO TAISCH tuots. Mo el ha istess gnü effets e success enorms, impustüt eir dad atletas ed at lets indigens», accentuescha Flury. El de plorescha cha Swiss Olympic nun haja arcugnschü la qualità da la scoula da Ftan cun gnanc’üna frasa. «Il movimaint olimpic parta tantüna da quai cha’l sin gul praista, els invezza nu’s basan sülla prestaziun, dimpersè be süls custabs dals reglamaints.» Scha quai es uschea ha Jo hannes Flury ün pa temma pel moviant olimpic in Svizra: «Lura vaina üna pru na funcziunaris e be pacs chi praistan propcha.» «Pro las forzas da la regiun toccan eir ils atlets» «Las premissas per promouver il sport sun in nossa regiun idealas per pratica maing tuot las disciplinas», disch Niculin Meyer, il portavusch da la desti naziun Engiadina Scuol Samignun Val Müstair, «perquai esa güst ed import ant cha l’IOF s’ha specialisà sül sport.» Chi saja propcha puchà cha quista scoula haja uossa pers ün sagè da qua lità, manzuna’l e constata cha quista decisiun nu resguarda ils grond success ch’absolventas ed absolvents da la scoula a Ftan han ragiunt i’ls ultims ons. Sco ch’el disch as basa la comuni caziun turistica süllas forzas da la re giun, «e qua toccan pro eir las atletas ed atlets da renum mundial.» Chi saja perquai important da restar fidel a la strategia dals ultims vainch ons culla classa da sport e da cuntinuar sülla via inchaminada, accentuescha Niculin Meyer. 4500 atlets visitaran l’Engiadina Bassa Champiunadis mundials da cuorsa d’orientaziun DA REST GIACUN DERMONT Ils champiunadis mundials dals juniors da cuorsa d’orientaziun 2016 han lö in Engiadina Bassa. Quist evenimaint a la regiun porta recloma e guadogn. La cuntschainta atleta da cuorsa d’orientaziun Simone NiggliLuder s’ingascha illa federaziun svizra da quist sport. Ils champiunadis mundials dals juniors 2016 vegnan or ganisats in Engiadina Bassa. Ün nouv evenimaint cun bler potenzial Il cumanzamaint da lügl da l’on 2016 rivan 4500 curriduors da tuot il muond in Engiadina Bassa ed in Val Müstair per eruir ils meglders atlets da cuorsa d’orientaziun dals juniors. Tanter ils 9 ed ils 15 da lügl han lö pels partecipants las cuorsas illas disciplinas sprint, di stanza mezdana e lunga sco er la cuorsa da stafetta. Il sprint varà lö illas giassas da Scuol. As partecipar a quista cuorsa pon tuot ils giuvenils interessats. Ils giuvenils da Scuol e contuorns varan di mena la pussibiltà da’s masürar cull’eli ta mundiala. Per pudair concurrenzar es important sper üna buna cundiziun fisica eir üna buna cugnuschentscha da las giassas da Scuol. Ün training da le ger chartas nun es sgür neir na sbaglià per savair ingio chi sun ils posts. Forsa ch’ün o tschel dals giuvens da la regiun riva da nüzziar d’esser qua da chasa e pisserar per üna buna classificaziun. La distanza mezdana manarà da Susch a Lavin e la qualificaziun per tala i’ls con tuorns da Ftan. La disciplina roiala, la distanza lunga, manarà als curridurs sur il Pass dal Fuorn vi’n Val Müstair. Il fi nal cullas cuorsas da stafetta varan lura lö a Tarasp. Ün’eivna sarà la regiun suot l’insaina dal sport da cuorsas d’orienta ziun. Fin uossa nun tocca l’organisa ziun da cuorsas d’orientaziun pro las specialitats da la regiun. A partir dal 2016 pudess quai as müdar. Nouva destinaziun pel sport grazcha a nouvas chartas Pels champiunadis mundials 2016 ve gnan edittas nouvas chartas da geogra fia detagliadas pella regiun. Ils curri duors sun dependents da chartas exac tas ed actualas per pudair far lur sport. «Quistas chartas da geografia pon lura eir in avegnir servir ad occurrenzas in I’ls contuorns da Tarasp varan lö las cuorsas finalas da stafetta. connex cul sport da cuorsa d’orientazi un», disch Martina Hänzi chi lavura pro la Turissem Engiadina Scuol Sa mignun Val Müstair SA e commembra dal comitè d’organisaziun. La regiun intuorn Scuol spordscha bunas premis sas sportivas cun seis gods vasts e las vias ruralas in bun stadi. L’intent dals turi stikers da la regiun es da pudair organi MAD sar in futur daplüssas cuorsas da quist gener. Sainza dubi profita l’intera re giun da quist grond evenimaint, saja quai cun pernottaziuns in hotels o abi taziuns da vacanzas o cun daplü entra das per butias e restorants. «Cun eveni maints regulars da cuorsa d’orientaziun pudess quist sport fichar pè in Engiadi na, chi’d es bain adattada per quist sport», disch Hänzi. Comitè d’organisaziun cun Simone Niggli-Luder Il comitè d’organisaziun dals champiu nadis mundials da juniors a Scuol vegn manà da Simone Niggli-Luder. Ella es dvantada 23 jadas champiunessa mun diala e trais jadas es ella gnüda eletta sco sportista svizra da l’on. Daspö sia demissiun sco sportista activa es ella ingaschada illa Federaziun svizra da cuorsa d’orientaziun. I’l decuors da sia carriera ha ella passantà bleras cuorsas e l’organisaziun da quellas, bunas e main bunas. Sias aspettativas sun otas: «No lain spordscher als giuvens spor tists champiunadis cun tensiun e d’ota qualità e lapro tils pussibilitar ün’aven türa speciala.» Il particular dess spor dscher la regiun ospitanta: «L’Engiadi na es pels atlets da cuorsa d’orientaziun ün bijou na trat a nüz fin uossa.» In schmanchabel sarà pustüt la cuorsa da distanza lunga sur il Pass dal Fuorn in Val Müstair. «Quai sarà probabla maing la cuorsa da distanza lunga per ün champiunadi mundial da juniors chi manara sü il plü ot sur mar insom ma», disch NiggliLuder na sainza su perbgia. 10 SURMEIR GIEVGIA, ILS 2 DA FANADU 2015 «Blers fon transports per ena cagna» Transports da biestga: En veir cumbat da prietschs screiva dantant betg avant igls prietschs da transport. Chegl seia tgossa digl pour e digl patrung digl affar da transport da biestga, dei Ruedi Matti. Igls dus trans portaders da biestga tgi vagn antupo a Beiva on detg tgi oz ins vegia strousch ple prietschs per manar la biestga dalla Bassa sen las alps grischunas. Ena tariffa fundamentala seia tranter 45 e 50 francs per toc, dantant sa tignan pacs a chel prietsch. Tot tenor peis digls animals ins possa transportar betg daple tgi 30 tocs. Da sa tigneir on igls transportaders da biestga er allas prescripziuns tgi èn oz fitg strantgas e chegl er per igls autists digls camiuns. La concurrenza tranter igls travagls tgi porschan transports da biestga seia fitg gronda, tiers tgi igls ples vegian gio blers onns igls madems pours scu cliaints. DA GION NUTEGN STGIER / ANR Las davosas treis emdas ins ò vasia a passar tras Surmeir blers camiuns cargeas cun biestga. All’antschatta dalla stad magnan chels la biestga dalla Bassa sen las alps e chegl cunzont an Nagiadegna. Igls prietschs da transport èn dantant schi bass scu darar. Siva dall’emda passada èn pastreglia e muaglia per igls proxims treis meis sen las alps. Aint Grischun vainsa radond 900 alps, seia chegl alps da vatgas, d’ar mainta, da nursas e da tgoras. Sen chel las bleras alps passaintan vers 100 000 animals la stad e per la tgira dalla biestga segnan passa 2300 pasters e pastras, si gnungs e zezens. Igl persunal d’alp vign indemniso cun ca. 15 milliuns francs e chegl è tuttegna ena bela somma. Da transportar la biestga dalla Bassa sen las alps grischunas costa alloura, er schi da preschaint è tranter igls impressaris da transport en veir cumbat da prietschs. A Beiva vainsa antupo dus da chels tgi ma gnan gio blers onns la biestga dalla Bas sa an Nagiadegna. 17 000 tocs vignan dalla Bassa Scu gio menziuno èn per treis meis ra dond 100 000 tiers la stad sen egna dal las alps tgi vagn an noss cantun. Da chel domber èn tuttegna 17 000 tocs tgi vi gnan dalla Bassa per passantar la stad aint igl Grischun. Scu tgi Curdin Foppa, igl schef dall’economia d’alp, dei, pas sainta la gronda part dalla biestga dalla Bassa la stad sen egna dallas alps an Na giadegna. Lò ins vegia avonda capacitad cun aveir pi paca muaglia indigena. Aint igl Grischun central per exaimpel seia la situaziun tot otra cun aveir daples pours Las davosas treis emdas èn blers camiuns cun biestga passos Surmeir an direcziun Nagiadegna. tgi an Nagiadegna e cun chels aveir ble ra biestga. Uscheia dovrigl las alps per agen adiever e betg tant per metter ad alp la biestga dalla Bassa. Singulas alps digl Grischun central vegian pero sur stad tuttegna er biestga dalla Bassa e chegl cunzont da pours dalla Svizra orientala, dei Curdin Foppa. Tranter 45 e 50 francs per animal Scu tgi Ruedi Matti dalla federaziun na ziunala da transportaders Astag dei ins FOTOS G. N. STGIER vegia an Svizra 70 travagls tgi porschan er transports dad animals. Da chels fe tschan pero fitg blers transports da ga glignas u da portgs. Ainten la Svizra orientala seian radond 15 tgi fetschan transports da biestga. L’uniun tetgala Ena curta staschung Igls pours stroclan adegna pi fitg segl prietsch ed igl davos resta pac oter tgi dad eir per en prietsch pi bass, on detg igls dus omens tgi fon cun lour camiuns transports da biestga. La staschung da transport d’animals seia cun bung quat ter emdas (dus la premaveira e dus igl aton) fitg curta e ple tgi en transport an de seia betg pussebel da far. Tots dus omens tgi fon transports da biestga fon chegl privat e schi els èn betg gist sen veia cun biestga alloura fon els trans ports da portgs, fagn e strom. Dantant er cò seia en cumbat permanent da prietschs. An vista alla nova politica agrara vegian igls transportaders da biestga tot oter tgi bunas vistas gist er perchegl tgi blers pours dalla Bassa re dutgeschan aint igl futur igl domber da lour movel. Tots cunter Nino Schurter Alvagni: Festa da finiziun dalla scola Belfort davains Lai: Cursas dalla coppa mundiala da bike Christa Rigozzi ò er catto ad Alvagni talents (anr/gns) Da dumang venderde anfignen dumengia stat Lai aint igl center digl sport internaziunal da bike. L’elita mundiala s’inscuntra per las cursas tgi chintan pigl classamaint general dalla coppa mundiala. An Svizra è Lai igl pa radis per bikers e cun organisar la proxi ma fegn d’emda cursas dalla coppa mundiala da bike sa fò Lai er en nom sen camp internaziunal. Dalla parteida allas cursas è la «moma» digl sport da bike scu per exaimpel igl Franzos Julien Abasalon, igl Tschech Jaroslav Kulhavy ed alloura Nino Schurter, igl migler biker dalla Sviz ra. A Lai vignigl a dar en cumbat tranter chels treis e chegl speranza a favour digl sportist sursilvan. El canoscha fitg bagn igl tratg aint igl territori dalla pendicula ra digl Corn Cotschen e vess da saveir profitar da chel bonus. La concurrenza è dantant fitg ferma ed i savess eventual tuttegna dar ena surpresa. Tar las donnas strousch, lò è Jolanda Neff, la ciclista sviz ra, la clera favorita. Tanscha a Nino Schurter igl bonus da tgesa per gudagner la cursa da bike a Lai? PHOTOPRESS (pi) Alla festa dalla finiziun da scola digl Consorzi da scola Belfort davains digls 23 da zarcladour on igls unfants da scoletta ed igls scolars e las scolaras digls cumegns Surava, Farrera ed Alvagni musso lour gronds talents. Durant en’oura e mesa on igls unfants tranter tschintg e 13 onns persvadia igls preschaints da lour abilitads an cant, clavazign, kara oke, rap, solt, magia, show cun gleischs, acrobatica, karate e sagleir cun la soua. Las preschentaziuns vevan tottas en fons musical tgi geva a pro. Igls unfants tgi eran betg sen tribuna scu talents on divertia igl publicum cun reclama per M&M’s e per igl HCD. Oters on purto anturn lour bu teias digl vainter ed on procuro tgi nign vegia fom. Tranteraint ò igl chor dalla scola canto hits actuals scu «Stay with me» da Sam Smith. Per la gronda show ve van els tscharnia igl moster dalla emis siun «Die grössten Schweizer Talente». Er la giuria era preschainta cun «DJ Bobo» (Domeni Tscharner), «Christa Rigozzi» (Valeria Bossi) e «Gilbert Gress» (Noa Brazerol). Els on valeto las preschentaziuns sen tribuna cun igls «dretgs» commentars. Igl team da mo deraziun cun Fabio Brazerol e Noemi Engler ò mano tras la seira. Igl public è sto entusiasmo dall’ant schatta anfignen la fegn ed ò ancurono las stupentas producziuns cun en ap plaus frenetic. Ed igls veirs artists e lour magistraglia èn nias remuneros cun ena dètga plievgia da confetti. Fabio Balzer e Noemi Engler on mano stupent tras igl program. FOTOS G. N. STGIER Parodia totala da chels treis unfants scu DJ Bobo, Christa Rigozzi e Gilbert Gress. SURMEIR GIEVGIA, ILS 2 DA FANADU 2015 11 «Tot respect digl grond artist» Tinizong: Ovra hidraulica digl «ewz» dad egn da chels tgi pendan ainten la centrala a Tinizong, chel cugl motiv dal la vischnanca, vegia ella vasia tgi igl ar tist dalla Surselva vegia currigia igl ma letg cun varsaquants stretgs. Monica Ta vasci dei er tgi Alois Carigiet seia sto en artist cun en dung particular da luvrar cun la tecnica da calours dad ieli, ba gnsavond tgi gist chella tecnica seia la pi ideala per far igls seis maletgs cun igls implants digl «ewz». La matta valtelline sa dei er tgi Alois Carigiet vegia gia ena buna scolaziun d’art, chegl tgi vegia er sa musso cun restaurar las seis ovras da gronda valeta. Seis emdas ò Monica Ta vasci gia per restaurar igls maletgs ed igl sgrafitto, damai per mintga maletg en’emda. Chegl ò ella detg an en discurs cugl actour da teater Lorenzo Polin tgi ò mano tar igl de dallas portas avertas tras igl program. DA GION NUTEGN STGIER / ANR Passa 60 milliuns ò igl «ewz» inve sto per la sanaziun digls indrezs dall’ovra hidraulica a Tinizong. Re stauros èn er nias igls seis maletgs dad Alois Carigiet tgi pendan gio 58 onns ainten la centrala. Fatg chella la vour ò Monica Tavasci, ena donna tgi ò ena strètga relaziun cun Beiva. Per sonda passada veva igl «ewz» anvido la populaziun digl Grischun central da pi glier invista dall’ovra hidraulica e la cen trala a Tinizong. Bung treis onns on cuz zo las lavours da sanaziun digls indrezs scu er dallas lengias da Marmorera anfi gnen Casti. L’ovra hidraulica da Tini zong, egna dallas impurtantas digl «ewz» aint igl Grischun central, datescha digl 1954 uscheia tgi ena sanaziun è stada in dispensabla. Indrezs, turbinas, maschi nas e las lengias dalla forza hidraulica correspondevan betg ple allas preteisas modernas dad ozande. Betg tgi igl me naschi dalla centrala a Tinizong fiss for sa sto periclito, dantant 60 onns èn la li mita per la dirada da chels indrezs tec nics, è nia detg sonda passada tar igl de dallas portas avertas. Igl grond interess da vigl e gioven per chella occurrenza ò eneda daple confirmo tge valour tgi igl «ewz» ò per Tinizong, Surses ed igl an tier Grischun central. La collaboraziun cun l’interpresa turitgesa è gio prest 60 onns fitg fritgevla ed igl «ewz» è en fitg bung exaimpel per en partenari fido e se rious, chegl cunzont per igls cumegns, per las firmas indigenas ed er scu patrung da lavour è chel travagl zont stimo. En augmaint da 2% tar la producziun Durant las lavours da sanaziun, da mo dernisaziun e da digitalisaziun è la pro ducziun digl current strousch stada re stranscheida igls davos treis onns. Graz tga allas turbinas sanadas, agls novs ge neratours e transfurmatours ed agls in drezs da distribuziun è ossa pussebel da produtgier 2% daple current. Cun l’o vra hidraulica da Tinizong produtge scha igl «ewz» current per radond 60 000 casals. Aint igl antier Grischun central produtgeschan las ovras da Turitg an en onn 700 GWh, chegl tgi corresponda agl basigns da 180 000 casals. Ainten la centrala a Tinizong vignan tuttegna 17 cubics ava (17 000 liters) per secunda tgi so neir duvrada per la producziun da Igls dus actours tgi on tematiso Alois Carigiet e las dus persungas tgi on restauro las seis ovras digl artist sursilvan: Adriano Rizzi, Mo FOTO G. N. STGIER nica Tavasci, René Schnoz, actour, Lorenzo Polin, actour (da san.). current electric. Las investiziuns da pas sa 60 milliuns francs tgi igl «ewz» ò in vesto conferman er tgi igl travagl stat ferm davos nossa regiun. Seis unicats e betg publics An connex cun la sanaziun digls indrezs tecnics ò igl «ewz» er do en nov vistgia agl bietg ed allas localitads dalla centra la a Tinizong. Igls meirs on er pitia digl umid, dalla blera polvra e digl tschuf dallas turbinas. Chegl vala er per igls seis maletgs tgi Alois Carigiet, igl artist sur silvan, veva gia fatg igl 1957 an incum bensa dallas ovras electricas da Turitg aposta per la centrala a Tinizong. Chel las seis ovras unicas, tgi èn strousch an cunaschaintas alla publicitad, on ena grondezza da 160 x 125 cm ed èn nei das fatgas an calours dad ieli avant 58 onns digl pictour da renom internaziu nal. Malagea ò Alois Carigiet igls seis implants digl «ewz» e chegl da Marmo rera anfignen Seglias. Chegl vot deir tgi mess an tavla ò el igl rampar da Marmo rera, ena part dalla vischnanca da Tini zong, l’ovra hidraulica da Burvagn, igl bietg digl «ewz» a Casti, la Punt da So las e la centrala a Seglias. Cun sanar l’an tiera centrala da Tinizong intern ed ex tern ins ò er gist laschea restaurar chels seis maletgs dad Alois Carigiet tgi on oz sa tgapescha ena gronda valeta. An chels prest 60 onns èn els sblitgias e betg igl davos er nias tschufs perveia digl bler polver digls indrezs tecnics ainten la centrala. Per la restauraziun èn igls seis maletgs nias demontos. Malagea veva Alois Carigiet igls motivs sen lenn e cun calours dad ieli. Er igl sgrafitto, cun tga mutschs ed ena planta donnageda digl tgametg tgi ambellescha igl meir tgi var da vers sid, ò pitia. Er chel è nia restau ro cun bler chito e cun gronda precau ziun. Grond respect dad Alois Carigiet Restuaro igls seis maletgs scu er igl sgra fitto ò Monica Tavasci, ena matta da Gordona an Valtellina. Ella ò ena rela ziun fitg strètga cun Beiva cun esser sia mamma Silvana Tavasci-Rizzi tratga se a Beiva. Siva dalla matura ò Monica Ta vasci frequento l’Academia d’art a Mi lang ed è sa spezialisada sen lavours da restauraziun. Adegna puspe vign ella a Beiva, cunzont schi sies barba, Adriano Rizzi dalla firma da pictura Rizzi SA, dastga far lavours da restauraziuns pi difficilas. La spezialista per da chellas la vours dei tgi ella vegia fatg bleras am provas sen igls maletgs ed igl meir cugl sgrafitto per cattar igl material igl pi adatto per la restauraziun. La lavour preparativa seia prest schi impurtanta scu la sezza. «Ia va gia grond respect da chella lavour ed er en grond respect an vers Alois Carigiet», dei Monica Tavasci. Ensascu seia ella er fitg loscha tgi gist el la vegia dastgea far la restauraziun da chels maletgs singulars. Seis emdas ò cuzzo la lavour Tema da restaurar maletgs d’artists da renom vegia ella betg e tuttegna s’inden tifitgescha ella fitg cun l’ovra, dei Moni ca Tavasci. Pertscherta seia ella bagn d’aveir ena gronda responsabladad cun restaurar maletgs d’artists ancuna schaints, scu da preschaint igls seis ma letgs dad Alois Carigiet. Tar en maletg Er sies tat admirava Alois Carigiet Ensatge fitg singular seia bagn er sto tgi sies tat Wilhelm Rizzi, igl senior digl travagl da pictura Rizzi SA, tgi è gist mort avant varsaquantas emdas, vegia er anc do bungs cunsegls sen tge dar adatg cun restaurar igls maletgs dad Alois Ca rigiet, dei Monica Tavasci. Anfignen tgi las sias forzas lubivan vegia el adegna puspe fatg ena viseta ainten la centrala per vurdar quant anavant tgi ella seia cun la restauraziun, dei la donna digl rom. Sies tat vegia er detg tgi igl 1957, cura tgi el luvrava pigl «ewz» a Tinizong, vegia el savens dastgea vurdar tiers ad Alois Carigiet scu tgi el malageva igls seis implants dallas ovras electricas da Turitg. Digl reminent ò Monica Tavasci documento an pled e maletg la sia la vour da restauraziun, uscheia tgi sch’ins vegia an radond 60 onns danovamaintg da restaurar igls seis maletgs saptga la persunga tgi fetscha la lavour tge mate rial sintetic tgi dovra. Igl «ewz» e cun zont er Chrisof Oertli, igl magnagestiun dallas ovras electricas da Turitg digl Gri schun central, è fitg losch da chels seis unicats. Els vegian ena strètga relaziun cun igls bietgs ed implants tgi igl «ewz» vegia ainten la regiun e chegl seia er da gronda valeta. Tge valour tgi chels ve gian ins seia dantant pir oz pertschert. Per tots chels tgi on interess da vaseir las seis ovras ed igl sgrafitto dattigl anfignen alla fegn d’otgover mintga marde ena guida ainten la centrala a Tinizong. Thim Van der Laan junior – nov directur La scoula a Landquart resta in possess da la famiglia – Thim van der Laan junior directur nouv (cp) Davo precis 25 ans sco mana der da la ditta ha reglà Thim van der Laan sia successiun. Als prüms marz 2015 ha surtut seis figl Thim van der Laan junior la direcziun da la scoula. L’impraisa a Landquart, cun seis 40 collavuratuors specialisada sülla fuormaziun da fisioterapeuts, resta aint il possess da la famiglia. 1974 ha fuondà Thim van der Laan sen. ad Ut recht (Ollanda) l’Academie voor Fysiot herapie Thim van der Laan. Il fuondatur d’eira persvas cha minch’uman possa svi luppar seis aigens talents e realisar sias aignas ideas. Per el d’eiran tschertas valu ors fich importantas: motivaziun, ener gia, disciplina e – na l’ultim – il plaschair vi da la professiun. A la fin da l’an 1990 ha’l fuondà üna filiala da quista scoula ota a Landquart. Daspö quel an exista üna fuormaziun ollandaisa a Landquart, daspö 1993 fin 2007 üna fuormaziun svizra tenor las normas da la Crusch co tschna. Daspö 2007 realisescha la Thim van der Laan AG üna fuormaziun da fi sioterapia sün nivo terziar tenor las nor mas svizras in incumbenza da la Scoul’ota professiunala da la Svizra italiana (Sup si). Daspö 1990 sun gnüts fuormats a Landquart daplü co 1000 studentas e stu dents in fisioterapia. Thim van der Laan less eir in avegnir rinforzar la fisioterapia sco ram important dal sectur da sanità. Quai es important perche cha stüdis muossan chi detta quia massa pac persu nal fuormà i’ls prossems ans. Quai chi s’han instradà ils duos ultims ans es uossa cler: Il figl dal directur actual – daspö tschinch generaziuns es il prenom in famiglia adüna il listess – surpigliarà las incumbenzas dal directur. Cuntraria maing a seis antenats nun ha’l üna fuorma ziun da fisioterapeut, el ha stübgià a l’Uni versità da San Galla. Las qualitats da ma nager sun bainvissas, l’impraisa es dvanta da vieplü granda. Seis bap restarà sco pre sident dal cussagl administrativ e delegà aint il affar sco cusgliader. La Supsi ed ils cusgliers administrativs da la Thim van der Laan AG spereschan da dar cun quista soluziun cuntinuità ed üna buna basa per mantgnair sün ans inoura la fuormaziun da fisioterapia a Landquart. Thim van der Laan junior, il nov directur. MAD nur SALE % Infos und Adressen: 0848 559 111 oder www.fust.ch nur 1299.– Tiefpreisgarantie % % nur 399.– % % 799.– statt 1499.– Tiefpreisgarantie -700.– ause Aus dem H h sc o B Waschmaschine WMB 100-20 CH WA 1260 • Kaltwaschen 20°C • Programmablaufanzeige Art. Nr. 107715 -43% Setpreis nur 1899.– statt 249.– Hammer-Preis Exclusivité 4480.– -57% Einführungspreis 999.– Hammer-Preis H/B/T: 51 x 44 x 47 cm -38% 45 cm statt 2290.– nur 149.– 799.– Einführungspreis 1299.– • Nützliche Zusatzoptionen wie Knitterschutz und Starverzögerung • EasyClean-Filter: Nur noch ein Filter zum Reinigen Art. Nr. 103077 nur statt 1299.– • PremiumCare schützt Form und sorgt für weniger Knitterfalten • Direktablauf für das Kondenswasser möglich Art. Nr. 126081 Wäschetrockner TW 748 E • Die perfekte Ergänzung für Spezielle Anwendungen: CapDosing • Sparsam, leistungsstark, verschleissfrei. Art. Nr. 218006 nur Wäschetrockner TRPC 76520 ause Aus dem H lu o Electr x! is! Hammerpre Waschmaschine % statt 2190.– H/B/T: 84 x 49 x 49 cm -54% B Exclusivité Freistehender Geschirrspüler SPS 40E42 • Findet in der kleinsten Küche Platz • 4 effiziente Spülprogramme für jede Situation • Startzeitvorwahl bis 24 Std. Art. Nr. 133060 Nespresso® nur 149.– statt 249.– Kleinkühlschrank KS 062.1-IB • 44 Liter Nutzinhalt, davon 4 Liter Gefrierfach* Art. Nr. 107557 + • SoftMove schützt die Fasern durch abgestimmte Trommelbewegungen • Diverse Spezialprogramme: Sport, Jeans, Babywäsche, etc. Art. Nr. 126250 TF 080.4-IB • 65 Liter Nutzinhalt Art. Nr. 107541 <wm>10CAsNsjY0MDQx0TW2MDK1sAQAcO1Ykw8AAAA=</wm> <wm>10CE3KoQ7DMAxF0S9y9J4dp84Mq7CoYBoPmYb3_2jtUMElV2fO9IJ_-zhe45kEaxUL9ejpmxbvkVtEgTHR1BT0Byto0c5190JDNWBdRtBEbdHEQ7wvhpfv-_MDiyR-R3IAAAA=</wm> Setpreis nur 99.90 statt 179.80 * -44% -40% Waschmaschine WAPC 86541 Gefrierschrank nur nur statt 199.90 statt 329.90 111.– -44% 199.90 -39% B Inkl. 2. Handteil Exclusivité Exclusivité *Zahnbürste Fr. 89.90 2. Zahnbürste Fr. 89.90 Portionensystem CITIZ black NEW • Power-Save-Modus: Schaltet nach 9 Minuten automatisch auf Standby Art. Nr. 560483 Schallzahnbürste PulsonicSlim + 2.Hnd • Timer 4x 30 Sekunden • 2 Reinigungsmodi (Reinigen und Sensitiv) Art. Nr. 680437 nur nur statt 899.– statt 1090.– 499.– Staubsauger GL 20 red • Ergo Handgriff • Umschaltbare Rollendüse Art. Nr. 137082 Bügelstation Effectis Easy • Extra grosser 1.5 l Wassertank - Befüllung jederzeit möglich Art. Nr. 560547 599.– -44% -45% 2-Tassen-Funktion Starke 1400 Watt Rundum-Vollservice mit Zufriedenheitsgarantie 5 Rp. Kaffeevollautomat ETAM 29.510. SB Autentica • Soft-Touch Bedienfeld: Einfach zu bedienen • Kaffeestärke manuell stufenlos einstellbar Art. Nr. 370387 Küchenmaschine KMT016 Chef Titanium • 4,6 l-Chromstahl-Schüssel • Gehäuse komplett aus Aluminium-Druckguss Art. Nr. 370205 5-Tage-Tiefpreisgarantie 30-Tage-Umtauschrecht Schneller Liefer- und Installationsservice Garantieverlängerungen Mieten statt kaufen Schneller Reparaturservice Testen vor dem Kaufen Haben wir nicht, gibts nicht Kompetente Bedarfsanalyse und Top-Beratung Alle Geräte im direkten Vergleich Schraube locker? Für mich keine Behinderung. Ihr TV Südostschweiz Bleiben Sie regional «up to date»! insieme setzt sich seit über 50 Jahren für Menschen mit geistiger Behinderung ein. www.insieme.ch / PC 25–15000-6 tv.suedostschweiz.ch erotik.suedostschweiz.ch TRANSSEXUELLE in CHUR, XL-Brüste, gern Franz., Service A–Z, diskret. 076 304 39 99 RADIO / TV GIEVGIA, ILS 2 DA FANADU 2015 ■ RADIO RUMANTSCH «VITA CAPITA» FA PAUSA ■ RADIO 20.03 MARELLA (REP.) 14.03 L’INSTRUMENTALA (REP.) «Las storgias da l'A13» L’emissiun d’infurmaziun sin SRF 1 cun suttitels tudestgs sin TXT 777 (rep. sin SRF info tranter las 18.00-22.00) Atmosfera da stad L'autostrada A13 dal San Bernardin enconuscha bleras istorgias: da la via che dat il paun da mintgadi, da stgadanadas, e da quels che fan opposiziun cunter la lingia planisada. Il Radio Rumantsch ha fatg in viadi da Maiavilla enfin San Vittore. Cun in töf d'anno tubac ans essans fatg a la tschertga da «l'istorgia e da las storgias» da l'A13. Redacziun: Rafael Müller Stad, sulegl, temperaturas chaudas e vacanzas. E buna musica? Ma cler! E per lezza procura L’instrumentala . Quai cun ina selecziun da tocs che portan in titel deditgà a questa bella stagiun. Redacziun: Flavio Tuor 19.00 LA POPULARA ■ TELEVISIUN «Hujässler» e «Les Potes de Biffé» «Hujart» uschè sa numna il disc nov dals Hujässlers. Els sezs numnan lur musica hybride Ländler. Cun lur musica dattan els dapi passa 15 onns novs impuls a la entira scena da musica populara da la Svizra. Lur chapella è daventada in garant per innovaziun en la musica populara. La formaziun «Les Potes de Biffé» sa preschenta «en balade», precis sco il titel da lur disc nov. Ils dus giuvens a la «Schwyzoise» (orgelet da maun) e la giuvna al giun sunan melodias novas, e quai frestgamain e sinceramain. In insatg udis vus en «La populara». Redacziun: Josefina Gaudenz 11.00 CUNTRASTS SIN SRF info (REP.) 05.00 05.05 06.00 06.06 06.30 06.40 06.50 07.00 07.06 07.30 07.40 07.50 08.00 08.06 08.30 08.40 09.00 09.05 09.15 09.30 09.45 10.00 10.15 10.30 10.55 11.00 11.03 11.15 11.30 11.45 12.00 12.06 Era la famiglia Caflisch da Surgonda fa vacanzas da stad. Enfin ils 14 d'avust na datti nagina Radionovela. 17.40 TELESGUARD SIN SRF 1 La proxima episoda da Vita capita pudais puspè tadlar glindesdi, ils 17 d'avust 2015. Lura datti numnadamain bler da raquintar ... DA LA SIBIRIA EN LAS TROPAS – ENTAIFER PAUCAS MINUTAS Ils proxims dis èsi tenor ils meteorologs da quintar cun chaliras – temperaturas da enfin 34 grads. Oz ston ins quintar cun 31 grads. Per nus dal Radio Rumantsch n’è quai betg avunda, nus vulain dapli! 12.25 12.30 13.00 14.00 14.03 15.00 15.03 16.00 16.03 16.30 16.50 17.00 17.06 17.50 18.00 18.06 18.15 19.00 20.00 20.03 21.00 21.03 22.00 22.03 23.00 23.03 CAFÉ, BENZIN E TUALETTA 24 uras pausa sin il pausadi Venderdi avant tschuncaisma ha nossa equipa da RTR sa fermà sin il pausadi Viamala a Tusaun. Na betg per baiver in café, na betg per tancar u ir svelt sin tualetta. Na, nossa equipa ha realisà ina reportascha da 24 uras en il lieu. «Tgi vegn qua?» – «Tgi lavura qua sin il pausadi e tge capita durant 24 uras qua a l’ur da l’autovia A13?» Ina reportascha cun bleras e spezialas sentupadas. 13 Nus giain en in lieu, betg lunsch davent da Cuira, nua ch’igl è 40 grads. E mo paucas minutas e paucs meters davent, èsi -21 grads – ina differenza da temperatura da varga 60 grads, e quai entaifer minutas! Sche vus vulais era far cun nus quest viadi da temperaturas extremas, tadlai il Radio Rumantsch, oz tranter las 11.00 e las 12.00. SRF novitads Musica populara Novitads Actual la damaun Novitads Impuls dal di cun Attilo Bivetti Revista da medias/Meteo Novitads Actual la damaun Novitads Kikeri6 Revista da medias/Meteo Novitads Actual la damaun Novitads Il chavazzin dal di Novitads La cuppina Chalender La truvaglia Tge chaussas Novitads Hits africans Famus e glorius Rep. Impuls dal di Novitads Actual da mezdi Co e cum Novitads Total local Novitads Actual da mezdi e RTR cumpact a mezdi Prevista Telesguard SRF Rendez–vous Las gratulaziuns Novitads Rep. L’instrumentala Novitads Musica Novitads Semperverds / Top 3 Program da kino Prevista Telesguard Novitads Actual la saira Meteo Novitads RTR cumpact – survista dal di SRF Echo der Zeit La populara Novitads Rep. Marella Novitads Musica Novitads Musica Novitads Grischun sonor RECLAMA Mehr vom Hier. Schliessen Sie ein Jahresabo des «Bündner Tagblatts» ab und sichern Sie sich vier Tageskarten der Savognin Bergbahnen im Wert von CHF 100.–. inklusive E-Paper Sie sparen CHF 700.– gegenüber dem Einzelverkauf Jetzt bestellen: m Montags bis samstags das «Bündner Tagblatt» Sonntags die «Schweiz am Sonntag» Talon ausfüllen, ausschneiden und senden an: Somedia, Abo- und Zustellservice, Sommeraustr. 32 Postfach 491, CH-7007 Chur Ja, ich bestelle ein Jahresabo des «Bündner Tagblatts» für CHF 399.– und erhalte vier Tageskarten für die Bergbahnen Savognin im Wert von CHF 100.–. Vorname Adresse, Hausnummer Datum Gratis: E-Paper werktags ab 3.00 Uhr Frühzustellung ab 5.30 Uhr im Frühzustellgebiet Gratis: 4 Tageskarten für die Savognin Bergbahnen im Wert von CHF 100.– (gültig Sommersaison 2015 und 2016) @ [email protected] Telefon: E-Mail: 0844 226 226 | Name | PLZ | ✘ | | Geburtsdatum | | | Ort Unterschrift Aktionscode «Savognin». Angebot gilt nur für Neuabonnenten und solange der Vorrat reicht. Telefon | | | | | | 14 TELEVISIUN GIEVGIA, ILS 2 DA FANADU 2015 SRF 1 SRF ZWEI ARD ORF 1 SAT 1 10.30 Kulturplatz 11.00 Das Mittelmeer 11.30 Rundschau 12.15 Mini Beiz, dini Beiz 12.45 Tagesschau mit Meteo 13.15 Glanz & Gloria 13.30 Der Landarzt. Erste Hilfe 14.15 Inga Lindström: Auf den Spuren der Liebe. Melodram (D 2006) 15.50 Mensch, Marder! 16.30 Best Friends. Die Strafe / Das Geständnis 16.55 Tschanz mit allem. Wassermelone mit Fetakäse 17.30 Guetnachtgschichtli 17.40 Telesguard 18.00 Tagesschau mit Meteo 18.15 Mini Beiz, dini Beiz 18.40 Glanz & Gloria 19.00 Schweiz aktuell 19.25 Börse 19.30 Tagesschau mit Meteo 5.20 Still Standing 5.40 Roboclip 6.00 Drei auf zwei 9.00 Best Friends 9.20 myZambo 9.45 Roboclip Selection 10.00 Last Man Standing. Dabei sein ist alles 10.20 Der Landarzt. Eine Frage der Geduld. Mit Walter Plathe, Sabine Bach, Heinz Reincke 11.05 Wege zum Glück 11.50 Still Standing. Der Knutschfleck. Mit Mark Addy, Jami Gertz, Jennifer Irwin 12.15 Fussball. Weltmeisterschaft der Frauen. Halbfinal: Japan – England. Dani Wyler, Kathrin Lehmann 14.00 Live: Tennis. Wimbledon. 2. Runde. Aus London (GB). Stefan Bürer, Heinz Günthardt 9.00 Tagesschau 9.05 Rote Rosen 9.55 Sturm der Liebe 10.45 Um Himmels Willen. Trauerspiel 11.35 Papageien, Palmen & Co. 12.00 Tagesschau 12.15 ARD-Buffet 13.00 Mittagsmagazin 14.00 Tagesschau 14.10 Rote Rosen 15.00 Tagesschau 15.10 Sturm der Liebe 16.00 Tagesschau 16.10 Elefant, Tiger und Co. Nachts im Zoo 17.00 Tagesschau 17.15 Brisant 18.00 Gefragt – Gejagt 18.50 In aller Freundschaft – Die jungen Ärzte. Sei ehrlich mit Dir selbst 19.45 Wissen vor acht – Natur. Nützling – Lästling – Schädling? 19.50 Wetter 19.55 Börse 8.05 Hand aufs Herz 8.50 Die Nanny 9.15 Gilmore Girls 10.00 Drop Dead Diva 10.40 Blind Wedding – Hilfe, sie hat ja gesagt. Romantikkomödie (USA 2006) 12.10 Gilmore Girls 12.50 Drop Dead Diva 13.35 Die Nanny 13.55 Mike & Molly 14.35 Raising Hope 14.55 Malcolm 15.20 The Big Bang Theory 15.40 How I Met Your Mother 16.20 ZIB Flash 16.25 Malcolm 16.50 Raising Hope 17.10 Die Simpsons 17.55 ZIB Flash 18.00 How I Met 18.55 The Big Bang Theory 19.20 Mein cooler Onkel Charlie 19.45 ZIB Magazin 19.54 Wetter 5.30 Live: Sat.1-Frühstücksfernsehen. Carolin Kebekus zum Film «Minions» / Talk: Tammy & Bo zur Sendung «Cowboy & Dandy» / ViP mit Vanessa Blumhagen 10.00 Teletip Shop 11.00 Richterin Barbara Salesch 12.00 Richter Alexander Hold 14.00 Auf Streife 15.00 Anwälte im Einsatz – Spezial 16.00 Anwälte im Einsatz 17.00 Mein dunkles Geheimnis. Heisses Date mit Hindernissen 17.30 Schicksale. Laura, ich liebe Dich 18.00 In Gefahr – Ein verhängnisvoller Moment. Lucia – Im Bann einer Hexe 19.00 Newtopia 19.55 Die Promi-Griller – Das Duell 2015 20.05 Zwischen Last und Liebe Die neuen Grosseltern 21.00 Einstein. U.a.: Ebola-Impfstoffe: Wettlauf gegen den Tod / Feuerwalze: Wie Kapstadt sie künftig stoppen will 21.50 10vor10 mit Meteo 22.25 Aeschbacher. Fernweh Gäste: Daniela «Dänälä» Schmutz (Miss Tattoo 2012), Olga und Cornelius Ohnemus (Ehepaar, hatten in Namibia eine Wildtierfarm) u.a 23.20 NZZ Format. Unicef – das Recht, Kind zu sein 0.00 Tagesschau Nacht 0.10 Renoir. Biografie (F 2012) 1.55 Zwischen Last und Liebe 20.00 Back in the Game. Drama (USA 2012). Mit Clint Eastwood, Amy Adams, Justin Timberlake. Regie: Robert Lorenz 21.55 Creature Comforts America Tierische Liebe 22.05 Animal Kingdom Animationsfilm (CH 2010) Regie: Nils Hedinger 22.20 sportaktuell Moderation: Lukas Studer 22.45 Feinde – Welcome to the Punch. Actionthriller (GB/USA 2013). Mit James McAvoy u.a. 0.25 Jake Bugg. Gurtenfestival 2014 1.25 Bubi Eifach 2.05 Best of 8x15.: Rock 20.00 Tagesschau. Mit Wetter 20.15 Mord in bester Gesellschaft (3/4). TV-Krimikomödie (D/A 2011). Mit Fritz Wepper, Sophie Wepper, Max Volkert Martens Regie: Hans Werner 21.45 Monitor. U.a.: Irre Griechen? Wie viel Demokratie verträgt Europa? / Vor der Entscheidung: Der Machtkampf in der AfD 22.15 Tagesthemen 22.45 SchleichFernsehen – Das Beste. Mit Alfons 23.30 Alfons und Gäste. Gäste: Urban Priol, Christian Ehring 0.00 Nachtmagazin 0.20 Mord in bester Gesellschaft TV-Krimikomödie (D/A 2011) 20.15 King Arthur. Abenteuerfilm (USA/GB/IRL 2004). Mit Clive Owen, Keira Knightley, Stephen Dillane. Regie: A. Fuqua 22.10 ZIB Flash 22.20 Navy CIS: L.A. Krimiserie. Opfer und Geheimnisse 23.05 Hawaii Five-0. Mangosta Mit Alex O’Loughlin, Daniel Dae Kim, Grace Park 23.50 ZIB 24 0.10 Die Regeln der Gewalt. Thriller (USA 2007). Mit Joseph Gordon-Levitt, Jeff Daniels, Matthew Goode Regie: Scott Frank 1.40 King Arthur. Abenteuerfilm (USA/GB/IRL 2004) 20.15 Criminal Minds. Krimiserie. Die Dunkelkammer / Sturmjäger / Die Musik des Blutes In einer Touristengegend wird ein Mädchen gefunden, das von einer Bergklippe auf eine Straße gestürzt ist. 23.15 Profiling Paris. Krimiserie Die Tote im Wald. Ein Fussgänger entdeckt die Leiche einer jungen Frau: Es handelt sich um Camille Littardi, eine Jura-Studentin. Als Chloe Camilles Leben durchforstet, kommen einige Merkwürdigkeiten ans Tageslicht. 0.20 Criminal Minds. Krimiserie 2.40 Profiling Paris. Krimiserie VOX PRO 7 ZDF ORF 2 RTL 5.20 Schneller als die Polizei erlaubt 5.45 Hilf mir doch! 6.50 Teletip Shop 8.45 Verklag mich doch! 9.45 Hilf mir doch! 10.50 vox nachrichten 10.55 Mein himmlisches Hotel 12.00 Shopping Queen 13.00 Wer weiss es, wer weiss es nicht? 14.55 Shopping Queen 16.00 4 Hochzeiten und eine Traumreise 17.00 Mein himmlisches Hotel 18.00 mieten, kaufen, wohnen 19.00 Das perfekte Dinner 5.45 Two and a Half Men 7.15 Mike & Molly 8.10 How I Met Your Mother 9.35 Teletip Shop 11.45 Two and a Half Men 13.45 2 Broke Girls 14.10 The Big Bang Theory 15.35 How I Met Your Mother 17.00 Live: taff. U.a.: Stars in Cars mit Samu Haber 18.00 Newstime 18.10 Die Simpsons. Ich weiss, was du getudel-tan hast / Duell bei Sonnenaufgang 19.05 Live: Galileo. XXL – Grösster All-inclusive-Club Europas 5.30 Morgenmagazin 9.00 heute 9.05 Volle Kanne 10.30 RosenheimCops 11.15 SOKO Wismar 12.00 heute 12.10 drehscheibe 13.00 Mittagsmagazin 14.00 heute – in Dtl. 14.15 Die Küchenschlacht 15.00 heute 15.05 Bares für Rares 16.00 heute – in E. 16.10 SOKO Kitzbühel 17.00 heute 17.10 hallo dtl. 17.45 Leute heute 18.05 SOKO Stuttgart 19.00 heute 19.25 Notruf Hafenkante 10.20 Kaisermühlen Blues 11.10 Sturm der Liebe 12.00 kreuz und quer 12.55 Seitenblicke 13.00 ZIB 13.15 heute mittag 14.00 Frisch gekocht Kochchampion 14.25 Tessa 15.10 Sturm der Liebe 16.00 Die B.-KarlichShow 17.00 ZIB 17.05 heute ö. 17.30 heute leben 18.30 heute konkret 18.51 heute infos und tipps 19.00 Bundesland heute 19.20 Money Maker 19.30 Zeit im Bild 19.55 Sport 5.35 Explosiv – Das Magazin 6.00 Live: Guten Morgen Deutschland 8.30 Gute Zeiten, schlechte Zeiten 9.00 Unter uns 9.30 Betrugsfälle 10.00 Die Trovatos – Detektive decken auf 12.00 Punkt 12 14.00 Verdachtsfälle 17.00 Betrugsfälle 17.30 Unter uns 18.00 Explosiv – Das Magazin 18.30 Exclusiv – Das Star-Magazin 18.45 RTL aktuell 19.05 Alles was zählt 19.40 Gute Zeiten, schlechte Zeiten 20.00 Prominent! 20.15 Red Riding Hood. Fantasyfilm (USA/CDN 2011). Mit Amanda Seyfried, Gary Oldman, Billy Burke. Regie: Catherine Hardwicke 22.15 Die Frau in Schwarz Horrorfilm (GB/CDN/S 2012) Mit Daniel Radcliffe, Sophie Stuckey, Roger Allam Regie: James Watkins 0.05 vox nachrichten 0.25 Red Riding Hood Fantasyfilm (USA/CDN 2011) Mit Amanda Seyfried 2.15 Die Frau in Schwarz. Horrorfilm (GB/CDN/S 2012) Mit Daniel Radcliffe 20.15 Die Band. Gast: Tommy Lee 22.30 Live: red! Stars, Lifestyle & More. Man singt deutsch Moderation: Annemarie Carpendale 23.30 Two and a Half Men. Sitcom. Haben wir eine Trittleiter? / Geh' von meinen Haaren runter / Oh Gehörnter! / Was ist ein Quickie? 1.15 Fringe – Grenzfälle des FBI Mysteryserie. Der Feind meines Feindes / Prophezeiung Mit Anna Torv, Joshua Jackson, John Noble 2.45 ProSieben Spätnachrichten 2.50 Two and a Half Men. Sitcom Haben wir eine Trittleiter? 20.15 Zwei mitten im Leben TV-Komödie (D 2013) Mit Mariele Millowitsch, Johanna Gastdorf, Christoph M. Ohrt. Regie: Peter Gersina 21.45 heute-journal. Wetter 22.15 Live: Maybrit Illner Athen gegen Europa – sind die Griechen noch zu retten? Gäste: Wolfgang Bosbach (CDU), Sven Giegold (Bündnis '90/Die Grünen), Kaki Bali (Europapolit. Beraterin im griech. Premierministeramt) u.a. 23.15 Markus Lanz 0.30 heute+. Magazin 0.45 Ripper Street. Krimiserie Der Tod ist der Preis 20.05 Seitenblicke 20.15 Die Rosenheim-Cops. Krimiserie. Irren ist mörderisch 21.05 Am Schauplatz Gericht Rudi, bitte hör auf! 22.00 ZIB 2 22.30 €co. U.a.: Herausforderung Griechenland: die drohende Pleite / Aktion scharf der Steuerfahnder: die Tricks der österreichischen Finanzbeamten 23.05 Stöckl. Gäste: Dolly Buster (Ex-Pornodarstellerin, heute Malerin und Autorin) u.a. 0.05 Tod aus der Tiefe Katastrophenfilm (D/A 2009) 1.40 Seitenblicke. Magazin 20.15 Alarm für Cobra 11 Actionserie. Der Anschlag Mit Erdogan Atalay, Tom Beck, Charlotte Schwab 22.15 Taxi Brooklyn. Actionserie Cherchez les femmes / Wertvolle Fracht Mr. Wiesels, ein alter Bekannter von Leo, wurde ermordet. Leo will nun unbedingt helfen, den Mörder zu finden. 0.00 RTL Nachtjournal mit RTL Nachtjournal – Das Wetter 0.35 Bones – Die Knochenjägerin Krimiserie 1.20 Alarm für Cobra 11. Actionserie 3.10 RTL Nachtjournal 3.35 Betrugsfälle TSR RSI LA 1 KABEL 1 3 SAT RTL 2 8.10 Top Models 8.30 Ainsi soient-ils 10.20 Raising Hope 10.45 Euronews 11.05 Les feux de l'amour 11.45 Scènes de ménages 12.15 Plus belle la vie 12.45 Le 12h45 13.00 Météo 13.10 Toute une histoire 14.15 L'histoire continue... 14.50 Modern Family 15.10 Joséphine, ange gardien 16.50 Rex 18.30 Top Models 18.55 Météo régionale 19.00 Couleurs d'été 19.20 Météo 19.30 Le 19h30 12.30 Telegiornale 12.40 Meteo regionale 12.45 The Middle 13.10 Covert Affairs 13.50 Men in Trees 14.35 Law & Order – I due volti della giustizia 15.15 Apollo 13. Film drammatico (USA 1995) 17.35 Tesori del mondo 18.00 Telegiornale Flash 18.10 Castle – Detective tra le righe 18.55 Il Quotidiano Flash 19.00 Terre e acque. Dalla Borgogna alla Manica passando per Parigi 19.30 Il quotidiano 19.55 Meteo regionale 5.30 Mord ist ihr Hobby 8.10 Navy CIS 9.10 The Mentalist 10.05 Teletips Schweiz 12.00 Numb3rs – Die Logik des Verbrechens 13.00 Cold Case 13.55 Navy CIS 14.55 The Mentalist 15.50 Live: News 16.00 Castle 16.55 Mein Lokal, dein Lokal – Wo schmeckt's am besten? 17.55 Abenteuer Leben – Täglich neu entdecken 18.55 Achtung Kontrolle! Einsatz für die Ordnungshüter 10.00 Live: 39. Tage der deutschsprachigen Literatur 15.30 Traumstädte. Paris – Europas Elegante / Kapstadt / Marrakesch – Die Geheimnisvolle 18.30 nano. Selbstbestimmtes Sterben: Heftiger Streit über den assistierten Suizid / Starkes Magnetfeld: Lasst Körper wie von Geisterhand schweben 19.00 heute 19.20 Kulturzeit. Aktuelles vom IngeborgBachmann-Preis aus Klagenfurt 5.15 Grip – Das Motormagazin 5.55 Privatdetektive im Einsatz 7.45 Infomercial 8.00 Der Trödeltrupp – Das Geld liegt im Keller 9.00 Frauentausch 11.00 Family Stories 12.00 Köln 50667 13.00 Berlin – Tag & Nacht 14.00 Dein neuer Style – Entdecke deine Schönheit! (4) 15.00 Der Trödeltrupp – Das Geld liegt im Keller 17.00 Next, Please! 18.00 Köln 50667 19.00 Berlin – Tag & Nacht 20.00 Météo 20.10 Temps présent. Magazine d'enquête et de reportage Digital Detoy – Comment j'ai vécu 90 jours sans internet 21.05 Rizzoli & Isles. Série policière Un pont vers l'avenir / Cassetête anatomique 22.35 The Sixties. L'assassinat de JFK / La guerre froide 0.05 Vikings. Série d'aventures Le sacrifice 0.55 Weeds. Série comédie A cinq lieues du Yetzer Hara 1.25 Couleurs d'été 1.40 Le 19h30 2.10 Météo 2.15 Euronews. Informations 20.00 Telegiornale 20.35 Meteo 20.40 E alla fine arriva mamma Sitcom. Codice infranto 21.05 Falò. Settimanale d'informazione 22.10 Il filo della storia. «Vacanze di guerra. L'odissea dei piccoli italiani di Libia», documentario di Alessandro Rossetto 23.05 Meteo notte 23.15 Portrait. «Andrea Garbald, fotografo – Storie bregagliotte», documentario di Peter Spring e Adrian Zschokke 0.15 The Mentalist. Serie poliziesca. Rosso come l'amore 1.00 Cold Case – Delitti irrisolti 20.15 Batman Forever. Fantasyfilm (USA/GB 1995). Mit Val Kilmer, Tommy Lee Jones, Jim Carrey. Regie: Joel Schumacher 23.05 Batman & Robin. Actionfilm (USA/GB 1997). Mit George Clooney, Chris O'Donnell, Arnold Schwarzenegger Regie: Joel Schumacher Alfreds Nichte Barbara schließt sich dem Gespann Batman und Robin als Batgirl an und sie jagen Mr. Freeze 1.30 Late News 1.35 Batman Forever Fantasyfilm (USA/GB 1995) 3.35 Steven liebt Kino – Spezial 3.45 Late News 20.00 Tagesschau 20.15 Der Feind in meinem Bauch Laktose, Gluten & Co. 21.00 scobel. Heilung durch Gene? Gäste: Professor Dr. rer nat. Peter Lichter (vom Deutschen Krebsforschungszentrum (DKFZ), Heidelberg), Professor Dr. med Dr. phil Thomas Heinemann (von der Philosophisch-theologischen Hochschule Vallendar) u.a. 22.00 ZIB 2 22.25 Dogtooth. Drama (GR 2009) Mit Christos Stergioglou 0.00 10vor10 mit Rundschau 1.10 Reporter 1.35 Hessen-Reporter 20.00 RTL II News 20.15 Die Kochprofis – Einsatz am Herd. Doku-Soap Bräustüberl in Mainz Jamie-Lee setzt auf bodenständige Hausmannskost und glaubt, dass Dosenfutter den Gästen schmeckt. 21.15 Frauentausch. Doku-Soap Heute tauschen Sandra (39) und Sina (24) die Familien 23.15 exklusiv – Die Reportage Reportagereihe. Zwischen Hausputz und Sexcasting – Aische & Manuel ganz privat 0.05 X-Diaries – love, sun & fun Doku-Soap 3.50 X-Factor: Das Unfassbare ARTE B3 SÜDOSTSCHWEIZ 3+ SWR 16.10 Ein Leben im Zeichen des Zen 17.00 X:enius 17.30 Das Rätsel der gefälschten Mumie 18.25 Im Bann der Jahreszeiten 19.10 ARTE Journal 19.30 Dashi, so schmeckt Japan! 20.15 Once Upon a Time in China. Actionfilm (HK 1991) 22.25 Angkor entdecken. Dokufilm (F 2013) 23.55 Mittsommernachtsball. Historienfilm (MEX/F/D/E 2010) 1.45 Das verlorene Wochenende. Psychodrama (USA 1945) 15.05 Polizeiinspektion 1 15.30 Wir in Bayern 16.45 Rundschau 17.00 Menschen in Franken 17.30 Frankenschau 18.00 Abendschau 18.45 Rundschau 19.00 Geld und Leben 19.45 Dahoam is Dahoam 20.15 quer 21.00 Asül für Alle 21.45 Rundschau-Magazin 22.00 Capriccio 22.30 Lido 23.15 RundschauNacht 23.25 BR-Klassik 0.15 Dahoam is Dahoam 0.45 Planet Erde 18.30 Globe TV 19.00 Nachrichten «SO informiert» mit Wetter 19.30 Globe TV 20.00 Nachrichten «SO informiert» mit Wetter 20.30 Globe TV 21.00 Nachrichten «SO informiert» mit Wetter 21.30 Globe TV 22.00 Nachrichten «SO informiert» mit Wetter 22.30 Globe TV 23.00 Nachrichten «SO informiert» mit Wetter 23.30 Globe TV 0.00 Nachrichten «SO informiert» mit Wetter 0.30 Globe TV 5.02 Superstar (3) 6.00 ESO.TV 8.00 HSE24 9.00 ESO.TV 16.14 How I Met Your Mother 18.33 The Big Bang Theory. Comedyserie 20.14 Bones. Bones und Booth in einem Bild der Zerstörung 21.08 Bones. Booth und Bones und das gebrochene Herz 22.05 Rizzoli & Isles. Blutige Hochzeit 23.11 Bones. Bones und Booth in einem Bild der Zerstörung 0.15 Bones 1.05 Rizzoli & Isles 1.55 Bauer, ledig, sucht... 16.05 Kaffee oder Tee 17.00 Landesschau aktuell 17.05 Kaffee oder Tee 18.00 Landesschau aktuell 18.15 MarktFrisch 18.45 Landesschau BW 19.30 Landesschau aktuell 20.00 Tagesschau 20.15 Zur Sache BW! 21.00 Expedition Mittelmeer (1/5) 21.45 Landesschau aktuell 22.00 Odysso 22.45 Kunscht! 23.15 lesenswert 23.45 Poll. Drama (D/A/EST 2010) 1.50 Nachtcafé – Das Beste TV-TIPPS Back in the Game 20.00 | SRF ZWEI DRAMA: Witwer Gus (Clint Eastwood) arbeitet seit Jahrzehnten als Talentscout für den Baseballverein Atlanta Braves. Der altgediente Profi reist durchs Land und hält Ausschau nach hoffnungsvollen Baseballspielern. Nach Aussage seines Chefs ist er nicht einfach irgendein Talentsucher, sondern der Beste. Gus verschweigt seine Augenkrankheit, doch ein Freund informiert Gus Tochter Mickey. Die Anwältin hat seit dem Tod ihrer Mutter kein gutes Verhältnis zu ihrem Vater, will ihn aber bei der geplanten Spielersichtung begleiten. Batman Forever 20.15 | KABEL 1 FANTASYFILM: Bruce Wayne alias Batman (Val Kilmer) leidet zunehmend unter seinem Doppelleben. Als er mit der attraktiven Psychologin Chase Meridian ein Charity-Event in einem Zirkus besucht, wird die Veranstaltung von dem ehemaligen Staatsanwalt Harvey Dent, der inzwischen zum Schurken Two-Face geworden ist, und seinen Männern gestürmt. Red Riding Hood 20.15 | VOX FANTASYFILM: Die Bewohner des Dorfes Daggerhorn haben sich mit einem Werwolf arrangiert und ihm Tiere geopfert. Doch nun verlangt das Monster Menschenfleisch. Erstes Opfer wird die Schwester der jungen Valerie (Amanda Seyfried). Die hat eine schreckliche Vorahnung: Alles deutet darauf hin, dass der Wolf allein wegen ihr gekommen ist und nicht ruhen wird, bis er auch sie in seiner Gewalt hat. Once Upon a Time in China 20.15 | ARTE ACTIONFILM: Ende des 19. Jahrhunderts wird die chinesische Küstenregion von westlichen Kaufleuten beherrscht. Die Ausbeutung Chinas wird ihnen durch bestechliche Beamte erleichtert. Kung-Fu-Meister Wong Fei Hung (Jet Li) will das nicht länger hinnehmen und bildet eine Bürgerwehr. Um ihn einzuschüchtern, entführen seine Gegner seine Verlobte. Doch das lässt Wong Fei Hung erst zu voller Form auflaufen. Dogtooth 22.25 | 3SAT DRAMA: Auf einem Landgut erzieht ein kontrollsüchtiges Elternpaar seine drei Kinder in vollständiger Isolation. Sie vermitteln dabei ein verqueres Weltbild voller Lügengeschichten. Der Auftrag des Kindermädchens Christina ist es, mit den Schwestern zu plaudern und die Triebe des Sohns zu befriedigen. Als Christina hinter dem Rücken der Eltern auch mit einem der Mädchen eine sexuelle Beziehung beginnt, gerät das hermetische System ins Wanken. Feinde – Welcome to the Punch 22.45 | SRF ZWEI ACTIONTHRILLER: Um seinem Verfolger zu entkommen, hatte der Gangster Jacob Sternwood dem jungen Polizisten Max Lewinsky (James McAvoy) das Knie zerschossen. Drei Jahre später hofft der verbitterte Polizist auf seine Revanche, denn Sternwood ist zurück in London, um seinen Sohn zu rächen. Mit der Kollegin Sarah stellt Max dem Gangster eine Falle, doch schon bald wird klar, dass beide Kontrahenten einen gemeinsamen Feind haben. LA QUOTIDIANA GIEVGIA, ILS 2 DA FANADU 2015 Quei fas ti tgunsch e maneivel DAD ERICH LENK «Quei fas ti tgunsch e maneivel.» Contas ga havein nus udiu quella fra sa stimulonta. Quei che para gl’em prem dad esser in «attestat da quali ficaziun», silmeins in plaid da renco nuschientscha, ei savens nuot auter che flattem d’in ni d’ina che less un tgir la lavur ni ha tema da survegnir ina schlepra. Gia igl autur russ Lev Tolstoi (1828–1900) ei sefatschentaus en in’anecdota da quella tematica: In giuven che frequenta ina scola cuntinuonta el marcau passenta las vacanzas da stad sil bein puril da ses geniturs. Inaga di il pur a siu fegl (sco ei para ei igl junior buc in levamarvegl): «Teidla, oz endamaun havein nus segau ina penda prau. Pren in risti enta maun e gida il bab a volver il fein.» Ed il giuven rispunda: «Tgei ei quei, in risti? Jeu hai emblidau il lungatg dils purs. Va senza mei, quei fas ti tgunsch e maneivel.» Essend malprecauts ha el pauc suenter mess peis sin in risti che schai giun plaun, vegn tuccaus dil moni-risti vid il frunt e dat in griu: «Oi, ti smaladiu risti, quei dola.» Era ordeifer il mund dallas anecdotas anflein nus exempels che muossan ch’il principi «Quei fas ti tgunsch e maneivel» ei fetg derasaus. Viers la fin dil 19avel tschentaner ha ei dau ella China ina revolta encunter ils jasters ch’eran «s’ignivai» ella tiara. Aschia l’imaginaziun dils malcuntents. Ils sullevaders senumnavan Yihetuan (el vest enconuschi sut il num «boxists» pervia d’in cumbat a pugns special ch’els praticavan el temps liber). Per defender lur interess el reginaval da quels cun egls liungs han las pussonzas dil vest lu cunvegniu in’intervenziun militara (era ozildi ein talas buca scartas). Zacu il zercladur 1900 ei il cumandant suprem dallas «truppas internaziunalas da pasch», igl admiral Seymour, daus cun sia schuldada en in latsch. En vesta alla situaziun desperada ha el cumandau: «The Germans to the front». Tenor la devisa «Els vegnan a far quei tgunsch e maneivel». Sco nuot auter da spitgar han ils Tudestgs obediu. Aschia ha il cumandant dalla Britannia evitau pli grondas sperditas tier la part nuntudestga da siu «task force». Enzatgei semegliont ei schabegiau ils 1815 el decuors dalla battaglia da Waterloo (Napoleon e ses fideivels encunter las armadas dall’allianza antifranzosa). Cu ei steva mal per ils alliai – aschia eis ei vegniu transmess alla posteritad – hagi il cumandant suprem, il Duke of Wellington, exclamau: «Would it were night or the Prussians came.» (Sche mo ei fagess stgir ni ils Prussians vegnessen). Wellington sperava numnadamein che siu collega en uniforma prussiana Blücher vegni cun sia armada en agid ad el. Damai ch’ils Prussians eran s’entardai bassegiava il Lord engles per la notg. Da gliez temps cumbattevan ei gie buca da stgir. Podà che Wellington ha patertgau: «Quei schani vegn bein a vegnir bassai! Sche buc, lu vegnin nus a tener la dira entochen il far notg. Sche Dieus vul.» Tenor ina versiun divergenta duei Wellington numnadamein haver detg: «Would God that night or Bluecher would come.» (Sche mo Dieus fagess ch’ei vegness stgir ni che Blücher vegness). Il lungatg engles enconuscha buc igl «ü» e remplazza quel cun «ue». Co Wellington ha pronunziau quei vocal tudestg ei nunenconuschent. Apparats da registraziun existevan da gliez temps buca. E negin che sa dir franc e segir tgei varianta ch’ei la suletta vera. Seigi sco ei vegli, la caussa vegn la finala ora sil medem: Wellington haveva dubi ch’el seigi stgis da tener petg agl imperatur franzos. Il dretg mument da seregurdar dalla devisa «Blücher vegness a far quei tgunsch e maneivel». Tut quei ei vegniu endamen a mi avon in temps cu jeu haiel fatg il miradur. La consorta ha per tut prezi vuliu ina geina d’itschal per che la vietta d’access alla garascha seigi serrada per visitaders nungiavischai. Il plan ha prevediu ina repartiziun da cumpetenzas. Jeu haiel stuiu surprender la finanziaziun dil project. Ella era responsabla pils detagls artistics (material, fuorma, colur, grondezia digl object). Sco ch’ils serrers han installau la geina che semeglia empau ina porta-per- schun ha la partenaria dalla veta manegiau ch’ins savess senz’auter embellir il contuorn dil niev-installau object cun in mir che dat els egls. In mir da quadrels ni da betun seigi aber buc acceptabels – pervia dall’optica. Forsa enzatgei pli custeivel, marmel ni granit. Suenter liungas discussiuns essan nus sedecidi en favur da granit (quel ei in tec pli bienmarcau) e jeu sun sedaus alla lavur: cavar fundament, betunar e suenter trer si il mir. Ozildi lavuran ei bugen cun maulta dalla sort «maulta quick», «maulta fix» ni enzatgei semegliont. Quei gida enorm, damai ch’il material vegn schetgs en in gienà. Denton vul ei far bein adatg da buca mirar sin cauras alvas ni dar ina paterlada culla vischina. Schiglioc ei tut ruinau. Ord casualitad era miu fegl sin viseta e jeu ditgel ad el: «Quella maulta quick pretenda ch’ins lavuri spert e cun slontsch. Sche ti segidas empau vegnin nus ad haver bien ried da luvrar. Tgei manegias?» Ed el: «Sas bab, dil temps da tia giuventetgna has ti duront las vacanzas da studi luvrau sil baghetg ed empriu da rudien il mirar, betunar, far sulada ed auter. Tut quei ei buca da miu fatg. Jeu fuss aschia ni aschia mo enta peis. Quei fas ti tgunsch e maneivel.» Per finir less jeu buca tralaschar da purtar in epilog. Mintgaton capet’ei che miu computer fa il barlot. Sch’ins crei a nossas medias ei Putin la cuolpa. En quei cass sevolvel jeu agl junior per agid. En cass da sia absenza va quei per telefon culla supplica da tarmetter ina diagnosa a distanza. Sch’el targlina culla stgisa ch’el hagi gest ussa stretg cul temps rispundel jeu: «Co ti sestellegias! Ti mettas ad ir web sites, fas web design ed auter. Jeu hai grad uss in problem da computer. Quei ei per tei piculezzas, ni buc! Quei fas ti tgunsch e maneivel.» Pil solit sesenta el honoraus e gida mei ord las stretgas. Era la jamna vargada ha il computer buca vuliu obedir. E lu la veglia canzun: telefonar ordeifer, descriver ils simtons, schliata luna digl expert, retscheiver la diagnosa, smaccar las tastas indicadas. Finida la reparatura, hai jeu ris suten e patertgau: «Riendi per spiendi.» Crestas Cot se Closiras (jc) Igl zercladur e igl mains da las Crestas Cot. Spezialmeing beala e quella spunda cotschna da Closiras sur la vischnànca da Lon sen la Muntogna da Schons. Igl tarpùn cotschen vean anramo da la spunda digl Bot da Mut sur igl Fil tocen aint tier igl Curvér da Taspegn FOTO J. CLOPATH ad igl Curvér grànd. 15 LIA RUMANTSCHA LR Val Schons: Sina-Mara Hassler (cp) Dapi il 1. da fanadur 2015 è SinaMara Hassler (28) la fatscha da la Lia Rumantscha (LR) en la Val Schons. La naturopata qualifitgada ha experientschas schurnalisticas ed ha gia lavurà sco translatura. Tar la LR surpiglia ella in pensum parzial da 40%, ses lieu da lavur è il biro da la LR a Ziràn. Sina-Mara Hassler è creschida si a Donat. Durant sia scolaziun sco naturopata ha ella lavurà sco translatura (sutsilvan) per la LR e sco schurnalista per La Quotidiana. Ella lavura en in pensum parzial da 40% sco collavuratura regiunala da la LR en la Val Schons. «Nus essan cuntents che Sina-Mara Hassler represchenta la LR en la Val Schons», di Urs Cadruvi, il secretari general da la LR. «Ella stat per ina generaziun giuvna da Rumantschas e Rumantschs che nizzegian il rumantsch sco schanza en la professiun ed en il mintgadi.» SinaMara Hassler, nova collavuratura da MAD da Lia Rumantscha en Val Schons. Oskar Leimgruber – 1. cancelier federal conservativ Sia tscharna – mo resultat da circumstanzas specialas (anr/gc) Il stadi svizzer da 1848 – era numnaus la nova confederaziun – ei vegnius dominaus politicamein in en tir tschentaner dils liberalsfundaturs. Tochen 1891 secumponeva il cussegl federal sulet da siat liberals. Quei onn ei igl emprem cusseglier federal catolicconservativ vegnius eligius: Josef Zemp (LU). 1919 entra il secund conservativ Jean-Marie Musy (FR) el cussegl federal. 1929 vegn igl emprem cuss. fed. dalla BGB (oz pps) Rudolf Minger (BE) tscharnius cusseglier federal. Mo aunc adina vevan ils liberals la maioritad el cussegl federal. Quei ei semidau pér 1943 – amiez la Secunda Uiara mundiala – cun l’elecziun digl emprem socialdemocrat Ernst Nobs (ZH) el cussegl federal. Prest 100 onns ha la predominonza liberala el cussegl federal existiu. Iu semegliont era tier ils canceliers federals Gest tochen 1943 ein era tuts canceliers federals stai liberals. Pér quei onn ei igl emprem conservativ Oskar Leimbruger (FR) vegnius tscharnius cancelier federal. 1934 veva el aunc giu candidau – malgrad ch’el era gia dapi 1925 vice-cancelier – senza success encunter il liberal George Bovet (NE). L’elecziun dad Oskar Leimgruber ei nuota vegnida schenghegiada mo ual aschia. Pusseivla eis ella stada sulet – suenter la renunzia d’in candidat tras ils liberals – per segirar la reelecziun da lur cuss. fed. Marcel Pilet-Golaz (VD) ch’era fetg dispiteivels. El veva – sco schef dil departament politic e president dalla confederaziun, empruau 1940, suenter ch’ils Nazis vevan occupau la Frontscha, da calmar en in’allocuziun radiofonica ils Svizzers. Mo contonschiu veva el cun sia retorica tendenziusa exact il cuntrari, effectuond spir tensiuns e prighels cun bein star en d’ina vart per la neutralitad ed independenza, mo era cun semussar promts da s’adattar al Reginavel tudestg. Oskar Leimgruber (1886–1976), da Friburg e burgheis da Herznach (AG), che veva luvrau biars onns tier las Viasfier federalas e lu el Departament federal da posta e viafier, ha fundau sco cancelier federal la Centrala federala per stampats e material ed introduciu las translaziuns simultanas dallas allocuziuns el cussegl naziunal ed el cussegl dils stans. El ei staus cancelier federal tochen 1951, pia siat onns. Siu successur era lu puspei in liberal: Charles Oser (BS). PARTIDA LIBERALA GENEVRA Vera Stiffler secretaria nouva da la partida pld Uestg auxiliar Pierre Farine seretrai (cp) In si’ultima sezzüda ha elet il comitè da la PLD.Ils Liberals Grischun a Vera Stiffler, grandcusgliera da Cuoira, sco secretaria nouva da la partida e da la fracziun. Ella es la successura da Daniel Kunfermann Maissen chi banduna la plazza davo tschinch ans pervi d’ün perfecziunamaint professiunal. Eir il seguond secretari, Michele Borsotti, finischa süls prüms da settember sia actività. Il comitè da la pld ingrazcha a tuots duos per lur lavur ingaschada. Vera Stiffler es actualmaing eir co-presidenta da la cumischiun electorala per las tschernas aint il cussagl naziunal e da stadis. Ella candidescha svess eir per üna plazza aint il cussagl naziunal sülla glista Liberal da la PLD.Ils Liberals Grischun. Il comitè da la pld es persvas d’avair chattà cun Vera Stiffler üna persunalità sco collavuratura fidada ed iniziativa a bön da la PLD.Ils Liberals, dals commembers e dals gremis da la partida. Ella cumainzarà si’actività als prüms da settember 2015. (anr) Ils 30 da zercladur 2015 ha papa Francestg acceptau la demissiun da msgr. Pierre Farine sco uestg auxiliar dalla diocesa da Losanna, Genevra e Friburg. Il demissiunont ha cumpleniu dacuort ils 75 onns ed aschia contonschiu la vegliadetgna da seretrer per in uestg. Mo diltut entscheiva il temps da pensiun aunc buca per msgr. Farine. Igl uestg diocesan, Charles Morerod, ha numnadamein nominau el sco administratur dil vicariat episcopal a Genevra – per maximal in onn. Quella nominaziun mida denton nuot vid la baselgia ni a Genevra ni egl uestgiu. Ella lubeschi denton da far ponderaziuns co ei dueigi ir vinavon el vicariat genevrin. Msgr. uestg auxiliar Pierre Farine deriva da Courroux (JU), che s’auda tier la diocesa da Basilea. El ha studegiau al seminari diocesan a Friburg sco era a Losanna e Genevra. 1965 eis el vegnius ordinaus spiritual e giu diversas incaricas pastoralas, in temps oravontut per la giuventetgna. 1996 vegn el nominaus auxiliar dalla diocesa da Losanna, Genevra e Friburg e consecraus uestg. 16 A FIN Z GIEVGIA, ILS 2 DA FANADU 2015 COLUMNA Fusiuns ed identitad da semetter a disposiziun per pensums ed uffecis en sur vetsch dil beinstar general. Quei fenomen para d’haver rinforzau il spért da quels matadurs locals che senuspe schan buca da seprofitar dil desinteress e dalla letargia da vischins e vischinas per lur agen interess. Da saver che l’executiva ei uss aunc in tec pli lunsch naven para da rin forzar la curascha da prender aunc dapli spazis libers per realisar quels. E tuttenina se muossa ei ch’ei era buca ton l’autonomia communala el senn dil beinstar general ch’ins reclamava e «defende va», mobein plitost ils inte ress particulars che vegnan magari teni a mistregn dil dretg surordinau. DA CRISTIAN COLLENBERG U ssa che nus pratichein gia dapi enzacons onns fusiuns da vischnaunca, pintgas e grondas, arriva la nova dil project da fusiun lantschaus el cantun Schaf fusa. En quei cantun el nord dalla Svizra – bein bia pli pigns ch’il Grischun ton ri sguardond il territori sco la populaziun che corrispunda «mo» circa al diember d’ha bitonts dalla Val renana el contuorn da Cuera – discuo ran ins dad abolir dil tutta fatg l’instituziun dallas sin gulas vischnauncas e far mo ina ordlunder, pia ina vi schnaunca identica cul can tun. Naturalmein, ina dis cussiun davart quei project radical ha pér entschiet, mo envida directamein da far in pèr reflexiuns en caussa. L a schinumnada «autono mia communala» ei en zatgei sco ina vacca sontga el Grischun. Sco usitau tier las vaccas sontgas setracta ei dad in tabu, vul dir, enzatgei ch’ins astga buca metter en discussiun e cunzun buca se dumandar tgei ch’ella cun tegn ed ensiara. En mintga cass, en differents loghens eis ei gartegiau da remplazzar las singulas vi schnauncas cun ina super structura ch’ha el decuors dil temps era stabiliu ils sur vetschs ch’ins spetga dil maun public. L a damonda dall’identifi caziun vegn denton buca sligiada cun las novas struc turas. Vid la grondezia dils projects – pli grond e pli bu gen – san ins forsa giudicar tgei impurtonza ch’ins attri buescha alla damonda dall’identitad locala, ni forsa regiunala. Dils aspects dil svilup historic vulein nus gnanc discuorer, quei fuss in tema per sesez che nus lein schar dalla vart cheu. E cheu vegn il pensum dal las suprastonzas com mualas dallas vischnauncas novas buca pli sempels. Ellas vegnan a stuer surprender re sponsabladad era sche l’iden tificaziun generala cun quels organs ei (aunc) buca sesvi luppada e semesirar cun quels interess particulars che sepresentan e semuossan en moda pli offensiva che zacu, quasi sco product ch’accum pogna la globalisaziun e se futra dil tuttafatg da prender risguard sin structuras loca las. Per semeglia ussa che la damonda vegn virulenta sch’ins dueigi propi prolun gir quellas numerusas lu bientschas da baghegiar che las vischnauncas han dau il davos mument avon lur di spariziun, damondas che fussen tenor la constituziun federala vertenta nunvalei vlas. Ins sa esser spanegiaus! P er esser sincers: Las diffe rentas decisiuns per las erquei che quella ei ve gnida cultivada decennis fusiuns ein buca succedidas alla liunga ein ins bunamein en emprema lingia perquei che l’dentificaziun sur ils surstaus che las fusiuns suc cunfins communals ora era cedan ussa quasi sfrac sin carschida. Igl ei – lein dir ei sfrac. Bein essan nus aunc lunsch naven dalla situaziun senza schanetg – era la indif che vegn tratga en considera ferentadad carschenta sin plaun local, che semuossa ziun a Schaffusa, mo visch denter auter ella digren digl nauncas da vallada (che re prendan quei ch’era inaga ils engaschi ella cultura locala «cumins») ein denton in mo ed ellas difficultads da per del che para da perschuader. schuader vischins e vischinas P Pbd cumbatta per salvar il sez en il cussegl naziunal (rtr) Ils burgais-democrats han lantschà il cumbat electoral cun anc ina giada preschentar lur candidats e lur finamiras. E la finamira è clera: Salvar il sez en il cussegl naziunal. Las re tschertgas da l’institut gfs.bern per la SSR tschontschan dentant encunter la pbd. Tar las elecziuns l’onn 2011 ha ella anc fatg 5,4% dallas vuschs. Sch’i fiss vegnì ele gì il zercladur 2015 avess ella den tant be pli fatg 4,4% da las vuschs. Sper quai ha la partida giuvna da la pbd gì miserias da chattar tschintg candidats per la glista, els van en il cumbat cun be quatter candidats. Malgrà quels indizis restan ils burgaisdemocrats opti mistics. Gian Michael, il manader dal cumbat electoral sco er Duri Campell, il top candidat da la pbd, punctueschan ch’i mondia per salvar il sez a Berna. L’AURA Temperaturas enfin 37 grads Situaziun generala: Ina zona da pressiun auta procura per aura stabila e relaziuns da stad. Oz: En l’entira Svizra sulegliv e chaud. En las muntognas la saira uradis locals. Temperaturas ma 29° ximalas durant il di en il 22° nord enfin 35 grads, en il Mustér Vallais enfin 37 grads ed en il Tessin enfin 32 grads. Cunfin da nulla grads tranter 4500 e 4600 me ters. Prognosas: En il nord da vender di enfin dumengia sulegliv e fitg chaud. Temperaturas maximalas tranter 34 e 37 grads. Encunter saira mintgamai urizis locals, sur tut en las muntognas. 31° 25° Landquart 33° 25° Glion 25° 20° 26° 21° 33° 25° 33° 25° 26° 21° 26° 21° Cuira Scuol Tavau Arosa Zernez Tusaun Spligia 25° 20° Mesocco 26° 21° 25° 18° 28° 21° San Murezzan Sta. Maria 28° 21° Poschiavo MAD Il Bogn Engiadina Scuol cun ina cunvegna da prestaziun (rtr) Per garantir la purschida dal Bogn Engiadina datti nov ina cunvegna da prestaziun tranter la vischnanca da Scuol ed il Bogn Engiadina BES. La cunvegna garantescha che la vischnanca da Scuol sur piglia il deficit dal BES da maxi mal 1,8 milliuns l’onn durant ils proxims tschintg onns. Ils ul tims onns èn las cifras dal BES sa diminuidas cuntinuadamain. Grazia a la cunvegna da presta ziun han ils responsabels dal BES ussa tschintg onns temp per optimar l’offerta cun la finamira clera dad augmentar las frequen zas e da sbassar il deficit. La cun vegna sto anc vegnir approvada dal suveran da Scuol ils 13 da settember 2015. NOVITADS WWW.RTR.CH Requirents d’asil turnan al Lucmagn Bravuogn venda parcella Via Sot Tuer Lubì da sajettar lufs giuvens Il center per requirents d’asil sin il Pass dal Lucmagn vegn puspè activà. Igl è planisà dad avrir il center a partir dals 27 da fanadur fin ils 18 d’october 2015. La vischnanca da Medel ha acceptà ina dumonda da l’Uffizi federal da migraziun. Suenter la stad 2013 è quai gia la segunda giada che las localitads sutterranas dal militar vegnan duvradas sco di mora per requirents d’asil. Quants requirents che vegnan plazzads sin il Lucmagn n’è anc betg conuschent. Ma segir è che umens giuvens vegnan. Sco il pre sident da vischnanca da Medel Peter Binz ha ditg al Radio Ru mantsch sajan els vid preparar in program d’occupaziun per ils re quirents d’asil, vul dir ch’els pon puspè far tschertas lavurs sco re parar vias e sendas ubain schubre giar pastgiras e guauds. Era las mesiras da segirtad èn sumeglian tas sco il 2013. Plinavant hajan els gia infurmà las autoritads dal Tes sin. Avant dus onns n’aveva quai betg dà problems ubain reclama ziuns, saja quai cun ils requirents d’asil ubain cun ils abitants. Bravuogn ha decis a la radunanza communala da vender ina part da la parcella da la via Sot Tuer ad in possessur d’ina parcella vischina. Tuttina vul ins mantegnair il begl existent e dar dapli paisa a quel. Vinavant han ils vischins da Bra vuogn decis da reveder ils statuts dal consorzi da scola. Uschia duai en futur mintga vischnanca che fa part dal consorzi da scola era met ter in commember dal cussegl da scola e dal cussegl da gestiun. Animals giuvens or d’in trop da lufs pon vegnir sajettads davent dal mez fanadur, quai sut tscher tas circumstanzas. Il cussegl fede ral ha revedì la lescha da chatscha federala. Tenor l’Uffizi federal per l’ambient vivan oz en Svizra ra dund 25 lufs, numnadamain 10 fin 15 lufs singuls ed in trop dad otg fin diesch lufs al Calanda. Las davosas emnas avevan lufs stgar pà pliras nursas en ils chantuns Sur e Sutsilvania, Vallais ed Uri. Confederaziun tschertga schliaziuns La confederaziun di pauc da quest project. L’uffizi per migra ziun ha tramess ina communica ziun a RTR. En quella èsi scrit ch’els lavurian intensivamain cun chantuns e confederaziun per mitigiar la situaziun critica en ils centers da recepziun. En il focus stettia era da schlargiar las capaci tads dals alloschis temporars. A Sur/Sufers en Valragn na datti il mument betg in center d’asil. Il president da vischnanca Peter Lechner ha ditg a RTR che la confederaziun n’haja era betg dumandà la vischnanca. Il center d’asil era vegni duvrà il 2013 sco center per requirents d’asil, sil suenter ha il militar duvrà sez las localitads. L’Uffizi federal per migraziun ponderescha d’avrir alloschis temporars, quai per au zar la capacitad en ils centers fe derals. L’uffizi communitgescha alura las decisiuns ensemen cun las autoritads chantunalas e com munalas Carna Grischa ha fatg naufragi pervi da mancanza d’agen chaptial. KY Carna Grischa ceda Il commerziant da charn grischun Carna Grischa serra definitivamain las portas. Set mais suenter ch’il scandal davart faussas decleraziuns da charn è vegnì a la glisch. Quai ha con fermà Martin Niederberger da l’interpresa da Landquart. Cun quai perdan 27 collavuraturas e collavuraturs lur plazza. Tenor Martin Niederberger haja la firma la finala fatg naufragi pervi da la mancanza d’agen chapital. Suen ter il concurs dal concern mam ma, la Carnaworld Holding SA, saja Carna Grischa stada avisada sin novs daners. Ins haja bain chattà ina schliaziun, quella saja però ida da l’aua giu la fin d’em na. Expensas da 67 milliardas Il cussegl federal budgetescha per l’onn proxim expensas da circa 67 milliardas, quai èn quatter milliardas pli pauc ch’èn l’ultim plan da finanzas. Il 2016 na dastga uschia betg vegnir dà ora dapli daners che quest onn. Per il 2017 è alu ra planisà in program da spargn. Indicaziuns concretas n’ha il cussegl federal dentant anc betg fatg. L’atun vul el alura avrir la consultaziun sur dal program da stabilisaziun per ils onns 2017 enfin 2019. Il program da spargn è cunzunt necessari per quai che las taglias federalas di rectas stagneschan.